1

„Myślę, że sztuka jest raczej jedną z możliwości poznawania i jedną z możliwości rozumienia świata, ale nie jedyną”.

prof. Marcin Berdyszak

Scenariusz lekcji otwartej z plastyki przeprowadzonej w ramach realizacji eksperymentu pedagogicznego „Happening – niestandardowym sposobem kreowania sztuki współczesnej, jako niezbędny element realizacji podstawy programowej na zajęciach plastyki w gimnazjum”. Zakres: sztuka współczesna Miejsce przeprowadzenia lekcji – Zespół Szkół w Nekli, Gimnazjum im. Polskich Olimpijczyków w Nekli. Odbiorcy – uczniowie klasy III gimnazjum, nauczyciele, zaproszeni goście. Data, godzina, sala – 5 maja 2015r., godz. 13.35 – 15.10, sala 54. Prowadząca – mgr Aldona Kubacka nauczyciel plastyki, autor i koordynator eksperymentu, wicedyrektor Zespołu Szkół w Nekli. Czas trwania zajęć – 90 minut. Temat: Poszukiwanie nowej przestrzeni – instalacja, obiekt, asamblaż. Cele Poznawcze: uczeń

zna sylwetki artystów, głównie z naszego regionu, Jan Berdyszak, Marcin Berdyszak, Władysław Hasior, Marek Chlanda, którzy w swoich różnorodnych wypowiedziach artystycznych stosują instalację artystyczną, obiekt, asamblaż, ready-made,

ustnie interpretuje oglądane dzieło,

sprowokowany tematem, problemem – myśli i działa kreatywnie,

rozróżnia rozmaite wypowiedzi artystyczne i potrafi jedną z nich zastosować w praktyce.

Kształcące: uczeń

stosuje wiedzę zdobytą podczas lekcji w działaniu praktycznym,

pracuje w znanej mu materii (karton, gazeta, laska – przedmiot ułatwiający chodzenie, plastikowa butelka – opakowanie),

zmienia znaczenie i funkcję ww. przedmiotów w pracy artystycznej,

kreuje „opowieść” dotyczącą zadanego zagadnienia – proponuje własne pomysły, wyraża własną opinie, dyskutuje, przekonuje innych do swoich racji, bawi się kształtem,

formułuje wnioski, dokonuje analizy wykonanej pracy.

Wychowawcze: uczeń

odważnie podejmuje decyzje (wybór grupy, tematu, proponuje własne pomysły),

rozwija własną osobowość,

uwrażliwia się na potrzeby innych ,

wierzy we własne siły,

przełamuje nieśmiałość, np. podczas wystąpień przed klasą,

uczestniczy we wszelkiego rodzaju wydarzeniach artystycznych, festiwalach, wystawach, spotkaniach z artystami,

kształtuje wrodzoną potrzebę obcowania ze sztuką,

docenia dokonania artystyczne kolegów i koleżanek,

wyciąga korzyści z lekcji, w której uczestniczył,

dostrzega piękno zwykłych rzeczy.

2

Metody pracy 1. Metody podające (informacja; pogadanka; opis; anegdota; wyjaśnienie); 2. Metody aktywizujące /metoda przypadków; dyskusja, interpretacja dzieła sztuki, projektowanie,

dokumentowanie/; 3. Metody eksponujące (prezentacja multimedialna; ekspozycja zdjęć prac; pokaz prac połączony z analizą); 4. Metody praktyczne (pokaz, interpretacja, ćwiczenia).

Formy – organizacja procesu nauczania: nauczanie jednostkowe, grupowe, zbiorowe (frontalne). Środki dydaktyczne – plansze fotograficzne przedstawiające instalacje, obiekt, asamblaże; komputer; rzutnik; płyta z prezentacją multimedialną; notatka wyjaśniająca różnorodne wypowiedzi artystyczne. Materiały i narzędzia: czasopisma, bristol, plastikowe butelki, laska, stół, krzesła, obrus, papierowe talerzyki i kubki, klej, taśma klejąca, nożyczki, sznurek. Cele operacyjne (cele szczegółowe):

Wprowadzenie w temat: poszukiwanie przestrzeni w sztuce. Przykłady relacji obiekt –przestrzeń.

Nauczyciel, wprowadzając w temat odnosi się do zagadnień z historii sztuki. Początkowo dzieło malarskie lub rysunkowe posiadało dwa wymiary: długość i szerokość. W perspektywie kulisowej elementy dalsze są częściowo zasłonięte przez elementy bliższe. Natomiast w perspektywie pasowej przedmioty bardziej oddalone przedstawione są wyżej niż te, które znajdują się bliżej. W okresie renesansu artyści poszukiwali przestrzeni w sztuce, pisali traktaty na temat perspektywy. Zaczęli posługiwać się perspektywą np. linearną (zbieżną), powietrzną. Innym rodzajem poszukiwań przestrzeni jest rzeźba, która jako bryła posiada trzy wymiary: wysokość, szerokość, głębokość. Artyści nadal poszukują przestrzeni – zmieniają usytuowanie rzeźby, umieszczając ją przestrzeni otwartej (prywatnej i publicznej).

Od początku XX przestrzeń staje się składnikiem dzieła (potem także – samym dziełem). Dadaiści połączyli doświadczenie przestrzeni z działaniem: realizowali pierwsze obiekty. Tym samym nastąpiło także przekroczenie tradycyjnej przestrzeni estetycznej np. Marcel Duchamp Fontanna (ready mades). Kontynuowano poszukiwanie nowych przestrzeni sztuki. Stały się nimi nowe media: Analogowe (tradycyjne, dawne, stare) Rysunek, malarstwo, fotografia tradycyjna, mowa, muzyka, fonografia, radiofonia, teatr, film, telewizja, pismo, drukarstwo Cyfrowe (nowe) Internet: www – strona internetowa, DVD, CD, pendrive, E-book, biblioteka cyfrowa, telewizja cyfrowa (satelitarna, kablowa, naziemna), wiadomości sms i poczta elektroniczna, gra komputerowa, fotografia cyfrowa, telefonia internetowa. Rozwija się nowe doświadczenie związane z przestrzenią, np. happening. Równolegle nową przestrzenią sztuki staje się środowisko technologiczne: najpierw film, video wykorzystywane, jako narzędzia dokumentacji działań. Dokonuje się również kolejna zmiana jakościowa: sztuka opuszcza przestrzenie instytucjonalne sztuki, wchodzi w relację ze sferą publiczną, w naszą codzienność. Istotą sztuki publicznej nie jest, bowiem jedynie działanie w przestrzeni publicznej, ale przede wszystkim tworzenie przestrzeni dialogu, które wymaga także kontrowersji, sporu, debaty. Warto wspomnieć o jeszcze jednym zjawisku – mieszaniu gatunków artystycznych, tworzeniu wieloelementowych, multimedialnych zdarzeń – spektakli wykorzystujących zarówno projekcje, recytacje, aranżacje i działania w przestrzeni. Równolegle pojawił się także drugi rodzaj działań wobec mediów – instalacje. Różnorodne działania artystyczne – instalacja, obiekt, asamblaż poszukują przestrzeni. Korzystają z doświadczeń rzeźby.

10 min.

3

Inne przykłady – relacje pomiędzy przestrzenią, a obiektami: pusta przestrzeń w klasie; relacja uczniowie – nauczyciel a goście; uczeń a nauczyciel w klasie; uczniowie a boisko szkolne; uczniowie w klasie a dzwonek na lekcje; człowiek w stroju przeciwdeszczowym a przestrzeń boiska.

Prezentacja rzeźby współczesnej usytuowanej w przestrzeni otwartej – Galerii Plenerowej Juliana pani prof. Danuty Mączak.

Prezentacja kolejnych etapów powstawania rzeźby współczesnej usytuowanej w otwartej przestrzeni – Galerii Juliana w Zasutowie, której kierownikiem i kuratorem jest pani prof. Danuta Mączak. Przykłady prac pani prof. Danuty Mączak Dejavi, 2015.

5 min.

Zapis tematu lekcji. Poszukiwanie nowej przestrzeni – instalacja, obiekt asamblaż. 5 min.

Wyjaśnienie zasad powstawanie instalacji, obiektu, asamblażu.

Wyjaśnienie uczniom sposobu powstawania instalacji, obiektu, asamblażu – zapis w zeszycie.

Instalacja – jest to realizacja artystyczna, która składa się z wielu elementów usytuowanych w wybranym miejscu, obiekcie, przestrzeni zastanej lub wypełniającą taką przestrzeń na podstawie wykonanego projektu. Instalacje wykorzystują wszelkie materiały i media (środki masowego przekazu). Ze względu na operowanie przestrzenią wywodzi się z doświadczenia rzeźby i związana jest z rozwojem sztuki w drugiej połowie XX wieku. Historycznie, pierwsze tego typu realizacje wykorzystywały miejsca „ubogie", opuszczone budynki, przestrzenie poprzemysłowe, miejsca niezwiązane powszechnie ze sztuką, niejako wprowadzając sztukę w przestrzeń życia, jak również w przestrzeń natury, w ten sposób dodając do dzieła znaczenia wynikającego ze specyfiki miejsca, przeciwstawiając się jednocześnie koncepcji dzieła, jako „odizolowanego" obiektu. Instalacja może być czasowa lub stała. Obiekt jest wynikiem rozszerzenia definicji rzeźby. To forma przestrzenna, która rezygnuje ze szlachetności materiału i wirtuozerii artysty (kunszt – umiejętność wykonywania czegoś lub posługiwania się czymś, doprowadzona do perfekcji) – aczkolwiek żadnej z tych rzeczy nie wyklucza. Najczęściej obiekt nie odnosi się do przestrzeni. Artyści lubią jednak przekraczać granice, więc pojawiają się dzieła balansujące pomiędzy instalacją a obiektem.

Ready-made (gotowy przedmiot) – pojęcie z dziedziny sztuki. Ready-made został utworzony z przedmiotu codziennego użytku lub z odpadków. Użycie takiego przedmiotu w kontekście (związek, łączność, zależność) innym niż ten, do którego został przeznaczony, nadaje mu inny sens.

Asamblaż (fr. assemblage – gromadzenie, zbieranie, zbiór) – w sztuce – kompozycja z przedmiotów gotowych, trójwymiarowa odmiana kolażu. Praca złożona z różnego rodzaju przedmiotów: codziennego użytku, bezużytecznych fragmentów, form naturalnych, obiektów. Dzieło powstaje z przedmiotów, które nie są stworzone przez autora asamblażu, ale jedynie przez niego użyte, a czasem także specjalnie przystosowane (np. pomalowane, odłączone od całości, połączone z czymś innym, zniszczone). Asamblaż może mieć postać jednego obiektu lub może stanowić rodzaj zbioru, kolekcji przedmiotów. Poszczególne fragmenty w asamblażu mogą być ze sobą sklejone, związane, umieszczone w rodzaju wspólnego pojemnika, luźno położone, powieszone obok siebie itd. Dzięki asamblażom z fragmentów tworzone są nowe znaczenia. W Polsce pionierem asamblażu był Władysław Hasior (ktoś, kto pierwszy coś odkrywa, poznaje).

10 min.

4

Przybliżenie sylwetek współczesnych artystów oraz wybranych dzieł.

Prezentacja multimedialna przygotowana przez uczniów, dotycząca twórców instalacji, obiektu, asamblażu – prof. Jana Berdyszaka, prof. Marcina Berdyszaka, Władysława Hasiora, Marka Chlandy.

10 min.

Ciekawostki – Jana Berdyszaka wspominają współpracownicy.

Cytowanie fragmentów wypowiedzi współpracowników pana profesora Jana Berdyszaka.

5 min.

Zadanie: Jak myślisz, co było inspiracją do powstania dzieła…, co artysta chciał nam przekazać?

Uczeń na podstawie zdjęcia (prezentowanego na planszy) dokonuje ogólnej interpretacji wybranego dzieła. Wypowiedź przedstawia ustnie.

5 min.

Przedstawienie tematów ćwiczeniowych. Podział na 4 grupy – uczniowie sami dokonują wyboru grupy, lidera oraz tematu ćwiczenia.

Grupa I Czasopismo – przedmiot, który zmienia swoje przeznaczenie. Usytuowanie przedmiotu w przestrzeni. Skojarzenia z nowa funkcją, przeznaczeniem, np. … Materiały: czasopisma, klej, nożyczki, taśma klejąca, papierowe talerze, kubki, sztućce.

Grupa II Warstwa pod warstwą – zostaje tylko to, co niezbędne, co - być może - jedynie prawdziwe. Odpowiedzcie na pytanie: co się dzieje z człowiekiem w chwilach odrzucenia, czy pomijamy jego powierzchowność, która często bywa powodem odrzucenia? Praca ma przedstawiać kilka zmieniających się etapów tego stanu. Materiały: kolorowe bristole.

Grupa III Piknik w ogrodzie - grawitacja Do realizacji tego tematu proszę wybrać dowolną wypowiedź plastyczną omawianą podczas dzisiejszych zajęć. Materiały: stolik, krzesła, talerze papierowe, kubki papierowe, obrus. Dzięki ziemskiej grawitacji, która przyciąga nas zawsze w dół, nie musimy fruwać w powietrzu, tylko potrafimy spokojnie chodzić. Zjawiskiem, które pomogło dokonać tego odkrycia najważniejszemu naukowcowi w tej dziedzinie – Isaacowi Newtonowi – było jabłko, które spadło mu z drzewa na głowę. Dzięki temu zaczął się on zastanawiać nad tym, co sprawia, że dojrzałe jabłka spadają na ziemię. Następnie odkrył, że ciężar trudno jest podnieść w górę ze względu na działającą siłę grawitacji, a droga powrotna jest łatwiejsza, ponieważ cały ciężar pomaga pchać w dół. Przykłady działania grawitacji, na co dzień: spadające liście z drzew, ból palców przy długotrwałym pisaniu, słońce świecące na niebie, które nie spada …

Grupa IV Laska mojego dziadka – przedmiot, który zmienia formę przeznaczenia, usytuowanie w przestrzeni. Materiały: dziadkowa laska.

Grupa V Butelka (opakowanie) – przedmiot, który zmienia swoje przeznaczenie, usytuowanie w przestrzeni. Materiały: plastikowe butelki.

5 min.

5

Realizacja projektu – przyjęcie decyzji grupy przez nauczyciela.

Uczniowie podczas prac w grupie proponują pomysły - zmiany przeznaczenia danego przedmiotu, usytuowania go w wybranej przestrzeni. Projektują w formie szkiców założenia, które później przedstawiają nauczycielowi. Projekt realizują za pomocą dobranych przez siebie materiałów oraz usytuowania w wybranej przestrzeni.

5 min.

Realizacja i prezentacja prac jej po zakończeniu przez lidera grupy.

Dokumentacja fotograficzna prac. Samoocena i ocena pracy przez inne grupy.

25 min.

Praca domowa. Informacja nauczyciela dotycząca pracy domowej: przesłanie dokumentacji prac na e-maila nauczyciela, nauka tekstu piosenki do happeningu. Dla chętnych – korzystając z różnych możliwych źródeł wyszukać imiona i nazwiska artystów oraz tytuły ich prac, którzy tworzyli instalację, obiekt lub asamblaż.

1 min.

Zakończenie zajęć – niespodzianka muzyczna.

Zespół Perfekt, Wszystko ma swój czas A gdy przyjdzie mój czas Gdy pokryje mnie rdza Usiądź przy mnie tuż tuż Bym mógł z tobą być sam

Usiądź blisko o dłoń Narwij słów jak żonkili I opowiedz nasz film Bym go przeżyć mógł znów

Mów o drodze we mgle Kiedy wciągał mnie piach Gdy nie miałem już sił By się odbić od dna

Mów o chwili sprzed lat Gdy podałaś mi rękę I podniosłem swój cień By przy twoim mógł stać

Wszystko ma swój czas I przychodzi kres na kres Gdybym kiedyś odszedł stąd Nie obrażaj się na śmierć.

2 min.

Ewaluacja, podziękowanie pochwały.

Walizka, kosz – na kartonie rysuję walizkę, nad którą piszę: Co zabieram ze sobą? (Co się podobało?) Uczestnik przykleja na walizkę karteczki z pozytywnymi opiniami ze spotkania. Na drugim kartonie rysuję kosz z napisem: Co wyrzucam? (Co się nie podobało?) Do kosza wyrzucamy karteczki z informacjami, które uznaliśmy za mniej przydatne.

1 min.

MATERIAŁY POMOCNICZE:

INSTALACJA Jan Berdyszak, Obszar obrazów efemerycznych, przy Św. Marcinie, Poznań, 2009, fot: http://pl.wikipedia.org/wiki/Obszar_obraz%C3%B3w_efemerycznych

Rzeźba w zamierzeniu twórcy ma unaoczniać przechodniom krótkotrwałość i przemijalność miejskich obrazów – tego, co, na co dzień mija każdy obywatel wielkiego miasta w swoim dynamicznym ruchu. Na zespół składa się siedem obiektów – luster i szyb w masywnych metalowych ramach. Szklane elementy posiadają różny stopień przejrzystości, wybarwienia, odblaskowości oraz przechylenia względem podłoża. Wszystko to powoduje, że przechodzący widz atakowany jest gamą zróżnicowanych obrazów.

6

INSTALACJA Jan Berdyszak, Siedem stanów Powłok. Możliwych i niemożliwych, 1997,

fot. http://artpapier.com/pliki/archiwum_wrzesien_03/recplast/berdyszak.html

Powłoka jest czymś nie do końca przewidywalnym, zdefiniowanym,

jednoznacznym. Dlatego jest też tak bardzo intrygująca, bo zwykły materiał,

z którego uszyty jest kostium, jest jednak widocznym śladem człowieka.

Pozwala na jego uchwycenie, zmaterializowanie się. Odzwierciedlają formy

ludzkiego ciała, a co ważniejsze, nie tylko to, co dzieje się z jego ciałem, ale

i w jego duszy. Artysta koncentruje swoją uwagę na procesie dynamiki. Stara

się uchwycić coś, co jest pomiędzy jednym a drugim stanem. Próbuje

odzwierciedlić stan zawieszenia, relację pustka –rzeczywistość -rzecz. W ten

sposób pokazuje to, co z pozoru wydaje się być oczywiste, jasne i wyraźne,

ale jednak jest tajemnicą.

----------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------

INSTALACJA Marcin Berdyszak, Long Life Learning, 2010,

fot. http://www.galeriaxx1.pl/marcin-berdyszak-long-life-learning/

Nauka na całe życie - instalacja sceptyczna, na którą składa się zielony wózek na kwadratowych kołach dla niepełnosprawnych i deszcz zielonych podwójnych lasek, przypominających wykrzykniki przypominające znaki zapytania, Ponieważ Komisja Europejska ustanowiła rok 2010 Europejskim Rokiem Walki z Ubóstwem i Wykluczeniem Społecznym

Obiekty gotowe (ready mades) - pojęcie z dziedziny sztuki, opisujące przedmiot będący dziełem sztuki lub częścią dzieła sztuki, który został utworzony z przedmiotu codziennego użytku lub z odpadków. Użycie takiego przedmiotu w innym kontekście (artysta zmienia znaczenie tego przedmiotu), nadaje mu inny sens.

----------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------

OBIEKT PRZESTRZENNY Marek Chlanda, Uzdrowisko, 2011-2012,

fot. http://www.sonart.pl/wydarzenia/warszawa/raj-dla-kuracjuszy-wystawa-galeria-foksal-mckis-warszawa-2012-22144/

Uzdrowisko (2011-2012) – składa się z 253 obrazów na płótnie, kartonie, papierze (w tym kilku obiektów przestrzennych powiązanych z obrazami). Uzdrowisko to swego rodzaju dokumentacja procesu katharsis (uwolnienie od cierpienia, odreagowanie zablokowanego napięcia, stłumionych emocji, skrępowanych myśli i wyobrażeń) oraz krytyczna analiza przebiegu procesu zdrowienia.

(Za twórcę koncepcji katharsis uważa się Arystotelesa. Opisywał on katharsis doznawane przez aktorów i widzów, następujące po ukończeniu przedstawienia.)

----------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------- -----

7

INSTALACJA

Monika Sosnowska, Korytarz,

fot. http://www.sonart.pl/artysci/monika-sosnowska/

Monika Sosnowska w latach 1993-1998 studiowała

w Akademii Sztuk Pięknych w Poznaniu (dyplom w 1998 roku).

Autorka instalacji, które balansują na pograniczu architektury

i rzeźby, łącząc w sobie elementy jednego i drugiego. Sosnowska

tworzy, wkomponowując swoje prace we wnętrza, które już

istnieją lub tworzy instalacje od początku, które przedstawiają

zupełnie nierealne przestrzenie, jakby chciała nam pokazać, że

architektura i jej oczywistość są wytworem człowieka,

a rozkładając ją na części pierwsze, można stworzyć coś zupełnie

nowego.

----------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------- -----------------------------------------

ASAMBLAŻ

Władysław Hasior, Czarny krajobraz I – Dzieciom Zamojszczyzny, 1974,

źródło: www.muzeumtatrzanskie.com.pl

Odnosi się, więc do wydarzeń z czasów II wojny światowej. Rzeźba jest zbudowana na silnym kontraście – nowe życie a śmierć. Pełna symboliki praca Hasiora koncentruje naszą uwagę na kwestiach najistotniejszych. Wózek niemowlęcy zawiera w sobie piach, proch, świece i krzyż nieodłącznie związane z kresem ziemskiego życia. Autor zdaje się przypominać odwieczną prawdę, że w każdym dniu życia zawiera się śmierć, bez której życie nie istnieje, prawdę o ich przenikaniu i nieodłączności, ponieważ początek musi zawierać koniec, ale dzięki krzyżowi i światłu koniec staje się początkiem…

------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------ ----

ASAMBLAŻ

Władysław Hasior, Wyszywanie charakteru, 1974,

fot. http://wiadomosci.gazeta.pl/wiadomosci/5,114873,7022974,Wladyslaw_Hasior_artysta_zakazany_.html?i=5

Socjalizacja dziecka rozumiana, jako proces kształtowania się jego osobowości, przekazywania systemu wartości, norm i wzorców kulturowych ściśle powiązana jest ze środowiskiem rodzinnym, w którym dziecko wzrasta i kształtuje się. Rodzina, jak stwierdza Rembowski, jest dla dziecka „modelem społeczeństwa". Dziecko obserwując relacje pomiędzy rodzicami, przenosi je na świat ludzi dorosłych, tak, więc, stosunki wewnątrzrodzinne wpływają na kształtowanie się pozytywnych cech zachowania dziecka, uspołeczniając jego osobowość.

----------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------