به نام خدا

دانشکده علوم اجتماعی

«خود قرنِ»نقد فیلم

The Century of the Selfعنوان اصلی:

استاد راهنما

راغفرجناب آقای دکتر

پژوهشگر

محمد علی درخشان

1395 پاییز

2

مقدمهم تمرکز اصلی فیل است. شبکه بی بی سی تهیه کنندگیبه م 2002در سال 1ساخته آدام کورتیس« خود قرنِ»فیلم مستند

است. در قسمت 4و همچنین پدر روابط عمومی، ادوارد برنیز 3و دخترش آنا فروید 2بر فعالیت های روانکاوانه زیگموند فرویداین مجموعه درباره چگونگی استفاده صاحبان قدرت از تئوری »می گوید: معرفی کوتاه فیلم خود دراول این فیلم کورتیس

«.است تماع در عصر دموکراسی توده ایهای فروید برای کنترل توده های خطرناک اج .چهار قسمت با عنوان های زیر تقسیم می شوداین فیلم به

ماشین های خوشبختی .1

مهندسی رضایت .2

پلیسی درون مغز ما وجود دارد، او باید نابود شود! .3

هشت نفر درحال نوشیدن شراب در شهر کترینگ .4 دقیقه ای می پردازیم. 240در این نوشتار به صورت خالصه به تحلیل و نقد این فیلم مستند

1 Adam Curtis 2 Sigmund Freud

3 Anna Freud

4 Edward Bernays

«قرن خود »فیلم تصویر جلد

3

قرنی از آنِ نفس

بزرگ یراه های گوناگونی که دولت ها و شرکت هابا استفاده از تصاویر کمتر دیده شده قدیمی، « قرن خود»فیلم مستند

ند.استفاده کردند را کشف می کدر جهت دستکاری ذهن و رفتار مردم برای به کاربستن تئوری های زیگموند فروید تجاری

رد، روابط عمومی استفاده کحرفه ی فروید و خواهرزاده اش ادوارد برنیز، کسی که برای اولین بار تکنیک های روانکاوی را در

ی قسمت دوم فیلم را تشکیل مموضوع د، پیشگام در روانکاوی کودکان، دخترش آنا فروی موضوع بحث قسمت اول هستند.

می پردازد. 5دهد. در قسمت سوم فیلم به برخی از منتقدین به نظریات فروید مانند ویلهلم رایش

سوال بسیار عمیقی درباره ی ریشه ها و روش های مصرف گرایی و کاالیی شدن انسان ها )کاالساالری( و « قرنِ خود»

دهای آن مطرح می کند. و همچنین سوال هایی از طریقه ی مدرنی که مردم خودشان را می بینند، نگرش شان به مد و پیام

سطحی نگری آنان می پرسد.

یک: ماشین های خوشبختی

در قسمت اول داستان روابط بین زیگموند فروید و خواهرزاده آمریکایی اش، ادوارد برنیز نقل می شود. ادوارد برنیز که از

پایه گذاری می 1920دیدگاه فیلم تأثیرش بر قرن بیستم کمتر از خود فروید نبوده است، حرفه ی روابط عمومی را در دهه

ظریات فروید را برای دست بردن در ذهن و رفتار توده های بزرگ جمعیت به کار کند و اولین شخصی است که ایده ها و ن

گیرد.می

ترغیب کنند تا تجاری آمریکایی نشان داد که چگونه می توانند مردم را بزرگ او به دولت ایاالت متحده و شرکت های

ام مند بین کاالهای تولید شده و خواسته های چیزهایی را طلب کنند درحالیکه به آن نیاز ندارند، از طریق ایجاد ارتباط نظ

ناخودآگاه مردم.

بزرگترین کودتای برنیز، شکستن تابوی سیگار کشیدن زنان در فضاهای عمومی بود. او زنان را متقاعد کرد که سیگار کشیدن

است. اما برنیز همگان را به این نتیجه رساند که کاری که او انجام داده است و قدرت جنسی مردانه نماد استقالل و آزادی

بیشتر و ارزشمند تر از صرفا روشی برای فروش کاالها به مشتریان است بلکه این یک ایده سیاسی برای کنترل توده های

بزرگ جمعیتی است.

ود، این قدرت فراهم شده بود تا مردم را خشنود ساخت و ارضاء خواسته های نامعقول درونی که دایی او شناخته ببه وسیله

همچنین آنها را مطیع نگاه داشت.

فرما است. این آغازی بر روند مصرف خویشتن خود بود که امروز نیز بر دنیای ما حکم

5 Wilhelm Reich

4

مهندسی رضایتدو:

بزرگسال ما آنقدر ناراحت «خود»مقابل همه ما افکاری داریم، که هیچ وقت از آن باخبر نبودیم. آنها در »آنا فروید می گوید:

و ناسازگار هستند که آنها را به خاطر نمی آوریم. با این حال آنها اغلب نگران کننده هستند چون مانند گدازه های آتشفشانی،

«راهی به ناخودآگاه. نند. رؤیا راهی به این افکار است،زیر پوست ما غرش می ک

رای ذهن بناخودآگاه در این قسمت از چگونگی استفاده حاکمان ایاالت متحده از نظریات فروید بعد از جنگ جهانی درباره

کنترل توده های عظیم جمعیتی صحبت می کند. سیاستمداران و برنامه ریزان نظر فروید را در رابطه با اینکه در عمق وجود

ناک و غیرمنطقی وجود دارد، پذیرفتند. آنها متقاعد شدند که آزاد کردن این غرایز خواسته ها و ترس هایی خطرهمه انسان ها

بود که منجر به وحشی گری های نازی های آلمان شد.

تازه درحال ورود به کسب و کارهای عظیم و استفاده از روشهایشان نه تنها در جهت ایجاد یک شهروند روانکاوان در آن زمان

انواع روش های ممکن ی فعالیت های ادوارد برنیز اد یک مصرف کننده نمونه بودند. آنها در ادامه نمونه بلکه در جهت ایج

صورت 6و این فعالیت ها به رهبری ارنست دیکتر کردندابداع را تنظیم آن ذهن مصرف کننده وناخودآگاه برای ورود به

گرفت.

یک فلسفه محوری را فراهم آوردند. دولت ایاالت متحده، شرکت دختر زیگموند فروید، آنا، و خواهرزاده اش، ادوارد برنیز،

از نظریات و ایده های آنها تکنیک هایی را طراحی کردند تا ذهن مردم آمریکا را مدیریت CIAهای بزرگ تجاری و سازمان

کنند. اما نکته قابل توجه اینجاست که به عقیده آنها این یک فعالیت بدبینانه در دستکاری زندگی مردم نبود. کسانیکه در

ی کرد و جامعه ای با ثبات ایجاد کرد، سرکوب وحشی قدرت بودند معتقد بودند که تنها راهی که می توان دموکراسی را عمل

مردم آمریکا کمین کرده است. به هنجاری است که زیر الیه زندگی گری و بربریت

6 Ernest Dichter

5

پلیسی درون مغز ما وجود دارد، او باید نابود شود!سه: "بی پایانشان، کنترل می کردند. افراد را نه از طریق سرکوب بلکه از طریق برآوردن نیازهایصاحبان قدرت حاال دیگر "

در این قسمت نشان می دهد که خانواده فروید توسط مخالفانشان در ورطه سقوط از قدرت قرار گرفتند. مخالفانی که نظر آنها

د. گروه کوچکی از روانکاوان پیشرو روش درمانی نوینی را آغاز کردن 1950را درباره طبیعت انسان اشتباه می دانستند. در دهه ایشان بیمارانشان را به بیرون ریختن آزادانه ی احساساتشان ترغیب می کردند. که این حمله مستقیمی به روانکاوان فرویدی

بود.از مریدان 1920رهبر این گروه در ابتدا مردی بود که مورد تنفر فروید و خانواده اش بود. نام او ویلهلم رایش بود. او در دهه

ا درباره پایه های اساسی روانکاوی به چالش کشید. برخالف نظر فروید رایش معتفد بود نیروهای ناخودآگاه فروید بود اما وی ر 7درون ذهن انسان خوب هستند و سرکوب این نیروها توسط جامعه است که به انحراف آنها می انجامد.

نقش روانکاوی در جهت بخشی به مصرف گرایی در آمریکا بسیار پررنگ شده بود. اکثر شرکت های 1950در اواخر دهه

برای درک انگیزه های مصرف کنندگان ابداع تبلیغاتی روانکاوان را به خدمت می گرفتند. روانکاوان روش های جدیدی را

کردند که مهمترین آنها استفاده از گروه های متمرکز بود.

ابداع سیستم ارزش ها و سبک های زندگی، صنعت عظیمی از تحقیقات روانشناختی بازار گسترش یافت و روش قدیمی با

م ایجاد شده بود در شکلی نوین و قوی تر مورد 50توسط روانشناسان فرویدی در دهه استفاده از گروه های کانونی که

اصلی گروه های کانونی پیش از این، پیدا کردن راه هایی برای ترغیب مردم برای خرید طیف استفاده قرار گرفت. هدف

تمرکز بر کشف شد. دیگر م از آنها به نحوی دیگر استفاده می 80در دهه محدودی از کاالهای تولید انبوه شده بود اما

از این طریق ابداع طیف کامال جدیدی از محصوالت احساسات درونی گروه های مختلف دارای سبک زندگی مشترک بود و

ند و این کار به آنها کمک می کرد که به این گروه اجازه می داد تا آنچه را منحصر به فرد بودن خود می پنداشتند را بروز ده

که خودشان باشند.

آمریکا به دالیلی دستگیر شد و تمام کتاب ها و نوشته هایش به البته رایش چندین سال بعد و پس از فعالیت هایش در 7 حکم دادگاه سوزانده شد.

6

جمع بندی

علی رغم اینکه سفارش دهنده این مستند شبکه بی بی سی پس از گزارشی کوتاه از محتوای فیلم می توان اشاره داشت

اشاره فیلم به ریشه ر بیشت وته نقد می کشاند.نظام سرمایه داری را به ب، تاریخی و فلسفی یگاهبریتانیا بوده است اما فیلم با ن

مصرف است.نظام های روانشناختی تحوالت نظام سرمایه داری به خصوص تحول در نظام تولید و سپس

و دستکاری در ذهن و چگونه از نظریات فروید و دخترش آنا فروید برای تحول در آمریکا خوبی نشان داده می شود که به

ذائقه مصرفی جامعه را به سمت سود بیشتر برای سرمایه داران متمایل کنند. دتفکر مردم استفاده شد تا بتوانن

نظام اقتصادی و همچنین با اختی در تمایالت جامعه رااین مستند مدام سعی شده است تا رابطه دستکاری های روانشندر

تلف گروه های مخ ،وضعیت های حساس مانند انتخابات ریاست جمهوریبسیاری از در ت متحده نشان دهد.نظام سیاسی ایاال

قات طبهای آن به تحلیل انتخاب بعد از یاز روش های فرویدی و روش های ارتقا یافته با استفادهمطالعات روانشناختی

پرداخته اند.مختلف جامعه

تند سبه این م« چطور فروید به زیر پوستمان راه یافته است»با عنوان از تیم آدامز یادداشتی در 2002 ن در سالگاردیروزنامه

شد، چیزی مملو از رؤیاها و خواسته های را ابداع کرده با« خود»است که زیگموند فروید ممکن: »کرده استشاره او پرداخته

در بازار قرار ، ادوارد برنیز، که آن را بسته بندی کرده واو بوده است آمریکایی م، اما این خواهرزاده 1900گفته نشده، در سال

البته، هیچ کس نسخه ای را نمی خواهد که عیناً مشابه با همه کس یک نسخه از آن را می خواهد. و ،داده است. ناگهان

8«دیگری باشد. فردنسخه

8 https://www.theguardian.com/education/2002/mar/10/medicalscience.highereducation