T.C.tez.sdu.edu.tr/Tezler/TS02798.pdf · 2018-10-10 · DİNDARLIK VE YAŞLI BAKIMI İLİŞKİSİ...
Transcript of T.C.tez.sdu.edu.tr/Tezler/TS02798.pdf · 2018-10-10 · DİNDARLIK VE YAŞLI BAKIMI İLİŞKİSİ...
T.C.
SÜLEYMAN DEMİREL ÜNİVERSİTESİ
SOSYAL BİLİMLER ENSTİTÜSÜ
FELSEFE VE DİN BİLİMLERİ ANABİLİM DALI
DİNDARLIK VE YAŞLI BAKIMI İLİŞKİSİ
ÜZERİNE NİCEL BİR ARAŞTIRMA
(ISPARTA ÖRNEĞİ)
YÜKSEK LİSANS TEZİ
Demir DİNİPAK
9930206052
Danışman
Prof. Dr. Adem EFE
ISPARTA - 2018
iii
(DİNİPAK, Demir, Dindarlık ve Yaşlı Bakımı İlişkisi Üzerine Nicel Bir Araştırma
(Isparta Örneği), Yüksek Lisans Tezi, Isparta, 2018)
ÖZET
Bu araştırmanın amacı, Isparta’da yaşayan ailelerin dindarlık düzeyleri ile
yaşlılarına bakım verme eğilimleri arasındaki bağlantıyı ortaya çıkarma ve yaşlı bakımına
etki eden diğer demografik değişkenlerin yaşlı bakımını ne düzeyde etkilediğinin
bulunmasıdır. Araştırmanın örneklemi, Isparta’da yaşayan ve 65 yaş üstü ebeveyni olan
ailelerden oluşmaktadır. Araştırmada bir adet dindarlık ölçeği ve yaşlı bakımını ölçmeye
dayalı anket soruları kullanılmıştır. Elde edilen veriler SPSS 22,0 paket programı
kullanılarak, analiz edilmiştir.
Anahtar Kelimeler: Dindarlık, Aile, Yaşlılık, Yaşlı Bakımı
iv
(DİNİPAK, Demir, A Quantitative Research on Relation between Religiosity and
Aging (Isparta Case), Master Thesis, Isparta, 2018)
ABSTRACT
The aim of this research is to find out the link between the level of religiousness
of the families living in Isparta and their tendency to care for their elderly and the extent
to which other demographic variables affecting elderly care affect elderly care. The
sample of the study consists of families living in Isparta and parents over 65 years of age.
A questionnaire based on a religiosity scale and elderly care was used in the research. The
obtained data were analyzed using the SPSS 22.0 package program.
Key words: Religiosity, Family, Old Age, Elderly Care
v
İÇİNDEKİLER
TEZ SAVUNMA SINAV TUTANAĞI .......................................................................... i
YEMİN METNİ .............................................................................................................. ii
ÖZET ............................................................................................................................... iii
ABSTRACT .................................................................................................................... iv
İÇİNDEKİLER ............................................................................................................... v
TABLOLAR DİZİNİ .................................................................................................... vii
KISALTMALAR ........................................................................................................... ix
ÖNSÖZ ............................................................................................................................. x
GİRİŞ ............................................................................................................................... 1
BİRİNCİ BÖLÜM
KAVRAMSAL ve KURAMSAL ÇERÇEVE
1.1. YAŞLANMA VE YAŞLILIK .............................................................................. 2
1.1.1. İlkel Toplumlarda Yaşlanma ve Yaşlılık ......................................................... 6
1.1.2. Geleneksel Toplumlarda Yaşlanma ve Yaşlılık ............................................... 6
1.1.3. Modern Toplumlarda Yaşlanma ve Yaşlılık .................................................... 8
1.1.4. Ayet ve Hadislerde Yaşlanma ve Yaşlılık ....................................................... 9
1.2. AİLE .................................................................................................................... 12
1.2.1. Aile Nedir? ..................................................................................................... 12
1.2.2. Türkiye’deki Aile Tipleri Nelerdir? ............................................................... 15
1.2.2.1. Geleneksel Geniş Aile ............................................................................. 16
1.2.2.2. Modern Çekirdek Aile............................................................................. 18
1.2.3. Ailenin Fonksiyonları (İşlevleri) Nelerdir? ................................................... 20
1.2.3.1. Biyolojik İşlev: ........................................................................................ 21
1.2.3.2. Psikolojik İşlev: ....................................................................................... 22
1.2.3.3. Toplumsal İşlev: ...................................................................................... 22
1.2.3.4. Eğitim İşlevi: ........................................................................................... 22
1.2.3.5. Kültürel İşlev:.......................................................................................... 23
1.2.3.6. Ekonomik İşlev: ...................................................................................... 23
1.3. DİN VE DİNDARLIK NEDİR? ........................................................................ 24
1.3.1. Din Nedir?...................................................................................................... 24
1.3.2. Dindarlık Nedir? ............................................................................................ 27
1.3.2.1. Dindarlığın Boyutları .............................................................................. 30
1.3.2.1.1. İnanç Boyutu .................................................................................... 30
1.3.2.1.2. Pratik Boyutu (İbadet Boyutu) ......................................................... 31
1.3.2.1.3. Tecrübe (Duygu) Boyutu .................................................................. 31
1.3.2.1.4. Bilgi Boyutu ..................................................................................... 31
1.3.2.1.5. Etkileme (Etki) Boyutu .................................................................... 32
1.4. KURAMSAL ÇERÇEVE .................................................................................. 32
vi
1.4.1. Fonksiyonalizm (İşlevselcilik) ....................................................................... 32
1.4.2. Sembolik Etkileşimcilik ................................................................................. 33
İKİNCİ BÖLÜM
ARAŞTIRMANIN KONUSU VE YÖNTEMİ
2.1. ARAŞTIRMANIN PROBLEMİ VE ALT PROBLEMLER .......................... 35
2.2. ARAŞTIRMANIN AMACI ............................................................................... 36
2.3. ARAŞTIRMANIN ÖNEMİ ............................................................................... 37
2.4.ARAŞTIRMANIN SINIRLILIKLARI ............................................................. 37
2.5. ARAŞTIRMANIN SAYILTILARI ................................................................... 37
2.6. ARAŞTIRMANIN HİPOTEZİ VE ALT HİPOTEZLER .............................. 38
2.7. ARAŞTIRMANIN MODELİ ............................................................................ 38
2.8. EVREN VE ÖRNEKLEM ................................................................................. 38
2.9. VERİ TOPLAMA ARAÇLARI ........................................................................ 39
ÜÇÜNCÜ BÖLÜM
BULGULAR VE YORUMLAR
3.1. DEMOGRAFİK BULGULAR .......................................................................... 41
3.2. GÖRÜŞÜLENLERİN EBEVEYN İSTATİSTİKLERİ .................................. 44
3.2.1. Ebeveynlerin Hayatta Olma Durumları ......................................................... 44
3.2.2. Ebeveynlerin Yaşadığı Yer ............................................................................ 49
3.2.3. Ebeveynlerin Yaş İstatistikleri ....................................................................... 50
3.3. GÖRÜŞÜLENLERİN KENDİ İSTATİSTİKLERİ ........................................ 53
3.3.1. Eğitim Durumları ........................................................................................... 53
3.3.2. Eşlerinin Eğitim Durumları ........................................................................... 55
3.3.3. Kadın Eşin Çalışma Durumu ......................................................................... 56
3.3.4. Ailenin Gelir Durumu .................................................................................... 59
3.4. BAKIM VERME İSTATİSTİKLERİ .............................................................. 60
3.4.1. Ebeveyne Bakma Durumu ............................................................................. 60
3.5. DİNDARLIK İSTATİSTİKLERİ ..................................................................... 65
3.6. KARŞILAŞTIRMALI ANALİZLER ............................................................... 70
SONUÇ ........................................................................................................................... 77
KAYNAKÇA ................................................................................................................. 80
EKLER ........................................................................................................................... 85
ÖZ GEÇMİŞ .................................................................................................................. 87
vii
TABLOLAR DİZİNİ
Tablo 1: Katılımcıların Cinsiyetlerine Göre Frekans ve Yüzdelik Dağılımları .............. 42
Tablo 2: Katılımcıların Yaş Gruplarına Göre Frekans ve Yüzdelik Dağılımları ............ 43
Tablo 3: Isparta Nüfusunun Yaş Gruplarına Göre Dağılımı ........................................... 44
Tablo 4: Katılımcıların Annelerinin Hayatta Olma Durumuna Göre Frekans ve
Yüzdelik Dağılımları ........................................................................................ 45
Tablo 5: Katılımcıların Babalarının Hayatta Olma Durumuna Göre Frekans ve
Yüzdelik Dağılımları ........................................................................................ 46
Tablo 6: Katılımcıların Kayın Validelerinin Hayatta Olma Durumuna Göre Frekans
ve Yüzdelik Dağılımları ................................................................................... 47
Tablo 7: Katılımcıların Kayın Babalarının Hayatta Olma Durumuna Göre Frekans
ve Yüzdelik Dağılımları ................................................................................... 48
Tablo 8: Katılımcıların Ebeveynleri İle Aynı Şehirde Yaşama Durumuna Göre
Frekans ve Yüzdelik Dağılımları ..................................................................... 49
Tablo 9: Anneleri Hayatta Olan Katılımcıların Annelerinin Yaş Gruplarına Göre
Frekans ve Yüzdelik Dağılımları ..................................................................... 51
Tablo 10: Babaları Hayatta Olan Katılımcıların Babalarının Yaş Gruplarına Göre
Frekans ve Yüzdelik Dağılımları ................................................................... 52
Tablo 11: Katılımcıların Kendilerinin Eğitim Durumlarına Göre Frekans ve
Yüzdelik Dağılımları ...................................................................................... 54
Tablo 12: Katılımcıların Eşlerinin Eğitim Durumlarına Göre Frekans ve Yüzdelik
Dağılımları ..................................................................................................... 56
Tablo 13: Kadın Eşin Dışarıda Çalışma Durumuna Göre Frekans ve Yüzdelik
Dağılımları ..................................................................................................... 58
Tablo 14: Katılımcıların Ailelerinin Toplam Aylık Gelir Durumuna Göre Frekans
ve Yüzdelik Dağılımları ................................................................................. 59
Tablo 15: Katılımcıların Ebeveynlerine Bakma Durumuna Göre Frekans ve
Yüzdelik Dağılımları ...................................................................................... 60
Tablo 16: Katılımcıların Ebeveynlerine Bakma Şekillerine Göre Frekans ve
Yüzdelik Dağılımları ...................................................................................... 61
Tablo 17: Ebeveynlerine Bakmayan Katılımcıların Ebeveynlerine Bakmama
Gerekçelerine Göre Frekans ve Yüzdelik Dağılımları ................................... 62
Tablo 18: Ebeveynlerin Sağlık Durumlarına Göre Frekans ve Yüzdelik
Dağılımları ..................................................................................................... 64
Tablo 19: Katılımcıların Dindarlık Düzeylerine Göre Frekans ve Yüzdelik
Dağılımları ..................................................................................................... 65
Tablo 20: Katılımcıların Ailelerinin Dindarlık Algılarına Göre Frekans ve
Yüzdelik Dağılımları ...................................................................................... 66
Tablo 21: Katılımcıların Dindarlık Ölçeğine Verdikleri Yanıtlara İlişkin
Tanımlayıcı İstatistikler .................................................................................. 67
viii
Tablo 22: Katılımcıların Kendi Eğitim Seviyelerine Göre Ebeveynlerine Bakma
Durumlarının Karşılaştırılması ....................................................................... 71
Tablo 23: Katılımcıların Eşlerinin Eğitim Durumlarına Göre Ebeveynlerine Bakma
Durumlarının Karşılaştırılması ....................................................................... 72
Tablo 24: Katılımcıların Aile Aylık Toplam Gelir Durumuna Göre Ebeveynlerine
Bakma Durumlarının Karşılaştırılması .......................................................... 72
Tablo 25: Kadın Eşin Dışarıda Çalışması Durumuna Göre Ebeveynlerine Bakma
Durumlarının Karşılaştırılması ....................................................................... 73
Tablo 26: Katılımcıların Ebeveynleri İle Aynı Şehirde Yaşama Durumuna Göre
Ebeveynlerine Bakma Durumlarının Karşılaştırılması .................................. 73
Tablo 27: Katılımcıların Yaş Gruplarına Göre Ebeveynlerine Bakmama
Gerekçelerinin Karşılaştırılması ..................................................................... 74
Tablo 28: Katılımcıların Dindarlık Düzeylerine Göre Ebeveynlerine Bakma
Durumlarının Karşılaştırılması ....................................................................... 75
Tablo 29: Katılımcıların Ailelerinin Dindarlık Düzeylerine Göre Ebeveynlerine
Bakma Durumlarının Karşılaştırılması .......................................................... 76
ix
KISALTMALAR
AB : Avrupa Birliği
AS : Aleyhisselam
Bkz : Bakınız
C : Cilt
Çev : Çeviren
Der : Derleyen
Ed : Editör
f : Frekans
Hz : Hazreti
MÖ : Milattan önce
OECD : Ekonomik işbirliği ve kalkınma örgütü
S : Sayı
s. : Sayfa
S.A.V : Sallallahu Aleyhi Vessellem
SDÜ : Süleyman Demirel Üniversitesi
TÜİK : Türkiye İstatistik Kurumu
vb : Ve benzeri
x
ÖNSÖZ
Din, bireysel ve sosyal hayatı düzenleyen, insanların sadece sosyalleşmesine değil
duygularına, hayatı algılayış biçimine etki eden önemli bir olgudur. Yediden yetmişe her
yaşta ve inançta insanın hayatını şekillendiren din olgusunu algılama ve yaşama biçimine
göre dindarlık olgusu ortaya çıkmaktadır. Dindarlık, sahip olunan dini görüşünün beş
önemli boyutta insana yansımasıdır. İnanç, ibadet, duygu (tecrübe), etki ve bilgi şeklinde
sayabileceğimiz dindarlık alt boyutlarının insanda değişik oranlarda tezahür etmesiyle,
bireyler yaşamlarını şekillendirmektedirler.
Günümüz modern toplumlarının en önemli sorunlarından birisi haline gelen yaşlı
bakımı, insan ömrünün uzamasına bağlı olarak, yaşlılığın nüfus içindeki artan oranı,
eskiye oranla önemini bir kat daha artırmıştır. Nüfus içinde yaşlıların artması, insan
ömrünün uzamasına karşın doğurganlık oranlarının azalıyor oluşu ve gelecek kuşakların
yaşlılık sorunuyla karşı karşıya kalmasına neden olacaktır. Batı toplumlarının günümüzde
bu sorunla yüzleşmiş olması ve bu doğurganlık hızıyla devam etmesi halinde Türkiye’nin
de aynı sosyal sorunla yüzleşecek olması, yaşlı bakım politikalarının yeniden
düzenlenmesini mühim hale getirmiştir.
Bu tez, dindarlığın bireyler üzerinde yaşlı bakımı açısından nasıl bir etkiye sahip
olduğunu anlamak için gerçekleştirilmiş ampirik bir çalışmadır. Bu çalışmada, maddi
manevi desteğini hiçbir zaman esirgememiş olan danışman hocam
Prof. Dr. Adem EFE’ye, tezimin gerek saha araştırması gerekse de yazımı aşamasında
daima yanımda olan ve yardım eden hem mesai arkadaşım hem de lise yıllarından talebem
olan Öğr. Gör. Muhammet BENER’e, bu tezin yapılmasında ve bitirilmesinde bana
büyük bir moral desteği ve teşviki olan Öğr. Gör. Selim SÖZER’e, son olarak tezimin
yapılması ve yazılması aşamasında bana katlanan ve anlayış gösteren eşim ve
çocuklarıma teşekkürü bir borç bilirim.
Demir DİNİPAK
Isparta, 2018
1
GİRİŞ
Din, bireysel ve sosyal hayatı düzenleyen, insanların sadece sosyalleşmesine değil
duygularına, hayatı algılayış biçimine etki eden çok temel bir olgudur. Yediden yetmişe
her yaşta ve inançta insanın hayatını şekillendiren din olgusunu algılama ve yaşama
biçimine göre dindarlık olgusu ortaya çıkmaktadır. Dindarlık, sahip olunan dini
görüşünün beş önemli boyutta insana yansımasıdır. İnanç, ibadet, duygu (tecrübe), etki
ve bilgi şeklinde sayabileceğimiz dindarlık alt boyutlarının insanda değişik oranlarda
tezahür etmesiyle, bireyler yaşamlarını şekillendirmektedirler.
Günümüz modern toplumlarının en önemli sorunlarından birisi haline gelen yaşlı
bakımı, insan ömrünün uzamasına bağlı olarak, yaşlılığın nüfus içindeki artan oranı,
eskiye oranla önemini bir kat daha artırmıştır. Nüfus içinde yaşlıların artması, insan
ömrünün uzamasına karşın doğurganlık oranlarının azalıyor oluşu ve gelecek kuşakların
yaşlılık sorunuyla karşı karşıya kalmasına neden olacaktır. Batı toplumlarının günümüzde
bu sorunla yüzleşmiş olması ve bu doğurganlık hızıyla devam etmesi halinde Türkiye’nin
de aynı sosyal sorunla yüzleşecek olması, yaşlı bakım politikalarının yeniden
düzenlenmesini mühim hale getirmiştir.
Bu çalışma üç ana bölümden oluşmaktadır. Birinci bölümde, çalışma konularının
kavramsal çerçevesi üzerinde durulmuştur. Din, dindarlık, dindarlık boyutları, aile,
yaşlılık ve yaşlı bakımı gibi temel kavramlar üzerinde durulmuştur. İkinci bölümde
çalışmanın yöntemi, ayrıntılı bir şekilde açıklanmıştır. Araştırmanın evren-örneklem
ilişkisi, araştırma modeli ve diğer teknik veriler bu bölümde ele alınmıştır. Üçüncü
bölümde ise saha çalışmasının bulguları yorumlanmış ve hipotezlerin sonuç bölümünde
değerlendirilmesiyle çalışma sonlandırılmıştır.
2
BİRİNCİ BÖLÜM
KAVRAMSAL ve KURAMSAL ÇERÇEVE
1.1. YAŞLANMA VE YAŞLILIK
Kavramsal olarak “yaş”; canlının doğum anından itibaren, “içinde
bulunduğu/bulunacağı ana” kadar olan süreyi birimsel olarak ifade etmeye yararken,
“yaşlanma” kavramı; bireylerde, yaşamda deneyimlenen süreye bağlı olarak görülen;
biyolojik, psikolojik ve sosyolojik anlamda yapısal/fonksiyonel değişiklik ve bozulma
süreçlerine işaret eder. Bu bağlamda yaşlılık da, yaşlanma sürecinin neticesinde,
bireylerin bazı fiziksel ve ruhsal güç ve özelliklerinin tekrar geri kazanamamak üzere,
kaybetmesi şeklinde tanımlanabilir.1
Batı toplumlarında yaşlı “davranış ve ihtiyaçları değişen heterojen bir gruptan
oluşan 65 yaş üzerindeki insanlar” olarak tanımlanmaktadır. (OECD 1992). Bu kişilerin
eskiye göre bedensel ve mental yapılarında bir gerileme söz konusudur. Dünya Sağlık
Örgütü de yaşlı kategorisini kronolojik yaş doğrultusunda 65-74 olarak belirlemiştir.2 65
yaşı yaşlılığın başlangıcı olarak kabul eden Dünya Sağlık Örgütü üçlü bir tasnif yaparak,
65-74 yaş arasını “genç yaşlı”, 75-84 yaş arasını “yaşlı”, 85 yaş üzerini ise “yaşlı-yaşlı”
olarak kabul etmektedir.3 Biz de bu çalışmamızda kronolojik anlamda yaşlı kişiyi 65 yaş
ve üzerindeki kişiler olarak kabul edeceğiz. Unutmamak lazım burada yaptığımız ayırım
kronolojiktir. Yani 65 yaşından önce emekli olup yaşlılık belirtileri gösteren insanlar
olduğu gibi, 80 yaşlarında olup hala aktivitelerini devam ettiren insanlar bulunmaktadır.4
Yaşlanma ve yaşlılık birbirlerinden farklı kavramlardır. Yaşlanma; her canlıda
görülen, anne karnında başlayıp yaşamın son bulmasına kadar devam eden, geri dönüşsüz
bir şekilde bütün sistemleri etkileyen, sürekli ve evrensel bir süreçtir. 5 Yaşlanma
doğumdan ölüme kadar her yaş döneminde bireylerin geçirdikleri biyo-psiko-sosyal
1 Aktaran Adem Efe, Mücahit Aydemir, “Yaşlı Kadın Olmak: Psiko-Sosyolojik Kuramlar
Çerçevesinde Yaşlılık ve Kadın - Isparta Huzurevi Örneği”, Süleyman Demirel Üniversitesi İlahiyat
Fakültesi Dergisi, 2015, S.34, s.193-225. 2 Aylin Görgün Baran, Yaşlı ve Aile İlişkileri Ankara Örneği, T.C Başbakanlık Aile ve Sosyal
Araştırmalar Genel Müdürlüğü, Ankara, 2005, s.24. 3 Velittin Kalınkara, Temel Gerontoloji, Yaşlılık Bilimi, Nobel Yayıncılık, Ankara, 2011, s. 3. 4 Bekir Onur, Gelişim Psikolojisi, İmge Kitapevi, Ankara, 2004, s. 285-288. 5 Sevil Albayrak, Elif Âşık, Hasta ve Yaşlı Psikolojisi, Hasta ve Yaşlı Hizmetleri, Vize Yayıncılık,
Ankara, 2014, s.131.
3
değişim sürecidir. Hücrelerin yapısında meydana gelen değişimin yol açtığı yaşlanma
geri dönülemez bir süreçtir. Yaşlılık ise bireyin içinde bulunduğu bir yaş döneminin genel
adıdır. Çocukluk, gençlik ve yetişkinlikten sonra gelen yaşam evrelerinin sonuncusudur.6
Yaşlanma ile bireyin biyo-psiko-sosyal becerileri ve kapasitesinde gerilemeler başlar.
Böylece bireyin çevreye ve dış uyaranlara karşı uyumu azalır. Bu geri dönülemez bir
süreçtir. Gerontologlar yaşlanmayı dört farklı sürece göre değerlendirmektedirler:
Kronolojik yaşlanma,
Biyolojik yaşlanma,
Psikolojik yaşlanma,
Sosyal yaşlanma.7
Yaşlılık biraz önce de belirttiğimiz gibi insan yaşamında belirli bir döneme verilen
isimdir. Bu dönemin genel özelliği ise insanın yaşamın her alanında yaygın bir kayıp
duygusu yaşamasıdır. Birey bu dönemde bedensel, psikolojik ve sosyal yönden
bağımsızlığını yitirip, yeniden bağımlı hale dönüşmeye başlar.8
Avrupa Birliği üyesi ülkeler ile Türkiye’nin yaşlı nüfusu hakkındaki bazı
istatistiki verilere bakacak olursak, şöyle bir tablo ile karşılaşırız: “Avrupa Birliği (AB)
İstatistik Ofisi’nin 2012 yılı verilerine göre, AB üyesi olan 28 ülkenin ortalama hayat
süresi 80,3’tür. Türkiye için bu rakam 2013’te 76,3 olmuştur (…) Avrupa Birliği’ne bağlı
27 ülkenin 80 yaş ve üzeri nüfusunun toplam nüfusa oranı %4,9 ve yaş ortalaması 41,5
olarak bulunmuş (…) Türkiye ise Avrupa ülkeleri arasında 80 yaş üstü nüfus oranı olan
%1,4 ile 37. sırada gelmekte yaş ortalaması ise 29,7 olarak hesaplanmıştır.”9
Yine 2012 yılı TÜİK verilerine göre, “Türkiye’de; 65 yaş üstü kişilerin genel
nüfusa oranı 1935 yılında %3,9, 1990 yılında %4,3 iken 2012 yılında %7,51’e
yükselmiştir. Bu oranın 2023 yılında %10,2 (8,6 milyon), 2050 yılında %20,8 (19,5
milyon), 2075 yılında ise %27,7’ye (24,7 milyona) yükseleceği tahmin edilmektedir
(TÜİK, 2012).10
6 M. Zafer Danış, Yaşlıların Evde Bakım Gereksinimleri ve Evde Bakıma İlişkin Düşünceleri, Türkiye
Güçsüzler ve Kimsesizlere Yardım Vakfı Yayını, Ankara, 2004, s.3. 7 Danış, 2004, s.4-7. 8 Kalınkara, 2011, s.8. 9 Sefa Saygılı, Yaşlılık Psikolojisi, Türdav Yayın Grubu, İstanbul, 2015, s.15. 10 Nilüfer Korkmaz, “Türkiye’de Yaşlılık ve Sosyal Politika-Yaşlılık Politikadan Ayrı Düşünülebilir mi?”
(Der.) Nilüfer Korkmaz, Suzan Yazıcı, Küreselleşme ve Yaşlılık, Eleştirel Gerontolojiye Giriş, Ütopya
Yayınları, Ankara, 2014, s.204-205.
4
“2012 yılı TÜİK yaşam memnuniyeti araştırmasına göre, ülkemizde 65 yaş üzeri
yaşlıların yarıdan fazlası (%54’ü) mutlu, %6,32’si ise çok mutlu olduğunu
düşünmektedir. Bu gruptaki bireyler için çocukları, torunları önemli bir mutluluk
kaynağıdır (%25). Sağlıklı olmak ve sağlık en önemli mutluluk (%85) kaynağıdır.
Mutlulukları için sevgi (%7), para (%4), başarı (%2) oranlarıyla sonlarda daha az önem
verilen unsurlar arasındadır. Ülkemizde yaşlıların %78 gibi bir oranı akrabalık
ilişkilerinden memnun olduğunu, %92 gibi çok büyük bir oranı da arkadaşlık
ilişkilerinden memnun olduğuna inanmaktadır. Yaşlıların kendileriyle ilgili
hoşnutluklarında eğitim, yarıdan fazla bir oranı (%61), gelirdeki memnuniyet %43
oranıyla daha düşük orandadır. Bu grup kendilerine sağlanan sağlık hizmetlerinden %86
düzeyinde memnun olduğunu belirtmektedir.”11
Bulgulara göre ülkemizde yaşlıların büyük çoğunluğu çocuklarından biri ile
yaşamaktadır. Ayrı yaşayanların ise büyük çoğunluğu çocuklarına ya da akrabalarına
yakın yerlerde oturmaktadırlar. Bunun yanında az miktarda da ayrı yaşayan yaşlılar
bulunmaktadır.12
Tarihte meydana gelen nitel değişim ve sıçramalarla, ortalama insan ömrünün
uzaması arasında yakın bir ilişki vardır. İnsanların üretim biçimlerindeki iki büyük
değişim, yaşam uzunluğunu etkilemiştir. Birincisi, avcı ve toplayıcılıktan tarımsal
üretime geçiş, diğeri ise, tarımsal üretimden kapitalist üretim biçimine geçiştir.13
Modern öncesi dönemlerde yaşlılık bir sorun olarak görülmemiştir. Yaşlılık
deneyim ve güç sahibi olmanın bir göstergesi olarak kabul edilmiştir. Hem doğuda hem
batıda ortaçağların sonuna kadar yaşlılar hem ailede hem de toplumda otorite ve söz
sahibi olmuşlardır.14 Ancak modern zamanlarla birlikte bir çelişkinin ortaya çıktığını
söyleyebiliriz. Bir taraftan insan ömrü uzamaya başlarken, diğer taraftan yaşlı bakımı bir
sosyal sorun haline gelmeye başlamıştır. İnsan ömrünün uzamasının başlıca sebepleri
şunlardır:
11 Aliye Mavili, “Yaşlılık, Yaşlanma ve Sosyal Hizmet”, (ed.) Harun Ceylan, Modern Hayat ve Yaşlılık,
Nobel Akademik Yayıncılık, Ankara, 2015, s.22. 12 Baran, 2005, s.22. 13 Korkmaz-Yazıcı, 2014, s.190.. 14 Baran, 2005, s.19. Ayrıca bkz. Canan Gönüllü Taşkesen, Türkiye’de Yaşlılık ve Evde Yaşlı Bakımı:
Resmi Karar ve Uygulamaların Yerinde Tespiti (Isparta İli Araştırması), (Yayınlanmamış Yüksek Lisans
Tezi), Isparta, 2012, s.9-10.
5
“ Son 50 yılda yaşanan hızlı teknolojik gelişmelerle beraber daha sağlıklı yaşam
koşullarının oluşması,
Antibiyotiklerin keşfi ile bulaşıcı hastalıkların etkinliğini yitirmesi,
İnsanların eğitim düzeylerinin yükselmesi,
Sağlık hizmetlerinin gelişmesi ve toplumun sağlık durumunda iyileşmenin
sağlanması ile yaşam süresinin uzaması.”15
Yakın zamanlara kadar sınırlı sayıda insanın deneyimlediği yaşlılık, günümüzde
sağlıklı olan herkesin erişmesi muhtemel sorunlarla anılan bir yaşam dönemi haline
gelmiştir. Yaşlılığın bir değer olmaktan çıkarak, bir sorun haline dönüşmesi algılara yön
veren sosyo ekonomik dönüşümlerle yakından alakalıdır. Yaşlılığın toplumsal bir sorun
olarak görülmesi modernleşme ile birlikte başlamıştır. Geleneksel tarım toplumlarında
bilgelik ve tecrübe ile anılan yaşlılık, modernleşme ile beraber bu anlamını yitirmiştir.
Çünkü modernleşme ile birlikte yaşlılık, bireysel ve toplumsal yönleriyle büyük bir
dönüşüme uğramıştır. Yaşlı nüfusun genel nüfus içerisindeki oranının artması ile birlikte,
yaşlı nüfus artık, emeklilik ile birlikte iş piyasasından uzaklaşan, ekonomik anlamda
üretime katkısı olmayan, tüketiciler şeklinde toplumun sırtındaki bir yük gibi
algılanmıştır.16
Ayrıca, aile yapısında meydana gelen değişme, geleneksel kültürün yerine modern
kültürün hâkim olması, kadın ve erkeğin iş yaşamına yoğun katılımı, geniş aileden
çekirdek aileye geçiş, boşanmaların artması, bilgi teknolojilerinin artması ve geleneksel
bilginin önemini yitirmesi yaşlının teknolojik değişmelere yeterince ayak uyduramaması
gibi nedenler modern dönemlerde yaşlının sosyal statüsünün zayıflamasına sebebiyet
vermiştir.17
Bu söylenilenler bağlamında tarihi süreç içerisinde aile olgusunu inceleyecek
olursak, üç dönem karşımıza çıkacaktır.
15 Şengül Hablemitoğlu, Emine Özmete, Yaşlı Refahı, Yaşlılar için Sosyal Hizmet, Kilit Yayınları,
Ankara, 2010, s.15. 16 Harun Ceylan, “Sosyal Değerden Sosyal Soruna Yaşlılık”, (ed.) Harun Ceylan, Modern Hayat ve
Yaşlılık, Nobel Akademik Yayıncılık, Ankara, 2015, s.25-26. 17 Ceylan, 2015, s.48.
6
1.1.1. İlkel Toplumlarda Yaşlanma ve Yaşlılık
İlkel toplumlarda yaşlılığın bizim anladığımızdan farklı görüldüğü
anlaşılmaktadır. Ayrıca ilkel toplumların tamamı üzerinde yaşlanma ve yaşlılık ile ilgili
bir çalışma yapılmamıştır. Bundan dolayı ilkel toplumlarda yaşlanma ve yaşlılık ile ilgili
söyleyeceklerimiz bütün ilkel toplumlara teşmil edilemez.18
Bununla birlikte ilkel toplumlar üzerinde bu konuda yapılan araştırmalar genel bir
bakış açısı ile değerlendirildiğinde; bazı ilkel kabilelerde yaşlılara oldukça fazla değer
verilirken, bazı ilkel topluluklarda yaşlılara değer verilmediği, hatta yaşlanıp da iş
göremez hale geldiklerinde ölüme terk edildikleri görülmektedir. Örneğin, Magellan
Takımadaları kıyısında yaşayan Yaghanlar, dede ve ninelerine taparcasına bağlı olup,
kabiledeki bütün yaşlı kişilere saygı gösterip, yaşlıların sözlerine dikkat ederlerken, Fiji
adaları ve Sudan’ın güneyinde yaşayan Dinkalar ise, kabilelerindeki yaşlı insanlar
güçsüzlük belirtileri göstermeye başlayınca onları diri diri toprağa gömmektedirler.19
Sonuç olarak ilkel toplumlar zor tabiat şartlarında yaşadıklarından ve birçok
faaliyetleri genç ve güçlü bedensel aktivitelere dayandığı için çoğu ilkel toplumlarda
üretici olamayan ve tüketici konumuna gelmiş olan yaşlılar saygı görmeyip öldürülürken,
bazı ilkel kabilelerde ise yaşlıların saygı gördükleri söylenebilir.20 Tabi bu arada şunu
belirtmekte de fayda görüyoruz, ilkel toplumlarda yaşlılık ve yaşlanma demografik bir
sorun olarak görülmemektedir. Çünkü ilkel toplumlardaki ortalama insan ömrü 20-30 yıl
kadardır.21
1.1.2. Geleneksel Toplumlarda Yaşlanma ve Yaşlılık
Göçebe bir yaşamın sürdürüldüğü, avcı ve toplayıcılıkla geçimin sağlandığı ilkel
toplum aşamasından, artı ürünün elde edildiği ve tarıma dayalı yerleşik hayata geçiş,
insanlık tarihinde çok önemli bir aşamaya işaret eder. Hemen her şey bu değişimden
18 İsmail Tufan, Antik Çağ’dan Günümüze Yaşlılık ve Yaşlanma, Nobel Yayınları, Ankara, 2016, s.104. 19 Taner Artan, Yaşlılarla Sosyal Hizmet, Sabev Yayınları, Ankara, 2017, s.61-63. 20 Artan, 2017, s.65. 21 Fatma Arpacı, “Geçmişten Günümüze Yaşlılık”, (ed.) Harun Ceylan, Yaşlılık Sosyolojisi, Nobel
Akademik Yayıncılık, Ankara, 2016, s.7.
7
etkilenmiş ve geçmişten farklı bir yaşama şekli ortaya çıkmıştır. Bu değişim kendisini
yaşlılık olgusunda da göstermiştir.22
Tarımsal yaşama geçişle birlikte yaşlıya karşı olan saygı ve değerin arttığını,
yaşlıların toplum içerisinde itibar edilir hale geldiğini görmekteyiz.23 Yaşlıların tarım
toplumu aşamasında sözü dinlenen, saygı duyulan, otorite sahibi kimseler olmalarında
sayıca az olmaları önemli bir noktadır. Zor yaşam koşulları ve düşük yaşam ortalaması
geleneksel tarım toplumlarında yaşlıların az sayıda olmaları sonucunu doğurmuştur.
Yaşlılar yaşamlarının uzunluğuna bağlı olarak deneyimli insanlar olarak kabul
edilmişlerdir. 24 Geleneksel tarım toplumlarında bilginin kuşaktan kuşağa birebir
aktarılması, geniş aile tipinin geçerli olması ve zenginliğin kaynağının yerleşik toprak
olması az sayıdaki yaşlıların önemini arttırmıştır.
Geleneksel Türk aile yapısında da yaşlılara karşı saygı gösterilmiş ve yaşlılar
otorite sahibi bilge kişiler olarak kabul edilmişlerdir. Mesela, “1083 yılında Keykavüs-
Mercimek Ahmet tarafından yazılan Kabusname’de “(…) yaşlılara çok hürmet et ve
onlarla konuşurken başıboş sözler söyleme, yani kolayına nasıl gelirse öyle konuşma
(…)” denilmektedir. Yine 1791 yılında Sümbülzade Vehbi tarafından yayınlanan Lütfiye
adındaki nasihatnamede “ ihtiyarları gördüğünde ikramda bulun, ihtiyaçları varsa yardım
et (…). Yaşlanmış, diyerek kenara itme, bunamıştır diyerek ucuza satma. Beli
bükülmüşleri hakir görme (…)” gibi ifadelerin sıklıkla yer aldığı görülmektedir.”25
Görüleceği üzere ilkel toplumların çoğunluğundan farklı olarak, geleneksel tarım
toplumlarında yerleşik hayata geçiş, artı ürünün ortaya çıkması ve bunun yönetilmesi
ihtiyacı ile geniş aile yapısının egemen olması ve zenginliğin yerleşik toprağa dayalı
olması, yaşlıların sayılarının az olması yaşlı insanları geleneksel toplumda değerli hale
getirmiştir.
22 Ünal Şentürk, Yaşlılık Sosyolojisi, Yaşlılığın Toplumsal Yörüngeleri, Dora Yayınları, Bursa, 2018, s.
70. 23 Artan, 2017, s.65. 24 Şentürk, 2018, s.73. Ayrıca bkz. Hüseyin Tekin Sevil, Yaşlılığın Sosyal Anatomisi, Sabev Yayınları,
Ankara, 2005, s. 40-45. 25 Artan, 2017, s.68-69.
8
1.1.3. Modern Toplumlarda Yaşlanma ve Yaşlılık
Modern toplumlarda yaşlanma ve yaşlılık fenomenlerinin siyası, ekonomik ve
bilimsel gündemi belirlemesinin en büyük sebebi demografik gelişmelerdir. Endüstri
ülkelerinde yaşlılar, artan sayıları sebebiyle siyasi bir güç haline gelmiş bulunmaktadırlar.
Türkiye henüz genç bir nüfusa sahip olduğu için yaşlılar bu açıdan görülmemektedir.
Yaşlılık henüz bizim ülkemizde toplumsallaşmamıştır.26
Hızlı sanayileşme ve kentleşmeye maruz kalan toplumların sosyal, kültürel ve
ekonomik yapıları da dönüşüme uğramıştır. Bu bağlamda yaşlılığa bağlı sorunlar
kendisini gelişmiş ülkelerde daha çok hissettirmektedir. Geleneksel ailenin etkinliğinin
azılması ve çekirdek aile sayısındaki artış aile ilişkilerinin değişmesine ve yeni toplumsal
kurumların ortaya çıkmasına sebep olmuştur. Geleneksel aile içerisinde saygı ve sevgi
gören yaşlı, kentsel yaşamda modern çekirdek aile içerisinde bu yerini ve önemini büyük
ölçüde kaybetmiştir. Kadının çalışma hayatına girmesi ve ekonomik özgürlüğünü elde
etmesi, aile içi rol ve statülerin değişmesine, yaşlıların önem ve otoritelerinin sarsılmasına
sebep olmuştur.27
Kırdan kentlere doğru artan göçler ve sonrasında oluşan kent değerleri, kuşak
farklarının oluşmasına ve yaşlılarla olan diyaloğun kesilmesine sebep olmuştur. Modern
toplumun iş ve üretkenlik üzerine yaptığı vurgu üretim dışında kalan yaşlıların kıyıda
köşede kalmalarına yol açmıştır. Çekirdek ailenin yaygınlaşması yaşlılar ile çocuklarının
ayrı mekânlarda yaşamaları sonucunu doğurmuştur.28
Yaşlıların statüleri ile içinde yaşadıkları toplumun modernleşmesi arasında ters
bir orantı olduğunu söyleyebiliriz. Yaşlının sosyal statüsünün yüksek olduğu geniş
aileden, modern çekirdek aileye geçişle beraber, yaşlının sosyal statüsü sarsılmıştır.
Ayrıca modern toplumlarda yaşanan hızlı teknolojik gelişmeler ve farklılaşan değerler
yaşlı insanın sahip olduğu bilgeliği ve yeteneği geçersiz kılmıştır. Bu gelişmeler yaşlı
insanı modern toplumlarda bakıma muhtaç varlıklar haline getirmiştir.29
26 İsmail Tufan, Modernleşen Türkiye’de Yaşlılık ve Yaşlanmak Yaşlanmanın Sosyolojisi, Anahtar
Kitaplar, İstanbul, 2003, s.30-31. 27 Artan, 2017, s.70-72. 28 Şentürk, 2018, s.75-79. 29 Arpacı, 2016, s.8-13.
9
Yaşam süresinin uzaması ve doğum oranlarının artmasıyla birlikte, yaşlı nüfusun
genel nüfus içerisindeki sayısı ve oranı gittikçe artmıştır. Bunun sonucu olarak yaşlı
nüfus, emeklilikle birlikte iş piyasasından uzaklaşan, ekonomik anlamda üretime katkısı
olmayan tüketiciler olarak, topluma bir yük gibi algılanmaya başlamıştır. Modern
toplumlarda yaşlılık yükü diye bir kavram ortaya çıkmıştır. Yaşlıların sosyal güvenlik
sistemi üzerindeki baskısını dile getiren bu kavram, yaşlılar ile ilgili olumsuz algının
yerleşmesine sebep olmuştur. Bu nedenle modern toplumlarda yaşlılar, üretkenliği bitmiş,
aileye yük olan ve biran önce ölmesi beklenen kişi konumundadır.30
1.1.4. Ayet ve Hadislerde Yaşlanma ve Yaşlılık
Yaşlılık sadece modern bilimin önem verdiği bir konu değildir. Yaşlılık,
mitolojiden, geleneğe ve dinlere kadar pek çok öğreti tarafından üzerinde dikkatle durulan
bir konudur.31 Biz tezimiz gereği yaşlanma ve yaşlılık konusunun İslam dinindeki yerini
tespit edebilmek amacı ile asli iki kaynak olan Kur’an ve sünnette nasıl geçtiklerine
bakmaya çalışacağız.
Ancak burada şunu unutmamalıyız, Kur’an bugünkü anlamı ile birçok bilimin
sahasına giren konuya değinmiştir. Ama bunların hiç birisi Kur’an’ı bilim kitabı yapmaz.
Mesela tarihi vakalardan örnekler vermiştir ama bu durum Kur’an’ı tarih kitabı yapmaz.
İnsan sıhhati ile ilgili ayetler indirmiştir ama bu onu tıp kitabı yapmaz. Yine Kur’an
yaşlanma ve yaşlılıkla ilgili ayetler içermektedir bu onu gerontoloji kitabı haline
getirmez.32 Bu bakış açısı ile Kur’an’daki yaşlanma ve yaşlılık ile ilgili ayetlere bakacak
olursak, şu ayetleri zikredebiliriz;
Mü’min suresi 67. Ayette insanın yaşam evreleri sıralanarak bazı insanların takdir
gereği yaşlanacakları, bazılarının ise yaşlanmadan bu dünyadan göçüp gideceği
belirtilmektedir.
“Sizi ilkin topraktan, sonra her birinizi bir damla sudan, daha sonra bir kan
pıhtısından yaratan ve nihayet bebek olarak dünyaya gelmenizi sağlayan O’dur. Siz
30 Ceylan, 2015, s.33-38. 31 Muhammet Ali Köroğlu- Cemile Zehra Köroğlu, “Değişen Yaşlılık Olgusu ve İslami Perspektiften
Değerlendirilmesi”, The Journal Of Academic Social Science Studies, 2016, S.48, s.229-240. 32 Osman Aldemir, Kur’an-ı Kerim ve Sünnette Yaşlanma ve Yaşlılık, Beyan Yayınları, İstanbul, 2014,
s.15-16.
10
dünyaya geldikten sonra [çocukluk, gençlik,] olgunluk derken, yaşlanırsınız. Bir kısmınız
olgunluk ve yaşlılık çağına gelmeden hayata veda eder. Sonuçta hepiniz belirlenen
eceliniz gelinceye kadar yaşarsınız. İşte bütün bunları düşünüp ibret almalısınız.”33
Nahl suresi 70. Ayette ise bazı insanların ihtiyarlık dönemine kadar yaşatıldığı ve
bu aşamada insanın ne yaptığını ve ne söylediğini bilemez hale geldiği belirtilmektedir.
“ Sizi yaratan, vakti gelince canınızı alacak olan Allah’tır. O, kiminizi ömrün en
düşkün dönemine, insanın ne yaptığını ve ne söylediğini bilemez hale geldiği
ihtiyarlık/bunaklık çağına kadar yaşatır. Şüphesiz Allah her şeyi bilen, her şeye gücü
yetendir.”34
Yine Hac suresi 5. Ayette yaratılıştan bahsettikten sonra bazı insanların düşkünlük
çağı olan yaşlılığa ulaştırıldığı belirtilmektedir.
“ Ey İnsanlar! Öldükten sonra dirileceğiniz konusunda bir şüpheniz varsa, bilinki
biz sizi ilkin topraktan, [üreyip çoğalma aşamasında ise] her birinizi bir damla sudan/
meniden, sonra bir kan pıhtısından, sonra da belli belirsiz şekil almış bir et parçasından
yarattık. İşte sizi yaratmaya yönelik kudretimizi böyle açıklıyoruz ki ölümden sonra nasıl
dirilteceğinizi anlayasınız. Biz, dünyaya gelmesini dilediğimiz cenini ana rahminde
belirli bir süre tutarız. Sonra sizin bir bebek olarak dünyaya gelmenizi sağlar ve büyüyüp
gelişmenize imkân tanırız. Bununla birlikte kiminiz hayatının baharında ölür; kiminiz ise
düşkünlük çağına kadar yaşar ve sonunda daha önce bildiklerini bilmez, geçmişe dair
hemen hiçbir şeyi hatırlamaz hale gelir. [Ölüm sonrasında diriliş konusunda toprağı da
düşünün]. Bakarsın ki toprak kupkuru, ölü. Ama yağmur yağdırdığımızda o ölü toprak
canlanır, kabarır ve binbir çeşit güzel bitkilerle donanır.”35
Rum suresi 54. Ayette yine insanın geçirildiği yaşam evreleri belirtildikten sonra
insanın acizlik çağı ihtiyarlığa ulaştırıldığı belirtilmektedir.
“ Sizi ilkin zayıf ve güçsüz bir varlık halinde yaratan, bebeklik ve çocukluk
çağınızdaki acizliğinizin ardından size gençlik ve yetişkinlikte kuvvet/kudret veren, bu
33 Mustafa Öztürk, Kur’an-ı Kerim Meali, Anlam ve Yorum Merkezli Çeviri, Ankara Okulu Yayınları,
Ankara, 2014, s.530-531. 34 Öztürk, 2014, s.315. 35 Öztürk, 2014, s.379.
11
güçlü halinizin ardından ihtiyarlık çağınızda saçlarınıza aklar düşürüp sizi tekrar
acizliğe duçar eden Allah’tır. O dilediği şeyi yaratır. Çünkü O her şeyi bilen, her şeye
gücü yetendir.”36
Yasin suresi 68. Ayette ise bir kısım insana uzun ömür verildiğini ve ilk
yaratılışında olduğu gibi acz içine düşürüldüğü belirtilmektedir.
“ [ Böyle yapmıyoruz; ama] biz kime uzun bir ömür verirsek, onun güç ve
kudretini azaltıp yaratılışını tersine çeviririz; [onu dünyaya geldiği zamanki gibi aciz bir
hale düşürürüz]. O müşrikler neden hala düşünüp de ibret almazlar?!”37
Son olarak İsra suresi 23. Ayette insanın yanında yaşlanan anne ve babasına büyük
bir ihtimam göstermesi gerektiği belirtilmektedir.
“Rabbin şöyle buyurdu: Benden başkasına asla kulluk/ibadet etmeyin. Ana-
babanıza iyi davranın. Şayet anan ya da baban yahut her ikisi senin yanında yaşlanacak
olursa, sakın onlara eza-cefa etme; onları azarlama; bilakis onlara karşı hep tatlı dilli
ol. Yine onlara şefkat ve merhametle kol kanat ger ve şöyle dua et: ‘Rabbim! Nasıl ki
onlar beni küçüklüğümde sevgi ve şefkatle besleyip büyüttülerse sen de onlara öylece
sevgi ve şefkatle muamele et.’”38
İslam’ın ikinci temel kaynağı olan hadislerde peygamberimiz Hz. Muhammed’in
(S.A.V) söz ve uygulamalarında yaşlılarla ilgili hususlar önemli yer tutar. Bunlara bazı
örnekler verecek olursak:
“ Yaşından dolayı ihtiyara hürmet eden her gence Allah, yaşlılığında kendisine
hürmet/hizmet edecek kimseler müyesser kılar (nasip eder).”
“ Uzaktan Hz. Peygamber’e biat etmek üzere gelen bir adam: ‘Ben sana hicret
üzere biat etmeye geldim. Fakat ağlayan iki yaşlı insan geride bıraktım’ dedi. Hz.
Peygamber de ‘dön o ikisini ağlattığın gibi güldür’ buyurdular.”
“ Söze başlarken de yaş açısından büyük olan söze başlasın”
36 Öztürk, 2014, s.461. 37 Öztürk, 2014, s.497. 38 Öztürk, 2014, s.326.
12
“Küçüklerimize merhamet etmeyen, büyüklerimize saygı göstermeyen bizden
değildir.”39
Yine başka hadisi şeriflerde şöyle buyurulmaktadır:
“Allah’ım aczden, tembellikten, korkaklıktan, düşkünlük derecesine varan
ihtiyarlıktan, cimrilikten sana sığınırım. Keza, kabir azabından sana sığınırım. Hayat ve
ölüm fitnesinden sana sığınırım.”
“ Beş şey gelmeden önce beş şeyin kıymetini bilin. Hastalık gelmeden önce
sağlığın, meşguliyet gelmeden önce boş vaktin, yaşlılık gelmeden önce gençliğin, ölüm
gelmeden önce hayatın ve fakirlik gelmeden önce zenginliğin kıymetini bilin.”
“ İnsanların en hayırlısı, ömrü uzun, ameli güzel olandır.”40
1.2. AİLE
1.2.1. Aile Nedir?
Aile müessesesi insanlık tarihi kadar eskidir. Hatta kutsal metinlere göre ilk
insanın varoluşu ile beraber aile de vardır. Bu anlayışa göre aile Âdem ve Havva’nın
yaratılması ile birlikte kurulmuştur. Böylelikle ilk insan toplumunun temeli aile
olmaktadır. Âdem’in aynı zamanda bir peygamber olduğu düşünülecek olursa aile ve din
kurumu ilk insan toplumunda ortaya çıkmış asli kurumlardır diyebiliriz.41 Tarihi süreç
içerisinde ailenin olmadığı bir toplum yapısı ile karşılaşmamaktayız. Bazı dönemler
ailesiz bir toplum inşa edilmeye çalışılmışsa da bu girişimler başarısızlıkla
sonuçlanmıştır. İsrail’deki Kibbutz, Rusya’daki Kolhoz ve Çin’deki komün denemeleri
buna örnek olarak verilebilir. Genel olarak “kapitalist kampın bazı düşünürleri
endüstrileşmeden dolayı, sosyalist kampın bazı düşünürleri ise endüstrileşmeyle birlikte
üretim araçları mülkiyetinin de devlete devredileceğinden dolayı, ailenin ortadan
kalkacağı konusunda birleşirler.”42 Ancak zaman içerisinde her iki kesimin de öngörüleri
39 Aktaran Kazım Sarıkavak, “Türk-İslam Geleneğinde Yaşlılara Verilen Değer”, Ahi Evran Üniversitesi
Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi (AEÜSBED), 2017, c.3, S.2, s.281-287. 40 Köroğlu, a.g.m., s.236-237. 41 Kadir Canatan- Ergün Yıldırım, Aile Sosyolojisi, Açılım Kitap, İstanbul, 2013, s. 21. Ayrıca bkz.
Abdurrahman Arslan, “Yeni Bir Sosyal Dünya için; Eve Dönüş”, Savrulan Dünyada Aile Sempozyumu,
Sekam Yayınları, İstanbul, 2012, s. 291. 42 Emre Kongar, Türkiye Üzerine Araştırmalar, Remzi Kitabevi, İstanbul, 1993, s. 22-23.
13
gerçekleşmemiş ve aile varlığını bugüne kadar sürdürmüştür. Ailenin varlığını bugüne
kadar korumasıyla birlikte modernleşmenin etkisiyle yapısal değişimlere uğradığını
söyleyebiliriz. Türk toplumu için ailenin hususi bir yeri vardır. Çünkü Türk toplumları
aile örgütlenmesi üzerine kurulmuş toplumlardır. Aileden devlete yönelen süreç Türk
toplumlarının sosyal olduğu kadar siyasal örgütlenmesini de açıklar.43
Pekiyi, insanlık tarihi kadar eski olan ve bütün insanlık toplumlarında varolan aile
müessesesini tanımlamak mümkün mü? Evet, mümkün. Ancak yapılan tanımlar esas
aldıkları dönem ve kıstaslara göre değişiklik arz etmektedir. Çünkü “aile model ve
yapıları toplumdan topluma farklı olduğu gibi aynı toplum içinde de değişik sınıf ve
yöreler arasında da farklılaşmaktadır.”44Tanımlar değişse de tanımların vurguladıkları
ortak hususlar değişmemektedir.
Türkçede kullandığımız aile kelimesi Arapça kökenlidir. Aile kavramı grupsal,
kurumsal ve içeriksel olarak birincil ilişki anlamını öncelemektedir. Nitekim antikçağda
eski Grekçede aile kelimesinin yerine kullanılan oikos kelimesi polis (kent) ve politikos
(kamusal alan) a karşılık özel alanla ilgili olarak kullanılmaktaydı. Ancak bu özel alan
modern kültürde ifadesini bulan bireysel anlamında değil, evsel/ailesel anlamındadır.45
Bu bağlamda Mustafa E. Erkal tarafından yapılmış olan aile tanımı çalışmamız
açısından daha kullanışlı gözükmektedir. Burada Erkal aileyi “aile, nüfusu yenileme,
milli kültürü taşıma, çocukları sosyalleştirme, ekonomik, biyolojik ve psikolojik tatmin
fonksiyonlarının yerine getirildiği bir müessesedir.”46 şeklinde tanımlamaktadır. Dikkat
edilirse bu tanımlamada ailenin ekonomik, biyolojik ve psikolojik fonksiyonlarının
yanında nüfusu yenileme, milli kültürü taşıma ve sosyalleştirme özellikleri de
vurgulanmıştır. İsmail Doğan’ın verdiği tanımlama ise şöyledir. “Aile, biyolojik ilişkiler
sonucu insan türünün devamını sağlayan, toplumsallaşma sürecinin ilk ortaya çıktığı,
karşılıklı ilişkilerin belirli kurallara bağlandığı o güne dek tolumda oluşturulmuş maddi
(özdeksel) ve manevi (tinsell) zenginlikleri kuşaktan kuşağa aktaran, biyolojik,
psikolojik, ekonomik, toplumsal, hukuksal ve benzeri yönleri bulunan toplumsal bir
kurumdur.”47 Bu tanımlamada da ailenin aynı fonksiyonları öne çıkarılmıştır. Yine Özgür
43 İsmail Doğan, Dünden Bugüne Türk Ailesi, Atatürk Kültür Merkezi, Ankara, 2009, s.2. 44 İsmail Doğan, Sosyoloji, Sistem Yayıncılık, Ankara, 1995, s. 126. 45 Özgür Sarı, “Aile Kurumu ve Ailenin Tanımı”, (ed.) Mustafa Aydın, Sistematik Aile Sosyolojisi, Çizgi
Kitabevi, Konya, 2016, s. 17-18. 46 Mustafa E. Erkal, Sosyoloji (Toplum Bilimi), Der Yayınları, İstanbul, 1993, s. 88. 47 Doğan, 1995, s. 126.
14
Sarı’nın aile ile ilgili yaptığı tanımlama şu şekildedir: “Aile, insan soyunu sürdürmek
üzere iki farklı cins arasında kurulan, evlilik bağıyla başlayan, birincil ilişkilere dayanan,
bu arada cinsel ilişkilere meşruiyet kazandıran, soy ve akrabalık düzeyleriyle toplumsal
bir boyut taşıyan, soyut bir ilişkiler ağı olması itibariyle kültürel bir kurum; ama nesnel
insanlardan oluşması itibariyle fiili bir gruptur.”48
Gerçekten de aile insan neslinin devamında kullanılan ve yeri hala başka bir
şekilde doldurulamamış olan bir müessesedir. Aile bu temel işlevinin yanında çocukların
sosyalleşmelerinin ilk olarak sağlandığı, mensuplarının biyolojik, psikolojik ve ekonomik
tatminlerinin gerçekleştiği, birincil ilişkilerin hâkim olduğu yerdir diyebiliriz. Ailenin bu
fonksiyonları zaman içerisinde ve toplum yapılarına göre değişiklik göstermektedir.
Mesela geleneksel geniş ailede ekonomik işlev daha geniş ve yoğunken, modern çekirdek
ailede bu işlev daralmıştır.
Ailenin dinle olan ilişkisi önemlidir. Özellikle Müslüman toplumlarda bu önem
daha da artmaktadır. Çünkü Müslüman toplumlardaki aile yapıları İslam’a göre şekil
almaktadır. Müslüman ailelerde İslam belirleyici konumdadır. İslam’ın aileyi
değerlendirme şekli diğer dinlerden farklıdır. İslam, toplumun inşasında aileye ayrı bir
önem atfetmektedir. Bu münasebetle İslam’da aile ile ilgili açıklamalar ayrıntılıdır.49
Türkiye’de Cumhuriyet dönemi, ailede büyük dönüşümlerin yaşandığı bir
dönemdir. Bu değişimin yönü o günkü yönetimin anlayışına uygun olarak batılılaşma
yönündedir. Batıdaki kadar yaygın olmasa da Cumhuriyet dönemindeki sınai girişimler
Türk ailesinin nicel yapısı üzerinde de etkili olmuştur.50 Türkiye’de aile yapısını etkileyen
en önemli faktör ise Cumhuriyet döneminde meydana gelen kırsal alandan şehre göç
olgusudur. 1923 yılında kır nüfusu %85 şehir nüfusu %15 iken 1950’lerde başlayan göç
ile bu durum 1980’li yıllarda tersine dönmüştür diyebiliriz. 2010 yılına gelindiğinde şehir
nüfusu %73 olurken kır nüfusu %27 olmuştur.51 Görüleceği üzere Türk toplumu bir millet
hayatı için çok uzun denemeyecek bir zaman diliminde hızla değişime uğramış ve kırsal
kimliği şehirli kimliği ile yer değiştirmiştir. Bu durum özellikle aile yapısı ve
fonksiyonları üzerinde önemli etkilerde bulunmuştur.
48 Sarı, 2016, s. 20. 49 Mustafa Aydın., Türkiye’de Aile, Aile’nin yapısal özellikleri, İşlevleri ve Değişimi, Sekam Yayınları,
İstanbul, 2011, s. 6-7 50 Doğan, 2009, s.129. 51 F. Beylü Dikeçligil, “Aileye Dair Kabullerin Ezber Bozumu”, (ed.) Mustafa Aydın, Aile Sosyolojisi
Yazıları, Açılım Kitap, İstanbul, 2014, s. 20-21.
15
1.2.2. Türkiye’deki Aile Tipleri Nelerdir?
Zaman içerisinde birçok antropolog ve sosyolog tarafından çeşitli aile tipleri ifade
edilmiştir. Mesela İsmail Doğan literatüre girmiş onüç çeşit aileden bahseder. Bunlar:
büyük köylü aileleri, kök aile, hane grupları, geleneksel yapılı geniş aile, çekirdek aile,
birleşik aile, coğrafi konumlarına göre biçimlenen aile, köylü ailesi, esnaf ve zanaatkâr
ailesi, işçi ailesi, burjuva ailesi, sanayi ötesi toplumlara özgü aile ve geleceğe yönelik
kuramsal ailedir.52
Ergün Yıldırım ise aile türlerini hem farklı toplum türlerini hem de aile ölçeğini
esas alan yaklaşıma göre geleneksel geniş aile ve modern çekirdek aile diye ayırdıktan
sonra; farklı kıstasları esas alarak aile tiplerini ataerkil aile, anaerkil aile, taygeldi ailesi
ve berder ailesi şeklinde ayırarak; yeni aile türleri olan tek ebeveynli aile, babasız aile,
üvey alileler, birlikte yaşamayı da ifade etmektedir.53
Mustafa E. Erkal ise alile tiplerini tasnif ederken sadece Türkiye’yi esas almış ve
Türkiye’deki aile yapılarını çekirdek aile, destekli çekirdek aile, geleneksel geniş aile,
geçici aile ve çözülen aile54 şeklinde tasnif etmiştir.
Türkiye’de yapılan aile sosyolojisi çalışmalarında ailenin evrimi batı sosyolojisi
merkezli ele alınmıştır. Bu yaklaşım tarzı geleneksellik-modernlik ekseninde
gerçekleşmiştir. Bu tez modernleşme ile birlikte geleneksel geniş aileden çekirdek aileye
geçileceğini varsaymıştır. Ancak bu tezin Türkiye için tamamen doğru olduğunu
söylemek oldukça güçtür.55
Görüleceği üzere farklı sosyologlar farklı kıstasları esas alarak çeşitli aile
tasnifleri yapmışlardır. Biz çalışmamızda bütün bu aile türleri üzerinde durmayacağız.
Çalışmamız açısından daha fonksiyonel olduğu, Türk toplumunu daha yakından
ilgilendirdiği ve Isparta örneğinde daha sıklıkla karşılaşıldığı için geleneksel geniş aile ve
modern çekirdek aile tasnifini esas alacağız. Ancak burada şunu unutmamalıyız; geniş
aile ve çekirdek aile diye aile tiplerini idealize etmek şüphesiz ki aşırı genellemeye
dayanır. Her genelleme de düşünceyi olgu dünyasından koparır. Onun için bu
genellemeleri kullanırken birbirinden farklı geniş ailelerin ve birbirinden farklı çekirdek
52 Doğan, 1995, s. 127. 53 Canatan-Yıldırım, 2013, s. 71-81. 54 Erkal, 1993, s. 93-94. 55 İsmail Can, “Ailenin Tarihsel Gelişimi: Dünü, Bugünü ve Yarını”, (ed.) Mustafa Aydın, Sistematik Aile
Sosyolojisi, Çizgi Kitabevi, Konya, 2016, s. 65-66.
16
ailelerin olduğunu unutmamak gerekir. 56 “ Geleneksel aile “geniş aile”, “eski aile”,
“köy/kır ailesi” gibi farklı isimlerle de ifade edilirken, çekirdek aile ise “şehir ailesi”,
“küçük aile”, “dar aile”, “modern aile”, “çağdaş aile” isimlendirmeleri de yaygın olarak
kullanılmaktadır.”57
1.2.2.1. Geleneksel Geniş Aile
Geleneksel geniş aile en genel anlamı ile yatay ve dikey anlamda farklı kuşakların
bir arada yaşadığı aile tipidir. Bir başka ifade ile büyükanne ve büyükbaba ile çocuklar
ve torunların bir arada yaşadığı ailedir. Bazen yatay anlamda da birliktelik mevcuttur.
Teyze, hala, gelin vb. yakın akrabaların bir arada olması gibi.58
Geleneksel aile genel olarak değerlendirildiğinde öncelikle şunu söyleyebiliriz:
“Cemaatin aile yaşamı üzerinde sıkı bir denetimi olduğu ve bir yoğun cemaat yaşamının
varlığı ilk baştan dikkati çekmektedir. Cemaat yaşamının yoğunluğu ile kastedilen
ailelerin birbirlerinden yalıtılmamış olması ve aralarındaki bağlantının güçlü olmasıdır.
Diğer yandan evlilik, sadece cinsel ilişkiyi meşru çerçevede kurma olanağı sağlamak ve
çocuk sahibi olmak amacıyla gerçekleştirilmektedir. Son olarak ise yaşlıların yaşam
üzerindeki denetim olanakları çok güçlüdür ve bu durum çocukların ebeveynlerinden çok
büyükanne ve büyükbabalarına yakın olmalarını sağlamaktadır.”59
Geniş aile birçok üyeden oluşmakta ve geniş bir akrabalık sistemini
öngörmektedir. Bu ailede anne-baba, çocuklar, yeğenler, büyükanne ve büyükbabalar bir
yerde bulunabilmektedir. Geniş aile yaygın olarak geleneksel toplumlarda
görülmektedir. 60 Bu aile tipi özellikle sanayileşme öncesi geleneksel toplumlarda
yaygındır. Geleneksel geniş aile, “ikiden fazla kuşağın aile çevresine dâhil olması yani
en basit şekilde büyük baba ve anne ile evli oğullarının karı ve çocukları ile birlikte bir
arada oturması halinde, var demektir.”61
Özellikle modern öncesi toplumlarda hâkim aile tipi olarak kabul edilen geniş
ailenin modernleşme ile birlikte ortadan kalkacağı ve yerini çekirdek aileye bırakacağı
56 Dikeçligil, 2014, s.25. 57 Şuayıp Özdemir –Ömer Torlak – Celalettin Vatandaş, Aile Yaşam Döngüsü ve Tüketim, Sekam
Yayınları, İstanbul, 2013, s. 37 58 Özdemir – Torlak - Vatandaş, a.g.e, s. 37 59 Ahmet Murat Aytaç, Ailenin Serencamı, Türkiye’de Modern Aile Fikrinin Oluşması, Dipnot Yayınları,
Ankara, 2015, s. 144. 60 Canatan-Yıldırım, a.g.e., s. 71. 61 Hans Freyer, Sosyolojiyi Giriş, Sevinç Matbaası, Ankara, 1933, s. 223.
17
kabul edilmektedir. Ancak bu öngörü tam anlamı ile gerçekleşmemiştir. Özellikle
modernleşmekte olan toplumlarda geçiş süreci devam etmekte geniş ile çekirdek arası bir
aile türü baskın gelmektedir. Ülkemizde kasaba ve kentte yaşayan çekirdek ailelerin,
köyde yaşayan büyük ebeveynleri ile bağlarını devam ettirmeleri, onların görüşlerini
almaları, büyüklerin torunların bakımını üstlenmeleri neticesinde; çekirdek aile
görünümlü bu yapılar geniş aile özellikleri göstermektedirler. Bu tür aileler kentte aile
apartmanları inşa ederek ya da müstakil evlerinin üstüne kat çıkarak gelinlerini ve
oğlanlarını oturtmaktadırlar. 62 Böylelikle bu aileler çekirdek aile özelliği gösteriyor
olsalar da korudukları aile bağları ve hane yapıları ile geniş aile özellikleri
göstermektedirler. Isparta’da da yaşamlarını bu şekilde devam ettiren aile sayısı
azımsanamayacak kadar çoktur.
Geleneksel geniş aile sanayileşme öncesi, toprağa bağlı yaşanan dönemin tipik
ailesidir diyebiliriz. Bu ailede tüketilen gıdanın yanı sıra evin eşyası da üretilmekteydi.
Çocuklar eğitilirken, yaşlı üyelere de kol kanat gerilmekteydi. Aynı zamanda geliştirilen
eğlencelerle bireyler birbirlerini eğlendirmekteydi.63Geleneksel geniş ailede aile üyeleri
tanımlanmış rollere göre hareket ediyorlardı. Bu rolleri aile içi ilişkilerde ve sosyalleşme
sürecinde öğreniyorlardı. Aksi tutum ve davranışlar toplumsal kınamaya tabi
tutuluyorlardı. Fakat modernleşme geleneksel aile içi rollerde bir değişim ve dönüşümü
zorlamıştır. Bu dönüşüm kısmen de olsa başarılı olmuştur. Böylelikle aile içi rollerin
karmaşıklaşması ve içselleştirilmesi sorunu ortaya çıkmıştır.64
İslam’da aile tamamen dini bir kurum değildir yine de bu birlikteliğe büyük önem
verilmiş ve insanlar çeşitli ayet ve hadislerle evliliğe teşvik edilmiştir. Ayetler beşeri
hayatın temelini ailenin oluşturduğuna işaret etmektedir. 65 İslam geleneksel modele
kaynaklık etmekle birlikte, farklı coğrafyalar dikkate alındığında aile tiplerinde bir
çeşitlilik söz konusudur. Bütün farklılaşmalarda ortak olan yön, ailenin dinsellikle
ilişkilendirilebilir olmasıdır. İslam’da aile tamamen dini bir müessese değilse de, bu
birliğin kurulması ve devamı ayetlerle teşvik edilmiştir. İslam’ın getirdiği aile anlayışı
Hz. Muhammed’in (A.S) şahsında ve aile hayatında somutlaşmıştır. İslam toplumlarının
62 Sarı, 2016, s. 33-34. 63 Can, 2016, s. 83. 64 Mustafa Tekin, “Sekülerleşme Bağlamında Aile ve Kadın”, Savrulan Dünyada Aile Sempozyumu,
Sekam Yayınları, İstanbul, 2012, s. 119-120. 65 Ahmet Taşğın, “ Kuran’da Aileyi Oluşturan Kelime Kadrosu ve Ailenin Arka Planı”, Aile
Sempozyumu, Tebliğler, Medeniyet Vakfı Yayınları.3Ankara, 2015. s. 73.
18
aile hususunda Kur’an ve sünneti esas almaları aileyi din ile bitişik hale getirmiştir. Ancak
modernleşme süreci din ile aile arasındaki ortaklığı çok kereler yok ederek bir kargaşaya
yol açmıştır. Türk modernleşmesi, ailenin geleneksel yapısını bozmuştur. Modernleşme
gündelik hayatı her türlü geleneksel çağrışım ve değerden uzak tutmaya çalışmış,
böylelikle ailenin dinsel ve geleneksel yapısını sekülerleştirmiştir.66
İslam’ın bir geniş aile önerisi yoktur. Bildiğimiz kadarıyla hem sahabe aileleri
hem de Osmanlı ailesi küçük aile idi. Ancak bu aile modern zamanlarda rastladığımız
modern çekirdek aile de değildir. İslam açısından önemli olan ailenin büyüklüğü ya da
küçüklüğü değil, yakınlık kültürünü devam ettirip ettiremediğidir. Bu sebeple günümüzde
ailelerin küçülmesinden şikâyet muhafazakâr bir refleksten ve gerçekçi olmayan
önerilerden ibarettir.67
1.2.2.2. Modern Çekirdek Aile
Modern çekirdek aile üç duygu ile şekillenmiştir. Eşler arasındaki evliliğin
romantik bir aşk duygusuna dayanması, kadının annelik içgüdüsüne sahip olarak küçük
çocuğa bakacağı inancı ile aile içi ilişkilerin aile dışı ilişkilerden daima daha bağlayıcı
olduğu inancı.68
Modern çekirdek aileyi geleneksel geniş aileden ayıran temel özellik azalan
işlevlerdir. Modern çekirdek ailenin iki temel işlevi bulunmaktadır: Neslin devamı ve
buna paralel olarak çocukların sosyalleşmesi ile aile üyelerinin psikolojik doyumudur.
Geleneksel geniş ailenin diğer bütün işlevleri, modern çekirdek ailede ortadan kalkmıştır.
Parsons’a göre, sanayi toplumunun ihtiyaçlarını karşılayan aile tipi modern çekirdek
ailedir. Çünkü sanayi toplumlarında görülen ekonomik farklılaşmanın geleneksel geniş
aile yapısı ile bağdaşmadığını, modern çekirdek aile ile bağdaştığını söyler. Ayrıca sanayi
toplumlarının talep ettiği coğrafi ve ekonomik hareketliliğin modern çekirdek aile
tarafından karşılandığını belirtir.69
66 Necdet Subaşı, “Toplumsal Değişme, Aile ve Yeni Risk Alanları”, (ed.) Mustafa Aydın, Sistematik Aile
Sosyolojisi, Çizgi Kitabevi, Konya, 2016, s. 110-111. 67 Mustafa Aydın, “Ailenin Geleceği”, Savrulan Dünyada Aile Sempozyumu, Sekam Yayınları, İstanbul,
2012, s. 284. 68 Kemal Sayar, “Modern Çağda Ailenin Dönüşümü”, Savrulan Dünyada Aile Sempozyumu, Sekam
Yayınları, İstanbul, 2012, s. 171. 69 Özge Zeybekoğlu Dündar, “Değişen ve Değişmeyen Yönleriyle Aile: Yapısı, Türleri, İşlevleri”, (ed.)
Nurşen Adak, Değişen Toplumda Değişen Aile Sosyolojik Tartışmalar, Siyasal Kitapevi, Ankara, 2012,
s.50-51.
19
“Ailede modernlik için gerekli ilişkisel çerçeve, üç ana hat üzerinden
belirmekteydi: Yaşlıların egemenliğinin sorgulanması, çocukluğun keşfi, kadının
dönüştürülmesi. Bu dönüşümler (…) erişilmesi gereken ideal bir sosyalliğin küçük ama
dikkat çekici bir modelini ortaya çıkarmıştır. (…) modern aile ilişkilerinin görünür
olmaya başlaması, zihniyet dünyasını dönüştürme tehdidi taşıdığı için, birçok kişinin
durumu bir “kriz” olarak algılamasına yetmişti.”70
Bugün aile sosyolojisi modern endüstri toplumlarında ailenin kaderinin ne olduğu
meselesi ile meşgul olmaktadır. 71 Genel kabule göre modern çekirdek aile batı
toplumlarında endüstrileşmenin etkisi ile beraber ortaya çıkmış ve hâkim olan bir aile
tipidir. Carle C. Zimmerman bunun gerçeği yansıtmadığını çekirdek ailenin batı
medeniyeti tarihinde M.Ö altıncı asırda vuku bulduğunu, Avrupa’yı kapsayan karanlık
çağ ile ortadan kalktığını, daha sonra on ikinci asrın sonlarına doğru tekrar modern
çekirdek ailenin temellerinin atıldığını72 belirtir. Biz konumuz gereği böyle bir tarihi
münakaşaya girmeyeceğiz. Sadece çekirdek aile tipinin modern batı toplumlarına ait bir
olgu olmadığını modern dönemler öncesinde de rastlanan bir olgu olduğunu belirtmekle
yetineceğiz.
Bizi asıl ilgilendiren çekirdek ailenin menşei değil yapısıdır. Çekirdek aile tipinde,
“aile gerek ev cemaati gerek ekonomi süjesi, gerekse mülkiyet ortaklığı bakımından,
sadece ana baba ve henüz evlenmemiş olan çocuklardan ibarettir. Bu tip ailede çocuklar,
evlenir evlenmez aile muhitini terk etmekte ve yeni bir küçük aile kurmaktadırlar.”73
Modern çekirdek ailenin yapısı gibi işlevleri de daralmıştır. Geleneksel geniş aileye göre
birçok işlevini kaybetmiştir. Bunun en büyük sebebi sanayileşme ve sanayileşme sonrası
batı toplumlarında meydana gelen değişiklik ile batı dışı olup da modernleşmeye çalışan
toplumlardaki değişikliklerdir. “Modern çağın endüstri düzeninde görülen sosyal
hareketlilik, para piyasası, piyasa için üretim, kitle halindeki seri üretim, iş bölümü,
ihtisaslaşma olayları büyük ailenin fonksiyonlarını zamanla üstlenmeye başlamıştır.
Kadının iş hayatına geçişi, kadın-erkek eşitliği düşünceleri, hürriyetler, demokrasi, insan
hakları ve aileyi birlikte değiştirdi. Zamanımızda aile bir tüketim birimidir.”74
70 Ahmet Murat Aytaç, 2015, s. 144. 71 Hans Freyer, 1933, s. 219. 72 Carle C. Zimmerman, Yeni Sosyoloji Dersleri, Fakülteler Matbaası, İstanbul, 1964, s. 199-200. 73 Hans Freyer, 1933, s. 224. 74 Nihat Nirun, Sistematik Sosyoloji Yönünden Aile ve Kültür, Atatürk Kültür, Dil ve Tarih Yüksek
Kurumu Atatürk Kültür Merkezi Yayını, Ankara, 1994, s.21.
20
Erkeklerin ve kadınların aynı anda çalışma hayatına katılmaları, çocukların
okullara gönderilmeleri, yaşlıların huzurevi gibi kurumlara gönderilmeleri, eğlence
olarak film ve dizilerin izlenmesi, ailenin neredeyse bütün fonksiyonlarını almış ve aileye
işlev olarak sadece üreme kalmıştır. 75 Görüleceği üzere modern çekirdek aile
fonksiyonları son derece daralmış aile tipidir. Bizi çalışmamız açısından ilgilendiren yön
şudur: geleneksel geniş ailede yaşlanan yaşlıların bakımı ailenin bir görevi olarak kabul
edilirken, modern ailede bu anlayış ortadan kalkmaya başlamış ve bu görev huzurevleri
gibi kurumlara devredilmeye başlamıştır.
Türkiye’de aile sosyolojisi çalışmaları geniş aile-çekirdek aile ikilemine sıkışmış
durumdadır. Oysa Türkiye’deki aile yapısı her zaman bu ikilemin dışında kalmıştır.
Türkiye’de aileler modern çekirdek aile genel kavramına uymayan özelliklere sahiptir.
Atomize/yalıtılmış çekirdek aile yerine, yakın akraba ve hısımların çekirdek ailelerinin
oluşturduğu bir etkileşim ağının varlığı söz konusudur. Bu ağdaki aileler arasında destek
ve alış-veriş mevcuttur.76 Yatay göçler ve büyüyen sanayi şehirleri ile birlikte ortaya
çıkan çekirdek aile toplumumuzda yaygındır. Bu yaygın çekirdek aile tipine rağmen,
Türk toplumu halen akrabalık ve geniş aile kurumunun bütün ilişkilerini tortu olarak
barındırmaktadır.77
1.2.3. Ailenin Fonksiyonları (İşlevleri) Nelerdir?
Ailenin fonksiyonları içinde yaşanılan çağa ve toplum yapılarına göre
değişiklikler göstermektedir. Ancak buna karşılık ailenin bazı fonksiyonları zamana ve
toplum yapısına göre değişmemektedir. Mesela üreme, yani insan neslinin devamı
fonksiyonu buna örnek olarak verilebilir. Burada ailenin fonksiyonları belirtilirken bir
genelleme yapılacaktır. Bunun göz önünde bulundurulması gerekir. Aksi takdirde her
dönemin aile yapılarını ve fonksiyonlarını ayrı ayrı belirtmemiz gerekir. Bu da
çalışmamızın sınırlarını aşan bir durumdur.
Ailenin fonksiyonları iki ana gruba ayrılabilir; ailenin birincil işlevleri ve ailenin
ikincil işlevleri. Ailenin birincil işlevlerinden kasıt başka bir kuruma devredilemeyen
işlevleridir. Bunlar:
a. Birincil ilişki ihtiyacını karşılama,
75 Can, 2016, s. 83. 76 Dikeçligil, 2014, s.47. 77 İlber Ortaylı, Osmanlı Toplumunda Aile, Timaş Yayınları, İstanbul, 2009, s. 217.
21
b. Cinsel ihtiyacın en sağlıklı bir şekilde karşılanması
c. İnsan neslinin sağlıklı bir şekilde sürdürülmesidir.
Ailenin ikincil işlevleri ise başka kurumlar tarafından da yerine getirilebilen
işlevlerdir. Bunlar:
a. Ekonomik,
b. Dinsel,
c. Eğitimsel,
d. Siyasi
e. Boş zamanı değerlendirme işlevleridir.78
Ailenin birincil ve ikincil işlevleri birlikte değerlendirildiğinde; bir genelleme
yapılacak olursa ailenin altı işlevinden bahsedilebilir. Bunlar: 1) Biyolojik işlev 2)
Psikolojik işlev 3) Eğitim işlevi 4) Toplumsal işlev 5) Kültürel işlev 6)Ekonomik işlev.79
Bu işlevleri tek tek açıklayacak olursak kısaca şunları belirtebiliriz:
1.2.3.1. Biyolojik İşlev:
Ailenin temel işlevlerinden birisi, birbirlerine nikâh bağı ile bağlanan eşlerin
cinsel ihtiyaçlarını gidermektir. Aile bu temel ihtiyacı giderirken aynı zamanda neslin
devamını sağladığı gibi toplumun demografik yapısını da korumaktadır. İnsanlığın var
olduğu günden beri bu işlevini yerine getiren aile bu işlevini meşruluk temelinde yerine
getirmektedir. Çünkü nikâh akdi sosyal anlamda kabule dayandığı için eşlere meşru bir
zemin hazırlamaktadır. Ailenin biyolojik işlevinin bir yönü de neslin korunması işlevidir.
Dünyaya geldiğinde kendi ayakları üzerinde durma ihtimali olmayan bebekler, ailenin
koruyucu işlevi sayesinde hayatlarını sürdürmekte ve hayata hazırlanmaktadırlar. Ailenin
bu koruyuculuk işlevinin yaşlılar için de geçerli olduğunu düşünebiliriz. Çünkü insan
yaşlılık dönemine geldiğinde bazı açılardan bakıma ve korunmaya muhtaç hale
gelmektedir. Ailenin koruyuculuk işlevi buruda da devreye girmektedir. Çalışmamız
açısından bizi ilgilendiren yön de budur zaten.80
78 İbrahim Nacak-Faruk Karaarslan, “Ailenin Yapısı: Bir Sistem Olarak Aile”, (ed.) Mustafa Aydın,
Sistematik Aile Sosyolojisi, Çizgi Kitabevi, Konya, 2016, s. 133-135. Ayrıca bkz. Türkiye’de Aile
Değerleri Araştırması, T.C Başbakanlık Aile ve Sosyal Araştırmalar Genel Müdürlüğü, Ankara, 2010,
s.26-27. 79 İbrahim Kır, “Toplumsal Bir Kurum Olarak Ailenin İşlevleri”, Elektronik Sosyal Bilimler Dergisi,
2011, c.10, S.36, s.385. 80 Kır, 2011, ss.385-399.
22
1.2.3.2. Psikolojik İşlev:
Ailenin en temel ve yeri doldurulamayan işlevlerinden birisi de psikolojik işlevdir.
Aile bireyleri arasındaki sevgi bağı başka türlü ikamesi mümkün olmayan bir hadisedir.
Ailede çocuğa gösterilen sevgi, çocuğun dengeli ve sağlıklı bir şekilde büyümesini sağlar.
Aile, mensuplarına aynı zamanda sıcak bir yuva hazırlar. Bu yuva içerisinde aile fertleri
huzur bulur ve daha dengeli bir yaşam sürdürürler. Aile, mensuplarının aynı zamanda öz
saygı sahibi olmalarını sağlar. Böylelikle aile fertleri kendisine ve çevresine saygısı olan
bireyler olarak yaşamlarını sürdürürler.81
1.2.3.3. Toplumsal İşlev:
Ailenin en temel işlevlerinden birisi sosyalleştirme işlevidir. İnsanın ilk
sosyalleşme eğitimini aldığı yer aile yuvasıdır. Her aile, içinde bulunduğu kültür
doğrultusunda çocukların sosyalleşmesini sağlar. Modern zamanlarla birlikte okul gibi
kurumlar vasıtasıyla sosyalleşme işlevi yerine getiriliyor olsa da ailenin bu konudaki ilk
ve temel işlevi yadsınamaz. Aile aynı zamanda fertlerine sosyal statü sağlar. Onların
güvenli bir ortamda yaşamlarını sürdürmelerini temin eder. Aile, mensupları üzerinde
toplumsal denetim gerçekleştirir. Onların sapkın davranışlara yönelmesini engeller. Aile,
mensuplarına tanıdık bir sosyal çevre oluşturur. Bunun en belirgin yönü akrabalık
sistemidir. Bir aileye mensup olan birey aynı zamanda bir akrabalık sistemine de dâhildir.
Ailenin toplumsal işlevlerinden biri de, bireylerin boş zamanlarını değerlendirmelerini
sağlamasıdır.82
1.2.3.4. Eğitim İşlevi:
Modern zamanlarda eğitimin yaygınlaşması ile beraber ailenin bu temel işlevi
eğitim kurumları tarafından yerine getirilir olmuştur. Ancak yine de ilk ve temel eğitim
ailede başlamaktadır. İnsanoğlu ilk terbiyesini ailede almaktadır. Ayrıca bireyin sağlıklı
bir şekilde yetişebilmesi için sadece eğitim kurumlarına devam etmesi yeterli değildir.
Aile de bu eğitimi desteklemelidir. Eğitim kurumlarına devam eden ancak sıcak bir aile
ortamından yoksun yetişen bireyler dengeli bir şekilde gelişememektedirler.83
81 Kır, 2011, ss.385-399. 82 Kır, 2011, ss.385-399. 83 Kır, 2011, ss.385-399.
23
1.2.3.5. Kültürel İşlev:
Kültür nesilden nesile aktarılan bir olgudur. Bu münasebetle insanoğlunun kültür
ile ilk temas ettiği yer aile ortamıdır. Özellikle milli kültürün öğrenilmesi ve devam
ettirilmesi açısından aile ortamı hayati bir önemi haizdir. Aynı zamanda aile, çocuğa ilk
dini eğitimin verildiği yerdir. Çocuk dini konularda ilk telkinleri ve ilk uygulamaları aile
ortamında görmektedir. Bu sebeple aile, kültürün devamlılığı ve korunması konusunda
önemli bir işleve sahiptir.84
1.2.3.6. Ekonomik İşlev:
Modern öncesi geleneksel toplumlarda ailenin ekonomik işlevi daha belirgindir.
Çünkü geleneksel toplumlardaki aile hem üretim hem de tüketim birimidir. Modern
zamanlarla birlikte ailenin üretim işlevi aile dışı kurumlara devredilmiştir. Böylelikle
modern aile bir tüketim birimi olarak karşımıza çıkmaktadır. Bundan dolayı günümüz
ailesi tüketimin nasıl gerçekleşeceği ve bu hususta dikkat edilmesi gereken konularda
belirleyici olmaktadır. Mensuplarını da bu yönde eğitmektedir. Modern zamanların
aileleri bir de meslek seçimi konusunda bir işleve sahiptir diyebiliriz. Bu konudaki işlevi
rehberlikten öteye gidememektedir.85
Yapılan çalışmalar göstermektedir ki, Türkiye’de aile kurumu; neslin
devamından, aile üyelerine manevi desteğe, kuşaklar arası değer aktarımından, ekonomik
desteğe kadar birçok temel fonksiyonu hala yerine getirmektedir. Bunun en büyük
göstergesi toplumun yüzde 94’ü ailesi ile birlikte yaşamaktadır. Yine 2006 tarihli “Aile
Yapısı Araştırması” sonuçlarına göre toplumumuzun yüzde 80’den fazlası güçlü iletişimi
olan, düzenli olarak görüşen, sosyal ilişkileri birlikte kuran çekirdek aile yapısı
göstermektedir. Yani toplumumuz “geniş aile ağına sahip çekirdek ailelerden
oluşmaktadır.”86 Bu sebeple Türk ailesinde modern çekirdek aileye doğru bir kayış olsa
da batı toplumlarının yaşadıkları sorunlar yaşanmamıştır. Çünkü Türk aile yapısındaki
küçülme ve daralmada, yaşlı anne ve babalar ile sakatlar ve onsekiz yaşını geçen kızlar
aile dışına itilmemiş bilakis ailenin koruyucu kanatları altına alınmıştır.87
84 Kır, 2011, ss.385-399. 85 Kır, 2011, ss.385-399. 86 Ayşen Gürcan, “Asagem araştırmaları bağlamında ailenin gidişatı, sorunları ve önlemler” Sekam
Yayınları, İstanbul, 2012, s. 103-104 87 Doğan, 2009, s. 132.
24
Ailenin önemli fonksiyonlarından bir tanesi de kültürün yeni nesillere aktarımıdır.
Ancak aile kültürün bütün özelliklerini üzerinde toplayamaz. Aile süzgeç gibi bir görev
görerek kültürün bazı unsurlarını yeni nesle aktarır.88
1.3. DİN VE DİNDARLIK NEDİR?
1.3.1. Din Nedir?
Din insanın var oluşundan beri mevcut olan bir olgudur. İnsanlığın ne kadar eski
devirlerine gidersek gidelim, daima din vakıası ile karşı karşıya geliriz. İnsan nasıl sürekli
bir takım sosyal guruplar içerisinde yaşamışsa, aynı şekilde bir dinde de yaşamıştır.89
Kısaca insan cemiyetlerinin var olduğu her yerde din de vardır denilebilir. 90 Ancak
mevcudiyeti insanlığın var oluşu kadar eski olan dinin, bu güne kadar evrensel ve ortak
bir tanımı yapılamamıştır.
Dinin ortak bir tanımının yapılamayışının genel olarak üç sebebi vardır;
a. Dinin mahiyetinden kaynaklanan problemler
b. Tarif edenin kişiliğinden (duyuşları, dünya görüşü, meşgul olduğu saha)
kaynaklanan problemler
c. Tarifin yapıldığı dönemin genel havası ve o dönemde hâkim olan
temayüllerden kaynaklanan problemler. 91
Bütün bu güçlüklere rağmen çeşitli sosyolog, filozof ve psikologlar tarafından
dinin tarifi yapılmaya gayret edilmiştir. Arapça ’da usul, adet, tutulan yol ve huy gibi
manalara gelen din, Arami - İbrani dillerinde mülk, idare etmek, hükmetmek, ceza, yargı,
hesap, muhasebe ve mükâfat manalarına gelirken, Farsça ’da mezhep edinmek, inanmak
ve adet edinmek manalarına gelmektedir. Eski Yunanca ’da ise "Religare" yani
"bağlanmak" kökünden geldiği bildirilen din, korku ve saygı ile birlikte bir bağlılığı ifade
etmektedir.92
88 Sinan Yılmaz, Türkiye’de Ailenin Dönüşümü, Divan Kitap, İstanbul, 2012, s.22. 89 Hans Freyer, Din Sosyolojisi, Çev. Turgut Kalpsüz, Ankara, 1964, sh. 31 90 Kamil Kaya, Sosyolojik Açıdan Türkiye’de Din - Devlet İlişkileri ve Diyanet İşleri Başkanlığı, İstanbul
1998, sh.l5 91 Recep Yaparel, "Dinin Tarifi Mümkün mü?", Dokuz Eylül Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, S.IV,
İzmir, 1987, sh.405 92 Ünver Günay, Din Sosyolojisi Dersleri, Erciyes Üniversitesi Yayınları, Kayseri 1996, sh.127-129
25
" İlk defa, dinin ne olduğunu, bütün dinleri içine alacak şekilde belirttiği kabul
edilen Alman İlahiyatçısı Rudof Otto'ya göre, din kutsalın tecrübesidir." 93 Bu tanım
birinci olarak ferdin kutsal olanı yaşayabilmesi yani dinin, ilk önce fertlerde yerleştiği
gerçeğini ifade ediyor. İkinci olarak ise bu tecrübenin ferdi aşarak başka insanlara
yayıldığını ifade ediyor. Bizler de kutsalın tecrübesini ancak onun dışa vuran şekilleriyle
açıklayabiliyoruz. 94 Din sosyolojisinin konusunu da insanların din kaynaklı sosyal
davranışları oluşturmaktadır.95
Din sosyolojisi alanında din tanımları genel olarak iki kategoride ele alınmaktadır.
Birincisi, dinin kutsal, aşkın, ilahi ve tabiatüstü yönlerine vurgu yapan asli (özsel)
tanımlar. İkincisi, dinin birey veya toplum hayatındaki fonksiyonlarına bağlı fonksiyonel
tanımlardır.96 Buradan hareketle şunu ifade edebiliriz; din sosyoloji için önemli olan
dinin, sosyal gerçekliği vasıtasıyla kavranabilen özelliğidir. Dinin mahiyeti ise din
sosyolojisinin çözümlemelerinin dışında bırakılmıştır. Dinin mahiyeti meselesiyle daha
çok teoloji ve din felsefesi ilgilenmektedir.97
Batılı düşünürlerden birçoğu özellikle Rönesans’tan beri dini, bir içkinliğe
indirgeyerek tanımlamaya çalışmışlardır. Bu noktada dini ya insanın ya da toplumun
doğasına dayandırmışlardır.98
Bu bağlamda dini ferdin doğasından türetme çalışmalarında en belirgin filozof D.
Hume'dur. O, dinin insanın korku ve ümitlerinden doğduğunu söyler. Bu çizgi daha sonra
l9.yy'ın materyalist filozofu Feuerbach tarafından devam ettirilir. Feuerbach da dini
insanın doğal güçler karşısındaki korkusunun fantastik bir yansıması olarak görür.99
Dini insan psikolojisine dayanarak açıklama girişimlerinin en meşhurlarından
birisi Freud'a aittir. Freud'a göre din, insanın kendi içindeki içgüdülerine ve doğa
güçlerine karşı çaresizliğinden kaynaklanmıştır.100
Smith’in belirttiğine göre din (religion) kelimesi Batı’da modern anlamda XVI.
ve XVII. Yüzyıllarda kullanılmaya başlanmıştır. Smith, önceleri basit ibadet ve ayin
93 Mehmet Rami Ayas, Türkiye'de İlk Tarikat Zümreleşmeleri Üzerine Din Sosyolojisi Açısından Bir
Araştırma, Ankara, 1991, sh.l0; Ayrıca bakınız; Joachim Wach, Din Sosyolojisi Çev. Ünver Günay,
İFAV Yayınları, İstanbul 1995, sh.9 94 Ayas, 1996, sh.10.11 95 Günter Kehrer, Din Sosyolojisi, Çev. Semahat Yüksel, İstanbul,l992, sh.7 96 M. Emin Köktaş, Türkiye'de Dini Hayat, İzmir Örneği, İstanbul, 1993, sh.24 97 Köktaş, 1993, sh.21 98 Mustafa Aydın, Kurumlar Sosyolojisi, Vadi Yayınları, Ankara 1997, sh.102 99 Aydın, 1997, sh.102 100 Kaya, 1998, sh.l8
26
biçimleri anlamında kullanılan religion kelimesinin daha sonra, insanların kurduğu inanç
sistemlerini ve aklın ürünü olan farklı dinleri de içerecek bir şekilde kullanıldığına işaret
etmektedir.101
Nietzsche “Dindar İnsanın Temel Psikolojisi” başlığı altında dini şöyle tanımlar:
“ Din, insanın bütünlüğüne ilişkin şüphenin ürünüdür, kişiliğin değişimidir: Kişi,
kendindeki büyük ve güçlü nitelikleri insanüstü ve dışsal şeyler olarak algılarken;
kendisini, küçülterek, zayıf ve önemsiz bir şey gibi değerlendirir… Kendini iki ayrı
parçaya ayırır; birini “Tanrı” diğerini “İnsan” olarak adlandırır.102
İşlevselci sosyologlara göre din, toplumda son derece önemli bir role sahiptir, en
temel ve belirleyici olgulardan biridir. Anlam verir, kimlik kazandırır, yapısal ve kültürel
işlevleri yerine getirir. İnsana bir dünya görüşü ve kozmos temin eder, bulunduğu
çevreden göç eden insanlar için bir kimlik kaynağı olur, dini grup üyeliği ile insanlara
önemli bir aidiyet duygusu kazandırır. Ayrıca değer yargılarını ve kültürel değerleri
kutsallaştırmak suretiyle de toplum ve fert hayatı için önemli bir özellik olan devamlılık
ve istikrara büyük katkılar sağlar.103
Sosyolojik açıdan daha ciddi olarak kabul edilebilecek ve dini toplumun
doğasından türetmeye çalışan bir açıklama da Durkheim'a aittir. Durkheim'a göre din
doğaüstü ilkesiyle açıklanamaz. Ona göre din "Kutsal şeylere bağlı inanç ve pratiklerin
tutarlı bir sistemidir ki, onu pratiğe döken insanlar bir cemaat oluştururlar." Durkheim
kutsal ile yasak edilmiş olanı anlar. Her dinde değerli ve dokunulması istenmeyen şeyler
vardır. Tabii buna karşılık kutsal olmayanlar da vardır.104
Buradan hareketle Durkheim, dinin kaynağını toplum olarak görür. Din toplumun
heyecan ve etkileşiminin bir ürünüdür. Tanrı fikri de topluluğun kişileşmesidir. Yani din
kolektif bilinç olan kutsallık alanından doğmuştur. Sonuç olarak din toplumun bir
mahsulüdür.105
Dini toplumun doğasından türetmeye çalışan görüşler arttırılabilirse de biz
konumuz gereği örnekleri daha fazla çoğaltmak istemiyoruz. Ancak bu tanımlarla ilgili
olarak, Peter L.Berger'in şu ifadesini zikretmek istiyoruz ; "Ben ta başından beri dinin
özsel bir tanımını yapmaya çalışmanın ve onun antropolojik temellenmesiyle toplumsal
101 Ali Ulvi Mehmedoğlu, Kişilik ve Din, Dem Yayınları, İstanbul 2004, sh.14 102 Mehmedoğlu, 2004, sh.17 103 Mehmedoğlu, 2004, sh.18 104 Aydın, 1997, sh.103; Kaya, 1998, sh.2 105 Kaya, 1998, sh.20; Kehrer Çev.Semahat Yüksel, 1992, sh.2S; Aydın, 1997 , sh.103
27
işlevselliğinin ayrı ayrı konular olarak incelenmesinin daha yararlı olacağı
kanaatindeyim."106
Din ile ilgili yapmış olduğumuz bu tanımlamalardan şu sonucu çıkarabiliriz; bütün
dinler tek bir kaynaya indirgenemez. Toplumsal şartların ürettiği dinler olabileceği gibi,
toplum üstü kaynağa dayanan dinler de vardır. Dolayısıyla din, açıklama dışı ve kabule
dayalı, aşkın yönü olan bir hadisedir.107
Bu noktada, yukarıda yapmış olduğumuz tanımlamalardan farklı olan ve dinin
aşkın boyutunu göz önünde bulunduran ve Türkiye özelinde İslam’ı esas alarak yapılmış
olan din sosyolojisi çalışmasının sahibi olan Amiran Kurtkan Bilgiseven'e göre dinin
tanımını vermemiz gerekmektedir. Ona göre din "insanı, bir insan-ı kâmil olmaya sevk
eden disiplindir."108
1.3.2. Dindarlık Nedir?
“Arapça ‘din’ sözcüğüne Farsça ‘dar’ ekinin eklenmesi suretiyle oluşturulan
birleşik sıfat olarak ‘dindar’ kelimesi Türkçede uzun zamandan beri yerleşmiş ve geniş
bir kullanıma erişmiş olup, lügatte ondan “Allah’ a inanmış ve bağlanmış olan kimse”
olarak ifade edilmektedir. Dindar kelimesine Türkçe ‘lık’ ekinin ilavesiyle türetildiği
anlaşılan ‘dindarlık’ sözcüğünün sözlük anlamının ise ‘dinine sıkıca bağlı olma durumu’
olduğu anlaşılıyor.”109
“Dindarlık, değişik düzeylerde insanın içsel dünyasında meydana gelen ve onun
üstün, aşkın güç olan yaratıcıya karşı bağlılığını ifade eden bir kavramdır. Bu bağlılık ya
da sorumluluk hali; insanın tecrübeleri, inançları ve düşünceleri ile meydana gelen
kişiliğinde açıkça ortaya çıkar; onu dini vecibelerini yerine getirme, ahlâkî ve olumlu
davranışlar sergileme gibi benzer bütün aktivitelerinde motive eder.”110
“Dindarlık, insanın iman-amel temelinde ortaya koyduğu dini tutum, deneyim ve
davranış biçimini, yani dini yaşantıyı veya dindarca hayatı; inanılan dinin emir ve
106 L. Peter Berger; Dinin Sosyal Gerçekliği Çev. Ali Coşkun, İnsan Yayınları, İstanbul l993, sh.92-93 107Aydın, 1997, sh.106 108 Amiran Kurtkan Bilgiseven, Din Sosyolojisi, Filiz Kitapevi, İstanbul l985, sh.2 109 Muhammet Bener, Dindarlık-Eş Seçimi İlişkisi (SDÜ Örneği), (Yayınlanmamış Yüksek lisans tezi),
Isparta, 2011, s.4. 110 Behlül Tokur, Stres-Dindarlık İlişkisi Üzerine Bir Araştırma, (Yayınlanmamış Doktora Tezi),
Erzurum, 2011, s.59. Ayrıca bkz. Yusuf Öztürk, Ergenlerde Dindarlık İle Öznel İyi Oluş Arasındaki
İlişkinin İncelenmesi (Çarşamba Örneği), (Basılmamış Yüksek Lisans Tezi), Çorum, 2017, s.10-14.
28
yasakları doğrultusunda yaşamayı ifade eden ve inanç, bilgi, tecrübe/duygu, ibadet, etki,
organizasyon gibi boyutları olan bir olgu olarak anlaşılabilir.”111
Bir başka tanımda Himmelfarb dindarlığı, bir kişinin, mensubu olduğu dinine ait
ilgiler, inançlar veya faaliyetlerle meşgul olma düzeyi şeklinde tanımlar. Roof ise,
dindarlığın, doğaüstü veya yüksek değerlere ilişkin bireyin inançlarının ve davranışlarının
hem kurumsallaşmış hem de kurumsallaşmamış şekillerini içerdiğini belirtir.112
Günümüzde din ve dindarlık indirgemeci bir anlayış içerisinde ele alınmaktadır.
Bunun sebebi de modern zamanlarla birlikte gündeme gelen kutsal/profan ayırımıdır.
Kabaca söylersek din ve dindarlık kutsalın sınırları içerisinde ele alınmakta,
rasyonelleşen gündelik hayatın dışına itilmektedir. Hâlbuki geleneksel toplumlarda böyle
bir bağımsız alan tanımlaması yoktur. Bireysel ve toplumsal hayatla din iç içedir. Kültür,
beşeri ilişki ve davranışlar dini bir temele oturuyordu. İnsan olarak yaşamak bizatihi dini
bir faaliyetti. Kutsal/profan ayırımı dinin son derece sınırlanması ve dünyevileşmesi
sonucunu doğurmuştur. Böylelikle kutsal olan rasyonel olanla tezat içerisinde bulunan
şey olarak algılanırken, profan da, kutsal olmayana ait olan şey olarak kabul edilmiştir.
Dolayısıyla dünyevi işler salih bir amel olsa da kutsalın dışında kaldıkları için ibadet
değildirler ve dindarlığı besleyen bir öge olamazlar. Bu durum dinin indirgeyici bir
tanımına sebep olmaktadır. Böylelikle dindarlık da birkaç ritüele indirgenerek
tanımlanmaktadır. Genellikle dindarlık bireysellikle çerçevelenmektedir. Bu bağlamda
dindarlığı, “dinin insan hayatına nüfuz derecesi” şeklinde tanımlayabiliriz.113
Bu bağlamda karşımıza modern ve geleneksel özellikler gösteren dindarlıklar
çıkmaktadır. Modern dindarlık, dini, kutsal/profan ayırımında kutsal ile özdeşleştirip
modern tarzda tanımlayarak çerçeveleyen bir dindarlıktır. Geleneksel dindarlık biçimi
ise, orta ve alt tabakadaki çok geniş bir sosyal tabaka için geçerlidir. Ancak hemen şunu
belirtelim ki, buradaki geleneksel ifadesi pre-modern anlamında değil, dini bilgi ve
pratiklerin bir önceki nesilden tevarüs edilmesi anlamındadır. Bu sebeple geleneksel
dindarlık da bilinçaltında kutsal ve profan ayırımını işletir.114
“Luckmann’a göre modern dindarlık “bireyseldir”; yani subjektifleşmiş, daha
doğrusu kişiselleşmiştir. Böylece modern dindarlık özel olarak kurumsallaşamamış ve
111 Ejder Okumuş, Gösterişçi Dindarlık, Ark Kitapları, Özgü Yayıncılık, İstanbul, 2005, s.38. 112 Murat Yıldız, Ölüm Kaygısı ve Dindarlık, İzmir İlahiyat Vakfı Yayınları, İzmir, 2006, s.83. 113 Mustafa Tekin “Dindarlık Bağlamında Amel-i Salih Kavramına Sosyolojik Bir Yaklaşım”, Dindarlık
Olgusu (Sempozyum, Tebliğ Ve Müzakereleri), Kurav Yayınları, İstanbul, 2004, s.50-53. 114 Tekin,2004, s.54-55.
29
tamamıyla toplumsal olarak şekillenememiştir. Çünkü toplumsal bünye kişisel alana karşı
ilgisizdir. Bu da dinin yeni sosyal formunun radikal olarak kişiselleşmesi anlamına gelir.
Berger de Luckmann gibi dinin modern toplumda bireyselleşmesine dikkat çekmiş ve bu
bireyselleşmenin dinin gerçek niteliğinin örtbas edilerek kamu hayatından çekilmesi
olduğunu belirtmiştir. (…) Bu tür dindarlık modern toplumun dünyevileşen alanlarından
etkin bir biçimde paçayı sıyırabilen fakat toplumsal hayatın belirli bölgelerine sıkışıp
kalan bir dindarlıktır. (…) Dinin özel alana doğru bu tür bir çekilişi, modern ekonomik
ve politik kurumların yüksek derecede rasyonel düzenlerinin korunması için tamamen
‘işlevsel’ bir durumdur.”115
İslam ibadet kavramını insan hayatının bütününü kapsayacak şekilde kullanmıştır.
Allah’ın (c.c) sevdiği ve razı olduğu her türlü söz ve davranışı ibadet kapsamında kabul
etmek gerekmektedir. İslami açıdan ibadet hayattan ayrı bir şey değildir. Kur’an’da
imanın hemen ardından onun bir gereği olarak zikredilen salih amel kavramının ibadet
kapsamına alınması ile ibadetin hayatın her anını ve yönünü kucaklaması mümkündür.116
Yahudi ve Hristiyan geleneğine bağlı toplumlarda dindarlıkla ilgili birçok kuram
geliştirildiği ve yapılan çalışmalara çerçeve oluşturduğu söylenebilir. Türkiye’de ise
dindarlığın boyutları konusunda aynı tarzda ortaya konulmuş kuramlar olduğunu
söylememiz oldukça güçtür. Çünkü Türkiye’de dindarlığı ölçmek için yapılan
çalışmalarda kullanılan araçlar genellikle Batı kaynaklıdır. Dolayısıyla evrensel anlamda
bütün ihtiyaçları karşılayabilecek bir ölçek geliştirilebildiğini söylemek imkânsızdır.
Genelde kullanılan ölçekler Batı kaynaklı, Yahudi ve Hristiyan geleneğine bağlı
toplumlara hitap eden ölçeklerdir. İslam geleneği içerisinde dindarlığın ölçülmesi için
orijinal bir model geliştirilebildiğini söyleyemeyiz. Bununla birlikte, İslam âlimleri
tarafından üç boyutlu bir yaklaşım sergilenmektedir. Bu boyutlar; itikat, ibadet ve
muamelattır.117
Dindarlık ölçme ile ilgili çalışmalar Batı dünyasında 1940’lı yıllarda başlamıştır.
Bu çalışmaları 1960’lı yıllardaki ileri ölçüm teknikleri ile yapılan çalışmalar izlemiştir.
İlk örnekleri Amerika’da görülen bu çalışmaların büyük bir kısmı Hristiyan dindarlığının
ölçülmesi ile ilgilidir. 1970’li yıllarda İngiltere ve Batı Avrupa ülkelerinde de benzer
çalışmalar yapılmıştır. Müslüman dindarlığının ölçülmesi ile ilgili çalışmaların
115 Mehmedoğlu, İstanbul, 2004, s.35. 116 Tekin,2004, s.55-56. 117 Yıldız, 2006, s.97-99.
30
Türkiye’de başlaması ise 1980’li yılları bulur. Bu çalışmalarda kullanılan ölçme araçları
genellikle Glock, Lenski, King ve Hunt gibi bilim adamlarının Hristiyan dindarlık
ölçeklerinin adaptasyonu şeklindedir.118
Burada şu teknik bilgileri ifade etmekte fayda görüyoruz. “Özel yöntem ve
teknikler kullanarak bir kişinin dindarlık düzeyini kestirmeye (belirlemeye) ve varılan
sonucu rakamsal değerlerle ifade etmeye dindarlık ölçme denir. (…) Dindarlık düzeyi,
bir ölçeğin kendine göre tanımladığı çerçevede, kişilerin ne kadar dindar olduğunu
gösteren rakamsal bir ifadedir. (…) Dindarlık düzeyleri genellikle ölçek puanlarıyla ifade
edilir. Her ölçeğin alt ve üst puan sınırları farklıdır. Şu kadar ki, her ölçek kendi puan
sınırları içerisinde ele alındığında, yüksek puanlar dindarlık düzeyinin yüksek olduğuna,
düşük puanlar da dindarlık düzeyinin düşük olduğuna işaret eder.”119
1.3.2.1. Dindarlığın Boyutları
Dindarlık ölçeklerinin temeli dindarlığın boyutlarının nasıl tarif edildiğine göre
değişmektedir. Bu noktada Glock ve Stark tarafından ortaya konulmuş olan sınıflama
hem kapsayıcıdır hem de farklı dinlere ve dinin farklı zamanlardaki durumuna göre
uyarlanma kabiliyeti içermektedir. Glock ve Stark dindarlığın temel boyutlarını şu şekilde
tasnif etmişlerdir:
İnanç boyutu
Pratik boyutu
Tecrübe boyutu
Bilgi boyutu
Etkileme boyutu120
Bu boyutları kısaca açıklayacak olursak şunları ifade edebiliriz:
1.3.2.1.1. İnanç Boyutu
“Bu boyut, inanç veya inançsızlıkla ilgili olup, inancın içeriği, güçlülüğü, türü
(geleneksel veya geleneksel olmayan) gibi hususları kapsar. Her dini sistem,
118 Ahmet Onay, Dindarlık Etkileşim ve Değişim, Dem Yayınları, İstanbul, 2004, s.43-44. 119 Onay, İstanbul, 2004, s.45. 120 Hüseyin Yılmaz, Din ve Dindarlık, Hikmetevi Yayınları, İstanbul, 2014, s.48-49, Ayrıca bkz. Hayati
Hökelekli, Din Psikolojisi, Türk Diyanet Vakfı Yayınları, Ankara, 2008, s.73-78.
31
mensubundan, inanması gereken inanç ilkelerini bilmesini ve kabul etmesini bekler.”121
Her dinin inanç ilkelerinden oluşan ve mensuplarından inanmalarını istediği bir inanç
sistemi mevcuttur. Bu açıdan bakıldığında, insanların neye inandıkları, inançlarının
işlevleri ve anlamları araştırılabilir hususlardır.122
1.3.2.1.2. Pratik Boyutu (İbadet Boyutu)
Bu boyut, dinin mensuplarından beklediği dini uygulamaları kapsar. Bunlar,
ibadet, ayin, dua, oruç tutma gibi uygulamalardır. 123 Bu boyutta insanların ibadete
katılma sıklığı, ibadetler arası ilişkiler ve belli bir ibadet içindeki değişiklikler inceleme
konusu yapılır. Böylelikle buradan elde edilecek bilgiler, ibadetlerin fert için ne anlam
ifade ettiğinin daha iyi anlaşılmasını sağlayacaktır.124
1.3.2.1.3. Tecrübe (Duygu) Boyutu
Bu boyut, yaşanan dini tecrübeyle ilgili bütün dini duygularla ilişkilidir. Bütün
dinler, dindarların Aşkın Varlık’la ilgili veya dini bir ibadet esnasında duygusal bir
tecrübe geçirmesini bekler. Bu duygu korku, sevgi, huşu veya vecd hali olabilir.125 Dini
inanç ve dini ibadetle bağlantılı olarak, hassas ve daha az açık olan yaşantı şekilleri
mevcuttur. Dini tecrübeyi nitelendiren ve onu diğer insani tecrübelerden ayıran temel
unsur, tabiatüstü bir varlıkla olan belli bir ilişkidir.126
1.3.2.1.4. Bilgi Boyutu
Glock’a göre bütün dinler taraftarlarından o dinin inanç sistemi hakkında bilgi
sahibi olmasını bekler. Bu boyut sayesinde, inanların inançları hakkında ne kadar bilgi
sahibi olduklarını, dini bilgiye ne kadar önem verdiklerini araştırabiliriz.127 Bir inancı
kabul etmek için, o inanca dair bilgileri bilmek gerektiğinden, dindarlığın inanç boyutu
ile bilgi boyutu arasında sıkı bir ilişki vardır.128
121 Yıldız, 2006, s.92. 122 Mehmedoğlu, İstanbul, 2004, s.28. 123 Yıldız, 2006, s.92. 124Mehmedoğlu, İstanbul, 2004, s.28. 125 Yıldız, 2006, s.92. 126 Mehmedoğlu, İstanbul, 2004, s.28-29. 127 Mehmedoğlu, İstanbul, 2004, s.29. 128 Yıldız, 2006, s.92.
32
1.3.2.1.5. Etkileme (Etki) Boyutu
Etki boyutu, öteki dört boyuttan farklı olarak, kişilerin günlük hayatlarında, inanç,
duygu, davranış ve bilgi boyutlarının hep birlikte etkilerinin oluşturduğu grup olarak
kabul edilmektedir.129 Bütün dinler dini bağlılık ve imanın bazı sonuçları olması gerektiği
konusunda birleşmektedirler. Bu sonuçlar, dindar olarak fertten ne beklendiği ve onun ne
yaptığı ile ilgilidir. Yani bu boyut inanan kişinin kendi dini bağlılığı sonucu ne yapması
gerektiğine ilişkin beklentileri, kaçınması gereken ve yönelmesi gereken davranış
tarzlarını ifade eder.130
1.4. KURAMSAL ÇERÇEVE
Sosyolojik çalışmalar belli kuramlara dayanmaktadır. Din sosyolojisi sahasında
yapmış olduğumuz bu çalışma da belli sosyolojik kuramlar ışığında yapılmıştır.
Çalışmamızda ele aldığımız din ve aile gibi kurumlar ile bunların fonksiyonları (işlevleri)
bizlere fonksiyonalist (işlevselcilik) teoriyi çağrıştırmaktadır. Aynı şekilde dindar
insanlar ve bunların yaşlıya bakışları ve bu kavramlardan anladıkları şeyler ise sembolik
etkileşimciliği hatırlatmaktadır. Bu münasebetle çalışmamızın bu aşamasında bu iki
kuram hakkında bilgi verilecektir.
1.4.1. Fonksiyonalizm (İşlevselcilik)
Bu teori organik bir analojiye dayanmaktadır. Tıpkı bedenin her uzvunun
birbirinin ve bir bütün olarak bedenin çalışmasını sağlaması gibi, toplumun organik bir
bütün olarak görüldüğü, bütünün her parçasının birbirinin ve toplumun bütününün
devamını sağladığı anlayıştır.131 Kısaca fonksiyonalist teori temelde, toplumu yaşayan
bir organizma olarak görür ve bu organizmayı oluşturan bütün parçaların onun
hayatiyetine katkıda bulunan bir işlev üstlendiğini ileri sürer. Fonksiyonalist teoriye göre,
“organizma” parçalardan oluşur ve bu parçalar bir “sistem” oluştururlar. Yani aralarında
anlamlı bir ilişkiler ağı vardır ve birinde olan değişiklik diğerlerini etkiler. İşlevini yitiren
129 Yıldız, 2006, s.92. 130 Mehmedoğlu, İstanbul, 2004, s.29. 131 Gordon Marshall, Sosyoloji Sözlüğü, Bilim ve Sanat Yayınları, Ankara 2009, s.363.
33
-toplumun düzenine ve hayatiyetine katkısı kalmayan- parça, bir kuşaktan diğerine
geçemez.132
“Fonksiyonalizmin ana çerçevesi içinde yer alan yaklaşımların çokluğu ve
çeşitliliği, alt gruplar halinde sınıflandırılmalarını gerekli kılmıştır. M. Abrahamson bu
alt grupları, Durkheim ve Pareto tarafından temsil edilen, geniş ölçekli yapılar ve
kurumlar üzerinde -makrososyolojik- incelemeler yapan “toplumsal fonksiyonalizm”,
Malinowski’nin temsil ettiği, bireyin temel fizyolojik ihtiyaçlarından yola çıkarak sosyal
yapı ve kurumlan inceleyen “bireyci fonksiyonalizm” ve bu iki yaklaşımın ortasında
bulunan, sosyal yapının kişiler arasındaki kalıplaşmış ilişkilerle şekillendiğini ileri süren
Radcliffe-Brown’un temsil ettiği “kişilerarası fonksiyonalizm” olmak üzere üç başlık
altında toplamaktadır.” 133 Modern fonksiyonalizm, Robert Merton’un çalışmaları
sayesinde açık işlevler (maksatlı sonuçlar ya da bir sürece katılanların farkında olduğu
sonuçlar) ile gizil işlevleri (sürece katılanların farkında olmadığı maksat dışı sonuçlar)
birbirinden ayırmıştır.134
Bizim çalışmamızda da din ve aile kurumları fonksiyonalist bir bakış açısı ile
değerlendirilmiş ve bu iki kurumun bugün için Türk toplumunda icra ettikleri işlev
değerlendirilmeye çalışılmıştır. Din ve ailenin işlevlerinin yaşlı bakımına etkisi ortaya
konulmaya çalışılmıştır.
1.4.2. Sembolik Etkileşimcilik
“Psikoloji geleneğinden gelen bir Amerikan sosyolojisi ekolü olan sembolik
etkileşimcilik, özellikle sosyal eylem ve fertlerin bu eylemlere yükledikleri anlamlar
üzerinde duran bir teoridir. Sembolik etkileşimciliğin gelişmesinde, “insanların birbirleri
hakkındaki tasarımlarının toplumun katı gerçekleri olduğunu” vurgulayan C. H.
Cooley’in, “insanların öznel tanımlamalarının nesnel gerçek sonuçları olduğunu” ileri
süren W. 1. Thomas’ın ve özellikle de, sosyal davranışın hem öznel, hem de nesnel
boyutu üzerinde duran G. H. Mead’ın önemli payı vardır.”135
132 http://sosyolojisi.com/cagdas-sosyoloji-teorileri/1530.html (10.09.2018) 133 http://sosyolojisi.com/cagdas-sosyoloji-teorileri/1530.html (10.09.2018) 134 Marshall, 2009, s.364. 135 http://sosyolojisi.com/cagdas-sosyoloji-teorileri/1530.html (10.09.2018)
34
Sembolik etkileşimciliğin temel kaygısı, yakın gözlemler ve içten tanıma
aracılığıyla gündelik yaşamın anlamlarını analiz etmek ve bu analizlerden hareketle
insanlar arası etkileşimin temel biçimleri ile ilgili bir anlayış ortaya koymaktır.136
“Sembolik etkileşimcilik temelde “birey”e vurgu yapar. Belirli bir nesnel
durumun bireylerde değişik öznel yorumlara yol açtığına ve bu durumun sosyal hayatta
yaygın bir biçimde görüldüğüne dikkati çeken sembolik etkileşimciler, bu gerçeği
irdelemeyen yaklaşımların sosyal realitenin uzağına düşmeye mahkûm olduğunu iddia
ederler.”137
Sembolik etkileşimciler, benliğin toplumsal süreç içinde oluşan süreçlerini
incelerler; onlara göre benlik önceden verili değildir, toplumsal aktörlerin bibirleriyle
etkileşim içinde birbirlerine verdikleri tepkiler ve algılama biçimleri, toplumsal
ortamların kişiler tarafından nasıl tanımlandığı ve bu ortamlara atfedilen anlam ve
simgeler, toplumsal kimliklerin oluşumunda etkilidir.138
Bizim bu çalışmamızda da kendilerini belirli bir skala içerisinde dindar olarak
tanımlayan insanların yaşlı ve yaşlı bakımına nasıl baktıkları ve ne anladıkları
değerlendirilmiştir. Çalışmamızda çok ilginç bir şekilde ankete katılan kişiler tarafından
yaşlı insanlar bakıma muhtaç bireyler olarak görülmektedir. Yine ilginç bir şekilde ankete
katılan kişiler tarafından, 65-75 yaş arasındaki yaşlılar bakıma muhtaç bireyler olarak
görülmezken (çoğu anketimizde 65-75 yaş aralığındaki yaşlılar için kendi kendilerine
bakabilmektedirler ifadesi kullanılmıştır.), 75 yaş ve üzeri yaşlardaki yaşlılar bakıma
muhtaç bireyler olarak görülmektedir.
136 Marshall, 2009, s.647. 137 http://sosyolojisi.com/cagdas-sosyoloji-teorileri/1530.html (10.09.2018) 138 Adem Efe, Dini Gruplar Sosyolojisi, Dönem Yayıncılık, İstanbul, 2013, s.100.
35
İKİNCİ BÖLÜM
ARAŞTIRMANIN KONUSU VE YÖNTEMİ
2.1. ARAŞTIRMANIN PROBLEMİ VE ALT PROBLEMLER
Günümüz Türkiye’sinde modern yaşamın getirileri olarak eğitim yaygınlaşmış,
ekonomik refah artmış ve tabana doğru yayılmıştır. Böylelikle birçok aile mensubu kişi
yaygın eğitim imkânlarından istifade ederek eğitim almaktadır. Ayrıca genel refah
seviyesi arttığı ve tabana yayılma eğilimi gösterdiği için birçok ailenin gelir düzeyi de
artmaktadır. Bunun yanında modern hayat sosyal hareketliliği arttırmıştır. Geleneksel
toplumda belli bir mekâna bağlı olarak var olan aileler, ister istemez modern hayatın
getirilerine uyarak doğdukları mekâna bağlı kalmamakta, eğitim ve iş durumuna göre
yerleşim mekânları da değişmektedir. Bunun sonucu olarak geleneksel ailelerde birkaç
kuşak aynı aile içerisinde yer alırken, modern zamanlardaki ailelerde kuşaklar farklı
mekânlarda yaşayabilmektedirler.
Eğitim imkânlarının artması ve yaygınlaşması ile iş imkânlarının artması ve
yaygınlaşması günümüz aile bireylerinin çoğunun eğitim ve iş dünyasına katılmaları
sonucunu doğurmuştur. Bu durumun bazı olumlu sonuçları olduğu gibi bazı olumsuz
sonuçları da olmuştur. Günümüzde özellikle çekirdek aile yapısında boşanma oranları
artmakta ve buna bağlı olarak tek ebeveynli aile sayıları da artmaktadır.
Bu söylediklerimize karşılık günümüzde dindarlık eğilimleri de artmaktadır.139
Dinin insan yaşamı ve davranışları üzerindeki etkisi inkâr edilemeyecek bir olgudur.
Özellikle İslam dini kendisine inanan müminler topluluğunun bütün yaşam pratiklerini
belirlemek gibi bir özelliğe sahiptir. İslam dininin temel değer ve emirlerinden birisi hiç
şüphesiz ana ve babaya gösterilmesi gereken saygı ve ihtimamdır. Kuran’ın İsra suresi,
23. Ayetinde “Rabbin şöyle buyurdu: Benden başkasına asla kulluk/ibadet etmeyin. Ana-
babanıza iyi davranın. Şayet anan ya da baban yahut her ikisi senin yanında yaşlanacak
olursa, sakın onlara eza-cefa etme; onları azarlama; bilakis onlara karşı hep tatlı dilli ol.
Yine onlara şefkat ve merhametle kol kanat ger ve şöyle dua et: ‘Rabbim! Nasıl ki onlar
beni küçüklüğümde sevgi ve şefkatle besleyip büyüttülerse sen de onlara öylece sevgi ve
139 Necdet Subaşı, Türkiye’de dini hayat araştırması, yayınevi yok, Ankara, 2014, s.239-250
36
şefkatle muamele et.’”140 Belirtildiği gibi bir Müslümanın yanında yaşlanmış olan anne
babasına bakması açıkça farzdır. Farz, bir Müslümanın yerine getirmek zorunda olduğu
dini emirlerdir.
Bu noktada karşımıza şöyle bir problem çıkmaktadır: Modern hayatın getirileri ile
yaşayan, yaşamlarını bu getirilere göre sürdürmeye çalışan dindar aileler, modern hayatın
talep ve zorlamaları ile inandıkları dinin emirleri arasında sıkışıp kalmış vaziyettedir. Bu
çalışmamızın ana problemini de bu çelişki oluşturmaktadır. Yani çalışmamızın problem
cümlesi şudur: “Ailelerin dindarlık düzeyleri ile yaşlılarına evde bakım eğilimleri
arasında nasıl bir ilişki vardır?”
Bu bağlamda alt problemlerimiz de şunlardır:
1. Ailelerin eğitim düzeyleri ile yaşlılarına evde bakma eğilimleri arasında nasıl
bir ilişki vardır?
2. Ailelerin gelir düzeyleri ile yaşlılarına evde bakma eğilimleri arasında nasıl
bir ilişki vardır?
3. Kadın eşin dışarıda çalıştığı aileler ile yaşlılarına evde bakım eğilimleri
arasında nasıl bir ilişki vardır?
4. Aileler ile aynı yerleşim yerinde yaşayan yaşlılarına evde bakım eğilimleri
arasında nasıl bir ilişki vardır?
5. Ailelerin Ebeveynlerine bakma durumları ile aile bireylerinin yaşları arasında
nasıl bir ilişki vardır?
2.2. ARAŞTIRMANIN AMACI
Araştırmamızın amacı şudur: Ailelerin dindarlık düzeyleri ile yaşlılarına evde
bakmaları arasında nasıl bir ilişkinin olduğunu tespit etmek ve bu ilişkinin hangi etmenler
tarafından şekillendirildiğini ortaya koymaktır. Böylece, yaşlı bakımı konusunda çalışma
yapan veya yaşlıya bakım veren kurum, kuruluş ve ilgililere yol gösterici yeni bilgiler
sunulması amaçlanmaktadır.
Yaşlı bakımı ve dindarlık üzerine Türkiye’de ortaya konmuş bir çalışmaya
rastlamadığımız için bu çalışma benzer çalışma yapacak bilim insanlarına ışık tutacaktır.
140 Öztürk, 2014, s.326.
37
Çalışmanın sonunda da belirttiğimiz gibi derinlemesine mülakatlarla yapılacak nitel bir
araştırma bizim çalışmamızı tamamlayabilecektir.
Bu amaca yönelik olarak, evreni temsil edecek şekilde (% 95 güven düzeyi ve +/-
5 hata payı ile) 379 aile ile görüşme yapmak gerekse de biz çalışmamızda 456 aile ile
görüşme gerçekleştirdik.
2.3. ARAŞTIRMANIN ÖNEMİ
Ülkemizde bugüne kadar aile ve yaşlı bakımı üzerine birçok çalışma yapıldığı
görülmektedir. Dünya ve ülkemiz dikkate alındığında insan ömrü uzarken yaşlı nüfus
sayısı da artmakta ve yaşlı nüfusun genel nüfus içerisindeki oranının artmasına neden
olmaktadır. Artan yaşlı nüfus oranı “yaşlılık” sosyal sorununu daha çok ortaya çıkarmış
ve bundan dolayı birçok disiplin yaşlanmayı konu olarak ele almaya başlamıştır. Bu
çalışmaların her biri kendi içlerinde araştırdıkları konu itibariyle ayrı birer öneme sahiptir.
Ancak yaşlıların evde bakımı ile ailelerin dindarlık düzeyleri arasında bir ilişki olup
olmadığını ortaya koyan ve bunu müstakil bir mesele olarak ele alan bir çalışma
bulunmamaktadır. Bu da çalışmamızı kendi başına önemli hale getirmektedir.
2.4.ARAŞTIRMANIN SINIRLILIKLARI
Araştırmamızın örneklemi Isparta il merkezinde yaşayan ve yanlarında yaşlıları
bulunan aileler ile sınırlıdır. Tüik verilerine göre, Isparta merkez nüfusu 230 bin olup bu
nüfusun % 11,9’u yaşlılardan oluşmaktadır. Bu da ortalama 27 bin yaşlının Isparta’da
ikamet ettiğini göstermektedir. Dolayısıyla yaklaşık ve tahmini olarak 27 bin yaşlı ile
çalışmamız sınırlandırılmıştır.
Dindarlık düzeyi de kullandığımız dindarlık ölçeği maddeleri ile sınırlıdır. Ayrıca
çalışmamız zaman olarak 2017 yılının Eylül ayı ile 2018 yılının Haziran ayları arasındaki
dönemi kapsamaktadır ve bu zaman dilimi ile sınırlıdır.
2.5. ARAŞTIRMANIN SAYILTILARI
1. Araştırmada kullanılan İslami Dindarlık Ölçeği ile yaşlı bakımı için
hazırladığımız anket formu, bu araştırmada ulaşılmak istenen verileri
toplama yeterliliğine sahiptir.
38
2. Araştırmanın örneklemi evreni temsil etmektedir.
3. Örneklem grubu, ölçekleri hiçbir etki altında kalmadan içten ve samimi
olarak doldurmuştur.
4. Veriler SPSS’e girilirken doğru olarak girilmiştir.
2.6. ARAŞTIRMANIN HİPOTEZİ VE ALT HİPOTEZLER
Bu çalışmamızın ana hipotezi şudur: “Ailelerin dindarlık düzeyleri arttıkça
yaşlılarına evde bakma eğilimleri de artmaktadır.”
Bu bağlamda alt hipotezlerimiz de şunlardır:
1. Ailelerin eğitim düzeyleri arttıkça yaşlılarına evde bakma eğilimleri
artmaktadır.
2. Ailelerin gelir düzeyleri arttıkça yaşlılarına evde bakma eğilimleri
artmaktadır.
3. Ailede kadının çalışma durumu yaşlılarına evde bakma eğilimlerini
artırmaktadır.
4. Ailelerin aynı yerleşim yerinde yaşayan yaşlılarına evde bakma eğilimleri
daha yüksektir.
5. Ailelerin Ebeveynlerine bakma durumları ile aile bireylerinin yaşları arasında
anlamlı bir ilişki vardır.
2.7. ARAŞTIRMANIN MODELİ
Yapılan bu araştırma, betimsel bir araştırmadır. Araştırma, 2018 yılında
Isparta’da yaşamakta olan aileler üzerinde yapılmış, veriler anket yoluyla
toplanmıştır.
2.8. EVREN VE ÖRNEKLEM
Araştırma evreni, araştırma probleminin etkisi altında bulunan ve bilgi sağlamak
için üzerinde gözlem yapılacak ana kütledir. Başka bir ifade ile evren gözlem alanına
giren elemanların (insan, hayvani bitki, nesne vb.) toplamıdır.141 Örneklem ise evreni
141 Hüseyin Bal, Bilimsel Araştırma Yöntem ve Teknikleri, SDÜ Basımevi, Isparta, 2001, s. 110.
39
temsil etme yeteneği olan ve istatistiksel açıdan doğru sonuçlar elde etmek için belli
büyüklükte olan gruba denmektedir. 142
Araştırmamızın evrenini 2018 yılında Isparta’da yaşayan, 65 üstü ebeveyni olan
aileler oluşturmaktadır. Örneklemimiz ise bu aileler arasından Rastlantısal/tesadüfî
Örnekleme ile seçilmiştir. Örneklem belirlenirken nitel ve nicel açıdan evreni temsil
etmesine ihtimam gösterilmiştir. TÜİK verilerine göre, Isparta merkez nüfusu 230 bin
olup bu nüfusun % 11,9’u yaşlılardan oluşmaktadır. Bu da ortalama 27 bin yaşlının
Isparta’da ikamet ettiğini göstermektedir. 27 bin rakamı bu çalışma için evren
büyüklüğünü göstermektedir. % 95 güven düzeyi ve % 5 yanılma payı ile en az 379 aile
ile görüşme yapıldığı takdirde örneklem, evreni temsil etme yeterliliğine kavuşmuş
olacaktır. Araştırmamızda örneklem büyüklüğünün artması ile güvenilirlik düzeyi
artacağından ve yanılgı payı düşeceğinden dolayı 379 rakamının üzerine çıkılıp toplam
456 aile ile görüşme gerçekleştirilmiştir.
2.9. VERİ TOPLAMA ARAÇLARI
142 Bal, 2001, s. 111.
40
Türkiye’de dindarlık ölçekleri üzerinde farklı zamanlarda farklı kişilere ait çalışmalar
bulunmaktadır. Özlem Altunsu Sönmez, “Dindarlığın ölçülebilirliği üzerine geliştirilen
dindarlık ölçekleri”143 isimli çalışmasında yukarıdaki tablo ile bu ölçeklerden bazılarının
özelliklerini göstermektedir. Yurt dışı ölçeklerin yanında Türkiye’de başka dindarlık
ölçekleri de geliştirilmiştir. Biz bu çalışmada aşağıda da belirttiğimiz gibi Kula’nın
ölçeğini kullandık.
Araştırmada örneklemin sosyo-demografik özelliklerini öğrenebilmek ve yaşlı
bakımı hakkında durumlarını görebilmek için Kişisel Bilgi Formu (EK-1) ve dindarlık
düzeylerini ölçmek için 20 maddeden oluşan Dindarlık Ölçeği (EK-2) kullanılmıştır.
Dindarlık ölçeği, Kula (2005) tarafından geliştirilmiş, 20 sorudan oluşan ve
dindarlığın 5 alt boyutunu ölçme yeterliğinde olan 5’li likert tipi bir yapıdadır. Kişisel
bilgi formu ise 3’ü açık, 10’u kapalı uçlu olmak üzere toplam 13 sorudan oluşmaktadır.
143 Özlem Altunsu Sönmez, “Dindarlığın ölçülebilirliği üzerine geliştirilen dindarlık ölçekleri”, SEFAD,
2016 (36): 557-578.
41
ÜÇÜNCÜ BÖLÜM
BULGULAR VE YORUMLAR
Bu çalışmada elde edilen verilerin analizi için SPSS 22,0 programı kullanılmıştır.
Katılımcıların Dindarlık Ölçeğinden aldıkları puanlara göre dindarlık düzeyleri
belirlenmiştir. Ölçekten alınabilecek en düşük puan 20, en yüksek puan ise 100 puandır.
Dindarlık düzeylerine ilişkin puan aralıkları ise 20-35 düşük, 36-52 orta düzeyin altı, 53-
68 orta düzey, 69-84 orta düzeyin üzeri ve 85-100 yüksek dindarlık düzeyini ifade
etmektedir. Katılımcıların kendilerinin ve eşlerinin eğitim durumları, aile gelir durumları,
kadın eşin dışarıda çalışma durumu, ebeveynleri ile aynı şehirde yaşama durumu,
dindarlık düzeyleri ve ailelerinin dindarlık düzeylerine göre ebeveynlerine bakma
durumlarının karşılaştırılmasında çapraz tablolardan yararlanılarak Ki-Kare(x2) analizi
uygulanmış ve anlamlılık düzeyi p<0,05 olarak belirlenmiştir.
3.1. DEMOGRAFİK BULGULAR
Araştırmalarda görüşülenlerin demografik bulguları oldukça önemlidir. Çünkü
bağımlı – bağımsız değişken ayrımında bağımsız değişkenleri ekseriyetle demografik
veriler oluşturmaktadır. Yani, ulaşılmak istenen verileri demografik veriler doğrudan ya
da dolaylı olarak etkilemektedirler. Aynı zamanda görülen kitlenin sosyo-kültürel yapısı
da demografik bulgular içerisinde gizlenmiş vaziyettedir.
42
Tablo 1: Katılımcıların Cinsiyetlerine Göre Frekans ve Yüzdelik Dağılımları
Cinsiyet f %
Kadın 237 52,0
Erkek 219 48,0
Toplam 456 100,0
Tablo ve grafik incelendiğinde, katılımcıların % 52’sinin kadın, % 48’inin
erkeklerden oluştuğu görülmektedir. Türkiye ve Isparta nüfusu cinsiyet dağılımları
dikkate alınarak erkek ve kadın görüşülen sayısı birbirine yakın tutulmuştur. Gerçi TÜİK
verilerine göre hem Türkiye genelinde hem de Isparta genelinde erkek sayısı kadın
sayısına göre fazla gözükmektedir. Şöyle ki, Türkiye geneli erkek nüfusu 40.535.135 iken
kadın sayısı 40.275.390’dır. Isparta geneli erkek sayısı 218.617 iken kadın nüfusu
215.213’tür.144 Görüleceği üzere hem Türkiye genelinde hem de Isparta genelinde erkek
sayısı kadın sayısına göre daha fazla olmakla birlikte, iki cinsin sayısı birbirine yakındır.
Tablo 1’de kadın erkek sayıları birbirlerine yakın olmakla birlikte nüfus verilerinin aksine
kadın sayısı erkek sayısından fazla çıkmıştır. Bunun en büyük sebebinin, görüşmelerin
genellikle gündüz saatlerinde ve evlerde gerçekleştirilmesi hasebiyle ankete katılan kadın
görüşmecilerin erkek görüşmecilerden fazla oranda olduğunu düşünmekteyiz.
144 www.tuik.gov.tr/PreIstatistikTablo.do?istab_id=945 (Erişim tarihi:27/04/2018)
Kadın52%
Erkek48%
Cinsiyet Dağılımı
43
Tablo 2: Katılımcıların Yaş Gruplarına Göre Frekans ve Yüzdelik Dağılımları
Yaş grubu f %
24-33 yaş 49 10,7
34-43 yaş 150 32,9
44-53 yaş 159 34,9
54-63 yaş 84 18,4
63+ yaş 14 3,1
Toplam 456 100,0
Tablo ve grafik incelendiğinde, katılımcıların %10,7’sinin 24-33 yaş grubunda,
%32,9’unun 34-43 yaş grubunda, %34,9’u 44-53 yaş grubunda, %18,4’ü 54-63 yaş
grubunda ve %3,1’, 63+ yaş grubundadır.
Tablo 2’deki sonuçlar ile aşağıda verilen ve Isparta nüfusunun yaş gruplarına göre
dağılımını gösteren tablodaki veriler birebir örtüşmemektedir. Bunun en büyük sebebi ise
şudur: Çalışmanın konusu yaşlı bakımı olduğu için görüşmelerde özellikle 65 yaş üzeri
ebeveyni olan aileler tercih edilmiş, ebeveyn yaşları 65 altı olan görüşme formları
çalışmadan çıkarılmıştır. Bunun doğal sonucu olarak 65 yaş ve üzerinde ebeveyni olan
katılımcı sayıları 34-43 ile 44-53 yaşları civarında tutulmuştur.
0
10
20
30
40
24-33 yaş34-43 yaş
44-53 yaş54-63 yaş
63+ yaş
10,7
32,9 34,9
18,4
3,1
44
Tablo 3: Isparta Nüfusunun Yaş Gruplarına Göre Dağılımı
145
3.2. GÖRÜŞÜLENLERİN EBEVEYN İSTATİSTİKLERİ
Bu çalışmada bizler, anne babaya bakım verme durumunu araştırdığımız için,
ebeveynler ile ilgili bulgular araştırmanın sonucu açısından önem arz etmektedir. Bu
bağlamda ebeveynlerin hayatta olma durumları, yaşadıkları yer, yaşları ve eğitim
durumları gibi veriler elde edilmiştir.
3.2.1. Ebeveynlerin Hayatta Olma Durumları
Yaşlıya bakım verme işi evlatların en önemli sorumlulukları arasında görülmekte
fakat değişen yaşam koşulları eskiye oranla evlatların anne babaya bakma durumunu
önemli ölçüde etkilemektedir.
145 https://www.nufusu.com/il/isparta-nufusu (Erişim tarihi: 04/05/2018)
45
Tablo 4: Katılımcıların Annelerinin Hayatta Olma Durumuna Göre Frekans ve
Yüzdelik Dağılımları
Anne Hayatta mı? f %
Evet 347 76,1
Hayır 109 23,9
Toplam 456 100,0
Tablo ve grafik incelendiğinde, katılımcıların %76,1’inin annesinin hayatta
olduğu, %23,9’unun ise annesinin hayatta olmadığı görülmektedir. Bir sonraki grafikte
de görüleceği üzere katılımcıların annelerinin hayatta olma oranı, babalarına göre daha
yüksektir.
Evet 76%
Hayır 24%
Anneniz Hayatta mı?
46
Tablo 5: Katılımcıların Babalarının Hayatta Olma Durumuna Göre Frekans ve
Yüzdelik Dağılımları
Baba Hayatta mı? f %
Evet 260 57,0
Hayır 196 43,0
Toplam 456 100,0
Tablo ve grafik incelendiğinde, katılımcıların %57’sinin babasının hayatta
olduğu, %43’ünün ise babasının hayatta olmadığı görülmektedir. Bir önceki grafik
hatırlanacak olursa katılımcıların annelerinin hayatta olma oranı, babalarına göre daha
yüksekti, bu durum aşağıda etraflıca ele alınacaktır.
Evet57%
Hayır43%
Babanız hayatta mı?
47
Tablo 6: Katılımcıların Kayın Validelerinin Hayatta Olma Durumuna Göre
Frekans ve Yüzdelik Dağılımları
Hayatta mı f %
Evet 296 64,9
Hayır 160 35,1
Toplam 456 100,0
Tablo ve grafik incelendiğinde, katılımcıların %64,9’unun kayın validesinin
hayatta olduğu, %35,1’inin ise kayın validesinin hayatta olmadığı görülmektedir. Kayın
valideler ile anneler kıyaslandığında görüşülen ailelerin içerisinde annelerin hayatta olma
olasılığı daha yüksektir. Dolayısıyla anne ve kayınvalideye bakma durumu bu istatistik
ile bağlantılı olabilir.
Evet64,9%
Hayır35,1%
Kayın Valideniz hayatta mı?
48
Tablo 7: Katılımcıların Kayın Babalarının Hayatta Olma Durumuna Göre
Frekans ve Yüzdelik Dağılımları
Hayatta mı f %
Evet 253 55,5
Hayır 203 44,5
Toplam 456 100,0
Tablo ve grafik incelendiğinde, katılımcıların %55,5’inin kayın babasının hayatta
olduğu, %44,5’inin ise kayın babasının hayatta olmadığı görülmektedir. Kayın babalar
ile babaların hayatta olma durumu karşılaştırıldığında ise bir birin yakın oranlar
çıkmaktadır.
Tablo 4, 5, 6, 7 birlikte değerlendirildiğinde açıkça görülmektedir ki, 65 yaş ve
üzerinde hayatta olan kadın sayısı erkek sayısından fazla gözükmektedir. Bu rakamlar
TÜİK tarafından yayınlanan ve 2017 yılı verilerini gösteren rakamlarla örtüşmektedir.
TÜİK tarafından yayınlanan rakamlara göre 2017 yılı itibariyle Türkiye’deki 65 yaş ve
üzeri yaşlı nüfus, toplamda 6.895.385 iken, erkek nüfus 3.033.433, kadın nüfus ise
3.861.952’dir. Bu rakamlar Türkiye genel nüfusuna oranlandığında 65 yaş ve üzeri yaşlı
nüfusun Türkiye genel nüfusunun %8,5’una, erkek nüfusun Türkiye genel nüfusunun
Evet 55,5Hayır44,5%
Kayın Babanız hayatta mı?
49
%7,5’una, kadın nüfusun ise Türkiye genel nüfusunun %9,6’sına tekabül ettiği
görülecektir.146
3.2.2. Ebeveynlerin Yaşadığı Yer
Ebeveynlere bakım verme durumunun yaşam koşullarının değişmesi sebebiyle
değişikliğe uğramış olduğuna yukarıda değinmiştik. Değişen yaşam koşulları içerisinde
ebeveynlerin yaşam alanları da bulunmaktadır. Eskiden geleneksel geniş aile içerisinde
anne-babalarıyla aynı avluya bakan odalarda yaşayan aileler, şimdi çekirdek ailelerin
tipik bir özelliği olarak ayrı evlerde yaşamaktadırlar. Bu durum, anne ve babaların farklı
şehirlerde veya köylerde yaşamasına doğru evirilmiştir. Dolayısı ile aynı şehirde yaşayan
ebeveynler ve çocuklar ile farklı yerlerde yaşayanlar arasında bakım verme açısından
farklılıklar olacaktır.
Tablo 8: Katılımcıların Ebeveynleri İle Aynı Şehirde Yaşama Durumuna Göre
Frekans ve Yüzdelik Dağılımları
Aynı şehirde yaşama
durumu f %
Evet 253 55,7
Hayır 201 44,3
Toplam 454 100,0
146 http://www.tuik.gov.tr/PreHaberBultenleri.do?id=27595 (Erişim tarihi: 10/05/2018)
Evet56%
Hayır44%
Aynı şehirde yaşama durumu
50
Tablo ve grafik incelendiğinde, katılımcıların %55,7’si ebeveynleri ile aynı
şehirde yaşarken, %44,3’ü ebeveynleri ile aynı şehirde yaşamamaktadır. Bilindiği üzere
modern öncesi geleneksel toplumlarda sosyal hareketlilik sınırlıydı. Geleneksel
toplumlarda aile temel bir birimdi. Bireylerin hayatlarının önemli bir kısmı aile içi
faaliyetlerde geçmekteydi. Bugün için aile dışındaki kurumlara devredilmiş olan sosyal
işlevler, geleneksel toplumda aile kurumu tarafından yerine getiriliyordu. Çalışmamızı
yürüttüğümüz Isparta ilinin hala geleneksel yapıyı sürdürdüğünü söylemek elbette
imkânsız. Isparta ili de modern süreçlerden etkilenmiştir. Ancak çalışmamız esnasında
gözlemlenmiştir ki, Isparta’da tüm modernleşme süreçlerine karşın hala geleneksel
ilişkilerin izlerini görmek mümkün. Aileler yetişen çocuklarını ortaya koydukları
imkânlar ile mümkünse Isparta ilinde ikamet ettirmeye, hatta altlı üslü oturmaya teşvik
etmektedirler. Isparta’da bu uygulamanın yaygın olduğunu gördük. Zaten tablo 8’deki
veriler de bunu doğrulamaktadır. Ebeveynleri ile aynı şehirde yaşayan ailelerin oranı ayrı
yaşayan ailelere göre daha yüksek çıkmıştır.
3.2.3. Ebeveynlerin Yaş İstatistikleri
Bakım verme durumu, yaşlının yaşına göre de değişiklik göstermektedir. Yaşlının
yaşı birçok açıdan önemlidir; yaşlının bir kurum tarafından bakımının üstlenilmesi,
yaşlının kendi başına ayrı bir evde yaşayıp yaşayamaması veya yaşlının ihmal ve
istismara maruz kalması, onun yaşı ile doğrudan ilgilidir. İleri yaştaki yaşlıların,
kendilerine bakma ihtimalleri azaldıkça ihmal ve istismarların arttığı bilinmektedir.
51
Tablo 9: Anneleri Hayatta Olan Katılımcıların Annelerinin Yaş Gruplarına Göre
Frekans ve Yüzdelik Dağılımları
Yaş grubu f %
40-49 yaş 3 ,9
50-59 yaş 36 10,7
60-69 yaş 136 40,5
70-79 yaş 95 28,3
80-89 yaş 57 17,0
89+ yaş 9 2,7
Toplam 336 100,0
Tablo ve grafik incelendiğinde, annesi hayatta olan katılımcıların %0,9’unun
annesinin 40-49 yaş grubunda, %10,7’inin annesinin 50-59 yaş grubunda, %40,5’inin
annesinin 60-69 yaş grubunda, %28,3’ünün annesinin 70-79 yaş grubunda, %17’sinin
annesinin 80-89 yaş grubunda ve %2,7’sinin annesinin 89+ yaş grubunda olduğu
görülmektedir.
0
5
10
15
20
25
30
35
40
45
40-49 yaş 50-59 yaş 60-69 yaş 70-79 yaş 80-89 yaş 89+ yaş
0,9
10,7
40,5
28,3
17
2,7
52
Tablo 10: Babaları Hayatta Olan Katılımcıların Babalarının Yaş Gruplarına Göre
Frekans ve Yüzdelik Dağılımları
Yaş grubu f %
40-49 yaş 2 ,8
50-59 yaş 10 4,1
60-69 yaş 89 36,8
70-79 yaş 93 38,4
80-89 yaş 44 18,2
89+ yaş 4 1,7
Toplam 242 100,0
Tablo ve grafik incelendiğinde, babası hayatta olan katılımcıların %0,8’inin
babasının 40-49 yaş grubunda, %4,1’inin babasının 50-59 yaş grubunda, %36,8’inin
babasının 60-69 yaş grubunda, %38,4’ünün babasının 70-79 yaş grubunda, %18,2’sinin
babasının 80-89 yaş grubunda ve %1,7’sinin babasının 89+ yaş grubunda olduğu
görülmektedir.
Tablo 9 ve 10 beraber değerlendirildiğinde yaşlı erkek nüfusunun, yaşlı kadın
nüfusundan fazla olduğu görülmektedir. Sadece 89+ yaş grubundaki kadın nüfusu erkek
nüfusundan fazladır. Bu veriler TÜİK verileri ile birebir örtüşmemektedir. TÜİK
verilerine göre yaşlı nüfus (65 ve daha yukarı yaş) 2017 yılında 6 milyon 895 bin 385 kişi
oldu. Yaşlı nüfusun toplam nüfus içindeki oranı ise %8,5’e yükseldi. Yaşlı nüfusun
0
5
10
15
20
25
30
35
40
40-49 yaş 50-59 yaş 60-69 yaş 70-79 yaş 80-89 yaş 89+ yaş
0,84,1
36,838,4
18,2
1,7
53
%44’ünü erkek nüfus, %56’sını kadın nüfus oluşturdu.147 Bizim çalışmamızda ise erkek
yaşlı nüfusu kadın yaşlı nüfusundan daha fazla gözükmektedir.
3.3. GÖRÜŞÜLENLERİN KENDİ İSTATİSTİKLERİ
3.3.1. Eğitim Durumları
Eğitim insan hayatının her evresinde önem arz eden, kişiye statü ile birlikte bir
saygınlık ve hayat kolaylığı sağlayan bir araçtır. Yaşlılar, yaşlandıkları zaman biyolojik,
fizyolojik, sosyolojik, psikolojik ve ekonomik olarak kayıp yaşamaktadırlar. Yaşanan en
önemli sosyolojik kayıp ise statü kaybıdır. Çünkü mesleği ile paralellik arz eden statü,
emeklilik ile birlikte kayba uğramaktadır. Toplum gözünde saygınlığını kaybetse de
evlatlarının almış olduğu eğitime göre yaşlıya gösterilecek yaklaşım da farklılaşmaktadır.
Eğitim durumu, yaşlıya bakım verme açısından da belirleyici bir faktördür. Çünkü
ülkemizde ve dünyada eğitim, meslek edindirmenin en önemli aracıdır. Bize göre eğitim
seviyesinin yükselmesi, mesleki açıdan yoğun bir iş hayatını beraberinde getireceği
düşüncesiyle, anne babaya bakım verme açısından olumsuz bir sonuç doğuracaktır. Bu
konu ileride etraflıca ele alınacaktır.
147 https://www.ntv.com.tr/ekonomi/yasli-nufus-orani-son-bes-yilda-yuzde-17-artti-turkiyenin-yasli-
nufus-istatisti,MPUDRIg35kOR6OBT_mO8yw (Erişim tarihi: 10/05/2018)
54
Tablo 11: Katılımcıların Kendilerinin Eğitim Durumlarına Göre Frekans ve
Yüzdelik Dağılımları
Eğitim durumu f %
Okur-yazar 18 3,9
İlkokul 188 41,2
Ortaokul 45 9,9
Lise 104 22,8
Önlisans 19 4,2
Lisans 69 15,1
Lisansüstü 13 2,9
Toplam 456 100,0
Tablo ve grafik incelendiğinde, katılımcıların %3,9’unun okur-yazar olduğu,
%41,2’sinin ilkokul mezunu, %9,9’unun ortaokul mezunu, %22,8’inin lise mezunu,
%4,2’sinin ön lisans mezunu, %15,1’inin lisans mezunu ve %2,9’unun lisansüstü eğitim
mezunu olduğu görülmektedir. Grafiğe göre; lise, ortaokul ve ilkokul mezunları ile
sadece okur-yazar olan görüşülenlerin toplam oranlarının % 77,8 olduğu görülmektedir.
Bu verilerimiz Isparta nüfusunun eğitim durumu ile örtüşmektedir. Şöyle ki son yapılan
nüfus sayımındaki istatistiklere göre Isparta’da 46.900 kişi ilkokul mezunu (20.988 kişi
ilköğretim mezunu; toplamda ilkokul ve ilköğretim mezunu 67.888 kişidir), 51,256 kişi
Okur-yazar
İlkokul
Ortaokul
Lise
Önlisans
Lisans
Lisansüstü
3,9
41,2
9,9
22,8
4,2
15,1
2,9
Eğitim durumları
55
lise mezunu, 34.590 kişi lisans mezunu, 18.611 kişi ortaokul mezunu, 2.922 kişi yüksek
lisans mezunu, 1.207 kişi doktora mezunu olarak gözükmektedir.148
Türkiye şartlarında saydığımız eğitim seviyeleri ile ön lisans, lisans ve lisansüstü
eğitim seviyeleri kendi içlerinde bir grup olarak düşünülebilir. Çünkü ön lisans ve sonrası,
kalifiye eleman yetiştiren eğitim seviyesi olarak görülürken, ön lisans öncesi eğitim
durumlarının mesleğe yansıması aynı nitelikte olmamaktadır. İleride eğitim durumları ile
bakım verme arasındaki ilişki detaylı bir şekilde ele alınacaktır.
3.3.2. Eşlerinin Eğitim Durumları
Yukarıda kendi eğitim durumlarını verdiğimiz görüşülenlerin eşlerinin eğitim
durumuna bakıldığında, eşlerin eğitim durumlarının birbirine yakın olduğu görülecektir.
148 https://www.endeksa.com/analiz/isparta/merkez/demografi#egitim (Erişim tarihi: 16/05/2018)
56
Tablo 12: Katılımcıların Eşlerinin Eğitim Durumlarına Göre Frekans ve Yüzdelik
Dağılımları
Eğitim durumu f %
Okur-yazar 4 1,0
İlkokul 167 40,0
Ortaokul 51 12,2
Lise 109 26,1
Önlisans 11 2,6
Lisans 75 18,0
Toplam 417 100,0
Tablo ve grafik incelendiğinde, katılımcıların eşlerinin %1’inin okur-yazar
olduğu, %40’ının ilkokul mezunu, %12,2’sinin ortaokul mezunu, %26,1’inin lise
mezunu, %2,6’sının ön lisans mezunu ve %18’inin lisansüstü eğitim mezunu olduğu
görülmektedir. Burada görüşülenlerin eşlerinin, kendi eğitim durumları ile
karşılaştırıldığında lisansüstü eğitim alan eşin olmadığı fakat genel olarak ön lisans ve
sonrası ile ön lisans öncesi eğitim durumu oranlarının birbirine yakın olduğu görülecektir.
3.3.3. Kadın Eşin Çalışma Durumu
“Yaşlıların bakımları ya kurumlar ya da aile ve akrabalar tarafından
gerçekleştirilmektedir. Genellikle toplumsal bakım kaynakları; gayri resmi ücretli
0 5 10 15 20 25 30 35 40
Okur-yazar
İlkokul
Ortaokul
Lise
Önlisans
Lisans
1
40
12,2
26,1
2,6
18
Okur-yazar İlkokul Ortaokul Lise Önlisans Lisans
57
(bireyin sahip olduğu ekonomik kaynaklardan bireysel bakım için ödeme yaparak alınan
ücretli bakım hizmeti), gayri resmi ücretsiz (eş, yetişkin çocuklar-genellikle kız çocuklar,
hane halkı dışında yaşayan bir akraba-genellikle kız kardeş, arkadaş ya da komşular-yakın
çevre) ve resmi ücretli (refah ve sağlık hizmetleri sağlayan kent kurumları, kent hizmeti
olarak inşa edilmiş kurumlardan yararlanmak) olarak sınıflandırılmaktadır.”149
Günümüz modern aileleri içerisinde en fazla görülen aile tipi olan çekirdek aile
ortamında, kadının çalışma hayatına girmiş olması, evin müsait oda durumu, eğitim alan
çocukların ayrı oda talebi veya bakım veren kurumların yaygınlaşmış olması gibi
sebeplerden dolayı yaşlılara evde bakım veren kadın sayısı azalmıştır.
“Ülkemizde birkaç özel kurum dışında evde bakım hizmeti sunan resmi bir kurum
bulunmamaktadır. Ülkemizde evde bakım hizmetlerinin gelişmemesi nedeniyle
toplumumuzda yaşlıların bakimi sadece aile üyeleri özellikle de kadınlar tarafından
yürütülmektedir. Yaşlıların %62,9' unun evde bakımı tercih ettikleri, evde bakım tercih
nedeni olarak %86,5' inin aile üyelerinin yanında bulunmayı gösterdiği belirlenmiştir. Her
ne kadar yaşlılar kendi evlerinde ve kendi aile üyeleri tarafından bakım almayı tercih etse
de, evde bakım hizmetlerinin aile üyeleri tarafından verilmesi gittikçe güçleşmektedir.
Önümüzdeki 25 yılda ülkemizde 65 yaş üstü yaşlı nüfusu % 88,0 oranında artarken,
çalışan nüfusun % 45,0 oranında artacağı tahmin edilmektedir. Bu durum giderek azalan
bir nüfus katmanın, giderek artan nüfusa bakması demektir.”150
149 Öztop, Hülya, Arzu Şener, Seval Güven. “Evde Bakımın Yaşlı ve Aile Açısından Olumlu ve Olumsuz
Yönleri”, Yaşlı Sorunları Araştırma Derneği, 2008. 150 Azize Karahan, Seval Güven. “Yaşlılıkta Evde Bakım”, Geriatri, 2002, C. 5, S. 4, s. 155.
58
Tablo 13: Kadın Eşin Dışarıda Çalışma Durumuna Göre Frekans ve Yüzdelik
Dağılımları
Çalışma durumu f %
Evet 57 28,8
Hayır 141 71,2
Toplam 198 100,0
Tablo ve grafik incelendiğinde, erkek katılımcıların % 28,8’inin eşinin dışarıda
çalıştığı, %71,2’sinin eşinin dışarıda çalışmadığı görülmektedir. “Hane halkı işgücü
araştırması sonuçlarına göre; 2016 yılında, Türkiye’de 15 ve daha yukarı yaştaki istihdam
edilenlerin oranı %46,3 olup bu oran erkeklerde %65,1, kadınlarda ise %28 oldu. Eğitim
durumuna göre işgücüne katılım oranı incelendiğinde, kadınların eğitim seviyesi
yükseldikçe işgücüne daha fazla katıldıkları görüldü. Okuryazar olmayan kadınların
işgücüne katılım oranı %15,2, lise altı eğitimli kadınların işgücüne katılım oranı %27,2,
lise mezunu kadınların işgücüne katılım oranı %33,6, mesleki veya teknik lise mezunu
kadınların işgücüne katılım oranı %41,4 iken yükseköğretim mezunu kadınların işgücüne
katılım oranı %71,3 oldu.”151
151 http://www.tuik.gov.tr/PreHaberBultenleri.do?id=27694 (Erişim tarihi: 28/05/2018)
Evet29%
Hayır71%
Kadın eş çalışıyor mu?
59
3.3.4. Ailenin Gelir Durumu
Yaşlı bakımında kilit öneme sahip değişkenlerden birisi de ailelerin ekonomik
düzeyleridir. Çünkü bakım verme işi, sosyo-psikolojik desteğin yanı sıra ekonomik bir
gücün de olmasını gerektirmektedir. Yaşlının artan sağlık sorunları ve sağlık giderleri ile
birlikte düşünüldüğünde bakım verme, gelir ile doğru orantılı bir hal almaktadır.
Tablo 14: Katılımcıların Ailelerinin Toplam Aylık Gelir Durumuna Göre Frekans
ve Yüzdelik Dağılımları
Toplam aylık geliri f %
0-1700 TL 163 35,7
1701-3400 TL 176 38,6
3400+ TL 117 25,7
Toplam 456 100,0
Tablo ve grafik incelendiğinde, katılımcıların %35,7’inin aile aylık gelirinin 0-
1700TL arasında olduğu, %38,6’sının 1701-3400 arasında olduğu ve %25,7’sinin 3400+
TL üzerinde olduğu görülmektedir. Görüşülen ailelerin aylık ortalama gelirlerinin
yansıdığı grafiğe göre, ortalama üçte birinin asgari ücret sınırları içinde gelire sahip
olduğu görülmektedir. Bu durumun, yaşlının bakımına nasıl yansıdığını ileride detaylı bir
şekilde ele alacağız.
0
10
20
30
40
0-1700 TL
1701-3400 TL
3400+ TL
35,7 38,6
25,7
60
3.4. BAKIM VERME İSTATİSTİKLERİ
3.4.1. Ebeveyne Bakma Durumu
Kur’an-ı Kerim’de anne babaya bakma ile ilgili olarak İsra suresi, 23. Ayetinde
“Rabbin şöyle buyurdu: Benden başkasına asla kulluk/ibadet etmeyin. Ana-babanıza iyi
davranın. Şayet anan ya da baban yahut her ikisi senin yanında yaşlanacak olursa, sakın
onlara eza-cefa etme; onları azarlama; bilakis onlara karşı hep tatlı dilli ol. Yine onlara
şefkat ve merhametle kol kanat ger ve şöyle dua et: ‘Rabbim! Nasıl ki onlar beni
küçüklüğümde sevgi ve şefkatle besleyip büyüttülerse sen de onlara öylece sevgi ve
şefkatle muamele et.”152 Buyurulmaktadır. İslam’ın böylesine önem verdiği bir konunun
günümüz toplumlarına nasıl yansıdığı merak edilegelmiştir. Biz bu çalışmada bu ayetin
uygulanma durumunu da merak ederek konuyu ele almaya çalıştık.
Tablo 15: Katılımcıların Ebeveynlerine Bakma Durumuna Göre Frekans ve
Yüzdelik Dağılımları
Bakma durumu f %
Evet 150 33,0
Hayır 304 67,0
Toplam 454 100,0
152 Öztürk, 2014, s.326
Evet33%
Hayır67%
Ebeveyne Bakma Durumu
61
Tablo ve grafik incelendiğinde, katılımcıların %33’ünün ebeveynlerine baktığı,
%67’sinin ise ebeveynlerine bakmadığı görülmektedir. Ebeveynlere bakma veya
bakmama durumlarını etkileyen birçok değişkenden bahsedilebilir. Biz bu çalışmada
bazılarını ele almaya çalıştık. İlerleyen sayfalarda detaylı olarak ele aldığımız bakma
durumunu, eğitim, aylık gelir, kadının çalışma durumu, aynı şehirde yaşama durumu ve
dindarlık gibi değişkenlere göre ele almaya çalıştık.
Tablo 16: Katılımcıların Ebeveynlerine Bakma Şekillerine Göre Frekans ve
Yüzdelik Dağılımları
Ebeveynine nasıl bakıyor? f %
Kendi Evinde Bakıyor 56 31,1
Kısa Ziyaretler 43 23,9
Maddi Destek 23 12,8
Kardeşler Sırasıyla Bakıyor 19 10,6
Altlı Üstlü Oturuyoruz 14 7,8
Yaşlının Evinde Bakıyor 12 6,6
Diğer 13 7,2
Toplam 180 100
Ebeveynine bakanların oranı Tablo 15’te % 33 olarak belirtilmişti. Bu % 33’lük
oranın nasıl dağıldığı ise Tablo 16’da ayrıntılı olarak verilmiştir. Tablo ve grafik
incelendiğinde anne ya da babasına bakanların % 31’i bakımı evde yaptığını ifade
0
10
20
30
40 31,123,9
12,8 10,6 7,8 6,6 7,2
62
etmektedir. % 24’ü kısa ziyaretlerle, % 12,8’i maddi destek sağlayarak, % 10,6’sı
kardeşler arasında dönüşümlü olarak, % 7,8’i altlı üstlü oturarak ve % 6,6’sı da
ebeveyninin evine giderek bakım yaptığını veya ilgilendiğini belirtmiştir.
Görüldüğü gibi bakım deyince akla ilk gelen, anne/babayı kendi evine getirerek
orada bakma durumu ilk tercih olarak karşımıza çıkmaktadır. Bu tercihin dışında aileler
yaşlılarına kısa ziyaretler yaparak, maddi destek sağlayarak veya yukarıda belirttiğimiz
diğer seçeneklerle de bakabilmektedir. Görüşülenlerin ailelerinin yaşça daha ileri
olmaları durumunda kısa ziyaret, maddi destek verme, altlı üstlü oturma veya yaşlının
evine ziyaret yapma durumları azalacaktır.
Tablo 17: Ebeveynlerine Bakmayan Katılımcıların Ebeveynlerine Bakmama
Gerekçelerine Göre Frekans ve Yüzdelik Dağılımları
Bakmama gerekçesi f %
Bakıma muhtaç değiller, kendi kendilerine bakabilecek
durumdalar 240 78,9
Evde bakacak yerim yok 8 2,6
Maddi durumum yeterli değil 10 3,3
Eşim razı değil 1 ,3
Bir kurumda kalıyor 2 ,7
Diğer 43 14,1
Toplam 304 100,0
Tablo ve grafik incelendiğinde, ebeveynlerine bakmayan katılımcıların % 78,9’u
ebeveynlerinin bakıma muhtaç olmadığı için ebeveynlerine bakmadığını ifade ederken,
%2,6’sı evde bakacak yerleri olmadığını, %3,3’ü maddi durumlarının yeterli olmadığını,
0 10 20 30 40 50 60 70 80
Bakıma muhtaç değiller, kendi kendilerine…
Evde bakacak yerim yok
Maddi durumum yeterli değil
Eşim razı değil
Bir kurumda kalıyor
Diğer
63
% 0,3’ü eşinin razı olmadığını, % 0,7’si ebeveyninin bir kurumda kaldığından dolayı
ebeveynine bakmadığını, %14,1’i ise diğer nedenlerden dolayı ebeveynine bakmadığını
ifade ettiği görülmektedir. Diğer nedenler arasında, ebeveynin uzakta olması, diğer
kardeşlerin bakması, kadın eş çalıştığı için bakamaması, başka yakın bir akrabanın
bakıyor olması, bakılacak yaşlıların maddi durumunun iyi olması neticesinde dışarıdan
bakım yardımı alması sayılabilir.
Dünyada ve Türkiye’deki sağlık teknolojileri, sağlıklı yaşam ve insan ömrünün
uzaması kavramlarını dikkate aldığımızda, insanlar geçmişte bakıma muhtaç oldukları
yaşlara, günümüzde ulaştıklarında daha dinç ve kendi kendilerine bakabilecek durumda
oldukları görülecektir. Zira bu hususta Dünya Sağlık Örgütü de yeni yapmış olduğu
sınıflama ile yaş gruplamalarını güncellemiştir. Bu güncellemeye göre 0-17 yaş
arası ergen, 18-65 yaş arası genç, 66-79 yaş arası orta yaş, 80-99 yaş arası yaşlı
kabul edilmektedir. Bizim bu çalışmamızda anne babaların yaş ortalamaları dikkate
alındığında % 20’sinin 80 yaş ve üzerinde olduğu görülecektir. Ebeveynlere bakma oranı
ise % 35 çıkmıştır. Bakma oranının düşük olmasının nedenleri içerisinde belki de en
büyük pay, görüşülen ailelerin ebeveynlerinin yaşlarının düşük olmasındadır. Aşağıdaki
tablo, katılımcıların yaş gruplarına göre ebeveynlerine bakmama gerekçelerini
göstermektedir.
64
Tablo 18: Ebeveynlerin Sağlık Durumlarına Göre Frekans ve Yüzdelik Dağılımları
Sağlık durumları f %
Tansiyon 142 0,29
Şeker 107 0,22
Kalp 77 0,16
Astım 25 0,05
Alzheimer 14 0,03
Bel Fıtığı 15 0,03
Kolesterol 12 0,02
Felçli 16 0,03
Romatizma 14 0,03
Böbrek Yetmezliği 12 0,02
Kanser 9 0,02
Kemik Erimesi 9 0,02
Koah 9 0,02
Göz 5 0,01
İşitme 3 0,01
Yürüyemiyor 3 0,01
Diğer 13 0,03
Toplam 485 100
Tablo ve grafik incelendiğinde katılımcıların ebeveynlerinin sağlık durumları
içerisinde hangi hastalığın daha fazla olduğu görülecektir. Buna göre; tansiyon hastalığı,
% 29 ile en fazla görülme oranına sahiptir. Tansiyonu % 22 ile şeker, % 16 ile kalp
rahatsızlığı takip etmektedir. Diğer hastalıklar % 5’in altında değişik oranlarda
görülmüştür. Bu istatistiklerde birden fazla hastalık belirtilmesine fırsat verilmiştir.
0
0,05
0,1
0,15
0,2
0,25
0,329
22
16
5
65
Tansiyon, şeker, kalp gibi rahatsızlıklar, kişilerin günlük yaşamlarını bakıma muhtaç
olacak derecede etkilemeyen süreğen rahatsızlıklardandır. Bundan dolayı da
görüşülenlerin % 77’si ebeveynine bakmadığını hatta bu 77’lik oranın da % 79’u
ebeveyninin bakıma muhtaç olmadığını belirtmiştir.
3.5. DİNDARLIK İSTATİSTİKLERİ
Dindarlık olgusu, bizim çalışmamıza benzer çalışmalarda dindarlık ölçeği
kullanılarak veya sadece görüşülenlerin dindarlık algıları sorularak ele alınmaktadır. Biz
bu araştırmamızda hem dindarlık algısı hem de dindarlık ölçeği kullanarak dindarlık
olgusunu ele aldık.
Tablo 19: Katılımcıların Dindarlık Düzeylerine Göre Frekans ve Yüzdelik
Dağılımları
Dindarlık düzeyi f %
Orta düzeyin altı 4 ,9
Orta düzey 9 2,0
Orta düzeyin üstü 106 23,2
Yüksek 337 73,9
Toplam 456 100,0
0
20
40
60
80
Ortadüzeyin altı Orta düzey
Ortadüzeyin
üstü
Yüksek
0,92
23,2
73,9
66
Tablo ve grafik incelendiğinde, katılımcıların dindarlık düzeylerinin % 0,9’unun
orta düzeyin altı, % 2’sinin orta düzey, % 23,2’sinin orta düzeyin üzeri ve % 73,9’unun
ise “yüksek” olduğu görülmektedir. Bu grafiğe göre dindarlık ölçeğini değerlendirecek
olursak; dindarlık ölçeğinde 20 soru sorulmuş ve sorulara 1-5 arası cevap puanı
verilmiştir. Bu durumda en düşük 20, en yüksek 100 puan alınabilmektedir.
Puanlamalarda 20-40 arası “orta düzeyin altı”, 40-60 arası “orta düzey”, 60-80 arası “orta
düzeyin üstü” ve 80-100 arası “yüksek” olarak isimlendirilmiştir. Bu sınıflamaya göre
görüşülen ailelerin % 97,1’i orta düzeyin üzerinde dindar çıkmıştır. Orta düzeyin altında
ve dindar olmayanların oranı ise % 2,9 olarak çıkmıştır.
Tablo 20: Katılımcıların Ailelerinin Dindarlık Algılarına Göre Frekans ve
Yüzdelik Dağılımları
Dindarlık düzeyi f %
Çok dindar 20 4,4
Dindar 198 43,4
Orta 227 49,8
Dindar değil 11 2,4
Toplam 456 100,0
Görüşülenlere ailelerinin dindarlık algıları da sorulmuştur. Tablo ve grafiğe göre
katılımcılar, ailelerini % 4,4 oranında çok dindar, % 43,4 oranında dindar, % 49,8
oranında orta düzeyde dindar ve % 2,4 oranında ise dindar görmektedir.
0
10
20
30
40
50
Çok dindarDindar
Orta
Dindar değil
4,4
43,449,8
2,4
67
Tablo 20 ve 21 incelendiğinde ve karşılaştırıldığında yapılan çalışmaya
katılanların dindarlık puanları % 74 oranında “yüksek” çıkmasına rağmen, ailesinin
dindarlık düzeyini “çok dindar” olarak belirtenlerin oranı % 4,4 çıkmıştır. Bu durumda
iki farklı yorum yapılabilir. Birincisi, anne babalarına göre sonraki kuşak, daha dindar
yetişmiş olabilir. İkincisi, dindarlık ölçeğinden alınan puana göre yüksek oranda dindar
çıkan aileler, ebeveynlerinin dindarlıkları noktasında daha düşük bir algıya sahip olabilir.
Bu iki yorumu bir arada değerlendirecek olursak, kendisi anne-babasına göre daha dindar
olan çocuklar, ebeveynlerini kendilerine göre daha az dindar olarak algılamış olabilirler.
Benzer şekilde, ortanın üstü olanları dindarlık bakımından bir arada
değerlendirecek olursak; dindarlık ölçeğinde ortanın üstü ve yüksek olarak belirtilenlerin
oranı toplamda % 97,1 iken, ailelerin dindarlık algıları aynı şekilde değerlendirildiğinde
bu toplam oran % 47,8’de kalmaktadır.
Bu karşılaştırmalardan sonra dindarlık ölçeğinden alınan frekans ve yüzde
oranlarına her bir soru için tek tek bakıldığında Tablo 21’deki sonuçlar ortaya
çıkmaktadır.
Tablo 21: Katılımcıların Dindarlık Ölçeğine Verdikleri Yanıtlara İlişkin
Tanımlayıcı İstatistikler
Kes
inli
kle
kat
ılm
ıyoru
m
Kat
ılm
ıyoru
m
Fik
rim
yok
Kat
ılıy
oru
m
Kes
inli
kle
kat
ılıy
oru
m
Topla
m
Ari
tmet
ik
ort
alam
a
1
Allah’ın varlığına kesinlikle
inanıyor ve bu konuda hiç şüphe
duymuyorum
f 3 3 1 1 448 456
4,95 % 0,7 0,2 0,2 98,2 100,0
2 Beş vakit namazımı düzenli
olarak kılıyorum
f 69 45 102 56 184 456 3,53
% 15,1 9,9 22,4 12,3 40,4 100,0
3
Müslümanların kutsal kitabı
Kur’an-ı Kerim, ayet ve
surelerden meydana gelmiştir
f 3 2 4 5 442 456
4,93 % 0,7 0,4 0,9 1,1 96,9 100,0
4
Namaz kılarken, dua ederken,
oruçlu iken Allah’a yakın
olduğumu düşünerek bir ürperti
ve heyecan duyarım.
f 13 5 37 45 356 456
4,59 % 2,9 1,1 8,1 9,9 78,1 100,0
5
Günlük hayatımda yapacağım
işlerde Allah’ın nasıl
davranmamamızı istediğini
düşünerek karar veriyorum
f 11 8 47 57 333 456
4,52 % 2,4 1,8 10,3 12,5 73,0 100,0
68
6
Hz. Muhammed’in Allah’ın kulu
ve peygamberi olduğuna
inanıyor ve bu konuda hiç şüphe
duymuyorum
f 3 1 1 8 443 3
4,95 % 0,7 0,2 0,2 1,8 97,1 0,7
7 Dua hayatımda önemli bir yere
sahiptir
f 4 2 13 22 415 456 4,85
% 0,9 0,4 2,9 4,8 91,0 100,0
8
İçki, kumar, faiz, falcılık,
büyücülük ve domuz eti yemek
büyük günahlardandır
f 7 1 7 7 434 456
4,89 % 1,5 0,2 1,5 1,5 95,2 100,0
9 Allah’ı hatırladıkça içimde bir
sıkıntı ve isyan uyanıyor
f 47 13 13 18 365 456 4,41
% 10,3 2,9 2,9 3,9 80,0 100,0
10
Bizim Allah’tan geldiğimizi ve
tekrar O’na döneceğimizi
hatırladıkça ölümden
korkmuyorum
f 30 14 35 55 322 456
4,37 % 6,6 3,1 7,7 12,1 70,6 100,0
11
Kur’an-ı Kerim’in, Allah’ın
kelamı olup ayetlerinin
tamamının gerçek olduğuna ve
değişmeden günümüze ulaştığına
inanıyorum
f 7 4 16 10 419 456
4,82 % 1,5 0,9 3,5 2,2 91,9 100,0
12 Orucumu aksatmadan tutarım f 41 12 80 55 268 456
4,09 % 9,0 2,6 17,5 12,1 58,8 100,0
13
İbadetlerimi tam olarak yerine
getirebilecek kadar bilgiye
sahibim
f 11 14 91 92 248 456
4,21 % 2,4 3,1 20,0 20,2 54,4 100,0
14
Ölüm korkusu çoğu zaman bütün
benliğimi kuşatıyor ve içimi
büyük bir sıkıntı kaplıyor
f 95 35 59 39 228 456
3,59 % 20,8 7,7 12,9 8,6 50,0 100,0
15
‘‘Merhamet etmeyene merhamet
olunmaz’’ esasını dikkate alarak
arkadaşlarımla iyi geçinmeye
çalışıyorum.
f 57 18 46 59 276 456
4,05 % 12,5 3,9 10,1 12,9 60,5 100,0
16
Ahiret gününe ve öldükten sonra
dirileceğime inanıyor ve bu
konuda hiç şüphe duymuyorum
f 13 1 6 10 426 456
4,83 % 2,9 0,2 1,3 2,2 93,4 100,0
17
Kur’an-ı Kerim’i düzenli olarak
okuyamıyorum /
dinleyemiyorum
f 124 49 129 42 112 456
2,93 % 27,2 10,7 28,3 9,2 24,6 100,0
18
Müslüman olmak için Kelime-i
Şehadeti din görevlisinin önünde
söylemek şarttır
f 278 18 21 12 127 456
2,32 % 61,0 3,9 4,6 2,6 27,9 100,0
19
Kur’an-ı okurken / dinlerken
büyük bir huzur duymaktayım ve
kendimi rahatlamış hissediyorum
f 11 3 13 23 406 456
4,78 % 2,4 0,7 2,9 5,0 89,0 100,0
20
Allah’ın beni her yerde
gördüğüne inandığımdan günah
işlemekten kaçınıyorum.
f 7 5 29 39 376 456
4,69 % 1,5 1,1 6,4 8,6 82,5 100,0
69
Tablo 22’deki her bir madde dindarlığın farklı bir alt boyutunu ölçmektedir.
Dindarlık; İnanç boyutu, ibadet boyutu, Tecrübe(duygu) boyutu, Bilgi ve etki boyutları
olmak üzere 5 boyutta ele alınıp incelenmektedir. Tablo 22’deki maddelerden 1,6,11 ve
16. maddeler dindarlığın İnanç Boyutunu, 2,12 ve 17 İbadet Boyutunu, 4,9,14,19 Tecrübe
(duygu) boyutunu, 3,8,13,18 Bilgi Boyutunu, 5, 7, 10,15 ve 20. maddeler de Etki
Boyutunu ölçmektedir. Dindarlığın bu alt boyutları ele alındığında ibadet boyutu, bizim
çalışmamızda da benzer çalışmalarda da diğer boyutlara göre daha az puan almıştır.
Mesela Muhammet Bener’in dindarlık ve eş seçimi ile ilgili çalışmasında
dindarlığın inanç boyutu ile ilgili sorular en yüksek ortalamaya sahip olmuşlardır. “Buna
göre; 4 puanın üzerinde yer alan 4 maddeden biri olan “Allah'ın varlığına kesinlikle
inanıyor, bu konuda hiçbir şüphe duymuyorum” (4,45), “Müslümanların kutsal Kitabı
Kur'an-ı Kerim ayet ve surelerden meydana gelmiştir.” (4,41), “Hz. Muhammed'in
Allah'ın kulu ve peygamberi olduğuna inanıyor, bu konuda hiçbir şüphe duymuyorum”
(4,35) ve “Ahiret gününe ve öldükten sonra tekrar dirileceğime inanıyor ve bu konuda hiç
şüphe duymuyorum.” (4,06) aritmetik ortalaması en yüksek olan maddelerdir. İman
esaslarından dördü olan bu maddelerin ortalamaları gösteriyor ki araştırmamızda iman
esasları yoğun şekilde olumlu cevap almıştır.”153
Yine stres ve dindarlık ilişkisi üzerine Behlül Tokur tarafından yapılan doktora
tezinde de örneklem grubu dindarlığın inanç boyutundan yüksek skor almıştır. Şöyle ki;
“Araştırmada örneklem grubuna Dini Hayat Ölçeği’nin alt boyutlarından dini inanç,
ibadet ve duygu boyutu ölçekleri ile içsel dini motivasyon ölçeği uygulanmıştır.
Örneklem grubunun dini inanç boyutundan aldığı ortalama skor x= 15.78 (ss. 0.9), ibadet
boyutundan aldığı ortalama skor x= 15.94 (ss. 4.44), duygu boyutundan aldığı ortalama
skor x= 20.53 (ss. 3.62), içsel dini motivasyon ölçeğinden aldığı ortalama skor ise x=
30.15 (ss. 5.8)’dir. İnanç boyutundan alınabilecek en yüksek skor 16, ibadet boyutundan
alınabilecek en yüksek skor 24, duygu boyutundan alınabilecek en yüksek skor 28, içsel
dini motivasyon ölçeğinden alınabilecek en yüksek skor 40’dır. Örneklem grubunun
inanç boyutundan yüksek, ibadet boyutundan orta, duygu boyutundan yüksek, içsel dini
motivasyon ölçeğinden yüksek skorlar elde ettikleri görülmüştür.”154
153 Bener, 2011, S. 68. 154 Tokur, 2011, s. 132.
70
Bizim bu çalışmamızda aritmetik ortalamalara göre, en yüksek aritmetik ortalama
4,95 ile “Allah’ın varlığına kesinlikle inanıyor ve bu konuda hiç şüphe duymuyorum” ve
“Hz. Muhammed’in Allah’ın kulu ve peygamberi olduğuna inanıyor ve bu konuda hiç
şüphe duymuyorum” maddelerindedir. Bu veri bize görüşülenlerin Allah ve Peygamber
inançlarının oldukça yüksek olduğunu göstermektedir. İbadet boyutunda ise Namaz
ibadeti ile ilgili “Beş vakit namazımı düzenli olarak kılıyorum” ifadesinin aritmetik
ortalaması ile “Kur’an-ı Kerim’i düzenli olarak okuyamıyorum / dinleyemiyorum”
şeklindeki Kur’an ibadeti en düşük ortalamaları almıştır. Bunlara kıyasla oruç ibadeti için
“Orucumu aksatmadan tutarım” 4,09’luk bir aritmetik ortalama çıkmıştır. Bu durumla
ilgili daha görünür bir ibadet olması dolayısıyla diğer ibadetlere göre nispeten daha
yüksek bir oran ortaya çıkmıştır.
3.6. KARŞILAŞTIRMALI ANALİZLER
Çalışmanın bu kısmında bazı değişkenler birbirleriyle karşılaştırılacak, ebeveyne
bakım verme ile bu durumu etkileyebilecek bağımsız değişkenler karşılaştırmalı olarak
ele alınacaktır. Bu tür nicel çalışmalarda, yaş, cinsiyet, gelir durumu, eğitim durumu gibi
bağımsız değişkenler çalışmanın bağımlı değişkeni ile karşılaştırılarak, bağımlı değişken
üzerindeki etkilerine bakılmaktadır.
Biz bu çalışmada, bakım verme bağımlı değişkenini, görüşülen ailelerin eğitim
durumu, ortalama aylık gelirleri, kadın eşin çalışma durumu, ebeveynler ile aynı şehirde
yaşayıp yaşamama durumu ve dindarlık düzeyleri ile karşılaştırarak ele aldık. Yaş
değişkeni ile ilgili karşılaştırmalı analizi yukarıda, bakım vermeme nedenleri anlatılırken
ele almıştık. Cinsiyet değişkeni ile ilgili ise görüşülenlerin sadece kendilerini değil, aile
olarak bakım verip vermediklerini sorguladığımız için, karşılaştırmalı analizlerde cinsiyet
değişkeni yer almamaktadır.
71
Tablo 22: Katılımcıların Kendi Eğitim Seviyelerine Göre Ebeveynlerine Bakma
Durumlarının Karşılaştırılması
Eğitim durumu Tanımlayıcı
istatistik
Ebeveyne bakma
durumu Toplam
Evet Hayır
Okur-yazar f 6 12 18
% 33,3 66,7 100,0
İlkokul f 62 125 187
% 33,2 66,8 100,0
Ortaokul f 17 28 45
% 37,8 62,2 100,0
Lise f 41 63 104
% 39,4 60,6 100,0
Ön lisans f 3 16 19
% 15,8 84,2 100,0
Lisans f 17 51 68
% 25,0 75,0 100,0
Lisansüstü f 4 9 13
% 30,8 69,2 100,0
Toplam f 150 304 454
% 33,0 67,0 100,0
x2=6,947; df=6; p=,326
Tablo incelendiğinde, katılımcıların eğitim durumuna göre ebeveynlerine bakma
durumlarının arasında farklılıklar olduğu ancak bu farklılıkların istatistiksel olarak
anlamlı olmadığı görülmektedir (x2=6,947; p>0,05). Eğitim seviyeleri kendi içinde
değerlendirilmiş olduğu için ancak evet hayır deme yüzdeleri ele alınarak bir yorum
getirilebilir. Fakat bu yorum da aralarında istatistiki bir anlamlılığı ifade etmediği için
yapılmamıştır.
72
Tablo 23: Katılımcıların Eşlerinin Eğitim Durumlarına Göre Ebeveynlerine
Bakma Durumlarının Karşılaştırılması
Eğitim durumu Tanımlayıcı istatistik Ebeveyne bakma durumu
Toplam Evet Hayır
Okur-yazar f 0 4 4
% 0,0 100,0 100,0
İlkokul f 57 109 166
% 34,3 65,7 100,0
Ortaokul f 16 35 51
% 31,4 68,6 100,0
Lise f 40 69 109
% 36,7 63,3 100,0
Önlisans f 3 8 11
% 27,3 72,7 100,0
Lisans f 19 56 75
% 25,3 74,7 100,0
Toplam f 135 281 416
% 32,5 67,5 100,0
x2=4,983; df=5; p=,418
Tablo incelendiğinde, katılımcıların eşlerinin eğitim durumuna göre
ebeveynlerine bakma durumlarının arasında farklılıklar olduğu ancak bu farklılıkların
istatistiksel olarak anlamlı olmadığı görülmektedir (x2=4,983; p>0,05). Tablo 23 ve 24
incelendiğinde en fazla bakım verenler, lise eğitimi almış grup olarak görülmektedir.
Tablo 24: Katılımcıların Aile Aylık Toplam Gelir Durumuna Göre Ebeveynlerine
Bakma Durumlarının Karşılaştırılması
Gelir durumu Tanımlayıcı
istatistik
Ebeveyne bakma
durumu Toplam
Evet Hayır
0-1700 f 56 106 162
% 34,6 65,4 100,0
1701-3400 f 60 116 176
% 34,1 65,9 100,0
3400+ f 34 82 116
% 29,3 70,7 100,0
Toplam f 150 304 454
% 33,0 67,0 100,0
x2=,988; df=2; p=,610
Tablo incelendiğinde, katılımcıların ailelerinin aylık toplam gelir durumuna göre
ebeveynlerine bakma durumlarının arasında farklılıklar olduğu ancak bu farklılıkların
istatistiksel olarak anlamlı olmadığı görülmektedir (x2=,988; p>0,05) gelir seviyelerinin
değişmesi ile bakım germe arasındaki ilişkiye bakıldığında % 5’lik küçük bir farklılaşma
73
dışında önemli bir değişim görülmemektedir. % 5’lik bu küçük değişime göre de gelir
seviyesi arttıkça bakım verme oranı düşmektedir.
Tablo 25: Kadın Eşin Dışarıda Çalışması Durumuna Göre Ebeveynlerine Bakma
Durumlarının Karşılaştırılması
Çalışma durumu Tanımlayıcı
istatistik
Ebeveyne bakma
durumu Toplam
Evet Hayır
Evet, dışarıda
çalışıyor.
f 15 42 57
% 26,3 73,7 100,0
Hayır, çalışmıyor. f 58 83 141
% 41,1 58,9 100,0
Toplam f 73 125 198
% 36,9 63,1 100,0
x2=3,830; df=1; p=,050
Tablo incelendiğinde, erkek katılımcıların eşlerinin dışarıda çalışması durumuna
göre ebeveynlerine bakma durumlarının arasında farklılıklar olduğu ancak bu
farklılıkların istatistiksel olarak anlamlı olmadığı görülmektedir (x2=3,830; p>0,05).
Tablo genel olarak ele alınacak olursa dışarıda çalışan kadınların % 26,3’ü ebeveynlerine
baktığını ifade etmişken bu oran çalışmayan kadınlarda % 41,1’e yükselmiştir.
Tablo 26: Katılımcıların Ebeveynleri İle Aynı Şehirde Yaşama Durumuna Göre
Ebeveynlerine Bakma Durumlarının Karşılaştırılması
Aynı şehirde
yaşama durumu
Tanımlayıcı
istatistik
Ebeveyne bakma
durumu Toplam
Evet Hayır
Evet f 108 145 253
% 42,7 57,3 100,0
Hayır f 42 159 201
% 20,9 79,1 100,0
Toplam f 150 304 454
% 33,0 67,0 100,0
x2=24,044; df=1; p=,000
Tablo incelendiğinde, katılımcıların ebeveynleri ile aynı şehirde yaşaması
durumuna göre ebeveynlerine bakma durumlarının arasında farklılıklar olduğu ve
74
farklılıkların istatistiksel olarak anlamlı olduğu görülmektedir. (x2=24,044; p<0,05).
Ebeveynleri ile aynı şehirde yaşayan katılımcıların % 42,7’si ebeveynlerine bakarken,
ebeveynleri ile aynı şehirde yaşamayan katılımcıların % 20,9’u ebeveynlerine
bakmaktadır. Bu istatistiklere göre, ebeveynler ile aynı şehirde yaşamak, bakım verme
oranını olumlu şekilde değiştirmektedir.
Tablo 27: Katılımcıların Yaş Gruplarına Göre Ebeveynlerine Bakmama
Gerekçelerinin Karşılaştırılması
Yaş
grubu
Tanımlayıcı
istatistik
Ebeveyne bakmama gerekçesi
Toplam
Bakıma
muhtaç
değiller,
kendi
kendilerine
bakabilecek
durumdalar
Evde
bakacak
yerim
yok
Maddi
durumum
yeterli
değil
Eşim
razı
değil
Bir
kurumda
kalıyor
Diğer
24-33
yaş
f 33 1 1 0 0 1 36
% 91,7 2,8 2,8 0,0 0,0 2,8 100,0
34-43
yaş
f 97 3 4 0 0 9 113
% 85,8 2,7 3,5 0,0 0,0 8,0 100,0
44-53
yaş
f 80 3 2 0 2 14 101
% 79,2 3,0 2,0 0,0 2,0 13,9 100,0
54-63
yaş
f 27 1 3 1 0 15 47
% 57,4 2,1 6,4 2,1 0,0 31,9 100,0
63+ yaş f 3 0 0 0 0 4 7
% 42,9 0,0 0,0 0,0 0,0 57,1 100,0
Toplam f 240 8 10 1 2 43 304
% 78,9 2,6 3,3 0,3 0,7 14,1 100,0
x2=43,252; df=20; p=,002
Tablo incelendiğinde, katılımcıların yaş gruplarına göre ebeveynlerine bakmama
gerekçelerinin istatistiksel olarak anlamlı düzeyde farklılaştığı görülmektedir (x2=43,252;
p<0,05). Ebeveynlerinin kendilerine bakacak durumları olması nedeniyle ebeveynlerine
bakmayan katılımcılarda 24-33 yaş grubundaki katılımcılar en yüksek orana sahiptir.
Tablo dikkatlice incelendiğinde katılımcıların yaş oranı arttıkça, “Bakıma muhtaç
değiller, kendi kendilerine bakabilecek durumdalar” seçeneğine verilen cevap
düşmektedir. Bu da gösteriyor ki bakıma muhtaç olan anne babalar için görüşülen
katılımcıların yaşları daha yukarıda olmalıdır. Yapılacak benzer çalışmalarda
katılımcıların yaşları 63 ve yukarısı seçilebilirse kendi kendilerine bakamayacak durumda
olan bakıma muhtaç anne babaların oranı daha yüksek çıkacaktır. Hatta 63 yaş ve üzeri
olan katılımcıların anne babalarının 80 yaş civarında olacakları düşünülürse, bu grupta
75
bakıma muhtaç olmama oranı % 43 olarak belirmiş ve bu veri de dünya sağlık örgütünün
yeni yaş gruplamasını doğrular niteliktedir.
Tablo 28: Katılımcıların Dindarlık Düzeylerine Göre Ebeveynlerine Bakma
Durumlarının Karşılaştırılması
Dindarlık düzeyi Tanımlayıcı
istatistik
Ebeveyne bakma
durumu Toplam
Evet Hayır
Orta düzeyin altı f 1 3 4
% 25,0 75,0 100,0
Orta düzey f 5 4 9
% 55,6 44,4 100,0
Orta düzeyin üstü f 32 74 106
% 30,2 69,8 100,0
Yüksek f 112 223 335
% 33,4 66,6 100,0
Toplam f 150 304 454
% 33,0 67,0 100,0
x2=2,592; df=3; p=,459
Tablo incelendiğinde, katılımcıların dindarlık düzeylerine göre ebeveynlerine
bakma durumlarının arasında farklılıklar olduğu ancak bu farklılıkların istatistiksel olarak
anlamlı olmadığı görülmektedir (x2=2,592; p>0,05). Dindarlık düzeyleri, bakım verme
oranlarını doğrudan etkilememektedir. Farklı dindarlık düzeylerinde bakım verme
artmakta ya da azalmaktadır. Çalışma yaptığımız grubun % 73,9’unun yüksek dindarlık
düzeyine sahip olduğu hatırlanacak olursa, bakım verme oranı bu grupta üçte bir oranında
kalmıştır.
76
Tablo 29: Katılımcıların Ailelerinin Dindarlık Düzeylerine Göre Ebeveynlerine
Bakma Durumlarının Karşılaştırılması
Dindarlık düzeyi Tanımlayıcı
istatistik
Ebeveyne bakma
durumu Toplam
Evet Hayır
Çok dindar F 6 14 20
% 30,0 70,0 100,0
Dindar F 66 132 198
% 33,3 66,7 100,0
Orta F 73 152 225
% 32,4 67,6 100,0
Dindar değil F 5 6 11
% 45,5 54,5 100,0
Toplam F 150 304 454
% 33,0 67,0 100,0
x2=,894; df=3; p=,827
Tablo incelendiğinde, katılımcıların ailelerinin dindarlık düzeylerine göre
ebeveynlerine bakma durumlarının arasında farklılıklar olduğu ancak bu farklılıkların
istatistiksel olarak anlamlı olmadığı görülmektedir (x2=,894; p>0,05). Bu grupta dindar
ve orta düzey dindar olan ailelerin toplam oranı % 93 seviyelerinde olduğu için bakım
verme eğilimleri grubun genelinde olduğu gibi üçte bir oranında kalmıştır.
77
SONUÇ
Bu araştırmada, dindarlık ile yaşlı bakımı arasındaki ilişkiyi görmek amacıyla,
önceden geçerliliği tespit edilmiş bir dindarlık ölçeği ile görüşülen ailelerin dindarlık
düzeyleri ölçülmüş, demografik ve yaşlı bakımı ile ilgili olarak hazırlanan ankete dayalı
veriler ile dindarlık düzeyleri karşılaştırılmış ve dindarlığın yaşlı bakımını hangi yönde
etkilediği ortaya koyulmaya çalışılmıştır. Buna göre, çalışmamızın ana hipotezi ve alt
hipotezleri değerlendirilmiştir. Hipotezlerin değerlendirilmesine geçmeden önce genel
olarak çalışma grubunun özelliklerinin hatırlanması yerinde olacaktır.
Mart 2018’de Isparta’da yapılan ankette 237’si kadın, 219’u erkek toplam 456 aile
bireyi ile görüşülmüştür. Katılımcıların belli bir yaşın üzerinde olmasına özen gösterilmiş
ve ebeveynleri 65 yaş altında olan aileler ile görüşülmemiştir. Görüşülen ailelere anne,
baba, kayınvalide ve kayınbabalarının yaşları da sorulmuş bu sorular neticesinde anne ve
kayınvalidelerin hayatta olma oranı, baba ve kayınbabalara göre daha fazla çıkmıştır. Bu
da kadın yaşlı nüfusunun erkek yaşlı nüfusundan yüksek olduğunu göstermekte ve
Türkiye geneli ile benzerlik arz etmektedir.
Ebeveynlerin yaşı kadar çocukları ile aynı şehirde yaşama durumları da yaşlı
bakımını etkileyen faktörler arasında olabilir düşüncesiyle, görüşülen ailelere
ebeveynlerinin nerede yaşadıkları sorulmuş ve % 56’sının aynı şehirde yaşadığı
görülmüştür. Benzer şekilde yaşlı bakımını etkileyebilecek bir diğer değişken, ailede
kadının çalışma durumu olarak görülmüş ve kadın eşin çalışıp çalışmadığı ailelere
sorulmuştur. Buna göre ailelerde kadının çalışma oranı % 29’da kalmış ve % 71’nin
çalışmadığı görülmüştür.
Yaşlıya bakım verme istatistiklerine göre ailelerin % 33’ü yaşlısına baktığını ifade
etmiştir. Bu % 33’lük kesimin yaklaşık üçte biri (% 31) ebeveynine evinde bakmaktadır.
Yaklaşık dörtte biri (% 24) kısa ziyaretlerle yaşlı ile ilgilendiğini ifade etmiştir. Yaşlısına
bakmadığını söyleyen % 67’lik kesim ise büyük oranda (% 79) yaşlının kendi kendine
bakabilecek durumda olduğunu gerekçe göstermiştir.
Dindarlık ölçeğinden alınan verilere göre katılımcıların % 74’ünün yüksek
düzeyde dindar olduğu görülmektedir. Aileleri hakkındaki dindarlık algıları ise daha çok
orta düzey dindar oldukları yönündedir (% 50). Dindarlık ölçeğinde yer alan 20 soruya
verilen yanıtlar ayrı ayrı ele alındığında, dindarlığın farklı alt boyutlarının bireyler üzerine
farklı yansıdığı görülecektir. Buna göre ibadet alt boyutundan alınan puanlar, diğer alt
78
boyutlara göre daha düşük çıkarken inanç boyutundan alınan puanlar en yüksek puanlar
olmuştur.
Bu genel bilgilerin ardından ana ve alt hipotezleri değerlendirecek olursak;
“Ailelerin dindarlık düzeyleri arttıkça yaşlılarına evde bakma eğilimleri de
artmaktadır.” Şeklinde olan ana hipotezimiz, tablo 29’daki verilere göre p değeri
0,05’ten büyük olduğu için (P=0,827) yani istatistiksel bir anlamlılık olmadığı için
doğrulanamamıştır. Bir diğer ifadeyle yanlışlanmıştır.
Alt hipotezlerimizden birincisi “Ailelerin eğitim düzeyleri arttıkça yaşlılarına
evde bakma eğilimleri artmaktadır” şeklindedir. Tablo 23’e göre katılımcıların eğitim
durumuna göre ebeveynlerine bakma durumları arasında farklılıklar olduğu ancak bu
farklılıkların istatistiksel olarak anlamlı olmadığı görülmektedir (P=0,326). Bu durumda
birinci alt hipotezimiz yanlışlanmıştır.
İkinci alt hipotezimiz “Ailelerin gelir düzeyleri arttıkça yaşlılarına evde bakma
eğilimleri artmaktadır” şeklindedir ve Tablo 25’e göre katılımcıların ailelerinin aylık
toplam gelir durumuna göre ebeveynlerine bakma durumlarının arasında farklılıklar
olduğu ancak bu farklılıkların istatistiksel olarak anlamlı olmadığı görülmektedir
(P=0,610)). Bu durumda ikinci alt hipotezimiz de yanlışlanmıştır.
Üçüncü alt hipotezimiz “Ailede kadının çalışma durumu yaşlılarına evde bakma
eğilimlerini artırmaktadır” şeklindedir ve Tablo 26’ya göre kadınların dışarıda çalışması
durumuna göre ebeveynlerine bakma durumlarının arasında farklılıklar olduğu ancak bu
farklılıkların istatistiksel olarak anlamlı olmadığı görülmektedir (P=0,05). Bu durumda
üçüncü alt hipotezimiz de yanlışlanmıştır.
Dördüncü alt hipotezimiz “Ailelerin aynı yerleşim yerinde yaşayan yaşlılarına
evde bakma eğilimleri daha yüksektir” şeklindedir ve Tablo 27’ye göre katılımcıların
ebeveynleri ile aynı şehirde yaşaması durumuna göre ebeveynlerine bakma durumlarının
arasında farklılıklar olduğu ve farklılıkların istatistiksel olarak anlamlı olduğu
görülmektedir. (P=0,00) Bu durumda dördüncü alt hipotezimiz doğrulanmıştır. Bu
istatistiklere göre, ebeveynler ile aynı şehirde yaşamak, bakım verme oranını olumlu
şekilde değiştirmektedir.
Beşinci alt hipotezimiz “Ailelerin Ebeveynlerine bakma/bakmama durumları ile
aile bireylerinin yaşları arasında anlamlı bir ilişki vardır.” Şeklindedir ve Tablo 18’e göre
katılımcıların yaş gruplarına göre ebeveynlerine bakmama gerekçelerinin istatistiksel
79
olarak anlamlı düzeyde farklılaştığı görülmektedir. (P=0,002) Katılımcıların yaş oranları
düştükçe, ebeveyninin bakıma muhtaç olamadığını ifade etme oranı artmaktadır.
Yapılan bütün analizlere göre ana hipotezimiz ve üç alt hipotezimiz yanlışlanırken
iki alt hipotez doğrulanmıştır. Sonuç olarak, yaşlının yaşı ilerledikçe ve aynı şehirde
yaşanıyorsa bakım verme oranı artmaktadır. Diğer yanlışlanan hipotezler
değerlendirildiğinde eğitim durumunun, gelir durumunun, kadın çalışma durumunun ve
dindarlığın yaşlı bakımında doğrudan anlamlı bir etkisinin olmadığı saptanmıştır. Yaşlı
bakımı için yaptığımız nicel çalışmanın dışında, yapılabilecek nitel çalışmalarla konu
daha fazla aydınlatılabilir.
80
KAYNAKÇA
Albayrak, Sevil- Âşık, Elif. (2014). Hasta ve Yaşlı Psikolojisi, Hasta ve Yaşlı Hizmetleri.
Ankara: Vize Yayıncılık.
Aldemir, Osman. (2014). Kur’an-ı Kerim ve Sünnette Yaşlanma ve Yaşlılık, İstanbul:
Beyan Yayınları.
Arpacı, Fatma. (2016). “Geçmişten Günümüze Yaşlılık”, (ed.) Harun Ceylan, Yaşlılık
Sosyolojisi, Ankara: Nobel Akademik Yayıncılık.
Arslan, Abdurrahman. (2012). “Yeni Bir Sosyal Dünya için; Eve Dönüş”. Savrulan
Dünyada Aile Sempozyumu. İstanbul: SEKAM Yayınları.
Artan, Taner. (2017). Yaşlılarla Sosyal Hizmet. Ankara: Sabev Yayınları.
Ayas, Mehmet Rami. (1991). Türkiye'de İlk Tarikat Zümreleşmeleri Üzerine Din
Sosyolojisi Açısından Bir Araştırma. Ankara: Ankara Üniversitesi Basımevi.
Aydın, Mustafa. (1997) Kurumlar Sosyolojisi. Ankara: Vadi Yayınları.
Aydın, Mustafa. (2012). “Ailenin Geleceği”. Savrulan Dünyada Aile Sempozyumu.
İstanbul: Sekam Yayınları.
Aydın, Mustafa. vd., (2011), Türkiye’de Aile, Aile’nin yapısal özellikleri, İşlevleri ve
Değişimi, SEKAM Yayınları, İstanbul.
Aytaç, Ahmet Murat. (2015). Ailenin Serencamı, Türkiye’de Modern Aile Fikrinin
Oluşması. Ankara: Dipnot Yayınları.
Bal, Hüseyin. (2001). Bilimsel Araştırma Yöntem ve Teknikleri, Isparta: SDÜ Basımevi.
Baran, Aylin Görgün. (2005). Yaşlı ve Aile İlişkileri Ankara Örneği. Ankara: T.C
Başbakanlık Aile ve Sosyal Araştırmalar Genel Müdürlüğü.
Bener, Muhammet. (2011). Dindarlık-Eş seçimi ilişkisi (SDÜ örneği). (Basılmamış
Yüksek lisans tezi). Isparta: Süleyman Demirel Üniversitesi, Sosyal Bilimler
Enstitüsü.
Berger, L. Peter. (1993). Dinin Sosyal Gerçekliği. (Çev.Ali Coşkun). İstanbul: İnsan
Yayınları.
Bilgiseven, Amiran Kurtkan. (1985). Din Sosyolojisi. İstanbul: Filiz Kitapevi.
Can, İsmail. (2016). “Ailenin Tarihsel Gelişimi: Dünü, Bugünü ve Yarını”. (ed.) Mustafa
Aydın. Sistematik Aile Sosyolojisi. Konya: Çizgi Kitabevi.
Canatan, Kadir- Yıldırım Ergün. (2013). Aile Sosyolojisi. İstanbul: Açılım Kitap.
81
Ceylan, Harun. (2015). “Sosyal Değerden Sosyal Soruna Yaşlılık”. (ed.) Harun Ceylan.
Modern Hayat ve Yaşlılık. Ankara: Nobel Akademik Yayıncılık.
Danış, M. Zafer.(2004). Yaşlıların Evde Bakım Gereksinimleri ve Evde Bakıma İlişkin
Düşünceleri. Ankara: Türkiye Güçsüzler Ve Kimsesizlere Yardım Vakfı Yayını.
Dikeçligil, F. Beylü. (2014). “Aileye Dair Kabullerin Ezber Bozumu”. (ed.) Mustafa
Aydın, Aile Sosyolojisi Yazıları. İstanbul: Açılım Kitap.
Doğan, İsmail. (1995). Sosyoloji. Ankara: Sistem Yayıncılık.
Doğan, İsmail. (2009). Dünden Bugüne Türk Ailesi. Ankara: Atatürk Kültür Merkezi.
Dündar, Özge Zeybekoğlu. (2012). “Değişen Ve Değişmeyen Yönleriyle Aile: Yapısı,
Türleri, İşlevleri”. (ed.) Nurşen Adak. Değişen Toplumda Değişen Aile Sosyolojik
Tartışmalar. Ankara: Siyasal Kitapevi.
Efe, Adem. (2013). Dini Gruplar Sosyolojisi, İstanbul: Dönem Yayıncılık.
Efe, Adem. Aydemir, Mücahit. (2015). “Yaşlı Kadın Olmak: Psiko-Sosyolojik Kuramlar
Çerçevesinde Yaşlılık ve Kadın - Isparta Huzurevi Örneği”, Süleyman Demirel
Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi. S.34.
Erkal, Mustafa E. (1993). Sosyoloji (Toplum Bilimi). İstanbul: Der Yayınları.
Freyer, Hans. (1933). Sosyolojiyi Giriş. Ankara: Sevinç Matbaası.
Freyer, Hans. (1964). Din Sosyolojisi. (Çev. Turgut Kalpsüz). Ankara: Ankara
Üniversitesi Basımevi.
Günay, Ünver. (1996). Din Sosyolojisi Dersleri. Kayseri: Erciyes Üniversitesi Yayınları.
Gürcan, Ayşen. (2012) “Asagem Araştırmaları Bağlamında Ailenin Gidişatı, Sorunları
ve Önlemler”. Savrulan Dünyada Aile Sempozyumu. İstanbul: Sekam Yayınları.
Hablemitoğlu, Şengül- Özmete, Emine. (2010). Yaşlı Refahı, Yaşlılar için Sosyal Hizmet.
Ankara: Kilit Yayınları.
Hökelekli, Hayati. (2008). Din Psikolojisi. Ankara: Türk Diyanet Vakfı Yayınları.
Kalınkara Velittin, (2011). Temel Gerontoloji, Yaşlılık Bilimi. Ankara: Nobel Yayıncılık.
Karahan, Azize - Güven, Seval. (2002). “Yaşlılıkta Evde Bakım”. Geriatri, C. 5. S. 4.
ss.155-159.
82
Kaya, Kamil. (1998). Sosyolojik Açıdan Türkiye’de Din - Devlet İlişkileri ve Diyanet
İşleri Başkanlığı. İstanbul: Süleyman Demirel Üniversitesi Fen Edebiyat
Fakültesi.
Kehrer, Günter. (1992). Din Sosyolojisi (Çev. Semahat Yüksel). İstanbul: Kubbealtı
Neşriyat.
Kır, İbrahim. (2011). “Toplumsal Bir Kurum Olarak Ailenin İşlevleri”. Elektronik Sosyal
Bilimler Dergisi. C.10, S.36. ss.381-404.
Koçak, Abdullah. vd., (2010), Türkiye’de Aile Değerleri Araştırması, T.C Başbakanlık
Aile ve Sosyal Araştırmalar Genel Müdürlüğü, Ankara.
Kongar, Emre. (1993). Türkiye Üzerine Araştırmalar. İstanbul: Remzi Kitabevi.
Korkmaz, Nilüfer. (2014). “Türkiye’de Yaşlılık Ve Sosyal Politika-Yaşlılık Politikadan
Ayrı Düşünülebilir mi?”. (Der.) Nilüfer Korkmaz, Suzan Yazıcı. Küreselleşme Ve
Yaşlılık, Eleştirel Gerontolojiye Giriş. Ankara: Ütopya Yayınları.
Köktaş, M. Emin. (1993). Türkiye'de Dini Hayat, İzmir Örneği. İstanbul: İşaret Yayınları.
Köroğlu, Muhammet Ali. – Köroğlu. Cemile Zehra, (2016) “Değişen Yaşlılık Olgusu ve
İslami Perspektiften Değerlendirilmesi”, The Journal Of Academic Social
Science Studies. Sayı.48.
Marshall, Gordon. (2009). Sosyoloji Sözlüğü. Ankara: Bilim ve Sanat Yayınları,
Mavili, Aliye. (2015) “Yaşlılık, Yaşlanma ve Sosyal Hizmet”, (ed.) Harun Ceylan,
Modern Hayat ve Yaşlılık. Ankara: Nobel Akademik Yayıncılık.
Mehmedoğlu, Ali Ulvi. (2004). Kişilik ve Din. İstanbul: Dem Yayınları.
Nacak, İbrahim- Karaarslan, Faruk. (2016) “Ailenin Yapısı: Bir Sistem Olarak Aile”.
(ed.) Mustafa Aydın. Sistematik Aile Sosyolojisi. Konya: Çizgi Kitabevi.
Nirun, Nihat. (1994). Sistematik Sosyoloji Yönünden Aile ve Kültür. Ankara: Atatürk
Kültür, Dil ve Tarih Yüksek Kurumu Atatürk Kültür Merkezi Yayını.
Okumuş, Ejder. (2005). Gösterişçi Dindarlık. İstanbul: Ark Kitapları, Özgü Yayıncılık.
Onay, Ahmet. (2004). Dindarlık Etkileşim ve Değişim. İstanbul: Dem Yayınları.
Onur, Bekir. (2004). Gelişim Psikolojisi. Ankara: İmge Kitapevi.
Ortaylı, İlber.(2009). Osmanlı Toplumunda Aile. İstanbul: Timaş Yayınları.
Özdemir, Şuayıp. – Torlak, Ömer.- Vatandaş, Celalettin. (2013), Aile Yaşam Döngüsü
ve Tüketim, İstanbul, Sekam Yayınları.
83
Öztop, Hülya. - Şener, Arzu. - Güven, Seval. (2008). Evde Bakımın Yaşlı Ve Aile
Açısından Olumlu Ve Olumsuz Yönleri. Yaşlı Sorunları Araştırma Dergisi, S.1.
ss.39-49.
Öztürk, Mustafa. (2014). Kur’an-ı Kerim Meali, Anlam ve Yorum Merkezli Çeviri.
Ankara: Ankara Okulu Yayınları.
Öztürk, Yusuf. (2017). Ergenlerde Dindarlık İle Öznel İyi Oluş Arasındaki İlişkinin
İncelenmesi (Çarşamba Örneği). (Basılmamış Yüksek Lisans Tezi). Çorum: Hitit
Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü.
Sarı, Özgür. (2016). “Aile Kurumu ve Ailenin Tanımı”. (ed.) Mustafa Aydın. Sistematik
Aile Sosyolojisi. Konya: Çizgi Kitabevi.
Sarıkavak, Kazım. (2017) “Türk-İslam Geleneğinde Yaşlılara Verilen Değer”, Ahi Evran
Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi (AEÜSBED). Cilt.3, Sayı.2.
Sayar, Kemal. (2012). “Modern Çağda Ailenin Dönüşümü”. Savrulan Dünyada Aile
Sempozyumu. İstanbul: Sekam Yayınları.
Saygılı, Sefa. (2014). Yaşlılık Psikolojisi. İstanbul: Türdav Yayın Grubu.
Sevil, Hüseyin Tekin. (2005). Yaşlılığın Sosyal Anatomisi. Ankara: Sabev Yayınları.
Subaşı,Necdet. (2014). Türkiye’de dini hayat araştırması. Ankara: Yayınevi yok.
Subaşı, Necdet. (2016). “Toplumsal Değişme, Aile ve Yeni Risk Alanları”. (ed.) Mustafa
Aydın. Sistematik Aile Sosyolojisi. Konya: Çizgi Kitabevi.
Sönmez, Özlem Altunsu. (2016). “Dindarlığın ölçülebilirliği üzerine geliştirilen dindarlık
ölçekleri”, SEFAD.
Şentürk, Ünal. (2018). Yaşlılık Sosyolojisi, Yaşlılığın Toplumsal Yörüngeleri, Bursa: Dora
Yayınları.
Taşğın, Ahmet. (2015) “ Kuran’da Aileyi Oluşturan Kelime Kadrosu ve Ailenin Arka
Planı”. Aile Sempozyumu, Tebliğler. Ankara: Medeniyet Vakfı Yayınları.3
Taşkesen, Canan Gönüllü, (2012). Türkiye’de Yaşlılık ve Evde Yaşlı Bakımı: Resmi Karar
ve Uygulamaların Yerinde Tespiti (Isparta İli Araştırması). Isparta: Süleyman
Demirel Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü. (Yayınlanmamış Yüksek Lisans
Tezi).
Tekin, Mustafa. (2004). “Dindarlık Bağlamında Amel-i Salih Kavramına Sosyolojik Bir
Yaklaşım”. Dindarlık Olgusu Sempozyumu Tebliğ ve Müzakereleri. İstanbul:
Kurav Yayınları.
84
Tekin, Mustafa. (2012). “Sekülerleşme Bağlamında Aile ve Kadın”. Savrulan Dünyada
Aile Sempozyumu. İstanbul: SEKAM Yayınları.
Tufan, İsmail. (2003). Modernleşen Türkiye’de Yaşlılık ve Yaşlanmak Yaşlanmanın
Sosyolojisi, İstanbul: Anahtar Kitaplar.
Tufan, İsmail. (2016). Antik Çağ’dan Günümüze Yaşlılık ve Yaşlanma. Ankara: Nobel
Yayınları.
Tokur, Behlül. (2011). Stres-Dindarlık İlişkisi Üzerine Bir Araştırma, (Basılmamış
Doktora Tezi), Erzurum: Atatürk Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü.
Wach, Joachim. (1995). Din Sosyolojisi. (Çev. Ünver Günay). İstanbul: İfav Yayınları.
Yaparel, Recep. (1987). "Dinin Tarifi Mümkün mü?". Dokuz Eylül Üniversitesi İlahiyat
Fakültesi Dergisi. S.IV. ss.153-201
Yıldız, Murat. (2006). Ölüm Kaygısı ve Dindarlık. İzmir: İzmir İlahiyat Vakfı Yayınları.
Yılmaz, Hüseyin. (2014). Din ve Dindarlık. İstanbul: Hikmetevi Yayınları.
Yılmaz, Sinan. (2012). Türkiye’de Ailenin Dönüşümü. İstanbul: Divan Kitap.
Zimmerman, Carle C. (1964). Yeni Sosyoloji Dersleri. İstanbul: Fakülteler Matbaası.
İnternet kaynakları
www.tuik.gov.tr/PreIstatistikTablo.do?istab_id=945
https://www.nufusu.com/il/isparta-nufusu
http://www.tuik.gov.tr/PreHaberBultenleri.do?id=27595
https://www.ntv.com.tr/ekonomi/yasli-nufus-orani-son-bes-yilda-yuzde-17-artti turkiyenin-yasli-nufus-
istatisti,MPUDRIg35kOR6OBT_mO8yw
https://www.endeksa.com/analiz/isparta/merkez/demografi#egitimhttp://www.tuik.gov.tr
http://www.tuik.gov.tr/PreHaberBultenleri.do?id=27694
http://sosyolojisi.com/cagdas-sosyoloji-teorileri/1530.html
85
EKLER
Değerli katılımcılar, bu anket soruları dindarlık düzeyiniz ile ebeveynlerinize bakım verme durumunuzu
karşılaştırmak amacıyla bilimsel bir çalışma kapsamında oluşturulmuştur. Bu çalışmanın sonuçları sadece bilimsel amaçlar
için kullanılacak olup, kesinlikle üçüncü kişilerle paylaşılmayacaktır. Çalışmanın başarılı olabilmesi için anket sorularına
içtenlikle cevap verilmesi ve boş soru bırakılmaması önem arz etmektedir. Katılımınız ve yardımlarınız için şimdiden teşekkür
ederim.
Öğretim Görevlisi Demir DİNİPAK
KİŞİSEL BİLGİ FORMU (EK-1)
1. Cinsiyetiniz: ( ) 1. Kadın ( ) 2. Erkek
2. Yaşınız: ____________
3. Ebeveyn hayatta mı? 1. Anne ( ) Evet ( ) Hayır
2. Baba ( ) Evet ( ) Hayır
3. Kayın Valide ( ) Evet ( ) Hayır
4. Kayın Baba ( ) Evet ( ) Hayır
4. Ebeveyniniz ile aynı şehirde mi yaşıyorsunuz?
( ) Evet ( ) Hayır ise nerede yaşıyor? ____________________
5. Anne Yaşı:__________ Baba Yaşı__________
6. Ailenin eğitim durumu? Kendisi:____________ Eşi:______________
7. Mesleğiniz: Kendisi:____________ Eşi:______________
8. Ailenin toplam gelir durumu: _______________
9. Ebeveyninize bakıyor musunuz? ( ) 1. Evet ( ) 2. Hayır
“Evet” ise 10. sorudan devam ediniz.
“Hayır” ise 11. soruya atlayınız.
10. Nasıl bakıyor?
_____________________________________________________________________________
11. Bakmama gerekçeniz nedir?
Bakıma muhtaç değil/ler. Kendi kendilerine bakabilecek durumdalar. ( )
Evde bakacak yerim yok. ( )
Maddi durumum yeterli değil. ( )
Bakacak kimse yok. ( )
Eşim razı değil. ( )
Bir kurumda kalıyor. ( )
Diğer _________________________________________________________
12. Ebeveyninizin sağlık durumu hakkında bilgi verebilir misiniz?__________________
____________________________________________________________________
13. Dindarlık bakımından ailenizi nasıl değerlendiriyorsunuz?
(1) Çok dindar (2) Dindar (3) Orta (4) Dindar değil (5) Hiç dindar değil
86
DİNDARLIK ÖLÇEĞİ (EK 2)
DİNDARLIK ÖLÇEĞİ 1 2 3 4 5
1 Allah’ın varlığına kesinlikle inanıyor ve bu konuda hiç şüphe
duymuyorum
2 Beş vakit namazımı düzenli olarak kılıyorum
3 Müslümanların kutsal kitabı Kur’an-ı Kerim, ayet ve surelerden
meydana gelmiştir
4 Namaz kılarken, dua ederken, oruçlu iken Allah’a yakın
olduğumu düşünerek bir ürperti ve heyecan duyarım.
5 Günlük hayatımda yapacağım işlerde Allah’ın nasıl
davranmamamızı istediğini düşünerek karar veriyorum
6 Hz. Muhammed’in Allah’ın kulu ve peygamberi olduğuna
inanıyor ve bu konuda hiç şüphe duymuyorum
7 Dua hayatımda önemli bir yere sahiptir
8 İçki, kumar, faiz, falcılık, büyücülük ve domuz eti yemek büyük
günahlardandır
9 Allah’ı hatırladıkça içimde bir sıkıntı ve isyan uyanıyor
10 Bizim Allah’tan geldiğimizi ve tekrar O’na döneceğimizi
hatırladıkça ölümden korkmuyorum
11
Kur’an-ı Kerim’in, Allah’ın kelamı olup ayetlerinin tamamının
gerçek olduğuna ve değişmeden günümüze ulaştığına
inanıyorum
12 Orucumu aksatmadan tutarım
13 İbadetlerimi tam olarak yerine getirebilecek kadar bilgiye
sahibim
14 Ölüm korkusu çoğu zaman bütün benliğimi kuşatıyor ve içimi
büyük bir sıkıntı kaplıyor
15 ‘‘Merhamet etmeyene merhamet olunmaz’’ esasını dikkate
alarak arkadaşlarımla iyi geçinmeye çalışıyorum.
16 Ahiret gününe ve öldükten sonra dirileceğime inanıyor ve bu
konuda hiç şüphe duymuyorum
17 Kur’an-ı Kerim’i düzenli olarak okuyamıyorum /
dinleyemiyorum
18 Müslüman olmak için Kelime-i Şehadeti din görevlisinin önünde
söylemek şarttır
19 Kur’an-ı okurken / dinlerken büyük bir huzur duymaktayım ve
kendimi rahatlamış hissediyorum
20 Allah’ın beni her yerde gördüğüne inandığımdan günah
işlemekten kaçınıyorum.
87
ÖZ GEÇMİŞ
Adı Soyadı : Demir DİNİPAK
Doğum Yeri ve Yılı : İzmir, 1974
Medeni Hali : Evli
Yabancı Dili : İngilizce
E-posta : [email protected]
Eğitim Durumu
Lise : Isparta Şehit Ali İhsan Kalmaz Lisesi, 1991
Lisans : SDÜ, Fen Edebiyat Fakültesi, Sosyoloji Bölümü.
Mesleki Deneyim
Milli Eğitim Bakanlığı 1998-2017
SDÜ Eğirdir Sağlık Hizmetleri MYO 2017- Görevde