87

87

pp�k mgr Tomasz KACA A1

TENDENCJE ROZWOJOWE WSPÓ�CZESNYCH DZIA�A PSYCHOLOGICZNYCH PROWADZONYCH PRZEZ SI�Y ZBROJNE RP

Wst!p

Aby móc scharakteryzowa! wymagania operacyjne oraz kierunki rozwoju Si� Zbrojnych

RP, nale"y przyjrze! si# aktualnym trendom, ostatnim zmianom oraz koncepcjom rodz$cym si#

w poszczególnych dziedzinach funkcjonowania szeroko poj#tego obszaru obronno%ci

i bezpiecze&stwa. Jednym z takich w�a%nie obszarów s$ dzia�ania psychologiczne. Analizuj$c

potencjalny kierunek rozwoju polskich dzia�a& psychologicznych, nie mo"na pomin$! tre%ci

zawartych w aktualnie obowi$zuj$cych dokumentach doktrynalnych takich jak opublikowane

w 2010 roku przez Sztab Generalny Wojska Polskiego Operacje Psychologiczne DD 3.10.1 (A).

W rozdziale pierwszym wzmiankowanego, posiadaj$cego zasadnicze znaczenie dla analizowanej

problematyki dokumentu pojawi�y si# nowe tre%ci dotycz$ce wspó�zale"no%ci dzia�a&

psychologicznych z ró"nymi rodzajami dzia�a& wojskowych. Wyst#puj$cy w tym dokumencie

termin strategie pokrewne odnosi si# do szeroko rozumianego obszaru %rodowiska

informacyjnego i walki informacyjnej. Zarówno poj#cie �rodowiska informacyjnego, jak i walki

informacyjnej nie s$, co prawda, poj#ciami nowymi2, jednak"e rosn$ce znaczenie dzia�a&

psychologicznych w sferze ochrony i bezpiecze&stwa wojsk (Force Protection - FP),

wspó�pracy cywilno-wojskowej (Civil-Military Cooperation - CIMIC), a tak"e dzia�alno%ci

prasowo-informacyjnej (Public Information - PI) niew$tpliwie %wiadczy o tendencji do

dostrzegania szerszego kontekstu prowadzenia dzia�a& psychologicznych. Jednak"e na

szczególn$ uwag# zas�uguje tu uwzgl#dnienie dzia�a& psychologicznych w obszarze procesów

strategicznych. Zgodnie z zapisami zawartymi w analizowanym dokumencie doktrynalnym

dzia�ania struktur (jednostek, elementów) dzia�a& psychologicznych powinny opiera! si# na

dyrektywach i wytycznych otrzymanych z najwy"szego szczebla politycznego i wojskowego.

Ma to na celu uzyskanie najbardziej efektywnego i odpowiedniego kierunku rozwoju strategii

informacyjnej pa stwa. Rozwa"aj$c istot# wspomnianej strategii informacyjnej, uwzgl#dni!

nale"y wspomniane ju" dwie cz#%ciowo pokrywaj$ce si# koncepcje jej rozwoju: dzia�ania

1 Centrum Doktryn i Szkolenia Si� Zbrojnych. 2 Zob. m. in.: G. Nowacki, Operacje informacyjne. Studium teoretyczne, AON, Warszawa 2001; R. Szpyra,

Militarne operacje informacyjne, AON, Warszawa 2003.

88

88

(operacje) informacyjne oraz komunikacj� strategiczn . Dok!adna charakterystyka ka"dego

z poj�# przedstawiona b�dzie w dalszej cz�$ci niniejszego artyku!u, nale"y jednak"e

definitywnie rozgraniczy# oba poj�cia z obszaru dzia!a% w sferze informacyjnej. Dodatkowo

nale"y uwzgl�dni# fakt, "e koncepcje te podlegaj aktualnie dynamicznym przemianom, st d te"

mo"liwo$# wyst pienia istotnych modyfikacji znaczeniowych w tym zakresie w niedalekiej

przysz!o$ci.

1. Dzia�ania psychologiczne jako element sk�adowy operacji informacyjnych

Prognozowanie kierunku zmian dotycz cych dzia!a% psychologicznych prowadzonych

przez Si!y Zbrojne RP w ramach operacji informacyjnych wymaga precyzyjnego zdefiniowania

tego rodzaju operacji. Literatura po$wi�cona temu zagadnieniu zarówno dost�pna w j�zyku

polskim, jak i obcoj�zyczna jest obszerna. Definicje i typologie operacji informacyjnych ró"ni

si� w zale"no$ci od potencja!u militarnego i pozamilitarnego pa%stwa lub organizacji, która dan

definicj� formu!uje, a tak"e aktualnie dominuj cego sposobu interpretowania tego typu operacji.

Aby móc prognozowa# dalszy rozwój koncepcji dzia!a% psychologicznych w ramach operacji

informacyjnych, nale"y przeanalizowa# genez� samego poj�cia operacje informacyjne.

Dzia!ania realizowane w szeroko rozumianej sferze informacyjnej prowadzone by!y

praktycznie od pocz tku historii dzia!a% o charakterze zbrojnym. Dotyczy!o to m.in.

oddzia!ywania na psychik� "o!nierzy przeciwnika – przede wszystkim na ich morale, ch�# do

walki, dyscyplin� i pos!usze%stwo wobec prze!o"onych (wodzów, dowódców) oraz wszelkich

form wprowadzania "o!nierzy i dowódców przeciwnika w b! d (dezinformowanie). Dzia!ania te

jednak"e nie mia!y wówczas charakteru dzia!a% zamierzonych, wynikaj cych z ustalonych

sposobów (zasad) post�powania okre$lanych obecnie mianem doktryn, regulaminów czy

instrukcji, a by!y jedynie przejawem pomys!owo$ci i inicjatywy dowódców, mia!y charakter

sytuacyjny3. Momentem prze!omowym w rozwoju wspó!cze$nie rozumianych dzia!a% (operacji)

informacyjnych by!a tzw. pierwsza wojna w Zatoce Perskiej (lata 1990-1991). Dostrze"ona

zosta!a wówczas szczególna rola dzia!a% w sferze informacyjnej, w tym dzia!a%

psychologicznych, w pokonaniu irackiego potencja!u militarnego. Wed!ug niektórych

szacunków oko!o 70 tysi�cy irackich "o!nierzy podda!o si� do niewoli w wyniku

przeprowadzonych dzia!a% psychologicznych. 98% je%ców przyzna!o, "e zetkn�!o si�

z ameryka%skimi produktami psychologicznymi, a 70% stwierdzi!o, "e pod ich wp!ywem

3 A. Podkowski, Si�y, rodki i mo!liwo ci oddzia�ywania psychologicznego armii ameryka"skiej podczas konfliktu

zbrojnego, AON, Warszawa 1998, s. 15.

89

89

podj��o decyzj� o dezercji4. Jednak e nie tylko dzia�ania psychologiczne przyczyni�y si� do

uzyskania przez Koalicj� przewagi informacyjnej nad si�ami irackimi. Szerokie zastosowanie

znalaz�y tu równie przedsi�wzi�cia realizowane w ramach takich obszarów dzia�a! jak

niszczenie czy walka elektroniczna. Nadawanie programów radiowych i telewizyjnych by�o

zak�ócane przez fizyczne niszczenie infrastruktury telekomunikacyjnej Iraku. Pozwala�o to na

wykorzystanie spektrum elektromagnetycznego przez ameryka!skie elementy dzia�a!

psychologicznych. Natomiast zastosowane przez Koalicj� si�y i "rodki walki elektronicznej

pozwala�y na skuteczne pora enie systemu dowodzenia wojsk irackich, czego najlepszym

dowodem by�o skuteczne zniszczenie systemu powietrznego Iraku5.

Najistotniejsz# cech# tak zestawionych zdolno"ci wojskowych okaza�a si� synergia.

Nowa kategoria – operacje informacyjne – by�a "rodkiem osi#gni�cia przewagi informacyjnej

nad przeciwnikiem i stworzenia warunków do uzyskania powodzenia (osi#gni�cia zwyci�stwa)

w wyniku odpowiedniej koordynacji poszczególnych jej komponentów. Realizuj#c

przedsi�wzi�cia z zakresu operacji informacyjnych, uzyskano du # elastyczno"$, synchronizacj�

i szybko"$ prowadzonych dzia�a!, krótki czas reakcji ogniowej i wysok# precyzj� ra enia

w skali dotychczas niespotykanej6.

Rodz#ca si� wówczas koncepcja operacji informacyjnych znalaz�a swoje

odzwierciedlenie w pi"miennictwie specjalistycznym. W 1992 roku Alan Campen zebra� referaty

rozmaitych autorów, doda� swoje wnioski i opublikowa� ca�o"$ w formie ksi# ki7. Niniejsza

publikacja by�a po"wi�cona informacyjnemu aspektowi niedawno zako!czonej kampanii, któr#

autor uzna� za „pierwsz# wojn� informacyjn#”. Analizie poddano w niej wp�yw informacji oraz

rol� systemów informacyjnych w prowadzeniu wspó�czesnych dzia�a! zbrojnych.

Równolegle trwa�y prace specjalistów wojskowych po"wi�cone rzeczonej problematyce,

które zaowocowa�y wydaniem w 1993 roku przez ameryka!skie Kolegium Szefów Sztabów

dokumentu Memorandum of Policy (MOP) No 30 (Command and Control Warfare).

Memorandum okre"la�o sposób oddzia�ywania na systemy dowodzenia (ang. Command and

Control Warfare - C2W) potencjalnego przeciwnika przy jednoczesnej obronie potencja�u

posiadanego w tym zakresie przez wojska w�asne. Zgodnie z wymienionym dokumentem

dzia�ania tego typu obejmowa�y: wprowadzenie w b�#d przeciwnika (Deception), walk�

4 G. Nowacki, Operacje informacyjne. Studium teoretyczne, AON, Warszawa 2001, s. 27. 5 O. Falicber, Shilka versus the B-52, Krasnaja Zwiezda, April 3rd 1991. 6 G. Nowacki, Operacje…, op. cit., s. 28. 7 A. Campen, The First Information War. The Story of Communications, Computers and Intelligence Systems in the

Persian Gulf War, Fairfax 1992.

90

90

elektroniczn� (Electronic Warfare), operacje psychologiczne (PSYOP), fizyczne niszczenie

systemów informacyjnych przeciwnika (Physical Destruction) oraz bezpiecze stwo w!asnych

systemów i dzia!a (Operations Security)8.

Kolejnym istotnym kamieniem milowym w rozwoju koncepcji operacji informacyjnych

by!a publikacja Martina Libickiego z 1995 roku wydana przez Uniwersytet Obrony Narodowej

USA podejmuj�ca w swoim tytule problem zasadniczy, czyli pytanie: czym jest walka

informacyjna?9. Autor wysuwa w niej tez", #e walka informacyjna nie stanowi odr"bnego

sposobu prowadzenia wojny, poniewa# jest to mozaika ró�nych form walki w sferze

informacyjnej10

. Libicki zalicza do wspomnianych form nast"puj�ce rodzaje walki: walk"

o przewag" w dowodzeniu, walk" w sferze rozpoznania, walk" elektroniczn�, walk"

psychologiczn�, walk" hakersk�, walk" ekonomiczn� i cyberwalk". Jest to szczególnie istotne

z punktu widzenia definicji operacji informacyjnych oraz elementów, które zosta!y w ich sk!ad

zaliczone. Tak#e polskie $rodowisko naukowe mia!o swój wk!ad w rozwój studiów nad rol�

dzia!a informacyjnych. Du#o wcze$niej zwracano uwag" na rol" informacji jako jednego

z podstawowych czynników walki zbrojnej obok ra#enia (ognia), ruchu (manewru) oraz

uderzenia11

. Wspomniane koncepcje znalaz!y swoje zastosowanie nie tylko w teorii, ale tak#e

zosta!y uwzgl"dnione w praktyce szkoleniowej wojsk oraz w dydaktyce wojskowej na pocz�tku

lat dziewi"%dziesi�tych ubieg!ego wieku12

. Cennym wk!adem polskiego $rodowiska naukowego

w badania nad walk� informacyjn� by!a publikacja L. Ciborowskiego z 1999 roku zatytu!owana

Walka informacyjna13

. Autor dokona! w tej publikacji przegl�du problematyki w perspektywie

historycznej, a tak#e zaproponowa! swoj� koncepcj" walki informacyjnej. Podstaw� wysuni"cia

wspomnianej propozycji by!o podej$cie bazuj�ce na szerokim spektrum dziedzin naukowych

takich jak matematyka, cybernetyka oraz prakseologia. Za szczególnie cenne nale#y uzna%

naukowe uzasadnienie warto$ci informacji w sferze militarnej. L. Ciborowski przedstawia

szeroki kontekst walki informacyjnej, odnosz�c si" m.in. do takich teoretyków sztuki wojennej

jak Sun Tzu. Jednak#e nie nawi�zuje w swoich rozwa#aniach do ustale badaczy i teoretyków

zachodniej my$li wojskowej, podczas gdy druga po!owa lat dziewi"%dziesi�tych to w praktyce

okres kszta!towania si" za!o#e doktrynalnych operacji informacyjnych w si!ach zbrojnych

obszaru euroatlantyckiego.

8 G. Nowacki, Operacje…, op. cit., s. 36. 9 M. C. Libicki, What Is Information Warfare? Washington 1995. 10 R. Szpyra, Militarne operacje informacyjne, AON, Warszawa 2003, s. 13. 11 Zob. S. Koziej, Ci g!o"# oddzia!ywania na przeciwnika podczas natarcia, My$l Wojskowa, 1978, nr 5. 12 Por. S. Koziej (red.), Dzia!ania taktyczne wojsk l dowych, AON, Warszawa 1992. 13 L. Ciborowski, Walka informacyjna, Toru 1999.

91

91

W 1996 roku wspomniane ju� ameryka skie Kolegium Szefów Sztabów publikuj!c

wydawnictwo Strategia dla pokoju: Decyduj�ce ostrze wojny, zainicjowa"o zakrojon! na szerok!

skal# dyskusj# na temat walki informacyjnej14

. Strategia zawiera"a stwierdzenie, �e walka

informacyjna obejmuje swoim zasi#giem ca"e spektrum dzia"a militarnych oraz wszystkie

poziomy walki. Ponadto, pomimo tego, �e walka informacyjna nie stanowi jedynego instrumentu

narodowej pot#gi, to zdecydowanie przyczynia si# do odstraszania agresji poprzez roz"adowanie

napi#$ i opó%nianie lub nawet ca"kowite eliminowanie u�ycia si"y militarnej. Celem defensywnej

walki informacyjnej jest integracja i zabezpieczenie w"asnych informacji oraz systemów

informacyjnych, natomiast dzia"ania podejmowane w ramach ofensywnej walki informacyjnej to

oddzia"ywanie na informacj# przeciwnika i zwi!zane z ni! systemy. Prze"omowym wydarzeniem

stanowi!cym nast#pstwo wspomnianej publikacji by"a dyskusja prowadz!ca do wniosku,

�e okre&lenie walka informacyjna nie jest adekwatne do zakresu desygnatów przypisywanych

temu poj#ciu, co wynika z faktu, i� szeroka gama przedsi#wzi#$ sfery informacyjnej prowadzona

jest tak�e w czasie pokoju i w zwi!zku z tym trudno jest zakwalifikowa$ j! jako walk#15

.

W zwi!zku z tym, zasadnym by"o poszukanie bardziej odpowiedniego okre&lenia na tego rodzaju

dzia"ania, które jednocze&nie nie b#dzie budzi$ negatywnych skojarze . W wyniku konsultacji

uzgodniono, �e okre&lenie „operacje informacyjne” (information operations) b#dzie najbardziej

odpowiednie. W tym samym roku wydane zosta"y wytyczne do opracowania dyrektywy w tej

sprawie, które mia"y s"u�y$ trzem celom: zapewnieniu szerokiego dost#pu do obowi!zuj!cych

unormowa , co odpowiada"o powszechnemu wówczas zainteresowaniu; zapewnieniu

jednolitego rozumienia wewn!trz Departamentu Obrony USA oraz koordynacji mi#dzy ró�nymi

podmiotami rz!dowymi, a tak�e wskazaniu pe"nego potencja"u, którym dysponuje walka

informacyjna, szczególnie w odniesieniu do zachowania (utrzymania) pokoju i zapobieganiu

eskalacji konfliktu16

. Rok 1996 to tak�e moment wydania doktryny operacji informacyjnych

ameryka skich wojsk l!dowych17

. Dwa lata pó%niej opublikowane zosta"y doktryny po&wi#cone

operacjom informacyjnym prowadzonym przez ameryka skie si"y powietrzne18

oraz

ameryka ska Po �czona Doktryna Operacji Informacyjnych19

.

Publikacja ameryka skiej militarnej doktryny operacji informacyjnych zosta"a uznana za

wa�ny moment w rozwoju tego typu dzia"a 20

. Na szczególn! uwag# zas"uguje tu fakt, �e takie

14 Zob. B. E. Fredericks, Information Warfare at the Crossroads, Joint Force Quarterly, 1997, Summer, s. 98. 15 R. Szpyra, op. cit., s. 92. 16 Tam�e, s. 92-93. 17 FM 100-6, Information Operations, Department of the Army, August 1996. 18 Information Operations. Air Force Doctrine Document 2-5, 5 August 1998. 19 JP 3-13, Joint Doctrine for Information Operations, Joint Chiefs of Staff, 9 October 1998. 20 Zob. G. I. Seffers, Joint Chiefs Inaugurate Information Combat Era, Defense News, 1998, November.

92

92

operacje jak ataki na sieci komputerowe przeciwnika zosta�y uznane za integraln cze!"

ameryka#skiego potencja�u militarnego, który mo$e by" wykorzystywany nie tylko w czasie

prowadzenia dzia�a# wojennych. Wprowadzenie tego typu zapisów do ameryka#skiej doktryny

operacji informacyjnych by�o wynikiem klarownej deklaracji niektórych krajów (np. Chin)

dotycz cej gotowo!ci do wykorzystania tej sfery funkcjonowania ludzko!ci do prowadzenia

walki informacyjnej. Jest to ponadto przes�anka do wnioskowania o dysponowaniu przez Stany

Zjednoczone odpowiednim potencja�em techniczno-organizacyjnym w tym zakresie21

.

Aktualnie Departament Obrony USA definiuje tego rodzaju dzia�ania jako „zintegrowane

u$ycie kluczowych mo$liwo!ci w zakresie walki elektronicznej, operacji realizowanych

w odniesieniu do sieci komputerowych, dzia�a# psychologicznych, dezinformacji

i bezpiecze#stwa dzia�a# zsynchronizowanych z okre!lonymi mo$liwo!ciami wspieraj cymi

oraz powi zanymi, które realizowane s w celu wywarcia wp�ywu, zak�ócenia, uszkodzenia lub

przej%cia kontroli nad procesem decyzyjnym przeciwnika zarówno realizowanym przez

cz�owieka, jak i zautomatyzowanym, przy jednoczesnej ochronie w�asnego potencja�u w tym

zakresie”22

. Pomimo tego, $e w formu�owaniu doktryn w tym zakresie przoduj Amerykanie, nie

oznacza to, i$ ameryka#skie dokumenty doktrynalne stanowi jedyn obowi zuj c wyk�adni%

interpretacji terminu operacje informacyjne.

W dokumentach wydanych przez NATO dotycz cych przygotowania i prowadzenia

operacji informacyjnych (Dyrektywa C2W z pa&dziernika 1995 roku oraz Koncepcja Operacji

Informacyjnych z kwietnia 1998 roku) by�y one definiowane jako „akcje podejmowane w celu

osi gni%cia celów politycznych i wojskowych przez oddzia�ywanie na informacje przeciwnika,

jego systemy informacyjne, a tak$e podejmuj cych decyzje podczas ochrony informacji

i systemów informacyjnych si� w�asnych”23

. Z kolei w dokumencie doktrynalnym AJP-01 (B)

wydanym w 1999 roku koncepcja operacji informacyjnych wi za�a strategi% militarn ze

strategi polityczn oraz dyplomatyczn i wspó�prac cywilno-wojskow , informowaniem

publicznym, a tak$e innymi formami aktywno!ci Sojuszu. Definicja zawarta w niniejszym

dokumencie okre!la�a operacje informacyjne jako „dzia�ania podj%te dla wp�ywania na

decydentów w ramach wspierania procesu osi gania celów politycznych i militarnych, maj ce

charakter wp�ywania na informacj%, procesy informacyjne, systemy dowodzenia i kontroli oraz

21 R. Szpyra, op. cit., s. 94. 22 JP 3-13, Information Operations, 2006, s. IX. 23 G. Nowacki, Operacje…, op. cit., s. 30.

93

93

systemy komunikacyjno-informacyjne (CIS) przy eksploatowaniu i ochronie w�asnej informacji

oraz systemów informacyjnych”24

.

Kolejnymi dokumentami sojuszniczymi by�a wydana w 2002 roku MC 422, Polityka

dzia�a informacyjnych NATO oraz opublikowana rok pó niej AJP-3.10, Doktryna dzia�a

informacyjnych NATO25

. W aktualizacji Polityki z 2007 roku mo!na odnale " definicj#

okre$laj%c% operacje informacyjne jako „funkcj# militarn% zapewniaj%c% doradztwo

i koordynacj# dzia�a& wojsk maj%cych na celu osi%gniecie po!%danego efektu w sferze woli

dzia�ania (walki), postrzegania i mo!liwo$ci prowadzenia dzia�a& przez przeciwnika,

potencjalnego przeciwnika i innych stron konfliktu zatwierdzonych przez Rad#

Pó�nocnoatlantyck% w ramach wsparcia celów misji realizowanej przez Sojusz”26

. Powy!sza

definicja zosta�a zamieszczona tak!e w Po�!czonej Sojuszniczej Doktrynie Operacji

Informacyjnych AJP-3.10 z listopada 2009 roku oraz w Informatorze nt. Operacji

Informacyjnych NATO/Bi-SC z marca 2010 roku. Najnowsze trendy w dziedzinie definiowania

poj#cia dzia�a& informacyjnych mo!na tak!e odnale " w dokumentacji dotycz%cej

Mi#dzynarodowego Eksperymentu numer 6 (Multinational Experiment 6 - MNE 6), gdzie s% one

okre$lone jako „funkcja militarna zapewniaj%ca doradztwo i koordynacj# w zakresie

przedsi#wzi#" wp�ywaj%cych na informacj# i systemy informacyjne, w tym zachowanie oraz

potencja� (mo!liwo$ci) tych systemów, z zamiarem osi%gni#cia po!%danego efektu”27

.

Wymienione dokumenty, przede wszystkim Polityka i Doktryna, podlegaj% ci%g�ej aktualizacji,

jednak!e wykazana konsekwencja w definiowaniu operacji (dzia�a&) informacyjnych jako

„funkcji militarnej zapewniaj%cej doradztwo i koordynacj#” pozwala na wnioskowanie, !e jest to

wyraz sojuszniczego podej$cia do istoty tego typu operacji.

Interesuj%ce z punktu widzenia istoty prowadzonych rozwa!a& s% niemieckie

i rosyjskie pogl%dy na prowadzenie operacji informacyjnych. Niemieccy teoretycy, podobnie jak

polscy, równie! dostrzegali znaczenie informacji dla prowadzenia wszelkich dzia�a& (operacji)

wojskowych, czego najlepszym przyk�adem jest stwierdzenie, !e „informacja sta�a si#

czynnikiem kluczowym w prowadzeniu wspó�czesnych dzia�a& wojennych”, które pojawi�o si#

w po�owie lat dziewi#"dziesi%tych w niemieckiej prasie wojskowej28

. Niemiecka definicja

„operacji informacyjnych”, wed�ug niektórych autorów wzorowana na do$wiadczeniach

24 R. Szpyra, op. cit., s. 95 za AJP-01 (B), Allied Joint Doctrine, NATO, 1999, s. 14-1. 25 G. Nowacki, Dzia�ania informacyjne w operacjach po�!czonych. Rozprawa habilitacyjna, Zeszyty Naukowe

AON, 2004, Dodatek. 26 MC 422/3, NATO Policy on INFO OPS, 2007, s. 2. 27 The Military Information Operations Function within a Comprehensive and Effects-Based Approach, Bonn 2009,

s. 11. 28 Zob. K. Peterson, U. Pracht, Information warfare, Soldat und Technik, 1995, nr 12.

94

94

ameryka�skich, okre la wspomniane operacje jako „wszystkie przedsi!wzi!cia, które s"u#$ do

zapewnienia przewagi w"asnym si"om zbrojnym w zakresie danych dotycz$cych potencjalnego

przeciwnika29

. W innym uj!ciu to zespó" przedsi!wzi!% zwi$zanych z pozyskaniem, obróbk$

i rozpowszechnianiem danych s"u#$cych do wsparcia w"asnych operacji wojskowych”30

. Z kolei

wed"ug pogl$dów rosyjskich tego rodzaju operacje, okre lane mianem operacji (dzia"a�)

informacyjno-psychologicznych, to „kompleks przedsi!wzi!% obejmuj$cych: wsparcie,

przeciwdzia"anie i obron! informacyjn$, prowadzone wed"ug jednolitej koncepcji i planu w celu

wywalczenia oraz utrzymania przewagi informacyjnej nad przeciwnikiem podczas prowadzenia

operacji wojskowych”31

. Zarówno w uj!ciu niemieckim, jak i rosyjskim zwraca uwag! rola

przypisywana operacjom informacyjnym w osi$gni!ciu przewagi nad potencjalnym

przeciwnikiem.

Natomiast polska definicja okre la dzia"ania informacyjne jako „przedsi!wzi!cia, których

celem jest wp"ywanie na postrzeganie (pogl$dy) i nastawienie okre lonych jednostek

i grup, prowadz$ce do zachowa� korzystnych z w"asnego punktu widzenia. To przedsi!wzi!cia

maj$ce wp"yw na podejmowanie decyzji politycznych i wojskowych przez oddzia"ywanie na

informacj!, podstawowe procesy informacyjne oraz systemy dowodzenia, kierowania, "$czno ci

i informatyki przeciwnika, a tak#e chroni$ce w"asne informacje, procesy i systemy

informacyjne”32

. Analiza genezy wspó"cze nie funkcjonuj$cego w Wojsku Polskim poj!cia

dzia�a informacyjnych pozwala na stwierdzenie, i# ma ono swoje korzenie w teorii rozpoznania

wojskowego33

.

Wed"ug pogl$dów polskich teoretyków zajmuj$cych si! problematyk$ operacji

informacyjnych charakteryzuj$ si! one szeregiem cech po cz! ci zbie#nych z cechami

definiuj$cymi wspó"czesne operacje prowadzone przez si"y zbrojne. Nale#$ do nich niepewno %

sytuacji, wielowymiarowo % pola walki, synergia i synchronizacja, nieliniowo % dzia"a�,

ci$g"o % dzia"a� o du#ej intensywno ci, zmienno % sytuacji na polu walki oraz wszechobecna

precyzja ra#enia zastosowanych rodków walki34

. Niepewno % sytuacji jest czynnikiem

niezwykle istotnym, warunkuj$cym powodzenie dzia"a� realizowanych zarówno przez struktury

wojskowe, jak i organizacje cywilne. Stan taki zdaje si! utrzymywa% pomimo zastosowania

ca"ego spektrum systemów zobrazowania sytuacji na polu walki. Wielowymiarowo % pola walki,

czy w"a ciwie przestrzeni prowadzonych dzia"a�, wi$#e si! z zupe"nie nowym sposobem

29 Por. G. Nowacki, Operacje…, op. cit., s. 47. 30 Ibidem. 31 G. Nowacki, Dzia�ania …, op. cit., s. 95. 32 Regulamin dzia�a wojsk l!dowych, DWL wewn. 115/2008, Warszawa 2008, s. 325. 33 Por. Rozpoznanie wojskowe, Szt. Gen. 1531/2001, Warszawa 2001, s. 33. 34 G. Nowacki, Operacje …, op. cit., s. 79-80.

95

95

postrzegania takich czynników jak czas, informacja czy wreszcie spektrum elektromagnetyczne.

Poj�cia synergii i synchronizacji dzia a! wi"#" si� nie tylko ze wspó dzia aniem ró#nych

rodzajów si zbrojnych oraz wojsk w ramach Sojuszu lub dora$nie powo anej koalicji,

ale w coraz wi�kszym stopniu wyra#aj" si� w zaanga#owaniu szerokiej gamy niewojskowych

%rodków oddzia ywania. Kolejna cecha operacji informacyjnych to nieliniowo%& dzia a!, która

wynika z faktu u#ycia we wspó czesnej przestrzeni dzia a! stosunkowo niewielkich si

(zgrupowa!, zespo ów, grup bojowych) charakteryzuj"cych si� du#" mobilno%ci" i operuj"cych

w ramach rozszerzonych rejonów (obszarów) odpowiedzialno%ci lub zainteresowania. Du#a

mobilno%& tych struktur skutkuje krótkim czasem ich reakcji i mo#liwo%ci" praktycznie

natychmiastowego ich u#ycia w wybranym punkcie rejonu/obszaru dzia a!. Z kolei ci"g o%&

dzia a! o du#ej intensywno%ci wi"#e si� z praktycznie nieprzerwanym ich prowadzeniem, tak jak

to mia o miejsce np. w trakcie Operacji „Pustynna Burza”, gdzie czas prowadzenia dzia a!

wojennych liczony by w dziesi"tkach godzin. Dzia ania o du#ej intensywno%ci prowadzone

s" z regu y niezale#nie od pory doby i warunków pogodowych. Natomiast zmienno%& sytuacji na

polu walki polega na wykonywaniu zada! w okre%lonej sekwencji i cz�stego przechodzenia od

prowadzenia jednego rodzaju dzia a! do innego. Ostatni" z omawianych cech jest zastosowanie

%rodków walki charakteryzuj"cych si� wysok" precyzj" ra#enia i to zarówno w wymiarze

kinetycznym, jak i niekinetycznym. Precyzyjne ra#enie jest mo#liwe niezale#nie

od analizowanego szczebla prowadzonych dzia a! oraz odleg o%ci i umiejscowienia celu

w ugrupowaniu bojowym wojsk przeciwnika lub w ramach elementów wrogiej infrastruktury.

Powy#sze cechy charakterystyczne operacji informacyjnych odnale$& mo#na tak#e

w Regulaminie dzia�a wojsk l!dowych35

.

Sfer" operacji informacyjnych, która charakteryzuje si� du#ym stopniem zró#nicowania

i szerokim spektrum proponowanych rozwi"za! jest sk ad komponentów, które tego typu

dzia ania obejmuj". Wed ug zapisów polskich dokumentów normatywnych operacje (dzia ania)

informacyjne obejmuj": niszczenie, walk� elektroniczn", bezpiecze!stwo dzia a!, dezinformacj�,

dzia ania psychologiczne i rozpoznanie. Oprócz wymienionych elementów wspomina si� tak#e

o funkcjach wspólnych, czyli informowaniu opinii publicznej i wspó pracy cywilno-

wojskowej36

. Nieco odmienny sposób doboru komponentów operacji informacyjnych prezentuje

NATO. Wed ug koncepcji przyj�tej przez Sojusz do wspomnianych elementów nale#y zaliczy&:

niszczenie (fizyczne), walk� elektroniczn", bezpiecze!stwo dzia a!, dezinformacj�, dzia ania

(operacje) psychologiczne, dzia ania (operacje) prowadzone w odniesieniu do sieci

35 Regulamin dzia�a wojsk l!dowych…, s. 326. 36 Ibidem, s. 328-330.

96

96

komputerowych, dzia�alno ! prasowo-informacyjn", wspó�prac# cywilno-wojskow", ochron#

prawn" (doradztwo prawne) oraz zaanga$owanie (oddzia�ywanie na) kluczowych przywódców37

.

Natomiast ameryka%ska koncepcja doboru elementów sk�adowych operacji informacyjnych

wykazuje si# bardzo du$" elastyczno ci". Szereg publikacji wskazuje na wyst#powanie w ich

sk�adzie takich tradycyjnych dziedzin operacji informacyjnych jak walka elektroniczna,

dzia�alno ! prasowo-informacyjna, wspó�praca cywilno-wojskowa czy bezpiecze%stwo dzia�a%

lub dezinformacja, jednak$e Stany Zjednoczone nie wahaj" si# doda! do tego arsena�u

elementów nowych, takich jak operacje prowadzone w odniesieniu do sieci komputerowych

czy wykorzystanie mediów spo�eczno ciowych, chocia$ ostatni z instrumentów wzbudza z kolei

$ywe zainteresowanie ekspertów z zakresu komunikacji strategicznej. W tym kontek cie na

szczególn" uwag# zas�uguje rola przypisywana dzia�aniom (operacjom) psychologicznym

w ramach ameryka%skich operacji informacyjnych.

Zgodnie z najnowszymi trendami daj"cymi si# zaobserwowa! w tej dziedzinie operacje

psychologiczne powinny by! aktualnie okre lane mianem wojskowych operacji wsparcia

informacyjnego (Military Information Support Operations - MISO) i definiowane jako „planowe

dzia�ania (operacje) prowadzone w celu przekazania wybranych informacji zewn#trznym

(zagranicznym) audytoriom (odbiorcom) z zamiarem wp�yni#cia na ich emocje, motywacje,

obiektywnie prowadzone rozumowanie i w efekcie kszta�towanie zachowania (dzia�alno ci)

rz"dów innych pa%stw, zagranicznych organizacji, grup spo�ecznych, a nawet jednostek”38

.

Zadaniem tak zdefiniowanych wojskowych operacji wsparcia informacyjnego jest analizowanie

psychologicznego wp�ywu wywieranego przez dzia�ania (operacje) wojskowe w danych

obszarze (rejonie, przestrzeni), odstraszanie lub zniech#canie potencjalnego przeciwnika,

dotarcie do szerokiego spektrum odbiorców w ramach realizacji postawionych (narodowych)

celów, os�abienie lub nawet za�amanie woli walki si� zbrojnych przeciwnika jeszcze przed ich

przyst"pieniem do dzia�a%, zredukowanie ilo ci si� wymaganych do realizacji zadania, a tak$e

wsparcie wszelkiego rodzaju dzia�a% prowadzonych w odniesieniu do zró$nicowanych

kulturowo i etnicznie grup spo�ecznych. Naturalnie tak zdefiniowane zadania nie powoduj"

odej cia od zada% wykonywanych dotychczas przez dzia�ania psychologiczne, czyli doradzania

dowódcy i jego sztabowi, wywierania wp�ywu na zagraniczne obiekty oddzia�ywania,

informowania zagranicznej opinii publicznej, sprawowania funkcji „g�osu dowódcy”

w kontaktach z ludno ci" przebywaj"c" w rejonie (obszarze) operacji, a tak$e zwalczania

37 Information Operations Handbook, Joint Warfare Centre, 2008, s. 13-17. 38 Definicja w�asna opracowana na podstawie materia�ów ze szkolenia XII zmiany PKW Afganistan na temat

operacji informacyjnych prowadzonego w terminie 23-27.04.2012 r. w 12 BZ przez przedstawicieli 1st US

Information Operations Command.

97

97

wrogiej propagandy, dezinformacji oraz informowania opinii publicznej prowadzonego przez

potencjalnego przeciwnika.

W tym kontek�cie dzia ania informacyjne mog! by" zatem postrzegane jako swoista

walka o umys przeciwnika i czynników temu przeciwnikowi sprzyjaj!cych, która wykracza

poza aspekt techniczny powy#ej przytoczonych, modyfikowanych w ci!gu ostatnich kilkunastu

lat definicji. Dzia ania informacyjne obejmuj! ca e spektrum technik psychologicznych,

medialnych, dyplomatycznych i militarnych s u#!cych wp yni$ciu na przeciwnika niezale#nie,

czy jest to dowódca wojskowy, czy te# ca a populacja. Jest to zgodne z koncepcj! prowadzenia

operacji na zasadzie oczekiwanych rezultatów (Effect-Based Approach Operations - EBAO),

która na pierwszym miejscu stawia sfer$ psychologiczn!. Niezwykle wa#ne jest, aby zgodnie

z koncepcj! prowadzenia operacji na zasadzie oczekiwanych rezultatów efektywnie

zaanga#owa" wszelkie dost$pne czynniki zarówno polityczne, jak i wojskowe39

. Zasada

oczekiwanych rezultatów jest wdra#ana w sposobie planowania, podczas którego okre�lenie

ostatecznego celu uwzgl$dnia nie totaln! destrukcj$ przeciwnika, ale spowodowanie, #e b$dzie

on dzia a zgodnie z nasz! wol!. U podstaw tej koncepcji le#y przekonanie, #e oddzia ywanie na

czynnik moralny (mentalny) jest efektywniejsze ni# oddzia ywanie na element fizyczny40

. Bior!c

pod uwag$ dynamiczny rozwój stosunkowo nowego rodzaju operacji jakimi s! niew!tpliwie

operacje informacyjne, specyfik$ zasad ich prowadzenia, zró#nicowanie zakresu komponentów

do tych operacji zaliczanych oraz najnowsze trendy w dziedzinie ich definiowania, nale#y

stwierdzi", #e dzia ania (operacje) psychologiczne zajmuj! w tego rodzaju operacjach miejsce

szczególne. Z punktu widzenia oddzia ywania na poznawczy wymiar potencjalnych obiektów

oddzia ywania informacyjnego, operacje psychologiczne stanowi" b$d! kluczowe narz$dzie

realizacji celów operacji informacyjnych. Dominuj!ca rola dzia a% psychologicznych w ramach

przysz ych operacji informacyjnych bywa niekiedy niew a�ciwie rozumiana, czego wynikiem

jest stawianie znaku równo�ci pomi$dzy tymi dwiema kategoriami. Problem ten zosta

zasygnalizowany m.in. przez Andrzeja Nowaka, który w swojej publikacji pt.: Dzia�ania

psychologiczne w konfliktach zbrojnych wspomina o tym, #e „prasa i opinia publiczna (…)

wyra#aj! zaniepokojenie, #e u#ycie terminu INFO OPS wydaje si$ �wiadomym d!#eniem do

tego, aby dzia ania psychologiczne mog y by" stosowane przez polityków w celu

zmanipulowania krajowej opinii publicznej i sk onienia jej do popierania s abych,

39 A. Kaczy%ski, M. Banasik, Prowadzenie przysz�ych operacji NATO na zasadzie oczekiwanych rezultatów.

Cz !" I, My�l Wojskowa, 2006, nr 4, s. 60 40 Zob. M. Ga !zka, Koncepcja Effect-Based Approach to Operations - nowe wyzwanie, My�l Wojskowa, 2006,

nr 6.

98

98

niepopularnych posuni�� politycznych”41

. Jest to wynik braku znajomo ci zasad prowadzenia

dzia!a" psychologicznych, które zosta!y uzgodnione przez pa"stwa demokratyczne skupione

w NATO i zawarte we wspomnianej ju# doktrynie dzia!a" psychologicznych. Dzia!ania

psychologiczne prowadzone bowiem s$ i b�d$ w cis!ej koordynacji z pozosta!ymi

komponentami operacji informacyjnych, uzupe!niaj$c je, a nie zast�puj$c.

2. Dzia�ania psychologiczne jako narz dzie komunikacji strategicznej

Kolejnym rodzajem aktywno ci prowadzonej przez si!y zbrojne w sferze informacyjnej

jest koncepcja komunikacji strategicznej (Strategic Communication - StratCom). Wspomniana

koncepcja charakteryzuje si� du#$ dynamik$ zmian zachodz$cych w ci$gu zaledwie kilku lat.

Komunikacja strategiczna, której istot� stanowi przedefiniowanie i ponowne zestawienie

procesów oraz struktur, a tak#e przedsi�wzi�� od dawna obecnych w przestrzeni publicznej –

szczególnie w jej aspekcie informacyjnym, opiera si� na wykorzystaniu efektu synergii

osi$gni�tego w oparciu o dost�pne zdolno ci informacyjne.

Pierwsze próby sprecyzowania poj�cia „komunikacji strategicznej” zosta!y podj�te ju# na

pocz$tku ubieg!ej dekady. Zdecydowanie najwi�ksz$ aktywno � w tym zakresie wykazywa!y

Stany Zjednoczone. W 2006 roku Departament Stanu USA zdefiniowa! komunikacj�

strategiczn$ jako „skoncentrowane procesy i wysi!ki podejmowane w celu zrozumienia oraz

zaanga#owania kluczowych audytoriów (odbiorców) dla stworzenia, wzmocnienia lub

utrwalenia warunków korzystnych dla realizacji narodowych interesów i celów poprzez

zastosowanie skoordynowanych informacji, tematów, planów, programów oraz dzia!a"

zsynchronizowanych z przedsi�wzi�ciami realizowanymi przez pozosta!e elementy w!adz

pa"stwowych”42

. W tym samym czasie pojawi!y si� tak#e inne definicje komunikacji

strategicznej wskazuj$ce na dualizm wspomnianej koncepcji w aspekcie zarówno przekazu

informacyjnego, jak i dzia!a" podejmowanych w celu kszta!towania wizerunku pa"stwa43

oraz

potencjalne mo#liwo ci odnosz$ce si� do wdra#ania za!o#e" politycznych, procesu decyzyjnego,

rozpowszechniania wiarygodnych informacji na temat podejmowanych decyzji i dzia!a"

stanowi$cych ich nast�pstwo, a tak#e niezwykle istotnego, dostosowanego kulturowo

komunikowania si� z odbiorcami44

. Swoist$ syntez$ tworz$cego si� wówczas spektrum trendów

41 A. Nowak, Dzia�ania psychologiczne w konfliktach zbrojnych, AON, Warszawa 2007, s. 122. 42 T. Kaca!a, Komunikacja strategiczna - utopia czy konieczno !?(artyku� dyskusyjny), Przegl$d Wojsk L$dowych

2010, nr 11(041), s. 11 na podstawie QDR Execution Roadmap for Strategic Communication, U.S. Department of

State, 2006. 43 Zob. R. J. Josten, Strategic Communication: Key Enabler for Elements of National Power, IO Sphere 2006, s. 16. 44 J. G. Stavridis, Strategic Communication and National Security, JFQ, 2007, No. 46, s. 4.

99

99

pojawiaj�cych si w sferze definicyjnej komunikacji strategicznej by!o okre"lenie jej jako

„funkcji integruj�cej koalicyjne wysi!ki informacyjne w celu zabezpieczenia #ywotnych

interesów i osi�gni cia celów oraz promowania spójno"ci koalicji”45

. Powy#sza definicja zosta!a

opracowana na potrzeby Wielonarodowego Eksperymentu numer 6 (MNE 6).

Komunikacja strategiczna, niezale#nie od przyj tej definicji, obejmuje odpowiednio

ze sob� skoordynowane dzia!ania podejmowane w sferze informacyjnej. Ameryka$ski

Departament Obrony w 2004 roku zakwalifikowa! w sk!ad komunikacji strategicznej

nast puj�ce elementy: Operacje Informacyjne (Information Operations), Dyplomacj Publiczn�

(Public Diplomacy), Mi dzynarodowe Us!ugi w zakresie Nadawania Programów (International

Broadcasting Services) oraz Dzia!alno"% Prasowo-Informacyjn� (Public Affairs)46

. Przyj ta na

potrzeby rozwa#a$ o komunikacji strategicznej definicja Operacji (Dzia!a$) Informacyjnych

znalaz!a swoje odzwierciedlenie w publikacjach sojuszniczych, z których najwa#niejsz� jest

Polityka NATO w zakresie Operacji Informacyjnych, gdzie s� one definiowane jako „funkcja

militarna zapewniaj�ca doradztwo i koordynacj dzia!a$ wojsk maj�cych na celu osi�gni cie

po#�danego efektu w sferze woli dzia!ania (walki), postrzegania i mo#liwo"ci prowadzenia

dzia!a$ przez przeciwnika, potencjalnego przeciwnika i innych stron konfliktu zatwierdzonych

przez Rad Pó!nocnoatlantyck� w ramach wsparcia celów misji realizowanej przez Sojusz”47

.

Natomiast Dyplomacja Publiczna to poj cie od dawna obecne w przestrzeni publicznej, którego

domen odnosi si do wp!ywu na postawy spo!eczne i do kszta!towania w tym kontek"cie

polityki zagranicznej danego kraju w wymiarze stosunków mi dzynarodowych. Ponadto cech�

szczególn� Dyplomacji Publicznej jest wykorzystywanie "rodków wykraczaj�cych poza zakres

tradycyjnie pojmowanej dyplomacji. Bardzo istotnym elementem jest tu kszta!towanie opinii

publicznej w innych krajach w oparciu o mechanizmy wykorzystywane przez marketing

gospodarczy oraz polityczny. Trzeci z wymienionych elementów – Mi dzynarodowe Us!ugi

w zakresie Nadawania Programów Radiowych i Telewizyjnych – to sponsorowana przez rz�d

(organy w!adzy publicznej) dzia!alno"% medialna polegaj�ca na rozpowszechnianiu informacji,

emitowaniu audycji (przekazów) odpowiednich s!u#b prasowo-informacyjnych w"ród

wyselekcjonowanych odbiorców (obiektów oddzia!ywania) za po"rednictwem telewizji, radia

i Internetu. Na uwag zas!uguje fakt, #e nadawane audycje nie musz� mie% charakteru "ci"le

informacyjnego. Dopuszcza si tak#e wykorzystywanie szeroko rozumianej sfery rozrywki

45 Strategic Communication in Multinational Coalition Operations Within a Comprehensive Approach, Working

Draft, Version 1.0, Strausberg, 30 November 2009, s. 29. 46 T. Kaca!a, Propaganda marketingowa, Public Relations czy Public Affairs jako element komunikacji

strategicznej?, Zeszyty Naukowe AON, 2010, nr 4(81), s. 353 na podstawie Report of Defense Science Board Task

Force on Strategic Communication, U.S. Department of Defense 2004. 47 MC 422/3 NATO Policy on INFO OPS, 2007, s. 2.

100

100

medialnej48

. Przyk�adami us�ug, które mo na zaliczy! do tej kategorii s": G�os Ameryki (Voice

of America), Radio Wolna Europa (Radio Free Europe/Radio Liberty), Radio/TV Sawa i Radio

Al Hurra49

. Tak e polski sektor medialny obejmuje tego rodzaju dzia�ania prowadzone w ramach

wspó�pracy Ministerstwa Spraw Zagranicznych i Telewizji Polskiej S.A. Projekt ten nosi nazw#

TV Bie�sat. Ostatnim z elementów zaliczonych pocz"tkowo do komponentów komunikacji

strategicznej jest Dzia�alno$! Prasowo-Informacyjna, czyli Public Affairs, rozumiana jako

„informowanie spo�eczne, przekazywanie informacji z poszczególnych dowództw oraz

budowanie relacji ze spo�ecze%stwem zarówno w wymiarze wewn#trznym,

jak i zewn#trznym”50

.

Kamieniem milowym w rozwoju koncepcji komunikacji strategicznej by�a og�oszona

we wrze$niu 2009 roku Polityka NATO w zakresie komunikacji strategicznej51

. Publikuj"c

niniejsz" polityk#, Sojusz potwierdza� tym samym, e dostrzega znaczenie odpowiedniego,

terminowego, dok�adnego i aktywnego sposobu komunikowania przez NATO ewoluuj"cej roli

tej organizacji, przyj#tych do realizacji celów oraz podporz"dkowanych tym celom zada%.

Komunikacja strategiczna zosta�a uznana za integralny element wysi�ków podejmowanych przez

Sojusz dla osi"gni#cia swoich celów politycznych oraz militarnych. Na szczególn" uwag#

zas�ugiwa�a w tym kontek$cie Dyplomacja Publiczna kszta�tuj"ca mi#dzynarodow" opini#

publiczn" w perspektywie $rednio- i d�ugofalowo prowadzonych dzia�a%. Bardzo wyra&nie

okre$lony zosta� we wspomnianym dokumencie wymóg wykorzystania przez NATO pe�nego

spektrum dost#pnych kana�ów informacyjnych zarówno tradycyjnie rozumianych mediów,

mediów opartych na technologii internetowej, jak i bezpo$redniego zaanga owania opinii

publicznej w celu tworzenia u odbiorców okre$lonego poziomu $wiadomo$ci, zrozumienia

i w konsekwencji poparcia dla decyzji podejmowanych przez Sojusz oraz operacji, które s" tych

decyzji nast#pstwem. Tak jak ka de celowo podejmowane przez Sojusz w sferze informacyjnej

dzia�ania, tak te i komunikacja strategiczna wymaga spójnego wewn#trznie podej$cia,

nieprzerwanej koordynacji wysi�ków podejmowanych przez pa%stwa cz�onkowskie oraz

wszystkie zaanga owane podmioty instytucjonalne zgodnie z przyj#t" przez NATO polityk",

zasadami oraz procedurami. Cechami komunikacji strategicznej NATO musz" wobec tego by!:

technologiczna innowacyjno$!, aktywno$! i zdolno$! do podejmowania szybkiej

(natychmiastowej) reakcji na zmiany zachodz"ce w $rodowisku informacyjnym w ka dym jego

48 T. Kaca�a, Komunikacja strategiczna - wyzwanie dla w�adzy wykonawczej?, Studia Politologiczne, Instytut Nauk

Politycznych Uniwersytetu Warszawskiego, Warszawa 2011, vol. 20, s. 300. 49 Report of Defense …, s. 12. 50 A. Antczak, Wojskowe s�u by prasowe wybranych pa!stw NATO, Kwartalnik Bellona, 2009, nr 1(656), s. 108. 51 PO (2009) 0141 NATO Strategic Communications Policy, NATO International Staff, 29 September 2009.

101

101

wymiarze i na ka�dym analizowanym poziomie, spójno ! przekazu oraz maksymalna mo�liwa

transparentno ! podejmowanych dzia"a#.

Istot$ wdro�enia nowej polityki NATO w zakresie komunikacji strategicznej by"o

d$�enie do podniesienia poziomu spójno ci mechanizmów komunikacji spo"ecznej Sojuszu

zarówno wojskowych jak i cywilnych, poprawienia sposobu komunikowania si% z obiektami

oddzia"ywania oraz innymi podmiotami i organizacjami mi%dzynarodowymi, a tak�e optymalne

wykorzystanie posiadanych zasobów. Komunikacja strategiczna pozostaje zatem w pe"ni

zintegrowanym w sferze opracowania i realizacji elementem polityki NATO, który znajduje

swoje odzwierciedlenie w prowadzonych operacjach i wykonywanych zadaniach. Natomiast

celem realizacji przedsi%wzi%! z zakresu komunikacji strategicznej, niezale�nie od okoliczno ci

i warunków charakteryzuj$cych dany teatr dzia"a#, jest podniesienie wiadomo ci ogólnie

poj%tej opinii publicznej, zrozumienie celów i wsparcie dzia"a# podejmowanych przez Sojusz.

Wi$�e si% to z w"a ciw$ interpretacj$ przez wspomnian$ opini% publiczn$ (szeroko rozumiany

obiekt oddzia"ywania, odbiorców przekazów informacyjnych) konkretnych dzia"a#

podejmowanych przez NATO. Naturalnie proces sojuszniczej komunikacji strategicznej nie

mo�e by! realizowany w oderwaniu od dzia"a# podejmowanych przez poszczególne pa#stwa

cz"onkowskie w sferze przyj%tych przez nie narodowych rozwi$za# z zakresu komunikacji

strategicznej.

Jak ka�de zorganizowane i celowe dzia"anie tak�e komunikacja strategiczna oparta jest

o pewne wypracowane kanony post%powania zwane dalej zasadami. Polityka NATO

w zakresie komunikacji strategicznej dokonuje zestawienia zasad w problemowo zbie�ne

zestawy (grupy)52

. Pierwsz$ grup% tworz$ dok"adno !, klarowno ! (przekazu) oraz terminowo !.

S$ to w praktyce do ! oczywiste zasady wszelkiego rodzaju skutecznego dzia"ania, w tym

dzia"ania w sferze informacyjnej. Kolejn$ grup% zasad stanowi istota wielop"aszczyznowego

oddzia"ywania informacyjnego, czyli konsekwencja w dzia"aniu oraz spójno ! przekazu

dokonywanego na ka�dym szczeblu dowodzenia (dzia"ania). Nast%pna zasada z"o�ona jest

z kilku elementów sk"adowych, dotyczy bowiem aktywnego zaanga�owania si% w rodowisku

informacyjnym, w tym w obszarze elektronicznej komunikacji spo"ecznej, ze szczególnym

uwzgl%dnieniem tempa (dynamiki) realizowanego przekazu oraz reaktywno ci komunikacyjnej.

Bardzo wa�nym czynnikiem warunkuj$cym powodzenie przedsi%wzi%! komunikacji

strategicznej jest zapewnienie w"a ciwych, opartych na wzajemnym zaufaniu, relacji

z przedstawicielami mediów. Jest to mo�liwe jedynie w przypadku stosowania si% do kluczowej

52 Ibidem, s. 1-2.

102

102

zasady wszelkiego rodzaju dzia�a o charakterze informacyjnym, czyli zasady zachowania

wiarygodno!ci. Równie wa"ne jest prowadzenie komunikacji strategicznej o odpowiednio

wysokim stopniu efektywno!ci, inaczej mówi#c skuteczne komunikowanie si$ z odbiorcami.

Niemniej wa"n# zasad# jest tak"e wielowymiarowo!% (wszechstronno!%) podejmowanych

wysi�ków, czyli maksymalne wykorzystanie posiadanych zdolno!ci we wszystkich mo"liwych

p�aszczyznach komunikacyjnych w celu wzmocnienia rozpowszechnianego przekazu. Ostatni#,

ale niemniej wa"n# zasad# prowadzenia komunikacji strategicznej, jest d#"enie do pozyskania

opinii publicznej i, je"eli jest to konieczne, modyfikacja zakresu wysi�ków podejmowanych

w ramach komunikacji strategicznej do osi#gni$cia zamierzonego celu.

Szczególny charakter omawianej publikacji nie wynika jednak"e z podania celu, istoty

lub zasad realizacji komunikacji strategicznej. Wcze!niej bowiem, w mniej lub bardziej

zbli"onej formie, wszystkie te zagadnienia by�y przedstawiane w rozmaitych artyku�ach

i publikacjach. Istotnym novum sojuszniczej koncepcji komunikacji strategicznej wyra"onym

w Polityce jest zakres i charakter zdolno!ci zakwalifikowanych do domeny komunikacji

strategicznej. Zgodnie z t# koncepcj# komunikacja strategiczna to „skoordynowane

i odpowiednio dostosowane zastosowanie dzia�a oraz zdolno!ci komunikacyjnych NATO –

Dyplomacji Publicznej, Dzia�alno!ci Prasowo-Informacyjnej, Wojskowej Dzia�alno!ci Prasowo-

Informacyjnej, Operacji Informacyjnych oraz Dzia�a (Operacji) Psychologicznych – w ramach

wsparcia sojuszniczej polityki, dzia�a i operacji prowadzonych w celu osi#gni$cia celów

NATO”53

. Uzupe�nieniem definicji komunikacji strategicznej s# definicje poszczególnych jej

elementów. Zgodnie z nimi istot# Dyplomacji Publicznej s# przedsi$wzi$cia z zakresu cywilnej

komunikacji NATO, uzupe�nione o dzia�ania i narz$dzia pomocnicze, które promuj#

!wiadomo!% i buduj# zrozumienie oraz wsparcie dla polityki przyj$tej przez NATO, a tak"e

krótko-, !rednio- oraz d�ugoterminowych dzia�a i operacji prowadzonych przez Sojusz.

Cywilna Dzia�alno!% Prasowo-Informacyjna to terminowe, dok�adne, aktywne i reaktywne

zaanga"owanie sektora cywilnego NATO w informowanie za po!rednictwem mediów o polityce

NATO oraz wynikaj#cych z jej za�o"e dzia�a oraz operacji. Natomiast Wojskowa Dzia�alno!%

Prasowo-Informacyjna stanowi funkcj$ zwi#zan# z odpowiedzialno!ci# za promowanie w!ród

obiektów oddzia�ywania wojskowych celów dzia�a podejmowanych przez NATO w celu

podniesienia poziomu !wiadomo!ci i lepszego zrozumienia militarnych aspektów

funkcjonowania Sojuszu. Dzia�alno!% ta obejmuje planowanie i realizacj$ za�o"e przyj$tych dla

w�a!ciwych relacji z mediami, komunikacj$ wewn$trzn# oraz relacje ze spo�eczno!ci#

53 Ibidem.

103

103

(spo�eczno ciami). Wojskowa Dzia�alno ! Prasowo-Informacyjna bezpo rednio wspiera

dowódc" na ka#dym szczeblu dowodzenia i dlatego uprawnienia w tym zakresie nie mog$ by!

delegowane (przekazywane) lub podporz$dkowane innym funkcjom sztabowym. Jest to wyra%ny

sygna� wskazuj$cy na bezpo rednie wsparcie udzielane dowódcy ze strony tego typu

dzia�alno ci, ale te# na bezpo redni$ (osobist$) odpowiedzialno ! dowódcy w tym zakresie.

Kolejny z komponentów – Operacje Informacyjne – zosta� zdefiniowany jako element

funkcjonalny, którego zasadniczym zadaniem jest doradztwo oraz koordynacja dzia�a&

realizowanych w sferze informacyjnej w celu osi$gni"cia po#$danych efektów w zakresie woli

dzia�ania, zrozumienia i zdolno ci przeciwnika, potencjalnego przeciwnika oraz innych obiektów

oddzia�ywania zatwierdzonych przez Rad" Pó�nocnoatlantyck$ w ramach wsparcia

prowadzonych operacji, a tak#e zada& i celów wyznaczonych przez Sojusz. Na szczególn$

uwag" zas�uguje wyró#nienie pi$tego elementu sk�adowego komunikacji strategicznej, czyli

Operacji (Dzia�a&) Psychologicznych. Zgodnie z obowi$zuj$c$ m.in. w Si�ach Zbrojnych RP

wyk�adni$ normatywn$ tego typu dzia�ania stanowi$ jeden z zasadniczych komponentów

Operacji Informacyjnych54

. Polityka NATO w zakresie komunikacji strategicznej nadaje

Dzia�aniom Psychologicznym rol" szczególn$, równowa#n$ z ca�o ciowo rozumian$ koncepcj$

Operacji Informacyjnych. Operacje Psychologiczne s$ w niniejszym dokumencie definiowane

zgodnie z przyj"tymi we wcze niejszych dokumentach za�o#eniami jako „planowe dzia�ania

psychologiczne prowadzone z wykorzystaniem metod komunikacji oraz innych rodków

skierowanych do zatwierdzonych odbiorców (audytoriów) celem wp�yni"cia na (kszta�towania)

sposob postrzegania (opinii), postaw i zachowa& warunkuj$cych osi$gni"cie celów politycznych

i wojskowych”55

. Kolejnym wartym podkre lenia zapisem pojawiaj$cym si"

w tym kluczowym dla sojuszniczej komunikacji strategicznej dokumencie jest wyra%ne

rozdzielenie funkcji Dzia�alno ci Prasowo-Informacyjnej oraz Operacji Informacyjnych. Zasad$

wynikaj$c$ z za�o#e& dotycz$cych relacji pomi"dzy tymi elementami (zdolno ciami) jest nakaz

zró#nicowania obsady kadrowej personelu odpowiedzialnego za prowadzenie dzia�a&

w wymienionych obszarach – niedopuszczalne jest jednoczesne wykonywanie zada& w tych

dwóch obszarach przez te same osoby funkcyjne (komórki sztabowe). Nale#y jednocze nie

zaznaczy!, #e opinie dotycz$ce wyalienowania komponentu Dzia�alno ci Prasowo-

54 Por. Regulamin dzia�a wojsk l!dowych. 55 MC 402/1 NATO Military Policy on Psychological Operations, NATO International Military Staff, 19 March

2003, s. 2.

104

104

Informacyjnej z ca�o ciowo rozumianego procesu planistycznego Operacji Informacyjnych

charakteryzuj! si" du#ym zró#nicowaniem56

.

Omawiany dokument pe�ni te# niezwykle u#yteczn! funkcj" w zakresie podzia�u zakresu

kompetencji i obowi!zków na�o#onych na poszczególne cia�a (elementy strukturalne) Sojuszu

w zakresie komunikacji strategicznej. Kluczowym elementem kszta�towania charakteru

komunikacji strategicznej NATO jest Rada Pó�nocnoatlantycka. Organ ten odpowiada

za okre lenie ramowych wytycznych dla wszelkiego rodzaju wysi�ków podejmowanych w sferze

komunikacji strategicznej, a tak#e za wskazanie politycznych oraz strategicznych kierunków

zaanga#owania Sojuszu w tym zakresie. Istot! tych dzia�a$ jest wdro#enie przyj"tej polityki,

a tak#e weryfikowanie jej za�o#e$ w odniesieniu do realiów wykonywanych zada$

(prowadzonych operacji). Organem wykonawczym jest natomiast Sekretarz Generalny NATO,

którego zadaniem jest opracowanie szczegó�owych wytycznych dla poszczególnych organów

Sojuszu zarówno cywilnych, jak i wojskowych, w tym dowództw si� sojuszniczych. Komitet

Wojskowy NATO jest odpowiedzialny za sformu�owanie (opracowanie) dokumentów

wyra#aj!cych przyj"t! przez Sojusz polityk" w zakresie Wojskowej Dzia�alno ci Prasowo-

Informacyjnej, Operacji Informacyjnych oraz Operacji Psychologicznych. Natomiast Naczelny

Sojuszniczy Dowódca w Europie oraz Najwy#szy Sojuszniczy Dowódca ds. Transformacji

opracowuj! wytyczne w zakresie komunikacji strategicznej dla odpowiednio podleg�ych

dowództw. Szczególn! rol" w realizacji dzia�a$ z zakresu komunikacji strategicznej odgrywa

Asystent Sekretarza Generalnego NATO ds. Dyplomacji Publicznej (Assistant Secretary

General for Public Diplomacy - ASG PDD), który nadzoruje koordynacj" wszelkich dzia�a$

z tego zakresu realizowanych przez cywilne i wojskowe organy NATO, a tak#e kieruje

przedsi"wzi"ciami z zakresu Dyplomacji Publicznej (za wyj!tkiem dzia�a$ medialnych

pozostaj!cych w gestii rzecznika prasowego NATO wyst"puj!cego w imieniu Sekretarza

Generalnego). W rzeczonym dokumencie zawarte zosta�y równie# sprecyzowane zakresy

obowi!zków innych, istotnych z punktu widzenia komunikacji strategicznej, organów takich jak

rzecznik prasowy NATO, doradca ds. Dzia�alno ci Prasowo-Informacyjnej Mi"dzynarodowego

Sztabu Wojskowego (International Military Staff - IMS), komórki Operacji Informacyjnych

IMS, szefa komórki komunikacji strategicznej SHAPE oraz odpowiednich oficerów prasowych.

Zakresy kompetencyjne zosta�y ponadto uzupe�nione o szczegó�owe zapisy reguluj!ce wzajemne

relacje poszczególnych organów, wytyczne koordynuj!ce i dekonfliktuj!ce realizowane przez

nie przedsi"wzi"cia, a tak#e odniesienia do wcze niej implementowanych dokumentów

56 Por. T. Kaca�a, Propaganda…, op. cit., s. 355; A. Antczak, Strategia informacji i komunikacji spo�ecznej NATO,

Kwartalnik Bellona, 2008, nr 4(655), s. 98.

105

105

reguluj�cych funkcjonowanie poszczególnych komponentów zakwalifikowanych do domeny

komunikacji strategicznej.

Innowacyjno ! Polityki NATO w zakresie komunikacji strategicznej wyra"a si#

w szczególnej roli przypisywanej przez ten dokument elektronicznej komunikacji spo$ecznej.

Dostrzega si# w nim bowiem znaczenie najnowszej technologii w procesie uzyskiwania

przewagi w rodowisku informacyjnym. Wykorzystanie tego rodzaju rodków komunikacji

spo$ecznej wi�"e si# jednak"e nie tylko z mo"liwo ciami, ale tak"e z pewnymi wyzwaniami.

Ogólne zasady zwi�zane z zakresem przys$uguj�cych poszczególnym organom uprawnie%

pozostaj� takie same. Zastosowanie najnowszej technologii wymaga od struktur cywilnych oraz

wojskowych Sojuszu dostosowania podejmowanych dzia$a% do ustale% (zalece%) z obszaru

bezpiecze%stwa prowadzonych dzia$a% (w tym bezpiecze%stwa informacyjnego) i poprawno ci

formu$owanego przekazu. Komunikacja strategiczna, jako proces, którego realizacja zwi�zana

jest z potrzeb� dost#pu do wspomnianej powy"ej, zaawansowanej technologii, w pewnych

swoich aspektach charakteryzuje si# wymogiem posiadania okre lonej, znacznej ilo ci zasobów,

w tym zasobów finansowych. W zwi�zku z tym, szczególnego znaczenia nabiera w tej sferze

nadzór odpowiednich organów finansowych NATO nad zasobami (osobowymi, technicznymi

i finansowymi) przeznaczonymi do prowadzenia efektywnej komunikacji strategicznej oraz do

realizacji przedsi#wzi#! przygotowawczo-rozwojowych (przygotowanie infrastruktury

technicznej, szkolenie personelu w zakresie poszczególnych zdolno ci funkcjonalnych). Do !

oczywiste jest zatem stwierdzenie zawarte w omawianym dokumencie mówi�ce, "e zasoby

niezb#dne do wykonywania zada% z zakresu komunikacji strategicznej b#d� pozyskiwane

(wykorzystywane) w ramach zatwierdzonego bud"etu (uzgodnionej alokacji rodków

finansowych). Prawid$owe i rzetelne sprawowanie nadzoru nad wykorzystaniem przydzielonych

rodków opiera si# na regularnym pomiarze skuteczno ci (efektywno ci) przedsi#wzi#!

komunikacji strategicznej. Ocena efektywno ci b#dzie zatem obejmowa! analiz# wykonania

poszczególnych zada%, dalszy rozwój (post#p) w d�"eniu do osi�gni#cia okre lonego celu oraz,

je"eli b#dzie to niezb#dne, redystrybucj# przydzielonych wcze niej zasobów.

Polityka NATO w zakresie komunikacji strategicznej jest dokumentem ogólnym,

co wynika z charakteru tego rodzaju dokumentów sojuszniczych. Okre la bowiem ramowe

podstawy doktrynalne, wskazuje ogólne za$o"enia oraz kierunek dalszego rozwoju opisywanej

koncepcji. Nie rozwi�zuje wszelkich potencjalnych problemów i w�tpliwo ci, jednak"e ujmuje

istot# danego procesu (komunikacji strategicznej), podaje kluczowe definicje oraz komponenty

(Dyplomacja Publiczna, Dzia$alno ! Prasowo-Informacyjna, Wojskowa Dzia$alno ! Prasowo-

Informacyjna, Operacje Informacyjne oraz Dzia$ania/Operacje Psychologiczne), a tak"e okre la

106

106

cel, zasady prowadzenia opisywanych dzia�a , relacje pomi!dzy kluczowymi strukturami

dowodzenia (kierowania) wraz z zakresami ich obowi"zków w przedmiotowym zakresie.

Wynikiem zainicjowania procesu modyfikacji koncepcji komunikacji strategicznej,

szczególnie w aspekcie zada wynikaj"cych z zakresu obowi"zków poszczególnych organów

strukturalnych, by�o opublikowanie kolejnego istotnego dokumentu dotycz"cego przedmiotowej

kwestii jakim jest Dyrektywa Sojuszniczego Dowództwa Operacji w sprawie komunikacji

strategicznej57

. Celem powy#szego dokumentu by�o przedstawienie wytycznych dotycz"cych

planowania i prowadzenia przedsi!wzi!$ z zakresu komunikacji strategicznej w ramach struktur

podleg�ych Sojuszniczemu Dowództwu Operacji (Allied Command Operations - ACO). Istotnym

elementem stanowi"cym warto%$ dodan" Dyrektywy, czyli kolejny etap rozwoju koncepcji

komunikacji strategicznej, jest przybli#enie kluczowych wyzwa stoj"cych przed Sojuszem

we wspó�czesnym %rodowisku informacyjnym. Wyra&nie wskazano tutaj bowiem na

wykorzystanie przez potencjalnego przeciwnika informacji jako or!#a, %rodka prowadzenia

walki, oddzia�ywania na strony konfliktu. Sytuacj", w której wyzwania tego rodzaju nabieraj"

szczególnego charakteru jest %rodowisko zagro#e asymetrycznych. Kolejnym istotnym

wyzwaniem jest utrzymanie poparcia w�asnej opinii publicznej oraz elementów (osób)

kszta�tuj"cych t! opini! dla dzia�a prowadzonych przez NATO oraz umo#liwienie

prawid�owego zrozumienia kroków podejmowanych przez si�y Sojuszu w imieniu tej#e opinii

w ramach prowadzonych operacji o zró#nicowanym charakterze. Okre%lenie wyzwa

wspó�czesnego %rodowiska prowadzonych dzia�a stanowi podstaw! do okre%lenia roli

odgrywanej w tych dzia�aniach przez komunikacj! strategiczn". Zgodnie z Dyrektyw�,

komunikacja strategiczna odgrywa kluczow" rol! w trakcie wszystkich faz prowadzonych

operacji oraz w zarz"dzaniu sposobem postrzegania wspomnianych dzia�a . Komunikacja

strategiczna wnosi tak#e swój bezpo%redni wk�ad w powodzenie dzia�a prowadzonych przez

ACO poprzez integracj! wszystkich aspektów planowania operacyjnego oraz planowania

polityki w tym zakresie, a tak#e w odpowiednio skoordynowan" realizacj! zaplanowanych

przedsi!wzi!$. Ogólna definicja komunikacji strategicznej zosta�a zaczerpni!ta

z wcze%niej omawianej publikacji, jednak#e dwa z elementów sk�adowych komunikacji

strategicznej – Cywilna Dzia�alno%$ Prasowo-Informacyjna oraz Dyplomacja Publiczna – zosta�y

wy�"czone spod podporz"dkowania ACO. Dlatego te# na potrzeby operacji prowadzonych przez

ACO komunikacja strategiczna zosta�a okre%lona jako skoordynowane i odpowiednio

dostosowane do sytuacji, prowadzone we wspó�pracy z Kwater" G�ówn" NATO, dzia�ania

57 AD 95-2 ACO Directive - ACO Strategic Communications, Supreme Headquarters Allied Powers Europe,

19 November 2009.

107

107

obejmuj�ce Wojskow� Dzia alno!" Prasowo-Informacyjn�, Operacje Informacyjne i Operacje

Psychologiczne, skoordynowane z innymi dzia aniami wojskowymi oraz realizowane zgodnie

z wytycznymi politycznymi Sojuszu z zamiarem osi�gni#cia celów operacji NATO. Dyrektywa

rozwija te$ koncepcj# w zakresie celu prowadzenia komunikacji strategicznej, szczególnie

w aspekcie audytoriów, do których skierowany jest jej przekaz. Do odbiorców oddzia ywania

zaliczone zosta y spo ecze%stwa (narody) pa%stw cz onkowskich NATO, podmioty partnerskie

Sojuszu, a tak$e audytoria funkcjonuj�ce w obszarze zainteresowania. W dalszej cz#!ci

dyrektywy okre!lone zosta y szczegó owe zakresy obowi�zków, uprawnienia oraz relacje

pomi#dzy poszczególnymi organami (strukturami) wchodz�cymi w sk ad (podleg ymi) ACO.

Mo$na zatem okre!li" te zagadnienia mianem zagadnie% organizacyjnych. W kwestiach

merytorycznych Dyrektywa sporo miejsca po!wi#ca narracji prowadzonego przekazu. Podkre!la

jednocze!nie niezmienno!" promowanego wizerunku NATO stanowi�cego „demokratyczny,

wielonarodowy sojusz zawarty ponad granicami w celu zapewnienia prowadzonej z odwag�

i kompetencj� obrony naszych domów (ojczyzn) przed zagro$eniem”58

. Kontynuuj�c

promowanie powy$szego wizerunku ACO, odgrywa rol# wykonawcz� w zakresie tematów

realizowanego przekazu informacyjnego. Ogólne wytyczne w zakresie tre!ci przekazu okre!lane

s� przez Kwater# G ówn� NATO (kluczow� rol# pe ni� tu Sekretariat Mi#dzynarodowy oraz

Mi#dzynarodowy Sztab Wojskowy). Natomiast ACO wspierane przez instrumenty komunikacji

strategicznej bierze aktywny udzia w procesie tworzenia tematów i formu owaniu przekazu,

które s� nast#pnie przedstawiane Radzie Pó nocnoatlantyckiej, rozpowszechnia je szybko i na

szerok� skal# w atwo dost#pnej oraz zrozumia ej formie, zapewnia monitorowanie oraz

aktualizacj# rozpowszechnianych tematów, a tak$e powi�zanie tre!ci z prowadzonymi

dzia aniami, obserwuj�c jednocze!nie efekty prowadzonej komunikacji strategicznej. Dyrektywa

zawiera tak$e wytyczne dotycz�ce wspomnianych ju$ obiektów oddzia ywania,

wykorzystywanej technologii, zdolno!ci i zasobów, a tak$e oceny skuteczno!ci prowadzonego

komunikowania oraz budowania potencja u w tym zakresie. Za �cznik do Dyrektywy zawiera

wytyczne dotycz�ce strukturalno-funkcjonalnej koordynacji przedsi#wzi#" z zakresu

komunikacji strategicznej realizowanej na szczeblu ACO. Jest to tak$e istotny czynnik

wp ywaj�cy na rozwój koncepcji komunikacji strategicznej, poniewa$ dotychczas opisywane

funkcje realizowane w ramach tego procesu znajduj� swoje odzwierciedlenie w systemie

strukturalnym dowództw, co pozwala m.in. na wyznaczenie osób (podmiotów)

odpowiedzialnych wy �cznie za kwestie tak zinterpretowanego oddzia ywania informacyjnego

58 Ibidem, s. 9.

108

108

i unikni�cie realizacji wspomnianych przedsi�wzi� w ramach tzw. obowi!zków dodatkowych

(dual hatted functions/roles).

Dyrektywa Sojuszniczego Dowództwa Operacji w sprawie komunikacji strategicznej

stanowi kolejny krok w rozwoju komunikacji strategicznej. Nie zmienia ona zasadniczych

za"o#e$ zawartych w Polityce NATO w zakresie komunikacji strategicznej, lecz je uzupe"nia,

uszczegó"awia i doprecyzowuje. Jako dokument ni#szego szczebla w hierarchii dokumentów

sojuszniczych szczegó"owo okre%la sposób wdro#enia ustalonej przez NATO polityki w ramach

funkcjonowania struktur ACO.

Ostatnim z kluczowych, obowi!zuj!cych obecnie dokumentów jest opracowana przez

Sojusznicze Dowództwo ds. Transformacji (Allied Command Transformation - ACT) i wydana

w 2010 roku Wojskowa koncepcja komunikacji strategicznej NATO59

. Jest to najobszerniejszy

jak dotychczas dokument po%wi�cony tej problematyce opublikowany przez Sojusz. Koncepcja

stanowi de facto podsumowanie dotychczas wypracowanych za"o#e$ komunikacji strategicznej.

W wyra&ny sposób okre%la powi!zanie komunikacji strategicznej z zatwierdzon! przez Rad�

Pó"nocnoatlantyck! i tym samym przyj�t! do realizacji przez Sojusz strategi! informacyjn!,

wskazuje na koordynacyjny charakter Operacji Informacyjnych i jednocze%nie podkre%la

wspominan! wcze%niej odr�bno% tych operacji oraz Dzia"alno%ci Prasowo-Informacyjnej.

Ponadto w dokumencie tym ponownie wspomina si� o potrzebie integracji zarówno

planistycznej, jak i wykonawczej przedsi�wzi� z zakresu komunikacji strategicznej w ramach

wszechstronnie rozumianych operacji wojskowych. Dostrzegane jest równie# znaczenie

przywództwa i odpowiedzialno%ci dowódców wszystkich szczebli za w"a%ciwie prowadzone

komunikowanie si� z obiektami oddzia"ywania, a tak#e potrzeby w zakresie modyfikowania

istniej!cych struktur organizacyjnych, tak jak ma to miejsce w przypadku postulatów zmian

organizacyjnych b�d!cych rezultatem przyj�cia przez Sojusz koncepcji dzia"a$

sieciocentrycznych. Istotn! modyfikacj! stanowi!c! rozwini�cie wcze%niejszych inicjatyw jest

po"o#enie nacisku na konieczno% delegowania uprawnie$ z zakresu komunikacji strategicznej

(rozpowszechniania przekazu informacyjnego bazuj!cego na s"owie, d&wi�ku i obrazie) do jak

najni#szego szczebla w "a$cuchu dowodzenia. Koncepcja sporo miejsca po%wi�ca zdolno%ciom

warunkuj!cym prowadzenie komunikacji strategicznej oraz odpowiedniemu poziomowi

przygotowania personelu – w zakresie szkoleniowym i kompetencyjnym – a tak#e rozwijaniu

i budowaniu potencja"u w tym zakresie.

59 NATO Military Concept for Strategic Communications, Allied Command Transformation, 27 July 2010.

109

109

Wojskowa koncepcja komunikacji strategicznej NATO jest kolejnym krokiem na drodze

do budowy rzeczywistego potencja�u Sojuszu w sferze komunikacji strategicznej. Zwraca ona

uwag na kluczow! rol odgrywan! przez si�y zbrojne w sferze realizacji zada" z tego zakresu,

szczególnie na ni#szych poziomach kierowania (dowodzenia). Komunikacja strategiczna stanowi

kluczowy element w szerokim spektrum przedsi wzi $ realizowanych w celu dotarcia do

odbiorców z okre%lonym, zgodnym z celami i interesami Sojuszu przekazem. Strukturami, które

odgrywaj! kluczow! rol w budowaniu potencja�u NATO w tym zakresie s!: Sojusznicze

Dowództwo Operacji oraz Sojusznicze Dowództwo Transformacji.

Problematyka komunikacji strategicznej jest tak#e szeroko dyskutowana na ró#nego

rodzaju spotkaniach, konferencjach seminariach i grupach roboczych. Dotyczy to zarówno

spotka" po%wi conych bezpo%rednio problematyce komunikacji strategicznej, jak i dziedzin

pokrewnych (dzia�ania informacyjne/dzia�ania psychologiczne). Przyk�adem spotkania

po%wi conego szeroko poj tej problematyce oddzia�ywania informacyjnego jest po�!czona

konferencja operacji psychologicznych i informacyjnych, po której nast!pi�o spotkanie Grupy

Roboczej Komitetu Wojskowego NATO ds. Operacji Informacyjnych. Ca�o%$ przedsi wzi $

odby�a si w dniach 24–28 kwietnia 2012 r. w Kopenhadze. Si�y Zbrojne RP by�y

reprezentowane przez przedstawicieli Zarz!du Planowania Operacyjnego P3 i Zarz!du Analiz

Wywiadowczych i Rozpoznawczych P2 Sztabu Generalnego Wojska Polskiego, Centrum

Doktryn i Szkolenia SZ oraz Centralnej Grupy Dzia�a" Psychologicznych. G�ównym celem

wspólnej konferencji obszarów operacji informacyjnych i dzia�a" psychologicznych by�o

zaprezentowanie najnowszych kierunków rozwoju i zastosowania tre%ci zwi!zanych

z uzyskiwaniem i utrzymywaniem dominacji informacyjnej w %rodowisku informacyjnym

(Information Environment - IE), ze szczególnym uwzgl dnieniem %rodowiska dzia�a"

(Operational Environment - OE), w których Sojusz prowadzi operacje. Na szczególn! uwag

z punktu widzenia problematyki komunikacji strategicznej zas�ugiwa�y nast puj!ce tematy

poruszone w trakcie konferencji: dzia�ania pozbawione przemocy oraz PSYOPS w %wietle

wydarze" w Tunezji i Egipcie, wykorzystanie szans w obszarze zaanga#owania – w�oskie

podej%cie do uzyskiwania przewagi informacyjnej oraz szkolenie personelu w tym zakresie,

a tak#e zrozumienie %rodowiska mediów i ich nastawienia we wsparciu dzia�a" z zakresu

dyplomacji publicznej.

W trakcie spotkania Grupy Roboczej przedstawiciele szeregu pa"stw przedstawili swoje

osi!gni cia w zakresie wysi�ków podejmowanych na rzecz wzmacniania obszaru

informacyjnego zaanga#owania. Przedstawiciel Francji przedstawi� za�o#enia reorganizacji si�

zaanga#owanych w odpowiednie kszta�towanie %rodowiska informacyjnego. Zgodnie z now!

110

110

francusk� doktryn� podj te zosta!y dzia!ania maj�ce na celu utworzenie centrum obejmuj�cego

szerokie spektrum dzia!a", w tym operacje informacyjne (INFO OPS), wojskowy publiczny

przekaz medialny (MPA), wspó!prac cywilno-wojskow� (CIMIC), dzia!ania psychologiczne

(PSYOPS) oraz wojska specjalne (Special Operations Forces - SOF). Centrum ma nosi# nazw

Centrum Oddzia!ywania/Wp!ywu (Influence Activities). Natomiast przedstawiciel Holandii

poinformowa! o podj ciu wysi!ków zmierzaj�cych do utworzenia instytucji obejmuj�cej swoimi

kompetencjami dzia!ania z zakresu PSYOPS, CIMIC oraz budowania $wiadomo$ci kulturowej

$rodowiska operacyjnego (dzia!a"). Przedstawiciel Litwy przedstawi! informacj dotycz�c�

utworzenia na szczeblu strategicznym Departamentu Komunikacji Strategicznej, który jest

podporz�dkowany bezpo$rednio szefowi obrony (Chief of Defence - CHOD) i obejmuje swoimi

kompetencjami obszar operacji informacyjnych oraz wojskowego publicznego przekazu

medialnego. Nale%y tu wyra&nie podkre$li# zadanie postawione wspomnianemu departamentowi

– ma on oddzia!ywa# na proces decyzyjny potencjalnego przeciwnika poprzez emisj

skoordynowanego przekazu informacyjnego (wywieranie wp!ywu). Z kolei przedstawiciel

Wielkiej Brytanii zaprezentowa! zmiany w za!o%eniach doktrynalnych oraz strukturze si!

zbrojnych wynikaj�ce z potrzeby dostosowania procesu planowania i prowadzenia operacji do

kluczowego elementu jakim jest w!a$ciwy przekaz informacyjny. Wed!ug koncepcji brytyjskiej

nale%y rozszerzy# obszar informacyjnego zaanga%owania i w ramach jednej funkcjonalnej

p!aszczyzny (Information Activities - IA) skoordynowa# operacje w mediach (Media

Operations), operacje informacyjne, wspó!prac cywilno-wojskow� oraz bezpiecze"stwo

operacji (Operations Security - OPSEC). Natomiast na uwag zas!uguje te% nowa niemiecka

koncepcja utworzenia Centrum Komunikacji Operacyjnej na bazie Centrum Operacji

Psychologicznych (Informacyjnych). Decyzja dotycz�ca wspomnianego Centrum zosta!a podj ta

w oparciu o dwa istotne za!o%enia. Pierwsze z nich dotyczy pojawienia si nowych zagro%e"

wynikaj�cych z rozwoju technologii informacyjnej stwarzaj�cej nieograniczone mo%liwo$ci

potencjalnemu przeciwnikowi do manipulacji nastrojami spo!ecznymi poprzez emisj w!a$ciwie

skonstruowanej informacji, czyli pozyskania zdolno$ci do nieograniczonego oddzia!ywania,

g!ównie na narodowe i operacyjne, ale tak%e mi dzynarodowe $rodowisko informacyjne. Drugie

za!o%enie odnosi si do potrzeby efektywnego wykorzystania si! zbrojnych na teatrze dzia!a".

Osi�gni cie po%�danych efektów w $rodowisku dzia!a" uzale%nione jest nie tylko od w!a$ciwego

sposobu postrzegania si! wojskowych przez spo!eczno$# lokaln�, ale tak%e, je$li nie przede

wszystkim, od pozytywnego odbioru decyzji politycznych dotycz�cych wys!ania tych%e si! przez

spo!ecze"stwo w kraju. W obszar kompetencji Centrum Komunikacji Operacyjnej wejd�

111

111

operacje informacyjne, operacje psychologiczne oraz cztery departamenty (dowodzenia,

operacyjny, si� manewrowych/zdolnych do przerzutu oraz rozwoju i szkolenia).

Niezwykle istotnym tematem poruszanym w trakcie niniejszego spotkania by� aktualny

status wytycznych zawartych w planie implementacji komunikacji strategicznej w NATO

(StratCom Implementation Guidelines - SCIG). Prace nad tym dokumentem s aktualnie

prowadzone pod przewodnictwem Asystenta Sekretarza Generalnego NATO ds. Dyplomacji

Publicznej. Wspomniany dokument podlega ocenie przez Komitet Wojskowy NATO

i zatwierdzeniu przez Rad! Pó�nocnoatlantyck . Ze wzgl!du na zmiany podejmowane

w strukturze dowodzenia Sojuszu oraz nowelizacj! dyrektywy ACO 95-2 dotycz cej

komunikacji strategicznej, pa"stwa cz�onkowskie zastrzeg�y sobie mo#liwo$% przeanalizowania

tego dokumentu i wystosowania uwag w ramach przedstawienia stanowisk narodowych podczas

Grupy Roboczej Komitetu Wojskowego po$wieconej operacjom informacyjnym.

Przyk�adem spotkania bezpo$rednio zwi zanego z problematyk komunikacji

strategicznej jest coroczna konferencja dotycz ca wspomnianego obszaru NATO Strategic

Communications Conference, która w 2012 roku odby�a si! w Izmirze (Turcja). Stron! polsk

w trakcie tej konferencji reprezentowali przedstawiciele Zarz du Planowania Operacyjnego P3

SG WP. G�ównym celem konferencji by�a kontynuacja dyskusji oraz wymiana do$wiadcze"

dotycz cych czynników kszta�tuj cych wspó�czesny wymiar procesu sojuszniczej komunikacji

strategicznej z punktu widzenia teorii i praktyki informacyjnego oddzia�ywania na operacje

realizowane przez NATO. Konferencja obejmowa�a nast!puj ce bloki tematyczne: kierunki

rozwoju komunikacji strategicznej (polityka i doktryna NATO), rozwój spo�eczno$ci

komunikacji strategicznej w okresie przemian (transformacji Sojuszu), komunikacja strategiczna

na szczeblu strategicznym i operacyjnym (tera&niejszo$% i przysz�o$%), integracja narracji

przekazu informacyjnego ze strategi informacyjn , targeting a pomiar skuteczno$ci

prowadzonych dzia�a", a tak#e profesjonalizm, wspó�praca i oddzia�ywanie jako g�ówne

kierunki aktywno$ci w obszarze komunikacji strategicznej. Kluczowe dla w�a$ciwego

zrozumienia rozwoju koncepcji komunikacji strategicznej jest niew tpliwie zidentyfikowanie

wszelkich zjawisk, w tym negatywnych, charakteryzuj cych kszta�towanie si! tego procesu.

Dlatego te# do czynników wp�ywaj cych na aktualny stan post!pu procesu rozwoju komunikacji

strategicznej w NATO zaliczono: niskie, niezapewniaj ce mo#liwo$ci oddzia�ywania oraz

rozwoju osobistego oficerów, stopnie etatowe komórek organizacyjnych StratCom, które nie

pozwalaj na realne kszta�towanie obszaru komunikacji strategicznej; zbyt ma�e komórki

organizacyjne na wszystkich szczeblach dowodzenia; potrzeb! uj!cia problematyki komunikacji

strategicznej jako domeny odpowiedzialno$ci dowódców; niewystarczaj ce przygotowanie

112

112

merytoryczne personelu; brak stosownych, obowi�zuj�cych dokumentów doktrynalnych; a tak e

zró nicowane podej!cie do problematyki komunikacji strategicznej w poszczególnych krajach.

Podkre!lony zosta" te charakter komunikacji strategicznej, która powinna by# rozumiana jako

proces obejmuj�cy koordynacj$ i doradztwo, a nie jako element decyzyjny. Ponadto w trakcie

spotkania podnoszono tak e kwestie równowagi znaczeniowej pomi$dzy oddzia"ywaniem

niekinetycznym podejmowanym na wspó"czesnym polu walki w ramach przedsi$wzi$#

komunikacji strategicznej a dzia"aniami kinetycznymi, pewnego rodzaju niezale no!ci realizacji

procesu komunikacji strategicznej od aktualnej sytuacji operacyjnej – komunikacja strategiczna

wspiera bowiem wszelkiego typu dzia"ania poprzez kszta"towanie !rodowiska dzia"a%, znaczenia

zaanga owania najwy szej rangi dowódców/przywódców (Key Leader Engagement - KLE)

podkre!laj�cych wa no!# przekazu. Zwrócono tak e uwag$ na konieczno!# wypracowania

mierników (wska&ników) pozwalaj�cych na rzetelne okre!lenie efektów dzia"a% podejmowanych

w ramach komunikacji strategicznej oraz zale no!# powodzenia przyj$tej narracji od spójno!ci

przekazu z za"o eniami strategii informacyjnej.

Reasumuj�c, mo na stwierdzi#, e stosunkowo nowa koncepcja komunikacji

strategicznej w ci�gu ostatnich kilku lat przesz"a szereg zasadniczych zmian. Jednak e pomimo

przedefiniowania zakresu jej komponentów sk"adowych, istota tego rodzaju komunikacji

pozosta"a niezmieniona – dotarcie z odpowiednim przekazem do okre!lonego odbiorcy w celu

umo liwienia w"a!ciwego postrzegania dzia"a% prowadzonych przez Sojusz. Wspomniany okres

charakteryzowa" si$ tak e powo"aniem szeregu struktur funkcjonalnych zajmuj�cych si$

problematyk� komunikacji strategicznej oraz okre!leniem nowych obowi�zków i uprawnie%

struktur ju istniej�cych w celu osi�gni$cia okre!lonego poziomu koordynacji. Komunikacja

strategiczna to tak e odwo"anie do najnowszych osi�gni$# cywilizacyjnych. Odnosi si$ to nie

tylko do rozwoju zaawansowanych technologii komunikacyjnych (informacyjnych), ale tak e do

zupe"nie nowych zjawisk charakteryzuj�cych si$ ogromnym potencja"em w zakresie

kszta"towania wspó"czesnego !wiata, o czym najlepiej !wiadczy wykorzystanie szeroko

rozumianych mediów spo"eczno!ciowych (social media) do zainicjowania systemowych zmian

politycznych w okre!lonych regionach globu.

Dynamiczny rozwój komunikacji strategicznej na !wiecie znalaz" swoje odzwierciedlenie

tak e w Si"ach Zbrojnych RP. Problematyka komunikacji strategicznej do niedawna pozostawa"a

w obszarze zainteresowania Oddzia"u Analiz Operacyjnych Zarz�du Planowania Operacyjnego

P-3 Sztabu Generalnego Wojska Polskiego. Jednak e z ko%cem maja 2012 roku Zast$pca Szefa

Sztabu Generalnego WP postawi" Dyrektorowi Centrum Doktryn i Szkolenia Si" Zbrojnych

zadanie dotycz�ce podj$cia prac nad opracowaniem systemowych rozwi�za% w zakresie

113

113

komunikacji strategicznej w Si�ach Zbrojnych RP obejmuj cych swoim zasi!giem szczebel

strategiczny, operacyjny i taktyczny. Zgodnie z wymogami okre"lonymi w postawionym zadaniu

i wynikaj cymi z dotychczas przeprowadzonych analiz, poziom strategiczny powinien

integrowa# dost!pne w Si�ach ZBrojnych RP kluczowe zdolno"ci do prowadzenia dzia�a$

w sferze informacyjnej, konsoliduj c wykorzystanie obszarów dzia�a$ psychologicznych,

operacji informacyjnych i wojskowego publicznego przekazu medialnego (Military Public

Affairs - MPA). Do podstawowych zada$ przysz�ych komórek odpowiedzialnych za prowadzenie

komunikacji strategicznej zaliczono zapewnienie spójno"ci przekazu na wszystkich szczeblach

organizacyjnych Si� Zbrojnych RP dla wsparcia interesów narodowych, wzmacnianie wizerunku

Si� Zbrojnych RP w"ród odbiorców docelowych (obiektów oddzia�ywania), w tym kszta�towanie

pozytywnego wizerunku pa$stwa w trakcie prowadzenia dzia�a$ poza jego granicami, a tak%e

planowanie po% danych efektów informacyjnych wp�ywaj cych na skuteczno"# i efektywno"#

wykorzystania przeznaczonych si� oraz "rodków. Centrum Doktryn i Szkolenia SZ zosta�o

zobligowane do okre"lenia zada$ w obszarze komunikacji strategicznej na szczeblu

strategicznym, operacyjnym i taktycznym, do zaproponowania struktur organizacyjnych do

realizacji wspomnianych zada$ oraz okre"lenia ich podleg�o"ci s�u%bowej na wymienionych

szczeblach. Projekt koncepcji komunikacji strategicznej ma by# przedstawiony do zatwierdzenia

w grudniu 2013 roku, a nast!pnie ma podlega# procedurze wdro%eniowej.

Wyodr!bnienie przez dokumenty sojusznicze Dzia�a$ Psychologicznych jako jednego

z pi!ciu filarów komunikacji strategicznej, zajmuj cego pozycj! równorz!dn z Operacjami

Informacyjnymi, a tak%e ugruntowana tradycja tego typu dzia�a$ prowadzonych przez Si�y

Zbrojne RP60

pozwala okre"li# PSYOPS mianem instrumentu kluczowego dla rozwoju polskiej

koncepcji komunikacji strategicznej. Wynika to mi!dzy innymi z faktu zdobycia przez polskie

dzia�ania psychologiczne bogatego do"wiadczenia w toku realizacji zada$ poza granicami kraju,

zarówno w ramach zada$ mandatowych wykonywanych w ramach si� wielonarodowych

(sojuszniczych) – SFOR/EUFOR, jak i w ramach Polskich Kontyngentów Wojskowych w Iraku

i Afganistanie, #wicze$ mi!dzynarodowych i krajowych oraz wypracowania optymalnych

struktur dowodzenia i realizacji zada$, osi gni!cia wysokiego poziomu zaawansowania

technologii stosowanych do prowadzenia tego typu dzia�a$, wyszkolenia kolejnych pokole$

specjalistów dzia�a$ psychologicznych, a tak%e obj!cia przez oficerów posiadaj cych bogate

do"wiadczenie w tym zakresie stanowisk w kluczowych instytucjach i dowództwach Si�

Zbrojnych RP (AON, CDiS SZ, ZAWIR-P2 SG WP, DO SZ, DWL d, DWS). Kolejnym

60 22 czerwca 2012 roku Centralna Grupa Dzia�a$ Psychologicznych obchodzi�a dziesi!ciolecie swojego istnienia.

114

114

czynnikiem wp�ywaj cym na kszta�towanie roli dzia�a! psychologicznych w strukturze

elementów zaliczanych w sk�ad komunikacji strategicznej jest du"a dynamika zmian ju"

zrealizowanych i planowanych do wdro"enia w Si�ach Zbrojnych RP. Przyk�adem tego rodzaju

zmian dotycz cych koncepcji struktur odpowiedzialnych za prowadzenie dzia�a! w #rodowisku

informacyjnym jest utworzenie, a nast$pnie, po okresie kilkuletniego funkcjonowania,

likwidacja Wydzia�u Dzia�a! Informacyjnych w Zarz dzie Operacji L dowych G3 Dowództwa

Wojsk L dowych. W tym okresie struktury dzia�a! psychologicznych nieprzerwanie

funkcjonowa�y, zapewniaj c wsparcie zwi zkom operacyjnym i taktycznym, a tak"e oddzia�om

i pododdzia�om realizuj cym zadania zarówno na terenie kraju, jak i poza jego granicami.

Oczywi#cie, komunikacja strategiczna to nie tylko dzia�ania psychologiczne czy operacje

informacyjne, jednak"e aktualnie stopie! zaanga"owania pozosta�ych potencjalnych elementów

sk�adowych szeroko rozumianych dzia�a! w sferze informacyjnej prowadzonych przez Si�y

Zbrojne RP pozostawia wiele do "yczenia. Cz$#% personelu zespo�ów prasowo-informacyjnych

czy walki elektronicznej nie wykazuje zainteresowania integracj wysi�ków w ramach operacji

informacyjnych czy komunikacji strategicznej, traktuj c tego rodzaju przedsi$wzi$cia

w najlepszym przypadku jako „z�o konieczne”. W zwi zku z tym, z du" doz

prawdopodobie!stwa stwierdzi% mo"na, "e kluczowa rola dzia�a! psychologicznych znajdzie

swoje odzwierciedlenie w polskiej koncepcji komunikacji strategicznej.

Wnioski

Udzielenie odpowiedzi na pytanie o wspó�czesne tendencje rozwojowe dzia�a!

psychologicznych prowadzonych przez Si�y Zbrojne RP wymaga�o scharakteryzowania dwóch

kluczowych obszarów aktywno#ci w sferze informacyjnej, czyli dzia�a! (operacji)

informacyjnych oraz komunikacji strategicznej. Prognozowanie rozwoju wszelkiego rodzaju

koncepcji jest przedsi$wzi$ciem niezwykle trudnym. Dlatego te" bardzo wa"ne jest

maksymalnie dok�adne przeanalizowanie aktualnych trendów z t koncepcj zwi zanych.

W przypadku dzia�a! psychologicznych tego rodzaju analiza by�a dodatkowo utrudniona

poprzez fakt zaliczenia tego typu dzia�a! zarówno do obszaru operacji informacyjnych, jak i do

szerzej rozumianych przedsi$wzi$% z zakresu komunikacji strategicznej.

Tradycyjnie pojmowane dzia�ania psychologiczne s aktualnie zaliczane do elementów

tworz cych grup$ operacji informacyjnych. Tendencja ta odzwierciedlona jest zarówno

w dokumentach sojuszniczych (MC 422), jak i narodowych (Regulamin dzia�a Wojsk

L!dowych). Na uwag$ zas�uguje tutaj jednak pojawiaj ca si$ w coraz wi$kszej liczbie pa!stw

115

115

tendencja do modyfikowania nazewnictwa/terminologii z tymi dzia�aniami zwi zanej,

jak i nazwy samych dzia�a! (np. MISO). Mo"na wi#c wnioskowa$, "e dzia�ania psychologiczne

jako element operacji informacyjnych stanowi$ b#d kluczowy instrument kszta�towania

informacyjnego wymiaru przestrzeni dzia�a!. Naturalnie je"eli operacje tego typu nie zostan

sprowadzone do roli jedynie narz#dzia koordynuj cego w ramach szerszej koncepcji (np.

komunikacji strategicznej). Operacje informacyjne w Si�ach Zbrojnych RP przechodz aktualnie

proces poszukiwania odpowiedniego miejsca w ca�o%ciowym systemie dzia�a!, co przejawia si#

mi#dzy innymi tworzeniem i likwidowaniem struktur za te dzia�ania odpowiedzialnych

(DWL d). Na tym tle nieprzerwane funkcjonowanie i rozwój polskich dzia�a! psychologicznych

jawi$ si# mo"e jako gwarancja zachowania spójno%ci przekazu informacyjnego. Tak"e praktyka

przyj#ta przez dowódców poszczególnych szczebli w odniesieniu do zarz dzania strukturami

szeroko rozumianego %rodowiska informacyjnego wyra&nie wskazuje na przypisywanie

dzia�aniom psychologicznym decyduj cej roli w ramach prowadzonych przez Si�y Zbrojne RP

operacji informacyjnych.

Zupe�nie nowego znaczenia nabieraj z kolei dzia�ania psychologiczne w ramach szerszej

koncepcji oddzia�ywania informacyjnego, czyli koncepcji komunikacji strategicznej. Problem

z prognozowaniem rozwoju dzia�a! psychologicznych w ramach przedsi#wzi#$ z zakresu

komunikacji strategicznej polega na tym, "e koncepcja ta jest dopiero opracowywana

i stosunkowo trudno jest tutaj okre%li$ rol#, któr w jej ramach odgrywa$ b#d dzia�ania

psychologiczne. Na podstawie zmian zachodz cych w rodz cej si# koncepcji komunikacji

strategicznej i odzwierciedlonych w poszczególnych dokumentach publikowanych przez Sojusz

mo"na stwierdzi$, "e stopniowo wzrasta w ramach tej koncepcji znaczenie dzia�a!

psychologicznych, które s aktualnie zaliczane, obok operacji informacyjnych, do pi#ciu

podstawowych elementów cywilno-wojskowych t# koncepcj# tworz cych61

. Bior c pod uwag#

wielokierunkowo%$ oddzia�ywania prowadzonego w ramach komunikacji strategicznej –

oddzia�ywanie zarówno na zewn#trznych odbiorców, jak i budowanie odpowiedniego poziomu

%wiadomo%ci u cz�onków w�asnej organizacji, obywateli w�asnego kraju (komunikacja

wewn#trzna) – mo"na wnioskowa$, "e w niedalekiej przysz�o%ci mo"e doj%$ do znacznej

modyfikacji doktrynalnych za�o"e! prowadzenia dzia�a! psychologicznych i liberalizacji

ogranicze! na nie na�o"onych, szczególnie w odniesieniu do doboru obiektów oddzia�ywania.

Mo"e to skutkowa$ znacznym rozszerzeniem zakresu dopuszczalnych obiektów oddzia�ywania

psychologicznego, przede wszystkim o audytoria wewn#trzne (krajowa opinia publiczna).

61 Szerzej w T. Kaca�a, Komunikacja strategiczna, Przegl d Morski, 2012, nr 02(059).

116

116

Gdyby jednak nie dosz�o do zliberalizowania ogranicze w tym zakresie, wówczas dzia�ania

psychologiczne stanowi! b"d# zasadniczy element wykonawczy projektuj#cy, wykonuj#cy

i rozpowszechniaj#cy odpowiednio zaplanowany przekaz informacyjny, którego celem b"dzie

wywarcie okre$lonego wp�ywu na obiekty oddzia�ywania. B"dzie to mo%liwe poprzez

zestawienie ze sob# dost"pnych zdolno$ci informacyjnych w ramach postulowanych

komórek/struktur zintegrowanego wp�ywu informacyjnego. Niezwykle wa%ne jest jednocze$nie

zaanga%owanie maksymalnie du%ej liczby dost"pnych instrumentów komunikowania

spo�ecznego i to zarówno pozostaj#cych w dyspozycji si� zbrojnych, jak i pozyskanych

z cywilnego (niemilitarnego) sektora informacyjnego. Konieczno$ci# wydaje si" te% korzystanie

z ogólnodost"pnych sposobów wymiany informacji pomi"dzy lud&mi, jakimi niew#tpliwie s#

dzisiaj media spo�eczno$ciowe.

Literatura

1. AD 95-2 ACO Directive - ACO Strategic Communications, Supreme Headquarters Allied

Powers Europe, 19 November 2009.

2. AJP-01 (B), Allied Joint Doctrine, NATO, 1999.

3. Antczak A., Strategia informacji i komunikacji spo�ecznej NATO, Kwartalnik Bellona, 2008,

nr 4(655).

4. Antczak A., Wojskowe s�u by prasowe wybranych pa!stw NATO, Kwartalnik Bellona, 2009,

nr 1(656).

5. Campen A., The First Information War. The Story of Communications, Computers and

Intelligence Systems in the Persian Gulf War, Fairfax 1992.

6. Ciborowski L., Walka informacyjna, Toru 1999.

7. Falicber O., Shilka versus the B-52, Krasnaja Zwiezda, April 3rd

1991.

8. FM 100-6, Information Operations, Department of the Army, August 1996.

9. Fredericks B. E., Information Warfare at the Crossroads, Joint Force Quarterly, 1997,

Summer.

10. Ga�#zka M., Koncepcja Effect-Based Approach to Operations - nowe wyzwanie, My$l

Wojskowa, 2006, nr 6.

11. Information Operations. Air Force Doctrine Document 2-5, 5 August 1998.

12. Information Operations Handbook, Joint Warfare Centre, 2008.

13. Josten R. J., Strategic Communication: Key Enabler for Elements of National Power, IO

Sphere, 2006.

14. JP 3-13, Information Operations, 2006.

15. JP 3-13, Joint Doctrine for Information Operations, Joint Chiefs of Staff, 9 October 1998.

16. Kaca�a T., Komunikacja strategiczna, Przegl#d Morski, 2012, nr 02(059).

17. Kaca�a T., Komunikacja strategiczna - utopia czy konieczno"#?(artyku� dyskusyjny),

Przegl#d Wojsk L#dowych, 2010, nr 11(041)

18. Kaca�a T., Komunikacja strategiczna - wyzwanie dla w�adzy wykonawczej?, Studia

Politologiczne, Instytut Nauk Politycznych Uniwersytetu Warszawskiego, Warszawa 2011,

vol. 20.

19. Kaca�a T., Propaganda marketingowa, Public Relations czy Public Affairs jako element

komunikacji strategicznej?, Zeszyty Naukowe AON, 2010, nr 4(81).

117

117

20. Kaczy�ski A., Banasik M., Prowadzenie przysz�ych operacji NATO na zasadzie

oczekiwanych rezultatów. Cz !" I, My l Wojskowa, 2006, nr 4.

21. Koziej S., Ci#g�o!" oddzia�ywania na przeciwnika podczas natarcia, My l Wojskowa, 1978,

nr 5.

22. Koziej (red.) S., Dzia�ania taktyczne wojsk l#dowych, AON, Warszawa 1992.

23. Libicki M. C., What Is Information Warfare? Washington 1995.

24. MC 402/1, NATO Military Policy on Psychological Operations, NATO International

Military Staff, 19 March 2003.

25. MC 422/3, NATO Policy on INFO OPS, 2007.

26. NATO Military Concept for Strategic Communications, Allied Command Transformation,

27 July 2010.

27. Nowacki G., Dzia�ania informacyjne w operacjach po�#czonych. Rozprawa habilitacyjna,

Zeszyty Naukowe AON 2004, Dodatek.

28. Nowacki G., Operacje informacyjne. Studium teoretyczne, AON, Warszawa 2001.

29. Nowak A., Dzia�ania psychologiczne w konfliktach zbrojnych, AON, Warszawa 2007.

30. Peterson K., Pracht U., Information warfare, Soldat und Technik, 1995, nr 12.

31. PO (2009) 0141, NATO Strategic Communications Policy, NATO International Staff, 29

September 2009.

32. Podkowski A., Si�y, !rodki i mo$liwo!ci oddzia�ywania psychologicznego armii

ameryka%skiej podczas konfliktu zbrojnego, AON, Warszawa 1998.

33. QDR Execution Roadmap for Strategic Communication, U.S. Department of State, 2006.

34. Report of Defense Science Board Task Force on Strategic Communication, U.S. Department

of Defense, 2004.

35. Strategic Communication in Multinational Coalition Operations Within a Comprehensive

Approach, Working Draft, Version 1.0, Strausberg, 30 November 2009.

36. The Military Information Operations Function within a Comprehensive and Effects-Based

Approach, Bonn 2009.

37. Regulamin dzia�a% wojsk l#dowych, DWL wewn. 115/2008, Warszawa, 2008.

38. Rozpoznanie wojskowe, Szt. Gen. 1531/2001, Warszawa, 2001.

39. Seffers G. I., Joint Chiefs Inaugurate Information Combat Era, Defense News, 1998,

November.

40. Stavridis J. G., Strategic Communication and National Security, Joint Force Quarterly,

2007, nr 46.

41. Szpyra R., Militarne operacje informacyjne, Warszawa, AON, 2003.

Abstrakt: Dzia!ania psychologiczne stanowi" obecnie jeden z obszarów, w których mo#na

zaobserwowa$ rozwój Si! Zbrojnych RP. Stanowi" one integraln" cz% $ pa�stwowej strategii

informacyjnej i s" zaliczane do dwóch cz% ciowo pokrywaj"cych si% kategorii: operacji

informacyjnych oraz komunikacji strategicznej. Chocia# powi"zane ze sob", wspomniane

kategorie znacznie si% od siebie ró#ni", w tym w kwestiach zwi"zanych z prowadzeniem dzia!a�

psychologicznych. Operacje informacyjne maj" w sztuce wojennej d!ug" tradycj%, chocia# ich

aktualny charakter zosta! ukszta!towany w ci"gu ostatnich dwóch dekad. Wed!ug ró#nych &róde!

dzia!ania psychologiczne s" uznawane za jeden z kluczowych elementów operacji

informacyjnych obok przedsi%wzi%$ z zakresu walki elektronicznej, bezpiecze�stwa dzia!a�,

dezinformacji, fizycznego niszczenia i wielu innych. Jednak#e obecnie koncepcja operacji

informacyjnych nie jest ju# koncepcj" wiod"c" w rodowisku informacyjnym. Ostatnio pojawi!o

si% zupe!nie nowe poj%cie – komunikacja strategiczna. Polega ona na po!"czeniu ze sob"

rodków wojskowych i niewojskowych prowadz"cych do osi"gni%cia przewagi informacyjnej

zarówno w obszarze operacji, jak i poza nim. Aktualnie komunikacja strategiczna obejmuje pi%$

g!ównych obszarów dzia!ania: dyplomacj% publiczn", public affairs, wojskowe public affairs,

118

118

operacje informacyjne oraz dzia�ania psychologiczne. Szczególna pozycja dzia�a

psychologicznych w ramach komunikacji strategicznej zainicjowa�a dyskusj! o przysz�ym

charakterze tego typu operacji (dzia�a ), nie tylko w"ród cz�onków NATO, ale tak#e w"ród

polskich teoretyków z dziedziny wojskowo"ci. Polskie dzia�ania psychologiczne s$ obecnie

pr!#nym narz!dziem wywierania wp�ywu informacyjnego, które prawdopodobnie pe�ni% b!dzie

rol! wiod$c$ w polskiej koncepcji komunikacji strategicznej.

S�owa kluczowe: dzia�ania psychologiczne, operacje informacyjne, komunikacja strategiczna,

dyplomacja publiczna, public affairs, sztuka wojenna.

Abstract: Psychological Operations (PSYOPS) are one of the areas where the development of

the Polish Armed Forces can presently be observed. They are an integral part of the state

information strategy and fall into two partially overlapping categories: Information Operations

(INFO OPS) and Strategic Communications (StratCom). Although connected, the categories are

characterized by considerable differences, including the issues related to PSYOPS. INFO OPS

have a very long “Art-of-War” tradition, though their shape has undergone some changes in the

last twenty years. According to various sources PSYOPS are considered to be one of the key

elements of INFO OPS accompanied by Electronic Warfare (EW), Operation Security (OPSEC),

Military Deception, Physical Destruction and many other activities. The INFO OPS concept,

however, is not a leading information category nowadays. A brand new notion - StratCom - has

been developed lately. StratCom is a combination of military and non-military measures leading

to achievement of information superiority both within the Area of Operation and outside of it as

well. Currently StratCom includes five major areas of activity: Public Diplomacy (PD), Public

Affairs (PA), Military Public Affairs (MPA), INFO OPS and PSYOPS. The special status of

PSYOPS within StratCom has initiated discussion about the future character of such operations,

not only among NATO members but also among Polish military theoreticians. Polish PSYOPS

are now a robust information influence tool that will most likely take the leading role in the

Polish military concept of StratCom.

Keywords: psychological operations, information operations, strategic communications, public

diplomacy, public affairs, art of war.