1

Ishte nj dit e nxeht dhe njerzve nuk u hahej mish. Pazari ishte zgjuar i pari dhe pas tij ishte

zgjuar qyteti. Zakonisht, qyteti lodhej n pazar dhe lodhej n kish. Por ishte e diel dhe jo t

gjith punonin. Ishte nj dit pazari dhe jo t gjith shkonin n kish. Fshatart kishin ditn e tyre

t puns. Qytetart kishin ditn e kishs dhe t pazarit. Grat dilnin nga mesha e mngjesit,

shkonin n pazar, ku i frynin trastat si gjinj, dhe pastaj ktheheshin n shtpi. Kur ato vonoheshin

pas gjrave t panevojshme, fmijt i prisnin me goj hapur. Burrat pinin duhan n hije dhe

shikonin grat. Kafsht rrinin n diell dhe, duke pritur t shiteshin, shikonin burrat. Ata q kishin

vap freskoheshin n liqen. Por qyteti ishte n mes t maleve dhe jo t gjith dinin not.

Deri kur u mbyll pazari ai nuk i shiti dot dy delet e tij. Mblodhi parat q kishte fituar dhe u nis. Xhamia ishte n t dal t qytetit. N dimr ajo rrug ishte e pushtuar nga balta, por at dit

bnte zheg dhe toka digjte mbi kok dhe nn kmb. Dera e xhamis ishte e mbyllur. Ai trokiti

me nj gur mbi portn e vogl. Imami u shfaq pas pak duke lidhur tyrben mbi kokn e rruar.

Alekum Selam. Mirdita, i tha ai. Dua t bhem mysliman. Urdhro, e ftoi imami. Je i pari q

vjen sot. T krishtert merren me tregti t dielave. U fut brenda dhe pati ftoht. U uln t dy

prball njri-tjetrit mbi nj rrogoz, i cili n ann e tij dukej m pak i prdorur. Xhamia ishte

bosh. Dielli hynte me zor nga katr kamare t vogla, t shprndara nga nj n do faqe muri. N

nj cep t errt mezi dukej nj tenxhere e madhe dhe pran saj buk dhe disa kokrra ullinj. Je n

shtpin e Zotit, i tha imami, si pr ti thn mos u habit. A ha Zoti ullinj, qeshi ai duke u prpjekur ta ngrohte xhamin me shaka. Imamit nuk i lvizi asnj muskul. Ullinjt i ha un.

Doktort thon se bjn mir pr veshkat.

Pse do t vish n Islam, e pyeti that imami, pa e ln t vazhdonte udhtimin e tij npr muret

bosh t xhamis. Aliu iu prgjigj se nuk kishte ndonj shkak, por mendonte se Islami sht nj

gj q duhet provuar. Un fitoj sa pr tu ushqyer, nisi t shpjegonte. Nuk kam ndonj arsye t veant. Islami sht feja e Perandoris dhe un e respektoj si nj shtetas i rregullt. Nga Islami

vijn ligjet, taksat, ushtria dhe drejtsia. E kto nuk mund ti zbatosh si duhet po nuk njohe burimin e tyre t vrtet. Shpejt ose von, t gjith do t bhen mysliman. Babai m ka thn q

punn e sotme mos e lr pr nesr. Un zgjohem hert n mngjes, si kafsht q shes dhe shroj,

prandaj nuk e kam vshtir t falem n oraret q prcakton feja juaj. Njoh shum t tjer q do t

ishin br mysliman n qoft se do t kishin regjimin e bagtive. Sa vje je? Tridhjet e nnt i mbusha n korrik. Ka mysliman t tjer n fshatin tnd? Jo, tha

ai, un do t jem i pari. Njeh ndonj mysliman tjetr? Kroi kokn dhe u kujtua. Njoh Ali

Tepelenn. sht ky, tha imami. Aliu sht kusar. I z prit karvanve dhe grabit ushqime, mallra dhe kafsh, q pastaj i shet. Koht e fundit ka marr nj titull nga Stambolli dhe trimat e

tij e thrrasin dervenxhi. Tani kontrollon rrugt dhe grykat nga kalojn karvant dhe i ka br

zap gjith kusart e tjer. Askush nuk vjedh dot pa lejen e tij. Para disa muajsh u fsheh n

shtpin time se e ndiqnin ushtart e Kurt Pashs pr ta vrar. Kuajt i sjell tek un pr ti shruar dhe prandaj jemi njohur. A t ka folur Aliu pr Islamin? Po. Njher ai m tha se sikur

Muhamedi t ishte shqiptar, grekt do ta kishin vrar at. Imami nuk lvizi, por dika mrmriti.

N qoft se Muhamedi do t ishte shqiptar, grekt do t ishin ifut dhe ifutt nuk e vran dot

Muhamedin. Megjithat, Muhamedi nuk mund t ishte shqiptar. T gjith profett kan lindur n

shkrettir aty ku nuk ka uj dhe nuk ka dimr. Ne kemi shum uj dhe shum dimr. Imami futi dorn posht rrogozit dhe nxori nj libr t verdh me shkronja t mdha arabe. Ky

sht Kurani. sht libri me porosi q Allahu i dha Muhamedit prmes t drguarit t tij, engjllit

Xhebrail. Ktu tregohet se far duhet t bj nj mysliman. Dhe po ashtu se far nuk duhet t

bj. Mos harro se gjrat q nuk duhet t bsh, jan m t rndsishme se ato q duhet t bsh.

Kurani sht libri i ndalimit dhe jo i lejimit. Ti nuk mund ta lexosh Kuranin, por un do t t

them disa gjra, t cilat, nse i pranon, do t t dallojn ty nga t tjert, nga t pafet. Islam do t thot paqe. Paqja mund t mbretroj mes njerzve nse ata i dedikohen Allahut dhe

ndjekin rregullat q ai ka prcaktuar. Kto rregulla Zoti ia tha Muhamedit q ky tia thoshte njerzve. Muhamedi shkroi Kuranin, megjithse deri 40 vje nuk dinte as shkrim, as kndim,

njsoj si ti sot. Kjo sht nj nga dshmit se ai ishte i drguar i Allahut, porosit e t cilit pr

her t par i erdhn rreth vitit 610 kur ai jetonte n Mek, me gruan e tij Hatixhe. Gjat jets s

tij Muhamedi pati shum gra t tjera. Kur ai vdiq, n prehrin e gruas s tij m t dashur Aishes,

Meka, Medina dhe shumica e Arabis kishin pranuar Islamin. Kurani i ka njohur t gjith

profett e tjer prpara Muhamedit, prfshi Musain, profetin e ifutve dhe Isain e t krishterve.

Por Muhamedi sht profeti i fundit. Prandaj dhe Islami sht feja e vetme e Allahut. Qllimi i

profetve t tjer ka qen t paralajmronin dhe t bnin gati botn pr misionin e Muhamedit,

kshtu q t krishtert e kan detyrim q t kthejn fen e tyre n Islam. Jezu Krishti po t ishte

gjall do ti bashkohej fes s Muhamedit. Imami ndaloi dhe e futi Kuranin nn rrogoz. Kto q po them duhet ti dish sepse t krishtert e fshatit do t t prozvalin dhe do prpiqen t t poshtrojn kur tu thuash se je mysliman. Mos u

mrzit. T gjith profett jan shar nga fshati i vet. Ti m the se do t bhesh mysliman. Un t

pyeta pse. M the se Islami sht nj gj q duhet provuar sepse hert apo von t gjith do t

vijn n Islam. Kjo sht e vrtet. Nj dit, t gjith do t bhen mysliman. Por jo pr arsyet q

the ti. Un do t ti jap arsyet, ti do ti jetosh dhe m pas do tia japsh t tjerve. Islami ka pes kushte. Nse ti i pranon, ather je mysliman. I pranoj, tha ai me nj frym. Ishte

ftoht dhe drita e diellit nga kamaret e xhamis kishte nisur t dobsohej. Duro, i tha imami. Do

t ti them nj nga nj. Ngrihu n kmb. Ai u ngrit dhe pas tij u ngrit dhe imami. Gjysma e fytyrs i ndriohej akoma nga drita e pasdites.

Gjysma tjetr po kridhej gradualisht n errsir. Islami dhe Krishterimi jan si hna dhe dielli,

mendoi ai. T dyja kan marr prsipr t ndriojn botn, por kur njri ikn vjen dita dhe kur

ikn tjetri vjen nata. Tani jam n muzg. Dielli me hnn po ndrrojn vendet si Krishterimi me

Islamin n shpirtin tim. Deri n fund t jets do t prpiqem t kuptoj kush sht dielli dhe kush

sht hna nga t dy, u zotua ai me vete dhe u prqendrua prap tek imami, fytyra e t cilit kishte

hyr n hije. A pranon se nuk ka Zot tjetr ve Allahut dhe se Muhamedi sht robi dhe i drguari i tij? Bota sht m e qet tani q e udhheq vetm nj Zot. N kohn e grekve t lasht kishte shum

zota q bheshin xheloz pr njri-tjetrin dhe bota ishte lmsh. E pranoj, tha ai. A pranon ti falesh Allahut, pes her n dit namaz? E pranoj, por m ndodh nse falem gjasht her? Nuk t ndodh gj, i tha imami, por nuk duhet ta bsh. N fillim Zoti i tha

Muhamedit se myslimant duhet t faleshin pesdhjet her n dit, por Musai, profeti i ifutve

i tha Muhamedit ti krkonte m pak falje sepse kjo do t ishte e lodhshme pr besimtart. Pas shum krkesave q bri Muhamedi, numri i faljeve u vendos t ishte pes. Kjo n saje t

ifutve q bjn tregti edhe me faljet pr Zotin. Ka pasur t drejt Musai, i tha ai. Pesdhjet

her n dit do t thot q mos bnim asgj tjetr, por ve t faleshim. Allahu na i njeh dobsit

tona, prandaj korrigjon ndshkimet, sqaroi imami dhe vazhdoi. A pranon t mbash ramazan? sht ramazani, pyeti ai. Ramazani sht muaji i nnt i vitit. sht muaji kur Muhamedit iu shfaq pr her t par engjlli me porosit e Allahut. Ky sht dhe

muaji i agjrimit, muaji kur myslimant i dedikohen Zotit t tyre, duke mos ngrn, duke mos

pir dhe duke mos i prekur me dor grat e tyre. Ramazani prbn agjrimin kryesor, ndrsa

gjat vitit Islami ka edhe shum lloje t tjera agjrimesh, si agjrimi i muajit t shabanit, agjrimi

i gjasht ditve t muajit sherval, q sht muaji q vjen pas ramazanit, agjrimi i dits s

ashures, agjrimi i xhumas, i dits s premte etj. kto do ti msosh me koh dhe un do t t kujtoj her pas here, por mos harro se agjrimi i ramazanit sht kusht pr ty si pr do mysliman

tjetr. Gjat ramazanit as duhet t shash, as t brtassh, as t zihesh, as t shpifsh apo t

theshmosesh. Nse t godasin, mos u kthe dor dhe thuaju se je n agjrim. Agjrimi sht

shkputja e njeriut nga krkesat e trupit, nga stomaku dhe epshet q ndjellin grat. Ramazanin do

ta nissh pas disa ditsh, sapo t shikosh hnn e re t muajit shtator. Po n qoft se ka re si ta

dalloj hnn, pyeti ai. Asnj re nuk mund t ndaloj takimin e nj myslimani me Zotin e vet, u

prgjigj imami. T krishtert han dika kur agjrojn, pyeti prap ai. Si mund t duroj nj muaj

pa ngrn? T krishtert agjrojn 40 dit rresht prpara Pashks dhe po ashtu gjat vitit kan

agjrime t tjera. Megjithat, ti mund t hash dy her n dit. Do hash dika t mbl,

mundsisht hurma me uj kur perndon dielli, dhe ky sht iftari. Pastaj do falsh namazin e

mbrmjes. Ndrsa n mngjes, kur fillon agimi, gjithnj prpara namazit t par, mund t fussh

nj kafshat n goj dhe ky sht syfyri. Agjrimi sht sakrifica m e madhe q nj mysliman

bn pr t respektuar Zotin e vet. Kur agjron, ti i thua Allahut se nuk ke ardhur n jet vetm

pr t mbushur stomakun tnd me mish kafshe dhe pr t fryr barkun e sat shoqeje me mish

njeriu. Po lopt, viat, delet dhe qengjat e mi a duhet ti detyroj t mbajn ramazan, tha ai pafajsisht. Imami bri nj ngrdheshje si i bezdisur e megjithat vazhdoi. Agjrimi sht nj

sakrific e ndrgjegjshme. Ty nuk t kontrollon kush nse ha, nse pi apo nse knaq gruan

tnde. Gjat agjrimit je prball Zotit dhe ndrgjegjes tnde. Kafsha ka shpirt, por nuk ka

ndrgjegje, prandaj vetsakrifikimi i saj nuk parashikohet n Kuran. As Muhamedi nuk e

detyronte deven e tij, Kasun q t agjronte. Kafsht e tua nuk do t bhen myslimane sepse

edhe para ksaj dite nuk jan t krishtera, shtoi imami. E pranoj, tha ai. E pranoj ramazanin. Kur

ti them gruas se sht nj kusht ajo do t m kuptoj, kurse kafsht e mia nuk do kuptojn asgj dhe do vazhdojn t m duan njlloj. Vazhdojm, nxitoi imami duke par diellin q fshihej pas

dritareve. Pas pak duhet t jap ezanin. Kushti i katrt i islamit sht dhnia e zekatit. Zekat do t thot q tu japsh t varfrve ushqim, rroba dhe ti ndihmosh. Zekati nuk sht lmosh, por sht ndarje pasurie. Muhamedi mendonte se i varfri ka t drejt t prfitoj nga pasuria e t kamurit. Zakonisht zekati shprndahet pas

sakrifics, pas agjrimit, pra n fund t ramazanit. Mund t japsh edhe para. Ai u mendua nj

cop her dhe tha: N fshat ka shum t varfr. Nse un u jap t gjithve zekat m mbetet pr vete? Ramazani m duket m i arsyeshm se t detyron t kursesh, kurse zekati paska shum

harxhe. Po a nuk do varfrohem un nj dit duke i falur vazhdimisht t tjerve pjes nga pasuria

ime? Ather ti do t jetosh duke u ushqyer nga zekati q do t shprndajn t tjert, u prgjigj

imami. Ky sht Islami. Jep pasuri q t marrsh paqe. A e pranon kt kusht? Imami po humbte

durimin. Atij iu duk se, sikur t rezistonte dhe pak imami do ta nxirrte jasht duke mos e

przgjedhur si mysliman. Megjithat, vendosi t bj edhe nj prpjekje. Prmbushja e ktij

kushti, si ia kishte prshkruar imami, nuk e bindte. Si mund t falte nga nj dele, apo nj vi n

fund t do agjrimi? Ti m the se q t bhem mysliman duhet t plotsoj kushtet e Islamit,

guxoi ai t pyeste imamin. Po, i tha imami, ashtu sht. Q un t bhem mysliman duhet t jap

zekat, apo jo? po, tha imami i uditur nga ngulmimi. Po ai q prfiton zekat a duhet t jet

mysliman? Besoj se po, u prgjigj imami i hutuar. N fshat un jam myslimani i vetm dhe nuk e

di sa koh do t vazhdoj t jet kshtu. T gjith t varfrit e fshatit jan t krishter. A duhet ti fal pasurin q Allahu ma dha mua atyre q nuk i falen Allahut? Imami nuk foli, pro

instinktivisht vuri dorn mbi Kuranin e mbuluar me rrogoz. A duhet t prfitojn zekat t

krishtert, kt dua t them, prfundoi ai kur kuptoi se kishte fituar superioritet logjik q n ditn

e par t abetares islame. Kt nuk e di, i tha imami q u ndie keq. Ndoshta duhet t pressh

derisa n fshat t vijn myslimant e tjer. E pranoj, shpejtoi ai. Pranoj se do filloj t jap zekat

ditn q n fshat nj i varfr do t bhet mysliman. E pranoj kushtin. Ka akoma? Edhe nj, u

lirua imami. Duhet t shkosh t paktn nj her n jet n Mek dhe t rrotullohesh shtat her rreth gurit t

Qabes. Sa larg sht Meka, pyeti ai. Meka sht n Arabi, tha imami. Ky udhtim zgjat nj

muaj, duke kaluar npr Stamboll. do mysliman duhet t shkoj nj her atje, n Gurin e

Qabes, q sht vend i shenjt pr myslimant. Ai gur sht adhuruar q n koht e lashta, por

Muhamedi e ktheu at n krthizn e bots islame. Muhamedi u przu nga Meka prej ifutve

dhe arabve pagan dhe atij iu deshn disa luftra, n t cilat u derdh gjak myslimani, pr tu rikthyer n mek me kok t rruar si duhet t bsh edhe ti kur t shkosh. Kur duhet t nisem?

Kt e vendos ti, tha imami. Para se t vdessh duhet t shkosh. E pranoj, u qetsua ai. Paskam

edhe tridhjet vjet koh pr t shkuar. Pas kushtit t pest ndihej m i sigurt. Xhamia ishte pothuajse e errt dhe jasht zhurmat e qytetit

ishin dobsuar. Ai i kishte pranuar t pes kushtet dhe po priste q imami ta shpallte vendimin e

tij. Ka dhe dika tjetr, u kujtua imami. far, u acarua ai. M the se ishin pes kushte pr tu

br mysliman dhe un i pranova. Imami dukej i lehtsuar, si nj mami. Sot sht dita e par e

lindjes s nj myslimani dhe ti duhet t kesh nj emr q mund ta zgjedhsh vet. Nuk ka

rndsi, tha ai. M thirr si t duash ti imam. Ibrahim, tha imami. Do quhesh Ibrahim. Ibrahimi

nuk ka qen as i krishter, as ifut dhe as mysliman. Ai sht nj nga profett e mdhenj q Zoti i

msoi t parashikonte t ardhmen. N kohn e Ibrahimit, njerzit jetonin m shum se sot.

Ibrahimi rrjedh nga fara e Noes dhe ky rrjedh nga Ademi, q ishte njeriu i par q Zoti krijoi mbi

dhe nga dheu. Nga nj brinj e Ademit Zoti krijoi Havan q sht gruaja e par n kt bot.

Ademi dhe Havaja patn n fillim dy djem Kainin dhe Abelin. Kaini e vrau Abelin dhe kjo sht

vrasja e par e njeriut nga njeriu. M von pema e Kainit u shua nga mkati i tmerrshm i

vllavrasjes. Ademi dhe Havaja patn nj djal t tret Sethin, nga trungu i t cilit buron gjith

njerzimi. Ibrahimi sht deg e ktij trungu. Nga fara e Ibrahimit rrjedhin myslimant, ifutt

dhe t krishtert. Kurani thot se Ibrahimi pati nj fmij me skllaven e tij Hagar dhe ky fmij u

quajt Ismail, q do t thot i egr dhe fort. Mirpo gruaja e tij Sara, q m von lindi Isakun, q

i dha far Moisit t ifutve dhe Jezuit t kaurve, e zboi skllaven me gjith Ismailin dhe kta

jetuan n shkrettir. Ismaili u rrit si njeri i egr n mes t rrs dhe uris. Dikur, Ibrahimi shkoi

n shkrettir, takoi t birin dhe t dy ngritn Gurin e Qabes ku u themelua Meka, vendi ku lindi

Muhamedi. Sot, ne myslimant jemi pasues t ksaj fare. Historin e Ibrahimit e njohin edhe t

krishtert nga Bibla. Ata i thon Ademit, Adam, Havas, Eva dhe Ibrahimit, Abraham. M

plqen, tha ai. Bukur, tha imami. Mir se erdhe n islam, Ibrahim i Abdullahut. far sht

Abdullahu, u nxi ai. Pranova emrin tim t ri, por im at ka vdekur dhe un nuk mund tia ndrroj emrin pas vdekjes, ndjes past. Abdullah do t thot rob i Zotit dhe ky mbiemr i jepet gjith

myslimanve t rinj si ti, baballart e t cilve kan mbiemra t krishter q Islami nuk i pranon.

Jo, tha Ibrahimi duke e par imamin n sy. Pranova emrin tim t ri, por mbiemrin nuk e ndrroj.

Abdullah duket si budalla dhe nuk mund tia l peshqesh kt tallje fmijve t mi. Nuk e pranoj sikur ta di se kthehem i krishter si isha sot n mngjes. Imami buzqeshi, por nuk kmbnguli.

Iu afrua dhe e puthi n t dy faqet. Paqja qoft me ty Ibrahim. Shpresoj t jesh nj mysliman i

mir. Do prpiqem, tha Ibrahimi dhe u drejtua nga dera e xhamis. Pa kaprcyer pragun, imami e

thirri nga errsira: Ibrahim, ti mund t marrsh deri n katr gra sepse kjo i lejohet do

myslimani. sht nj kusht, pyeti Ibrahimi pa u kthyer. Nuk sht kusht, por n qoft se ty t

plqejn grat Islami ta lejon. Do mendohem, tha Ibrahimi duke dal. Natn e mir imam.

Mirupafshim, tha imami. Mos harro t bhesh synet Ibrahim. Kishte dal nga xhamia. Nata ishte e gjitha prpara tij.

2

Ibrahimi arriti n t gdhir n fshat. Gruaja flinte dhe ai nuk e zgjoi. Pran vatrs gjeti darkn q

ajo i kishte ln gati. Mishi ishte akoma i ngroht. E zbrazi shpejt kusin dhe doli jasht t pinte

uj pusi. Agimi ishte i freskt. Ngriti kokn lart dhe hna iu duk si nj sy deleje i mbyllur. Pasi

piu uj hoqi kmishn dhe lau sqetullat e barkun. Pastaj zbathi opingat dhe frkoi kmbt me uj.

Bagtia ishte zgjuar dhe delet lvizn nn zhurmn e ujit q derdhej. Ai u afrua te vatha dhe ato u

gjallruan. Nj shqerr ende e prgjumur ishte ulur n gjunj me kokn prmbys dhe atij iu duk

sikur po falej. Iu kujtua imami dhe pes porosit e tij. Ishte dita e tij e par si mysliman. U fut

brenda n shtpi dhe u ul n gjunj t falej, por u kujtua se imami nuk i kishte msuar asnj lutje.

Ndenji ashtu pr pak koh. Duhet t thoshte dika. Mblodhi fort gjunjt posht barkut dhe me

fytyr t kthyer nga vatra tha me z t ult, por t plot: Zoti im i vetm. Dje isha pa ty. Sot jam

me ty. Nesr do t jem te ty. Dje nuk t dgjoja. Sot t dgjoj. Nesr m dgjo. Un t zgjodha ty

para t tjerve dhe krkoj q ti t m zgjedhsh mua mes t tjerve. M bj mua m t mirin q

un ti bind t gjith se ti je m i miri. Jepi ushqim, shndet dhe bollk familjes sime. Sa t m japsh do ti shumoj dhe do ti kthej prap ty, se ti je burimi dhe un jam uji. Ashtu si uji edhe un kam vetm nj qllim, q t kthehem prap n burim m i pastr dhe m i rnd. E prsriti tri her lutjen q kishte krijuar vet. Kur pushoi, fytin e kishte t that. Ishte lutja e

par dhe atij i ishte dukur shum e gjat. Besoj se mjafton, mendoi dhe lvizi gjunjt pr t

qarkulluar kmbt e mpira. Nga pas i erdhi nj zhurm e but. far t ka ndodhur, i tha e

shoqja. Ai u ngrit, u afrua afr vatrs dhe u shtriq. U bra mysliman, tha. Ajo hapi gojn sikur t

prjetonte nj mynxyr, por nuk foli dot. Ta shpjegoj kur t zgjohem, i tha ai. Tani m sill nj

jastk se dua t fle. Gruaja ia solli jastkun dhe para se t mbyllte syt ai pa qerpikt e saj q

dridheshin. Gjat gjith nats kishte ndjesin se po flinte nn shi. Kur u zgjua kuptoi se kokn dhe qafn e

kishte t qullur. Balli i pikonte pa pushim dhe hunda ishte kthyer n nj trampolin nga ku uji i

derdhej n gjoks. Gruaja me sy t skuqur e shikonte me pikllim. po bn ktu, e pyeti Ibrahimi. Je smur, iu prgjigj ajo me z t fikur. T kam vn gjith natn lecka me uj dhe

uthull n kok pr t t qetsuar ethet. Mos lviz. Do nj aj trndafili? Jo, i tha ai, dua qumsht.

Gruaja u el dhe nxitoi drejt sepetit. Dora i dridhej kur i dha qumshtin. Ai ktheu nj gllnjk

dhe mbshteti kokn n jastk. Gruaja e prpinte me sy. Nuk e beson dot e shkreta, mendoi ai. Si

mund ta besonte? E shoqja ishte nga fisi i krishter i Xhavellave t Sulit. Kta malsor kishin luftuar prej shekujsh

me turqit dhe nuk e kishin pranuar Kuranin as me shpat, as me ofiqe. Suljott ishin krenar pr

fen e tyre dhe besonin se ishin garda e krishter e shqiptarve. Ata kishin vrar n disa raste

shqiptar q kishin ndrruar fen dhe kt e bnin pr t friksuar t gjith ata q, sipas tyre,

shisnin fen te turqit. Ekspeditat e ktyre malsorve n fshatrat e fushs ishin gjithnj e m t

dhunshme. Hern e fundit, prpara disa muajsh, daja i gruas, Llambro Xhavella, n krye t 100

trimave, kishte djegur dhjet shtpi myslimansh t rinj dhe i kishte detyruar ata q ose t

mohonin fen e re, ose do shtpie do ti rrmbehej nga nj mashkull. Llambro kishte bindur familjet e mdha t Sulit q t strehonin djem t vegjl t krishter, t cilt, sipas tij, duhet ti shptonin nga pabesia e baballarve frikacak. Djemt e Ibrahimit shkonin do vit pr verim te

dajat, n malet e Sulit dhe kur ktheheshin tregonin se kolonia e voglushve t rrmbyer bhej

do vit e m e madhe. Dhe jan do vit e m t egr, i kishte thn nj her i biri, a thua se daj

Llambro i ushqen me barut. Nuk mund ta bj kt dhe me fmijt e mbess, mendoi dhe pa

gruan q nuk ia ndante syt duke pritur q ai t fliste. Piu dhe pak qumsht, zgjati dorn dhe e

afroi gruan nga vetja. Nuk jam smur, i tha, jam mysliman. E shoqja nuk lvizi, por ai ndjeu nj ngurtsim n lkurn

e saj. Ajo ishte ftohur papritmas dhe Ibrahimit iu duk sikur po prqafohej me nj skelet. Nuk ke

pse idhnosesh me mua, vazhdoi t fliste ai. Nuk do ndryshoj asgj n jetn ton. Ti je gruaja

ime dhe un do vazhdoj t kujdesem dhe t t mbaj si m par. Katandia jon do t shtohet sepse

un besoj se disiplina e Islamit do ti sjell mbarsi kafshve tona. Fshatit do ti dal pr zot vet dhe ty nuk ka pse t t vij turp nga un. Sot, un jam myslimani i par n fshat, por do ta

shohsh se shpejt shum t tjer do t bjn si un. T krishtert dhe myslimant kan nj mij

vjet q jetojn bashk dhe ne t dy nuk jemi t vetmit q flem bashk, por lutemi ve e ve. Kur

ika dje n qytet nuk e kisha vendosur dhe prandaj nuk t thash gj. U binda kur isha n pazar

duke shitur. Shikoja burra dhe gra t krishter q blinin dhe shisnin me nxitim, a thua se ishin n

ditn e fundit t jets s tyre. Aty pata nj ndjenj prkohshmrie q nuk e kisha provuar kurr

m par. Kta njerz e ndiejn se ajo q po jetojn sht shum e prkohshme dhe duan ta

shijojn at q kan prpara se bota t ndryshoj. Ata e din se era q po fryn nga Lindja do

ndryshoj jett e tyre. Ve ti kishe par dje grat q dilnin nga kishat. Dukeshin si n ditn e tyre t fundit t liris. Islami po afron dhe era q fryn mbi qytet po sjell rr shkrettire. Islami ka

rregulla t tjera pr burrat, pr grat dhe n prgjithsi pr lirin. Kjo fe vjen si nj ushtri q ka

ndrtuar perandorin m t madhe t bots n Stamboll dhe forca e saj sht vetm n fillimet e

veta. N qoft se nuk e pranon duhet ta luftosh dhe n qoft se vendos t luftosh mund edhe t

humbsh, e n qoft se humb ke vdekur. Ne shqiptart e fshatrave t varfr, nuk i rezistojm dot

asnj ushtrie, sepse n mijra vjet kurr nuk kemi pasur ushtrin ton q t na mbroj nga fet e

ushtrive t tjera. Fati yn dihet. Ne kemi lindur pr ti shrbyer ushtrive dhe feve q kalojn npr tokat tona. Krishterimi ka mijra vjet q i ka msuar shqiptart me rregullat dhe zakonet e

veta. Mos kujton se t gjith shqiptart u bn t krishter duke qeshur n kto 1700 vjet? Jo. me

hell dhe me shpat jan br pagzimet e para. Sa familje jan shkatrruar dhe jan ndar kur

krishterimi erdhi me ushtrit e veta pushtuese. Ne nuk kemi qen gjithmon t krishter dhe nuk

kemi pse t jemi t till deri n fund t kohs. Tani sht koha e Islamit. Parat, fuqia dhe shteti e

kan qendrn n Stamboll. Kjo u vendos qysh se turqit pushtuan Kostandinopojn n kohn e

katragjyshit tim. Q ather Islami nuk sht ndalur. Edhe grekt do ishin br mysliman nga

frika. Por ata kan nj pakt me turqit, sepse kur i dorzuan Kostandinopojn u vendos q grekt

t ishin kombi m i preferuar pas myslimanve dhe kshtu sht akoma. Turqit kan nevoj pr

artet dhe dijen e grekve, ndrsa nga ne nuk kan far t prfitojn dhe prandaj do t na

detyrojn me hir apo me pahir t marrim fen e tyre. N qytet takova nj imam, i cili m shpjegoi

islamin. Krishterimi dhe Islami, sipas tij, burojn nga i njjti trung. Mijra vjet m par dy

vllezr, Ismaili, i madhi dhe Isaku, i vogli, u ndan sepse nnat e tyre ishin t ndryshme. Babai i

tyre zgjodhi t jetonte me gruan e tij t ligjshme dhe me djalin e saj, Isakun. Ismaili jetoi me t

mn skllave n shkrettirat e Arabis, aty ku m pas lindi Islami. Nga pasuesit e Isakut lindi

Krishti, ndrsa nga pasuesit e Ismailit lindi Muhamedi. Porosit q Zoti i dha Muhamedit

dallojn myslimant nga t krishtert. Imami mi tha t pes porosit dhe un i pranova sepse mu dukn t lehta, t shndetshme dhe pa harxhe. Un duhet t falem pes her n dit, duhet t agjroj m shum se nj muaj n vit, duhet ti jap ushqim dhe veshje t varfrve dhe n qoft se kam mundsi t shkoj para se t vdes nj her n Mek ku sht vendi i shenjt i myslimanve. E

bn tjetr nj burr i krishter, prvese falet m pak, agjron m shum dhe nuk sht i detyruar t shkoj n Mek. Un mund t kem edhe tri gra t tjera nse dua. Ti nuk duhet t kesh

turp nga un. Shpejt do bindesh se un kam br zgjedhjen e duhur. Ndoshta zgjedhja ime nuk

sjell m shum lumturi, por un besoj se ajo sjell m pak dhimbje. Do isha nj njeri me fat sikur

babai im t ishte br mysliman pr t mos ma ln mua barrn e zgjedhjes. Djemt tan do ta

ken jetn m t leht, ta dish. Kjo sepse babai i tyre mori prsipr ta prballoj vet sikletin e

ndryshimit t fes duke mos ia ln atyre.

Kur foli pr djemt, gruaja nisi t merrte frym. Skeleti i saj u ngroh dhe ai ndiente se si gjaku i

saj gurgullonte npr kocka si uji i mngjesit npr tubat e ezms. Pas pak gruaja lvizi kmbt

e ftohta. U shkput nga ai dhe u ngrit. Syt i kishte t fryr, por t that dhe pa lot. M vjen turp

nga fshati, tha ajo. Njerzit e mi n Sul do t m mohojn dhe ne do t mbetemi fillikat. As do na

hyj njeri n der dhe as do na pranojn npr dasma dhe morte. Nuk do na shesin m krip, as

buk, as vaj dhe do na i helmojn bagtit. Grat do ndrrojn rrugn kur ti tu dalsh prpara, burrat do pshtyjn n tok kur ti takosh. M vjen t vdes, rnkoi ajo. T kishe pritur dhe pak. Kisha dgjuar se Mihali i Zoics do bhej mysliman sepse kadiu i qytetit q ai e furnizon me

bulmet ia kishte vn kusht. T kishim par do ti thoshte fshati Mihalit pastaj t vendosje. Pse duhet t ishe ti i pari? Ai e piu deri n fund qumshtin q ishte ftohur dhe mendoi se ndoshta gruaja kishte t drejt.

Kishte br nj kaprcim ylberi, por tani nuk mund t kthehej m pas. Nuk e di a duhej t isha i

pari, por nuk mund t isha i dyti, tha ai duke u uar. Ather gruaja iu afrua dhe iu ngjit pr trupi.

Un jam martuar me nj t krishter dhe do vdes me nj mysliman, u zotua ajo duke ia hedhur

kraht rreth belit. Mu beto pr Krisht q nuk do ti bsh djemt mysliman dhe nuk do marrsh gra t tjera, si thot feja jote. Gruaja i kishte mbshtetur kokn n sup dhe atij iu dhimbs. N

fund t fundit ajo ishte si gjith grat e tjera, myslimane apo t krishtera. Skeleti i saj ishte

dashuria, mishi i saj ishte xhelozia. Vetm vdekja mund t ndaj xhelozin nga dashuria, mendoi

ai dhe u ndie m i qet. Sikur gruaja t mos ishte xheloze do ta kisha jetn m t vshtir,

ngushlloi veten. Ta premtoj, i tha ai duke e shtrnguar pas kurmit t vet dhe shtoi: Djemt q

kan lindur nuk do bhen mysliman dhe un nuk do marr grua tjetr deri ditn q ti do lindsh

nj vajz. Nuk do ti gzohem asaj dite, tha gruaja dhe vuri dorn mbi bark sikur po i jepte nj urdhr mitrs s vet. M quaj Ibrahim, i tha ai. sht emri i profetit t par q ishte babai i Ismailit dhe i Isakut. Ti

mund t m thrrassh Abraham.

3

Kur prifti hyri n fshat pas tri ditsh, pleqsia e priste e mbledhur. Kolera islame ju hyri n

shtpi, i tha burrave t fshatit pa i prshndetur. N qoft se nuk e izoloni, do tju prpij t gjithve nj nga nj. Lajmi se nj nga burrat ishte br mysliman e tronditi fshatin. Grat ndezn qirinj q nuk u shuan pr shtat dit me radh. Burrat, t cilt ndiheshin m fajtor

pr tradhtin e nj antari t gjinis s tyre, e mbytn hidhrimin e ditve t para me raki. Dikush

betohej se, nse pleqsia e lejonte, ai do shkonte natn dhe do ta vriste Ibrahimin. Nj tjetr tha

q shtpia e myslimanit t rrethohej me nj kanal t lart dhe kshtu ai do jetonte n nj ishull t

pakalueshm brenda fshatit. T thrrasim priftin, propozoi nj tjetr. Atij i takon t na thot se

far duhet t bjm kur delet braktisin vathn e Zotit dhe shkojn t ushqehen me dorn e

turkut. Kur prifti, q u bnte mesha nj her n katr t diela, erdhi nga qyteti, i lodhur dhe i pluhurosur,

shumicn e burrave e gjeti t pir. Ata filluan t flisnin t gjith njhersh dhe n at rrmuj

priftit iu desh t ndrhynte disa her pr t shuar znkat mes tyre. E tregonin n mnyra t

ndryshme historin e Ibrahimit, pastaj kundrshtonin versionet e njri-tjetrit, brtisnin, akuzonin

shoku-shokun dhe pastaj priftin se indiferenca e tij ndaj fshatit do ti joshte njerzit avash-avash drejt fes tjetr. Pushoni kaur t dehur, brtiti prifti q kishte humbur durimin. Nj dit kjo do t ndodhte e ju

nuk mund t bnit prjashtim. Islami sht nj koler q ka nj mij vjet q prhapet me majn e

shpats. Miliona njerz n Lindje jetojn nn kt epidemi, por duke qen t gjith njlloj t

smur nuk kuptojn se nga se vuajn dhe as nuk prpiqen ta shrojn veten. Fshati juaj sht nj

pik uji n oqeanet e feve t mdha. Zoti prcaktoi kufijt mes ktyre oqeaneve dhe ky kufi ishte

Kostandinopoja. Myslimant e shkeln kufirin q Zoti kishte vendosur mes territoreve fetare kur

pushtuan kt qytet grek aty ku takohen oqeanet. Qysh nga ajo dit ujrat e papastra t Islamit

derdhen n oqeanin ton dhe sot ato ndotn dhe fshatin tuaj. Kur linda un, vetm nj n dhjet

shqiptar ishte mysliman. Tani q jam n mes t jets, myslimant bjn tre shqiptar n dhjet.

Shpresoj q kur t vdes t mos e ken kaluar gjysmn e dhjets. Prifti ndaloi dhe mori frym thell. Burrat dukeshin m t vegjl nn mjegulln e duhanit q

pinin pa pushim. Ju e dini se far i tha Jezu Krishti Pjetrit natn e fundit, vazhdoi ai. Kur gjeli t kndoj tri her

do m kesh mohuar tri her. Edhe un shoh mohues midis jush. Shum shpejt n kt fshat do

ket mysliman t tjer dhe un dua t kuptoj pse. Pse, o shqiptar, e keni kaq t leht t mohoni

fen e par? Mohoni pr para, apo mohoni nga frika? Mohoni nga padija, apo mohoni nga

varfria? A e keni pyetur veten pse nuk keni pasur kurr shtetin tuaj, pse nuk keni pasur kurr

shenjtort tuaj, pse nuk keni akoma libra n gjuhn tuaj, pse nuk keni shkollat tuaja dhe pse nuk

keni flamurin tuaj? Jua them un pse. Sepse ju nuk e keni besuar Krishtin. At e keni pranuar si

nj nnshtrim ndaj perandorive q ju kan qeverisur. E keni pranuar fen si t ishte nj taks

shpirtrore, s cils mund ti shmangesh me dredhi. Perandorit, deri ditn kur ra Kostandinopoli, ishin t krishtera dhe ju ishit t krishter. Tani perandoria juaj sht myslimane

dhe ju po mbani radh n Islam. Ju bheni me fen e pushtuesit tuaj dhe prandaj nuk do keni

kurr shtetin tuaj sepse kur pushtuesit t ikin, ju do t bheni me pushtuesin e ri. Burrat ishin lshuar n stolat e tyre. Ligjrata e priftit i kishte br esll. Mos na fyej, o grek, i

tha dikush. Ne t kemi thirrur t na ndihmosh. Ti po na thua q t bhemi grek q t mos

bhemi mysliman? Ishe shum i hidhur hirsi, foli burri m i moshuar q ishte dhe kryetari i pleqsis. Dhoma ra n

qetsi. Zotrote na the se shqiptari nuk sht nj i krishter i pastr dhe nj dit mkati do ta oj

at n Islam. Un kam vendosur t jem edhe pak koh n kt bot. Gjith jetn time i jam lutur

Zotit q ti jepte paqe dhe buk fmijve t mi dhe fmijve t fmijve t mi dhe Zoti shpesh m sht prgjigjur. Sa jam gjall kam pasur buk, por kurr nuk kam pasur paqe. Bukn e kam

fituar vet, paqen ma kan marr nj her grekt dhe nj her turqit. Ne jemi t krishter, grekt

jan t krishter dhe paqe nuk ka. Tani po vijn turqit q thon se bukn duhet ta sigurojm vet,

ndrsa paqen do t na e sjellin ata. Turqit thon se, nse nuk e pranojm paqen e tyre, do t na e

marrin dhe bukn dhe tokn. E ata me paqe kuptojn Islamin, apo jo? un sa t vdes do mbetem i

krishter, si kam lindur. Turqit thon se toka sht e perandoris, ndrsa ju grekt thoni se feja

jon sht feja juaj sepse ungjijt jan shkruar n greqisht. Un nuk do jem gjall, por di q nj

dit strniprit e mi do ti ken t dyja dhe askush nuk do mund tua marr m, as fen, as tokn dhe as grat. Prandaj t kemi thirrur, t na thuash se duhet t bjm q myslimani i fshatit ton mos shumohet me vajzat tona dhe mos ushqehet me bukn ton, megjithse ti nuk beson se

Krishti dhe shqiptari mund t jetojn n t njjtin trup, pa e tradhtuar njri-tjetrin. Plaku pushoi

nn vshtrimin admirues t burrave t tjer. Prifti u mendua nj cop her dhe foli. The at q mendoj prej disa kohsh, i tha plakut. Shqiptari

dhe Krishti nuk jetojn dot bashk prjetsisht. Shqiptari beson se sht i varfr sepse Krishti

nuk kujdeset pr t si kujdeset pr grekt dhe prandaj ai e tradhton Krishtin sepse ndihet i

tradhtuar. Koha do na e thot se kush ka tradhtuar i pari ndr t dy dhe at dit ky gjykim do jet

ose nj ngushllim i madh, ose nj pikllim i madh pr shum mysliman shqiptar. Por sot ne

kemi shum pak fakte pr t provuar ka po them. Tradhtia sht n ditt e saj t para.

Megjithat, detyra ma do q un t prpiqem q ajo q besoj t mos ndodh. Prandaj kam ardhur.

N qytet ka shum shqiptar q jan br mysliman. Ne vendosm q ti izolojm dhe prandaj t krishtert nuk jan m gjiton me myslimant. Ata jetojn n nj lagje t veant, e cila po

rritet prdit. Kan ezmat dhe dyqanet e tyre. T krishtert po ashtu. Takohen vetm t dielave

n ditn e pazarit. Fise t tra jan ndar sepse nj vlla sht br mysliman dhe t tjert kan

mbetur t krishter. Martesat mes fmijve t dy feve nuk lejohen m. Ju thash se kjo do t

ndodh edhe n fshatin tuaj sepse myslimani ka pas tij kadiun, asqerin, dervenxhiun dhe pashain.

Sot, ata jan m t fort. Por ju duhet t jeni m t zgjuar. Turqit kan shpatn, por t krishtert

kan mendjen. Ky ballafaqim mes shpats dhe mendjes do bj q ju t mbeteni shumic n

fshatin tuaj. Duhet ta izoloni Ibrahimin q t gjith t kuptojn se n kt fshat nuk mund t

jetosh dot si mysliman. Por edhe n qoft se t tjer do ti bashkohen Islamit, shum shpejt ata do kacafyten. Turqit jan si ujqit. Pasi shumohen vrasin njri-tjetrin. Ju duhet ta ushqeni zjarrin q

ata kan n shpirt. Kjo sht dredhia q duhet t prdorni. Do tju rrfej nj histori pr flliqsit e tyre, tha prifti. Prpara njqind e tridhjet vitesh, t part e fes myslimane n Stamboll drguan nj dervish pr t prhapur islamin ndr shqiptar. Pasi

mori fermanin e Sulltanit, ky u nis pr n Berat. Qndroi nj koh aty, msoi shqip dhe m pas u

vendos n Tepelen. Aty filloi t ndihmonte jetimt, sakatt dhe t varfrit. Shprndante ushqim

dhe ndihma q turqit ia drgonin nga Stambolli pr t joshur t krishtert. Shum shpejt emri i

Demir Hanit u prhap n t gjith zonn dhe njerzit filluan ta besojn si t ishte shenjt. Madje,

ndjeksit e tij, q ai i kishte kthyer n mysliman, hapn fjal se Demir Hani bnte mrekullira

dhe kishte aftsi t shronte njerz, vetm duke i prekur. T smur, t gjymtuar dhe gra

gdhiheshin n radh q Demir Hani ti prekte me dor dhe ti nxirrte xhindet nga trupat e tyre, si thoshte ai vet. Dikur, nj bajraktar mysliman, gruaja e t cilit nuk pillte, vendosi t drgoj

t shoqen te Demir Hani. Ajo ishte e re dhe shum e bukur. Demiri e mbajti gruan nj muaj dhe

prdit mbyllej me t n dhomat e veta larg syve t dervishve t tjer. Pas nj muaji, e drgoi n

shtpi dhe i tha burrit t saj se e shoqja ishte shruar. Burri i gzuar ra me gruan e vet dhe pas

nnt muajsh lindi nj djal. E ma dhe babai kishin qlluar t dy t verdh, t gjat dhe me sy

blu si gjith malsort shqiptar, ndrsa djali doli i shkurtr dhe pis i zi. Fshati filloi t prqeshte

bajraktarin. Gruaja u shastis, ndrsa burri e rrahu dhe e la pa buk q ti tregonte t vrtetn. Pas tri javsh pa buk dhe pa uj, e rrahur dhe e poshtruar gruaja tregoi se kur ishte n Tepelen

Demir Hani e kishte detyruar t binte me t duke i thn se ky sht vullneti i Zotit dhe asgj e

keqe nuk do ti ndodhte asaj. Bajraktari i nderuar u nis n Tepelen pr t vrar Demir Hanin. E rrethoi teqen dhe i bri thirrje t dilte jasht q t merte ndshkimin e merituar. Pr dhjet dit

Demir Hani rezistoi. Teqeja ishte e mbushur me ushqimet q ai ua shprndante njerzve. Nj

nat, Demir Hani e ftoi bajraktarin t takoheshin q ti shpjegonte far i kishte ndodhur gruas s tij. I prvluar pr t marr vesh t vrtetn bajraktari u fut n teqe dhe aty Demir Hani e vrau me

spat. Viktima ishte njeri me influenc dhe gjith tepelenasit filluan t flisnin kundr Demir

Hanit. Po ashtu gra dhe vajza t tjera, e madje dhe djem t vegjl rrfyen se kur ata shkonin pr

tu shruar, Demir Hani i prekte me dor n vende t ndaluara dhe disa prej tyre i kish flliqur. Fjala shkoi deri n Stamboll dhe paria myslimane u ankua te Sulltani se Demir Hani po

prdhoste Islamin me veprime, t cilat i trembnin shqiptart q donin t bheshin mysliman. Pr

shkak t turpeve t Demir Hanit shum mysliman e braktisn Islamin. Fshati i bajraktarit u

mblodh dhe m shum se 50 burra mysliman dogjn Kuranin dhe u betuan se kurr m nuk do

tradhtonin Jezu Krishtin. Pas disa kohsh, Sulltani drgoi nj ferman ku ngarkohej nj nga

dervisht e afrt t Demir Hanit q ti priste atij kokn. Ky e zbatoi. Thon se at dit Demir Hani vrapoi npr teqe deri n mbrmje duke mbajtur kokn e tij n duar. Muaj m von edhe

dervishit q vrau Demir Hanin iu pre koka po me urdhr t Sulltanit. U tha se ishte ky q kishte

sajuar dhe shpifur gjith ato histori t flliqura q ti zinte vendin Demirit dhe ti rrmbente pasurin q kishte fituar.

Kur prifti pushoi, burrat dukeshin t lodhur. Kishin tri dit pa gjum dhe prifti akoma nuk po iu

thoshte se duhej t bnin me Ibrahimin. Gjat tri ditve q ata rrekeshin t gjenin nj mnyr pr t prballuar bashkjetesn me t,

Ibrahimi vazhdonte jetn e tij qetsisht sikur asgj t mos kishte ndryshuar. do mngjes hert ai

shtronte nj rrogoz n oborrin e shtpis, ulej n gjunj dhe falej. Ata q e kishin par kt rit

tregonin se myslimani falej pa z. Lutja e tij ishte shum e shkurtr. M pas, Ibrahimi merrej me

kafsht e veta. Ditn e dyt ai kishte shkuar t shihte vllan e tij, Vasilin. Ky, n munges t nj

vendimi t pleqsis, i kishte hapur dern e shtpis dhe e kishte pritur. Vasili iu tha burrave t

pleqsis se Ibrahimi dukej i qet dhe n humor. Qetsia e tij e kishte shprqendruar Vasilin, i

cili priste q i vllai t shfajsohej pr damkn q i kishte vn familjes. Pr nj koh t gjat, t

dy kishin biseduar pr thatsirn e gjat t atij gushti dhe pr asgj tjetr. Pastaj Ibrahimi e kishte

pyetur se far vendimi kishte marr pleqsia. Vasili ishte br nervoz dhe i kishte thn se

shum antar t pleqsis donin ta dbonin nga fshati. Ibrahimi rinte prball t vllait dhe nuk

fliste. I qet dhe pa e ngritur zrin i tha: Ti je mbyllur n fshat dhe nuk di ku po shkon bota Vasil.

Turqit jan sot fuqia m e madhe q ka par njerzia. Shum shpejt dallga e Islamit do t mbys

fshatrat tona. Ata kan para dhe asnj ushtri nuk mund tiu bj ball. N Janin t gjith e din se hert apo von turqit do t ken gjithka n dor. Shqiptart atje do dit bhen mysliman.

Pr ne shqiptart Islami sht e vetmja rrug pr t na dalluar nga grekt. Turqit na kan me sy t

mir dhe un besoj se ata do t na e ln ne n dor kt vend, pr inat t grekve. Por q kjo t

ndodh ne duhet t marrim fen e tyre. sht e vetmja mundsi q ne t bjm prokopi dhe pas

qindra vjetsh t qeverisim veten ton dhe grekt. Ky fat nuk troket do dit n der. Asnj

shqiptar me mend n kok nuk duhet ta humb kt mundsi. Vasili nuk fliste, por e shihte vllan si i ndrkryer. Koha do tregoj nse kam pasur t drejt,

kishte vazhduar Ibrahimi. Ti je vllai im e un jam vllai yt dhe feja nuk mund t na ndaj.

Megjithat, un jam i vendosur t pranoj do vendim q do t marr pleqsia, por nse dikush

prek familjen time, apo m krkon t iki nga fshati, ta dini se un do luftoj. Nuk mund ta

shkulsh rrapin nga rrnjt pa gjakosur dorn. Ti mund t vish kur t duash n shtpin time dhe

un do t vij nse m pranon. Kshtu ishin ndar dy vllezrit. Kur Vasili ia tregoi priftit dhe pleqsis s fshatit takimin me

Ibrahimin, burrat u xhindosn dhe than se ata nuk mund t pranonin krcnimet e nj myslimani

prandaj vendimi duhej marr nj or e m par. Vasili nuk fliste, por dukej se e vuante gjyqin q

fshati po i bnte t vllait. Mkat, tha prifti, pasi dgjoi shpjegimet e Ibrahimit. M i zgjuari prej jush qenka br mysliman.

Nuk do ta keni kollaj ta thyeni kt njeri. duhet t bjm, e pyeti Vasili q rrinte n kmb sikur priste nj urdhr. Ky njeri nuk mund t mposht nj fshat, foli prifti. Fuqia e tij qndron te

dobsia juaj. Ju e keni dashur dhe e keni respektuar prandaj sot jeni t prar dhe t pavendosur.

Betejn e par me ju sapo e ka fituar. Jam i bindur q ai fle tani i qet me Zotin e tij t ri, ndrsa

ju keni tri dit q nuk dini far t bni pr t mbrojtur Zotin tuaj. Fol, i than burrat priftit. t bjm? Si n nj sall gjyqi, prifti u ua n kmb dhe ashtu bn t gjith burrat pas tij, prve kryetarit

t pleqsis. Ibrahimi duhet t vuaj pr fyerjen q i ka br fshatit, shpalli prifti. Atij as nuk do ti shitet, as nuk do ti falet grur, krip, buk, miell, vaj dhe asgj tjetr q hahet. Askush nuk do t prek mish nga kafsht e Ibrahimit. Askush nuk do t oj kafsht e veta pr ti shruar tek Ibrahimi. Askush nuk do t martoj vajzat e veta me djemt e Ibrahimit. Askush nuk do t ngrej shtpi

pran Ibrahimit. Gjitont do ti mbyllin dritaret q shohin nga shtpia e tij. Rruga prpara

shtpis s Ibrahimit nuk do t shkelet nga asnj i krishter. Atij do ti mbyllet dera e shtpis s t krishterit, prvese kur ka morte. Grat e krishtera nuk do ti japin dorn Ibrahimit. Burrat do ta qllojn Ibrahimin vetm nse ai do t hyj n kish apo n qoft se ai sulmon nj t krishter.

Nse Ibrahimi vdes, ai nuk do t varroset bashk me t krishtert. Vajzat e Ibrahimit, t krishtert

do ti respektojn sepse ato jan viktima t tradhtis s babait. Djemt e tij do vuajn ndshkimin njlloj si i ati i tyre. Ata zhvishen nga t drejtat pr tu zgjedhur n pleqsi dhe pr t ndjekur meshat dhe shkollat e krishtera. Duke filluar nga sot, pr dyzet dit, asnj i krishter nuk do ti thot Ibrahimit mirmngjesi dhe natn e mir dhe po ashtu askush nuk do ti flas gjat kreshms. Nuk ka urim pr myslimanin. Kur prifti mbaroi, burrat u pan n sy. Ata prisnin ndshkime m t rnda. Ishin prgatitur ta

dbonin dhe disa do ishin t gatshm ta vrisnin myslimanin. Por i vllai i Ibrahimit ishte aty dhe

ata nuk foln pr ndshkime m t ashpra. Prifti e ndjeu se pleqsia mbeti e paknaqur. Kur njri

prej tyre tha npr dhmb se kisha po toleronte Islamin, prifti i tha: Biri im, myslimanin po e

vrave, t vret; po e le pa buk, t vjedh; po nuk i fole, mendet. M mir nj i mendur se nj

mysliman. Duke dal, Vasili iu afrua priftit. Babai na la nj tok mua dhe vllait. Ne e kemi punuar bashk

dhe familjet tona kan ndar t korrat prgjysm. Si thua a duhet ta punoj tokn me Ibrahimin

tani q ai sht mysliman? Prifti ndaloi dhe u prgjigj: Babai juaj e kishte prfituar at tok si i

krishter. Ju e keni trashguar si t bijt e nj t krishteri. Vllai yt nuk sht m i krishter dhe

ajo tok sht e jotja, sa koh q ti nuk je mysliman.

4

Pleqsia u shprnda menjher dhe prifti e la fshatin. Kjo sht nata e tyre e fundit n paqe,

mendoi. do gj do jet ndryshe nesr. Mbi qytet hna e re shtrihej si nj kumbull mbi nj kadife

blu. Kur prifti hyri n shtpi imami kishte filluar t kndonte maj xhamis. Ishte dita e par e

ramazanit. Ibrahimi nuk kishte fjetur gjith natn duke pritur q Vasili t vinte pr ti treguar vendimin e pleqsis s fshatit. Por i vllai nuk u duk. Ulur n oborr vshtronte hnn e re. Ishte

shenja q lajmronte ramazanin si i kishte thn imami. U ul n gjunj dhe u fal, pastaj shkoi t

flinte vetm pran vatrs. Kur u zgjua, e shoqja e pyeti se pse nuk kishte ardhur n shtrat dhe ai i

tha se kishte filluar ramazani dhe gjat ktij muaji myslimani nuk ha, nuk pi dhe nuk e prek

gruan me dor. I mjeri ti, i tha gruaja. Ku e gjete kt fe q t ndalon gjrat q do m shum n

jet? Kur dielli u ngrit mbi ati, nj zhurm e madhe drrasash dhe gozhdsh q nguleshin mbi to e

nxori Ibrahimin me nxitim n oborr. Gjitoni i tij, Mihali i Zoics bashk me t vllan dhe dy t

tjer kishin marr disa drrasa t mdha dhe po ia vinin dritares. Mirmngjesi, i tha Ibrahimi

dhe u afrua. Asnjri prej tyre nuk u prgjigj. Mirmngjesi, i tha ai prap, ku i keni ln vesht,

or miq? Srish as Mihali dhe as t tjert nuk reaguan. ju kam br, u or Ibrahimi, ju kam ngrn bukn? Katr burrat vazhdonin punn. Ibrahimi rrinte pa lvizur dhe i shikonte. Pas pak

dritarja e Mihalit ishte e mbyllur. At dit, gjasht dritare t fshatit q shikonin shtpin e

Ibrahimit u zhdukn. Nga rruga e tij nuk kaloi askush. Pasdite, Ibrahimi, i lodhur nga agjrimi dhe i mrzitur nga poshtrimi, doli t bj nj shtitje

npr fshat. Kushdo q rastisi as e pa n sy dhe as i foli. Dy djem t vegjl q luanin cinglash sa

e pan, hodhn shkopinjt dhe hyn n shtpi duke thirrur n panik: Nn myslimani, erdhi

myslimani. Dera u mbyll me forc.

Kur u kthye n shtpi, e shoqja po qante. far ke, pyeti ai. Shkova t marr krip, nuk m dhan.

Krkova miell pr buk, nuk m dhan. Krkova vaj, po ashtu. po ndodh me ne Ibrahim? T foln, i tha ai. M nxin, jo m foln, rnkoi gruaja. M than se nuk ka buk dhe vaj pr

familjen e myslimanit. Renda te Hana, gruaja e tt vllai dhe m nxori me duar bosh. Yt shoq na

ka turpruar, m tha. Pr ju nuk ka ushqim n fshatin ton. Asnj vajz nuk do ti jepet djemve t tu. Tani toka i prket Vasilit sepse burri yt ka humbur t drejtn e trashgimis. Kur e pyeta se

kush i ka vendosur gjith kto, m tha se kt vendim e ka marr pleqsia dhe gjith fshati e ka

pranuar. Ibrahimi mbylli dern e shtpis me shul dhe i krkoi gruas nj lug sheqer. Ka dhe pak pr

nesr, i tha ajo duke i dhn sheqerin. sht koha e iftarit dhe imami m tha se duhet t fus n

goj dika t mbl, u justifikua ai. Lpiu buzt dhe u ul pr tu falur n sy t gruas q e shikonte me dhimbje. At nat i vun fmijt pr t fjetur m hert dhe secili u shtri n dhomn e vet. Kur u zgjua n

mes t nats pr tu br gati pr syfyrin, ndjeu n hund ern e dikaje q digjej. Vatra ishte e pandezur dhe ai hapi portn e shtpis. Disa metra jasht oborrit, n mes t rrugs, digjej nj

kryq i madh i ngulur vertikalisht n tok. Ibrahimi u friksua se mos zjarri i merrte drut q

kishte n cep t oborrit dhe u afrua. Katr burra q ishin fshehur pas zjarrit ia dhan vrapit. Kur u

larguan, n nj distanc q ai nuk mund ti shquante, njri prej tyre ndaloi dhe i thirri: Ibrahim, o derr, Muhamedi t pret n ferr. Tre t tjert e prsritn si refren disa her dhe t gjith bashk u

zhdukn, pas nj muri. Ibrahimi iu avit kryqit, q krcente pa ritm mbi kokn e tij. Mendoi ta

shkulte nga toka dhe ta shuante zjarrin, por e trhoqi dorn dhe nuk e preku. Tymi ngrihej lart

dhe pas pak e mbuloi hnn si nj pere gri. Kryqi u dogj i patrazuar deri n mesdit. Kur u

zgjuan, djemt filluan t loznin rreth kryqit. Ibrahimi i ndiqte rrotullimet e tyre dhe mendonte me

vete se jeta e njeriut duhet t ishte si kjo loj kalamajsh. I vjen rrotull kryqit gjith jets q t mos

digjesh n zjarr. Kur djemt u futn n shtpi e pyetn Ibrahimi se kush e kishte ngulur kryqin e djegur para

shtpis s tyre. Fshati, u prgjigj Ibrahimi. Djemt pan njri-tjetrin t hutuar. Ishte prgjigjja q

prisnin m pak. E ka ngulur fshati q t ruhet nga rrufet e Zotit, shtoi i ati. Pr nj jav Ibrahimi nuk doli nga shtpia. Falej n ort e caktuara, nuk hante, nuk pinte, merrej

me kafsht e veta dhe kalonte kohn duke biseduar me djemt. E shoqja shkoi dhe nj her tek e

kunata, por ajo srish e nxori me duar bosh. Fshati i mbeti besnik vendimit t pleqsis. Askush

nuk kaloi prpara shtpis s Ibrahimit. N kohn q Ibrahimi falej, kambana e kishs s vogl

gjmonte pa pushim. do nat, katr burrat shfaqeshin prpara shtpis, ngulnin nj kryq t ri q

shklqente n errsir dhe pastaj i vinin flakn. Pas nj jave, rruga prpara shtpis dukej si

varrez me kryqe t rrzuar. Ushqimet e tyre pothuajse kishin mbaruar. Gruaja i dha djemve kos

dhie dhe moll t pjekura nga t shtpis dhe filloi t qante. Do iki n qytet, tha Ibrahimi. Do gjej

dika pr t ngrn. Kthehem n dark. Thirri djemt dhe i porositi se pa ardhur ai askush nuk

duhej t dilte nga shtpia. Do vij me ty, i tha djali i madh. Jo, i tha Ibrahimi. Sa koh nuk jam

un, ti je i zoti i shtpis, por mos e kalo dern e oborrit pa u kthyer un. Po nse ti nuk kthehesh,

e pyeti i biri. Ibrahimi bri sikur nuk e dgjoi dhe u nis.

Kur hyri n qytet, dielli po perndonte. Frymn e mbajti te xhamia. Imamin e gjeti t ulur mbi

rrogoz me nj tas hurma prpara. Selam Alekum, Ibrahim. Bujrum n iftarin tim. Ibrahimi u ul

mori nj hurm dhe goja e thar nga rruga iu ndez m keq. Fmijt e mi jan pa buk, i tha

Ibrahimi dhe i tregoi javn e tij t tmerrshme. Jam gati t vras pr t shuar urin e tyre. Imami e

dgjoi deri n fund dhe kur mbaroi i tha: Zoti po t v n prov. T ka ln pa buk, pa miq dhe

pa vlla q t kuptoj se sa mund t sakrifikosh pr t fituar dashurin e tij t mshirshme.

Muhamedi vuajti 20 vjet, m keq se ti, q t fitonte emrin q i njohim sot. Mbaje ramazanin deri

n fund q t pastrosh shpirtin tnd nga urrejtja dhe mkati. Mos harro se gjat ktij muaji t

shenjt nuk duhet t mallkosh dhe as t vrassh njeri. Zoti ka gjithmon buk pr robt e tij.

Imami u ngrit, shkoi n cep t xhamis dhe i mbushi nj torb me miell, sheqer, vaj, krip dhe

ullinj. Merri dhe kto hurma q aq shum i plqenin profetit dhe oja fmijve t mblsohen. Po

si mund t vazhdoj kshtu, i tha Ibrahimi. Kto ushqime nuk zgjasin m shum se disa dit dhe

djemt do t mi marr prap uria. Duro, i tha imami. Kur ti mbarosh kto, Zoti do t t drgoj nj shenj. Nisu tani se vajti von dhe t presin. Ibrahimi u prshndet me imamin dhe doli nga xhamia. Pas pak u errsua. Dielli perndoi dhe u

fut n torbn e tij t mbushur. Rrugn e bri thuajse me vrap. N mesnat, arriti n fshat i rraskapitur, por i liruar. Nj turm me burra dhe gra ulrinin

prpara shtpis. Sapo pan Ibrahimin u bn si t trbuar. Grat filluan ta shanin, burrat e

shtyn dhe e goditn. Ibrahimi nuk ktheu dor, por shtrngoi torbn fort dhe eci drejt shtpis.

Nuk po kuptonte gj, por mendonte pr djemt dhe pr gruan. Duke ecur mes grushteve t

burrave dhe mallkimeve t grave i doli prpara i vllai, Vasili. Edhe ti Vasil, e pyeti Ibrahimi.

Un po i mbaj, u prgjigj i vllai duke mos e par n sy. Do ishte br hataja. Yt bir sht

mendur. Thuaji t liroj Mihalin se ka gjith natn q e mban brenda dhe thot se do ta vras.

Ibrahimi nuk donte t dgjonte m dhe u sul drejt shtpis. Gruaja e kishte par dhe i hapi dern.

Pa e ln t fliste, i tregoi me z t fikur kishte ndodhur. Katr burrat kishin ardhur n mes t nats pr t djegur kryqin. At nat, ata duket se kishin pir sepse qeshnin dhe shanin me t

madhe dhe duke br shenja n drejtim t shtpis kndonin me sa kishin n kok: Ibrahim, o

qafir, do t zhdukim me pahir, mysliman nga taksirati, nuk ka vend pr ty fshati, Muhamedi sht

synet, Ibrahimi sht lanet. Kur kryqi filloi t digjej deri n maj, burrat u larguan si prher dhe

un u shtriva t fle, tha gruaja. Pas pak, dgjova t brtitura n oborr dhe kur dola pash tt bir,

q mbante pr zverku njrin nga burrat dhe e trhiqte pr nga shtpia. Duhet t ket dal nga

dritarja dhe i sht vn pas npr fshat derisa e ka zn, shtoi ajo. Ku sht futur, e pyeti

Ibrahimi. N qilar i ke t dy, bri me kok ajo. Kur Ibrahimi hyri n qilar, i biri me nj thik n dor ishte ulur n shesh. N fund t qilarit, n

errsir, Mihali i Zoics ishte i lidhur si bagti nga kmbt. Gomar, i thirri t birit, t thash t

mos dilje nga shtpia pa ardhur un. Djali u ngrit n kmb dhe faqja e njom iu djersit. I ati e

kishte fyer n sy t pres s tij dhe kjo e kishte zhburrruar. Ibrahimi e kuptoi dhe iu drejtua

Mihalit. pate me familjen time, o bukshkal? M liro, iu lut Mihali. Pr at Zot nuk kam m pun me ty. Edhe dritaren q zura me dru do ta hap, le t thot t doj pleqsia. Mos e beso baba, i foli i biri nga prapa. Po e lirove, ata do t vijn prap nesr t djegin kryqin dhe do t t

shajn ty. Ky t ka shar qafir n mes t fshatit. Un nuk duroj dot t m thon djal qafiri. Po e

lirove ti, un do ta vras nesr, si na kan vrar kta. Ibrahimi u ftoh. Kur kishte ikur, djali ishte nj kalama, ndrsa tani ai kishte prpara nj burr, i

cili i vinte kushte. Ma jep thikn, i tha t birit. I biri rezistoi nj ast dhe pastaj, duke e par n sy

t atin, i tha: Po e lirove fshati do mendoj se jemi friksuar. Ma lr ta ruaj un kt krm dhe

shko t bisedosh me pleqsin. N qoft se ata duan q t na ngordhin pr buk le t vdes ky

para nesh. Ibrahimi nuk i besonte veshve. Nga jasht t thirrurat e turms po shtoheshin dhe ai

nuk kishte koh t arsyetonte nse pjekuria e t birit ishte fryt i moshs apo i uris s ditve t

fundit. Pemt piqen duke u ushqyer, mendoi, njerzit piqen nga uria. M jep thikn dhe shko lart,

i thirri. Djali i zgjati thikn. Merre, i tha, kryqe dhe thika gjen sa t duash n fshat. Ibrahimi iu

afrua Mihalit dhe ia liroi pak litart. Sonte do flesh ktu, i tha. Liria jote nuk varet m nga un.

Mos luaj me zjarrin dhe m lr t shkoj n shtpi, u prpoq ta bindte Mihali. Ka koh pr t ikur,

iu prgjigj Ibrahimi q shoi qiririn dhe e la tjetrin n errsir. Doli n oborr dhe t brtiturat e njerzve q e prisnin pushuan pr nj ast, por kur e pan vetm,

familjart e Mihalit nuk u prmbajtn dot. Ibrahimi ngriti dorn, pr ti ln t kuptonin se kishte pr t thn dika, dhe ata pushuan. Mihali do t rrij n shtpin time. Dua t flas me pleqsin

dhe ta zgjidhim gjithka n paqe, si vllezr t nj fshati. Turmn e prshkoi nj mrmrim, por askush nuk e sulmoi Ibrahimin. Qetsia e tij i kishte

ngurtsuar t gjith. far do nga pleqsia, pyeti dikush nga turma. Un nuk ika nga fshati dhe

djemt e mi meritojn t han dhe t martohen aty ku kan lindur. Ikn n shtpi dhe mos kini

merak. Mihalin nuk e gjen gj n shtpin time, por jeta e tij varet nga ju, m shum se nga un.

Pleqsia t ndryshoj vendimin dhe ne mbetemi gjiton si ishim m par. Kaq tha Ibrahimi dhe u drejtua nga shtpia. Turma mbeti jasht si e ngrir. Myslimani po i vinte

kushte fshatit dhe kjo ishte nj situat q askush nuk mund ta prtypte. Vllai i Mihalit nuk e

mbajti dot zemrimin dhe thirri: Ibrahim, o derr, me dorn time do t ther. Por t tjert iu

hodhn, e kapn nga kraht dhe e detyruan t pushoj. Mendo pr tt vlla, i than. Ik qetsohu

sonte, nesr mblidhemi n pleqsi. Turma u shprnda n errsir dhe at nat fshati nuk fjeti

duke menduar pr t nesrmen. Pleqsia u mblodh n mngjes. Burrat dukeshin t drrmuar. Plani i tyre nuk kishte ecur. Vllai i

Mihalit i kishte syt e kuq. Ai u thrriste t gjithve dhe kundrshtonte do propozim q i dukej

se e vononte lirimin e Mihalit. T shkojm tani, ta nxjerrim me forc. Ibrahimi dhe kalamajt e

tij nuk mund ti bjn ball njzet burrave t armatosur. Burrat dukeshin t heshtur. Frikacak, i kthehej ai. Im vlla e ka kokn nn thik, ju tirrni lesh ktu. Menduat se do ta qronit Ibrahimin

duke e ln pa buk dhe pa krip. Por ai shkoi n qytet dhe myslimant e tjer ia mbushn

torbn. Por derri nuk zbutet nga uria. Kur ju grhisnit do nat, un dhe im vlla shkonim dhe e

krcnonim me zjarr. Ibrahimi do dorzohej po t mos e zinte ai kalama Mihalin n mes t nats.

i zuri pusi, njlloj si xhaxhai i t atit ather. E priti te dera e shtpis dhe i vuri thikn n fyt. Do

ta vras at bir bushtre. Vasili, q deri at koh nuk e kishte hapur gojn, nuk duroi dhe krceu

nga vendi. Mos i hap plagt e vjetra se nuk ndahemi mir, iu hakrrye ai. T dy burrat u shan

dhe desh nxorn thikat, pr t tjert ndrhyn pr ti ndar. Kryetari i pleqsis u ua n kmb dhe mjekra e tij e mome i bri t gjith t heshtin. Ti dhe

Mihali nuk keni respektuar vendimin e pleqsis, tha ai. Ne nuk ju tham q t digjnit kryqe n

oborrin e Ibrahimit. Tani, ai ta ka marr vllan dhe ti na krkon ne ta lirojm sepse e di q vet

nuk ia del dot. Por, edhe sikur tia dalsh, ne nuk do t lm sepse n fund t ktij sherri ka gjak. Nuk duhet t derdhim gjak n fshat sepse hasmria do t zgjerohet si rratht e ujit dh e pastaj

fshati do t prishet. Vasil, shko fol me tt vlla dhe na thuaj far krkon q t liroj Mihalin q

fshati t qetsohet. far ti premtoj, pyeti Vasili. Thuaji se do tia falim rrmbimin e Mihalit. Ai sht i lir t lviz npr fshat dhe askush nuk do ta prek me dor at dhe familjen e tij. Po

buk, tha Vasili. Ai do krkoj q fshati ti shes buk si m par. Nuk kemi buk t teprt, u hodhn burrat, por ai mund t shkoj sa her t doj n qytet t mbush torbn e tij dhe ne nuk do

ta pengojm. Po nse nuk pranon? Nse nuk e dorzon Mihalin deri nesr, shtpia e tij do

rrethohet dhe as miza nuk do t hyj m n at xhami. Ai nuk do lejohet t shkoj n qytet pr

ushqim dhe bagtia e tij do ngordhin se ne nuk do ti lm t kullotin. Po qe se nuk pranon, rrethimi fillon nesr n mngjes dhe ai do dorzohet q t mos vdes urie. Vetm kaq, pyeti Vasili q nuk dukej i bindur. Premtoji edhe tokn q i ke marr, tha kryetari i

vendosur. Vasili donte t thoshte dika, por ata nuk e lan dhe ai u nis. Jasht kishte zn shi.

Kur hyri n oborr, thirri t vllan. Ibrahimi hapi dern dhe e ftoi brenda. Je lagur, Vasil, tha ai

dhe i krkoi t shoqes nj peshqir. Vasili e mori, fshiu kokn dhe filloi t fliste. Duhet ta lirosh

Mihalin, ndryshe ata do t t rrethojn shtpin derisa t dorzohesh nga uria. Po dole, do t t

rrmbejn dhe do t t lidhin ty dhe fmijt. Bagtin nuk do ta ln t kullos. Duhet ta lirosh

deri sot natn. Kaq, pyeti Ibrahimi q rrinte me kokn ulur, ndrsa e shoqja i solli t dyve nga nj

kafe. Nse liron Mihalin, pleqsia do t lejoj t lvizsh npr fshat dhe t shkosh n qytet sa

her t duash. Askush nuk ka pun me ty dhe djemt e tu dhe kurrkush nuk do t djeg m kryqe

natn. Nuk mjafton, tha Ibrahimi. Ky fshat nuk do gjej qetsi n qoft se do gj nuk kthehet si

m par. Im bir, i madhi sht rritur pr nj dit. Ai nuk harron fyerjen q na kan br dhe un

kam frik se ai do vras kdo q nuk i jep buk dhe nuk i flet t atit. N qoft se ai vret do ta

vrasin, tha Vasili. N qoft se ata vrasin dhe un do t vras. Edhe ty do t t vrasin Ibrahim, i tha

i vllai. Po ti Vasil, iu kthye Ibrahimi me inat. Do shohsh se si un dhe djemt e mi theremi si

kafsh pa i br keq askujt? Un nuk kam vjedhur dhe nuk kam vrar, dhe nuk i krkoj gj

njeriu. Dua t jetoj si gjith t tjert. Po ti je mysliman, i tha Vasili dhe kjo i frikson t gjith.

Prifti thot se nse ne lejojm q djemt e tu t martohen me vajzat tona, ather fara jote do ta

kthej si ishe m par, i krishter? T gjith do t ta falin dhe do gj do t kthehet si m par.

Mendohu, i tha Vasili dhe i vuri dorn mbi sup. E shoqja, q e ndiqte bisedn pa folur, lvizi pr her t par dhe Ibrahimit iu duk sikur ajo po e

miratonte Vasilin. Ai e pa ashpr n sy dhe ajo nuk e hapi gojn. Gjrat kan shkuar larg, Vasil.

Un nuk jam m ai q isha dhe fshati nuk sht m i pari. Kam nj muaj q un i lutem Zotit tim

t ri. Nse un kthehem i krishter si isha as Zoti i par q e tradhtova dhe as i dyti q ti m

krkon ta tradhtoj nuk do jen m me mua. Fshati do t tallet njlloj dhe un nuk mund tu l kt turp djemve t mi. I thuaj fshatit q Mihali do t lirohet vetm nse vendimi i pleqsis

ndryshon. Kush nuk do t m flas le mos m flas, por pleqsia nuk duhet t detyroj asknd t

mos m thot mirmngjes. Djemt e mi do t martohen n fshat aty ku nj dit bashk me

fmijt e tyre do nderojn varrin tim. Un kam lindur shqiptar dhe jo mysliman. Dua q fshati t

m respektoj si kam lindur dhe jo si do vdes. Vasili dukej i prlotur. Ata nuk do pranojn, tha ai. Mos i bjer murit me kok, Ibrahim. Do t t

kthej edhe tokn q na la babai. Mos mu lut, i tha prer Ibrahimi. Thuaj kto q t thash, prndryshe Mihali do t vdes ktu bashk me ne t tjert. Sa pr tokn, nuk po t them

faleminderit sepse m ke kthyer at q e kam pasur. Edhe kur t vdes toka nuk do t jet e jotja. Vasili u ngrit t dilte, ndrsa e shoqja kishte mbuluar syt me duar. Djali i madh, q kishte

dgjuar t gjith bisedn mes vllezrve, hyri n dhom dhe i prqafoi kmbt Ibrahimit. Pleqsia e priti Vasilin e mbledhur. Nuk pranon, tha ai sa u duk te dera. t tha, e pyetn burrat. Do q do gj t kthehet si ishte. Ai ju jep mish dhe fshati duhet ti jap buk. Kush do ti flas le ti flas, por pleqsia nuk duhet t detyroj asknd q t mos e prshndes rrugs. Krkon po ashtu q mos ndalojm vajzat t martohen me djemt e tij. Prndryshe, m tha q Mihali do t

vdes bashk me t, sepse ai nuk dorzohet. Burrat rnduan m shum mbi jastkt ku ishin ulur.

Ata e ndienin se vendimi i tyre tani do t ishte edhe m i rnd pr fshatin. Nuk kemi rrug tjetr, tha kryetari duke u ngritur dorn sikur po shpallte luft. Ibrahimi zgjodhi

m t keqen. Bhuni gati pr rrethimin. Asnjeri t mos hyj me forc n shtpin e tij. Nse

Ibrahimi apo dikush del nga shtpia do ta marrim dhe do ta lidhim derisa t lirohet Mihali.

Bagtin po ashtu.

Burrat nuk pritn t nesrmen, por e rrethuan shtpin e Ibrahimit q n mbrmje. Shiu nuk kish

pushuar gjith ditn dhe ata krkuan velenxa t mdha nn t cilat u shtrin gjat nats. grat u

onin pr t ngrn dhe burrat pinin raki q t duronin lagshtin q i kishte mbrthyer

gjymtyrt. Shiu vazhdoi pa pushim. T nesrmen n mngjes burrat dukeshin t lodhur, por t vendosur ta vazhdonin rrethimin.

Ibrahimi i shikonte nga brenda shtpis. I shikonte ashtu t shtrir n shi dhe mendonte se si i

kishte ndryshuar jeta, pasi hyri n Islam. Njerz me t cilt familja e tij kishte jetuar pr qindra

vjet, duke ndar lindje dhe varrime, tani torturoheshin n shi, duke uruar q ai t vdiste sa m

shpejt pr ti ln rehat t ktheheshin n shtpit e tyre t ngrohta. Ditn e tret t rrethimit shum nga burrat filluan t kolliteshin dhe t teshtinin. Ibrahimi

shikonte grat q vinin dhe i sillnin burrave kupa t nxehura me raki q ata i prpinin pr t

ngrohur barqet e plevitosura. Shumica ishin ftohur e megjithat asnjeri nuk e kishte ln

rrethimin. Ditn e gjasht shiu vazhdonte. Burrat kishin ndrtuar nj tend me kasht dhe ishin futur posht

saj pr tu mbrojtur nga uji q derdhej nga qielli me ibrik. Tenda ishte e vogl dhe nuk i nxinte t gjith burrat. Ata kishin vendosur ta bnin rrethimin me turne. Kur disa shtriheshin nn tend, t

tjert i vinin rrotull shtpis duke par me inat nga dritaret e Ibrahimit. Natn ndiznin zjarr, mbi

t cilin piqnin gshtenja q i pinin me raki. Nj nat, Ibrahimi hapi dern e shtpis dhe burrat

brofn n kmb t alarmuar. Po del, thirrn ata. Kujdes ta kapim. U vun n pozicion sulmi dhe

pritn gjahun. Pas pak nj domate krceu n errsir dhe u zgrlaq n kmbt e njrit prej

burrave. I zn n befasi, burri u tremb dhe ra prmbys mbi puren e kuqe t domates. Ibrahimi

me t birin filluan t qeshin nga brenda. Le t mendojm se kemi ushqim m shum se kan ata durim, i tha Ibrahimi t birit q rritej do dit. Po tallet me ne myslimani, than burrat dhe filluan

t kndojn pr t nxjerr dufin dhe t ftohtin: Ibrahim, o lamash, sot ti qesh, nesr do qash.

Ibrahim ha domate, je i skuqur me mkate.

5

Ditn e dhjet t rrethimit Ibrahimi ra m hert pr t fjetur. Ishte dita e fundit e ramazanit dhe

ushqimet pothuajse kishin mbaruar. Edhe sikur t mos agjroja pr ramazan prsri nuk do t

kisha ngrn kt muaj, mendoi ai para se ta zinte gjumi. Nga mesi i nats i biri e tundi fort. Ngrihu, i tha, se po ndodh aty jasht. U afruan t dy te dritarja dhe pan burat q po flisnin me nj djal t ri t armatosur, i cili tundte nj krba. Pas

tij, dhjetra burra t hipur n kuaj kishin mbushur rrugn prpara shtpis. Zjarret nuk ishin

shuar ende dhe djaloshit i dukeshin flokt e verdh. Kush sht ky, e pyeti i biri. sht Ali Tepelena, tha Ibrahimi. Megjithse binte shi, Aliu rrinte

serbes maj kalit. Burrat e pleqsis e kishin rrethuar dhe duke i br shenja me duar nga shtpia

e Ibrahimit dika mundoheshin ti shpjegonin. Pa i dgjuar, Aliu i grahu kalit dhe hyri n oborr. Shokt e tij, n fillim i shtyn, pastaj i goditn burrat, t cilt pa kundrshtuar vrapuan dhe

humbn n errsirn e fshatit. Ibrahimi hapi dern dhe doli prpara. Mir se erdhe n shtpin time Ali Tepelena. Pa ia kthyer

prshndetjen Aliu i tha; donin kta burra nga ty? Duan t m zbojn nga fshati. Kan dhjet dit q m kan rrethuar. As m flasin dhe as m japin buk. E ka vendosur pleqsia. Ke vrar njrin prej tyre, pyeti Aliu. Jo. jo, i tha Ibrahimi duke e ftuar brenda. Jam br

mysliman. Aliu u drejtua dhe e pa n sy. Nuk e meriton ky fshat kt nder, tha. Kush t detyroi?

Askush, tha Ibrahimi. Bashk me dimrin po vjen Islami, kjo dihet. Pr tu mbrojtur nga dimri kam dru. Por pr tu mbrojtur nga Islami pyeta imamin. Pranova kushtet e tij dhe u bra mysliman. Ibrahimi u habit dhe vet nga shpjegimi q i bri Ali Tepelens. Gjat ramazanit ai

ishte menduar shum t kuptonte se far e kishte shtyr t shkonte n Islam. Her pas here

mendonte se ditn q ishte br mysliman shpirti i tij i rrumbullakt ishte palosur n dysh dhe

kishte marr formn e nj gjysmhne, q tani varej e paushqyer brenda kafazit t brinjve t tij. T krkoi para imami kur hyre n Islam? Ibrahimi u habit nga pyetje e Ali Tepelens. Jo, i tha.

Po ti i dhe para imamit? As un nuk i dhash. Ai m dha nj tas me hurma pr kalamajt. Pse m

pyet, Ali? Duhet t kisha paguar para q t hyja n Islam? Nuk ma tha njeri. Aliu filloi t qeshte. Islami nuk sht cirk jevgjitsh, tha ai. Nuk ka nevoj t paguash pr t hyr

atje. Kam dgjuar se imamt u marrin para shqiptarve q ti pranojn n Islam, ndaj t pyeta. T dy burrat ishin ulur dhe dukeshin m t shpenguar. Ibrahimi e shikonte. Aliu ishte ulur mbi

fustanell, kindat e s cils ishin nxir nga balta. Hoqi shapkn e kuqe q mbante n kok dhe

flokt e lagur iu derdhn mbi jelek. Kur shtriu kmbt, Ibrahimi pa q mbi kundrat e tij t zeza

shklqente nj kops argjendi. I paskan vajtur mbar kusarit, mendoi. Jasht, n oborr, kuajt dhe shokt e Aliut lageshin n shi. Sonte do t rri ktu, i tha Aliu. Kuajt

jan t lodhur. Hoqi jelekun dhe u mbshtet pas murit. Kmisha e lagur i ishte ngjitur pas trupit.

Ashtu i zhveshur dukej si nj fmij. Ibrahimi e shikonte dhe rrinte gojkyur. Kam dit q nuk

flas me njeri, i tha si pr tu shfajsuar. Burrat e fshatit nuk m flasin dhe po t rrija dhe ca vetm, do harroja t bja muhabet. Ata m than se ti ke marr peng nj t krishter dhe nuk e

dorzon, tha Aliu. Ibrahimi u skuq dhe filloi t tregonte. Kur e morn vesh se isha br mysliman

u trbuan. Pleqsia vendosi q fshati mos m jepte m buk dhe ushqim. Un shes mish, por ata

nuk e pranojn m mishin e kafshve t mia. Kur mbeta pa gj, shkova n qytet dhe mora ushqim

tek imami. Natn q u ktheva n shtpi im bir nuk i kishte duruar sharjet e tyre, e kishte zn pr

gryke njrin, q e kemi dhe gjiton, dhe ata vendosn t m rrethojn derisa ta liroj. Ka dhjet dit

q flen jasht shtpis dhe presin q t dorzohem kur t m mbarojn ushqimet. Ke m

ushqime, pyeti Aliu. Shum pak miell pr buk ka mbetur. Nuk kam marr dot as qumsht nga

delet e mia, se po t dilja do m kishin qlluar. Pse nuk e liron t krishterin? Nuk e liroj nse

pleqsia nuk nderon vendimin q kam marr. Je br pishman? Prse, pyeti Ibrahimi. Q u bre

mysliman. Ibrahimi u mendua pak. Akoma, tha. Por m duket se fshatin e kam humbur. Asgj

nuk do jet m si ka qen edhe nse pleqsia e ndryshon vendimin. Nuk je i pari dhe nuk do

jesh i fundit, krkoi ta qetsonte Aliu. Shum shqiptar po bhen mysliman. Mua m duket se

shqiptart tani e kan kuptuar se ata nuk mund t jen n nj shtet me grekt dhe q t ndajn

shtetin duhet n fillim t ndajn fen dhe pastaj tokat dhe pasurit. Aliu, i mbshtetur pas murit,

dukej sikur fliste me vete. Megjithat, ne shqiptart duhet t dim t zgjedhim. Jo do lloj islami

i shkon shqiptarve. Ne nuk jemi as turq dhe as arab, prandaj duhet t gjejm islamin q na

rndon m pak dhe na knaq m shum. Mushka dhe kali jan nga nj familje. Por mushka

ngarkohet me dru, ndrsa kali ngarkohet me njerz. Ibrahimi e shikonte dhe dukej gjithmon e

m i hutuar. t tha imami pr Islamin? M tha se q t jem mysliman duhet t falem pes her n dit, t mbaj ramazan, t jap zekat dhe t shkoj n Mek. Jam falur do dit dhe kam agjruar. Kafsht

nuk duhet t mbajn ramazan, m tha imami. Mushka dhe kali nuk kan detyrime prball

Islamit. T pyeta nse imami t rrfeu pr historin e Islamit, u nxeh Aliu. Ibrahimi mblodhi

supet dhe Ali Tepelena vazhdoi: Islami ka 12 deg q quhen tarikate. Dega m e madhe sht ajo e sunitve. Por mes tyre m e

veanta sht dega e bektashinjve. Islam, vrtet do t thot paqe, por myslimant nuk e kan

zbatuar kurr njlloj Islamin dhe pr kt shkak mes tyre nuk ka pasur kurr paqe. Bektashizmi

ka lindur si nj deg e jenierve mysliman. M shum se njqind vjet prpara pushtimit t

Kostandinopojs, q sht vepr e jenierve, Sulltan Orhani themeloi urdhrin e jenierve. Kta

u betuan se do ishin besnik deri n vdekje ndaj sulltanit dhe u bekuan nga Haxhi Bektashi, i cili

n at koh ishte nj nga krert e Islamit. Q nga ajo koh bektashizmi ka lindur dhe ka udhtuar

npr bot bashk me jeniert, t cilt e kan mbrojtur dhe e kan ushqyer kt tarikat. Jeniert

nuk ishin t gjith djem t lindur mysliman. Shumica e tyre ishin fmij q turqit ia rrmbenin

familjeve t krishtera ruse, greke, armene apo dhe ifute. Por shum prej tyre ishin shqiptar. Ti

e di q turqit na quajn arnaut? A e di do t thot arnaut? Arnaut, osmant quanin dik q nuk di t kthehet prapa. Meq radht e jenierve ishin t mbushur me shqiptar t paepur, t cilt

nuk ktheheshin t gjall pa fitore, ata u quajtn arnaut. Si t thash, kta djem edukoheshin pr

tu vrar dhe prandaj trajtimi q u bhej atyre ishte i ndryshm. Ata toleroheshin m shum dhe kishin m tepr liri se gjith ushtart e tjer. Por kta djem kishin nevoj pr nj besim t ri.

Plaka e lufts dhe besnikria ndaj Sulltanit nuk u mjaftonte m atyre. Haxhi Bektashi e kuptoi

kt dhe mnyra se si ai e lexonte Islamin u kthye n frymzim pr jeniert. Ata mendonin se

ishin t ndryshm n gjithka n krahasim me njerzit e tjer dhe feja e tyre e re e shprehte kt

ndryshim. Kur Haxhi Bektashi iu kaloi atyre bekimin, ai ishte 80 vje. Jeniert besonin se ai

rridhte nga Fatimja, q ishte vajza e Muhamedit dhe kjo i dha m shum forc bektashizmit.

Kudo ku shkonin jeniert merrnin me vete edhe dervisht bektashinj. N pushimet mes betejave

ata ndrtonin teqe. Teqet e bektashinjve jan gjithnj 6 or larg njra-tjetrs n mnyr q n

fund t do rruge udhtari t lodhej n nj vend q e mban gjithmon dern hapur. Bektashinjt

jan t but dhe mikprits. Turqit e sotm jan t egr dhe mizor. Ata jan sunit dhe nuk i

pranojn bektashinjt. Por frika q kan n Stamboll nga jeniert i ka detyruar t heshtin dhe t

mos i sikterisin dervisht. Jam i bindur se bektashizmi sht myslimanizmi q i shkon m shum

shqiptarve dhe sidomos atyre q kan qen t krishter. Bektashinjt mund t pin dhe grat e

tyre mund t dalin zbuluar prpara burrave. Ata besojn se Jezu Krishti ka qen i pari q ka

predikuar Islamin, dhe, po t mos ishin jeniert vetm pr kt mendim ata do t ishin shkuar t

gjith n hell. Turqit e quajn bektashizmin si nj islam i krishter dhe prandaj e luftojn.

Sknderbeu ka qen bektashi dhe prandaj u b aq kollaj i krishter pr s dyti, megjithse kishte

jetuar shum vjet si mysliman. Nastradini q tregon histori pr t qeshur nga Persia, po ashtu. I pari q e solli bektashizmin ndr shqiptar ishte Demir Hani. Ky ishte dervish dhe ngrit n

Tepelen teqen e par prpara njqind e kusur vjetsh. Bri shum t mira: ndihmoi jetimt,

shprndau para, shroi njerz dhe qindra shqiptar i ktheu n mysliman. Njerzit besonin se ai

ishte njeri i shenjt dhe tregonin se e kishin par q shronte t smurt vetm duke i prekur.

Demir Hani grumbulloi dhe shum pasuri nga dhuratat q i vinin prej shqiptarve t krishter

dhe mysliman q ai ndihmonte. Pasuria e tij u b aq e madhe, saq nj dervish tjetr, njeriu q

Demir Hani i besonte m shum, u b lakmitar dhe mendoi ti zinte vendin. Ai hapi fjal se Demir Hani ngacmonte grat dhe fmijt dhe se natn merrte djem t rinj n dyshekt e tij. Me

nj ferman t Sulltanit Demir Hani u dnua me vdekje. Sulltani ngarkoi dervishin q e spiunoi ti priste atij kokn dhe ky zbatoi fermanin. Ky dervish ishte vllai i strgjyshit tim, Hysenit. M

von edhe vllan e Hysenit e vran, por q nga ajo koh ne trashguam pak pasuri dhe emr n

Tepelen. Aliu pushoi pak dhe kontrolloi kmishn me duar. M sht thar, tha dhe vazhdoi. Ne shqiptart nuk besojm sa duhet, sepse mendojm m shum pr sot se pr nesr. Ne i duam

gjrat sot dhe na duket pa kuptim q t falemi gjith jetn pr tu shprblyer kur t vdesim. Nj fe q t lodh ne e braktisim. Zoti na ka ln mes grekve dhe turqve. Kta i vodhn fen t

tjerve. Grekt ia morn ifutve dhe turqit ia morn arabve. Pastaj t dy ngritn perandori pr

t sunduar popujt e tjer. Grekt e mbajtn Bizantin nj mij vjet dhe pushtuan turqit, shqiptart

dhe arabt. Tani turqit kan gati 500 vjet q me perandorin e tyre po qeverisin grekt, arabt

dhe ne shqiptart. Shum shqiptar bhen mysliman se nuk duan t ken fen e grekve. Por ata

nuk pranojn kur grekt u thon se duke u br mysliman n t vrtet jan br turq. Dhe kan

t drejt. Shqiptart nuk e njohin mir Islamin. Islami sht nj pjat ku mund zgjedhsh. Un

kam zgjedhur bektashizmin. Jam shqiptar dhe nuk jam grek. Jam bektashi dhe nuk jam turk.

Imami nuk ti ka thn gjith kto, sepse ai nuk i pranon bektashinjt. Por duke mos t treguar t vrtetn mbi Islamin ai nuk t ka dhn mundsi t zgjedhsh at q do. Pa e kuptuar ti ke br

zgjedhjen q ka dashur imami. T dha nj emr? Si quhesh tani? Ibrahim, u prgjigj ai. E

zgjodhe ti apo ta dha ai? Ma dha imami. Do ta mbash? Ibrahimi nuk dinte t thoshte. Mbaje, iu prgjigj Aliu. Nuk t beson njeri po t ndrrosh emrin tri her n muaj. T dy mbetn gjat duke u menduar. Nuk kishin gjum. Para se t flinin Aliu e pyeti se far do

t bnte me t krishterin. Kur t iki un, i tha, ata do ta rrethojn prap shtpin po nuk e lirove.

Nuk e liroj nse fshati nuk ndryshon vendimin, iu prgjigj Ibrahimi. Mir, i tha Aliu, nesr njofto

pleqsin. Do shkoj vet ti takoj.

Kur u zgjua t nesrmen dhe hyri n dhomn e oxhakut, Ibrahimi gjeti aty t birin dhe Aliun. Ky

ishte gjysm i zhveshur dhe kofsht e bardha i kishin dal nga velenxa. I kishte vn dorn djalit

mbi flok dhe ky e shikonte si i magjepsur. Djal trim, i tha Ibrahimit. M tregoi si e kishte zn

pr gryke kaurin q t kishte shar ty. Thanasi u ngrit n kmb kur hyri i ati dhe mbeti ashtu, pa

ia ndar syt Aliut q nuk po vishej. Drgoje Thanasin t lajmroj pleqsin. Ata jan

shprndar, tha Ibrahimi, ku ti gjej? Kush sht i pari i tyre, pyeti Aliu. Arianit Komneni, u prgjigj Ibrahimi dhe i bri shenj djalit. Thuaji q e pret Ali Tepelena, beu i Tepelens. Thanasi

fluturoi. Mbiemr i dgjuar ky, tha Aliu duke veshur fustanelln. Ibrahimi kishte kthyer kokn

nga muri q t mos e shihte lakuriqsin e Aliut. Thon q familja e tyre sht shquar q n

kohn e Sknderbeut. Ktu ku jemi sot, t part e tij kan pasur zotrimet e veta q ia kan marr

turqit. Plaku thot se kur t ikin turqit, atij do ti kthehen tokat dhe nderet. Pse sht kryetar i pleqsis, pyeti Aliu. Edhe babai i tij, edhe i gjyshi kan drejtuar pleqsin. Fshati i ka respektuar

dhe u ka njohur drejtimin, tha Ibrahimi. Kur Ibrahimi ktheu kokn, Aliu i veshur kishte dal jasht. Shiu kishte pushuar pas m shum se

nj jave dhe dielli i mngjesit po i thante pellgjet n oborr. Aliu iu afrua kalit t tij t bardh q

ishte lidhur pran plevics dhe nisi ti shkundte jelet e lagura. Kali llastohej nga dora e t zotit dhe tundte bishtin. Qimet e tij t gjata q bheshin blu nga dielli i mngjesit i rrethonin supet e

Aliut, si nj shall. Aliu nuk ishte i gjat. Koka e tij mbaronte aty ku niste hunda e kalit. Kur kali

nxirrte frym nga hojzat, flokt e verdh t Aliut hapeshin n ajr dhe po t mos kishte mustaqe,

ai do dukej si nj vajz. Pasi rregulloi shaln prej lkure, Aliu i krceu kalit dhe me shpejtsi doli

nga oborri dhe u zhduk pas shtpis s Mihalit. Rrugt ishin bosh dhe trokitja e potkonjve t kalit

ngjante si nj muzik e luajtur mbi kalldrm. Fshatit akoma nuk i kishte dal frika nga prishja e dhunshme e rrethimit t nj nate m par.

Burrat tymosnin npr shtpi pa folur, grat gatuanin n heshtje, fmijt luanin pa zhurm. Pas

shum ditsh, Ibrahimi dhe e shoqja doln t lir n oborr. Rruga e shtpis ishte e mbushur me

kryqe t djegur dhe me mbeturinat e burrave q kishin rendur npr nat. Gruaja filloi t

pastronte. Mblodhi mbetjet e bukve, kuleve dhe lakorve q ishin shprndar dhe shkelur nga

kuajt e njerzit dhe ua hodhi bagtive t uritura. Pastaj thirri Ibrahimin dhe t dy bashk

mblodhn kryqet e djegur. Njri prej tyre nuk ishte shkatrruar dhe gruaja me kujdes ia pastroi

blozn q e kishte nxir deri n maj dhe e mbshteti n murin e shtpis. Pjest e mbetura

Ibrahimi i mori dhe i hodhi n vatr dhe ndezi zjarr. Gruaja po e shihte nga prapa kurrizit t

prkulur mbi vatr sesi i rregullonte copat e druve duke i kryqzuar njrin mbi tjetrin. Ibrahimi e

ndjeu, u kthye nga ajo dhe me mblsi i tha: Ata pr ti djegur i prun kta kryqe. Do e ushqejn mir zjarrin. Gruaja nuk foli dhe vazhdoi t pastronte oborrin e lagshtitur. Balta ishte e but dhe

e mbushur me gjurm njerzish. Po ti ndiqje ato nuk shkoje asgjkund. Njlloj si jeta, mendoi gruaja dhe u lut pa z, ndrsa nj kal i bardh po afrohej me shpejtsi n drejtim t shtpis. Dita ishte e bardh dhe gruaja hapi syt pr t kuptuar kush po vinte. Nga larg dukeshin dy figura

q kalronin bashk. Si dielli dhe hna mbi kal, mendoi ajo, kur kali hyri n oborr, gruaja pa t

birin q mbante n dor kapistallet dhe pas tij kokn e verdh t Aliut q varej mbi supin e

Thanasit. Flokt e tyre ishin ngatrruar. T dy qeshnin dhe Aliu e shtrngonte Thanasin fort pr

beli. E gjeta rrugs dhe e mora, i tha ai gruas q vrapoi t ndihmonte t birin pr t zbritur. Pleqsia nuk mblidhet, i tha Aliu Ibrahimit kur hyri brenda. Arianit Komneni i tha tt biri se

sht i smur dhe nuk mund t ngrihet sot nga shtrati. Burrat e tjer nuk kan dal nga shtpia. I

kemi tmerruar Ibrahim. Jan zhdukur kaurt. Ibrahimi nuk tha gj. Thanasi kishte hyr brenda n shtpi dhe duke par t atin sikur t merrte

leje iu drejtua Aliut: Ali bej do iksh? Aliu iu afrua aq shum Thanasit, saq dukej sikur po i

merrte er, dhe tha: Nuk shkoj pa u mbledhur pleqsia. Do pres sa ti thahen kockat e lagura Arianit Komnenit. Shko prap n shtpin e tij dhe i thuaj q dua ta takoj me do kusht. Pyete

kur m pret n shtpi.

6

Arianit Komneni e priti Ali Tepelenn t nesrmen. Gjat dits, Aliu kishte drguar shokt e tij

npr fshat dhe kta kishin marr buk, vaj, krip, sheqer dhe fruta. Burrat e krishter nuk

kundrshtuan dhe shtpia e Ibrahimit u mbush me ushqime. Pasi kishin ngrn e kishin pir, Aliu

i tha Ibrahimit se donte t takonte Mihalin n qilarin e shtpis. Kur zbritn, Mihali po rrinte i

krrusur. Duart i kishte t lidhura dhe fytyrn shum t zbeht. Ngriti kokn dhe pa Aliun drejt

n sy. T ka vn posht mkati, i tha Aliu. Mihali nuk foli, por dha t kuptonte se nuk e njihte.

Aliu u afrua, e zuri nga flokt dhe i tha: Jam Ali Tepelena. Ibrahimi sht miku im. Ka qen

miku im edhe kur ishte i krishter, por tani e kam dy her mik sepse ka ardhur n rrugn time.

Un do shkoj t takoj pleqsin. Ata krkojn q ti t lirohesh, por, pa ndryshuar vendimin q

kan marr, ti nuk do dalsh nga ky qilar. far do ti them atyre n emrin tnd? Mihali dukej i pashpres, por ndiqte me kujdes do fjal t Aliut. U thuaj q n qoft se nuk

ndryshojn ka kan vendosur un do vdes ktu. Jam shum keq. M ka hyr pleviti n palc dhe

kmbt nuk m mbajn m. Bota ka mysliman n do cep. Edhe nse un vdes, prap do ket

mysliman. Ndoshta edhe m shum. Vdekja ime nuk e ndryshon dot prhapjen e Islamit n

Shqipri dhe prandaj do ishte e kot. Nuk dua t vdes, tha Mihali dhe filloi t qante. Ibrahimit iu

dhimbs. Nuk sht e nevojshme t bhesh mysliman, tha vrazhd Aliu. T paktn jo sot. Un dua q ky

fshat t msohet ti pranoj myslimant sepse kshtu respekton ekuilibrat e bots. Kjo bot ka t bardh dhe t zinj, ka t drejt dhe t shtrembr, ka t djatht dhe t mngjr, ka lindje dhe

perndim, ka dimr dhe ver, ka femra dhe meshkuj dhe ka kaur e mysliman. Fshati do ishte i

pajetueshm sikur t kishte ve meshkuj q kishin vetm dorn e djatht, t kishte vetm dimr,

t kishte vetm desh dhe t gjith kta t ishin t zinj. E kupton po t them? Mihali vari kokn dhe tha: Po kush na thot far sht e mir dhe far sht e keqe? E mir sht do gj q na

shrben pr tu br m t fort se t tjert. Po t mos kishte krishterim nuk do kishte mysliman. Ibrahimi u b mysliman sepse u ndie i kot kur shkoi n Pazar dhe pa sesi t gjith fitonin, por ai

jo. sikur n kt fshat t gjith t bhen mysliman, ather punt do jen m zi se sot. Kjo do t

ndodh dikur, por ti nuk do tia arrish asaj dite, tha Aliu duke dal. Kali e priste jasht, por ai vazhdoi n kmb.

Dielli i pasdites i hynte n kraharor duke e ngrohur t gjithin. Stomaku i mbushur, i shprndante

fuqi kockave t tij t reja, ndrsa zemra i rrihte si nj daulle bajrami q lajmron besimtart se ka

ardhur ora pr t shijuar t mirat e ksaj bote. A do bja t njjtn gj, pr t mbrojtur nj t

krishter nga myslimant, mendoi me vete dhe i dha vetes prgjigjen q i kishte thn Mihalit. Ia

vlen t bsh do gj q t bn m t fort se t tjert. Ali Tepelena shihte larg. Deri para disa vitesh, ishte nj kusar q vidhte bagti npr fshatra dhe

sulmonte karvant. N qoft se nuk sulmon, t sulmojn. Ky ishte predikimi q ai mbante mend

nga e ma, t ciln pr kt arsye e konsideronte si t vetmin profet t dobishm t jets s vet.

Duke sulmuar, kishte br emr dhe pasuri dhe kjo ishte nj rrug nga e cila ai besonte, se mund

ta ndalte vetm vdekja. Vetm nj her ishte trhequr Aliu. N at koh nuk ishte m shum se

dhjet vje. Sipas zakonit, djemt e vegjl n fshatin e tij luftonin se cila familje do t merrte

dashin e madh t ngjyer me boj t kuqe, t pashks. Ai i mundi nj nga nj t gjith moshatart

e vet, t cilve ua vinte shqelmin n fyt, derisa ata dorzoheshin nga mungesa e fryms. Kur t

gjith prisnin q t njjtn gj ti bnte edhe kundrshtarit t fundit ai e fali, i hoqi kmbn nga zverku dhe pastaj djali tjetr e shtriu dhe e poshtroi n mes t fshatit. Familja e tij e humbi

dashin e pashks at vit. E ma e rrahu n shtpi kur ai i tha se nuk e kishte mundur djalin sepse

ishte shum i bukur dhe atij i kishte ardhur keq. M vinte ta puthja dhe jo ti merrja firohen, i tha Hankos q e shikonte si egrsir. Vish nj nga fustanet e sat motre dhe futu n harem, e kishte

prqeshur ajo. Aliu ia njihte kt dobsi vetes. At e ndalte vetm bukuria. Pushteti dhe paraja e joshnin dhe e

ndrsenin. Ku po shkoj kshtu, tha me vete t mbroj nj mysliman? A kishte vrtet rndsi pr t

fati i nj myslimani n nj fshat t humbur si ky? Iu kujtua Demir Hani q para njqind vjetsh

bridhte fshatrave t Shqipris pr ti br t krishtert ti faleshin Muhamedit. Sa pa kuptim e kishte harxhuar jetn Demir Hani. A ia vlen t vdessh pr ti kthyer njerzit nga Jezu Krishti te Muhamedi dhe anasjelltas? Dy profett ishin n qiell: njri me nj got qumsht e tjetri me nj

got ver, ndrsa shqiptart grinden se gota e secilit prej t dyve zbrazet e para. Grinden sepse u

mungon dikush, dikush prej mishi dhe kocke, dikush q t mund ti drejtoj dhe q ata ta shohin me sy dhe ta prekin me dor. Profett jan t dobt sa jan mes njerzve, por ata forcohen kur

ngrihen n qiell. E kundrta ndodh me prijsit. Kur jan n tok ata jan zot, kur ngrihen n qiell,

harrohen. Sidomos myslimant i harrojn shpejt prijsit e tyre. Kjo sepse fuqia e tyre nuk

trashgohet, por jepet ose merret nga Porta e Lart. T krishtert e trashgojn pushtetin nga

baballart te bijt dhe kjo i lidh njerzit me emrin e t parit t tyre. Teksa prsiatej kshtu i doli prpara nj vajz e vogl me sy t zinj dhe faqe t kuqe. Grsheti i

zi pas koke i varej deri te beli. Rruga ishte bosh dhe vajza nuk po luante me asnjeri. Si t quajn, iu prkul Aliu. Sara, u prgjigj vajza. E kujt je ti Sara? Jam e Arianit Komnenit, tha

vajza dhe tundi grshetin si tundte kali bishtin kur i kujtohej i zoti. Aliu u ngurtsua n fytyr

dhe vajza i tha: Mysliman je ti? Pa kuptuar, Aliu u skuq dhe ndoshta kjo ishte e para dhe e fundit

her n jet q i erdhi turp t pohonte se ishte mysliman. Sara nuk priti q ai ti thoshte po. u zhduk pas nj dere t madhe druri q dukej si der kishe. Grsheti e trhiqte vajzn si nj litar, t

cilin Aliu e ndoqi pas. Duke ecur npr oborrin e gjat t shtpis iu duk vetja si nj njeri q

krkon t lidh hnn me litar, pr ta futur n trup.

Arianit Komneni i mbuluar me nj velenx t kuqe dhe t trash nuk u ngrit nga vendi kur Ali

Tepelena u fut n dhomn e tij. Mjekra e tij e bardh zgjatej si nj njoll qumshti mbi t kuqen e

velenxs. Kur Aliu u afrua pr ta takuar, Arianiti u kollit fort. Aliu mendoi se plaku u kollit pr t

mos i uruar mirseardhjen. Posht velenxs fshihej trupi i nj burri t gjat dhe kockmadh, t

cilin pleqria e tregonte edhe m t madh. Flokt e bardh dhe t lshuar i binin mbi fytyrn pa

rrudha gj q t krijonte prshtypjen e nj njeriu q mendohet n errsir. Kt fytyr do desha t

kem n moshn e tij, mendoi Aliu dhe vendosi t flas i pari. Kam ardhur t flasim pr Ibrahimin, i tha. Ai sht br mysliman pa e detyruar kush. Pleqsia

ka vendosur ta zhburrroj ose ta detyroj t largohet nga fshati. Ai nuk do t largohet sepse ktu

ka gjithka. Ju duhet ta pranoni myslimanin si e pranon gjith bota. Arianit Komneni nuk lvizi, por velenxa e kuqe u duk sikur u fry kur ai u prgjigj. Pleqsia ka

vendosur at q gjykoi se ishte e drejt, tha ai dhe u kollit prap. Fshati nuk i do myslimant. Ne

kemi katrqind vjet q nuk pranojm Islamin. Burra e gra jan therur nga turqit dhe nuk kan

pranuar t ndrrojn fen. Ibrahimi nuk mund t ndryshoj drejtimin e varreve tona. N qoft se

do t jetoj si mysliman t gjej nj vend tjetr. Ali Tepelena e kishte menduar m t leht bisedn me Arianit Komnenin dhe kur e dgjoi q foli

ashtu ndjeu nj flak q i dogji gjoksin. E nxori pa zhurm frymn q i digjte kraharorin, por n

vend t tij, u kollit Arianiti. Islami ka nj mij vjet q pushton fshatra dhe qytete dhe miliona burra dhe ushtri jan prpjekur,

por t gjith kan dshtuar ta ndalin, tha Aliu. Mos mendo se je m i fort se ata Arianit. Nj

pik uj nuk e kthen dot drejtimin e dallgs Sknderbeu i rezistoi Islamit 25 vjet dhe n fund

dshtoi dhe ai. Jam i bindur q ka vdekur duke menduar se sakrifica e tij ishte e kot sepse jo

vetm q shum shqiptar vdiqn, por se lufta e tij i nxiti turqit t mendojn se shqiptart nuk i

duan dhe prandaj kemi qindra vjet q prplitemi pa ushtri dhe pa shtetin ton. N qoft se

Sknderbeu do ti ishte bindur turqve, shqiptart nuk do kishin humbur kaq koh dhe n paqe me islamin do kishin shtetin e tyre tri her m t madh dhe m t fort. N fund t fundit rndsi ka nse je mysliman apo i krishter. Rndsi ka si jeton. M mir nj i krishter i varfr dhe i

mjer apo nj mysliman i pasur dhe i fort? Un zgjedh t dytn dhe kt duhet t kishte

zgjedhur dhe Sknderbeu e pas tij t gjith ne t tjert. Ne shqiptart nuk kemi ditur t bjm

paqe me kushtet tona me perandorit, por si nj tuf e prar dhe pa bari kemi pranuar nj nga

nj zakonet dhe fen e tyre. Kt nuk e kemi br me marrveshje dhe prandaj perandorit,

prfshi dhe Turqin nuk na e kan njohur nnshtrimin si pranim t arsyeshm, por si detyrim t

shkaktuar nga frika dhe varfria. Arianiti po e ndiqte me t njjtn qetsi, por Aliu e kuptoi se kjo tem i kishte prekur nj tel t

fsheht t shpirtit t tij q ashtu si pamja e tij profetike jetonte n historit e lashta. Sknderbeu nuk luftoi Islamin dhe kjo sht nj nga mashtrimet m t mdha t historis son,

tha plaku qetsisht. Dikur e ka pohuar dhe vet se nuk luftonte Islamin, por turqit. Duhet t dish

se ai luftoi pr pushtet, jo pr besim. Gjat gjith jets ndrroi t ishte mbret i Shqipris dhe n

qoft se turqit do tia kishin njohur mbretrimin ai do t ishte br prap mysliman si ishte gjat gjith rinis s tij. Sknderbeu, si gjith shqiptart deri m sot, besonte se mund t krijonte

perandorin e tij t vogl brenda perandoris s madhe, por kjo ishte dhe sht e pamundur dhe

kushdo q do t prpiqet do t dshtoj njlloj si ai. Dshtimi i Sknderbeut ishte dshtim i racs

son, e cila pr fat t keq beson se mund t pasurohesh si turk duke