The Fundamental of Constitutional Courts - idea.int · PDF fileျဖစ္သည္။...
12
၂၀၁၇ ခုႏွစ္ ေဖေဖာ္၀ါရီလ Andrew Harding အကၡရာတင္ေရးသားထားသည္ ့ အေျခခံဥပေဒဟူသည္ ေရြ းေကာက္ပြ မားႏွင္ ့ ဥပေဒျပေရး လုပ္ငန္း စဥ္က့သို႔ ႏုိင္ငံေရးလုပ္ငန္းစဥ္မား၊ ႏိုင္ငံသားမား၏ မူလအခြင့္အေရးမားအေပၚ တိကျပီး ဥပေဒအရ စည္းေႏွာင္မႈရွိသည္႔ သက္ေရာက္မႈမားျဖစ္ေပၚေရးကို ေယဘုယအားျဖင့္ ရည္ရြယ္၍ ေရးဆြထားျခင္း ျဖစ္သည္။ ဤအခက္သည္ အျမတမ္းေတာ့ မမွန္ကန္ပါ။ ဥပမာအားျဖင့္ တ႐ုတ္ျပည္သူ႔သမၼတႏုိင္ငံ တြင္ အေျခခံဥပေဒပါရပိုင္ခြင့္မားသည္ တရား႐ုံးမား၌ အကိးသက္ေရာက္ျခင္းမရွိသည္မွာ အမွန္ပင္ ျဖစ္ၿပီး ထိုအေျခခံဥပေဒသည္ (ႏိုင္ငံသားတို႔၏) ဆႏၵအဓိ႒ာန္သက္သက္သာျဖစ္၍ တရားေရးဆိုင္ရာ သက္ေရာက္မႈမရွိေပ။ အေျခခံဥပေဒတစ္ရပ္သည္ ဥပေဒေၾကာင္းအရ စည္းေႏွာင္မႈရွိေစလုိလင္ ျပမူေဆာင္ရြက္ခက္ တစ္ရပ္ သို႔မဟုတ္ ဆုံးျဖတ္ခက္တစ္ရပ္သည္ မည္သည္႔အခါတြင္ အေျခခံဥပေဒႏွင့္ ေသြဖည္သည္ကုိ ဆံုးျဖတ္ျခင္း၊ ယင္းေသြဖည္မႈအတြက္ ကုစားမႈေပးရန္ ဆုံးျဖတ္ေပးျခင္းျဖင့္ ထိုဖြ႕စည္းပုံအေျခခံဥပေဒကို အာဏာတည္ေစမည္႔ နည္းလမ္းတစ္မိးမိးရွိေစရမည္။ ယင္းကို ‘ဖြ႕စည္းပုံအေျခခံဥပေဒႏွင့္ ကိုက္ညီ ျခင္းရွိမရွိ သုံးသပ္ခက္’ ဟုေခၚဆိုသည္။ ကမာၻတစ္လႊားရွိ ဖြ႕စည္းပုံအေျခခံဥပေဒမားတြင္ ဖြ႕စည္းပုံ အေျခခံဥပေဒႏွင့္ ကိုက္ညီျခင္းရွိမရွိ သုံးသပ္ခက္ႏွစ္မိးႏွစ္စားကို ဖန္တီးထည့္သြင္းထားၾကသည္။ ထို သုံးသပ္ခက္ႏွစ္မိးကို အထူးကၽြမ္းကင္သည့္ ဖြ႕စည္းပုံအေျခခံဥပေဒဆိုင္ရာ ခုံ႐ုံးတစ္႐ုံး သို႔မဟုတ္ အေထြေထြဥပေဒေရးရာ စီရင္ပိုင္ခြင့္ရွိေသာ တရား႐ုံးမားက တာ၀န္ယူေဆာင္ရြက္ၾကသည္။ နည္းလမ္း တစ္ခုစီအတြက္ မနီးယိုးစြမားစြာရွိေနသည့္အျပင္ အခိ႕စနစ္မားသည္ ‘ေရာစပ္’ ထားေသာ စနစ္မားျဖစ္ သည္ဟုပင္ ဆိုၾကသည္။ အေျခခံဥပေဒဆိုင္ရာခုံ႐ုံး (‘အေျခခံဥပေဒခုံ႐ုံး’ သို႔မဟုတ္ ‘အေျခခံဥပေဒဆိုင္ရာ ေကာင္စီ’ဟု လည္း ေခၚဆိုေလ့ရွိၾကသည္) သည္ အေျခခံဥပေဒႏွင့္ကိုက္ညီျခင္းရွိမရွိ ျပန္လည္သုံးသပ္ခက္ျပႏုိင္သည့္ အခြင့္အာဏာကိုသာ ကင့္သုံးသည့္ အထူးတရား႐ုံးအမိးအစားျဖစ္သည္။ ‘အေျခခံဥပေဒႏွင့္အညီ တည္ေထာင္ထားၿပီး၊ တရားေရးဆိုင္ရာစနစ္အတြင္း အေျခခံဥပေဒျပဌာန္းခက္မား၏ စံထားအပ္ေသာ သာလြန္ျမင့္ျမတ္မႈကို ကာကြယ္ေစာင့္ေရွာက္ရန္ဟူသည့္ ပင္မရည္ရြယ္ခက္ျဖင့္ ဖြ႕စည္းထားေသာ ႏိုင္ငံေတာ္၏ လြတ္လပ္ေသာယႏၱရားတစ္ရပ္ျဖစ္သည္’ ဟု အလက္စ္ စတုန္းဆြိက အေျခခံဥပေဒဆိုင္ရာ ခုံ႐ုံးကို အဓိပၸာယ္ဖြင့္ဆိုခ့သည္။ တစ္နည္းဆိုရလွင္ ဥပေဒမားကို ျပန္လည္သုံးသပ္ျခင္းသည္ ခုံ႐ုံး၏ ဤ အေျခခံဥပေဒအတိုခပ္တြင္ အေျခခံဥပေဒမား၏ သေဘာသဘာဝ၊ လက္ေတြ႕အသုံးဝင္မႈတို႔ႏွင့္ ပတ္သက္ၿပီး အေျခခံအခက္အလက္မား ပါရွိသည္။ အေျခခံဥပေဒ ေရးဆြသူမား၊ အျခားေသာ ဒီမိုကေရစီအေရး လႈပ္ရွားေဆာင္ရြက္သူမား၊ ပါဝင္သင့္ပါ၀င္ထုိက္သူမား အသုံးျပရန္ ရည္ရြယ္ေရးသားထားျခင္းျဖစ္သည္။ MyConstitution စီမံကိန္းသည္ ျမန္မာႏု ိင္ငံ၏ ဒီမိ ုကေရစီ အသြင္ကူးေျပာင္းေရးႏွင့္ ေရရွည္တည္တံ့ေသာ ျငိမ္းခမ္းေရး တည္ေဆာက္ျခင္းတို႔တြင္ မရွိမျဖစ္လိုအပ္ေသာအစိတ္အပိုင္း တစ္ခုျဖစ္သည့္ ျပည္တြင္းျဖစ္ျဖစ္ေသာ၊ အသိပညာ ၾကြ ယ္ဝေသာ ဖြ ႕စည္းပံ ုအေျခခံဥပေဒဆိ ုင္ရာယဥ္ေကးမႈ တစ္ရပ္ေဖာ္ေဆာင္ရန္ ရည္မွန္းကာလုပ္ကိ ုင္ေဆာင္ရြ က္လက္ ရွိသည္။ ေတာင္းဆိုမႈမားေပၚတြင္အေျခခံကာ ဖြ႕စည္းပံု အေျခခံဥပေဒ တည္ေဆာက္ျခင္း ၾကိးပမ္းေဆာင္ရြက္မႈ မားတြင္ ပါဝင္ေနသူမားကို ကြမ္းကင္ပညာရွင္မားက အၾကံေပးသည့္ ဝန္ေဆာင္မႈကို ပ့ံပိုးေပးလက္ရွိသည္။ ဤက့သို႔ေသာ ဖြ႕စည္းပံုအေျခခံဥပေဒဆိုင္ရာ စာတမ္းစာစဥ္ မားသည္ ဖြ႕စည္းပံုအေျခခံဥပေဒ တည္ေဆာက္ျခင္းၾကိးပမ္း ေဆာင္ရြက္မႈ၏ တစ္စိတ္တစ္ေဒသျဖစ္သည္။ ထုိ႔ျပင္ MyConstitution စီမံကိန္းသည္ ျမန္မာႏုိင္ငံ၏ သမိုင္းေၾကာင္း၊ အျခားႏႈိင္းယွဥ္ေလ့လာမႈ အေတြ႕အၾကံမား စသည္တို႔ကိုအေျခခံကာ သင့္ေလာ္ေသာ ဖြ႕စည္းပံုအေျခခံ ဥပေဒကိစၥရပ္မားကို ေလ့လာရန္ႏွင့္ ေဆြးေႏြးျငင္းခုန္ႏုိင္မည့္ အခြင့္အလမ္းမားကိုလည္း ပံ့ပိုးေပးပါသည္။ အင္ဒ႐ူးဟာဒင္သည္ မေလးရွား၊ ထိုင္း၊ ျမန္မာႏိုင္ငံမားႏွင့္ စပ္လဥ္း၍ ေလ့လာလုပ္ကိုင္လက္ရွိေသာ ထင္ရွားသည့္ အာရွသား ဥပေဒပညာရွင္တစ္ဦးျဖစ္ၿပီး ႏႈိင္းယွဥ္ေလ့လာ ဥပေဒပညာ၊ ဥပေဒႏွင့္ ဖြံ႕ၿဖိးေရးပညာနယ္ပယ္တြင္ လုပ္ကိုင္လက္ရွိသူျဖစ္သည္။ စင္ကာပူ အမိးသား တကၠသိုလ္ရွိ အာရွဥပေဒေရးရာ ေလ့လာေရး႒ာနႏွင့္ အာရွဥပေဒအင္စတီကတို႔၏ ဒါ႐ိုက္တာအျဖစ္ လုပ္ကိုင္ခ့သည္။ ျမန္မာႏိုင္ငံရွိ အေျခခံဥပေဒ ယုံၾကည္ လက္ခံကင့္သုံးျခင္းႏွင့္ ဥပေဒေရးရာ အေျပာင္းအလ (Hart Publishing မွ ၂၀၁၇ ခုႏွစ္ ဇန္န၀ါရီလ အတြင္း ထုတ္ေ၀ခ့သည့္) စာအုပ္ကို မၾကာေသးမီက တည္းျဖတ္ ခ့သည္။ Cambridge University Press မွထုတ္ေ၀မည့္ အာရွရွိ အေျခခံဥပေဒဆိုင္ရာခုံ႐ုံးမားစာအုပ္ကို ပါေမာကၡ Albert Chen ႏွင့္အတူ လက္ရွိတြင္ ပူးတြတည္းျဖတ္ ေနသည္။ The Fundamentals of Constitutional Courts
Transcript of The Fundamental of Constitutional Courts - idea.int · PDF fileျဖစ္သည္။...
1
၂၀၁၇ ခႏစ ေဖေဖာ၀ါရလ
Andrew Harding
အကၡရာတငေရးသားထားသည အေျခခဥပေဒဟသည ေရြးေကာကပြမားႏင ဥပေဒျပေရး လပငနး စဥကသ႔ ႏငငေရးလပငနးစဥမား၊ ႏငငသားမား၏ မလအခြငအေရးမားအေပၚ တကျပး ဥပေဒအရ စညးေႏာငမႈရသည႔ သကေရာကမႈမားျဖစေပၚေရးက ေယဘယအားျဖင ရညရြယ၍ ေရးဆြထားျခငး ျဖစသည။ ဤအခကသည အျမတမးေတာ မမနကနပါ။ ဥပမာအားျဖင တ႐တျပညသ႔သမၼတႏငင တြင အေျခခဥပေဒပါရပငခြငမားသည တရား႐းမား၌ အကးသကေရာကျခငးမရသညမာ အမနပင ျဖစၿပး ထအေျခခဥပေဒသည (ႏငငသားတ႔၏) ဆႏၵအဓ႒ာနသကသကသာျဖစ၍ တရားေရးဆငရာ သကေရာကမႈမရေပ။
အေျခခဥပေဒတစရပသည ဥပေဒေၾကာငးအရ စညးေႏာငမႈရေစလလင ျပမေဆာငရြကခက တစရပ သ႔မဟတ ဆးျဖတခကတစရပသည မညသည႔အခါတြင အေျခခဥပေဒႏင ေသြဖညသညက ဆးျဖတျခငး၊ ယငးေသြဖညမႈအတြက ကစားမႈေပးရန ဆးျဖတေပးျခငးျဖင ထဖြ႕စညးပအေျခခဥပေဒက အာဏာတညေစမည႔ နညးလမးတစမးမးရေစရမည။ ယငးက ‘ဖြ႕စညးပအေျခခဥပေဒႏင ကကည ျခငးရမရ သးသပခက’ ဟေခၚဆသည။ ကမာၻတစလႊားရ ဖြ႕စညးပအေျခခဥပေဒမားတြင ဖြ႕စညးပ အေျခခဥပေဒႏင ကကညျခငးရမရ သးသပခကႏစမးႏစစားက ဖနတးထညသြငးထားၾကသည။ ထ သးသပခကႏစမးက အထးကၽြမးကငသည ဖြ႕စညးပအေျခခဥပေဒဆငရာ ခ႐းတစ႐း သ႔မဟတ အေထြေထြဥပေဒေရးရာ စရငပငခြငရေသာ တရား႐းမားက တာ၀နယေဆာငရြကၾကသည။ နညးလမး တစခစအတြက မနးယးစြမားစြာရေနသညအျပင အခ႕စနစမားသည ‘ေရာစပ’ ထားေသာ စနစမားျဖစ သညဟပင ဆၾကသည။
အေျခခဥပေဒဆငရာခ႐း (‘အေျခခဥပေဒခ႐း’ သ႔မဟတ ‘အေျခခဥပေဒဆငရာ ေကာငစ’ဟ လညး ေခၚဆေလရၾကသည) သည အေျခခဥပေဒႏငကကညျခငးရမရ ျပနလညသးသပခကျပႏငသည အခြငအာဏာကသာ ကငသးသည အထးတရား႐းအမးအစားျဖစသည။ ‘အေျခခဥပေဒႏငအည တညေထာငထားၿပး၊ တရားေရးဆငရာစနစအတြငး အေျခခဥပေဒျပဌာနးခကမား၏ စထားအပေသာ သာလြနျမငျမတမႈက ကာကြယေစာငေရာကရနဟသည ပငမရညရြယခကျဖင ဖြ႕စညးထားေသာ ႏငငေတာ၏ လြတလပေသာယႏရားတစရပျဖစသည’ ဟ အလကစ စတနးဆြက အေျခခဥပေဒဆငရာ ခ႐းက အဓပၸာယဖြငဆခသည။ တစနညးဆရလင ဥပေဒမားက ျပနလညသးသပျခငးသည ခ႐း၏
ဤအေျခခဥပေဒအတခပတြင အေျခခဥပေဒမား၏ သေဘာသဘာဝ၊ လကေတြ႕အသးဝငမႈတ႔ႏင ပတသကၿပး အေျခခအခကအလကမား ပါရသည။ အေျခခဥပေဒ ေရးဆြသမား၊ အျခားေသာ ဒမကေရစအေရး လႈပရားေဆာငရြကသမား၊ ပါဝငသငပါ၀ငထကသမား အသးျပရန ရညရြယေရးသားထားျခငးျဖစသည။
MyConstitution စမကနးသည ျမနမာႏငင၏ ဒမကေရစ အသြငကးေျပာငးေရးႏင ေရရညတညတေသာ ျငမးခမးေရး တညေဆာကျခငးတ႔တြင မရမျဖစလအပေသာအစတအပငး တစချဖစသည ျပညတြငးျဖစျဖစေသာ၊ အသပညာ ၾကြယဝေသာ ဖြ႕စညးပအေျခခဥပေဒဆငရာယဥေကးမႈ တစရပေဖာေဆာငရန ရညမနးကာလပကငေဆာငရြကလက ရသည။ ေတာငးဆမႈမားေပၚတြငအေျခခကာ ဖြ႕စညးပ အေျခခဥပေဒ တညေဆာကျခငး ၾကးပမးေဆာငရြကမႈ မားတြင ပါဝငေနသမားက ကြမးကငပညာရငမားက အၾကေပးသည ဝနေဆာငမႈက ပပးေပးလကရသည။ ဤကသ႔ေသာ ဖြ႕စညးပအေျခခဥပေဒဆငရာ စာတမးစာစဥ မားသည ဖြ႕စညးပအေျခခဥပေဒ တညေဆာကျခငးၾကးပမး ေဆာငရြကမႈ၏ တစစတတစေဒသျဖစသည။ ထ႔ျပင MyConstitution စမကနးသည ျမနမာႏငင၏ သမငးေၾကာငး၊ အျခားႏႈငးယဥေလလာမႈ အေတြ႕အၾကမား စသညတ႔ကအေျခခကာ သငေလာေသာ ဖြ႕စညးပအေျခခ ဥပေဒကစၥရပမားက ေလလာရနႏင ေဆြးေႏြးျငငးခနႏငမည အခြငအလမးမားကလညး ပပးေပးပါသည။
အငဒ႐းဟာဒငသည မေလးရား၊ ထငး၊ ျမနမာႏငငမားႏင စပလဥး၍ ေလလာလပကငလကရေသာ ထငရားသည အာရသား ဥပေဒပညာရငတစဥးျဖစၿပး ႏႈငးယဥေလလာ ဥပေဒပညာ၊ ဥပေဒႏင ဖြ႕ၿဖးေရးပညာနယပယတြင လပကငလကရသျဖစသည။ စငကာပ အမးသား တကသလရ အာရဥပေဒေရးရာ ေလလာေရး႒ာနႏင အာရဥပေဒအငစတကတ႔၏ ဒါ႐ကတာအျဖစ လပကငခသည။ ျမနမာႏငငရ အေျခခဥပေဒ ယၾကည လကခကငသးျခငးႏင ဥပေဒေရးရာ အေျပာငးအလ (Hart Publishing မ ၂၀၁၇ ခႏစ ဇနန၀ါရလ အတြငး ထတေ၀ခသည) စာအပက မၾကာေသးမက တညးျဖတ ခသည။ Cambridge University Press မထတေ၀မည အာရရ အေျခခဥပေဒဆငရာခ႐းမားစာအပက ပါေမာကၡ Albert Chen ႏငအတ လကရတြင ပးတြတညးျဖတ
ေနသည။
The Fundamentals of Constitutional Courts
Inter national IDE A Constitut ion Br ief, febr uar y 2017
အခနးက႑ျဖစၿပး အပခပေရးမ႑င၏ လပေဆာငခကမားႏင ဆးျဖတခကမားကလညး (အေျခခ ဥပေဒ ႏင ညမည) ျပနလညသးသပေပးရသည။ ထ႔အျပင ထလပေဆာငခကမားႏင ဆးျဖတခကမားသည အေျခခဥပေဒႏငအည ခငလမႈရမရ ခ႐းကဆးျဖတေပးရသည။ အေျခခဥပေဒႏငမညသည ကစၥရပမားတြင ကစားမႈေပးအပရသည။ ခ႐းသည ယငး၏လပပငခြငအာဏာက သးျခားလြတလပစြာ ကငသးသည။ ဆလ သညမာ အျခားေသာတရား႐း သ႔မဟတ အဖြ႕အစညးက အေျခခဥပေဒႏင ကကညမႈရမရ ျပနလညသးသပ ခကတြင ပါဝငေဆာငရြကႏငျခငးမရေပ။ အေျခခဥပေဒႏင ကကညျခငး ရမရ ျပနလညသးသပေရးစနစ ထားရသည ႏငငမားအနက အမားစျဖစသည႔ ကမာၻ႔ႏငငေပါငး ၈၅ ႏငငေလာကတြင ဤသ႔ေသာ အဖြ႕ အစညးမး ရသည။
အေျခခဥပေဒေရးရာကစၥရပမားအတြကသးျခားလြတလပေသာ စရငပငခြငက အေျခခဥပေဒဆငရာ ခ႐းကသာ ကငသးသျဖင ဤစနစမးက ‘ဗဟခပကငမႈရေသာ’ အေျခခဥပေဒဆငရာ ျပနလည သးသပေရး စနစဟ ေခၚဆေလရသည။ ၾသစႀတးယားႏငငသား ဥပေဒပညာရင အနးကယဆငက တထြငခသညစနစ ျဖစၿပး ၾသစႀတးယား၊ ဂာမန၊ အတလ၊ စပန စသည ဥေရာပႏငငမားႏင ထႏငငမားက လႊမးမးမႈရသည ကလဘယာ၊ ႐ရား၊ ေတာငကရးယား၊ တရက၊ ထငဝမတ႔တြငရသည စနစျဖစျခငးေၾကာင ‘ဥေရာပဆနသည’ စနစဟလညး ေခၚၾကသည။
ဤဗဟခပကငမႈရေသာစနစသည တရားမဥပေဒ၊ ျပစမႈဆငရာဥပေဒႏင အပခပေရးဆငရာ ဥပေဒ (public law) စသည အေျခခဥပေဒဆငရာ အေရးကစၥမားသကသကအတြကသာမဟတဘ ကစၥရပမား အားလးအတြက အေထြေထြစရငပငခြငရသည တရား႐းတစခက အေျခခဥပေဒဆငရာ ျပနလည သးသပ ခကက တာဝနယေဆာငရြကရသည စနစမားႏင မတေပ။ ထသ႔ေသာစနစမားတြင တရား႐းတငးသည အေျခခဥပေဒဆငရာ ျပနလညသးသပခကတြင ပါဝငေဆာငရြကႏငသည။ ယငးစနစတြင အေျခခဥပေဒ ဆငရာ ကစၥရပမားကဆးျဖတရန အၿပးသတအခြငအာဏာသည အျမငဆးတရား႐း၏လကဝယတြငရၿပး၊ အမားအားျဖင တရား႐းခပလကဝယတြငရသျဖင အျခားတရား႐းမား၏အထကတြငရသညက ရညညႊနး လကရသည။ တရား႐းခပတြင အၿပးသတဆးျဖတရန အခြငအာဏာရသည ထစနစသည ဗဟခပကငမႈ ရသညစနစမဟတဘ အေမရကနျပညေထာငစတြင ထငရားစြာဖြ႕ၿဖးလာခသည စနစျဖစျခငးေၾကာင ‘အေမ ရကနျဖစ’ စနစ သ႔မဟတ ‘ေရာေႏာေပါငးစပ’ စနစဟ ေခၚဆေလရၾကသည။ အာဂငတးနား၊ ၾသစေၾတးလ၊ ကေနဒါ၊ အႏၵယ၊ ဂပနႏင ဖလစပငႏငငမားတြင သာဓကမားေတြ႕ရႏငေပသည။
အေျခခဥပေဒဆငရာခ႐းရသည ႏငငအမားစတြင တရား႐းခပလညးရသည။ သ႔ေသာ ထတရား႐း ခပသည အေျခခဥပေဒဆငရာ အေရးကစၥမားအတြက စရငပငခြငမရေပ။ အေထြေထြစရငပငခြငရသည တရား႐းမားႏငမတသည အေျခခဥပေဒဆငရာခ႐းသည တရားမမႈ သ႔မဟတ ရာဇဝတမႈမားအတြက တာဝနယေဆာငရြကျခငးမျပေပ။ ထ႔အျပင အေထြေထြတရား႐းမားႏငမတဘ တရားယဥၿပငဘကမား အၾကား တကေသာ သ႔မဟတ ‘ခငလမႈရသည’ ဥပေဒေရးရာ အျငငးပြားမႈကျဖစေပၚေစသည အခကအလက အစအေဝးအျဖစ ေပၚထြကလာျခငးမရသည ဆပကငရနခကခသည႔ အျငငးပြားဖြယ ျပနာမားက အဆး အျဖတေပးရန အခြငအာဏာအပႏငးခထားရသည တရား႐းမားျဖစသည။ (Box-1 ကၾကညပါ)
အေျခခဥပေဒဆငရာခ႐းရသည ႏငငအမားစတြင ၿပးခသညႏစသးဆယအတြငး ကငသးခၾကသည အေျခခဥပေဒေရးဆြျခငး သ႔မဟတ အေျခခဥပေဒျပျပငေျပာငးလျခငး၏ အစတအပငးအျဖစ အေျခခဥပေဒ ဆငရာခ႐းက ဖြ႕စညးခၾကသည။ (သ႔မဟတ ထငဝမႏငငမာက႔သ႔ ရရငးစြ အငစတ ကးရငးက သသသာသာ ျပျပငေျပာငးလၿပး ဖြ႕စညးျခငးလညးရသည။) ပါတစဒမကေရစစနစ တညေထာငျခငးကသ႔ ဒမကေရစ နညးက ျပျပငေျပာငးလေရးမား အျမစတြယၿပး ေအာငျမငမႈရရေစရန မရမျဖစ ယႏရားမားအျဖစ အေျခခ ဥပေဒဆငရာ ခ႐းမားက ႐ႈျမငၾကသည။ အေျခခဥပေဒဆငရာခ႐းမားက တညေထာငခၾကသည ႏငငမား သည ဒမကေရစနညးကျပျပငေျပာငးလေရးေအာငျမငေအာင အေျခခဥပေဒဆငရာခ႐းမားက ကယကယ ျပန႔ျပန႔တညေထာငခၾကသည။ အေၾကာငးမာ စစအာဏာရငစနစ သ႔မဟတ အာဏာရငအစးရအပခပေရးကာလအၿပး အေျခခဥပေဒခ႐းမားသည ဒမကေရစဆနေသာ အငစတကးရငးမား၊ အေျခခဥပေဒက လကခ ယၾကညမႈႏင မလအခြငအေရးမားက ေစာငေရာကသမားအျဖစ ထႏငငမားက႐ႈျမငျခငးေၾကာင ျဖစသည။
(အေျခခဥပေဒေရးရာကစၥရပမားက တရား႐းခပက အၿပးသတဆးျဖတေပးသည) ေရာေႏာေပါငးစပ စနစရ တရား႐းအမားစႏငမတဘ အေျခခဥပေဒခ႐းမားသည ႏငငေရးဆငရာ အျငငးပြားဖြယကစၥရပမားက အဆးအျဖတေပးရန အဓကတာဝနအပႏငးခရသည။ ယငးသ႔ဆးျဖတရာတြင ခရးအေနျဖင႔ ႀကးေလးသည
ဒမကေရစႏငေရြးေကာကပြဆငရာ အကအည
ေပးေရး ႏငငတကာအဖြ႕အစညး (International
IDEA) သည ကမာၻတခြင ေရရညတညတေသာ
ဒမကေရစက ကညအားေပးရန တာဝနထမးရြက
ေနသည အစးရခငး ခတဆကလပကငေသာ
အဖြ႕အစညးျဖစသည။
www.idea.int
International IDEA
ဆပကငရနခကခသည႔ အျငငးပြားဖြယကစၥရပမား
အတြက အဆးအျဖတေပးရန အေျခခဥပေဒခ႐းမား
က အခြငအာဏာအပႏငးထားေလရသည။
ဥပမာအားျဖင ဥပေဒတစရပက အတညျပ
မျပ႒ာနးမ ယငးဥပေဒသည အေျခခဥပေဒႏင
ညညြတျခငးရမရ ေလလာဆနးစစရန အေျခခ
ဥပေဒဆငရာခ႐းတြင အခြငအာဏာရႏငသည။
ဥပမာအားျဖင ခရးတြင ယငးအခြငအာဏာရမႈ
ေပၚတြငမတညကာ ဥပေဒတစခက လကေတြ႕
ကင႔သးထားျပးျခငး မရသညတင ယငးဥပေဒသည
လတစဥးခငးစ၏ အခြငအေရးမား သ႔မဟတ
ဒမကေရစလပငနးစဥက ခးေဖာကႏငသည
အလားအလာရသညဟဆကာ ေလလာဆနးစစရန
လႊတေတာကယစားလယအစအဖြ႕ တစခသည
အေျခခဥပေဒခ႐းသ႔ အမႈတငပ႔ႏငသည။
ေရာေႏာေပါငးစပစနစတစရပတြင ဆပကငရန
ခကခသည ကစၥရပမားအတြက ျပနလည
သးသပခကက အသအမတမျပဘ ခငလသည
ျပနလညသးသပခကကသာ အသအမတျပသျဖင
အေျခခဥပေဒဆငရာကစၥရပတစခအတြက တရား
႐း၏အဆးအျဖတရရေရးတငျပရန မျဖစႏငေပ။
Inter national IDE A Constitut ion Br ief, febr uar y 2017
ဂ႐ျပမႈႏင ဆငျခငတတရားျဖင အဆးအျဖတေပးၾကရသည။ ေယဘယအားျဖင အေရးကစၥမားက အေျခခ ဥပေဒဆငရာ ခ႐းမားက အဆးအျဖတေပးရာတြင ဒမကေရစနညးက ႏငငေရးႏင ႏငငေတာ၏ ယႏရား အမးမးအၾကား အျပနအလနေဆြးေႏြးမႈက ေျမေတာငေျမႇာကေပးသည အသြငမးျဖငလပေဆာငသည။ ပါတစဒမကေရစစနစႏင အေျခခဥပေဒႏငအည အပခပသည အစးရတ႔သည ကမာၻအႏ႔ျပန႔ႏ႔ခၿပးျဖစရာ အေျခခဥပေဒေရးဆြသအမားစသည ေရာေႏာေပါငးစပစနစ၏ အေျခခဥပေဒ ျပနလညသးသပျခငးပစထက ဗဟခပကငမႈရသညပစက ပၿပးအႀကကေတြ႕ၾကသည။ အကးဆကအေနျဖင ၁၉၉၀ ျပညႏစမားတြင အေနာကဥေရာပ၌ စနစတကတညေထာငၿပးျဖစသည ဗဟခပကငမႈရသည ပစသည အေရ႕ဥေရာပႏင ဥေရာပအလယပငး၊ အေနာကအာဖရက၊ ေတာငအေမရက၊ အေရ႕ အာရႏင အျခားေဒသမားသ႔ လငျမနစြာ ျပန႔ႏ႔သြားခေတာသည။
တရားမဥပေဒကငသးသည ႏငငမားတြင ျဖတထးဥပေဒကငသးသည ႏငငမားမာထက ပ၍အေျခခ ဥပေဒဆငရာခ႐းမားက ပမေတြ႕ရရေလရသည။ ဥေရာပႏင အာရႏငငအမားစ၌ တရားမဥပေဒစနစက ကငသးသည။ ျဖတထးဥပေဒကငသးသည ႏငငမားျဖငသာ ဖြ႕စညးထားသညဟပင ဆႏငသည ၿဗတသ ဓနသဟာယႏငငမားတြင ေရာေႏာေပါငးစပပစက ႏငငတငးနးပါးက ကငသးၾကသည။ (ေတာငအာဖရက ႏငငတစခသာ ခၽြငးခကျဖစသည။)
အေရ႕အလယပငးႏငငမားႏင ျပငသစစကားေျပာ အေနာကအာဖရကတက ႏငငမားသည ဗဟခပကငမႈရသညစနစကသာ တစကမတမတကငသးၾကသည။ တရားမဥပေဒကငသးသည ႏငငမား (ဥပမာ-ဂပန) တြင ေရာေႏာေပါငးစပစနစကကငသးၿပး ျဖတထးဥပေဒကငသးသည (ဥပမာ-ျမနမာ) ႏငငမားတြင ဗဟခပကငမႈရသည စနစကကငသးသည။
ကမာၻအရပရပမ ထးျခားထငရားၿပး ၾသဇာရသည ဗဟခပကငမႈစနစကငသးေသာႏငငမားက ဥပမာ ျပရလင ကလဘယာ၊ ျပငသစ၊ ဂာမန၊ အငဒနးရား၊ ေတာငကရးယား၊ စပန၊ ထငဝမ (တရားမ ဥပေဒကငသး သည) ႏငငမားႏင ေတာငအာဖရက (ျဖတထးဥပေဒႏင တရားမဥပေဒေပါငးစပကငသးသည) ႏငငတ႔ျဖစ ၾကသည။ သ႔ေသာ တရားမဥပေဒကငသးသည ႏငငတငးတြင ဗဟခပကငမႈ ရသညစနစက ကငသးျခငး မရပါ။ (ဥပမာ- အာဂငတးနား၊ ဂပနႏငဆြဒငႏငငတ႔တြင ဗဟခပကငမႈစနစက မကငသးေပ။) ေရာေႏာ ေပါငးစပစနစကငသးရာတြင သာဓကျပရမည ထငရားသညႏငငမားမာ ၾသစေၾတးလ၊ ကေနဒါ၊ အႏၵယ၊ မေလးရား၊ ႏငဂးရးယား၊ ယေက၊ အေမရကနျပညေထာငစ (ထႏငင အားလးမာ ျဖတထးဥပေဒကငသးၾက သည) တ႔ျဖစသည။ ယေကႏငငတြင တစစတစစညးတညးရေနသည အကၡရာတငေရးသားထားေသာ အေျခခဥပေဒဟ၍ မရေသာလညး၊ ဗဟတရား႐းမားႏင မၾကာခငကမ ျပျပငေျပာငးလလကသည တရား႐း ခပတ႔က အေျခခဥပေဒဆငရာ ထးျခားအေရးပါေသာ အျငငးပြားဖြယကစၥရပမားက အဆးအျဖတေပးသည။
အေျခခဥပေဒသစတစရပ သ႔မဟတ အေျခခဥပေဒဆငရာ သေဘာတညခကသစတစရပက အာဏာ တညေစႏငသည ခငမာအားေကာငးေသာ တရားေရးဆငရာအသြငရသည အထးအဖြ႕က တညေထာငရနမာ အေျခခဥပေဒဆငရာတရား႐းတညေထာငရန အဓကေစေဆာခကျဖစသည။ ရၿပးသား အျမငဆးတရား႐းက ျပျပငေျပာငးလျခငး သ႔မဟတ ယငးတရား႐းက ေရာေႏာေပါငးစပစနစမက႔သ႔ အေျခခဥပေဒဆငရာ ျပန လညသးသပခကေပးရန အခြငအာဏာမား အပႏငးျခငးသည အေျခခဥပေဒဆငရာ ျပနလညသးသပခက လပငနးအတြက ျပညစလေလာကသညဟ ေယဘယအားျဖင မမတယႏငေပ။ ထးျခားထငရားသည သာဓကတစခမာ ၁၉၄၉ ခႏစ၌ စစၿပးေခတ အေျခခဥပေဒအရတညေထာငလကသည ဂာမနႏငင၏ ဖကဒရယအေျခခဥပေဒဆငရာ ခ႐းျဖစသည။ သ႔ေသာလညး ဒမကေရစ တညေဆာကေရး အငအားစမားက အာဏာရငအစးရမားလကထကမာပင ေျမေတာငေျမႇာကေပးရာ၌အေျခခဥပေဒဆငရာခ႐းမားသည အေရး ပါသညအခနးက႑မ ပါဝငခၾကသည။ (ဥပမာ- အာရပေႏြ ဥးမတငမႏင အာရပေႏြဥးအလြန အဂစႏငင)
အေျခခဥပေဒဆငရာ အျငငးပြားဖြယ ကစၥရပမားအတြက လြတလပစြာစရငပငခြငက ကငသးျခငးမ လြ၍ (ဥပေဒျပေရး၏ အေျခခဥပေဒဆငရာ ျပနလညသးသပျခငးမလြ၍ ထသ႔သးသပရန အခြငအာဏာ သညပငလင အကးသကေရာကမႈႏင အတငးအတာအမးမးရေနသည။) စငစစအားျဖင႔ အေျခခဥပေဒ ဆငရာခ႐းတငးအတြက တညေသာအခြငအာဏာဟ၍ မရသေလာကပငျဖစသည။ မကေမာကေခတ အေျခခ ဥပေဒဆငရာခ႐းမားတြငမ ေအာကပါအမးအစား အခြငအာဏာေလးရပရသည။
Inter national IDE A Constitut ion Br ief, febr uar y 2017
၁။ အေျခခဥပေဒမၾကမး ေရးဆြျခငးအတြက စရငဆးျဖတပငခြင (အေျခခဥပေဒသကသကက ထနးခပ ထားႏငသည။)● အေျခခဥပေဒေရးဆြျခငးလပငနးစဥမ ေပၚထြကလာသည ကစၥရပမားက စရငဆးျဖတေပးျခငးႏင● (ဥပမာ- ႏငဂာ၊ ဆနေဂါ၊ ေတာငအာဖရကႏငငမားမာက႔သ႔) အေျခခဥပေဒျပငဆငခကမားက
ျပနလညသးသပျခငး
၂။ ဥပေဒျပေရးေဆာငရြကခကမားက တရားေရးဆငရာ ျပနလညသးသပပငခြင (ဥပေဒျပေရးက ထနးခပ ထားႏငသည။)● မျပ႒ာနးမ ဥပေဒမား၏ အေျခခဥပေဒႏငညညြတမႈ ရမရဆသညက ျပနလညသးသပျခငး (ante
factum)● ျပ႒ာနးၿပးဥပေဒသည အေျခခဥပေဒႏငညညြတမႈ ရမရဆသညက ျပနလညသးသပျခငး (ex post
facto)● ဥပေဒျပေရးအပငးမ ဆးျဖတခကမားသည အေျခခဥပေဒႏင ညညြတျခငးရမရက ျပနလညသးသပ
ျခငးႏင● ဥပေဒျပ႒ာနးေပးရန ဥးေဆာငဥးရြကျပျခငး သ႔မဟတ သတမတေပးျခငး
၃။ အစးရတာ၀နရသမားႏင ႒ာနဆငရာမားက စရငဆးျဖတပငခြင (အပခပေရးမ႑ငက ထနးခပထား ႏငသည။)● အပခပေရးမ႑င၏ ေဆာငရြကခကမားႏင ဆးျဖတခကမား အေျခခဥပေဒႏင ကကညျခငး ရမရ
ဆသညက ျပနလညသးသပျခငး● အစးရ႒ာနမား၏ ရာထးလကကငရသမားအား စြပစြျပစတငသညတငျပခကမားက ၾကားနာစစ
ေဆးျခငး● အစးရ၏ အကငပကျခစားမႈႏငပတသကၿပး ျပစမႈေၾကာငးအရ အမႈတြမား၊ သ႔မဟတ တရားမ
ေၾကာငးအရ အမႈတြမားက သးသပေလလာျခငး● အစးရ႒ာန ရာထးမားတြင တာ၀နယရမညသ႔မဟတ ဆကလကတာ၀နယရမည ပဂၢလမား၏
အရညအခငးက သးသပေလလာျခငး● အေျခခဥပေဒအရ အစးရ႒ာနရာထးမားတြင ခန႔အပခရသမားက စစေဆးဆးျဖတျခငး● အစးရအဖြ႕အစညးမား၏ လပပငခြင႔မားႏငစပလဥး၍ အျငငးပြားမႈမားက စစေဆးဆးျဖတျခငး● အစးရအဖြ႕အစညးမားအၾကား အျငငးပြားမႈမားက စစေဆးဆးျဖတျခငး
၄။ ႏငငေရးပါတမား၊ ေရြးေကာကပြမားႏငပတသက၍ စရငဆးျဖတပငခြင (ေရြးေကာကပြမားက ထနးခပ ႏငသည။)● ႏငငေရးပါတမား ဖကသမးျခငး သ႔မဟတ ေပါငးစပျခငးက စရငဆးျဖတေပးျခငးႏင ပါတမား၏
လပေဆာငခကသည အေျခခဥပေဒႏင ကကညမႈရေစရန ထနးေကာငးေပးျခငး● ေရြးေကာကပြအဆငတငးႏင ေရြးေကာကပြရလဒအဆငဆင၏ တရားဥပေဒႏင ညညြတမႈက စစ
ေဆးျခငး● ေရြးေကာကပြဆငရာ တငတနးမႈမားက ၾကားနာစစေဆးျခငး
အထကပါအခြငအာဏာ ေလးရပစလးကပငဆငသည အေျခခဥပေဒခ႐းဟ၍ မရေပ။ အထကပါ စာရငးသည အေျခခဥပေဒပစခမတသမား ရငဆငၾကရသည ျဖစႏငေျခရေသာ ေရြးခယစရာမား၏ အတငး အတာက ေဖာျပထားျခငးသာျဖစသည။ (ဥပမာ- ျပငသစ၊ ဂာမနႏင အငဒနးရားႏငငမားတြင) ကငသးသည စနစမား၌ သးျခားအထးအပခပေရးဆငရာ တရား႐းမားလညးရၾကၿပး ထတရား႐းမားသည အပခပေရး မ႑င၏ လပပငခြငအာဏာအပႏငးမႈအရ ေဆာငရြကေသာ(သ႔မဟတ အကအပျဖစေသာ) ဥပေဒျပ႒ာနး ခက (ဆလသညမာ နညးဥပေဒမားႏင အမန႔မား) အပါအဝင အစးရ၏ လပေဆာငခကမား၊ ဆးျဖတခကမားကသးျခားစရငဆးျဖတပငခြငရသည။ ထစနစမားတြင အေျခခဥပေဒဆငရာခ႐းကမဟတဘ အပခပ ေရးဆငရာ တရား႐းက အစးရ၏လပပငခြငအာဏာမားအရ ထြကေပၚလာသည လပေဆာငခကမား၊ ဆးျဖတခကမား၊ ဥပေဒမားက စရငဆးျဖတေပးရေလရသည။ လကေတြ႕တြင အေျခခဥပေဒဆငရာခ႐းက အေျခခဥပေဒက အနကဖြငဆျခငးသည အၿပးသတမဟတသျဖင - ဆလသညမာ အပခပေရးဆငရာ တရား႐းက ထအနကဖြငဆခကက သေဘာထားကြလြႏငျခငးေၾကာင - အပခပေရးဆငရာ တရား႐းက ဤသ႔စရငဆးျဖတေပးျခငးသည အခကေတြ႕ႏငစရာျဖစသည။
Inter national IDE A Constitut ion Br ief, febr uar y 2017
အထးသျဖင အထကေဖာျပပါ ဒတယေျမာက အခြငအာဏာအရ အေျခခဥပေဒဆငရာ ခ႐းသည ယငး၏စရငဆးျဖတပငခြငက ကငသးရာတြင ဥပေဒတစရပ သ႔မဟတ အပခပေရးဆငရာ ေဆာငရြကခက တစရပသည မလအခြငအေရး သ႔မဟတ လ႔အခြငအေရးက ခးေဖာကပါက ကစားမႈတစရပေပးျခငးသည အေျခခဥပေဒဆငရာခ႐း၏ အေရးႀကးေသာ လပငနးတာ၀နတစချဖစသည။
အေျခခဥပေဒဆငရာခ႐း၏ တရားသႀကးမားကေရြးခယျခငးသည အလြနခရာခဆစႏငၿပး အျငငးပြား ဖြယရာျဖစလာႏငသည က႑တစချဖစသည။ အေျခခဥပေဒဆငရာခ႐း၏ ႏငငေရးအရ ထးျခားအေရးပါမႈ ကေထာက႐ႈလင မညသကတရားသႀကးအျဖစ ေရြးခယသည၊ မညသညအရညအခငးမား ျဖငေရြးခယလက သည၊ ေရြးခယရန အခြငအာဏာသည မညသ႔ထတြငရသညဆသညတ႔မာ အငမတန စတဝငစားဖြယရာျဖစေပ သည။ အေမရကနျပညေထာငစ၏ တရား႐းခပတရားသႀကးမားက ေရြးခယျခငးတြင ေတြ႕ျမငရသညအတငး အထကပါေရြးခယျခငးဆငရာ ျပနာမားသည ေရာေႏာေပါငးစပစနစမ ထြကေပၚလာႏငသည။ ေရြးခယ မႈလပငနးစဥက မမတ႔စတႀကကျပရနလႊမးမးျခငး၊ သ႔မဟတ ႀကးကငျခယလယျခငးျဖင အေျခခဥပေဒ တြင မရငးလငးသည႔ က႑မားက အေျခခဥပေဒဆငရာ အနကဖြငဆမႈတြင မညသတစဥးတစေယာက သ႔မဟတ တစစတစဖြ႕ကမ ထနးခပႏငျခငးမရေအာင မညသ႔ျပလပရမညဆသညမာ ေျဖရငးကငတြယရ မညအရာတစချဖစသည။ မကေမာကေခတ အေျခခဥပေဒဆငရာခ႐းမားအားလးတြင ကငသးလကရသည လပေဆာငခကမားကလညး အမးမးကြျပားလကရ ေနျပနသည။ အေျခခဥပေဒခ႐းဆငရာ တရားသႀကး မားအတြက တမထးျခားသည ျမငသာ ေသာအခကမာ ၎တ႔ကေရြးခယျခငးသည ႐း႐းတရားသႀကးမားက ေရြးခယျခငးႏင မတျခငးျဖစသည။ ႐း႐းတရားသႀကးမားမာ အၿငမးစားယသညအထ ပမနအားျဖင ခန႔အပ ခၾကရၿပး၊ ၎တ႔၏ ရာထးသကတမး၊ လစာႏင ပငစငလစာမားက ေထာကပရာတြင အမအခကငးပၾကသည။ အေျခခ ဥပေဒဆငရာ ခ႐းတရားသႀကးမားမာမ ပမနအားျဖင ( ၃ႏစ၊ ၆ ႏစ၊ ၉ႏစ မသည ရဖနရခါ ၁၂ ႏစ အထ) ၎တ႔၏ ပေသရာထးသကတမးအတြက ေရြးခယခန႔အပခၾကရသမားျဖစကာ ၎တ႔အတြက လာ ထားသည တာဝနအတြက အထးတရား႐းတစခတြင ေရြးခယခန႔အပခၾကရသမားျဖစၾကသည။ ခ႐း တရား သႀကးမား၏ ရာထးသကတမးသည ႐း႐းတရားသႀကးမား၏ ရာထးသကတမးထက တေတာငးကာ တစ ႀကမသာ ရာထးသကတမးတးႏငေပသည။ ေရြးခယခန႔အပေရးယႏရားက အမးအစားေလးခ ခြျခားၾကည ႏငၿပး ထေလးခေလာက မကယျပန႔လသည ေနာကထပ ပဥၥမေျမာကအမးအစားတစခ ထပမခြျခားၾကည ႏငသည။ (Box-2 ကၾကညပါ)
၁။ အစးရႏင လႊတေတာတ႔က ေရြးခယေပးျခငး ေရြးခယျခငးလပငနးက ႏငငေတာ၏ အပခပေရးမ႑ငႏင ဥပေဒျပေရးယႏရားမားၾကား ခြျခားေပး
ထားသည ဤေရြးခယေရးနညးလမးမာ ကယကယျပန႔ျပန႔ လကခကငသးၾကသည နညးလမးတစရပ ျဖစသည။ အမားအားျဖင ထလပငနးစဥတြင သမၼတက အမညစာရငးတငသြငးျခငးပါဝငေသာလညး ဥပေဒျပလႊတေတာ၏ ေထာကခခကရမသာ ခ႐းတရား သႀကးမားက ခန႔အပႏငသည။ မခြဆးျဖတ ျခငးျဖင အတညမျပမ အလားအလာရသည တရားသႀကးေလာငးမား၏ ႏငငေရးသေဘာတရားလမးစဥ အရ ရပတညခကမားႏင ပဂၢလေရးအရ သငေတာအပစပမႈက အကျဖတဆနးစစခြငေပးျခငးအားျဖင အတညျပျခငးအတြက ၾကားနာစစေဆးမႈမားျပလပျခငးသည ဒမကေရစနညးလမးတက အကျဖတ ဆနးစစမႈကရရေစသည။ အေမရကနျပညေထာငစတြင ေတြ႕ျမငရသညအတငး ထၾကားနာစစေဆးမႈ မားသည အထးသျဖင လႊတေတာတြငလႊမးမးထားသည ပါတ၏ႏငငေရးအရ စညး႐းလႈ႔ေဆာမႈႏင သမၼတ၏ ႏငငေရးအရ စညး႐းလႈ႔ေဆာမႈတ႔ ရငၾကားမေစႏငသညအခါမးတြင ႏငငေရးသေဘာသကဝငလာႏငေျချမငမားလသည။
၂။ ဥပေဒျပလႊတေတာက ေရြးခယေပးျခငး အၿပးသတေရြးခယခန႔အပမႈျပရန ဥပေဒျပလႊတေတာတစခတညးကသာ တာဝနအပႏငးထားသည။
ဤသ႔ေသာ ေရြးခယခန႔အပမႈနညးလမးသည ဒမကေရစနညးက အကျဖတဆနးစစမႈ၏ အဓကအခက တစခက အစျပလကျခငးျဖစေသာလညး သာမနအမားစမျဖင႔ေရြးခယပါက အာဏာရပါတက အမည စာရငးတငသြငးသမားသာ တရားသၾကးမားအျဖစ ခန႔အပျခငးခရေပလမ႔မည။
ဤအေျခအေနမးျဖစမလာရေလေအာင သာမနထကပမားေသာ သတမတေထာကခမအေရအတြက (ဥပမာ - ဂာမနတြင သးပႏစပ၊ စပနတြင ငါးပ သးပရေသာ မအေရအတြက သတမတထားသည) ျဖင
အစးရႏင လႊတေတာက ေရြးခယေပးျခငး
ခကသမၼတႏငင၌ ခ႐းတရားသႀကး ၁၅ ဥး
ခန႔အပၿပး ရာထးသကတမးမာ ၁၀ ႏစျဖစ၍
သကတမးတစႀကမ တးႏငသည။ အထက
လႊတေတာ၏ ေထာကခမႈျဖင ခ႐း
တရားသႀကးမားက သမၼတက ခန႔အပသည။
ဥပေဒျပလႊတေတာက ေရြးခယေပးျခငး
ဂာမနႏငင၏ ဖကဒရယ အေျခခဥပေဒဆငရာ
ခ႐းသည ‘ဆးနတ’ ႏစရပျဖင ဖြ႕စညးထားၿပး
ဆးနတတစရပစ တြင ခ႐းတရားသႀကး ၈ ဥးရ
သည။ ခ႐းတရားသႀကးမား၏ ရာထးသကတမး
သည ၁၂ ႏစ ျဖစသည။ ဆးနတတစခစရ ခ႐း
တရားသႀကး ၄ ဥးစက ဥပေဒျပ ေအာက
လႊတေတာ (Bundestag) ႏင ဥပေဒျပအထက
လႊတေတာ (Bundesrat) တ႔က ေရြးခယတင
ေျမႇာကၾကသည။ ဥပေဒျပလႊတေတာမားက
ေရြးခယတငေျမႇာကလကသည တရားသႀကးမား
သည သကဆငရာ ဥပေဒျပလႊတေတာမားမ
ကယစားလယမား၏ေထာကခမ သးပႏစပရရရန
လသည။
အစးရ၊ လႊတေတာႏင တရားေရး မ႑ငသးရပမ
ေရြးခယေပးျခငး
အတလႏငင၏ အေျခခဥပေဒဆငရာခ႐းတြင တရား
သႀကး ၁၅ ဥးျဖငဖြ႕စညးထားၿပး ရာထးသကတမး
မာ ၉ ႏစျဖစ သည။ ခ႐းတရားသႀကး ၅ ဥးက
သမၼတက ခန႔အပ၍၊ လႊတေတာက ၅ ဥး ေရြးခယ
တငေျမႇာကကာ၊ ကန ၅ ဥးက ႐း႐း ဗဟတရား႐း
မားႏင အပခပေရးဆငရာ ဗဟတရား႐းခပမားမ
ေရြးေကာကတငေျမႇာကသည။
အထးေကာမရငက ေရြးခယေပးျခငး
ေတာငအာဖရကႏငငတြင သမၼတသည (တရား႐း
အသးသးအတြက တရားသႀကးမားေရြးခယ
ခန႔အပသည) တရားေရးဝနထမးေရြးခယေရး
ေကာမရင (JSC) ႏင တြဖက၍ တရားသႀကးခပ
ႏင ဒတယ တရားသႀကးခပတ႔က ဥးစြာခန႔အပရန
ျပ႒ာနးထားသည။ ထ႔ေနာက JSC ကလညး
အျခားေသာ တရားသႀကးမားခန႔အပမႈအတြက
အမညစာရငးတငသြငးသည။ ခ႐းတရားသႀကးမား
ေရြးခယမႈလပငနးစဥက ႏငငေရးအရ လႊမးမးမႈ
မရေစရန တငပငေဆြးေႏြးရန ဝတရားရသည
အေလာက သမၼတကေဆာငရြကၿပးေနာက
သမၼတသည JSC က အမညစာရငးတငသြငးသည
ခ႐းတရားသႀကးမားက အေၾကာငးျပခကမရဘ
ပယခႏငခြငမရေပ။ သမၼတက အေၾကာငးျပခက
ေပး၍ ပယခလကသည ခ႐းတရားသႀကးေနရာ
တြင အစားထးမည ခ႐းတရားသႀကးက သမၼတက
အဆျပႏငျခငးမရဘ JSC ကသာအဆျပႏငသည။
Inter national IDE A Constitut ion Br ief, febr uar y 2017
အမညစာရငးတငသြငးမႈအား အတညျပရန သတမတထားဖ႔လေပသည။ ဤသ႔ သတမတလကျခငး သည အတကအခပါတမားအတြက လႊတေတာအတြငး ၎တ႔၏ သေဘာထားကေပးႏငရန အာမခ ခက ရရေစသည။
၃။ အပခပေရး၊ ဥပေဒျပေရးႏင တရားေရးမ႑ငမားမ ေရြးခယေပးျခငး အေျခခဥပေဒဆငရာ ခ႐း၏အဖြ႕ဝငမားက (အတလ၊ ေတာငကရးယား၊ အငဒနးရားႏငငမားမာ
က႔သ႔) သတမတထားေသာ ခြတမးဥးေရျဖင အမညစာရငးတငသြငးရန အခြငအာဏာက ႏငငေတာ၏ မ႑ငႀကးသးရပ(ဥပမာ- သမၼတ၊ လႊတေတာႏစရပစလးႏင ဝါရငတရားသႀကးမား) အား ေပးအပထား သည နညးလမးျဖစသည။ တရားသႀကးမားက ၎တ႔ကေရြးခယခန႔ အပလကသည အငစတကးရငး တစရပ (မ႑ငတစရပ၏) ၏ အကးစးပြားက ေထာကထားငညႇာလာ ႏငစရာရသညအတြက စတဝမး ကြေနေသာ ေရြးခယေရးအဖြ႕ျဖစသြားႏငစရာ အႏရာယရႏငသည။ ျမနမာႏငငတြင ခ႐းတရားသႀကး မားသည ၎တ႔က ေရြးခယခန႔အပလကသည အငစတကးရငး (မ႑င) ကပင ျပန၍အစရငခၾကရန ျပ႒ာနးထားသည။ ဤနညးလမးတြင ခ႐းတရားသႀကးေလာငးတစဥးစႏင ၎တ႔ကေရြးခယခန႔အပ သည ယႏရားေရြးခယမႈႏငပတသက၍ အျငငးပြားဖြယရာမျဖစရေလေအာင ရညရြယထားသည ေကာငးကြကရသည။ ထနညးအားျဖင ေရြးခယခန႔အပျခငးလပငနးစဥက ႏငငေတာ၏ မ႑ငတစခခ က လႊမးမးႏငမညအလားအလာက ႀကတငဟန႔တားေပးထားေပသည။
၄။ အထးေကာမရငက ေရြးခယေပးျခငး စနစအေတာမားမားတြင ခ႐းတရားသႀကးေလာငးမားက အၿပးသတအတညမျပမ ခန႔အပေရး ေကာ
မရငတစရပက (ေတာငအာဖရကမာက႔သ႔) သ႔မဟတ အထးသတမတဖြ႕စညးထားသည ေရြးခယေရး ေကာမတက (ထငးႏငငမာက႔သ႔) ေရြးခယေရးလပငနးစဥတြင အေရးပါသည ထညဝငေဆာငရြကမႈ ျပၾကသည။ ဤေရြးခယေရးနညးလမးအတြက သသာထငရားသည အခကအခမာ ေရြးခယေရး ေကာ မတတြငပါဝငရန မညသသည အရညအခငးျပညမသညဟ ဆးျဖတရနႏင ေကာမတသည ေရြး ေကာကတငေျမႇာကခရသည ႏငငေရးသမားမားအတြကႀကတဝငးတစခ ျဖစမသြားရေလေအာင မည သညေရြးခယေရးနညးလမးက တားဆးေပးႏငမညဆသညက ဆးျဖတရနတ႔ျဖစေပသည။ ေရြးခယ ေရးေကာမတအဖြ႕ဝငမားက တာ၀နထမးေဆာငေနဆ တရားသႀကးမားႏင ဥပေဒေရးရာ အသက ေမြးဝမးေကာငးျပသအမားစျဖင ဖြ႕စညးေစျခငးျဖင ပညာသညပသသညအဖြ႕ဝငမားပါ ေအာငလပျခငး မာ နညးလမးတစရပျဖစသည။ တစခါတစရတြင အတကအခေခါငးေဆာငက အဖြ႕ဝငအျဖစသတမတ ရနလသည။
၅။ အပခပေရးမ႑ငက ေရြးခယခန႔အပေပးျခငး ေရြးခယခန႔အပမႈတစခလးက အပခပေရးမ႑င၏လပပငခြငမားအရ ျပလပပငခြငမာ ျဖစရပအနညး
ငယတြငသာရသည။ အပခပေရးမ႑ငသည ေရြးခယခန႔အပမႈစနစမေန၍ အေျခခဥပေဒဆငရာခ႐း က ႀကးကငရန လပပငခြငရေနသျဖင႔ ဤေရြးခယေရးနညးလမးက အသးမျပသငေပ။
အရညအခငးသတမတခကႏငပတသကသည စညးမဥးမားသညလညး တစခႏငတစခ မတၾကေပ။ ခ႐းတရားသႀကးမား ေရြးခယေရးလပငနးစဥသည အမားအားျဖင အရညအခငးျမငမားသည ေရ႕ေနမား၊ အစးရအရာရေဟာငးမား၊ ႏငငေရးေခါငးေဆာငမား၊ ဥပေဒပညာရငမားက အဖြ႕ဝငတရားသႀကးမားအျဖစ ေရြးခယျခငးျဖင အၿပးသတရလဒ ထြကေပၚေလရသည။ ထသမားသည ေသတပနသကတဆး တရားသႀကး လပလာသမား မဟတေသာလညး လေလာကေသာ ရပတညခကရၿပး ယၾကညအားကးထကသမား ျဖစၾက သည။ ျခားနားခကအေနျဖင႔ ႐း႐းတရားသႀကးမားက (ျဖတထး ဥပေဒစနစတြင) အလႊာအသးသးရ ဥပေဒ ပညာျဖင အသကေမြးေနသမားထမ ခ႐းအတြက ေရြးခယေလ ရသက႔သ႔ (တရားမဥပေဒစနစတြင) တရားသႀကးအျဖစလပကငေနသမားထမလညး ေရြးခယေလရသည။ ထငးႏငငတြင အခ႕ေသာ တရားသႀကးမား က လမႈေရးသပၸ သ႔မဟတ ႏငငေရးသပၸပညာရပနယပယမားမ ေရြးခယျခငးက လကခထားသည။ သ႔ေသာ ထပညာရပနယမ ခ႐းအဖြ႕ဝငအေရအတြကက မေျခထနးရန ႐း႐း သ႔မဟတ အပခပေရးဆငရာ တရားေရး မ႑ငမ တရားသႀကးမားအား တက႐ကေရြးခယမႈျပၾကသည။
ေယဘယအားျဖင ဖြ႕စညးပအေျခခဥပေဒဆငရာ ခ႐းတရားသႀကးမား၏ ပေသရာထးသကတမး သည ေနာကတစႀကမ တးႏငသလ၊ ေနာကထပသကတမးတစႀကမ မတးႏငျခငးလညး ရတတသည။ သ႔ျဖစရာ ၎တ႔၏ ရာထးသကတမးတးျခငးမတးျခငးသည ၎တ႔၏ စြမးေဆာငရညအတြက အပခပေရး
Inter national IDE A Constitut ion Br ief, febr uar y 2017
မ႑င၏ အတညျပေထာကခခကအေပၚတြင မတညမေနေတာေပ။ ဤအခကက ခ႐းတရားသႀကးမားက အျခားမ႑ငမားမ ဖအားေပးလာျခငးမကာကြယေပးၿပး ၎တ႔၏ အမအခကငးမႈက ကာကြယေပးထားသည။
အေျခခဥပေဒဆငရာခ႐းသ႔ အမႈတြမား နညးလမးအမးမးျဖင ေရာကရလာႏငသည။ (ဥပေဒတစရပ သည အေျခခဥပေဒပါ ျပ႒ာနးခကက ခးေဖာကေနေၾကာငး သကေသျပခကတငျပႏငမႈ စသည- rules of standings) အမႈတြတစခအတြက ရပခတငျပခကမားသည အေျခခဥပေဒဆငရာ ခ႐းဖြ႕စညးပကမတညကာ အမးမးျဖစႏငသည။ အေျခခဥပေဒခ႐းသ႔ အဓကအားျဖင အမႈတြ လႊအပတငျပႏငသည အေျခအေနေလး မးမာ ေအာကပါအတငးျဖစသည။
၁။ တရားဝငလႊပ႔မႈ လႊတေတာဥက႒၊ အစးရကခန႔ေသာ တငတနးမႈစစမးေျဖရငးသ၊ သမၼတ၊ အကငပကျခစားမႈ တက
ဖကေရးေကာမရင၊ လ႔အခြငအေရးေကာမရင၊ ေရြးေကာကပြေကာမရင သ႔မဟတ အျခားလြတလပ ေသာ အဖြ႕အစညးကသ႔ လပဂၢလႏင အဖြ႕အစညးတစခခမ ကယစားျပတာဝနရသ တစဥးဥးက လႊပ႔ လာသညအမႈတြက အေျခခဥပေဒဆငရာခ႐းက ၾကားနာစစေဆးရသည အေျခအေနျဖစသည။ အခ႕ ျဖစရပမားတြင ေဖာျပပါလပဂၢလ သ႔မဟတ အဖြ႕အစညးသည လတစဥးတစေယာက သ႔မဟတ လပဂၢလမားပါသည အစအဖြ႕ကယစားအမႈတြက လႊပ႔ႏငသည။
၂။ လႊတေတာက လႊပ႔မႈ ဤအေျခအေနတြင လႊတေတာတစရပစရ ကယစားလယတစဥး သ႔မဟတ သတမတထားသည
လႊတေတာကယစားလယဥးေရ သ႔မဟတ သတမတထားသည ကယစားလယအခးအစားတ႔သည ခ႐းသ႔ တရားဝငေလာကလ တငျပႏငသည။
၃။ တရားေရးဆငရာ လႊပ႔မႈ ဤအေျခအေနတြင တရားမမႈ သ႔မဟတ ျပစမႈဆငရာ အမႈတြတစခက ၾကားနာစစေဆးေနသည
တရား႐းက ကစၥရပတစခက အေျခခဥပေဒႏငအည အနကဖြငဆေပးရန ခ႐းသ႔လႊပ႔ျခငးျဖစသည။ ကစၥရပက ၾကားနာေနသညတရား႐းသ႔ ျပနလညလႊပ႔လကပါက လႊပ႔သည တရား႐း၏ ၾကားနာစစေဆး မႈသည ထကစၥရပအတြက ခ႐း၏သေဘာထားအတငး ေဆာငရြကရနျဖစသည။ (အပငး ၅။ တြငၾကည ပါ)
၄။ တစဥးတစေယာကထမ တက႐က အသနားခတငျပလာျခငး ဤသ႔ေသာျဖစရပတြင ႏငငသားတငး (သ႔မဟတ ဥပေဒအရခြငျပထားေသာ ႏငငျခားသားမား၊
အစးရမဟတေသာ အဖြ႕အစညးမားႏင ကမၸဏမားပငလင) ခ႐းေရ႕ေမာကတြင အေျခခဥပေဒ ဆင ရာ ေစာေၾကာမႈတစခက (အေၾကာငးခငလစြာျဖင) ရပခတငျပႏငသည။ [ဥပမာ- ထသ႔တငျပျခငး သည တငျပသ၏ သ႔မဟတ အျခားတစဥး၏ အေျခခဥပေဒပါ အခြငအေရး (ရပငခြငမား) က အမန တကယခးေဖာကျခငး သ႔မဟတ ခးေဖာကရန အလားအလာရေနျခငးမး] ထအေျခအေနမးတြင အမားျပညသ၏ အကးစးပြားဆငရာအမႈတြတစခအျဖစ အရပဘကအဖြ႕အစညးတစခမ အမႈတြက တငျပသညအေျခအေနမး ပါဝငသည။ အသနားခတငျပမႈတစခခငးစက ခ႐းက တငျပခြငျပ၊ မျပဆ သညအခကႏင တငျပသညကစၥရပ၏ အေျခအျမစရမႈသည ဆေလာအပစပမႈရ၊ မရဆသညအခက မားတြငမတညကာ ဥပေဒတစရပ (၏ အားနညးခက) က အေၾကာငးခငလစြာျဖင ရပခတငျပမႈအား ခ႐းက လကချခငး၊ ပယချခငး ရလမမညျဖစသည။
အေျခအေန ၁၊ ၂၊ ၄ တ႔တြငပါေနသည အမႈတြအမးအစားမားသည ေယဘယဆနသည ျပနလည သးသပခက ပါဝငႏငသည။ (အပငး ၁။ ကၾကညပါ) သ႔ေသာ အေျခအေန ၃ တြင ပါဝငေနသည အမႈတြ မားမာမ တရား႐းတစခေရ႕ေမာကတြင အမႈရငဆငေနရသည တရားၿပငဘကမားၾကား ျဖစေပၚေနဆ ခငလေသာအျငငးပြားမႈျဖစလမမည။ ထနပါတ ၃ အေျခအေနမးတြင ျပစမႈေၾကာငး သ႔မဟတ တရားမေၾကာငး အရ ၾကားနာစစေဆးမႈကာလအတြငး အေျခခဥပေဒအရ အနကဖြငဆရမည ကစၥရပမား အမတမထငထြက ေပၚ လာႏငသည။ (Box-3 ကၾကညပါ)
စြပစြခရသတစဥးက သ႔အေပၚစြခကသည
အေျခခဥပေဒႏင ေသြဖညေနသျဖင
သ႔အေပၚတငရသည႔ စြခကသည ခငလမႈ
မရဟ တငျပလာႏငသည။ စြပစြခရသ
အေနျဖင႔ တစစတစရာလပေဆာငျပး
ေနာကမ ျပဌာနးလကေသာ ဥပေဒျဖင႔
ယငးလပေဆာငမႈက တရားစြဆစြပစြမႈမား
ျပလပခ႔လင ဤအမးအစားအပစအတြငး
အကးဝင ကေရာကႏငသည။
Inter national IDE A Constitut ion Br ief, febr uar y 2017
တရားသႀကးမားက လႊပ႔လကသည အမႈတြမားသည ဖြ႕စညးပအေျခခဥပေဒခ႐းႏင သာမနတရား႐း မားၾကား ဆကသြယခကႏငပတသကၿပး အေၾကာငးကစၥေပၚေပါကလာႏငသည။ အေျခခ ဥပေဒခ႐းမား သည သာမနတရားမမႈမား သ႔မဟတ ျပစမႈဆငရာ အမႈအခငးမားက စစေဆးဆးျဖတျခငး မျပေပ။ ပမန အားျဖင႔ သာမနတရားမမႈတရား႐း သ႔မဟတ ျပစမႈဆငရာတရား႐းရ တရားသႀကးက ေပၚေပါကလာသည ေျဖရငးေပးရန ကစၥတစရပရပက ပမနအားျဖင ခ႐းသ႔လႊပ႔လမမညျဖစသည။ ထတရားသႀကးအေနျဖင လႊပ႔သည ကစၥရပသည အေျခခဥပေဒႏငသကဆငသည အေရးႀကးကစၥရပျဖစေၾကာငး လကခယၾကညရန လသည။ (ဆလသညမာ ျဖစေပၚလာမညရလဒက အေျခခဥပေဒဆငရာကစၥရပအေနျဖင အကးသကေရာက မႈရလမမည။) ထ႔အျပင သကဆငရာ ဥပေဒတစရပ သ႔မဟတ စစေဆးေနသညအမႈတြငပါဝငသည ဆးျဖတ ခကသည အေျခခဥပေဒႏငကကညျခငး ရ/မရက အမနတကယသသယျဖစရနလအပသည။ ထ႔ေနာက လႊပ႔လာသညကစၥရပက အေျခခဥပေဒခ႐းက အဆးအျဖတေပးလမမည။ ထ႔ေနာက လႊပ႔လာသည တရား႐း သ႔ အမႈတြအား ခ႐းကျပနလႊပ႔လမမညျဖစသည။ ထအခါ တရားသႀကးသည အေျခခဥပေဒခ႐း၏ ဆးျဖတ ခကကကငစြကာ စစေဆးေနသည ျပစမႈဆငရာ သ႔မဟတ တရားမေၾကာငးဆငရာအမႈအား အဆးအျဖတ ေပးလမမည။ ဤသ႔ေသာ ျဖစရပမားတြင အေျခခဥပေဒခ႐းက တညေထာငဖြ႕စညးရန ျပ႒ာနးေပးထားသည ဥပေဒ သ႔မဟတ အေျခခဥပေဒတြင ယငးသ႔ လႊပ႔မႈအတြက လပထးလပနညးႏင အခြငအာဏာမားက သတမတျပ႒ာနးထားေပလမမည။
ဤအေျခအေနမးသည လြနစြာ႐ႈပေထြးေပြလလာႏငသည။ ဥပမာ တရား႐းမ အမႈစစတရားသႀကးက အေျခခဥပေဒဆငရာကစၥရပမား လးဝေပၚေပါကျခငးမရဟ မားယြငးစြာဆးျဖတလငေသာ လညးေကာငး၊ အေျခခဥပေဒဆငရာကစၥရပဟ မားယြငးစြာကးကားမလငလညးေကာငး၊ သ႔တညးမဟတ အေျခခဥပေဒ ဆငရာ တငျပခကသည ခ႐းသ႔လႊပ႔ႏငေလာကသည တငျပခကမဟတဟ မားယြငးစြာဆးျဖတကာ အမႈက ခ႐းသ႔လႊပ႔ရန တရားသႀကးကျငငးဆလင အေျခအေနသည လြနစြာရငးရခကလာႏငေပသည။ ထအေျခ အေနမးတြင အမႈကၾကားနာေနသည သာမနတရား႐းမားသည အေျခခဥပေဒဆငရာကစၥရပက အဆး အျဖတ ေပးမညေလာ။ ဆးျဖတခကက အေျခခဥပေဒဆငရာခ႐းက သေဘာမတလင မညသ႔ျဖစလာမည နညး။ ပမနအားျဖင ဖြ႕စညးပအေျခခဥပေဒ ခ႐းမား၏ ဆးျဖတခကမားသည အၿပးသတဆးျဖတခကအျဖစ မတယထားၾကေသာေၾကာင သာမနတရား႐းမားအပါအဝင ႏငငေတာ၏ အျခားယႏရားမားအားလးက ခ႐း ဆးျဖတခကအတငး လကနာေဆာငရြကရနတာဝနရသည။ သ႔ရာတြင သာမနတရား႐းမား၏ မားယြငးဆး ျဖတမႈဟသည အတားအဆးေၾကာင အေျခခဥပေဒခ႐းအတြက အခြငအလမးလးဝမရလင မညသ႔ျဖစလာ မညနညး။
ဤသ႔ေသာ အေၾကာငးကစၥမားတြင သေဘာတရားႏင လကေတြ႕မာ အလြနတရာကြျပားျခားနား လကရသည။ အခ႕စနစမားတြင အေျခခဥပေဒခ႐းသ႔အမႈတစခကလႊပ႔ရန တရားေရးဆငရာ ကယပင ဆးျဖတခြငက ထညသြငးထားေသာလညး အခ႕စနစမားတြင ထသ႔လႊပ႔မႈက ဥပေဒျပ႒ာနးခကျဖင မျဖစ မေနျပလပရန သတမတထားသည။ အေျခခဥပေဒဆငရာခ႐းႏင သာမနတရား႐းၾကား သေဘာထားကြလြမႈ မားမာ ျဖစေနကထးစသာျဖစသည။ တစခါတစရတြင သာမနတရား႐းသည အေျခခဥပေဒဆငရာ ျပနလည သးသပခကအတြက အခြငအာဏာက အေျခခဥပေဒဆငရာ ခ႐းကမရသင႔ဘ ယငးကရရသငသညဟ ယဆၿပး ယငး၏လပပငခြငအာဏာမားက ကညရာမေရာကေသာအသြငျဖင ကငသးႏငသည။ အေျခခ ဥပေဒဆငရာ စရငဆးျဖတခြငႏင စရငဆးျဖတခြငမရဟ သတမတထားသညမားမအပ အျခားစရငဆး ျဖတခြငျပႏငသည သာမနတရား႐းမားၾကား ကြာဟမႈအတြငး ေဆာငရြကျခငးျဖစေသာလညး အတလကသ႔ ႏငငမား၏ စရငဆးျဖတပငခြငသတမတခကအရ သာမနတရား႐းမား သည အေျခခဥပေဒႏငသကဆငသည အခနးက႑က ကငသးႏငၾကသညသာျဖစသည။
အထကပါ ကစၥရပမားအတြက အေျခခဥပေဒဆငရာခ႐းသည မညသညအတငးအတာထ ကယပင ဆးျဖတခြင ရသညဆသညႏင ဖြ႕စညးပအေျခခဥပေဒ သ႔မဟတ အေျခခဥပေဒဆငရာခ႐းက ဖြ႕စညးတည ေထာငေပးလကသည ဥပေဒတစရပသည အထကပါကစၥရပမားအတြက မညသညအတငးအတာအထ ႀကတငျပ႒ာနးထားသညဆသညတ႔မာ ဤေနရာတြင ပဏာမေဆြးေႏြးၾကရမည ကစၥရပျဖစသည။
Inter national IDE A Constitut ion Br ief, febr uar y 2017
အေျခခဥပေဒဆငရာ ခ႐းသ႔ လႊပ႔လာသညအမႈတစခသည သကေသထငရားမႈ ရမရၾကညကာ ဆးျဖတေပးရနမလသလ အယခတငသြငးလာျခငးမဟတသညအတြက ခ႐းမား၏လပငနးစဥမာ အလြနပင ႐းစငးသည။ အသနားခတငျပခကတစရပသည ဆေလာမႈရရျဖင အမႈဆငထားျခငးေလာ ဆသညႏင အသနားခတငျပသသည ထသ႔အမႈဆငတငျပရန အခြငရမရဆသညက အေျခခဥပေဒဆငရာခ႐းက ဥးစြာ ဆးျဖတေပးရသည။ အမႈလႊပ႔ျခငး၏ အေစာပငးအဆငမားတြင အေျခခဥပေဒဆငရာ ခ႐းတစ႐းသည အဓက အေျခခသေဘာတရားမား ခငမာမႈရၿပး ကယျပန႔စြာသေဘာေပါက နားလညသညအထ အထကပါ ဆးျဖတခကမး အမားႀကးခမတရတတသည။ ဥပမာ - NGO အဖြ႕ အစညးမားသည အေျခခဥပေဒဆငရာ ခ႐းသ႔ ခငလေသာအေၾကာငးျပခကျဖင ရပခတငျပႏငခြင ရမရ ဆသည ကစၥမးက ဆးျဖတေပးရေကာငး ေပးရႏငသည။ သ႔မဟတ အမႈတြတစခသည ေယဘယဆနေနသေလာ၊ ခငလသေလာဆသညက ဆးျဖတ ေပးရေကာငး ေပးရႏငသည။ သ႔မဟတ တရားသႀကးတစဥးသည အေျခခဥပေဒဆငရာခ႐းသ႔ အေၾကာငး ကစၥတစခက လႊပ႔ႏငဖြယရသည သ႔မဟတ မျဖစမေနလႊပ႔ရမည အေျခအေနအတအကက ဆးျဖတေပးရ ျခငးမး ျဖစႏငသည။
ဆးျဖတခကေပးျခငးႏငစပလဥး၍လညး လကေတြ႕ကငသးမႈ တစခႏငတစခ ကြျပားသည။ တရားမ ဥပေဒစနစကအေျခခကာ စရငဆးျဖတသည ႏငငမားတြင ဆးျဖတခကမားသည တေတာငးကာ အခက အလကက အေျခခေလရၿပး ခ႐း၏ဆးျဖတခကကရငးျပရန အေၾကာငးျပခကမလေပ။ အခ႕ေသာ တရား စရငေရးစနစမားတြင သးျခားဆးျဖတခကတစရပက လကခေပးၿပး သေဘာထားကြလြသည ဆးျဖတခက မားကပင လကခေပးသည။ အခ႕ေသာ တရားစရငေရးစနစမားတြငမ တရား႐း၏ ဆးျဖတခကတစရပလး ကသာ လကခေပးသည။
အေျခခဥပေဒႏငဆန႔ကငေၾကာငး စစေဆးေတြ႕ရမႈမ ကစားေပးမႈမား ေပၚထြကလာသည။ ထသ႔ စစေဆးေတြ႕ရလင ရညညႊနးပါဆးျဖတခက သ႔မဟတ ေဆာငရြကခက သ႔မဟတ ဥပေဒတစရပသည ခငလမႈပကျပယသြားေစသညဟ ယဆရေသာလညး ဤ အေျခအေနတြင အေျခခဥပေဒခ႐းမားအတြက မညသည႔ေရြးခယစရာမား ရေနသညဆသညႏင႔ပတသကျပး နညးပညာဆငရာကစၥရပမား ရေနေပေသး သည။ ဥပမာ- အခ႕ေသာ စနစမားတြင အေျခခဥပေဒခ႐းသည ဥပေဒတစရပက ပယဖကကာ ဆးျဖတ ခကအတြက ေဆာငရြကလပကငမႈကဆငးငရန ကယပငဆးျဖတခြငရျပး ျဖစေပၚေနသည ျပနာကေျဖ ရငးရန လႊတေတာတြင အခြငအလမးဖနတးေပးႏငသည။ (ဂာမနႏင အတလႏငငမားမာက႔သ႔) ေအာငျမင ေသာ အေျခခဥပေဒခ႐းမားသည ကစားေပးမႈမားေပးအပရာတြင လြတလြတလပလပ လပကငႏငခြင႔ရသည ဟ ေတြ႕ျမငရသည။
အေျခခဥပေဒသစက ခငမာအားေကာငးစြာ ျပ႒ာနးေပးႏငရနအလ႔ငာ အေျခခဥပေဒခ႐းက တည ေထာငေလရသည။ (Box – 4 တြငၾကညပါ) အေျခခဥပေဒခ႐းသည အေျခခဥပေဒဆငရာ အနကဖြငဆျခငး အတြက ေရ႕ေနာကညညြတမႈႏင အၿပးအျပတျဖစမႈတ႔ကရရေစသည အလြယဆးနညးလမးက ေပးအပ သည။ (ဗဟတရား႐းအသးသးက အေျခခဥပေဒေရးရာမားက ဆးျဖတေပးသည) ေရာေႏာေပါငးစပစနစ တြငမ အေျခခဥပေဒက အနကဖြငဆပအမးမးအေပၚမတညကာ အဆငဆငေသာတရား႐းမား သ႔မဟတ တညေသာအဆငရသည တရား႐းမားက ဆးျဖတေပးၾကျခငးျဖစ၍ ေရ႕ေနာကညညြတမႈႏင အၿပးအျပတ ျဖစမႈတ႔ကရရရန ျဖစႏငေျခနညးသည။ ေရာေႏာေပါငးစပစနစတြင အျမငဆးတရား႐းက အယခတစခက ၾကားနားစစေဆးၿပး ယခငစရငထးတစခ၏ ယဆခကႏငအည ေအာကတရား႐းမားက လကနာေဆာငရြက ေစသည နညးလမးျဖင စရငဆးျဖတေပးျခငးျဖငသာ အၿပးအျပတျဖစမႈႏင ေရ႕ေနာကညညြတမႈက ရရႏင သည။ (တရား႐းမားသည ယငးတ႔ထက တစဆငျမငေသာ တရား႐းမား၏ စရငဆးျဖတခကမားအတငး လကနာေဆာငရြကရသညအျပင သကဆငရာတရား႐းကခမတထားေသာ ကယပငစရငထးမားအတငးပင လကနာေဆာငရြကၾကရသည။)
အေျခခဥပေဒႏငအညျပ႒ာနးသည ဥပေဒမားကေလလာသည ပညာရပတြင ကၽြမးကငသည တရား သႀကးမားကျဖစေစ၊ ကယစားျပေဆာငရြကႏငစြမး သ႔မဟတ ဥပေဒပညာရပေပါငးစတြင ကၽြမးကငမႈက ခ႐းသ႔ေပးအပထညဝငႏငသညဟ ယဆရေသာ တရားသႀကးမားကျဖစေစ အေျခခဥပေဒခ႐းတြင ေရြးခယ
အေျခခဥပေဒသစ ခငမာအားေကာငးစြာ
အသကဝင ေစရနအလ႔ငာ အေျခခဥပေဒခ႐းက
တညေထာငေလရသည။ (သာဓကအားျဖင
၁၉၄၉ ခႏစ ဂာမန၊ ၁၉၅၆ ခႏစ အတလ၊
၁၉၉၆ ခႏစ ေတာငအာဖရက ႏငငတ႔တြင
ထရညရြယခကျဖင အေျခခဥပေဒခ႐းက တည
ေထာငခသည) သ႔မဟတ (ဥပမာ- ၂၀၀၃ ခႏစက
အငဒနးရား မာကသ႔) ကယကယျပန႔ျပန႔
အကးသကေရာကမႈရေသာ အေျခခဥပေဒျပျပင
ေျပာငးလမႈမားအတြကလညး အေျခခဥပေဒခ႐းက
တညေထာငဖြ႕စညးေလရသည။ ေရာေႏာေပါငးစပ
စနစတြင ဗဟတရား႐းမားက အေျခခဥပေဒျပျပင
ေျပာငးလမႈအတြက ( ဥပမာ- ၁၉၄၆ ခႏစက ဂပန၊
၁၉၈၇ ခႏစက ဖလစပငႏငငမားမာက႔သ႔) တာဝန
ေပးအပႏငသည။ ယငးသ႔သာမနတရားရးမားသ႔
တာဝနေပးအပမႈမျပသည႔အခါတြင ရရငးစြ
တရားေရးမ႑ငသည အေျခခဥပေဒဆငရာအနက
ဖြငဆမႈ သ႔မဟတ အေျခခဥပေဒက အာဏာသက
ေရာကေစျခငးတ႔ျပရာတြင အစဥအလာေကာငး
မရျခငးေၾကာငျဖစႏငသည။ ေတာငအာဖရက
ျဖစရပတြင ယာယအေျခခဥပေဒ (၁၉၉၃) မ
အၿပးသတအတညျပသည အေျခခဥပေဒ (၁၉၉၆)
သ႔ အကးအေျပာငးတြင ဖြ႕စညးပအေျခခ ဥပေဒ
ခ႐းက အေရးႀကးသည အခနးက႑က ပါ၀င
ေဆာငရြကခသည။
Box-4tajccHOya'qdkif&m ckH½kH;&Sdjcif;\
tm;omcsufrsm;
Inter national IDE A Constitut ion Br ief, febr uar y 2017
ခန႔အပခြငေပးထားသည။ ထသ႔ေသာ သကဆငရာ ဘာသာရပကၽြမးကငသ တရားသႀကးမားသည သာမန တရားသႀကးမားထက ပ၍အမအခကငးသညအျပင အေျခခဥပေဒဆငရာ အနကဖြငဆမႈတြငပါဝငေနသည အကဆတေသာ ႏငငေရးဆငရာ ကစၥရပမားအတြက အေျမာအျမငႏင ကၽြမးကငလမၼာမႈသာလြနသမား ျဖစၾကသည။ အေျခခဥပေဒဆငရာ ခ႐းတရားသႀကးမား၏ ရသင ရထကေသာ အရညအခငးမားႏငစပလဥး ၍ အထကပါအခကက ေမးခြနးမားထြကေပၚလာေစသညမာ အမနပငျဖစသည။ အာဏာခြေဝျခငးႏင ပတ သကလာလင အေျခခဥပေဒဆငရာခ႐းသည ဥပေဒျပေရးမ႑င၊ အပခပေရးမ႑င၊ သာမနတရားေရး မ႑ငတ႔ႏင ကြျပားျခားနားသည အစးရ၏ စတတေျမာကမ႑ငျဖစေနသလားဆသည ေမးခြနးလညး ေပၚထြကလာေစသည။ ဒမကေရစက ထနးသမးျခငး၊ သ႔မဟတ အေျခခဥပေဒအရေပၚေပါကသည အစးရ ႏင ဒမကေရစသ႔ အသြငကးေျပာငးျခငးတ႔တြင ၾသဇာႀကးသည ျဖစေျမာကေအာငပပးသအျဖစ အေျခခ ဥပေဒဆငရာခ႐းက ေဆာငရြကေပးႏငသည။ ဤအေျခအေနတြင အႏငရပါတ၏ ကယစားလယအမားစရ သည လႊတေတာ သ႔မဟတ ထငရာစငးသည သမၼတတ႔၏ သေဘာဆႏၵအတငး ဖြ႕စညးပအေျခခဥပေဒက ျခယလယႏငလမမညမဟတေပ။
ႏငငေရးဆငရာ ႐ႈေထာငမၾကညလင အေရးအႀကးဆးျဖစေနတတသညအခြငအာဏာမားက အေျခခ ဥပေဒဆငရာခ႐းက ကငသးသျဖင ခ႐း၏အခြငအာဏာမားက ေလာချခငး သ႔မဟတ ပယဖကျခငးကသ႔ လကစားေခသည လပရပမားျဖင ၿခမးေျခာကခရႏငသည အႏရာယရသညအျပင (ဥပမာ- ျမနမာ၊ ႏကဂာ ႏင ပလနႏငငမားမာလ) ခ႐းကျဖတချခငးပင ျဖစလာႏငသည အႏရာယရသည။ ထသ႔မဟတလငလညး ခ႐းအဖြ႕ဝငမားက ခန႔အပသညလပငနးစဥမတဆင ခ႐း၏ အမအခကငးမႈက ၿခမးေျခာကခရႏငသည အႏရာယရလာႏငသည။ (အပငး ၃။ ကၾကညပါ) ထသ႔မဟတလငလညး အေျခခဥပေဒဆငရာ ခ႐းသည ယငး၏ဆးျဖတခကမားကျပရာတြင (ဥပမာ- ထငးႏငငမာက႔သ႔) ဘကလကမႈရသညအသြင ေပၚေပါကလာ ႏငသည။ တရားစရငပငခြင နယနမတအတြငး ဥပေဒႏင ညညြတေသာ အခြငအာဏာက ကငသးသည စြမးအားျပည႔ဝျပး လြတလပမႈရေသာ တရား႐းရပါက အထကေဖာျပပါ ျဖစလာႏငသည အေျခအေနမားသည အႏရာယမားမဟတဟ ဆေလရသည။
ျဖတထးဥပေဒကအေျခခ၍ စရငဆးျဖတသည ႏငငမားတြင အေျခခဥပေဒဆငရာ အေၾကာငးကစၥမား က စနမနာျပစရာ တရားေရးကစၥရပမားအျဖစ ႐ႈျမငၾကသည။ ဤအျမငကအေၾကာငးျပ၍ အထးတရား႐း သ႔မဟတ အထးတရားသႀကးအဖြ႕အတြက အမႈတြဟ၍ လးဝမရေပ။ ဥပေဒျဖင အသကေမြးသအမားစထမ တရားသႀကးမားက ေရြးခယခန႔အပသည ထျဖတထးအေျခခစရငဆးျဖတသညစနစမား၏ တရားေရးဆင ရာ အမအခကငးမႈရေအာင ဥပေဒျဖင အသကေမြးသအမားစက ပပးကညၾကသည။ သ႔ေသာ ေရာေႏာ ေပါငးစပစနစမားတြငပငလင တရားေရးဆငရာ အမအခကငးမႈက ထခကပကျပားေအာင လပေဆာငႏငၿပး တရားေရးဆငရာ ရာထးခန႔ထားမႈမားတြင ႏငငေရးသေဘာ သကဝငလႊမးမးေအာင လပႏငသညဟ ဆၾက သည။ (အေျခခဥပေဒ ခ႐းတစခတညးက စရငဆးျဖတသည) ဗဟခပကငမႈစနစမားတြင အမႈတြတစခက ဥးစြာၾကားနာစစေဆးသည တရား႐းမရေပ။ ထ႔ေၾကာင မနကနသညဆးျဖတခကခမတေပးႏငရန အခြင အလမးမာ အေျခခဥပေဒဆငရာ ခ႐းတြငသာရသည။ ေရာေႏာေပါငးစပစနစတြငတစခတညးေသာ အမႈတြ သ႔မဟတ ကြျပားျခားနားေသာ အမႈတြမားအတြက ေအာက႐းမား၏ စရငဆးျဖတခက၏ ေကာငးကြကက အျမငဆးတရား႐းက ရရႏငသည အလားအလာရသည။ ဗဟခပကငသညစနစႏင ေရာေႏာေပါငးစပစနစ ႏစခစလးတြင လကသငခႏငစရာမရသည ‘အၿပးသတ’ ဆးျဖတခကက ေကာလြန၍ ပယခႏငျခငးရ၊ မရ ဆသညႏင အေျခခသေဘာတရားအရ သ႔မဟတ အကးသကေရာကမႈအရ မားယြငးေၾကာငး ထငရားေန သည ဆးျဖတခကကေကာလြန၍ ဆးျဖတႏငျခငးရ၊ မရဆသညႏငပတသကၿပး ေမးခြနးမား အထကပါ အေျခအေနေၾကာင ေပၚထြကလာေစသည။ ဤကစၥရပအတြက လကေတြ႕ေဆာငရြကခကသည စရငဆး ျဖတမႈစနစ ႏစမးစလးအလက ကြျပားျခားနားသည။
အေျခခဥပေဒဆငရာ ခ႐းမား၏ အေရအတြကမားျပားမႈ၊ ခ႐းမား၏ စြမးေဆာငရညက အကျဖတ ဆနးစစရနခကခမႈ၊ ေအာငျမငေသာခ႐မား၏စမားက အဆးအျဖတေပးရန ခကခမႈတ႔ေၾကာင အထကေဖာျပ
Inter national IDE A Constitut ion Br ief, febr uar y 2017
ပါ ႏငငတကာခ႐းမား၏ အေတြ႕အၾကႏင ဒမကေရစတညေဆာကေရး အားေပးကညႏငမႈ ကစၥရပမားမာ ရဖနရခါေဝဖနေဆြးေႏြးစရာမားျဖစတတသည။ ဥပမာ- အေျခခဥပေဒဆငရာ ခ႐းသည ယငး၏ အမအခ ကငးမႈက ေအာငျမငစြာထနးထားႏငေသာလညး ေမးခြနးထတစရာျဖစေသာ သ႔မဟတ ေရ႕ေနာကမညေသာ ဆးျဖတခကမားခမတေနပါက ထခ႐းသည ေအာငျမငသညဟ ဆႏငမညေလာ၊ က႐ႈးသညဟ ဆႏငမည ေလာ။ ထသ႔မဟတလငလညး ခ႐း၏ဆးျဖတခကမားသည အေကာငးဆး စဥးစားခငခနထားသည ဆး ျဖတခကမားျဖစၿပး ေကာငးကးေပးသည သကေရာကမႈမားရသညဟ ႐ႈျမငၾကေသာလညး ၾသဇာႀကးသည သမၼတ သ႔မဟတ ယမးပမးက လႊတေတာတစရပက ယငး၏အခြငအာဏာမားက ကန႔သတထားသညဟ အေျခခဥပေဒဆငရာခ႐းက ႐ႈျမငလင မညသ႔ဆႏငမညနညး။
Alec Stone Sweet တငျပခသည ေအာကေဖာျပပါ စသးခသည ေကာငးမြနေသာ ေယဘယ အညႊနး ကနးမား ျဖစၾကသည။
“တငးျပညတစခအတြငး ေပၚေပၚလာသည အေျခခဥပေဒဆငရာ အေရးႀကးသည သေဘာထားကြလြ မႈမားက [အေျခခဥပေဒဆငရာ ခ႐းသ႔] ပမနတငျပႏငမႈ၊ ထသေဘာထားကြလြမႈမားက ေျဖရငးေပးသည တရားသႀကးမားသည ၎တ႔၏ ေဖာထတေတြ႕ရခကမားအတြက အေၾကာငးျပခကေပးႏငမႈ၊ အေျခခဥပေဒ ႏငအည ျပ႒ာနးသည ဥပေဒမား၏ အပခပခမားသည ခ႐း၏စရငဆးျဖတခကမား၌ စရငထးကအေျချပ သည အကးသကေရာကမႈပါရသညဟ လကခၾကျခငးတ႔က ေထာက႐ႈ၍ အေျခခဥပေဒႏင ကကညျခငးရမရ အကျဖတခကသည ထေရာကပျပငသညဟ ေျပာႏငသည’’ ဟ Alec Stone Sweet က ေရးသားတငျပခသည။ အဆပါအခကသးခကအျပင စရငဆးျဖတမႈတစခအတြက ခ႐း၏ ေအာငျမငမႈ (သ႔မဟတ သးျခားအေၾကာငး ရငးတစရပေၾကာင ခ႐း၏ေအာငျမငမႈရရသညဟ မတယျခငး) သည ထေအာငျမငမႈ သ႔မဟတ ထ အေၾကာငးရငးက ေနာငထပစရငဆးျဖတခကတစခတြင တစထပတညးရရႏငမည သေဘာမဟတေပ။ ဥပမာ- မ႑ငသးရပၾကား ခ႐းတရားသႀကးမား အခးကကယစ အမညစာရငးတငသြငးျခငးသည ထမ႑င မားၾကား ယဥၿပငမႈမား ျပငးထနေနသညအခါ တငးမာမႈမားက ေျဖေလာေပးႏငမညမာ အမနပငျဖစေသာ လညး အျခားေသာ အစးရပစႏင ခ႐းတရားသႀကးမား ေရြးခယသည လပငနးစဥမးတြငမ အလားတ တရား သႀကးမား အခးကေရြးခယခန႔အပမႈက အလပမျဖစႏငသလ လကသငမခႏငစရာပင ျဖစႏငသည။
သငေတာသည အကျဖတဆနးစစမႈက ဟန႔တားသည ေနာကထပအေၾကာငးရငးတစခမာ အေျခခ ဥပေဒဆငရာခ႐းက တာဝနယေဆာငရြကေနသည အမႈတြအေရအတြကမညမရလာမညက ႀကတငမသရ ႏငျခငးျဖစသည။ စငစစခ႐းမားသည ၎တ႔ကငတြယရသည အမႈအေရအတြကႏင ပတသကလင အေရ အတြကအရေရာ၊ အေၾကာငးအရာအရပါ အမႈသညမားျပသမႏရမည အေျခအေနတြငရေနသည။ အခ႕ ျဖစရပမားတြင အေျခခဥပေဒဆငရာ ခ႐းသည (ဆနေဂါႏင အငဒနးရား ႏငငမားမာက႔သ႔) ေရြးေကာကပြ ဆငရာအမႈအခငးမားျဖင ျပညႏကေနၿပး၊ အခ႕ျဖစရပမားတြင (ထငး ႏင တရကႏငငမားမာက႔သ႔) ႏငငေရး ပါတမား ဖကသမးပစျခငးက ကငတြယျခငးျဖင ခ႐းမား နာမညေကာငးရခသည။ (စပနႏငငမာျဖစခသလ) ေဒသဆငရာ အာဏာခြေဝမႈႏငပတသကေသာ အျငငးပြား မႈမားကကငတြယရငး ခ႐းမားနာမညႀကးခသည။ ထကသ႔ေသာ အေရးႀကးသည က႑မားတြင ခ႐းမားက ေအာငျမငမႈရရျခငးသည အျခားခ႐းမား (အလား တ) ေအာငျမငမႈရလာ မညဟသည အဓပၸာယမထြကေပ။ အေရးႀကးသည က႑တစခ၊ ႏစခတြင ခ႐းက အာ႐စကလပ ေဆာင ျခငးက ေနာကထပအလားတ ေအာငျမငရေအာငလပႏင၊ မလပႏငဆသညကပငလင အတတ ေျပာႏငမညမဟတေပ။ ခ႐းမား၏ ေအာငျမငမႈသည ျပညတြငးႏငငေရးအခငးအကငး၊ အမႈသည မား၏ လအငဆႏၵ၊ ခမတၿပးသား ျဖတထးမားအေပၚတြင မတညေနသည။
အပခပေရးမ႑င၊ အျခား႒ာနဆငရာမား၊ မဒယာ၊ အရပဘကလမႈအဖြ႕အစညး သ႔မဟတ သျခား အကးစးပြားအပစမားထမ ဆးကးေပးေသာ တ႔ျပနမႈမားရေနသညတင အေျခခဥပေဒဆငရာ ခ႐းသည ယငး၏ အမအခကငးမႈကထနးသမးရန အထးတလည တာဝနရသညဟ ယဆေလရၾကသည။ အေျခခဥပေဒ ဆငရာ ခ႐းအသစတစခသည ယငး၏အခနးက႑ႏင စရငဆးျဖတခကမားက လ႔အဖြ႕အစညးထ ဥးစြာ အစအရငခ တငျပရမညဟ ေလလာေစာငၾကညသမားက ယဆၾကသည။ အေျခခဥပေဒဆငရာ ခ႐းသည မအမားစျဖင ေရြးေကာကခရသည သမၼတကသ႔ ၾသဇာႀကးသည ေခါငးေဆာငတစေယာကက ဆန႔ကငၿပး စရငဆးျဖတျခငးမျပသငဟပင အခ႕ေစာငၾကညေလလာသမားက ေျပာဆၾကသည။ အခ႕ကမ ထသ႔ ဆန႔ကင၍ စရငဆးျဖတရသညအေနထားမး တြင အေျခခဥပေဒဆငရာခ႐း၏ အမအခကငးမႈႏင တနဖးက အသအမတျပႏငလမမညဟ ဆၾကသည။
ConstitutionNet, <http://www.constitutionnet.
org>
International IDEA’s Constitution-Building
Primer series, <http://www.constitutionnet.
org/primers>
Venice Commission (contains links to websites
of constitutional courts around the world),
<http://www.venice.coe.int/webforms/
courts/?lang=EN>
Conference of European Constitution Courts,
<http://www.confeuconstco.org/en/common/
home.html>
Conference of Constitutional Jurisdictions of
Africa, <http://www.cjca-conf.org/>
Association of Constitutional Courts Using the
French Language, <http://www.constcourt.
md/pageview.php?l=en&id=220&idc=54>
Association of Asian Constitutional Courts and
Equivalent Institutions, <http://www.
constitutionalcourt.gov.tr/inlinepages/
constitutionalcourt/ForeignRelations/
MembershiptoInternationalOrganizations/>
Inter national IDE A Constitut ion Br ief, febr uar y 2017
အမအခကငးမႈ ေႏာကယကဖကဆးခရျခငး၏ အႏရာယမားသည အျမရေနၿပး အေျခခဥပေဒဆငရာ ခ႐းမားသည ယငးတ႔၏ စရငဆးျဖတခကမားအတြက ျပညသလထ၏ သေဘာထားက နားစြငထားရမည ဆသညအခကမာ အေတြ႕အၾကက လာသည သငခနးစာျဖစသည။ အေျခခဥပေဒခ႐း၏ ဆးျဖတခကမားက ေသခာစြာ ခငခနစဥးစားျခငးမျပပါက ယငးဆးျဖတခကမားသည တစဘကသတကသညဟ အျမငခရႏင သညကလညး သငခနးစာယႏငသည။ အထးသျဖင အေျခခဥပေဒဆငရာခ႐းသည ဆးျဖတခကမားခရာ တြင ေရ႕ေနာကညညြတရမညျဖစၿပး ခ႐းက အလရသလအသးျပႏငသည ကစားမႈမားအတြက ဘ႑ာေငြက သးစြရာတြင ၿခးျခေခၽြတာအပသည။
ပါတစဒမကေရစစနစ ပ႕ႏ႔ေပါကေရာကမႈသည ၾသဇာႀကးသည ဒမကေရစဆနေသာ ယႏရားအျဖစ အေျခခဥပေဒဆငရာ ခ႐း၏ ပ႕ႏ႔ေပါကေရာကမႈႏင အနးကပဆကႏႊယလကရသည။ အေျခခဥပေဒဆငရာ ခ႐းသည ဒမကေရစဆနေသာ ရပငခြငမားက အျမစတြယေစသည။ (သမၼတ၊ လႊတေတာ၊ ေဒသဆငရာ အစးရမား အပါအဝင) ႏငငေတာ၏ ယႏရားမားႏင ဒငယာေလာလပျခငးက ေျမေတာငေျမႇာကေပးသလ၊ ထယႏရားမားအခငးခငးၾကား ေဆြးေႏြးေျပာဆျခငးကလညး အေျခခဥပေဒဆငရာခ႐းက အားေပးသည။ အခပဆရလင လြတလပ၍တရားမတေသာ ေရြးေကာကပြ၊ ႏငငသားမား၏ ျပညသ႔အခြငအေရးမားႏင လ႔အခြငအေရးမားက ကာကြယေစာငေရာကျခငးဟသည အယအဆမားအား အေျခခဥပေဒဆငရာ ခ႐းက အသကဝငပျပငေစသည။
၁။ Brewer-Carias, A., အျပသေဘာေဆာငသည လႊတေတာအျဖစ အေျခခဥပေဒဆငရာ ခ႐းမားက ႏႈငးယဥေလလာျခငး (Cambridge: Cambridge University Press, 2013)
၂။ A. Chen and A. Harding (eds), အာရတကရ အေျခခဥပေဒဆငရာ ခ႐းမား (Cambridge: Cambridge University Press, forthcoming 2017)
၃။ Ferreres Comella, V., အေျခခဥပေဒဆငရာ ခ႐းမားႏင ဒမကေရစတနဖးမား- ဥေရာပ႐ႈေထာင (New Haven, CT: Yale University Press, 2009)
၄။ Ginsburg, T., ဒမကေရစႏငငမားအတြက တရားေရးဆငရာ သးသပခက- အာရတကရ အေျခခဥပေဒ ဆငရာ ခ႐းမား (Cambridge: Cambridge University Press, 2003)
၅။ A. Harding and P. Leyland (eds), အေျခခဥပေဒခ႐းမားက ႏႈငးယဥေလလာျခငး (London: Wildy, Simmonds and Hill, 2009)
၆။ Horowitz, D., အေျခခဥပေဒခ႐းမား - ဆးျဖတခကခမတသမားအတြက သငပနးႀကး ‘Constitu- tional courts: a primer for decision-makers’, Journal of Democracy, 17/4 (2006), pp. 125–37
၇။ Sadurski, W., ခ႐းမားေရ႕ေမာကမအခြငအေရးမား - ကြနျမနစေခတလြန အေရ႕ဥေရာပရ အေျခခ ဥပေဒဆငရာ ခ႐းမားက ေလလာခက Rights Before Courts: A Study of Constitutional Courts in Postcommunist States of Central and Eastern Europe (Dordrecht: Kluwer, 2005)
၈။ Sweet, A. S., ‘Constitutional Courts’, in M. Rosenfeld and A. Sajó (eds), အေျခခဥပေဒႏငအည ျပ႒ာနးသည ဥပေဒမားက ႏႈငးယဥေလလာျခငး - ေအာကစဖ႔ဒထတ လကစြစာအပပါ- ‘အေျခခ ဥပေဒဆငရာ ခ႐းမား’ The Oxford Handbook of Comparative Constitutional Law (Oxford: Oxford University Press, 2012), <http://papers.ssrn.com/sol3/papers.cfm?abstract_id=1913658>
This project is supported by the Norwegian Ministry of Foreign Affairs
International IDEA သည ျမနမာႏငငတြင
ဒမကေရစ အသြငကးေျပာငးေရး ခငမာ
အားေကာငးလာေစရန အထးသျဖင
ေရြးေကာကပြလပငနးစဥမား၊ လႊတေတာ
ေလလာေစာငၾကညမႈ၊ အေျခခဥပေဒဆငရာ
ကြမးကငမႈ ခငမာအားေကာငးလာေစျခငး
စသည က႑မားတြင ပပးေပးျခငးတ႔က
ဒမကေရစအေရး ေဆာငရြကသမားႏငအတ
ပးေပါငးေဆာငရြကလကရသည။
International IDEA သည ျမနမာႏငငတြင
၂၀၁၂ ခႏစကတညးက စတငေဆာငရြကခရာ
ယခဆလင ရနကနႏင ေနျပညေတာတ႔တြင
ရးခနးမား ဖြငလစႏငခသည။
International IDEA ျမနမာႏငငအေျခစက႐း
၆၈(ဘ)၊ ဆရာစလမး၊ ဗဟနးၿမ႕နယ၊
ရနကန၊ ျမနမာႏငင။
Email: [email protected]
Tel: +95 9 263 128104
Fax: + 95 1 5564 07
www.idea.int
International IDEA ၏ ပႏပထတေဝမႈ
မားသည အမးသားေရး သ႔မဟတ ႏငငေရး
ဆငရာ အကးအျမတရယလမႈမားမ ကငးလြတ
ပါသည။ ဤပႏပထတေဝမႈတြင ေဖာျပထားေသာ
အျမငမား၊ ရႈေထာငမားသည International
IDEA ႏင ၎၏ ဘတအဖြ သ႔မဟတ
ေကာငစဝငမား၏ အျမငရႈေထာငမားက
ကယစားျပေဖာျပျခငး မရပါ။
တရားဝငရပတညမႈ သ႔မဟတ ေဖာျပပါ သျခား
ကငးလြတစြာရပတညမႈ မဝါဒႏင ဆကစပလင
ဤစာတမးတြင ပါဝငေသာ ႏငငမားႏင
ေဒသမားသည International IDEA ၏
တရား၀ငရပတညမႈက ကယစားျပျခငးမရပါ။
ထသ႔ ထညသြငးေဖာျပျခငးသည မတကြျပား
သည စာရငးျပစမႈႏင လကေတြ႕ကငသးမႈတ႔က
ဆေလာအပစပေအာင ေရးသားျပစထားျခငး
ျဖစသည။
