The Solving Guidelines of Smog Problem for Chiang …...วารสารดานการบร...

วารสารดานการบรหารรฐกจและการเมอง ปท 4 ฉบบท 1 (2558) DOI: 10.14456/papo.2015.3

แนวทางการแกปญหาหมอกควน ส าหรบจงหวดเชยงใหม

The Solving Guidelines of Smog Problem for Chiang Mai Province

อจฉรย ทพธนธรณนทร1 Acharee Tiptanatoranin2

บทคดยอ บทความนมงน าเสนอแนวทางการแกปญหาหมอกควนของจงหวดเชยงใหม ซงจากการศกษาแนวทางแกไขปญหาของณฐกร วทตานนท และโครงการวจยสรางความเขมแขงแกชมชนในการแกปญหาวกฤตหมอกควน คณะรฐศาสตรและรฐประศาสนศาสตร มหาวทยาลยเชยงใหม ไดเสนอแนวทางการแกไขปญหาทงในเชงนโยบายและเชงปฏบต ทวาเงอนไขส าคญตอความส าเรจในการแกไขปญหาหมอกควนของเมองเชยงใหม คอ 1) มาตรการสงเสรม บงคบ และการรณรงคเพอลดการเผาอยางเปนรปธรรม 2) การกระจาย

1 อาจารยประจ าหลกสตรรฐประศาสนศาสตรมหาบณฑต คณะสงคมศาสตร และศลปศาสตร มหาวทยาลยนอรท-เชยงใหม อเมลล: [email protected] 2 Lecturer of Master of Public Administration Program, Social Science and Fine Art Faculty, North-Chiang Mai University.

วารสารดานการบรหารรฐกจและการเมอง ปท 4 ฉบบท 1 (2558)

- 73 -

อ านาจในการจดเกบภาษ 3) แนวคดการซอ-ขายคารบอนเครดต และ 4) ความตนตวและความตระหนกของประชาชน ทงน เมอน าแนวคดของ Pierson ทกลาวถงการเปนหนสวนของสงคม และ

Mackintosh ทกลาวถงกระบวนการฟนฟเมองมาผสานเขากบ

ขอตกลงผลประโยชนของชมชน หรอ Community Benefits Agreements (CBAs) ของ Been แนวทางแกไขปญหาของณฐกร วท

ตานนท และโครงการวจยสรางความเขมแขงแกชมชน ในการแกปญหาวกฤตหมอกควน คณะรฐศาสตรและรฐประศาสนศาสตร มหาวทยาลยเชยงใหม ผเขยนจงเสนอแนวทางแกไขปญหาหมอกควนดวยขอตกลงผลประโยชนของสงคม หรอ Society Benefits Agreements (SBAs) ทมแนวทางด าเนนการ คอ 1) สรางกระบวนการของการเปนหนสวนของสงคม (Social Partner) โดยการสรางความรวมมอระหวางผมสวนไดเสยของสงคม 2) ด าเนนการรวมกนภายใตทรพยากร แรงงาน และทกษะทแตละภาคสวนมอยจ ากด 3) ก าหนดกระบวนการและสรางโอกาสในการเจรจาระหวางตวแทนจากภาคสวนตาง ๆ และ 4) การด าเนนการตามขอตกลงตองมความโปรงใสในการด าเนนการและยดถอขอตกลงเปนแนวปฏบตในลกษณะทเปน ค ามนสญญา หรอ Commitment ทมรวมกนของสงคม ค าส าคญ: ปญหาหมอกควนเมองเชยงใหม/ การแกปญหาอยาง ยงยน/ แนวทางการแกไขปญหาหมอกควน/ ขอตกลง ผลประโยชนของสงคม


- 74 -

ABSTRACT The purpose of this article was to present the solving guidelines of smog problem for Chiang Mai province. From studying solving guidelines presented by Vithitanon and Smoke Project of Faculty of Political Science and Public Administration, Chiang Mai University showed both policy and practical solving guidelines. However, the important conditions of success in solving smog problem in Chiang Mai province were: 1) measures of supporting, enforcing and setting campaign 2) decentralizing taxation 3) concept of buying and selling carbon credits and 4) enthusiasm and awareness of people. Anyway, when brought the social partner concept of Pierson and the urban recovering process of Mackintosh to combine with the Community Benefits Agreements (CBAs) concept of Been, solving guidelines of Vithitanon and smoke project of Faculty of Political Science and Public Administration, Chiang Mai University, these led author to create the smog solving guidelines with Society Benefits Agreements approach which was: 1) to create the processes of being the social partner by supporting the collaboration between stakeholders within society 2) to operate under limited resources, labors and own skills 3) to determine the


- 75 -

processes and make opportunities in negotiating between representatives from many sectors and 4) to operate along the agreements with transparency and abidance as the commitments of society. KEYWORD: Smog Problem of Chiang Mai City/ Sustainably Solving/ Solving Guidelines of Smog Problem/ Society Benefits Agreements

บทน า: ปญหาหมอกควน หมอกควนกลายเปนปญหาของภาคเหนอทเกดขนเปนประจ าทกปในชวงอากาศแลง (อาจเรมขนตงแตเดอนพฤศจกายนและมกมปรมาณสงสดในเดอนมนาคม) ในป พ.ศ. 2555 สงเกตไดวาหมอกควนเรมปรากฏใหเหนชดเจนตงแตชวงกลางเดอนมกราคม โดยสภาพพนทสวนใหญเปนแบบปาไมขนเขา ท าใหมลพษตาง ๆ ถกกกไวและแผปกคลมไปทวเมอง คณภาพอากาศแยลง พบปรมาณผปวยโรคระบบทางเดนหายใจทเขารกษาในโรงพยาบาลเพมสงขนทกป โดยเฉพาะอยางยงทจงหวดเชยงใหม (ณฐกร วทตานนท, 2555, ยอหนาท 3) ทงนปฐมบทของปญหาหมอกควนในภาคเหนอตอนบนของไทยเรมปรากฏชดในป 2550 เปนตนมา ซงไดสรางผลกระเทอนมหาศาลโดยเฉพาะภาคการทองเทยวทหยดชะงก อบตภยทางการจราจร และปญหาสขภาพของประชาชน ซงมการประเมนมลคาความเสยหายในครงนนไมต ากวา 2,000 ลานบาท (ศนยสารสนเทศ


- 76 -

ส ง แ วดล อม กรมส ง เ ส ร มคณภาพส ง แ วดล อม กระทรว งทรพยากรธรรมชาตและสงแวดลอม, 2555, ยอหนาท 7) ทงน ณฐกร วทตานนท (2555, ยอหนาท 4) ไดแสดงความกงขาวา ค าถามพนฐานทยงไมมฝายใดใหค าตอบไดแบบตรงไปตรงมา คอ ควนเกดจากอะไร และมาจากทไหนกนแน แตกไดจดแบงค าตอบออกเปนสองกลมใหญ ๆ คอ กลมหนงเชอวามาจากไฟปาตามธรรมชาตกบอกกลมเชอวาเกดจากน ามอมนษย ซงกรณหลงนกมสาเหตหลากหลายแตกตางกนไป คอ 1) เกดจากความสะเพรามคนชอบทงกนบหรลงขางทาง 2) เผาขยะเผาใบไมแหงตามบานเรอน 3) เผาถางพนทท าเกษตรไมวาจะเปนเกษตรเพอยงชพของชาวเขาหรอเกษตรเชงพาณชยทวไป เชน ท าสวนสม ไรขาวโพด ขยายพนทปลกยาง ฯลฯ เพราะท าไดงาย และมตนทนต า 4) มาจากการเผาขนาดใหญในประเทศเพอนบานตอนบนอยางพมา ลาว และจน 5) บางสวนเชอกนวาหนวยงานราชการทเกยวของลงมอเผาเสยเองเพอใหได รบงบประมาณ 6) บางสวนเชอวาเปนผลจากการทชาวบานเผาเพอหาผกหวานและเหดถอบเพอน ามาขายและเพอมาบรโภค อยางไรกตาม งานวจยชนส าคญทระบค าตอบอยางชดวา หมอกควนเกดจากอะไรและมาจากไหน นนคอ “โครงการวจยสรางความเขมแขงแกชมชน ในการแกปญหาวกฤตหมอกควน” โดยคณะรฐศาสตรและรฐประศาสนศาสตร มหาวทยาลยเชยงใหม (2554, หนา 2-1 - 2-5) ทกลาวถงสาเหตของการเกดปญหาหมอกควนวาสวนใหญเปนผลพวงมาจากพฤตกรรมของมนษย โดยผเขยนไดสรปมาดงน


- 77 -

1. กจกรรมประจ าวนของคนในเขตเมอง โดยการเผาขยะของครวเรอน การใชรถทมควนเสยเกนมาตรฐาน การปลอยควนเสยของอตสาหกรรมขนาดเลกและขนาดใหญ ซงกจกรรมเหลานท าใหเกดการสะสมควนพษในเขตพนทราบของเมองเชยงใหม ประกอบกบการไมน า “ผงเมอง” มาบงคบใชอยางเครงครดไดกอใหเกดสภาพความแออดทางกายภาพของอาคาร บานเรอน และโรงงานอตสาหกรรมซงสงผลตอความคลองตวของการระบายอากาศในเขตทอยอาศยทวไป และผอยอาศยบนแนวถนน นอกจากน การละเลยนโยบายพฒนาการขนสงมวลชนในเขตเมองสงผลท าใหมปรมาณรถจกรยานยนต และรถยนตเพมขนทกปไดมสวนท าใหกาซคารบอนไดออกไซดมปรมาณเพมขน 2. การเผาใบไมกงไม/เศษวสดตามแนวถนนและเขตทาง กลาวคอ การเผาเปนวธทมคาใชจายต าประกอบกบงบประมาณทไดรบการจดสรรไมเพยงพอ โดยหนวยงานทรบผดชอบตองดแลพนผวถนนรวมถงไหลทางและบ ารงรกษาสภาพไหลทางททอดยาวไปตามแนวเขาในภาคเหนอ ดวยระยะทางทครอมยาวเชอมตอระหวางจงหวดตอจงหวด อ าเภอตออ าเภอ ท าใหการเผาเชนนมผลกระทบตอผสญจรโดยตรง และไฟยงมโอกาสลกลามเขาไปในพนทปาและพนทท าการเกษตร ปญหานยงเกยวของกบวธการบรหารจดการของหนวยงานรฐซงเปนผวาจาง กลาวคอ เมอผวาจางจดจางใหผรบเหมาด าเนนงานจดการเกบกวาดใบไมกงไมขาดเงอนไขทจ าเปนในการจางเหมาดแลแนวถนนหลวง (เชน วธการจดการกบเศษใบไมกงไมรมทาง) ท าใหผรบเหมาเลอกใชวธทมคาใชจายต า ขณะทผบรหารของหนวยงานรฐสามารถปดความรบผดชอบไปใหผรบเหมาดวยการตด


- 78 -

ตอนวธการด าเนนงานไปใหผรบเหมาแทน นอกจากน การมกองเศษวสด เศษใบไมแหงรมทางยงเปนเชอไฟอยางดเมอมผทงกนบหรลง รมทางดวย 3. การเผาเพอเปดพนทท าการเกษตรในพนทราบ โดยเกษตรกรหรอชาวบานมกใชการเผาในทเปดโลงเปนวธเพอท าลายเศษวสดทางการเกษตร ซงรวมถงตอซงขาวโพด ซงขาว ซงตนหอม-กระเทยม เปนตน ทงน การเผาตอซงทเปนเศษซากวสดเหลานจะท าหลงการเกบเกยวผลผลตตงแตชวงเดอนมกราคมถงเดอนเมษายน โดยเกษตรกรทไมมทางเลอกอนหรอไมมศกยภาพในการน าเศษซากเหลานไปใชประโยชน จะใชการเผาอนเปนวธแบบดงเดมทสบทอดมาจากบรรพบรษซงด ารงอยภายใตความเชอหลายประการ อาท การเผาเปนการจดการปญหาจากแมลง และเพมอนทรยสารแกดน และสงผลใหพชผลงอกงามด นอกจากน ในกรณการเลยงวว-โคแบบปลอยใหกนหญาเอง การเผาตอซงหญาและตนไมเลก ๆ ทแหงเหยวยงชวยเรงใหหญาสดใหมอนมคณคาแกการเจรญเตบโตของวว-ควายงอกงามขนมากมายดวย 4. การเผาโดยสรางแนวกนไฟ วธการนเกษตรกรบนทสงนยมท าโดยมลกษณะประนประนอมยอมปลอยใหมการเผาพชไรของชมชนโดยมระบบการควบคมทงทางกายภาพของพนทไรทมการเผา มใหลกลามออกไปสเขตปา และมการตกลงทางสงคมรวมกนระหวางกลมเกษตรกร ชาวไรบนทสง กลมชาตพนธเดยวกน เชน กะเหรยง ปกาเกอะญอทยงรกษาวฒนธรรมการควบคมทางสงคมภายในกลมโดยใชการเผาเพอควบคมการลกลามของไฟ เพอปองกนมใหเกด


- 79 -

การลกลามของไฟไปสเรอกสวน ไรนา และพนทปาของชมชนใกลเคยง กรณการเผาเชนนจะมการตกลงกนระหวางกลมในเรองตาง ๆ อาทเชน เดอนทจะท าการเผา ชวงเวลาการเผา และการควบคมมใหไฟลกลาม โดยอาศยประเพณความเชอของกลมเปนกลไกในการควบคมชมชน อยางไรกตาม แมจะมการควบคมทางสงคมระดบหนง แตกไมอาจปฏเสธไดวาการเผาเพอสรางแนวกนไฟนเปนสวนหนงทสงผลท าใหเกดหมอกควนในวงกวางแกทงผอาศยอยบนทสงและผอยอาศยในเมอง 5. การหาของปาและการเผาโดยไมมแนวกนไฟ เงอนไขการเกดหมอกควนในขอนเปนเหตผลทคนจ านวนมากมกกลาวอางวาท าใหเกดปญหาหมอกควนมากทสด ทงจากผอาศยอยในเขตเมองและเกษตรกรบนทสง ทงยงเปนสาเหตการเผาทหนวยงานภาครฐและแมกระทงทองถนเองประสบปญหาในการแกไข ไมสามารถบรหารจดการหรอบรรเทาไมใหเกดไฟและหมอกควนบนทสงได ทงน “การหาของปา” เปนวฒนธรรมการด ารงชพของชาวเขาและเกษตรกรผอาศยในเขตปาสงวนหรอเขตทท ากนของตนเองทตดตอกบเขตปาสงวนและปาอนรกษ ผหาของปาจะใชการเผาเพอแผวถางทางเขา-ออกจากปา หรอกอไฟท าใหเกดควนเพอใหเอารงมดแดง รงผง ทงยงเชอวาการเผาจะท าใหเหดถอบและผกหวานเจรญงอกงามด นอกจากน เกษตรกรกลมชาตพนธบนพนทสงจ านวนหนงท าการเผาปาเพอขยายทดนท ากนในเขตปาสงวนและเดนทางเรรอนเขาไปหาของปาในเขตการใชประโยชนปาชมชนอน จงกอใหเกดไฟปาโดยไมมผดแลควบคม สาเหตการเผาในลกษณะนจงยากแกการ


- 80 -

ควบคมเพราะไมสามารถระบตวผทควรรบผดชอบในการระมดระวง มใหไฟลามเขาไปในพนทอนได ภาพรวมเกยวกบสาเหตการเกดปญหาหมอกควนจากขอคดเหนของณฐกร วทตานนท (2555, ยอหนาท 15-25) และโครงการวจยสรางความเขมแขงแกชมชน ในการแกปญหาวกฤตหมอกควน คณะรฐศาสตรและรฐประศาสนศาสตร มหาวทยาลย เชยงใหม (2554, หนา 2-1 - 2-5) สรปไดวา สวนใหญเปนผลพวงมาจากพฤตกรรมของมนษย คอ 1) เกดจากความสะเพรามคนชอบทงก น บ ห ร ล ง ข า ง ท า ง ซ ง ม ก อ ง เ ศ ษ ว ส ด ใ บ ไ ม ก ง ไ ม แ ห ง อย 2) เผาขยะตามบานเรอน 3) เผาถางพนทท าเกษตรเพราะท าไดงาย และมตนทนต า 4) การเผาโดยสรางแนวกนไฟ 5) การหาของปาเพอหาผกหวาน รงผง ไขมดแดง และเหดถอบเพอน ามาขายและเพอมาบรโภค ซงจากสาเหตเหลาน ไดท าใหสถานการณหมอกควนเลวรายทกป ดวยขนาดของผลกระทบจากแหลงทมาของปญหาหมอกควนมอาณาเขตกวางใหญ ขามเขตแดนได (Cross Border Pollution) ทงยงมความสลบซบซอน ความคลมเครอดานภาระความรบผดชอบตอปญหาดงกลาวระหวางหนวยงาน องคกร หรอชมชนทงหลาย จงกลายเปนเงอนไขตอสมฤทธผลในการแกปญหา และการผลกภาระความรบผดชอบ (Free Rider) ระหวางผทเกยวของในทสด ดงนน จากสาเหตการเกดปญหาหมอกควนดงกลาว ผเขยนจงตองการน าเสนอแนวทางการแกไขปญหาทสามารถน าไปสรวมมอในการแกไขปญหาจากทกภาคสวน โดยในบทความน น าเสนอผลกระทบทมความส าคญเพอใหเหนถงผลเสยของปญหาหมอกควน


- 81 -

ไมวาจะเปนผลกระทบตอสขภาพและผลกระทบตอการจราจรและการทองเทยวซงเปนสงทสงผลตอการด าเนนชวตประจ าวนของประชาชน แลวจงน าไปสการน าเสนอแนวทางแกไขปญหาหมอกควนของเมองเชยงใหมตอไป

ผลกระทบทส าคญ ผลกระทบตอสขภาพ ดวยลกษณะทางภมศาสตรของภาคเหนออยในสภาวะการจมตวลงของอากาศชนบนหรอทเรยกวา Subsidence inversion จากพนททมลกษณะเปนแองกระทะกกควน และไออากาศรอนจนไมสามารถลอยขนไปสบรรยากาศทสงขนไปได ท าใหควนไฟกระจายคละคลงอยใกลระดบพนดน (ศนยสารสนเทศสงแวดลอม กรมสงเสรมคณภาพสงแวดลอม กระทรวงทรพยากรธรรมชาตและสงแวดลอม, 2555, ยอหนาท 1) จงเกดเปนปญหาหมอกควนในพนทจงหวดเชยงใหมทสงผลกระทบตอการด าเนนชวตของประชาชนโดยเฉพาะดานสขภาพ ซงหลายโรงพยาบาลมจ านวนผปวยเกยวกบโรคทางเดนหายใจ ทเปนผลจากการสดเอามลพษเขาไปมากกวาปกตเขารบการรกษาเพมขนหลายเทาตว และสงผลตอสภาพการมองเหนของผปวย โดยสถาบนวจยวทยาศาสตรสขภาพ มหาวทยาลย เชยงใหม ในฐานะหนวยงานหลกทท างานวจยเกยวกบเรองหมอกควนไฟปา พบวาปญหาสขภาพทเกดจากการรบสารพษในหมอกควนเขาไปนนมทงทมอาการเฉยบพลนในลกษณะเปนปญหาตอทางเดนหายใจในเดก และมโอกาสเปนโรคเรอรงทมความเสยงทจะเกดมะเรง


- 82 -

ขนในอนาคต (ทมขาวภมภาค , 2555, ยอหนาท 1) นอกจากน ยงพบวาคนทอยในทโลงนาน ๆ เกดอาการแสบตา ตาแดง น าตาไหล คอแหง ระคายคอ หายใจตดขด เหนอยงาย และแนนหนาอกรวมดวย (อธชย ตนกนยา, 2550, ยอหนาท 3) ในป พ.ศ. 2555 นายแพทยพงศเทพ ววรรธนะเดช คณะแพทยศาสตร มหาวทยาลยเชยงใหม ไดรายงานถงแนวโนมความรนแรงของปญหาหมอกควนไดเพมขนอยางชดเจนตงแต 1 มกราคม และสภาพอากาศอยในเกณฑมาตรฐานเปนครงแรกในวนท 14 มนาคม พ.ศ. 2555 ตามคามาตรฐาน PM10 เฉลย 24 ชวโมง เทากบ 120 ไมโครกรมตอลกบาศกเมตร โดยกอนหนาวนท 14 มนาคม พ.ศ. 2555 ในบางชวงบางเวลามคาฝนละอองในอากาศมากกวา 200 ไมโครกรมตอลกบาศกเมตรซงถอวาสงมากจดอยในขนอนตรายตอสขภาพ สงผลใหประชาชนตองเขารบการรกษาในโรงพยาบาลเพมขนเปนอยางมาก โดยระหวางวนท 1-7 มนาคม 2555 ในโรงพยาบาล 87 แหง มรายงานผปวยเขารบการรกษาใน 4 กลมโรค ไดแก กลมโรคหวใจและหลอดเลอด 23,685 ราย กลมโรคทางเดนหายใจทกชนด 24,837 ราย กลมโรคตาอกเสบ 2,265 ราย และกลมโรคผวหนงอกเสบ 2,610 ราย (ศนยสารสนเทศสงแวดลอม กรมสงเสรมคณภาพสงแวดลอม กระทรวงทรพยากรธรรมชาตและสงแวดลอม, 2555, ยอหนาท 6) อยางไรกตาม ในป พ.ศ. 2557 คณภาพอากาศในจงหวดเชยงใหมในชวงฤดแลงยงคงเปนปญหาตอสขภาพของประชาชน โดยตงแตวนท 1 มกราคม ถง 30 เมษายน 2557 พบวา ปรมาณฝน


- 83 -

ละอองในอากาศของจงหวดเชยงใหมเฉลย 24 ชวโมง สงสด ณ เวลา 00.00 น. มคาเทากบ 318 ไมโครกรมตอลกกบาศกเมตร ซงเมอเปรยบเทยบกบป พ.ศ. 2556 ชวงเวลาเดยวกนนนมปรมาณฝนละอองเพมขน โดยปรมาณฝนละอองในอากาศของจงหวดเชยงใหมในป พ.ศ. 2556 มคาสงสดเทากบ 229 ไมโครกรมตอลกกบาศกเมตร ซงปรมาณฝนละอองในอากาศเฉลยของจงหวดเชยงใหมทเพมขนในป พ.ศ. 2557 สงผลใหมจ านวนผปวยดวยโรคทไดรบผลกระทบจากปญหาหมอกควนทเขารบการรกษาในโรงพยาบาลในระหวางวนท 5 มกราคม-3 พฤษภาคม 2557 มจ านวนรวม 224,949 ราย โดยแบงตามกลมอาการทเขารบการรกษา 4 กลม ไดแก กลมโรคตาอกเสบ มผปวย 5,969 ราย กลมโรคหวใจและหลอดเลอด มผปวย 126,464 ราย กลมโรคระบบทางเดนหายใจ มผปวย 81,575 ราย และกลมโรคผวหนงอกเสบ มผปวย 10,941 ราย (กรมอทยานแหงชาต สตวปา และพนธพช กระทรวงทรพยากรธรรมชาตและสงแวดลอม , 2557, หนา 2) ผลกระทบตอการจราจรและการทองเทยว ปญหาหมอกควนและไฟปาไดสงผลกระทบตอทงธรกจทองเทยวและธรกจบรการทเกยวเนองกน เนองจากในชวงทเกดปญหาหมอกควนสายการบนไดมการงดเทยวบนบางเทยวบนเพอความปลอดภยของผโดยสาร นอกจากนยงสงผลกระทบตอการสญจรบนเสนทางหลวงระหวางจงหวดดวย รวมทงขาวสารเกยวกบปรมาณหมอกควนและฝนละอองทมผลกระทบตอคณภาพของอากาศอาจสงผลใหนกทองเทยวงดหรอเลอนแผนการทองเทยวออกไป โดย


- 84 -

บรษท ศนยวจยกสกรไทย จ ากด ไดรายงานวาปญหาหมอกควนทปกคลมในเขตภาคเหนอยงเปนไปอยางตอเนองจนถงชวงสงกรานตและกระจายไปจงหวดตาง ๆ ในภาคเหนอจะสรางความเสยหายตอธรกจการทองเทยว โดยไดประเมนจากจ านวนนกทองเทยวและคาใชจายของนกทองเทยวในชวงดงกลาว เฉพาะในจงหวดท เปนแหลงทองเทยวทส าคญของภาคเหนอตอนบน คอ เชยงใหม แมฮองสอน และเชยงราย โดยปญหาหมอกควนและฝนละอองขนาดเลกท าใหจ านวนนกทองเทยวในป 2550 ในพนท 3 จงหวดนลดลงประมาณรอยละ 25.0 เมอเทยบกบชวงเทศกาลทองเทยวทส าคญของภาคเหนอโดยเฉพาะเทศกาลสงกรานต ในป 2549 จ านวนนกทองเทยวใน 3 จงหวดนในชวงเดอนมนาคม-เมษายน 2550 เทากบ 1.05 ลานคน ซงสงผลใหทงสามจงหวดนสญเสยรายไดจากการใชจายของนกทองเทยวประมาณเกอบ 2,000 ลานบาท หรอลดลงประมาณรอยละ 25.0 (วจารย สมาฉายา, 2555, ยอหนาท 2) ทงนผลกระทบทางดานการทองเทยวในชวงตนป พ.ศ. 2558 ทผานมา พบวา ปญหามลพษทางอากาศทเกดจากหมอกควนไฟปาในพนทจงหวดเชยงใหมท าใหนกทองเทยวแจงขอเลอนการเดนทางประมาณรอยละ 50 และท าใหรายไดรวมจากการทองเทยวของจงหวดลดลงประมาณ 2,000 ลานบาท เมอเปรยบเทยบกบชวงเดอนมกราคม-กมภาพนธ 2558 (ASTV ผจดการออนไลน, 2558, ยอหนาท 3)


- 85 -

แนวทางแกไขปญหาหมอกควนของเมองเชยงใหม ทบทวนแนวคด ทฤษฎ และงานวจยทเกยวของตอการเสนอการแกไขปญหาหมอกควน ในการเสนอแนวทางแกไขปญหาหมอกควนของจงหวดเชยงใหมนน ผเขยนไดทบทวนแนวคดเกยวกบการเปนหนสวนของสงคม (Social Partner) ของ John Pierson (2001, pp. 174-222) แนวคดเกยวกบกระบวนการในการฟนฟเมองของ Mackintosh (1992 cited in Pierson, 2001, pp. 174-222) ขอตกลงผลประโยชนของชมชน หรอ Community Benefits Agreements (CBAs) ของ Vicki Been (2010) แนวทางแกไขปญหาของณฐกร วทตานนท (2555) และโครงการวจยสรางความเขมแขงแกชมชน ในการแกปญหาวกฤตหมอกควน คณะรฐศาสตรและรฐประศาสนศาสตร มหาวทยาลยเชยงใหม (2554) โดยแตละแนวคดมรายละเอยดดงน 1. แนวคดการเปนหนสวนของสงคม (Social Partner) ของ John Pierson (2001, pp. 174-222) โดย เ หนว าควรต องสงเสรมใหเกดกระบวนการของการเปนหนสวนของสงคม (Social Partner) โดยประชาชนเนองจากเปนการแบงปนคณคาทางสงคม ซงจะเปนเครองมอส าคญในการสรางความรวมมอระหวางผมสวนไดสวนเสยของสงคม เพอทจะไดผลการระดมความคดไปสการแกไขปญหาและการพฒนาเมอง และระบบเศรษฐกจรวมกน ทงน ปญหาและแนวทางของระบบหนสวนเปนปญหาความยากจนและปญหาความเสอมโทรมของสงคมเมองซงท าใหเกดแนวความคดของการสรางชมชนเมองขนใหม (Rebuilding Communities) ซง Pierson


- 86 -

ไดแบงแนวทางของการสรางชมชนใหมดวยนโยบายไดแก การสรางนโยบายรฐสวสดการ และตวแบบ การสรางความตระหนก (Realization) ตอการเปนเจาของรวมกน การรบผดชอบในนโยบายรฐและการแกปญหาสาธารณะ และการสรางกลไกทางนโยบายทใหชมชนมการแสดงออกเพ อฐานคตของกล มตน ( Collective Assumption) 2. แนวคดเกยวกบกระบวนการในการฟนฟเมอง เสนอโดย Mackintosh (1992 cited in Pierson, 2001, pp. 174-222) อธบายวา การรวมมอกนฟนฟเมองในลกษณะหนสวนนน น าไปสผลประโยชนของการด าเนนการรวมกนซ งดกวาการแยกกนด าเนนการ โดยตองท าภายใตทรพยากร แรงงาน และทกษะทตนเองมอย การรวมมอแบบหนสวนจะมขอบเขตทชดเจนของผเปนสมาชก อาจจะเปนรปแบบท เปนทางการหรอแบบอาสาสมครก ได ซงกระบวนการดงกลาวนบไดวาเปนประเดนส าคญตอกระบวนการฟนฟเมอง 3. แน วค ด ข อตกลงผลประ โยชน ข อ งช ม ชน หร อ Community Benefits Agreements (CBAs) เสนอโดย Vicki Been (2010) ซงเปนวธการทใหชมชนสวนใหญทไดรบผลกระทบจากโครงการพฒนาทางเศรษฐกจเขามามสวนรวมในกระบวนการวางแผนและเพอใหแนใจวาผลประโยชนจากการพฒนาจะตกแกชมชนจรง ๆ ทงน CBAs ถกสรางขนในชวงทศวรรษ 1990 เพอใช ในการเจรจาสวนใหญกบตวแทนชมชนตาง ๆ เพอดงดดการสนบสนนความชวยเหลอจากชมชนในการขบเคลอนโครงการ ทงน


- 87 -

การมสวนรวมในการเจรจา CBAs สามารถก าจดเหตการณท ไมคาดคดในกระบวนการอนมตการพฒนา และท าใหนกพฒนาสามารถท างานไดโดยความรวมใจอยางเปนหนงเดยวจากชมชน ตาง ๆ มากกวาทจะตองเขาไปตกลงกบชมชนทละชมชน นอกจากน นกพฒนาไมตองเสยงทจะถกชมชนฟองรองจากความไมพอใจใด ๆ ทอาจขนจากการเขามาพฒนาทดน อยางไรกตามการท าใหการยอมรบแนวคด CBAs นน ส าคญมากทจะตองประเมนผลประโยชนและยอนกลบไปมองสาระส าคญตามขอตกลง ทงนตามขอตกลงทมอยใน CBAs ตองพจารณาถงผลกระทบทอาจจะมตอกระบวนการตาง ๆ ของกฎหมายการใชทดนและการพฒนาอสงหารมทรพย ซง CBAs เกดจากความพยายามของชมชน นกพฒนา และรฐบาลทองถนทจะคนหาวธการทมความยดหยนในการระบความกงวลของผทอาศยอยในพนท (neighbors) เกยวกบขอเสนอเรองการพฒนา ซงประเดนในการน ามาพจารณา CBAs ไ ด แก ก า รจ ดกา ร ใช พ นท ต าม เ ง อน ไข ( Conditional Rezoning) ข อ ต ก ล ง ต า ง ๆ ใ น ก า ร พฒน า ( Development Agreements) การด าเนนการภายใตสงทไดเจรจาไว (Negotiated Exactions) การบอกกลาวผลในเชงลบดานผลกระทบตอสงแวดลอม (Conditional Negative Declarations in Environmental Impact Review) และขอตกลงท เปนการชดเชยการใชท ดนระหวางภาคอตสาหกรรมตาง ๆ ทตองการพฒนาทดนมาใชประโยชนกบชมชนทเปนเจาของ (Compensated citing agreements between


- 88 -

industries needing to develop Locally Undesirable Land Uses (LULUs) and host communities) 4. แนวทางในการแกไขปญหาหมอกควน 4.1 แนวทางแกไขปญหาของณฐกร วทตานนท (2555, ยอหนาท 15-25) ซงไดเสนอแนวทางแกไขปญหาทนาสนใจโดยจ าแนกออกเปนแนวทางขนตนและแนวทางแกไขปญหาในระยะยาว ดงน 1) แนวทางขนตน ไดแก 1.1) บงคบใชกฎหมายทเกยวของ เชน พ.ร.บ.อทยานแหงชาต พ.ศ. 2504, พ.ร.บ.ปาสงวนแหงชาต พ.ศ. 2507, พ.ร.บ.สาธารณสข พ.ศ. 2535 รวมถงขอบญญตทองถน เชน ประกาศเทศบาลนครเชยงใหมเรองการควบคมการเผาในทโลง พ.ศ. 2547 เพอด าเนนคดกบผเผาขยะและกงไมในเขตเมอง มโทษจ าคกไมเกน 1 เดอนหรอปรบไมเกน 2,000 บาท แตดวยขอจ ากดหลาย ๆ ประการท าใหขาดการบงคบใช เชน งบประมาณ บคลากร เครองไมเครองมอททนสมย หนวยงานทเกยวของตองหนมาใหความส าคญตอการน ากฎหมายมาบงคบใชอยางจรงจง 1.2) กระตนใหประชาชนรสกถงความเปนพลเมองทตนตว ชวยเปนหเปนตาใหกบภาครฐ หากพบเหนการเผาหรอมไฟไหมทใดตองแจงหนวยงานทเกยวของใหเขาไปด าเนนการดบไฟโดยเรว 1.3) รปแบบการรณรงคทผานมาไมไดผล เชน ปายประกาศ สปอตวทย การเดนรณรงค ฯลฯ ซงเหลานเปนรปแบบ


- 89 -

ท น ยม ใช ในการรณรงคมา โดย ตลอดแต ไม ไ ด ผล เน อ งจากประชาสมพนธและรณรงคไมตรงกลมเปาหมาย เมอหนวยงานทเกยวของรบทราบแลววาควนมาจากการเผาในพนทนอกเขตเมองเปนหลก ดงนน การรณรงคจงตองทมเทท าในพนทชนบท ภายใตรปแบบ-วธการทลงลกใหมากทสด 1.4) ตองรเรมคดสรางมาตรการสงเสรม-บงคบเพอลดการเผาอยางเปนรปธรรม เชน เพอลดการเผาขยะและการเผาใบไมแหงในครวเรอน องคกรปกครองสวนทองถนตองเปนฝายรบผดชอบในการจดเกบน าไปท าลาย โดยอาจลดภาษบ ารงทองท หรอภาษโรงเรอนและทดนใหกบประชาชนท เขารวมโครงการ เปนตน 2) แนวทางในระยะยาว คอการปรบแกโครงสรางการปกครองโดยค านงถงการกระจายอ านาจใหแกองคกรปกครองสวนทองถนในระดบสง คอ ก าหนดใหมผบรหารสงสดระดบจงหวดคนเดยวทมาจากการเลอกตง (ปจจบนมทงผวาฯ และนายกองคการบรหารสวนจงหวด) ยกเลกราชการบรหารสวนภมภาคใหเหลอเพยงทองถน และใหถายโอนอ านาจหนาท ทรพยสน บคลากรจากสวนกลางคนมาอยททองถน (ทงระดบจงหวด และระดบพนท) โดยเฉพาะตองด าเนนการกระจายอ านาจในเรองเกยวกบภาษทควรใหอยในอ านาจการจดการของทองถนเพอ เปนทนใหทองถนสามารถเสรมสรางศกยภาพทจะดแลแกไขปญหาตาง ๆ ในพนทของตนไดเอง ทงน มหนวยงานทมความเกยวของกบการแกไขปญหาหมอกควนระดบสวนกลางทควรพจารณา แสดงไดดงตารางท 1


- 90 -

ตารางท 1 หนวยงานทมความเกยวของกบการแกไขปญหา หมอกควนในระดบสวนกลาง

ชอหนวยงานตามภารกจ สงกด

กรมปองกนบรรเทาสาธารณภย กระทรวงมหาดไทย

กรมปาไม กระทรวงทรพยากรธรรมชาตและสงแวดลอม

กรมคมครองมลพษ กระทรวงทรพยากรธรรมชาตและสงแวดลอม

กรมอตนยมวทยา กระทรวงเทคโนโลยสารสนเทศและการสอสาร

กรมควบคมโรค กระทรวงสาธารณสข

กรมพฒนาสงคมและสวสดการ กระทรวงการพฒนาสงคมและความมนคงของมนษย

ส านกงานการปฏรปทดนเพอเกษตรกรรม

กระทรวงเกษตรและสหกรณ

ศนยจดการความรดานการเปลยนแปลงภมอากาศ (ระบบเผยแพรขอมลภาพฉายลกษณะอากาศรายวน)

กระทรวงวทยาศาสตรและเทคโนโลย

ทมา: ณฐกร วทตานนท, 2555: ยอหนาท 20


- 91 -

4.2 แนวทางแกไขปญหาของคณะผวจยโครงการวจยสรางความเขมแขงแกชมชน ในการแกปญหาวกฤตหมอกควน คณะรฐศาสตรและรฐประศาสนศาสตร มหาวทยาลยเชยงใหม (2554, 21-24) ไดเสนอแนะแนวทางการแกไขและขอเสนอเชงนโยบายใหกบองคกรและหนวยงานตาง ๆ ทงภาครฐ ภาคเอกชน องคกรพฒนาเอกชน นกวชาการ และองคกรปกครองสวนทองถนตาง ๆ ทจะตองเขามามบทบาทส าคญในการขบเคลอนภาคประชาชนในการแกไขปญหาวกฤตหมอกควนเพอสรางความรวมมอในการแกไขปญหาหมอกควนอยางสมดลและยงยนตอไปในอนาคต โดยผเขยนไดสรปขอเสนอเชงนโยบายทนาสนใจททางโครงการฯ ไดน าเสนอไว 2 ประเดนส าคญ ดงน 1) ขอ เสนอใหชมชนใชประโยชน ในพ นท ป า กลาวคอ ระเบยบส านกนายกรฐมนตรวาดวยการจดใหมโฉนดชมชน พ.ศ. 2553 ประกาศ ณ วนท 7 มถนายน พ.ศ. 2553 ซงเปนนโยบายใหประชาชนทรวมตวกนเปนชมชนมสทธไดรบหนงสออนญาตใหใชประโยชนในทดนของรฐหรอการอนญาตใหประชาชนสามารถปลกไมหวงหามและเปนไมเศรษฐกจได โดยทกฎหมายและระเบยบปฏบตเกยวกบกบปาไมทใชบงคบอยในปจจบนควรมการปรบปรงเพอไมใหเปนปญหาและอปสรรคตอประชาชนในการน าไมหวงหามและไมเศรษฐกจ เชน ไมสก ไมยาง ไมสนเขา ไมอบเชย ฯลฯ มาปลกเสรม หรอปลกทดแทนการปลกขาวโพด ขาวไร หรอถว ในพนททท าการเกษตรเดม เพอลดการเพาะปลกพชไร โดยเฉพาะพชเชงเดยวใน


- 92 -

ไรหมนเวยนทเปนสาเหตส าคญท าใหเกดการเผาเศษวสดเหลอทงจากการเตรยมแปลงเกษตร 2) การน าแนวคดการซอ-ขายคารบอนเครดต ซงเปนโครงการทชวยลดการปลอยกาซคารบอนไดออกไซดจากภาคอตสาหกรรม เพอลดภาวะโลกรอนหรอภาวะเรอนกระจกโดยจะบงคบใชกบประเทศทมการลงทนภาคอตสาหกรรมจ านวนมากและมการปลอยมลภาวะ แลวน ารายไดมอบใหกบโครงการทมกลไกการพฒนาทสะอาดซงเปนกลไกทก าหนดขนภายใตพธสารเกยวโต เพอชวยใหประเทศอตสาหกรรมทมพนธกรณในการลดกาซเรอนกระจกสามารถบรรลพนธกรณได และเพอสงเสรมการพฒนาทยงยนของประเทศก าลงพฒนา ดงนนหากน าแนวคดดงกลาวมาสงเสรมใหผประกอบการอตสาหกรรมขนาดใหญของประเทศไทยหนมาท าประโยชนชวยเหลอทองถนหางไกลทมสวนท ากจกรรมฟนฟ รกษาส งแวดลอม หรอปองกนแกไขปญหาหมอกควนโดยไดรบการสนบสนนในลกษณะทปรบจากแนวคดการซอ-ขายคารบอนเครดตตอไปในอนาคตกเปนสงทมความเปนไปไดเนองจากปจจบนประเทศไทยมผประกอบการทมความตระหนกและใหความส าคญในเรองนอยจ านวนหนง จากขอเสนอตอการแกไขปญหาหมอกควนของเมองเชยงใหมทผ เขยนทบทวนวรรณกรรมขางตนนน สามารถน ามาจ าแนกใหมเปนแนวทางการแกไขปญหาในเชงนโยบายและแนวทางการแกไขปญหาในเชงปฏบต ดงตารางท 2


- 93 -

ตารางท 2 แนวทางการแกไขปญหาในเชงนโยบายและแนวทางการ แกไขปญหาในเชงปฏบต

แนวทางการแกไขปญหาในเชงนโยบาย

แนวทางการแกไขปญหาในเชงปฏบต

สรางมาตรการสงเสรม-บงคบเพอลดการเผาอยางเปนรปธรรม โดยเฉพาะการเผาขยะการเผาใบไมแหงในครวเรอน

การรณรงคเพอลดปรมาณการเผาขยะและเศษซากวสดทางการเกษตรตองทมเทท าในพนทชนบท ภายใตรปแบบ-วธการทลงลกใหมากทสด

ปรบแกโครงสรางการปกครองทตองท าใหเกดการกระจายอ านาจใหแกองคกรปกครองสวนทองถนใหมากขนโดยเฉพาะการกระจายอ านาจในการจดเกบภาษเพอเปนทนในการเสรมสรางศกยภาพของหนวยงานทองถนในการแกไขปญหาหมอกควน

ก า ร พ ย า ย า ม ก ร ะ ต น ใ หประชาชนในพนทตาง ๆ รสกถงความเปนพลเมองทตนตว ชวยเปนหเปนตาใหกบภาครฐ หากพบเหนการเผาหรอมไฟไหมทใดตองแจงหนวยงานทเกยวของใหเขาไปด าเนนการดบไฟโดยเรว

ค ว ร ป ร บ ป ร ง ก ฎ ห ม า ย แ ล ะระเบยบปฏบตเกยวกบกบปาไมทใ ช บ ง ค บ อ ย ใ น ป จ จ บ น ใ หประชาชนสามารถใชประโยชนในพ นท ป า ห ร อก า รอนญ าต ให

หนวยงานทเกยวของตองหนมาใ ห ค ว า ม ส า ค ญ ต อ ก า ร น ากฎหมาย เชน พ.ร.บ.อทยานแหงชาต พ.ศ.2504, พ.ร.บ.ปาส ง วน แ ห ง ช า ต พ . ศ . 2507, พ.ร.บ.สาธารณสข พ.ศ.2535,


- 94 -

แนวทางการแกไขปญหาในเชงนโยบาย

แนวทางการแกไขปญหาในเชงปฏบต

ประชาชนสามารถปลกไมหวงหามและเปนไมเศรษฐกจได

ขอบญญตทองถน เชน ประกาศเทศบาลนครเชยงใหม เรอง การควบคมการเผาในท โล ง พ.ศ.2547 มาบงคบใชอย างจรงจง

ก า ร น า แ นวค ด ก า รซ อ - ข ายคารบอนเครดตมาสงเสรมใหผประกอบการอตสาหกรรมขนาดใหญของประเทศไทยหนมาท าประ โยชน ช วย เหล อท อ ง ถ นหางไกลทมสวนท ากจกรรมฟนฟ รกษาสงแวดลอม หรอปองกนแกไขปญหาหมอกควน

อยางไรกตาม จากการจ าแนกแนวทางการแกไขปญหาหมอกควนของภาคเหนอตอนบนทงในเชงนโยบายและเชงปฏบต ท าใหผ เขยนพบวาเงอนไขส าคญตอความส าเรจในการแกไขปญหาหมอกควน มดงน (1) มาตรการสงเสรม บงคบ และการรณรงคเพอลดการเผาอยางเปนรปธรรม โดยเฉพาะการเผาขยะการเผาใบไมแหง


- 95 -

ในครวเรอน โดยหนวยงานทเกยวของตองน ากฎหมายมาบงคบใชอยางจรงจง (2) การกระจายอ านาจในการจดเกบภาษใหเพอเปนทนในการเสรมสรางศกยภาพของหนวยงานทองถนในการแกไขปญหาหมอกควน ในลกษณะของการขยายฐานภาษทองคกรปกครองสวนทองถนสามารถจดเกบได และสดสวนของรายไดจากการจดเกบภาษไดทองคกรปกครองสวนทองถนจะไดรบจดสรรคน (3) การน าแนวคดการซอ-ขายคารบอนเครดตมาสงเสรมใหผประกอบการอตสาหกรรมขนาดใหญของประเทศไทยหนมาท าประโยชนชวยเหลอทองถนหางไกลทมสวนท ากจกรรมฟนฟ รกษาสงแวดลอม หรอปองกนแกไขปญหาหมอกควน (4) ความตนตวและความตระหนกของประชาชนตอผลกระทบจากปญหาหมอกควนโดยเฉพาะผลกระทบตอสขภาพซงเปนผลกระทบส าคญทมผลตอประชาชนเองโดยตรง นอกจากน ยงเกดผลกระทบตอการทองเทยวในเมองภาคเหนอตอนบนทหยดชะงกซงเปนผลกระทบทางเศรษฐกจ และความปลอดภยจากอบตภยทางการจราจร ขอคดเหนและภาพรวมของการแกไขปญหาหมอกควนของเมองเชยงใหม ในทศนะของผเขยนตอการแกไขปญหาหมอกควนของเมองเชยงใหมนน ผเขยนเสนอความคดเพมเตมในการแกไขปญหาโดยอยบนฐานแนวคดของ John Pierson (2001) โดย Pierson เสนอแนวทางการแกไขปญหาเชงนโยบายของรฐวา ควรตองสงเสรมใหเกด


- 96 -

กระบวนการของการเปนหนสวนของสงคม (Social Partner) โดยประชาชน ซงจะเปนเครองมอส าคญในการสรางความรวมมอระหวางผมสวนไดเสยของสงคม ทงน ผเขยนเชอวาแนวทางนจะไดผลในการระดมความคดไปสแกไขปญหาหมอกควน การพฒนาเมอง และระบบเศรษฐกจรวมกน ทงน การด าเนนการแกไขปญหาหมอกควนนนผเขยนเหนวาสามารถน ามาเทยบเคยงไดกบกระบวนการในการฟนฟเมองท Mackintosh (1992 cited in Pierson, 2001) กลาวไววา การรวมมอกนฟนฟเมองในลกษณะหนสวนนน น าไปสผลประโยชนของการด าเนนการรวมกนซงดกวาการแยกกนด าเนนการ โดยตองท าภายใตทรพยากร แรงงาน และทกษะทตนเองมอย การรวมมอแบบหนสวนจะมขอบเขตทชดเจนของผเปนสมาชก อาจจะเปนรปแบบทเปนทางการ หรอแบบอาสาสมครกได ซงกระบวนการดงกลาวนบไดวาเปนประเดนส าคญตอกระบวนการฟนฟเมอง นอกจากน แนวคดทนาสนใจทผเขยนหยบยกมาใชในการเสนอการแกไขปญหาเพมเตมอกกคอ ขอตกลงผลประโยชนของชมชน หรอ Community Benefits Agreements (CBAs) ของ Vicki Been (2010) ซงเปนวธการทใหชมชนสวนใหญทไดรบผลกระทบจากโครงการพฒนาทางเศรษฐกจเขามามสวนรวมในกระบวนการวางแผนและเพอใหแนใจวาผลประโยชนจากการพฒนาจะตกแกชมชนจรง ๆ ทงน การมสวนรวมในการเจรจา CBAs สามารถก าจดเหตการณทไมคาดคดในกระบวนการอนมตการพฒนา และท าใหนกพฒนาสามารถท างานไดโดยความรวมใจอยางเปนหนงเดยวจาก


- 97 -

ชมชน นอกจากนนกพฒนาไมตองเสยงทจะถกชมชนฟองรองจากความไมพอใจใด ๆ ทอาจเกดขนจากการเขามาพฒนาทดน อยางไรกตาม เมอน าขอตกลงฯ ทเสนอโดย Been (2010) มาใชในการแกไขปญหานน ตองพฒนาแนวคดจากเดมททใหชมชนสวนใหญทไดรบผลกระทบจากโครงการพฒนาทางเศรษฐกจเขามามสวนรวมในกระบวนการวางแผนนน ใหปรบเพมวธการทใหประชาชนและผประกอบการธรกจและอตสาหกรรมในเชยงใหมท ไดรบผลกระทบจากปญหาหมอกควนทมปญหารนแรงมาตงแตป 2550 เปนตนมานน ไดเขามามสวนรวมในกระบวนการวางแผนรวมกบหนวยงานภาครฐทงสวนกลางและสวนทองถนทเกยวของ เพอระดมความคดไปสแกไขปญหาหมอกควน การพฒนาเมอง และระบบเศรษฐกจรวมกน นอกจากน ยงสามารถรวมกนด าเนนการแกไขปญหาตามแนวทางแกไขปญหาของณฐกร วทตานนท (2555) และโครงการวจยสรางความเขมแขงแกชมชน ในการแกปญหาวกฤตหมอกควน คณะรฐศาสตรและรฐประศาสนศาสตร มหาวทยาลย เชยงใหม (2554) ไดอกดวย ดงนน หากน าฐานแนวคดของ Pierson (2001) และMackintosh (1992) ด ง ท ก ล า ว ไ ปมาผส าน เข า ก บ ข อตก ล งผลประโยชนของชมชน หรอ Community Benefits Agreements (CBAs) ขอ ง Been (2010) แน วทา งแก ไ ขปญหาของณ ฐ ก ร วทตานนท (2555) และโครงการวจยสรางความเขมแขงแกชมชน ใ น ก า ร แ ก ป ญ ห า ว ก ฤ ต ห ม อ ก ค ว น ค ณ ะ ร ฐ ศ า ส ต ร แ ล ะ รฐประศาสนศาสตร มหาวทยาลยเชยงใหม (2554) แลว ผเขยนจง


- 98 -

เสนอกระบวนการแกไขปญหาหมอกควนดวยขอตกลงผลประโยชนของสงคม หรอ Society Benefits Agreements ซงมลกษณะเปนการรวมมอกนของฝายตาง ๆ ทเกยวของในลกษณะของการเปนหนสวนของสงคมรวมกนด าเนนงานภายใตทรพยากรทมอยหรอไดรบการจดสรรมาอยางจ ากด โดยอาศยการเจรจาเปนเครองมอใหเกดการประนประนอมระหวางประชาชนผอยอาศยในแตละพนท ภาคธรกจ เกษตรกรรม และตวแทนจากหนวยงานของรฐบาลทงในระดบทองถนและระดบภมภาค จนกลายเปนขอตกลงทยอมรบ ยดถอ และยดมน มลกษณะเปนค ามนสญญา (Commitments) ในการปฏบตเพอการพฒนาและการแกไขปญหารวมกน ท งน ขอตกลงผลประโยชนของสงคม หรอ Society Benefits Agreements มแนวทางในการด าเนนการ ดงน 1. สรางกระบวนการของการเปนหนสวนของสงคม (Social Partner) โดยการสรางความรวมมอระหวางผมสวนไดเสยของสงคม กลาวคอ ใหประชาชนและผประกอบการธรกจและอตสาหกรรมในเชยงใหมทไดรบผลกระทบจากปญหาหมอกควนทมปญหารนแรงท าขอตกลงในการเขามามสวนรวมในกระบวนการวางแผนรวมกบหนวยงานภาครฐทงสวนกลางและสวนทองถนในแตละพนทของจงหวดเพอทจะไดขอสรปในการแกปญหาจากการระดมความคดไปสการปฏบต 2. ด าเนนการรวมกนภายใตทรพยากร แรงงาน และทกษะทแตละภาคสวนมอย การรวมมอแบบหนสวนจะมขอบเขตทชดเจนของผเปนสมาชกตามขอตลงทไดท ารวมกนในขนตอนแรก จะเปน


- 99 -

รปแบบทเปนทางการ หรอแบบอาสาสมครกได โดยตวแทนชมชน ตวแทนภาคธรกจ ตวแทนภาคอตสาหกรรม ตวแทนภาคการเกษตรวมกบหนวยงานภาคระดบภมภาคและระดบทองถนรวมกนตกลงจดท ารายละเอยดของทรพยากรทจะน ามาใชด าเนนการอยางชดเจนเพอใหเกดความเหนพองรวมกนและน าไปสการใหความรวมมอจากทกฝาย 3. ก าหนดกระบวนการและสรางโอกาสในการเจรจาระหวางตวแทนจากผอาศยในเขตเมองตาง ๆ และผอาศยในชมชนหางไกล ตลอดจนตวแทนจากภาคธรกจ ภาคอตสาหกรรม ภาคการเกษตร หนวยงานระดบภมภาคและระดบทองถน โดยองคกรปกครองสวนทองถนในแตละพนทประสานงานกบหนวนงานระดบภมภาคในการเปนแกนหลกจดการสรางชองทางส าหรบการเจรจาและการตกลงระหวางฝายตาง ๆ เพอตกลงและประนประนอมกนในเรองผลประโยชน และโดยเฉพาะวธการสรางความรวมมอในการแกไขปญหาหมอกควน นอกจากน ในขนตอนนจะตองมการรวมกนประเมนและทบทวนการด าเนนการทผานมาแลวถงปจจยทท าใหประสบความส าเรจและลมเหลว โดยการด าเนนการเจรจาขอตกลงและการด าเนนการนนตองปราศจากการปดบงและบดเบอนขอมล ขอตกลงทไดใหไวตองเปนสงทเปนไปไดจรง ทงน กระบวนการและชองทางนจะท าใหเกดการสนบสนนและความชวยเหลอจากผทเกยวของในการขบเคลอนกระบวนการแกไขปญหาหมอกควน โดยแนวทางทนาสนใจและสามารถน ามาเจรจาและถกเถยงกนในขนตอนท 3 นเพอใหเกดการแกไขปญหารวมกนทงในระดบ


- 100 -

นโยบายและระดบปฏบต กลาวคอ แนวทางการแกไขปญหาในเชงนโยบาย ประการแรก สรางมาตรการสงเสรม-บงคบเพอลดการเผาอยางเปนรปธรรม โดยเฉพาะการเผาขยะการเผาใบไมแหงในครวเรอน ประการทสอง ปรบแกโครงสรางการปกครองทตองท าใหเกดการกระจายอ านาจในการจดเกบภาษเพอเปนทนในการเสรมสรางศกยภาพของหนวยงานทองถนในการแกไขปญหาหมอกควน ประการทสาม ควรปรบปรงกฎหมายและระเบยบปฏบตเกยวกบกบปาไมทใชบงคบอยในปจจบนใหประชาชนสามารถใชประโยชนในพนทปาหรอการอนญาตใหประชาชนสามารถปลกไมหวงหามและเปนไมเศรษฐกจได และประการทส การน าแนวคดการซอ-ขายคารบอนเครดตมาสงเสรมใหผประกอบการอตสาหกรรมขนาดใหญของประเทศไทยหนมาท าประโยชนชวยเหลอทองถนหางไกลทมสวนท ากจกรรมฟนฟ รกษาสงแวดลอม หรอปองกนแกไขปญหาหมอกควน สวนแนวทางการแกไขปญหาในเชงปฏบต ประการแรก การรณรงคเพอลดปรมาณการเผาขยะและเศษซากวสดทางการเกษตรตองทมเทท าในพนทชนบท ภายใตรปแบบ-วธการทลงลกใหมากทสด ประการทสอง การพยายามกระตนใหประชาชนในพนทตาง ๆ รสกถงความเปนพลเมองทตนตว ชวยเปนหเปนตาใหกบภาครฐ หากพบเหนการเผาหรอมไฟไหมทใดตองแจงหนวยงานทเกยวของใหเขาไปด าเนนการดบไฟโดยเรว และประการทสาม หนวยงานทเกยวของตองใหความส าคญตอการบงคบใชกฎหมาย เชน พ.ร.บ.อทยานแหงชาต พ.ศ. 2504, พ.ร.บ.ปาสงวนแหงชาต พ.ศ. 2507, พ.ร.บ.สาธารณสข พ.ศ. 2535, ขอบญญตทองถน เชน


- 101 -

ประกาศเทศบาลนครเชยงใหมเรองการควบคมการเผาในทโลง พ.ศ. 2547 อยางจรงจง 4. การด าเนนการตามขอตกลงตองมความโปรงใสในการด าเนนการและยดถอขอตกลงเปนแนวปฏบตในลกษณะทเปน ค ามนสญญา หรอ Commitment ทมรวมกนของสงคม เมอฝายตาง ๆ ใหค าสญญาซงกนและกนตอการรวมกนแกไขปญหาจะลดการสมเสยงจากการตอตาน ทงน ควรพจารณาเงอนไขทกอใหเกดความส าเรจในการแกไขปญหาหมอกควนของเมองเชยงใหม คอ 1) มาตรการสงเสรม บงคบ และการรณรงคเพอลดการเผาอยางเปนรปธรรม 2) การกระจายอ านาจในการจดเกบภาษ 3) แนวคดการซอ-ขายคารบอนเครดต และ 4) ความตนตวและความตระหนกตอความส าคญของความรวมมอแกไขปญหาจากประชาชน อยางไรกตาม การเสนอแนวทางในการแกไขปญหาโดยการพฒนาขอตกลงผลประโยชนของสงคม หรอ Society Benefits Agreements นน เกดจากการทบทวนแนวคดของ Pierson (2001) Mackintosh (1992) Been (2010) ณฐกร วทตานนท (2555) และโครงการวจยสรางความเขมแขงแกชมชน ในการแกปญหาวกฤตหมอกคว น ของคณะร ฐศาสตร และร ฐประศาสนศาสตร มหาวทยาลยเชยงใหม (2554) นน จงควรมการน าไปศกษาดวยกระบวนการวจยเพอพฒนาใหสามารถน าไปใชไดดและเหมาะสมกบพนทจงหวดเชยงใหมมากขนตอไป


- 102 -

บทสรป ในภาพรวมสรปไดวา ปญหาหมอกควนของเมองเชยงใหมสวนใหญเปนผลทเกดจากพฤตกรรมของมนษย คอ 1) ความสะเพราของมนษยททงกนบหรลงขางทางซงมกองเศษวสดใบไมกงไมแหงอย 2) การเผาขยะตามบานเรอน 3) การเผาเพอถางพนทท าเกษตรเพราะท าไดงาย และมตนทนต า 4) การเผาเพอสรางแนวกนไฟ 5) การเผาหาของปาเพอน ามาขายและเพอมาบรโภคซงผทอยอาศยในพนทประสบกบหมอกควนมากจะไดรบผลกระทบทางดานสขภาพเนองจากการรบสารพษโดยการหายใจนนอาจมท งทมอาการเฉยบพลนในลกษณะเปนปญหาตอทางเดนหายใจโดยเฉพาะในเดก และมโอกาสเปนโรคเรอรง เชน มะเรงในอนาคต การแกไขปญหาหมอกควนของจงหวดเชยงใหมสามารถใชขอตกลงผลประโยชนของสงคม หรอ Society Benefits Agreements ในการสรางรวมมอกนของฝายตาง ๆ ทเกยวของในลกษณะของการเปนหนสวนของสงคมรวมกนด าเนนงานภายใตทรพยากรทมอยหรอไดรบการจดสรรมาอยางจ ากด โดยอาศยการเจรจาเปนเครองมอใหเกดการประนประนอมระหวางประชาชนผอยอาศยในแตละพนท ภาคธรกจ เกษตรกรรม และตวแทนจากหนวยงานของรฐบาลทงในระดบทองถนและระดบภมภาค จนกลายเปนขอตกลงทยอมรบ ยดถอ และยดมน มลกษณะเปนค ามนสญญา (Commitments) ในการปฏบตเพอการพฒนาและการแกไขปญหารวมกน โดยมแนวทางในการด าเนนการ คอ 1) สรางกระบวนการของการเปนหนสวนของสงคม (Social partner) โดยการสรางความรวมมอระหวางผมสวน


- 103 -

ไดเสยของสงคม 2) ด าเนนการรวมกนภายใตทรพยากร แรงงาน และทกษะทแตละภาคสวนมอย 3) ก าหนดกระบวนการและสรางโอกาสในการเจรจาระหวางตวแทนจากภาคสวนตาง ๆ และ 4) การด าเนนการตามขอตกลงตองมความโปรงใสในการด าเนนการและยดถอขอตกลงเปนแนวปฏบตในลกษณะทเปน ค ามนสญญา หรอ commitment ทมรวมกนของสงคม

บรรณานกรม

กรมอทยานแหงชาต สตวปา และพนธพช กระทรวงทรพยากร ธรรมชาตและสงแวดลอม. (2557). ยทธศาสตร/มาตรการ แกไขปญหาไฟปาและหมอกควน ป 2558. เขาถงไดจาก http://www.dnp.go.th/forestfire/2558/%E0%B8%A 2%E0%B8%B8%E0%B8%97%E0%B8%98%E0%B8 %A8%E0%B8%B2%E0%B8%AA%E0%B8%95%E0% B8%A3%E0%B9%8C_%E0%B8%9B%E0%B8%B5_ 2558.pdf โครงการวจยสรางความเขมแขงแกชมชน ในการแกปญหาวกฤต หมอกควน คณะรฐศาสตรและรฐประศาสนศาสตร มหาวทยาลยเชยงใหม. (2554). โครงการสรางความ เขมแขงแกชมชนในการแกไขปญหาวกฤตหมอกควน กจกรรมศกษาวจยทางเลอกในการแกไขปญหาหมอกควน และการพฒนาเครอขายการเฝาระวง ในพนทแองจงหวด เชยงใหม. เชยงใหม: คณะรฐศาสตรและ


- 104 -

รฐประศาสนศาสตร มหาวทยาลยเชยงใหม. ณฐกร วทตานนท. (2555). การกระจายอ านาจทไมเพยงพอ: บทเรยนจากวกฤตหมอกควนภาคเหนอตอนบน. ประชาไท. เขาถงไดจาก http://prachatai.com/journal/2012/03 39739 ทมขาวภมภาค. (2555). เชยงใหมยงวกฤต หมอกควนคลมหนาแนน. ไทยรฐออนไลน. เขาถงไดจาก http://m.thairath.co.th/ content/ region/242613 วจารย สมาฉายา. (2555). มลพษจากหมอกควนในพนทภาคเหนอ: ปญหาและแนวทาง. เขาถงไดจาก http://infofile.pcd.go.th/air/Smoke_North.pdf?CFID =8403588&CFTOKEN=56459577 ศนยสารสนเทศสงแวดลอม กรมสงเสรมคณภาพสงแวดลอม กระทรวงทรพยากรธรรมชาตและสงแวดลอม. (2555). หมอกควนไฟปา. เขาถงไดจาก http://www.environnet.in.th/?page_id=3754 อธชย ตนกนยา. (2550). อากาศเชยงใหม มลพษสงกวาอเมรกา. ขาวสงแวดลอม คณะสงแวดลอมและทรพยากรศาสตร มหาวทยาลยมหดล. เขาถงไดจาก http://www.en.mahidol.ac.th/thai/news/2007/03/ 13_1.html


- 105 -

ASTV ผจดการออนไลน. (2558). ปญหาหมอกควนเชยงใหม ท านกทองเทยวลด หวนกระทบชวงสงกรานต. ผจดการ ออนไลน. เขาถงไดจาก http://www.manager.co.th/Travel/ViewNews.aspx? NewsID=9580000029344 Pierson, J. (2001). Policy and Practice in Urban Regeneration. New York: Oalgrave. Been, V. (2010). Community Benefits Agreements: A New Local Government Tool or Another Variation on the Exactions Theme?. New York: Furman Center for Real Estate and Urban Policy.

http://www.manager.co.th/Travel/ViewNews.aspx?%20%20%20%20%20%20%20%20%20%20%20%20%20%20%20%20%20NewsID=9580000029344

http://www.manager.co.th/Travel/ViewNews.aspx?%20%20%20%20%20%20%20%20%20%20%20%20%20%20%20%20%20NewsID=9580000029344

The Solving Guidelines of Smog Problem for Chiang …...วารสารดานการบร...

Documents

Transcript of The Solving Guidelines of Smog Problem for Chiang …...วารสารดานการบร...