1

Autoriteti i Certifikimit

Teza me Përgjigjet

Për provimin e datës 18 qershor 2011

ORGANIZIMI, DREJTIMI, ADMINISTRIMI DHE KONTROLLI I BRENDSHEM I PERSONAVE JURIDIKE, PERFSHIRE SISTEMET E

INFORMACIONIT DHE TE INFORMATIKES

I. Parimet baze te organizimit dhe te administrimit te sipermarrjeve (30 pike)

1. Shpjegoni dallimin midis prognozimit dhe planifikmit, si ndihmon prognozimi ne procesin e planifikimit per te rritur performancen e pergjithshme te biznesit. (10 pike)

Përgjigja:

Prognozimi projekton ate c’fare pritet te ndodhe ne te ardhmen, duke supozuar njohjen e disa rrethanave te caktuara, ndersa planifikimi eshte procesi i percaktimit te hapava, apo instrumentave per arritjen e nje objektivi te caktuar. Prognozimi mund te realizohet per aspekte si: prodhimi, planifikimi strategjik, kontrolli i inventarit, marketingu, shitjet etj. Prognozimi eshte i rendesishem si ne procesin e planifikimit ashtu edhe ne ate te marrjes se vendimeve, per faktin se keto jane funksione, te cilat kerkojne shume informacion per zhvillimet e ardhshme te mjedisit te brendshem dhe te jashtem te biznesit. Disa prej momenteve ku metodat e prognozimit do te ndikonin ne aktivitetin e biznesit mund te permendim psh. prognozimin e shitjeve i cili percakton te ardhurat qe pritet te siguroje biznesi duke njohur tendencat e zhvillimit te tregut, te njohjes se konsumatorit apo edhe te kapaciteteve dhe objektivave qe ka vete biznesi. Nje tjeter aspekt eshte prognozimi i te ardhurave i cili na ndihmon ne llogaritjen e vleres se fitimit te pritur (shitje te prognozuara – koston e produkteve te prodhuara).

2. Klasifikoni aktivitetet kryesore qe realizon nje menaxher ne nje aktivitet biznesi (6 pike)

Përgjigja:

Detyrat e nje menaxheri ne nje organizate biznesi jane nje nderthurje e aftesive dhe funksioneve qe keta te fundit duhet te kene me qellim permbushjen e objektivave te biznesit nga njera ane por edhe te nevojes per t’u ndjere i perfshire dhe pjese e investimit ne kapitalin njerezor nga ana tjeter. Per kete aktivitetet qe nje menaxher kryen ne nje biznes do t’i gruponim ne tri grupe kryesore:

2

a) Aktivitete te lidhura me funksionin qe nje menaxher ka ne nje organizate biznesi. Menaxheret angazhohen me detyra te ndryshme te tilla si planifikmi, marrja e vendimeve, kontrolli etj

b) Aktivitete qe lidhen me njerezit. Cdo menaxher panvaresisht pozicionit te tij duhet te dije te ndertoje marredhenie me pjesen tjeter te stafit, kjo ne realizimin e aktiviteteve te perditshme, ne menaxhimin e burimeve njerezore si edhe ne motivimin dhe udheheqjen e tyre

c) Aktivitete qe lidhen me ndryshimin. Ndryshimi i organizimit vjen si nje nevoje per t’iu pershtatur ndryshimit te mjedisit te jashtem te biznesit. Per kete menaxheret duhet te kene aftesi diagnostifikuese dhe pershtatese per te monitoruar, analizuar, pershtatur nxitur idete e reja, marre persiper riskun dhe ndertimin e strategjive te biznesit

3. C’kuptojme me ndryshim organizativ dhe cilet jane faktoret qe e percaktojne madhesine e ketij ndryshimi? (5 pike)

Përgjigja:

Ndryshimi organizativ eshte procesi i modifikimit te gjendjes ekzistuese te nje organizate biznesi per te rritur efektivitetin organizativ. Ndryshim organizativ eshte cdo ndryshim qe kryhet nga menaxheret per te transformuar gjendjen aktuale ku ndodhet biznesi, me qellim arritjen e objektivave te saj. Koncepti i ndryshimit fillon nga ndryshimet me te vogla psh ne permiresimin e linjes se prodhimit e deri ne ndryshime shume komplekse te tilla ndryshimi i linjave e prodhimit, krijimi i departamenteve te reja, shtrirja ne tregje te reja, ndryshimi i miksit te marketingut etj. Faktoret qe do te benin te domosdoshem nje ndryshim te tille mund t’i klasifikojme ne dy grupe a. faktore te brendshem me te cilet nenkuptojme faktoret qe lidhen me proceset e prodhimit si edhe ato qe lidhen me njerezit, b. faktore te jashtem me te cilet nenkuptojme faktoret ekonomike, sociale, kulturore, politiko-ligjore, teknologjike (keta te fundit te pare ne nivel lokale, kombetare, apo edhe nderkombetare ne varesi te shtrirjes se aktivitetit te nje biznesi te caktuar).

4. Shpjegoni dallimin midis menaxhimit ne sektorin publik dhe ate privat (5 pike)

Përgjigja:

Dallimet kryesore qe ekzistojne midis menaxhimit ne sektorin publik dhe ate privat mund t’i grupojme si me poshte:

a. Mungesa e fleksibilitetit te organizates. Organizatat e sektorit publik shpesh karakterizohen nga nje shkalle e larte burokracie, e cila pengon organizaten t’i pergjigjet me shpejtesi ndryshimeve te mjedisit te biznesit

b. Sisteme te dobeta stimulimi. Teknikat e ndryshme te motivimit te stafit ne sektorin publik nuk jane konkuruese me sektorin privat te cilet jane mjaft kembengules ne gjetjen e rrugeve apo stimujve per te rritur performancen e menaxhereve dhe punonjesve te tyre. Psh ne sektorin publik menaxhimi i personalit ndjek politika

3

relativisht te ngurta si edhe sisteme pagash jo shume fleksibel per te nxitur krijimtarine dhe shperblimin ne baze te merites se cdo punonjesi

c. Mungese konkurence. Ky faktor eshte i vlefshem per organizatat publike te cilat nuk i nenshtrohen konkurences se tregut

d. Qellime legjislative. Shpesh bizneset private mund te ndjekin cdo qellim ligjor mjafton qe ai te siguroje potenciale fitimprurese, nderkohe qe organizatat e sektorit public duhet te perfshijne udhezimet qe jepen prej organizmave qe merren me hartimin e ligjeve apo vendimeve gje e cila e pengon mundesine per fleksibilitet dhe pavaresi

5. Zgjidhni alternativen e sakte:

A. Menaxhimi eshte: (2 pike)

a) pjese e administrimit b) equivalent me administrimin c) me i gjere se administrimi d) asnje prej pikave te mesiperme Përgjigja: (c)

B. Aftesite konceptuale jane me te rendesishme per: (2 pike)

a) menaxheret e nivelit te larte te drejtimit b) menaxheret e nivelit te mesem c) menaxheret mbikqyres d) specialistet qe ndihmojne menaxheret ne punen e tyre Përgjigja: (a)

II. Kontrolli i brendshem, komponentet perberes dhe organizimi i tij. (40 pike)

1. Argumentoni perse i njëjti person nuk duhet te merret me të gjitha aspektet e nje transaksioni. (8 pike)

Përgjigja:

Ne nje organizate biznesi, nuk duhet qe i njejti person te merret me te gjitha aspektet e nje transaksioni. Me kete duhet te kuptojme ate qe punonjesi i cili regjistron nje transaksion, nuk duhet te beje edhe mbikqyrjen e mjetit qe p.sh, lidhet me kete transaksion, apo te jete i perfshire ne funksionin operues qe lidhet me transaksionin. Kjo do te thote qe ne organizate duhet te ndahen detyrat, gje qe ndihmon per te siguruar se askush nuk do të keqperdore pjese te mjeteve dhe me pas te kete mundesine per t’a mbuluar kete veprim ne regjistrimet kontabel.

4

Me ndarjen e detyrave, personi qe pergjjigjet per nje mjet, duke e ditur se regjistrimet per mjetin mbahen nga nje person tjeter, ka me pak te ngjare qe t’a keqperdore mjetin ose t’a prishe ate. Nga ana tjeter, punonjesi, i cili nuk ka mundesi t’a perdore mjetin, nuk ka arsye te fallsifikoje regjistrat. Pikerisht kjo ndarje e detyrave perben edhe nje faktor baze te kontrolleve te brendeshme, ku asnje punonjes qe perdor mjetet nuk ben pjese ne departamentin e kontabilitetit dhe arketaret, magazinieret dhe personeli i faturimit nuk duhet te kene vartesi funksionale nga kontabilistet qe mbulojne aspektet respektive.

2. Cilat jane metodat kryesore te kontrollit te rezervave? (8 pike) Përgjigja:

Metodat kryesore te kontrollit te rezervave jane: a) metoda ABC, b) metoda e madhesise ekonomike te porosise si dhe c) Just-in time (Tamam ne kohe).

Metoda ABC. Sipas kesaj metode rezervat klasifikohen ne tre kategori A, B dhe C, sipas rendesise nga pikëpamja monetare. Rrjedhimisht, fusha kryesore e kontrollit jane artikujt e perfshire ne kategorite A dhe me pas grupi B dhe C.

Metoda e madhesise ekonomike te porosise. Kjo metode synon te percaktoje ate madhesi te porosise per rezerva, e cila minimizon dy kostot qe jane te lidhura me inventarin apo rezervat: koston e porosive dhe koston e mbajtjes.

Ne mund te llogaritim madhesine ekonomike te porosise(Mep) permes ketij relacioni:

*2

Km

KpKMep=

Ku:

K – Madhesia e kerkeses per nje produkt te caktuar

Kp - Kostoja e porosise

Km - Kostoja e mbajtjes.

Metoda Just-in Time (Tamam ne Kohe). Prodhuesit e medhenj sot ne bote po perdorin gjeresisht kete metode ne mbajtjen e inventarit. Ajo presupozon nje imobilizim minimal te mjeteve monetare e materiale.

Ky sistem ka krijuar shumë probleme dhe presione tek furnizuesit, te cilet jane te detyruar te mbajne me shume gjendje inventari dhe te jene me reagues ndaj prodhuesve. Ata furnizues qe nuk jane ne gjendje te furnizojne ne kohen e duhur dhe me sasine e duhur, shpesh, falimentojne.

5

Metoda “Tamam ne kohe” eshte nje filozofi menaxheriale me nje kuptim te gjere e cila shtrihet pertej aktivitetit te ngushte te kontrollit te rezervave dhe ndikon mbi tere sistemin e menaxhimit te prodhimit dhe operacioneve. Sipas kesaj filozofie, synohet eleminimi i çdo gjeje qe nuk i shton vlere operacioneve.

Me fjale te tjera, organizata te kete ato elemente që i duhen ne vendin e duhur dhe ne kohen e duhur.

3. Si mund te kapercehen kufizimet qe vijne nga kontrollet e brendeshme (4 pike)

Përgjigja:

Kufizimet e kontrolleve te brendshme mund te kapercehen duke zgjedhur me kujdes sistemin e kontrollit nga njera ane dhe punonjesit qe punojne brenda tij nga ana tjeter. Per zgjedhjen e nje sistemi kontrolli, menaxhimi duhet të kryeje nje analize kostoje per te krahasuar kostot e krijimit te nje sistemi kontrolli te brendshem me perfitimet qe do te kete ndermarrja. Per shembull, ne bizneset e vogla, ndoshta nuk do te ishte e leverdiseshme te kryeshin kontrolle te kushtueshme, perfitime prej te cilave nuk do te justifikonte shpenzimet e bera. Pra, nje sistem kontrolli i brendshem efektiv duhet te marre parasysh natyren e ndermarrjes dhe te operacioneve te saj.

Kontrollet e brendshme jane te kufizuara gjithashtu edhe nga pergatitja e njerezve qe e mbajne sistemin. Puna me shkresa dhe procedurat perkatese jane thjesht nje hap ne dokumentimin e transaksioneve. Punonjesit kompetente dhe te kualifikuar e bejne sistemin e kontrollit te brendshem mjaft te lehte. Punonjesit qe jane pergjegjes dhe te vetedishem per rolin qe ata kane ne sistem, kane nje rol te konsiderueshem ne rritjen e efektivitetit te vete sistemit te kontrollit te brendshem.

Per te shmangur keto kufizime te kontrolleve te brendshme, bizneset mund te hartojne nje manual procedurash, ku te cilesohen qarte veprimet e nevojshme gjate nje procesi, t’u percaktohet qarte punonjesve ajo çka pritet nga puna e tyre ne aspektin e standardeve. Kjo ndihmon per te pakesuar shume nga kufizimet e kontrolleve te brendshme qe lidhen me njerezit.

4. Cilat janë disa prej parimeve të një kontrolli efektiv?. Në profesionin tuaj cilin prej tyre gjykoni si më të rëndësishëm dhe pse? (10 pikë)

Përgjigja:

• Sistemi i kontrollit duhet te ndertohet ne pershtatje me natyren e punes dhe te organizimit.

6

Ne organizatat e vogla te biznesit mund te aplikohen sisteme kontrolli qe mund te jene krejt te ndryshem nga ato te perdorura nga organizatat e medha dhe korporatat. Teknika te tilla si buxhetet, kostot standarde, analiza e pikes kritike etj mund te perdoren ne cdo organizate por jo detyrimisht ne cdo situate apo pune. Cilesia dhe qartesia e modelit organizativ eshte premise paraprake per efektivitetin e kontrollit

• Harmonizimi i kontrollit me planifikimin Menaxheret duhet te marrin ne konsiderate objektivat strategjike dhe taktike te planifikimit me qellim qe te ndertojne nje sistem efektiv kontrolli, nga ana tjeter, ky sistem kontrolli duhet te prodhoje nje informacion te pershtatshem dhe te dobishem per permiresimin e vzhdueshem te planifikimit te se ardhmes.

• Sistemi i kontrollit duhet te jete kosto-efektiv Kontrolli asnjehre nuk duhet te kushtoje me teper se c’vlen ne te vertete, me fjale te tjera kosto e mbajtjes se nje sistemi kontrolli nuk duhet te tejkaloje humbjet qe do te kishim nese nuk do te aplikohej sistemi i kontrollit.

• Objektiviteti Menaxhimi ne vetvete ka shume elemente subjektive, por nje pune e kryer nga nje punonjes apo nje departament duhet te kontrollohet ne menyre sa me objektive. Informacioni i prodhuar nga sistemi i kontrollit duhet te jete i detajuar, i qarte dhe i verifikueshem.

• Saktesia Kontrolli jep informacion baze per te ardhmen ndaj dhe saktesia e tij eshte jetike. Nese sistemi i kontrollit jep informacion te pasakte apo te gabuar, ai ndikon negativisht ne te gjitha vendimet qe merren mbi kete informacion.

• Koha Informacioni i prodhuar nga sistemi i kontrollit duhet te jete jo vetem i sakte por dhe ne kohen e duhur. Gjithsesi, dhenia e informacionit ne kohe nuk do te thote detyrimisht shpejtesi: menaxheret duhet ta kene ne kohe dhe sa here t’u nevojitet.

• Fleksibiliteti Sistemi i kontrollit pervec sa me siper duhet te ndertohet i tille qe t’u pergjigjet ne kohe kerkesave te reja organizacionale. Duhet te jete i afte te modifikohet sa here kemi ndryshime organizative qe e diktojne dhe kerkojne nje gje te tille.

• Sistemi i kontrollit duhet te jete i kuptueshem dhe i thjeshte Sistemi i kontrollit duhet te jete sa me i kuptueshem per ata qe do ta perdorin si dhe shkalla e komplikimit apo sofistikimit te tij duhet t’i pershtatet nivelit te kualifikimit qe kane punonjesit si dhe natyres se veshtiresise dhe kompleksitetit te aktiviteteve qe realizohen ne organizate.

5. Përmendni disa teknika kontrolli dhe shpjegoni dy prej tyre. (5 pikë)

Përgjigja:

Teknikat e kontrollit ndahen ne: 1. Teknika tradicionale

7

1.1 Buxhetet - buxhetet jane plane te se ardhmes te shprehura ne terma sasiore (zakonisht financiare).

Buxhete financiare - keto buxhete specifikojne se ku do ti gjeje organizata parate per periudhen e ardhshme dhe si do te perdoren ato. Buxhete operuese - paraqesin planin financiar te cdo qendre pergjegjese dhe pasqyrojne aktivitetet e periudhes se ardhshme qe lidhen me te ardhurat dhe shpenzimet. Buxhete jo monetare - buxhete te disa elementeve te rendesishem, te cilet ndonese mund te shprehen edhe nga pikepamja monetare, menaxheret jane te interesuar ti paraqesin nga pikepamja e treguesve fizike, jo vetem se keshtu karakterizohen me mire por edhe per vete rendesine qe ato paraqesin ne nje stad te caktuar te planifikimit dhe kontrollit.

1.2 Revizioni - vleresimi i pavarur i sistemeve kontabile, fnanciare dhe operacionale te

organizates. Mund te jete i brendshem - kryhet nga specialiste qe nuk jane te punesuar apo te lidhur me organizaten qe i kontrakton per ta kryer ate. Por revizioni mund te jete dhe i brendshem - kryhet per te bere nje vleresim kontabel, financiar dhe operacional te organizates, dhe realizohet nga punonjes te organizates.

2. Teknika bashkohore

2.1 Diagrama e Gantt - paraqitet ne formen e nje drejtkendeshi, ku ne krahun e majte

paraqiten aktivitetet e domosdoshme per realizimin e nje projekti dhe ne boshtin horizontal paraqitet koha e detajuar per cdo aktivitet. Keshtu kur bejme kontrollin e projektit e percaktojme me lehtesi se si ka ecur puna dhe ne cilat aktivitete ka probleme.

2.2 Teknika PERT-e perdorur kryesisht per menaxhimin e projekteve, bazohet ne zberthimin e projektit ne aktivitete dhe ne percaktimin e kohes se domosdoshme per realizimin e secilit prej tyre.

2.3 Kontrolli i rezervave (inventarit) - me rezerve do kuptojme stokun e materialeve te depozituara per vazhdueshmerine e procesit te prodhimit ose shitjes. Zakonisht rezervat klasifikohen ne rezerva te lendeve te para, rezerva te prodhimit ne proces dhe rezerva te produkteve te gateshme.

6. Duke pirë kafe me një mikun tuaj ju i përmendni rastësisht se sapo jeni emëruar Menaxher i Kontrollit të Rezervave në kompanine tuaj. Miku juaj Ju rrëfen se nuk ka dëgjuar më parë për një pozicion të tillë dhe kërkon të dijë më shumë për të. Si do t’i përgjigjeshit ju? (5 pikë)

Përgjigja:

Me rezerve do kuptojme stokun e materialeve te depozituara per vazhdueshmerine e procesit te prodhimit ose shitjes. Rezervat klasifikohen ne 3 kategori:

• Rezerva te lendeve te para - perbejne stokun e pjeseve perberese dhe inputeve te tjera te domosdoshme per vazhdueshmerine normale te procesit te prodhimit/sherbimit

8

• Rezerva te prodhimit ne proces – ketu hyjne te gjithe ato elemente qe i jane nenshtruar nje perpunimi te caktuar por qe ende nuk jane shnderruar ne produkt te gatshem.

• Rezerva te produkteve te gateshme- perfshijne stokun e produkteve qe jane gati per t’u shitur tek konsumatoret.

Rezervat pergjithesisht mbahen nga organizata per disa qellime:

• Per t’u ofruar konsumatoreve nje mundesi te madhe zgjedhjeje dhe per t’ju sherbyer sa me mire atyre.

• Per te garantuar ecurine normale te prodhimit. Mbajtja e rezervave optimale te materialeve e garanton organizaten nga te papritura te ndryshme p.sh. mungesa e perkoheshme e materialeve, rritja e perkoheshme e cmimeve te tyre etj.

• Per te shfrytezuar mundesite e krijuara nga raporti kerkese-oferte, me qellim qe ti shese produktet e saj ne ato momente kur cmimet jane te favorshme.

Por mbatja e rezervave ka dhe kosto, te tilla si kostoja e vete elementit, kostoja e porosise, kostoja e mirembajtjes, kostoja e sigurimit, kosto e mbarimit etj. Duke ditur rendesine e rezervave, menaxheret gjate kontrollit te tyre synojne te evitojne si imobilizimin e madhe te parase ne formen e materialeve te produkteve te gatshme, ashtu dhe investimin e pamjaftueshem ne rezerva. Me pak fjale, detyra e menaxherit te rezervave eshte te ekuilibroje sasine e rezervave ne menyre te tille qe te kenaqe si sistemin e prodhimit, ashtu dhe ate te shitjes.

III. Qeverisja e shoqërive tregtare, roli i kodeve të mirëqeverisjes (20 pike)

1. Sqaroni të drejtat dhe privilegjet, kufizimet dhe detyrimet e korporatave. (7 pikë)

Përgjigja:

Te drejtat - brenda kornizave ligjore, korporatat mund te emetojne aksione, te shperndajne dividend dhe te ofrojne pergjegjesi te kufizuar kundrejt aksionereve. Pervec ketyre, korporata mund te hedhe ne gjyq te tjera entitete biznesi sikurse jane korporata te tjera, partnershipe apo dhe tregtar i vetem. Korporata mund te shkrihet dhe te bashkohet me korporata te tjera, mund te nenshkruaje kontrata me biznese te tjera apo individe si dhe te pushoje punonjes te cdo rangu, qe nga punonjesi me i ulet deri tek CEO. Gjithshtu korporata mund te marre hua dhe te emetoje obligacione.

Kufizimet – korporatat jane te ekspozuara ndaj:

Riskut - duke u angazhuar ne aktivitete biznesi korporatat sipermarrin risk, te vogel apo te madh, deri edhe ne falimentim.

Hedhjes ne gjyq nga te tjeret - korporata mund te hidhet ne gjyq nga cdo lloj biznesi tjeter, si dhe nga individe apo grupe njerezish.

9

Detyrimit te taksimit mbi te ardhurat - korportat duhet te paguajne taksa mbi te ardhurat ne baze te fitimit neto qe gjenerohet gjate nje viti fiskal apo kalendarik. Aksioneret qe marrin dividende, gjithashtu duhet te paguajne taksa mbi te ardhurat qe perfitojne ne forme dividendi. Per kete arsye korporatat i nenshtrohen nje taksimi te dyfishte.

Detyrimet -

Te krijoje vlere per aksioneret – kompania duhet te beje ate cka eshte e nevojshme per te permbushur qellimin per te cilet pronaret e krijuan.

Detyrime tek pretendente te tjere – pervec aksionereve, kompania ka detyrime edhe ndaj njerezve te tjere. Por duke pare se qellimi primar i egzistences jane pronaret, bordi mund te zgjedhe ate shkalle te plotesimit te kerkesave te pretendenteve qe ai e sheh te arsyeshme gjate perpjekjeve te tij per krijimin e vleres per pronaret.

Detyrime ligjore – korporata eshte e detyruar te respektoje kuadrin minimal ligjor te imponuar nga ligji.

Detyrime etike – bordi mund t’i imponoje korporates detyrime te karakterit etik jo se bordit mund t’i jete kerkuar dicka e tille, por se bordi e sheh te arsyeshme se sjellja etike eshte e drejte ose se sjellja jo-etike mund te sjelle pasoja te pranueshme apo te demtoje performancen e korporates dhe imazhin e saj.

Detyrime ndaj konsumatoreve, punonjesve furnitoreve - detyrimi i korporates ndaj punonjesve, konsumatoreve dhe furnitoreve nuk eshte qe t’i beje ata pronare por t’i trajtoje ata me respektin e duhur jo vetem sipas kerkesave te ligjit por edhe sipas standarteve te nje sjellje etike.

Detyrime me te gjera sociale - ketu perfshihen “detyrime” vullnetare qe perfiton shoqeria ne nje sens me te gjere duke perfshire kontributin per artin, sherbime sociale etj.

2. Përmendni disa prej parimeve dhe shpjegoni dy prej tyre, te cilat jane më të njohura dhe pranuara të qeverisjes së korporatave sot. (7 pikë)

Përgjigja:

Parimet me te njohura dhe me te pranuara te Qeverisjes se Korporatave jane:

Te drejtat e aksionereve – ketu perfshihen nje teresi te drejtash si pronesia e sigurte e aksioneve, e drejta e nje informacioni te hapur, e drejta e votes, e drejta e vendimarrjes etj.

Drejtesia dhe barazia e trajtimit te aksionereve - korporatat duhet te respektojne te drejtat e aksionereve dhe te bejne te mundur qe ata t’i ushtrojne lirisht ato.

Interesat e pretendenteve te tjere – organizata duhet te pranoje se ka detyrime ligjore dhe te tjera kundrejt gjithe pretendenteve legjitime.

10

Roli dhe pergjegjesite e bordit – bordit i nevojiten nje dipazon mjeshterish dhe te kuptuarit mire te gjerave, me qellim qe te jete ne gjendje te merret me nje sere ceshtjesh biznesi, si dhe duhet te kete aftesi te shqyrtoje dhe vleresoje performancen e menaxhimit.

Integriteti dhe sjellja etike – organizatat duhet te hartojne kodin e sjelljes se drejtoreve dhe ekzekutiveve te saj, gje qe nxit marrjen e vendimeve etike dhe te pergjegjeshme. Eshte e rendesishme te kuptohet se megjithe mbeshtetjen sistematike ne kodin e etikes dhe integritetit, perseri kemi probleme dhe deshtime.

Hapja dhe transparenca – korporata duhet te qartesoje dhe te beje publik rolin dhe pergjegjesite e bordit dhe menaxhereve. Ato gjithashtu, duhet te zbatojne procedura per te verifikuar ne menyre te pavarur dhe te mbrojne integritetin e raportimit financiar.

3. Permendni duke sqaruar shkurtimisht disa nga konfliktet më tipike që hasin zakonisht drejtorët midis detyrave dhe interesave. (6 pikë)

Përgjigja:

Si te ‘besuar” te kompanise, drejtoret nuk duhet ta vene veten ne nje pozite te tille, ku detyrat e tij te konfliktohen me interesat. Edhe ne legjislacionin shqiptar parashikohen rastet kur kemi te bejme me konflikt interesash. Tradicionalisht, konflikti i interesave me detyrat e drejtorit ndahet ne tre kategori:

• Transaksionet me kompanine - kur nje drejtor hyn ne transaksione me nje kompani, ka nje konflikt ndermjet interesit te drejtorit (te nxjerre perfitime personale nga transaksioni) dhe detyres se tij ndaj kompanise (te siguroje sa me shume qe te mundet ne interes te kompanise nga ky transaksion). Ky rregull eshte kaq strikt, saqe dhe aty ku konflikti eshte i qarte qe eshte vetem hipotetik, drejtoret detyrohen te hedhin poshte (kthejne) te gjitha perfitimet qe rrjedhin prej tij.

• Perdorimi i prones, oportuniteteve dhe informacioneve te korporates – drejtoret nuk duhet qe pa lejen e kompanise te perdorin per fitim ne favor te tyre, aktivet, oportunitetet apo informacione te korporates.

• Konkurimi me kompanine – drejtoret nuk mund te konkurrojne kompanine pa lindur nje konflikt interesi. Ne menyre te ngjashme, ata nuk mund te veprojne si drejtore te kompanive konkurrente, pasi detyrat e tyre per secilen kompani do te ishin ne konflikt me njera-tjetren.

Ne praktike nuk eshte e pazakonte te shohesh drejtore qe t’i sherbejne dy apo me shume kompanive qe jane ne fusha konkurruese, por eshte e nenkuptuar (dhe jo e shprehur) se ata mund te veprojne ne kete menyre nese e kane pelqimin e kompanive respektive.

11

IV. Sistemet e informatikes dhe te kompjuterave (10 pike)

1. Rrethoni pergjigjen e sakte (1.5 pikë / pyetje)

A. Nje bashkesi e organizuar njerezish, procedurash, softueresh, bazash te dhenash dhe pajisjesh qe perdoren per te regjistruar te gjitha transaksionet e biznesit eshte:

a) Nje sistem planifikimi i burimeve te ndermarrjes (ERP) b) Nje sistem i perpunimit te transaksioneve (TPS) c) Nje sistem qarkullimi i puneve (work flow system) d) Nje sistem informacioni i menaxhimit (MIS) Përgjigja: (b) B. Protokolli i komunikimit te Internetit quhet:

a) World Wide Web b) TCP/IP c) EDI d) HTML Përgjigja: (b)

2. Pergjigjuni shkurtimisht pyetjes se meposhtme: (3 pike)

Përshkruani termin bazë të dhënash. Si kontribuon një bazë të dhënash në suksesin e një organizate? Çfarë përfaqësojnë DBMS (database management system)? Jeni shembuj të DBMS më popullore që njihni.

Përgjigja:

• Një bazë të dhënash është një bashkësi të dhënash të organizuara që të plotësojnë nevojat e përdoruesit.

• Një bazë të dhënash mund të kontribuojë në suksesin e organizatës në mënyra të ndryshme, duke përfshirë aftësinë që t’u ofrojë menaxherëve dhe marrësve të vendimeve informacion në kohë, të saktë dhe të besueshëm, bazuar në të dhënat. Një bazë të dhënash i ndihmon kompanitë të organizojnë të dhënat që merren nga burimet e vlefshme. Bazat e të dhënave ndihmojnë gjithashtu kompanitë të gjenerojnë informacione që çojnë në uljen e kostove, rritjen e fitimeve, regjistrimin e aktiviteteve të bizneseve në të kaluarën dhe të hapin mundësi të reja për treg. Në fakt, aftësia e një organizate të mbledhi të dhënat, ti interpretojë ato dhe të veprojë me shpejtësi në lidhje me to, dallon fituesit nga humbësit në një treg tepër konkurent. Ato janë faktor kryesor në suksesin e një organizate dhe vendosen në një rradhë me qëllimet e organizatës. Meqë e dhëna është kaq e rëndësishme për suksesin e një organizate, shumë firma ndërtojnë baza të dhënash që i ndihmojnë ato të aksesojnë të dhënat në mënyrë më efektive dhe t’i përdorin në mënyrë më efiçente ato.

12

• Një DBMS konsiston në një grup programesh që manipulojnë bazat e të dhënave dhe ofrojnë një ndërfaqës midis bazave të të dhënave dhe përdoruesve të këtyre baza të dhënash si dhe programeve aplikativ.

• SQL Server, MySQL, Oracle, Access

3. Pergjigjuni shkurtimisht pyetjes se meposhtme: (4 pike)

Në cilat zona funksionale dhe divizione operacionale të një biznesi përdoren Sistemet e Informacionit (SI)? Shpjegoni përdorimin e Sistemeve të Informacionit në Financë dhe Kontabilitet.

Përgjigja:

Sistemet e informacionit përdoren në të gjitha zonat funksionale dhe divizionet operacionale të një biznesi si shitje dhe marketing, prodhim, menaxhimin e burimeve njerëzore, etj.

Në financë dhe kontabilitet, sistemet e informacionit përdoren për parashikim të ardhurash dhe aktivitete biznesi, për përcaktimin e burimit më të mirë dhe përdorimet e fondeve, për menaxhim cash-i dhe burimeve të tjera financiare, për analizë investimesh, kryejnë auditim si dhe prodhojnë raporte dhe dokumenta financiarë të sakta.