1

TEMEL KAVRAMLAR ..

İmaret: Yapı-eski zamanlarda yoksullara ve öğrencilere yiyecek dağıtmak için kurulmuş

hayır kurumu… İmarethane olarak da anılır.

Kervansaray: Ticaret yolları üzerinde ticaret kervanlarının konaklaması için devlet

tarafından kurulan siteler.

Kitabe: Yazıt

Kurgan: İslamiyet öncesi Türklerde ölülerin gömüldüğü mezar.

Külliye: Cami ile birlikte medrese, imaret, türbe, kütüphane, hamam gibi binadan oluşan

yapılar topluluğu.

Kümbet: Selçuklular zamanında yapılan kendine özgü yapısı olan anıt mezarlardır.

Müslümanların ölülerini gömdükleri binalara kümbet ya da türbe denilmektedir. Çadır biçiminde

yapılan türbelere kümbet denir.

Mabet: Tapınak

Manastır: Keşiş yurdu, Hıristiyan din adamları okulu.

Nakkaş: Minyatür sanatçısı.

Minyatür: Çok ince işlenmiş ve küçük boyutlu resimlere ve bu tür resim sanatına verilen

addır. Minyatür yapanlara ‘Nakkaş’ denir.

Revak: Sütun ve payeler tarafından taşınan kemerler arkasında yer alan, üstü örtülü uzun

bölüm, güneş ve yağıştan korumalı yürüme bölümü.

(Revağa örnek olarak caminin son cemaat gösterilir. Genellikle revaklı olan son cemaat yeri

namaza yetişemeyenler içindir)

TOKAT/SULUSARAY ANADOLU LİSESİ ONUR İŞERİ

2

Ribat: 1-Karahanlılarda kervansaraylara verilen isim

2- Sınırda düşmanın tecavüzüne maruz yerlerdeki karakol çeşidinden binalara verilen

isimdir.

Tekke: Tasavvuf düşüncesinin, anlayış ve terbiyesinin derinleştirildiği ve halka takdim

edildiği yer.Tarikat ilkelerinin öğretildiği yer.

Tezhip: El yazması kitapların altında yaldızlanmasına ve süslenmesine denir.Tezhip

yapanlara ‘müzehhip’ denir.

Türbe: Devlet adamlarının veya din âlimlerinin mezarlarının bulunduğu oda şeklindeki

binaya verilen addır. İçerisinde (çoğunlukla) ünlü kişilerin gömülü bulunduğu anıtsal tarihi

mezarlar için de türbe kelimesi kullanılır.

Mihrab: Camilerin iç bölümlerinde imamın namaz kıldığı bölüm.

Minber: Camilerin iç bölümlerinde Hutbe okunan bölüm.

Zaviye: Tekke gibi tarikat etkinliklerinin yürütüldüğü küçük yapı.

Hat sanatı: Arap harfleri çevresinde oluşmuş güzel yazı sanatıdır. Bu sanat Arap harflerinin

6. yüzyıl ve 10. yüzyıl arasında geçirdiği bir gelişme döneminden sonra ortaya çıkmıştır. Hat,

Arapça çizgi demektir. Sanatkârına ‘hattat’ denir.

Fresk: Yaş alçı üzerine yapılan resim.

Kubbe: Binaların üstünü örtmek için kullanılan yarım küre şeklindeki mimari unsur.

Medrese: Müslüman ülkelerde orta ve yüksek öğretimin yapıldığı eğitim kurumlarının genel

adı.

Sebil: Selçuklular ve Osmanlılar zamanında işlek yollar üzerinde, insanların su ihtiyaçlarını

karşılayabilmek için inşa edilen yapılardır.

Darüşşifa: Selçuklularda ve Osmanlılarda hasta tedavi edilen yer.

Şifahane: Hastane.

Bimarhane: Akıl hastanesi, tımarhane.

Bedesten:Osmanlıda: kumaş, mücevher ve çeşitli kıymetli eşyaların alım satımının yapıldığı,

eşit büyüklükte kubbelerle örtülü, bir çeşit kapalı çarşı olup bu yapıların ilk örneklerine 13.

yüzyıl başlarında Anadolu’da rastlanmıştır.

Rüştiye: Ortaokul.

Mülkiye: Asker dışındaki memurların eğitim aldığı yer. Siyasal Bilgiler Fakültesinin eski adı.

Hisar : Bir şehrin veya önemli bir yerin korunması için taştan yapılmış, yüksek duvarlı ve

kuleli, çevresinde hendekler bulunan küçük kale.

TOKAT/SULUSARAY ANADOLU LİSESİ ONUR İŞERİ

3

Sarnıç: İçinde yağmur suyu biriktirilen su haznesi.

Roman Tarzı: Ortaçağ Avrupa mimarı tarzıdır.Bu tarzda duvarlar kalın,pencereler dardır.Sen

Mişel Kilisesi(Almanya) ve Sen Etyen Kilisesi (Fransa) bu tarzın önemli örnekleridir.

Gotik Tarzı: Kendine has özelliği olan bir sanat anlayışı. Ortaçağı kapatan, Rönesansı

başlatan akımdır. Bu tarzda yüksek gösterişli: heykel ve kabartmalarla süslü, ferah ve aydınlık

yapılar dikkat çeker. Paris’teki Notr Dam Kilisesi bu tarzı yansıtır.

Barok Tarzı: Avrupa'da yaygınlaşan sanatta bir anlatım biçimidir. Başlangıcı ve bitişi için

kesin bir tarih verilememekle birlikte 16. ve 18. yüzyıllar arasında oluşup şeklini almış bir

dönemdir. Mimarlık, müzik, resim ve heykelin etkileyici temalar altında birleştirilmesi

amacını güder. Abartılı hareket duygusu ve net gözüken detayları ile dönemin müzik ve

edebiyatında da kendini gösterir. Yoğun bir etki bırakan bu anlatım biçimi kendi alanında

fazla eser verildiğinden bir dönem adı olarak anılmaya başlanmıştır. 1600'lerde Roma'da

kilise etkisinde doğmuşsa da tüm Avrupa'ya yayılmıştır. Mimaride, Mimar Louis Le Vau ve

bahçeci André Le Nôtre tarafından yapılan Versailles Sarayı, Barok mimarisinin en tipik

örneklerindendir.

Rokoko Tarzı: Barok stilinden sonra sanat akımlarına verilen addır. XVII.nci yüzyılın

ortalarına doğru Barok stilinde kullanılan doğru çizgilerden meydana getirilen süslemeye

karşı tepki olarak doğmuş olan barok stilin hatları gibi eğri büğrü çizgili motiflerden ibaret

olup Baroktan daha ince ve şekillerin kıvrımları daha zarif bir stildir.

Derbent: Küçük kale. Osmanlı Devleti’nde önemli geçitlerde karakol olarak da

adlandırılmıştır.

Rıka: Osmanlı Devleti Dönemi'nde günlük yazışmalar, mektuplar, el yazması eserler için

kullanılan ve ilk olarak Osmanlı Devleti tarafından kullanılan yazı tipidir.

Nesih: Arap harflerinin, basımda ve yazma kitaplarda en çok kullanılan çeşidi. Yazı tipi.

Sülüs: Hat

sanatında bir

yazı tarzı.

Camilerde ve

kitabelerde sülüs

tarzı yaygındır.

TOKAT/ SULUSARAY ANADOLU LİSESİ ONUR İŞERİ

4

MİMARİ YAPILAR

KARAHANLILAR DÖNEMİ

-Hazer Degaron Camii

-Talhatan Baba Camii

-Arap Ata Türbesi (Karahanlılardan kalan en eski eser) (978)

-Ayşe Bibi Türbesi

-Balaci Hatun Türbesi

-Özkent Türbesi

Türk-İslam mimarisinde ‘en eski kervansaraylar’, Karahanlılardan kalmış olup, Bunlara Ribat adı verilmiştir. Karahanlı kervansarayların mimarisi ve plânları daha sonra, Büyük Selçuklular ve Anadolu Selçukluları'nın yaptırdığı kervansaraylarda geliştirilmiştir.

-1078-79 tarihli Ribat-ı Melik kervansarayı

GAZNELİLER DÖNEMİ

-Leşker-i Bazar Ulu Camii

-Leşker-i Bazar Sarayı

-Sultan Mesut Sarayı

-Zafer Kuleleri

-Arslan Cazip Türbesi

-Aras’ül Felek Camisi

-Ribat-ı Mahi (Ribat-ı Çahe) : Kervansaray

Hindistan’daki Gazneli eserlerinde Hint, İran ve Türk sanatı kaynaşmışsa da Türk üslubu daha belirgindir.

BÜYÜK SELÇUKLU DEVLETİ

Büyük Selçukluların mimariye getirdikleri yeni unsurlar şunlardır: -üst üste çifte kubbe -köşeli çatı -sivri kemer -Türk üçgeni tarzı kubbeye geçiş elemanı -silindirik ve yivli ve ince minareler -dikdörtgen ve beş köşeli mihrap

-İsfehan Mescid-i Cuma

-Zavvare Ulu Camii

-Kazvin Mescid-i Cuma

-Damgan Mescid-i Cuma

-Gülpayegan Camii

TOKAT/SULUSARAY ANADOLU LİSESİ ONUR İŞERİ

5

-Kümbed-i Ali (Kümbet)

-Cihil Duhteran (Kümbet)

-Sultan Sencer Türbesi (Merv şehrinde)

-Tuğrul Bey Kümbeti (Rey şehrinde)

-İmam Gazali Türbesi (Tus’ta)

B.Selçuklular’ da ilk kurulan Medrese Nişabur’dadır.(Tuğrul Bey tarafından)

Alp Arslan zamanında vezir Nizamülmülk Bağdat’ta Nizamiye Medresesini kurdu.(1066)

(Nizamiye medreseleri toplu yapı sanatı adını verdiğimiz külliyelerin ilk örneklerindendir.)

-Rey Medresesi (Melikşah Dönemi)

-Hargird Medresesi (Melikşah Dönemi)

-Anu Şirvan Kervansarayı

-Zafarani Kervansarayı

-Ribat-ı Şerif (Kervansaray)

I.BEYLİKLER DÖNEMİ ÖNEMLİ ESERLERİ

SALTUKLU DÖNEMİ ESERLERİ - ( 1072-1202 ) Erzurum

Erzurum Kale Camii

Erzurum Ulu Camii

Tepsi Minare ( Saat Kulesi )

Mama Hatun Kervansarayı ve Kümbeti

Emir Saltuk Kümbedi

MENGÜCEKLİ DÖNEMİ ESERLERİ - ( 1080 - 1228 ) Erzincan, Kemah, Şebinkarahisar, Divriği

Divriği Külliyesi (Anadolu’daki ilk külliye)

Divriği Kale Camii

Divriği Darüşşifası

Divriği Ulu Camii - Hat sanatı ile ünlüdür.

(Not:Mengüceklere ait Divriği Ulu Camii ve Külliyesi UNESCO’nun ülkemizde dünya

kültür mirası listesine aldığı tarihi eserdir)

Divriği Sitte Melik Kümbeti

ARTUKLU DÖNEMİ ESERLERİ - Anadolu'da ilk köprüleri yaptılar.

( 1102 - 1409 ) Diyarbakır, Harput, Mardin

Diyarbakır Surları

Diyarbakır Artuklu Sarayı

İlk Artuklu Medresesi İlgazi tarafundan Halep'te yaptırıldı.

Silvan (Meyyafarkin) Ulu Camii

Mardin Ulu Camii

Harput Ulu Camii

Dunaysır (Kızıltepe) Ulu Camii

Urfa Ulu Camii

Malabadi Köprüsü(Batman çayı Diyarbakır Silvan))

Haburman Köprüsü(Çermik yakınları)

6

DANİŞMENDLİ DÖNEMİ ESERLERİ - ( 1080 - 1178 ) Sivas, Kayseri, Malatya, Tokat,

Amasya, Çankırı, Kastamonu

Niksar Ulu Camii

Kayseri Ulu Camii

Kayseri Kölük Camii

Kayseri Melik Danişment Gazi Kümbeti

Tokat ve Niksar Yağıbasan Medreseleri - Anadolu'daki ilk medrese.

Emir Gazi Kümbeti

II.BEYLİKLER DÖNEMİ ÖNEMLİ ESERLERİ

Manisa Ulu Camii:Saruhanoğulları

Aksaray Ulu Camii:Karamanoğulları

Arapzade Camii:Karamanoğulları(Karaman’da)

Kütahya Kurşunlu Camii:Germiyanoğulları

Kütahya Hisar Bey Camii:Germiyanoğulları

Birgi Ulu Camii:Aydınoğulları

Selçuk İsa Bey Camii:Aydınoğulları

Milas Hacı İlyas Camii:Menteşeoğulları

Milas Ulu Camii:Menteşeoğulları

Beyşehir Ulu Camii:Eşrefoğulları

İbn-i Neccar Camii: Candaroğulları(Kastamonu)

Elbistan Ulu Camii:Dulkadiroğulları

Maraş Ulu Camii:Dulkadiroğulları

Adana Ulu Camii:Ramazanoğulları

Yivli Minare Camii:Hamitoğulları

Taş medrese:Dulkadiroğulları(Maraş)

Hatuniye Medresesi:Dulkadiroğulları(Kayseri)

Vacidiye Medresesi:Germiyanoğulları(Kütahya)

Tol medrese:Karamanoğulları(Ermenek)

Hatuniye Medresesi:Karamanoğulları(Karaman)

Ak Medrese:Karamanoğulları(Niğde)

Emir Sinaneddin Medresesi:Hamitoğulları(Korkuteli)

Dündar Bey Medresesi:Hamitoğulları (Eğirdir)

Zinciriye Medresesi:Karamanoğulları(Aksaray)

Halime Hatun Kümbeti: Karakoyunlular(Gevaş’ta)

Erzen Hatun Kümbeti: Karakoyunlular(Ahlât’ta)

Kadem Paşa Hatun Kümbeti: Karakoyunlular

Anonim Kümbet: Karakoyunlular (Patnos Yolu) ANADOLU’DA

Diğer TÜRK

Safa ya da Iparlı Camii: Akkoyunlular (Diyarbakır) Devletlerinden

Şeyh Matar Camii: Akkoyunlular(Diyarbakır) Önemli Eserler

Sulatan Kasım Medresesi: Akkoyunlular(Mardin)

Emin Bayındır Kümbeti: Akkoyunlular(Ahlat)

Zeynel Bey Türbesi: Akkoyunlular(Hasankeyf’te)

7

ANADOLU (TÜRKİYE) SELÇUKLU DEVLETİ

Anadolu'da iki yüzyıla yakın bir süreci kapsayan ve Orta Asya kökenli Türk göçebe

sanatının izlerini taşıyan Anadolu Türk sanatı, mimarlıktan bezemeye ve el sanatlarına kadar

damgasını vurmuştur. Doğudan getirilen unsurlarla Anadolu'nun yerel gereçleri ve

geleneksel teknikleri birleşerek, yeni bir senteze ulaşılmaya çalışılmış; ancak, kesin birleşim

Osmanlı sanatıyla gerçekleşmiştir.

XIII. yy.dan başlayarak Anadolu mimarlığında söz sahibi olan Anadolu Selçukluları; cami,

medrese, türbe, tekke-zaviye, kervansaray, han, hamam, köşk, saray ve köprü gibi değişik

işlevlerde birçok yapı üretmişlerdir. Bu yapıların çoğu devletin merkezi olan Konya ve

çevresinde bulunmaktadır.

Türkiye Selçuklu mimari eserleri dini, sivil ve askeri olmak üzere üç grupta incelenebilir:

I.Dini Mimari:

A.Camiler: Değişik planlarda ve çok sütunlu olarak yapılmıştır.

(1) Taş ve Tuğladan Yapılan Camiler:

-Alaeddin Camii:(Konya)

-Alaeddin Camii: (Niğde)

-Ulu Camii:(Malatya)

-Ulu Camii :(Sivas)

-Burmalı Minare Camii:(Amasya)

-Alaeddin Camii(Ulu Camii):(Sinop)

-Gök Medrese Camii:(Amasya)

-Develi Ulu Camii:(Kayseri)

(2) Ahşap-Ağaç Direkli Camiler:

-Ulu Camii:(Afyonkarahisar)

-Ulu Camii:( Sivrihisar)

-Arslanhane Camii:(Ankara)

-Sahip Ata Camii:(Konya)

-Yivli Minare:(Antalya) Yivli Minare Külliyesi içerisinde camiinin hemen güneydoğusunda,

XIII. yüzyıla ait bir Selçuklu eseridir. I. Alâeddin Keykubat tarafından (1219–1238) tarihleri arasında yaptırılmıştır

B.Mescidler: Mescid, minberi olmayan küçük camidir. Tek kubbeli ya da düz çatılı

olur.

-Taş Mescit:(Konya)

-Sırçalı Mescit:(Konya)

-Karatay Mescidi:(Konya)

-Hoca Hasan Mescidi:(Konya)

-Erdemşah Mescidi:(Konya)

-Taş Mescid:(Çankırı)

-Güdük Minare Mescidi:(Akşehir)

-Alaca Mescid(Arap Baba Mescidi):(Harput)

8

C-Medreseler:Orta ve yükseköğretim kurumlarıdır.

Not: Danişmendlilerin yaptırdığı Niksar'daki Yağıbasan Medresesi Anadolu'da ilk medrese ve ilk

beylikler dönemindedir.

1193'de Kayseri Koca Hasan Medresesi Anadolu Selçuklularında ilk medresedir.

(1) Kubbeli (kapalı) Medreseler:

Avlunun üzeri örtülüdür.

-Cacabey Medresesi: (Kırşehir)

-Karatay Medresesi: (Konya)

-İnce Minareli Medrese:(Konya)

-Çay Medresesi:(Afyon)

(2) Avlulu (açık) Medreseler:

Avlunun üzeri açıktır ve etrafı revaklarla çevrilidir.

-Sırçalı Medrese: (Konya)

-Gök Medrese: (Tokat)

-Gök Medrese: (Sivas)

-Buruciye Medresesi:(Sivas)

-Çifte Minareli Medrese: (Erzurum) (Anadolu’daki en büyük medrese)

-Çifte Minareli Medrese: (Sivas)

-Taş Medrese:(Akşehir)

-Şifaiye Medresesi:(Sivas)

-Seracettin Medresesi :(Kayseri)

-Avgunu Medresesi:(Kayseri)

D-Külliyeler: Medrese, şifahane, kütüphane, hamam, türbe, imaret gibi yapıların toplu

halde bulunduğu mimari tarzdır.

-Hunad Hatun Külliyesi:(Kayseri) (İlk Selçuklu Külliyesi; Alaeddin

Keykubat’ın eşi Mahperi Hatun tarafından yaptırılmıştır.)

-Hacı Kılıç Külliyesi:(Kayseri)

-Sahip Ata Külliyesi:(Konya)

E-Türbeler: Dört duvarın üzeri kubbe ile örtülü anıt mezarlardır.

F-Kümbetler: Duvarların silindir ya da çokgen, çatısı konik ya da piramit şeklinde

anıt mezarlardır. Türklerin geliştirdiği bir mimari tarzdır.

-Döner Kümbet:( Kayseri)

-Ulu Kümbet:(Ahlat)

-II.Kılıçaslan Kümbeti:(Konya)

9

NOT: Moğol(İlhanlı) Hakimiyeti Dönemi Eserleri(Moğollar’ın İlhanlı kolu 1243

Kösedağ savaşından sonra Anadolu’da hüküm sürmüştür.)

Amasya, Şifahane

Erzurum, Yakutiye Medresesi

Niğde, Hüdavend Hatun Kümbedi

Tokat, Nureddin İbn Sentimur Kümbedi Niğde, Sungur Bey Camii

II. Sivil Mimari:

A-Saray ve Köşkler:

-Kubadiye Sarayı:(Kayseri)

-Kubadabad Sarayı:(Beyşehir)

-Alaiye Sarayı:(Alanya-yazlık)

-Haydar Bey Köşkü:(Argıncık-Kayseri)

-Hızır İlyas Köşkü:(Kayseri)

B-Kervansaraylar(Hanlar):

Ticareti canlandırmak,yol ve yolcu güvenliğini sağlamak,yolculuğu

kolaylaştırmak amacıyla inşa ettirilirdi.Sultanlarin yaptirdiklarina ‘Sultan Hanı’ denirdi.

Odalar, aşhaneler, ibadet mekanları, hamam,hayvan barınağı,depo gibi

birimleri vardı.Kervansaraylar biribirlerinden bir gün uzaklıkta inşa edilirdi.Yolculara üç gün

süresince ücretsiz hizmet verilirdi.

-Kayseri-Aksaray arası ALAY HAN: Türkiye’deki ilk kervansaraydır.II.Kılıçaslan

zamanında yapılmıştır.

-Antalya-Isparta arası EVDİR HAN

-Konya-Aksaray arası SULTAN HAN

-Antalya-Alanya arası ALARA HAN

-Sivas-Malatya arası HEKİM HAN

-Antalya-Isparta arası İNCİR HAN

-Afyon -Antalya arası KIRKGÖZ HAN

-Konya -Alanya arası ŞARAPSA HAN

-Akşehir-Çay yolu İSHAKLI HAN

-Afyon-Denizlı arası AK HAN

-Konya-Akşehir arası HOROZLU HAN

-Aksaray-Kayseri arası SULTAN HAN

-Konya-Afyon arası ÇAY HAN

-Aksaray-Konya arası ZAZADİN HAN

10

C-Köprüler:

-Belkıs Köprüsü:(Antalya)

-Hıdırlık Köprüsü:(Tokat)

-Eğri Köprüsü:(Sivas)

D-Darüşşifalar(Hastaneler):

-Gevher Nesibe Darüşşifası :(Kayseri)

-Gıyasiye Darüşşifası:(Kayseri)

-Keykavus Şifahanesi:(Sivas)

-Torumtay Darüşşifası:(Amasya)

-Müineddin Pervane Darüşşifası:(Tokat)

III. Askeri Mimari

Konya.Alanya,Tokat,Amasya kaleleri……

NOT: Türkiye Selçukluları,resim ve heykelle ilgilenmişlerdir.Bu yönüyle diğer Türk-İslam

Devletlerinden ayrılırlar.Saray ve kalelerde insan ve hayvan kabartmalarına yer vermişlerdir.

Çift başlı kartal en yaygın motiftir. II.Keyhüsrev insan tasvirli para bastırmıştır.

Çinicilik,kumaş,halı ve kilim dokumacılığı,hat,tezhip,oymacılık ve kakmacılık

gelişmişitir.

DİĞER TÜRK DEVLETLERİNDE KISACA MİMARİ ESERLER(Anadolu’nun Dışında)

-TİMURLULAR:(1369-1507)(Türkistan-Orta Asya) Semerkant’ta;Bibi Hanım Mescidi,Gök Saray

Keş’te;Ak Saray,Timur Türbesi,Yesevi Türbesi….

-SAFEVİLER:(1502-1736)(İran) İsfahan’da Şah Camisi,Nakş-ı Cihan Meydanı,Safevi ve Lütfullah Camileri İran’da

dikkat çekici Safevi mimari eserleridir.

-BABÜRLER:(1526-1858)(Hindistan) Yeni delhi’de:Kutup Minar Humayun ve Ataka Han Türbeleri

Ağra’da:Tac Mahal

Not: Hindistan’ın en gözde mimari yapıtı olan Tac Mahal Şah Cihan’ın eşi Mümtaz Mahal

için yaptırdığı bir anıt mezardır. Yapımında Osmanlı mimarlarıda görev almıştır.

-MEMLUKLAR:(1250–1517)(Mısır-Suriye-Arabistan) Sultan Kalavun,Sultan Hasan ve Sultan Kayıtbay Camileri Memluk mimarisinin

başlıca eserleridir.

11

OSMANLI DEVLETİ

Osmanlı mimarisi genel hatlarıyla 3 döneme ayrılır:

I-Erken Dönem: Kuruluştan XV. yüzyılın ikinci yarısına kadar geçen dönem, Osmanlı

mimarisinin erken dönemi olarak anılır. Bu dönemde Selçuklu ve Beylikler döneminin izlerini

taşıyan yapılar yapılmıştır.

-Hacı Özbek Camii:(İznik) -Yeşil Medrese:(Bursa-Açık Avlulu)

-Yeşil Camii:(Bursa) -Süleyman Paşa Medresesi:(İznik-Kapalı Avlulu)

-Ulu Camii:(Bursa)

-Orhan Bey Camii:(Bursa)

-Hudavendigar Camii:(Bursa)

-Ulu Camii:(Edirne)

-Üç Şerefeli Camii:(Edirne)(Bu Cami Klasik döneme geçişin özelliklerini taşıyan

ilk mimari eserdir)(II. Murat) (Avlusunda şadırvanı olan ilk Osmanlı camisidir)

-Anadolu Hisarı (Güzelce hisar) I. Bayezıd dönemi: İlk askeri mimari

II-Klasik Dönem: Bu döneme ‘MİMAR SİNAN’ damgasını vurmuştur. Mimar Sinan,

Kanuni, II. Selim’e III. Murat zamanında devletin mimarbaşısı olarak görev yapmıştır.400 den

fazla eser vermiştir. Ayrıca Mimar Davut Ağa ve Mimar Mehmet Ağa’yı da yetişmiştir. Klasik

dönemde Osmanlı mimarisi Avrupa mimarisini geçmiştir. Klasik Dönem Yükselme Dönemiyle

birlikte başlar.

A -DİNİ MİMARİ

Mimar Sinan’ın önemli eserleri:

-İstanbul’da Şehzadebaşı Camii: (çıraklık dönemi eseri)

-İstanbul’da Süleymaniye Camii:(kalfalık dönemi eseri)

-Edirne Selimiye Camii:(ustalık dönemi eseri)

Ayrıca diğer klasik dönem eserleri;

Eyup Sultan Cami: Fetihten sonra İstanbul'da yapılan ilk camidir. 1458 yılında Fatih

Sultan Mehmet tarafından türbe ile birlikte yaptırılmıştır.

-Bayezıd Camii:(İstanbul)

-Sultan Ahmet Camii:(İstanbul):1609-1616 yılları arasında sultan I. Ahmet

tarafından İstanbul'daki tarihi yarımadada, Mimar Sedefkâr Mehmet Ağa'ya yaptırılan cami.

Mavi, yeşil ve beyaz renkli İznik çinileriyle bezendiği için Avrupalılarca "Mavi Cami (Blue

Mosque)" olarak adlandırılır. Sultanahmet, Türkiye'nin altı minareli ilk camisidir

12

B -SİVİL MİMARİ

Saraylar-Köşkler,Hanlar;

-Topkapı Sarayı: Topkapı Sarayı, İstanbul'da yer alan ve dünyada günümüze gelebilmiş sarayların

en eskisi ve genişidir. Konumu, Haliç’i, Boğaziçi’ni ve Marmara denizi gören, İstanbul’un ilk kuruluş yeri olan

bilinen akropol tepesidir. Tarihi İstanbul üçgen yarımadasının en uç noktasında, 5 km. bulan surlarla çevrili, 700.000

m2 özel araziye sahip bir komplekstir. Topkapı Sarayı'nın diğer Avrupa saraylarından ayrılan önemli bir özelliği, tek

bir binada olmayıp, çeşitli köşk ve dairelerden ayrı yapılar halinde inşa edilmesidir. Osmanlı sivil mimarisinin ilk

örneğidir.

Ayrıca, TOPKAPI SARAYI;

1475 – 1479 yılları arasında Fatih döneminde yapımına başlanmıştır.

Bu saraya Sarayı Cedit (yeni saray) denir. Daha sonraki dönemlerde eklemeler yapılarak

değişik üslup ve planda gelişen yapılar topluluğu görünümü almıştır. Yaklaşık 380 yıl

Osmanlı Devletinin yönetim merkezi olmuştur.

Abdülmecit Dolmabahçe yi yaptırdıktan sonra yönetim merkezi olma özelliğini yitirmiştir.

(1853) 9 Ekim 1924 de müze olmuştur. Plan bakımından ardı arda dört avludan oluşur.

I. KAPI (BABI HÜMAYUN - PADİŞAH KAPISI) I. AVLU (ALAY MEYDANI)

* Sultanahmet Meydanından (Ayasofya’nın ardından) girilir.

* Aya İrini Kilisesi (silahhane)

* Çinili köşk

* İstanbul Arkeoloji Müzesi Binası

II. KAPI (BABÜSSELAM: ORTAKAPI) II. AVLU

* Kubbealtı (Divanın toplandığı yer) padişah kafesli bir pencereden toplantıyı izler.

* İç hazine dairesi

* Harem kapısı (harem ağaları dairesi) Harem II. Ve III. Kapının sol alt

yanında kalır. Daha da aşağıda has ahırlar vardır.

* Saray mutfakları 1574 de en son şeklini Mimar Sinan kazandırmıştır. Bölümleri vardır.

Pilav hane, helvahane bu avluda törenler ve kutlamalar yapılır.

III. KAPI (BABÜSSADE: Akağalar kapısı ) III. AVLU (ENDERUN)

* Arz odası (Elçilerin ağırlandığı yer)

* Kutsal emanetler (Hırka-i Saadet)

* Taht odası

* II. Selim Hamamı

* Enderun okulu (Saray adamları, bilim, sanat, görgü dersleri alır)

* III. Ahmet Kütüphanesi

IV. AVLU (özel bir kapısı yoktur.)

* Revan köşkü

* Bağdat köşkü

* Hekimbaşı odası

* Mecidiye köşkü

* İftariye (Kameriye)

Daha sonra sahile bakan yamaçlarda HAS BAHÇELER vardır.

13

-Çinili Köşk: Fatih Sultan Mehmet tarafından İstanbul'da Topkapı Sarayı yakınında yaptırılan

köşklerden biri(1472)

-Revan Köşkü: Topkapı Sarayı'ndaki köşklerden birisidir. Kutsal emanetler bölümünün

yanındadır, dördüncü avlunun içindedir. Sultan IV. Murat tarafından 1635 yılında, Revan zaferinden sonra

yaptırılmıştır. Bu eseri Mimar Kasım Ağa yapmıştır. Köşk, sultanların sarıkları burada saklandığı için Sarık

Odası adıyla da anılmıştır.

-Bağdat Köşkü: Safeviler tarafından ele geçirilen Bağdat'ın IV. Murat tarafından yeniden

fethedilmesinin hatırası olarak Topkapı Sarayı 4. avluda inşa edilen Köşk. Mimari Kasım Ağa’dır.

-Uzun Köprü :( İstanbul’da ulaştırma alanında yapılan ilk eserdir.)

-Emir Hanı :(Bursa)(Orhan Bey)

-Kapan Hanı :(Bursa)(I.Murat)

-Koza Hanı :(Bursa)(II. Bayezıd)

-Kürkçü Hanı :(İstanbul)(II. Mehmet)

-Valide Hanı :(İstanbul)(I.Ahmet)

-Taş Han:(Tokat)(1631)(XVII. yy)

-Taş Han :(Merzifon)(XVII. yy)

C- ASKERİ MİMARİ:

-Rumeli Hisarı (Boğazkesen hisarı) Fatih dönemi

III.Geç Dönem: XVIII.yy dan başlayarak son döneme kadar.

Osmanlı Devleti XVIII. yy da Lale Devriyle birlikte klasik anlayıştan vazgeçmiş ve

Avrupa mimarisinden etkilenmeye başlamıştır. Avrupa mimarisinin barok ve rokoko tarzları

Osmanlı mimarisine girmeye başlamıştır. Burada dönemler birbirleriyle iç içe geçmiştir.

a) Lale Devri Eserleri;

-Nevşehirli Damat İbrahim Paşa Külliyesi:(Nevşehir)

-III.Ahmed Çeşmesi:(İstanbul)

-Sadabad Köşkü ve Kasırları:(İstanbul)

-Nuru Osmaniye Camii:(İstanbul)

Not: Avrupa mimarisinin etkisiyle yapılan ilk eserler arasında III. Ahmet çeşmesi ve

Nuruosmaniye Camii yer alır.

14

b) Türk Barok ve Rokoko Üslubu;

Bu dönemde iyiden iyiye, geleneksel mimari ve dekorasyon yerini Avrupa

barak dönemi sanatına bırakır. Avrupa barak tipi saraylar (Fransa Versay Sarayı) bizde de

görülmeye başlanır. Çok aşırı süsleme biçimleri; kıvrımlı, kabarık ve karmaşık görünümlü

aynı zamanda boyalı ve yaldızlı motifler kullanılmıştır. Camilerde, revaklı avlu önemini

kaybeder, dikine bir görünüm oluşur.

-Nuru Osmaniye Cami: (İstanbul)

-Laleli Cami: (İstanbul)

-Dolmabahçe Sarayı: (İstanbul)

Not: Bir asırda tamamlanan Osmanlı Sarayı;

-İshak Paşa Sarayı:( Doğu Beyazıt) Ağrı Dağı’nın yakınında, Doğubeyazıt’ın 5 kilometre uzağında eski

Doğubeyazıt yanında sarp kayalar üzerine kurulmuş, kartal yuvasını andıran 116 odalı bu saray aslında türbesi,

camii, surları, iç ve dış avluları, divan ve harem salonları, koğuşları ile bir bey kalesidir.

Sarayın yapımını 1685′de Doğubeyazıt Sancak Beyi Çolak Abdi Paşa başlatmış, oğlu Çıldır Valisi İshak Paşa ve

onun oğlu Mehmet Paşa tarafından 1784′te bitirilmiştir. 7.600 metrekarelik bir sahada yapılan sarayın inşaatı 99

yıl sürmüştür. Türk mimarisinin en güzel örneklerinden olan İshakpaşa Sarayı, Türkistan, Selçuklu ve Osmanlı

mimari özelliklerini birleştiren bir yapıdır. Camiinin kubbeleri Türkistan kubbeleri gibidir. Sarayı Topkapı

Sarayı’nı andırır, kapıları ise Selçuklu stilindedir.

Aynı zamanda, dünyanın ilk kalorifer tesisatı döşenen sarayıdır.

c)Türk Ampir Usulü; Ampir: Hayvan ve insan suretlerinin sık kullanıldığı yapı üslubu. Türk ampir üslubunda insan ve hayvan kabartmaları yerine çiçek ve yaprak süslemeleri kullanılmıştır.

-Nusretiye Cami:(İstanbul)

-Ortaköy Cami:(İstanbul)

d) Seçmeci (eklektizm) dönemi üslubu;

Bu dönemde, antik çağdan beri uygulanmış mimarı üsluplar hiçbir kural tanımaksızın aynı

yapıda karışık olarak uygulanmıştır.

-Beylerbeyi Sarayı:1862 de Abdülaziz tarafından Mimar Sarkis Balyon'a yaptırılmıştır. Birçok

(Rönesans, barak…) mimari üslubun birlikte uygulandığı bir yapıdır.

15

-Çırağan Sarayı:1864 de Abdülaziz tarafından bugünkü şekliyle yaptırılmıştır. III. Selim

zamanında Lale bahçelerinde Çırağlar yakılarak eğlenceler yapıldığı için bu adla anılmıştır. 1910 da yangın

geçirmiştir.

-Pertevniyal Valide Sultan Camii:(İstanbul)

-Hamidiye Camii:(İstanbul)

-Beylerbeyi Camii:(İstanbul)

-Yıdız Sarayı:(İstanbul) Yıldız Sarayı, ilk kez Sultan III. Selim'in (1789-1807) annesi

Mihrişah Sultan için yaptırılmış, özellikle Osmanlı padişahı II. Abdülhamit (1876-1909) zamanında Osmanlı

Devletinin ana sarayı olarak kullanılmış olan saray günümüzde Beşiktaş İlçesi’nde yer alır. Dolmabahçe Sarayı

gibi tek bir bina halinde değil, Marmara denizi sahilinden başlayarak kuzeybatıya doğru yükselip sırt çizgisine

kadar tüm yamacı kaplayan bir bahçe ve koruluk içine yerleşmiş saraylar, köşkler, yönetim, koruma, servis

yapıları ve parklar bütünüdür.

Osmanlı Devleti’nde Güzele Sanatların Diğer Alanlarında Ayrıca Şu

Gelişmeler Mevcuttur; -XIX. yy da Osman Hamdi Bey’in Sanay-i Nefise Mektebi’ni açması ile batı tarzında

resim sanatı gelişmeye başlamıştır. Şeker Ahmet Paşa, Osman Nuri Bey ilk akla gelen

ressamlardandır.

-Osmanlı’da önemli minyatür sanatçıları;Matrakçı Nasuh(önemli eseri: ‘Beyan-ı

Menazili Sefer-i Irakeyn’),Nigari,Nakkaş Osman,Levni….

Not: Minyatür ilk defa Türklerde Uygurlarda ortaya çıkmıştır. Ancak ilk İslam

Minyatür Okulu Nigarhane(Nakkaşhane) Bağdat’ta Selçuklular tarafından açılmıştır.

-Osmanlı’da önemli Hattatlar: Amasyalı Şeyh Hamdullah, Hafız Osman, Ahmet

Karahisari, Mustafa Rakum Efendi, Mehmet Şevki Efendi, Kazasker Mustafa İzzet Efendi,

Yakut El-Multasımi,İbn-i Mukle,Hamit Aytaş…

-Osmanlı da Tezhip sanatı da gelişmiştir. Önemli Müzehhibler: Feyzullah

Nakkaş,Kara Memi,Selanikli Abdullah Mehmet,Kara Mahmut,Üsküdarlı Ali Çelebi,Kara

Mehmet,Üstat Ahmet,Abdullah Efendi,Hasan Karamani….

-XIV. ve XV. yüzyıllarda yetişen Safiyüddin Umreyi ve Abdulkadir Meragi Türk

müziğine önemli katkılarda bulunuşlardır. Bugün kullanılan Türk müziği ses sistemini

Safiyüddin bulmuştur. Abdul Meragi’nin Ebced Notası(eski nota) ve Namelerin Külliyatı

gibi önemli eserleri vardır. XVII. yüzyıl bir anlamda klasik Türk müziği dönemidir. Bu

müziğin en önemli bestecisi Mustafa Itri Efendi’dir. Nevakar makamını Türk müziğine

kazandıran odur.

Ayrıca XIX. yüzyılda batının etkisi ile tek sesli müzikten çok sesli müziğe geçilmiştir.

II. Mahmut Mızıka-i Humayun’u kurarak örgün bir müzik eğitimi başlatmıştır. Dede Efendi,

Dellazade İsmail Efendi, Tamburi Cemil Bey, Hacı Arif Bey ve Şevki Bey gibi

müzisyenler yetişmiştir.

16

-Osmanlı tiyatrosu dört bölümde incelenir. Köylü, halk, saray ve batı tiyatrosu. Halk

tiyatrosunda orta oyunu, Karagöz, meddah ve kukla gibi unsurlara dayanır. Batı tiyatrosu

Tanzimat’tan sonra gelişti.Güllü Agop Osmanlı tiyatrosunu kuran kişidir.

SANAT TARİHİ EK NOT:

Dünyanın Yedi Harikası:

1-Keops Miramidi: Mısır’da bulunan Keops Piramidi ilk inşa edilen olmasına

rağmen dünyanın yedi harikası arasında günümüzde ayakta duran tek yapıdır

2-Babil’in Asma Bahçeleri: Milattan önce 7. yüzyılda Babil kralı

Nebukadnezar tarafından yaptırılmıştır. Babil'in çorak Mezopotamya çölünün ortasında,

ağaçlar, akan sular ve egzotik bitkilerin bulunduğu çok katlı bir bahçedirBabil'in asma

bahçelerinin günümüze gelen kesin izleri yoktur. Fakat bölgede araştırma yapan arkeologlar,

Babil'deki sarayın kuzeydoğusunda görünüşü garip olan temel ve tonozlar buldular. Bunların

Babil'in Asma Bahçelerine ait olduğu düşünülmektedir

3-Zeus Heykeli: Zeus Heykeli M.Ö. 450 yıllarında, adına olimpiyat oyunları

düzenlenen Tanrıların kralı Zeus için, Olimpiyatlar'a ismini veren Olimpia'da yapılmıştır.

Bugün temelleri, birkaç yıkılmış kolon ve enkaz tüm kalıntılarıdır.

4-Artemis Tapınağı: Artemis Tapınağı'nın temelleri milattan önce 7. yüzyıla

kadar gitmektedir. Tanrıça Artemis'e ithafen yapılmıştır. Tamamıyla mermerden oluşuyordu.

Lidya kralı Croesus tarafından yaptırılan yapı, Yunan mimar Chersiphron tarafından

tasarlanmıştı ve dönemin en büyük heykeltıraşları Pheidias, Polycleitus, Kresilas ve

Phradmon tarafından yapılmış olan bronz heykellerle süslenmişti. Tapınak hem bir pazaryeri,

hem de bir dini müessese olarak kullanılıyordu. Artemis Tapınağı M.Ö. 21 Temmuz 356'da

adını ölümsüzleştirmek isteyen Herostratus adlı bir Yunanlı tarafından yakıldı. Aynı gece

Büyük İskender doğmuştur. Büyük İskender Anadolu’yu fethettiğinde Artemis Tapınağı’nın

yeniden yapılması için yardım teklif etmiş fakat reddedilmiştir.

5-Mausoleum Mezarı: Halikarnas Mozolesi, Kral Mausollos için karısı ve kız

kardeşi tarafından yaptırılmış bir mezar. Bodrum civarında yapılmış ve yapımı M.Ö. 350

yılında tamamlanmış.

6-Rodos Heykeli: 32 metre yüksekliğinde, demir ve taşla desteklenmiş

bronzdan yapılmış bir heykeldir. Rodoslular tarafından Güneş Tanrısı [Helios]'a ithafen

yapılmıştır. Yapılışından yok oluşuna kadar yalnızca 56 yıl geçmesine rağmen, Rodos

Heykeli dünyanın yedi harikasından biri olmayı başarmıştır. Bunun en büyük sebebi, devasa

bir heykel olmasının yanısıra Rodos adasındaki insanlar için beraberliğin simgesi olması idi.

7-İskenderiye Feneri: Tehlikeli kıyı şeridi boyunca gemicileri yönlendirmek

amacı ile İskenderiye kenti kıyısındaki Faros (Pharos) adasında yapılmıştır. Proje Büyük

İskender'in komutanları Ptolemy Soter zamanında M.Ö 290 yılları sonunda başlamış,

ölümünden sonra oğlunun hükümdarlığı zamanında bitirilmiştir. Sadece harikaların değil

bugüne kadar yapılmış fenerlerin de en yükseğidir.