Tek-Esin Vakfı

Tek-Esin Vakfı

DR. E M E L ESİN K Ü T Ü P H A N E S İ

DR. EMEL ESİN KOLEKSİYONU

T Ü R K K Ü L T Ü R Ü

Y a y ı n l a y a n :

T Ü R K K Ü L T Ü R Ü N Ü

A R A Ş T I R M A

E N S T İ T Ü S Ü

•

İ m t i y a z S a h i b i

P r o f . D r . Ş ü k r ü E L Ç İ N

•

Y a z ı İş leri M ü d ü r ü

P r o f . D r . T a l i p Y Ü C E L

•

F i a b : 6 , — T L .

Yı l l ık a b o n e s i : 6 0 , — T L . D ı ş m e m l e k e t l e r e i k i

m i s l i d i r .

D e r g i d e k i yaz ı lar , k a y ­n a k g ö s t e r i l e r e k a l ına ­b i l i r . Y a z ı l a r d a k i f i k i r l e r i m z a s a h i p l e r i n e a i t t i r .

İdare ve yazışma a d r e s i :

T u n u s C a d . 16 , B a k a n l ı k l a r

P . K . 14 , Ç a n k a y a A N K A R A

Dizilip Basıldığı y e r :

A y y ı l d ı z M a t b a a s ı A . Ş . A n k a r a

İ Ç İ N D E K İ L E R

D o ğ u m u n u n 101. Yıl ı D o l o y ı s i y l e Z i y a G ö k a l p ' t e K ü l t ü r v e M e d e n i y e t A n l a ­yışı Ü z e r i n e B i r D e n e m e — I I —

R ı z a K a r d a ş 1

H a r s i l e M e d e n i y e t i n M ü n â s e b e t l e r i Z i y a G ö k a l p 11

T ü r k A d ı v e T ü r k l ü k K a v r a m ı P r o f . D r . E r c ü m e n d K u r a n 18

T ü r k S a n a t ı A r a ş t ı r m a l a r ı n d a A l b e r t G a b r i e l ' i n Y e r i

P r o f . D r . O k t a y A s i a n a p a 21

_ D a ğ d a d T ü r k ü s ü Ş ü k r ü Elç in 24

D o s t u m Y u s u f A k ç u r a

O r d P r o f . D r . S . M a k s u d i A r s a l 26

H a l k Sjkhi H u l u s i R ı f k ı Y a z ı c ı 3 5

U y g u r c a Y e n i Y a y ı n l a r v e E s k i T ü r k ­çe M e t i n l e r i n O k u n u ş u n d a Y e n i U s u l ­l e r .. Y o l l a r - T e t k i k l e r M e r h u m D o ç . D r . A . F . K a r a m a n l ı o ğ l u 3 8

" K ü l t ü r B a k a n l ı ğ ı ' n ı n D i k k a t i n e " S u l t a n A b d ü l a z i z ' i n P o l o n y a ' d a B u l u ­n a n Skeçler i v e C h l e b o v / s k i

D r . O r h a n F . K ö p r ü l ü 4 3

S o v y e t R u s y a ' n ı n İ s l â m D i n i ' n e K a r ş ı

S i y â s e t i P r o f . D r . İ b r a h i m Y a r k ı n 50

H A B E R L E R

X I . i s l â m D ü ş ü n c e s i S e m i n e r i ( O u a r g -l a , 6 - 1 5 Ş u b a t 1 9 7 7 )

D r . E r c ü m e n d K u r a n , 5 5

T ü r k K a d ı n l a r ı K ü l t ü r D e r n e ğ i G e n e l M e r k e z i Ç o c u k l a r için T i y a t r o E s e r i Y a r ı ş m a s ı 5 7

B İ B L İ Y O G R A F Y A

Ç a ğ a t a y c a Y e n i N e ş r i y a t D r . O s m a n F . S c r t k a y a ' 5 8

S v e n s k a F o r s k n i n g s i n s t i t u e t i i s t a n ­b u l , M e d d e l a n d e n 1 ( S t o c k h o l m , 1 9 7 6 )

D r . E m e l E s i n 5 9

O t t o S p i e s , T ü r k i s c h e V o l k s m ä r c h e n , ( T ü r k H a l k M a s a l l a r ı )

D r . A b d u r r a h m a n Güzel 61

Tek-Esin Vakfı

Tek-Esin Vakfı

Dr.Emel Esin K Ü T Ü P H A N E S İ

Pamlrb. 00Ü22 no:

A Tasnif es5U,€ no: S v f E

137?

S v e n s k a F o r s k n l n g s l n s t l t u o t 1 i s t a n b u l , M e d d e l a n d e n 1 ( S t o c k h o l m , 1 9 7 6 ) . I n 16» 89 s a h i f e , 7 r e s i m . N a ş i r l e r : E n s t i t ü Müdürü Büyükelç i D r . G u n n a r J a r r i n g v e E n s t i t ü n ü n e s k i g e n e l s e k r e t e r i P r o f . C h r i s t o f e r T o l l .

İ s tanbul 'da aç ı lmış İ s v e ç A r a ş t ı r m a Enst i tüsü d e r g i s i n i n b u i l k nüshası , E n s t i t ü n ü n m ü d ü r ü t a n ı n m ı ş t ü r k o l o g -

. l a r d a n o l a n B ü y ü k e l ç i D r . G . J a r r l n g ' i n i h t i m â m ı İle y a y ı n l a n m ı ş t ı r . D r . J a r r i n g , D o ğ u T ü r k i s t a n ' d a y a p t ı ğ ı v e i l i m dün­

yâs ının d i k k a t i n i üzerine çeken T ü r k o ­l o j i a r a ş t ı r m a l a r ı v e neşr iyat ı i le ı n e m -

l l e k e t i m i z d e d e çok tanınmışt ır . B i l i n d i -" ğ T ğ i b l , D r . J a r r i n g , İ sveç Dışiş lerine l n -t isâp i l e , u z u n yı l lar d i p l o m a t i k v a z i f e ­l e r d e de b u l u n m u ş t u . A r a p m e m l e k e t l e ­r i i l e Isrâi l arasında, B i r l e ş m i ş M i l l e t - ' l e r a d ı n a n a r a b u l u c u l u k ça l ı şmalar ı b u m e y â n d a i d i . D r . J a r r i n g , T ü r k o l o j l y e İl ­g i s i n i m u h â f a z a e t m e k t e i d i . L u n d Ü n i ­v e r s i t e s i n i n 1964 'de yayınladığ ı A n E a s -t e r n T u r k i - E n g l i s h d i a l e c t d i c t i o n a r y adlı söz lük v e m u h t e l i f m a k a l e l e r , D r . - ,

(59) 379

Tek-Esin Vakfı

Tek-Esin Vakfı

S A Y I 174 T Ü R K K Ü L T Ü R Ü Y I L X V

J a r r i n g ' i n i lmî f a a l i y e t i n i n aynı v e r i m ­l i l i k i l e d e v â m ett iğini göster ir . D ı ş i ş l e ­r i B a k a n l ı ğ ı m ı z ı n d a v e t l i s i o l a r a k T ü r ­k i y e ' y i z i y a r e t l e r i n d e d e , D r . J a r r i n g , m e m l e k e t i m i z d e b u l u n a n , T ü r k i s t a n i l e a lâkal ı y a z m a l a r üzerinde ç a l ı ş m a ğ a v a ­k i t a y ı r m a k t a i d i . S o n z a m a n l a r d a D r . J a r r i n g , y i n e d i k k a t i n i b i l h a s s a T ü r k o ­l o j i a r a ş t ı r m a l a r ı n a tahsîs e t m e k t e d i r , i l m î ça l ı şmalar ı yanında , D r . J a r r i n g , İ s tanbul 'daki İ s v e ç A r a ş t ı r m a l a r ı E n s t i ­tüsünü idâre v a z i f e s i n i d e , a r a - s ı r a T ü r ­k i y e ' y e g e l e r e k , y e r i n e g e t i r m e k t e d i r . D r . J a r r i n g , T ü r k i y e ' y e s o n ziyâretini , I I . Türkolo j i K o n g r e s i m ü n â s e b e t l l e , E k i m 1 9 7 6 ' d a y a p m ı ş t ı r .

S ü l e y m â n l y e C a m i i n i g ö s t e r e n b i r g r a v ü r ü n teşkil ett iği k a p a k içinde i n ­t işâr e d e n M e d d e l a n d e n ' i n i l k nüshası , y e d i y a z ı d a n ibârett ir . D r . J a r r i n g ' i n k a l e m i n d e n ç ıkan i l k m a k a l e " T ü r k i y e ' ­d e b i r i s v e ç a r a ş t ı r m a E n s t i t ü s ü a ç m a k için yapı lan t e ş e b b ü s l e r " adını t a ş ı m a k ­tadır. D r . J a r r i n g ' i n m a k a l e s i , i l k önce I I I . S u l t a n A h m e d d e v r i n d e , X I I . K a r l ' -ın T ü r k i y e ' y e İlticası İle b a ş l a y a n v e k ü l ­tür sahas ına d a u z a n a n I s v e ç - T ü r k m ü ­nâsebetlerinin târîhçesini y a p m a k t a d ı r . Çoktanber i i s t a n b u l ' d a b i r i s v e ç A r a ş ­t ı r m a E n s t i t ü s ü k u r m a k i s t e n m i ş v e b u teşebbüsler s o n u n d a 1 9 2 3 - 2 4 yı l ında M o -d a ' d a b i r e v kiralanrryş, f a k a t i s t a n b u l ' ­d a i s v e ç A r a ş t ı r m a E n s t i t ü s ü a n c a k 1962 'de kurulabi lmiş .

i k i n c i m a k a l e y i ( s . 7 - 1 5 ) i sveç ' i Türkiye 'de temsî l e d e n l e r d e n B ü y ü k e l ç i A d o l f C r o n e b o r g y a z m ı ş t ı r . B u m a k a l e ­de de i sveç ' in T ü r k i y e ' d e k i d i p l o m a t i k f a a l i y e t i üzerinde d u r u l m u ş t u r . K ü l t ü r ça l ı şmalar ına g e l i n c e , b u n l a r d a , B e y o ğ -l u ' n d a , " i s v e ç S a r a y ı " adı v e r i l e n e s k i elçilik v e b u g ü n k i i s v e ç B a ş k o n s o l o s l u ­ğunda , 1957 'de , araşt ır ıc ı lara b i r k a ç o d a t a h s i s i n d e n s o n r a , gel işebi lmişt ir . " i s ­t a n b u l ' d a i s v e ç A r a ş t ı r m a E n s t i t ü s ü " , 15 M a r t 1 9 6 2 ' d e k u r u l m u ş t u .

Ü ç ü n c ü m a k a l e d e ( s . 1 6 - 2 2 ) , E n s t i -tü 'nün e s k i g e n e l - s e k r e t e r i P r o f . T o l l ,

E n s t i t ü n ü n f a â l i y e t sâhasını a n l a t m a k t a v e o r a d a çal ışanları v e E n s t i t ü y e m â l î y a r d ı m d a bulunanları a n m a k t a d ı r . E n s ­t i tünün f a â l i y e t sâhas ı ç o k g e n i ş t i r : B i ­z a n s d e v r i n e k a d a r a r k e o l o j i ; e s k i y a ­k ın D o ğ u d i l l e r i ; i s t a n b u l k ü t ü p h â n e l e -r i n d e k i türkçe , a r a p ç a , f a r s ç a y a z m a l a r ; târ ih ; dîn târ ihî ; k i l i s e târihî ; m o d e r n d i l l e r ( T ü r k i s t a n v e B a l k a n T ü r k lehçe­l e r i d â h i l ) ; s a n a t târihi ; T ü r k - I s v e ç m ü ­nâsebet leri ( b u m e y â n d a , K a r i X I I d e v ­r i n d e T ü r k i y e ' d e k i b i r i sveçl inin h â t ı r a ­ları n e ş r o l m a k t a d ı r ) ; e tnograf ı , s o s y o l o ­j i (azınl ıklar , göçebe l ik ; k ü l t ü r k a r ı ş m a ­ları, dış i l l e r e işçilik için g ö ç , v s . v s . ) . B u l i s t e y e b i r i lâve y a p m a m ı z g e r e k ­m e k t e d i r : D r . J a r r i n g ' i n t e s i r i a l t ında T ü r k o l o j i y e v e D o ğ u T ü r k i s t a n a r a ş t ı r ­m a l a r ı n a yönelen D r . L . E . N y m a n , şu s ırada i s v e ç E n s t i t ü s ü n d e ç a l ı ş m a k t a d ı r . D r . N y m a n , V I I I . T ü r k T â r i h K o n g r e s i ­n e b i r tebl iğ i le katı ldı " ( 1 9 3 2 ' d e k u r u ­l a n ) D o ğ u T ü r k i s t a n C u m h u r i y e t i n d e T ü r k i y e ' n i n t e s i r l e r i " . B u a r a ş t ı r m a A t a ­t ü r k d e v r i T ü r k s iyâset inin a z b i l i n e n bâz ı yönlerini a y d ı n l a t m a k t a d ı r .

D ö r d ü n c ü m a k a l e d e ( s . 2 3 - 4 0 ) , D o -~ ş e î ı t R y d â n , A y a S o f y a ' d a İki B i z a n s m o ­

z a i k e s e r i n i t a r i f e t m e k t e d i r . Beşinci m a k a l e s i n d e D r . J a r r i n g ( s . 4 0 - 4 8 ) T ü r k edebiyât ından i s v e ç d i l i n e tercümelerini e le a lmışt ır , i sveçl i D o ç e n t J o h a n n e s K o l m o d i n , 1 9 1 7 - 3 1 a r a s ı n d a İsveç s e f â -r e t i n d e m i s â f i r i k e n , bazı t e r c ü m e l e r y a p m ı ş v e b u n l a r n e ş r o l m u ş . B u m e ­y â n d a b i r Y u n u s E m r e ilâhisi v e M e h -m e d E m i n Y u r d a k u l ' u n b i r şiirinin t e r ­cümeler i D r J a r r i n g ' i n m a k â l e s i n d e d e r e o l m u ş t u r . Beşinci v e altıncı m a k a l e l e r i n ­d e ( s ; 4 8 - 6 2 ) , i s v e ç A r a ş t ı r m a E n s t i t ü ­s ü araşt ır ıc ı larından A . W e s t h o l m i le ' -B . A l m g r e n ' i n L a b r a n d a v e K u s t u r ' d a y a p t ı ğ ı a r a ş t ı r m a v e kaz ı lar e le a l ın ­mışt ır . P r o f . A l m g r e n D o ğ u T ü r k i s t a n ' ­d a d a a r a ş t ı r m a d a b u l u n m u ş . Y e d i n c i m a k a l e ( s . 6 2 - 7 5 ) 1 9 7 5 ' d e E n s t i t ü y e g e ­l e r e k T ü r k üs lûbunda a h ş a p e v l e r h a k ­kında a r a ş t ı r m a y a p a n v e I . S a f r a n b o l u

¡80 (60);

Tek-Esin Vakfı

Tek-Esin Vakfı

Y Î m B İ B L İ Y O G R A F Y A Y I L X V

S e m i n e r i n e de iş t irak e d e n B n . I n g e r «îorrell'in e s e r i d i r . " T ü r k a h ş a p e v m l -nârîs i ' ' adlı b u y a z ı d a S a f r a n b o l u ' d a n İç r e s i m de veri lmişt ir . M e d d e l a n d e n I ' i n t a l a n sahîfeleri , ö l m ü ş v e h a y a t t a o l a n Snstltü üyeleri a n ı l m ı ş v e bunların a d v e

a d r e s l e r i veri lmişdir . B i l g i i s t e y e n l e r i n İ s t a n b u l i s v e ç A r a ş t ı r m a E n s t i t ü s ü İ s ­veç B a ş k o n s o l o s l u ğ u , i s t a n b u l , B e y o ğ l u İst ik lâ l c a d d e s i 4 9 7 ' y e y a z m a l a r ı r i c a o l u n m a k t a d ı r .

D r . E m e l E s i n

O t t o S p i e s , T l i r k l s c h e V o l k s m ä r ­

c h e n , d i e S i l b e r p a p p e l m i t d e n g o l d e n e n

F r ü c h t e n u n d a n d e r e t ü r k i s c h e V o l k s ­

m ä r c h e n : ( T ü r k H a l k M a s a l l a r ı , A l t ı n

K o z a l a k l ı G ü m ü ş S e l v i v e öbür T ü r k

H a l k M a s a l l a r ı ) . W i e s b a d e n 1976 , X I V

+ 118 s. , H e y m a n n V e r l a g G m b H .

O r y a n t a l i s t v e T ü r k o l o g S a y ı n O t t o S p i e s , 1976 yılı sonlar ında " T ü r k H a l k M a s a l l a r ı ' ' a d ı a l t ında y e n i e s e r y a y ı n l a n m ı ş t ı r . B u e s e r : "Alttn Kozalakh Gümüş Belvi" ( s . 3 - 7 ) , "Alage-yikli" ( s . 8 - 1 1 ) "Babtr Taşı" (s . 1 2 - 1 5 ) , "Dünya Güzeli" ( s . 1 6 - 2 0 ) , "Tüccar Mus-tafa'ntn Oğlu" (s . 2 1 - 2 4 ) , "Menekşe Renkli Elbise" ( s . 2 5 - 2 7 ) , "Menekşe Yap­rağından İncinen Kızım" ( 8 . 2 8 - 3 0 ) , "De­ğişik Nişanlı" (s . 3 1 - 3 3 ) , "Fakir K * z " ( s . 3 4 - 3 6 ) , " Y o A u d i İğne Tüccarı" ( s . 3 7 - 4 1 ) , "Demirci Hikâyesi" ( s . 4 2 ) , "Yörük Kızı" ( s . 4 3 ) , "Ana İnci ( s . 4 4 - 4 6 ) , "Topal Civ­civ" ( s . 4 7 - 4 8 ) , "Üç öğüt" ( s . 4 9 - 5 0 ) , "Hanım Sultan" (8. 5 1 - 5 8 ) , " A K ı n Toplu Sultan" ( s . 5 9 - 6 7 ) , "Gece Karanlığı" ( s . 6 8 - 7 5 ) , " S e p t e m Kız" (s . 7 6 - 7 9 ) , " f f u r ş i d ve Mihri" ( s . 8 0 - 8 4 ) , "Arzu ile Kamber" ( s . 8 4 - 1 0 8 ) başl ıklarını t a ş ı y a n 2 1 T ü r k h a l k m a s a l ı m İhtiva e t m e k t e d i r .

O t t o S p i e s , b u e s e r i n i n , " G i r i ş " bö­lümünde T ü r k i y e ' n i n t a r i h i n d e n , y e r ­üstü v e yer -a l t ı k a y n a k l a r ı n a k a d a r h e ­m e n h e m e n h e r k o n u d a b i l g i v e r m e k t e , s o n r a T ü r k m a s a l l a r ı m a r i t m e t i k b i r t a s ­n i f e tâbi t u t m a k t a d ı r . S p l e s ' i n T ü r k m a ­sal larına t a r i h i m i z v e sosyo -kül türe l y a ­

p ı m ı z çerçevesinde getirdiği t a r i f v e a ç ı k l a m a l a r — g i r i ş b ö l ü m ü bünyesi için­d e — a ş a ğ ı d a k i biçimde hülâsa e d i l e b i l i r :

X L y ü z y ı l d a n i t i b a r e n A n a d o l u ' y a göç e d e n T ü r k B o y l a n ' n ı n O r t a A s y a ' -d a k i . İskân y e r l e r i , A n a d o l u ' d a k i T ü r k B e y l l k l e r l ' n l n kuruluşları , d a h a s o n r a i m p a r a t o r l u k d ö n e m i n e g e ç i ş Se lçuklu , O s m a n l ı l a r ı n A s y a , A v r u p a v e A f r i k a k ı t ' a l a n n d a kazandık lar ı t o p r a k p a r ç a ­l a n v e o r k l a r a götürdükler i T ü r k K ü l ­türü, T ü r k M e d e n i y e t i , T u n a B o y l a r ı n a k a d a r u z a n a n f e t i h l e r dolayıs ıy la y e r l i h a l k d a k ö k l e ş e n T ü r k K ü l t ü r v e g e l e n e k ­l e r i , destânl b i r şekilde m a s a l l a r a v e h i ­k â y e l e r e a k s e t m i ş , h a f ı z a l a r d a âbldeleş -miş t l r .

Bi l indiği g i b i X V I . yüzyı l , O s m a n l ı I m p a r a t o r l u ğ u ' n u n edebî mahsûl ler i a ç ı ­s ından " a l t ı n ç a ğ ı " o l a r a k vas ı f landır ı la -b i l i r . Z i r a , k u v v e t l i A r a p - F a s K ü l t ü r ü ­nün y a n ı n d a m ü n f e r i d e n de o l s a , m a l z e ­m e s i d i l e d a y a n a n h a l k edebiyat ı ü r ü n ­l e r i o r t a y a ç ıkıyordu. A t a s ö z l e r i , h i k â ­y e l e r , m a s a l l a r bunlardandır . B ö y l e c e T ü r k H a l k B i l i m i , r i v â y e t v e n a k i l l e r y o l u y l a yazı l ı o l a r a k k a y d e d i l m e ğ e b a ş ­landı, m e ş h u r T ü r k nüktecis i N a s r e d d i n H o c a ' n ı n i s m i destânlaşt ı .

M a l z e m e s i d i l e d a y a n a n T ü r k h a l k edebiyatı mahsûl ler inin u s t a anlatıcı ları , ' İ m p a r a t o r l u k bünyesinde t e r t i p l e n e n h u ­sûsi b a y r a m v e törenlerde, A n a d o l u ' n u n u z u n kış g e c e l e r i n d e , R a m a z a n a y l a r ı n ­d a , sünnet v e e v l e n m e düğünlerinde , kahvehânelerde b u tür hikâyeleri , n ü k ­t e l e r i a n l a t a r a k hoş a n l a r yaşat ır lardı , f a k a t b u g ü n b u n l a r y a ş a m a m a k t a d ı r .

61) 381

Tek-Esin Vakfı

Tek-Esin Vakfı