1

TÁC PHẨM BÁO CHÍ, VĂN HỌC, NGHỆ THUẬT VỀ CHỦ ĐỀ HỌC TẬP VÀ LÀM THEO TẤM GƯƠNG BÁC HỒ

2

Chỉđạothựchiện:

Đỗ Trường Sơn ‐ Ủy viên Ban Thường vụ, Trưởng Ban Tuyên giáoTỉnhủyLàoCai.ĐỗViếtLợi‐PhótrưởngBanTuyêngiáoTỉnhủyLàoCai.Bantuyểnchọn:

PhùngNamTrung‐PhóTrưởngphòngTuyêntruyềnvàVănhóavănnghệ,BanTuyêngiáoTỉnhủyLàoCai:Thưký.TrầnNguyên Tuấn ‐ Trưởng phòngTuyên truyền và Văn hóa văn nghệ,BanTuyêngiáoTỉnhủyLàoCai:Thànhviên.NguyễnThịThanhVân‐PhóTrưởngphòngTuyêntruyềnvàVănhóavănnghệ,BanTuyêngiáoTỉnhủyLàoCai:Thànhviên.HồMaiPhương‐ChuyênviênPhòngTuyêntruyềnvàVănhóavănnghệ,BanTuyêngiáoTỉnhủyLàoCai:Thànhviên.HoàngVănHợp‐ChuyênviênPhòngTuyêntruyềnvàVănhóavănnghệ,BanTuyêngiáoTỉnhủyLàoCai:Thànhviên.

3

BANTUYÊNGIÁOTỈNHỦYLÀOCAI

TÁC PHẨM BÁO CHÍ, VĂN HỌC, NGHỆ THUẬT

VỀ CHỦ ĐỀ HỌC TẬP VÀ LÀM THEO TẤM GƯƠNG BÁC HỒ

NHÀXUẤTBẢNVĂNHÓADÂNTỘC

HàNội‐2018

4

5

LỜI NÓI ĐẦU

GópphầntriểnkhaiCuộcvậnđộngvàGiảithưởngsángtác,

quảngbátácphẩmvănhọc,nghệthuật,báochívềchủđề“HọctậpvàlàmtheotấmgươngđạođứcHồChíMinh”,từnăm2008đếnnăm2014độingũvănnghệsĩ,nhàbáotỉnhLàoCaiđãsángtác được hàng nghìn tác phẩm văn học, nghệ thuật, báo chí cangợitưtưởng,đạođức,phongcáchcủaBácHồcũngnhưnhữngtấmgươngđiểnhìnhvềhọctậpvàlàmtheoBáctrênnhiềulĩnhvựccủađờisống.Cùngvớisựlãnhđạo,tổchứcthựchiệnnghiêmtúc, thườngxuyên của cảhệ thống chính trị trong tỉnhvề thựchiện Chỉ thị 03‐CT/TW của Bộ Chính trị (nay là Chỉ thị số 05‐CT/TW),nhữngtácphẩmvănhọc,nghệthuật,báochíviếtvềchủđề:Học tập và làm theo tấm gươngBácHồ đã góp phần quantrọngcủngcốvànângcaochấtlượngcôngtácxâydựngĐảng,bồiđắp tư tưởng chính trị, đạo đức, lối sống, phong cách làm việctrongđộingũcánbộ,đảngviênvàcáctầnglớpnhândân;đónggópvàothànhtựupháttriểncủaLàoCaitrongnhữngnămqua.

6

Trên cơ sở những tác phẩm tham gia Cuộc vận động vàGiảithưởngsángtác,quảngbátácphẩmvănhọc,nghệthuật,báochívềchủđề“HọctậpvàlàmtheotấmgươngđạođứcHồChíMinh” từnăm2008đến2014đãđạt giải và trongkhuônkhổ cho phép, Ban Tuyên giáo Tỉnh ủy lựa chọn một số tácphẩmcóchấtlượng,tiêubiểuchocácthểloạiđểgiớithiệuđếnđộc giả trong cuốn sáchTácphẩmbáochí,vănhọc,nghệ thuậtviếtvềchủđề:HọctậpvàlàmtheotấmgươngBácHồ.

Trongquátrìnhthựchiện,mặcdùđãcốgắng,songcuốnsáchkhôngtránhkhỏinhữngsaisótnhấtđịnh.Rấtmongnhậnđượcýkiếnđónggóp củabạnđọcđể lầnxuấtbản sauđượchoànthiệnhơn.

BANTUYÊNGIÁOTỈNHỦY

7

TÁC PHẨM BÁO CHÍ

8

NGUYỄN VĂN CỰ

HỌC BÁC TỪ NHỮNG ĐIỀU NHỎ NHẤT

Không làm lỡ việc của dân và luôn sâu sát công việc

Những năm đầu thập niên 70 của thế kỷ XX, thực hiện chủtrương vận động đồng bào vùng cao "hạ sơn", đích thân Bí thưHuyệnủyBảoYênkhiấylàđồngchíHàVănHáchđikhảosátthựctếđểgiúpBanThườngvụHuyệnủy ranghịquyết.Tôiđượccửtham gia đi cùngđể ghi chép số liệu.Đoànđi bộdọc triền sôngChảy,quacácbãisoicònbỏhoang.Saumộthồi lặn lội,đếngầntrưachúngtôikhảosátxongbãiLàngQua,tiếptụcquasôngkhảosátbãiChánhVănlàngDằm.Thấycómảngnứabuộcvàogốccâycơibênkia sông, tôiđịnh trèo lêncâygọingười sangđón.Đồngchí Hách liền ngăn lại: “Bây giờ họ nghỉ ăn cơm rồi, gọi thế thìphiềnchodânquá!”‐Rồiđồngchíhỏi:"Cậucóbiếtbơikhông?".Tôithậtthàđáp:"Bơiao,bơihồthìcháubơiđược,cònbơisôngnước chảy thế này cháu chưa bơi bao giờ". Trong đoàn toàn lànamgiới,khôngdodự,ông liềncởihếtquầnáođưachotôiôm,rồibơiqua sông lấymảngnứa.Chúng tôiqua sông, lúcđó cũnggần12giờtrưa.Quamộtnhàdâncótốpthợmộcđanglàm,chúngtôivàouốngnước.Nhậnrangườiquen, lại là lãnhđạocaonhấtcủahuyện,nênchủnhàthathiếtmờiđoànăncơm.Chủvàkháchđềurấtvuivẻ,nhưngvàiphútsau,ôngHáchtìmmọicáchđểtừchối.Đoànlạitiếptụclênđường,chuiluồnqualauláchrậmrạp,vàobãiChánhVănkhảosáttiếp.Làthanhniênđangtuổiănngủ,

9

đóiquá, tôiđisaubẻngọnđùmđũmlótdạ.ÔngHáchvỗvai tôinhỏnhẹ:"Tớcũngđóilắmchứ,nhưnghọcómộtmâmcơm,màlạiđôngthợthế,mìnhănsaođành...lỡmấtviệccủadân".

Sauchuyếnkhảosátấy,BanThườngvụHuyệnủycóđủcăncứvữngchắcđểđưamộtbộphậnngườiDaođangducanhducưvề lập làngtạibãiChánhVănvàbãiLàngQua.Vớitôichuyếnđilầnnàylàmộtkỷniệmđángnhớ.

Mộtlầnkhácvàokhoảngnăm1973,tôiđượctheoôngĐặngViếtHiếng,PhóChủ tịchỦybannhândânhuyệnđikiểm tra côngviệcchuẩnbịgieocấyvụmùa.KhilàmviệcvớiBanquảntrịhợptácxã,thấybáocáorấthay.Chẳnghạn:Làmđấtthếnào,phânxanh,phânchuồngchuẩnbịchuđáorasao...TôithấyôngHiếngcũngghichép,nhưngchưacónhậnxétgì.ĐếnkiểmtramộtđộisảnxuấtcủaHợptácxãMinhThượng,đangđi trênđường,ôngxắnquần lội tắtquamấythửaruộng,bảotôiđếnnhàđộitrưởngtrước.Tôikhônghiểutạisaoônglạilàmthế,nhưngthủtrưởngnóithìcứlàmtheo.Đếnnhàđội trưởng, vừa uống nước, vừa nghe báo cáo. Tôi thấy công việcchuẩnbịvụsảnxuấtcũngrấttốt,chẳngkhácgìnhữngnơiđãkiểmtratrướcđây.SaucâuhỏicủaôngHiếng,độitrưởngchobiếtnhữngthửaruộngbênđườngđãlàmđấtxong.Ôngphêbìnhđộitrưởnglàthiếukiểmtrasâusátcôngviệc.Ôngnói:Nhữngthửaruộngấychỉcógốc rạ được bừa dập xuống, còn đất thì cày một đường, bỏ mấyđường, lục khà lục khụcnhư vậy, cây lúa cắmvàođâu?Cònđốngphânxanh,ôngcũngbớiraxem,chỉcómộtítláchóđẻởtrên,bêntrongtoànlàbùnđất.Xongviệc,giađìnhđộitrưởngmờichúngtôiăncơm.Lúcravề,ôngHiếngnhắctôi lấybátđongmộtítgạotrộnngôtrongtiêuchuẩn13kgmộtthángmangtheo,trảlạichogiachủ.

10

Saunàytôiđãhiểu,nhữngviệcmàtôiđượcthấytừôngĐặngViếtHiếngchính là cáchhọc tậpvà làmtheo tácphongcủaBác:phảisâusátcôngviệc,khônggâyphiềnhàchodân.

Làm gì cũng phải có quy củ, tổ chức

Khoảng năm1972, ông VũKỳ, nguyên là Thư ký riêng củaBácHồlênthămLàoCai,cóghévàohuyệnBảoYênnóichuyệnvềBác.Mọingườiđếnnghevà tựsuyngẫmđểtìmracáchhọcchoriêngmình.

Trong buổi gặp mặt, ông Vũ Kỳ có kể lại một chuyện, tôikhôngnhớnguyênvăn,nhưngđạithể:Khiởchiếnkhu,ôngKỳcóphátmộtmảnhnươngđểtrồngrau.CạnhđólàmảnhnươngcủaBác.Khiđốtnương,mảnhcủaBáccháysạchsẽ,cònmảnhcủaôngKỳcháynhômnhoam.Thấyvậy,BáchỏiôngKỳ:"Chúcóbiếtquycủlàgìkhông?".ÔngKỳđáp:"ThưaBác,quycủlàvuôngravuông,trònratrònạ!".Báclạihỏitiếp:"Thếtổchứclàgì?".ÔngKỳđáp:"ThưaBác,tổchứclàngangrangang,dọcradọcạ!".BáckhenôngKỳ:"Thếthìchúcũnglàngườihiểubiếtđấychứ!".Sauđó,ôngKỳdọnlạimảnhnươngcủamình:Câyque,cỏrácđểriêngtừngloại;câyquexếpthànhmộtđống,cứmộthàngnganglạimộthàngdọcchồnglênnhau;lấycỏrácchấtvàođốt,quảnhiênnươngcủaôngcũngcháysạchsẽ.Quacâuchuyệntrên,ôngVũKỳrútra:"LờidạycủaBáclàlàmgìcũngphảicótổchức,quycủ.Đơngiảnnhưviệcphátmộtmảnhnươngtrồngraumàkhôngcóquycủ,khôngcótổchứcthìcũngkhôngthành".

SaukhingheôngVũKỳkể lại câu chuyệnvànhững lờiBácdạy,từđótôiluôntâmniệm,làmbấtcứmộtviệcgìcũngphảinghĩđến "quycủ, tổ chức".Làmđượcnhưvậy sẽ tránhđượcsai sót,côngviệcdễthànhcông.

11

THANH CƯỜNG - TUẤN NGỌC

NHỮNG “CÁNH CHIM ĐẦU ĐÀN” NƠI ĐẠI NGÀN TÂY BẮC

“Hạt cát vàng” bên suối Làng Kim

Vào dịp cuối thu, đầu đông, người Giáy thôn Làng Kim ở xãQuangKim(BátXát)vừađiquamùacốmthơmhươnglạihốihảxénnốtnhữnggốcrạđểlàmđấttrồngrauvụđông.Khôngchođấtnghỉ,nhữnggiọtmồhôicủavụhèthucònchưakhôáo,thìchàngthanhniênVùiALùilạitấtbậtbướcvàosảnxuấtrauvụđông.

Vùi A Lùi cũng đã đi qua những thăng trầm của cuộc đời.ChàngthanhniêndântộcGiáynhưthấuhiểunhữngvấtvảcủabốmẹ.Hơnaihết,anhbiếtkhéplạinhữngướcmơriêngcủamìnhđểbướcsangmộtlốiđikhácdùvấtvả,chônggai.VùiALùiphatràmời khách, ngồi trò chuyện với chúng tôimà anh cứ như “ngồitrênđống lửa”, bởinhững luống raubắp cảiđang cuộn, chờ tayanh nhổ cỏ, tưới nước. Người chăm rau cũng như nuôi “conmọn”…không lúcnàođượcnghỉ.Giờ thì tôi đãhiểu vì saohômđầugọiđiện,Lùi từchốicuộchẹn: “Tôibận lắm,đang trồngraukhông có thời gian đâu”. Tôi đành đánh liều vào tận nhà, “maiphục”mãitôicũnggặpđượcVùiALùikhianhvừađinhậnBằngkhentạiĐạihộiđạibiểucácdântộcthiểusốtỉnhLàoCaivề.Câuchuyệndangdở,cóđiệnthoạicủavợ,VùiALùilạitấtbậtrađồng.Vợchồnganh,mởmắtđãraruộngrau,cóhômtốimịtvẫnởngoàiruộngrau.Làconthứ3,nhưnglàtrailớntronggiađình,Lùihiểu

12

đượctrọngtráchcủamìnhkhibốmẹanhcótới7ngườicon.Bởivậy,thờigianđóngquânởĐồnBiênphòngPhaLong,dùrấtmuốngắnbólâudàivớicuộcđờibinhnghiệp,nhưngcũngvìchữ“hiếu”Lùiđànhtháochiếcquânhàmxanh,cấtvàongăntủ,trởvềphụngdưỡngbốmẹgià.

Có lẽvớiLùi, lớn lênởvùngquênghèokhó, thìviệcbỏhọcgiữachừngvìnhàđônganhemkhôngmấylàmlạkhidướiLùicòn4 đứa emđang theohọc phổ thông…Chật vật với nghềbốc vácthuê,đếntuổiđinghĩavụquânsự,Lùilênđườngnhậpngũ.Ngỡcuộc đời sẽ rẽ sang trangmới, người línhmang quân hàm xanhcũngcóbiếtbaonhiêumơướcvàkhátvọng.Huấnluyệntốt,côngtáctốtvàrấtmuốngắnbólâudàitrongmàuáolính,nênVùiALùiđãphấnđấuđượccấptrênbồidưỡngkếtnạpĐảng.Nhưngmỗilầnvềnhà,nhìnbốmẹ“dầmsươngdãinắng”cũngkhôngđủnuôicácemănhọc...trởlạiđơnvị,VùiALùinhiềuđêmkhôngngủ.Thếrồi,nhàđôngngườimàkhôngcóailaođộng,anhquyếttâm“góilạiướcmơ”.Năm2009xuấtngũvềđịaphương,anhcướivợvớihaibàntaytrắng…Anhtâmsự:“Mìnhthươngbốlắm.Bốmìnhmồcôitừnhỏ.Nhiềulúcthấybốmẹtotiếngvớinhaucũngchỉvìgiađìnhkhókhăn vềkinh tế, khiếnmìnhphải suynghĩ…Đó cũng làđộng lựcchínhđểmìnhvươnlênlàmkinhtế”.Nhớlạinămđầugiannanvấtvảấy,anhmớithấycâunóicủaBácHồ“Khôngcóviệcgìkhó/Chỉsợlòngkhôngbền…Quyếtchíắtlàmnên”thậtđúngvớimình.Thờigian ấy, Lùi ngày ngàyđi xemáy xuống tậnBảo Yênmua sắn vềchănnuôi.Vốnchẳngcó,đành“lấycônglàmlãi”nêncứsángđi,tốivề,ngàynàoanhcũngđi160km,mỗichuyếnchở1tạsắnvềđểnuôilợn.Nămấy,giađìnhLùinuôi6conlợnsinhsản…monggâychútvốnđểlàmăn.Ôngtrờidườngnhưthửtháchlòngkiênnhẫncủaconngười.Nămđó,đànlợnbịdịchbệnhlănrachết.Thấtbại,

13

baonhiêu công sức thành…công cốc.Nhưng “thuakeonày,bàykeokhác”,VùiALùibắttayvàotrồngrauxanh.CảcánhđồngthônLàng Kim dường như được bồi đắpmàumỡ bởi con suối chảyqua.Mùamàng tươi tốt cũngnhưdòng suối ấy,nguồnnướcấy.Thếnên,sinhraởlàng,lớnlêncũngởlàng,VùiALùihiểuđượcđấtởđâymàumỡlắm.Nghĩlàlàm,vợchồngLùiquyếtchítrồngrau. Cánh cửa “làm giàu” mở ra với vợ chồng Lùi. Vụ rau năm2010,vợchồnganhtrồnghơn1vạncâyraugiốngvàđãtiếtkiệmđượchơn100 triệuđồng.Biếtmìnhđangđiđúnghướng,VùiALùitiếptụctrồngrau,nuôilợn,nấurượu…Cứthếcôngviệccuốnhút,vợchồngLùikhônglúcnàođượcngơitay.

Năm2012,khiđãcóchútvốnkhakhá,anhtiếptụcđàoaođểnuôicá.Nhiềungườithấyanhthuêmáyxúcđàođấtchởđithìbảo“thằngnàydởhơi…nuôi cábiết bao giờmới thu lại đượcvốn”.Bởivừathuêđàođất,thuênhâncôngxâykèbờao,cũngngốn140triệuđồng.Nhưnganhnghĩ,mìnhlàmnôngnghiệp,mởrộngsảnxuất để tăng thêm thu nhập chính đáng là điều nên làm. Nếukhôngdámlàmthìsaopháttriểnđược.Vụđầutiên,anhnuôithả5.000 con giống rô phi, chép. Vì chưa có kinh nghiệmnuôi, nênanh thảmậtđộhơidày,nhưng trờikhôngphụcônganh,vụ thuhoạchcá,anhbỏtúiđược40triệuđồng.Cùngvớimấynămtíchcóp từ trồng rau, Vùi A Lùi đã xây được căn nhà 2 tầng khangtrang,trịgiáhơn500triệuđồng.Chưakịpvuinhàmới,vụtrồngđậu tươngđôngnămấy,do thời tiếtquá lạnh,nênhơn3hađậutương của gia đình anhmất trắng. Vừa làmnhà xong, không cótiềntrảnợ,lạicộngthêmbaonhiêuvốnliếngđãđổhếtvàongôinhàmớixây…Vậylà,nămđóanhvayngânhàngvàanhem,bạnbè hơn 200 triệu đồng để quay vòng vốn và trang trải nợ nần.Ngôi nhà khang trangmọc lên giữa làng còn chưa kịp quét vôi,

14

nhưngcũngđủchovợchồnganh,bốmẹvàcácem“mởmàymởmặt”, đó còn là thể hiện tinh thần chịu khó, ý chí vươn lên củangười nông dân “một nắng hai sương”. Khôngmuốn “khoe” hếtnhững gìmình đã làm, nhưng khi đến thăm, chúng tôi thấy, giađìnhanhcómộtcơngơidùkhôngphảiquáđồsộ,nhưngđócũnglàniềmmơướcvàsựngưỡngmộcủanhiềungườicùngvớituổivợchồnganhởthônLàngKimnày.Vìthế,tinVùiALùiđượcgiảithưởngLươngĐịnhCủacủaTrungươngĐoàndànhchonhànôngtrẻxuất sắckhôngmấybấtngờđối vớingườiGiáyở thônLàngKim,bởiđólàsựghinhậncôngsứcrấtxứngđáng.

Nămnay,vợchồnganhLùiđangtrồng1,2vạncâygiốngbắpcải, bán ở chợ đêmLào Cai. Giờ đang là đầu vụ, nên rất vất vả,ngàynàocũngphảicóngườitúctrựclàmcỏ,bắtsâu,tốithìthắpđèn bẫy sâu. Thức khuya, dậy sớm với vợ chồng Vùi A Lùi đãthànhgiấcquen.Thếnên,cứ2giờsáng làvợchồnganh lại chởraubằngxemáymangrachợđêmLàoCaibán.Bánxongraucũnglàlúctrờirạngsáng,vềvườnchămraulàvừa.Cứcáchvàingày,vợchồnganhlạitrồng1.000câyraugiống,lứaraunọnốitiếplứaraukia,nênthuhoạchgốinhauliêntiếp.

Giờđây,khôngchỉngườidânthônLàngKimtrồngraumàcảcánhđồngxãQuangKimđãxanhbạtngànrau.Khitôihỏi:“Dânlàngcùngtrồngrauxanhnhưanh,anhkhôngsợhọcạnhtranhvớigiađìnhmìnhà?”.VùiALùikhôngngầnngạiđáp:“Khôngsợ,vìrauxanhcungcấpchocảthànhphốLàoCaikhôngbaogiờlàđủ, cả cánh đồng Quang Kim này thì ăn thua gì. Quan trọng làphảicungcấpnguồnrauantoàn,cóuytínmớimongpháttriểnbềnđược…”.Thếnên,anhđãđộngviênbạnbè,nhữngaicóđấtthìđầutưtrồngrauantoànđểbán.Khôngnhữngthế,anhcònvậnđộngcácđoànviên, thanhniêntrong thôn,giađìnhnàocó

15

aothìđầutưnuôicá.NhiềugiađìnhthấyanhLùitrồngrauhiệuquả,cũngthamgiatrồngrauvụđông,nhưcáchộ:HùAKiên,HùVănChiến,VàngVănLùi vàLýVănHương…VùiALùimơướcHợptácxãlàngKimsẽpháttriểnthànhHợptácxãsảnxuấtrauantoàn,bởirauLàngKimđượctrồngvensuối,đấtđaimàumỡ,raungon“cótiếng”khôngchỉ tronggiới tiêudùngởthànhphốLàoCaimàcònlantỏasangcảcácvùnglâncận.RaunhàanhLùitrồngkhôngsửdụngthuốctrừsâubởianhnghĩ,ngườitaănraucũngnhưmìnhăn…Kiếmđượcnhiềutiềnaicũngmuốn,nhưngđểkhi tiêuđồngtiền“mồhôicôngsức”đóphải thậtsựcócảmgiácthoảimái,khôngbịdaydứtlươngtâm,lúcấymớicảmnhậnhếtgiátrịcủađồngtiền.

Trên tuyếnđườngnông thônmới củaxãQuangKimcóbiếtbaonhiêuđổi thay, có biết bao nhiêu gươngđiểnhình và trongnhữngdanhsáchấykhôngthểthiếuvắngcáitênVùiALùi,ngườitrồng rau nhiều nhất xã (tính đến thời điểm hiện tại). Anh chobiết: “Chính những phong trào xây dựng nông thônmới, thanhniêntiêntiếnlàmtheolờiBácđã“tiếpsức”chonhữngngườidântộc thiểusố trẻ tuổiởvùngcaoLàoCainhưmìnhđượcdịp thửtháchlòngkiênnhẫnvàsứctrẻ.Mìnhtin,cứđirồisẽđến,cứlàmbằngchínhsức lực rồi cũng thànhcông.Đểcóđược thànhcôngphảitừcốgắng,nỗlựccủachínhmình”.

ConsuốivẫnngàyngàychảyquaLàngKim,bồithêmmàumỡchocảcánhđồngvensuốitốttươi.Vàtrongdòngchảycủacuộcsốnghômnay,cũngcómuônvànhạtcátnhỏvẫnđanglặnglẽâmthầmdựngxâychođời.Trongđó,VùiALùiđượcmọingườiyêumến, nể phục ví anhnhư “hạt cát vàng” đang sáng lấp lánhbênsuốiLàngKim.

16

Chị Sủi hết lòng vì dân

Trướckhigặpchị,tôichỉthấyấntượngvìchịlàngườidântộcPhùLávớicáitênnghe“làlạ”‐SùngPhàSủi.Mớigặpchị,tôicũngchỉnghĩrằngchịkhônggiốngnhữngđiểnhìnhtiêntiếnkháccủatỉnh vì là phụnữ.Mà ở vùng cao,phụnữ làm cán bộ thì ít lắm.Nhữngnămqua,ghinhậnnỗlựccốnghiếnvìcuộcsốngcộngđồng,quênmình vìmọi người của nữ cán bộ dân tộc Phù Lá, tỉnh vàhuyện đã tặngnhiềuBằng khen,Giấy khen cho chị Sủi trong cácphongtrào.Năm2014,chịSùngPhàSủivinhdựđượcBíthưTỉnhủyLàoCaigửi thưkhen làcánhân tiêubiểuvề “Học tậpvà làmtheotấmgươngđạođứcHồChíMinh”.

Đưa lúa lai, ngô lai lên núi

TốngThượnglàthônđặcbiệtnhấttrongcácthôn,bảnvùngcaocủaxãNậmĐét(BắcHà).ĐâylàthônduynhấtcủaxãcóngườidântộcPhùLásinhsống,lạinằmchótvóttrênđỉnhnúi,cáchtrungtâmxã12kmđườngđất.Cáchđây30năm,cómộtcôgáitừxãNậmMònvềTốngThượnglàmdâu,cũnglàngườiduynhấttrongthônbiếtchữ.NgườiphụnữấychínhlàchịSùngPhàSủi.

Trong câu chuyện với tôi, chị Sủi nhớ lại: Ngày ấy, sau khimình về làmdâuở thônTốngThượngđược1 năm thì đượcbàcontínnhiệmbầulàmtrưởngthôn.Mìnhđãlàmtrưởngthônbaogiờđâu,lạiphảichămloviệcnhàchồngnênlolắm.Ngàyđó,thônmớicó39hộ,trongđócó5hộngườiMông,cònlạilàngườiPhùLá.Sốhộđủănchỉđếmtrênđầungóntay,cònhầuhếtđóinghèo.TốngThượngnằmtrênnúicao,quanhnămsươngmù,từlâu,bàconđãquentrồnggiốnglúa,ngôđịaphương,năngsuấtrấtthấp.Năm1989,mìnhvậnđộngbàconchuyểnsangcấygiống lúa lai,nhưngaicũngbảo“Giốnglúaởđâytrồngcònchẳngmẩyhạt,cấy

17

lúa laimất công, rồi chỉ để cho trâu ăn thôi!”. “Nghenói cấy lúanàytốt lắmmà,nhiềunơicấyđược,saoởđây lạikhôngđược?”.Nghĩ vậy nên Trưởng thôn Sùng Phà Sủi cùng chồng quyết tâmchuyểntoànbộdiệntíchruộngnhàmìnhsangcấygiốnglúamới.Ôngtrờikhôngphụcôngchị, trênmảnhđấtkhắcnghiệt,cây lúamớimỗingàythêmxanhtốt,rồitrổđòng,uốncâu.Mảnhruộngvụtrướcchỉđượcvẻnvẹn1baothócthìnămđóđượcnhững3baođầy.NhàchịSủithuhoạchđượcgần100baothóctrướcsựhoàinghilẫnngỡngàngcủabàcontrongthôn.Nămthứhai,nămthứba liên tiếpbội thu.Trưởng thônSùngPhàSủikhôngnhữngđủthócănquanhnăm,màcòncóthócbán,cótiềndựngcănnhàmớivàlànhàlợpmáingóiđầutiêncủathôn.Đếnlúcnày,bàcontrongthônmớibảonhauđếnnhàchịhỏixingiốnglúamớivềcấy.ChịSủinhiệttìnhchỉchobàconcáchủthócgiống,gieomạ,chămsóclúa lai, rồi lại vậnđộngbà con chuyển từ trồngngôđịaphươngsangngôhànghóachonăngsuấtcao.Từđóđếnnay,nhờngô,lúađượcmùa,đờisốngngườidântrongthônđãthayđổinhiều.TốngThượnghiệngiờcó74hộ,trongđócó11hộgiàu,23hộkhá.Cáchộ:LySàoMìn,TrángSàoPhủ,TrángPaLy…từtrồngtrọt,chănnuôi,thunhậpbìnhquânmỗinămtừ80‐100triệuđồng.Từnăm2013đếnnay,TốngThượngđãcóhơn20hộthoátnghèo.Cảthônhiệnnaychỉcòn30hộnghèo.ChịSủinhìnbảnlàngđôngvui,tựhào khoe: TốngThượng bây giờ đã có 14 ngôi nhà xây kiên cố,nhữngnhàkhácđềulợpmáingóikhangtrangrồi.Bàconấmno,mìnhcũngphấnkhởilắm!”.

Hơn 20 năm không nhận phụ cấp

Câuchuyệnmộtnữtrưởngthôn20nămnỗlựcgiúpnhândânthôn Tống Thượng chuyển dịch cơ cấu kinh tế, xóa đói, giảm

18

nghèo vốnđã làm tôi từngạc nhiên đến khâmphục.Nhưng bấtngờhơnnữa,tôiđượcbiếtcùngthờigianlàmtrưởngthôn,chịSủicònkiêmchứccônganviênthônTốngThượng.ChịSùngPhàSủitươicười:Ngàyấyđànôngtrongthônđãít,lạichẳngaibiếtviếtbiênbản.Mìnhnhận làmtrưởng thônrồi,đằngnàocũngvấtvả,nênnhậnkiêmthêmchứccônganviên.Rồichịkểlạimộtkỷniệmkhôngbao giờquên trongđời làmcông an viên.Đó làmộtđêmcuốithurét têtái,chịSủicùngchồng,conđangsayngủ,bỗngtáhỏavìmộttiếngnổinhtai,nhứcócvàngôinhàrungchuyểnnhưmuốnđổsậpxuống.Thìratêntrộmgàhồichiềubịchịvàbàcontrong thôn vây bắt được, sau khi bị giải lên xã đã tẩu thoát, rồiquay về thôn ốpmìn vào nhà chị Sủi để trả thù.May thay, bứctường nhà chị chỉ bị thủngmảng nhỏ, còn không ai bị thương.Sánghômsau,chịSủicùngbàcontruylùngtêntrộmvàbắtđượchắnởthịtrấnBắcHà,giaochocônganhuyệnxửlý.TưởngrằngtêntrộmsẽhậnchịSủilắm,vậymàsaukhiratù,hắnlạixáchgà,rượuđếnnhàchịnóilờixinlỗivàhứasẽsốngtốt.ChịSủikhôngđểbụngchuyệncũ,sẵnlòngbỏqua.Chịcũngkhôngquênnhữnglầnnửađêmphảiđộimưagió,sươngmùđếnnhàdângiảiquyếtvụhàng xómđánh chửi nhau, vợ chồngmâu thuẫn, anh em sayrượugâymấtđoànkết.Nhờcáchxửlýkiênquyết,hợptình,hợplý của chịSủi,nêncácvụviệcđềuđượcgiảiquyếtổn thỏa, tìnhhìnhanninh, trật tự trong thôndầnổnđịnh.Tôihỏi:Là trưởngthôn, lại làcônganviên,mỗithángchịđượcbaonhiêutiền?ChịSủithậtthà:Mìnhlàmvìtráchnhiệmvớibàconthôi,chứchừngấynămlàmcánbộthôn,mìnhcónhậnđồngtiềnphụcấpnàođâu!

KhikhônglàmtrưởngthôncủathônTốngThượngnữa,suốt8nămtiếptheochịSùngPhàSủiđảmnhiệmvaitròChủtịchHộiPhụnữxãNậmĐét.Điềuchịtâmđắcnhấtlà,đãgiúpchochịem

19

phụnữdântộcthiểusốcósuynghĩtiếnbộhơn,xâydựnggiađìnhbìnhđẳng,ấmno,hạnhphúc.Trướckia,đámcướicủađồngbàoPhùLárấtrườmràvìnhiềulễnghi.Đểđónđượccôdâuvề,nhàtraiphải8 lầnđếnnhàgái làmlý, lầnnàocũngphảicórượu,cóthịt.Lầnnàonhiều, lêntới80lítrượu,80kggạo,80kgthịt,30kgđậuhạt,15bộquầnáo,1bộvòngbạctrịgiá15triệuvà2,4triệuđồngtiềnmặt.Nhiềugiađìnhnghèokhông lấyđượcvợchocontrai. Nhiều cặp vợ chồng trẻ sau đám cưới nợ nần chồng chất,nghèođóiquanhnăm…Kiêntrìtuyêntruyền,chịSủiđãvậnđộngđượcbàcondântộcPhùLávàcácdântộckhácbỏtụctháchcướicao,tổchứcđámcướigiữđượcbảnsắcnhưngvănminh,gọnnhẹ,tiếtkiệm.Ngoàira,tâmlý“trọngnamkhinhnữ”cũngdầnlùixa.Cácgiađìnhkhôngsinhcon thứ3vàdùkhókhăncũngcốgắngchoconđếntrườnghọcchữ.

Người Tổ trưởng Tổ Tuyên vận gương mẫu

Từnăm2012đếnnay,chịSùngPhàSủigiữchứcBíthưChibộthôn Tống Thượng. Chị cũng là thành viên Ban Tuyên vận xâydựngnôngthônmớixãNậmĐét,đượcgiaophụtrách2thônCốcĐào, Tống Thượng và là Tổ trưởng Tổ Tuyên vận thôn TốngThượng. Chị tâm sự rằng ngày trước công việc nhiều nhưng cóchồng chia sẻ, động viên, nên cũng đỡ vất vả hơn. Từ năm2009chồngchịkhôngmayquađời,chịvừaphảichămsóccáccon,vừaphảithamgiacôngtácxãhội,nênviệcgìcũngđếntay.XãNậmĐétđangtrongquátrìnhxâydựngnôngthônmới,nhiềuvấnđềđặtra.ĐốivớithônTốngThượng,CốcĐàolạicònkhókhănhơnbộiphầnvì trìnhđộdân trí của bà con còn hạn chế. Giải thích thế nào đểnhândânhiểu,cùngchungtayxâydựngnôngthônmớikhônghềdễ.Vậymà2nămqua,chịSùngPhàSủiđãvậnđộngmỗihộdân

20

trongthônTốngThượngủnghộ2triệuđồngđểxâydựngnhàvănhóathônvàmỗihộđồngtìnhđónggóptrên3,5triệuđồngđểđổbê tông đoạn đường trục thôn dài 2,5km. Chị vận động được61/74 hộ dân làm nhà tiêu hợp vệ sinh và 100% hộ dân làmchuồngnuôinhốtgiasúcxanhà.

Làmthếnàođểvậnđộngđượcbàconnghetheo,làmtheo?‐Tôihỏi.ChịSủitrảlời:Cùngvớituyêntruyềnthườngxuyên,liêntục,làBíthưChibộthôn,mìnhphâncôngnhiệmvụcụthểchocácđảng viên. Chi bộ Tống Thượng có 7 đảng viên,mỗi người phụtráchtừ10‐12hộdân,cótráchnhiệmlênkếhoạchcụthểtheotuần, theo tháng, rồihằngngàyphảiđến từngnhà tuyên truyền,đônđốcbàconlàmnhàtiêuhợpvệsinhvàdichuyểnchuồngtrạikhôngđảmbảoracáchxanhàđểtránhônhiễmmôitrường.Cóhộrấtdễvậnđộng,nhưngcũngcónhữnghộchưahiểunênphảnđối vì “Từ xưa tới giờ nhà tôi không có nhà vệ sinhmà có saođâu?”.Nhưngkiêntrìvậnđộngsẽđượcthôi:“Nóiphảicủcảicũngnghe”mà!Tôihỏi:Hiệnnaykhókhănlớnnhấtlàgì?ChịSủitrầmngâm: Tuyến đường từ trung tâmxã lên thônTốngThượngvẫncòngần8kmđườngđấtcầnđượcbêtônghóađểnhândânđilạiđỡkhổ.ThônTốngThượng cũng chưa cóđiện lưới quốc gia, bà conmongmuốnsớmcóđiệndùng,thoátkhỏicảnhđèndầu.VớithônCốcĐào,vấnđềvệsinhmôitrườngnôngthônvẫncònbấtcậplắm.Làmthếnàođểbàconthoátkhỏiđóinghèovẫnlàcâuchuyệndài!

Côngviệcvấtvảthế,cókhinàochịthấymệtmỏikhông?‐Cáisốmìnhcứnhưconongýmà,vấtvảvìbàconquenrồi.Cononglàm mật đến bao giờ mỏi cánh không bay được nữa mới thôi.Mìnhcònsứckhỏethìcòncốgắngđược!

21

Tự giác học tập và làm theo tấm gương của Bác

“SaySánPhìnlàthônđiểnhìnhnhấtvềchuyểndịchcơcấucâytrồng,vậtnuôivàlàlácờđầuvềvệsinhmôitrườngnôngthôncủaxãMảnThẩnđấy.Ngườiđượcbàcontínnhiệmlàm“chimđầuđàn”dẫn đườngchonhândân trongcácphong trào,cũng làmột điểnhình về học tập và làm theo lời dạy củaBácHồ làTrưởng thônngườiMôngLừuThềPao”‐AnhGiàngSeoChùa,ChủtịchUBNDxãMảnThẩn(SiMaCai)tựhàogiớithiệuvớichúngtôi.

Thủ lĩnh “vương quốc” bắp cải

TừtrungtâmhuyệnSiMaCai,chúngtôingượcdốclênthônSaySánPhìn,xãMảnThẩnvàomộtngàyđầuđông.NhắcđếnSaySán Phìn, là nhắc đến thủ phủ của cây thuốc phiện cách đây 20năm.SaySánPhìnnằmtrênđỉnhnúiquanhnămsươngmù,chẳngkhácgìmột“ốcđảo”biệtlậpvớitrungtâmxãMảnThẩn,vìđườngđi lạikhókhăn.NghecáccụgiàởMảnThẩnkểlại,ngàyđóthônchỉ có vài người nghiện thuốc phiện, nhưng diện tích cây thuốcphiện thì nhiềunhất xã.Người ta trồng thuốcphiện thành từngnương,gieonhưgieongô, chẳngcầnchămbóngìmàcâycứ tốtbờibời,trổhoatím,hoahồngkhắpcácsườnnúi.Vùngđấtnàygiờkhôngcòncâythuốcphiện,thayvàođólànhữngnươngrauxanhmướt.NgườitagọiSaySánPhìnlà“vươngquốc”bắpcảiởSiMaCaikểcũngđúng,vìhầuhếtbắpcảiởđâylànguồncungcấprauchocảhuyện.Trênnươngbắpcải,TrưởngthônSaySánPhìn,LùThềPaođiủngdínhđầybùnvớibộquầnáolaođộnglấmlemđấtcát,cùngmộtthanhniênđangtỉmẩnvạchtừngchiếcláđểkiểmtra“sứckhỏe”vườnrau.

TrưởngthônLùThềPaochiasẻ:Đúnglàtrướckiađồngbào

22

Môngchỉ trồngcâythuốcphiện,gâyranỗiámảnhchobaongười.Sauđó,ngườidânkhôngtrồngnữanhưngđờisốngvẫnđóinghèotriềnmiên.Trênnàylạnhgiá,lúangôchỉtrồngđược1vụ,bàconđãquen trồnggiống lúađịaphươngnăngsuất thấpnênchẳngđủăn.Khimớilàmtrưởngthôn,mìnhcũngkhôngbiếtphảilàmgìđểgiúpbàconthoátđượcnghèo.Ngàyấy,bàcontrongthôntrồngnhiềuloạirauxanhđểăn,nhờđấttốt,khíhậuthuậnlợinênhạtraucảirơivãiđâucũngmọcxanhtốt.GiốngraubắpcảitrồngtrênđấtSaySánPhìncây to, bắp cuốn chặt, ăn vừa giòn, vừa ngọt nên người dân dướihuyện thích lắm lên tận thôn tìmmua. Từnăm2005 trởđi,mìnhcùng vớimột số hộ tiên phong trồng rau bắp cải trên đất nương,đồngthờitíchcựcvậnđộngbàcontrồngbắpcảiđểbán.Mớiđầuchỉvàinhàtrồng,thấybắpcảiđượcgiá,bàconrủnhautrồng;bàconcòntậndụngđấttrongthunglũng,trênsườnnúiđáđểtrồng,nêndiệntíchtrồngbắpcảingàycàngmởrộng.Năm2012,cảthôncó8habắpcải.Hiệnnaydiệntíchbắpcảilêntới13ha.Tínhcảcácloạirauxanhkhácnhưcảicủ,suhào,xàlách…diệntíchtrồngraucủathônlêntới15ha. Say Sán Phìn trở thành “vựa rau” lớn nhất xãMảnThẩn vàđứngđầucácthôn,bảnởSiMaCai.

Đứnggiữanươngbắp cải xanhmướt của giađình rộngđếngần 1ha, những cây bắp cải nhìn như hàng ngàn bánh xe xanhđang lăn lên tận lưngđồi, Trưởng thônLừuThề Paonhẩm tínhbánrẻmỗicâycũngđược5.000đồng.Cảnươngbắpcảivụnàysẽcho thu hoạch không dưới 30 triệu đồng. Bên cạnh Pao, chàngthanhniênngườiMôngtênLừuSeoVảnglàcộngtácviênkhuyếnnôngcủa thôncũngvuivẻchobiết:Môhìnhraubắpcảiở thônSay Sán Phìn đem lại hiệu quả kinh tế cao. Năm nay, thời tiếtthuậnlợinênrauítsâubệnh,nhândânbiếtchămsócrauđúngkỹthuật nên nhanh cho thu hoạch. Các hộ: LừuMí Lùng, Lừu Seo

23

Chư,LừuSeoÁo,LừuSeoPáo…riêngtiềnbánraumỗinămđãthuvề40‐50triệuđồng.Cònthunhậptừ20‐30triệu/nămtừbánrauthìcógần20hộ.SaySánPhìncó41hộdântộcMông,nămnàoítnhấtcũngcó3‐4hộthoátnghèo,hiệnnaycảthônchỉcòn9hộnghèo.Vấnđềhiệnnay là tìmđầuraổnđịnhchocâybắpcảivàcácloạiraukhácđểngườidânđỡlo,vìsảnxuấtranhiềunhưnggiáraucuốivụkhôngcao.

“Lá cờ đầu” trong xây dựng nông thôn mới

Năm2014, trongcácthôn,bảncủaxãMảnThẩnthìSaySánPhìnlàthônđầutiênhoànthànhtiêuchívệsinhmôitrườngtrongBộtiêuchíquốcgiavềxâydựngnôngthônmới.Ngaycảđốivớinhữngthôn,bảnvùngthấptrênđịabàntỉnh,việcthựchiệntiêuchí vệ sinhmôi trường hiện nay vẫn còn nhiều bất cập. Ởmộtthôn nằm chênh vênh trên đỉnh núi quanh năm lạnh giá tại xãvùngcaoMảnThẩnvới100%đồngbàodân tộcMông,điềunàygiốngnhưmộtkỳtíchítngườitinnổi.Tôihỏi:Ailàngườiđãcắmlácờđầutrênđỉnhnúimùsươngnàyvềphongtràovệsinhmôitrường?Chủ tịchxãMảnThẩn ‐GiàngSeoChùachobiết:NgườitiênphongchínhlàTrưởngthônLừuThềPao.

Trong câu chuyện với tôi, anh Pao khoe:Hiện, gần 100%hộdân của thôn đã có nhà tiêu hợp vệ sinh, tất cả các hộ đều làmchuồnggiasúcxanhà.Ngàytrước,bàconthườngvứtrácraxungquanhnhà,cònhiệnnaycứ3hộởsátnhaucómộtthùngđựngrácchungvàtựbảonhauphảibỏrácvàothùng,khiđầythìđemđixửlý.Cứvàongàythứ7hằngtuầnlàtấtcảcáchộdân,từtrẻconđếnngười già cùng “ra quân” dọn dẹp vệ sinh quanh nhà và đườnglàng,ngõxóm.Thờigianqua,nhờsựhỗtrợcủanhànướcvàsựđónggópcủanhândân, tuyếnđường trục thônSaySánPhìnđã

24

đượcbêtônghóagần4km.Cóđườngđẹp,bàcontựhàolắm,nhànàocũngtíchcựcquétdọnchođoạnđườngđiquanhàmìnhthậtsạch.NgheTrưởng thônLừuThềPaosaysưakểnhữngkếtquảtrongcôngtácvệsinhmôitrườngcủathônmàtôicũngthấyvuilây. LừuThềPaonói, đó là sựnỗ lực cố gắng của toàn thểnhândân, chứ một mình trưởng thôn cũng chẳng làm được gì. Anhkhôngmuốnkểvềmìnhnênnóivậy,chứởSaySánPhìnaicũngbiết,đằngsauthànhtíchcủathônluôncónhữngđónggópvàvaitròkhôngthểthiếucủavịtrưởngthôn“nóiđiđôivớilàm”và“nóiítlàmnhiều”theolờiBácdạy.

“Duyên nợ” với chức trưởng thôn

Nhớlạicâuchuyệncáchđâygần3năm,hồiấyLừuThềPaoviếtđơnxin“từchức”khiếncảthônSaySánPhìnvàlãnhđạoxãMản Thẩn “giậtmình” vì không hiểu chuyện gì đang xảy ra vớianh.Saukhinộpđơnlênxã,LừuThềPaonóianhđãsuynghĩkỹ,đểnghiêmtúctựphêbìnhbảnthânxemmìnhđãgiúpdânđượcnhiềuviệcchưavàquyếtđịnhmìnhnêndừnglạiđểnhườngtrọngtrách trưởng thôn cho người khác làm tốt hơn gánh vác. Trướctháiđộkiênquyếtcủaanh,lãnhđạoxãMảnThẩnđànhchấpnhậnvàcùngbàconthônSaySánPhìntìmmộtngườikháctrongthônthay thế anh. Câu chuyện nếu chỉ dừng lại ở đó thì chẳng có gìđángnói.2nămsau,mộtlầnnữabàconthônSaySánPhìnlạiphảitổchứccuộchọpđểtìmtrưởngthônmới,vì trưởngthôn lúcđóchuyểnkhẩutheogiađìnhsangđịnhcưbêntỉnhHàGiang.Aisẽlàtrưởng thôn tiếp theo? Tất cảmọi ánhmắt đều đổ dồn về phíaLừuThềPaođangngồi.Đếnlúcnày,khôngthểphụsựtintưởng,tínnhiệmcủabàconvàcủa lãnhđạoxã,LừuThềPaonắmchặttay đứng lên nhận trọng trách. Lần “tái cử” này với anh tráchnhiệmcònnặngnềhơntrướcnhiều lầnvì thônđangtrênchặng

25

đường xây dựng nông thônmới, công việc còn bộn bề. Từ năm2012đếnnay,vớisựcốgắngkhôngngừng,cùngvớicácđoànthểvànhândântrongthôn,TrưởngthônLừuThềPaođãvàđangtiếptụcmanglạinhiềusựkhởisắcchoSaySánPhìn.Côngviệcthìkểkhônghết,nàolàđổbêtôngđường,xâynhàvănhóa,đổbêtôngsânphânhiệutrườngmầmnon,tiểuhọc,xâycổngthônvănhóa,rồi lại lặn lội xuống từng hộ dân vận động bà con di chuyểnchuồnggiasúcraxanhà,xâynhàtiêuhợpvệsinh,đàohốrác…Anhcứnhư“conthoi” lúcnàocũngtấtbậtvớicôngviệcchẳngmấykhiđượcnghỉngơi.Trong3nămqua,SaySánPhìnliêntụcgiữvữngdanhhiệu“Thônvănhóatiêubiểu”vàtrởthànhđiểmsáng về phong trào chuyển dịch cơ cấu kinh tế, xóa đói giảmnghèocủaxãMảnThẩnvàhuyệnSiMaCai.“Cánhchimđầuđàn”trênnúiSaySánPhìnvẫn lặng lẽ,miệtmàingàyđêmgiúpđồngbàovùngcaonơiđâyxâydựngquêhươngthêmgiàuđẹpvàbiếnướcmơđổiđờitrởthànhhiệnthực.

LúcchiatayLừuThềPao,tôihỏi:Độnglựcnàogiúpanhluônhăngsay,hoànthànhtốtnhiệmvụnhưvậy?LừuThềPaotâmsự:Trong cuộc sống cũng như công việc,mình luôn lấy tấm gươngcủaBácHồđểhọctập,noi theovàtuyêntruyềnchobàcon,dạyconcháutronggiađình,dònghọcũngphảilàmnhưthế.Báclàmđượcnhiềuviệctolớnchodântộc,mìnhkhônggiỏinhưBác,thìcố gắng làm tốtnhững việcnhỏ giúp chodânbản trênđỉnhnúinày,nơimìnhsinhravàlớnlên.

Nữ triệu phú của bản Khoang Gần15nămlàmChihộitrưởngChihộiPhụnữthônCanHồA,

niềmvuilớnnhấtcủachịLýKhéMẩylàthấybàcontrongthôn,xãcócuộcsốngngàycàngkhấmkhá,aicũngcócơm ăn,áomặc,aicũngđượchọchànhnhư lờiBácHồnói.“Dùsaunàymìnhkhông

26

làmchihộitrưởngphụnữnữa,nếubàconcầnmàmìnhgiúpđượcmìnhvẫn luônsẵn lòng” ‐ChịLýKhéMẩy,thônCanHồA,xãBảnKhoang(SaPa)tâmsự.

Trồng khoai, nuôi lợn... gây quỹ

ĐếnxãBảnKhoang(SaPa),hỏinhàchịLýKhéMẩy,ChihộitrưởngChihộiPhụnữthônCanHồAthìaicũngbiết.ChủtịchHộiPhụnữxãBảnKhoang‐TẩnCóiMẩychiasẻ:“NhờcóchịMẩymàmấynămquaChihộiPhụnữthônCanHồA“giàu”nhấttrongcácchihộiphụnữcủaxãBảnKhoang,vìlúcnàoquỹhộicũngcótừ5‐ 7 triệu đồng. Với các thôn, bản vùng thấp, số tiền đó khôngnhiều,nhưngvớimộtnơicònnhiềukhókhănnhưởthônCanHồA,xãBảnKhoang,thìnguồnquỹđólàmộtniềmmơướccủanhiềuchihộiphụnữ”.

CâuchuyệnxâydựngphongtràogâyquỹcủachịKhéMẩybắtđầutừcáchđây7năm.ChịKhéMẩynhớlại:Ngàyđó,đasốcáchộdânởthônCanHồAcònthuộcdiệnđói,nghèo.Nhiềugiađìnhphảivaytiềnđonggạochạyăntừngbữa,nóigìđếnchuyệnđóngtiềnđểgâyquỹchihộiphụnữ.Cuốinăm,chịemmuốntổchứcliênhoanmộtbữachovuivẻmàquỹcủachihộichẳngđượcbaonhiêu.Thấyđấtcủathônnhiềuchỗvẫnđểcỏmọchoang,mìnhbànvớichịemcùngnhaulàmđấtđểtrồngkhoailanggâyquỹhội.Khôngphụcôngkhónhọccủachịem,ngayvụđầutiênluốngkhoainàocũngđầyắpcủ,mìnhbánđượchơn1 tạ thuvề trên3 triệuđồng.3năm tiếptheo,chịemtiếptụctrồngkhoai,rồitrồngngô,nămnàocũngthuvề2‐3triệuđồng.Nhờđó,quỹhộimỗingàymột“dày”thêm…

Đưa tôi về thămnhà, chịMẩy chỉ vàođàn lợnđenđangxốccámbòmbọptrongmángrồinói:Năm2011,mìnhbànvớichịem

27

tríchquỹmuamộtconlợnnáivềnuôi.Bâygiờnóđãsinhsảnrađànlợnnàyđấy,trongđócó6conđểgâyquỹhội…Vậyquỹcủachihộiphụnữthôndùngđểlàmgì?‐Tôihỏi.ChịMẩytươicườilộchiếcrăngvàngsángbóng:Mìnhchochịemvayđểtrangtrảicuộcsống,pháttriểnkinhtế,xóađói,giảmnghèo.Nămngoái,quỹhộicó 7 triệuđồng, chị TẩnLởMẩyA vay2 triệuđồng, chị TẩnLởMẩyB và chị Chảo SửMẩymỗi người vay 1 triệu đồng đểmuathóc giống…Sangnăm,mìnhđộng viên chị em trong thônnhậnthêm lợn nái về nuôi rẽ, vừa giúp chị em phát triển kinh tế giađình,vừagâythêmtiềnquỹchung.Hiệnnay,ChihộiPhụnữthônCanHồAđãthuhútđược100%chịemthamgia.Phongtràocứ3hộiviênkhágiúpmộthộiviênnghèorấthiệuquả.Chịemtíchcựctăng gia sản xuất, có 20 hội viên đạt danh hiệu sản xuất kinhdoanhgiỏi.Đếnnay,trên64%hộgiađìnhhộiviênđạttiêuchuẩn“Nhà sạch, vườnđẹp”.Năm2013 và 2014, thôn CanHồAđượccôngnhậnlàthônvănhóa.

Từ đói nghèo thành triệu phú

Nhìncơngơikhang trangcủachịLýKhéMẩyvànguồn thunhậpmỗinămtrêndưới200triệuđồngcủagiađìnhchị,ítaibiếtrằngcáchđâyhơnchụcnăm,nhàchịMẩycũngrấtkhókhăn.ChịMẩy tâm sự:Ngày đó vợ chồngmìnhmới ra ở riêng, cuộc sốngthiếu thốnđủ thứ, ruộngnươngkhôngcó,cơmgạochẳngđủănkhổlắm.Thấycâythảoquảcógiátrịkinhtếcao,vợchồngmìnhnhậnbảovệ3harừngrồicõnggạolênrừnggiàhàngthángtrời,ngủ lánở rừng,nấuăngiữa rừng,đunnướcsuốiuốngđể trồngthảoquả.Banămđầu cây thảoquả cònnhỏ, hai vợ chồngđộngviênnhauvấtvảmấycũngphảicốgắngchămsócthậttốtđểcâymọcnhanh.Ôngtrờicũngthương,nênvụthảoquảđầutiênđược

28

mùa,lạiđượcgiánữa,mìnhbánđược1tấnquả,thuvềtrên100triệu đồng. Có tiền rồi, vợ chồngmình bỏ ra 25 triệu đồng đểmua đất, rồi thuê người bạt núimở thành ruộng bậc thang đểtrồng lúa. Trên này núi cao, mở ruộng bậc thang khó lắm. Cómảnhruộngdàimấytrămmétnhưngrộngchỉbằngcáibànthôi.Để có được 4ha ruộng như bây giờ, ngoài công sức của hai vợchồng,mình đã phải bỏ ra hơn 70 triệu đồng đấy…Nhận thấycấylúađịaphươngnăngsuấtthấp,nênnhữngnămqua,chịMẩychuyểnsangcấygiốnglúalai.Nhờđó,mỗinămnhàchịthuhoạchđượctrên7,5tấnthócvàkhoảng3tấnngô.Ngoàira,nhàchịcòncó5contrâu,mỗinămxuấtchuồnghơn40conlợnthịt…

Cùngvớichănnuôi,trồngtrọt,giađìnhchịMẩycònpháttriểnnghềkinhdoanhdịchvụđểcóthêmthunhập.TôigiậtmìnhkhichịMẩychobiết, chịđãmởquánbánhàngở thônCanHồA,xãBảnKhoang20nămrồi.XãBảnKhoangnằmdướichânnúiNgũChỉSơncaovờivợi,cáchtrungtâmhuyệnSaPagần30km,ngàytrướcđường sáđi lại vô cùng khó khănnênởđâyđượcví nhưmột ốc đảo biệt lập. Cho đến bây giờ cả xã cũngmới chỉ có vàiquánbánhàngăn,hàngtạphóa.Vậymàcáchđây20nămngườiphụnữDaoĐỏấyđãnghĩtớichuyệnmởquánbánhàngvàkhôngngạikhókhănlặnlộiđibộratậnthịtrấnSaPagùihàngvềcungcấp cho bà con. Từ quán bán hàng tạp hóa đầu tiên ở xã BảnKhoang,cáchđâychụcnămchịlạilàngườiđầutiênmởquánbáncơm, phở phục vụ nhân dân, cán bộ, giáo viên trong xã. BảnKhoangkhôngcóchợphiên, cửahàngcủachịMẩy lúcnàocũngđôngvui,nhộnnhịpnhưmộtgócchợnhỏ.Dùkháchlàai,chịcũngluôncởimở,nhiệttìnhvớikháchvàbánhàngvớigiárẻnênmọingười đều thích đếnmua hàng. Người ta khen chị có cái duyênbánhàng,cònchịthìthẹnđỏmặt:Mìnhxấumàcóduyêngìđâu,

29

bàconquýthìnoithếthôi”.Ngườitagọichịlà“nữtriệuphú”,chịcũngkhôngnhận,dùchịđãnhiềunămđượcchọnlàhộsảnxuất,kinhdoanhgiỏicấphuyện,cấptỉnh.ChịMẩytâmsự:TrẻemcũngcònđượcBácHồdạy làphảibiết thậtthà,khiêmtốn,họctậptốt,laođộngtốtmà.Mìnhlàngườilớncũngphảighinhớnhưthế.Chodùgiàucó,thìcũngkhôngnênkhoekhoang,khôngđượclườinhác,phải cần cù, chăm chỉ làm ăn, biết tiết kiệm để còn giúp đỡmọingườivàphònglúckhókhăn.

Chỗ dựa của bà con bản Dao

LàngườiphụnữDaoĐỏgiàunhấtxãBảnKhoang,làChihộitrưởngChihộiPhụnữthônCanHồA,chịLýKhéMẩycònlàngườiđượcbàcontrongthôn,xãluôntintưởng,yêumếnvìhaygiúpđỡmọingười.NhắcđếnthônCanHồA,xãBảnKhoang,khôngaiquênđượctrậnlũquétkinhhoàngxảyravàođầutháng9năm2013,cướpđisinhmạngnhiềungườidân.Chỉsaumộtđêmmưa,nhiềungôinhàvensuốiđãbịcuốnphăngđitheocơnlũdữ.QuáncủachịMẩylànơicungcấpchobàconvàcáclựclượngcứuhộtấtcảnhữnggìcóthểdùngđược,ănđượctừbátgạo,quảtrứngđếngóimì tômmàchịkhônghềtínhđếmtiềnnong.NgôinhàcủagiađìnhchịMẩyđãtrởthànhchỗnươngnáucủanhiềungườithân,họhàng,bàcontrongcơnhoạnnạn.GiađìnhchịLýTảMẩyđãnghèokhó,bịlũcuốntrôimất nhà, hoàn cảnh lại quá éo le vì có 11 người thì 3 người bịkhuyếttậtbẩmsinhcâmđiếc,đãđếnởnhờnhàchịKhéMẩysuốt3thángròng.ChịTảMẩyxúcđộng:TôibiếtơnchịMẩynhiềulắm.Nếukhôngcóchịgiúpđỡ, thìgiađình tôikhôngbiếtnương tựavàoailúchoạnnạn…

Suốtnhiềunămqua,làmtheolờiBácHồdạy,chịMẩycòntíchcựcchiasẻ,giúpđỡchịemphụnữtrongthônpháttriểnkinhtế

30

giađình.Đếnmùavụ,thấybàconcònkhókhăn,nhiềuhộkhôngcótiềnmuaphânbónvềcấylúa,trồngngô,chịMẩyđãbỏtiềntúimuaphânbónvềbánchịuchobàcon,tiềnlãicũngchỉlấyđủsốtiền xăng xe vận chuyển. Từ năm 2007 đến nay, năm nào thấpnhất thìsố tiềnbàconthônCanHồAmuachịuphânbónởcửahàng của chịMẩy cũng tới 27 triệu đồng, có năm trên 30 triệuđồng.NhờsựgiúpđỡcủachịMẩy,nhiềugiađìnhtrongthônCanHồAđãcócuộcsốngtốthơn.Năm2012,thônCanHồAchỉcòn2hộnghèo.Nhiềunămtrởlạiđây,trongthônkhôngcóhộnàosinhconthứ3,cướitảohônhayđểngườichếttrongnhàquá24tiếng.Các gia đình dù khó khăn cũng cố gắng cho con tới trường họcchữ.Chịemtrongthôntíchcựcvươn lênthoátnghèo,xâydựnggiađìnhbìnhđẳng,ấmno,hạnhphúc.

Có một già làng như thế TôigọiđiệnchoanhbạnlàmcánbộBanTuyêngiáoHuyệnủy

BátXátnhờgiớithiệuchomộtgươngmặtđiểnhìnhlàmcôngtáctuyênvậntrong“Họctậpvà làmtheotấmgươngđạođứcHồChíMinh”, anh chẳng cần suy nghĩ, trả lời ngay: Nhà báo lên thônTrungLiềng,xãPhìnNgan,hỏigiàlàngVàngThôngKiêmnhé.Còngiàlànglàngườinhưthếnào,nhàbáocứvàothônsẽrõ.

Bí quyết giữ thôn bình yên

Nhiềunămtrướcđây,nhắcđếnthônTrungLiềng,ngườidânxãPhìnNganaicũngáingạilắcđầu.LýdochỉvìthônTrungLiềng“nổitiếng”quá.Chẳngphảivìthôncónhiềuđặcsảnhaycónhiềutỷphú,triệuphú,màởđâythườngxuyênxảyranhữngvụtrộmcắptàisản,xôxát,đánhchửinhau.Nhànàytrồngcâysanhânlấnsangnươngnhàkiamộtchút làầmcảbản.Conlợnnhànàyvào

31

phá vườn rau của nhà kia, cũng lại cãi nhau. Thậm chí sau bữarượu say, chỉ vì những chuyện nhỏ, người ta sẵn sàng đập bàn,quăngghế,sẵnsàngcầmgậyđếnnhànhaugâyrối,làmmấttrậttựlàngxóm.Xảyrachuyệnđánhchửinhau,ngườidântrongthônchỉdámđứngxanhìn,chẳngaidámvàocanngăn.Vậymàcóngườidámxenvàogiữanhữngcuộcẩuđả,cãivã,đểgiảnghòachobàconmàchẳngsợbịvạlây.Đóchínhlàônggiàcódángngườinhỏbé,nétmặthiềntừ‐GiàlàngVàngThôngKiêm.

Tôi hỏi: Làm thế nào đểmột thôn “bướng” nhất xã, thườngxuyênmấtđoànkết trở thànhmột thônyênbìnhnhưhiệnnay?Già làngVàngThôngKiêm trả lời:Ngày trước, vìnhận thức củangườidâncònhạnchế,nhiềuhộkhôngchịuđihọpthônđầyđủ,nênkhôngnắmđượcchủtrươngcủaĐảng,chínhsách,phápluậtcủaNhànước,mớixảy ranhư thế.Từkhi làmbí thưchibộ, tôibànvớitrưởngthônvàcácđảngviêntrongchibộhọpdânđểxâydựnglạihươngước,củngcốvàxâydựngkhốiđạiđoànkếttoàndân.Bàconthốngnhất,nhànàovắngmộtbuổihọpthônkhôngcólýdo thì bị phạt 10.000đồng.Ngoài ra, sẽđưa vàobình xét giađìnhvănhóacuốinămvàkhicóchínhsáchhỗtrợsẽkhôngđượcưu tiênxét trước…Hộnàođánhchửinhau,gâymấtđoànkếtbịphạt từ100.000đồng trở lên.Hộnào thả rông trâu,bòpháhoamàucủangườikhácbịphạt50.000đồng/convàphảiđềnbùthiệthại.Giađìnhnàođểtrẻnghỉhọckhôngcólýdocũngnộpphạtchothôn50.000đồng/buổi…Kểtừđó,bàconđihọpthônrấtđều.Cácchủ trương của Đảng, chính sách, pháp luật của Nhà nước đềuđượcphổbiếnđếnngườidân,nhữnggìngườidânchưahiểuthìđược cán bộ thôn giải đáp luôn. Mấy năm gần đây, thôn TrungLiềngthayđổihẳn,khôngxảyranhiềuvụmấtanninhtrậttựnữa,bàconđoànkếtgiúpnhaupháttriểnkinhtế,tìnhlàngnghĩaxómthêmbềnchặt.

32

GiàlàngVàngThôngKiêmtươicười,tiếplời:Nóithìvậythôi,nhưng đó là cả một quá trình nhiều năm mới thực hiện được.Muốnmọinhàtậptrungpháttriểnkinhtế,cócuộcsốngấmno,thìtrướchếttừnộibộmỗigiađình,dònghọphảiyêuthươngnhau,hàngxómlánggiềngphảiđoànkết,thìthônmớibìnhyên.LờiBácHồdạykhôngbaogiờsai“Đoànkết,đoànkết,đạiđoànkết/Thànhcông, thànhcông,đại thànhcông”.Mìnhvà cácđảngviên trongchibộgươngmẫuthựchiện,tíchcựcvậnđộnggiađình,dònghọ,bàconcùnglàmtheolờiBác,nênmớiđượcnhưvậy.

“Bà con đều nghe tôi nói”

Đến Phìn Ngan, tôi được biết từ năm 2005 trở lại đây, cácthôncủaxãítcótrườnghợpsinhconthứbavàtảohôn.Từnăm2008đếnnaythìkhôngxảyratrườnghợpnào.“MộtxãvùngcaovốnnhiềuhủtụcnhưPhìnNganmàthựchiệnđượcđiềunày,chắclại làbệnhthànhtíchrồi‐Tôinghĩvậy.AnhChảoHùngPhẩy,BíthưĐảngủyxãPhìnNgankhẳngđịnh “nhưdao chémcột” rằngđâylàsựthật100%.Aikhôngtin,cứhỏinguyênChủtịch,BíthưĐảngủyxã vàTrưởngBanCông tácdân số xãhồi ấy sẽ rõ.Hỏingười đó là ai, thì hóa ra chẳng ai khác, chính là già làng VàngThôngKiêm.Thì ra, cáchđây gần20năm, khi còn làmChủ tịchUBND xã Phìn Ngan, già làng Vàng Thông Kiêm đã làm TrưởngBanCông tácdân số xãPhìnNgan.Từnăm2002đến2005, giữchứcBíthưĐảngủyxã,ôngvẫnkiêmchứcTrưởngBanCôngtácdânsốxã.Saukhinghỉhưu,giàlànglạinhậnlàmcánbộchuyêntráchdânsốxãđếntậnnăm2010mớinghỉ.GiàlàngVàngThôngKiêmkể:Mớiđầunghenóikếhoạchhóagiađìnhthìphảiđiđìnhsản, triệtsản,aicũnghoangmang lắm,vìsợbịđưa lênbàn“mổbụng”,rồisứckhỏegiảmsút,khônglàmnươngđược.Tôitrấnan

33

mọingười:“Bàconcứnghetôinói.Đìnhsảntứclà“hãmđẻ”lại,khôngđẻthêmnữa.Đìnhsảnkhôngảnhhưởnggìtớisứckhỏe.Khôngđiđìnhsản,đẻnhiềuconthìkhổ lắm…”.Thấychồngvấtvả lặn lộiđến từng thôn,bảnđể tuyên truyền,bàChảoLởMẩy(vợgiàlàngVàngThôngKiêm)cũngtìnhnguyệnnhậnlàmcộngtácviêndânsốgiađìnhvàtrẻemthônLáoVàngđểgiúpchồng.

Kiên trì thuyết phục, người đầu tiên ông Kiêm, bàMẩy vậnđộngđồngýđiđìnhsảnlàbàTẩnSửMẩy,thônLáoVàng.“Hãmđẻ”xong,bàSửMẩykhôngnhữngkhôngốmđaucònbéotốtnhưđượcuốngsâm,ngàynàobàcũngleonúiphămphăm,cuốcnươnghùnghục,vácbócủitođếnchồngbàcũngphảinể.Từđó,ngườiDaoĐỏởPhìnNgankhôngsợđiđìnhsảnnữa…VợchồnggiàlàngVàngThôngKiêmđãvậnđộngđượchơn30phụnữởvùngcaoPhìnNganđi“kếhoạch”,khiếncánbộdânsốhuyệnBátXátkhôngtinnổi.Nhờcách tuyên truyềnđơngiản,dễhiểu, thườngxuyên,liêntụccủagià làng,đồngbàodầnhiểurằngđẻ ít thìsẽcócuộcsốngấmnohơn,concáiđượchọchànhđếnnơiđếnchốn.Ngườidâncũngbiếtkhôngnênchoconcáilấychồng,lấyvợkhichưađủtuổiphápluậtquyđịnh,vìthếhiệntượngtảohônđãđượcxóabỏ.PhìnNgantrởthànhxãđiểmcủahuyệnBátXátvềthựchiệncôngtác dân số, kế hoạchhóa gia đình, đượcnhiềuđịa phương khácđếnhọchỏi.Bảnthângià làngVàngThôngKiêmđượcđidựhộinghịtoànquốcvềcôngtácdânsố,cònbàChảoLởMẩycũngđượcnhậnBằngkhencủaChủtịchUBNDtỉnhLàoCaivìlàcộngtácviêndânsốgiađìnhvàtrẻemcóthànhtíchxuấtsắc.Nămnay,ôngKiêmvàbàMẩyđềuđãquátuổithấtthập,thấycácthônđềukhôngcóaisinhconthứbavàtảohôn,ôngbàcũngmãnnguyệntronglòng.

34

“Không kiên trì, không làm được đâu”

Mấynămgầnđây, “cơngió” củaChương trìnhxâydựngnôngthônmớiđãlantỏađếnvùngcaoPhìnNgan.ỞthônTrungLiềng,BíthưChibộ,giàlàngVàngThôngKiêmđượcbàcontínnhiệmbầulàmTổTrưởngTổTuyênvận.Tôitheochângiàlàngđithămmộtsốhộtrongthônđểxembàconđãlàmnhàtiêuhợpvệsinhxongchưa.Giàlàngtâmsự:ThônTrungLiềngcó41hộsinhsống,đềulàđồngbàodântộcDaoĐỏ.Theotậpquáncũ,bàconkhônglàmnhàvệsinh,khicó“nhucầu”thìchạylênrừngchotiện,trẻconthìchẳngngại,“đi”ngayởsaunhà.Chuồnggiasúccũnglàmtạmởgầnnhà,việcxửlýphângia súckhôngđượcquan tâmnênrấtônhiễm.Trờimưa thìchuồngtrâu,chuồnglợnlầylội,phângiasúctheonướcmưatrànrađường,ngậpvàotậnsân,còntrờinắngthìmùihôithốibốclênnồngnặc,kéotheoruồi,muỗibayvềnhiềunhưong…Đếntuyêntruyềnthìbàconbảotừtrướctớigiờvẫnsốngnhưthếcóaichếtđâu!Đểthayđổiđượctậpquánlạchậunàykhólắm.

Sau gần30phút cuốcbộngượcdốc, chúng tôi đếnnhà anhTẩnSànhTình,mộthộnghèotrongthôn.Già làngKiêmchobiếtđâylàhộkhóvậnđộnglàmnhàtiêuhợpvệsinhnhấtthônTrungLiềng.AnhTìnhvừađigặtlúavề,mồhôinhễnhại,thấygiàlàngđến, dường như cũng đoán được lý do, anh vừa chào, vừa nhưphântrần:BácKiêmlạiđếnchơiạ.Nhàcháulàmxongnhàvệsinhrồi,nhưngbậngặtquá,cuối tuầnnàymớiđimuaFibrôxi‐măngvềlợpmáiđược.AnhTìnhchỉchochúngtôixemcáinhàvệsinhmớixâybằnggạchbavanh,máivẫnlợpbằngbạtxanh.Thìralúcđầu anh Tình nhất quyết không chịu làm nhà vệ sinh với lý dokhông có tiền, bao giờ chuyển nhà mới làm cho đỡ mất công.Nhưnggiàlàngđếnchơimấylần,uốngchénrượu,nóicáilýrằnghộnàocũngphảilàm,đăngkýlàmsớmmớiđượcxãhỗtrợ,nhà

35

mình nghèo, nhưng không thể để người khác coi thường. Ngàytrước,BácHồdạythiếuniên,nhiđồng5điềutrongđóphải“Giữgìnvệsinhthậttốt”.TrẻconbiếtlàmtheolờiBác,thìngườilớncũngphảigươngmẫuđểcáccon,cáccháunoitheomớiphải.AnhTìnhnghexong,uốngcạnchénrượunhưnuốtvậtgìđangchẹntrongcổ,hứadùphảibánthóc,bánngôcũngcố làmxongnhàvệsinh.RờinhàanhTình, chúng tôi sangnhàVàngThôngTá.Hộnàykinh tếkháhơn,nhưngnhiềulầncánbộthônđếnvậnđộnggiađìnhvẫnphảnđốikịch liệtvới lýdobao giờ làmbếp thìmới làmnhàvệsinh.GiàlàngVàngThôngKiêmthườngxuyênđếnnhắcnhở,anhdầndầnhiểuravàchỉ10ngàysaunhàvệsinhmớiđãđượcxâyxongvàđưavàosửdụng.

Như vậy, tháng 8‐2014, chỉ trong 20 ngày, già làng VàngThôngKiêmđãvậnđộngđượcbàcontrongthônhoànthành15nhàtiêuhợpvệsinh,vượt5nhàsovớichỉtiêuđượcgiao.Trongđó,có5hộlàmnhàvệsinhmàkhôngcầnđếnsựhỗtrợvậtliệucủaxã.Khôngdừng lạiởđó,già làngKiêmcònnóimụctiêucủathônlàđếnhếtnăm2014tấtcảcáchộsẽcónhàtiêuhợpvệsinh.Ngoàira,bàconphảixâyhốráccảitiến,xâychuồnggiasúcđảmbảo“3cứng”vàcóhốủphânđểkhônggâyônhiễmmôitrường.Nộidungnàyđượcđưarabànbạccôngkhaitrongcácbuổihọpthôn,đượcbàconđồngtìnhhưởngứng.Hỏigiàcóbíquyếtgìđểtuyêntruyền,vậnđộngbàconhiệuquả,giàlàngtươicười,lộhaichiếcrăngđồngvàngchóe:Cóbíquyếtgìđâu.Làmcánbộtuyênvận ở vùng cao, ngoài hiểu phong tục, tập quán của bà con, thìphảikiêntrìđếncùng,khôngkiêntrìkhônglàmđượcđâu.MìnhlàmnhưthếcũnglàhọctậpvàlàmtheotấmgươngcủaBác,làcánbộthìphảilàcôngbộccủadân,làmgìcũngphảilàmhếtmìnhthìbàconmớitinvàlàmtheo,khôngđượcngạikhó,ngạikhổ.

36

Dưới bóng cây sa mộc

Biếtbaolầnđitrongmànsươngmùdàykínmờđụcấy,cảváchnúichìmtronglạnhgiácủamùađôngởvùngbiên.Chỉcónhữngcâysamộcvẫn đứng thẳng,hiênngang,dầnhiện ra trêncung đườngmỗikhixechạyngangqua.Vòngvèomãi,cuốicùngcondốcdàidẫnlốicũngđưachúngtôiđếnxãTungChungPhố(MườngKhương)…khinhững vạt cúc quỳbắt đầu “nhen” bôngnở đầu tiên củamùađông phươngBắc.Tôi thấy lạ, tưởng chỉ có cao nguyên nắng gióphươngNammớicóloàidãquỳấy,nhưngởđây,nơiquanhnămchỉcósươngmùthìloàihoaấyvẫncứvàngrựcmỗiđộđôngvề.

Tôiđãđọcbàithơ“Câyhaingànlá”củanhàthơPờSảoMìnvàhiểuôngmuốnvímìnhnhưmộtcáiláxanhtrongcâyhaingànláấy.Tôikhôngmuốnsosánh,vívonvớiTrángMìnPhà,ngườiconcủadântộcPaDí.Nhưngtôibiếtdướinhữngbóngcâysamộcvươn lênnơiđánúi cheo leo, cũngcómột cây, cây của tìnhyêuquêhương,câycủanhiệthuyếttuổitrẻđangngàyđêmvẫnvươnmìnhđứngthẳng,dệtnêncâuchuyệncuộcđời‐nơivùngđấtthépMườngKhương.

Ngoàitrờimưalấtphất,khôngnặnghạtnhưngmưadày,cànglàmchokhônggiancủamùađôngởvùngcaotrởnênảmđạm.Chỉcó những con đường bê tông là trở nên sạch hơn dưới mưa vànhữngbônghoanởcũngvìmưamàtrởnênlunglinh.NgồitrongtrụsởUBNDxãTungChungPhốđợiTrángMìnPhà,bởianhđangtheohọclớpTrungcấpPháplýởthịtrấnMườngKhươngvẫnchưatanhọc.PhóBíthưThườngtrựcĐảngủyxãTungChungPhố‐TrầnXuânKhánhhồhởikhoe:Việcthựchiệnđẩymạnh“Họctậpvàlàmtheo tấm gương đạo đức Hồ ChíMinh”, không chỉ tiếp thêm sứcmạnhýchíchomỗicánbộ,đảngviênmàtoànthểnhândâncũng

37

thấy ý nghĩa của việcmìnhđang làmmỗingày. Từnhữngphongtràothiđua,đãxuấthiệnnhiều“hạtgiốngđỏ”trongpháttriểnkinhtế, văn hóa ‐ xã hội và xây dựng nông thônmới tại địa phương.TrángMìnPhà là cánbộ,đảngviêngươngmẫu trongmọiphongtrào thiđua,nhất là trongxâydựngnông thônmới,đổimớisinhhoạtchibộ.Đồngchínàycònmộtlúchaichức“bíthư”cơđấy…PhàvừalàBíthưChibộthônvừalàBíthưĐoànxãTungChungPhố.

Vừa pha trà mời chúng tôi, anh Khánh vừa nói vanh váchnhữngsốliệuởcơsởvàthôngtinvềTrángMìnPhàmàkhôngcầnsổsách.AnhKhánhtiếp lời:Trướcđây,đồngchíPhà làmBíthưChibộcủa6thônghéplạivàlànhữngthônkhókhăn(LũngPâu1,LũngPâu2,VảThàng,CánHồ,SéoTủng,NànTiểuHồ),trongđócó3thôngiápbiên.Lãnhđạoxãchúngtôiđặtbiệtdanhchonhữngthônnàylà“chibộthôn3nhất”‐đó lànhiềuthànhphầndântộcnhất,tỷlệhộnghèocaonhất,đườngđikhókhănnhất.Trướcnăm2013,khichưachiatách,chibộghépcó18đảngviênsinhhoạt,nêncôngtácsinhhoạtvàđilạivấtvả.Phảinỗlựccốgắnglắm,Đảngbộxãmớithựchiệnthànhcôngviệcchiatáchcácchibộ,tạothuậnlợitrongsinhhoạtvàchỉđạođiềuhànhởcácthôn.Điềuđặcbiệt,cáccánbộ,lãnhđạoxãđềuvềsinhhoạtđảngtạichibộthôn.Cáchlàmnàyđểcánbộxãđược “gầndân,sátcơsởhơn” lắngngheđượcnhiềuýkiếncủanhândânhơn,đồngthờicũngthuậnlợitrongchỉđạođiềuhành.“Ngaynhưtôi,PhóBíthưThườngtrựcĐảngủyxã,nhưngvẫnsinhhoạt tại chibộ thôndođồngchíTrángMìnPhàlàmBíthưChibộđấy!”‐AnhKhánhcườivànói.

CâuchuyệnchưadứtthìTrángMìnPhàtới.Từngoàicửa,Phànởnụ cười rất tươi và xin lỗi vì đã để chúng tôi phải đợi… Saumànchàohỏi,ngỏýmuốnđếnthămnhàPhà,chúngtôitạmchia

38

tayanhKhánhđểvượtquaCổngTrời,ngượcdốcđếnthônLũngPâu1.Mưavẫnrơidày,sươngmùgiăngkínnúi,xemáyđiphảibậtđènpha.CũngmaynhàPhànằmngaycạnhđường,chứmưanhưnàynếuphảiđibộlênthônthìchắcphảihẹnngàynắngráo.Căn nhà của gia đình anh làm bằng gỗ, ngay cửa ra vào có treovuôngvảiđỏtrênđócódòngchữHánNôm.Bêntrongnhà,ngoàibànghếuốngnước,tủđựngsáchvởthìnhàPhàcònchấtđầyngô.Cácbaongôhạtdựngkínnhà…Phàchiasẻ:Ngônămnaybángầnhếtrồi, sốcòn lạinàyđểchănnuôi.Phàđứngdậyvớichùmquýtngọttrênnóctủxuốngmờikhách:QuýttrồngởTungChungPhốchính hiệu đấy! Cũng nhờ mấy năm nay, nhiều chính sách pháttriểnkinhtếtriểnkhaicóhiệuquả,nênbàconcácthôntrongxãđãphấnkhởi,yêntâmsảnxuất.Ngoàiđưangô,lúa,đậutươnggiốngmớivàogieotrồng,bàconđãbiếttrồngcâyănquảmanglạigiátrịkinhtế,trongđócócâyquýt.

ThônLũngPâu1có74hộdânvới4dântộccùngsinhsống,người dân chủ yếu là trồngngô lai. Trungbình,mỗi hộ trồng ítcũngtrồng20kgngôgiốngmỗinăm.HộtrồngnhiềunhưhộôngTrángVầnDiu,mỗinămcũng trồng40 ‐50kgngôgiống.CòngiađìnhanhTrángMìnPhànămnaycũngtrồng30kgngôgiống.Nămngoái, anh thu được 12 tấn ngôhạt, bán10 tấn, còn lại 2 tấnđểchănnuôilợn…thunhậptừtiềnbánngôđược53triệuđồng.

SởdĩđếngiờPhàvẫnphảitheohọctrungcấptạihuyện,bởitrướcđâyPhàcũngnhưbaođứatrẻPaDíởvùngđấtnghèokhó,lạchậunày,chỉhọchếtbậctiểuhọc.Đếnnăm2004,lúcấyđã25tuổi anhmới tiếp tục theo học bổ túc văn hóa ở huyện và năm2012thìhọcxong.Từnăm1995,TrángMìnPhàđãthamgiacôngtácxãhội, làmdânquân,cônganviêncủathôn.Năm2004được

39

bầulàmtrưởngthôn,anhmớitiếptụcđihọc…Mặcdù,khiquyếtđịnhđihọc cũng là lúcvợchồngPhàsinhđứacon traiđầu lòng.Baokhókhănvấtvảchồnglênvai,nhưngPhàvẫnkhôngnhụtchí,bởi“khôngcóchữ,khônglàmđượcviệcgìcả”.Ròngrãnhiềunămtrời,vớimộtngườiđãlớntuổi,vừabậncôngviệcnhàlạiviệcthôn,nhưngPhàvẫnkhông“bỏcuộc”chinhphụcconchữ…Khôngnhữngthế,nhữngnămđó,giađìnhPhàluônđượccôngnhậnlàhộnôngdânsảnxuấtgiỏi.Anhcũng làngườiđầu tiênởTungChungPhốtrồng ngô lai năng suất cao. Năm 2011, anh được vinh dự đứngtrong hàng ngũ của Đảng. Niềm vui ấy đã khiến cho Phà khôngngừng phấn đấu. Khi được chuyểnĐảng chính thức cũng là khiPhàđượctínnhiệmbầulàmBíthưChibộthôn.

Nhấpngụmnước trà, TrángMìnPhà chậm rãi kể:Khi chưatáchchibộthôn,quãngthờigianấylàvấtvảnhất.Mỗikhicókếhoạchtriểnkhai,tôiphảiđibộlêntậntừngthôn,vớinhữngthônxa như Séo Tủng ‐ thôn giáp biên phải đi bộ hơn 7km. Khôngnhữngđườngđikhó,đasốđảngviênlàngườicaotuổi,biếtítchữ,nhiều khi chỉ biết ký mỗi tên mình, nên việc tuyên truyền chủtrương,chínhsáchcũnghếtsứcvấtvả…Nhiềuhômđếnvậnđộng,bàconchỉnói“tripâu”(khôngbiết),lạiphảitìmcáchphốihợpvớitrưởngthôn,nhữngngườicóuytíntrongcộngđồng,hoặccùngnóitiếngdântộcđểgiảithích,vậnđộngchongườidânhiểu…

Phà kể tiếp:Nhớnhất là cáchđâyđúnghai năm (tháng11‐2012),đivậnđộnghọcsinhtớitrường,tôiđibộđếnđiểmtrườngcủathônngườiDaolàLũngPâu2vàVảThàng.Cũngvìlàlầnđầutiênvàothônnênkhôngbiếtđườngđi,sươngmùdàyđặc.Đihỏiđườngvàonhàtrưởngthôn,ngườidânthìkhôngbiếttiếngphổ

40

thông,phảigọiđiệnliênhệmãimớiđếnđượcnhàtrưởngthônqualờitảchỉđường.Việcvậnđộngchủyếudiễnravàobanđêm.Bốmẹbọntrẻkhôngbiếtchữnêncũngkhôngcóýthứcchoconđếntrường…Nảnnhấtlàtrẻemkhôngchịuđihọc,nêncóbuổisánggọiđượcemnàyđếnlớpthìemkiabỏvề.

Kỷ niệm với Phà là lần cùng tổ công tác củaĐồnBiên phòngMườngKhươngvàcánbộxãTungChungPhốcùnglênthônCánHồvậnđộnghọcsinhralớp.Thấycóđoàncánbộvềthôn,họcsinhrủnhautrốnhết…Bốmẹđitìmmãicũngkhôngthấy.Đếnkhitrờitối,đitìm khắp nơi, soi đèn pin thì thấy chúng nấp sau chuồng lợn. Cónhữngem,vậnđộngđếnlớpđược1buổi,hômsaulạibỏhọc.Giannanvấtvảlàvậy,nhưngTrángMìnPhàvàcáctrưởngthôn,ngườicóuytínvàlãnhđạoxãđềuquếttâmlàmsaođể“nóichobàconhiểu”cuộcsốngcủahọ,chínhhọphảitựquyếtđịnh,khôngai“sốnghộ”họđược.Kiêntrìvậnđộng“mưadầmthấmlâu”,bàconởtrongthôn,xãcũngđãhiểuđược lý lẽcủacuộcsống,phải thayđổinếpnghĩ “lạchậu”, phải học cách làmmới để phát triển kinh tế, xây dựng cộngđồnglàngbảnngàymộtgiàuđẹp.Cácchínhsáchpháttriểnkinhtế‐xãhội,phong tràoxâydựngnông thônmớiđã thổi luồngsinhkhímớivàovùngđồngbàodântộcthiểusốnơiđây…cùngvớinhững“hạtgiốngđỏ”nhưTrángMìnPhà,đãnhânlênnhữngmùavụbộithu,tạonênsắcdiệnmớiởvùngcaocònnhiềugiankhónày.

Dưới những tán cây sa mộc vươn thẳng, những ruộng lúa,nươngngô,nươngđậutươngcaosảncứthaynhautiếpnốimùavụ.Nếpnhàkiêncốvữngchắcdầnthaythếnhữngcănnhàtạm,trẻemnônứcđếntrường,điệnthắpsángđãvềtớitừngnhà…làminh chứng rõ nét cho những chuyến biếnmới ở Lũng Pâu nói

41

riêngvànhữngbảnlàngvùngcaonóichung.Trongđó,cósựđónggóptinhthần,nhiệthuyếtcủanhữngngườiđầutàugươngmẫu,hạtnhântíchcựcởcơsởnhưBíthưChibộthônTrángMìnPhà.Khôngítngườivẫnnghĩ,ngườiđiểnhìnhlàngườicónhiềubằngkhen, giấy khen… nhưng với tôi, thước đo giá trị để ghi nhậnnhữngnỗlựccủacánbộcơsởkhithônấy,vùngđấyngàymộtđổithay,đờisốngcủangườidânngàymộtnângcaomớiquantrọng.Tráng Mìn Phà là một trong những điển hình như thế, nên tôikhôngmuốnliệtkênhữngthànhtíchcủaanh,mặcdùcórấtnhiềubằngkhen,giấykhentreotrêntườngnhà…

Chúng tôi chia tay Phà khi anh lại tất tả lên xe máy xuống“phố” tiếp tục học các tiết học buổi chiều.Một lúc, bóng Phàđãchìmvàomànsươngmùdàyđặc…

42

KIM DUNG

“PHẢI VÌ NGƯỜI KHÁC”

Năngnổ,nhiệt tình,dámnghĩ,dám làm lànhữngphẩmchấtđẹpmàngườidânthônSéoTrungHồ,xãBảnHồ(SaPa)nhậnxétvềanh thanhniênngườiDao ‐LồDuầnPú.Khắcghi lờidạycủaBác,cùngvớinhiệthuyếtcủatuổitrẻ,anhđãđưaphongtràoĐoànthanhniênxãBảnHồlớnmạnh,từđógópphầnthúcđẩypháttriểnkinhtế‐xãhộicủađịaphương.

NằmcáchtrungtâmxãBảnHồ3km,thônSéoTrungHồcó64hộđồngbàoDao,Môngsinhsống.Địahìnhxaxôi,hiểmtrở,dâncưkhôngtậptrung,nênđiệnlướiquốcgiavẫnchưavềđượcvớithôn.Việcthắpsángchủyếudựavàocácthủyđiệnmini,nhưngvàomùakhô, nguồn nước cạn kiệt, những ngọn đèn dầu là ánh sáng duynhất.Trăntrởtrướcnhữngkhókhăncủangườidânvàviệchọctậpcủaconemtrongthôn,saunhiềuthángnghiêncứu,tìmtòi,đithamquancácmáyphátđiệnnướccócôngsuấtlớn,anhLồDuầnPúđãbànbạc,vậnđộngđoànviêntrongthônmuamáyphátđiệncôngsuất lớn.Nhờkiên trìvậnđộng,ýkiếncủaanhvềcông trìnhcấpđiệnthanhniênđãđượcđoànviên,thanhniênvàngườidântrongthônđồngtìnhhưởngứng.Bướcđầuthựchiệncôngtrình,Chiđoànthanh niên thôn Séo Trung Hồ gặp không ít khó khăn như: Tìmnguồnnước cóđộdốcphùhợp, năng lực của các đoàn viên vềvận hành thủy điện nhỏ còn hạn chế, nguồn điện ban đầu về

43

không ổnđịnh...Khôngkhuấtphụckhókhăn,LồDuầnPúđã tựhọchỏiquasáchbáovàmạnhdạnchếlạiquạtchạymáy,cảitiếnmộtsốbộphậnkhácnhưtrục,ốngnước,bi…

Tâmsựvớichúngtôi,anhLồDuầnPúchobiết:Đểlắpmáytôiphảinghiêncứurấtnhiều,saochokhimáyđưavàosửdụngphảiphùhợpvớiđiềukiệnthựctếcủađịaphương.Docầnítnướchơncác loạimáy điện nước công suất lớn khác, nênmùa khô nguồnđiện về các hộ luôn được đảm bảo. Hiện nay, các gia đình kháctrongthôncũngcónhucầusửdụngmáyđiệnnướccôngsuấtlớn.Tuynhiên,docáchộdânsốngrảirác,nêntìmđịađiểmlắpmáyrấtkhó,ChiđoànthônSéoTrungHồđangtiếnhànhkhảosátvàđấunốiđểhộnàocũngcóđiệnchoconemhọctập…

CôngtrìnhmáyphátđiệnnướccủaChiđoànthônSéoTrungHồhiệncungcấpđiệncho10giađình,1nhàvănhóavà1điểmtrường,đemlạiniềmvuirấtlớnchonhữngngườidân.ÔngLýLáoLở,ngườidânthônSéoTrungHồchobiết:Sauhơn1nămđượcsửdụngđiệntừmáyđiệnnướccôngsuấtlớncủachiđoànthanhniên, người dân trong thôn đã không phải thường xuyên thaybóngđiện cháynhư trước.Giađình có thểdùngđiện vàonhiềuviệcnhư:Nấucơm,sửdụngcácloạimáybàogỗ,xemtivi,nhờđótiếpthuđườnglối,chủtrươngcủaĐảng,chínhsách,phápluậtcủaNhànướcvàkinhnghiệmpháttriểnkinhtế...CôgiáoChuThịNgaở điểm trường thôn Séo TrungHồ cho biết: Từ khi điện về vớiđiểmtrường,cuộcsốngcủagiáoviênđượccảithiệnrấtnhiều.Giờđây,giáoviênkhôngcònlothiếuánhsángmỗitốisoạnbài,cũngnhưánhsángchohọcsinhhọctập.

Công trình cấp điện thanh niên chỉ là một trong rất nhiều

44

đónggópcủaanhLồDuầnPúchocộngđồng.TrêncươngvịPhóBí thưĐoàn thanhniênxãBảnHồ,anhPú luônquán triệt, triểnkhaiđầyđủcácnghịquyết,kếhoạchcủacấptrên.Phongtràothiđua củaĐoàn thanh niên xã BảnHồ được thực hiện sôi nổi, cóhiệuquả.Nhờđó,năm2012,Đoàn thanhniênxãBảnHồđãđạtđược những thành quả đáng khích lệ như: Đã tổ chức 50 buổituyêntruyềnvềlợi íchvàcáchthựchiệnChươngtrìnhmụctiêuQuốcgiaxâydựngnôngthônmới,ápdụngkhoahọc,kỹthuậtvàosảnxuất;40buổivệsinhmôitrường;thamgiahơn1.000côngtusửa,làmmới3kmđườnggiaothôngnôngthônvàhơn200công,tusửacácđiểmtrườngtại7thôn.AnhLồDuầnPúchobiết:BảnthântôiluônghinhớcâunóicủaBác“Đâucầnthanhniêncó,đâukhócóthanhniên”đểgươngmẫuđiđầu,hoànthànhmọinhiệmvụđượcgiao.Nhờđó,việcthựchiệncácphongtràoĐoàncủaxãluôndiễn ra thuận lợi, cácđoànviên, thanhniên trongchiđoànluôntintưởngvàthựchiệntheo.

Ghi nhận thành tích, năm 2012, anh vinh dự được Ủy bannhândântỉnhLàoCaitặngBằngkhenvìđãcóthànhtíchxuấtsắctrongphong trào thanh niên làm chủđất nước. Chia tay anhLồDuầnPú,chúngtôicàngthêmtintưởngvớinhữngthanhniênbảntạiLàoCailuônsốnghếtmình,hăngháitrongcácphongtràovàđẩymạnh việc học tập và làm theo tấm gương đạo đức Hồ ChíMinh.HọsẽlànguồnnhânlựcquantrọnggópphầnxâydựngSaPangàycànggiàu,đẹp.

45

MẠNH DŨNG

TÔI HỌC BÁC TỪ NHỮNG VIỆC NHỎ NHẤT

Đó là câu nói của ông VũHữu Luật, thôn Làng Bạc (xã XuânQuang,huyệnBảoThắng)ngayđầucâuchuyệnkhi tôigặpôngsaunhiềulầnlỡhẹn.NgườiTrưởngBanCôngtácmặttrậnthôngiàmẫumựctrongsố“nhữngngườiváctùvàhàngtổng",đếnnỗimỗilầnnhìnthấyông,ngườidântrongthônthườngbảonhau,"chắclạicóchuyệngìrồi"vàhọsẵnsàngbỏdởviệcnhà,việcđồngángđểngheôngnóicảtiếng đồnghồ.Giọngchậmrãivàchắcnịchcủaôngkhiếnngười taquênmất"đàitiếngnói"đangởngaytrướcmắtmình.HơnmườinămlàmPhóBíthưchibộ,TrưởngBanCôngtácmặttrậnthônLàngBạc,ôngVũHữuLuậtvẫnlàmcáiviệc"khôngtên"nhưthế,vớiông,hạnhphúclớnnhấtlàmanglạiniềmvuichomọingười.

Ước mơ được gặp Bác là động lực để tôi phấn đấu…

Khôngkhóđểhỏithămđườngvềnhàông,cănnhànằmtrongconngõnhỏở thônLàngBạc, xãXuânQuang (huyệnBảoThắng).Máitóccủaôngđãcónhiềusợibạc,đôimắtmờđinhiều,nhưngbàntaycòndẻolắm,lúcôngviết,nhìnnétbútnắnnót,đẹptrònvạnhnhưhọcsinhtiểuhọccủaôngkhiếntôikhôngkhỏithánphục.Tôilạigầnvà đọc lướtnhanhnhữngdòng còndangdở, ngoài thông tin tổnghợp tìnhhình kinh tế, xã hội trênđịa bàn xã, ôngdànhmột phầnquantrọngđểghichépnhữngmẩuchuyệnngắnvềđiểnhìnhhọctậptấmgươngđạođứcHồChíMinh...Đây lànhữngnộidungsẽđượcôngđưalên"sóngphátthanh"diđộnglầntới.

46

Không chỉ vài nămnay,màđãhàng chụcnăm trôi qua, ôngluôn trau dồi, học tập và làm theo tấm gương đạo đức Hồ ChíMinh,xemđólàmụctiêuphấnđấucủabảnthânmình,vớiông,lờiBác dạy luôn sángmãi. Năm 1964, đang làmỦy viên Ban ChấphànhĐoànThanhniênxãĐôngMinh,huyệnTiềnHải(TháiBình),ông làmột trongnhữngngườiđầu tiênxungphongđixâydựngkinh tế ởmiền núi. Đặt chân lênmảnh đất Lào Cai, ông về làmcôngnhânkhaithácởmộtlâmtrườngđóngtạiBảoThắng.Chínhnhữngkhókhăntrongquátrìnhkhaitháclâmsảnđãbiếnngườicôngnhânquêlúatrởnênnổitiếngbởinhiềusángkiếntronglaođộng sản xuất. Vừa chânướt chân ráo lên lâm trường được vàithángđãphảilộisuối,ngượcdốckhaithácgỗ,ôngnhớlạivàkể:Khókhănmìnhkhôngngại,nhưngthấycôngsứcbỏranhiềumàhiệuquảkhôngcao.Ấy làôngnóiđếncáiviệcmỗikhikhai thácgỗ,nứa,côngnhân lạiphảivácđườngrừngvài câysốđếnđiểmtập kết để đưa lên xe, quãng đường vận chuyển đã lấy đi quánhiềuthờigianvàcôngsứccủangười laođộng,khiếnnăngsuấtlao động giảm. Trong đầu người công nhân trẻ VũHữu Luật đãnungnấuýđịnhtìmracáchgìđókhắcphụchạnchếnày.Ôngxinlâm trường chonghỉmột thángkhông lươngđểphát rừng, chặtcâylàmmộtcáimángtrượtkhổnglồtừtrênđỉnhnúixuốngsuối.Đếnkhimọiviệcxongxuôimọingườimớihiểuravìsaoôngxinnghỉkhông lương.Từkhi có cáimáng trượt, côngnhân chỉ việckhaithácrồiđẩythẳngtừtrênđỉnhnúixuống,gỗ,nứalaoầmầmxuống ven suối. Đó cũng là sáng kiến đầu tiên của người côngnhântrẻVũHữuLuật.

Những cây gỗ saukhiđượckết lại thànhbèđẩy xuống suốichẳng chịu xuôi dòng do dòng nước quá nhỏ không đủ sức đẩymấybègỗcùngmộtlúc.Rồicóđoạnsuốiquanhco,bègỗchỉchựcđâmphải vách đá, có khimất cả ngàymới gỡ ra được. VũHữu

47

Luật lại vò đầu nghĩ,mất bao nhiêu công sứcmới đưa được gỗxuốngsuối,giờlạikhuânlênđểvậnchuyểntheocáchcũthìchẳngthàngaytừđầukhôngmấtthờigianlàmcáimángtrượtkia.Bàitoán khó rồi cũng có lời giải, Vũ Hữu Luật cùng các công nhânkhácxẻgỗđắpdòngchonướcdâng lên,rồixảnướcnhưởthủyđiệnngườitavẫnxảlũ.Cảmấybègỗcứnốiđuôinhautheodòngnước,ởnhữngchỗsuốigấpkhúc,anhdùnggỗnắnlạidòng,từngbègỗđâmvàođoạngỗbebờtựđộngchuyểnhướngxuôitheoconnước.SángkiếncủacôngnhântrẻVũHữuLuậtđãlàmlợiđángkểcholâmtrường,tiếtkiệmcôngsứccủacôngnhân,nângcaonăngsuấtlaođộng.Nhữngngàylàmviệctại lâmtrường,VũHữuLuậtcòn có thêm hàng chục sáng kiến khác, 6 năm liền được bầu làchiếnsĩthiđuangànhlâmnghiệpvàđượcđidựnhiềucuộctuyêndươngđiểnhìnhtiêntiếntoànquốc.ƯớcmơđượcvềthủđôgặpBácHồdẫuchưatrởthànhhiệnthực,nhưngđóluônlàđộnglựcđểVũHữuLuậtnỗlựcphấnđấutronglaođộng,sảnxuất.

… Và hết lòng vì công việc tưởng chừng nhỏ bé

Saukhinghỉviệc tại lâmtrường,ôngLuật tíchcực thamgiavào những công việc của xã, thôn.Ông được tín nhiệmbầu làmPhóbíthưChibộ,TrưởngbanCôngtácmặttrậnthônLàngBạc.Sựđónggópcủaôngkhôngchỉđượcghinhậnquahàngchụctấmbằngkhen,giấykhen,kỷniệmchươngcủacáccấp,màđượcghinhậnquatìnhcảmyêumếncủabàcontrongthôn.ThônLàngBạccó324hộvớitrên1.200nhânkhẩu,thườngnhữngbuổihọpthônrấtkhóhuyđộngtấtcảcáchộcómặtđôngđủ,tíchcựclắmcũngchỉđượcgần200hộ.Khôngđihọp thôn,ngườidânkhôngnắmđượcnhững chủ trương, chính sách củaĐảng,Nhànước, khôngtham gia bàn những công việc chung dẫn đến tình trạng nhiềungườithờơvớicôngviệccủaxã,củathôn,triểnkhaiviệcgìcũng

48

khó.Ngoàira,córấtnhiềuhộkinhdoanhbuônbán,khôngkhóđểhọdunhậpnhữngthứtiêucựcbênngoàivềđịaphương,nếucứđểtìnhtrạngnàykéodài,nhữngtệnạnxãhộisẽcócơhộilenlỏiđếnnhiềuhộtrongthôn,nghĩđếnđấy,ôngLuật lo lắm.Thôncómộtcụmloacôngcộngđểphổbiếnnhữngthông tinquantrọngđếnngườidân,nhưngchỉđápứngđượcchomộtsốhộởkhuvựctrung tâm.CónhữngxómnhưNamHà,TânLập... cáchxagần3câysốcoinhưngoàivùngphủsóng."Phảidùngloaphátthanhdiđộng"‐đólàviệclàmmàsaunhiềuđêmtrằntrọcôngđãnghĩđếnvàquyếttâmthựchiện.Mộtchiếcloacũvàbộâmlybuộcsauxe,thếlàđủbộđồnghề,ôngđikhắpthôn,tuyêntruyềnchủtrương,đường lối chính sách củaĐảng, pháp luật củaNhànước, nhữngcông việc cần làm trong thôn, tuy nhỏ nhoi thôi, nhưng thật ýnghĩa và giá trị... Nhờ vậy, những nội dung cấp trên triển khaiđược đưa đến người dânmột cách trực tiếp, ai cũng ý thức rõquyền và trách nhiệm củamình với công việc chung. Và nhữngmẩuchuyệnngắnvềtấmgươngđạođứcHồChíMinhluônlàphầnkết cho những buổi "phát thanh" như thế.Nhiều nămnay, thônLàng Bạc luôn đi đầu trong xã Xuân Quang về thực hiện phongtràoxâydựngđờisốngvănhóaởkhudâncư.HọcBácvàlàmtheoBácởLàngBạckhôngchỉdừnglạiởphongtràomàđãtrởthànhhànhđộnghằngngàycủamỗicánbộ,đảngviênvànhândân.

Cáchộgiađìnhđoànkết,giúpnhaupháttriểnkinhtế,nhiệttình thamgiacácphong trào, cáccuộcvậnđộng lớn.ThônLàngBạccònnổitiếngkhắphuyệnvàtỉnhbởimôhìnhthugomrácthảicôngcộngdochínhngườidântựthựchiện.ÔngLuậttâmsự:Xemtrên tivi thấyngười tanói thựchiệnvệsinhmôi trường làmộttrong những tiêu chí khó nhất trong xây dựng nông thôn mới,mìnhcũngkhônghiểunhữngnơikhácvướngmắcởđâu,vìthônLàngBạcđãthựchiệnthugomrácthảicôngcộng,giữgìnvệsinh

49

môitrườngtừhơnchụcnămnay.VớivaitròlàPhóBíthưChibộthôn, ôngđãđưanội dungnàyđể bànnhiều lần trong các cuộchọpchibộ,ôngchorằngcánbộ,đảngviênphảigươngmẫu làmtrước,từđóbàn,thốngnhấtđểngườidâncùngthựchiện.Giữgìnchođườnglàngngõxómsạchsẽđâuphảiviệccủamộtvàingười,cầnnhânrộngthànhviệc làmchungcủacảkhudâncư,nếumọingườiaicũnghiểuđiềuđóthìthựchiệndễlắm.Vàôngđúckếtlại:"Việcgìcónhândânthamgiabànbạc,khómấycũngtrởnêndễdàngvàlàmđượctốt".LờiBácdạy,ôngluônthấmthíavàlàhànhtrang theo ông, giúp ông có thêm nhiệt huyết với những việctưởngnhưnhỏbémàmìnhđanglàm.Hơnchụcnămlóccóctrênchiếcxeđạp,mấynămvừarồiôngdànhdụmtiềnmuađượcchiếcxemáycũgiúpchoviệcđilạithuậntiệnhơn.NgàybầucửđạibiểuQuốchộivàHộiđồngnhândâncáccấpvừaqua,cólúcôngđitừsángsớmđếntốimịtmớivềnhà.Vợông,bàLươngThịMây,đãrờimảnhđấtTháiBìnhđểtheoônglậpnghiệptrênmảnhđấtnày,mấychụcnămqua,luôntrởthànhchỗdựavữngchắcchoông.Bàthậtthàtâmsự:Lúcđầuthấyôngấylàmcáiviệc"váctùvà", tôicũngkhôngmuốn,nhưngôngấylàmsaysưaquá,hìnhnhưcôngviệcấyđãvậnvàongườiôngmấtrồi.Vậylàmọiviệctrongnhà,mộtmìnhbàMâygánhváchếtđểôngyêntâmvớicôngviệc"phátthanh"diđộngnày.

Cuộctròchuyệnvớichúngtôi liêntụcbịngắtquãng,bởithithoảngcóngườidânđếnhỏiviệcnày,việcnọ…ôngphảidừnglạiđểtrảlời,giảithích.Nhữnglúcrảnhrỗiôngthườngđọcbáo,đọcsách, sưu tầmnhữngđiểnhình tiên tiếnkhắpnơivềchủđềhọctập và làm theo gương Bác để phổ biến đến bà con trong thôn.NhưngcólẽtấmgươngđượcnhiềungườidânthônLàngBạcyêuquýhơncảchínhlàông‐mộtđảngviên,mộtcánbộmặttrậnhếtlòngvìcôngviệcchung.

50

HỮU HUỲNH

“CÂY ĐẠI THỤ” TRÊN ĐỈNH NẬM TRÀ

Mộtbuổichiềuthu,chúngtôiđếnNậmTrà‐thônxanhấtcủaxã Gia Phú huyện Bảo Thắng. Cảm nhận đầu tiên của tôi là néthoang sơ đầyquyến rũnơi thôn vùng caonày.Trên đỉnhnúi đó,một“huyềnthoại”đãsinhra, lớn lên,gópphần làmthayđổicuộcsống củangườiDao Đỏnơi đây ‐ đó làôngChảoLáLở,TrưởngthônNậmTrà.

ÐườnglênNậmTrà,trướcmặtlàđỉnhnúisừngsững,cóđoạnmộtbênlàvựcsâuthămthẳm,cóđoạnđálônhô,lởmchởm,mâymùgiăngkín.Sauquãngđườngđầykhókhăn,cuốicùngtôicũnglênđượcđỉnhnúi,nơiTrưởngthônLởsinhsống.Mộtngườiđànôngnhỏbé,tócđiểmbạc,băngsuốiđónchúngtôiqua,đóchínhlàTrưởngthônChảoLáLở.

NậmTràlàthônvùngcao,cáchtrungtâmxãGiaPhúkhoảng15km.Thôncó131hộ,đềulàđồngbàoDao,sốngchủyếunhờsảnxuấtnông‐lâmnghiệp.NgườiDaoởNậmTràcó5dònghọlớnlàhọChảo,họTẩn,họVàng,họPhànvàhọPhùng.Trướcđây,cuộcsống của người dânNậmTrà rất khó khăn, cái đói, cái rét luônhiện hữu trong mỗi ngôi nhà. Trưởng thôn Lở kể: Khi ấy, dânmìnhnghèo lắm,phải lo ăn từngbữa,mộtngày thậmchí chỉ ănmộtbữa.Rồinhữnghủtụctrongmachay,cướixin…khiếnnhiềungườidâncảcuộcđờilàmlụngvấtvảchỉđểlođượcchiphítốnkémchonhữnghủtụcấy.Cuộcsốngkhốnkhócứngàynốingày…

51

Từ ngày, ông Chảo Lá Lở được dân bản tín nhiệm bầu làmtrưởng thôn, cuộc sống củađồng bàoDaoởNậmTrà cũngbước“sangtrang”mới.Ngaykhiđượcgiữtrọngtráchnày,TrưởngthônNậmTràđãhọpbànvới bà con trong thôn thốngnhất xâydựngquy ước bảo vệ rừng. Ông vận động bà con không đốt rừng làmnương;mỗingườimộtnămphảibỏ2hoặc3côngbảovệrừng.Mùakhô,ôngkêugọibà con thườngxuyên túc trựcngoài rừngđểđềphòng cháy rừng.Kể từđó,màu xanh của rừngdần trải dài trênkhắpvùngNậmTrà.“Chúngtagiữrừngkhôngphảichoriêngaimàmọi người đềuđược hưởng lợi, rừng là vàng,mình phải giữ chotốt”‐TrưởngthônLởnóivớibàcon.

Giữđượcrừnglàgiữđượcđất,ôngvậnđộngdânbảnbỏdầntậpquánducanh,ducư,tậptrungkhaipháruộngbậcthang,khơinguồnnướcdẫnđếntừngthửaruộngđểcấy lúa.Dovậy,ngườidânNậmTràkhôngcònducanh,ducưnữamàđãyêntâmsinhsống,laođộng,sảnxuấttrênmảnhđấtcủagiađìnhmình.Cũngtừnhữngngàyđầutiênlàmtrưởngthôn,nhậnthấygiátrịcủacâythảoquả,ôngkhuyếnkhíchbàcontrồngthảoquảtrongmộtkhuvựctậptrung;mỗihộcómộtkhuởdiện tíchchungđó, tuyệtđốikhôngphárừngđể trồng.Đếnnay,diệntíchcâythảoquảcủaNậmTràđãđạt70ha,mỗinămgiúpbàcontrongthôncónguồnthunhậpđángkể.

Cáiđói,cáirétdầnquađi,nhưnghủtụcvẫncònbaotrùmlêncuộcsốngcủacộngđồngngườiDaonơiđây.TrưởngthônLởtrăntrởsuynghĩ, làmthếnàođểloạibỏnhữnghủtục,bởitrongsuynghĩbấylâunaycủabàconDaoĐỏởNậmTrà,đókhôngphảilàviệclàmsaitrái.Trướcđây,đámhỷđượctổchứclinhđìnhtrong2 ngày 2 đêm, hay đám hiếu thì phải làm 3 ngày 2 đêm. Trongkhoảngthờigianđó,giachủphảimổnhiềutrâu,nhiềulợn,gàđể

52

cúng bái và mời dân làng. Riêng đám hỷ thì vật thách cưới lànhữngđồngbạctrắngcótổnggiátrịtừ50‐70triệuđồng...CũnglàngườiconcủabảnDaovàbiếttầmquantrọngcủanhữngphongtụctrongđờisốngđốivớicácthếhệdântộcmình,nhưngtrưởngthôn cho rằng, nếu cứ tiếp tục như vậy thì quá tốn kém và ảnhhưởngtớitươnglaicủangườiDao.Nghĩlàlàm,TrưởngthônLởđãđếntừngnhàgiảithíchchobàconhiểurõhơnvềsựtốnkémcũngnhưhệlụydonhữngtậptụclạchậugâyra.TrưởngthônLởmạnhdạnđưa ra quyết định thách cưới khôngquá15đồngbạctrắng,vớiđámmathìđểngườichếttrongnhàkhôngquá1ngàyvàkhôngtổchứcănuốngkéodài.Ôngcònvậnđộngcácgiađìnhtrongthônkhôngtảohôn,cácđôitraigáikhicướiphảiđăngkýkếthôntheoquyđịnh.Ôngnói:Trướcđây, trong thôncòn tảohônnhiềulắm,nămnaytuyvẫncòn,nhưngđãítđinhiềurồi.Nhữngngàyđầuvậnđộngquả là rất khókhăn, nhưngbằng sự kiên trì, nhẫnnại,trưởng thôn bản Dao này đã thành công khi hủ tục trong thôngiảmhẳn. Giờ đây, trong suy nghĩ củamỗi người dânNậmTrà,phongtụctrongđờisốngcầnpháthuygiátrịnhânvăn,chứkhôngphảiđođếmbằnggiátrịvậtchất.Vìlẽđó,NậmTràđượcghinhậnlàthônđiđầutrongxóabỏtậptụclạchậucủahuyệnBảoThắng.

Một trongnhữngđiềuTrưởng thônChảoLáLởmongmuốnnhấtlàconemdânbảnđượcđihọc.Nhậnthấylớphọctranhtre,nứa lá tạmbợ, rồi phải học nhờ trongnhàdân; con em thì bữahọc,bữakhông,ôngđãvậnđộngbàconkhaithácđá,lấycátdướisuối,rồihuyđộngnhữngthanhniênkhỏemạnh“cõng”ximăngtừdướixãlênthônxâylớphọc.Trong3năm,từ1997‐1999,NậmTràcó3điểmtrườngđượcxâydựngbằngchínhsỏi,đávàcôngsứccủabàcontrongthôn,ôngcònhiếnhơn1.000m2đấtgiađìnhđang sinh sống để xây điểm trường. Có trường, có lớp, trưởng

53

thônvậnđộngbàconchoconemmìnhđihọcđều,bởichỉcóhọcmớigiúpdânbảnthoátkhỏiđóinghèo,lạchậu.

Trongcuộcsốnghằngngày,TrưởngthônChảoLáLởluôntạođược sự gắn kết, hòa đồng giữa các nhóm đồng bào Dao trongthôn.Bên cạnhviệc thường xuyênđến từngnhà thămnắm tìnhhình,ôngquyđịnh3tháng1lầnhọpthônđểtuyêntruyềnchínhsách,phápluậtcủaNhànước,đồngthờilàdịpđểbàcongặpgỡ,trao đổi, thêm phần gắn bó. Từ năm 2009, ngoài cương vị làtrưởngthôn,ôngChảoLáoLởcònlàTrưởngBanđạidiệnngườiDaosuốtmộtdải từPhúNhuận,TằngLoỏng,XuânGiaođếnGiaPhúvàcónhiềuhoạtđộngvìcộngđồngngườiDaoởđịaphương.

Trải qua 63mùa xuân sống trên đỉnhNậmTrà, điều ông LởmongmuốnnhấtlàđếncuốiđờiđượcnhìnthấyNậmTràkhoáclênmình tấm áo của “Nông thônmới”.Người dânNậmTrà được sửdụngđiệnlướiquốcgia,rồicóđườngbêtônglênđếnnúi,có1điểmtrạmy tếđể chămsóc sứckhỏechobà convà có1điểm trườngtrunghọccơsởđểconemtrongthônđượcđihọcgầnhơn.

Suốt 18 năm làm trưởng thôn, ông Chảo Lá Lở đã giúp choquêhương cónhiềuđổi thay, đếnbây giờbà conNậmTrà ai aicũngnểphụcvàbiếtơnngười“đứngmũichịusào”này.Bảnthânông liên tục được xã, huyện, tỉnh khen thưởng bởi những đónggópkhôngmệtmỏivìcộngđồng.Năm2013,ôngđượcThủtướngChínhphủtặngBằngkhentrongcôngcuộcxâydựngvàbảovệTổquốc.Mớiđây,ôngcònvinhdựđượcChủtịchnướctặngthưởngHuânchươngLaođộnghạngBa.Rồiđây,câuchuyệnvềTrưởngthônChảoLáLởsẽcònvangvọngbênbếplửaấmhồngcủathônngườiDaotrênvùngcaoNậmTrà.

54

TỐNG HUỆ

“MÃNH HỔ” GIỮA ĐẠI NGÀN TÂY BẮC

Cảnhsáthìnhsựlàngườithườngxuyênphảiđốimặtvớihiểmnguy;đôikhi,sựsốngvàcáichếtchỉcáchnhautronggangtấc.VớiThượngtáLươngCaoHuỳnh‐TrưởngphòngCảnhsátĐiềutratộiphạmvềtrậttựxãhội(Côngantỉnh),ngườicógần30nămgắnbóvớinghiệphìnhsựthìchorằngsựdũngcảm,tậntâmvàyêunghềsẽchiến thắng tất cả... Khi làm việc với niềm vui, sự đammê, tráchnhiệm,côngviệcsẽtrởnênnhẹnhàng.Tấtnhiên,ngoàinhữngyếutốtrên,ngườicảnhsátcầnphảinỗlực,cốgắngtraudồikinhnghiệm.

LàoCai làmộttỉnhvùngcaobiêngiớiởphíatâybắccủaTổquốc, có trên180kmđườngbiêngiới giápTrungQuốc.Đốidiệnbênkiabiêngiới là3huyệnHàKhẩu,MãQuanvàKimBìnhthuộcchâuHồngHà,tỉnhVânNam (TrungQuốc),cómộtcửakhẩuquốctế,haicửakhẩuquốcgiacùnghàngtrămđườngtiểungạchvàlốimònqualạibiêngiới,cótuyếnđườngsắtHàNội‐LàoCaivàcáctuyếnquốclộnốiliềnvớicáctỉnhLaiChâu,ĐiệnBiên,YênBái,HàGiang... Lợi dụngđịahìnhphức tạp, núi nonhiểm trở và cơ chếthông thương qua lại giữa hai bên biên giới, các loại tội phạm,trongđócótộiphạmvềtrậttựxãhộihoạtđộngtrênđịabàntoàntỉnhhếtsứcphứctạp.Sốvụphạmpháphìnhsựxảyranămsaucaohơnnămtrước.Thủđoạncủaloạitộiphạmnàyngàycàngtáotợn, liều lĩnh,manhđộngvới tínhchấtnghiêmtrọngvàđặcbiệtnghiêm trọng như giết người, cướp tài sản, hiếp dâm trẻ em...

55

Ngoài ra, trên địa bàn tỉnh còn nổi lên loại tội phạm có yếu tốnướcngoài. Dođó, nhiệm vụ ngày càng khó khăn trong công tácđấutranhtriệtphácácvụánliênquanđếnanninhtrậttự.ĐócũnglàđiềumàThượng tá LươngCaoHuỳnhkhông lúc nào thôi trăntrở,làmsaođểgiữbìnhyênởmảnhđấtnơiđịađầuTổquốcnày.

Làngườiđứngđầuđơnvị,Thượngtáluônnêucaotinhthầngươngmẫuđiđầutrongmọimặtcôngtác.Trướchếtlàviệcthựchiện tốt công tác thammưu cho Thường vụ Đảng ủy, lãnh đạoCôngantỉnh,ThủtrưởngcơquanCảnhsátđiềutraCôngantỉnhxây dựng các chương trình, nghị quyết, kế hoạch của lực lượngcảnhsátđiềutratộiphạmhìnhsựtrongđấutranhphòng,chốngtộiphạm,trongcácđợtcaođiểmtấncôngtrấnáptộiphạmhìnhsựvàcáckếhoạchđiềutracácvụánkhác.Vớikinhnghiệmcủangườitrinhsátviên,điềutraviêndàydạnkinhnghiệm,ThượngtáLươngCaoHuỳnhthườngxuyênnắmbắttìnhhìnhvàtínhchấttộiphạmhìnhsự,đểtừđóhọpbàn,thốngnhấttrongcấpủy,lãnhđạođơnvị,chỉđạoquyếtliệtlựclượngcảnhsátđiềutratậptrungvàocácnhiệmvụtrọngtâmđểthựchiệncácbiệnphápnghiệpvụcủangànhtrongcôngtácphòngngừa,đấutranhtrấnáptộiphạm.Làngườisâusátvớicôngviệc,nhữngnămqua,hầuhếttrongcácvụtrọngánnhưgiếtngười,giếtngườicướptàisảnxảyratrênđịabàn,đồngchíđềutrựctiếpxuốnghiệntrườngvụánnghiêncứu,xemxét, từ đóbànbạc thốngnhất trong lãnhđạo chỉ huy, phốihợpvớicáclựclượngtậptrungchỉđạođiềutra,tăngcườngcôngtácquảnlýđịabàn,bámdân,dựavàodân,xâydựngmạnglướiđểđiều travụán.Nhờsát sao trongcông tácquản lý, chỉđạocũngnhưthựchiệnnhiệmvụchuyênmôn, trongnhữngnămqua,kếtquảđấutranhtriệtphácácvụtrọngánđạttỷlệcao.Trong5năm

56

từ2008‐2012,đồngchíđãcùngtậpthểđơnvịtrựctiếpđiềutrakhámphá 1.760 vụ, bắt giữ, xử lý 2.708 đối tượng, trong đó có324vụánrấtnghiêmtrọngvàđặcbiệtnghiêmtrọng.

Có thể kể đến vụ án điển hình đặc biệt nghiêm trọng trongthời gian gầnđây là vụ bắt giữđối tượng truynãđặcbiệt nguyhiểmQuáchTiếnHồng,cantộihiếpdâmtrẻem,giếtngười,trốnkhỏi nơi giam giữ. Là thành viên trong chuyên án, Thượng táLương Cao Huỳnh đã trực tiếp xây dựng kế hoạch, chỉ đạo lựclượng trinh sát với mục tiêu tập trung xác minh, truy bắt đốitượng.Đây làđối tượngkhá liều lĩnh, thậmchí cóâmmưumuasúng để chống trả lực lượng truy bắt. Thượng tá Lương CaoHuỳnhđãnhanhchóngbáocáolãnhđạoCôngantỉnh,đồngthờiđề nghị lực lượng Công an Trung Quốc phối hợp. Ngay sau khinhậnđượcnguồntinvềnơiởcủađốitượng, lựclượngtrinhsátPhòngCảnhsátĐiềutratộiphạmvềtrậttựxãhội,Côngantỉnhđã có cuộchộiđàm,bànbạcđiđến thốngnhấthànhđộng,phốihợpvớiCụcCônganhuyệnHàKhẩu(TrungQuốc)bắtgiữđượcđốitượngQuáchTiếnHồngantoàntuyệtđối,làmchođốitượngHồngkhôngkịptrởtay.

MộtvụángầnđâynhấtmớiđượclựclượngCảnhsáthìnhsựCôngantỉnhđiềutralàmrõlàvụángiếtbácsĩPhạmThịNguyệt,TrưởngphòngkhámĐakhoakhuvựcphườngLàoCai(thànhphốLàoCai).Saukhivụánxảyra,ThượngtáLươngCaoHuỳnhđãchỉđạocácđơnvị trinhsát trongđơnvị tổchứcđiều tra, xácminhtừngdấuvếtđểlạitạihiệntrường,đồngthờilênphươngánphốihợpvới lực lượngCônganthànhphốLàoCai,cácđơnvịnghiệpvụ tíchcựcxácminh,điều travụán.Bằngcácbiệnphápnghiệpvụ,đặcbiệtlàsựphốihợptíchcựccủaCụcC53,BộCôngan,Công

57

an tỉnhYênBái,Côngan thànhphốHàNội,CônganhuyệnHoàiĐức (thànhphốHàNội), saugần11 tháng ròng rã tích cực pháán,PhòngCảnhsátđiềutratộiphạmvềtrậttựxãhộiCôngantỉnhđãbắtgiữđượcđối tượnggâyravụánmạng trên.Đó làLươngQuốcQuyền,sinhnăm1986,trútạixãĐạiĐồng,huyệnYênBình(Yên Bái). Thành công của tập thể Phòng Cảnh sát Điều tra tộiphạmvềtrậttựxãhội,CôngantỉnhkhôngthểkhôngnhắcđếnvaitròtiênphongcủaThượngtáLươngCaoHuỳnh,ngườiluônnêucao tinh thầngươngmẫu trongcôngviệc.Từnăm2008 ‐ 2013,đồngchí3nămđạtdanhhiệuChiếnsĩthiđuacơsở,6 lầnđượctặngBằngkhencủaBộCônganvànhiềuGiấykhencủaGiámđốcCôngantỉnh.VớinhữngthànhtíchđạtđượcđồngchíLươngCaoHuỳnhđãđượcBanGiámđốcCôngantỉnhchọnlàđiểnhìnhtiêntiến trong học tập, thực hiện “6 điều BácHồ dạy Công an nhândân”vàxứngđánglàmộttrongnhữngtấmgươngtiêubiểuđểthếhệtrẻlựclượngCôngantỉnhnoitheo.

58

PHẠM THANH HUYỀN

RU CUỘC SỐNG BÌNH YÊN

Nằm sát trung tâm thànhphốLàoCai trẻ trung sầmuất, cómột địa chỉmang cái tên để du khách từ xa tới không khỏingỡngàng,thắcmắc‐Côngtrường06.Bảynămtrôiqua,Côngtrường06đượcxâylên.Nhữngngườimangýtưởngđưangườinghiệntrởvềtáihòanhậpcộngđồngcũngtrảiquabiếtbaothăngtrầmbêncạnhnhữngmảnhđờisangã,bếtắcvìmatúy.

Vuicó,buồncó,cảmgiácđượctônvinhcó,cảmgiácbịchốibỏcũng nhiều. Nhưng Công trường 06 vẫn tiếp tục hoạt động vàkháchthamquanvẫnkhôngngừngđặtcâuhỏivềquyềnnăngnơibức tườngngăn cách người nghiện với cái chết trắng trong bảynămấyrasao?

HãycùngchúngtôiđếnvớianhLýVănPhủ,32tuổi,đội8,xãĐồngTuyển,thànhphốLàoCai,mộtngườimắcnghiệntừtuổicònniênthiếuvàđãchọnCôngtrường06làmđiểmtựađểgiãtừcơnnghiệndaidẳng,vậtvãcảchụcnămtrời.

‐ Anh Phủ à, tại sao anh lại đểmìnhmắc nghiện trong thờigianlâunhưvậy?

‐Năm15tuổitôiđâuhiểugìvềtáchạichếtngườicủamatúy,đuađòibạnbèđichơirồibịlừachohútthử,hútđượcvàilầnthấythèmkhôngbỏđược.Khôngbỏđượcthìngườitakhôngchomìnhthuốchútnữamàbắtmìnhmua, không có tiềnmua thìbị chăn

59

dắt,phảilàmbấtkỳviệcgìmàngườicóthuốcsaikhiến.Lúctỉnhthấynhục,thấykhổlắm.

Giacảnhcơhàn,chamẹgiàtốingàyquầnquật,đếnbữabưngbátcơmkhônglànhvìmìnhmàânhận,nhưngcơnnghiệnquáiácđếnlạixuimìnhlàmnhữngviệckhôngphảilàmình.Khổsởcùngquẫn chẳng biết đường ra. Cho đến khi được các cấp, các ngànhtuyêntruyền,chỉchomìnhhướngđimới,đólàthayvìđitìmthuốcthìmìnhtìmcáchtừbỏnó.CùnglúcấyPhủlấyvợ,thấyhướngđimới giúpmìnhcó thêm tráchnhiệmvớivợ,với con, thế làquyếttâmcai,caiởnhàkhoảnggầnmộtnămnhưngchẳngkếtquả.

‐CóphảivìPhủthiếusựđộngviêncủangườithân?

‐Không,vợPhủtốt lắm,độngviên,giúpđỡchồnghết lòng.Song khônghiểu sao Phủ vẫn trốn vợ đi tìm thuốc, thế là năm2003vợPhủkhuyênPhủđếnvớiCôngtrường06.

Anh Phủ kể rằng, khi chưa đến Công trường 06, anh thấyhoangmanglắm,sợbịkỳthị,bịđánhđập,nhưngđếnnơiPhủmớithấytấtcảkhôngnhưlờiđồnđạicủanhiềuđốitượngxấu.NhữngngàyởCôngtrường06,Phủcùngmọingườihọctập,tănggialaođộngsảnxuất, làmviệc có íchđể thấyđờikhôngvônghĩa, cuộcsốngkhôngnhàmchán.

Đượccánbộquảnlýtrạiđộngviên,giúpđỡrấtnhiều,mỗikhiPhủtáicơnnghiện,cánbộthườngdùnglờilẽphântíchđúngsaiđểPhủhiểu,giúpPhủcónghịlựcvượtquatừngcơn,từngcơnchođếnngàyPhủdầnquêncơnnghiệnđángsợấy.PhủcũngkhẳngđịnhrằngởCôngtrường06nộiquyrấtnghiêmtúc,thếnênPhủđếnCôngtrường06gầnmộtnămthìcắtcơnnghiệnđượctrởvềnhà,từđóđếnnayđã5năm.

60

‐GiờcóđưamatúyđếntrướcmặtPhủcũngkhôngíchgìđâu.Khôngnhữngthế,Phủcònkhuyênmọingườihãytránhxamatúyvà ai đã trót vướng vào con đường như Phủ thì hãy nên từ bỏngay.Phủnóithậtđấy!

NhìnmắtPhủchanchứaniềmtinyêu,đongđầyhyvọngvềcuộcsốngbìnhyên…tôibiếtPhủđangthật lòng.HômnayPhủlàmột trongsố74ngườinghiệnđượccấpgiấychứngnhậnđãhoànthànhcainghiệngiaiđoạn3vàđượctrởvềtáihòanhậpcộngđồng.

Ủybannhândânthànhphốchủtrìbuổigiaolưuvới74gươngmặtcóhoàncảnhnhưPhủđểtìmhiểutâmtư,nguyệnvọngtừngngười. Tất cả những người này hôm nay đều được thành phốkhuyếnkhích,độngviênvàhọđãkiêuhãnhngẩngcaođầu,họhoàntoàn có quyền tựhào rằngmìnhđãdũng cảmvượt lên tất cảđểthànhngườilươngthiện,cóíchchoxãhội.Đúngvậy.Ngườithôngminh không phải là người khôngmắc khuyết điểmmà là ngườibiếtnhậnrakhuyếtđiểmvàsửachữakhuyếtđiểmkịpthời.

Công trường 06 được xây dựng và chính thức đi vào hoạtđộngtừnăm2003,lànòngcốttrongđềáncainghiệnmatúycủaThànhủyLàoCai.74conngườibìnhthườnghômnayđãtrảiquanhữngthángngàylaođao,vậtvãđểvượtlêncơnnghiện,trongsốhọcó39ngườithựchiệncainghiệntạitrungtâm,có28ngườicaigiaiđoạn1vàgiaiđoạn2tạicácxã,phường,chỉ5ngườitựcaitạinhà,nhưngcósựgiámsátcủaTiểubancainghiệnmatúykhudâncư.Ngườicailầnđầu,ngườicailần2,lần3mớithànhcông.74conngườinàyđượcchắtlọcratừ455ngườinghiệncùnghoànthànhcainghiệngiaiđoạn3.Họchỉ làmộtphầntrongcáixãhộingườinghiệnphứctạpđượcthunhỏdướigócnhìntừCôngtrường06suốt7nămtrôiqua.

61

Bạnđãbaogiờnhìnthấynhữngngườiđànôngtựavàonhauvà khóc, khóc mãi trong suy tư lặng lẽ giữa đêm hôm khuyakhoắt?Một đứa con hư làmngườimẹ bật khóc. Chủ tịchUBNDphường Cốc Lếu, thành phố Lào Cai nửa đêm tìm gặp Bí thưThành ủy Lào Cai cũng bật khóc bởi áp lực trước những ngườinghiệnkhônglýtrí,liềulĩnh,cuồngmêvàtămtối.

Chưavộinóikếtquảcainghiệnđếnđâu,nhưngmộtchânlýgiảnđơnaicũngcóthểnhìnnhậnđượcđólàkhiCôngtrường06đượcxâylên,nghiễmnhiênđãgiảmthiểurấtnhiềutệnạnkhác.Bởi người nghiện không lý trí trongmôi trường tự do sẽmangtheonhữnghệlụyvớihậuquảxấukhônlường.Đâuđónhữngvụánđaulòng,nhữngviệclàmtángtậnlươngtâmphầnnhiềuxuấtphát từ những conngườimang cơn nghiện không thể kiềm chếđược.Thếnênđềáncainghiệnmatúyvàvấnđềcainghiệnbắtbuộcđượcđạiđasốýkiếnngườidânđồngtìnhủnghộ.Cóýkiếncònchorằng,nếumộtngườikhôngmuốncainghiệntứclàngườiđóđãtựloạibỏmìnhrakhỏicộngđồng.

CainghiệnbắtbuộcnhưngCôngtrường06khônghềcóhàngrào ngăn cách, không kín cổng cao tường. Đấy là cái khó chonhữngngườichungvainơinày.Bởihọmuốnngườinghiệnnhìnra sự kiên quyết của pháp luật, nhưng người nghiện phải đượcthức tỉnhbằng lòng tin, bằng ý chí của chínhbản thânmình chứkhôngbằngkhiêncưỡng.

ThếnênviệcBíthưThànhủyngồichơi,rìrầmtâmsựvớingườinghiệncảbuổi,rồilạicùngchủtịchphường,cônganphường,cáctổtrưởngtổdânphốđêmđêmkhôngngủ,tuầntựđikiểmtra,sờchântừngngườinghiệnđểnắmbắtquânsốđãtrởthànhlẽthườngtình,đểkịppháthiệnnhữngbấtanmàđốiphó,màchấnchỉnh.

62

Quanămthángnhìnnhận,nghengườinghiệnnói,thấyngườinghiệnlàm,tiếpthuýkiếncủacácgiađìnhcóngườinghiện,nghịquyếtcủađềáncainghiệnmatúybagiaiđoạn,haihìnhthứcđãnhiều lần sửađổi.Đểhômnay thànhphốnhìn lại cách làmhômquacủamình,khôngkhỏiđôilầnbỗngthấynựccườivìnhiềucáchlàmchưađúng,tựmìnhchấtvấnmìnhrằngtạisaongàyhômquamìnhlạigòbó,thiếukháchquantrongphươngphápquảnlý.

Giờđây,kinhnghiệmquýbáumàThànhủyrútralà:Haihìnhthứccainghiệntậptrungvàcainghiệntạigiađìnhđềukhôngthểxemnhẹ.Đốitượngnàocaiởnhàsẽtốt,đốitượngnàocầnphảicai nghiện tập trungđềuđược thànhphố cânnhắc kỹ lưỡngđểkhônggâycăngthẳngbứcxúcchocảhaiphía.Nhưngcảhaihìnhthứccainghiệnấykhiquahaigiaiđoạncắtcơnvàgiaiđoạnphụchồichứcnăng,cuốicùngvẫnquytụvềmộtđiểmđólàgiaiđoạn3,giai đoạn cainghiệnở cộngđồng, chịu sự giámsát, giúpđỡ củacộngđồng.Cainghiệngiaiđoạn3mớilàgiaiđoạnlâudài,quyếtliệt,lànềntảngmangtínhquyếtđịnhcao.

Thế nên, đứng trước 74 người cai nghiệnđược tái hòa nhậpcộngđồngnhưngôngCaoĐứcHải,BíthưThànhủyLàoCaikhônghềbớtcăngthẳng, lo lắng.VấnđềbứcxúcđượcôngHảiđặtra làcôngsức,nỗlựccủacáccấp,cácngànhđể74ngườicainghiệntrởvềvớicộngđồngkhôngphảilànhỏ.Vàtấtcảcôngsứccóthậtấysẽchốc látnhưmâynhưkhóinếungườicainghiệnkhôngvượtquađược chínhmình trước cám dỗ chết người củama túy để lại táinghiện.Ngườicainghiệnluôncầncóđượcmốiquanhệlànhmạnh,mộtđiềukiệnlàmviệcphùhợp,mộtmôitrườngxãhộithânthiện…

Thànhphốvẫntiếptụcvàocuộc,đằngsaucánhcổngđãmởcủaCôngtrường06đểtiễnbướcconngườivềhướnghoànlương

63

anbìnhvẫn lànhững tâmtư, sónggió, là tráchnhiệmnungnấucủa người khai cuộc, vẫn cần sự tiếp sức của cảmột hệ thống,cộngđồngđểngườicainghiệnlạitiếptụcđếnvớisựquảnlý,giúpđỡ củanhiềuđịa chỉ có thậtnhưĐoànThanhniên,HộiPhụnữ,HộiNôngdâncácphường,xã…Nhữngđịachỉnàytrongthờigiannhậngiúpđỡngườicainghiện,sẽhọpđịnhkỳhằngthángđểkiểmđiểm,rútkinhnghiệm,nếucókhókhănsẽbáocáovớithànhphốđểcùngtìmhướnggiảiquyết.

Cảhệthốngchínhtrịcũngnhưmọingườidânđềumongrằng,các tổchứcxãhộinhưTrungtâmđàotạovàgiới thiệuviệc làmthànhphố,Ngânhàngchínhsách,cácdoanhnghiệp,các tổchứcđoàn thể vàmỗi cá nhân sẽ sẵn sàng chung tay giúp người cainghiện giải quyết khó khăn về tinh thần, về vật chất như tìmnguồnvốn, tìmviệc làm,đểngườicainghiệncó lòngtinhơn,đểhọchắcchắnrằngmìnhsẽmãimãiđoạntuyệtvớimatúy...

64

MAI HƯƠNG

ƯỚC MƠ TỪ TRÊN NÚI

“Tôi làTrángSeoPao,ngườidân tộcMông, ởxãHoàngThuPhố(huyệnBắcHà).Quêtôinghèolắm,đấtcanhtácít,toànnúiđá,sươngmùbaophủquanhnăm.Đườnggiaothôngchủyếulàđườngđấtbámmennúi,đồi;điềukiệnsinhsốngthiếuthốn.Nhànàocũngđôngcon,dù làmquầnquậtsuốtngàycũngkhôngđủăn,đủmặc.Tôiđãướcrằng,mìnhcóthểhọctậptốt,họccaođểtrởvềgópsứccùngquêhươngthoátnghèo.VàrồinhờDựán600phóchủtịchxã,tôiđượcđứngđâyvớicươngvịlàPhóChủtịchỦybannhânxã,tôithấythậtvinhdự,phấnkhởivìcócơhộiphụcvụquênhà,nhưngcũngthấyrõtráchnhiệmnặngnề.”‐ĐólàtâmsựcủatríthứctrẻTrángSeoPaotrongmộtbuổigiaolưugiữacácđộiviênDựán600phóchủtịchxãtrênđịabàntỉnhLàoCaimàtôiđượcchứngkiến.

ThậtấntượngkhinghelờiphátbiểucủangườicánbộtrẻdântộcMôngnày,nêntôiđãkhôngngầnngạivượtquadốcBảnPhốvềquêanhnhữngngàyđầuxuân.Dángngười thấp,đậmnhưngrắn rỏi, nhanh nhẹn cùng vẻ thông minh toát ra mỗi khi nóichuyện là cảm nhận đầu tiên của tôi về Tráng Seo Pao. Dù anhđangbậnbịuvớimột“núi”côngviệc,nhưngvẫnnhiệttìnhđưatôiđếncácthôn,bảnvùngcao‐nơianhđangtriểnkhaithựchiệncáctiêuchíxâydựngnôngthônmới.NgồisauxemáydoPaocầmláilênthônSỉnChồIvàII,tôinínthởkhithấychiếcxerẽvàođường

65

bêtôngnhỏcóchiềurộngkhoảnghơn1mnhưsợichỉ,uốnlượncao dần rồi chìm vào sươngmù, đoạnmen theo vực sâu, đoạnxuyênquanhữngphiếnđá.Paochiasẻ:Khókhăn lắmthônmớihoàn thành đoạn đường liên gia dài 500m này đấy! Từ khi cóđường,bàconrấtphấnkhởivìcóthểđixemáyvềtậnnhà,khôngphảigửiphíadưới.Trướcđó,đườngvề2thônvùngcaonàychỉlàđườngmòn,dốcđứng,khôngainghĩrằngcóthểlàmđượcđườngbêtônglên.

Chẳngmấychốc,chúngtôiđãdựngxeởtrungtâmthôn,Paochỉchotôithấytấtcảđườngvàocáchộdântrongthônđềuđượcđổbêtông.ĐâychínhlàmộtphầnkếtquảtrongĐềántốtnghiệpDựán600phóchủtịchxãmàTrángSeoPaođangtriểnkhaitạixãHoàngThuPhố.KhiđượchỏivìsaotốtnghiệpĐạihọcKiếntrúc,một chuyên ngành rất dễ kiếm việc làm hiện nay, Pao lại quyếtđịnhtrởvềquênhà?KhôngtrựctiếptrảlờicâuhỏicủatôinhưngPaolạikểchuyệnhọctậpcủamình.Ánhmắtnhìnraxa,Paohồitưởngvềtuổithơgiankhó:Năm1994,khiđã11tuổi,Paomớixinbốmẹđượcđihọcvàrủthêm7bạnnữahọccùng.Conđườngđếntrườnglàđườngrừng,dàikhoảng7km,nênsau3tháng,cácbạnnghỉhết.Nhiềulúcthấynảnmuốnbỏhọc,nhưngkhicóthểđọcvàviếtchữ,Paorấtvui,cóthêmnghịlựctheođuổiviệchọctập.Đếnnămlớp2,xinnhàtrườngđượcởbántrúđểcóthểổnđịnhhọctập,vềkhoevớibố,tưởngbốmừng,khôngngờbốmắng:“Ởbántrúlấygìmàăn?”.Nhìnchamẹcằncỗibởigiantruân,vấtvả,Paocàngquyếttâmđihọcđểmonghọcđượcnhiềukiếnthức,thayđổicuộcsống.8nămhọcbántrúvớinhữngbữacơm,bữacháo,mènmén, rồiPaocũnghoàn thànhchương trình trunghọccơsởvớihọclựckhá...Saukhitốtnghiệptrunghọccơsở,Paotrúngtuyển

66

TrườngTrunghọcphổthônghuyệnvớiđiểmsốcaovàđượchọclớpchọn.Suốt3nămhọc,Paoluôncốgắng,phấnđấuđạthọclựckhá, giỏi và nuôi ướcmơ trở thành kỹ sư xây dựng. Nhờ chínhsách quan tâm của Nhà nước đối với con em dân tộc thiểu số,TrángSeoPaođượchuyệnBắcHàchọnđihọcĐạihọcKiếntrúcHàNộihệcửtuyển.Mộtlầnnữaphảisốngtrongmôitrườnghọctập xa nhà, nhưng với quyết tâm học nghề đã giúp chàng traingườiMông trải quamọi vất vả để hoàn thành5nămđại học.Saukhiratrường,đangbănkhoănkhôngbiếttrởvềlàmgìđểcóthểgiúpgiađìnhvàxâydựngquêhươngthìDựán600phóchủtịch xã được triển khai. Paomừng rơi nướcmắt vàmạnh dạnđăngkýhồsơ.Vàanhđãtrúngtuyển,rồiđượcphâncôngvềlàmPhóChủtịchỦybannhânxãHoàngThuPhố‐quêhươnganh.

Khi được hít thở bầu không khí trong lành, ngắm nhìn quêhương tuy đã đổi thay nhiều, nhưng vẫn còn bộn bề khó khăn,TrángSeoPaođãtrăntrởbaosuynghĩ.Mặcdùđượcđàotạobậcđại học, chuyên ngành kiến trúc, nhưng trên thực tế, Tráng SeoPao chưa có kinh nghiệm trong quản lý Nhà nước, từ việc tổnghợpcôngviệc,chỉđạo,điềuhànhđếncôngtáctuyêntruyền,vậnđộng.HànhtrangđếnvớicươngvịPhóChủtịchỦybannhândânxã của Pao chỉ là kiến thức học được ở nhà trường, lòng nhiệthuyết của tuổi trẻvàkhátkhaođược cốnghiến choquêhương.Nhớlạithờigianđầucôngtác,Paocườitâmsự:Tôithuậnlợi làsinh ra tại Hoàng Thu Phố, thông thạo địa hình, phong tục, tậpquán,khôngcótrởngạivềgiaotiếp.Nhưngkhixuốngbản triểnkhai các chương trình phát triển kinh tế ‐ xã hội, bà con khôngnghe,cònmắng:“Mày làconcháu,khôngđượcbảotaophải làmcáinày,cáikia!”.Dởkhóc,dởcười,sauđótôicũngđãtìmracách

67

đểtuyêntruyền,lấysựmềmdẻo,thântìnhđểnóichobàconhiểumặtlợi,hạicủavấnđề.Vídụnhưviệclàmđườnggiaothông,nếucóđườngthìkhôngphảichởngô,chèbằngngựanữa,chânkhôngphảimỏi và lấm lemvì suốtngàyđi bộ, có thểmua xemáyđi lại chothuậntiện.Khivậnđộnghọcsinhđếnlớp,tôilấychínhgươngbảnthânmìnhrađểtuyêntruyền,rằngnhờchịukhóhọc,nênconemngườiMôngđượchọcnhiềuthứ,làmđượcnhiềuviệc...

Đangdởcâuchuyện,chúngtôigặpmộtngườidântầmtrungtuổi vừađi làmnươngvề chuẩnbịngượcdốc lên thônSỉnChồ,thấyPao,ngườiđànôngnàylạigầnhồhởihỏihan.Paogiảithích:“Chúnàyởthôntrên,đanghỏitôixemsắptới làmđườngtiếpởthôn nào”. Còn người đàn ông cũng có vẻ hãnh diện khi nói vềngườicánbộlàconemngườiMông:TừkhiPaovềlàmcánbộxã,nónóinhiềuđiềuphải lắm,dânbảnmới làmđượctuyếnđườngvềthôn,sốngtừbétớigiờmớiđượcđixemáyvềnhàđấy!

Đượcbiết,mặcdùđườngtừtrungtâmhuyệnđếntrụsởỦybannhândânxãkháthuậnlợi,nhưnghầuhếtđườngđếncácthônchủyếulàđườngmònhoặcrảiđácấpphốiđãxuốngcấp.Dovậy,khi về công tác tại địa phương, với kiến thức được học, Pao đãkhảosát,nắmbắttìnhhìnhcủaxã,sauđólậpkếhoạchtrìnhĐảngủy,Hộiđồngnhândân,Ủybannhândânxãxinýkiếnchỉđạophátđộngtoàndânchungsứcxâydựngnôngthônmới,trongđócó3nhiệmvụchuyênđềnăm2013.CácchươngtrìnhđượcthựchiệngắnvớiviệchọctậpvàlàmtheotấmgươngđạođứcHồChíMinh.Trongquátrìnhtriểnkhai,Paođãthammưu,trựctiếpthiếtkếvàvậnđộngnhândânđào2,5kmnềnđườngliêngia,ngõxóm;đổbêtônghơn2.000mđường liên gia của thônSỉnChồvàNhùSang;hoànthành200nhàvệsinhvà220chuồngnuôigiasúc...Tạihội

68

nghịsơkếthoạtđộngcủacácđộiviênDựán600phóchủtịchxãtoàntỉnhvừaqua,ngườicánbộbảnMông‐TrángSeoPaođượcxếploạihoànthànhxuấtsắcnhiệmvụ.NhưngPaonóirằngmìnhchưalàmđượcgìnhiềuchoquêhươngvàthậtsựtrăntrởkhitỷlệđói,nghèocủaxãvẫncòncao,nhiềutrẻembỏhọcgiữachừng,dịchbệnhxảyravàhủtụcvẫntồntại.

Xuống núi khi trời đã về chiều, sương mù giăng kín lối đinhưng tôi vẫn cảm nhận được “ngọn lửa” nhiệt huyết đang rựccháytrongtráitimngườitríthứctrẻkhianhvẽrakếhoạchthựchiệnướcmơcủamìnhtrongmùaxuânmớivớicươngvịcánbộxã‐ngườicondântộcMôngtrênvùngcaoHoàngThuPhố.

69

MÃ ANH LÂM

BỨC TRANH TƯƠI SÁNG TRÊN VÙNG CAO NA HỐI, HUYỆN BẮC HÀ

Chúng tôi đến thămnhà chịTrángThịLan,dân tộcNùng, lấy

chồngvàđịnhcưởthônNaHốiTày,xãNaHối,huyệnBắcHà.Khiđượchỏichuyệnđờisống,chịcởimởnóingay:“Trướcđây,thấycáiđường đi liên thônquanhàmìnhkhổquá, trờimưa là lầy lộinhưtoànvũngtrâuđằm,bàconđi lạitrượtngãđau,nửađêmnghecóngườingã làhaivợchồngtôi lạiđiủng,cầmđènchạyrađểđỡbàcondậy.KhiNhànướccóchủtrươnggiúpđỡvậtliệucholàmđườngbêtông,vợchồngtôibànnhauhiến200m2đấtvườnđểlàmđường,lạiủnghộtiềnmặt10triệuđồngnữa,đểxãmởđường,đổbêtôngchobàconvàchínhnhàmìnhđilạidễdàng”.

ChịLanchỉ làmột trongnhiềungườidânởxãNaHốinhiệttìnhhưởngứngphongtràoxâydựngnôngthônmới,trongđólàmđườngbêtônglàtiềnđềđểtiếptụcphấnđấuhoànthànhcáctiêuchíkhác.Quacông tác tuyên truyền,vậnđộngcủacấpủy,chínhquyền, Ban Tuyên vận và các đoàn thể xã, vợ chồng chị Lan vàngườidânNaHốiđềunhậnthứcđượcrằng,làmđườnglàđểmìnhđi,cũnglàđểchoconcháusaunàycógiaothôngthuậntiện.Ngoàichị Tráng Thị Lan, còn có các gương điển hình đã được biểudươngnhưhộôngThàngVănSinh(thônCốcMôi)hiến200m2đấtvà50 cây gỗđể làmđườnggiao thôngnông thôn; hộbàVũThị

70

Thu(thônNhìuLùng)hiến250m2đất làmnhàvănhóathôn;hộôngNgôTrungHuấn(thônSínChảiA)ủnghộvật liệuxâydựngcôngtrìnhnôngthônmới.

ỞNaHối, suốt3nămnay, từviệc làmđường, chođến thựchiệncáctiêuchíkháccủacôngcuộcxâydựngnôngthônmới,đềuđượcgắnvớiviệchọctậpvàlàmtheotấmgươngđạođứcHồChíMinh, theochương trìnhhànhđộng thựchiệnChỉ thị03củaBộChínhtrịtạicơsở.

MặcdùtrụsởxãvàmộtsốthônnằmngaybênthịtrấnBắcHàđang thaydađổi thịt từngngày,nhưngNaHối, với15 thônbảnvùngcao,nhiềudântộcthiểusốvẫnlàmộtxãvùng3thuộcdiệnđặcbiệtkhókhăn,thuộcdiệnphảihỗtrợtheoChươngtrình30a.Trongkhiđưachúngtôiđithămmộtsốgiađìnhtiêubiểuvàcáccôngtrìnhnhàvănhóathôn,thămđườngbêtôngliênthônđãtrảihầukhắpđịabànNaHối,đồngchíTrầnHoàngTuân,BíthưĐảngủyxãchohay:“Ngoàinhữngthànhtíchđãđượcchứngnhận,thìNaHốicònmộtđiềukháđặcbiệt,đólàcóđếngầnchụchộxinrakhỏidiệnhộnghèo”.Thấychúngtôingạcnhiên,bởitrongkhimộtsốđịaphươngkháccòncóhiệntượngxinởlạidiệnhộnghèođểđượchỗtrợ,thìbàconnơiđâylạimongchóngthoátra,khôngcầnhỗtrợnữa…BíthưTuântủmtỉmcười:“Lạthếđấy!Bàconcứxinra.Chúngtôiđưacánbộchuyênmônđếnthẩmđịnh,quanhữngtiêuchínhưthunhậpchẳnghạn,thấythựcsựcáchộđóvẫnchưathoátnghèo,vậynênlạibảobàconyêntâmphấnđấuthêmthờigiannữa.Aicũngmongvươnlênlàmgiàuchínhđáng,nhưngbàcon phải thông cảm thôi. Tiếp tục cần cù chịu khó, tiếp tục laođộngsángtạo,cùngvớinguồnlựchỗtrợcủatỉnh,củahuyện,thếnàobàconcũngnhanhthoátkhỏidiệnhộnghèo”.

71

RồicâuchuyệntậptrungvàoviệchọctậpvàlàmtheogươngBác,theotinhthầnChỉthị03củaBộChínhtrịvàcácChỉthị,NghịquyếtcủaTỉnhủy,HuyệnủytạiNaHối.Nhậnthứcđượcýnghĩavà tầmquantrọngcủaviệcxâydựngcác tiêuchuẩn,chuẩnmựchọc tập và làm theoBác,BanThườngvụĐảngủy xãđã ranghịquyếtchuyênđềvềlãnhđạocánbộ,đảngviêntíchcựchọctậpvàlàm theo tấmgươngđạođứcHồChíMinh, trongđónhấnmạnhxâydựngvàbổsunghoànthiệncáctiêuchíhọctậptheoBác.ĐịnhkỳhằngthángĐảngủyxãtiếnhànhkiểmtra,đônđốccấpủycấpdướithựchiệntheoyêucầuchung,đồngthờibámsátvớinhiệmvụchính trịvàđặc thùcủa tổchứcmìnhđểviệchọc tậpvà làmtheo tấm gương đạo đức Hồ Chí Minh trở thành việc thườngxuyêntrongsinhhoạtchibộvàrènluyệnmỗiđảngviên.

BanThườngvụĐảngủyxãxácđịnhhọcvàlàmtheoBác,cốtlõilàởviệclàmtheovànêugương,lấynêugươnglàmđộnglực;trướchếttừcácđồngchíbíthưcấpủy,cácđồngchícóvaitròlãnhđạo.Đảngviênphải nêu gương choquần chúng; đảngviênnhiều tuổiđảngphảinêugươngchođảngviêntrẻ,đảngviênmới.

Người thật việc thật,Bí thưTuânđưa chúng tôi xuống thônChỉuCái, thămôngNguyễnHồngGiang, Bí thư chi bộ thônnày.ÔngGiangnămnayđã78tuổi,nhưngvẫnmạnhkhỏe,quắcthước.Nămnay,ôngtròn50nămtuổiĐảng.NóivềhọcvàlàmtheoBác,ông cho biết việc này càng cụ thể, càng giản dị, gần gũi với đờisốngbaonhiêuthìcàngtốtbấynhiêu.Đơncửnhưcácđảngviênphải gươngmẫu chấp hành tốt chủ trương đường lối củaĐảng,chínhsáchpháp luậtcủaNhànước,phảiđiđầutrongcácphongtràonhưxâydựngnôngthônmới,phảicậpnhậtkiếnthứcvànắm

72

vữngchỉtiêu,kếhoạchnhànướccủađịaphươngđểhọpbàn,ranghị quyết lãnh đạo nhân dân sản xuất, ổn định đời sống. Phảichămlochodânngaytừviệcnhỏnhất,nhưchỉđạocácđoànthểphụnữ,thanhniêntổchứcvuitếtTrungthuchothiếunhi...ÔngGiangnóivui:“Nhiềunămtrướcthônchưađượccủngcốhệthốngchínhtrịcơsở,cáccháukhôngcótếtTrungthu.Saukhitáchchibộđộclập(từnăm2012),chúngtôihọpbàn,vậnđộngtổchứcvuitrungthuchocáccháu,vớinộidungvừaliênhoanbánhkẹođóntrăng,vừakểchuyệnvềtấmlòng,tìnhyêuthươngcủaBácđốivớithiếuniênnhi đồng... Lúcđó, người lớn tập trungkéođếnđônghơncảthiếunhi”.

Tìmhiểu thêmvềđờisốngcủangườidânNaHối, chúng tôiđượcbiết,pháttriểnkinhtếlàtrọngtâm,gắnkếtsâusắcvớiviệchọcvàlàmtheogươngBác,bởiýnguyệncủaBáclàmongchodânấmno,hạnhphúc.Thựchiệncôngcuộcxóađóigiảmnghèo,trong3nămqua,vớisựnỗlựccủađảngbộ,chínhquyềnvàngườidân,kết hợp nhiều nguồn lực, trên địa bàn xã đã hình thành rõ nétvùngsảnxuấthànghóanhưvùngcâydượcliệutạithônDìThàng2,thônKm6,vớicâyđươngquy,bạchtruật,atiso,chèdây,thànhlập, vậnhànhHợp tác xã sơ chế cao loãng atiso và tiêu thụ sảnphẩm;vùngsảnxuấtrauhànghóaantoànởKm3,DìthàngII,NaÁngA,NaÁngB;vùngthươngmạigắnvớidulịchcộngđồnglàngbảnvàlàngnghềtruyềnthốngđượchìnhthànhtạikhuvựctrungtâmxãnhưthônNaHốiTày,NaHốiNùng,SínChảiA,SínChảiB;môhìnhdựáncảitạocâyănquảđượcmởrộng53ha.Giátrịtrêncùngdiệntíchđấtcanhtácvàmứcthunhập,cũngnhưtỷlệgiốngmớiđốivớicâylúa,ngôđềuđạtvàvượtkếhoạch.NaHốitựhào

73

cócácđiểnhìnhsảnxuấtgiỏi,nhưôngVàngVănChia,BíthưChibộKm6,cómôhìnhsảnxuấtnônglâmkếthợp,tổngthunhậpmộtnămkhoảng100triệuđồng;giađìnhbàVũThịThủyởthônSínChảiAcómôhìnhchănnuôigà,thunhậpkhoảng60triệuđồng;hộôngĐỗVănHảiởthônCốcMôicómôhìnhchănnuôilợnđenvànuôi gà, thunhậpkhoảng120 triệuđồng; các ông:TrầnHữuLuân thôn Km6; ôngNguyễn Văn Thanh thônDì Thàng 2 trồngdược liệu, thu nhập khoảng 50 triệu đồng. Năm 2013 vừa qua,bìnhquânlươngthựcđầungườicủaxãđạtgần450kg;thunhậpbìnhquânđầungườiđạt10triệuđồng.

Như vậy, ở Na Hối, việc học và làm theo gương Bác đã trởthành động lựcmạnhmẽ và ý thức tự giác để toàn đảng bộ vànhândânphấnđấuvượtkhóđi lên,xóađóigiảmnghèo,tiếntớilàmgiàubềnvững.AilêncaonguyênBắcHà,ghéthămNaHốivớikhônggiantronglành,đầysứcsống,lắngnghenhữngcâuchuyệntừngườidân,chứngkiếnnhữngviệclàmvàsựđổithaynơiđây,cũng đều khẳng định niềm tin vào ngàymai tươi sáng, và thấycôngơntrờibiểncủaĐảng,củaBáctrênmảnhđấtnày.

74

TUẤN LỢI

VƯỢT LÊN TẬT NGUYỀN

LýLáoLởlàmộttrongsố143cánhâncónhiềuthànhtíchxuấtsắcđượccáccơsởbìnhchọn,giớithiệuvềdựhộinghịtổngkếtnăm2009vàsơkết3năm(2007 ‐2009)thựchiệncuộcvậnđộng“HọctậpvàlàmtheotấmgươngđạođứcHồChíMinh”tỉnhLàoCai.Emlàđạibiểuhọc sinhduynhất đanghọcphổ thông đượcbìnhchọn từđơnvịcơsởtrườngphổthôngtrunghọcsốIIhuyệnBátXát.LýLáoLởđượcđượcbiểudươngtinhthầnhọctậpvàlàmtheolờidạycủaBácHồ:“Khôngcóviệcgìkhó/Chỉsợlòngkhôngbền...”.

Là người dân tộc Dao, sinh 1987 và lớn lên trênmảnh đấtthượng nguồn Pạc Tà (xã AMú Sung huyện Bát Xát) ‐ Nơi consôngHồngchảyvàođấtViệt.LýLáoLởcóhoàncảnhgiađìnhéole,mồcôimẹtừ lúcmới lênba.Mộtmấtmátquá lớnnhưngemcònthơdạichưathểnhậnbiếtsựxótđaucuộcđờikhithiếuvắngtiếngầuơcủangườimẹ.Lớndần lênLýLáoLởhọchànhchămchỉ tại trường Tiểu học AMu Sung, nămnào em cũng đạt danhhiệu“CháungoanBácHồ”.Nămlênlớp3emmaymắnđượcxétchọnvàohọcTrườngDântộcnội trúhuyệnBátXát.TuycònbénhưngLýLáoLởbắtđầucócuộcsốngmớiởphốhuyện,làmquenvớinhiềubạnbè,nhiềudântộc.Xanhàhơnsáumươicâysố,hằngtháng em chỉ có điều kiện về thămbốmẹ và em trai Lý Láo Tả(cùngchakhácmẹ)mộtlần.NhiềulúcLýLáoLởmuốnbỏhọcởnhànhưng rồi lạinhớ trường,nhớ lớp,nhớ lời thầy côdạybảo

75

nênemlạicóthêmnghịlựcđểvượtqua.Nhữngnămthángquađi,Lởcũnglớndầntheotừnglớphọc,cấphọc,vớibaoướcmơtươisángđangđón chờ emphía trước.Đó là những thángnăm tươiđẹpnhấttrongphầnđờituổithơcủaLýLáoLở.

Khôngngờ,mộttaiươngkhủngkhiếpậpxuốngcuộcđờiem.Ngày29 tháng12năm2002khiemđanghọc lớp8, lớpcủaemđượcgiaonhiệmvụtrangtríđểnhàtrườngchuẩnbịkhaimạcHộikhỏePhùĐổng.Lúchăngsaylaođộng,emđãvôýcầmbóngđèntuýpđingangquadướiđườngđiệncaothế.Mộtluồngđiệnphóngra từđườngdâyđiện cao áp gây cháybỏng cảhai cánh tay em.Đượccác thầycôgiáocùnganhembạnbèkịp thờiđưađibệnhviệnhuyện, lênbệnhviện tỉnhcấpcứu.Dohai cánh taybịbỏngquá nặng làm hoại tử tế bào da thịt nên dù đã được chuyển vềBệnhviệnBỏngTrungươngnhưnghaitayemvẫnbịcưagầntớikhuỷu.Mấy tháng trời nằm viện ở Hà Nội, kinh tế gia đình cạnkiệt,bùlạisứckhỏecủaemđãbìnhphục,vếtthươnghaicánhtaycũnglànhdần...

Rờibệnhviện,emcũngthôihọc,trởvềgiađình.Aicũngnghĩrằngemđãtànphế,giađìnhthươngkhôngbắtemphảilàmviệcgì.Đâylànhữngngàythángcơcựcđốivớiem.Haicánhtaygửilạivĩnh viễn nơi đất khách quê người, trở về nhàmang theo gánhnặngchogiađình.Nhiềuđêmkhóngủemsuynghĩphảicốgắnglàmđượcmộtvàiviệcgìđóchogiađìnhđỡkhổ,chobảnthânđỡtủibuồn.Ởtuổi15,16emcũngbiếtrằngxungquanhmìnhcóbiếtbaotấmgươngcácthươngbinh“tànnhưngkhôngphế”vànhiềungườikhôngmaybịtainạncụtchân,cụttayhoặcdịtậtbẩmsinhnhưnghọđãvượtlêntậtnguyềnđểsốngvàcốnghiến.

Khôngchấpnhậnnỗibuồn,emtựtậplàmmọiviệctừvệsinh

76

cánhân,mặcquầnáođếncàynương,bừaruộng,cuốcđất...Kiêntrìluyệnrènemđãtừngbướcthànhthạoviệc“cầm,nắm”cácđồdùngvàdụngcụsảnxuất.Mặcdùkhôngcònhaibàntay,nhưngem vẫn làm được mọi việc gần bằng người bình thường. Thấymìnhlàmđượcviệc,đểthỏanỗinhớtrường,bạnhọccũ,emthử“cầm” bút viết chữ. Những ngày đầu tập viết bằng chân theogươngthầygiáoNguyễnNgọcKýrấtkhókhăn,vấtvả.Vềsauemtậpviếtbằngcáchdùnghaiđầukhuỷutaykẹpchặtcâybútgiốngnhưkhitập“cầm”đũagắpthứcănđưavàomiệng.Mặcdùhaiđầutaybịcắtđãdàysẹokhicầmbútnhưngvẫngâyđaunhói,câybútthìcứtrầytrượt,hàngchữxiêuvẹo,ngảnghiêng.Khôngnảnchí,cứ kiên trì luyện tập, sau khoảng nửa năm trời em đã viết chữthànhhình,thànhhàng,thànhbàiviếtchínhtả.Viếtđượclàđihọcđược,ýnghĩđóđãgiúpemnuôikhátvọng trở lại trườngsau3nămgiánđoạn.Nămhọc2006‐2007,emxinvàohọclạilớp8tạiTrườngTrunghọccơsởxãAMúSung.Khôngmặccảm,emnhanhchónghòanhậpvớitrường,lớpvàcácbạn.Lầnlượtemvượtqualớp8, lớp9rồithiđỗvàoTrườngTrunghọcphổthôngsố2BátXát.Lần thứhai trongđờiLýLáoLởđượcbốmẹchovềxãBảnVượcđểhọcphổthôngtrunghọc.NgàytrướcxanhàvềTrườngDântộcnộitrúcủahuyệnemđượcnhànướccấpkinhphíbâygiờphảithuêtrọcáchnhàhơn40câysố,mọiviệcăn,ở,họchànhdoem phải tự lo liệu. Gia đình chu cấp cho em lương thực hằngtháng, các khoản chi tiêu phải nhờ vào sự hảo tâm củamột sốcông ty,doanhnghiệp.Hainăm lớp10và11LýLáoLởđềuđạthọclựckhá,làthànhquảxứngđángchonhữngnỗlựckhôngmệtmỏicủaem.EmdựđịnhthivàoTrườngĐạihọcKinhtếQuốcdân(HàNội)vàTrườngĐạihọcSưPhạmTháiNguyên.Biếtđượcvai

77

tròquantrọngcủacôngnghệthôngtinvàmáyvitính,hằngngàyngoàigiờhọctrênlớpemcòntranhthủhọcthêmtinhọcvàhaikhuỷu tayđã sửdụngđượcmáyvi tính.Hơn thếnữabànphímđiện thoại di động nhỏ hơn nhiều so với bàn phímmáy vi tínhnhưng em vẫn bấm nghe, gọi, nhắn tin liên lạc với người thântronggiađìnhvàbạnbèmộtcáchthànhthạo.LýLáoLởthậtxứngđáng với những lời khen ngợi của mọi người dành tặng em ‐ngườicótinhthầnvượtkhóvươnlên.

Conđườngtạodựngcuộcsốnghiệntại,tươnglai,conđườngvươntớinhữngđỉnhcao tri thứcnhân loạiđốivớiLýLáoLở làgian nan vất vả nhưng em có nghị lực và niềm tin mãnh liệt.NhữnglờidạycủaBácHồkínhyêu“Khôngcóviệcgìkhó/Chỉsợlòngkhôngbền...”,“...tànnhưngkhôngphế”làhànhtranggiúpemtiếnbước trênconđườngđời.Chân trời sáng tươiởphía trướcđangchờem.

78

THANH NAM

GIẢI “CƠN KHÁT CHỮ” DƯỚI ĐỈNH TƠ PHỒ XA

DướichânđỉnhnúiTơPhồXa,nhìntừxa, làngngườiHàNhì

thônLaoChải,xãTrịnhTường(BátXát)nhưchấmtrắnggiữađạingàn.Ởmảnhđấtđầynắnggióấy,cóchàngtraibảnđãmiệtmàigiúpdângiải“cơnkhátchữ”.

11 tuổi bắt đầu đi học lớp 1

Năm11tuổi,SầnThóSuy,dântộcHàNhìmới“chậpchững”bướcvàolớp1.Lúcnày,Suymớibiếtkháiniệm“trường,lớphọc”,“thầy,côgiáo”.CũngnhưnhiềugiađìnhngườiHàNhìkhácởthônLaoChải,cáinghèo,cáiđóiđãbuộcbốmẹbắtSuyphảidangdởviệchọctập.Thôithì,họchết lớp4, ítnhiềuSuyđãbiếtcáichữ,đượcđến trường là tốt lắm rồi, bốmẹ Suyđãnghĩ như vậy khiquyếtđịnhchocậucon trainghỉhọc.Nhànghèo lạiđôngngười,Suylàconthứ3tronggiađìnhcó6anhem,vìlàcontrai,cũngđãlớn,nênSuy trở thành laođộngchính tronggiađình.Buộcphảinghỉ học, Suy đã khóc hết nước mắt, thay vì cắp sách đếntrường, Suy địu em trên lưng, tay cầm cuốc theo bốmẹ đi bộ13km đến nương, cuốc đất, gieo hạt, để có gạo, để cái bụngkhôngphảitrốngrỗng.ĐứaemgáilàSầnThóMơcũngchỉđượcđếntrường2buổi,chưakịpbiếthếtmặtbạncùnglớpthìbốmẹbắtnghỉhọc.Thấyvậy,Suyphảnứngdữdộivớibốmẹđểchoem

79

gáiđượctiếptụcđếntrường.“Bốmẹnóimộtcâuvớitháiđộdứtkhoát: Con gái HàNhì không cần phải học chữ, đến tuổi thì lấychồng”‐Suykểlại.

Khiđiềukiệngiađìnhkháhơntrước,Suynàinỉbốmẹ“consẽcốgắnglàmnương,nhưngbốmẹphảicho3emđượcđihọc”.ĐòihỏichínhđángcủaSuyđượcbốmẹđápứng,3đứaemđượcđếntrườnghọcchữ.Hiện,SầnThóGiáđanghọcnghềkhaithácmỏtạiQuảngNinh;SầnThóXáđanghọclớp10tạiTrungtâmGiáodụcthường xuyên huyện Bát Xát; Sần Thó Hờ chuẩn bị vào lớp 3,TrườngTiểuhọcsố2TrịnhTường.

Vớisựcầncù,chắcchắncủachàngtraiHàNhì,SầnThóSuyđược người dân trong thôn tin tưởng, bầu làm công an viên.Khôngngạikhó,ngạikhổ,giảiquyếtcôngviệcđếnnơi,đếnchốn,Suylọtvào“mắtxanh”củalãnhđạo.Ngaylậptức,năm2004,xãcó quyết định cử Suy đi học văn hóa tại Trung tâm Giáo dụcthườngxuyênhuyệnBátXát.Sau2nămphảinghỉhọc,Suylạitiếptục được đến với con chữ. Khi nhận được quyết định, Suy vuimừng, không cầm được nướcmắt, chàng trai người Hà Nhì xinphépbốmẹ, tạmbiệt các anh em trongnhà, phăngphăngđi bộ17kmtừnhàxuốngxã,đểbắtxerahuyệnnhậphọc.Buổihọcđầutiên, Suy không khỏi ái ngại, bởimìnhđã17 tuổi, cái tuổimàởquê,nhiềungườiđãlấyvợ.Tuynhiên,khithấynhiềungườitronglớpcònhơntuổicủamình,Suybớtngại.Quantrọnghơn,Suynghĩrằng,cácchú,cácbácởxãtạođiềukiệnchođihọc,nếukhônghọcđến nơi, đến chốn thì mình có lỗi, đánh mất lòng tin với mọingười. 7 năm theo học tại Trung tâm Giáo dục thường xuyênhuyệnBátXát,Suygầnnhưkhôngbỏmộtbuổinào,duychỉcólầnxinphépcôgiáochonghỉhọcvìnhàởquêbịgiógiậtđổtường.Điều đáng nói, suốt thời gian học ở huyện, Suy không được gia

80

đìnhtrợcấpthêm.Đểcótiềnăn,muacácvậtdụngthiếtyếuphụcvụsinhhoạt,tranhthủngàythứBảy,Chủnhật,đượcnghỉhọc,Suyđilàmthuê,từxáchvữa,chuyểngạchđếnđàomóngnhà.Cuốicùng,Suycũngtốtnghiệpratrườngvớimột“bụngchữ”.Cầmtấmbằngtốt nghiệp trong tay, đimộtmạch về nhà, bốmẹ Suy không cầmđượcnướcmắt, bởi họ tựhàovềđứa con, gia đìnhđãmổ gà ănmừng.Suycũnghãnhdiệnvôcùng,bởianhlàngườithứbatrongthônLaoChảicóbằngtốtnghiệptrìnhđộtrunghọcphổthôngvàothờiđiểmđó.Cảgiađìnhngậptràntrongniềmvui,bởisaukhitốtnghiệp, Suy được xã bổ nhiệm giữ chứcPhóTrưởngCông an xã.Thêmmột lầnnữa,Suyđượchãnhdiện,bởianh làngườiHàNhìduynhấtởthônLaoChảithamgiacôngtácởxãvàcó“chứcsắc”.

Lớp học chống tái mù chữ dưới đỉnh Tơ Phồ Xa

Vàotháng5năm2010,khiđó,Suyvừakếtthúcnămhọclớp11.Mặcdùđượcnghỉhè,nhưngSuyvẫnbậnrộnvớicôngviệccủamộtcônganviên.Chínhquacôngviệchằngngày,Suynhậnthấy,nhiềungườidân trong thônchưabiếtchữ,khôngbiết tính toán,nênthườngbịthiệtmỗikhibánthảoquả.Suymạnhdạnbáocáo,đềxuất với cácđồngchí lãnhđạoĐảngủy,Ủybannhândânxãchophépmởlớphọcchốngtáimùchữ.Khôngngờ,ýtưởngcủaSuyđượclãnhđạoxãchấpthuận,BangiámhiệuTrườngTiểuhọcsố 2 TrịnhTườngủng hộ vở viết, phấn, bút và chomượnbảng,bàn ghế. Thế là lớp học chống tái mù chữ với 23 học viên của“thầygiáo”Suyđượcmở,địađiểmtạiNhàvănhóathônLaoChảivàobuổitối(từ8‐11giờtối)cácngàytrongtuần,trừChủnhật.ĐểđưađiệnthắpsángtừnhàSuyđếnlớphọc,mỗihọcviênphảiđóng30.000đồngđểmuadây,bóngđiện,thấyconmìnhlàmviệccóích,bốmẹSuyủnghộtoànbộtiềnđiệncholớphọc.Buổihọcđầutiên,“thầygiáo”Suyviếtnắnnót26chữcái lênbảng,rồicả

81

lớprarảđọctheo.Sau3tuầnđọcthôngbảngchữcái,Suychohọcviênghépvần, làmphéptínhcộng,trừtrongphạmvi100.Dokhôngcónghiệpvụsưphạm,nênSuyđànhgiảngtheocáchriêngcủamình.Trongquátrìnhgiảngbài,nhiềuhọcviênchưanói thạo tiếng phổ thông, Suy đã dùng cả tiếng phổ thông vàtiếngHàNhìđểdạy,nhờđó,ngườihọc thấy thoảimáivà tiếpthubàihọckhánhanh.Đểđánhgiákếtquảhọctập,“thầygiáo”Suyđã tổ chức “kỳ thi tốt nghiệp”, các học viênphải viếtmộtbản thông tin về gia đình, làm các phép tính cộng, trừ, đọcthuộcbảngcửuchương.Thậtbấtngờ,sau3tháng,cáchọcviêncủa“thầygiáo”Suyđềuđọcthông,viếtthạo, làmphéptínhrấtnhanh.Suy tâmsự:Thànhcông lớnnhất của lớphọc, chính làthayđổi tưduy, nhận thức củangườidânHàNhì vềviệchọc.Tưtưởng“congáiHàNhìkhôngcầnphảihọcchữ”cơbảnđượcxóabỏ,điềunàycó thể thấyrõ,bởi lớphọcdoSuytổchứccó21/23họcviênlànữ.

78buổitốimiệtmàidạychữ,dướiđỉnhTơPhồXa,ngườidânkhông còn nghe thấy tiếng đánh vần ra rả từ lớp học của “thầygiáo”Suy,bởiSuyphảitrởvềtrườngđểtiếptụctheohọclớp12;hơnnữa,họcviêncũngkhôngcòn“mù”chữ.Ngàyxuốngnúiđểvềtrường,họcviênvôcùng lưu luyến,khôngai gọi “anhSuy”, “emSuy”màtấtcảchỉgọivớicáitêntrìumến“thầySuy”.

Người “lo trước thiên hạ, vui sau thiên hạ”

Khôngchỉmởlớpchốngtáimùchữ,vớivaitròlàPhóTrưởngCônganxã,Bíthưchibộ,TổtrưởngTổTuyênvậnthônLaoChải,SầnThó Suy còn vậnđộngbà conđưa giống lúa lai, ngô lai vàogieo trồng, hướng dẫn người dân trồng mới 14ha cây xuyênkhung, nhân rộng diện tích trồng cây thảo quả, bình quân đạt3ha/hộ.Nhờđó,nhiềuhộdân trong xãđã thoátnghèovàvươn

82

lênlàmgiàu.Hiện,trongthôn40hộcótivi,46hộcóxemáy,45hộlợpmáinhàbằngtônvàprôximăng.

Trongsinhhoạtchibộ,BíthưSuythườngxuyênsưutầm,lựachọnvàkểnhữngcâuchuyệnvềBácHồ,đồngthờiphâncôngchotừngđảngviênđến từngnhà tuyên truyền tớinhândânvề tấmgương, đạo đức củaHồChíMinh. Bí thư Suy yêu cầu đảng viêntrong chi bộ gươngmẫuhọc tập, nhờđó, người dân trong thôntíchcựchọcvàlàmtheo,từnhữngviệcnhỏnhấtnhưchocon,emtiếptụcđihọc,hiếnđấtđểmởrộngđườnggiaothôngnôngthôn,giữgìnvệsinhmôitrườngthôn…

TrênđịabànxãhiệncónhiềugiađìnhngườiMôngcóngườimắctệnạnmatúy,vớicươngvịPhóTrưởngCônganxã,SầnThóSuytựhọctiếngMông,cùngvớicônganviênđếntừngnhàtuyêntruyền, vận động người nghiện đi cai nghiện ma túy. Nhờ hiểuphong tục, tập quán, ngôn ngữ của đồng bào Mông, nên việcthuyếtphụckháthuậnlợivàhiệuquả,đãcó13ngườitựnguyệnđicainghiệntạiTrungtâmcainghiệncộngđồngxãMườngHum(Bát Xát). Thậm chí, nhiều lần, Sần Thó Suy tự bỏ tiền để đưangười nghiện đi cai nghiện. Thấy việc làm của conmình, bốmẹSuytrách:Bảnthânchưalođược,cònđilochongườikhác.Suyđãtrảlời:BácHồdạycánbộ,đảngviênphải“lotrướcthiênhạ,vuisau thiênhạ”, lođượcchomọingười, chính làđem lạiniềmvuichomình.Họctậpvà làmtheoBác,việc lớnkhông làmđượcthìviệcnhỏcũngnêncốgắnglàm.

Vớinhữngviệclàmđầyýnghĩa,PhóTrưởngCônganxã,Bíthưchibộ,TổtrưởngTổTuyênvậnthônLaoChải‐SầnThóSuyvinhdự là cá nhân duy nhất của tỉnh được đi dự, tham luận và nhậnBằngkhencủaBanTuyêngiáoTrungươngtạiHộinghịtoànquốcsơkết2nămthựchiệnChỉthịsố03củaBộChínhtrịvềtiếptụcđẩymạnhviệchọctậpvàlàmtheotấmgươngđạođứcHồChíMinh.

83

THANH NAM - THU NGỌC

VIẾT BÀI CA DƯỚI ĐỈNH MA CHA VA

Thắp đèn trong mưa

Từkhiluồnggiómớicủaviệc“HọctậpvàlàmtheotấmgươngđạođứcHồChíMinh”thổivề,bứctranhgiáodụctrênxứmưaYTýbừnglênrựcrỡ.Nhưng,ítaibiếtrằng,mộtthờigiandàitrướcđó,nhữngngườiconHàNhìnóiriêngvàbàconcácdântộcnơiđâyđãluônnghe theo lờidạy củaBác đểvươn lênvượtquabức tườngđịnhkiếnkiêncốtìmđếncáichữ.

“ĐỉnhMaChaVatrùngtrùng,điệpđiệp,rấtcaovàrấtdài…”,đó là câu truyềnmiệngmà ngườiHàNhì ở Y Tý (Bát Xát) ai aicũngđềuthuộc.TrongcuộcđờimỗingườiHàNhìđềumongmộtlần chinhphụcđỉnhMaChaVa.Đó là chuyệncủangàyxưa, cònchuyệnhômqua, hômnay vàmai sau của ngườiHàNhì nơi xứmưalàphảibiếtcáichữ.BiếtcáichữlàđãchinhphụcđượcđỉnhMaChaVa.

Dọc theo tuyếnđườngmới đổbê tông từChương trình xâydựngnôngthônmới,chúngtôiđếnthônChoảnThènđểtìmôngChuThóXe.ÔngXenămnay69tuổivàlàmộttrongbangườigiànhấtcủathôn.TrongngôinhàtườngtrìnhđộcđáocủangườiHàNhì, ôngXeđang cặm cụi đan gùi. Tạmgác công việc, ôngdànhthời gian tâmsựvới chúng tôi chuyệnvềnhữngnăm tháng “tốităm”củangườiHàNhìkhicáichữchưa“gõcửa”.Ngoàitrời,mưa

84

mỗilúcmộtnặnghạt,ôngXethởdàingaongán:“Sailầmlớnnhấtcủađờitôilàkhôngchocácconđihọcchữ.Bâygiờ,muốnsửasaicũng không được, nhìn các con lam lũ suốt ngày với ruộng lúa,nương ngô vẫn không đủ ănmà tôi thấy xót xa. Cũng bởi chúngkhông được học cái chữ, thương chúng bao nhiêu, tôi càng giậnmìnhbấynhiêu...”.ÔngXecó4ngườicon(1trai,3gái),trongđóchỉcócôcongáiútđượcđihọc,nhưnghếtlớp9cũngphải“gáclại”đènsách.ÔngXetâmsự:“Ngàyấy,khôngchỉgiađìnhtôi,màhầuhếtcác gia đình người Hà Nhì ở xã Y Tý này nghèo đói triền miên,đườnggiaothông,điệnlướichưacó,muốnxuốnghuyệnphảiđibộròngrã3ngày,vậyhọcđểlàmgì.Chỉcầncácconbiếtcáicuốc,cáicày,biếtđàocủnâu,làmrahạtngô,hạtthócđểcáibụngđỡđóilàtốtrồi”.Cũngvìsuynghĩấy,màbiếtbaogiađìnhngườiHàNhìnhưgiađìnhôngXekiênquyếtkhôngchoconđihọc.“Điệnlướikhôngcó,đèndầucũngkhôngchịunổinhữngcơngióđạingàn,trờikhôngnhìnrõmặtngười,nhànàonhànấyđóngcửaimỉm,khôngbiếttígìthôngtinbênngoài,đãđóinghèolạicònđóicảvănhóa,khôngtốitămsaođược.Hơnnữa,ngàyấyngườiHàNhìkhôngbiếttiếngphổthông,nênnhiềungườidùđượcđihọcnhưngkhônggiaotiếpđượccũngbỏvề”‐ÔngXequảquyết.CâuchuyệncủachúngtôivàôngXebịngắtgiữachừngbởilờichàocủacongáiôngvừađiháiraulợnvề.Dướilànmưagiálạnh,hìnhảnhcôgáilầmlũivớicôngviệcnộitrợnhưlàmchokhônggiancủavùngcaonàyvốnđãtĩnhlặngnaylạicàngthêmchùngxuống.“Đấy,nókhôngđượcđihọcnêngiờngàyngàychỉquanhquẩnvớiconlợn,congà,cuộcsốngkhôngbiếtđếnbaogiờmớihếtkhổ”‐ÔngXethởdàingaongán!

TạmbiệtôngXe, chúng tôi theochâncánbộvănhóaxã lênthônMòPhúChảiđểtìmhiểuthêmvềsự“đóichữ”củanhiềunămvề trước. Trongmàn sươngdàyđặc, thi thoảng lại hiện ra từng

85

tốpphụnữngườiHàNhìvớigùicủinặngtrĩu.Conđườngngượcnúimùanàytrởnênkhóđikhinhiềuđoạnbịsạtlàmrơiđálởmchởm choán hếtmặt đường. Ánh lửa bập bùng đủ soi rõ khuônmặtcủangườiđànôngHàNhìkhắckhổ.Mớingoài50tuổi,nhưnganhLyGiờXa,thônMòPhúChảitrôngnhưônglão.Màcũngphảithôi,đólàdấuvếtcủanhữngnămthánglamlũlàmruộng,nươngđểnuôigiađình.AnhXatâmsự:“Khôngđượchọcthiệtthòilắm,đã nửa đời người, tôi chỉ biết nói tiếng phổ thông, hoàn toànkhôngbiết chữ.Khibánđượccân thóc, congà,người ta trảbaonhiêutiềncũngcầmmàkhôngbiếtít‐nhiều;đihọpthônvềđếnnhàkhôngcònnhớđượchếtnhữnggìtrưởngthônphổbiến;giámàbiếtchữ,ghi lạivàosổthìkhôngđếnnỗinày”.Ngàyấy,cũngnhưnhữngđứatrẻHàNhìkháctrongthôn,luônkhátkhaođượcđếntrường,nhưngcuộcsốnggiađìnhvôvànkhókhăn,ănkhôngđủ,mặckhôngấm,nênbốmẹkhôngchoanhXađihọc.Chỉ cầnanhXa“giỏitaycày,taycuốc”,giađìnhkhôngbịđứtbữalàđược,cònhơnđihọccáichữmàkhôngbiếtđểlàmgìởmảnhđấtbiết“baogiờcókem,cóđườngxechạy”.Chúngtôihỏianh:“Nếubâygiờcólớpxóamùchữ,anhcótheohọckhông?”.Khôngngầnngại,anhtrả lời:“Cóchứ,phảihọcchứ,50tuổiđâuđãgià,họcđểmàbiếttínhtiềncânngô,cânthóc,biếtgiábánthảoquả,bánconlợn,congàchứ.Họcmàcònbiếtđọcbáocùngcon,cùngcháunữanhàbáoạ...”.ChiatayanhXa,tronglòngchúngtôinặngtrĩunhữngsuynghĩ.Câunói“Ngàyxưakhôngđượchọctôithấymìnhthiệtthòilắm,giờdùcókhókhănđếnmấy,vợchồngtôicũngquyếtchoconđihọc.Cóhọc,chúngnómớiđược“thaymáu”,mớithoátcảnhđóinghèo” của anhXa cứ văng vẳngmãi bên tai tôi.Đúng vậy, việchọccủađồngbàoHàNhìtrênmảnhđấtcủa“mùađôngđếnsớm”luônđượcvínhưcuộc“cáchmạng”mangtêntiếnbộ.

86

Đó là chuyệncủanamgiới, việchọc củacongáiHàNhì cònnan giải gấpbội, bởi giađình thường “cấmđoán”, cho rằng, congáichỉcần“sángđilấycủi,trưalấyraulợn,chiềunấucơmchogiađình”,nhưthếlàtrònphậnnữnhi.ÔngLyGiờCó,BíthưĐảngủyxã Y Tý cho biết: “Phụ nữHàNhì rất ngại va chạm xã hội, suốtngàychỉloviệcnhà,thànhrangạiđihọc.Mặtkhác,tâmlýcủahầuhếtgiađìnhngườiHàNhìkhôngmuốnchocongáiđihọc,bởihọnghĩrằng,đihọcsẽkhôngphải laođộng,màkhông laođộngthìchântayyếu,nếuhọcxongkhôngxinđượcviệc,thìsẽkhôngbiếtlàmviệcnhà”.Chínhsuynghĩlạchậunày,đãkhiếnrấtnhiềuphụnữHàNhìkhôngbaogiờbiếtđếntrườnghọc.Vì thế,consốmàđồngchíBíthưĐảngủyxãYTýđưaracũngkhôngkhiếnngườitaphảingạcnhiên:Từnăm1979đếnnăm1990, tỷ lệmùchữđến98%,đặcbiệt tỷ lệphụnữHàNhìmùchữlà100%.Đâycũng làgiai đoạn xã Y Tý “trắng” giáo dục,mà nguyên nhân là do hoàncảnhlịchsử,cũngnhưnhững“ràocản”vềphongtụcvànhậnthứccủangườiHàNhìđốivớisựhọc.

Năm1974,tạixãYTýcótrườnghọc,lớphọcsinhđầutiênấygồm 100 người, trong đó có 40 nam sinh người Hà Nhì, tuyệtnhiênkhôngcómộtphụnữHàNhìtheohọc.Cũngmay,nhờlớphọcnàymàtỷlệmùchữcủaxãYTýnóichungvàngườiHàNhìnóiriêngkhôngmangconsốtuyệtđối.

NgườiHàNhìthườngnóivớinhau:“Conngườiphảicóchữởtrongđầu”, “Đihọcmớibiếtđượcnhiều”,“Khôngđượcđihọcthìrất tủi thân”…Nói thìnhưvậy,nhưngngàyấy,đểmangđượccáichữđếnvớingườidânthìkhôngkhácgì“thắpđèntrongmưa”,bởi“ràocản”vềphong tụcvàsựbằng lòng,chấpnhậnvớicuộcsốngcủangườiHàNhìrấtkhódỡbỏ.Nhưngcũngchínhtronggiankhó,xứmưalạixuấthiệnnhữngnhântốtíchcực,tựbướcquađịnhkiếnđểđitìmcáichữ,mởramộtchươngmớivềsựhọc…

87

Vượt qua “rào cản” phong tục và nhận thức

Làmtheo lờiBácdạy:“Đồngbàobâygiờphảibiếtchữđểtrảlờicho thếgiớibiếtnước ta lànướcvănminh,aicũngbiếtchữ”,Đảngbộ,chínhquyềnvànhândânxãYTýxácđịnh,đểcóđượccáichữ,vấnđềquyếtđịnhlàphảilàm“cuộccáchmạng”,sẵnsàng“dỡbỏràocản”phongtụcvànângcaonhậnthứcvềsựhọc.

Bí thưĐảngủyxãYTý‐LyGiờCóchính là1 trong40namgiớingườiHàNhìđầutiênđihọckhitrườngđượcmởtạixãYTý(năm 1974). Ngoài anh Ly Giờ Có còn có các anh: Tráng A Vù,TrángALù,SòCheCó…Dohoàncảnhlịchsử,trườnghọcphảisơtánvềxãMườngHum,thếlà,lớphọcsinhđầutiênấyphảixagiađình,cặmcụibướctheothầygiáotừkhicongàchưagáysángđếnkhikhôngcònrõmặtngườiđểđếnnơihọcchữ.Chínhnhữngnămthánghọc hành gian khổ, lớphọc sinhHàNhì ngày ấy được tôiluyện,trưởngthànhvàcóchỗđứngtrongxãhộisaunày.AnhLyGiờCótâmsự:Họcxong,mangtheobụng“nocáichữ”,chúngtôihàohứngtrởvềđểxâydựngquêhươngvớikhátvọnggiúpbàconcócuộcsốngngàycàngấmnohơn.Ngàyấy,vớivaitròlàPhóChủtịchUBNDxã,tôicùngcácanhTrángAXa,BíthưChibộxã;ChuKhờ Dìn, Trưởng Ban Công an xã đã ngồi với nhau từ sáng đếnchiều,tranhluậnđểtìmragiảipháptốtnhất,vậnđộngngườidântrongxã,nhấtlàphụnữHàNhìđihọc.

BácHồđãdạy:“Mộtdântộcdốtlàmộtdântộcyếu”,“Họcđểlàmviệc,làmngười,làmcánbộ”…Dovậy,muốnngườiHàNhìbiếtsựcầnthiếtphảihọc,chúngtôixácđịnh,việclàmđầutiênlà“phádỡràocản”phongtụcvànhậnthứccủangườidân.Lúcnày,độingũcánbộcủaxãdồnsứcchonhiệmvụchínhtrịquantrọnghàngđầulàvậnđộngngườidânđihọc.Ngàyấy,khôngkểtrờimưarétcắtda,

88

cắtthịt,cánbộxãchúngtôichianhauđếntừnghộdânvậnđộngbàconchocon,emđihọc.Cónhữngngày,sángđếnkhônggặpthìbuổitốilạiđến,thuyếtphục,mộtlầnchưađượcthì“ganlì”thuyếtphụcnhiều lần đểmọi người cảm thấy “thèm chữ”. Chúng tôi nói vớinhau,bằngmọigiákhôngđểbấtcứhộnào“nóikhôngvớiviệcđihọc”.“Mưadầmthấmlâu”,cuốicùng“ràocản”cốhữuvềphongtụccủangườiHàNhìcũngđượcdỡbỏ,nhiềugiađìnhtựcảmthấy“sailầmlớnnhấtlàkhôngchocon,emđihọc”.Bàconđãhiểuđượctầmquantrọngcủaviệchọc.Họckhôngchỉđểbiếtchữ,đểthoátnghèo,màhọcđểchungsống,đểlàmngườicóíchchoxãhội.

Thếrồi, sauhơn10năm“trắng”giáodụcdohoàncảnh lịchsử,năm1991,trườnghọcđượcmởlạitạiYTý.Như“trờihạngặpmưarào”,ngườiHàNhìthỏa“cơnkhát”chữ,cácgiađìnhđềuvậnđộngcon,emđếntrường.Mộttrongnhữngthànhcônglớnnhất,màđếngiờnày,nhiềungườicoiđó là “cuộccáchmạng”ởYTý,chínhlànăm1994,baphụnữđầutiêncủadântộcHàNhìvàcũnglàđầu tiêncủaxãđượcđihọc.Đó là cácem:LyGiờGụ,LyThóTrụ,TráThóPheởthônLaoChải1vàChoảnThèn.Khôngchỉhọchết trung học phổ thông, cả ba người tiếp tục theo học đại học,hiệnhaingườiđanglàgiáoviên,mộtngườiđangcôngtáctạiỦybanMặttrậnTổquốchuyệnBátXát.Điềuđángnói,chínhsựkiệnnàyđãtạo“cúhích”đểphụnữHàNhìtrongxãvượtquamọi“ràocản” đến trường. Nghĩ lại ngày ấy, 3 cô học trò năm xưa cũngkhôngtinđược,chínhmìnhlạilànhữngngườilàmnên“cuộccáchmạngấy”.Quacâuchuyệnmà3ngườikểlại,tôiđượcbiết,LyGiờGụ,LyThóTrụ,TráThóPhephảiquyếttâmlắmmớidámbướcquaphongtục,vượtquasựkhắtkhecủagiađìnhvàđóinghèođểđếntrường.Nhìn3côhọctròbénhỏngàyngàyhồhởi,khôngngạidầm

89

mưa,đội nắngđến trườngđãkhiếnnhiều giađìnhngườiHàNhìtrongxãphảithayđổinhậnthức,suynghĩcủachínhmình,sẽchoconbướctheoLyGiờGụ,LyThóTrụ,TráThóPhe.LyGiờGụtâmsự:Ngàyấy,đượcđếntrường,tôithấyhãnhdiệnlắm,cácbạncùngtranglứavàcácemnhỏnhìnchúngtôivớiánhmắtvôcùngngưỡngmộ.Chúngtôihiểurằng,mìnhphảicốgắngnhiềuhơn,ngoàiviệcđihọc chăm chỉ để làm gương cho các em noi theo và cũng là bằngchứngthuyếtphụccácbậcchamẹchocon,emđếntrường.

AnhLyGiờXa,thônMòPhúChảitâmsự:Quanhiềulầnđượcxãtriểnkhai,mỗicánbộ,đảngviênvàngườidântrongthônđềunhậnthứcrõtráchnhiệmcủamìnhvớiviệchọctậpvàlàmtheotấmgươngđạođứcHồChíMinh.Giađình tôi rất cảmđộng, khiBácluônquantâmđếnđồngbàodântộcthiểusố,nhấtlànângcaovănhóa.Bácđãchỉranhữngquyềnlợimàđồngbàocácdântộcthiểu sốđượchưởng, trongđó “về vănhóa, Chínhphủ sẽ chúýtrìnhđộhọcthứcchonhândân”.BácHồ,ĐảngvàNhànướcquantâm đến tất cả các dân tộc thiểu số, trong đó có người Hà Nhìchúngtôi,chonên,dùkhókhănđếnđâutôivàcácgiađìnhngườiHàNhìkháctrongxãcũngsẽcốgắngchoconđihọc.Vợchồngtôisẵnsànglàmruộng,làmnương,không“khiến”conphảiởnhàlaođộng,phụgiúp,chỉcầnchúngquyếttâmđếntrườnglàmừngrồi.Vớisuynghĩấy,cácconcủaanhXađềuđượcđếntrường;riêngcontraiLyXáSuyđangtheohọcnămthứ3,TrườngĐạihọcXâydựngHàNội.Đểnuôiđượccontraihọcđạihọc,mỗitháng,giađìnhanhXagửi30kggạovềxuôichocon,mongcon“nocáibụngđểhọcchotốt”.Thậmchí,vợchồnganhbáncảcongà,conlợn,lấytiềngửichocon.“Nếuvợchồngtôicónghèođivềkinhtế,nhưngcongiàucáichữ,thìcũngkhôngânhận.Ngàyxưavợchồngtôikhôngđược

90

đi học, “đói” văn hóa nên rất thiệt thòi, chỉ biết làm ruộng, làmnương,khôngnghĩđượccáchgìđểthoátnghèo.Giờcácconđượcđihọc,chúngnóđọcđượcsách,đãbiếtbảobốmẹcáchchănnuôi,trồngtrọtchonăngsuấtcao...”‐AnhXanói.AnhXacũngrấtvinhdựkhitấtcảanh,emruộtcủamìnhđềuquyếttâmchoconđihọc.“17/19 con, cháu của tôi đều được đến trường học chữ, riêng 2cháucònnhỏ,chưađủtuổiđihọc,nhưngcũngđượcgửiởtrườngmầmnonđểlàmquenvớinềnnếphọctập”‐AnhXatựhàokhoe.

HiệnnayởYTý,nhữngngườicóquyếttâmchoconđihọcnhưanhXakhôngphải làhiếm.NgaynhưôngChuThóXe,người từng“kiênđịnh”khôngchoconđihọc,thìnaycóbaonhiêucháu,chắt,ôngđềubắtbốmẹchúngđưađếntrường.ÔngXetâmsự:Thậtsailầmkhikhôngchoconđihọc,nhưngđólàchuyệntrướcđây.Cònbâygiờ,nếucáccontôikhôngchocháuđihọcthìtôi“cạch”mặtchúng.Đây cũng là cách để tôi sửa chữa sai lầm củamình, để các cháukhôngkhổnhưbốmẹchúng...Cũngnhờsựquyếttâmcủangườitừng“mắcsailầm”mà16đứacháucủaôngđềuđượcđếntrường.

Khôngchỉthayđổiđượctưduycủangườidân,mà“cuộccáchmạng” ở Y Tý đã giúp người phụ nữHàNhì vượt quamặc cảm,khôngchỉlolấycủi,nấucơm,làmruộng,nương,màđãđếnlúcphảihọcđểbiếtcáichữ,cóthểlàmcánbộnữa.CôgiáoLyThóTrụ‐mộttrong ba phụ nữ Hà Nhì đầu tiên được đi học tâm sự: Nếu nhưkhôngmạnhdạn,thìmãimãitôicũngkhôngbiếtcáichữ.Khibiếttôicóýđịnhđihọc,ôngngoạingăncấm.Bốmẹxinkhôngđược,tôiđànhtrốnôngđểđihọc.Chínhsựkhátkhaovớicáichữ,màLyThóTrụđã theohọc thànhcông.Saukhi tốtnghiệpĐạihọcSưphạmTháiNguyên,chuyênngànhNgữvăn,Trụđượcphâncôngvềdạyhọctạiquêhương.

91

Từkhi“phábỏ”được“ràocản”,đếnnay,đãcó28ngườiHàNhìởYTý,trongđócó8phụnữđãvàđangtheohọccáctrườngđạihọc,caođẳngvàtrungcấpchuyệnnghiệp.Mộtsốngườihiệnlà cánbộchủchốt củaxãYTý, làgiáoviên,côngan,bộđộibiênphòng…Hiện, tỷ lệ học sinh đi học ở Y Tý ‐ nơi xa xôi nhất củahuyệnBátXátkhôngkhỏikhiếnnhiềuxãngưỡngmộ:Tỷlệchuyêncầnhọcsinhbậctiểuhọcđạt98%,bậctrunghọccơsởđạt85%.Từchỗ, tỷ lệ người dânHàNhìmù chữ gần như tuyệt đối, đến nay,ngườiHàNhìởYTýđượcđánhgiácaovềsựchuyêncần,hamhọc.

Thànhquảnàycóđượckhôngchỉxuấtpháttừsựcốgắngcủatừngcánbộ,đảngviênvàbảnthânnhữngngườidânHàNhì,màquantrọnghơnđólàsựthayđổilớnvềtưtưởngđốivớisựhọccủamỗingườiHàNhìkhiđượctấmgươngđạođứccủaBácsoitỏ.Vàkhi,nhữngnỗlựckhôngngừngnghỉcủamỗingườiconHàNhìgặpđược“luồnggiómới”từviệc“HọctậpvàlàmtheotấmgươngđạođứcHồChíMinh”đãtạothànhsứcmạnhlàmbừngsángbứctranhgiáodụcnơimảnhđấtxaxôinhất,khókhănnhấtdướiđỉnhMaChaVa...

Viết tiếp bài ca về sự học

Giờđây,cáctrườnghọcởYTý luôntấpnập.HọcsinhHàNhìrấthamhọc,rất ítkhicácemnghỉhọc,mặcdù trờirétvài độC.Khôngnóira,nhưngaicũnghiểu,lớptrẻHàNhìhômnayđangnốitiếpthếhệđitrướcviếtbàicavềsựhọcdướiđỉnhMaChaVa.

Ítngườinghĩrằng,ởnơixaxôi,khókhănnhấtcủahuyệnBátXát, xã Y Tý đang nổi lên, trở thành điểm sáng trong sự nghiệpgiáodục ‐đào tạovùngcao.Nóivềsựnghiệp“trồngngười”ởYTý,đồngchíĐỗMaiThông,PhóTrưởngphòngGiáodục‐Đàotạo

92

huyện Bát Xát tự hào khoe: Trong số 12 xã vùng cao, thì chấtlượnggiáodụcbậchọcmầmnonvà tiểuhọcởYTý luônở tốpđầu. Đúng như vậy, hiện ở các xã vùng cao, chỉ có Y Tý và DềnSángcótrườngtiểuhọcđạtchuẩnquốcgia.

Mặc dù, nămhọc này, thầy giáo Lê VănNhiên, nguyênHiệutrưởng Trường Tiểu học số 1 Y Tý đã chuyển về xã vùng thấp,nhưng6nămcôngtácởxứmưa,thầygiáoNhiêncảmnhậntươngđốiđủđầyvềkhátvọnghọctậpcủangườiHàNhìnơiđây.ThầyNhiêntâmsự:KhátvọngđihọccủangườiHàNhìluôncháybỏng.Ởnơi thời tiếtvô cùngkhắcnghiệtnhưYTý,mùamưakéodàitriềnmiên,mùađôngrétđếnthấuxương,nướcđóngbăng,nhưnghọc sinh trongxãnói chungvàhọc sinhngườiHàNhìnói riêngvẫnđihọcđầyđủ.Tỷ lệ học sinhđihọc chuyên cần của trườngluônđạttừ96%‐98%(trongkhitừnăm2000trởvềtrước,tỷlệchuyêncần chỉđạt50% ‐60%).Điềuđángnói, tỷ lệhọc sinh làngườiHàNhì đi học chuyên cần luôn đạt từ 96% ‐ 98%. Trongnămhọc2012 ‐2013,TrườngTiểuhọc số1YTýcó10/14họcsinh làngườiHàNhì thamgia thi học sinh giỏi cấphuyện;nămhọc2013 ‐2014, có7/10họcsinh làngườiHàNhì thamgia thihọcsinhgiỏicấphuyệnvàtỉnh.

TrườngTrunghọccơsởYTýcóhọcsinhcủa3dântộc:Mông,Dao,HàNhì, tuy nhiên, nămhọc nào cũng vậy, học sinhHàNhìluônchiếmsốlượnglớn.MộtmặtlàdotỷlệngườiHàNhìởYTýnhiềunhất,mặtkhác,cácgiađìnhngườiHàNhìnhậnthứcrõtầmquantrọngcủaviệchọc,nênhọluônquantâm,tạođiềukiệnchocon, emđượcđến trường. Thầy giáoĐàoVănPhấn,Hiệu trưởngTrườngTrunghọccơsởYTýkhẳngđịnh:Hạnhphúcnhấtcủacácthầy,côgiáoởđâychínhlàphụhuynhngườiHàNhìrấtquantâm

93

đến việc học tập của con.Mặc dù, nhiều gia đình vẫn còn nghèo,phảilaođộngvấtvả,nhưnghọvẫndànhthờigianđếntậntrườngđểnhìnthấynơiănchốnởvàhọctậpcủacon,emmình.ThầygiáoĐàoVănPhấnchobiếtthêm:Nóichung,cácemhọcsinhHàNhìrấthamhọc,ýthứchọcvàtựhọctươngđốitốt,nêngiáoviênbớtvấtvả,đâycũnglàđiềuđặcbiệtvàhiếmởvùngcao.Nămhọcvừaqua,tỷlệhọcsinhtrongđộtuổitốtnghiệptrunghọccơsởđạthơn90%,trongđótỷlệhọcsinhngườiHàNhìđạt96%‐97%.

ThànhquảấycósựđónggóprấtlớncủachínhnhữngcánbộngườiHàNhì, luôntâmhuyếtvớisựnghiệpgiáodụccủaxã.MàkhôngaikhácchínhlàBíthưĐảngủyxãLyGiờCó,làlớpngườiHàNhìđầutiêncủaxãYTýđượcđihọcvănhóa,nênôngLyGiờCóhiểuhơnaihếtsựcầnthiếtphảiđầutưvàpháttriểnsựnghiệp“trồngngười”.ĐãcólầnBíthưĐảngủyxãLyGiờCónóivớitôi:Nếukhôngđượcđihọcthìmìnhkhôngcóngàyhômnay.Dẫurằng,quan tâmđếnsựnghiệpgiáodục là tráchnhiệmcủacảhệ thốngchínhtrị,củatoànxãhội,nhưngriêngvớitôi,đólàcơhộiđể“trảơn” gia đình, Đảng vàNhà nước đã tạo điều kiện cho đi học. ĐócũnglàtráchnhiệmcủangườilàmcánbộmàBácđãdạy,làmcánbộ“phảigắnbóvớinhândân”,“hếtlòngphụngsựnhândân”.

Chínhvì thế, không chỉ cóBí thưĐảngủyxãLyGiờCó,độingũcánbộlãnhđạoxãYTýluôntậntâm,tậnlựccùngvớitậpthểcấpủy,chínhquyềntổchứcquyhoạchdiệntíchxâydựngtrườnghọcmang tính chiến lược, lâudài; pháthuynội lực kết hợpvớiđầu tưcủaNhànướcđểxâydựng trường, lớphọc,nhàcôngvụchogiáoviên,đảmbảochocánbộ,giáoviênyêntâmcôngtác,họcsinhhọc tập trongđiềukiện tốtnhất.Đảngủy,UBNDxãcònchỉđạocácban,ngànhcủaxãđỡđầu,giúpđỡcáchọcsinhcóhoàncảnhkhókhăn,để các emkhôngphảinghỉhọc. Saumỗibuổiđi

94

làm về, các đồng chí cán bộ xã đều dành thời gian để đến từngthôn,vậnđộngnhândânhiếnđấtxâydựngtrườnghọc,độngviêncácthầy,côgiáocắmbản.Chínhnhữngviệclàmxuấtpháttừcáitâmcủađộingũcánbộxãđãtạosứclantỏalớn,đểnhữngngườidânHàNhìtrongxãnóiriêngvàcácdântộctrênđịabànxãnóichunghọcvàlàmtheo.Cácanh:LyXeMờ,thônMòPhúChải;SầnBúGiờ, thônChoảnThènhọc theoBí thưĐảngủyxãLyGiờCó,sẵn sàng bỏ cả việc nhà, khi cần cómặt ngay ở trường để giúpthầy,côgiáosửaphònghọc,phòngở,làmvườntrường...

NoigươngBíthưĐảngủyxã,cácthầy,côgiáongườiHàNhì:PhuGióLù‐TrườngTiểuhọcsố1YTý;SầnHờBớ,TrangThóSợ‐TrườngMầmnonYTý;LyThóTrụ‐TrườngTrunghọccơsởYTýluônhếtlòng,tậntìnhdạydỗ,chỉbảo,chiasẻvớicácemhọcsinh.Chínhcácthầy,côgiáonàytrởthànhtấmgươngđểcácemhọcsinhphấnđấu.CôgiáoLyThóTrụ tâmsự:BácHồ từngnói“Cógìvẻvanghơnlànghềđàotạonhữngthếhệsaunàytíchcựcgópphầnxâydựngchủnghĩaxãhộivàchủnghĩacộngsản?Ngườithầygiáotốt‐thầygiáoxứngđánglàthầygiáolàngườivẻvangnhất... những người thầy giáo tốt là những anh hùng vô danh...Nếukhôngcóthầygiáodạydỗchoconemnhândân,thìlàmsaomà xây dựng chủ nghĩa xã hội được? Vì vậy nghề thầy giáo rấtquantrọng,rấtvẻvang”.HọcvàlàmtheotấmgươngđạođứccủaNgười,lớpgiáoviênngườiHàNhìchúngtôiluôngươngmẫu,tậntâmvớicôngviệc,đểmangcáichữđếnvớicácem.Tựhàohơn,trongđợtsơkếtthựchiệnChỉthị03củaBộChínhtrịvềtiếptụcđẩymạnhhọctậpvàlàmtheotấmgươngđạođứcHồChíMinh,xãYTýtrởthànhđiểmsángnơivùngcaoBátXátvềsựnghiệpgiáodục‐đàotạo.Kếtquảnàylàsựkhẳngđịnhvềnhữngcốgắngđẩy

95

lùi“giặcdốt”củangườidânnơivùngđấtcònnhiềugiankhónày,đâycũng làđộng lựcđểngườiHàNhìnóiriêngvàđồngbàocácdântộcxứmưaYTýnỗlựchơnnữavươnlêntronghọctập.

ChiataynhữngngườiconHàNhìnơivùngcaoYTý,chúngtôihiểurằng,dùởbấtcứnơiđâu,nếucónhữngnhântốtíchcực,bằngsựgươngmẫuđiđầucủanhữngcánbộcốtcánthìviệchọcvàlàmtheoBáccósứclantỏacàngrộnglớn.Điềuđóđãlýgiảivìsao,ngườiHàNhìởYTýngàycàngthiếtthavớisựhọc.ĐỉnhMaChaVacóthểcaovàhiểmtrở,nhưngnhìnthấynhữngngườiconHàNhì,nhưBí thưĐảngủyxãLyGiờCó,các thầy,côgiáoSầnHờ Bớ, Trang Thó Sợ, Ly Thó Trụ, Phu Gió Lù; sĩ quan biênphòngLyThóXe;chiếnsĩcônganLyCóMừ...;lớptrẻngườiHàNhìhômnaycóthểtựhàovàtựtinđểviếttiếpbàicavềsựhọcdướiđỉnhMaChaVa.

96

BÁ NGỌC

NỮ ĐỘI TRƯỞNG VỚI TÀI “PHÁT HIỆN” ÁN

“VớicươngvịlàĐộitrưởngĐội3,đồngchíNguyễnThịThơmluônnêucao tinh thần, tráchnhiệm trongcôngviệc,nhiềuvụán,chuyênánlớnđượcpháthànhcôngtrongđócósựthamgia,đónggópcủađồngchí.ĐồngchíThơmlàmộttrongnhữngđiểnhìnhvềhọctậpvàlàmtheotấmgươngđạođứcHồChíMinhcủađơnvị...”‐Đó lànhậnxétcủaThượngtáNguyễnVănHợi,PhóBíthưChibộ,PhóTrưởngphòngKỹ thuậtnghiệp vụCôngan tỉnh vềTrung táNguyễnThịThơm.

Tôi có dịp gặp gỡ và trò chuyện với Trung tá Nguyễn ThịThơmkhichịvàđồngđộivừathamgiaphốihợppháxongchuyênánlớn.Chưakịpnghỉngơi,chị lạitấtbậtvới“núi”hồsơ,tài liệuđểchuẩnbịchochuyênántiếptheo.Khibiếttôicóýđịnhviếtvềmình, chị Thơm khiêm tốn từ chối vì nghĩ rằng thành tích củamìnhchưathấmvàođâu,hơnnữamỗichuyênánđượcpháthànhcôngđó làthànhtíchchungcủacảtậpthểchứkhôngphảiriêngcủabảnthânmình.Saumộthồithuyếtphục,chịmớichịu“bậtmí”vềbảnthân.SinhravàlớnlêntạihuyệnSaPa,năm1995,saukhitốtnghiệpTrườngTrungcấpBưuĐiện,chịđượctuyểndụngvàocông tác tại Phòng Kỹ thuật nghiệp vụ Công an tỉnh. Là cán bộngànhngoàituyểnvào,lạichưaquađàotạovềnghiệpvụcôngan,nênnhữngngàyđầucôngtác,chịgặpkhôngítkhókhăn.Nhưngtrướcmỗitrởngại,chị luôncó“cẩmnang”vượtqua,đóchínhlà

97

nhữngcâuchuyện,lờidạycủaBácHồcộngvớitinhthầnhamhọchỏi, không ngừng học tập, rèn luyện, chị đã phấn đấu vươn lênhoànthànhxuấtsắcmọinhiệmvụđượcgiao.Được lãnhđạotintưởng,cánbộ,chiếnsĩyêuquý,năm2006,chịđượcbổnhiệmgiữchứcvụPhóđộitrưởngvàđếnnăm2008,đượcbổnhiệmchứcvụĐộitrưởngĐội3,PhòngKỹthuậtnghiệpvụCôngantỉnh.

Trung táNguyễnThịThơmtâmsự:Gần19nămgắnbóvớicôngtáckỹthuậtnghiệpvụ,phảiđốimặtvớikhôngítkhókhăn,như biên chế của đội còn thiếu, trong khi khối lượng công việcđượcgiaongàymộtnhiều.Chị cũngnhưcácchiếnsĩ luôn trongtìnhtrạng“quátải”,màviệcnàocũngđòihỏisựtỉmỉ,côngphu,chính xác đến từng chi tiết, chỉ cầnmột chi tiết nhỏ sai lệch sẽkhiếntoànbộphầnviệcđã làm“sôihỏng,bỏngkhông”.Bởivậy,chuyệnchịcùngđồngnghiệpphảilàmviệcngoàigiờhànhchínhcũngthànhthóiquennhư“cơmbữa”.Nhiềuđêmchịvàđồngđộithứctrắngđểxửlýcôngviệcchokịptiếnđộ,khicôngviệchoànthànhcũnglàlúctrờiđãtảngsáng...Thấychịvấtvả,cólầnchồngchị gợi ýmuốn vợ chuyển công tác sangđơnvị khácnhànhơn,nhưngchịgạtđibởiđãcôngtáctronglựclượngcônganthìkhôngcócôngviệcnàonhànrỗicả,điềuquantrọnglàphảicótâmhuyếtvàtìmthấyniềmvuitrongcôngviệcthìkhókhănmấycũngvượtqua.BácHồđãdạy“Khôngcóviệcgìkhó/Chỉsợlòngkhôngbền”,nếungườinàocũngmuốncôngviệcnhànhạthìviệckhókhănaisẽđảmnhiệm‐ChịThơmchiasẻ.

Ý thức được trách nhiệm củamình, nhất là trong giai đoạnhiệnnay,vớisựpháttriểnmạnhcủakhoahọckỹthuật,thủđoạnhoạtđộngcủacác loạitộiphạmngàycàngtinhvi,xảoquyệt,chịThơmđãchủđộngthammưucho lãnhđạođơnvịxâydựngcácchươngtrình,kếhoạchhoạtđộngcụthể.Trongđó,đặcbiệtchú

98

trọngđếncôngtácđàotạo,bồidưỡngcánbộ,chiếnsĩ trongđộinhằmnâng cao trìnhđộ chuyênmôn; tích cựcphối hợp với cácphòngnghiệpvụcủaBộCôngan,cácđơnvịtrongCôngantỉnhđểđềracácbiệnphápnghiệpvụthiếtthực,phùhợpnhằmgiảiquyếtcôngviệcđạthiệuquảcao.TrêncươngvịĐộitrưởng,chị thườngxuyênquantâm,độngviên,chiasẻ,lắngngheýkiến,tâmtưnguyệnvọngcủacánbộ, chiếnsĩ từđócóbiệnpháp thammưucho lãnhđạo giải quyết kịp thời, động viên cán bộ, chiến sĩ yên tâmhoànthành xuất sắc nhiệm vụ được giao. Từ đầu năm 2013 đến nay,TrungtáNguyễnThịThơmđãcùngđồngđộithamgiaphágần20chuyênán,vụán.

Ngoàinhiệmvụchuyênmôn,TrungtáThơmcònđảmnhiệmvai trò Chủ tịchHội Phụ nữ Phòng Kỹ thuật nghiệp vụ Công antỉnh. Chị luôn gươngmẫuđi đầu, vậnđộng chị em trongđơn vịpháthuy tinh thần tương thân, tươngái, giúpđỡgiađìnhchínhsách,trẻemcóhoàncảnhkhókhăntrênđịabàn.Cụthể,HộiPhụnữPhòngKỹ thuật nghiệp vụ đã phối hợp vớiĐoàn thanh niêncủađơnvịnhậnchămsócmẹliệtsĩLươngThịSâm,thônDạI,xãCamĐường,thànhphốLàoCaigầnchụcnămnay.

Vớinhữngthànhtíchđãđạtđược,TrungtáNguyễnThịThơmnhiềunămđượcbầuchọnlàchiếnsĩthiđuacơsở.Trongđó,năm2013 ‐ 2014 chị đượcnhậnBằngkhen củaBộCông an vàGiámđốcCông an tỉnh, đượcHội đồngThi đua khen thưởngCông antỉnhđềnghịThủtướngChínhphủtặngBằngkhenvìđãcóthànhtíchđặcbiệt xuất sắc trongcông tácđấu tranhphòng, chống tộiphạmthờigianqua.

Chiasẻvớichúngtôi,chịThơmchobiết,độnglựclớnnhấtđểbảnthânnỗlựcvươnlênlàbêncạnhluôncónhữngđồngnghiệpthânthiệnvàmộttổấmhạnhphúc.

99

TUẤN NGỌC

“ĐÃ GIÚP DÂN THÌ ĐỪNG SO ĐO, TÍNH TOÁN”

“CháuhỏiThàoSeoPhổngà?Phổng làmTrưởng thôn tốt lắm,giúp được bà con thôn Cửa Cải nhiều việc.Nhà Phổng nhiều trâu,nhiều dê, nhưng cái bụng không biết khinh người nghèo đâu.NhàPhổngởtrênđỉnhđồicaonhấtbảnkiakìa”‐ÔngChấuSeoTảinóivàchỉtayhướngdẫnchúngtôitheotuyếnđườngbêtôngdốcngượclênđỉnhđồi,nơicóhơnchụcnócnhàẩntrongrừngcâyxumxuê.

Bán trâu, ứng tiền làm đường giao thông

BâygiờthìđườngvàocácbảnMông,DaocủathônCửaCải,xãXuânQuang(BảoThắng)đãđượcđổbêtôngkiêncố.Chẳngnhữngthế,cáctuyếnđườngngõxómvàđườngvàonhàdâncũngđượcđổbêtông,hếtcảnhlầylộinhưcáchđâymộtnămtrước.Lũtrẻtrongxómvui lắmvì cóđườngđẹpđểdạynhau tậpđi xeđạpvà chạynhảyvôtưkhôngsợbẩn.Cóđườngbêtông,ngườidânkhôngphảigù lưngvác từngbaongô,bao sắn raQuốc lộ70chởđibánnhưtrướcnữa,màôtôvàotậnthônthumuanôngsản.AnhTrầnTrọngBình,BíthưChibộthônCửaCảitươicười:“NếukhôngcóTrưởngthônThàoSeoPhổng, thìchưachắcbâygiờđườngđã làmxong”.Tôihỏitạisao,anhBìnhtrảlời:“ỞxãXuânQuangnày,aichẳngbiếtchuyệnTrưởngthônPhổngbántrâucủanhà,ứngtiềnthuêxechởvậtliệuxâydựngđểlàmđườngchodân”.

Thì ra, cáchđây6 tháng, tuyếnđườngbê tông thônCửaCải

100

đangthicôngbỗngphảidừnglạivìthiếuvậtliệu,chủxechởvậtliệuđòiphảicó“tiềntươi”mớitiếptụcchởcát,sỏiđếnchâncôngtrình.Dohuyệnchưacấptiền,xãcũngkhókhăn,nênthônphảitựlo.Khôngmuốntiếnđộthicôngbịảnhhưởng,TrưởngthônThàoSeoPhổngvềbànvớivợ,rồiquyếtđịnhbánmộtcontrâucủagiađình được hơn 24 triệu đồng để trả cho chủ xe. Khi được hỏichuyệnnày,TrưởngthônPhổngchiasẻ:“Contrâutôinuôilâurồi,coinhư thànhviên tronggiađình.Lúcđó, trâu sắpđẻnghé connữa,bánchongười tacũngtiếc lắm.Nhìnbàconsốtruột,bỏcảviệcnhàđợi cóvật liệuđể làmchoxong tuyếnđường, tôiquyếtđịnhbántrâuđểcótiềnlovậtliệuthicôngcôngtrình.Đổitrâulấytuyếnđườngbêtôngtốthơnnhiềumà”.

Đến thăm thôn Cửa Cải, tôi nghe bà con hồ hởi khoe: Thônmìnhcósânbóngđấy,rộnghơn1.200m2,mới“khánhthành”cáchđâymột tháng. Cứ chiều chiều,mọi người gọi nhau lên sân tậpluyệnthểthao,trẻemcóchỗvuichơi.Bàconphấnkhởilắm,vìđócũnglàniềmtựhàocủathôn.Hỏithêmthìđượcbiết,sânbónglàdobàcon trong thôn tựđónggópmỗihộ500.000đồngđể làm.Nhưngđếntậntháng9nămnay,khithungôxongbàconmớicótiềnnộp.TrưởngthônThàoSeoPhổngnói:“Tôivừabánđi14condêcủanhà,ứngra35triệuđồng, trảxongtiềnsangạtsânbóngchobàcon.Cònbaogiờbàconbánngô,bánsắncótiềnthìtrảchotôicũngđược.Tôikhôngtínhlãiđâu…”.

“Cái bụng trưởng thôn tốt lắm, biết thương người nghèo”

Thôn Cửa Cải có hơn 50 hộ dân tộc Mông, Dao sinh sống.Nguồnthunhậpchínhcủangườidântrôngvàonươngngô,nươngsắn, ruộng lúa và chăn nuôi gia súc. Để nâng cao năng suất câytrồng,ngoàichọngiốngtốt,thìphânbónchocâykhôngthểthiếu.

101

Nhiềuhộ còn khó khăn, đến vụ trồng cấy, để có tiềnmuaphân,phải chạy vạy đi vay khắp nơi. Hiểu được nỗi khổ của bà con,TrưởngthônThàoSeoPhổngtrăntrởnghĩcáchgiúpdân.Mỗivụngô,cả thônphảimuatớihơn100tấnphânbón,nêndùcóbánhếtcảđàntrâu,đàndêcủagiađìnhcũngkhôngđủtiềnứngrachobàcon.Saunhiềuđêmmấtngủ,anhbànvớivợmangsổđỏcủagiađìnhđếnCôngtytráchnhiệmhữuhạnmộtthànhviênApatítViệtNam thế chấp, làm hợp đồng để lấy phân NPK về cho bà con.TrưởngthônThàoSeoPhổnglịchkịchmởtủ,rồixòeracảtệphóađơnmuaphânNPKcáchđây2tháng,tổngsố128tấn,trịgiátrên500 triệu đồng, theo hạn đến 30‐12‐2014 phải thanh toán vớicôngty.Anhkhôngsợbàconkhôngtrảtiềnthìngườitađếnlấyđất, lấynhàmình à? ‐Tôi hỏi. Trưởng thônPhổng rít hơi thuốclào, phả khói trắng lên trần nhà, tâm sự: Đem nhà cửa, ruộng,vườnra thế chấp, tôi cũng lochứ.Nhưng tôi tinbàcon.Khi thungô xong, bánđược tiền, bà con sẽ trả thôimà.Nămnay, ngoàiphân lân, tôi còn bảo lãnh cho 7 hộ khó khănmua phân đạmởquán nữa. Tôi cũng được người ta tin, nênmới đồng ý cho bảolãnh.Chứngườidân tựđếnmuanợ,họkhôngbánđâu.Nhờ sựnăngđộngvàhết lòngvìdâncủaTrưởng thônThàoSeoPhổng,mấynămtrởlạiđây,cuộcsốngcủađồngbàongườiMông,ngườiDaothônCửaCảiđãkhálênnhiều.CáchộHầuSeoVần,ChấuSeoTải,GiàngSeoSẩu…mỗinămthu20‐40tấnngô,3‐5tấnthóc,nuôi được nhiều trâu, nhiều lợn, thu nhập trung bình 150 triệuđồng/năm.Thônhơn50hộ,naychỉcòn5hộnghèo.LàmTrưởngthônCửaCảihơn7năm,ngoài tích cựcgiúpdânphát triển sảnxuất,bấtkểlúcnàobàconcầngiúpđỡ,ThàoSeoPhổngcũngsẵnlòng. Ai làm nhà, cưới con thiếu tiền, đều đến “gõ cửa” hỏi vay.Anh nhiệt tình giúp không chút đắn đo. Những khoản tiền anh

102

giúpdânđều“vôthờihạn”vàkhôngbaogiờtínhlãi.ChịGiàngThịDế,hàngxómcủaanhPhổngchiasẻ:Cógìkhókhăn,mìnhvàbàconđềunhờtrưởngthônthôi.Cáibụngtrưởngthôntốtlắm,biếtthươngngườinghèo.

“Mình phải gương mẫu, dân bản mới nghe”

ThônCửaCảiđượcđánhgiálàlácờđầutrongphongtràoxâydựng nông thônmới của xã Xuân Quang. Ngoài hỗ trợ của nhànước,nhândântựnguyệnđónggópcôngsức,tiềnđểmuađấtxâytrường mầm non, san gạt nền đường giao thông, làm sân thểthao… Đa số các hộ trong thôn đã có nhà vệ sinh tự hoại, làmchuồnggiasúcxanhà,giữgìnvệsinhmôitrường.Nhữngnămgầnđây, 100% trẻ em thôn Cửa Cải được tới trường học chữ. Hiệnnay,có6cháutrongthônđanghọcởcáctrườngcaođẳng,đạihọc.Năm2013,thôncó43/52hộđạtdanhhiệu“Giađìnhvănhóa”.Rõràng,đâylàminhchứngsinhđộngnhấtchohiệuquảcủacôngtáctuyêntruyềnxâydựngnôngthônmới.

Tôi vào thămnhàTrưởng thônCửaCải.Ngôinhà cấp4 củagiađìnhanhxây từnăm2008,nằmởvị trí caohơnnhữngngôinhàkhác,ẩngiữamộtvườncâyxanhtốt.Nềnnhà látđáhoavàđượclausạchsẽnhưnhàngoàiphố.CảbuổiđitheoTrưởngthônThàoSeoPhổng,bâygiờ tôimớicó thờigianđểýkỹconngườinày.Anhkhôngcaolớn,vạmvỡnhưtôihìnhdungkhichưagặp,nhưngtácphongnhanhnhẹnvàtháováttrongmọiviệc.Nétnổibậtnhất trênkhuônmặt xươnggầy, sạmđen là vầng trán rộng,đôi mắt tinh nhanh như mắt con sóc trên rừng. Bất kể đi đâu,bướcchânTrưởng thônPhổngcũng thoăn thoắtvượt lênngườikhác,bắtngười taphảiđuổi theomình.Trưởng thônPhổnghaynói, đã nói là nói to, nói thẳng, hết lý mới thôi. Nhìn cơ ngơi

103

củatrưởngthônngườiMôngnày,tôicàngthêmkhâmphụcýchícủaanh.Mỗinăm,giađìnhThàoSeoPhổngthuđược5tấnthóc,13tấnngô,15tấnsắn.Hơn60gốccâyănquả,gồmnhãn,vải,mít,xoài… năm nào cũng đem về cho anh nguồn thu trên 20 triệuđồng.AnhPhổngcòncó“khovàngxanh”với6.000gốckeo,mỡtừ3‐8nămtuổi.Đólàchưakểđếnđàntrâu3con,dê36con,đànlợnthịtgiốnglaiPháp…

Lúcchiatayanh,tôihỏi:Vậylàmthếnàođểbàconnghetheomình?ThàoSeoPhổngcườivang:Dễ thôimà.Mìnhphải gươngmẫuthìdânbảnmớinghetheo.Muốnbàcontíchcựcpháttriểnkinh tế, thì trước hết mình phải làm kinh tế giỏi. Muốn bà conđónggóp,thìmìnhcũngphảigươngmẫuđiđầu.Nóithìphảilàmvàlàmhếtsức,tráchnhiệm,cónhưvậy,bàconmớitin.Cáigìgiúpđượcdânthìhãygiúphếtlòng,đừngsođo,tínhtoán…”.

104

MẠNH TẤN

NGƯỜI VÌ DÂN

Đêm đêm. Trên con đường Trần Đại Nghĩa ở cuối phườngDuyênHảicủathànhphốLàoCai,từ4giờrưỡisángngườitađãnghe thấyâm thanh quen thuộc của tiếng chổi quét rác đều đềuvọng lại tronggiấcngủmơmàngcủanhữngngườidân lao độngsaumộtngàyvậtlộnmưusinh…Tiếngchổiđềuđặnấylàcủamộtngườibệnhbinh2/3đãmất65%sứckhỏetrongcuộckhángchiếnchốngMỹcứunước,ôngtênlàLạiKhắcTiến,hiệnđangcưtrútạitố34,phườngDuyênHải…

Tổ 34 của phường Duyên Hải nằm ngoại vi của khu côngnghiệp Duyên Hải, ở cuối con đường mới mang tên người anhhùnglừngdanhTrầnĐạiNghĩa.Tổdânphốnàyđượcthànhlậptừtháng6năm2007,có58hộ,150nhânkhẩuđềulàdântáiđịnhcưđượcchuyểnvềđâyvàhầuhết làthịdânnghèo, laođộngtựdo,đời sống kinh tế của bà con còn hết sức chật vật. Ông Lại KhắcTiếntrởthànhcôngdâncủatổnàyngaytừngàyđầutổmớiđượcthành lập.Giađìnhôngvốngốcởquê lúaTháiBình,năm2002,ngườicon traicảcủaôngsaukhi tốtnghiệpTrườngĐạihọcAnninh,đượcphâncông lênLàoCainhậncông tác.Thươngconđixa,vợchồngôngquyếtđịnhchuyểnlênLàoCaisinhsốngđểchoconđượcgầnbốmẹ.Làmộtcựuchiếnbinhtừngtrảiqua16năm

105

quânngũ,nguyênlàbộđộiđặccôngtrongkhángchiếnchốngMỹ,từngtrựctiếpthamgiavàochiếndịchHồChíMinhlịchsử.Trởvềvới cuộc sốngđời thường, trongđờimình, ôngđã từng trải quakhôngítgiannanvấtvảvàchứngkiếnbiếtbaocảnhđờibầnhànnênôngrấtthấuhiểuvàchiasẻcùngnhữngngườidânởnơikhuphốnghèonày.

Ởđờicómộtquyluậtvôthường‐conngườisốngởđâuthìđikèmtheođólàcácsinhhoạthàngngàykhôngthểkhôngdiễnra,ấylàănở,đilại,môisinh,môitrường…Tổdânphốnàymớiđượcthành lập, lạiở tậncuối títhútcủaphườngDuyênHảinênchưađượcCôngtyMôitrườngthựchiệnthugomrácnhưcáckhuphốkhác.Chínhvìvậy,thờigianđầumớiđếnđâynhìnthấycảnhsinhhoạtnhếchnhác,bàconxảrácbừabãi,cáigìbỏđicũngtunghêrađường, có những lúc rác rưởi chất ùn khắp hai bên đường vàtrướccửanhànàocũngchấtngấtmộtđốngrác,rấtmấtvệsinh.Đểkhắcphụcvấnđềmấtvệsinhnày,lúcđầuôngTiếnđếntừngnhà vậnđộngbà conmua thùngđựng rác giađìnhvàmang rácđếnđổtậptrungởmộtkhuvựcởcuốiđường.Rồiôngsắmmộtchiếcxecảitiến,tựnguyệnchởrácđếnvịtrítậpkếtcủaCôngtyMôi trườngở tậnkhungãba(Công tyvận tảiô tôcũ), cáchgần2km!Vậynhưngkhôngphảinhànàocũngtựgiácthựchiện,nhiềuhộvẫntùytiệnvứtrácrađườngnhưcũ.Khôngnềhà,ôngTiếnlạirongxequatừngnhàthugomrồichởđi!Conphốtừngàyđóđãtrởnênphongquang,sạchsẽhơn.Trướcviệclàmtậntình,tráchnhiệmcủaôngTiến,nhiềubàcontrongtổthấyáynáyvềnhữnghànhvithiếuýthứccủamìnhnêntừđónhànàocũngtựgiácđimuathùngđựngrácvàcóý thứchơntrongviệcvứtxảrác.Đặc

106

biệt,khôngnỡđểmộtngườibệnhbinhphải làmviệckhôngcôngchoviệcchung,họpdânphố,bàconbànnhau:Mỗihộgóp3.000đồngtiềnphíthugomrácđểtrảchoôngTiến.Ýkiếnđưarađược100% bà con đồng tình ủng hộ. Thật ra số tiền đó cũng chẳngnhiều nhặn gì nhưng dẫu sao bà con cũng đã có ý thức, tráchnhiệmhơntrướcviệcchungcủakhudâncư,ôngTiếnlấyđólàmđiềumừng.Bâygiờviệcthugomrácnàyđãđượcvợconôngtrợgiúp thêm,Công tymôi trườngđô thị cũngđồngýhợpđồngđểôngphụtráchvệsinhgiúpđoạnđườngnày;chiếcxechởráccủaôngcũngđượccảitiếnlạivớiphầnthùngrộnghơn,thuậnlợihơnchoviệcchuyênchởrác.

Nhữngviệclàmbìnhdịmàthiếtthực,hữuíchchocuộcsốngcủa ông Tiến đã khiến nhân dân trong tổ rất cảm phục. Bà connhất tâm bầu ông làm Tổ trưởng Tổ dân phố. Đảm nhận tráchnhiệm trọng tráchnày, ông LạiKhắcTiếnđã trăn trở rất nhiều,bởitronglòngôngvẫnluônấpủvàmongmuốnphảilàmthếnàođểxâydựng tổdânphố34 trở thànhmộtkhudâncưbìnhyên,đầmấmtìnhthânái.Vàôngcũnghiểurằng,tấtcảmọiviệcmuốnthànhcôngphảibắtđầutừ lòngdân.Đúngnhưvậy, lòngdâncóđồngthuậnthìmọiviệcmớithànhcông.

Với cương vị là tổ trưởng, công việc đầu tiên ông Tiến đềxướngvàvậnđộngbàcontrongkhốiphố là,cùngnhaugópsứcđểxâydựngkhuphốkhangtrangsạchđẹp‐mộttrongnhữngtiêuchí trở thành Thành phố Anh hùng mà Đảng bộ, chính quyềnthànhphốLàoCaiđangphátđộngtoàndânnhiệttìnhhưởngứng.Trongđó,xúc tiếnmạnhmẽviệcxãhộihóacáccôngtrìnhphúc

107

lợi,dânsinhnhư:Chỉnhtrang,látvỉađườngphố,làmnhàvănhóakhudâncư…Thấuhiểuhoàncảnhcủabàcontrongkhốiphốcũngnhưbảnthângiađìnhôngchẳngphảidưgiảgì,nênônghiểuviệchuyđộngđónggópsẽlàkhókhăn,thêmgánhnặngchonhiềuhộtrongtổ.ChínhvìvậyôngTiếncũngđềxuấtýkiến:Mỗigiađìnhhãythựchànhtiếtkiệmbằngcách:Mỗingàybỏốngtiếtkiệmvàiba ngànđồng trở lên, để lấy tiềnđóng góp vào các loại quỹ khiđượchuyđộng.Nghe “sáng kiến”này lúcđầumọingười cười ồnhưng rồi phân tích ra ai cũng thấy “có lý” nên bảo nhau: Sángkiếnnàyhayđấy,nênlàmtheo!Vậylàsốtiềnvậnđộngđónggópđểlátvỉahèchỉsaumộtthờigianngắnđãcóđủ.NhữnglotoanvìviệcchungvàcáitâmcủaôngTiếnđãlàmchotấtcảbàcontrongphốthuậnlòngtintưởngnghetheo,làmtheo.Trongkhuphốvẫncòn7lôđấtchưacónhà,dosốnàychỉmớinhậnđấthoặcmualại,hiệnđangcư trúởnơikhác, thậmchí cũngchẳngbiếtđịa chỉởđâu.Lýracáchộtrongphốchỉphảiđónggópphầntrướccửanhàmình,nhưng“Chẳnglẽcáihèphốcủatổmìnhđẹpnhưvậymàlạiđứtramấychỗkhônglátthìkhócoilắm,theotôitacứlàmcả,rồitôisẽtìmnhữngchủđấtđómờihọđónggópsau”‐ÔngTiếnnóivớibàconnhưvậy.Mọingườithấyôngnóiphảilẽnênchẳngaichắclépsođogìmàvuivẻhưởngứng,tínhrabìnhquânmỗihộphảiđónggópxấpxỉcảtriệubạc.Khitiếnhànhlàm,biếttrongtổcó tới cả chụcngườimưusinhbằngnghề thợ xâynênôngTiếnđưa ra ý kiếnmuốn tổ tự làm lấy, không thuêbênngoài để tiếtkiệm,tiềngópchủyếuđểmuavậtliệu,cònthì:“Aikhôngbiếtxâysẽ tham gia phụ hồ; tất cả cùng làm cho vui!”. Nghe xong mọi

108

ngườivỗ taynhất loạtđồngý.Vậy làhơn1.140m2vỉahècủa tổ34,phườngDuyênHảiđãhoànthànhbằngcáchlàmnhưvậy.Khithànhphốvềnghiệmthuchấtlượngcôngtrìnhvẫnbảođảm,còngiácảthìcóthểnóilà“rẻnhấttoànquốc!”.Côngtrìnhhoànthành,nhìnthấykhuphốhiệndiệnkhangtrangvớihànhlang,vỉahèđẹpđẽ,sạchsẽ;saumỗingàylaođộngmệtnhọctrởvềkhuphốnhỏyênbìnhvớigiađình,ngườithân,mọingườingắmnhìnthànhquảcủamìnhsaumộtnămtiếtkiệm,aiaicũngthấyhàilòngvàthầmcảmơnngười tổ trưởng năng động, hết lòng vì việc chung. Vậynên,saucôngtrìnhlátvỉahèhoànthành,ôngTổtrưởngTiếnlạicùngbà conbànnhauviệcđóng góp xâydựngnhà vănhóa củakhuphố ‐ cũng là công trìnhvậnđộng xãhộihóado thànhphốphátđộng.Vịtríđấtlàmnhàvănhóacủatổ34đượcThànhphốquyhoạchôđấtrấtđẹp,nằmngaytạingãbađườngnhìnrakhucôngnghiệpBắcDuyênHải.Chuyệnlàmnhàvănhóađượccảtổsôinổibànthảotrongcuộchọptổdânphố,mấyngườiđànôngcóítnhiềuhiểubiếtvềnghềxâydựngđãnhanhchóngphácthảođểbàconhìnhdung:Diệntíchxâydựnglà120m2nhàcấp4lợptôn,sẽlàngầnnàygạch,từngkiaxi,cátsỏi…tínhratheogiáhiệnthờilàkhoảng360triệuđồng!Sốtiềnquảkhôngnhỏđốivớiphốthịdânnghèo.Vậyrồimộtvàingườingậpngừnglêntiếngtrước,xinđượcđónggóp…mộttriệuđồng!Giốngnhưngườinhenlửa,tiếpsauđólàba,rồinămngườinữađăngkýủnghộsốtiềnmộttriệu;rấtnhiềungườitiếptheođăngkýủnghộnămtrămngàn;nhữnghộcònlạithìbatrămngàn.Vậylàsốtiềnlàmnhàvănhóađãhòmhòmđủ.Cũngnhưviệcláthèđường,mọingườitrongtổlạihăm

109

hởvàocuộc.Chỉsauhơnmột tháng,ngôinhàkhangtrangđượchiệnlênnhưthầnthoại.Nhiềungườicòntựnguyện,tựgiácmangcâycảnhnhưcauvua,dừacảnh,lộcvừng…đếntrồngxungquanhkhuônviênrấtđẹpmắt.Từđóđếnnay,ngôinhàvănhóanàytrởthànhnơisinhhoạtcộngđồngthườngxuyêncủakhuphố.Từhộihọptổdânphốđếnsinhhoạthècủacáccháu,sinhhoạtcủangườicaotuổi…đềuđượctổchứcởđâythậtlàvuivẻ.Tậndụngkhoảngsânbêncạnhcònbỏtrống,mộthộtrongtổđăngkýxinthuêmỗithángnộpchotổ700ngànđồngđểmởđạilýbiahơivàgiảikhát.Cũng tốt, nhiều ý kiến trong tổ hưởng ứng, bỏ không cũng phí,nhưthếcóthêmmộtkhoảnchiphícáchoạtđộngcủatổ,bàconbớtphảiđónggópcàngtốtchứsao.Bâygiờ,mỗibuổichiềuđilàmvề,cánhđànôngtrongphốlạitụtậpvềđâylàmvàicốcbiahơivàtròchuyện,bànchuyệnlàmăn,rồithìchuyệnthờisựđóđâythậtlàrômrả.Quatìmhiểutôicònđượcbiết:Khôngchỉhaicôngtrìnhlớntrên,trongthờigianquatổ34cònlàmđượcthêmnhiềucôngtrình khác như: Làm đường điện thắp sáng cộng cộng, sắm hệthốngcụm loa truyền thanh,xâykèsạt lởdài tới37m…tổng trịgiátớihàngmấychụctriệuđồng,tấtcảđềuhuyđộngtừsứcdânvàthựchiệntheocáchlàmtrênmàthành.Ngoàira,tổdâncư34củaôngTiếncònkýkếtgiaoướcvớiBanquản lýcáccụmcôngnghiệptỉnhLàoCai,cùngphốihợpgiữgìnanninhtrậttự,giữgìnmỹ quan và vệ sinhmôi trường tại khu công nghiệpBắcDuyênHảiđóngtrênđịabàn.

Nhữngngàycuối thángTámcả tổdânphố34đangnáonứcchuẩnbịcáchoạtđộngvănnghệđểchàomừngCáchmạngtháng

110

Támvà tếtTrung thucủa thiếunhiđangđếngần.ÔngTiếnchobiết: “Tổvừathành lậpđượcmộtđộimúasưtửnêntốinàocáccháuthiếuniênnhiđồng,đoànthanhniênvàcáccụcaotuổicũngranhàvănhóacộngđồngđểluyệntập.Mọiphongtràocủatổdânphố34luônthuhútsựquantâmcủatấtcảmọingười.Saunhữnggiờlaođộngmưusinh,họđãdànhthờigianđểthamgiacáchoạtđộngtậpthể,vừatạosânchơibổíchvàtăngthêmtìnhđoànkếtgắnbóđểcùnggiúpđỡchiasẽnhữngkhókhănvươnlêntrongcuộcsống”.TôigặpôngDoãnVănĐang‐mộtngườidâncủatổ34.ÔngĐangtựhàokhinóivềngườitổtrưởngcủamình:“ÔngTiến là một người mẫu mực hiếm có, chính ông đã tạo dựngđượcphongtràocủatổ,cótácdụngto lớntrongviệcxâydựngnếpsốngvănhóaởkhudâncưnày,đểchongườidântừngườigiàđếnemnhỏcùngcóýthứcxâydựngphốphườngngàycàngkhangtrangsạchđẹp”.

Hiện tổ 34 được phường Duyên Hải và thành phố Lào Caiđánhgiálàtổdâncưđiểnhìnhvàphấnđấutrởthànhtổdânphốkiểumẫu của thành phố Lào Cai. Có được những thành quả đócônglớnthuộcvềngườiđầutàulàôngLạiKhắcTiến(Tổ34chỉcó2đảngviên,ôngTiếnvàmộtđảngviênđãcao tuổi).Vậynhưngkhihỏivềvaitròcủamình,ôngLạiKhắcTiếnnhấtmựcnói:“Mộtmìnhtôithìkhônglàmđượcgì,tấtcảlàởnơilòngdâncùngđồngtâm,đúngnhưlờiBácdạy:Dễtrămlầnkhôngdâncũngchịu/Khóvạnlầndânliệucũngxong.Đếnthămgiađìnhông,trongcănnhàcấp4khiêmnhườngmà thậtấmáp.Vợông,mộtngườiphụnữđônhậu,haiđứacháuđangquấnquýtvớiôngbà,thấykháchđếnthì khoanh tay chào thật lễ phép. Trên tườngbức ảnh của cả gia

111

đìnhđượcphóng to, treongayngayngắn, gươngmặtai cũng tỏangờihạnhphúc.ÔngTiếnnói:“Cóđượccuộcsốngnhưngàyhômnayvớitôilàmaymắnlắmrồi.Tôiluônhứavớilòngmìnhvàluônnhắcnhủvợconphảisốngsaochoxứngvớinhữngngườiđồngđộiđãnằmlạinơichiếntrường...”.

VàcuốicùngtôixinmượnlờiôngTiếnđểthaycholờikếtcủabàiviếtnày: “Tấtcảmọiviệc,nếu lấy lợi íchcủangườidân làmtrọngthìluônđượcdântincẩn,ủnghộ.ĐócũnglàcáchhọctậpvàlàmtheotấmgươngđạođứcHồChíMinh!”.

112

CAO VĂN TƯ

CÔ GIÁO BÌNH

CôgiáoquêgốcHàNội ấy códáng vẻmộcmạc,dịuhiền,bìnhdị,nhưcáitênchamẹđặtcho ‐ĐỗThịBình.Tốtnghiệpđạihọc,lêndạyhọcởmiềnnúicáchnhà160câysốđãlàxa;năm1991,côBìnhlạicùngchồnglêntỉnhmớiLàoCai‐vùngcaobiêncươngmớitáilập,xaquêgấphailần.MônhọcmàcôlựachọnmônĐịalý.

Nhưng cô chẳng “mặc cảm” về cái môn bị mang thân phận“mônphụ”màmìnhdạy.Côhiểurằngmônkhoahọcnàocũnglàkhoahọc,làtinhkếttrítuệloàingười.Khoahọcnàocũngcóđỉnhcaochẳngdễgìđạtđến.Baothànhquảkiếnthứccủaloàingườivềcái“mônphụ”này,dễgìđãtruyềnđạtđượcnhiềuchohọcsinh.Thì hãy cứ cố gắng làm cho các emhứng thúhọchành, tích lũyvốnliếngkiếnthứcvànănglựctưduy,saunàydẫucácemtheođuổinghềgì,cácemchọnlĩnhvựcnàođểlậpthânlậpnghiệpthìnhữngvốn liếngkiến thứcvànăng lực tưduy tiếpnhận từmônhọcnàysẽlàmộtphầncủahànhtrangquýgiáchocácem.Chẳngcầntranhluận“chínhphụ”,“họcthuộc”hay“sángtạo”.Hãycứsaysưamiệtmàivớibàivở,vớihọctrò.

Haimươitámnămqua,baonhiêuhọctròđãtốtnghiệpphổthông,mangtheokiếnthứcĐịalýcủacôđểhọclênvàvàođời,côkhôngnhớhết. 14học sinhđạt giải cấpQuốc giamônĐịa lý từnăm1999đếnnaydocôtrựctiếpgiảngdạyvàhướngdẫncácemtựhọc,tựtìmtòi,consốấythựcsựlàniềmvuilớn!

113

Nhưngcàngvuihơnvìtrongsố14họcsinhgiỏiQuốcgiaấycó8emởTrườngDântộcnộitrútỉnh,nơicôcôngtácvà6emlàhọcsinhTrườngTrunghọcphổthôngBáncôngsốILàoCai,nơicô làgiáoviên thỉnhgiảngđượcchọnmờidạymônĐịa lý.Thờigianđãlùixavớibaocôngviệcbộnbềhằngngày,nhưngcôvẫnnhớhọ tên, quêquán, thuộc cả tênbốmẹ từng em.Các emhọcsinhdântộctừcáclớphọclèotèothưavắngnơidốcđèohẻolánh,từcáctriềnnúicaoheohútxamờ,vềTrườngDântộcnộitrútỉnh,baonhiêuvơihụtthiếuthốnvốnliếngngônngữvàđờisống,kiếnthứccơsởthìkhôngítnhữnghổngrỗng,nhạtmờ.Vànhàemnàocũngnghèo,đếntrườngchỉmangtheovàibộquầnáocáimới,cáibạcmàuvàvàingànbạcbốmẹdànhdụmđưacho.Tấtcảmọisinhhoạttrôngvàokhoảnhọcbổngcủanhàtrường.Mấyembêntrườngbán công thì nghịch ngợm, hoạt bát hơn nhưng đều mang theonhững lỗi tật, những khiếm khuyết của tuổi thơ ham chơi, ngạihọc.Các em là số còn lại saukhiđã chọnvào trường chuyênvàtrườngcônglập,đànhphảighitênvàotrườngbáncôngvớikhôngítmặccảm, tự ti, cóemdạidộtbuông thảrongchơi.Vànhàemnàocũngnghèo,chamẹemnàocũngtấtbậtlocơmáosớmhôm.

‐Vậycô làmthếnàođể thuhútcácemhứng thúvớimônĐịalý?

‐Banđầuphải “dỗ”,phải “nịnh”cácemthôi ‐CôBìnhcườivuivẻ.

CácemkhakháthìchămchắmvàomônToán,mônVănrồi.MônĐịalýtuychẳngdễgìnhưngcácemchỉcốsaođểcôghichođiểm5làthoátnợ.ThếnêncôBìnhphải“dỗ”,phải“nịnh”cácem.“NhưcáicậuĐỗHoàiNamởtrườngbáncôngấy.Cậunàymặtmũisáng sủa, khôi ngô, làm lớp trưởng nhưng hay mất trật tự và

114

cũng…lườihọc,chữlạixấunữachứ.Nhưngyêucầuphátbiểuthìcậutabiếtýnàolàtrảlờigãygọn.À!Cậunày“cóchất”đây”.Hếtgiờ, cô Bình vẫy tay: “Namơi, ra cô bảo!”. Nam gãi đầu, gãi tai,tưởngcôsẽchấnchỉnhvềtộimấttrậttự,trongđầuđangchuẩnbịtinhthầnnhậnlờicôquởtrách.“Emcómuốndựgiờcôdạy lớpbồidưỡnghọcsinhgiỏimônĐịakhông?”.Namtrònmắt:“EmmàđihọcmônĐịaácô?”‐“Thìemcứngồidựthửxemsao!”.Vàongồidựthínhmộttiết,Nambịcuốnhútngay.“MônĐịamànhưthếhảcô?” ‐ “Thì emcứhọc tiếpxemsao”.Rồi cái cậu lớp trưởnghaymấttrậttựấyđãbịcôBìnhcuốnvàonhữngđiềuhấpdẫncủamônĐịalý.Tốchấtthôngminhbấylâukhuấtlấpcủacậuhọctrònhỏnayđượccôkhơigợivàpháthuy.Namvượtquakỳthicấptỉnh,lọtvàođộituyểnvàđemvềgiảiBaQuốcgiamônĐịalý,rồiđượctuyểnthẳngvàoĐạihọcAnninh.HiệnnayNamđãtốtnghiệpđạihọcvàtrởvềLàoCaicôngtác.Hômgặpmớirồi,Namchữngchạchẳntrongbộsắcphụcsĩquan,đứngnghiêmvàtươicườichàocô.

Trường hợp cô bé Lùng Bích Ngọc dân tộc Nùng từ caonguyênđáBắcHàvềTrườngDântộcnộitrútỉnhhọccũngđểlạinhiều ấn tượng trong cô Ngọc đã bé lại gầy, ăn nhỏn nhẻn nênchậmlớn,tuổi15,16màchưaphổngphaolênđược.Ngọcbẽnlẽn,rụt règiữa trườngmới,bạnmới, thầycômớivànhữngchươngbàimớivớikhôngíthoangmang.NhưngNgọcchămhọcvàtỏracóchí.CôBìnhsớmnhậnratốchấtởcôhọctròbénhấtlớpnày.Côthầmnghĩ:SẽbồiđưỡngđểcóhọcsinhgiỏimônĐịalý,đểgópphầnkhẳngđịnhvịthếnhàtrường,xóađimặccảmtựtitrongcácemhọcsinhdântộcthiểusốvùngcao.Sựgầngũiyêuthươngcủacô làm bớt dần những e sợ, ngại ngùng trong Ngọc. Ngọc nhennhómdầnýchítựtin,từngchút,từngchútmột,nhưcáicáchcủa

115

ngườilaođộngcầnmẫn,chắtchiu,nhưdòngsôngbồiđắpphùsa.CôBìnhbồidưỡng,bổsungtừngđơnvịkiếnthức,uốnsửatừnglờidiễnđạt, từng cách lập luận trìnhbày, nângvựcNgọc từngbướctrênconđườngtiếpnhậnvàtìmtòikiếnthức.Ngọcquấnquýtbêncô,côyêuquýNgọcnhưcon.Năm1999,NgọcgiànhgiảiBaQuốcgiamônĐịalý,vàothẳngTrườngĐạihọcKhoahọcXãhộivàNhânvăn, học khoa Tâm lý. Chính cô Bình đã tư vấn cho Ngọc chọntrường và chọnmôn học này. Hiện nay, Ngọc đã tốt nghiệp đạihọc,họctiếplêncaohọc,đãbảovệthànhcôngluậnvănThạcsỹ,vàđanglàmviệctạiTrungtâmTưvấntâmlýHàNội.

Nhiềuemyêuthích“MônĐịacôBình”,saukhiđạtgiảiQuốcgiađãvàoTrườngĐạihọcSưphạm IHàNộihoặcĐạihọcSưphạmViệtBắc.Nhiềuemđãratrường,đãđứngtrênbụcgiảng,vớiquảđịacầu,vớinhữngtấmbảnđồvànhữngbiểubảng,nhữngđồthị,ngàyngàybồiđắpvàkhaimởkiếnthứcĐịalýchohọcsinh.ĐólàBànThịHậu,dântộcDaolàngDừaxãPhongHải,naylàgiáoviênTrườngTrunghọcphổthôngBảoThắngsốII.ĐólàTrangMạnhHùngdântộcThái,naylàgiáoviênTrườngTrunghọcphổthôngVănBànsốII.LàSềnThịHiền,dântộcNùngcùngquêcaonguyênđá Bắc Hà với Lùng Bích Ngọc. Là Hoàng Thùy Hương, dân tộcTày,đanghọcnămthứtưĐạihọcSưphạmViệtBắc.CôbéNôngThịChiếndântộcGiáyhailầnđạtgiảBaQuốcgiamônĐịalý,vàohọcĐạihọcSưphạmIHàNội,bảovệluậnvăntốtnghiệpxuấtsắc,nay đang là giáo viên Địa lý của Trường Trung học phổ thôngNguyễnSiêugiữatrungtâmthủđô.

Cáimặccảm,ngộnhậnĐịalýlà“mônphụ”,“mônhọcthuộc”,không dễ gì thay đổi, nhưng cô Bình cùng các đồng nghiệp tâm

116

huyếtvàcáchọcsinhkhágiỏicủamìnhthìrấthiểu.Hãythửnghemộtsốcâuhỏi,mỗicâuchỉvàibađiểmtrongthangđiểm20củađềthihọcsinhgiỏiQuốcgia:

‐Vị trícủamặttrời lênthiênđỉnhtạimộtđịaphươngtrongmộtngàycụthể.

‐Tínhgócnhậpxạcủanhữngngàybấtkỳ,tạiđiểmx.

‐Tạisaongày21tháng3vàngày23tháng9thờigianchiếusángnhưnhau?

…Rồinhữngđềyêucầuphântíchvịtrí,tiềmnăngpháttriểnkinh tếcủamộtkhuvực trênđấtnước.Nhữngcâuhỏiphảivậndụngkiếnthứcvậtlý,toánhọc,thiênvănhọcđểlýgiảithờigian,ánhsáng,nhiệtđộ,gióbão,nắngmưa.Nhữngyêucầuphân tíchmốiquanhệnhânquảhaichiềugiữatựnhiên‐xãhộivàkinhtếmộtcáchhệthống,cóluậnđiểm,luậncứvàsốliệutheolôgícchặtchẽ.Dễgìmàhọcthuộcbiếtbaođơnvịkiếnthứcnếukhôngbiếthệ thống hóa một cách mạch lạc trong đầu. Những phân tích,nhữngnhậnđịnh,đánhgiáđâuphảicósẵntrongsáchtấtcảđểmàhọcthuộc?Vànhữngsốliệu,nhữngđịadanhnếuchỉthuộcthìliệucóxoayxởđểtrảlờinhữngcâuhỏihắcbúađạiloạinhưtrên.

CôBìnhbộcbạch: “Nhiềukhicôgiáocũngbí.Ấy làbởikiếnthứcToán,Vậtlýlàmcôngcụđãmaimộttheothờigian,lắmkhitínhtoánvòngvèo.Mươinămgầnđâymớicómáytínhthìphảitựhọc,bắtđầutừ“mổcòvàhọclỏm”,thậtkhónhưngphảicốđểcậpnhậtnhanhtàiliệu”.Rồichínhcáchọctròđãgiúptrởlạichocô.Bởikiến thứcToánvàVật lý của các cô cậuhọc tròđang sốtdẻo.Vàmáyvitínhthì lớptrẻnhanhhơnhẳn,cứtanhtáchnhoaynhoáy.Thếlàcôtròbổsungchonhau.“Đếnlàvui!Côdẫndắttrò,côtrò

117

cùng tìmtòi.Cáccôcậubẽn lẽnrụt rèvànonyếuhômnào,bâygiờkhálên,cólúcgỡbíchocô”.CôgiáoBìnhnởnụcườithậthiền!

Cô Bình tâm sự: “Những học trò nghèo thật mộc mạc dễthương.Ngaycảnhữnglỗilầm,nhữngkhiếmkhuyếtcácemmắcphải cũng rất học trò. Có những nét sáng láng bị che khuất, cónhữngmạchnghĩbịmắcmíumộtchútkhôngđượckhaithông,cónhữngnăng lựcbịcáingạingầnmặccảmphủ lấp.Nói “nịnh”và“dỗ”chỉlàmộtphầnvànóivuithếthôi,chứquýcácem,giảngdạytỉmỉ,cácemvỡdầnrathìcácemđếnvớimình,côtròthânthiếtthì dạy càng “vào” hơn. Hai con cô đi học xa, chồng cô đi nhậncôngtácvùngcao5năm.Côởnhàmộtmình.Hếtgiờhọctrênlớp,nhiềukhihọctròđếnnhàcônghecôhướngdẫn,chỉbảo.Rồicôtròcùngnấunướng,ănuốngvuivẻ.Cóemđếnhọcvàởnhàcôsuốtthánghè.Khôngthuộcdiện“Độituyển”thìhọcthêmmônĐịalýđể thikhốiCvàođạihọc.Khi làmhồsơ thi thì côgợiý chọntrường,chọnnghề.Vàođạihọcrồi,khi làmkhóaluậntốtnghiệpđạihọc,tròlạitrởvềtìmđếncô,côlạichỉvẽ,giớithiệutìmnguồntàiliệu.NguyễnThịChiếnlàmkhóaluậntốtnghiệpvềHệsinhtháiHoàngLiênSơn,lạigặpcônhưngàynào:“Côơi,côgiúpemvới!”.Cô Bình cùng chồng dẫn đi liên hệ Ban quản lý Vườn quốc giaHoàngLiênvàđượctạođiềukiệntiếpcận,khaithácnguồntưliệu.HoàngThùyHương làmkhóa luậnvềKinh tếLàoCai lại tìmđếnnhàcô,côlạidẫnđihoặcchỉđườngđinướcbướcđếncáccơquantìmnguồntàiliệumàkhaithác.

Cô thuộcvàkể rõ rànhnhữngemđạtgiảibâygiờđang làmhayđanghọcởđâu.Cóemkhông trúnggiải, cóemkhông thuộcdiệnhọcsinhgiỏinhưngđược“họcĐịacôBình”,thikhốiCđỗvào

118

đạihọchoặccaođẳng,sưphạmcó,anninh,cảnhsátcó,luậtcó,dulịchcó...Cánhcontraithìvẫnvôtư.Cócậubiếtđiểmđỗvàođạihọcđếnkhoevớicô, từxađãnóinhưreo:“Côơi,emđượctámphẩynămmônĐịa!”.Cócậulĩnhthánglươngđầutiênmờikhẩnkhoản:“Emmờicôđiuốngcàphê!Đicô!”.Đoảngthếchứ,côđâucóuốngcàphêbaogiờ!Cậutròcũnhànghèotrườngbáncônghômnàonayđãtốtnghiệpđạihọcvàđilàm,tìmcô:“Nhàemtátao,bốmẹemmời cô vào chơi!”. Trò gái có chuyện vui buồn trong cuộc sống,trongtìnhduyêncónỗiniềmbốirốisuytưlàtìmđếncôthổlộ.

5nămnay,côBìnhđượcgiaonhiệmvụquảnlý.CôlàmHiệutrưởngTrườngTrunghọcphổthôngBáncôngsố1,naylàTrườngTrunghọcphổ thông số III thànhphốLàoCai, nơi côđượcmờilàmgiáoviênthỉnhgiảngnămtrước.Côđemcáisaysưachuyênmônvàoviệcquảnlý.VàcôvẫnsaysưavớimônĐịalýcủamình,cókhinhậndạysốgiờgấpđôiquyđịnhvìthiếugiáoviên.Côvẫnthamgiabồidưỡnghọcsinhgiỏi.VàcôđãbồidưỡngđượcgiáoviênthànhcốtcánmônĐịalýcủatrường.

119

TÁC PHẨM VĂN HỌC

120

NGUYỄN VĂN CỰ

CỐC PHƯƠNG “VẦNG SÁNG VÙNG BIÊN ẢI”

(Bútký)CốcPhương, tiếngGiáynghĩa là “gốckhế” ‐mộtcái tênchân

chất gợi nên sự bình dị củamột vùng quê. Vậymà nơi đây, sautháng2năm1979trởthành“vùngtrắng”hoangvu…Trảiquanămthángphấnđấukhôngngừngnghỉ,naybảnCốcPhươngcó44hộthìđãcótrên30hộtriệuphú,khôngcóhộnghèo;chủquyềnbiêngiớiquốcgiađượcgiữvững;hìnhảnhnôngthônmớiđãhiệnhữunhưbìnhminhrọiđếnmọinhà…Đólàhìnhảnhnhữngngườinôngdânvùngcaochânchất, đoànkếtcùngnhauhọc tậpvà làm theotấmgươngBácHồ.

Đã nhiều đêm chiến sĩ Đồn Biên phòng Bản Lầu huyệnMườngKhươngtỉnhLàoCaicùnggiàbảnThàoKhaiLẻngthứcthicùngtrờiđất.Saumộtngàyhòanhậpvàokhôngkhítấpnập,háohứccủangườinôngdântrongmùathuhoạch,bênbếplửahồng,nhâmnhibátrượungô,câuchuyệncủagiàbảnvềviệctáilậpbảnCốcPhươnglạinhưđưachúngtôivàodòngsôngcổtích.Đúngnhưthế,năm1989chuyện24hộngườiMôngvớihơn100conngườiởxãDìnChinvùngthượnghuyệnMườngKhươngchạyđóichạykhổđếnnơinàyđãlộtxácđổiđời,viếtlạicáitênCốcPhươngtrênbảnđồquảthựclàmộttruyệncổtíchthờihiệnđại.

Sau khi quan hệViệt ‐ Trung được bình thường trở lại, đời

121

sốngnhândâncácdân tộcdọcbiêngiớivừadễ thởđôi chút lạigặpngay“luồnggióđen”truyềnđạotráiphépàotớikéotheohệlụylànhiềunơingườidânbánhếtcảnhàcửaruộngvườnlặnlộiđitìmmiềnđấthứa,gâynêncảnhxáotrộn,hoangtàncảvùngđấtbaođờigắnbó.Lúcấy,bọnngườixấu len lỏiđến từngnhà thổivàotừngbếplửa:“TheoVàngChứthìkhônglàmcũngcóăn;đượcbay lên trời; ốm đau không phải uống thuốc; người chết khôngphải làmma;khôngphải lấybạctrắnglàmlễxincưới”;nàothì:“Bỏbàn thờ,bỏ cái vùngđất cơ cực,hãy theovua đến vùngđấtmớisẽcóđấttốt,đấtrộng;khôngđitheovuathìsốngcũngbằngchết,chếtcửađịangụcmở,cửathiênđàngđóng”…Đốtlửanóngvách!Nghihoặc,sợhãi,khátkhaođổiđờikhiếnmáuducưnhiềunămchìmsâuvàodĩvãngđượcthổibùng;mộtnhàrụcrịchtrămngườirụcrịchlàmtheo;cuốicùngdẫnđếncảnhbảnnàocũngcónhà, cóhọbánhết tài sản, ruộngnương,dắtdíunhauđếnvùng“đấthứa”nhưLaiChâu,ThanhHóa,TâyNguyên…RồitừđókéotheonhiềuhệlụynhiềuvùngquêởLàoCainhàcửaruộngvườnhoang tàn, xơ xác; những nơi có dân Lào Cai di cư đến cũng bịkhốnkhóvìcácvấnđềxãhộivàphárừng.ChínhquyềncáchuyệnvùngcaocủaLàoCaiphải lặn lộiđếncácvùng“đấthứa”đónbàconcủamìnhđưatrởvềquêcũ,cuộcsốngcủangườidândicưtựdonhưlàmlạitừthuởbanđầu.

“Ngọngióđen”ấycũngđãthổiđếnDìnChin,mộtxãcótrên80%hộdân thuộcdiệnđóinghèo, sốngởđộcao trênngànmétquanh năm khát nước. Những người dân kiên cường không tinvào những lời đồn thổi xằng bậy, nhưng do cái khổ, cái đói, cáikhát triềnmiên lôi kéo,nhiềungườiđãkhăngói cơmđùmcơmnắmđitìmnơilộtxácđổiđời.“Đốtlửacảngàymàcáinồivẫnmốcmeotrênváchthìmiếngănởbênkiatháccũnglaosangchứnóigì

122

đếnchuyệntriềnmiênđóikhổ.Thôithìngườitanghĩrờibảnđinơinày,nơinọ,mìnhcứtìmquẩnquanhtrongtỉnhtronghuyệnđã.MaymàđấtCốcPhươngđãmởlòng”‐GiàlàngThàoKhaiLẻngtrải lòngnhư vậy.Nhưng rồi “ngọn gió đen” ấy lại thổi đến CốcPhương. Các chiến sĩ biên phòngmộtmặt lo ổn định cuộc sốngcho dân,mộtmặt phải nắmđược lòng dân. Và ngọn gió đen ấykhôngvàođượclòngdânCốcPhương.

NhữngnămchínmươicủathếkỷXXđầykhókhăngiankhổấyđãđặtratrướccấpủyĐảng,chínhquyềntỉnhLàoCaibiếtbaothửtháchcamgo,đặcbiệtlàcôngcuộcbảovệbiêngiớitrongtìnhhìnhmớivàgiữbìnhyênchocácbảnlàng.BảovệTổquốckếthợpvớiphát triểnkinh tế saođâykhi toàn tuyếnbiêngiớivớihànhlangtrungbìnhbacâysốkhôngcódân?Cảvạnhéc‐tanúirừng,nươngruộngdọcbiêngiới lút trongcỏrậmvàbiếtbaoquảmìncònẩntrong lòngđất?Yên làmsaokhisauhơnmườinămgồngmìnhcùngquân,dâncảnướcgiữgìnbiêngiớivàlocáiăncáimặcchodânkhiđấtnướcchưathoátrakhỏicuộckhủnghoảngkinhtế, xã hội đã làm cho địa phương rệu rã? Yên làm sao khi đờisốngcủangườidânchủyếudựavàorừng,vàonươngrẫy,trongkhiđó rừngmỗingàymột tanhoang,nương rẫyđấtmỗingàymỗivơi,đámỗingàymỗimọc?Canh tácmộtvụ,đấtxấu,cộngvới thời tiết khắc nghiệt, mất mùa thường xuyên nên cả tỉnhnămnàocũngphảiđươngđầuvớinạnđói,nạnrét thìxóađóigiảmnghèosaođây?Nhữngcâuhỏihócbúanàyđauđáutronglòngmỗicánbộđảngviên,xiếtvàocuộcsốngcủangườidân.

Cùngvớiđổimớivềkinhtế,bảovệbiêngiớicũngđượcđồngthờiđổimớitheo.Nhiệmvụbảovềbiêngiớiđượcxácđịnh:Ngoạigiaonhânnhânlàcáchhữuhiệunhấtđểgiữvữngchủquyềnquốc

123

gia.Chủtrươngđưanhândânravùng“đấttrắng”đểvừasảnxuất,vừa là chủ thể giữ gìnmảnhđất biên cươngđã từngbước thựchiệnmộtcáchquyếtliệt,trongđócó24hộngườiMôngởxãDìnChin, những người tiên phong vượt qua hủ tục từ nghìn đờitruyềnlại:Khôngdicưtựdo,khôngnghelờikẻxấu,bámđấtquêhươngcùngchiasẻkhókhănvớiĐảngvàNhànước.HọđãcùngnhaurờixamảnhđấtDìnChin,nơichônraucắtrốnđếndựnglạibảnCốcPhươngđể tự cứumìnhvà gópphầnbảovệđất thiêngcủaTổquốc!Vậy là“lòngdân”đãgặpđược“ýĐảng”, “nắnghạngặp được mưa rào”. Cả hệ thống chính trị huyện, xã vào cuộc,huyệnMườngKhươnghuyđộnglaođộngcôngíchcủacánbộviênchứcvà toàndân tronghuyệnđến làm15cây sốđườngđấtnốiCốcPhươngvớiQuốclộ4E.

BộđộiBiênphòngĐồnBảnLầuđãnhanh chóng vào cuộc,xuốngvớidân“cùngăn,cùngở,cùnglàm”.Mộtmặtgiúpbàconnhanh chóng ổn định sản xuất và đời sống, nhưng cái chính làlàmchỗdựatinhthầngiúpbàconnơibiênảiyêntâmlàmchủtừng tấcđất của tổquốcmình.Mộtmặt, tiếnhành “quyhoạch”chiađấtchobàcon,giữgìnsựđoànkếttrongdân.PhốihợpvớiHộiNôngdântỉnhchọnCốcPhươngxâydựngthành“Điểmsángbiên giới”. Trong kế hoạch phối hợp phân công: Bộ đội Biênphòngxâydựngcơsởchínhtrị,xâydựngthếtrậnlòngdân;HộiNôngdânđầu tưchodân100 triệu từQuỹhỗ trợnôngdân, tínchấp vay vốn ngân hàng, mua phân bón trả chậm, tập huấn kỹthuật sản xuất và tiêu thụsảnphẩm.Vậy làngườidânbướcđầuyêntâmbámtrụởvùngbiên.

Nhưng cuộc sống đâu phải lúc nào cũng êm đềm và thuậnchiềunhưvậy.GiàbảnThàoKhaiLẻngbồihồinhớlại: “Lúckéođànkéo lũ tớiđây, thấyđấtrộngsuốisâu tưởngkiếmcáiăncái

124

uốngdễdàng,aingờtrôngvàotrồngcấythìmặtnhòmđấtmôngnhòmgiờimãichẳngđủăn;thấybênkiabiêngiớicầnngườilàmcảbảnrủnhausanglàmthuê.Chuyệnsángđitốivề,đàogốc,đánhhốc, địu phân, bẻ quả cho người chẳng nói làm gì. Nhưng cóchuyệnức,ứclắm,ứcmớiphảilàm,làmđểchomìnhkhôngkhinhmình,ngườikhôngkhinhmình”.

Nỗiuẩnkhúctrong lònggiàbảnThàoKhaiLẻngcũng lànỗitrăntrởtronglòngcácchiếnsĩbiênphòng.Bênkiabiêngiớicũnglàngườidântộcthiểusố,cũngđồinúinhưbênmình,nhưngđồidứa,đồichuối,đồicaosubạtngànmátmắt;còntadânkiếmăntừngbữa,đồinúihoangvulaulách.Sảnxuấtchínhvẫnchỉlàcâyngô,câylúatrồngtheophươngthức“chọclỗbỏhạt”.Đilàmthuêđểcócáiănngaytựcứumình;đilàmthuêđểhọccáchlàmăncủabạnđãđượcnhiềungườidânâmthầmthựchiện.Cánbộchiếnsĩbiênphòngnằmbản cũngbiết điềunày và cũng “âm thầm theodõi” sát sao. Vậy làmột “chủ trương” bất thành văn là cho dânsang bên bạn làm ăn, học tập hình thành từ đó. Cái cực của giàlàngThàoKhaiLẻngthìcácchiếnsĩbiênphòngđềubiết.“Đilàmthuênhưng cứnghĩhọcũng tốtbụngnhưmình.Bụngđangđói,miệng đang thèm, thấy dứa chín bạt ngàn liền bẻ mấy quả ăn,khôngngờbịbắt,bịnhốt,bịphạtcảtriệuđồngmộtquảdứa.Cựclắm,nhục lắm,nhưngbiết cực, biết nhục thì cònbiết làmngườimà!”‐Ngườidânnơiđâythườngcùngnhauônlạiđiềunày.

GiàThàoKhaiLẻngvớicáiđiếumồithuốcrítmộthơidàirồingửamặtnhảkhóimộtcáchsảngkhoái.Dườngnhưcáinhục,cáikhổđãtheonhữngsợikhóivềtrời:“Trênđờiđâucũngcókẻtốtngườixấumà!Vớilạicùnglàngườidântộcthiểusốnhưnhaunêncũng dễ thông cảm. Mình thật thà kể chuyện đất đai rộng rãi,thuận tiện, lại cósức laođộng;cònhọcũngđangcầnbángiống,

125

cầnnhiềuhàngđểmanglêncáctỉnhphíaBắcbán;haicáicần,cáilợigặpnhau,nhữngđồidứa,nươngchuốicấytrồngtheocáchmớimọclêntừđó”.

Chúng tôiđãgặpanhThàoMinh,ngườiMôngđầu tiênđưacâydứa về trồng trênđấtCốcPhương, ngườiđầu tiêndám liênkết với bạn theo phương thức bạn cấp giống, hướng dẫn cáchtrồngvà thumuasảnphẩm,anhbỏcôngsức,đấtđai,phânbón.Vụđầutiênbavạngốcdứabắtđầuchoquảhứahẹnmộtmùabộithu.Nhữngquảdứa thơmphức,mọngnước,vàng sậmnhưánhlửa bừng sáng đêm đông. Sáng không chỉ bếp nhà anh mà cònsángracảbản,cảvùng.Cảbảnnáonức,rụcrịchhọctheoanh.Bộđộibiênphòngloanninhbiêngiới,nhưngtạomọithuậnlợichobà con hai bên biên giới liên kết làm ăn. Song trời không chiềungười,lúcdứachuẩnbịchínthìđổmưacảtháng,hơnbavạnquảdứamỗi quả trên dướimột cân đều thối nhũn không bán đượcquảnào.Hếttrờihạirồilạiđếnnạnếẩm,épgiá,sựđốimặtcạnhtranhtrênthươngtrường.Songđólàchuyệncũ,chuyện“vạnsựkhởiđầunan”!

Việc làmăntheophươngthứcmớiphảicầntớikhoahọckỹthuật,điềunàyvớingườiMôngthìkhácgìkéoràongượclũ.AnhThàoMinh làngười“kéoràongượcdòng”đầutiêncủabản.Vậymàvụthứhaingoàiănvàchoraanhđãbánchobạnđược6.500nhândântệ.“Ănquảnhớkẻtrồngcây”,anhmổconlợnrõto,thịt,xương, lòngđãidânbảnvàcánbộchiếnsĩbiênphòngxâydựngphongtràocơsở;cáithủcùngmấychụcquảdứa“mẫu”đượcđưalên lưngngựa,ngượchơn50câysốđườngdốc lênhuyện tạơnChủ tịch huyệnHoàng Chúng ‐ bởi ông là người kiên trì thuyếtphục,mởđườngmởlốichonhữngngườiMônglậpnghiệpởCốc

126

Phương.Từđó,hằngnămmỗikhi tếtđếnxuânvềnhànàocũnglậpbànthờBácHồ,sắmmâmngũquảdânglênBác.Dânbảncònchọn những quả dứa to nhất, chín mọng, vàng ươm mang đếnchúctếtcácchiếnsĩĐồnBiênphòngBảnLầu.ĐúngthờiđiểmấyNhànướcthựchiệncácchươngtrình134,135,120sắpxếpdâncưvùngbiêngiới,hỗtrợvùngsâuvùngxađặcbiệtkhókhăn.Đólà“cúhích”cầnthiếttháogỡ,tạođiềukiệnchongườingườidânyêntâmsảnxuất.CốcPhươngđượcLữđoàn543tậptrungràphábommìn,Nhànướcđãđầutưmởconđườngcấpphốidàigần15câysốnốiCốcPhươngvớibênngoài.

BíthưĐảngủyxãBảnLầu‐ĐỗDuyPhiênđưachúngtôivàothăm nhà anh Thào Dìn, một thời làm trưởng thôn và Chi HộitrưởngChihộinôngdân,ngườinổi tiếng trong thâmcanhchuối,dứavàtrồngthànhcôngcâycaosutrênđấtCốcPhương.ThàoDìnkhoảng50tuổi,dángthấpđậm,dađồnghun,tóchúicua,nóinăngrổnrảng,bànchântobènhưcàivàomặtđất,hìnhmẫuđiểnhình“Khoan xà beng thành nòng súng,mài sống rìu thành dao”. NgàyđầutớiCốcPhương,cũngnhưnhữngngườitrongbảnhaivợchồnganhsangbênkiabiêngiớilàmthuê.Làmthuênhưngquyếtchílàmôngchủ,quyếtrửanỗinhụccủakiếplàmthuê.Làmthuênhưngvợchồnganhkhônglấytiềnngaymàhẹnôngchủđếncuốinămthanhtoánbằngcâygiống.Bâygiờanhđãthànhôngchủthậtsựvớimười13hacâydứa,chuốivàcaosu.Năm2003anhtrởthànhđiểnhìnhsảnxuấtgiỏitoànquốc;năm2012giađìnhanhđượccôngnhậnđạtba kỷ lục của tỉnh Lào Cai: Hộ có thu nhập cao nhất (900 triệuđồng/năm), hộ có thu nhập bình quân đầu người cao nhất (180triệuđồng/người),hộcógiátrịsảnxuấttrên1đơnvịcanhtáccaonhất(250triệuđồng/ha).

127

Ngồi trên chiếc xe 7 chỗ có giá trênmột tỷ đồng của ngườidân Cốc Phương, do người Cốc Phương lái chúng tôi đi thăm“vươngquốccủachuối,dứa”.Đãquamùathuhoạchnhưngnhữngkhómdứachuẩnbịchomùasauđãbámvàosườnđồi,bòxuốngthunglũng,xếpdọcđườngđi.Vàchuối!Chuốithànhhàngthànhlối,chuốiphủkínđồi,kínđất, láchuối, thânchuốimậpmạp, tỏarộngbừnglênmàuxanhnođủ.

Ông Thào Diu vừa là một điển hình trong phong trào “Sảnxuấtgiỏi”,vừalàđiểnhìnhtrongphongtrào“Bảovệchủquyềnanninh biên giới”, người có câu nói nổi tiếng: “Ngoài là công dânbìnhthường,tôicònlàcôngdânbiêngiới,cótráchnhiệmbảovệchủquyềnbiêngiớiquốcgia,khôngđêmnàongủngon!”.Ônghàohứngkhoevớichúngtôi:“CốcPhươngnayđãthànhmộtvùngdứatrên700ha, sản lượnggần20ngàn tấn; 250ha chuối, sản lượngtrênmườingàntấn,trên100hacâycaosu4đến5tuổi.Giađìnhbà Trang Thị Nông còn tự học kỹ thuật ươm giống chuối mô.ChuốigiốngcủabàNôngsảnxuấtcóchấtlượngtốt,giáthànhrẻ,không chỉ cung cấp cho Cốc Phươngmà còn bán hàng vạn câygiốngchomộtdoanhnghiệpởtậntỉnhĐắcNông…

ÔngDiunhìnconđườngrảinhựavàobảnrộngthênhthangnhư quốc lộ, vui mừng nói: “Cuối năm 2009, Chủ tịch nướcNguyễnMinhTriết lên thăm thấybà conCốcPhươngmang váckhổquáchomởrộngvàrảinhựaconđường,nayxevàotậncuốibản.Giờthìsướngrồi,cóconđườnghạnhphúc,cólốimởthôngthươngvớibênbạn,dứa,chuốinămnàocũngđượcmùanênbảncó45hộthìđãcótrên30hộgiàu,khôngcóhộnghèo,bảncó4ôtôcon,3ôtôtảirồi,cònnhiềungườimuốnmuanữađấy”.

ChúngtôinóivớiôngDiu:“Vậylàtoạinguyệnrồi,chínhsách

128

có,đầuvàođầurachosảnxuấtđềuổnđịnhthìbàconchỉviệclàmăn?”.ThàoDiulắcđầu:“Khôngđơngiảnthếđâu!Bàconcònmuốnlốimởnàythànhcửakhẩucơ.Lốimởthìtraođổihànghóaphậpphù lắm!Cửakhẩu thì traođổiđànghoànghơn”.Chúng tôicảmphụcsuynghĩcủaThàoDiuvàkhôngcònlờinàobìnhthêmnữa.

Quảlàtuyệtvời,chúngtôiđượctậnmắtthấycáctiêuchívềxâydựngnôngthônmớiđãhiệnhữuởCốcPhương;thấynhànàocũngcócôngtrìnhvệsinh,cónướcsạchtừkhenúitheoốngnhựavềtậnnhà;nhànàocũngxemáy,bếpga,đồđiệnxịn,cũngcóvàiba con lợn tạ trong chuồng; nhưng một bản vùng cao mà bìnhquânsáuhộcómộthộdừngxeô tô thìchúngtôi thấychưanơinàoởvùngbiêncươngcóđược.

TạisaoCốcPhươnglàmđượcnhưvậy?Câutrảlờilà:CósựlãnhđạocủaĐảng,cảhệthốngchínhtrịvàocuộc.Ngườidânchủđộngtìmrahướngđikhicócơhội,songkhônghoàntoàntrôngchờỷ lạivàosự trợgiúpcủanhànước; tựchủ, tự lực trongsảnxuất,từbỏtậpquándicưtựdo;khôngnghetheolờikẻxấu;đoànkếtgiúpđỡnhautrongsảnxuấtvàsinhhoạt.

Nhữngđiềunóiởtrênlàrấtđúng,nhưngvớingườidânnơiđâythìcònmộtnguyênnhânhọkhôngbaogiờquênđólà:BộđộiBiênphòngvàHộiNôngdântỉnhđãchọnnơinàyxâydựngthành“Điểmsángbiêngiới”.ChúngtôilàmviệcvớithượngtáHánĐứcĐươngvà chính trị viênvà trung táBùiThếNghi ‐ĐồnTrưởngđồnBiênphòngBảnLầu,cảhaingườiđềuthốngnhất:ĐồnBiênphòngcoitrọngnhiệmvụxâydựngcơsởchínhtrị,coiđâylàcáigốccủamọithànhcông.XãBảnLầucó21thônbản,trongđócó7bảngiápbiên.Cáchđâybanămcả7bảnđềucóchibộđảng;cóđủcác tổ chức chính trị xãhôinhư:Nôngdân,phụnữ,đoàn thanh

129

niên,cựuchiếnbinhvàbanđạidiệnmặttrận...Cánbộthônbảnvàđoàn thể đều do bộ đội biên phòng lựa chọn giới thiệu với xã.Phongtrào“Bảovềchủquyềnanninhbiêngiới”đượcphátđộngđến từnghộ giađình.Ngườidân là chủ thể giữ gìnđườngbiên,mốcgiớingaytrênthửaruộng,mảnhnươngnhàmình.Đồnbiênphòngcòncoi trọnggiúpdâncải tạotậpquán lạchậu,xâydựngmộtphongcách làmviệcmớiphùhợpvớisựpháttriểncủasảnxuất.Cảbảnkhôngcóngườinghiệnhút,khôngcóbuônlậu,khôngcóbuônbánphụnữ, trộmcắptrâubòtàisảnbánquabiêngiới.Giờlàmviệccủangườidânởđâyhiệnnaylàtheoquytrìnhsảnxuấtcủacâytrồng,chứkhôngtheotậpquáncủangàyxưatruyềnlại.Cómộtcâuchuyệnthật100%nhưthếnày:BanDânvậnTỉnhỦyLàoCaidẫnmộtđoànkháchtỉnhbạnlàngườidântộcđếnđâythamquan,khihỏicảmtưởngvềchuyếnthamquanthìmộtngườitrongđoànnói:“Nógiàuthậtđấy,nhưngcáibụngnóthìkhôngtốtnữarồi.Ngườigiàuthìởđâucũngkhinhngườimà!Mìnhvàonhànómànóvẫnbỏđilàm!”.

Tôi hỏi đại tá Lương Văn Sơn: “Lào Cai có 182.086 cây sốđường biên với 98 thôn bản giáp biên, vậy làm thế nào để cónhiều “điểmsáng”nhưCốcPhương?”.Vớibềdàykinhnghiệm,đại tá Sơn trầmngâm: “Làmđược như Cốc Phương là rất khó,nhưngĐảng bộ, Bộ Chỉ huy Bộ đội Biên phòng tỉnh quyết tâmnhânrộngmôhìnhCốcPhươngranhiềuđiểmnữa.CốcPhươngngàynaykhông chỉ là “điểmsáng”mà là “vầng sáng vùngbiênải”;làhìnhmẫuvềkếthợpkinhtếvớiquốcphòng,xâydựngthếtrận lòngdângiữvữngchủquyềnbiêngiớiquốcgia, thựchiệnđườnglốingoạigiaonhândân,xâydựngtìnhhữunghịgiữabàconhaibênbiêngiới”.

130

Gầnhaimươinămấy,nhữngngườinghetheolờikẻxấurađinaymộtsốđãtỉnhngộtrởvề;cònnhữngngườinặngtìnhvớiđấtquêmình, họ đã viết lại tên chomột bản làng bị lãng quên trởthànhmột vùng trù phú. Tình người quyện với tình cây và đất,bén rễ đâm chồi nẩy lộc cùng nhau xây dựng nông thôn mới ‐“thiênđàng”dobàntayconngườilàmnên.

Những gì đang hiện hữuở đây đẹp nhưmột giấcmơ!MùatráingọtlàmtươiróikhuônmặtnhữngngườidânmộtlòngtheoĐảng,BácHồ;cùngchungsức,đồnglòngbảovệtổquốc,xâydựngquêhương.Màuxanháo línhbiênphònghòaquyệnvớimàuáochàmdântộcđịaphươngtrêncácnươngdứa,đồichuốihàihòanhư một bức tranh. Cốc Phương xứng đáng là một “vầng sángvùngbiênải”.

131

NGUYỄN XUÂN MẪN

THẾ ĐỨNG RỒNG HOA

(Bútký)

Dựa vào loài khủng long và bò sát, từ xa xưa người ta đãtưởngtượngranhữngconrồngvớinhiềukiểudángkhácnhaulàmbiểu tượngchomột thế lực siêunhiênmạnhmẽ.CũngnhưnhiềunướcchâuÁ,ngườiViệtNamxếpconrồngđứngđầutrongbốnloàivậtlàlongly,quy,phượngđượctônthờ.Ngàirồngngựởđềnchùamiếumạo, cung đình và chốn quan trường.Với trí tưởng tượngrồngcònđượcgọichocácthựcthểtrongkhônggian.Vòingàirồnglàcộtnướcdựngđứngdolốcxoáyngoàibiển,làdòngsôngngoằnngoèovà làdãynúiuốn lượn.ỞLàoCaicónhiềudãynúigọi tênrồngnhưng đượcnhiềungườibiết đến lànúiHàmRồng (SaPa),ngẩng đầu cười với trờimây và ngàiRồngHoa (Pha Long) ngựtrênbiêngiớiViệt‐TrungởhuyệnMườngKhương.

Trênconđườngxâydựngcuộcsốngmới,ngườixứRồngHoađãlàmnênbaokỳtíchchođấtRồngHoarựcrỡ.Đàntrâu,đànlợnhợpsứcvớicâylúadướiruộng,câyngôcâyđậutươngtrênnương,kếtthànhhoachiếnthắngđóinghèo.Vuidướimáitrườngnhưhoahồngnởtrên lưngnúi,cácemnhỏthiđuahọchànhđểvẽnhữngbônghoađiểmmườitrêntrangvở.Đườngđiệnlướileotậnnhữngbảnẩnmìnhtrongmâychotừngcănnhàđềunởhoaánhsángđểquativi,mẹgiànhìnđượcrakhắpnămchâubốnbiển.

132

CanhgiữchocuộcsốngnởhoatrênđấtRồngHoaấyphảikểđến cánbộ chiến sĩ biênphòngđồn235màbà conquanhvùngvẫngọibằngcáitêntrìumếnlàđồnPhaLong,đơnvịanhhùnglựclượngvũtrangtrongchiếntranhbảovệbiêngiới.Đứngtrênbiêngiới Rồng Hoa nhưng đâu phải con đường trải thảm hoa mịnmàng.Mọigiankhổnguyhiểmsẵnsàngậpđếnbấtcứlúcnàovàkhôngchừamộtaiđãmặcáolínhbiênphòng.Từtiếtcốcvũđếntiết thuphân,nhữngcơnmưarừngàoạtbấtthìnhlìnhậpxuốngmùtrời.Khiđituầntravừatrúmưadướiváchđádựngđứng,nửatiếngsauquayvề,những“mũixàbeng”mưađãlậtváchđákhổnglồấylăntítxuốngđáysôngMãLuthămthẳm.Aicũngrùngmìnhvìnếulúcấydừnglạinghỉăncơmthìđiềugìsẽxảyra?Mùađôngvề,giárétlàmcảthếgiantêbuốt.Giárétđọngtrongnhữnghạtsươnglititrêncỏ.Giárétchìmvàosươngmùphảkhắpmọikẽđá,ngấmsâuvàothânđá.Bámvàomấuđátaimèoleolên,bàntaybịđácứatứamáunhưngkhônghềđauvìgiá lạnhđã làmthành liều thuốcgâytê.Bụngđóicồncào,mởgóilươngkhôănnhưnghaihàmrăngbị rét rung cầmcậpkhôngnhai nổi.Mùamưa, nước trời xối baonhiêuthìngượclạimùakhôtớiôngtrờikhônghềvẩychomộtgiọt.Nuốtdởmiếnglươngkhô,lắcbiđôngnướcđãcạnkhô,hốihảgiụcnhauvừađituầntravừatìmnướcsúcmiệngnhưngtrèonúisuốthaibatiếngđồnghồ,quanhữngkhenhỏkhetochỉcókhôkhốcđá.

Giữavùngnúiđátrậptrùng,nhiềunơichỉtrênđườngbiêngiớimới làmnươngngô lúađược.Cácchiếnsĩbiênphòngnếukhôngliêntụctuầntrasẽcónhữnglưỡidaosẵnsàngphátnươngrộngvắtquahainước.Dùngườinướcbạnhaydânmình,cácanhđềugiảithíchcặnkẽđểhọvuivẻnhậnrõđãviphạmchủquyền lãnhthổquốc gia. Con trâu chỉ cần quámột bước chân cũng có thể bước

133

sangđấtViệtNam,bộđộibiênphòngphảiđộngviêncáccháucầnchănthảcẩnthậngầnđườngbiêngiới.

Giankhổđâuchỉdotrờivàđấtmàcòndoconngườigâyra.ĐãlâunayhaixãTảNgảiChồvàPhaLongtrởthànhđiểmnhứcnhốivềbuôn lậuquabiêngiới.Hê‐rô‐in,hồngphiếnvàcảnhựathuốcphiệnthô,khitừtậnbênLàođượcbọnbuônlậuđiôtôquaĐiện Biên sang Lai Châu, lúc về Hà Nội ngược tàu hỏa. Có khichúngliềuchếtphóngxemáychạyvèovèotừtúthútMườngTè,tỉnhĐiệnBiênvề tậnMườngKhương.Cókẻnhẫnnại luồnrừnghàngthángtrờitrongvaingườiđitìmong,háithuốclárừng...Mọithủđoạnlạidiễnrathậtkhólường:KhilàmộtngườimẹđithămconđanghọctậnHàNội.CólúctrongvaihaianhemđitìmngườinhàởBắcHàtrótdicưtựdosangNàHỳ‐ĐiệnBiên.CókhilàmộtôngthầycúngngườiMôngmang lủngcủngtrốngkènđi làmmakhôchomộtngườicùngdântộctậnhuyệnSôngMã,tỉnhSơnLa.VềđếnTảNgảiChồvàPhaLong,chỉcầnbướcsangbênkiabiêngiớilàmộtbánhhê‐rô‐inđãcólãitớihàngtrămtriệuđồng.Đólàsố tiềnmàhai vợ chồng người lương thiệnđánh vật với nươngruộngcảchụcnămtrờicũngkhôngdànhdụmnổi.Aicũngbiếtmatúylàmũidaovôhìnhgiếtngườirấtmanrợnhưngsứchútcủakhốitiềnkhổnglồấyđãđèlấplươngtricủanhữngkẻmấtlươngtri.Ngàyngàytrênnhữngmảnhnươngbênđườngbiêngiới,ailàngườicầnmẫncuốccàytrangôlàmcỏ?Ailàngườiđithảtrâuchoconđihọc?Ailàngườiháicủi,lấyrau?Trongđoànngườiquacửakhẩu,ailàngườixáchcongàtrốngđithămthân,ailàngườimangquảbí,bórauđichợbánlấylấytiềnmuasáchbútchocon...?

Biên giới trên đất liền chỉ cần bước qua là sang nước bạn,chínhlànơilýtưởngchonhữngkẻbuônbánphụnữsangTrung

134

Quốc.Nhữngcôgáiquêdướimiềnxuôiđichơixanhấtchỉlàchợhuyện.Nghemấyngườibạnmớiquenrủđilàmănxa,mộtthángthu vài ba triệu đồng, bằng cả năm vất vả ba vụ với sào ruộngnhưngchỉđủgạoăn.Thếlàbùitai,nửađêmtrốnnhàvàrơivàocảnhthângáidặmtrường.Ngồitrêntàuxe,babốncôgáiquêấyreocườingắmnhữngmiềnđấtlạ.Khibướcchângậpghềnhtrênđấtkháchquêngười,chỉnhậnđượcnhữngcái lắcđầucười:Pố...Tủng...mớibiếtngườibạnthânấylàmẹmìn,thìhỡiôiđãsacơlỡvận... Tục lệ của các dân tộc trên vùng cao đè nặng lên đầu lênlưngngười tanhưngđôikhikhốiđá tập tụcấycóvôvàn lốihởrộngnhưhangngầmtronglòngnúi.Traigáixuốngchợgặpnhau,ánhmắtbắtvàonhau,khôngthểrờibướcchânnhau,rồithềthốtkéovềlàmvợ.Tráitimnonhồngnămsáungàyphậpphồngchờhạnhphúc...đếnkhingồitronglầuxanhtrênđấtTàumớihoảngloạnkêu:Cúnảơi!

Trung tá Trần Ngọc Đính mới lên nhận công tác vài thángnhưnganhđãnắmvữnghoàncảnhgiađìnhcủatừngcánbộchiếnsĩ.Vừavàođơnvị,anhtânbinhngườiPhúThọđãgửitrọnhơnbatrămnghìnđồngphụcấpdànhdụmtrongnhữngngàyhuấnluyệnđểgửivềnhàgiúpbốmuathuốcchữabệnhchomẹ.QuêtậnTháiBình,anhsĩquanchuyênnghiệpmườilămnămphảiluânchuyểnqua bốn đồn biên phòng nên không dám xin cho vợ là giáo viênđangdạyhọcởYênBáichuyểnlênLàoCai.TrungtáĐínhcũngnhưnhữngngườitiềnnhiệmđềutâmniệmmộtđiều:Nhiệmvụđầutiêncủangườichính trịviên là:Chỉcó tìnhyêu thươngđồngđộimớigiúp chobộđội gắnbó coiđồn lànhà, để tô thắm truyền thốngĐơnvịanhhùnglựclượngvũtrang.

Từngườichỉhuymái tócđãhoarâmtớianhbinhnhấtmặtđầytrứngcáđềucoinhaunhưanhemruột thịt.Ngườiđi trước

135

dắtngườiđisau,cánbộtỉ têvớichiếnsĩ:Gắntrênáoquânhàmxanh lànhậnvềmìnhsứmệnhvinhquangnhưngcũng làđốimặtvới tột cùng gian khổ. Dù người miền xuôi, người miền ngượcnhưngkhiđãlàlínhĐồnPhaLong,họđềuxiếtchặttaynhauvữngvàngđứngtrênbiêngiớiđádựnglởmchởmtaimèo,mưadầmcảthángvàgiábuốtsuốtmùađôngkéohếtngàyxuân.

Vững bước giữ trọn lời thề Biên giới là quê hương, cán bộchiếnsĩĐồnBiênphòngPhaLongcoimỗibảnlàng,từngkhesuối,hònđá,gốccây,ngọncỏnhưmáuthịtcủamình.TừngnhiềunămgiữcươngvịChỉhuyĐồntrưởngĐồnBảnLầu,ngaytừngàymớivềđây,trungtáTrầnQuốcKhảiđãsoátxétlạikếhoạchXâydựngphòngtuyếnnhândânthamgiabảovệbiêngiới.Anhxuốngtừnggia đình ngồi uống rượu và biết mảnh nương ngô giáp đườngbiêncủaônglãongườiMôngbâygiờchiachoanhcontraiđãởriêng.Trongngàygiaonươngchocontrai làm,ôngđãbàngiaocảchonóviệcphảithườngxuyênlênnươngxemxétcókẻgiannghỉ lại trong lều để vượt biên trái phép hay không? Bảy támnămgiữcươngvịĐồntrưởngĐồnRồngHoanày,trungtáKhảiđãtruyềnchobộđộinhiềukinhnghiệmquýbáutrongkhituầntra.Mộtvệtcỏgianhmớirẽthànhlốiđiquabiêngiới,nếulàtrâubò nhất định ngọn cỏ non bị cắn cụt. Tảng đá nhỏ trên đườngtuầntramớibịdịchđichútít,cóthểđêmquađãthànhnơidấugóihêrôin.Mấycôgáiđanglúihúilàmcỏnươngngô,nếulàdânbản sẽ có người địu con nhỏ và có tiếng đài đang hát dân caMông.Nếungồitronglềunươngnghỉnhưngkhôngthêuthổcẩmlàphảixemchừng,họđangbịbọnbuônngườichĩasúngtừtronghốcđáđedọa,đểrồikhibộđộiđiqua,nhữngbônghoađờiấybịđẩysangbênkiabiêngiới…

136

Bởi“Bàconcácdântộclàanhemruộtthịt”nênhìnhảnhBộđộiBiênphòngĐồnPhaLongngàycànginđậmtronglòngngườiMông,ngườiNùngngườiBốytrênbiêngiớiRồngHoa.Gùiđỡbàcụgiàlùcởngô,cácanhbiếtđượcngườiđànôngnọvắngnhàđãnửathángkhôngrõđiđâu?Giađìnhđầubảnchỉcómảnhnươngcằn,trâucàyphảiđithuêhàngxómmàsaocótiềnxâynhà?Đôivợchồngnọđãsinhbađứacongáinhưngvẫnmuốnthêmđứacontraiđểcóngườicàybừa…Họcởngườilớn,hỏitrẻcon,cácanhbiếtthêmnộingữphát âmkhóhơn cảhọc tiếngAnh.KhiBộđộiBiênphòngđãbiếtchàohỏibằngtiếngdântộcmìnhlàmọichuyệntrongbản,ngoàiđườngbiênđềuđượcbàcondốcbầutâmsự.Mườisáungôinhàđạiđoànkết,bốnngôinhàmáiấmbiêncươngdobộđộisannền,trìnhtườngdựngcộtlợpnênmáiấmquândânsonsắt.ThượngúyTạ XuânHòa, đội trưởng đội vận động quần chúng, gia đìnhởthànhphốLàoCainhưngnhiềungàynghỉChủnhậtkhôngvềnhàđược.MồngBađếnmồngSáutếtNguyênđán,PhaLongvàolễhộiGầuTàocủađồngbàoMông,ngườitrongtỉnhvàcảbênkiaTrungQuốcnườmnượpvềvuihội.Cácanhcùnggià,trẻ,gái,traiđạpnúigọimùatớichothóctrànquây,ngôđầysàn.NgàytếtthángSáucủangườiPaDí,cácanhmuabộquầnáo,cuốnvởhọcsinh,vàobảnchúcphúcchotrẻem.Dùrấtbậnnhưngbộđộivẫncửngườiđếndự đám cưới cô gáiMông bản Lồ Cố Chin giáp biên giới. Trongđámcưới,mấycôgáicườikhúckhích,đấmlưngnhauthùmthụp,tranhnhauđọcláthưcủabạnmìnhgửingườiyêulàanhbộđộiĐồnPhaLong.Thếmàngườikháchỏi:CólấychồngBộđộiBiênphòngkhông?Các côgáiMôngđều chemiệngcười: “Bộđội chêcongáiRồngHoaxấunênkhôngkéođâuvớ!”.

137

Người lớptrướchoànthànhnghĩavụtrao lạichongười lớpsaukhẩuAKbóngloángmồhôi.Năm1999,đồnvinhdựđứngvàohàng ngũ ngũ Đơn vị anh hùng lực lượng vũ trang trong chiếntranhbảovệTổquốc.Lớptrướcmởđườngchiếncông,lớpsautựhàovàđangtừngphúttừnggiâyvữngbướcvượtquamọichônggaitrênđườngbiêngiớiđểkhôngxanữa,ĐồnBiênphòngRồngHoasẽrựcrỡnởbônghoa:Đơnvịanhhùng lực lượngvũtrangtrongthờikỳđổimới.

Trêncổngđồn,hàngchữvàngtươi:“Giữvữngchủquyềnanninhbiêngiớiquốcgia”nổibậttrêntấmbảngxanhmàurừngnúi.Đồn trưởngKhảidẫnđầuđộihìnhxếp thànhhàngmộtnhưconrồnghoa,hànhquânđilàmnhiệmvụtuầntradướinắngthuvàongàymới.Đồnlànhà,biêngiớilàquêhươngvàbàconcácdântộclàanhemruộtthịtthànhbađiểmtựađểĐồnRồngHoavữngvàngđứngtrênbiêngiớiRồngHoa.

138

ĐINH QUỐC HỒNG

LŨNG PÔ NGÀY MỚI

(Ghichép)

Xuyên qua những vạt rừng đang kỳ khép tán, xe bon nhanhtrên con đường biên giới như rải lụa uốn lượn ngang lưng núi,ngượcmãilêncao.ChúngtôiđếnAMúSung,ÝTý,NgảiThầu‐baxãvùngcao đượccoinhư “nócnhà”củahuyệnbiêngiớiBátXát,tỉnhLàoCai,nằmtrênđộcaogần2.000msovớimặtnướcbiển.

BảnLũngPôchỉcáchnướcbạnmộtdòngsuốinhỏ,hiệnravớinhữngngôinhàsàntorộng,vữngchãi;ngôlaigiốngmớibắpdài,chắc hạt, phơi đỏ au trước sân nhà. Mười chín nóc nhà ngườiMông lợp Fibro ximăng, được quy hoạch theo chương trình didânpháttriểnkinhtế‐xãhộivùngbiêngiới,đứngđềutămtắp.Bốnbểxi‐mănglớnchứanướcsạch,cóđườngốngmềmdẫnđếntừnggiađình.Chuồngtrạinuôigiasúcđượclàmcáchxanhà,gọngàng,vệsinh.Phíasườnđồibênkia,ngôitrườngxâykiêncố,lợpmáitônđỏtươi,nổibậtngangtriềnnúixanhthẫm.TừngtốphọcsinhngườiMôngkhănáothổcẩmrựcrỡtronggiờrachơi,tiếngcườiđùarộnvang,ấmcảmộtvùngbiêngiới.

Theotiếngđịaphương,BátXátđọcchệchtừPạcsrạt,cónghĩalàđồicỏgianh.Quảđúng làvậy,đường lênÝTý,LũngPôvắtquatrậptrùngnúiđá,chỉtoàncỏgianh;cònLũngPôcónghĩalà"rồngbố".DọcđườnglênAMúSung,chínhởchỗrồngbốhợpthủyvớisôngMẹ(sôngCái),nơisôngHồngđổvàođấtViệt,tôiđãdừngxe,

139

chạm lêncộtmốcbiêngiớiViệt ‐Trungghisố192,ốpđágra‐níttrắng, sáng bừng trong nắng. Bất ngờnghe tiếng "mình chào cánbộ"thậtấm,tiếngcườitrongvắtcủanhữngcôgáingườiMôngHoa,HàNhì,ngườiGiáy,ngườiDaoĐỏ.Cáccôdiệnváyáomớitoanh,gùi"lùcở"trênlưng,nàomộcnhĩ,nấmhương,mậtongrừng;rồingô,đỗ tương, đồ thổ cẩm đểmang xuống chợ bán, làm dậy lên sứcsốngvùngcaotươimới,mãnhliệt.

LũngPôlàbảnmớicủangườiMông.HọtừxãDìnChin,TảGiaKhâu,huyệnMườngKhươngcáchxagầntrămcâysốđếnđâylậpnghiệp. Theo lời kể của Trưởng bảnMa Seo Páo, buổi đầu thậtgiantruân.ỞDìnChin,đấtchậtngườiđông,nươngrẫybạcmàu,thiếu nước tưới, làm còng cái lưng, mờ cái mắt mà vẫn bị đói.Tỉnh,huyệnvậnđộngdânchuyểnnhàravùngbiêngiớilậpthôn,đấtđairộng,Nhànướchỗtrợgiốngcây,conmớivàkỹthuậtnuôitrồng, thỏa sức làm ăn. Ai nghe cũng thấy ham, vừa cái bụng,nhưngkhôngdễdứtbỏquêmàđi;cóngườilongạinơimớiđếnrừnghoangnướcđộc;cóngườibảoởlâurồi,bâygiờmàđisợlàmđộngđếnconma,nóbắtmấtngườithân.TrưởngthônMaSeoPáobỏmấyngày làmnương, lênxeUazđi theo cánbộBanDân tộchuyệnđến xemđất LũngPô.Ông thấyđẹpquá, lại có suối chảyqua,liềntrởvềnóilạichobàconnghe.Thếlàmọingườirủnhauđăng ký đi. 32 hộ người Mông, người Hà Nhì quanh năm thiếunước,nghèođói,từmỏmcaochótvótđávôiphonghóaDìnChin,Tả Gia Khâu, huyện Mường Khương làm cuộc chuyển bản đầyquyếttâmvàgiankhó.GiápTếtnăm2006,mảnhđấtđịađầubiêngiớiBátXát,nơiđầunguồnconsôngHồng,lầnđầuđượcđónconngườiđếnđâysinhsống,lậpnghiệp.Ðểgiúpchobàconđịnhcanhđịnh cư trên quê mới, huyện Mường Khương huy động Bộ độiBiênphòngÐồnPhaLonggiúpdântháodỡgọngàng19cănnhà

140

gỗ,góighémđồđạccẩnthận,đưalênxeôtôchởđếnnơiởmới.ThếrồiBộđộiBiênphòngÐồnAMúSung,dânquân,thanhniêngiúpdânsannền,dựnglạinhà.Tỉnhchỉđạocácngànhchứcnăngmởđường,xâybểnướcăn,trườnghọc,hỗtrợgiống,cấptấmlợpFibroximăng,gạoăn,tiềnmặtgiúpngườidânổnđịnhcuộcsống,pháttriểnsảnxuất.Mớichỉhơnhainămlậpbảnmới,cuộcsốngcủabàconngườiMôngởLũngPôđãđổithaynhiều.Mỗinhàcó3hađấtđểcanhtác,ngoàira,cònđượcÐoànkinhtế‐quốcphòng345 giao đất, hướng dẫn kỹ thuật trồng rừng kinh tế, vừa phủxanh đất trống đồi trọc, vừa giữ nguồn nước phục vụ sản xuất.Khôngphảilochuyệnđấtđai,ngườiMôngởLũngPôchỉtậptrunggiúpnhaucùnglàmgiàu.

TrưởngthônMaSeoPáodẫnchúngtôithămtừngnhà,đồđạccònđơngiản,nhưngnhànàocũngcóxemáydựnggóc,mộtsốcótivitrêntủtường.TừTrạmbiênphòngLũngPôvàobản,chừngbốncâysố,thấybạtngàndứagiốngHoànghậu(cay‐en)tươitốt,đứng san sát trên đồi, trổ hoa đỏ sậm, có chỗ quả non đã bằngnắmtay.Vàongôinhàsàntorộngđứnggiữabản,chúngtôigặpchủ nhân tên làMaMìn Phủ,mới 23 tuổi. Anh vừa nai nịt gọngàng,chuẩnbịlênnươngchămdứa.Nghetrưởngthôngiớithiệu,Phủchobiết:“Nhàmìnhcónămvạngốc,nhàMaSeoMềnhcóbavạngốc,nhàHầuSeoChucósáuvạngốc...Lonhấtlàkhâugiống,nhà nào cũng đua nhau mở rộng diện tích nên ngoài số giốnghuyệnhỗtrợ,phảisangtậnBảnLầumuathêm.Tínhra,cảthônđãcó9,5hadứa,bìnhquânmỗihộđãcóhơnnửahé‐ta,nhưngmọingườivẫnđang trồng tiếp”. "Trồngnhiềudứa thế,bánđiđâu?"‐Tôihỏi.“CóđườngtoNhànướclàmchorồithìkhôngsợếđâu.Ðãcóngườibênquê cũMườngKhươngđếnđặtmua rồi, cả ngườibênTrungQuốcnữacũngđếnxinmua,chỉlokhôngcónhiềudứa

141

để bán thôi”. Suốt các xã vùng biên Bát Xát chỉ thấy ruộng bậcthang,rừngvàthảoquả.DuynhấtLũngPôcócâydứa,màtốtđếnlạlùng,chẳngkémgì"thủphủ"dứaBảnLầu‐MườngKhươngđãđượccácnhàmáyđónghộpởBắcGiang,NinhBình,ThanhHóabao tiêu toàn bộ, hằng năm xuất đi gần 6.000 tấn dứa, đem vềhàngchụctỷđồngchonôngdân.DứaLũngPôtrảidài,ngútngàntrênnhữngquảđồi,baoquanhbảnmới.Trênđườngsang thămtrườnghọcvừamớixâyxong,điquanhữngnươngdứatươitốt,TrưởngthônPáokhoáttayhàohứngnóirằng,câydứanhấtđịnhsẽđemnoấm, giàu cóđến chongườiLũngPô cần cù, chịukhó.ConemngườiMôngđượcNhànướcxâytrườnglớpkiêncố,đượchọc hành, rồi sẽ vươn xa hơn cha anh ngày trước. Từ Lũng Pô,theoconđườngtuầntrabiêngiớingượclênphíabắclàđếnSaPả,cũnglàmộtbảnmớiđịnhcưcủangườiDaotừALùchuyểnsang.LũngPôvàSaPả làhai thônmới lập,nằmtrênvànhđaixãbiêngiớiAMúSung.Tỉnhđãđầutưhàngchụctỷđồnglàmđườngrảiđácấpphối,dùngmáyủisantạođượchơn3haruộngnước,làmthủylợi,rồixâythêmbểchứanướcăn,xâytrườnghọctạichỗchoconemđếnlớp.SaPảhômnayđangkhởisắc.Nhànàocũngcấytrồng bằng giốngmới, thu hoạch 2 ‐ 3 tấn lúa, ngô/năm; khôngcònhộnghèođói;cóđiện,cónướcsạchđểdùng;100%sốtrẻemtrongđộtuổiđượcđếntrường.Bàconlậprahươngướcđểcùngnhaubảovệrừng,bàitrừhủtục,xâydựngđờisốngvănhóa.

TừmôhìnhSaPảvàLũngPô,càngthấyrõmộtđiều,đểđồngbàođịnhcanhđịnhcưởbảnmới,khôngphảichỉlàmchocáinhàở,cáibểchứanướcăn,hỗtrợgạoănbanđầu,màcốtyếuphảicóđường giao thông, đất đai sản xuất, thủy lợi, tức là những điềukiện để phát triển sản xuất bền vững. Thực hiện Chương trình134,120củaChínhphủ,đếnnay,huyệnBátXátđãbốtrí,sắpxếphàngnghìnhộdânratámthônmớivàhàngchụcđiểmdâncư,để

142

pháttriểnkinhtế,bảovệbiêngiới.XãbiêngiớiAMúSungcóchínthôn,bản,vớihơn1.000nhânkhẩu,thuộcbốndântộckhácnhau.Trong câu chuyện về phát triển kinh tế, xóađói, giảmnghèo,BíthưÐảngủyngườiDaoTẩnDuầnPhú chobiết, xã vậnđộngbàcon nông dân sử dụng giốngmới, thâm canh, tăng vụ trên diệntíchđấtnôngnghiệpđangcóđiềukiệnthủylợiổnđịnh.Ðấtlâmnghiệpđãđược giao chodân trồng rừng, tập trung vào các loạicây gỗ có năng suất cao, phục vụnhàmáy chế biến gỗ lạng củaCông ty NgọcDương tại khu công nghiệp bắc DuyênHải, thànhphốLàoCai.Riêngcâydứa,từmôhìnhLũngPôsẽnhânrộngracácthônnằmsátbiêngiớinhưSaPả,NgảiChồ,NậmPạc...Bêncạnhpháttriểnkinhtế,chútrọngbảotồnbảnsắcvănhóadântộc,bàitrừhủtụclạchậu,xâydựngđờisốngvănhóamớiởvùngbiên.BíthưPhúchobiếttinvui,đồngbàongườiMôngởAMúSungđãtriệtbỏđượctệnạncúngmakhô,đểngườichếtởlâutrongnhà,mấtvệsinh.NgườiDaoởbảnNgảiChồ,Pạcdựngbiêngiớihòabình,hữunghị.Tàđãbỏtụctháchcướinặngnề,ănuốngkéodài,giờcướixintheođờisốngmới,đơngiản, tiếtkiệm.Trongsố385hộgiađình,gồmbốndântộc,đãcó80%sốhộđạtgiađìnhvănhóa,100%sốtrẻemtrongđộtuổiđượcđếntrườnghọc.Trongsựđổithayấy,cócôngsứcrất lớncủacánbộ, chiếnsĩÐồnbiênphòngAMúSung,củaÐoànkinh tế ‐quốcphòng345.Ðờisốngổnđịnh,phát triển,đồngbàocácdântộcsátcánhcùngbộđộibiênphòngbảovệvữngchắcanninh,trậttựxãhội.

Ðêmvùngcaogiăngmànsươngtrắngmờảo.DòngLũngPôthầm thìkể chuyện.Bênđống lửa to rừng rực cháy, xua tanhơilạnh sương đêm, chúng tôi hòa cùng điệumúa "sinh tiền" khỏekhoắn,vòngxòehoaquyếnrũcủacácchàngtrai,côgáiMông,Daovùngbiênải.

Mộtngàymớiđangvề.

143

MÃ ANH LÂM

XÂY DỰNG NÔNG THÔN MỚI TRÊN ĐỊA TẦNG CỔ XƯA

(Bútký)

Ngàynay đường lênSiMaCaikhôngcòngậpghềnh trắc trởkhóđinhưnhữngnămđầuthậpniên2000mớitái lậphuyện.Hồiđó,mặtđường lổnnhổnđấtđá.Cóđoạnđátonhưnhữngcáigầumúcnướcgiếngkhơi.Ôtô,xemáychỉcóbòtừtừ.TừBắcHàngượcdốclênSicóhơnhaichụccâysố,nhưngmấtmộthaitiếngđồnghồlàchuyệnthường.

LênSiMaCai,ngườiLàoCaivẫnnóigọnlà“lênSi”.TừBắcHà,vượtcondốcđángkểnhấtlàLửThẩn‐CánCấuđầyhiểmtrở,dàidặchàngchụccâysố, làtớicổngtrời,mộtvùngmâynúikhoángđạthiệnratrướcmắt,dãynúisaulưngĐồnBiênphòngnhôcaokhoeranhữngváchđánhiềunămtuổi,bềnvữngnhưthànhlũy,theocácnhàđịachấtthìcótuổicấutạođịachấtcổnhấtBắcBộ.MùathángNăm,thángSáu,ngôđanglênxanhmượtmàtrêncáctriềndốclôxôđánhọn.ĐánúiởvùngcaoSiMaCainàycólẽchỉthua caonguyênđáĐồngVăn (HàGiang)đãđược côngnhận làcôngviênđịachấttoàncầu.NgườidânSiMaCaicũngmộtnắnghai sương trên vách núi, để cho những thân ngô chắt lọc nhựasốngtừítỏiđất,chiuchắtnước,tạoranhữnghạtngôđeokínbắp,ngọtlịmcăngtròn.VớingườiMông,dântộckiêncường,nghĩakhí

144

bámtrụvàsinhtồntrênvùngcaonúiđáSiMaCai,ngôđượclàmmènmén,ngôlàmnguyênliệuđểnấurượunhưtruyềnthốngôngbàdạybảo,nhưngngàynay,đềukhácbiệtmàthếhệconcháulàmđược,làngôkhôngchỉquanhquẩnđóngvaitrònhưcổxưa,màđãtrởthànhhànghóa.Điềunàycóđược,làdotưduycanhtácđãđổimớirấtnhiều.Vậyđó,hìnhdungSiMaCaivớiấn tượngcơbảnnhất chính là trập trùngnúi đá vànươngngô, cùngvới bản sắcvănhóaMôngđậmnét‐dântộccótỷlệđasốnơivùngcaonày.

Chuyếnnày,chúngtôilênSitheolờihẹnvớianhLýSeoVảng,ngườiMông, đang đảm nhiệm chức vụ Phó Bí thư thường trựcHuyệnủy.AnhVảngchohay,toànhuyệnđangtíchcựctriểnkhaiNghịquyếtTrungương4tớicơsở.LàoCaicócáchlàmriêngtrongxácđịnhcôngtáchướngvềcơsở.Tỉnhcoixãlàcơsở,cònhuyệncoithônbảnlàcơsởcủamình.Vậylàquanửabuổilàmviệcnhanh,gọn,chúngtôiđượcbiết,Huyệnủyđãtổchứcthànhcông3hộinghịhọctập,quántriệt,triểnkhainghịquyếtvàđiềulệĐảng,cùngvớithốngnhất chương trình hành động xây dựng cơ sở hạ tầng; đưa ra kếhoạchkiểmđiểm,tựphêbìnhvàphêbìnhtrongtoànđảngbộ;cánbộ,côngchức,viênchứccáccơquanvàkhốiđoànthểcũngđãđượchọc tập, quán triệt nghịquyết. Cònở cấp cơ sở củahuyện, thì cácđồngchíỦyviênBanchấphànhĐảngbộhuyệnđãhoàntấtviệctriểnkhai tớiĐảngbộ cấp xã.Thờiđiểmchúng tôi đến, chỉ cònmột sốtrong13xãcủahuyệnđangtiếptụctriểnkhaitớicánbộ,đảngviênvàbàconở thônbản.Thờigiancòn lại, chúng tôivề thămmộtxãđiểnhình của SiMaCai, là xã được thựchiệnnhiều chương trìnhđiểm của huyện, đó là Sín Chéng. Quanh co đường lên lưngmây,đườnglênSínChéngvẫncònkhágậpghềnh.LầnnàychúngtôiđiđườngquaxãMảnThẩn,cheoleogầnđỉnhnhữngquảnúinhọn.Điđườngnàykhóhơn,nhưngcóthểphóngtầmmắtngắmnhững

145

nươngthuốcláđanglênxanh,mặcdùtừđầunămkhôhạn.AnhVảngchohay,nếucómưavàthờitiếtthuậnlợi,thìcâythuốcláđãcaohơnkhánhiều.Khôhạnthếnày,rấtcóthểảnhhưởngtớisảnlượngvụthuốcláxuânhènămnay.Tuynhiên,theoquansátcủachúngtôi,thìcànggầntớiSínChéng,màuxanhcủaruộngnươngcàngdày.SínChéng,từ“Sín”theongônngữdâncưvùngbiêngiới,cóthểhiểungaylà“mới”;nhưngtừ“Chéng”thìcórấtnhiềunghĩa.Thìcứtạmápđặtchođôinghĩalà“nơitụcư”hoặc“nơicónhữngxoáyđấttròntụthủy”.Cólẽcảhainghĩađềuđúng,bởinơinàycónhữngmảngruộngbậcthangrấtlạ,xoáytròntừthânnúilêntớiđỉnhthìđượcmộtxoáytròn.

SínChéngcómộtsốthônbảncótêngọimangýnghĩarấtthúvị,nhiềungườichỉbiếtgọi têntheongônngữhànhchính,cònýnghĩa ẩn sau nó, cần phải dịch ramới hiểu được. Cũngmay, vìđượctớiđâynhiềulần,hỏichuyệngiàlàngtrưởngbảnvàcánbộxã; được cơ quan cũ giao cho công việc nghiên cứu dư địa chítrong mấy năm; lại có anh bạn học thời cấp ba ở Trường PhổthôngDântộcnộitrúHoàngLiênSơnlàngườibảnđịaquêgốcSínChéng,naychínhlàđồngchíPhóBíthưhọLýđangđưachúngtôivềquê,nênmộtsốtênthônbảnđượcchúngtôicùngdịchvàhiểuvới nhau. Sín Chéng có gần 100% dân số là người Mông. Xưa,ngườiMônggọivùngđấtnày là “vùngđất câynghệ”đoáný, thìchắcngàymớilậpbảnđịnhcư,vùngnàyrấtnhiềucâynghệmọctựnhiên.Rồidầndần,đặcđiểmởmỗicụmlạiđượcđặttênmangtínhkháiquáthóa,nhưNgảiPhóngChồ,nghĩalà“váchđáong”…Hiểuđượcýnghĩađịadanhngườixưađểlại,sẽhiểuthêmnhiềuvề truyền thống và đặc điểm của vùng đất. Lanman trên chặngđường chạm trầnmây, thoáng đã gần tới trung tâm cụm xã SínChéng. Chúng tôi bị tắc đường, chiếc xeMitsubishi chuyên trèo

146

đèolộisuốimàkhôngquađượcđốngvậtliệuxâydựngxetảivừađổngaygầncổngtrườngmầmnoncủaxã.Tắcđườngnhưngmàvui, bởi anh cánbộBanTuyêngiáoHuyệnủyđi cùng giải thíchngay: “Đây làvật liệu làmđườnggiao thông trongChương trìnhxâydựngnôngthônmới.Tỉnhthìcấpximăng,huyệnthìcấpcát.ĐườnggiaothôngnôngthônởSínChéngsắpđượcbêtônghóacảrồi. Vậy là chúng tôi xuống xe, tiếp tục đi bộ tới trụ sở xã, anhThàoXuânThành,Bí thưkiêmChủ tịchxãđangđợivìkếhoạchlàmviệcđãđượchẹntrước”.

Cuộctraođổigiữachúngtôicởimởnhưnhữngngườibạnkhálâugặplại,khôngmangtínhhìnhthứcnhưbuổilàmviệcgiữalãnhđạođịaphươngvớibáogiới.Khôngphảiphânngôichủkhách,cũngkhông cần phải văn bản, báo cáo gì. Thào Xuân Thành sinh năm1973,tuổiđờituykhôngcòntrẻ,nhưngtronganhvẫntràntrềsinhlựcvàkhátvọngcốnghiếnxâydựngquêhương.Đượcsinhravàlớnlêntrênmảnhđấtvùngcao,Thànhluônphấnđấuhọctốt,đượcđi học trung học phổ thông, rồi được đào tạo nghề. Thành cónguyệnvọngtrởvềcôngtáctạiquênhà.Quarènluyệntrongcôngtácvàcuộcsống,đượccấptrêntintưởng,địaphươngtínnhiệm,nênThànhđượcbầugiữchứcvụchủchốtởxã.ĐồngchíBí thưkiêmChủtịchnàychochúngtôibiếtnhữngthôngtinvềcôngcuộcxâydựngnôngthônmớimộtcáchhếtsứcrànhmạch,hứngkhởi,vàđươngnhiênlàcánhbáochíphảitốckýmớitheokịp.

SínChéngtựhàovìlàtrungtâmcụmxã,ngườidânchămchỉlàmăn và chấphành tốt chủ trương chính sách, đội ngũ cánbộhănghái,nhiệttình,đượctỉnhvàhuyệntriểnkhainhiềumôhìnhxóađóigiảmnghèo.Cuộcsốngsảnxuất,xâydựngquêhươngnoấmbao giờ cũng cónhững thuận lợi vàkhókhăn,nhưngởđây,

147

thuận lợi làcơbản.Côngcuộcxâydựngnôngthônmớiđã triểnkhaiđượchơn1năm,vàSínChéngđãhoànthành7trongsố19tiêu chí, đã được công nhận, đó là Quy hoạch và sử dụng quyhoạch;Điệnnông thôn;Chợnông thôn;Thủy lợi;Y tế;Hệ thốngchínhtrịcơsở;Anninhchínhtrị,trậttựantoànxãhội.Năm2012này,xãquyếttâmhoànthànhthêm3tiêuchí:Chuyểndịchcơcấukinhtế,CơsởvậtchấtGiáodục‐Vănhóa,Tổchứcsảnxuất.Theolộtrình,sangnăm2013,ĐảngbộvànhândânSínChéngsẽphấnđấuhoànthànhthêm3tiêuchí;năm2014thêm4tiêuchí;vàtớinăm2015 sẽhoàn thành các tiêu chí còn lại, trở thành xã nôngthôn mới tiên phong của huyện. Cụ thể hơn, Chương trình xâydựngnôngthônmớiđãđượcquántriệtsâusắctrongĐảngbộxã,tới từngđảngviên vànhândân. Sín Chéng có57đảngviên, tuycòn 4 thôn chưa có chi bộ, nhưng không thôn nào “trắng” đảngviên.Công tácĐảng gắnvới xâydựngnông thônmớibằngbiệnphápmỗibíthưchibộthônbảnđềuthamgialàmnòngcốtởtổphát triển thônbảnmình.Mỗiđảngviênđềugươngmẫuđiđầutrongmọicôngviệc, từvậnđộngquầnchúngđến thamgia trựctiếphiếnđất,làmđường,làmthủylợi,tíchcựclaođộngsảnxuất,chuyểndịchcơcấukinhtế…Bởivậy,ởSínChéng,vaitròcủatừngđảngviênđượcpháthuy,ngườidânnhìnvàođóđểhọctậpvàlàmtheo.ĐơncửnhưđảngviênThàoAVầnởthônMàoSaoChải, làtấmgươngsángchobàcontrongthônnoi theo.ÔngVầnđiđầutrongviệcchuyểnđổiđấtnươngsangtrồngcâythuốclácóhiệuquảkinhtếcao.Bảnthânôngvàgiađìnhluônchấphànhtốtchủtrương,chínhsách,lạicầncù,chămchỉlaođộng,vừatổchứcsảnxuấttronggiađìnhmộtcáchkhoahọc,hợplý,vừatíchcựcthamgia việc của cộngđồng. Song songvới việc làmkinh tế giađình,ôngVầncònvậnđộngbàcongiữgìnbảnsắcvănhóa,vậnđộng

148

bà con cho trẻ em đến trường. Gia đình ông tiên phong trongphongtràochoconđihọcchữ.Cácconôngđạtđượcnhiềugiấykhen,bằngkhenhọcsinhgiỏi, treo trênváchsángcảngôinhà.ÔngVầncònđượcnhậnBằngkhencủaBộ trưởngBộVănhóa,ThểthaovàDulịchvềthànhtíchtrongcuộcvậnđộngtoàndânđoàn kết xây dựng đời sống văn hóa…Rất vui là, trong 9 thônbảnởSínChéng,đềucónhữngđảngviênnêucaophẩmchấtvàtráchnhiệmnhưôngThàoAVần,đặcbiệtlàtronggiaiđoạnpháthuy tối đa vai trò người đảng viên tiên phong gương mẫu xâydựngnôngthônmớihiệnnay.

ChuyệnlàmănlàmmặcởSínChéngcũngcónhiềuđiềumớivà thú vị. Nếu như trước đây bà con thấy những vật nuôi, câytrồngquenthuộcchỉmangtínhtựcungtựcấp,thìnayquanniệmđãkháchẳn.NgườiMôngcónôngsảntruyềnthốnglàbíđỏ,thứrauthiếtyếutrongbữaănhằngngày,thìnayđãtrởthànhđặcsảnvàđangtiếntớisảnxuấthànghóa.Gừngcũngvậy,đượctrồngvàichục héc‐ta để ra sản phẩmhàng hóa, tiêu thụ rấtmạnh; rồi cảchuyệngiốngvịt.Tưởnglànhỏ,nhưngmàkhônghềnhỏđâunhé,bởigiốngvịtcủabàconSínChéngvẫnnuôiđểlàm“conraubơi”‐nhưcáchnóiđùabấylâu‐nayđãđượcTrungtâmGiốngvậtnuôicủaBộNôngnghiệpvàpháttriểnnôngthônnghiêncứu,đánhgiárằngđây lànguồngien thuầnchủnghiếmcó.Dựánnuôivịt lấytrứnghànghóađãđược triểnkhai,50hộđangđượcDựánchoxâydựngmôhình.TrứngvịtSínChéngmangđigiới thiệuởcáchộichợthìbaonhiêucũnghết,mangracácchợvùngcaothìcũngkhôngbaogiờế,ngườibáncườirấttươivớitúitiềnrủngrỉnh,bõcôngngàyđêmlothứcănchămnuôi, lophòngchốngbệnhdịch.Cùngvớinuôivịtđẻtrứnghànghóa,thìtớiđây,dựánsẽcấpcho20hộ,mỗihộmộtmáyấptrứngđểbảotồnnguồngiốngquý.

149

Chúng tôi xuống thôn Sín Chải, nơi đang làm đường giaothôngliênthôntheochươngtrìnhhạtầngnôngthônmới.Trongkhi làmviệc tại trụsởxã,anh láixeHuyệnủycógươngmặtrấtđẹptraiđãcùngbàconchuyểnbớtximăngvàcátngángđườngchỗcổngtrườngmầmnon,đưaxevềsântrungtâmxãđểtiếptụcđưađoàncôngtácxuốngthôn.Điđượcmộtđoạnngắnvài trămmét,lạimộtlầnnữatắcđườngdomáyxúcđangthicôngxâydựngcâycầumới.Tắcđườngmàvuilắm,khôngnhưcảnhtắcđườngởnhữngnơiđôhội chỉ cóônhiễmvớibựcbội vìhạ tầngquá tải.Chúngtôiđibộvềthôn,dọcđường,chuyệnnởnhưngôrang,nụcười luôn tươi tắn trên gươngmặt cán bộ huyện, xã và bà conđanglàmđường.NgườidânởthônSínChảiháohứcvànhiệttìnhvớicôngcuộcxâydựngnôngthônmới,riêngvớitiêuchíđườnggiaothôngnôngthôn,chẳngcầnnóirabằnglời,họcùngnhautậptrungbỏcôngsứcrapháđá,sannềnđường,thậmchígóptiềnđểmuamáynghiềnđá,máytrộnbêtông.TheoanhVảng,anhThành,thìchiếcmáymàchúngtôithấymấythanhniênbảnSínChảivậnhànhđổbêtôngtrênđườngliênthôncógiálà42triệu,dobàcontrong thôn góp tiềnđểmuamột cáchhoàn toàn tựnguyện.Hỏichuyệnbàconcũnghồhởixácnhậnnhưvậy,mỗinhàmộttí,sẽthànhđượcviệc to.Tinh thầnnàycủabàconSínChéngcòn thểhiệntrongnhiềuviệckhácnữa, tấtcảnhằmxâydựngcuộcsốngtươiđẹphơn,thôngquabộ19tiêuchírấtcụthểđãxácđịnh.

Chúng tôi cảmnhậnđượckhôngkhíhồhởi, phấnkhởi trànđầy trong cuộc sống vùng cao nơi này. Không khí đó hiển hiệntrêncáccôngtrìnhgiaothôngnôngthônnônứcngườidânthamgiathicông,bêtônghóaconđườngđểđilạithuậntiệnnhằmđẩy

150

mạnhgiaothương,chođờisốngkinhtế‐vănhóangàythêmkhởisắc. Rồi chuyện chuyển dịch cơ cấu kinh tế, chuyện hoàn thànhtiêu chí giáodục; chuyệnđảmbảo trật tự trị an…Nhưngnhữngviệc đómới chỉ làmột phần bề nổi,mắt thấy tai nghe. Còn âmthầmnhưngvôcùngsâusắc,thìđólàcuộcvậnđộngchuyểnmìnhtừ trongý thứcmỗicánbộ,đảngviênđến từngngườidânvùngcaoSínChéng.Đường lốicủaĐảng,chínhsáchcủaNhànướcđãmở cho các vùng cao nói chung, Sín Chéng nói riêng hướng đivữngchắcđểxóađóigiảmnghèo,tiếntớilàmgiàubềnvữngtrênquê hương ngút ngàn mây núi. Cuộc sống mới đang hiện hữu,thànhhìnhởSínChéng,vàcólẽ,theodựcảmcủachúngtôi,sẽlàđiểmsángđầutiênhoànthành19tiêuchí,vềđíchnôngthônmớinơiđịatầngcổxưaSiMaCai.

151

NGUYỄN TRỌNG MẠCH

NGƯỜI CÓ NHIỀU BÚT DANH

(Bútký)

Vùngcao ‐ĐầuthángBa,cảnhsắcmêhồn.Nắngxuânấmápbắtđầudátvàngtrêndãynúixanhthẳmxaxa.Chồinonđãbậttuatủatrênnhữnggốc,nhữngbụicâythânthảotrênnhữngvạtđồivừabịcháyxémsauđợtbăng tuyếtcuốinămngoái.Đâyđó,cành đào,mậnvenđườngchồinonlộcbiếcthinhauvươnlênmơnmởn.Cảnhđẹp, lòngngườicũngrạorựckhivừaquacái tếtcổ truyền lạisắpbướcvàongày“Tết”củaBộđộiBiênphòngvớikỷniệm55nămngàyTruyềnthốngcủalựclượng,25nămNgàyBiênphòngtoàndân.

Cùng với các đoàn công tác lên biên giới thăm các chiến sĩbiênphòng, tôi chọnĐồnBiênphòngTảGiaKhâuvìđây làmộttrong những địa bàn khó khăn nhất tỉnh, có thể ví như một“TrườngSacạn”, tạiđó tôicómộtngườibạnrất thân ‐Thiếu táNguyễnPhúcChiến,cánbộbiênphòngtăngcườnglàmPhóBíthưĐảngủyxãTảGiaKhâu,ngườicónhiềubiệtdanhnhấtđơnvị.

Chiếcxekhôngthểđinhanhhơnvìđườngnhiềucuagấp,mặcdù con đường đã được trải nhựa dễ đi gấp nhiều lần so với 20năm trước. Hai bên đường cảnh sắcmùa xuân vùng cao ăm ắpnhựasống,rạorựclòngngười,dùnhữngbảnlàngnghèokhónơiđâyvừaphảitrảiquamộtthờigiankinhhoàngdobăngtuyết,giárétkhắcnghiệtđổxuống...Tôimườngtượngcôngviệcvấtvảcủaanhbạnthânkhinhậnnhiệmvụtạimộtxãvùngcaovớiđịahình

152

lởmchởmtoànđávàđá,vớisựkhôcằnvì“khát”nướcquanhnămcùng sựkhắcnghiệt củamộtvùngđấtđầynắng gió.Vì vậy, gặpChiếntôikhôngngạcnhiênkhithấybạngầyđinhiềusovớimấynăm trước, nướcdađen vốn là đặc trưng củanhững chàng traitrungdu,naycàngsạmhơn,chỉcóđôimắtlàvẫnsángrựcvàlấplánhniềmvuikhigặplạibạncũtrongthờigiancùngđivậnđộngquầnchúng.Nhậnchéntrànóngtừtayanh,nhữngmẩuchuyệnvềđờiquânngũcủaChiếnchợtùavềtrongtôi.

Tháng3năm1991,chàngtraiNguyễnPhúcChiếnkhiđóvừatrònmườitámtuổiviếtđơntìnhnguyệnnhậpngũvàolựclượngBộđộiBiênphòng.Chảlàởquêanh(LiễnSơn‐LậpThạch‐VĩnhPhúc)cóTrungtâmhuấnluyệnBộđộiBiênphòng,hằngngàyđihọc qua thấy các anh chiến sĩ biên phòng luyện tập võ thuậtChiếnmêlắmnênquyếtxinlàmanhbộđộiquânhàmxanh.Sauba tháng huấn luyện anh được điều về công tác tại Đồn BiênphòngAMúSung‐BátXát.Chiếntrởthành“ngườiLàoCai”từđó.

Dẫu rằngđơnvịđóngquânở “Nơi con sôngHồng chảyvàođấtViệt”,nhưngbêncạnhcáilãngmạnđầychấtthơđólàcảmộtnúikhókhănđangchờđợingười línhmới.Người tavàoBộđộiBiênphòngđểtuầntrabảovệbiêngiới,đểtruybắttộiphạm,đểcưỡi ngựa, bắn súng... Đằng này Chiến lại được phân công làmcôngtác...anhnuôi.Ngàyấyđườngsáđilạicònkhókhăn,ôtôcủaBiênphòngtỉnhchỉvàođượcđếnTrịnhTường.Cứ3ngàymộtlầnChiếnlạicùnganhemtrongtổđibộraTrịnhTườngcáchđồngầnbachụccâysố,gùigạovềchođơnvị.Mỗilầngùi30kg.Mấytấngạođãvàođược tớiđồn trênđôivaicủaanhbinhnhìcódángngườinhỏnhắnđenđúa.Đượcchỉhuyđồnđộngviên,Chiếnhiểunhiệmvụnàocũngquantrọng.Anhchămchỉlàmviệc,khôngquảnngàynắngmưa.MộtvinhdựđếnvớiChiếnkhithờigianphụcvụtrongquânngũsắphoànthành,anhđượcđứngtronghàngngũcủaĐảngrồiđượcchọnđihọcTrungcấpBiênphòng.

153

Ratrườngvớiquânhàmthiếuúy,NguyễnPhúcChiến lạihămhởkhoácbalô lêncôngtáctạiĐồnBiênphòngPhaLong‐MườngKhương.Côngviệcởđâykhácxavớinhữnggìanhđượchọc,đólàdạyxóamùchữchođồngbàovùngcaoPhaLong.Cáikhóđếnvớianhlàđasốngườidânmùchữởđâyđềukhôngbiếttiếngphổthông.VậylàChiếnlạilaovàoviệchọcchođượctiếngMôngđểhiểuđồngbào,rồilạiphảiđếntừngnhàđểvậnđộngbàconđihọc.Cónhữngtrăntrở,thứctrắngkhilớphọcthiếuvắnghọcsinh,cónhữngchánchườngkhingườidânlảngtránh“thầygiáo”biênphòng...Chiếnhiểumuốnthànhcôngthìphảikiêntrì.Kiêntrìvậnđộngcũngchính làthựchiệnlờiBácdạyDânvậnlàvậnđộngtừngngườidân,khôngđểsótmộtngườidânnào. Cứnhưvậy,từngngày,từngngày,cuốicùngđồngbàocũnghiểura tầmquantrọngcủaconchữnênđãtựgiáccùngnhauđihọc.“LớphọcthầyChiến”trởthànhmột“thươnghiệu”củaphongtràoxóamùchữởthônTảNgảiChồ,xãPhaLongkhiđó.CũngtừnơiđâymốitìnhđẹpgiữaanhvớicôgiáovùngcaoNguyễnMaiThắmđãnảynở.Cólẽtrongcáikhókhăn,vấtvảconngườitahiểunhauhơn,dễthôngcảmvớinhauhơn.

Năm2000,ChiếnlạiđượcđiềuvềcôngtáctạiĐồnBiênphòngMườngKhương.Đơnvịmớinhưngnhiệmvụthìvẫnvậy:Dạyxóamùchữbuổitối,banngàytuầntrabiêngiới,đếncácthônbảnvậnđộngnhândânchấphànhchủ trươngđường lối củaĐảng,phápluậtcủaNhànước.ChiếnđượcchỉhuyđồntintưởnggiaocholàmTổtrưởngTổCôngtácTungChungPhố.Tuychỉlàmộttổcôngtácnhưng công việc chẳng khác gì một Đồn biên phòng thu nhỏ.Trong dân nảy sinh mâu thuẫn, họ kéo nhau xuống gọi “chúChiến”.Kẻxấuvàonhàtrộmmất trâu,mấtngựa,họcũngxuốnggọi“chúChiến”.Muativivềkhôngbắtđượchìnhcũngxuốnggọi“anh Chiến”... Những lúc như vậy Chiến cùng anh em trong tổ“chạy sô”bởhơi tai, nhưngcác anhhiểubà con tinmình,dùcómệtmấycũngphảicốgắngđểkhôngphụlòngtin.Chiếncónhiều

154

anhemkếtnghĩa,bốmẹnuôi, connuôi.Họ lànhữngngườidântrongđịabàn,vìquýcáitínhthậtthà,lòngnhiệttìnhcủa“bộđộiChiến”màtựnguyệnnhậnanhlàmcon,làmanhem,nhậnlàmbốnuôichoconcáihọ.Ngàyanhcướivợdướiphốhuyện,ngườidânởTảNgảiChồ,TungChungPhốkéoxuốngchúcmừngthậtđông.Họkhôngcóphongbì,chỉcólítrượungô,congàlàmquàmừng.Thậtcảmđộngnhữngmónquàtìnhnghĩaấy!

Năm2006,nhiệmvụphòngchốngtộiphạmmatúyngàycàngtrở nên cấp thiết đòi hỏi Bộ đội Biên phòng phải thành lập lựclượng phòng chống tội phạmma túy chuyên trách. Chiến là lớpcánbộđầutiênđượcchọnđểthựchiệnnhiệmvụkhókhănnguyhiểmnày.Trởthànhlínhtrinhsát,thờigianvắngmặtởnhàcủaanhngàycàngnhiềuhơn.MặcdùgiađìnhởngaythịtrấnMườngKhươngnhưngcókhivàituầnanhkhôngvềnhà,mọigánhnặngtronggiađìnhđềutrôngcậyvàođôivaibénhỏcủacôgiáoThắm.Rồi chiến công nối tiếp chiến công, trong 3 năm Chiến đã cùngđồngđộiđấu tranh thắng lợinhiềuvụán.Điểnhìnhnhưvụbắtđốitượngmang1,5bánhhê‐rô‐incuốinăm2007,Chiếnvàđồngđộikhiếntêntộiphạmkhitratayvàocòngrồivẫnkhôngnghĩlàmình đã bị bắt, hay như vụ bắt hai đối tượng thu 6.000 ốngDEZAPAMtạikhuvựcKm1 thị trấnMườngKhươnghồi tháng3năm2009cócôngđầucủaanh.

Giữalúcthànhtíchđấutranhchốngtộiphạmnhưhoanởrộ,anh lại được Bộ Chỉ huy Bộ đội Biên phòng tỉnh và Huyện ủyMườngKhươngtintưởngchọnlàmPhóBíthưĐảngủyxãTảGiaKhâu.TuycóchútđắnđonhưngChiếnvẫnkhoácbalôchấpnhậnxanhàvớinhiệmvụmớimẻmàmìnhchưahềlàm.Anhxácđịnh,đếnvớiTảGiaKhâu là đếnvới khókhănvất vảnhưngnhư thếĐảngvàdânmớicầnmình.Lạinhữngđêmmấtngủsuynghĩphảilàmgìcùngvới lãnhđạoxãhướngdẫnbàconyêntâmlaođộngsản xuất ngay trênquê hươngmình. Lại những ngàybăng rừng

155

xuốngcác thôn tuyên truyềnvậnđộngdân; cónhững trưanắngchỉđạobà conkhắcphụchậuquảmưađámàquên cảđói.Anhtâmsự:“TôiđangtínhnămnayphảilàmsaocùngĐảngủychỉđạonângcaochấtlượngsinhhoạtchibộthônbảnvàtừngbướchoànthànhnhiệmvụxâydựngcácchibộđộclậptại100%cácthôncủaxã”.NgheChiếntâmsự,tôihiểuđólànỗiniềmtrăntrởcủangườicánbộxãmangquânhàmxanhnày.

Từnăm1996đếnnay,nămnàoChiếncũngnhậnđượcgiấykhencủaBộChỉhuyBiênphòngtỉnh,nhiềunămđượcBộTưlệnhBộ đội Biên phòng công nhận là chiến sĩ thi đua toàn lực lượng,cùng nhiều giấy khen, bằng khen của cấp ủy, chính quyền địaphương.Anh có rất nhiềubiệt danh: “Chiếnhậu cần”, “Chiến vậnđộng”, “Chiến thầy giáo”, “Chiến trinh sát”, “Chiến cán bộ xã”...Những biệt danh đó gắn với quá trình công tác cũng như nhữngnhiệmvụmàanhđãtrảiqua.Ởbấtkỳcươngvịnàoanhcũngluônbiếtkhắcphụckhókhăn,tìmranhữngphươngpháp,cáchlàmhayđểhoànthànhxuấtsắcnhiệmvụ.

Lạimột đợt giómùaĐôngBắc đang tràn về trên khắpbiêncương.Thoắtcáiđấttrờivùngcaođangquangđãng,ấmápđãbịcáilạnhthấuxươngvàcảnhữnglànsươngmùđặcquánhlấnát.TôibiếtchiềunayChiếnlạixuốngthônvìnhiệmvụ.Thờigianlưulạiđơnvị của tôi khôngdài khiến tôi không thểbố trí thời gianxuốngthôncùnganhđược,đànhnóilờitạmbiệt.Trướckhichiatay,biết tôi cóýđịnhviếtvềmình,mặtChiếnđỏbừng,anhđưatay lênđầugãigãi: “Cònnhiềuanhemkháctiêubiểuhơnmình,ngại lắm!”.Tôibiếtcó thểanhchưaphải làngười tiêubiểunhấttronglựclượngBộđộiBiênphòngLàoCainhưngchắcchắnanhlàmột trong những người tiêu biểu đáng để đồng đội học tập, cảtrongcôngviệccũngnhưtrongcuộcsống.

Chỉcóđiềuanhngạinóivềmình.Hìnhnhưlínhbiênphòngaicũngvậy!

156

NGUYỄN TÂN HÀO

THỰC TÚC DÂN CƯỜNG

(Bútký)

Conđườngtỉnhlộ156từLàoCailênAMúSungđãmởrộngvàtrải nhựamịnmàng. Song hành với dòng sôngHồng, nó như conrồngnổiuốnlượngngoằnngoèogiữanhữngnươngchuốibạtngàntừvensônglêntậnnhữngmỏmđồicao.Khómnàokhómấycầncùnângbuồngquảđượcbaobọcbằngtúini lôngnhưgiữgìnnhữngngóntaymũmmĩm.Vàibacâyđãtrưởngthànhđứngliềnkềđểnốitiếpcôngviệctrảchongườinhữngbuồngquảtrĩunặng.Đangmùathuhoạchchuốinênthỉnhthoảnglạigặpmộttốpngườihốihảlàmviệc.Ngườigùichuối từnươngvề,ngườiphanải,ngườixếpvàohộp,ngườichuyểnlênxetải.Chúngtôidừngxemáyđểhỏichuyện,dùnhậnrachúngtôilàngườiquennhưngcôgáiLýThịXevẫnvừathoăn thoắtxếpnảichuốivàohộp,vừae thẹncười:NgườiMôngbảnMaCòcóchuốibán lànhờbộđộiBiênphòng đấy!Ngại ảnhhưởng tới công việc của bà con, chúng tôi vào thẳng đồn biênphòngAMúSungđểtìmhiểusựviệc.

Mới lên nhận nhiệm vụ làm Chính trị viên Đồn AMú Sungchưađầy4thángnhưngvìthượngtáNguyễnMạnhThắngđãởBộChỉhuyBiênphòngtỉnhnênanhnắmrấtvữngtìnhhìnhtrênđịabàn.Đâuchỉ riêngnhiệmvụbảovệbiêngiớimàchuyện làmăncủabàcon,chuyệnhọchànhcủalũtrẻ,việcbảnngườiMônghaihômnữađóncondâu...anhđềunóivanhvách.

157

...Thườngthườngkhicuốitiếthànlộsangtiếtsươnggiáng,khắpnơitrênvùngcaonhưthởphàonhẹnhõmvìcâylúađãxongbổnphậntrảhạtthócchongười,bâygiờtrơgốcđìuhiuchỉđượcgọitênlàrạ.Rừngcũngthumìnhxanhthẫmquắtlại,vàiloàicâyvội vã trúthết lá vàng, trơnhững cànhkhẳngkhiu trêu tức gió.Nhữngđồicỏbịnắngvàgióhanhhànhhạchoxơxác.Thựcra,đólàquy luậtcủatạohóađểchocâyngủ,đểmùaxuânđếnđủsứcbậtchồinonmơnmởnvàđơmhoakếttrái.

Cũng như các nơi khác trên vùng cao, sau khi trút gùi thóccuối cùng lên sàn gác,người vùngđôngbắchuyệnBátXát cũnghếtviệc.Dẫugặpphảinămthấtbát,cómuốncấytrồngcâygìchobữaănthìcũngđànhgáccàytreocuốc.Dẫusuốikhevẫnnướcrìràothúcgiụcnhưngkhôngbiếttrồngcâygìđược.Bởirằngcâylúacây ngô phải chờ đến nắng ấmmới dám nhúmầm. Nhiều nămtrướcngườitatrồngkhoaitây,đậurăngngựanhưnghaithứcâythânmềmnhưnướcấybịsươngmuốivàbănggiákhôngchođịnhcư.Câynghỉ,đấtngủvàngườicũngrủnhauđibẫychim,tìmdúivềuốngrượuchoquênmùađôngdàilêthêdẫubiếtrằngconmađóisắpngồitrongbồthóc.

Mấynămnay,cácgiống lúa lainăngsuấtcaođãngựtrịgầnhết240haruộngcủahaixãNậmChạcvàAMúSung.Vớisứcnặngtrêndưới5 tấn/hamộtvụđãgiúpbà conđánhbật conmađói.Tuynhiênthờitiếtchỉnhậncâylúacómặtchủyếuvụmùa.Câyngôlaicóthếmạnhhơn,dámđứngtrênnươngcảhaivụ,đểđưakimbàncânlêntới4tấn/ha.Thếnhưngmỗinăm1halúahayngôchỉnhảrachừng25triệuđồngchưatínhchiphí.Vìvậycáinghèovẫnđeođẳngvìtínhbìnhquâncáckhoảnkhácthucủamỗingườichưanổi400nghìnđồng/tháng,riêngxãNậmChạc,nămngoáicótới84%sốhộnghèo.

158

Làmnhiệmvụbảovệbiêngiới,bộđộiĐồnbiênphòngAMúSungđềuhiểurằng:Chỉcólòngdânlàthànhtrìvữngchắcnhấtđểgiữvữngchủquyềngần27câysốđườngbiêngiớiquốcgiavàgần107cây sốvuôngđất liền. Song thócvẫnđầybồ, cóđủ tiền choconmua sách vở, người dânmới yên tâm tham gia bảo vệ biêngiới,cónghĩalàthựctúcdâncường.Nghebộđộinóichuyệnphảitrồng cây gì có được nhiều tiền, nhấp xong hớp rượu, ông lãongườiMôngbảnPhùLaoChảikhàlên:“Đúnghếtrồi,nhưngcâychuốimôcóchịuởvớingườimìnhkhông?”.AnhTẩnDíuNhàn,ngườiDaobảnLũngPô1lạibănkhoăn:“Hạtthóchạtngôkhôngbán phiên chợnày thì chờ phiên khác.Hàng nghìn buồng chuốicùng thumột lúc, không có ngườimua không phơi khô được!”.MấychịphụnữbảnNgánXálạisợmìnhítchữkhôngđọcđượctờhướngdẫnchămsócchuối.Những trăn trởấyrốinhưbúibòngbongđượcBộđộiBiênphònggỡradầndần.Bảynăm liềnsốngvới bà con xãNậmChạc, thiếu táVũTrọngHoanhiểu rằngmắtthấytaycầmhơngấpvạnlầncáccuộchọp.Dừngchântrênđườngtuầntrabiêngiới,anhchỉtaysangnươngchuốibênTrungQuốc,nóivớimấychịđanglàmcỏngô:Bênkiacũngcùngnắngmặttrời,cũng đất đỏ như mình, thì mình cũng trồng được. Ba anh tưthương theo Bộ đội Biên phòng lên nhà Chủ tịch xã AMú Sunguốngrượu.Ngườilàcánbộ,ngườilàmkinhdoanhnhưngkhihỏithăm,biết cùng tuổi, thế là sauhômđó,mộthợpđồng thumuachuối được ký tại ủy ban xã có sự chứng kiến của Bộ đội Biênphòng.XongcuộcgiaobananninhởỦybanhuyện,đồn trưởngghévào thămTrạmKhuyếnnông.BênchénchèSancảhai cùngtâmđầuýhợpvìđềumuốngiúpdânxóađóigiảmnghèo.

ÝkiếncủabộđộiđồngthuậnvớimongmỏicủadânnêntoànĐảngbộĐồnBiênphòngAMúSungcùnggiơtayraNghịquyết:“...Giúpdântrồngcâyhànghóalànhiệmvụquantrọng”.Đếnxem

159

mô hình trồng dứa và chuối của người Mông bản Lũng Pô 2chuyểncưtừMườngKhươngsang,ngườidânhaixãNậmChạcvàAMúSungđềuồlên:“Câydứa,câychuốimôchẳngkhótínhgì,chỉlàmìnhchưabiếttìmnóvềgiúplàmgiàuthôi”.Banchỉhuyđồnxuốnggiúpcácxãxâydựngkếhoạch,quyhoạchvùngtrồng.Phânbón, thuốc trừ sâu hối hả theo ô tô, xemáy về các bản. Nhữngnươngcũtrồngcấykhôngthànhăn,bâygiờđượcđánhthứcdậylộthếtcỏdại,nhữngbãitrốngđồihoangbịphátdọnsạchsẽđónmầmchuốivề.Nhữngmầmchuốinhỏxíumớichìahailánhỏnhưláchèđượcbộđộihướngdẫndânnângniuhạxuốnghốrồiđượcquâynilôngnhưchegiữbáuvật.Trongbàntaychămsóccủatìnhquândânấmáp,nhữngcâychuốicứlớndần,chỉvàibathángsaumuônngàntàulámỡmàngtỏarộngmàuxanhtrênnúirừngbiêngiới.Vụthuhoạchchuốiđầutiênaimàchẳngmừng,mỗihéc‐tabánrađược90triệuđồng,trừchiphícũngcònchừng55triệu.Nếulúaruộngcấyđượccảhaivụthìchưagặtnổi30triệuđồng(đólàchưatrảtiềngiốngvốn,vậttư,phânbón).

Chuyện làm ăn đâu chỉ như cây mơn mởn vươn cành màđườngđicủacâychuốicũnggặpphảinhữnggậpghềnh.Đếnngàyphunthuốc trừsâunhưngphảiđiđámcướihaingày, thế là sâukéoởđâuvềgặmnõnnhamnhở.Dămngàynắng to, chuốikhátnướcnếukhôngtướilàláchuốilỳrakhôngtươitắnnữa.Mạnhainhà nấy làm, đến kỳ thu hoạch, phải chặt cả nghìn buồng chuốikhôngđủlaođộng.Chuyệngiáthấpgiácaobaogiờcũngnhưdâycaosugiằngcogiữangườimuavớingườibán.Lúcchuốichínrộ,tưthươngtừbênTrungQuốcsang,từLàoCailênthahồchêbôi,éptiềnchuốixẹplại.Mộtsốgiađìnhgiaochuốibảytámthángsaumới lấyhết tiền, có nhà cònbị tư thươngđịnh xùnợ.ĐồnBiênphòngbànvớixãNậmChạcthànhlậpcáctổkinhtếtựquảnmàtrưởngthônlàmtổtrưởng.Tổđứngralonguồngiốngvốn,vậttư

160

vàđiềuchỉnhlaođộngchotừnggiađìnhkhicầnthiết.Tổtrựctiếptìm người mua, ký hợp đồng, giao hàng và nhận tiền cho dân.HằngtuầntổtrưởngtrựctiếpphảnảnhvớiBanchỉhuyđồntìnhhìnhchămsóc,phòngtrừsâubệnhvàcùngBanchỉhuyđồnbànbiệnphápgiảiquyếtnhữngvướngmắctrongnhữngngàytới.TuysuốtngàybậnbịuvớicôngviệcnhưngSùngAHòa,TrưởngbảnMaCòtrởnêntháovátlinhhoạthơnvìcôngviệctổtrưởngđãtạochoanhcáchnhìnmớitrongcơchếthịtrường.TheoBộđộiBiênphòngđituầntraquanươngkhichuốitrổbuồng,anhhiểuthêmnhữngnảiquảnằmsít vàonhauphảinhẹnhàng lấybìahoặc lákhôchèntáchrađểquảnâyđềuvàđẹp.Bằngsứcmạnhcủatìnhquân dân, trên trận tuyến xanh càngmở rộng nơi biên ải. Năm2008chỉmớivàibachụchéc‐tanhưngnămnay tàu lá chuốiđãphơi phớimàu xanh trên108haở cả hai xãNậmChạc vàAMúSung.Nămnay giá chuối tuy thấphơnnhưng với giá bìnhquân5.000mộtcân,saukhitrừchiphí,bìnhquânmộthéctaláchuốiđãgóivề chodân45 triệuđồng,đẻ ra tiềnbằngba con trâu tơ.Riêngtiềnbánchuốicảhaixãthutới58triệuđồng.Đólàchưakểcáccâyhànghóanhư:hơn200hangôhaivụcho800tấnhạtvà120hasắnthuchừng1.500tấncủcùngmộtsốcâytrồngkhác.

Sayhaingàyđượcsốngtrongnhịpsốngsôiđộngcủamộtvụthuhoạchchuối,chúngtôiravềkhisươngchiềubảnglảngkhắpnúirừng.Sắpsangngàyđạituyết,giósônglạnhgiáphảnhènhẹkhắpnúirừng.Nhữngtàuláchuốilaoxaotheogiónhưhẹnchúngtôitrởlạivớivùngbiêncươngđangchuyểnmìnhtheonhịpsốngnôngthônmới.GặpđộituầntrahỗnhợpquândândothiếutáVũTrọngHoandẫnđầuvừatừmépsôngHồnglên,chúngtôidừngxemáynóilờitạmbiệt.Ngắmnhìnbộquânhàmmangmàuxanh,tôihìnhdungtrongđóđâuchỉcómàunúirừngmàcòncảmàuxanhcủaruộngđồngnươngbãi.Mấychiếcxetảichấtngồnngộnchuốihốihảbấmcòichàođểkịpvềnơixuấtkhẩu.

161

TRẦN THỊ MINH

NGƯỜI THẦY THUỐC MANG QUÂN HÀM XANH

(Ghichép) Đồn Biên phòng Mường Khương một đêm giữa đông năm

2001.Cảvùngchìmtrongmànsươngdàyđặc.Cáilạnhtêtáicủavùng cao luồn từ cáckhenúi lởmchởmđá tỏa ra cáibuốtđếntậnxươngtủy.Cảnúirừngnhưsắt lại, imlìm,nhữnggiọtbăngbámchặt trên lá,bắtánhđènpinánh lên lóng lánhnhưnhữnghạt thủy tinh đẹp mà cóng rợn người! Mọi người đang chìmtronggiấcngủvùi.

Chợtvanglêntiếngthấtthanhngoàicổng:

‐BácsĩTê!BácsĩTê!Cứuvợemvới!

Cả đồn giật mình choàng tỉnh. Quân y Vũ Văn Tê bật dậy.Ngoài sân làmộtngười đànôngTuDí đanghoảnghốtđến thấtthần,lắpbắp:

‐Nhờbácsĩcứuvợem!Nókhôngđẻđượcnữarồi!Nóchếtmấtthôi!

VũVănTêchỉkịpvơvội ítdụngcụytếchovàotúithuốcrồichạytheoanhtatrênconđườngmònhunhútleongượclênthônSàHồ.Sươnggiáquấtvàomặtlạnhbuốt,nhưngchỉmộtlúcngườiđãnóngrực.Ngườiđànôngthởhồnghộc,anhTêcũngđãthởra

162

bằng tai!Qua câu chuyện lõmbõmmớibiết vợanh tađẻ,nhưngđứatrẻkhôngchịuchuira,bàmẹtrẻkiệtsức,ngườichồngchẳngbiếtgọiai,chỉcònbiếtchạyxuốngĐồnBiênphòngkêucứu.

Gầnmộttiếngđồnghồvừađivừachạy,cuốicùnghaingườiđã đến được nhà người đàn ông, trong căn nhà cũ tuềnh toàng,bêncạnhmộtbếplửađãtàn,sảnphụnằmlịmtrênmanhchiếucũ,nhợtnhạt,mồhôivãlạnh,chỉcònthoithóp.Anhkhẩntrươngđo,khám,thấyhuyếtápchịđãtụt,tửcungđãliệt,ốiđãkhôngđủsứcrặn…nếukhôngcóbiệnphápcanthiệpsớmthìsẽchếtcảhaimẹcon.Cáchnàođây?VũVănTêcắnmôisuynghĩ.Chỉcònmộtcách,nhưng quámạo hiểm, anh chưa từng làm, nhưng lúc này khôngquyếtđịnhnhanh thìsẽ “đi”cảhaimạngngười.Nhìncảnhngườiphụnữnằmlịmtrênmanhchiếu,ngườichồngđaukhổbênvợ,đauđáunhìnthầythuốcbằngconmắtcầukhẩn,anhquyếtđịnh‐“Mổ!”‐rồinóiýđịnhđócùngnhữngrủirocóthểxảyrachovợchồngsảnphụ.Ngườichồngchỉbiếtgậtđầu liêntụcrồi làmtheo lờihướngdẫn của thầy thuốc như cáimáy. Sau khi tiêm thuốc tê, anh tiếnhànhcácthủthuậtvàmạnhdạnmổ,lấyđượcthainhira.Cháubénằmim,nhưngnhịptimvẫnđậpthoithóp.Têphátmạnhvàomôngcháubé,nóngọngoậyrồibậtlêntiếng“oeoe”khiếnôngbốtrẻMaSeoLềnhcảmđộngcũngnứcnởtheo.Cắtrốncháubéxong,anhquay sang khâu vếtmổ, cầmmáu rồi nhanh chóng cùngmột sốdânbảnđưacảhaimẹconxuốngbệnhviện.Hơn1tuầnsaubàmẹtrẻbìnhphụcraviện,từ lầnđó,giađìnhMaSeoLềnhthânthiếtvớianhnhưngườinhà.SaunàyanhmớinóichovợchồngMaSeoLềnhbiếtđấylàlầnđầutiênanhtrựctiếpmổchosảnphụ!

ĐóchỉlàmộttrongnhữngcacấpcứuđặcbiệtcủathiếutáVũVănTê ‐quânyĐồnBiênphòngPhaLong.Thờiđiểm trên, anhđang biên chế tại Đồn Biên phòng Mường Khương. Tốt nghiệpTrung cấp Quân y I năm 1988, chàng trai quê nhãn Hưng Yên

163

được phân vào lực lượng biên phòng tỉnh Lào Cai. Vũ Văn Têkhôngthểngờngàynhậncôngtáccũnglàngàykhởiđầuchomộtcuộc đời mới của anh ‐ Một cuộc đời gắn chặt với nghiệp thầythuốcchămsócsứckhỏechođồngđội,nhândânvùngcaoLàoCaivàgắnbósuốtđờivớivùngbiênviễnấy.

Sau20nămratrường,lầnlượtcôngtácquacácbệnhxácủaBộchỉhuyBộđộiBiênphòngtỉnhvàcácđồnMườngKhương,ÝTý,SiMaCaivàtừnăm2008làĐồnBiênphòngPhaLong.Đóđềulàcácxãvùngcao,biêngiới,địabànrộng,dânsốngthưathớtvà99% là cácdân tộc thiểu số.TrongđóngườiMôngchiếmđa số,ngoài ra còncác tộcngườiHàNhì,Nùng,PaDí,TuDí,Hoa…VũVănTêhiểurằngđóngquânởvùngcaonơinàocũnggặpnhữngkhókhăn,nhấtlàviệcbấtđồngngônngữ.Mặtkhác,trìnhđộnhậnthứccủangườidânvùngcaocòn thấpnên tồn tạinhiềuhủ tục,dẫnđếndịchbệnhnhiều.Việcchămsócsứckhỏechocánbộchiếnsĩ củađồn lànhiệmvụ chính, nhưngkhámvàđiều trị chonhândântrongđịabàncũnglànhiệmvụquantrọngtrongcôngtácdânvậnvàrồidầntrởthànhnhiệmvụchínhcủaanh.Đểphụcvụdântốthơn,anhkiêntrìhọctiếngđịaphươngvàtìmhiểuphongtụctậpquán của từngdân tộc.Rấtnhiềungườidânvùng cao trongđịabànđóngquâncủađồnquakhỏicơnbệnhhiểmnghèohoặcnhữngtrậndịchcũngnhờphòngkhámquândânykếthợp.Năm2009,dịchtiêuchảybùngphátvàlanmạnhởkhuvựcPhaLongvà xã TảNgài Chồ. Phòng khámđa khoa khu vực không đủ sứcchứahếtbệnhnhân.Cácgiađìnhđemconđếnphótháctínhmạngconemmìnhvàoquânyđồn.Cứungườinhưcứuhỏa,VũVănTêcùngcáccánbộchiếnsĩcủađồnthứctrắngđêmchămsóc,điềutrịchohơnbachụccháu.Cơsốthuốccủađồnhết,phảixincấpthêmmớiđủ thuốc chữa trị. Có cháugáingườiMôngở thônXínChải

164

mới4 tuổi,bịnặngnhất,người rũnhư tàu láphải truyềnđến6chainước.Nhàxa, lạinghèo,đồnđãgiữcháu lạiđiều trịvàcưumangcảnhà.YsỹTêrộcrạccảngười,nhưngvôcùnghạnhphúckhicùngđồngđộiđượclầnlượttiễncácbệnhnhânkhỏibệnhvềnhà. Saubangàyđiều trị cháubéXínChải đã khỏi bệnh, bốmẹcháusụt sùinói lời cảmơn trongnhạtnhòanướcmắtđến thầythuốcvàcánbộ,chiếnsĩcủaĐồnBiênphòngPhaLong.

ĐãquanhiềulầnchữatrịchodânnênnhữngcabệnhluônámảnhbácsĩTê.Tậptụcănởmấtvệsinhchínhlànguyênnhâncủadịchbệnh.Anhđaulòngkhichứngkiếnnhiềucháubéphưỡncáibụng ỏng đầy giun,mũi dãi nhề nhề, trời rét căm căm cũng chỉmộtmanháo.Nhiềucasảnphụsinhnondophảilàmviệcquásức,thainhichưakịpnhìnánhsángmặttrờiđãlịmtrêntaybàđỡ.Lạicòn hủ tục lạc hậu nữa chứ. Có lần nghe tin người dân bị bệnhnặng,anhvàđồngđộivộicùngôngtrưởngthônđếnthămkhám.Chứng kiến cảnh người bệnh vật vã đau đớn trong buồng, bênngoàithầycúngnhảynhóthôhét,ngườinhàvẫnungdunguốngrượuđợi“conma”chạykhỏiconbệnh,anhquyếtđịnhphảivàocuộcngay.Khibiếtanhcóýđịnhkhámchongườibệnh,ôngchủnhàbậtchạyvàobếprútsoạtcondaoquắmsángloángtrợnmắtdọa chém cán bộ. Lần đó, nếu không có ông trưởng thôn ngườiMông đi cùng, thì không biết điều gì sẽ xảy ra? Không thể đểnhữnghủtụclạchậuđótồntạivàgâychếtngười,anhTêđãkếthợpvớiĐộiVậnđộngquầnchúngcùngcáctrưởngthônxuốngcácbản “phát sóngngang”vậnđộngnhândânbiết tự chămsóc sứckhỏe,biếtđikhámchữabệnhngoàibệnhviện,trạmxá,biếtănởvệsinhvàdầndầnbỏcáchủtụclạchậu.Đượcnghe“cái”bộđộinóitiếngdântộcmình,giađìnhnàocũngdạtdàoxúcđộngvìthế

165

anhvàđồngđộicónhiềuthuận lợihơnkhi thựchiện“bacùng”.Cácanhxắntayáolàmvệsinhthônbản,tắmrửachotrẻ,phòngchốngdịchbệnh,kếthợpvớitrạmxáxãtuyêntruyềnthựchiệnkếhoạchhóagiađình,khámvàcấpphátthuốctạithônbảnchodân,xáchphích thuốc leonúi đến từngnhàdân từ sáng tinhmơkhidânchưangủdậy,hoặctốinhọmặtngườikhidânđilàmnươngvềđể thựchiện tiêm chủng cho các cháunhỏ…Một lần, đi tiêmchủng trên hai thôn Na Măng và Tỉn Thàng xong, trên đườngxuốngđơnvị, tối trời,đườngtrơntrượt,anhbịngã, thấynhóiởđầugối,cứchủquannghĩbìnhthườngnhưbaolầnngãtrướcđâykhiđi thônbảnbanđêm.Khôngngờ,hai tháng sau thấyđauvàkhóđi lại,rabệnhviệnsoichụpmớibiếtđứtdâychằngđầugối,phảivềHàNộimổnốilạidâychằng.Cúngãđơngiảnấyđếngiờđãkhiếnbênchânphảiteolạichỉbằng7/10chântrái.

Nhiệttìnhvớicôngtácdânvậnlàvậy,nhưngchưaphảitấtcảmọi người dân trong thôn bản đều hiểu ngay, chưa phải đã hếtnhữnghủtụctrongdânbởinóđãănsâuvàonếpnghĩ.Trìnhđộdân trí thấp lại tôn sùnghủ tụcđếnmùquángđã từngdẫnđếnnhữngcáichếtoanuổng,đau lòng trongcác làngbản.Tậpquánlạc hậu cùng với đường sá xa xôi, tâm lý ngượng ngùng khiếnnhiều phụ nữ vùng cao chỉ sinh nở tại nhà, nhiều khi dẫn đếnnhữngbiếnchứngnguyhiểm.Khônghiếmlầnanhphảichạy lênnúiđỡđẻkhẩncấp,trongđócónhiềucasinhkhónhưngôingược,nhaucàirănglược,buộcanhphảiraquyếtđịnhnhanhđểxửtrínếukhôngsẽchếtcảhaimẹcon.Nhưngvớisựbìnhtĩnh,tựtin,kiến thức, kinh nghiệm và thêm chút “liều” vì tínhmạng ngườidân,VũVănTêđãtrởthành“bàđỡ”máttaybấtđắcdĩcủagầnnămchụccháubévùngcao,đồngthờicũnglà“bốnuôi”củangầnấyđứa

166

con.Không ít lầnđicấpcứubệnhnhân,anhphải thức trắngđêmtheo dõi diễn biến bệnh đến bao giờ ổn định hoặc chuyển đượcbệnhnhânrabệnhviệnhuyệnmớiyêntâmvềđồn.Cũngkhôngítlầnanhphải“liều”đánhcượctínhmạngcủamìnhvìmạngsốngcủadân. Chỉmấy tháng trước thôi, tại thônXínTẻn, hai cháubé tầmbốn,nămtuổiănphảiquảdạibịngộđộc.CháugáiMaThịSaytửvongngay,cháutraiSùngĐứcPhươngđangcogiật,sùidãi,tímtáicảngười.Mẹcháucứômchặtconvàolòngkhôngchịuđưađicấpcứu còn bố cháu và người nhàmang dao quắm sang gây sự vớihàngxómvìnghihọcúngmachài.Nhậnđượctin,anhvàmộtđồngđộiphóngxelênnhàhọ.Kiểmtrathấyđồngtửcủacháuđãgiãn,rấtnguy kịch. Trong khi đó, không khí căng thẳng giữa hai gia đìnhcũnglênđếnđỉnhđiểm.Anhyêucầungườinhàtạmdẹpcãinhauđểmangcháubéxuốngngayphòngkhámđakhoacấpcứu.Bốmẹcháu bé khăng khăng không đi, vừa ôm con “bắt đền” nhà “machài”,vừarủaxảcánbộ.Tìnhthếcựckỳgaycấn,anhvừaxoadầuchocháubéđỡlạnh,vừakiêntrìvậnđộng,khibốcháubérađiềukiện:“Đưarađấycontaochếtthìsao?”.Anhkhẳngđịnh:“Tôisẽchịutráchnhiệm”rồinổmáy,chởthẳnghaichaconxuốngphòngkhámtruyềndịchsauđóchuyểnngayrabệnhviệnhuyện.Cháubéđượccứusống,bìnhphụctrởvềtrongsựngỡngàngcủacảthôn,xóa tanmốibấthòacủahaigiađình,đẩy lùiquanniệmmachàivốntồntạitừbaonămtrongcộngđồngnơiđây.

Mưadầmthấmlâu,cứkiêntrìvậnđộngvàquantâmđếndânbằngnhữngviệclàmcụthể,bằngtháiđộâncần,bằngnhữngviênthuốcquýgiácắtcơnbệnh,bằngcảtấmlòngtừtâm,ysỹVũVănTêđã chiếmđược tìnhcảm thân thươngcủadân.Dân tin tưởng, tínnhiệmthầythuốcđồn.Lòngtinấyđánhbậthủtụccúngđuổicon

167

marakhỏingườibệnhcủarấtnhiềugiađìnhnơiđây.Lòngtinấykéongườidânbiêngiớiđếnvớianh,vớiđồn.DântintưởngcánbộĐồnBiênphòng,tinanh,cácnhàcóốmđaugìcũngmời“bácsĩTê”đến nhà. Sáng nay, anh đang đi khám bệnh chomột bà cụ ngườiMôngmắcbệnhđaucộtsống.Bàcụthấpbé,nhănnhúmnhưthảoquảkhô,xuýtxoavìđau,chỉnóiđượcbằngtiếngMông.Côcondâudịchlại:“Mìnhđauquá!Cáithầythuốcbộđộithườngđếnđâykhámvàchomìnhthuốc,nếukhôngmìnhlênnúivớiôngấylâurồi!”.

Tínhtừkhivàolựclượngbiênphòngđếnnay,chàngtraiđấtnhãnHưngYên, thiếutáVũVănTêđãkhámvàđiềutrịchobaonhiêuca,cấpcứuchobaonhiêutrườnghợpanhcũngchẳngnhớnữa.TừngườidânHàNhì,ngườiDaoởÝTý‐BátXát,đếnngườiNùng,ngườiGiáyởBảnLầuvàngườiMông,ngườiTuDí,PaDí…ởSiMaCai,MườngKhươngđềunhắcđến cái tên “bác sĩTê”mộtcáchtrìumến.Cũngđãbaolầnanhbịgâysựvìđếnchữabệnhchodângặpphảigiađìnhvùngsâucònnặngnềhủ tục;bao lầnnénnỗi lo âu sau những cú liềumình đánh cược nghề nghiệp kể cảtínhmạngtrướcmạngsốngcủadân.VàcũngđôilầnanhphảiđưavợtừthànhphốLàoCailênđồntậnmắtchứngkiếnviệclàmcủachồngvàgặpgỡnhữnggiađìnhcó“connuôi”củaanhđểgiảitỏasựnghingờcủachị!Cáinghiệpchữabệnhcứungườiđãgắnbómáuthịtvớianh.Khôngnềhàgiankhó,khôngkểđêmhayngày,chỉcầnnhậnđượctinliênquanđếnsứckhỏecủadânlàanhđếnvới họ.Niềmvui của anh làniềm tin củadân, là nhữngnụ cườithânthiệnbừngtrênkhuônmặtgiađìnhbệnhnhânvàbệnhnhân,đó làphần thưởngquýgiáđốivới anh ‐Người thầy thuốcquânhàmxanhgiữađiệptrùngnúirừngvùngcaoLàoCai.

168

TRẦN THỊ MINH

GIEO HẠT TỪ TÂM

(Bútký)

Trongmột lầnđến thămchùaQuánSứ(HàNội),ChủtịchHồChíMinhkhẳngđịnh:“PhậtgiáoViệtNamvớidântộcnhưbóngvớihình,tuyhaimàmột.Tôimongcáchòathượng,tăngnivàphậttửhãytíchcựcthựchiệntinhthầntừbi,hỉxả,vôngã,vịthatrongsựnghiệpcứunước,giữnướcvàgiữđạođểcùngtoàndânsốngtrongđộclập,tựdo,hạnhphúc”1.

Nhà ăn bệnh viện đa khoa tỉnh Lào Cai giữa trưa hè đổ lửatháng5‐2014.

Đãđếngiờăntrưa,nhiềubệnhnhânvàngườinhàbệnhnhântíutítđếnmuathứcănởcăngtinbệnhviện.Ởmộtgócnhỏkhiêmnhường,trênmấychiếcbànănsángloáng,nhữngchiếcnồiquândụng trắng bongđựng cơmvà thức ănđangđượcnhữngngườiphụnữáonâusồngchiaratừngsuấtđầyđặnvàohộp,kèmtheolàthịtkhođậuphụ,bíđỏxàovàcanhxương.Tráivớikhôngkhíồnàophíacăngtin,khôngkhígócnày lặng lẽ,nhữngngườiđếnnhận cơmkhôngphảimuaphiếu, khôngphải xếphàng chờđếnlượt, cũng không phải chọnmuamón nàomình thích, đơn giản

1ThượngtọaThíchĐứcNghiệp,ChủtịchHồChíMinhvớiPhậtgiáo

ViệtNam,NộisanđặcbiệtPhânviệnNghiêncứuPhậthọc‐GiáohộiPhậtgiáoViệtNam,tháng1‐1991,Tr.29.

169

bởisuấtcơmhọđếnnhậnđềugiốngnhauvàđềuđượcmiễnphítrong chương trình “Bữa cơm Đại đoàn kết ‐ chia sẻ tình yêuthương”donhữngnhàsư,phậttửchùaTânBảo‐thànhphốLàoCaipháttâm.BàNguyễnThịDậu53tuổiởxãKhánhYênHạ(VănBàn)chạythậnđã3nămrưngrưngnướcmắt:“Nhànônglạimắcbệnhtrọngcơcựcđủbề.Mấychịemtôi,ngườiởVănBàn,ngườiởSiMaCai,BảoYêncùngchạy thậnrủnhauchung1phòng trọchođỡ tốn tiền.Từhơn2 tháng trướcmỗi tuầnchúng tôiđượcphátmiễnphíhaibữacơm,gần1thángtrởlạiđây,mỗituầnđượcphát thêmmộtbữacơmnữa.Cácbuổisáng,chúng tôicònđượcphát cháo do doanh nghiệp Minh Đức tài trợ. Vị chi mỗi thángchúngtôiđỡđượcmấytrămngàntiềnănđấy.Đốivớinôngdân,khoảntiềntiếtkiệmấynhiềulắm!Quýlắm!”.Nhìnnhữnggươngmặtlamlũbênsuấtcơm“lộc”củanhàchùađủchấtdinhdưỡngmộtcảmgiácxúcđộngnghẹnngàocứdânglêntrongtôikhiđượctậnmắtchứngkiếnsựpháttâmthiệnnguyệncủacácphậttử,cácnhàhảotâmđãbiếtđồngcảmvàsẻchiavớinhữngngườinghèo,ngườikhôngmaymắntrongxãhội.

TrungtâmVănhóathànhphốLàoCaivàobuổitốitrướckhidiễnraLễPhậtđản2014sẽđượctổchứcngàyhômsau,cảtầng1vàtầng2chậtníchngười,đủmọilứatuổi,mọitầnglớpthamdự.MọingườiđếnđâyđểthưởngthứcmộtđêmcanhạcchủđềGieohạttừtâmkếthợptraophầnthưởngchocácemhọcsinhnghèovượtkhódoGiáohộiPhậtgiáotỉnhLàoCai(GHPG)tổchức.ĐoànnghệsĩtừHàNộilênxúcđộngdạtdàotrướcthiệntâmcủa“nhàchùa”,nênmặcdùvừa lênđếnLàoCai, chưakịpăn cơmđã laovàobiểudiễnhếtmình,đốtcháyniềmđammêcủakhángiảbằngnhững ca khúc, những vũ điệu nghệ thuật, những tình cảm yêuthươngvàsẻchia.Nhữngmónquà trao tận taycácemhọcsinh

170

nghèokhôngcònlànhữngvậtvôtrivôgiácnữa,mànóđãhoanhỉnóilênmộtđiều:ToànxãhộitrongđócóGiáohộiPhậtgiáotỉnhluônquan tâmvàđồnghànhvới các em trên chặngđường giannanvượtkhóvươnlêncủamình.

Ban Trị sự Giáo hội Phật giáo tỉnh Lào Cai trụ tại chùa TânBảo,phườngLàoCai,bêndòngNậmThithơmộng,ngaysátbiêngiớiViệt‐Trung,códiệntíchtrênngànmétvuông.Ngườidânđịaphươngtruyềnlại,chùacótừthờiTrần,quabaothăngtrầmcủalịchsử,năm1996chùađượccácPhậttửđịaphươngđónggópxâydựngkhangtrang.Năm2000,chùađượctỉnhcấpkinhphítrùngtu xây dựng. Hiện nay chùa có gần 2.000 phật tử, ngoài ra cáckhách thập phương, có cả người Trung Quốc cũng thường tớichiêmbáivàlễPhật.Năm2013lànămcôngtácphậtsựđầutiênnhiệmkỳ I (2012 ‐2017) củaBanTrị sự.Ngoài nhữngviệcđặctrưng của chùa, công tác từ thiện luôn được coi trọng và nhấnmạnh trong kế hoạch công tác hằng năm và toàn khóa, thu hútnhiềuphậttửvànhàhảotâmthamgia.NgườidânLàoCaiđếngiờvẫn rùngmình nhớ lại trậnmưa đá tại Mường Khương vào hạtuầntháng3năm2013.Đólàtrậnmưađálớnnhấttrongvàithậpkỷ trở lại, pháhoạinghiêm trọngnhà cửa, tài sản củanhândânMườngKhươnglàmbànghoàngcảnước.Cùngvớisựchungtaygópsứccủatoànxãhội,GiáohộiPhậtgiáoLàoCaiđãkịpthờicứutrợnhândânMườngKhươngtiềnmặtvàcáchiệnvậtthiếtthựctrongviệchồiphụcnhàcửatrịgiáhàngtrămtriệuđồng.Làmtheolời Bác dạy và hưởng ứng Cuộc Vận động chung tay xây dựngnôngthônmới,hằngthángBanTrịsựtổchứccácđoànđithămvàtặngquàchocácxãkhókhănbằngtiềnmặt,gạo,cólầncòntặngmáytrộnbêtông,thiếtbịtrườnghọcmầmnonchoxãvùngcao.Việctraohọcbổngchocáccháumồcôiđượcduytrì1lần/tháng.

171

Ngoàiralàcácchuyếnđihỗtrợvậtchất,tinhthầnchongườigiàneođơn,khámbệnhcấpthuốcmiễnphíchohọcsinhtrườngdântộcnộitrúởcáchuyệnMườngKhương,SiMaCai,BắcHà,SaPa,thànhphốLàoCai.Đợtrét2013,BanTrịsựđãhuyđộng5000áoréttặngchocácnhândâncácxãYTý,TrịnhTường,SaPả,TrungChải, huy động và tặng hàng nghìn suất quà trị giá 250 ngànđồng/suấtchongườinghèoăntếtGiápNgọ…,kếthợpvớiBanTrịsựcác tỉnhbạnthườngxuyênthămvàtặngquàchohọcsinhvànhândânlàngườidântộcthiểusốlênđếnhàngtrămtriệuđồngmỗilần.ChươngtrìnhtừthiệnratỉnhngoàicũngđượcBanTrịsựchúývớiviệcđi thămvà tặnggần3000suấtquàchonhândânQuảngBình,NghệAn,ĐiệnBiên,HàGiangsauthiêntai.Đốitượnghỗ trợ, tuyên truyền của “nhà chùa” là các đối tượng dễ bị tổnthương,dễbị lợidụngvềchính trị,về tôngiáo (nhất làkhixuấthiệntôngiáolạ)…dovậy,GHPGtỉnhđãthựchiệntốtcôngtácansinh xã hội, đặc biệt đã “trẻ hóa những người tham gia hướngthiện” và huy động đông đảo người tham gia với các câu lạc bộ“Bác sĩ phật tử”, “Giáo viên phật tử”… tùy theo chuyênmônmàthựchiệnviệcthiệnnguyệncủamình.

Xácđịnhthếhệtrẻ là lực lượnggópphầnduytrì,pháttriểnđất nước và Đạo pháp nên công tác bồi dưỡng, giáo dục thanhthiếuniên làmộtnhiệmvụvôcùngquan trọngvà rất cần thiết,Phậtgiáoluônluônquantâmđếnsựtrưởngthànhvềtâmlýcủalứatuổitiềmtàngnàyvàhướngcácemđếntrithứckhoahọc,BanTrịsựđãmờidiễngiả,thạcsĩNguyễnThịMai‐ChuyêngiaNgânhàngThếgiới lênnói chuyệnvớihọc sinhcác trường trunghọcphổ thông tại thành phố. Mục tiêu thứ nhất “Xóa bỏ tình trạngnghèocùngcựcvàthiếuđói”vàmụctiêuthứ7“Đảmbảosựbềnvững của môi trường” đã được các em thảo luận sôi nổi nhất.Nhiều cánh tay giơ cao trong hội trường để tham gia thảo luận

172

khiếnhộitrườngsôiđộng…Cầmtrêntaycuốnsách“Nhữngtấmlòngcaocả”đượcdiễngiảtraotặng,emThàoSeoTiếnhọcsinhTrườngPhổthôngdântộcnộitrútỉnhnói:“Đượcđếndựbuổinóichuyện,chúngemrấtvinhdựvàbiếtthêmvềcácvấnđềthếgiớiquantâmnhiềunhưhiệnnay”.CònbàNguyễnThịMaithìrấtbấtngờkhiđượcbiết thếhệ trẻLàoCai lại cósựquan tâmđếncácvấnđềthiênniênkỷtrọngđạicủađấtnướcvàthếgiớinhưvậy.Bàkểkhiđượcmời lênLàoCainói chuyệnvới “bọn trẻ”,bà rấtbănkhoăn,bởilàchuyêngiaNgânhàngThếgiớinênthờigiancủabà rất eo hẹp, vả lại đối tác thường xuyên của bà là những nhàlãnhđạo,nhữngdoanhnghiệp lớn…nhưngsaubuổinói chuyệnvớiĐạiđứcThíchChânTấn ‐ChánhVănphòngBanTrịsựGiáohội Phật giáo Lào Cai bà đã cảm nhận được chiều sâu của Phậtgiáo,bàđãhoàn toàn tin tưởngvàvuivẻchấpnhận lênvớiLàoCai.Bà rất xúcđộngkhi những thính giả “đối tác” củabà là họcsinh các cấp,nhiềuem làngườidân tộc thiểu số cònnghèokhóvới khuônmặt sạmnắng và vương nét lam lũ nhưng vẫn chú ýnghevàthamgiathảoluận.

Việctạomộtniềmtinvữngchãichothếhệtrẻlàmộtyếutốthiếtthựccầnphảithựchiệncàngsớmcàngtốtđểthiếtlậpchohọcómộtniềmtinvữngchắcvềcuộcsống,giátrịđạođứcxãhội,sựhiếu thảo, luậtnhânquả côngbằng củanhữnghànhđộng, niềmtintâmlinhPhậtgiáo.Vìlẽđó,việcquantâmđếnthếhệtrẻlàmộtviệc đáng trân trọng của nhà chùa. Với sự thành lập Câu lạc bộPhậttửtrẻLàoCai,biênsoạnchươngtrìnhtổchứclớpGiáolý,đặcbiệtlàviệctổchứccáckhóatumùahèchothanhthiếuniênPhậttửtạichùaTânBảovào2mùahè2012,2013mỗikhóacótrên200emthamgialàmộtthànhcônglớncủaGiáohội.

Cáckhóahọc lànhữngcơhộirộngmởgiúpcácemgiao lưuhọchỏilẫnnhau,vàhơnhếtlàđượchọchiểunhữngđiềuhayvềđời,trảinghiệmđờisốngtuhànhchốnthiềnmôn,đượchọcgiáo

173

lý,đượcnghegiảngcácbàiphápphùhợpvới lứatuổicủamình,không tin vào những điềumê tín dị đoan…Khi học về đạo hiếu,nhiều trẻ bật khóc rưng rức và thầm nguyện yêu thương, kínhtrọngchamẹvàgắnbóvớigiađìnhhơn.Khóahọcthựcsựlàcầunốiyêuthươnggiữacácemvàgiađình,tạodựngniềmtinvềmộtlốisốnglànhmạnh,bảotồnnhữnggiátrịtinhthầncaođẹpcủadântộcvàsẽđượctiếptụcvàocácmùahèhằngnăm.Ngày10‐6‐2014sẽkhaimạckhóahọcthứbatạichùaTânBảovớihàngtrămemhọcsinhthamgia.

Phật tửPhúcThuận,phụcvụ tại chùađược1nămnay,nói:“CáiduyêncủatôilàđếnvớiPhật,thấynhàchùalànơitudưỡngtinhthần,hướngconngườitađếncáithiện,từđómàcảitạođượctâmtínhcủamình.Trướcđâytôinóngnảylắm,từkhiđichùa,tôithấynhẹnhõmngười,tinhthầnthanhthản,đặcbiệttínhnóngđãđược kiềm chế rất nhiều. Những người tự nguyện đến làm việcchonhàchùađềuvuivẻ,thấyviệcthìlàm,khôngcáugắt,ganhtỵnhau. Phật đã kéomọi người xích lại gần nhau để đoàn kết, sẻchia… Nói chung, mọi người đều làm việc với cái tâm của họ,dườngnhưPhậtđãhòavàođờisốngconngườimìnhrấttựnhiên,nhưlàcáiduyêncủamìnhmàthôi”.Nóixong,ôngxinphépđứngdậychuẩnbịcholễNhiễuĐăngcầuquốctháidânanmàchùasẽtổ chứcngaybuổi tốihômđó.Tôi nán lại thamgia. Sau lễniệmhươngcầunguyện,mỗiphậttửtrêntaycầmmộtbônghoađăng,diễuquanhsânĐềnThượng,miệngkhôngngừngthànhkínhchúniệmcầunguyệnchothếgiớihòabình,nhândânanlạc,giađìnhhạnh phúc. Trong đêm, hàng trăm bông hoa đăng lung linh tỏarạngở nơi thiêng liêng cõi tâm linh củamỗi người dân Lào Cainhư hàng trăm đôimắt từ tâm của Đức Phật đang chiếu xuốngnhângian, layđộng, thức tỉnhgócnàocònu tối trongphầnhồn

174

mỗiconngười.Hòatrongdòngngườiấy,tôicũngthànhkínhchúniệm“NammôĐứcQuánThếÂmBồTát”.

Vâng, trong lúc ngoàiBiểnĐôngđang nổi sóng dữ, cả nướchướngvềHoàngSa,TrườngSavớinhữngviệclàmthiếtthựcgópphầngiữvữngchủquyềnbiểnđảomáu thịt củaTổquốc, thì tạimiềnbiêngiớixaxôinàycủamiềntâybắcTổquốc,trênmảnhđấtthiêng sát biên giới của thành phố, cómột ngôi chùa bên dòngNậmThi trongxanhngàyđêmlặng lẽgieohạt từtâm,gópphầnnhỏ bé chung tay xoa dịumặc cảmđói nghèo cho người nghèo,ngườibấthạnhtrongxãhộinhấtlàởvùngcao,vùngsâu,vùngxađócũnglàhànhđộnggópmộtviênđánhỏxâydựngTrườngSa,HoàngSa…Họđãtâmniệm“PhụcvụchúngsinhlàcúngdàngChưPhật”,thựchiệntốtphươngchâm“Đạopháp‐Dântộc‐Chủnghĩaxãhội”,nguyệntheotinhthầntừbi,hỉxả,vôngã,vịthacủaĐứcPhật.CúimìnhchắptaytrướctượngĐứcPhậtADiĐà,mộtchặngđườngPhật giáonhưhiện ra trướcmắtvà lời truyềngiảngĐạoPhápnhưcháy rừng rực tronghuyếtquản tôi. 2558năm trước,ngay sau khi thành Đạo, Đức Phật Thích Ca Mâu Ni đã chuyểnphápluângiảngĐạocủaNgàiđểtrởthànhmộttrongnhữngđạolớnnhấtvớisốphậttửđôngđảovàcómặttrênkhắpthếgiới.Vớitinh thần từbi,hỉ xả,vôngã,vị tha,ĐứcPhậtkhuyếnkhíchconngườimạnhbướcđi trongcõingườiđầyphức tạp,gópsứcđưatínhthiệnlấndầntínhtham,tínháctrongchínhconngườimìnhvàcảtrongcộngđồngxãhộiđểtạomộtsứcmạnhđoànkếtkhôngdễ laychuyển.Sinhra trênđờikhôngai làhoàn thiện,nhưngaicũng có thể tìmđượcnhững lýdo caođẹpđể sốngởđời.Đó làsống đoàn kết, sẻ chia, sống biết yêu thương con người như lờiĐứcPhậtđãdạy.Vàhơn25thếkỷsau,HồChíMinh‐vịBồTátcủadântộcViệtlạitiếptụcnhắcđến.

NammôADiĐàPhật.

175

ĐOÀN HỮU NAM - CAO VĂN TƯ - PHẠM CÔNG THẾ - TRẦN THỊ MINH - MÃ ANH LÂM

RỪNG SA MU TRÊN ĐẤT RỒNG HOA

(Truyệnký)

Pha Long - Mảnh đất biên cương

ChuyếnhànhtrìnhngượcbiêngiớixãPhaLong,nơitítđầuVòmnhôsôngChảycủamảnhđấtgangthépMưngKhảngMườngKhươngcủanămanhemchúngtôidiễnravàodịpcuốithu.ChiếcxeuoátcủaBộChỉhuyBộđộiBiênphòngtỉnhđónchúngtôitạitrụsởcơquanHộiVănhọc‐Nghệthuật.Cậuláixetrẻmăngnhưvừamớihọcxongcấpbamàđãcótayláilụakhiđiềukhiểnchiếcxe dã chiến trênmột vùng núi rừng lắm cua tay áo, lại vô cùngkhấpkhểnh.ThịtrấnMườngKhươngđãthaydađổithịtrấtnhiềusovới trước.Nhiềungôinhàmớimọc lên thànhnhữngdãyphốnhỏkhiến sắcdiệnxãMườngKhươngvàinăm trướcgiờđãđổithaynhiều,xứngtầmmộtthịtrấnvùngbiên.

Xebắtđầungượcdốc, quanúiHàmRồng rồi chạy theo conđườngđang làmdởthẳnghướngđôngbắc,quamột loạtcácđịadanh mang đầy bản sắc và nhuốm màu huyền thoại như TungChung Phố, Tả Ngài Chồ với những bản làng xinh đẹp ẩnmìnhdướinhữngvòmcâyxanhngắt.Ainấyđềuồlênthíchthú.Kia,núinonnhấpnhôvànhữngthửaruộngbậcthangngờingợisắcvàngtạo nên một bức tranh phong cảnh vùng cao vô cùng diễm lệ,

176

hoangsơvàhùngvĩ.Vàkia,sôngXanh,têngọicủathượngnguồndòngsôngChảynhỏnhưsợichỉ trắng luồn láchgiữathảmxanhtrùngđiệpnúinon.Giữahai váchnúi đádựngđứng, dòng sôngtrongxanhleo lẻochắttừbụngnúiraấykhôngnhữnglànguồncungcấpnướcnuôidưỡngconngườivàmàuxanhcâycốichocảvùng“mỏmnhô”đôngbắchuyệnMườngKhương,dòngnướcấycũngchínhlàcươngvựcthiênđịnhrạchròi,biêngiớithiêngliêngcủaTổquốc.Chúngtôibiếtsuốtnhữngthángmùakhôdòngnướcchảyrìrào,rócráchdịuêmnhưtiếngrucủađạingànbiênviễn,dòngtrongxanhtrởnênquenthuộc,gắnbóântình,ânnghĩa,vàchínhnókhimùamưabãothìlạitrởnêngàoxoáy,gầmréo,hungdữnhưconquáivật, tànphá,sạt lở,cuốnphăngtấtcảnhữnggìkhinóđiqua,bởidòngchảynhỏbéấyphảichịutrậnhứngtoànbộnướctừtrậptrùngnúinonphíabắcđổvào.

XeđãchạmPhaLong,vùngđấttrùphúánngữconđườngtừmiềntâybắcxaxôi,quaPhongThổ,SaPanốivớiLàoCai,đitiếplênMườngKhương,quaPhaLongrồivượtsôngLaHờsangSiMaCainốisangHàGiang.Nơiđây làđiểmdừngcủaconđườngdọctheobiêngiới, có cửakhẩuLồCốChinbên tamởsangLaoKhabênTrungQuốc.Tuylàcửakhẩuphụnhưngcóvịtríquanyếucảkhibiếnđộngvàcảtrongcuộcsốngyênảthờibình.Từlâu,PhaLong,vùngđấtđã chứngkiếnbaocảnh tao loạn,khi các thế lựchào trưởng, thổ ty cát cứ tác oai tác quái, nơi nương náu củanhữngkẻlụclâmthảokhấulúcdạtbênnàylúcnébênkia.ThuởthựcdânPháp xâmchiếmnước ta chúngđưaquân lênđồn trú,câukếtdungdưỡngvớibọnthổtygâybaotaihọa.Mỗilầnquantrêncưỡingựamang línhđi tuần, lạinhũngnhiễuquấyphácònhơn thú dữ. Cái nămphỉ ChâuQuáng Lồ nổi loạn thật là khủngkhiếp kinh hoàng. Bộ đội Cụ Hồ dẹp được phỉ Châu Quáng Lồnhưngmầmđộccònsótlạitiếptụcchồilên,phảitẩytrừmãisau

177

mớitiệtnọc.Cáinămbảychínchưaxa,gióđộc,mâyđentừbênkia biên giới ùn ùn sang gâyhọa, rồi rập rìnhdềndứmấynămtrời.Bởithếchonên,ướcmơcuộcsốngthanhbìnhluônlàkhaokhátướcvọngtrongtâmnguyệnmỗingườidânnơiđây.Ẩnkhuấtphía sau cái vỏhoangđường củahuyền thoại về vùngđấtRồngHoalàhoàibãoancưlạcnghiệp...

Truyền thuyết, phong thủy, địa danh

Nghiêncứunhânhọcchothấy,vềbảnchất thìkhôngcóđấtdữ,nhưngconngườisốngtrênvùngđấtđónhưthếnào,hàihòahayácđộc,điềuđólàmảnhhưởngtíchcựchaytiêucựcchovùngđấtmàthôi.Còntheocáckếtquảnghiêncứuđịachất, thựcchấtvùngPhaLong ‐ TảNgàiChồ làmột trongnhững cụmđỉnh củavòm nhô sông Chảy. Vòm nhô kết cấu từ địa hình Kast đá vôi,nhiều hang động và sông ngầm. Vòm nhô này trải từ MườngKhương lênPhaLong,TảGiaKhâu,CaoSơnvàvòngsangSiMaCai,BắcHà.ThiênbútkýMùaxuân trênvòmnhô sôngChảy củanhàđịachất,nhàbáo,nhàvăn, liệtsĩBùiNguyênKhiết(hysinhngày17tháng2năm1979trongcuộcchiếnđấubảovệbiêngiớitạichốttiềntiêuTảNgàiChồ)đãphácthảotoàncảnhvềkhuvựccấutạođịachấtcổnhấtBắcBộnày.Trongthiênbútký,cóhìnhảnhhoađàomùaxuân;cónétvănhóađặcsắccủacácdântộcanhemđoànkếtchungsống,laođộngsảnxuấtvàbảovệTổquốc;đặcbiệtcónhữngkiếnthứcsâu,rộngvềđịamạo,địahình,địachất.Tácgiảcũngđưaranhữngdựbáovàđãtrởthànhhiệnthực,cógiá trị lâu dài. Còn theo phương pháp dư địa chí, vùng đất nàyphátlộnhữnghuyềnthoại,truyềnthuyếtgắnvớiđịadanh.Trongđócócảnhữngmẩuchuyệnthúvị.Chắpghéplại,tasẽcócáinhìntổng thể, có chiều sâu, để nghiên cứu, đề xuất những giải pháppháttriểnkinhtế,vănhóa,xãhội.

178

Sừ Mã Tủng - Nơi giam giữ ngựa thần

CũngnhưmộtsốđịadanhdọctuyếnbiêngiớisửdụngtiếngQuanHỏa,thứngônngữđặctrưng,hayđượcdùngchungcủacưdân biên giới, Sừ Mã Tủng dịch ra nghĩa là Suối con ngựađầunguồn. Truyện kể rằng, trước đây, có một con ngựa thần màutrắngởtronghangđáđầunguồnsuốinày.Banngàythìnóởtronghang,cònbanđêmkhôngthấynóđâucả.Giàbảncắtcửtraitrángtheochânngựathìbiếtrằngvàokỳlúatrổđòng,banđêmkhôngbiếtngựachạyhaybayra tậncánhđồngMãTuyểnănvụng lúa.Giàbảnmongmuốnngựathầnphùhộchodânbảnănnênlàmra,cuộc sống bình yên,mùa vụ tốt tươi nên bày cỗ cúng cho ngựathần, thỉnhThổThầnThổđịacùngcácvị thần linhcaiquảngió,mây, sấmchớpvềhưởng.Nhưngđã cúng rồimàngựa thầnvẫntrốnđiănvụnglúangoàiMãTuyển,khitrởvềcònmangtheodấuvết bị đánh sưng cả chân. Già bản bàn cùng dân bản rằng, dẫungựalàngựathầnthậtnhưngchúngtađãcúngtếrồivậymàngựavẫn đi ăn vụng chỗ khác, vì thế nên cầu khẩn trời đất và các vịthầnlinhchongựađivềtrờihoặcđivùnghoangsơđểtránhđiềutiếngchovùngnày.Ứngnghiệmlờicầukhẩn,saukhinhữngnénhươngvừatàn,hangSừMãTủngtừtừsụtxuống,tạothànhmộtcáihốsâu.Ngựatrắnghiểnlinh,rồihóathànhbứctượngđátrắng,cũngbị tụt xuốngđáyhố.Nướcdâng tràongậphố, từ trênnhìnxuống,chỉthấylờmờtượngngựatrongmànnước.Đếnnay,khảosátlònghangSừMãTủng,tượngngựavẫnlờmờvàvẫncònđóhốsâuvàcâuchuyệnvềngựathầnrìrầmtrongmỗibếp.

Tả Ngài Chồ - Khối đá thương dân

TảNgàiChồ,dịchratiếngViệtcónghĩalà“Khốiđálớn”.Khốiđánàynguyênlàmộtđỉnhnúiđákhổnglồ,chênhvênh,hiểmtrở,

179

vắtvẻo trênđỉnhquảnúiđấtcaonhấtvùng.Xungquanhnúibàconlàmnươnglúa,gieongô,trồngbí.Mùamàngquanhnămxanhtốtnhưngnỗisợhãiluônámảnhngườitrẻngườigià,bởikhốiđákiacóthểrơi,lănbấtkỳlúcnào.Khốiđáđómàlănthìsẽgâythảmhọachonươngvườnvàcảbản làngdướichânnúi.Vậynêndânbảnlạilậpcỗđểcúngtrờiđất,ThổThần,cầumongđượcbìnhanlâu dài. Sau lễ cúng đúng 7 ngày, tảng đá khổng lồ từ từ dịchchuyển, lăn xuốngmột thung lũng gần đó, tránh không lăn vàobảnnàomàchỉ làmhỏngmộtvệtnươngngô.Từđó,dânbảnlạicàngthêmtinvàosựlinhứngcủalễcầucúngtruyềnthống.Mỗicáitết,trongniềmvuiđónxuân,bàconlạilậpcỗcúngcácvịthầnngay tại bãi cỏ dưới chân núi, cúng xong là liên hoan tại chỗ.Trongbữaliênhoan,nhữngngườichủgiađìnhquâyquầnlại,họpbànvềcácquyướcgiữrừngthiêng,quyướclàmnươngsaochokhônglàmảnhhưởngnhiềuđếnsinhthái.Cáctraithanhnữtúthìthổisáo,đànmôi,khoetài,khoesắc,hẹnhò,rủnhauđichơinúi,từđóhìnhthànhhội“Sảisán”,nghĩalà“Đạpnúi”.

Pha Long - Vùng đất rồng thiêng

PhaLong, nơinhà văn, nhàbáo, liệt sĩBùiNguyênKhiết đãanhdũngnằmtrênchốtômchặtkhẩutiểuliênchiếnđấuđếnviênđạncuốicùngtrướckhihysinhtrongcuộcchiếnbảovệTổquốc.Chínhtrênmảnhđấtthượngnguồnnày,ôngđãviếtlêntácphẩmbútkýnổitiếngMùaxuântrênvòmnhôsôngChảycònlắngđọngmãiđếnnay.PhaLongkhởinguồncócáitêntruyềnkhẩulàHóaLồng,đếnkhighithànhvăntựquốcngữthànhPhaLong.KhuPhaLong, xã Pha Long trở thành cái tên quen thuộc nghe giản dịnhưnggắnvớibao sựkiện lịch sửvànhiều truyền thuyết lykỳ,đặcbiệt làtruyềnthuyếtgắnvớikhốiđáhìnhRồngHoa.Truyềnthuyếtkểrằng:Từngàyxửangàyxưa,vùngđấtnàyrấttrùphú,

180

dân cưquâyquầnđông đúc.Những rừng cây bạt ngàn tươi tốt,hoarựcrỡđuanhaunởtheomùa.Cácloàichimtụvềlàmtổ,baylượn,nhảynhót,khoenhữngbộlôngđẹpđẽvàcấttiếnghótđốiđápnhau, rộn rã tưng bừng. Các làngngườiMông, ngườiNùng,ngườiThuLao,PaDí...quâyquầnđôngvui.Lúangô tốtbờibời,lanhlênxanhrườirượi.Contraigiỏivỡruộngcàynương,tàicưỡingựa,thổisáo,múakhèn.Congáikhéotướclanh,kéosợi,dệtvải,may thêu và có tiếngđànmôi quyến rũ.Mùa xuân tới, khi côngviệcmùa trướcđãxong, ruộngnươngnghỉngơi cho lại sức chờvàovụmới,mọingười tụhọpcùngnhaumởhội.Cả thung lũngrộnrãtưngbừng.Cácchàngtraiphôbàysứcvóc,thithốtàinăngtrongnhữngcuộcthiđánhquay,múakhènsôiđộng.Cáccôgáibávainhauđứngxem,ý tứ liếcnhìnnhữnganhchàngdũngmãnh,tàibarồinhậpcuộcnhữngcuộcthiuyểnchuyểnnhịpnhàngnhưđánhén,đuquay.Aiđếncuộcthicũnghăngháihếtmình.Nhữngcánh tay rắn chắc, nhữngđôi chânmiết vằm trênnềnđất cứng,gồng tấm lưng vạmvỡ trong cuộc thi đẩy gậy.Những con quaynặngtrịchtừtrêntrờigiángxuống,đấuchọichanchát,quyếtliệt,nátnhừbãicỏ.Nhữngchàngtraigòrạpmìnhtrênlưngngựa,vóngựaphămphămchuyểnrungtriềnnúi.Nhữngbếpthắngcốrừngrựclửahồng.Rượungôtừngbát,từngbátsóngsánh,gươngmặt,ánhmắtvàcâuchuyệnphừngphừnghơimen.

HộivuikéosangđêmĐêmấytrăngrấtsáng.Cácchàngtraitrổtàimúakhènvàmúa

gậy tiền trước ánh mắt các cô gái trẻ ý tứ mà không giấu nổingưỡng vọng và thán phục. Tiếng gầu plềnh đối đáp thâu đêm.Tiếngsáovéovon,lênbổngxuốngtrầm.Tiếngđànmôithủthỉbồihồiđáp lại.Núirừngmiênmantrongđêmsaymentình.Hộivui

181

lay động đếnNhà Trời. Nhà Trời vénmây nhìn xuống dõi xem.RồngHoatừtrênNhàTrờikhôngnénkìmđượclòngmìnhđãuốnlượnlướtquađámmây,bayxuống.RồngHoacùngvuichơimúalượn trong tiếng sáo tiếng đànmôi và tiếng hát củamọi người.Cuộc vui đang trongđộnồng say thì trời sáng,RồngHoakhôngthểvềNhàTrời,đànhphảiởlạihóathànhkhốiđáhìnhconrồng.CáitênHóaLồng,RồngHoabiểuhiệntrênthựcđịalàdảinúivenbiêngiớiuốnlượn,đẹphơntranhvẽ.Đẹphơntranhvẽbởicólẽkhông họa sĩ tài năng nào phản ánh hết được vẻ đẹp của thiênnhiênnơiđây,đólàchưanóiđếnnhữngconngười,nhữnggươngmặtđườngnéthàihòa,congáithìtrôngaicũngnhưhoahậu,đànôngthìaicũngnghịlực,cantrường...TrênvùngRồngHoaấy,thấpthoángnhữngbóngváyáogammàuxanh,cùngtôngmàuvớicỏcâyhoalá,điểmxuyếtchútgammàunóngtrangtrítrêngấuváy,cổtay,lưngáo...VàmàuhoađàomùaxuântrongángvănchươngcủaBùiNguyênKhiếtnămxưavẫncònmãitrênsườnnúi,vẫncònmãi trongvườnhoacủaĐồnBiênphòngPhaLong.Đó lànhữngbiểuhiệnbênngoài,thựcmụcsởthị.Cònsâuxavềphongthủy,córấtnhiềuhộitụởđấtnày.

Đãnhiềuvănnhân,nghệsĩcảmnhậnvềPhaLong,cảmtácvớiPhaLong,laođộngsángtạovềnhữnghìnhtượngcánbộ,chiếnsĩ,nhândânvùngđấtPhaLong,nhưngvẫncòntiếptụcnhữngcảmnhận,cảmtác,hìnhtượngvềvùngnàyrấtlâudài.Đócũnglàquyluậtsángtạovănhọcnghệthuậtvàdòngchảy lịchsử, làsựtiếpnốicủacácthếhệ,khiđếnvớixứRồngHoa.Phảichăng,đócũnglàsựtrườngtồncủasựnghiệpbảovệtoànvẹnlãnhthổ,biểuhiệnrõnhấtnơibiêncươngTổquốc.Phảichăngchạmvàođấtnàytachạmvàotruyềnthuyết,chạmvàobiểutượnggìngiữchủquyền.ChủquyềnđóđượcnhắcnhởngaytrướccổngĐồn235,làvănbia

182

chủquyềnđượckhaidựngcáchđâychưa lâu.Chuyệndựngvănbialinhthiêngnàylàcảmộtsựxemxéttỉmỉvềphongthủy,lịchsử,mỹquan... Cácpháp sư, nhà chiêm tinh, tuhành, người hiểubiếtvềphongthủyđềukhẳngđịnh:KhuphốchợPhaLongvàĐồnBiên phòng, khoanh lại theo hình ê‐líp thì giống nhưmắt chimphượng,ngườixưagọilàđiểmnhãn,vàchínhđiểmlàbứcvănbiachủquyềnbiêngiớiquốcgiachếchtrướccổngĐồnBiênphòng,làconngươicủađiểmnhãnnày.Bốncâughitrênvănbia,hànhvăntheo lốiHán ‐Nômcàng chứng tỏđây là bia trấn trạch:Nguyênthầnbổnmệnhgiữnúisông/Namsơnbốncõitựasáchtrời/Thiênthiênnhậtnguyệt linh linhứng/TuyệttuyệtLongPhụngbảoquốcan/BìnhnhấtHàViệtNamquốcthổ.

Hômđặtvănbia,ôngNguyễnThiệnNhân(lúcđóđanglàPhóThủtướngChínhphủ)cùngcáclãnhđạotỉnh,huyện,xãthamdự.Cùngđi vớiđoànđặtvănbia cóđếngầnhai chục thầypháp sư,tăng ni, phật tử. Ông Vàng Seo Giảo nhà gần đấy kể: “Thiêng,thiênglắm!Thầycúngbảo:Cácthầnđãứngmệnh.Cúngxonglàsẽmưato,mọingườilomũáođilàvừa.Quảthậttrờiđangnắngthếmàthầyvừalễxong,đứngvẩymấyquenhang.Gióđâukéođến,mây đen vần vũ rồimưa như trút nước. Thầy lại nói: Khi dựngxongvănbiatrờisẽlạimưalớn!Vẫnnhưlờithầy,quảkhôngsai.Ailấyđềurămrắpváitrờiđất.Phảirõrànglàthiêngchứ!”.Đemchuyện này hỏi cán bộ Đồn Biên phòng, các anh cũng khẳngđịnh:“Đúng đấy, có thể là một sự trùng hợp nào đấy!”... Thầmnghĩ:Từxaxưa,conngườiđãamtườngvềđịalý,phongthủy,đãbiếtdụngphongthủylinhthiêng,lấyphongthủygiúpíchchohiệntại,maisau,sựtrùnghợpởđâyvừanói lênsựtrúng,đúng,vừanóilênsựthuậntrời,thuậnđấttheolẽtựnhiên,thiênđịnh,khôngphảingẫunhiênmàvậnchuyểncáicuốnthưvănbianặngcảmấy

183

chụcngàncântừHàNộiđếnvùngđấtnàydựngmộtcáchdễdàngđến thế! Biên giới phía bắc thì nhiều chỗ thuận lợi, giáp đườngbiênhơnnhiều?Phảicólýgìchứ!...

Đài tưởng niệm các Anh hùng liệt sĩ đã hy sinh cuộc sốngcủamìnhđểbảovệbiêncươngđốidiệnvớivănbia.Nhìnbiađákhắc tênnhữngAnhhùng liệt sĩ ngã xuống cáchđây chưa lâu,lòngtatràodânglòngbiếtơnvàsựxótthương.Cácanhđãngãxuống giữa lúc tuổi thanh xuânmười chín đôimươi tràn đầysinhlựcđểbảovệtừngtấcđấtthiêngliêngcủaTổquốc,máucácanhđãthấmđỏđấtbiênthùyvàmãimãihunđúclòngyêunướccủacácthếhệtiếpnối.

ĐồnBiênphònghailầnđượcphongdanhhiệuAnhhùnghiệndiệngiữahai trườngthànhsừngsữngấy.MộttrườngthànhbaohàmcảlịchsửmấynghìnnămcủadântộcViệtNam;mộttrườngthành là chứng tíchcủacôngcuộcbảovệbiêncương trong thờiđạiHồChíMinhđầyvẻvang,tựhào.

ĐồnBiênphòngPhaLongđảmtráchcảmộtvùngđầyắpsửthi, truyền thuyết, thấmđẫmbaovấtvảhy sinh; vùngđất cókẻnổi tiếng gianmanh và những người dân đôn hậu... nhưng cuốicùng, cách mạng đã chiến thắng. Người dân theo cách mạng làtheoquyluậtcủanhânloạivềsựtiếnbộ.

TrênđườngvềPhaLong,vượtquadốcChínQuai,đếnđịaphậnTảNgàiChồ,cònnghecâuchuyệnvềsựhysinhanhdũngcủanhàbáo,nhàvăn,liệtsĩBùiNguyênKhiếttrênchốttiềntiêu;cònnghechuyệnkểvàthànhtâmbáivọnghươnghồncủaliệtsĩNguyễnAnhTuấn,nguyênbộđộichiviệnchochiếntrườngCampuchia,thamgia19 trận đánh ác liệt giúp bạn vì tình nghĩa cao cả mà không bịthươngnặng,nhưngđãngãxuốngởtrậnđánhđầutiênbảovệbiêngiớinăm1979,trênchốtTảNgàiChồ,cùngliệtsĩBùiNguyênKhiết,

184

vànhiều liệtsĩkhácđã,đangvàsẽđượctiếptụcvinhdanh.Chắcchắnrằng,naymai, cấpủy, chínhquyềnsở tại sẽđềxuất lêncấptrên,hoặccấptrênsẽchủđộngxâydựngkhutưởngniệmhoặcbiatưởngniệmcácanhhùngliệtsĩnơichốttiềntiêunày.

Thêm một đoạn nữa, tới cửa ngõ Pha Long, xin hãy dừngchân,nghiêngmìnhtrướctấmbiatưởngniệmhơnbốnmươicánbộ,chiếnsĩđãhysinhtrênđườnghànhquân,nhữngngườimangnhiệt huyết cách mạng đến với vùng đất Pha Long nơi thượngnguồnkhixưacònutối...

Thànhkính thắpnénhương,cúimình trướcanh linhcủacácAnhhùngliệtsĩ,tựthấymìnhcònphảinỗlựcnhiềuhơn,đónggópnhiều hơn cho sự nghiệp xây dựng và bảo vệ Tổ quốc, cho xứngđángvớihysinhcủaôngcha,chosựtrườngtồncủađấtnướcViệtNam,dântộcViệtNam.

Vàmỗimùaxuân,hoađàovẫnthắmsắctrênsuốtdảibiênthùy.

Pha Long - Một thời đất dữ

VùngPhaLong‐TảNgàiChồthờikỳtrướcCáchmạnglàvùngđấtdữ.Cáidữdằncủarừngthiêngnướcđộc,củaconngườiumêdườngnhưtụlạitrongmộtkẻcuồngtíncócáitênChâuQuángLồ.Hơn bảy mươi năm trôi qua, song những chuyện tàn bạo khéttiếngcủatêntrùmphỉvẫnrìrầmtrongmỗibếp,bóngdánghắnvẫnámảnhtâmtríngườigià,ngườitrẻmiềnsơncước.Xindựnglại cuộc đời kẻ không đội trời chung với những người dân PhaLong,ngườidânLaoCaivàrộngralàvớicáchmạngnhưsau:

Lời nguyền rủa linh nghiệm

Trước giai đoạn giải phóng Lào Cai, nổi lênmột thanh niênngườiMông ở bản Tả Ngài Chồ, họ Châu, tên Quáng Lồ. Thanh

185

niên này nổi danh vì sức khỏe hơn người, lại vô cùng nghịchngợm, hung hăng, hay bày trò chơi ác. Với bè bạn trong bản,QuángLồhaynghĩranhữngtròlừalàmbạnđau,vàlấyđólàmtròcười.ĐãcólầnLồbuộcđôidâychãolêncâyởcheoleogầnváchđá,hìhụigắnthanhngangbêndưới,làmthànhcáiđu.Làmxong,Lồkínđáokhíadâybằngvếtcắtngọt,gầnđứt,sauđóLồmờibạnchơiđu.Bạnthíchchílênđu,đumạnhmộtphátlàbayluônxuốngvực.Bạnđau,mặtmũisứtsát,cókhicòngãytaygãychân.Bòlênđược,chửiLồ,Lồchỉcườihềhề:“Aibảomàythíchănsẵn?”.Hằngngày,mặcdùsứcdàivairộng,nhưngLồkhôngchịulàmlụnggìcả,chỉmải chơi vànghĩ ra các tròđể trêu chọcmọingười.ÔngnộicủaLồchỉcườibuồn,chépmiệng:“Thằngnàycótướngthủlĩnh,nhưngchỉlàmgiặcchứkhôngthểlàmvua”.

Thực dân Pháp tiến quân vào xâm lược Mường Khương,chúngkéolênvùngTảNgàiChồvàPhaLong.Nhậnthấyđâylàđịathế chiến lược, trấn giữ khuvựcbiên giớiMườngKhương (ViệtNam)vớiMãQuan(TrungQuốc)nên thựcdânPhápquyếtđịnhtriển khai đồn binh và chế độ cai trị thổ ty ở đây. Chúng tuyểnquân,bắtlính,hầuhếtcácthanhniêntrongcácbảnđềukhôngưagìbọnmắtxanhmũi lõnày,nhưngđềubịmũisúng“poọchoọc”(súng trường) của chúng thúc vào lưng, lôi từ nương xuống, từsuốilên,dồnrabãiđấtvẫntổchứclễ“Sảisán”đầunăm,đểđiểmquân,biếntraibảnthànhlínhkhốxanhkhốđỏ.Tệhơnthìbịbắtlàmdânbinh,chuyênkhuânvác lươngthực, thựcphẩmvàsúngđạn, phục vụ cho xây base (căn cứ) của chúng tại vòmnhô đầunguồn sông Xanh. Trong đám tráng đinh bản địamới bị bắt ấy,ChâuQuángLồđượcchúnglựachọnđểđàotạothànhchỉhuycủađámlínhkhố,bởichúngnhậnrasựlanhlợi,giảohoạtcủaLồ.Đócũnglàviệcthựchiệnýđồthổtyhóa,dùngngườiđịaphươnglàmtaysai,giúpthựcdândễbềcaitrịđịaphươnghơn.

186

Saukhi đào tạo cấp tốc choChâuQuángLồđượcvài tháng,tênđồntrưởngđồnPhaLong‐TảNgàiChồgọilên:“Tôithấyanhlàngườicónănglực,nênđãchoanhhọccáchchỉhuy,anhđãtựtin để làm chỉ huy chưa?”. Lồ nghênh ngang đáp: “Cho làm thìlàm”.BảnchấtcủaLồbiểuhiệnrấtrõquatháiđộnày.Lồkhôngsợaihết,đếnconlợnlòi,conhổdữtrongrừngsâucònphảisợLồ,Lồchỉedèmộtđiều,đólàbọnPháng‐Ký(France‐Pháp)cókhẩu“poọchoọc”uylựclắm,uylựchơncảhỏamaimuatrộmbênTàu.Hỏamai thì bắn bùmmột phát, khói um, sau làn khói thì súngvăngmộtnơi,ngườivăngmộtnẻo,bởinógiậtkinhkhủng,nhưngđóchưaphải lànhượcđiểm lớnnhất.Nhượcđiểm lớnnhất củanó,làphảinhồithuốcrấtlâu,rồimớibắnđượcmộtphát.Nhượcđiểmnữalàthiếuchínhxác.Bắnconlợnrừngcókhilạitrúngconchồnhôiởtrongbụicâygầnđó.Rồinếusăngàrừng,thìbắnmộtphát,congànátbétrakhôngănđược.

LồđãxemtiểuđộilínhPháng‐Kýtậpbắn.Súng“poọchoọc”củachúngcóhộptiếpđạn5viên,bắnxongmộtphát,kéoquylát,cát‐tútviêncũbậtra,viênmớitựlắpvàoổđạn,làbắnpháttiếptheođượcngay.Khôngnhữngrấtnhanh, lại cònchínhxác.Tấmbiachỉbằngvungnồinhỡcáchcảtrămbướcchânmàchúngbắnchínhxácvàohồngtâm.RiêngvụsúngốngnàythìLồthấychúngquảlàcaotay.

Khôngchỉcósúngtrường,tụichỉhuycòncósúnglục,đeobênhông trôngrấtoai.Từquanbachỉhuyđồnchođến tay tiểuđộitrưởng,đềukềnhkệnhbênhôngkhẩusúnglụcnhưthế.Vậynênkhi tay chỉ huy bảo Lồ rằng mày có thích súng của chúng taokhông,Lồsángmắtlênngay.TênquanbađồntrưởngnhậnrõđôimắtbỗngsánglêncủaLồ,nhưngravẻkhôngquantâm,phẩytay:

187

‐Thằngnàychưalàmchỉhuyđược!

Lồvộivànglạigần,lưnghơikhumkhum,đôitayhơichắpchắp:

‐Thưa,tôilàmđượcmà!

Tênquanbacườithầm,nhưngvẫntỏramặtnghiêm:

‐Màythửnóixem,làmchỉhuythìphảilàmviệcgì?

Lồnhanhnhảuđápmộtmạch(thựcranhữngđiềunàyLồđãthuộctrongmấyngàyđượchuấnluyện):

‐ Thưa, là quản lý tiểu đội dân binh. Kiểm tra quân số banngày,banđêm.Nghelệnhcấptrênđituần,nghelệnhcấptrênđithu thuế, nghe lệnh cấp trên đi khuân gạo,muối, nghe lệnh cấptrênđibắtngườinàochốnglạiquânđộiviễnchinh,nghelệnhcấptrênbắnbỏngườinàotấncôngvàođồn.

Lúcnày tênquanbamớicườihahả,vỗvaiLồ, vẻ thânmậtkiểulịchsự:

‐Được,được.Méc‐xi‐bố‐cu!(TiếngPháp‐cảmơnrấtnhiều).RồiquaysangnóimộttràngtiếngPhápvớitaycầnvụngườiPhápbêncạnh,ýlàthanhniênvùngcaoaicũngđượcnhưthằngLồnàythìtốt.

Trongbuổihọpgiaobansánghômsau,tênđồntrưởnghỏiýkiếncủađámthammưuxemđãnênphátsúngốngchotiểuđộicủaChâuQuángLồchưa,đámthammưuđồngthanh:“Sếpyêntâmđi,chúng sẽ theo tanhưdân theo chúađất ấy”.Rồi chúng cùngbànphươngándựphòng,đảmbảoanninh,nhưnếutiểuđộicủathằngLồmàmưuphản,vácsúngtấncônglạiđồnbinhPháp,thìphươngánAlàgì,phươngánBlàgì...đểkhắcchếlũnôngdânkhốbệnnày.

Lồđượcgọilên,triệutậpcảtiểuđộidânbinhcủaTảNgàiChồlênđồnchoquanbagặpmặt,giaosúngvàgiaonhiệmvụ.QuâncủaLồcó11người,đượcgiao11khẩu“poọchoọc”.RiêngLồvinh

188

dựđượcquanbatraocho1khẩusúnglục,códâyda,baoda.Saukhitraosúng,nghiêmtrangđứngthànhđộihình,tiểuđộicủaLồbịtênquanbabắtchàocờbavạchcủađấtmẹPháp,bắtLồvàtiểuđộithềtrungthànhvớiquânđộiviễnchinh.“Thềthìthề,cònlàmhaykhôngthìlàdomìnhchứ”‐LồlẩmbẩmtronglúcchàocờlàmchoquânthammưucủađồntrưởngPháptưởngLồmuốnnhẩmtheobàiquốccatiếngPháp.VậynênchúngcàngtintưởngLồ.

Saukhiđượcphong làmchỉhuyđứngđầuđộiquântoànbèbạntronglàngrồi,Lồcàngnghịchngợmvàhunghăng.Vớingườitronglàng,toànlàhọhàngkhônggầnthìxa,Lồkhôngđếnnỗicạntàuráománg,nhưngvớingườilàngkhác,hoặcdânbuônqualạiđườngmòn,Lồtrắngtrợnđòi thuthuế, trấn lộtcôngkhai.KhẩusúnglụcthườngđượcLồrútra,vevẩy.Đếnlúcnày,ôngnộicủaLồthấychướngtaigaimắtmớibảoLồ:

‐Màyđừngácthế,sốngácthìphảitrảgiáácđấy!Lồquặclại:‐Tôiáckệtôi,việcgìđếnông?ÔngnộiLồsôimáu,tómcổLồ,nhưngsứcyếunêntuộttay:‐Màykhôngnghelờiôngcha,màyphảnlạidânbản,ứchiếp

ngườikhác,tao…khôngcóđứacháuruộtnhưmày!Lồcũngđiêntiết:‐Cóhaykhôngcũngmặckệôngnhá,ôngtómcổtôithếnày

màđượcà?Tôilàchỉhuyđấynhá!Nóirồi,vìtứcquá,nênLồrútsúng,gívàomặtôngnội.Cảtiểuđộixúmvàocan:

‐Em lạysếp, sếpơi, làmgì thì làm,đừngbắnôngcụ.Tội tolắmđấy!

Lồbuông súng, ngồi phệt xuống sân,mặt vẫnđỏ gay vì tức.

189

ÔngnộicủaLồđilùidầnvàocửanhà,chỉtayvàomặtLồ,dồnsức,nóirànhrọttừngchữ:

‐Mày,hômnaymàygísúngvàomặttao,vàomắttao.Màyácthếnàyrồimàysẽbịmùmắt.

Lờiônglàlờithần,ngàyhômsau,Lồđangđeosúngđinghênhngangxemcóthấynhómbuônnàođiquakhôngthìnhìnthấyconchimcugáyhoamơbéoúđậutrêntảngđá,Lồrútsúngra,ngắmvàbópcò.Đoàngmộtphát,khôngthấyconchimđâu,đầuđạnđậpvàotảngđá,bậtlại,tươngthẳngvàomắtphảicủaLồ.Lồômmặt,rúlênđauđớn.Máumeđầmđìa.Máuchảyròngròngquakẽtay.Đámquân củaLồ vội khiêng lênđồnđể y tá băngbó, y tá buộcphảikhoétđiconmắtphải,tránhnhiễmtrùng,cứutínhmạngLồ.

Viên ngọc thêu dệt

Từ sau khi bị mù một bên mắt, Châu Quáng Lồ càng hunghăng,độcáchơn,nhữngngườiđiqua lạikhuvựcPhaLong‐TảNgài Chồ bị Lồ truy xét đều ăn đòn, không nặng thì nhẹ, khôngsưngmặtthìcũngbầmlưng.MấynhómbuôngạomuốitừbênkiabiêngiớisangvừasợvừacămLồ.

Rấtgianmanh,nênLồthừabiếtkhốikẻmuốntiêudiệtmình.Trênđịahìnhnúihoangđồivắngnày,dảiđấtnhấpnhô,váchcaovực thẳmnày,chắcchắn luôncónhữnghọnghỏamai,hoặchọng“poọchoọc”nàođórìnhrậpLồ.VậynênLồtựvệbằngcáchtựchọnchomìnhmộtconngựatíathuộchạngtocaonhất,khỏenhấttrongvùng,vàđiđâucũngcólínhđitrướctiềntrạm,línhđisaubọchậu.TiểuđộicủaLồcònmangtheocòi,tùvà,thổiinhomlênđểvừalàmký‐tín‐ámhiệu,vừakhíchlệtinhthầnlẫnnhau.Khôngchỉcóvậy,Lồcònhuyễnhoặcmìnhlênđểchodânchúngsợhãimàkiềngmặt.

190

ĐólàlúcquânPhápbậnrộnhànhquânđànápdọctuyếnbiêngiớiViệt‐Trung.Phíađôngbắc,mạnTânTrào,TuyênQuang,ViệtMinhthành lập Đội Việt Nam Tuyên truyền giải phóng quân, chuẩn bịtrậnNàNgần,PhayKhắt.QuânPháptiếnglàcaongạo,coithườngthuộcđịaramặtnhưngvẫnphảidànquânrađểhònggiữnhữngvùngđãchiếmđược.Vàcólẽ,dothiếuquân,nênchúngđiềuluônquanbinhĐồnPhápPhaLongđisangđôngbắc.TênquanbagiaonhiệmvụchoChâuQuángLồgiữđồn,thaymặtmẫuquốccaitrịbốnxãtrongkhuvực.HắnbảoLồphảigiữchochếđộcaitrịhỗnhợpgiữaAnNamvớimẫuquốc,mấtquyềnkiểmsoátvàotayViệtMinhthìLồnêntựsátđi,đừngsốnglàmgìchonhụcnhã.MấtPhaLonglàmấttửhuyệttrênrẻocaobiêngiớinày.HắncũnghứasẽchomáybaythảdùtiếptếchoLồ.LồlờmờcảmthấyngườiPháprútkhỏivòmnhôsôngChảy,nhưnghắnkhôngsợ,hắncócáchcủahắn.Saukhinói “Ô ‐ rơ ‐voa”chàoquanPhápvàđội línhcùngđámtùytùngxong,Lồthởphào,saimổ3conlợntođểănmừngquyềncaitrị,quyềnchỉhuyđãthựcsựnằmtrongtaymìnhrồi,khôngcònphảikhumngườixoataytrướcbọnmũilõ.

Bữa tiệcấyLồchomờicácvịcao tuổiở tấtcảcác thônbảnđếnuốngrượu.AisứcyếuthìLồcholínhmangngựađếnđón.Lồthămhỏitừngngười,chàođónrấtnồnghậu,mặckệtháiđộcủanhữngngườiđếnđồnrasao.Rượuvào,Lồđứngdậynói:

‐ Thưa các zở ‐mủ (thầy), chẳng ai thích thằng Pháng ‐ Kýcưỡi đầu cưỡi cổ dân xứ Pha Long chúng ta. Tôi làm tôi tớ chochúng nó cũng chỉ là nhịn nhục để đi đến ngày này. Sức mìnhkhôngđánhđượcchúng,nhưngbâygiờbọnPháng‐Kýđirồi,giaoquyềnlạichotôi.Tôimongcáczở‐mủủnghộ,để…

Bêndưới,cácmâmrượurộtiếngxìxào.Lồquắcmắt:

191

‐TôiđốôngnàochịunhịnnhụcnhưtôiđểthằngPháng‐Kýnótintưởnggiaosúngvớigiaoquyềnđấy?

Mộtzở‐mủhọGiàngđốplại:

‐Bọn taosốngđến tuổinàyrồi, cũngsắp theocongàmađitìm hoa thơm cỏ lạ rồi, bọn tao không sợ mày đâu. Mày theoPháng‐Kýđượcmấynăm,đánhngườivôcớ,cướpthóccướpngô,cướpmuốicướprượu,cướpcảcongáingườita,độcácvôcùng.

Mộtzở‐mủhọMùanóitiếp:

‐Đúngđấy,màyáclắmthằngtrẻtuổihọChâukia!GiờquanPháng‐Kýđimẹnórồi,màymàkhôngchuộctộithìbàconmuốnủnghộmàycũngkhóđấynhá!

Lồđổingaytháiđộ,gãiđầu,cườitrừ:

‐Thôiconxincácông,cácbố!Từgiờconsẽkhônglàmácnữa.TrướckhônglàmácthìthằngPháng‐Kýkhônggiaoquyền,vìbọnchúng thằngnàocũng thíchđiềuác.Mờicácông, cácbốcứuốngrượuđi.Tínữarượungấm,consẽmờicácbốhútthuốcphiện.

Các mâm tiếp tục rượu, thịt, tiếp tục râm ran chuyện trò.Người bảo Lồ có tính toán, người bảo vẫn phải cẩn thận vì bảnchấtnó lưumanh...Gầncuốibữarượu,Lồcho línhmangramỗimâmmộtbànđèn.Ngườinằmcohút thuốcphảkhóimơmàng,ngườinhấtquyếtgạtcáiđiếusangmộtbên,nétmặtđămchiêu.

Giữa lànkhóingàongạtảomờ,Lồcho línhrỉ taimọingười,theokiểuvừasợvừaghét:“TiênsưchacáithằngtrẻtuổihọChâunày nó có ngọc chuối đấy nhá!Ngọc chuối đeo ở nách, đạn bắnkhông trúng, tênbắn cũng trượt.Mũi tênhònđạnkhông làmgìđượcnóđâu.Tácdụngcủangọcchuốilànhưthế.Ngọcchuốingànnămmớicómộtquả,từcâychuốimọcởnơirậmnhất,sâunhất

192

dưới thung, do thổ địa luyện thành. Chưa ai nhìn thấy bao giờ,nhưng hình dung nó vẫn cong cong hình quả chuối, hoặc hìnhdạnggầnnhưcáikhánhtreoởchùacủangườiKinhdướixuôi.Cáithằngđeongọcchuốiởnáchấy,nóbắnmình làmìnhtắcự,cònmìnhbắnnóá,cóngắmxangắmgầncũngtrượtthôi...”.Ngườinọnhìn người kia, ban đầu còn nghi hoặc, nhưng khi xâu chuỗi lạiquãngđời củahắnhọđâm tin, từđó chuyệnngọc chuối có thậthaykhông, thìnócũngdần lantruyềnracácbảntrongkhuvực,thậmchícònlanxaratậnChợChậu,ThanhBình;lanrộngvàotậnDìnChin,TảGiaKhâu,LồCốChin... cuối cùngcảvùngvừaphụcvừasợChâuQuángLồ.

Giữa hai dòng nước

ChâuQuángLồ tuyển thêmquân, thực chất là bắt thêm traitrángtrongcácbảnđểlàmlính.CáchbắtlínhcủaLồcũngchẳngkháccáchcủaquanthầyPháng‐Ký,đólàphảithúcsúngvàolưng.Bởingườitrongbảnvốnchỉthíchlàmănlàmmặc,chẳngthíchđiváccâysúngdàingoẵng,dọalạibàconmìnhlàmgì.Lồhứasẽtrảlươngbằngbạc trắngcho thằng trainàonhiệt tình,mỗi tháng3đồngbạctrắng,cònnhữngthằngtrailườinhác,trốntránh,Lồbắt,đánh,dọabắn,rồichokhuânvác,càycuốc.ChuyệnđóvàođúngthờikỳthựcdânPhápphảitậptrungđốiphótrênkhắpcácchiếntrườngnênkhôngthảtiếptếchođiểmchốtPhaLongđềuđềunhưtrướcnữa.Từkhichúngrút,mỗihaituần,máybayĐa‐kô‐tacủaPháp lạibay lên, thảdùdămba thùnghàng, trongđó thường làlươngkhô,muối,gạo,đôikhicóthêmmộtkétrượu24chaivangđỏ Boóc ‐ đô. Các thứ nhu yếu phẩm kia thì Lồ rất thích, riêngrượuthìkhôngthích,thứrượuđóchỉsangthôi,chứuốngvàocứngònngọt,nhànnhạt,làmsaođủđộđượcnhưrượutrêncácbản

193

vùngcaonày.RượuvùngPhaLongnấubằngchõgỗ,nguyênliệulàngôhạtnếp,đềuhạt,lênmenbằnglávàhạtcâybítruyền,uốngmộtchénthấylângtângkhângngay,khôngnhưrượuvangđỏkiauốngcăngcảbụngchưathấynóngmặt.

Càngngày,cácchuyếnbaycàngthưadần.Lồbựclắm,thôithìchúngmàykhôngthảrượunữacũngđược,nhưngchúngmàyvẫnphảithảgạo,muốiđểtaocònnuôiquân,giữchốtnhưchúngmàyđãdặn,đãhứachứ.

Mộtsớm,nghetiếngmáybaybàgiàĐa‐kô‐taâmâmvọnglạitừxa,Lồquátlínhvácsúngrakêlênváchđá.Lồbảo,khimáybaylượnvàovùngtrờithảdù,thìnổsúngbắnbỏmẹnóđi.Mườitay súng nhăm nhăm, đạn đã lên nòng. Chiếc Đa ‐ kô ‐ ta thảnnhiênbayvào,nhưmọikhi,chẳnghềđềphònggìcả,khiba,bốnchiếcdùhàngđãbungra,Lồphấttay,rahiệukhaihỏa,đồngloạtmườiphátsúngvanglên,tiasángloelóetrênthân,trêncánhmáybay.Chiếcmáybaychaonghiêng,vộitănghếttốclực,thoátthânkhỏivùngtrờidữdằn.

Đạncủasúngtrườngbắnlênchỉđủgãingứacholoạimáybaythângiápdàychuyênbaychiếntrường,Lồcũngkhôngdámnghĩsẽbắnrơiđược,màchỉnghĩ làdọachobọnPháng‐Kýnàybiếtmặt.Dọachochúngkhôngquaylạithìcàngtốt,vìLồđãtínhđếnviệcmộtmình tự làm chủ cả vùng biên cương này. Chúngmàykhôngtiếptếđầyđủchoôngthìôngcũngchẳngcần,ôngtựdotựtạithìcàngtốt‐nghĩvậy,Lồvuivẻbảođámlínhtrởvào,lạirượungôróttrànbát.

Vụ Châu Quáng Lồ bắn lạimáy bay Pháp truyền tai, truyềnmiệngnhanh chóngkhôngkémgì vụngọc chuối.BênViệtMinhnắmđược,phánđoánrằngLồsẽchốngPháp,nêncửcánbộđến

194

vậnđộngLồtheoViệtMinh.Cánbộnói,ngườidâncảnướcđangtheolãnhtụHồChíMinh,vùnglênđánhthựcdânPháp,đánhbọnphongkiếnthốngtrị,đểngườidânlàmchủvậnmệnhcủamình.Khôngcònápbứcbóclột,khôngcòngiặcmũilõxâmlăng.Lồlimdimđôimắt, lắngnghekhôngsót lờinào.RồiLồsaiquânmổgàthếtđãicánbộViệtMinh.Rượungàngà,Lồnói:

‐Ngheôngnói,tôicũngthíchrồiđấy.TheoViệtMinhchắcchắnsẽcócuộcsốngmớihơnlàtheothằngPháng‐Ký,vìthằngPháng‐Kýnókhônggiốngdânta,nólạikhinhthườngta.Nhưng,dânvùngcaonàyvốntựdoquenrồi,theoViệtMinhthìphảitổchứclạinhiềuthứ,chắcgìtôicònđượclàmchỉhuy.Thôi,tôicảmơnông,nhưngcứđểtôitrôngcoixứnày.TheoViệtMinh,nhỡthằngPháng‐Kýnóquaylại,nómạnhhơn,thìtôibiếtlàmthếnào.

Lờinóilúcsaycóvẻlàlờinóithật.CánbộbảoLồ:Cáchmạngdo ViệtMinh và lãnh tụHồ ChíMinh tổ chức sẽ tất yếu xóa bỏnhững thứ lạchậu, saukhiđánhđuổi thựcdânphongkiến.Mọithứsẽquyvềmộtmối,đólàtheoChínhphủDânchủcộnghòa,đểđảm bảo quyền tự quyết dân tộc, đảm bảo chủ quyền lãnh thổ,biêngiớiquốcgia.VùngPhaLonglàvùngbiêngiớilạicàngđượcquan tâm.PhaLongphải vữngđểgiữyênbờ cõi cho cảvùng…Nhiềuthổty,địachủđãgiaonộpsúngống, lươngthựctíchtrữchocáchmạng.TấtcảđểngườiViệtNamta,khôngphânbiệttộcngười nào, sẽ chung sức xây dựng và bảo vệ đất nước. NgườiMông từ phương Bắc đến Việt Nammấy trăm năm nay đã coiViệt Nam là Tổ quốc củamình thì phải đồng lòng vì Tổ quốc...CánbộcũngnóirõlạichoLồbiếttrướclúcchiatay:Theocáchmạng là tấtyếu.Khôngtheothìsẽbịđộiquâncáchmạngdùngbạolựcđểgiảiphóng.

195

Khúc bi tráng bên đường Mao Cháo Sử

CánbộViệtMinhbảoLồcứsuynghĩđi,nhưngLồchẳngchịunghĩrộngragìcả.Lồchỉchămchămsợmấtcáichứcchỉhuy,cáiquyềnnghễunghệnsaibảo,cáithúănchơihưởnglạc.CàngngàyChâuQuángLồcàng lấn sâuvàoănchơi sađọa, rồi tiếp tục thuthuế nặng, trấn lột dân buôn bán. Bên kia biên giới, các nhómbuônbánrấtcaycúLồ.Âmmưuđangđượcsắpđặt.Bênnày,từkhicánbộViệtMinhđikhỏi,cómấythằnglâulacủaLồlạinóiđểuvào.RằnglàbọnViệtMinhchỉlànhúmngườidướixuôi,saodámđedọa thủ lĩnhChâuQuángLồnức tiếng cóngọc chuốiphùhộ.RằnglàLồcứcaiquảnvùngnhômũinhọnPhaLong‐TảNgàiChồnày đi, tội gì phải dâng cho người khác. Đang làm vương làmtướng, tựnhiên lại phải chongười khácnhảy vào sai bảomình,chịuthếđ…nàođược...MáutướngcướptronghuyếtquảnLồlạitrỗidậy, Lồquyếtkhôngnghe lờiViệtMinh,đánh lạiViệtMinh,nhưđánhlạiPháp,đánhlạiTàuTưởng.Lồlệnhchođámlínhphảitrôngchừngmọibiểuhiệncủadânbản,đặtnhiềuđiểmquansátcácngảđường,ngõngáchtừbiêngiớivàcáchướng,saochobấtcứkẻnàodichuyểnvềphíađồn,phíachợPhaLongđềubịpháthiện sớm. Conđường từMườngKhương lênTảNgài Chồ trướcđâychỉlàđườngmònđingựa,saumấynămPháng‐Kýcóđơnvịđóngđồntrú,thìđãmởthànhconđườngchoxebốnbánhhơinướcìạchchạylênđược.Khileođèo,nókêuọc‐ọc‐ọc‐ọc,chứkhôngrềnvangkiêuhãnhnổpăm‐pămnhưđườngbằng.Venđườngnày,Lồ cho đặtmấy trạmquan sát liền, trong đó có trạmở bảnMaoCháoSử.Chỗnàynhìnthẳngsangđoạnđộcđạobênnúibênvực,cửangõvàoPhaLong,Lồchođặthaiổsúngmáy.SúngdoPháng‐KýmanglênđồntừhồichúngcònđóngquânởPhaLong.

196

Mặt trậnphíađông,ViệtMinhđãgiảiphóngdọc tuyếnbiêngiới,tiếnsátđếnđịaphậnLàoCai.Phíanam,đồnPhápPhốRàngđãbịphá.PhòngtuyếngiăngngangcủaquânPháptừBắcQuangcủaHàGiangđếnNghĩaĐô‐PhốRàng‐BảoHà‐TânAn‐KheLếchcủaLàoCaicũngbịquânViệtMinhchọc thủng.Các trungđoàn, tiểu đoàn và một số đại đội độc lập của Việt Minh hoạtđộngrấtmạnhkhiếnquânPhápởLàoCairơivàotìnhthếnguycấp.Lạinữa,nhiềuthổtyởLàoCaitrướctheođuôiPhápnaytựnguyện mở cửa ra đầu hàng cách mạng. Nhưng trên dải đấtMường Khương, mấy thổ ty, đứng đầu là Nông Vĩnh An đềuquyếtcốthủ,quâncủaViệtMinhđánhvàotrungtâmMãTuyển,TungChungPhố,nhưngbịquâncủabọnthổtycốkiếtđánhbậtranhiều lần, vì chúng đông hơn, súng đạn do Pháp để lại cho rấtnhiều,lạicóđịathếtốthơn.

Thếtrậngiằngcoácliệt.Trongtìnhhìnhđó,mộtđạiđộiđượcphâncôngđivòngquaNấmLư,cắtđườngsườnnúivàthunglũng,vượtsangđánhchiếmPhaLong.Đượcmậtbáo,Lồdàn trậnđốiphó.Trướctrậnđánh,Lồchorótrượutrànmộtdãybát,rồinói:

‐Quânởđâytrướcchỉcómộttiểuđộidotôichỉhuy,bâygiờđãthànhmấytiểuđộirồi.Ainóigìthìnói,nhưngtôithìquyếtgiữbằngđượcvùngnày.KhôngtheoPháng‐Kýnữa,cũngkhôngtheoViệtMinh. Vì theo ai đãmình cũngmất cái quyền lợi củamình.Vậynêntôinóithẳngchoanhembiết,Phápđãbỏchạyrồi,ViệtMinh thì đang tiến đến. Bên kia dốc Lồ Cố Chin, bọn buôn Tàuđangnịnhbọnquângiảiphóngbênkiabiêngiới sangđâyđánhchúngta.Bọnchúngthùtôithếnàothìanhembiếtrồiđấy.Tìnhhìnhnhưthế,anhemnàotheotôithìcùngcạnbátrượunày,đánhđếncùng,khôngtheothìthôi,khôngphảiuống.

197

HầuhếtquâncủaLồđềuhôto:

‐Đếncùng,đếncùng!

Trongđám línhmột tênđãkhônghô lại cònngậpngừngđểbátrượuxuống,ngơngơnói:

‐Haylàthủlĩnhchoemxinvềnhàvớivợcon?Bâygiờđánhnhauthìmìnhchếtchắc,vìhai,baphíađềulàsúngđạn.BênquânTàu,bênquânViệtMinh.

Lồcườinhạt,tiếnđếngầntênvừanói,khimọingườinângbátrượu,ngửacổtucònchưacạn,thìâmthanhchátchúacủaphátsúnglụcvanglên.Tênxinvềnhàkiađổgụcngaytạimâmrượu.

‐Khôngtheotaothìchết.Chếtthếnàycònvinhdựhơnlàchếtgụcmặtvàobãicứttrâu,nhé!

Lồgằngiọng,cấtsúngvàobao.Mấy tên taychâncủaLồvộikhiêngcáixácđirasaunhà.

Rượu còn chưa hết dăm bát, thì lính gác chạy vào báocónhómquânđanghànhtiếnbênđườngđốidiệnbảnMaoCháoSử.Lồ lập tức ra lệnh triển khai súng máy sẵn sàng, rồi lên ngựaphóngnhanhraMaoCháoSử.

Nhómquânđanghànhtiếnvàothật.Chẳngbiếtlàquânnào,cứ thấymặc quân phục nghĩa là quân vào bắtmình, vào đòi lạilãnh địa củamình, Lồ quát hai khẩu đội đồng loạt nổ súng. Haikhẩu súngmáyđặt trênhai ụđấtởMaoCháoSử xối xảnãđạnsangbênkiathungsâu,bênấy,chỉcóconđườngđộcđạođộrộngvừasảitayvàváchnúitrơtrống.

Loạtđạntơibời.Nhữngbóngngườingãxuống,chớivớitronglànsươngmờvàkhóilửa.Hômđó,hơnbốnmươicánbộ,chiếnsĩViệtMinhđãhysinhdướilànđạntànđộccủaquânphụckích.

198

TừthờiđiểmđóChâuQuángLồchính thứcbị coi là thổphỉcầnphảibịđềntội,phảibị tiêudiệt.KhôngnhữngmộtmìnhLồ,màcảổphỉcũngphảibịtrừngtrị.

Đền tội

Sau vụ phục kích Mao Cháo Sử, Châu Quáng Lồ càng hunghăng gấp bội. Lồ thách thức quân ViệtMinh, bắt, bắn những kẻchống hắn, thách thức cả quân bên kia biên giới. Lồ cho ngườivượtdốcLồCốChin,bắntiếngsangbênkiabiêngiớirằngthằngdân buôn nàomuốn chơi với Lồ thì cứ chơi, dao hay súng đềuchấptất,Lồluônsẵnsàngtiếpđón.

ChiếndịchphốihợptruyquétChâuQuángLồvàđámphỉPhaLongcủaViệtMinhdiễnra.Lầnnàylàtrậnchiếnmangtínhtổnglực,vừabaovâyvừađánh.Lồthualiêntiếp,từtrậnđánhởngãbachợ,đếntrậndọcđườngTảGiaKhâu,trậnởnúiRồng.Cuốicùng,đồnbinhnơiđóngquâncủaLồcũngbịtiếnđánh.Lồdẫnmấyđứathân tín cuối cùng rút về TảNgài Chồ, chui vào hang đá SừMãTủngđểtrốn.

Ởcốthủtronghang,bướcđườngcùngrồi,chẳngthểchạyđiđâunữa,nhưngLồvẫngianmanhchotaychânbắntinrangoài,rằngngọcchuốicủathủlĩnhvẫnđeoởnách,rằngLồđãđượcchỉđịnh làmchúađấtvùngnày.Bàconai theothìsống,khôngtheothìcũngchếtkhổthôi…

Bộ đội Việt Minh đã giải phóng hoàn toàn vùng Pha Long.ToànbộdảicánhphượngphíađôngcủaLàoCaiđượcsốngtrongkhông khímới của cáchmạng. Vậy nhưng, SừMã Tủng, với cáihangChâuQuangLồlẩntrốn,vẫnlàcáiungnhọtcầnphảinhổ.Bộđộibànbạc,lấyýkiếncủađồngbào,rồilạibànbạc.Cuốicùng,các

199

phươngánđãđượcđưara,bộđộichongườibắntinđếntaychâncủaLồrằng:“Muốnsốngthìrahàng,Lồsẽđượcxétxửcôngkhai,vàcóchếđộkhoanhồngchokẻbiếthốicải”.BênLồngangngạnhđáplại:“Chúngmàymuốnbắtthìvàođây”.Bộđộibàntiếp,mộtlàmuốnbắtcọpthìphảivàohang,hailàtháchthức,theokếđiệuhổlisơnđểLồthòra.Phươngánhaiđượctriểnkhai,nhưngLồrấttinhkhôn, thòrađểđấusúng,nhưngLồbiếtcó taybắn tỉa,nênthụtvàohangngaylậptức.

Vì đây là tên thủ lĩnh phỉ rất ngoan cố, nợmáu chất chồng,nênbộđộiquyếttâmtiêudiệt.Cuốicùng,bộđộitagiảvờrútlui.Trướckhirút,tungtinchoLồvàmấytênthântínbiếtrằngngoàiLàoCaiđangnổiphỉ,cầnlựclượnghànhquânrachiviện.

Im ắngđến chừnggầnmột tháng, Lồmớidámmonmen racửahang.Lúcnày,nhómtinhnhuệphụckíchđãlâumớinhảyxổvàokhóacổ,khóa tayLồ.Đámthân tínđãquámệtmỏi,quáốmđói,nênchẳngthằngnàochốngcự.Chúngđềutựnguyệnđưatayrachịutrói.KhámkhắpngườiLồ,chẳngthấyngọcchuốiđâu,chỉthấynồngnặchôihám.KhẩusúnglụccủaLồchỉcònhaiviênđạn.Lồcóýđịnhđểdànhtựsát,nhưngkhôngkịp làmcáiviệcmangtínhdanhdựđó.

Lồbịmang ra chợPhaLongxử tử trước sựchứngkiếncủahàngtrămngườidânkhắpvùng.Sauđó,thểhiệnlòngnhânđạo,bộđộichongườinhàChâuQuángLồmangthithểvềquêTảNgàiChồchôncấttheophongtục.

Cột mốc vững bền

ĐồnBiênphòng235PhaLongđượcthànhlậpngày19tháng

200

3năm1959.Đồnquảnlý16,3kmchiềudàiđườngbiêngiới tiếpgiápvớiTrungQuốc,với19cộtmốcbiêncương,từcộtmốc150đếncộtmốc167.Vâng,chỉ16,3câysốđườngbiêngiớivớitừngấycộtmốc,từngấyphântấc,đấtđaithiêngliêngcủaTổquốcđãtrảiquahàngngànđờinay tổ tiên tanốidõi truyềnđời gìn giữvữngbền.Hơnmườisáucâysố,nhiệmvụcanhgácphêndậucủacánbộchiếnsĩĐồnBiênphòngPhaLongvàcứthếsuyrộngravớichiềudài biên giới phíabắcnướcViệt trải từđỉnh cực tâyAPaChải,huyệnMườngNhé,tỉnhĐiệnBiênđếnbãibiểnầmàosóngvỗ Trà Cổ ‐Móng Cái thuộc tỉnh QuảngNinh với chiều dài hơn1.350câysốđườngbiêngiới“núiliềnnúisôngliềnsông”vớianhbạnlớnTrungHoa.BảytỉnhbiêngiớiphíaBắctrậptrùngnúinonấy cóbiếtbaonhiều chiến sĩ quânphụcxanhmàu láđangngàyđêm căng tai, căngmắt làmnhiệm vụ thiêng liêngmà đất nướcgiaophó.Giữđượcbìnhyên,đượcthuậnhòa,bảođảmđượcchủquyềntoànvẹnlãnhthổđólànhiệmvụ,mongước, làkhátkhaolòngngười.Songkhôngphảiướclàđược!Quákhứbiêncươngđãbao phen tao loạn, núi rừng bao lần nổi giận, bờ sông, khe núi,ngọncỏdọcbiênảiđãtừngthấmmáuquabaothếhệ.Hàngxómlánggiềngphiêndậulàphảirạchròi,phânminh!Cáilẽngànđờitổtiêntađãdạy“yêunhauràodậuchokín”.Kínởđâylànóicáisựtếnhịtôntrọngchủquyềnlãnhthổ,hiểubiếthữunghị…

Đồn Biên phòng 235 Pha Long cũng như những đồn biênphòngdọctuyếnbiêngiới,dángđứngngườichiếnsĩbiênphòngđãtạcvàothếnúi,ghềnhsôngbiênải,họđangngàyđêmdãidầmnắngmưagiônggiógiữađạingànbiêncươngchắctaysúngbảovệ từng tấc đất thiêng liêng của Tổ quốc. Chúng tôi không thểkhôngliêntưởngđếnhìnhảnhquenthuộccủangườichiếnsĩbiênphòng đầumũ bông áo trấn thủ với chú tuấnmã trên triền núi

201

cao,vựcthẳmgiữamùsươngtrênđườngtuầntra.Dẫuthờibìnhhaylúcgiặcdãthìnhữngngườilínhấyvẫnlàđộiquânxungkíchtrênvùngbiênải,chắctaysúng,đủbảnlĩnhdùbấtkỳtrongtìnhhuốngnàođểbảovệvữngchắcchủquyềnanninhbiêngiớiquốcgia,anninhchínhtrị,trậttựantoànxãhộitrênđịabàn.

HaixãPhaLongvàTảNgàiChồcó28thônbảnthuộcđịabànquảnlýcủađồn.Phầnlớnlàđồngbàodântộcthiểusố,tỷlệngườiMôngchiếmhơn80%.Cuộcsốngcủađồngbàocònnhiềukhókhăn,tựtúc,tựcấpcònphổbiến,thunhậpchủyếutừtrồngtrọtlúangô,chănnuôigiasúc,giacầmnhỏlẻ,trìnhđộdântríthấp,địabàndâncưphânbốtrảirộng,cónhữngthôntiếpgiápngayđườngbiên,bàconcómốiquanhệthântộcvớiđồngbàobênkiabiêngiới,dovậyviệcqualạithămthân,giỗtếtlàđiềutựnhiênvàcũngchínhđiềuđógâynhữngkhókhănkhôngnhỏtrongcôngtácquảnlýđườngbiên.

BuổitròchuyệncùngĐồntrưởng‐TrungtáTrầnMinhQuangkhiếnchúngtôihiểuthêmnhữngcôngviệcthườngnhậtđầygiannanvấtvảvàkhôngítnhữnghiểmnguymàlínhbiênphòngphảiđốimặt.ĐồntrưởngQuangđượcđiềuđộngvềnhậnnhiệmvụtạiĐồnPhaLongđượchainăm,nhưngtrướcđóanhđãtừngtrảiquanhiềuvịtrícôngtácởcáccơsởkhácdọctuyếnbiêngiớinày.VớicươngvịđồntrưởngởmộtđồnđãhailầnđượcNhànướcphongtặngAnhhùng lực lượngvũ trang làmột thử tháchđốivớianh.Anhtâmsự:“Làchiếnsĩbiênphòngdùởvịtrínàocũngphảirènluyện thử thách, bởi biên giới hải đảo luôn luôn là gắn liên vớinhiệmvụcủabinhchủng.Tiêuchíđầutiêncủachúngtôi làphảixácđịnhmìnhlàngườilínhcanhgiữbiêncương,phảicótínhsátthựcvànhạybéntrongthựcthinhiệmvụcũngnhưđiềuhànhchỉhuy trong thời bình cũng như thời chiến. Với tôi khi về nhậnnhiệmvụởmộtđồnđãđượchai lầnphong tặngdanhhiệuAnh

202

hùng thì càng phải phấn đấu nhiều hơn. Đây cũng là nhiệm vụchính trị hàng ngày thường xuyên trong tư tưởng, trong hànhđộngcủamỗicánbộchiễnsĩcủađồn”.LờitâmsựcủaanhQuangđãđượcbàVàngSéoMỷthônLồCốChinxácnhậnvớichúngtôi:“CánbộbiênphòngcủaChínhphủgiỏilắm,cáigìcũngbiết,cũnglàmđược,họdạychoconmìnhcáichữ,dạychomìnhbiếttrồngcâyngô,câylúanhiềuhạt,chữađượcbệnh.Cảbảnnàyaicũngnóithế,mìnhtincáibụngcủacánbộbiênphòngmà…”.Chúngtôihiểumuốnlàmđượcnhưvậykhôngcòncáchnàokháclàphảigầndân,sâu sát, hiểu được tâm tư nguyện vọng, cùng bà con giải quyếtnhữngkhókhăntrongcuộcsốngthườngngày.

Thắm sắc hoa đào biên giới

KhắpdảibiênthùyPhaLong,mỗimùaxuân,hoađàonởthắmcảnúirừng.Đấtnàyhợpvớicâyđào.Tuykhôngtocao,gốcthì íttầmgửirêuphongcổkínhhơnbênSaPa,BátXát,nhưnghoađàoPhaLongbôngto,màuđậm.Khinởrộ,đàoPhaLongrựctoàntán,nhưthắpmộtđốnglửalớn,làmliêntưởngđếnnhữngđàihỏahiệungàyxưadoQuốccôngTiếtchếTrầnHưngĐạochỉđạoxâydựngtrảidàitrêntuyếnbiêngiới,đểcanhphòng,vànổilửabáohiệucóquânxâmlượcvàobờcõi.

Bâygiờ,đàotrêncáctriềnnúicaokhắpvùngPhaLongvẫncònrất nhiều. Ngay trong khuôn viên Đồn Biên phòng, các anh cũngtrồngđàothànhcảvườnđằngsaumỗidãynhà.Thậtlạ,làhoađàotrong khuôn viênđồn luôn thắm sắc hơn vùng xungquanh. Cuốiđông,nụhoahémởđểchờxuân tới.Mộtsốbôngnởsớmkhicónắng,lạigọiongmậtđếntừngđàn.Cótaymáyảnhsaysưatrongvườnđàocủađồncảbuổi,chỉđểchụpđượcnhữngbứcảnhưngývềongvớihoađào.TrênbáođiệntửVnExpresscóchùmảnhSắc

203

hoa đàoPhaLong, trongđó cóbức ảnh cận cảnh chùmhoađàotrongvườnĐồnBiênphòng.

Thơmộngvàbìnhyênlàthế,nhưngaiđếnvớivùngđấtnày,ghéthămĐồnBiênphòng,đềucócảmnhậntrongtâmhồnvềsựlinhthiêngcủanhữngngườiđãhysinhxươngmáugiữtừngtấcđấtbiêncương.

MởđầuchochuyếnđithựctếởPhaLong,chúngtôiđếnthắphương tại Đài tưởng niệm37 cán bộ chiến sĩ anh dũng hy sinhtrongcuộc chiến tranhbảovệTổquốc tháng2‐1979.Đài tưởngniệmđượcxâyngay trướccổngĐồnBiênphòng,nơiđãdiễn racuộcquyếtchiếnđẫmmáuvớingười“bạnhàngxóm”.Chuyệnđãquaaicũngnhớ,cũngkhắcghinhưngdườngnhưkhôngaimuốnnhắclạiđểthêmđaulòng,songcómộtđiềuhãynhớrằngcácthếhệchúngtadùbấtcứhoàncảnhnào,lợiíchquốcgiasẽluônluônđặtlêntrênhết,đểxứngvớinhữnggìtổtiêntađểlại.Mộtthướcnúi,một tấc sông của ta lẽ nào lại vứt bỏ?Nếu ngươi đemmộtthướcnúi,mộttấcsôngcủaTháiTổ làmmồichogiặcthìtộiphảitrudi!... ‐LờicủavuaLêThánhTôngvẫncònđó,vẫnngânvangmãivớisôngnúingànnăm.

Việc thắphươngxảyrachuyện lạ.Đâykhôngphảimêtíndịđoan,màđềuđượchiểurằngcósựlinhứngcủaanhlinhcácAnhhùngliệtsĩ.Linhứngbitráng,đauđớn,nhưnglạivôcùngtựhào.

Trướchươnghồn37vịAnhhùng liệt sĩđượckhắc tên trêntấmbiatưởngniệm,chúngtôithắpchungmộtbóhương,kínhcẩnnghiêngmìnhvàkhấnvớicácvịvềlòngbiếtơncủanhữngngườiconđấtViệt,cầumonganh linhcác liệtsĩphùhộchosựnghiệpbảovệchủquyềnanninhbiêngiới,chocácthếhệcánbộ,chiếnsĩ

204

biênphòng,chođồn,chosựnghiệppháttriểnkinhtế‐xãhộiđịaphươngvàchođoànvănnghệsĩ.

Rồichúngtôilầnlượtlênthắphương,chụpảnhlàmlưuniệm.Khi về xem lại file ảnh, chúng tôi hết sức ngạc nhiên khi trongkhuôn hình tấm bia đá, có vệt giống như nhựa thông nhưng lạithắmđỏnhưmáu.Điềukỳ lạởđây, lànếuvệtđó trêncác thânthựcvậtthìrấtdễhiểu,nhưngđâylạixuấthiệntrêntấmbiađá.Chúngtôiphỏngđoánrấtnhiều,vàcuốicùngnghiêngvềphíatâmlinh. Có lẽ, các vịAnhhùng liệt sĩ hiển linhđể báohiệuđã cảmnhậntấtcảtấmlòngthànhkính,biếtơncủađoàn.

Tìm lại những tư liệu về cuộc chiến tranh bảo vệ biên giới,tháng2‐1979, trongchúng tôikhôngaikìmđượccảmxúcnghẹndâng.Bứctranhtoàncảnhvềcuộcchiếnđấu4ngàyđêmhysinhanhdũngbảovệtừngtấcđấtcủaTổquốcđượcmôtảlạinhưsau:

Từsớmngày17‐2,quânbênkiabiêngiớitrànsang,vớiđầyđủhỏalựcpháobinhchiviện.Chúngcó2trungđoànbộbinhbấtngờtấncôngsangPhaLong,vớiýđồchiếnthuậtcắtrờimảnhđấthìnhtamgiácnàyrakhỏithếtrậnliênhoàntoàntỉnhHoàngLiênSơn.Ngaytừ5giờsáng,ĐồnPhaLongđãbịcôlập,baovâynhưngvẫnchiếnđấuphòngngựsuốt4ngàyđêmtừngày17đếnngày20‐2,chốngtrảsốlínhthiệnchiến,cósựyểmtrợcủapháobinhvàđônggấpnhiềulầnbênta.Đẫmmáu,khốcliệt,khóilửatơibờitừTrạmBiên phòng Lồ Cố Chin cách đồn 5km, chốt cửa khẩu đếnpháođàiLêĐìnhChinhvàtrụsởchỉhuyđồn.

Bốnngàyđêmđó, línhbênkiabaovâykínquanhĐồnBiênphòngPhaLong.Chúng tổchức13cuộc tấncôngvàođồn,xungphong vượt tường chiếm đồn, nhưng đều bị đánh trả, phải luiquânvàyêucầupháobinhbắnphá.Bamươibảyngườichốnglại

205

hai trung đoàn. Pháo binh bên kia bắn cấp tập, phá hủy nhữngngôinhà,nhữngbứctường,làmsátthươngnhiềusĩquan,chiếnsĩbiênphòngtađangtổchứcphòngngự.

Cómộtđiềulạ,làbộbinhbênkiatuyđượchuấnluyệnrấtkỹvềchiếnđấutrênđịahìnhrừngnúi,nhưnglạirất lơngơkhitấncôngđồn.Chúngcókỹnăngđánhbộcphá,nhưngkhôngbiếtcáchdichuyểntiếpcậnvàonơibộcphápháthuytácdụng,khôngđặtđượcquảnàovào chânpháođài hoặc chân tường củađồn. Cònkhixungphong,chúngcứhiênnganggiơngựcrahứngđạntrungliên,đại liênchốngbộbinh.Chúngchỉ tỏrasợhãikhibêntasửdụngB40vàlựuđạn.Khibịthươngthìtúmtụmlạikêulainhỏi.Những yếu điểm chết người đó của chúng được bên ta phát hiệnngay và triển khai tiêu diệt, làm thiệt hại nặng cho địch, loại khỏivòngchiếnđấukhoảng800tênsaubốnngàyphòngngựkiêncường.

Tuynhiên,địchquáđông,quânsốđánhvàoPhaLong làhaitrungđoàn,cùnghỏalựcpháobinhyểmtrợrấtmạnh,lạicòncóquântăngviện;bêntathìthươngvong, lươngthựccạnkiệt,đạndượchếtdần…Bởivậy,saubốnngàychiếnđấu,mộtbứcđiệnlịchsử đã được gửi về. Những người lính biên phòng Pha Long đãchiếnđấuđếnviênđạncuốicùng,hơithởcuốicùng.Tấtcảnằmlạitrênbiêngiới,hòavàođấtmẹthânyêu.

Ngay từngày18‐2, cơyếuquânđộiđãnhậnđượcbứcđiệngửitừPhaLong:Đồnbịbaovây,địchquáđông,pháomạnh,chiếmchốt.Tathươngvongnhiều.Nhưngchúngtôikhôngrờivịtrí.Cònmộtngườicũngchiếnđấu.Sauđó,ngày19‐2,cácnhânviêncơyếunhậnđượcmộtbứcđiệnnữamàkhôngcầmđượcnướcmắt:Hếtđạn.Vĩnhbiệtcácđồngchí!‐ĐâylàbứcđiệntíncuốicùngphátđitừĐồnPhaLong.TronglịchsửquânsựViệtNamvàcũngđãđược

206

ghivàolịchsửquânsựthếgiới,đâylàbứcđiệnđặcbiệt.Bứcđiệnthể hiện khí phách anh hùng, giữ trọn lời thề danh dự với nonsôngđấtnước,vớisựnghiệpbảovệchủquyềnlãnhthổquốcgiacủangườilínhbiênphòng.

Máucácanhđãđổ,thấmvàolòngđấtMẹ,vàthấmvàotừngđường vân sinh tồn của cỏ cây trên vùngbiên giới này. Cũng vìthế, nên có lẽ hoa đào ở khuôn viên Đồn Biên phòng Pha Longthắmsắcđỏhơnnơikhác.Nhữngbônghoađầysứcsống,rạngrỡbungnởdướibầutrờibiêngiớibìnhyên,đểbướmongtụvề,tạonên bức tranh sống động. Đứng trước Bia tưởng niệm các AnhhùngliệtsĩĐồnBiênphòngPhaLongvàvănbiachủquyềnbiêngiới quốc gia, càng thấm thía hơn, cảmđộng hơn về sự hy sinhdũngcảmcủangườilínhbiênphòng.

PhaLongrưngrưngvàthiêngliêng.

Nuôi dưỡng tin yêu

ChúngtôicùngthiếutáNgôTiếnTứ‐cánbộđồnđượcphâncôngxuốngxãlàmPhóBíthưthườngtrựcĐảngủyxãPhaLong,xuốngthônbảnđểthựcthấytâmtưtìnhcảmcủacácanhvớibàconcácdântộctrongxâydựngquêhương.AnhTứquêquántậnPhúLương(TháiNguyên),saukhihọcxongHọcviệnBiênphòng,đượcđiều chuyểnvề công tác tạiBộ chỉhuyBộđộiBiênphòngtỉnh Lào Cai và đến nơi chóp nón Pha Long này. Với tác phongnhanhnhẹn củangười sĩ quanbiênphòng, trangphụcphùhiệunghiêm chỉnh, tiếng nói nhỏ nhẹ đầm ấm nhưng có sức truyềncảm,Tứgâyđượccảmtìnhcủachúngtôingaytừkhimớitiếpxúc.Khi chúng tôimuốn biết tâm tư khi được cấp trên điều chuyểnlàmcánbộtăngcườngvềxã,anhbộcbạch:Khimớivềnhậncôngtác có rất nhiềubối rối, bởi nghiệp vụnhàbinhđược rèn luyện

207

trongtrườngquânsựthìthìkhácvớimọicôngviệcởđịaphương,hoàntoànmớilạ.Nhưngđãlàngườilínhđượcphâncông,khônglẽlạichùnbướctrướckhókhăn,vậynênphảiquyếttâmlaovàocôngviệc, vừahọcvừa làm, làmbằngđược.”Anh suynghĩmuốnhoànthànhnhiệmvụ,điềuđầutiênphảigần,đượcdântinyêu,chảvậymàhơn10nămvớivaitròtráchnhiệmlàmPhóBíthưthườngtrực, công việc chính làm thammưu cho cấp ủy, lãnh đạo quầnchúng nhân dân thực hiện các chủ trương chính sách của Đảng,pháp luật của Nhà nước trong phát triển kinh tế xã hội của địaphươngđãgiúpanhtrưởngthànhvềnhiềumặt.Vàcũnghơn10năm gắn bó với đồng bào các dân tộc anh coi Pha Long là quêhương thứ hai, đồng bào các dân tộc như anh em ruột thịt. Bởithời gian vàmỗi việc làm đã gắn bó nhiều kỷ niệm và cho anhnhữngbàihọcquýtrongcôngtácvậnđộngquầnchúng.

Saukhixâydựnggiađìnhcùngcôgiáocắmbảnvùngbiên,cuộcsốngvợchồnggặprấtnhiềukhókhăn,songTứluônsắpxếpthờigiancôngviệcphùhợpđểkhôngchỉhoànthànhnhiệmvụmàvẫnchămlođượcgiađình.Mỗituầnvàongàynghỉ,ngườitalạithấygiađìnhnhỏcủaNgôTiếnTứvanglêntiếngcườihạnhphúc.

Để được bà con đón chào nhiệt tình là điều không dễ, songanhTứđãlàmđược.Từlâuanhđãtrởthànhngườithânthiếtcủadân bản, gặp là trò chuyện hỏi han công việc từ gieo trồng đếncáchphòngngừadịchbệnhchănnuôinhưmộtkỹsưbáchkhoacủabàconnơiđây.Chínhtừsựtintưởngấy,anhđãphảirasứchọc hỏi nghiên cứu am hiểu về nhiều lĩnh vực. Từ kinh nghiệmthựctế,quacác lớptậphuấn,vàmàymònghiêncứutrongsáchvở, tài liệu, lượmlặtkiếnthứcchobảnthânđểtrả lờivàhướngdẫnchođồngbào.AnhđãtựhọctiếngMôngthànhthạolàmvốnkhigiaotiếpvàtuyêntruyềnthuyếtphụcđượcđồngbàohọccách

208

làmkinhtế.ỞPhaLongngườiMôngchiếm86%dânsố,phongtụctậpquánducanhducưđãnhưngấmvàotiềmthứccủahọ,phảibềnbỉlắmtrongtuyêntruyền,trongquảnlýmớithayđổiđượcýthứccủanhândântrongđịnhcưđịnhcanh,bảovệrừngvàgìngiữbiêngiới.Nhữngnămtrước,nhiều trườnghợpngườidânđãbỏgiatàilênlưngngựađitìmvùngđấtmới,lậnđậnkhắpnơikhôngsốngnổi lạiphải trởvề.Điểnhìnhnăm2013,giađìnhôngThàoSéo Khóa (8 khẩu) thôn Suối Thầu đã bồng bế nhau sang ĐiệnBiênkhiếnnhiềugiađìnhkhácrụcrịchđi theo.Trướctìnhhìnhtrên,vớivaitròlàPhóBíthưthườngtrựcĐảngủy,anhTứđãbànbạccùngcấpủyvàchínhquyềnđịaphươngtìmbiệnphápngănchặn không để hiện tượng trên lây lan. Biết gia đình ông Khóađangkhốnkhổtrênvùngđấtmới,xãđãbáocáohuyệnvàĐồnBiênphòng,haibêncùngphốihợpgiảiquyếtđóngiađìnhôngKhóatrởvề,độngviên giúpđỡđểôngbớtmặc cảm, yên tâm làmăn sinhsống.Từviệclàmthiếtthựctrên,dầndầnngườidânhiểuvàchấphànhtốtchủtrươngđườnglốicủaĐảngphápluậtcủaNhànước,khôngnghengườixấulợidụng.Đếnnayhiệntượngdidântựdođãđượcchấmdứt,bàconđãyêntâmlàmănxâydựngcuộcsốngổn định. Những năm trước đây một số đạo giáo đã len lỏi đếntruyềnđạotráiphéptrongcácbảnlàng…TrướctìnhhìnhđóBộđộiBiênphòngkếthợpvớichínhquyềnkịpthờingănchặn.Quacácbuổituyêntruyềnvàgiảithíchchođồngbàovềcácthủđoạn,âmmưucácthếlựcthùđịchlôikéolàmảnhhưởngđếntrậttự,antoànxãhộitrênđịabàn,cácchiếnsĩbiênphòngkếthợpcùngchính quyền địa phương hướng dẫn cho mọi tín đồ đều đượchoạtđộngtôngiáotheophápluật.Đólàmộtthànhcônglớncủachính quyền địa phương cũng như sự đóng góp phối hợp chặtchẽcủaBộđộiBiênphòngPhaLong.

209

Câu chuyện của Phó bí thư Ngô Tiến Tứ trải dài trên conđườnggậpghềnhđá sỏivề thônLồCốChinnhiềukhiphảigiánđoạnbởiđoạnđườngmưalũsạtlở.CóđoạnthấychúngtôilóngngóngtìmcáchvượtquaconđườnglầylộianhPhúvừachặtgậychomỗingườivừabảo:“Đườngsánhưthếnàyvẫnlàhạnhphúcđấy,chứcácbácđếnđâyvàomấynămvềtrướcthìcònkhókhăncỡnào, có conđườngnhưnày chỉ là giấcmơ!”.Vẫnbiết, nhữngngườilínhbiênphòngnơibiêngiớihảiđảoxaxôilàvôcùngkhókhăngiankhổvàluônluônđốimặtvớihiểmnguyngàyđêmrìnhrập.Kịpthờingănchặnnhữngnguycơtiềmẩncóthểgâymấtổnđịnh; tìmracác thànhphầnxấukíchđộng,chiarẽmấtđoànkếtcủacác thế lựcchốngphá;những tộiphạmnhưmuabánngười,tàngtrữvậnchuyểnsửdụngtráiphépchấtmatúy;trộmcắptrâubò,nôngthổsảngâymấttrậttựanninhbiêngiới...tấtcảcôngtácphòngngừa,đấutranhvớinhữnghànhviviphạmphápluậtấyrấtcầnnhữngtaimắtcủaquânchúngnhândân.Dovậycôngtáccánbộcơsởgầndân,nắmdânlàvôcùngquantrọng,nhữnghànhvisai tráicầnphảidậptắtngaytừtrứngnướcđểgìngiữbìnhyêntrêncácbảnlàngbiêncương.

AnhTứdẫnchúngtôiđếnthămgiađìnhanhTrángSeoVàngthônPha Long 1. Vừa bước vào căn nhà lợp tôn khá vững chãi,chúng tôi thấy ngổn ngang váy áo thổ cẩm và những tiếngmáychạyùù.ThìravợchồngTrángSeoVàngcócơsởmaythổcẩmváyáo.CôvợxinhxắncủaTrángSeoVàngmờichúngtôingồivànhanhnhẹndọnbànghếphatràtiếpkhách,trongkhianhchồngchỉmỉmcườichàovàvẫnchămchúchovảivàomáygấpnếp.VợVàng nói như phân bua: “Cán bộ Tứ và các bác thông cảm, nhàcháu đang phải chomáy ăn, không dừng được,máy dừng khởiđộnglạilànóănnhiềuđiệnlắm,mấtthêmtiềnnhiềumà!”.

210

AnhTrángSeoVàngnămnayđã28 tuổi, cóhai con.Nhữngnămvềtrướccuộcsốnggặpnhiềukhókhăngiađìnhchỉtrôngvàonươngngômỗinămmộtvụ,thuvàibatấnngô.Saukhiđượcbạnbègiớithiệu,Vàngthấythịtrườngváyáothổcẩmcủađồngbàovùngcaorấtlớn,vànữa,thấymỗichiếcváymuatừbênkiabiêngiới về đắt, hàngmấy trămnghìnđồng, anhđã tựhỏi saomìnhkhôngsảnxuấtgiacôngbánchobàconmìnhnhỉ?ThếrồiVàngxinphépxuấtcảnhsangTrungQuốctìmhiểungọnnguồn.Anhđãtìmđếncơsởhọchỏivàđặtmuamáy,học luôncảcách làm.KểđếnđâyvợVàngquaysangnói: “Nóhơn90 triệuđấy,đemđượcmáy về nhà là nhờ các cán bộ biên phòng tạo điều kiện qua cửakhẩumà!” ‐ Rồi chị nói như khoe, trung bìnhmỗi ngàymáy làmđược 70 sản phẩm, các khách hàng từ Pha Long xuống MườngKhươngvàtậnSiMaCaiđemđếnđâythuêgiacông,giávừarẻhơnbênTrungQuốcmàlạibềnđẹphơn.ChiatayvợchồngTrángSeoVàngravề,chúngtôikhôngkhỏikhâmphụcýchílàmgiàucủathếhệtrẻnhưanh,nếunhiềugiađìnhbiếtchămchỉ làmăn, thìcuộcsốngngườidânPhaLongsẽthayđổi,kinhtếsẽpháttriểnđilên.

ChúngtôiđếnthămmộtlớpmẫugiáotạiđiểmtrườngcủathônTảLùngTháng.Nghetiếngcôgiáovàcácemrômrảchào,chúngtôicảmđộng.MộtcôghétainóinhỏvớiTứ:“BacháubénhàMvàHđãtrởlạilớp”.Chắclàmấycôđãlạiđếnvậnđộngcácemđếntrường.CôNguyênThịThanhHải cho chúng tôibiết: “Dẫu cómột số trụctrặc,songsốhọcsinhnămnayđếntrườngđãđạt97%,cácconđãchămchỉhơnmấynămtrước,hiện tượnggiáoviênmang theo túikẹođểmờihọcsinhđếnlớpnhưxưađãkhôngcòn,ngôinhàcấpbốnlàtrườnghọctuycònsơsàinhưngkhávữngchắc”.

Chúng tôi ghé vào nhà ông Cư Seo Sáng ngay cạnh trường

211

mẫugiáo.Ôngratậnngõđónchàođonđả,thìracánbộTứvớiôngđãthânthiếtnhưanhem.NhàbáoMãAnhLâmgợichuyệnbằngtiếngmẹđẻ,nhưvớđượcngườilàngôngSángvuivẻhẳnlên,ôngvácngayhũrượutronggócnhàramời.Chuyệntròqualạithìmớibiếtchínhônglàngườiđãhiếnđấtđểxâydựngtrườngmẫugiáochothôn.Ôngnói:“Mìnhgiờvuilắm,phảibiếtơncánbộTứthôi,vìmộtítđấtchotrường,mấyđứacháumìnhđượccôgiáođếntậnđâydạy,mìnhđượcbàconquýtrọng,vinhdựmà!…”.Nghenóitrướckhi có chủ trươngmở rộng trường lớp,đãnhiều cánbộđếnvậnđộng,nhưngôngSángkhôngnghe,trướckhókhăntrên,anhTứđãquyếttâmkiêntrìgiảithíchhơnthiệt.Bằngtìnhcảmnhưanhem,sauhaingàycùngănnghỉtạigiađìnhôngSáng,cuốicùngôngSángđãvuivẻđồngý,chínhtayôngvácdaochặtcâydọnvườnnhườngđườngchomáyxúcvàosangạtđất.

Câu nói của ôngBí thưĐảng ủy xã Pha LongVàng SảoHòanhưmộtlờikhẳngđịnh:“NhândânPhaLongcóbìnhyên,kinhtếđịa phương cóphát triểnđượcnhưhômnay cũng là nhờ có sựthammưu tích cực của Bộ đội Biên phòng. Việc cử cán bộ tăngcường về xã làmột chủ trương đúng đắn, đã thammưu cho xãlãnh ‐ chỉ đạo kịp thời các chính sách phát triển kinh tế xã hộivùngcao,anninhquốcphòngvùngcaobiêngiới…”khiếnchúngtôivuilâyvớianhemtrongđồnvàchủtrươngđúngđắncủaĐảngvàNhànướcvớisuốtdảibiêncương.TrờiPhaLongđãbướcvàothu,trêncácsườnđồi,lúa,ngôđangchuyểnmàuvàngnoấm.Dọctriền sông Xanh, những vệt đường mòn tuần tra biên giới lấtkhuấttrongtrậptrùngnúinon.Trêncácváchđá,nhữngvạtrừngsamuxanhngắt,tầngtầng,lớplớpchĩanhữngngọnthẳngtắplêntrời cao như những cột mốc trải dài theo dải biên cương. Ước

212

mongmọivùngxangáibiêncương,quânvớidânđồng lòngbảovệchủquyềnlãnhthổquốcgia,gìngiữsựổnđịnhxãhộivànângcao chất lượng cuộc sống, xây dựng quê hương phát triển đấtnướcnhưmảnhđấtPhaLong…

Đi lên từ luồng gió mới

ChúngtôicùngNgôTiếnTứthâmnhậpthựctếcuộcsốngcủangườidânnơiđây.Cóđi,cótìmhiểumớibiếtPhaLongcónhiềuđổimới, cuộc sống củađồng bào các dân tộc đã được cải thiện,nhiều hộ đã thoát nghèo, nhiều hộ đang vươn lên khá giả. Điềuquantrọnglàhọcóýchívươnlên.Songvẫncònnhiềuđiềuphảibànphảinghĩ suy,đó lànhững trăn trởkhókhăn trong xóađóigiảmnghèo,trongxâydựngnôngthônmới,côngănviệclàmcholớptrẻ…Cáchđi,hướng làm,biệnphápkhắcphụcvẫn lànhữngbài toán nan giải đi tìm đáp án tối ưu. Song Pha Long đã nhậnđượcsựhỗtrợtốiđavề lãnh‐chỉđạocủacáccấpchínhquyền,đặcbiệtlàsựphốikếthợpchặtchẽcủaĐồnBiênphòngPhaLong.

AnhTứđưatôiđếnthămgiađìnhanhNguyễnDuyPhượng,chủ cơ sở vận tải hành khách tuyến Lào Cai ‐ Pha Long. Từmộtngườicôngnhânlàmđường,saukhianhxâydựnggiađìnhvớicôgiáocắmbảnNguyễnthịHuyềngiáoviênTrườngTrunghọccơsởxãPhaLong,NguyễnDuyPhượngđilêntừhaibàntaytrắng,nghềnghiệpcôngviệckhôngổnđịnh,cuộcsốnggặpkhôngítkhókhăn.AnhPhượngtâmsự:“Saubaongàytrăntrởnghĩsuychọnhướnglàm ăn phát triển kinh tế, xét thấy nhu cầu đi lại của người dântrongkhuvực,vớisốtiềntíchcóptừtiếtkiệm,cộngvớisựủnghộcủagiađình,haivợchồngđãmạnhdạnvayvốnanhemhọhàng,đầutưmuamộtchiếcxechởkhách,chạyngàyhaichuyếnPhaLong‐LàoCaiphụcvụnhucầuđilạicủađồngbào.Càngngàynhucầuđi

213

lạicủanhândâncàngnhiều, tôi tiếp tụcvậnđộngnhiềuanhemcổphầnđầutưmuaxemới”.VậylàPhượngđãbiếttínhtoántạoviệclàmchobảnthânvàgiúpcácngườikháccùnglàm,côngviệckinhdoanhcủaanhcũnglàmộtmôhìnhpháttriểnkinhtếcủađịaphương.

AnhPhượngchỉlàmộtvídụtrongnhữngngườivươnlênlàmgiàuởPhaLong,xãhiệncóđếnhơn60xeôtôcácloại,chủyếuđểvậnchuyểnnôngsảnvàphụcvụsảnxuất,cóvàinhàkháhơnsắmôtôđẹpđểthithoảngđichơiphố.Mộtxãvùngbiênxaxôitrướcđâynghèokhógầnnhưnhấthuyệnmàtừngấyxecơgiớithìphảiphục,phụcquá.

Nói đến Pha Long, TảNgài Chồ, người ta hay kèm theo câunói:Đấy làđiểmnóngvề tộiphạmmuabánvàvậnchuyển chấtmatúyquabiêngiớiViệt‐Trung.Màđúngvậy.Quasốliệucủalựclượng phòng chống tội phạm ma túy biên phòng thì khu vựcđườngbiênnàyđãtriệtphánhiềuvụánmatúyvớisốlượnglớnvàcótínhchấtnguyhiểmchuyênnghiệp.Ấyvậymàcảxãkhôngcóngườinghiệnma túy.Thếmới là điều lạ!Ma túy luôn làmốinguyhạichochođấtnước,nólàmsuytàncảmộtlớpthếhệ.Cóbiếtbaođiềuđắngđótthêthảmdohệlụytừmatúygâyra.Nếuđưachotôivàiviênmatúytổnghợphỏiđâylàthuốcgì?Cólẽtôivànhiềungười trả lờiđấy làviênSê ‐đa (thuốc chữacảmcúm,giảmđau).ThếmàđưachodânởPhaLongthìnhiềungườibiết,họ đọc tên vanh vách. Tài chưa?Maymà trênđịa bàn không cóconnghiệnnào,chứđấtnàymànghiệnngậptrànlanthìcònphứctạpnữa.Bêncạnhđótệnạnbuônbánvậnchuyểnquavùngbiênnày vẫn gây nhức nhối nhưmột khối u ác, làm đau đầu vàmấtnhiềucôngsứccủacáccấpĐảng,chínhquyềnvàcánbộchiếnsĩbiênphòngĐồnBiênphòngPhaLong.

214

Tạmgácnhữngungnhọtlại,chúngtôitiếpcậnvấnđềkhácvàđượcbiết nhữngmảng sáng lấn át bóng tối, thấy cuộc sống củađồng bào đang có những thay đổi căn bản. Từmột xã vùng sâubiêngiớivớiđiểmxuấtphátthấp,kinhtếkhókhăn,vănhóaxãhộivàđờisốngnhândânthấpsongtrongphongtràoxâydựngnôngthônmớixãđãđạtđược4/19tiêuchí.Hiệnxãđãcó100%đườngtạm cấp phối về các thôn bản,một số tuyến đã được đầu tư bêtônghóa, nâng cấpmở rộngđảmbảo giao thông liên thôn. LàmđượcnhưvậylàbởiPhaLongbiếtvậndụngsángtạokếthợpgiữanguồn vốn từ trên và vận động tuyên truyền xã hội hóa. Riêngnăm2013,PhaLongđãhuyđộngđượcsứcđónggóplênđếngầntrăm triệu đồng. Thành quả ấy được nhân dân phấn khởi đồngtìnhủnghộ,đãtạođàchocácnămtiếptheo.ConđườngbêtôngphẳngphiuđếnthônSínChảigiúpchobàcongiaothươngthuậnlợivàomùamưa,đãkhẳngđịnhđượchiệuquảthiếtthựccủahuyđộngsứcmạnhlòngdân,làmộtvídụsinhđộng.

Và nữa, thổ nhưỡng khí hậu của Pha Long phù hợp với câyđậutươngtruyềnthống.ĐâylàcâyđặcsảncủaPhaLong,nhữngnămqua,PhaLongđãpháthuythếmạnhtiềmnăng,mởrộngdiệntích, tăngnăngsuấtvàsản lượngđậutươngcủaxãmỗinămlêntới160tấn.Ngoàirangô,lúalàhailoạicâychủlựckhôngnhữngbảođảmlươngthựctạichỗmàngôcònđượctrởthànhhànghóaxuấtbán ra thị trường.Với420hangô,112ha lúa,ngườidânápdụng khoa học kỹ thuật, thâm canh tăng năng suất bằng nhữnggiốngmới,đưatổngsảnlượnglươngthựctrênđịabànlênconsốhơn2.260tấn,bìnhquânđầungười563kglươngthựctrênnăm,đảmbảochốngđượccáiđóimùagiáphạt.ĐặcbiệtngườidânPhalongngàynaykhôngchỉcólàmnôngthuầntúynữamàhọđãbiết

215

pháthuy thếmạnh trongkinh tế thị trường,mởranhiềungànhnghềphụvàdịchvụkinhdoanh.ChỉcầnđidạodọctuyếnđườngQuốclộhoặckhutrungtâmxã,đãthấycácloạihìnhdịchvụpháttriểnkháđadạng.DọcconđườnglênthônLồCốChinsanglốimởcửakhẩuvớiTrungQuốc,haibênđườngngườidânđangnônứcvàomùathuhoạchlúa,ngô.Nhữngchiếcxebabánh,xecôngnông,xemáyvậnchuyểnsảnphẩmvềbản,tiếngmáynổrềnvang.Chúngtôiđểýnhữngchiếcxemáyđangbăngbăngtrênđườngchởnhữngbaongô toànnhững xe thươnghiệunhưYamaha,Honda…, tuyệtnhiênkhôngthấybóngdángchiếcxetàucàmèn.Thìraloạixephùhợpvớitúi tiềnnhànghèođãmộtthời làmkhuynhđảocáchãngtêntuổigiờchếtlịmcảvớivùngbiênhẻolánhnày.

Cóđicóbiết,ngườidânPhaLonggiờđãrấtchútrọngquantâmđếnviệchọchànhcủaconemmình,cáichữđãvàđangkhaimởconđườngđilêncủađồngbào.Đếnnaycơbảnvềhạtầngcơsở trường lớp của Pha Long khá hoàn chỉnh, trường tiểu học,trunghọccơsở,bántrúđãkhangtranghaitầng,sáuđiểmtrườngtrongxãđược tusửasạchđẹp,đảmbảođủyếu tốcần thiết chodạy và học của gần1.000học sinh của cả ba cấphọc. Tỷ lệ họcsinhchuyêncầnởđâyrấtcao,đạt96%. Songcómộtđiềuđángbuồnlàhiệnnaytoànxãcóđến30cháu làsinhviêncáctrườngcaođẳngvàđạihọcđãratrườngnhưngchưacóviệclàm.Điềuđóảnhhưởngkhôngnhỏđếncôngtácvậnđộngconemđếntrường.Nhữngcôtúcậutúváyáoxênhxang,điệnthoạinhoaynhoáy,đâubiếtnhữngngườinôngdânchânchấtđẻrachúngđãphảiđầutưbaonhiêu tiền củanuôi chúngănhọcvớihyvọngchúngsẽ làmgiàu cho gia đình, cho quê hương. Khốn nỗi các cháu học toànnhững cái ngànhnghề trái khoáy, đếnkhi học xong chảbiết xin

216

vàođâu.HỏicháuVàngSeoMảy:“Cháuhọcnghềgì?”.Mảythưa:Cháu học Trường Đại học Văn hóa, Khoa Múa. Đi xin việc baonhiêu chỗ nhưng không đâu nhận, chú có biết chỗ nào thì giúpcháu”...Giờiạ! Saokhônghọcnông lâm,nghiệpgì gìđấy.Khôngxinđượcviệcthìvềtrồngrừng,trồnglúa,ngôcũngcònápdụngkiếnthứcvàocuộcsống…Quả làmộtnghịch lýnangiải?Nêncómộtchínhsáchcụthểđểtạođiềukiệnchoconemlàđồngbàocácdântộctừđókhíchlệvàcũnglàđiềucơbảnđểpháttriểnkinhtế,vănhóaxãhộivùngcao.

Niềm vui từ ba bám bốn cùng

Có thểnóiĐộiVậnđộngquần chúngĐồnPhaLongđãphảipháthuytốiđanộilựcđểthựchiệntốtphươngchâmbabámbốncùngvớinhândâncácdântộcđịaphương:Bámđơnvị,bámđịabàn, bám chủ trương chính sách; cùng ăn, cùng ở, cùng làm vàcùngnóitiếngđịaphương.Tuyvậy,hiểuđượctâmlývàđờisống,phong tục tập quán của hàng chục dân tộc để thực hiện tốt cáiphươngchâmkiađâuphảichỉngàymộtngàyhai.Bấtđồngngônngữ làmột trong những rào cản khó khăn nhất, từ đó dẫn đếnkhông hiểu tâm lý, nếp sống cũng như phong tục tập quán củanhândânđịaphương.Gầndânkhôngchỉlàcứvàonhàdântrongkhichủnhàkhôngmuốntiếp,cũngkhôngphảilàgặpnhaubắttaynhaucườihểhảlàthânquenngayđược…trămthứkhiếncánbộchiếnsĩgặpkhókhăntrongcôngtácdânvận.Nhưngcũngtừđómà nảymầm sự sáng tạo. Bắt đầu là việc kết nối với dân bằngngônngữcủadân.CácanhhọctronglớphọctiếngMôngdoĐồnmởvàocáctốimàthầygiáolàchínhcánbộchiếnsĩcủaĐồn.Rồihọcởmọi lúcmọinơi.Dođặc trưngcôngviệcmàĐộiVậnđộngquầnchúngcónhiềuchiếnsĩ làngườiđịaphươngnênthuận lợi

217

rấtnhiềuchoviệchọctiếngvàtìmhiểudầnnếpănở,phongtụctập quán trong làng. Được nghe “cái” cán bộ nói tiếng dân tộcmình, gia đình nào cũng xúc động, thuận cho các anh thực hiện“bốncùng”.Từxắntayáolàmvệsinhthônbản,tắmrửachotrẻ,phòngchốngdịchbệnh,kếthợpvớitrạmxáxãtuyêntruyềnthựchiện kế hoạch hóa gia đình, đến đi khám và cấp phát thuốc tạithônbảnchodân,xáchphíchthuốc leonúiđếntừngnhàdântừsáng tinhmơkhidânchưangủdậy,hoặc tốinhọmặtngườikhidânđilàmnươngvềđểthựchiệntiêmchủngchocáccháunhỏ.

Chỉtínhriêngtrongviệccứungười,phòngkhámcủaĐồnđãcứu sốngnhiều trường hợpmànếu chậm trễ thì dễ dẫnđến tửvong.Điển hình là trường hợp sản phụ Sùng ThịMai,một ngàygiữađông,đượcngườinhàcánglênĐồncấpcứu.Nướcốiđãcạn,thainhingôingang,tìnhthếnguyhiểmđếntínhmạngcủacảhaimẹcon.YsĩcủađồnbấygiờlàanhHuềđãquyếtđịnhmổlấycháubéra,cứuđượccảhaimẹcon.Năm2012,ysĩVũVănTêđãđánhcượcmạng sống củamình để cứu cháu SùngĐức Phương đangtrongcơnnguykịchvìngộđộcquảdại.Hènăm2009,dịch tiêuchảybùngphát, lây lanmạnhởkhuvựcPhaLongvàxãTảNgàiChồ.Phòngkhámđakhoakhuvựckhôngđủsức chứahếtbệnhnhân,cácgiađìnhđemconđếnphótháctínhmạngconemmìnhvàoquâny củaĐồn.Cứungườinhưcứuhỏa, cácquâny sĩ đồncùngcác cánbộchiến sĩ thức trắngđêmchămsóc,điều trịkhỏibệnhchohơnbachụccháu...

Khôngchỉ chămsóc sứckhỏechodânmàkể cảkhimùavụđến,cácanhđãchianhauđigiúpgiađìnhchínhsách,giađìnhneođơnthuhoạchngô,lúa...Tiếpxúcvớidân,tìnhcảmthươngmến,gắnbógiữanhữngchiếnsĩbiênphòngvớitừnghộdânngàycàng

218

bồiđắpdàylênnhưlờinhắcnhở“đồngbàocácdântộclàanhemruột thịt”. Và đồng bào ở đây đã thực sự coi bộ đội, coi Đồn làđiểmtựatinhthầnvữngvàngchohọ.

Kể ra đây có hàng chục câu chuyện cảm động về tình quândân.Đêm27‐1‐2013tạithônLũngCáng,từtrênnúi,mộthònđátokhoảngtrên20khốidobịxóimòn,rỗngchânlănxuốngvànằmchênh vênh giữa lưng chừng núi ngay phía trên sau thôn. Nhìnhòn núi to như ngôi nhà chình ình lưng núi như sẵn sàng lănxuốngđèbẹpcảthônbấtkểlúcnào.Tuyvậychỉmộtvàinhàdânlosợ,đãcónhàmờithầycúngvềcúng.Lạicónhàbỏđi,nhưnglạicónhữngnhàbìnhchânnhưvại,yêntâmchorằnghònđáđứngyênlàm“tổ”mới…Đồnđãphốihợpvớiđịaphươnglênkiểmtravàvậnđộngnhândândidờisangnơikhác.Chínhộgiađìnhởnơinguyhiểmtheohướngđườnglăncủahònđáđãđượctháodỡnhàcửachuyểnkhỏinơiđặcbiệtnguyhiểmnày.Lạinhữngngàytoànđơnvị khai nền, dựngnhà với trăm thứphức tạpkhi dựngnhàcửa theo tập tục người dân vùng cao nơi đây… Rồi cuối cùngnhữngnút lạtcuốicùnggút lại,nhữngcáibắt taynóngấmchânthành, những chén rượu cúng mừng “nhà mới” nồng nàn vànhữngtiếngcườinóihểhảcủanhữngngườidâncónơiởmớiđãlàmtiêutanmọimỏimệtcủanhữngngườilínhquânhàmxanh.

Đồngbàovùngcaođãnghèolạihaygặpthiêntaiđịchhọađeobám. Rạng ngày 28‐3‐2013, một trận mưa đá khủng khiếp dộixuống vùng caoMường Khương làm bàng hoàng cả nước. Theocáccụcaoniên thìđây là trậnmưađá tonhấtcáccụ từng thấy.Hàngngànngôinhàbịtànphátrongvòngmấychụcphút.RiêngtrênđịabànxãPhaLongcó129hộthiệthạivới trịgiáướctínhlên tới hàng tỷ đồng. Trước những thiệt hại nặng nề đó, cán bộ

219

đoànviênthanhniêncủađồnđãtrựctiếpxuốngthônbản,cùngcấpủychínhquyềnđịaphương,các lực lượngđóngtrênđịabàngiúpnhândânkhắcphụchậuquảthiêntaisaumưađá.Mọicánbộchiếnsĩđãkhôngquảnkhókhăn,vấtvả,chiasẻvớinhữngmấtmátcủađồngbàotrongkhichínhgiađìnhhọcũngphảigánhchịuhậuquảmưa đá. Anh Hù Văn Dền, Nguyễn Thế Nam, gia đình ở thị trấnMườngKhươngbịthiệthạinặngnềnhưngsaukhikhắcphụctạmthờiviệcgiađìnhđãquayngayvềxãtậptrunggiúpdân.Vớitấtcảnhữngnỗlựcvìdânmàchỉtrongvòng10ngàycácanhđãđónggóptrên200ngàycông,tusửa,lợplạitoànbộmáinhàchocáchộgiađìnhbịthiệthại,giúpđồngbàotừngbướcổnđịnhcuộcsống…

Giúpdânkhôngchỉlàlàmnhữngviệcổnđịnhđờisốngtrongsinhhoạtmà còn là hướngdẫnngười dân tựbiết bảo vệ lãnh thổ.Đặcđiểmcủavùngbiênlànhàquenhoặcthântộcchỉcáchnhaucóvàicâysốnhưngđãthuộcquốcgiakhác.Muốnthămnhauđànghoàngphảicó giấy phép, nhưngmột số người dân vẫn vi phạmmột cáchhồnnhiên,dễdàngdẫnđếnnhữnghậuquảkhônlườngthuộcvềanninhquốcgia.Lạitiếptụctuyêntruyềnchodânhiểu.Vẫnlàdânvận.NộidungthứtưcủaMườixâytronglựclượngđãnóiđếnrồi.

ThiếutáHùVănDền,dântộcNùng,ĐộitrưởngĐộiVậnđộngquầnchúngchobiếtnhữngngàyđầuxuốngđịabànbànbámdânkhó lắm.Nhiều lúccáichánụpxuốngtrướcmắtmàvẫncứphảigượng dậy, cứ phải cố gắng. Những buổi họp thôn, xã, xen lẫntrangphụccáctộcngườilànhữngbộquânphụcxanh.BộđộiBiênphònghọpvớidân, tuyêntruyềnđườnglốicộtmốcđườngbiên.Mưadầmthấmlâurồidâncũngnghera,hiểuravà làmtheobộđội,giúpbộđộithuyếtphụchọhàngbênkiabiêngiớiđừngvìmộtmốilợinhỏ,mộtmảnhnươngngômàvôtìnhviphạmphápluật

220

cảhainước.ĐólàmộtđiểmnhấncủaĐồnBiênphòngPhaLong,làđãpháthuytộtbậcthếtrậnlòngdân,huyđộngđượcmọitầnglớpvàocôngtáctuầntrabảovệbiêngiớitrongphongtràobảovệanninhTổquốc.Đơnvịđãkếthợpvớiđịaphươngxâydựngđượchàng chục tổ “Tự quản đường biên, cột mốc”, giao các mảnhnương giáp biên cho dân sử dụng, đồng thời giao luôn việc tựquản phần đường biên đó. Như vậy, nghĩa vụ đã gắn liền vớiquyền lợi.Ngườidânvùng caobiên giới chưa cầnhiểu các kháiniệmcaosiêu,songhọbiếtlãnhthổlàđầunương,mépruộngcủamình,bảovệruộngnươnglàbảovệđườngbiên,làgópphầnbảovệchủquyềnlãnhthổcủaTổquốc.

Lịch sử trên40nămcủaĐồncũng là lịch sửcủamột chặngđườngvậnđộngquầnchúngcủacánbộchiếnsĩđồnđể tạonênniềm tin và sự gắn kết mật thiết giữa dân với đồn. Ngược lạinhữngnăm trướcđây,khiđóvàonhữngnăm80của thếkỷXX,chiếntranhbiêngiớiđãchấmdứtvàinăm,nhưngnhữnghậuquảđểlạivôcùngnặngnề.Nhândânsaumộtthờigiansơtánđãtrởvềđịaphươngdầnổnđịnhnơiănchốnở.KhiđóđồndichuyểnđếnđóngởthônNìXỉ,vôvànkhókhăn,vôvànthửtháchđếnvớiđồngbàovàvớiđồn.Đườngđikhókhăn,phươngtiệnvậnchuyểnlương thực, thựcphẩmcùngvũkhí đạndược, quân trang, quândụng toàn dùng sức người, sức ngựa. Nạn thám báo với nhữngphátsúngbắntỉatừbênkiabiêngiớiluôngâynêncăngthẳngchongườivùngbiênnóichungvàPhaLongnóiriênglúcbấygiờ.ChỉcóvậnđộngvàhuyđộngsứcdângiúpĐồn.KếhoạchđượcBanChỉhuyĐồnvạchra,lúcnàykhôngphảilàgiúpdânnữamàlàdângiúpđồn,giúpBộđộiBiênphòng.BàCưSeoMảoởthônMaCháoSử,xãTảNgàiChồđượccánbộđồnvậnđộng,đãtíchcựcđinói

221

chuyện với đồng bàomình ở xã giúp bộ đội vận chuyển lươngthực,vậtliệutừMườngKhươngvàoĐồnPhaLongvàlêncácchốt,đasốlàthànhtừngđịutrênlưng,cầnmẫnđịuvềđồn.Thậmchí,vậnchuyểncảnhữngthanhbêtông làmhầm,nhẹcũngvàichụccân, nặng cũng hàng tạ, cứ trên lưng ngựa hoặc trâu kéo, ngựathồ… Nhiều tấn nguyên vật liệu đã được chuyển vào Pha LongbằngđôivainhữngngườidântộcvùngcaoPhaLong,TảNgàiChồnhưvậy…Nhữngnămđó,nếukhôngcósứcdânvớirừngrựcbầunhiệthuyếtcủahọthìkhôngthểlàmnổi.Dântinvànghetheobộđộimà không cần những khẩu hiệu đao to búa lớn. Cũng trongnhữngđợtvậnđộngdângiúpđồn,nhiềungườiphụnữMônglamlũtưởngnhưchỉbiếtđếnnươngđồiđãtrởthànhnhữngnhântốtíchcực,rồisaunàyhọlạilànhữnghọcviênđầutiêntrongnhữnglớphọcxóamùchữdochínhnhữngthầygiáobiênphònglênlớphằngđêm.Mộtsốngườiđãtrởthànhđạidiệnchodântộcmình,góptiếngnóitrêncácdiễnđànlớnnhưQuốchội,HộiđồngnhândântỉnhnhưbàCưSeoMảo,hoặctrởthànhlãnhđạoxãnhưbàVàngSảoHoasaulàBíthư,ChủtịchxãSánChải…Đượchỏivềbíquyết về thành tích đáng nể trong công tác dân vận của đồn,nguyênĐồntrưởngPhaLongthờiđiểmđólàĐạitáHàĐìnhKiếnchiasẻ:“Việcnàychủyếudựavàogiàlàng,trưởngbản.Tacóthểvíhọnhưchấtkeogắnkếtgiữađồnvớiđịaphương.ĐặcbiệtởPhaLongcódònghọVàngtrongcộngđồngngườiMông làdònghọ lớn, quyền lực. Hãy đến với ông trưởng họ, thăm hỏi, ăn, ở,thậmchíngủcùngvớihọ,vừasinhhoạtthânmậtnhưngườicùngdòngtộc,vừadòýtứvànắmbắttâmlýngườiMông.Chỉsaumộtthờigian,thấycánbộbiênphòngkhôngcógìcáchbiệtvớidântộcmình,từlờinóiuyquyềncủaôngtrưởngtộcmàcảdònghọVàng

222

vànhiềudònghọkhácđãcoicánbộbiênphòngnhưngườianhemtrongnhà,xóatanmọicáchngăn,thươngvàtinnhaunhưmột.NếuaiđãtừngởcácĐồnBiênphòngthờiđiểmđómớithấytìnhhìnhkhuvựcbiêngiớiđầyphứctạp,trongdâncòntrămthứbộnbề,thậmchícòncócảlámặtlátrái,nếuthấyhọrụcrịchtíchtrữvậnchuyểnlươngthực,thựcphẩmthìđồncũngphảicảnhgiớivàchuẩnbị chophươngánxấunhấtxảyranhưdạo tháng2‐1979.Tronghoàncảnhấy,nếulòngngườikhôngthuậnthìvôcùngkhókhăn,thuphụclòngngườidântộcvùngbiênquảlàmộtkỳtích”.

Nhấtmựctintưởngrồi,dâncoicácanhnhưngườimộtnhà.Làanhemthì thật lòngvớinhauvàgiúpnhauchống lạicáixấu,cáiác.NhờnhữngnguồntinvàsựphốihợpquýbáucủadânmàĐồnđãpháđượcnhiềuvụánnhưbuônbánmatúy,bắtcóc, lừađảongườiđưaquabiêngiới…Dâncùngcácđơnvịtuầntrabảovệbiêngiới.Nhìnbứcảnhcácchàngtrai,côgáiMông,Nùng,TuDí…đứngbêncộtmốccùngcácchiếnsĩbiênphòngViệtNamvàTrungQuốcsaumộtbuổituầntrasongphươngđãthấytoátlêntìnhcảmthânthiết,gắnbó,tráchnhiệmvớimỗitấcđấtlãnhthổcủangườidânnơiphêndậuTổquốctrongthếtrậnBiênphòngtoàndânbảovệchủquyền lãnhthổquốcgia,xâydựngbiêngiớihòabình,ổnđịnh,bềnvữngtrongquátrìnhhộinhập.

Vùngcao,trờitrầmhơnvàtốisậpđến.Íớitiếngngườidângọinhau về ăn cơm, tiếng xe máy ồn ào và tiếng phành phành củanhững chiếc xe thồ chạy động cơ… Những ngôi sao đầu tiên đãnhấp nháy trên nền trời như những đôi mắt sáng. Bất giác liêntưởngđếncâunóiBácHồdặnBộđộiBiênphòng:“…nhândâncóhàngchụcvạntai,hàngchụcvạnmắt,chúngtaphảidựavàodân,tổchứcdân,đoànkếtvớidânthìviệcgìcũnglàmđược!”.Vâng!CácchiếnsĩquânhàmxanhĐồnBiênphòngPhaLongđãbiếthướng

223

những cái tai cáimắt đó biết nghe, biết nhìn, biết làm theođúnglươngtâmvàtráchnhiệmcủamìnhđốivớiTổquốc!

Những thầy giáo quân hàm xanh

NhắcđếnPhaLong,nhiềungườitrongcácthếhệnhàgiáoLàoCai còn nhớ như in những kỷ niệm về vùng đất này, những kỷniệmvềtrườnglớp,thầytròvàtìnhdân,nhữngkýứcvềĐồnBiênphòngPhaLong.

Năm1959ĐồnBiênphòngPha Longđược thành lập. Cuốimùathunămấy, thầygiáoHàVănGiầu,ngườidântộcTàyquêlàng Trang, xã Gia Phú, tốt nghiệp Trường Sư phạmmiền núiTrungương,vềnhậncôngtácởTrườngThiếunhidântộctỉnhđặt tạiSaPavàđượccử lênPhaLong làmcông tác tuyểnsinh.Nóilàtuyểnsinh,nhưngthựcchấtlàđituyêntruyềnvậnđộng,đigọi,đikhuyênnhủhọcsinhvùngcaovề trườnghọcchữBácHồ,bắtđầutừbàiitờ.ThầyGiầuchỉnóiđượctiếngTàyvàtiếngphổthông,ChủtịchxãnóitiếngMông,tiếngNùngvàtiếngQuanHỏa.Hai ngườihiểunhauqua cử chỉ, ánhmắt vànụ cười. ChủtịchdẫnthầyGiầuđitìmBộđộiBiênphòng,thếlàcôngviệccủathầytrởnênthuậnlợi.

Hai hôm sau, thầyGiầu dẫnmấy chú bé đi trong sươngmùxuốnghuyệnđểvềtrường.AnhBộđộiBiênphòngđứngbênôngchủtịchnhìntheo,đưataylênvẫyhẹngặplại.Mấyđứabéđónayđãtrởthànhcánbộ,cóngườiđãvềhưu.

Năm1960,thầygiáoĐinhNgọcTuyển,quêNinhBìnhxungphong đi làm thầy giáo miền núi vùng cao. Xã cử người đánhngựaratậnhuyệnđónvàchởđồđạcchothầy.Vừađặtbalô,câuchàođồngchívàcáibắttayrấtchặtcủaanhbộđộibiênphòngĐồn Pha Long đã giúp thầy giáo Tuyển vơi hẳn mệt mỏi sau

224

chặng đường xa đèo dốc và có ngay chỗ dựa trong công việcdựnglớpmởtrường.

ThầygiáoHuyquêLậpThạch(VĩnhPhúc)nhớmãikỷniệmcùng thiếuúyNguyễnVănYếnởĐồnBiênphòngPhaLongđóngiaothừagiữalưngchừngdốcChínQuai.ChảlàTếtMậuThân,thầyHuycùngcácbạnháohứcvềquênghỉtếtthìđượclệnh:“Tìnhhìnhđặcbiệt,aiởtrườngnàovềtrườngấy,ăntếtvớidân!”ThếlàphảiquaylênPhaLong.Đếnchỗmiệnghangđáthìcóngườiđisauđuổikịp,tưởngai,hóaralàthiếuúyYến.“Anhcũngkhôngđượcvềtết,phảiquay lạià?” ‐ “BộđộiBiênphòng làmgìcónghỉ tết,mìnhcóviệcrahuyện,bâygiờvềđồn”.‐“Tìnhhìnhđặcbiệtlàgìđấyanh?”‐ “Là tình hình đặc biệt chứ là gì nữa.”, “Anh lại giữ bímật rồi!Đúnglàcônganvũtrangcókhác”.ThiếuúyYếncườihờhờ.ĐếnlưngchừngdốcChínQuai,mọingườiđã thấmmệt.ThiếuúyYếnxemđồnghồ,ánhdạquangtrênmặtđồnghồlờmờ.Anhphátlệnh:

‐DừngchânđónGiaothừa!

TiếnggàgáylầnđầutừmộtbảndướiLũngPâuvọnglên,từchânnúi đáTảNgàiChồvọng xuống.ThiếuúyYếnmởđài, vặnnúmdòsóng.Tiếngxẹtxẹt,ùù,tiếngxìxồcủađàilạxứnàocànglàmchomọingườisốtruột,hồihộp.Mayquá,đúnggiaothừathìđàidòtrúngsóng,tiếngBácHồsangsảng,ấmápvanglên:

...Xuânnàyhơnhẳnmấyxuânqua

Thắngtrậntinvuikhắpnướcnhà

NamBắcthiđuađánhgiặcMỹ

Tiếnlên!Toànthắngắtvềta!

Mấy anh em lặng đi trong niềm xúc động, bồi hồi giờ phútchuyểngiaonămcũsangnămmới.ThiếuúyYếnlạiphátlệnh:

225

‐Nào!Chúngtaliênhoanđónmừngnămmới!Phầnquàtếtcủacáccậu,cứgiữnguyênđểvềtrườngăntết,tớchiêuđãicáccậu.

Bình tông rượu hồng đào truyền tay nhau, rót ra chiếc nắpnhựa,lầnlượt“khà"đầyhứngkhởi,phấnchấn.

NhàgiáoCaovànhàgiáoTếvẫnnhớnhư incái lần lênPhaLongvàothămlớphọcởbảnTảLùngTháng.Nhịnsuôngchứlàmgì có lótdạ,điểmtâm.Vượtchặngdốcdài, lênmộtkhúcquanh,bỗnggặpmấy lùmổirừng,haianhemcùngvincành,bới lá tìmkiếm.Tếreolên:“Đâyrồi!Cómộtquảổichín!”.

Nhưngmừng hụt. Quả ổi chộng chộng, ánh vàng, như là đãươngươngsắpchín.Nhưnglàquảbắtnắngánhlênthếthôichứvẫnlàổixanh,bấmthửthấycứngngắc,vànhậnrađãcómóngtayaiđóbấm,vếtmóngtaycònintrênquảổi.Aiđóđãtưởnglầmổichínnhưmình,thôicứđểnguyênthế,khôngngắt,cóthểquảổisẽthêmmộtlầnindấumóngtay.

HaingườivượtdốcvàothămlớphọcdoanhgiáotrẻHàLợivừatốtnghiệpTrườngSưphạmcấpII,vàođâydạylớpđánhvần.Thầytròdạyvàhọc trongngôinhà trìnhtường,nền látđáxanhlởmkhởm.Hơntámgiờsươngvẫnlảngvảngvàolớplàmcholũtrẻcoro.Lớphọcdiễnrachóngvánh,phảichotanlớpđểlũtrẻcònvềnhàgiúpbốmẹ,lúcnãyđanghọcđãcómấyôngbốbàmẹsanggiụcconmauvềđithảtrâu,vềtrôngem,vềđểcònlênnương.

Lũtrẻvềrồi,haicánbộTyGiáodụcvàthầygiáotrẻngồitròchuyệntâmtình.HàLợidẫnhaianhrathămcộtmốcbiêngiới.Đólàcộtmốc22đãphủlớprêuxámnhưngvẫnvữngchắc,bềthế.Lợikể, các anh công an vũ trangĐồn Pha Long đi tuần tra biên giớihằngngàyvẫnquađây.Chínhcác anhđãgiúpLợigọibọn trẻ ralớp.Ôngbố,bàmẹnàogiữconởnhà,cácanhlạicùngLợiđếntỉtê

226

tròchuyệnđểđứatrẻđượcđếntrường.MớilênTảLùngThángítngàynhưngLợivàcácanhtrênđồnđãtrởthànhanhemgắnbó.

HaicánbộTyGiáodụcchiataylớphọcbêncộtmốcbiêngiới.Đường về, qua chỗ lùm ổi, lòng cứ bâng khuâng. Dấumóng taytrênquảổilàcủathầygiáotrẻ,màcũngcókhilàcủangườichiếnsĩbiênphòngnàođóđituầntrabiêngiớicũngnên…

Cộtmốc22ngàyấybâygiờdựnglại,thànhcộtmốc166.NhàgiáoHàLợigiờđãnghỉhưuởYênBái,gặpngườicũLàoCai,nhấtlàgặpaiởPhaLongvẫnthườnghỏivềTảLùngThángvàhỏivềĐồnBiênphòngPhaLong.CáccánbộvàchiếnsĩĐồnPhaLongđãchuyểnđổiquanhiềuthếhệ,nhưngtìnhcảmBộđộiBiênphòngvới các thầygiáo cô giáovàvớidânbản, với trẻ emvẫn gắnbóthânthiếtnhưxưavàcònhơnxưa…

Mỗicánbộchiếnsĩbiênphòngđềucóvợcon,cácconđangđộtuổiănhọc,nhưngchămloviệchọchànhchocon,chủyếutrôngvàonhữngngườivợđảmđang.VậymàgópphầnchămloviệchọchànhchohaixãTảNgàiChồvàPhaLong,địahạtdođồnquảnlý,thìĐồnPhaLonglàmđượcnhiềuviệc.

BáocáocủaĐồnPhaLongghinhữngconsố,nhữngcôngviệcchính:“Phốihợpvớingànhgiáodụcvậnđộngnhândânchoconemđihọcđúngđộtuổi.Mởđược8lớpxóamùchữcho214họcviên.Vậnđộngđược58họcsinhconemgiađìnhkhókhănbỏhọctrởlạitrườngtiếptụchọctập.268lượtcánbộchiếnsĩthamgiatusửatrườnglớp.Ủnghộcáctrườngsáchvở,bútvàđồdùnghọctập.Cùngvớiđịaphương khảo sát xâydựng cácđiểm trườngởcácthônbảnxa.Thamgiaxâydựngtrườnghọccủa2xãđạtchuẩnquốcgia...”.Những con số,những côngviệc ghingắngọnnhưngbiếtbaocôngsứcvànhiệttình.

227

Hiệnnay,TảNgàiChồvàPhaLongđềucótrườngtiểuhọcđạtchuẩnquốcgia.Haixãđềuđãđạtchuẩnphổcậpmẫugiáo5tuổi,duy trì vững chắc đạt chuẩn phổ thông trung học cơ sở.Ở cáibướccủngcốvàduytrìnàymàcònvôkhốicôngviệcvấtvảgiannan,thìbảynăm,mườinămvềtrước,cácthầycô,cácchúbộđộibiênphòngđivậnđộnghọchànhgiannanlắm,bềnbỉvàkiêntrìlắm.ThiếutáDềnnhớlại lầnđếnnhàôngP.cóconđếntuổiđihọcmàchưađếntrường.Dềnđếnnhà,chàohỏi,tròchuyện,ôngP.cứlặnglặng,miễncưỡngđáplời.Bànđếnchuyệnchoconđihọc,ôngP.lẩmbẩm:

‐Ngôthóckhôngđủăn,tiềnchảcótiêu,vợchồngtaophảiđilàm,nóphảichăntrâu,chănngựa,phảitrôngnhà.Đihọclấygìmàăn!

Ôngnàykhóvậnđộngđây!DềnnhớcâutụcngữMông:Têjtsileix tsi faov/Nênhs tsi kruôk tsi vênhv (Nương không cày khôngxốp/Ngườikhôngkhuyênkhông tỉnh).Phảikiên trìkhuyênnhủđểôngnàytỉnhngộra,choconđihọc.Dềntỉ têtròchuyệntiếp,nhưng chỉ nói ít lời thôi, Heik tsơưs ndu lêx/Heik ntâu khênhrknaoikangz(Nói ítnhớlâu/Nóinhiềuquênmau),tụcngữMôngbảothếmà.ThếrồiôngP.dầndầnđổiý,nóirằngmuốnchoconđihọcnhưng...Hiểuývàcảmthôngvớicảnhnghèo,Dềnvềđồnbáocáovớichỉhuyvàbànbạcvớixã.Thếlàcóđượcchútíttiềnđemđếnhỗtrợ.Cháubéđượcđihọc,nhưngchỉđượcdămhômcháulạinghỉ.ÔngP.nhănnhó:“Cánbộthôngcảm...”,Dềnlạitròchuyệnnhủkhuyên.SángsớmhômsauDềnđibộđếndẫncháutới lớp.ĐứabélũicũibướcbênchúBộđộiBiênphòng.

Lo cho từngđứa trẻđượcđihọc thật chẳngdễgì,Dềncàngthông cảm với các cô giáo vùng cao. Bây giờ số trẻ em bỏ họckhôngnhiềunhưngvẫncòn,vậnđộngsốnàytrởlạitrườngkhông

228

dễchútnào.CóbégáidântộcMôngthônSínChảiB,xãTảNgảiChồđanghọclớp5thìnghỉhọc,cáccôgiáođãnhủkhuyênnhưnggiađìnhchưalaychuyển.Dềngiúpsứccùngcáccô.Đếnnhà,bốmẹbéchàohỏivuivẻ.Bànđếnchuyệnđihọccủacon,“Ồ,bốmẹchođinhưngnókhôngđicánbộà!”.Gặpriêngcháubé,nólínhí:“Bốmẹ không cho đi”. Thì ra, con bémuốnđi học nhưng bốmẹthamviệc,muốngiữconởnhàđilàm.Congáichohọcthếthôi,maikianóđi làmdâunhàngười,mình cònđượcnhờvả gì nữa.Mộthôm, hai hôm, Dền cùng cô giáo đến thuyết phụcmãi, bé gái ấyđượctrởlạitrườngvàhọckhá.Nhưngcháugáiấycũngchỉđượchọcxong lớpnăm,bốmẹ lại giữrịt cháuởnhàđểngàyngày lênnương,thuyếtphụcmấycũngkhôngchuyển.Ởvùngcaovẫncònnhữngthânphậncongáithiệtthòinhưthế.

Lạimột trường hợp khácở thônBảnPhố cũng thuộc xã TảNgàiChồ.Chúbékiamớichoaichoai,đanghọclớp9thìnghỉhọc.Đầuđuôilàdịptết,bàconmởlễhộiGầutàotheophongtụctruyềnthống.Baonhiêuvấtvảgiannantạmthờiđểlạihếttrênruộngtrênnương.Ngàyhộixuân,hãycùngnhauđihội,vuimúavuihát,bạnbègầnxatụhộichuyệntrò.Khănáothêurựcrỡ,ánhmắtnụcườitươinởtrongnắngxuân.Ngườiuốngrượusaymenrượu,ngườikhônguống rượu cũng saymen tình trong ngày hội xuân, ai cũng tươixinhđẹpđẽ,ai cũngrạorựcngấtngây.Chúbéchoaichoaibỗngchốctrởthànhchàngtraimớilớn,tìnhcờbắtgặpvàthinhthíchmộtcôgáiMôngởxãbênvừachớmđộdậythìđidựhội.Đôilờichào hỏi qua lại, cái hạt tình yêu bé xíu nảymầm, chú bé choaichoaiấyliềnkéocôgáivừamớiphổngphaovềnhàmình.Bahômsaucôgáivềnhà.Chúbénghỉhọcmấyngàyliền,ngheđâubốmẹchúđangrụcrịchlonghithứccướivợchochú.Gayquá,phảicứuchúbénàythoátcảnhtảohôn,Dềncùngcôgiáokịpđến.

229

‐Ồ!Nókéovợvềrồi.Cái lýngườiMông,phảisắmlễhỏivợchonóthôi!

‐Nhưngcháucònbéquá,chưađủtuổi.

‐Nóthíchnhauthìnókéothôi,khôngcấmđượcmà.

Dềncùngcôgiáotỉtêthuyếtphục,cáitìnhchencáilý.

‐Ừchonóđihọcnhưngphảichonólấyvợ.Khôngchonólấyítnữanóchẳngkéođượcainữathìgaygomà!

Dềnômđiếuục,kéomấyđiếuthuốclào.Chủnhàđemrượura,Dềnuống,côgiáocũngcốuống,mặtửnglên.Nểcôgiáo,nểcánbộ,thấucáilýcáitình,ôngbốchấpnhậnnghetheolờinhủkhuyên.

‐Tacùngkýcamkếtnhé!‐Dềnnêuýkiến.

‐Sayrồi.Khôngkýđâu.Mainósẽđihọc.Chưalấyvợ.Côgiáoyêntâm,cánbộyêntâm.

Hômsau,chúbéchoaichoaiấyđếnlớpvàhọchếtlớp9.Chúbéchoaichoaivàcôbéngàynàobâygiờđãlàvợchồng,cướinhautheođúngtuổiquyđịnhcủapháp luật.Vợchồngấygặpcôgiáo,gặpDền đều niềm nở tươi cười chào hỏi, nhưng chẳng bao giờnhắclạichuyệnnămxưa.

Vận động các gia đình cho trẻ em đi học khómột thì hô hàongườilớnđihọcxóamùchữrồichốngtáimùchữcònkhógấpmười.

Nhưhai lớpchống táimùchữmởnămngoái,mấychụchọcviênmàvậnđộngtoátmồhôi.NóivềxóamùchữthìPhaLongvàTảNgàiChồđãđạtchuẩntừnăm2000.Cóngườihọcxong,cóvốnliếngchữnghĩa,thỉnhthoảnglạiđọcviếtthìchữvẫncòn,cókhicònsinhsôinảynởthêm.Nhưngcóchịcóanhconchữmớichạmvàotrínhớ,nhưcáicâymớinảyvàicáirễbámhờvàođất,nắnglênlàhéo,mưaràomộttrậnlạitrôituộtđi.Thếmớithànhratáimùchữ.

230

Phảigiúpanhchịem,giúpbàconhọctiếp,đểngườicònchữthìchữsinhnởtươitốtthêm,ngườichỉcònloángthoánglưathưaítconchữthìgiúpchochữsốnglại,đểkhôngbịtáimù.

Nhưngcácchịtuổitrungniên,côngviệc,ngàylưnggòvaitrĩutrênnương,vềnhàcơmnước, lợngà,concái,côngviệcđầysânđầynhà.“Đihọcá?Giàrồi,chảhọcnữa,cáiđầuđặccứngrồi,chữchảvàonữađâuá!”.ChịemgặpcôgiáovàBộđộiBiênphòngđếnvậnđộngthìtrảlờivậyrồilạichămchắmvàocôngviệccủamình.Cánh đàn ông tuy có vẻ rảnh rang hơn, nhưng rộng chân rộngcẳng,bâygiờcầmbútngồivàobànhọc,ngại lắm. “Cánbộơi, lochoconđihọcthôi,mìnhcònhọcgìnữa”.Cóngườicòntếutáo:“Hơưkchơưr! ‐Uốngrượu,uốngrượu!Mỗi thángmộtmẻrượungôlàsướngnhất,họcgìnữacánbộơi”.

Họpthôntừsẩmtối tớimườimộtgiờ.Cóngườinhất trí.Đihọcchứ!Chữsắprơihếtrồi,khônghọc thìrơinốt.Cóngườinểcánbộ,nểcôgiáomànhậnlời.Cóngườivẫnnóicáicâutừmấychụcnămtrước:“Chữkhôngcầnbằngngôlúađâuá!”.

Nhưngrồivẫnmởđượchailớpchốngtáimùchữ.LớpởthônBảnPhố,xãTảNgàiChồcó12họcviên.ĐạiúyNguyễnVănHưởngvàcôgiáoNhungcùngnhaugiảngdạy.LớpởthônSínChải,xãPhaLongcó11họcviêndocôgiáoTrịnhThịThuvà thầygiáoquânhàmxanh‐ThiếuúyNguyễnVănTưởngcùngnhauhợpsức.

Danhsáchlàthế,nhưngdễgìcáchọcviênđihọcđều.Sươngmùvàgiárét,mưadầmlêthêvàmưaràotrútnướclàmcholớphọcchệchchoạc.Lạiđủcácthứlýdo.Cánhđànôngthìphântrần:“Thầygiáoơibậnquá!”, cóvị cườixòa: “Gặpcư tì sayquá, thầygiáo thông cảm!”. Các chị thì nhiều lý do nhất, toàn lý do chínhđáng, nào là làm nương về tối quá, nào là thằng Seo Tếnh đau

231

bụng,conSeoMỷsốtcao,khôngphêbìnhđược,khôngkhiểntráchđược, cứ là phải thông cảm, động viên. Cô giáo nhà trường vớithầygiáoquânhàmxanhtrênĐồnphảiđemcáitínhcầnmẫnlặnlội đến lớp trước giờbất kể sươngmùgiá rét, vàđemnụ cườichântình,đemcâuchuyệnnóibằngtiếngđịaphươngrađểníugiữhọcviênvàgieochữvàotrínhớcủahọ.

ChínhtrịviênDềnluânphiênđikiểmtracáclớp.Nóilàkiểmtra, nhưng thực ra là hỗ trợ đồng đội, hỗ trợ cô giáo vận độngngườidânđihọc.Dềnđến lớp,họcviênđànônghồhởi chuyệntrò,họcviênnữmếnvànểcánbộmàđihọc.

Rồi lớp học kết thúc. Mỹmãn, thành công như ý muốn thìchưa,nhưngđãgiúplàmsốnglạiconchữ,trôichảycácphéptínhtrongđầucáchọcviên.Thôithếcũnglàđángquý.

ThựchiệnđiềucăndặncủaBácHồ,losaocho“aicũngđượchọchành”thậtgiannan.Conđườngvẫncòndàiphíatrước,trênconđườnggiannanấy,Dềncùngđồngđộiluônnhânđượcnhữngniềmvui.Mỗidịpxuốngthônbản,đếnvớinhàdân,bàconxởilởi:“Chào cán bộ!”, hoặc cụ thể hơn: “ChàoBộ đội Biên phòng!”. Vàthậtvuixốnxangkhibàconcấtlờinểtrọng:“Athầygiáomớiđếnchơià?Vàonhàmìnhđi!”.

Gắnbóvớituổithơvàthamgiadạyxóamùchữ,cónhiềukỷniệm, có những niềm vui bất ngờ. Hôm ấy nhà Páo có khách.Khách là chúTưởng, công tác trênĐồnBiên phòng. ChúTưởngcùngcácchúthườngsangtrườngcủaPáonhữngdịpkhaigiảng,ngàyhộicủacácthầycô20tháng11haynhữngngàylễkỷniệmtrongnăm.Hôm trườngPáo tổ chứchội diễn vănnghệ, các chúsangdự.Xemtiếtmụcbiểudiễncủacác lớp,cácchúvỗtayrômrốp cổ vũ, lại còn lên gópvuimấy tiếtmục liền. ChúTưởngháthay, cácchúkháchátđềuhay,đến lượtPáovàcácbạnhoanhô

232

rầmrầmmộthồidài.Tìnhcờhômấy,chúTưởngbávaiPáohỏichuyện, thế làhai chúcháubiếtnhau.Trênđườngđihọc,nhiềudịpPáogặpchúTưởngcùngmấychúđituầntrabiêngiới.Cácchúănmặcchỉnhtề,quầnáonainịt,bướcđinhanhnhẹn.Gặpcácchú,Páovàcácbạncùngcấtlời:

‐Chàocácchúbộđội!

‐Chàocáccháu!Cáccháuđihọcchămngoannhé!

Cácchútươicườiđáplạirồitiếptụchànhtrìnhtuầntra.Páocùngcácbạnđứngnhìntheo,bóngcácchúkhuấtdầntrongsươngmùgiăngphủphíatrước.

Tuầntrước,côgiáochủnhiệmdẫn lớpPáođi thămcộtmốc166kềbênthônTảLùngTháng.Côgiáodẫncácbạnđigầnđếncộtmốc thì thấychúTưởngcùng tổ tuần travừađi tới.Cácchúđứngnghiêmchàocộtmốcchủquyềnthiêngliêngcủađấtnước.Cácchúnhặttừngchiếclávươngtrênbệchâncột,ngắtdọntừngngọncỏbòlanxungquanh.Côgiáorahiệuchocácbạndừnglại,chămchúdõinhìntừngcửchỉcủacácchú.Ítphútsau,Páocùngcácbạntheocôgiáobướcvềphíacộtmốc.Tronghàngngũchỉnhtề,cả lớpgiơtaychàotheonghi thứcĐội,cócácchúcùngđứngbên.Sauphúttrangnghiêmấy,côtrònghechúTưởngtròchuyện,giảnggiải.Giọngchúấmápmàvuitươi…Thếnên,chúTưởngvớiPáokhôngphảilàkháchlạ.Đượcđónchúởnhà,Páovuilắm.Chúmặcquânphụcnghiêmchỉnhnhưmọingày.Nhìnchú,Páobỗngnhớ câu hát: “Anh bộ đội đến nhà, cho em lòng dũng cảm!...”.Ngắmvócdángchắckhỏe,vừaoaiphongvừagầngũicủachú,Páonhưđượctruyềnthêmsứcmạnh,thêmbạodạntựtin.Vừalúcấy,mẹPáođilàmvề.ThấychúTưởng,mẹcấttiếngchào:

233

‐Chàothầygiáođếnchơi!

‐Khôngphảiđâumẹơi!ChúTưởng làbộđội trênĐồnBiênphòngđếnchơinhàta,khôngphảithầygiáođâu!

‐Mẹbiết!Chúấycũnglàthầygiáodạymẹlớphọcbuổitốiđấy!

Páotrònmắtngạcnhiên.ChúTưởngvàmẹmỉmcười.Thìra,cácchúBộđộiBiênphòngvẫnthườngxuyêncùngcácthầygiáocôgiáođidạyhọcbuổi tối.Đêmđêm,mẹPáovẫnnhanhnhanhchóngchónglàmchoxongcôngviệcởnhà,rồibấmđènmangvởđếnnhà vănhóa thônhọc lớp chống táimù chữ.Mẹđã xóamùchữtừmấynămtrước,nhưngcôngviệcvấtvả,chữrơirụngdầnđi,phảiđihọcđểgiữchữ lại,đểcó thêmnhiềuchữnữa,đểbiếttínhtoán.ChúTưởngđãdạymẹcùngmườimấyngườitrongthôn.Páo nhìn chúTưởng, lòng biết bao kínhmến, khâmphục ngườichiếnsĩbiênphòng,người“thầygiáoquânhàmxanh”!

Mầm xanh nảy giữa Pha Long

Nhà cô giáo Vương Thị Dung ở gần cổng trường tiểu học,chếchcổngĐồnBiênphòngPhaLongphíađivàoDìnChinlênTảGiaKhâu.Ngôi nhà ống, dựngbằng gỗ tạpđụcđẽođơn sơ.Bànsoạnbàicủacôkêsátváchngănvớicănbuồngbêntrong,sáchvởxếpngayngắn.Mấychiếcghếnhựaxanhxếplồngvàonhautronggócphòng,cókháchđếnchơilạinhấctừngchiếcra,chiếcđểngồi,chiếcởgiữalàmnhiệmvụthaychiếcbànđểấmchén.Cóđượccănnhànàyđã làhạnhphúc.Hồimới chuyểnvềPhaLong, chồngởtrênđồn,Dungcùnghaiđứaconvàbàngoạiđượcxãxếpchocănphòngvẻnvẹnsáumétvuôngkêvừachiếcgiườngvàchừaramộtlối đi. Những đêm chồng về, lo sắp xếp... thật bất tiện. CôDungmỉmcười,nụcườivẫnphachútethẹn.

234

Cô giáo Dung họ Vương ở Na Nhung, xã Bản Lầu có dángngườichânchấtphúchậu,tuổitrungtrungsongvẫngiữđượcvẻđẹp khỏemạnh, duyên dáng củangười con gái dân tộcGiáy. Côbộcbạchtâmsự,nụcườichânthànhcònphachútbẽnlẽn:

‐Emđihọcmuộn.HọcxongcấpII,emđãthànhđứacongáilớn trong làng.EmgặpôngxãemtừngàyởBảnLầu,khiấyemchưađihọcsưphạm.ÔngxãemlàNhất‐HoàngThốngNhất,quêHạHòa‐PhúThọ.Emcũngchẳngbiếthaingườiyêunhaubắtđầunhưthếnàonữa.Emđihọcsưphạm,mangtheonỗinhớnhung,nhưngchỉnhớnhớthếthôi,chứvẫnchỉnchuhọchành...

CâuchuyệncủacôgiáoDunglầngiởlạitheohànhtrìnhcôngtáccủangườisỹquancơyếubiênphòngdọctheobiêngiớitrênđịa phận huyệnMường Khương, có thời kỳ còn nhận lệnh điềuđộngsangBátXát.Cônhớrànhrọttừngnơi,từngthờigiancôngtáccủachồng.BảnLầubanăm,BátXátnămnăm,lạiBảnLầumộtnăm, Nậm Chảy ba năm, Pha Longmột tháng, Tả Gia Khâu bốnnăm,lạiquayvềNậmChảybốnnăm,raMườngKhươngmộtnăm,rồilạilênPhaLongbốnnăm...Tìnhyêuthươngvànỗivấtvảgiannancủangườivợnuôiconthơdại,củacôgiáovùngcao inđậmtrong từng năm tháng với bước đường của người chiến sĩ biênphòng.Anhbộđộibiênphòng lấycôgiáotiểuhọcvùngcao.Haicôngviệcvấtvảgiannancộnglại.Tìnhyêuvàhạnhphúccólàmvơibớtvấtvảgiannan,nhưngchỉlàphầnnào.Cáivấtvảgiannanđếnnghiệtngãđòihỏimỗingườiphảigồngsứcvượtlên.

‐Ấythếmàvượtlênđượcthật.Đếnbâygiờthìthànhquenrồi.

CôgiáoDungchânthànhbộclộ.Saumỗiđậnthửtháchgiannan,côtráchyêuchồng:“Biếtthếnàythìkhôngyêu,khônglấy...”.Saucâutráchyêuấylàtìnhthươngđằmthắmmặnmà.Làbộđội

235

biênphòng,lạilàsỹquancơyếu,anhNhấtcóđứctínhtrởthànhcátínhnghềnghiệp‐xởilởivuivẻđấy,thậthếtlòngyêuthươngvợconđấy,nhưngchảbaogiờanhnóivềcôngviệccủamình.Anhphải trựcởđồn, theo lịch thời giannghiêmngặt. Về nhà với vợconcũngphảitheogiờgiấcchặtchẽ,cóviệclạilặnglẽvềđồn.Códịp,DungcùngđồngnghiệpdẫnhọctròlênđồnchúctếtcácchúBộđộiBiênphòngvàgiaolưuvănnghệ.Trưởngđồn,Phóđồn,cácchínhtrịviênvàđồngđộivuivẻhòađồng,chuyệntròtâmsựvàcahát với cô trò, nhưngNhất vẫn lặng lẽ trongphòng làmviệc.Nhiệmvụmà!Nhấtnhậnlệnhđiềuđộngdichuyển,đồnnàocũnggần trường tiểuhọc, nhưngNhất không xin chovợ chuyển theobaogiờ.Dungnói:“Anhbênngànhquânsự,phảinhấtnhấttheolệnh. Em thuộc bên dân sự, em có quyền xin chuyển chứ saokhông?”.“Khôngxin!”‐Nhấtchỉnóingắngọnnhưthế.Nóilànóivậy,chứDungkhôngxinchuyểntheochồng,kểcảkhicònsonrỗivàkhiđãbìu ríuhaiđứa con thơ.Giankhổmãi, thànhquen rồimà.CôDungnói thếnghecóvẻgiảnđơn,nhưng là cảmộtnghịlực, cảmộtýchívượt lêngiankhó,haingườibổsungchonhautrongtìnhyêu,cuộcsốngvàtráchnhiệm.Làmcôgiáodạyhọcởvùng cao, hai vai hai nhiệm vụ. Ban ngày dạy lớp các con họcchươngtrìnhchínhquy,banđêm,dạylớpcácbốcácmẹ,họclớpxóamùchữ.“Đigọitrẻemđếnlớp,vừadạyvừadỗhọctròbélũncũn lítnhítđãkhó,đêmđêmđigọihọcviênđènđómphậpphùcònvấtvảhơnnhiều.Đãthếcáchọcviênđãlàbốlàmẹhọcchữchảdễchútnào.Trônghọméomiệngluyệnphátâm,khuỳnhtayđiềukhiểncâybútviếtchữthậtđángnể.Thếnên,vấtvảthìgắngchịucósao.Chồngmìnhcùngcácđồngđộivừaphảituầntrabiêngiới,phảiđếntừngnhàdântuyêntruyềnvậnđộngvừatròchuyệnvànắmtìnhhình,đêmcũngđidạyxóamùchữcùngcáccôgiáo,làm"thầygiáoquânhàmxanh",cònvấtvảhơnnhiều”.

236

Banngày,Dungdạyở trườngchính,buổi chiềuphải lo cơmnước tắm rửa cho con, kịp khi nhú nhóa tối lại cùng thượng úyNguyễnVănKhươngxuốngthônSảChảidạylớpxóamùchữ.PhaLong xuống SảChải chừnghơn cây số, nhưng là đườngmòn gậpghềnhbướcthấpbướccao.Nămấy,Dungđangmangbầuđứathứhai,phảilựatừngbướcchân.Mìnhthìcóngạigì,xuốngruộng,lênnươngtừbéđãquen,nhưnglolàlođứacontrongbụng.

‐Cẩnthậnđấy,chỗnàycóbậcđá!‐ThượngúyKhươngáingạinhắc.Nhưnganhýtứ,chảmấykhiđưatayradìuđỡDung.

LớpxóamùchữthônSảChảicó16họcviên.Mấythanhniêníttuổinhưnggiàsớm,mấychịtuổitrungniêncốdứtviệcnhàđikiếmmấycáichữmàchữchẳngchịuvàođầu,bởitrongđầuđãchậtcứnglotoan.ThượngúyKhươngnóiđượctiếngđịaphương,nhưngkhôngnóithạobằngDung.Anhvậnđộnghọcviênbằngnụcườihiềnhiềnvàmấycâutròchuyệnthântình.DungthìthạocảtiếngQuanHỏa,tiếngMông, tiếngNùng.Hai anh emgiúpnhauduy trì lớp, đườngmònmentheodốcnúigậpghềnhđêmhômđãvấtvảnhưngkhôngkhóbằngviệcdạychobàconhọcviênbiếtđọcbiếtviết.

‐Ôidồ!Họcchữkhóhơncàynươngnhiều,thầygiáobộđộiơi!

‐Vềthôi!Conởnhàkhóckhônướcmắtrồicôgiáoà!

Nghe thương lắm, nhưng Thượng úy Khương cứ cười, kèmtheolờiđộngviêncốgắng,cốgắng!KhươngnhắcđếncâutụcngữMông:Tiềnbạctrênđá,khônglàmkhónhọcthìkhôngcótiền.RồiKhươnggiảnggiải:“Tìmkiếmchữcũngkhónhưtìmkiếmtiềncủalúangô,phảikhónhọcmớicóchữtrongđầu”.CôgiáoDungnóimộttràngtiếngQuanHỏatánchuyệnvui.Cảlớpcườiồ, lớphọclạikéothêmđượcmấychụcphút,trongđầuhọcviênđọngthêmđượcđôibachữ,thếlàmừngrồi.

237

Các côhọc viên trẻmáửnghồng, thỉnh thoảng lạinhìn trộm"thầygiáobộđội",khúckhíchcười.ThầygiáobộđộiKhươngcũngcườivuiđáplại.Cũngchỉlànhữnglờinóivui,tìnhcảmmếnmến,thíchthíchvậythôi,thầygiáoquânhàmxanhbiếtđộdừng.Trongtìnhcảmquândâncótìnhthầytròđằmthắm,khôngbaogiờđiquágiớihạn.KhiDungphảinghỉ"vỡthùng","nằmổ"nhưcảlớpnóivui,thầygiáothượngúyKhươngđêmđêmmộtmìnhđếnlớp.

CôgiáoDungnhớmãicáiđêmdạylớpxóamùchữởTảGiaKhâu.NămấythằngcucontraiđầuHoàngPhúYênbatuổirưỡi.Dungđanghướngdẫnhọcviênđọcvàviết.TrưởngphòngToàntừngoàihuyệnphóngxeMin ‐khờvàokiểmtraphongtrào,ngồiởcuốiphònghọcdựgiờ.BéHoàngPhúYênthơthẩnchơimộtmìnhbênhèlớp,trongánhđènnhậpnhòatừlớphọchắtra.Bỗngcháukhóc thét.Dung tất tưởichạyra.TrưởngphòngToàn lao tới.Cảlớpòaraxúmxít.ThìrabéYênchơibênhèlátbậcđá,xảychânngã.Nguyquá,cháubịgãy tay.TrưởngphòngToànbếváccháulênvai,bướctheoánhđènchậpchờncủahọcviênđitrước,maumauratrạmytếxã.Dungbướcthấpbướccaochạytheosau.

‐Đauquá!Bácơi,đauquá!

Thằng bémếumáo kêu. Khổ thân nó, nó biết nén cơn đau.Anh Yên y sỹ trên đồn đã kịp tới. May quá, thằng bé chỉ bị saikhớp.Cổtaynósưngto.Thaotácsơcứudiễnramaulẹ.

‐Vỏcâygạo!Maumaukiếmnắmvỏcâygạo!

Chỉ loáng sau, vỏ cây gạo được đem về. Thằng bé nén đautrong tiếng rên khe khẽ. Nó cảm động vì đượcmọi người quantâm,haylànócócáigancủađứaconbộđộibiênphòng?

AnhNhấtđangtrựctrênđồn.Dungkhôngbáotinchochồng,đểanhấyyêntâmlàmnhiệmvụcủamộtsỹquancơyếu.Bahôm

238

sau,Dungcõngconvềtrường.Côngviệc lênlớp lạitiếptục,vừadạyhọctròcấpmộtbanngày,vừadạyhọcviênxóamùchữbanđêm, lưngđịuthằngYênđèođẽotrên lưng.Nócứ lặngyênnhìnhọctròcủamẹđangchămchúđọcvàviết.

AnhNhấttừđồnvề,sờnắntaycon.

‐Khôngsao!Khôngsao!Contraibốcừlắm.

Dung âu yếm lườm yêu hai bố con, khẽ nở một nụ cười,nhưnghaihàngmikhẽchớpchớpnénnướcmắt.BéYênđưacánhtaylànhômghìlấycổbố...

Người con của đất Cao Sơn

DãyCaoSơnbêntảngạnsôngHồngcóđỉnhcaomangtênLaPánTẩn,làcáighếtrờicaochonvonngấtngưgiữatrờimây.SườnphíatâycủadãyCaoSơnxoảixuốngsôngHồngtheotừngnấc.BắtđầulàBảnLầuvớinhữngdảiđồibátúpxennhữngđồnglúanhưNa Nhung, Na Kimmàumỡ tốt tươi. Chếch bên trong là Na Lốcchuối và dứa tốt bời bời. Lênmột nấc lạimột dải đất bằng. PhíangoàilàBảnXen,chínhlàMảnTiên,MườngTiên.Nơiđâycónhữngtriềnđồilượnsóngnhẹnhàng,nhữngđồnglúabờxôiruộngmậtvànhững hồ nước trongmát dưới chân núi. Chuyện kể rằng ngàyxưa,tiênnữtrêntrờithườngxuốngđâytắmmátnênmớigọiBảnTiên,MườngTiêngốctíchcủatêngọiBảnXenngàynay.

Cùng dải đất bằng trên cái nấc ngang bằng với Bản Xen làvùngđấtmỡmàutrùphúnhưnglạimangtêngọidândãmộcmạc‐LùngVai.LùngVaitheotiếngđịaphươnglàLũngTrâu, làtriềnđấtthoaithoảicỏxanhtươi,nơingườidânquanhvùnglùatrâurachănthảsauvụcàybừa.Từngđàntrâutobéo,vâmvạpđủngđỉnhăncỏtrêntriềnnúiyênảthanhbình.RồiNôngtrườngchèThanh

239

Bìnhhiện lêntrênđấtLùngVai.GiốngchèSan ládày,ngọnmậpmọc lên lớp lớp.Bãi chăn thả trâu thuhẹp lạinhưngsớmchiềutừngđàntrâuvẫnnhẩnnhagặmcỏdướichânnhữngnươngchè.LùngVaivẫn làvùngđấtthanhbìnhvàngàycàngthêmtrùphú.VùngđấtấyliềnmộtdảibiêncươngTổquốcViệtNam.

HùVănDềnsinhravàlớnlênởLùngVai.Dềncùngchúngbạnngàyngàyđếntrườngvàgiúpbốmẹchănthảtrâu.BaonhiêukýứchồnnhiênvàgiankhổgắnvớivùngđấtLùngVaithânthương.DềnđihọcphổthôngmuộnnhưngdẫusaovẫnítthiệtthòihơnsovớicácbạncùngtranglứatrênđấtLùngVai.Họcxongtrunghọccơsở,chàngtraidântộcNùngnhậnlệnhtòngquântheonghĩavụcủatuổithanhniên.Sauítthángtậptành,Dềnđượcđihọcvănhóa,rồihọctiếplênĐạihọcBiênphòng.Tháng2năm2002,Dềnratrườngvớiquânhàmtrungúy,vềnhậncôngtạitạiĐồnPhaLong.

Dềncókhuônmặtvàvócdángcủachàng thưsinh,cógiọngnóichânchất,nhỏnhẹnhưngbêntrongdángvẻbềngoàiấylàsựrắnrỏicươngnghị,mộtýchícươngquyếtbềnbỉmàvẫndịudàng.CậubéLùngVainămxưa,chàngthiếuúyngàynàonayđãlàChínhtrị viên phó Đồn Pha Long. Hai năm làm Đội phó công tác vậnđộngquầnchúngởĐồnPhaLong,rồiDềnlênĐồnTảGiaKhâulàmĐộitrưởngbốnnăm,raNậmChảybanămvẫnvớichứcdanhĐộitrưởng công tác ấy nhưng đã dày dạn thêm kinh nghiệm. Từ banămnay,DềntrởvềĐồnPhaLongvớicươngvịChínhtrịviênphó.

Ấm nồng trong giá rét

Ngọn lửa tình yêu củaDềnđượcnhen lên từngày anhởĐồnTảGiaKhâu,nơitừnggiọtnướcphảichắtchiunhưngsương

240

mùgiárét thìbờibờigiăngphủ.CôysỹtrẻBùiThịHằngquêởBản Xen, sát kề với Lùng Vai lên nhận công tác ở Tả Gia Khâu.Chàngtrungúytrẻđãcóđôilầnbồihồitrướcdungnhancôthiếunữnàođó thoáng gặp tình cờ,nhưngyêu thì chưamột lầnnào.Hômấy,TrungúyDềncùngđivớiysỹHằngxuốngthônbảnlàmnhiệmvụvậnđộngbàconthựchiệnkếhoạchhóagiađình.Chảbiếtcôysỹtrẻđãyêulầnnàochưa,nhưngnóivềcáichuyệnsinhđẻsaochocókếhoạchvàđảmbảoantoànlànghiệpnghềcôđãđượchọc,đãđithựctập,đãxácđịnhgắnbósuốtđời,thìthạonhưnhững người từng trải. Cô nói về công việc rành rọt, cụ thể, tựnhiên.Côysỹlàvậy,nhưngvớichàngtraichưavợlàsỹquanbiênphòng,nghecáichuyện...tếnhịcủađànôngđànbà,đặtvòngđặtvèo,kinhsớmkinhmuộnthìdùrấtdũngcảmanhcũngkhôngdễnénđượccáinỗingượngngùng.ẤyvậymàDềnđãđicùngcôysỹtrẻtừbảnnàysangbảnkhácđểlàmcáccôngviệcvậnđộngtuyêntruyềnấy.Dĩnhiên làDền chỉhôhàobà conđidựđôngđủ, tròchuyệnmàođầuđểbàconhàohứngthamgia.Lòngdânquýmếnbộđộiđãgiúpcôysỹtrẻcóđủđốitượngđểtuyêntruyền.Khibàconđã tụhộiởnhà trưởng thônhay lớphọcvàđượcTrungúyDềntạoniềmphấnkhởitậptrungthìcâuchuyệnsinhđẻkếhoạchthànhbạithếnào,hoàntoàndoysỹHằngquyếtđịnh.Gớmthật,làcongáitrẻvẫncònmangnhiềudángvẻnữsinhtrunghọcmànóichuyện sinh hoạt vợ chồng cứ tự nhiên như không.Mấy cô gáingườiMông,ngườiNùng,ngườiThuLaongượngngùngcườikhúckhích, vùimặt vào lưng nhau che gươngmặt xấu hổ, ửng hồng.Mấychàngtraibanđầuchêmvàicâutếutáo,nhưngrồithấychảphảichuyệnđùa,liềnchămchúlắngnghe.

TrungúyDềntừchỗlàmquen,dầndàmếnphụccôysỹ.Dền

241

càng tích cực hô hào vậnđộng bà con tập trungđôngđủ, chú ýlắngnghe và anh trở thành chỗ dựa tin cậy của cô y sỹ này. Vàcũngquanhữngbuổiđi vậnđộng, y sỹHằnghiểu thêmvề côngviệccủacácanhbộđộibiênphòng.Cứngỡcácanhđóngbộnainịtquân hàmquân hiệu nghiêm trang bồng súng đứng gác, lâu lâumớiphảicócuộctuầntra,hóaracácanhcóbaonhiêucôngviệcmangnặngtrênvai.Côngviệcnàotrongđờisốngbàconcácdântộcsuốtchiềudàibiêngiớicũngcócácanhgópphầntráchnhiệm.Thì đấy, như cái việc trung úy Dền cùng cô đi vận động tuyêntruyềnkếhoạchhóagiađình.Cũnglặnlộingàyđêm,cũnghôhào,tròchuyện, tỉ tê,khuyênnhủ.Đội trưởngĐộiCông tácvậnđộngquầnchúngcủaĐồnBiênphòngđã thànhhìnhbóngvươngvấntrongtâmtưcôysỹtrẻ.

DềncũngbắtđầuđểýđếnysỹHằng.Côysỹtrẻnàynhanhnhẹnhoạtbát,đườngxađèodốc,đêmhômchẳngnềhà.Ởtrạmytếxã,Hằngluôncómặtgiảiquyếtcáccađẻkhó,cáctrườnghợptainạngiaothônghayrủirogiậpgãy,saitrậttronglàmlụngcựcnhọc,nặngnề.Gặpbệnhnhân,Hằngluôncẩnthậnxemxétnhanhrồi quyết đoán bằng tất cả tình thương và trách nhiệm nghềnghiệp.Nếugiảiquyếtđượclàsẵnsànggiữngườibệnhlạiđểcứuchữakịp thời, bà conkhôngphảikhênh cõngnhauvượtdốcđèokhổsởlêntuyếntrên.Cáiđứctínhấysaomàhợpvớisuynghĩvềphẩmchấtvàtráchnhiệmcủangườichiếnsỹbiênphòngthế.Hằngđượctrạmtrưởngtinyêu,đồngnghiệptinyêu,bàconcácdântộctinyêu.VàtrungúyDềnđãyêumếncôysỹHằngtừlúcnào.

Đámcướihaingườitổchứcđượcítngày,DềnnhậnquyếtđịnhlênĐồnBiênphòngTảGiaKhâu,HằngnhậngiấyđiềuđộngvềTrạmYtếxãNậmChảy.Chẳngđếnmức“haiđứaởhaiđầuxathẳm”nhưng

242

Nậm Chảy và Tả Gia Khâu cũng cách nhau mấy lớp núi non gậpghềnhlêndốcxuốngđèodằngdặccáchxamấychụccâysố.

BốnnămcáchvờiNậmChảy‐TảGiaKhâu,biếtbaonhiêunhớnhung,biếtbaonhiêulàkhókhăn,nhấtlàkhihaingườiđónđứaconđầurađời.Nhưnghaingườiđãvượtquathờigian,vượtquacáchtrở,vượtquagiankhóthườngngàyđểhoànthànhnhiệmvụ.Tìnhyêuthươngcàngthêmsonsắt,thủychung,đằmthắmtrongthửtháchgiannan.

DềnđượcđiềuđộngralàmĐộitrưởngĐộiCôngtácvậnđộngquầnchúngĐồnNậmChảyđểđượcgầnvợgầncon.Cáidịpmaymắnhạnhphúcấylàsựtrùnghợpgiữayêucầucôngtácvàhoàncảnhgiađình,chứdễgìchỉ theonguyệnvọngriêngtư.Thếnên,banămsau,DềnlạinhậnlệnhlênlàmChínhtrịviênphóĐồnPhaLong,ysỹHằngvẫnởNậmChảytừhơnbanămnay.Bâygiờ,haiconcủaDềnvàHằngđãquatuổibếẵm,đứalớntámtuổi,đứanhỏsáutuổi.HaingườichắtchiucóđượccănnhànhỏởthịtrấnMườngKhươngsongmọicôngviệcchămchútsinhhoạt,họchànhchohaiconchủyếudoysỹHằngđảmđươngloliệu.Sớm,đánhthứccondậy,nhắcnhởtựgậpchănmàn,tựvệsinhcánhân,tựsắpxếpsáchvở.Ănsángxong,lênxemẹđưađếntrườngrồimẹvàoNậmChảy.Tácphongquânsựnhanhnhẹnkhẩntrươngbốmẹluyệnrènsớmchocon,càngcầnhơntronghoàncảnhbốmẹcôngtácxanhưthế.Trongcôngviệchằngngày,gặpcađẻhaycacấpcứu,bàconcõngbế,cángvõngnhauđếncửatrạmytếápsátcanghỉchiều,lậptứcHằngbấmmáy:

‐Emcóviệc,anhùvềđónconđượckhông?

‐Được,anhvềngayđây.

243

Ngắngọn,mộtcâulàhiểu.Thếlàmayrồi.NhưngcũngcóhômtiếngDềnđáptrongmáy:

‐Anhcóviệckhôngvềđược.

Thế là lại bấmmáy gọi bác hàng xóm liền kề. Đã thành thóiquen,khiấybáchàngxómmaumauđiđónhaicháugiúp.Cóhômbáchàngxómđónhaiđứavề,hướngdẫntắmrửa,rồitiệnbữachoăncơmcùng,sắpxếpchochỗhọcbàirồingủquađêmởnhàbác,hômsau, haibốmẹmới về.Thếmàhaiđứa chẳng làmnũngdỗihờngì,cứtựnhiênnhưkhông.Connhàbộđộibiênphòngđãquenvới nếp sốngnhư thế. Tình xóm giềng, tìnhquândân cảm thônggiúpđỡ, thậtquýhóabiếtbao.ThángSáu thángBảymới rồi, haicháunghỉhè.TìnhhìnhBiểnĐôngnướcsôilửabỏng,Dềnphảitrựcliên tục tại đồn. Hằng đi tiêm chủng tối ngày đành phảimở cửanhưngkhóacổng,haicháuchơitrongnhàvớinhau.Mẹmuathứcăn,chuẩnbịcơmcanh,cácconăntheođúnggiờmẹdặn,nhờbáchàngxómthỉnhthoảngngógiúp.“Côchúcứyêntâm,haiđứanhàcôchúngoanấymà.Cứyêntâmmàlocôngviệc.Nhá!”‐Báchàngxómchântìnhbảothế.TuầncuốithángTám,Dềnhẹnvớihaicon:

‐TếtmùngHaithángChín,bốsẽđưahaiconrathànhphốchơi.

‐Hoanhô!Bốlạiđưachúngconđicôngviên,đichơiởSiêuthịĐứcHuybốnhé!

ẤythếmàquamùngHaithángChínrồi,vẫnchưathựchiệnđượclờihứa.Ngườilớnhứavớicontrẻmàkhôngthựchiệnđượclàđiều tối kỵ.Biết thế,nhưngbiết làmsaođược.Nhiệmvụmà!HômDềngọiđiệnvề,đứalớnnóilanhlảnhtrongmáy:

‐Bốơi,bốquênrồià?

‐Quêngìcơ?

244

Biếtmìnhcólỗivớiconrồinhưngvẫnhỏinhưthế.

‐Bốhứathìbốnhớchứ!

‐Bốnhớ!Bốnhớ!Bốbậncôngviệc.Maibốvề,sẽđền!

‐Bồđềngìchochúngconạ?

‐Dịpnàođó,cảnhàmìnhsẽrathànhphốchơi.

‐Lầnnàybốhứa,bốphảinhớđấy!

‐Nhớ!Nhớ!

RồiDềngọichovợ,bảomổcongàlàmbữatươiđóntếtmùngHaithángChín.

Để rừng sa mmu xanh mãi

Giữathu,tiếttrờiPhaLongseselạnh.BatrườngcủaxãPhaLongkhaigiảngnămhọcmới.Tiếngtrốngếchrộnràngtronglànsươngthu lãngđãng.Thung lũngPhaLongtưngbừngcờhoavàsắcmàu trong ngàyhội khai trường. Chính trị viênphóHùVănDềnđếndự chungvui với các thầy cô, với các emhọc sinh.Rấtmừngbởitừcácbélũncũnlontonmẫugiáo,cáchọctròtiểuhọcnhínhảnhhồnnhiên,đếncácemtrunghọccơsởlớnvụtlênsaumấy thánghè.ThaymặtĐồnBiênphòngPhaLong,Thiếu táHùVănDềnđọcquyếtđịnhvàtraohọcbổngchoemVàngThịCuvàemGiàngSeoSếnh.CảhaiemđềulàdântộcMông.EmCuởthônSàKháiTủngxãTảNgàiChồmồcôicha,nhàhộnghèo,mẹemvấtvả lotoanchohaichịemănhọc.NhàemSếnhởthônLũngCángcũnglàhộnghèo,ởxatrườngnhấtsovớichúngbạn.Cảhaiemđềuvượtkhó,gắnghọc.Mỗiemđượcnhậnmộtsuấthọcbổng200ngànđồngmỗitháng,trongsuốtnămhọc.Suấthọcbổngnhonhỏ,nhưnglàtiềnquyêngópcủacácchúởĐồnBiênphòngPhaLong.Mónquà

245

tìnhnghĩanàykhíchlệcácemgắngsứcvươnlên.Traoquàchohaihọcsinhgầyguộc,bénhỏnhưngcóđôimắtsáng,chúcháunắmtaynhau,cùngrưngrưngcảmđộng.

“Làmchiếnsỹbiênphòngphảiđanăng”‐Dềnđúckếtnhưthế‐Có thể cóviệcchưagiỏi,nhưngphảibiết làm.Miệngnói tay làmmớimở được con đường đến với lòng dân. Nói suông ư! Bà conkhôngngheđâu.Kẻcótínhxấubàconnhậnrangay,cánhcửatìnhcảmđóngsậpngaylại.Lỡlàmmấtlòngtinư!Thìbàconcũngnguộilạnh dửng dưng, đừng hòng chuyện trò chứ chả nói gì đến tuyêntruyền vận động. Bà con nóimột làmột hai là hai, bánmua sòngphẳngkhôngcòkèmặccảnhiềulời.Muaconchó900ngànđồnglàchíntrămchớcóbớtmộtđồng.Cánbộmuacũngthế.Nhưngmuaxong,trảtiềnxongrồi,ởlạiđã,mổgàuốngrượuvớinhauđãchứ.Thếlàphảiở lại,uốngrượu,chuyệntròvàitiếngđồnghồsaumớiđượcvề.Ấylàbiếttâmlýbàconnhưthếnênphảitôntrọng,chứbộđộibiênphònglàBộđộiCụHồ,bàconcólòngtốt,chocáigìvừavừathì nhận, nhưng rồi phải đềnđáp lại tấm lòng ấy, khôngphải làtínhtoáncóđicólại,màlàđạolý,tìnhcảmchânthành.

Dềnđãănhơnmườicáitếtvùngcaobiêngiớivớidân.Ngàytết,bàconmổlợnsớm.Mỗinhàngảmộtconlợn.Lợnvùngcaoăntoànngô,nuôiđẫymộtnămconlợnnặnghàngtạ.Dềncùnganhemxắntayvàolàmcùng,khôngphảilàlàmgiúpmàlàchungvui.Như thế bà conmới thích. Thế nên bộ đội biên phòng phải đanăng,phảibiếtcảcôngviệcmổlợn.Chưabiếtthìphảitậplàmchobiết, xắn tayvàomà làmvớidân,bộđộivàdânchảcònkhoảngcáchtrongnhữngdịpvuinhưthế.Bàconvùngcaothíchmóntiếtcanh,nhưngcáchcủabàconlàcốttrộntiếtvớithịt,chảcầnđông,cứquâyquầnuốngrượuvàxúc tiếtcanhăn.Dềncùngđồngđội

246

làmmẫu,đánhtiếtcanhtrongtừngbát.Báttiếtcanhđôngcứng,rắc bột hạt dổi, rải chút lạc rang và rau thơm, xắn gọn ra từngmiếng.Ngon thật,khéo thật.Đồngchíbộđộiquêmiềnxuôi lémchuyện,kểgópvuicâuchuyệnđánh tiếtcanhquêmình.Chuyệnthếnày.Ngàyxưa,mâmcỗnhất thiếtphải cóbát tiết canhđemsanglễtếtnhàbốvợ.Lúcđặtmâmxuống,tiếtcanhđâumất,chỉcòncáibátkhông.Quaytrởlạitìm.Thìramộtcànhgaitređãmócvàobát tiết, tảng tiếtđôngcứngvẫncòn treođungđưa trênđó.Đánhtiếtcanhkhéothếcơmà.Cảhộirượutếtcườiồ:“Hay,hay!Tiếtcanhthếmớingon.Lầnsausẽđánhtiếtcanhtheocáchcủabộđội.Nào!Hơưkchơưr!‐Uốngrượu,uốngrượu!”.

ĐêmBamươi, bà con kéo lên trạm của đội công tác.Ngườichai rượu, người xâu thịt, người tảng bánh giầy, người bó míaxươnggàvàbaonhiêulàtiếngcườinói.Bộđộigiữbàconlạiuốngrượu,đónGiao thừa.Ởnhà,bà conuống rượuxong làngủ.Mọicôngviệcquétdọnnhàcửa,quétbếp,dọnbồhóng,đổrácraphíatâykèmlờikhấnbaonhiêucáiốmcáiđau,cáixấu,cáiácđi theoconđườngbuônđườngbán.Rồitắtđènđingủ.Sángmaithứcdậy,thắphương cúng tổ tiên, rồiuống rượu, rồiđi chơi. Chảnhànàođóngiaothừa,bộđộimờithìởlại.Đóngiaothừavuithật.Bộđộivuivớibàcon.Tấtcảcùngvuivớicảtỉnh,cảnướcquacáiđàivàcáitivi.Niềmvuisángcảmộtvùngđấttrờibiêngiới.Thếnênbộđộibiênphòngvớidânbảnvuibuồncónhau,nhàaicóchuyệngìmắcmớ,bộđộibiênphòngđếntháocáimắcmớchođờisốngtrơntru.

TừtrướcdịpcùngysỹHằngđivậnđộngsinhđẻcókếhoạch,Dềnđãcùngđồngđộitrongđộicôngtácvậnđộngquầnchúngđithamgiatuyêntruyềnrồi.

Bốnanhemchiara,mỗianhemmộtnhà.Dềnđếnnhàđôivợ

247

chồngngườiMôngthônSừMãTủngxãTảNgàiChồ.Hỏichuyệnthì vợ chồng còn ít tuổi, nhưng gươngmặt đã già sớm, nhất làngười vợ. Ít tuổi, nhưng họ đã có ba con. Trò chuyện, vận độngkhôngsinhconthứtư,mailêntrungtâmytếthựchiệnbiệnphápsinhđẻcókếhoạch.Anhchồngcườicười:

‐Khôngđẻnữa,nhưngvẫnlàmchuyệnvợchồngđượcchứ?

‐Đượcđược!Chị vợ quá vất vả vì ba đứa con nheo nhóc, nghe chuyện

khôngđẻnữathìưngý,nhưnglàmkếhoạchlàlàmthếnào?Xấuhổlắmá!Rồihọđồngýđi,dắtcảđứalớnvàcõngđứanhỏđitheo.Đường dốc,mỏi chân, đứa lớn khóc, ngồi phệt xuống, Dền phảicõngnólênlưng.Đếntrạmytế,mẹconđềuđãđói.Dềnmuaphở,nói khéo chị ấymới ăn cho. Sau lần ấy,mỗi lầnDềngặp lại, chịniềmnởchào,nởnụcười,hàmýcámơn.

LầnDềnđi hòa giải cho vợ chồngmột nhà dân, thật chả dễdàng.Anhchồngnhàấychâylười,việcnặng,việcnhẹđềudođôichân,đôitay,đôivaingườivợlotất,anhchồngchỉrượuchèngàynọ tiếpngày kia, vợ vừa về đến nhà, anh ta hầmhèquátmắng.Anhtađậpphá,quăngném.Cáilùcởbayvùvùracửa,cáixoongcái nồi bay vụt ra sân,miệng xoongmiệng nồiméomó như cáimồmmếumáo.Cáibànănbịquậtgãychân,miếngvánmặtbàntungbật.Mấyđứaconkhiếpđảmômnhauđứngnéptrongxónhà.NgườivợkhốnkhổlênĐồnBiênphòng,sụtsịt,mếumáokểlể:

‐Nóuốngrượusuốtngày,nóđậpphátantànhhếtcảrồi,bộđộigiúptôivới.

Bộđội biênphòngđếnngay. Cảnh tượngdiễn ra trướcmắtthật tang thương. Cảnh nghèo đã ái ngại. Nghèomà quăng némđập phá, cái khốn khó hiện hình càng thảm thương bệ rạc hơn.Anh chồng vẫn chân nọ đá chân kia, vẫn đập phá, nhưng chẳng

248

cònsứcđậpphámạnhđượcnữa.Mànào có còngìnữamàđậpphá,mỗithứđãdạtmộtnơirồi.Mồmanhtanóilèmbèmchửibới,phềuphàođuốisức,ngọnglíu:

‐Cánbộà!Tôikhô…ôngsayđâucánbộơi.Convợtôinóláolắng.

Chị vợ thấy có bộ đội biên phòng đến, cái uất ức càng tràodâng,chịlalối,kêuthanomsòm.

Dân trong thôn kéo đến. Anh chồng đã say dúi dụi, vẫn cốhunghăng:

‐Tu…ôikhô…ôngsaymà...!

Chịvợcànggiơchânmúataykêugàotiếccôngtiếccủa.

Khôngổnrồi.Đôngngườicóthểdậpđượclửacháy,nhưnglửagiậnmàgặpđôngngườicàngbốccaohơn,Dềnôntồnnhắcbàconvềnhà,đểngườigiàvớibộđộidànxếp.

Khôngkhílắngdầnxuống.Gãsayrượukhônglènhènữa.Gãthởphèphè,vàngủ.Chịvợmệtmỏiuểoảiđithudọnđồđạc.

‐Tannátcả rồi.Không thànhvợ thànhchồngđượcnữarồi.Tôiphảibỏđithôi.Tôisẽđithậtxa,thậtxa.

Dềnvừagiúpchịthudọnđồđạc,vừaôntồnnhủkhuyên:

‐ Chị đừngnghĩ dại, baonhiêunăm sống với nhau rồi, còncácconnữachứ.Chúngnócótộitìnhgìmàchịbỏchúng?

Giàlàngôntồngópmấycâungắngọnmàthấmthía,đúnglà:“Kharlâulkharzêvnjis,nênhslâulnênhszêvluzjông‐Gừngcànggiàcàngcay,ngườigiàhiểuđiềuhay”.Mọichuyệnyênyên.

Hôm sau, Dền lại đến. Anh chồng đã hết hơi rượu nhưngmệtrũ:

‐Hômquamìnhsayquá,cánbộthôngcảm.

‐Anhđậpphánhưthế,khôngthươngvợconà?Anhgâyrối

249

trật tự an ninh, anh phạm pháp đấy. Hôm nay tôi đến để lậpbiênbản.

‐Thôngcảmmà,cánbộơi!

‐Thế lúc anhkéo chị ấyvề làmvợ theo lý củangườiMông,anhcóyêuchịấykhông?

‐Yêumớikéođượcchứcánbộơi!

‐ “Hluôkgaux iznhuôk,pux jơưs jông izsivnênhx ‐Tìnhyêumột thời, vợ chồng tốt một đời”, anh có biết câu ấy của ngườiMôngmìnhkhông?

‐Biết,biết!

Bỗnganhtaômmặtkhócnức,đôivairunglên.

Saunày,mỗilầngặpDền,chịvợchânthànhthổlộ:

‐HômấykhôngcóBộđộiBiênphòng,khôngbiếtbâygiờchịđangởđâunữa,cũngchảbiếtcácconchịkhổsởđếnthếnào.

‐Thếbâygiờanhấycònuốngrượunữakhông?

‐Còn,vẫnuống,nhưnguốngíthơn.Saythìđingủkhôngđậpphánữachúạ.

Nỗiáingạibănkhoăn,niềmyêuthươngvàniềmvuidânglêntronglòngngườichiếnsĩbiênphòng...

Việc rất đỗi bình thường

ThônXínTẻn,xãPhaLong,mộtbuổichiềutháng3năm2012.Mộtđámđôngdân làngnhốnnháocãicọrồixôngvàonhaugâysự.Nguyêndocóhaicháubétầmbốn,nămtuổiănphảiquảdạibịngộđộc. Cháu gáiMaThị Say tử vongngay, cháu trai SùngĐứcPhươngđang co giật, sùi dãi, tím tái cảngười.Ngườimẹ cứôm

250

chặtconvàolòngkhôngchịuđưađicấpcứucònôngbốvàngườinhàhằmhằmmangdaoquắm,gậygộcsanggâysựvớihàngxómvìnghihọcúng“machài”conmình.Mộtsốngườinhàthúcgiụcnhauđimờithầyvềcúngđuổiconmachạykhỏingườicháubé.Nhậnđược tin, y sĩĐồnBiênphòngPhaLong làVũVănTêcùngmộtđồngđộiphóngxelênnhàhọ.Kiểmtrathấyđồngtửcủacháuđãgiãn,rấtnguykịch.Trongkhiđó,khôngkhícăngthẳnggiữahaigiađìnhcũnglênđếnđỉnhđiểm.Anhphảilớntiếngyêucầumọingườidẹpcãinhauđểmangcháubéxuốngngayphòngkhámđakhoacấpcứu.Bốmẹcháubékhăngkhăngkhôngđi,vừaômconđặtlênbànnhà“machài”để“bắtđền”,vừarủaxảcánbộ.Tìnhthếcựckỳgaycấn,anhvừaxoadầuchocháubéđỡlạnh,vừakiêntrìvậnđộng,khibốcháubérađiềukiện:“Đưarađấycontaochếtthìsao?”.Anhkhẳngđịnh“Tôisẽchịutráchnhiệm”rồinổmáy,chởthẳnghaichaconxuốngphòngkhámtruyềndịchsauđóchuyểnngayrabệnhviệnhuyện.

CháubéSùngĐứcPhươngđượccứusống,bìnhphụctrởvềtrongsựngỡngàngcủacảthôn,xóatanmốibấthòacủahaigiađình,haidònghọSùngvàThào,đẩy lùiquanniệmmachài vốntồntạitừbaonămtrongcộngđồngngườiMôngnơiđây.

Ngượclạitrướcđómấynăm,năm2009,dịchtiêuchảybùngphátvàlanmạnhởkhuvựcPhaLongvàxãTảNgàiChồ.Đồngbàocácdântộcởđịabànhaixãthinhauchuyểnđếnđiềutrịtạiphòngkhámđakhoakhuvực.Sangngày thứba, thứ tưnhiềunhànhờcúngma không khỏi lại “ùn ùn” kéo đến. Phòng khám đa khoakhôngđủsứcchứahếtbệnhnhân.CácgiađìnhđếnđồnphótháctínhmạngconemmìnhvàoquânycủaĐồn.Cứungườinhưcứuhỏa,phòngkhámquândânykếthợpcủaĐồnBiênphòngPhaLongđãcùngcáccánbộchiếnsĩ thứctrắngđêmsuốtcảquátrìnhdập

251

dịchđểchămsóc,điềutrịchohơnbachụccháubé.CơsốthuốccủaĐồnhết,phảixincấpthêmtừtỉnhvàomớiđủthuốcchữatrị.Cháugái ngườiMôngSùngThịVáở thônXínChảimới4 tuổi, bị nặngnhất,ngườirũnhưtàuláđượcbốmẹđưađếntrongtrạngtháigầnnhưkiệt sức hoàn toàn, phải truyềnđến 6 chai nước.Nhà xa, lạinghèo,đồnvừađiềutrịchocháuvàcưumangcảnhà.Quânysĩrộcrạc cảngười,nhưngvôcùnghạnhphúckhi cùngđồngđộiđượclầnlượttiễncácbệnhnhânkhỏibệnhvềnhà.CháubéXínChảisaubốnngàyđiều trịđãkhỏibệnh,bốmẹcháunói lờicảmơn trongnhạtnhòađẫmnướcmắtđếnthầythuốcvàĐồnPhaLong.

Đó chỉ là những việc làm “rất đỗi bình thường” của PhòngkhámQuândâny kếthợp củaĐồnBiênphòngPhaLong.Nhữngviệclàmmàchúngtôiphảigợiýrấtnhiềucácanhmớichịukểra.

TiếpxúcvớitrungúyLêHuyQuang,quânysĩcủaĐồn,cảmnhậnđầutiêncủachúngtôivềQuanglàsựtrẻtrung,năngđộng.Chàng traiquênhãnHưngYênđể lạiđằngsau làquêhương,bốmẹvàgiađìnhnhỏcủamìnhđểphụcvụđếnnayđã15nămtronglực lượngbiênphòngLàoCai.Quangmới vềĐồnPhaLongđầunăm 2013 để tạo điều kiện cho quân y sĩ cũ là anh Vũ Văn Têchuyển raĐồnMườngKhươngsau thờigian5năm làmviệc tạiđây.Nhìnphòngkhámcủađồnnhỏbéítaingờđãcónhữngthờikỳnơiđâynhưmộtbệnhviệndãchiếnchodânkhiphòngkhámđakhoakhuvựcnàychưacó.Vớiviệcquảnlý16,3kmđườngbiêncó19mốcQuốcgiớitrênđịabànhaixãTảNgàiChồvàPhaLong,với1.067hộtrên5.000khẩu,12thànhphầndântộcnhưMông,Nùng,Hoa, PhùLá…màdân tộcMông chiếmđến86% thì riêngviệcphốihợpvớiytếđịaphươngcùngchămsócbảovệsứckhỏechodân ‐mộtphần trongcông tácdânvậncủaĐồnBiênphòngPhaLong cũngđãgặpnhiềunangiải.Tronghoàn cảnh trìnhđộdântrícònthấp,hủtụclạchậuvùngcaonhấtlàtrongcộngđồng

252

ngườiMôngđãănsâutrongnếpănởvàsuynghĩcủahọnênviệctuyêntruyềnvậnđộngchođồngbàotựbiếtgiữgìnsứckhỏechomìnhvàkhimắcbệnhcầnphải làmthếnàolàmộtchặngđườngdàiđòihỏiphảicólòngkiêntrì,bềnbỉvà…dũngcảmnữa.Nóivàlàmchodânhiểu rồibỏdầnhủ tục làviệckhôngphảimột sớmmộtchiều.Đãcónhữngsựhiểulầmsuýtdẫnđếnvachạmkhôngđángcógiữaquânysĩcủađồnvớidân.Lầnấy,khoảnggiữanăm2004,nghetinngườidânbệnhnặng,ysĩđồnvộicùngôngtrưởngthôn đến thăm khám. Chứng kiến người bệnh vật vã đau đớntrongbuồng,bênngoàithầycúngnhảynhóthôhét,ngườinhàvẫnungdunguốngrượuđợi“conma”chạyđi.Khibiếtbộđộicóýđịnhkhámchongườibệnh,ôngchủnhàbậtchạyvàobếprútsoạtcondaoquắmsángloángtrợnmắtdọachémcánbộ,đồngthờihọhànghằmhằmquâyđếnđềunóibằngtiếngtronglàngđedọabộđội.Lúcđó,nếukhôngcóôngtrưởngthônngườiMôngđicùng,thìkhôngbiếtđiềugìsẽxảyra?Mãisaunàycácanhmớibiết,ôngthầycúnglàngườinhàcủabệnhnhân,đồngthờiôngtakhôngmuốnmấtcáicần câu dễ dàng câu được tiền, gạo, rượu, thịt giữamênhmôngvùngcaonơiđây…Ngượcvềnhữngnămtrướcđó,tìnhtrạngcắmláxanhkhiốmnặng,khôngchịuchothầythuốcvàonhàkhámchữabệnhlàđiềuthườngthấytrongcộngđồngngườiMông...

Chínhvìtâmlýtônsùnghủtụcđếnmùquángnhưvậyđãtừngdẫnđếnnhữngcáichếtoanuổng,đaulòngtrongcáclàngbảnvùngcao. Tập quán lạc hậu cùng với đường sá xa xôi, tâm lý ngượngngùngkhiếnnhiềuphụnữvùngcaochỉsinhnởtạinhà,nhiềukhidẫnđếnnhữngbiếnchứngnguyhiểm.Khôngthểđểtồntạinhữnghủtục lạchậunhưvậy,cácquânysĩđồnđãkếthợpvớiĐộiVậnđộngquầnchúngcùngcáctrưởngthônxuốngcácbản“phátsóngngang”vậnđộngnhândânbiếttựchămsócsứckhỏe,biếtđikhámchữabệnhngoàibệnhviện,trạmytế,biếtănởvệsinhvàdầndần

253

bỏcáchủtụclạchậu.Thậmchíđếntậnnhàthầycúngvậnđộngtừtừđểhọhiểu ra và thấy táchại côngviệc củahọ có thểdẫnđếnnhữngcáichếtkhôngđángcónếuđượccanthiệpkịpthờibằngyhọchiệnđại.Khônghiếm lần các thếhệquâny sĩ củaĐồnphảichạylênnúiđỡđẻkhẩncấp,trongđócónhiềucasinhkhónhưngôingược,nhaucàirănglược,buộccácanhphảiraquyếtđịnhnhanhđểxửtrínếukhôngsẽchếtcảhaimẹcon.Vànhưvậyhọđãtrởthành“bàđỡ”máttaybấtđắcdĩcủahàngchụccháubévùngcao.

Lạinữa,đặctrưngvùngcaolànhàcửarảiráchoặcthànhcụmvàibanócnhà,thônnọcáchthônkiavàiquảđồilớn,màmộttrongnhữngnhiệmvụcủaquânysĩđồnlàhằngthángkếthợpvớiytếxãđi thựchiện lịch tiêmchủng cho các cháunhỏ.Hàng chụcnămvềtrước,việcđitiêmchủngchocáccháuvôcùngnangiảibởidânchưahiểuthếnàolàtiêmphòngdịchbệnhdùđãđượcvậnđộngvàtuyêntruyềnnhiều trong cácbuổi họp thôn.Đó lànhữngngày giannannhất.Quânysĩđồnvàcácysĩcủatrạmytếxáchphíchthuốcđicảngàyđếntừngnhàvừavậnđộngvừatiêm,vậymàcónhàkhôngchocánbộytếchíchmũikimtiêmvàocánhtayconvìsợđộngđếnconmarừng,vìsợnhữngcáimơhồđếnhọcũngkhônghiểulàcáigì!Lạigiảithíchthếnàolàtiêmphòng,lạidiễngiảinếukhôngtiêmphòngthì con cáimình sau này nếumắc bệnh thì khó chữa trị lắm,mấtnhiều gà, nhiều lợn để cúng cũng không thể đuổi được ma bệnhđâu…Dânhiểura:“Ốidô!Bộđộivàbácsĩnóiđúngrồi!Choconchocháuđi tiêmthuốckhôngsợbệnhnữa!”.Hếtxìxèo,hếtngầnngại.100% trẻ em các thônbản củaPhaLongvàTảNgàiChồđãđượctiêmchủngđúng lịch từđó.Bàcon tin tưởngrồi chocon tiêmmàkhôngcònnỗilomarừngtrừngphạtvànhữnglosợmơhồkhác.

TrưởngTrạmYtếxãTảNgàiChồ,bácsĩLùngPhiaKhuấntựhào cho biết cả năm 2013 và 6 tháng đầu năm 2014, trong khi

254

dịchsởibùngphátvàlanmạnhtoànquốcnhưngcảxãanhkhôngcócháunàobịmắc.Khôngchỉbệnhsởi,cácloạibệnhkhácdễphátthànhdịchcũngkhôngxảyra,kểcảthônxanhấtlàthônLùngVùicáchtrungtâmxãchỉcó8câysốnhưngđườngđilạiđèodốcvôcùng khó khăn. “Nếu không có các anh y sĩ biên phòng thì việctiêmchủngchocáccháuvấtvảlắm.Cứđếnlịchtiêmhằngtháng,nắngcũngnhưmưa,nóngbứchaycắtda,cắtthịtcácanhấyvẫntiênphongvàothônbản.Mùarétthìkhổhếtchỗnói.Mọingườiđigănghailớp,đầuđộimũlenchỉchừahaiconmắt,mặcáomưa,điủnglênnúi.Điủngkhóđihơnđigiàynhưngvẫnphảiđivìnếuđigiày thì chưa lên đến nơi giày đã ngấm sương sũng nước, chếtcóngmất.Nhưngnàocóphảidễtìmdânđâu.Họđilàmsuốtngày,chỉcóthểđếngặphọlúcsớm,hoặctối,còncảngàyhọtrênnươngtrênđồirồi,khôngvềđâu!Cómộtthônxa,đườngkhóđimàchỉcóđộcmộthộcócháuđúngđộtuổitiêm,mọingườiphảiđiđilạilạiđếnbalầnmớigặphọvàvậnđộngtiêmbằngđượcchocháumớithôi!TrướccóanhTêbịngãđứtdâychằngkhiđitiêmphòngphảivềHàNộichữatrịmàvẫnbịteochânđấy!”.

Trung úy Lê Huy Quang kể tóm tắt công việc của các anhtrong công tácdânvận thôngqua việc chămsóc sứckhỏenhândântạiPhaLongvàTảNgàiChồ.YtếĐồnđãphốihợptốtvớicáccơsởytếcủahuyện,xãcùngthamgiatuyêntruyềnvớiytếcơsởthôn,bản.CáctàiliệunhưLuậtBiêngiớiQuốcgia,Cẩmnangsứckhỏe…đượccácanhgiớithiệurấtkỹtrongcácbuổihọpthôn,xã.Cuốn sổ công tác kín lịch hoạt động của phòng khám, phần lịchtiêmphòngchocáccháunhỏđượcghichéptỉmỉvềngàythángđitiêm,sốlượngtiêmởtừngđộtuổitrongtừngđợt…cứnhưcuốnlịch tiêm chủng của trạm y tế xã chứ không phải bên quân đội.“Hẳnrằngviệcđitiêmphòngchocáccháuvấtvảlắmnhỉ?”‐Nhà

255

văn nữ Trần ThịMinh buộtmiệng hỏi. Quangmỉm cười: “Ngàytrướccònbảolàdânlạchậu,khôngbiếttiêmchủng,khóđitiêmchocáccháuđãđành.Rồidânđượctuyêntruyền,hiểura,choconcháutiêmđượcnhiềunămrồi.Thậmchícònnghỉviệcnươngđồiđemcontậptrungđếnnhàtrưởngthônhoặcnhàytáthônbảnđểtiêm.Hainămnayxemtivinóichỗnọchỗkiatiêmconbịtửvong.Họsợquá.Cứngườinọtruyềntaingườikia thế làmấyđợtvừarồichúngemvàytếxãlạigầnnhư“vềmo”.Lạikhókhănđivậnđộngmấtgầnnăm.Nhưngđếnthờiđiểmnàylạitạmổnrồi”.

“Tạmổnrồi”‐Đểcóđượccâuấy,tôihiểuđólàcảmộtquátrìnhvấtvảmưanắngvượtnúiđồi,thungkheđếnnhàtừngtrưởngthôn,nhàytếthônhọpdânhoặcđếntừngnhàvậnđộng.Tâmlý“khôngmuốnchobấtcứmộtcáigìvàongười”nhưmộtràocảntâmlýkhiếnngườidânnơiđâycànghoangmangtrướcnhữnglờiđồnphóngđạivềnơinọnơikiatiêmvắcxinbịchếtngười!Vượtquaràocảnấylàmồhôi,nướcmắtcủaytếđịaphươngvàđặcbiệtcủanhữngchiếnsĩquânyĐồnBiênphòngPhaLongđãcoi“đồngbàocácdântộclàanhemruộtthịt”củamình.

Quang kể về công tác vận động ở đây như thuyết trình vớichúng tôi. Địa bàn các thôn bản rải rác lại xa nhau. Thôn LũngCáng thuộc Pha Long là thôn dốc nhất, đường đi khổ nhất cáchđồngầnchụccâysố.ĐếnLũngCáng,mọingườiphảidựngxeđầudốcrồiđibộxuống thôn.Nơidựngxenhìnraxa thấyđườngraMườngKhươngnhưsợidâybạcngoằnngoèo tít tắp.Nhiềukhi,trongngườithấymềnmệt,muốnđượcnghỉngơimộttíthìcótinđộtxuấtliênquanđếnsứckhỏecủadân,cácanhlạivùngdậyđibản.Xử tríxongcabệnh,mồhôi toátra,và thế lànhứcđầubayđâuhết,chóngmặtbayđâuhết.Khỏere!

Mộtlần,cácanhđếnthônLaoPaoChảivàomộtnhàdân.Cả

256

mộtkhoảngsânlầylộibùnđất.Quangđigiày, lúngtúngtìmchỗsạchđivào.Cácđồngđộiđiủngcứlẹpbẹpđitrênphân,bùnvàonhà vàđược chủnhàhểhảnói chuyện.CònQuang,hầunhưchủnhàkhôngđểmắtđến.Anhcó tiếpchuyệncũngbịchủnhà lờđi.Mộtđồngđộibấmvàotayanhrahiệuđừngcốhỏichuyệnchủnhà.Trênđườngvề,Quangmớibiết,ngườiMôngnơiđâykhôngthíchkiểucánbộtỏrasạchsẽ.Khiđếnvớidâncóthểchântaydínhbẩn,bùnđấtnhưngđượcquýhơnlàáoquầnsạchđẹp.Nhưvậytheohọlàcánbộkhôngbiếtgầndân,hòamìnhvớidânrồi!Từxaxưađểbếptrongnhà,chuồngtrâu,chuồnglợnsátnhànênngườicódínhtíđấtbẩn,hoặctínhọbếpcũngkhôngsao.

Nhìn khuôn viên đồn sạch, đẹp, cán bộ chiến sĩ ai cũng năngđộngvànhanhnhẹn trong cáchoạtđộng thể thao, tôi hiểuphòngkhám của đồn đang “thất nghiệp” với sức khỏe của anh em trongđồn.HẳnthếnênQuangítnóivềcôngviệcvànhữngđónggópcủaphòngkhámđốivớicánbộchiếnsĩđồnmàtậptrungvàocôngtácphốihợpvớiđịaphươngchămsócsứckhỏechodânnhưtrên.Tuyvậy,Trungtá‐ĐồntrưởngTrầnĐìnhQuangđãgiớithiệuvớitôirấtnhiềuđónggópcủaysĩQuangvàphòngkhám.QuangđãthammưudùngbìnhlọcnướcROđểlọcnướcănantoànchoĐồn.Khidịchđaumắtđỏbùngphátvàlanmạnh,Quangđãchếnướctỏitỷlệ5%choanhemđơnvịnhỏmắt,mũi,vừakhốngchếđượcdịchvừachốngmệtmỏilạikhônggâybuồnngủrấthiệuquả.Cácanhthườngxuyênthammưuviệcvệsinhđồn,phunthuốcmuỗi,tẩmmàn…chínhvậy,phòngkhámthườngxuyênphải“thấtnghiệp”làthế!

CóđiệnthoạitừxãgọiđếnnóivềviệctriểnkhaiCôngvăncủaBộChỉhuyBiênphòngtỉnhsố1387/BCH‐HCvềphốihợptriểnkhaichiếndịchtiêmvắcxinsởi‐rubellachotrẻtrongđộtuổitừ1‐14tuổi,trongđócóviệccửcácđồngchíquânyđơnvị,cácđồngchíđộiVậnđộngquầnchúngtíchcựcthamgiachiếndịchtheokế

257

hoạch phối hợp giữa đơn vị và Ban chỉ đạo chiến dịch tại địaphương.Đây là chiến dịch tiêmphòng lớn nhất được triển khaitrongtoànquốctừtrướctớinay.Chiếndịchnàysẽgópphầnlàmgiảmtỷlệmắcbệnh,giảmgánhnặngbệnhsởi,rubella,hộichứngrubellabẩmsinhtrongcộngđồngvàhướngtớimụctiêuloạitrừbệnhsởitrongtươnglai…

Bànbạccôngviệcquađiệnthoạixong,Quangcười: “Emtinchiến dịch tiêm vắc xin sởi ‐ rubella lần này sẽ được nhân dânhưởngứngrấtđông.Bởimấyhômtrước,khihọpthônPhaLong1,dânnhấttrí100%đếnngàyđưaconđếntrạmytếtiêm,cònlạichúng em triển khai ngay trong trường học. Đợt dịch sởi bùngphátmạnhtrênmộtsốđịaphươnghồiđầunămnay,cũngquativimàbàconnắmđược.Họcũnglolắm.Nhưngnhờphòngtốtnêncảhaixãkhôngcháunàobị.Đợttiêmvắcxinlầnnàyhọsẽ“ồạt”đưaconđitiêmngay.Xãvàchúngemquyếttâmđếncuốithánglàtiêmxongchotấtcảcáccháutrongđộtuổinàychịạ”.

TừĐồnBiênphòngPhaLong,chúngtôiđếnthămTrạmYtếxãPhaLongvàTảNgàiChồ.CácthầythuốcthườngtrựctạiđâyđangbậnrộnvớinhữnghộpbánhkếtruybăngsặcsỡđểgópphầnchungvuiđêmTrungthuvớicáccháutrườngtiểuhọcvàmầmnon.ÂmthanhrộnrãcủabuổikhớpnhạccùngtiếngtrốngTrung thuhứahẹnmộtđêmtrôngtrăngtrànngậpniềmvuichotrẻ.Nhìncáccháuhọcsinhvùngcaotuycònvươngnhữngnétlamlũnhưngđềukhỏemạnh,hớnhởtrongnhữngbộyphụcdântộcchuẩnbịtrìnhdiễntrongđêmvui, tôi thầmnghĩkhoảnhtrờivùngcaovẫncònnhiềuhuyềnbí.Nhưngcuộcsốngnơiđâyxiếtbaoyênả,thanhbình.Phảichăngcuộcsốngấyđượcsựchởchecủacharừng,mẹnúi,củaấmáp tình người trong đó thấm đẫm tình cảm của những chiến sĩbiênphòngđãhếtlòngvìdânvàkhicầnthìsẵnsàngđánhđổituổi

258

trẻ, dângbầunhiệt huyết vì cuộc sốnghạnhphúc chođồngbàocácdântộcanhemvùngcaobiêngiớixaxôicủaTổquốc.

Chuyên án 443T

Như trên đã nói, cómột điều nhiều người khi đến Pha Longđềuđặt câuhỏi rằng tại saomộtđiểmnóngvề tội phạmma túy,buônbánngười,buônlậuvàcáctộiphạmkháclạicứlấyđấtPhaLong(MườngKhương)làmnơihànhnghề?Phảichăngởđâycógìlợi thếchochúng?Phảichăngnơiđây lực lượngphòngchống tộiphạmkhôngđủmạnh,chưađủsứcrănđe?Haydođịahìnhphứctạp, suối sâu rừng rậm dễ bề lẩn trốn, hoặc còn nguyên do nàokhác? Chúng tôi cất công tìm hiểu, lặn lội nhiều nơi tìm nguyênnhân,nguồngốcnhưngdườngnhưcũngchỉ lànhữngdựphỏng!Tội phạmmua bán vận chuyển trái phép chấtma túy diễn biếncàng ngày càng phức tạp, tinh vi và liều lĩnh, buộc cuộc chiếnchống lại các loại tội phạm của các chiến sĩ biên phòng nơi đâychưabaogiờngừngnghỉ.

NghecâuchuyệnphááncủaĐộiPhòngchốngtộiphạmmatúycủađồndođạiúyNguyễnThếNam,PhóĐồntrưởngnghiệpvụkể,chúngtôinhưchìmsâutrongsuytưởng.Vàrồiquyếttâmđòianhdẫnlênđườngbiên,đếncácchốttiềntiêu,nơinhữngcộtmốc chìm đẫm trong sương gió biên thùy. Rồi lòng dạ cứ nghĩsuy về những gian nan vất vả, cả những hiểmnguymà các anhđangphảiđốimặthằngngày…Câuchuyệnđãphảnánhphầnnhỏnhữngchiếncôngthầmlặngmàvôcùngvẻvangcủacácanh…

Giờ thể thao.Trênsânđồnđangdiễnra trậngiaohữubóngchuyền sôi nổi giữa hai đội. Tiếng cười nói, hô hoán náo động.Những đường bóng hay, những cú đập dứt khoát làm vang lênkhôngngớtnhững tràngvỗ tay.Namhômnaykhông ra sân tậpcùnganhemnhưmọihôm.Anhđangchúiđầuvàosơđồtácchiến

259

đểranhữngphươngántốiưuchochuyênán443T,chuyênánnàyđãđược lực lượngphòngchống tộiphạmma túyBộchỉhuyBộđộiBiênphòngLàoCaiphốihợplậpvàbáoxuốngđồncáchđâyíthôm.Theonguồntincơsởthìđâylàđốitượngrấtmanhđộngliềulĩnh,đườngdâynàychúnghoạtđộngcótínhchấtbàibản,chuyênnghiệp domột tên cầm đầu phía bên kia biên giới chỉ huy. Đốitượngđãnhiều lầnvấpphải lực lượng tavâybắt,nhưnghắncócáimũitinhnhưthúhoangđánhhơirấtnhạydovậymấylầnhắnđềulọt lưới.Phảitínhtoánsaochomẻlướinàygiăngralàchộpđượchắnvàđồngbọn.Yếutốquantrọngnhấtlàtínhmạngđồngđộiđượcantoàn,đấylàbàitoánkhóbuộcNamphảivắtóctínhtoánvàchọnphươngántốiưu.KinhnghiệmnhiềunămđốimặtvớibọntộiphạmnàyđãchoNamđủbảnlĩnh,tỉnhtáođểsuyxét.Xét cho cùng thìbuônbán, vận chuyểnma túy có lợinhuận lớnluônluônlàmchobọntộiphạmmờmắt,bởilựchútghêgớmcủalợinhuậntiềnbạckhólàmchonhững“connghiệntiền”nàytừbỏ.Vàhơnnữatrongđườngdâychúngcónhữngquyđịnhbấtthànhvănràngbuộcvàotínhmạngcảgiađìnhvợconphảicùngchungsốphận.Tronggiađình,đồngbọnchỉcầnmộtcáiánhmắt,ýnghĩngãng ra bất hợp tác coi như là tínhmạngđãđi đứt, do vậy sựtrungthànhvàbảnchấtliềulĩnhbámriếtvàosốphậnchúng.

Namđangchìmsâumiênmantrongsuytưởngvềchuyênán.Mẻlướisẽđượcgiăng,đãđếnlúcphảilộtmặtlạbọnbuônbáncái“chếttrắng”,bọngiếtngườikhônggươmdãmannày!...

Cótiếnggõcửanhẹ,anhnhẹnhànggấptấmsơđồđứngdậyhécửa.ViệtThành,ngườichiếnsĩcơyếuđơnvịbướcvàophòngnghiêmtranggiơtaychàotheonghithứcbáocáo.Thànhchìarabảnmậtmã vừađượcdịch từ cấp trên gửi xuống và ghé tai thìthầmnói điều gì rồi xin phép về phòng. Đúng lúc đó chiếc điệnthoại trong túi Nam rung lên những hồi chuông hối thúc. Chiếc

260

điện thoại nàyNam dùng để lưu những sốmáy dành riêng chocôngtácnghiệpvụ.Liếcnhanhquakýhiệudanhbạ,anhbiếttinnóngcơsởđãvề.Đãđếnlúctriểnkhaiphươngánđây,cầmmáylên,giọnganhvừađủngherõràngvàngắngọn:

‐Alô,tôiT4,xinnghe!

‐BáocáoH5xin…báocáo…đêmnay…naycókhảnăngmưato,xinchỉthị…

‐VậyH5cầnchuẩnbịtriểnkhaiphươngántránhlũnhưđãduyệt.

‐Nhậnrađúngámhiệu,đầudâybênkiakhôngcònvẻngậpngừngnghingạinữa.

‐ Báo cáo anh, theo kế hoạch và dự đoán, đối tượng có thểxuất hiện vào khoảng từ 1 đến 3 giờ sáng đêm nay. Đối tượngthamgiagồmcó3đến4ngườichialàmhaitốp.ChúnggặpnhautạiđiểmZ.Xinthôngbáohết!

‐ Tốt lắm! Tiếp tục theo dõi, báo cáo kịp thời. Xin cảm ơnngườianhem!

Namtắtmáy.Anhvớibìnhnướclọcrótraly,ngửacổlàmmộthơihếtcốcnước.Cốcnướcmátlàmtinhthầnanhtỉnhtáohơnchocuộcratrậnđêmnay.Anhđãđợicáitinnàytừkhilậpchuyênán,vàhômnay!...Nhữngýnghĩchạynhanhquatrongđầu.

ĐúngtheodựđoáncủaNam,khôngđêmnaythìđêmmairắnđộcsẽbòrakhỏihang.Nếuđườngdâynàykhôngbócdỡ,chuyênán443Tchưathànhcôngthìcònmấtănmấtngủvớinó.“Đồchóchết! Lần trướcmày đã sổng lưới thì lần này hãy chờ đó. Tinhranhđếnnhưquỷ thì cũngphải sậpbẫy, chomàyngửimùi củacòngcônglýnhé!”.

261

CuộchộiýgiữaBanChỉhuyĐồnvàĐộiPhòngchốngmatúydiễn ra chớp nhoáng. Phương án tác chiến được bày ra, Namthôngquarấtchitiếtđểmọingườithấuđáotheotừngvịtríđượcphâncông.Anhemtrongđộirấttinhthôngnghiệpvụnênkhiđưaraanhemđềuhiểurấtnhanhýđịnhcủaphươngánvànhiệmvụ.của mình. Đồn trưởng căn dặn và nêu lên tầm quan trọng củachuyên án lần này, cái bắt tay củaĐồn trưởng như lời gửi gắmtráchnhiệmvàocácchiếnsĩđêmnay.

Ngoàisânđồn,anhemđãlụctụcđếngiờtắmrửađểchuẩnbịbữacơmchiều.Ánhhoànghônđãsẫmlạihắtmàutímsẫmlênbầutrời biên cương.Mọi sinh hoạt của đồn vẫn diễn ra bình thườngtheonềnếphằngngày,khôngaibiếtrằngtrongphòngtácchiếncócuộchọpquan trọng,khẩn trươngvàđêmnaysẽcócuộcđấu trícamgovớibọnmatúychuyênnghiệpbêncộtmốcchủquyền.

ĐộiPhòngchốngtộiphạmmatúydoĐộitrưởngTrầnMạnhTphụ trách.Đúng theo kế hoạch sau khi anh em cơmnước xong,chuẩn bị đến giờ xuất phát, T cho anh em kiểm tra lại toàn bộquântrang,vũkhí,xongđâuđấybáocáophụtráchBanchuyênánnhậnlệnh,cảđộihìnhluồntheoconđườngmònbímậtlặnglẽrờiđơnvịnhằmhướngdốcCàTòxốctới.

Đêmvùngbiênthùy,núirừngchìmđẫmtrongmànsươngmùdàyđặc.Nhữngcơngiómanghơilạnhẩmướtluồnquấtvàothịtda.Trờiđấtmớisang thu,nhưngchốnbiênải xaxôivớiđộcaohơn nghìn mét thì cái lạnh đêm xuống càng nhanh hơn. Conđườngmòntácchiếnlấpsâuvàokhurừngrậm,gậpghềnhnhữngmôđámấpmô.Độihìnhbámriếttheonhauâmthầmlặnglẽtiếnđến địa điểm. Thi thoảng gặp những con chim đi ăn đêm thấyđộnghốthoảngbayvụtlên.

262

BảnTảLùngThángchìmmờmịttrongsương,chỉcònvàiánhđènlelóivàngvọt.Ngườidânvùngcaothườngđingủsớm,songvẫnđâuđây tiếngchósủadấmdẳngnhưcắnma.Cómấyngười trongbảnđiănđámdựngnhàmớivềđangsayloạngchoạngtrênđường.

Đếnbãiđátrốngdotrậnlũthángtrướccuốnvề,Namchođộihìnhnghỉlạiítphút.Nhữngtảngđátrònto,nhỏnằmngổnngangtrên khe suối cạn. Mọi người dựa lưng nửa nằm, nửa đứngmànghỉ, có người tìmđượcphiếnđáphẳng cònnằmngửamặt lêntrờimơmộng.NamngồikềbêntảngđádõimắtvềhướngZcảnhgiác.Từđâyđếnđócũngkhôngcònxanênanhmuốnđểanhemnghỉthêmchútnữa.Kểramấyhômnayanhemtrongđộicũngmệt.Chỉtronghơntuầnlễmàbaonhiêusựvụphảigiảiquyết,nàolàvụđưangườivượtbiêntráiphép;rồibócdỡ,củngcốhồsơvụlừabánphụnữquabiêngiớigửisangcơquanđiềutra, trongkhiđóvẫnđảmbảođượccôngtáctuầntracanhgác.Anhemtrongđộicứcăngramàthayphiênnhaulàmviệc.ChonênvừangồinghỉmấyphútlàđãnghetiếngngáykhòkhòcủaMinhBéo.ĐốivớiNam,nhiệmvụpháánphảithứcđêmlàchuyệnthườngtình.Bởitráchnhiệmđảmđươngđã cho anhnhiều kinh nghiệm và bản lĩnh khi đi phá án.Càngnhữnglúcthếnàycàngphảitỉnhtáođểxửlýcáctìnhhướngngoài dự kiến. Từ ngày chuyển công tác vềĐồnPhaLong, đượccholàđiểmnóngvềtộiphạmmatúy,anhkhôngnhớnổiđãbaolầncùngđồngđộitácchiếnnhưđêmnay.Đãphánhiềuvụánvậymàkhông hiểu sao bọn tội phạm cứ nhè vào khu vực nàymà “hànhnghề”.Nam lại nhớđến câu chuyện củaMaBiukểvề conđườngbuôn lậuPhaLongmàanhđượcnghe từ thời còn trongĐộiVậnđộngquầnchúng.PhảilàanhemlắmmớiđượcMaBiukể.ChảbiếtcâuchuyệnMaBiukểhư thực thếnào?Nhưngđấy lànhữngcâuchuyệntruyềnkhẩuquataicácđờiđểanhnhậnbiếtvềtínhphứctạpcủađịabàn.

263

Chuyện rằng: Vùng đất này là con đường vận chuyển buônbánthuốcphiệntừlâu.Thếnúihìnhsông,địalinhhổphục,rồngbayđãsinhranhiềunhữngcâuchuyệnlykỳ.Từđókẻxấuxuyêntạctungnhữngđiềunhảmnhílợidụnglòngdânlàmnhữngviệcphipháp.PhaLongtiếngQuanHỏalàHóaLùng‐RồngHoa.Đầurồng hoa đang hướng ngược trời xanh, đất này linh thiêng, cứThầnRồngmàlạy,cầugìđượcđó,bằngkhôngthìcólàmmấymùamàngcũngthấtbátcôngsứccũngđổxuốngsôngXanh.Thầyphánthế, ai nấy răm rắp tin, kẻ giàu có lập bàn thờ cầu xin phúc lộcthêm,ngườinghèokhócầuchomùamàngkhôngthấtbát,ấmno,kẻbuônbánthìcầuThầnRồngchobuônbángặpmay.Đặcbiệtcókẻbuônbánthuốcphiệnlậpđàntếcảthángtrời,nhangtẩmthuốcphiệnkhóithơmnghingút.Nhữngchuyếnhàngcủachúngthôngdòng bén giọtmang lại lợi nhuận lớn khiến đất thiêng lại càngthiêng,vàrồichúngcứ laovàocáinghềgiếtngườikhônggươmnhưconthiêuthân…

Ngày ấy các chủ buôn lớn người Tàu thuê cư dân bản địamanghàngvượtbiênvàosâunộiđịabánchocácsòngbạctậnCônMinh,TứXuyên,QuýChâu (TrungQuốc)vàngược lại xuốngAnNam.Chúngsàng lọctuyển luyệnđộiquânchuyênnghiệpngườiMôngvàchorằngchỉcóngườibảnxứmớicóđủbảnlĩnhvàtinhkhôn trên địa bàn núi non hiểm trở này. Cómột nguyên tắc bấtthànhvănđãđượchìnhthành,đólàchúngtuyêntruyềnrõtáchạicủaviệcdùngthuốcphiệnvànghiêmcấmngườitrongđườngdây,anhemhọhàngkhôngaiđượcdùng,nếucóaimắcnghiệnthìngaytức khắc bị loại bỏ, bị bản làng xa lánh... Chúng cho rằng nếu cóngười trong đường dâymà nghiện thì trước sau gì cũng chết vàđườngdâysẽ lộ,cònnếucó lỡsa lướipháp luật thìđượchọcưumang vợ con.Do vậy conđường buônbán vận chuyểnma túyở

264

biên giới Pha Long cứ âm thầmnhưmạchnước ngầm chảy theonămtháng.Vàcũngcókhôngbiếtbaonhiêucuộcthanhtrừngsátphạtđẫmmáugiữacácphecánhcủachúngđãxảyra.Chúngchọnvùngnàylàdođịahìnhnúinon,điềukiệnthuậnlợikhivậnchuyểnvàcảkhiẩnnáu,tràtrộnvàorừngrú,vàodânbản.Bởichỉcầnvượtquakhenướclàđãsangđấtbạn,đồngbàocưtrúhaibênthườngchungdòngtộcnêncómốiquanhệthântộchọhàng,anhemlâuđời,việcđi lại thăm thânvẫndiễnrahằngngày.Nhữngnămgầnđâychúngchuyểnsangbuônbánhê‐rô‐invàmatúytổnghợp.Docác lực lượngcủatacũngnhưsựphốihợpgiữa lực lượngphòngchốngtộiphạmbạn,theohiệpướcphòngchốngtộiphạmquốctế,đã triệt phábócdỡđượcnhiềuđườngdâyma túy lớn,nên tìnhhìnhcóđôiphầnlắngdịu.Songcỏdạithìkhôngbaogiờngừngmọc,chúngchuyểnsanghoạtđộngthủđoạncàngngàycàngtinhvi,liềulĩnhhơn.Mấylầnpháántrước,Namđãcùngđồngđộitómgọncácđốitượngvớiđầyđủvậtchứng,khôngđểchochúngtrởtay.Yếutốbímật, bất ngờ luôn là đòn quyết định chiến thắng, song phá ántừngấytrậnvậymàcảmgiáchồihộpchờđợivẫn luôn làmanhsốtruộtkhóchịu.

Độihìnhđãđếnđiểmtậpkếttheođúngnhưkếhoạch.T.‐Độitrưởngtrựctiếpcùnghaiđồngchímaiphục,tiếpcậnđốitượng.Hainhómkiavừagiámsát,hỗtrợ,đềphòngtộiphạmbênkiatấncông.Tấtcảđộihìnhđãvàoquylát,maiphụcchờđốitượngxuấthiện.Phíabênkiađỉnhdốclàđãthuộcvềđấtbạn,khônggianbaola,mâyđen từphươngBắcbayvềngùnngụt.Cái lạnhtừnúiđátỏarabắtđầucảmthấytêbuốtđầungóntay.Khônggianbiênảithậttĩnhmịchyênắngcànglàmcholạnhgiátăngthêm.Nhữngvìsaođôikhiláchquaángmâymùkhôngđủđểlelói.Rừngsamộcrầmrìđẫmtrongmànsương,thithoảngcótiếngsộtsoạtcủamấy

265

concầy,cáođiănđêm.Cảvùngbiênảitrậptrùngnúinontrongmànđêmmông lung.Cóởchínhtrongđêmnhưthếnàythìmớicảmnhậnđượccáihoangvuxangáivùngbiênthậtnhất.

Namluôncảmthấytựhàođượclàmngườilínhcầmsúngbảovệ biên cương. Hình ảnh chú Bộ đội Biên phòng ngồi trên lưngngựathongdongtrênsườnnúicùngvớicôgáiMôngváyxòecóđôimáhồngvànụcườichúmchímgiữarừngđàorựcrỡnở,saomàlãngmạnthế.Songđấychỉlàcáihìnhảnhđểtônlêncáisựyêuđời của người lính biên giới thôi. Cũng cưỡi ngựa tuần tra thậtnhưngđóchỉlàởtừngnơitừngchỗ,cònởđâytrênđườngtuầntradốcđádựngđứngbámcâymàđu,cóchỗnhíchtừngmétmàbò.Sao có thể hiểu được những cam go, hiểmnguy chiến sĩ ta đangngàyđêmđốimặt!Namdốcbìnhtôngxấptínướcchoướtcáikhăn,xoalênmặtđểđầuóctỉnhtáolại.Ổnđịnhxongnơiẩnnấp,anhbậtmáyđiện thoạinhắn tin choT.đangchốtphíađầudốc, traođổithêmvàiý.Thờibuổicôngnghệthôngtinthựclàgiúpđượctrongmọi công việc, nhưng ngược lại cũng là công cụ đắc lực cho tộiphạm,điềuquantrọngvẫnlàmưutrívàbímật,bấtngờ.

Đãhơnmộtgiờđêm,nếunhưtheonguồntincơsởthìđãvàothờikhắcchoviệccấtmẻ lưới.Khônggianbốnbềvẫn tĩnh lặngchỉcótiếngcôntrùngrỉrảvàtiếngvovecủabầymuỗiđói.Điểmchốt trên con đườngmòn độc đạo vẫn buôngmàn đen yên ắngđến rợn người. Cộtmốc chủ quyền trênmỏm cao bằng đá cẩmthạchvẫnđứngtrangnghiêm.Nhìntừméconđườnglêncộtmốcthanhthoátvútlênkhoảngtrờixámđục,conđườngtuầntraquađâytừngấynămtrênmảnhđấtnàyanhthuộcnhưđườngchỉtay,dùngàyhayđêmtối,anhcũngnhậnrađượctừnggốccâyụđá.

Đangmiênmannghĩbỗngphíađầudốcvanglênbatiếngcủaloàicúmèo.Tiếngkêunhátngừng...Cú…Cú…Cú…rồilạiimắng.

266

ChiếcđiệnthoạitrongtúiNamrunglênmộthồi,ámhiệucủatổchốtphíatrênđãbáochuẩnbịvàocuộc.Namđậpvaihaichiếnsĩđicùngbáohiệusẵnsàng.Anhbònhoàingườirakhỏinơiẩnnấpcho tầmnhìnđược xa rộnghơn. 10phút, 20phút, nửa tiếng, rồimộttiếngtrôiquavẫnkhôngthấyđộngtĩnhgì.Namphánđoáncókhảnăngbọnchúngđãđánhhơiđượcgìlênbáoyên,hoặcrút.Màcókhiđâylàđộngtácnhửxembinhtìnhthếnàothôi.Thậtlàbọnquỷquyệtranhma!Phảikiêntrìkhôngnóngvội!Bảnlĩnhcácanhcóthừavớicáctìnhhuốngthếnày.

Trời càng về sáng, cái lạnh càngbám riết vào từng thớ thịt,sươngsahơilạnhnúiđátỏabủavây.PhíacuốiđiểmchốtthứbadoĐộiphóĐộiPhòngchốngtộiphạmmatúy‐LêĐăngKh.cùnghaichiếnsĩtỏrasốtruột.Mặcdùđãrấtcốkìmmìnhsonganhchỉmongsaođốitượngxuấthiệnsớmđểanhđượcrađòn.Xuấtthânlàconnhàvõ,từnhỏKh.đãhammêvõthuật,lên12tuổiđãtrốnchamẹtốitốiđếnvõđườngQuấtLâmxemtậpvõrồinằnnìxinthầyvàohọc.SaunàyanhđãthiđậuTrườngĐạihọcBiênphòngvàlênvùngđấtbiêncươngnàycôngtác.Nhưngcósốtruộtbằngmấy cũng không được suy chuyển đội hình và tư tưởng, đấy lànguyêntắctrongtácchiến,nhấtnhấtphảituânthủmệnhlệnh.

Đãbốngiờsáng.Trờiđấtcònmùmịt,phíaĐông,trongmànsươngmùdàyđặcđanghé lênquầng sángnhỏnhoi.Namđangnghĩ có khả năng kế hoạch cất vó đêm nay coi như thất bại thìbỗngphíabêntrênsườnnúilạirúclêntiếngcúkêu.Lầnnàytiếngcúcóvẻngândàihơnvànhiềuhơn.Cảđộihìnhlạisúngốnglămlămtrongtưthếsẵnsàng.

Bên kia đườngmòn xuất hiện ba bóng đen đang di chuyểnxuôicondốc.Ngườiphíasauđitáchhẳnmộtđoạnxa.Điệnthoại

267

củacácchốtđềurungcùngmộtlúc.ÁmhiệucủaNamđượcphátra,cáctổthựchiệntheođúngphươngán.Haiđốitượngđiđầuvaiđeogùi,bìnhthườngnhưmộtngườiđichợbiêngiới.Khitấtcảbađốitượngđãlọtvàođịahìnhmaiphục,ĐộitrưởngTrầnMạnhT.xuất thần như từ dưới đất chui lên chặn đứng trước mặt. Mộttiếnghôxémàđêmvanglên.

‐Tấtcảgiơtaylên!Cácngườiđãbịbắt!

Vàhọngsúngtiểuliêncủamộtchiếnsĩđãchặnngangmặtđốitượng.Haikẻđeogùiđứngnhưtrờitrồng,chiếccòngsốtámkịpbậpvàođôitay.Trongkhiđóđốitượngđisaunhưconhổdữchúiđầu chạy lao xuôidốcnơi cónươngngô xanhngút.Không chầnchừmộtgiây,ĐộiphóLêĐăngKh.vụttheosau.Dođịahìnhdốcđốitượngngãchúiđầuvàobụilồmcồmbòdậy,rútcondaobênsườn lăm lămthế thủ.Bằngmộtđộng tácnghiệpvụ thuần thục,Kh.đangđà laoxuốngxoayngườiquăngcúgiò láigótgiầyquấtđúnghàmđốitượng.Miếngđánhnhưtrờigiáng.Hắnchúirụingãvàhaitaybưngmặt,condaotrêntayvăngxa.CũngđúnglúccâysúngngắncủaKh.bịtuộtrơingaydướichântêntộiphạm.Khôngđểhắnhoànhồn,nhanhnhưchớp, thuậnđàKh. xoayngườibồitiếpcúcùichỏvàođúngmỏáctêntộiphạm.Tiếnghựrúlên,đònquyếtđịnhđãlàmchođốitượnglăntrênbãingôngấtlịmvànằmrêngừgừ.Haichiếnsĩtiếpứngnhàovàotracòngsốtámvàotayhắn.Quakhámxéttạichỗtangvậtcácanhđãthuđượcmộtbánhhê‐rô‐invàbangànviênmatúytổnghợp,bachiếcđiệnthoạidiđộngvànhiềutiềnnhândântệ.Cảbađốitượngđượcđưavềđồnkhaithácvàlậphồsơbàngiaocholựclượngbiênphòngtỉnhvàcáccơquanđiềutraxétxửtheoquyđịnhpháp luật.Cảbađối tượngphạm tội đều là người dân tộcMông cư trú tại bên kia biên giớithuộchuyênVănSơn‐ChâuVănSơntỉnhVânNam(TrungQuốc).

268

Chuyên án 443T thành công tốt đẹp, cả đội thở phào nhẹnhõm.Bầu trời phíaĐôngbìnhminhđanghénhững vầnghồngrạngrỡ.Trênrừngpơmộc,chimsơncađãrâmranhótđónchàomộtngàymới.Ainấynétmặtrạngngờihânhoan,mọimệtnhọctrongđêmdườngnhưđãbịtiêutan.NamrútđiệnthoạigọivềbáocáoBanChỉ huy chuyên án và lãnhđạođồn, và khôngquên gọichongườivợthânyêuvớitiếngngọtngàochàobuổisáng.

Cuộc truy lùng trên núi Cú

Cảđơnvịđanghânhoanvớichiếncôngcủachuyênán443T.BộChỉhuyBộđộiBiênphòngtỉnhđánhgiárấtcaovềsựmưutrísáng tạo của cán bộ chiến sĩ Đội Phòng chống tội phạmma túyĐồnPhaLong,vàquyếtđịnhlấythànhtíchnàylàmđiểnhìnhđểcácđơnvịthiđuahọctập.LãnhđạoĐồnquyếtđịnhthưởngnóngchomấyanhemthựchiệnchuyênán,bằngnhữngngàyphép.ĐâylàniềmvuikhôngnhữngcủariêngĐộiPhòngchốngma túymàcònlàniềmvuivàvinhdựchotoànđơnvị.

ĐạiúyĐồnphónghiệpvụNguyễnThếNamchuẩnbịtưtrangchochuyếnnghỉphépvềquê, trong lònganhvuiphơiphớicảmgiácnhưbaybổngbởichỉtrongnửangàyxechạylàanhđãcómặttạinhà.ChắcgiờnàymẹconCuTíđangnhắcnhởchờmonglắmđây. Hồi sáng khi anh báo tin vui này choAn, vợ anh, qua điệnthoạianhđãnghethấytiếngnàngnghẹnngàosungsướng,khiếnniềm nhớ thương gia đình cứ dâng trào. Anh dự định trongchuyếnnghỉphépnàysẽsửavàthaycáimáinhàdộtnátbằngtônđểchomẹvàvợconđượcyên tâmkhimùamưađangđếngần.Nam không thể nào quên hình ảnhmẹ anh ngồi thu lu bên gócgiườngchờmưatạnhtrongđợtanhtranhthủghéthămnhàhồitháng trước.Lúcđóvợanh thìquầnxắnmóng lợnchạyrachạy

269

vàobưngnhữngthùngnướchứngdộtđổrasân.CứnghĩđếntìnhcảnhấyNamlạiứanướcmắtxótxathươngmẹ.Vợanhvớiđồnglươngèoọtcủacôgiáomầmnonmàphảinuôimẹ,nuôiCuTíhayquặt quẹo ốm. Càng nghĩ lòng anh càng hối thúcmong sớm lênđườngvềquê.

Đangmiênmannghĩniềmvuiđoàntụ,bỗngcótiếnggõcửa.

‐Cửamởxinmờivào!

Hoàng,liênlạcđơnvịnhẹnhàngđẩycửavào:

‐Báocáoanh,thủtrưởngMinhgọianhlênphòngthủtrưởngcóviệcgấp.

‐Đồngchíbáolạithủtrưởng,anhlênngay!

Hoàngnhẹnhàngkhépcửaquayra.Namxếplạimấythứtrênbàn làm việc và khép cửa, lạy giời đừng có chuyện gì xảy ra đểmìnhvềquêchuyếnnàyđượctrọnvẹn,linhtínhnhưbáochoanhthấycósựgìkhônglành…

VừabướcvàophòngĐồntrưởng,Namđãthấycác lãnhđạoĐồncómặtđôngđủvàđangyênvị,dườngnhưchỉchờanhđến.NhìnnétmặtĐồntrưởng,anhđoáncóviệcgìnghiêmtrọng.

ĐợiNamngồivàoghế,ĐồntrưởngMinhmớikhẽkhàngnói:

‐Chúngtalạicómộtnhiệmvụmới.Tôikhôngmuốnđiềunàyxảyra,nhưngkẻxấuthìlạiluôntráivớinhữnggìtamuốn.Chúngluônluônlàmnhữngđiềukhôngcóquyluậtcụthểnào.HômquatôivừakýgiấynghỉphépchođồngchíNam.Nhưngbọntộiphạmthìchúngkhôngchonghỉphép...Bởithếchonênnhiệmvụbuộcchúngta luônsẵnsàng.TôimuốnnóiđịabànnàyđồngchíNamnắmrấtkỹ...

Đồn trưởngMinh phân tích tính chất nguy hiểm của tên tội

270

phạmđãvượtquabiêngiớivàonướcta.Nếuđểchúngluồnsâuvàonộiđịasẽcónhiềunguyhiểmđếntínhmạngnhândânvàanninhtrậttựtrênđịabàn.NgheĐồntrưởngphântích,Namhiểungầmýthủ trưởngmuốn anh hoãn chuyến về phépở lại phá vụ án này.Anhnghĩnếumìnhvềđồngchíkhácthaynhiệmvụcũngđượcthôi,nhưngdùsaođịabànnàyanhnằmlòngtừgốccâytảngđá,sẽcónhiềuthuậnlợivàtruylùngtêntộiphạmsẽchắcănhơn.Suynghĩđóđãkhiếnanhkhôngchầnchừ.Namđứngdậyvàxincóýkiến.

‐Báothủtrưởng,tôixinhoãnnghỉphépvàxinđượcnhậnphávụán.

ĐồntrưởngMinhnởnụcườiđiđếnbắttayNamvànói:

‐Lãnhđạođồnghinhậntinhthầnđồngchí.Xongvụnàytôihứasẽkhôngcònkẻ tộiphạmnàongăncảnnổichuyếnnghỉphépcủađồngchínữađâu.Vậychúngtatiếnhànhngaykhôngđểchậmtrễ.

CuộcchụmđầuhộiýchớpnhoángvềphươngántruylùngtêntộiphạmnguyhiểmtrênnúiCúđượcvạchravàthốngnhấtnhanhchóng.Theonguồntintừcơsởbáo,têntộiphạmnàyđãvượtbiênvào hồi trưa, hắn mang trên người một cây súng ngắn và mộtthanhkiếmsắc,đãlảngvảngkhunúiCú,cáchbảnLùngThánggầnmột cây số. Cũng nguồn tin từ nước bạn báo sang cho biết tínhchấtnguyhiểmcủatêntộiphạmrấtmanhđộng,hắnđãgiếtngườicướpcủavàđangtrongdiệntruynã.Căncứcácnguồntin,nhữngphântíchchạynhanhtrongđầuNam.Anhvạchkếhoạchvắntắtvàchođộihìnhcơđộngđếnđịađiểmnhậnđịnh.Nếukhôngkhẩntrươngbắt tênnày trướckhi trời tối thì đêmnay lợi dụngmànđêmhắnsẽmòvàobảnLùngThángkiếmănvàsẽcókhảnănggâyán.Diễnbiếnsẽcònphứctạpthêm.XácđịnhnúiCúlàtrọngtâmnơi nó đang ẩn nấp, Nam cho đội hình áp sát những điểm khả

271

nghi.NhữngchiếnsĩtrongđộiđãhiểuýcủaNamnênphốihợprấtnhịpnhàngăný.

Trời Pha Long đang cuốimùa khô, nắng nóng gay gắt, nhữngtảngđáđượcnungnắngcảngàyphảrahơinónghầmhập,giẫmchânlênnhưbỏngrát.NamchoanhemtiếnlêntheohìnhvòngcunglênđỉnhnúiCú.Từnghốcđá gốc câybụi rậmnghingờđềuđược cácchiếnsĩsoixét.Haichúchónghiệpvụtuyrấthiểuýchủnhưngdâyxíchvẫncănglênbởihaichântrướccủanóbấmlấymặtđấtchỉchờlệnhlàphóngvọtvềphíatrướcnhưviênđạnrờibệphóng.

Trờicàngvềchiềucàngoiả.NúiCúimphăngphắckhôngcómột ngọn gió.Mồ hôi trên vai áo anh emướt đẫm, những bìnhtôngnướcmangtheođãgầncạn,cơnkhátluônlàmchocổhọngkhô cháy. Nếu như không tìm thấy tên tội phạm trước khimànđêmbuôngxuốngthìviệctruylùngcàngthêmkhókhăn.Namchođội hình chuyển ngược về phía tây. Phía bên kia biên giới, bênváchđádựngđứng, những lànkhói bếp trắngđụcđãbảng lảngvắtlêntrờixanhkhôngmộtgợnmây.Namđangsuynghĩthìbỗngphíatrướcconđườngmònvắttrênsườnnúixuấthiệnmộtngườiẩnhiện.Anhchođộihìnhnhanhchóngápsátmụctiêu,đếngầnvịtrípháthiệnthìkhôngthấyđốitượngđâucả.Namchomởrộngđộihìnhlùngsụccáchốccâyhốcđávàcáclùmcâylúpxúp.Chúchónghiệpvụphăngphănglaovàocáihốcđáhíthít,rồibỗngnólao như tên bắn vào lùm cây ven suối sủa ẳng ẳng.Hai chiến sĩnhanh như cắt vọt lên tiếp cậnmục tiêu. Hải nhảy qua bên ápmìnhvàogốccâylămlămkhẩuAK.Thanhnhanhnhẹntrườnquaphíabênkiabờsuốiphíađốidiện,lợidụngbờđáápsátmụctiêu.ThanhpháthiệnmộtngườiđànôngmặcáođentheokiểungườiMôngđangnằmbấtđộngventrànđá.Anhnhẹnhàngnhưconsócápsátcùnglúchôto.

272

‐Nằmim,anhđãbịbắt!

Tiếngvangvàováchđãphíabênkiavọnglạiđãlàmngườinằmvensuốitỉnhlại.Hắnlớngớnhìntrờiđất,cứnhưkẻkhônghồn.Thấyđốitượngkhôngcóvẻgìlàtộiphạm,trongtaykhôngcóvậtdụnggìnguyhiểm,anhbướcthêmvàibướcvàhôlênlầnnữa:

‐Giơtaylên,nhúcnhíchtôibắn.

Đối tượng vẫn ngây ngônhưngười ngớngẩn,mắt trân trânnhìnvàokhẩusúngvànhưnghĩrađiềugìtựnhiênhaichânrunlẩybẩy,miệng lắpbắpnóiđiềugì bằng tiếngMông,mũidãi chảy ra.Hắnkhóc,khócrưngrứcnhưđứatrẻmắctội.Cùng lúcấyHảivàNamđãápsát.NamồlênmộttiếngvànhậnrakhôngphảitêntộiphạmđangtruylùngmàlàlãoSùngLênh,ngườitrênbảnLồ.AnhphấttaychoThanhhạsúngvàchạylạiđỡlãoLênhđứngdậy:

‐Ôdô...,saongườianhemđiđâuvềmàlạinằmởđấythế!

SùngLênhnhậnrangườianhem,conmamenquậtngãlãohìnhnhưchạybiếnđâumấtkểtừkhicâysúngcủaHải lămlăm.Cảm thấy tủi thân lão ôm chặt lấyNamkhóc rống lên. Anh nhẹnhàngnóigiải thíchchoLênhvìanhemđi tuần trabiêngiớivàchưabiếtmặtLênhđóthôi.ThìralãođiăncỗđámnhàmớibênbảnLùngThángvề,conmamenđãbòvàođầulão,lấyhồnlãođilàm lão umê không biết đường về bản. Khát nướcmệtmỏi đãkhiến đôi chân lão bò đến bên suối và nằmbất tỉnh ở đây. Baonhiêunămcôngtác trênđịabàn,NamtinchắcLênh làngười tốt,chínhLênhđãcungcấpthôngtinchoanhcácđối tượngxấutrênđịabàn.Khôngcầngiấu,anhkểđơnvịđangđitruylùngmộtkẻxấutrênnúiCú.NóiđếnchuyệnnàyLênhtỉnhhẳn,lơmơnhớchuyệngìrồihắnchỉtaylênkhunúiđáphíatrên:

‐Ôdô,nhớrồi!Nhớrồi!Cánbộtheotao,taobiếtmà!

273

Namsungsướng,ánhmắtanhsáng lêntrongniềmhyvọng.AnhtriệutậpcácnhómlạihộiýchớpnhoángvàtheochânLênhbăngrừngvượtdốc.

Ôngmặttrờiđangnặngnhọctựvầnquảcầulửavàongọnnúixaxa. Ánh hoàng hôn đang nhuộm vàng núi rừng biên cương. LòngNamnhưlửađốt,chỉcầnchậmmột,haigiờđồnghồnữathìviệctruylùngtêntộiphạmnàysẽcàngkhó,càngnhưmònhưkimđáybể.

Suốtdọc sườnnúi, cáchốcđá, bụi cây,Namđã cho anh emcànquaquétlạivẫnkhôngthấydấuvết.Cảmthấymệtmỏi,Namcho anh em nghỉ mấy phút và tìm hướng khác. Trong lúc ngồinghỉ,Lênhnhưsựcnhớrađiềugì,đứngdậyvànói:

‐Nhớrồi,nhanhlên!Lãobướcphămphăm.Namchohainhómtheo lãovànhóm

khácbọc lóthướngđôngvòng lạiđềphòng.Quảkhông sai, khuvựcnàycónhiềuhangđátonhỏ.Dànhàngngangthậntrọngquatừnghangđá.Tronglúclãođivềhướnghangđávòmthìcũnglàlúcchúchónghiệpvụvụtlaovềmỏmđátaimèosủavang.Vòngvâykhéplạitrongimlặngchỉcótiếngchósụcsạovàchạyqualạikhuvựccửahang.Chắcchắnđãtìmđượcđốitượng.KhitínhiệusủacủanókhácvàNamchoanhemápsátcửahang.Quansátkỹcửahang thìpháthiệnđối tượngđangnằm thu lubên trong.Vìhanghẹpnênvừađủchỗchohắnnằmkhoanhnhưconsâu.Cảnhgiácvớiđốitượngcóthểliềulĩnhmanhđộng,Namthậntrọngchoanhemtrongtưthếsẵnsàngđốiphó,Namhôto,gọiđốitượngrahàngvàsẽđượchưởngsựkhoanhồng.Vẫnkhôngthấyđốitượngnhúcnhích, anhchogọibằng tiếngMông,khuyếnkhích rahàngkhôngsẽnổsúng.Quakêugọimộthồi,biếtkhôngthểchống lạiđượclựclượngbiênphòngViệtNam,đốitượngđãphảibỏvũkhívà lồmcồmchui rakhỏihang.Bằngnhữngmiếngvõnghiệpvụ,

274

nhanhnhưchớpThanhquậtngãđốitượngnằmsấpxuốngsườnnúi,chiếccòngsốtámnhanhchóngbậpvàohaitaytộiphạm.Quakhámxéttạichỗ,tổcôngtácthuđượcmộtkhẩusúngkíptựchếcắtnòng,mộtthanhkiếm,mộtdaobấm,mộtđiệnthoạidiđộngvà270đồngnhândântệ.

Mọingười thởphàonhẹnhõm.Chỉ trongvòng8 tiếng, cuộctruylùngtêntộiphạmđãhoàntất.QuađấutranhkhaithácmớibiếthắnlàGiàngSẻoVảngdântộcMôngtrútạithônLaoChửVánxãSẻoVảChưhuyệnMãQuan‐VânNam‐TrungQuốc),với tộigiếtngườicướpcủa,hắnđangbịcôngannướcbạntruynã.Saukhikhaithác,lậphồsơ,cácchiếnsĩĐồnPhaLongđãchuyểntrảđốitượngchoBộđộiBiênphòngLaoKha(TrungQuốc).

Chuyến nghỉ phép của Nam chậm lại một ngày, song tronglòng anh thấy vô cùng hạnh phúc. Bởi những chiến công trongcôngtácphòngchốngtộiphạm,giữbìnhyênchođấtnướcđãlàmnhữngngàynghỉphépcủaanhcàngthêmýnghĩa.

Thay cho lời kết

Huyềnthoạikểrằngmộtbuổichiềumùahạ,mâyđenùnùnkéo về che rợp cả bầu trời. Những tia chớp rạch xé, kéo theonhữngtiếngsấmchuyểnrungrừngnúi.Mưanhưtrútnước,trậnnàytiếptrậnkhác,mưasầmsậpsuốtcảđêm.Trờisángthìmưangớt. Bầu trời trở lại quang đãng sáng sủa. Người ta thấy trêntriền đất thoai thoải hiện ramột khối đá có hình thù dị thường.Ngườinàytruyềnngườikia,bàntánrâmran.Mấyvịtrưởnglãoraxem. Hầy dà! Rõ là hình RồngHoa hiện hình trên đất quêmình.RồngHoatiếngđịaphươnglàHóaLồng.TừđóđịaphươngnàycótênlàHóaLồng.HóaLồnglàthiêngliêng,làquytụ,cảngànngườicủađấtMườngCang,đấtSiMaCai,bênkiabiêngiớicứmỗidịplễhội,ngàyvuilạitìmđếnđấtnàychiêmbái,gặpgỡ,nhậnanhem,họ

275

hàng.DânvùngnàyđánhngựathồhàngxuốngchợMườngCang,kháchmua hàng hỏi: “Tả tế từ Cao Sơn hay từ Lũng Pâu xuốngđấy?” ‐ “Ở Hóa Lồng mà”. Rồi Hóa Lồng có chợ. Đến phiên chợ,ngườitừTảGiaKhâu,từBảnMế,ThàoChưPhìnvượtsôngLaHờ,qua Tả Gia Khâu sang, từ Nấm Lư, Lùng Khấu Nhin, từ MườngCangrủnhauđilênHóaLồng.HóaLồngtrởthànhđịadanhquenthuộccủacảmộtvùngnúiđiệptrùng.

Khốiđáhiệnratrêntriềnđấtthoaithoải,saumộtđêmmưadữdộilàcóthật.Trítưởngtượngphongphúhuyềndiệucủangườidân nơi đây đã làm cho khối đá ấy biến thành Rồng Hoa. KhátvọngcuộcsốngthanhbìnhđãdệtthêunênhuyềnthoạiRồngHoatừnhàtrờibayxuốngdựhộivàởlạimãimãivớivùngđấtnày.

Huyền thoại chỉ là huyền thoại, nhưng khát vọng cuộc sốngthanhbìnhđúnglàtâmnguyệnlưutruyềntừđờinàysangđờikhác,đểcóđượcbìnhyênmongướcmấychụcnămqua,cáccánbộ,chiếnsĩbiênphòngđãcùngcánbộ,nhândâncácdântộcPhaLongphảiđổbiếtbaomồhôixươngmáuđểgiữgìn.Chúngtôihiểucácanhcònnhiềukhókhănthiếuthốn,câukhẩuhiệu“Đồnlànhà,biêngiới làquêhương,đồngbàocácdân tộc làanhemruột thịt”màlựclượngbiênphònglấylàmphươngchâmhànhđộngquảlàquáthiếtthực.CũngnhưnhiềuthếhệđãtừnggắnbóvớivùngcaoPhaLong,nhiệmvụchínhtrịhàngđầucủacácanhlàcùngđấtnướcgiữvữngđộclậpchủquyền,anninhbiêngiớiquốcgia,antoàntrậttựxãhội.VàGìngiữbìnhyênchủquyềnbiêngiớilãnhthổđiềuquantrọng làphải từ lòngdân,biếtxâydựngcộtmốc từ lòngdân thìmãivữngbền‐câunóicủaĐồntrưởngTrầnMinhQuangrấtấntượng vớimỗingười trongđoàn, chúng tôi hiểu vàmongmuốnmọingườicùnghiểutâmnguyệncủanhữngconngườiđangngàyđêmchăm logìngiữcộtmốcchủquyền,xâydựngcộtmốc lòngdân.Chúccácanhchâncứngđámềm.

276

ĐOÀN HỮU NAM

THÊM MỘT THỦY ĐIỆN THÁC BÀ TRÊN DÒNG SÔNG CHẢY

(Bútký)

Đó làNhàmáyThủyđiệnCốcLythuộcđịabànhuyệnBắcHà,tỉnhLàoCai,nhàmáy thủy điệnbậchai, sauNhàmáyThủy điệnThácBà,nơiTổngcôngtyXâydựngvàpháttriểnhạtầngLICODIđangnỗlựcbiếndòngsôngChảyhungdữthành“dòngthantrắngvôbiên”,đểkhihoànthànhnhàmáysảnxuấtramỗinăm370KWphụcvụquốckếdânsinhvàlàmthayđổimôitrường,đờisốngtinhthầnvàvậtchấtcủahàngvạnngườidânvùngtrunglưusôngChảy.

Sông Chảy có độ dài 319 cây số, bắt nguồn từ đèo Hà Tao,thuộchuyệnHoàngSuPhì‐HàGiangvàlàmộtphụlưucấpIcủasôngLô.Vớidiệntíchlưuvựcsáunghìnnămtrămcâysốvuông,trongđócógần2nghìncâysốvuôngchảyquanướcbạn làphụlưucấpmộtcủasôngLô.NhàmáyThủyđiệnThácBà,côngtrìnhthủyđiệnđầutiêncủamiềnBắcXãhộichủnghĩa,vàcũnglàcôngtrìnhđầutiênkhaithác“dòngthantrắngvôbiên”trênsôngChảyphụcvụchoquốckếdânsinh,vàbâygiờ làNhàmáyThủyđiệnCốcLyđangđượckhẩntrươngxâydựng.

Thủy điện Thác Bà, Thủy điện Cốc Ly có nhiều điểm giốngnhauđếnkỳ lạ. Cảhainhàmáy cùngnằm trêndòng sôngChảy.

277

ThácBàtượngtrưngchocôngtrìnhthờiđạiHồChíMinhthìCốcLy ‐ công trình trọngđiểm củaphong tràohọc và làm theo tấmgươngđạođứcHồChíMinh.ThácBàdiễnratrongthờikỳchiếntranhchốngmáybayMỹkhốcliệt,thìCốcLythựchiệntrongthờiđiểm cả nước phải gồngmình lên chống lạmphát. ThácBàmỗinămcungcấpchođấtnước370KWđiệnthìcôngxuấtCốcLycũng370KWđiệntrênnăm.Ngày22tháng2năm2008,CốcLydiễnralễngănsôngđợt1thìcũngngàynàytrướcđóbatámnămtạiThácBàcũngdiễnratươngtự…KhácchăngởThácBàhầunhưcáccôngviệctừchỉđạothămdòđịachất,thiếtkếđếngiámsátthicôngđềudochuyêngiaLiênXôchỉđạothìởCốcLyhoàntoàndocáckỹsư,cánbộtrongnướcđảmnhận.100%máymócxâydựngThủyđiệnThácBàđềutừđấtnướccủanhữngchàngIvankhổnglồchởđến,lắpđặtthìThủyđiệnCốcLyphầnlớnmáymóc,thiếtbịphụtrợđềuđượcsảnxuất trongnước.ỞThủyđiệnThácBà,để cógầnba tỷmétkhốinước,đủchobatổmáyhoạtđộnghơnnămvạndânsinhsốngtrêndiệntíchgầnhaivạnhéc‐talàmmặthồxâydựngphảididời,đồngthờimangtheohơnbavạnmồmảchaông,30nhàthờ,40đềnthờ,miếumạođếnnơiởmới,cònởCốcLychỉcóhơn130hộbịảnhhưởngtrongđóphảidichuyểnhơn30hộ,thiệthạivềcơsởhạ tầngkhôngnhiều (màđã cógì,ngoàimấyconđường liênthôn, liên xã). ThủyđiệnThácBàdựng xây trong thời kỳkhángchiếnchốngMỹácliệt,ThủyđiệnCốcLydựngxâykhiđấtnướcđãquahơn20nămđổimới.ThicôngxâydựngNhàmáyThủyđiệnThácBàphảihuyđộngcảSưđoàn308anhhùng,hàngvạncôngnhân, kỹ sư cùnghơnmột trămchuyên gia LiênXô, thi công xâydựngthủyđiệnCốcLylà600cánbộcôngnhânviênTổngCôngtyXâydựngvàpháttriểnhạtầngLICODI.Xẻnúi,đàosông,đắpđậpở

278

Thủy điện Thác Bà thủ công là chính thì ở Thủy điện Cốc Ly lànhiệmvụcủahơnmộttrămphươngtiệnmáymóchiệnđại…

SuốtdọcđườngvàoCốcLytôicứlẩmnhẩmlàmnhữngcuộcso sánh giữa hai nhàmáy. Sự giống nhau, khác nhau, hôm qua,hômnayđềuchotôinhữngthôngtinlýthú.Quákhứlànềntảng,làtrântrọng,khâmphục,hômnay,ngàymailàkếthừa,làthểhiệnkhảnăng,trítuệsựvươnlênbắtnhịpvớisựpháttriểncủakhoahọckỹthuật,cảhaicùngthểhiệnquyếttâmtấtcảchodòngđiệnsáng,tấtcảvìsựphồnvinhcủađấtnước.

Conđườngđếnvới công trườngThủyđiệnCốcLyhômnaykhông gặp cảnhbom rơi đạnnổnhư các đàn anhđến vớiThủyđiện Thác Bà nhưng sự gập ghềnh, khúc khuỷu, gian khổ chắcchẳngkémgìnhau.Đếnnơixâydựngthủyđiện làđếnnơirừngxanhnúiđỏ,đếnvớidốcnúi,váchđácheoleo,cơsởhạtầngchưacó gì đáng kể. Với Thủy điện Cốc ly còn khó khăn hơn. ĐườngQuốclộđiquaLàoCaithuộcvàođườngxấunhấtnước.ĐườngrẽvàoCốcLycảtừngảBắcHàngangsanghaytừBắcNgầmrẽvàođềulàloạiđườngrảicấpphối,quasửdụngnhiềunămmặtđườngbongbật, lồi lõmnhưmặt ruộngđangphơi ải. Chiếc xemáydãchiếnnhọcnhoàiđưatôicùngnhiếpảnhgiaViHồngTuyếnngượcđườngThuậnHảivàoCốcLy.SôngChảyqualũtiểumãnnhưconrắn trắng khổng lồ bị kẹp giữa hai vách đá đang cố trườn xuôi.Sinhratừđộcaohơnmộtnghìnbatrămmét,uốnmìnhquacácdãynúiđáđuổinhautầngtầnglớplớpnênsôngChảytừxaxưacótiếng là hung dữ.Mùa lũ hằng nămnó không chỉ vùng vẫy, pháhoạimùamàng,gâysạtlởsuốtdọcđườngđimàcòncộnghưởngđắclựcvớisôngHồnggâynênlũ lụtvùnghạlưuchâuthổ.Songconrắntrắngkhổng lồkia lại tiềmtàngnguồnnăng lượngsạch.

279

TừkhaithácsôngChảy,ThủyđiệnThácBàgầnbốnchụcnămqua,ngoàiviệccungcấp15tỷKW/hđiệnchoquốcgiacònlànhiệmvụđiềutiếtnướctướivàcắt lũsôngHồngtạonênmộtvùnghồsôiđộngvềkinhtế,pháttriểnvềvănhóaxãhội.VàbâygiờđếnThủyđiệnCốcLy…

Tiếpchúngtôi làTổngGiámđốcCôngtyCổphầnThủyđiệnBắcHà‐TốngVănAn(TổngCôngtyđượcthànhlậptháng2năm2008,doLICODIliênkếtvớiCôngtyChứngkhoánBảoViệtthànhlập theo chủ trương cổ phần hóa các doanhnghiệp và tăng khảnăng huy động vốn). Là người tham gia công trình từ lúc khởicông công trình nên các cơ sở dự án, thông số của quá trìnhnghiêncứu,kếtquảnghiêncứu,cáchạngmục,đơnvịthicônganhnắmchắctronglòngbàntay.TổnggiámđốcAncònrấttrẻ,sứctrẻbậtra từnăng lựcđếngiao tiếp,hơnhai tiếngđồnghồ làmviệcvớianhchúngtôiđãhiểukhárõvịtrí,mụctiêuvàtiếnđộthicôngcủadựán.TheoTổngGiámđốcAn,viêcxâydựngNhàmáyThủyđiệnCốcLycónhiềuthuậnlợi.Cũngnhưdọcthuợngnguồn,trunglưu,sôngChảyđiquađoạnCốcLyhaibênbờlànhữngdãynúiđácaongất.Vị trí tim tuyếnđập I, II, IIIđềunăm trong thung lũngsông hình chữV thoải, sông chỉ rộng từ 45 ‐ 55m, độ dốc sườntrungbìnhcảvaiphải lẫnvai tráikhoảng20‐300,đánền làcácphiếnđáthạchanh‐micavàđáphụhệHàGiangdưới,HàGianggiữa,nêndùcaotrìnhđỉnhđậptới184,1m,chiềudàiđỉnhđậptới438mthìviệcthicôngvẫnthuậnlợi.MộtthuậnlợinữalàvậtliệuxâydựngtạichỗởCốcLyphongphú,chấtlượng.Mỏđấtdínhcóchấtlượngvàtrữlượngđảmbảoyêucầunằmngayphíathượnglưu.Mỏđáhoa,đávôicócườngđộkhángnén550‐570kg/cm2,trữ lượng hơn 27 triệumét khối nằm lộ thiên, cách tuyến công

280

trìnhchưađầy5câysố;2mỏcátCốcLy,BảoNhaiđềuđạtyêucầulàmcốt liệubê tông…Songcùngđồnghànhvới thuận lợi làkhókhănchồngchất.Cáicáikhókhănnhấthiệnnaylàvốnvàchịutácđộngxấucủalạmphát.Tổngsốvốnđầutưtheothiếtkếthờigiánăm2005là2000tỷđồngsongvớigiácả,nhấtlànhữngmặthàngthiết yếu leo thang đến chóng mặt thì số tiền đầu tư khi hoànthànhcôngtrìnhlênđếnbaonhiêucácnhàkinhtếchưalườnghếtđược.Hơn sáu trămconngười có thểđồng cam cộngkhổ, chấpnhận thiếu thốn, giankhổđểđảmbảo tiếnđộvà chất lượng thicông, song trong tìnhhình lạmpháthiệnnaycácngânhàngchủtrươngcắtvàgiảmđầutư,lãisuấtngânhàngcao,áplựcvốnđầutư cho vật tư, vật liệu, máymóc còn khó đáp ứng nên việc trảkhôngloạitrừkhókhăn…

ViệcxâydựngThủyđiệnCốcLycómộtthuậnlợiquantrọnglà trong 8 đơn vị tham gia thi công thì 7 là của LICODI và chínhCôngty18củaLICODInhậntráchnhiệmtổngthầu.Riêngđiềuđóđãnóilênsựnăngđộng,chủđộng,tựchịutráchnhiệmtừquảnlýđếnthicôngcủanhàmáy.

MinhchứngtiêubiểucủasựtựtinmàchúngtôigặpđượcCốcLylàGiámđốcCôngtyLICODI18,anhhùnglaođộngthờikỳđổimới Đào Đình Chiến. Ông Chiến đã có thâm niên 38 năm trongngành xây dựng, từng lãnh đạo LICODI 18 xây dựng những côngtrình trọng điểm của LICODI, như các nhàmáy:Mì Cái Lân, DầuthựcvậtQuảngNinh,ĐóngtàuVinasinNhaTrang,NhiệtđiệnPhảLại,cầuTràKhúc,cầuCâyBứatrênSôngVệ(QuảngNgãi),Quốclộ1vàbâygiờ làThủyđiệnCốcLy.Gặpông làgặpsựtincậy, thíchthú.Tincậyởsựhiểubiết,từngtrải,năngnổ,thíchthúởsựthâncận,gầngũi,ởtínhhàihướcvuinhộntoátratừcặpmắt,giọngnói.

281

Thấy tôi muốn tìm hiểu về những việc nhà máy đang thựchiện, ông giám đốc, tổng thầu dẫn tôi ra sân “tổng hành dinh”khoáttaymộtvòng:

‐CốcLymangđặctrưngcủacôngtrườngxâydựngthủyđiện,cũng nắng bụi,mưa lầy; cũngđinh tai nhức óc; cũng xa dân cư,thiếu tiệnnghi, sinhhoạtđắtđỏ,khôngmộtbóngcây; trông lênđấtđángổnngang,trôngxuốngngổnngangđấtđá…

‐Vìthủyđiệnsinhraởrừngnúichứkhôngphảiởthànhphố‐Tôibuộtmiệng.

GiámđốcChiếncười:

‐Thếnênphải chấpnhậngiankhổ, chấpnhận thiếu thốn,hy sinh, anh cóbiết chúng tôiđang chống lạmphátbằng cáchnàokhông?

‐Bằng...bằng...

‐Bằngcáchtụthếtxuốnglòngsông.Tôikhôngnóingoađâu,chúngtôiđangchốnglạmphátbằngbagiảipháp:kiênquyếtđảmbảoantoàntuyệtđốithiếtbị,conngườivàcôngtrình;giảmthiểucácchiphíkhôngcầnthiết,đặcbiệtđẩynhanhtốcđộthicông,tứctụthếtxuốnglòngsônglàmviệc.Tronglúcnướcsôilửabỏngthếnàymàxảyramộttainạnhoặcđể lũcuốntrôimộtthiếtbị,pháhỏngmột công trình là thiệthại lên cấp sốnhân.Còn tốcđộ thicônganhbiếtrồiđấy,áplựctừtiếnđộ,vốn,giácả,lãisuấtngânhàngthúcchúngtôitừnggiờ.Cảcôngtrườngăncôngviệc,nghỉxảhơicôngviệc,thậmchíngủmơcũngcôngviệc,cơthểthíchnghivớisựbậnrộnđếnnỗicócảmtưởngrờicôngviệcramọingườisẽrãranhưcơmnắmngâmnước.

‐Vànếukhôngcócôngviệccácanhcũngrãravìbuồnchán‐Tôinóivui.

282

ÔngChiếnhàohứng:

‐Anhnóiđúng,sáu,bảytrămconngườichenchúcgiữamộtvùng rừng núi hoang vu, thiếu thốn đủ thứ, thị trấn, thị tứ gầnnhất cũng cách đây ba bốn chục cây số, nếu không bị cuốn vàocôngviệcthìcũngbịcuốnvàotệnạnthôi.

TôixiếtchặttayôngChiến,từnhữngýnghĩmộcmạc,thẳngthắncủaôngtôihiểuthêmthựctếkhắcnghiệtmàmấytrămconngười xây dựng nhàmáy đang trải. Khâm phục thay cho quyếttâmcủahọ,giữalúctrờiđấtkhôngthuận,lạmphátbùngphátmàhọvẫn thựchiện thi côngđúng tiếnđộ,đảmbảochất lượng,kỹthuật.Chỉhơnbanămbốnthánghọđãđàođắp2,5triệumétkhốiđấtđá,đổhơnbatriệumétkhốibêtông,giacốmáigầnchínnghìnmétvuông,lắpđặtgầnbatrămthiếtbị…làmộtvídụ.Thànhcôngcủangàyhộingănsôngđợt1trongtháng2vừaqualàmộtvídụ.2đêquaithượnglưuvàcáchồchứa,caotrình33…hoànthànhtrướcngàytiểulũlàmộtvídụ.Vàcònrấtnhiềuvídụminhchứngchotinhthầnlaođộngsángtạo,khẩntrương,vượtkhó,vượtkhổcủađộingũcôngnhân,kỹsưnơiđây.

Chúng tôi cùng Trưởng ban điều hành tổng thầu, kỹ sưNguyễnTrungKiênlêncôngtrường.

Đanggiữamùanắngnóng.Cáinắngnóngtừnhiềungàycộnglại kết hợp với không khí bức bối, ngưng đọng của vùng đất bịrừng núi bưng bít làm cho ai nấy nẫu ra như những dọc khoaiphơi nắng.Mặc ôngmặt trời nhưmuốn rang khômặt đất;mặcnhữngđámmâyđứngchếtlặnggiữabầutrờimênhmôngcảcôngtrườngvẫnhốihảlàmviệc.

Đứngtrênđỉnhđậptuyếnngănsôngđợt1,nơingày22tháng

283

2vừaquaPhóThủtướngHoàngTrungHảithaymặtChínhphủralệnhngănsôngChảyđợt1nhìnngượcvềphíathượnglưu,dòngsôngquặnmìnhtrongcơnsinhnở.Chỉhainămnữathôi,khinhàmáyhoànthànhmựcnướcđếnngữtrànsẽcaotới168mét.Lúcđódòngsôngphía thượngnguồnsẽroãngra, cảmộtvùngrừngnúithấpmentheodòngsôngtừCốcLyđếnSínChéngsẽchìmsâuxuống nước,một hồ nước rộng hơn bốn nghìn cây số vuông sẽhìnhthành.Nhìnxuôivềphíahạlưu,ởđậpngănlũđợt1batrămmét,dướilòngsôngmấytrămconngườicùngxemáyđanghốihảlàmviệc.Chỉhainămnữathôitrêncaotrình141,6msovớilòngsôngmột nhàmáy thủy điện hiện đạimọc lên, dòng sông Chảyhungdữsẽngoanngoãnchuivàohaiđườngốngáplựckhổnglồrồiđổvàotuabincủa2tổmáy,làmnênmỗingàyhơnmộttriệuKW/hđiện.Rồiđâycâycầu treonhỏnhoinốihaibờsôngđượcxâydựng từnhữngnăm80của thếkỷ trướcsẽđượcchuyểnvềphíahạlưu.Câycầutreo,hồnước,ditíchlịchsử,danhlamthắngcảnhdọcdòngsônghuyềnthoạisẽmởramộttrangmớikhôngchỉvùngtrunglưusôngChảy:TrangkhámphádulịchsôngChảy.Rồiđâymôitrường,khíhậusẽthayđổi,lượngmưa,lượngẩmsẽtăng,cáinắngkhốcliệtcủavùngmangđậmkhíhậuánhiệtđớigiómùasẽgiảm,đấtđaiphìnhiêu,rừngsẽxanhtrởlại,thuhútconngườiđếnsinhcơlậpnghiệp.Rồiđây,nơiđâycácdịchvụphụcvụchođờisốngvậtchất,đờisốngtinhthầnsẽmọclên,họsẽcùngvớinhữngngườidânđịaphương,nhữngcánbộcôngnhânnhàmáylàmnênmộtthịtrấnsôiđộng.Rồiđây…Biếtlàcáirồiđâyhãycònxa,còngiankhổsonglòngtôivẫnnáonứcđangđidạotrongrừnghoatrái.TôitinnhữngngườiđãlàmnênkỳtíchThácBà,SôngĐà,TrịAn…thìsẽlàmnênmộtCốcLyhuyềnthoại.

284

CÔNG THẾ

NHỮNG CÁNH ÉN BÁO XUÂN SANG

(Bútký)

Chođếnnay,dùlàngườicólơđãngđếnđâu,mơhồđếnmấyđichăngnữa,thìcũngphảicôngnhậnrằng“ChươngtrìnhmụctiêuQuốc gia về xây dựng nông thônmới” (NTM) ở nước ta là hoàntoànđúngđắn,hợp lòngdân.Sựhiệndiệncủanông thônmớiđãtrảira trênmọiphươngdiện,mọingócngách,vùngxavùng sâu,vùngđồngbàodântộc,nhữngnơikhókhănnhất.Tấtcảnhữngđổimớiấyđanglantỏanứclòngngười.NhữngthànhcôngtừchươngtrìnhNTMđemlạiđãlàmđổithaydiệnmạonhữngvùngquênghèokhóbấylâunay.

Đóthựcsựlàmộtcuộcchuyểnmình,cuộcchuyểnmìnhấyđãtácđộngrõrệtđếnkinhtếxãhộivàđờisốngnhândân,đổithaycảcáctậpquánlạchậuvànếpsinhhoạtcũ.Vẫnmộtnắnghaisương,chuyên cần, chịu khó, nhưngmỗi nơi,mỗi vùng, người nông dânđềuđổimới,cócáchnghĩcáchlàmphùhợpvớilợithếtiềmnăngcủamình,đểđiđếnmụcđíchnângcaochất lượngcuộcsốngvàtiếnđếnmộtnôngthônmớigiàuđẹp,đólàđiềumọingườimongước.Vàởđây,ướcmơcủanhândânxãCốcSan,huyệnBátXát,tỉnhLàoCaicũngkhôngnằmngoàisựtiếntriểnđó.

Lạinghĩvềmình,khôngbiếtcóphảicănsốcủatôiphùhợpvớibảnchấtnôngdânhaykhông?Mặcdùsinhratừnôngthôn,

285

lớn lên làm người lính xông pha trận mạc và rồi trở về đờithườngthìlạinhảysangngànhcôngnghiệpkhaikhoáng.Khôngphảisinhratrênmảnhđấtnày,nhưngăncơm,uốngnước,nởdanởthịtvớiLàoCai.Songdùlànghềgì,ởmiềnquênàothìnôngthôn,nôngdânvẫnchotôicáicảmgiácgầngũithânthương,nơianlành,đầmấmđểmànươngtựanhữnglúcchơivơi.Tínhchấtphát,ngaythẳng,thủychungcủangườinôngdâncứgợichoconngườitanghĩvềcộinguồnđểmàníugiữ.Vậynên,cứrảnhranglàtôilạivùxeđếnvớinhữngnơithânthươngấymàhyvọngvềmọiđiềutốtđẹp.Vàlầnnàycũngvậy,trongkhôngkhíxuâncònđangphơiphới,nhậnlờiôngbạn,tôiphithẳngvềCốcSan.Màcóxaxôigì,hailămbamươiphútlàđãcóthểngồikhoanhchântứngũmàrungđùi,hảhêcùngbạnnhữngngườinôngdânchânchấtấy.

Trongkhichờđợicáisựhảhênânglênhạxuống,tôiđềnghịôngbạnNguyễnDuyNgọc,Bíthưchibộkiêmtrưởngthônkỳcựuchođimộtvòngquanhxãđểcảmnhậncáisựthayđổicủamiềnđấtgốccâybana1xưa.Chiếcxemáycàtàngđầychiếntíchrồgavòngvèo,luồnláchtrênnhữngconđườngNTMđổbêtôngphẳnglỳ.Trêncácsườnđồi,hoamận,hoađàođangbungnởrựcrỡ,nụcườicácthiếunữdântộcGiáytỏasángnhưnắngbanmai.Trongtâmtrạngphơiphớiđigiữatriềnxuân,hươngchanh,hươngbưởithoảngthơmnganngátvừatưngbừngnhưvẫychào.CánhđồngthônToòngChú,TânSơn,LuổngLáo,TòngXành,ÚnTà…tămtắp,mơnmởn những luống su hào, bắp cải, khoai tây… raumàu vụđôngxanhmướtlunglinhtronggió.Trêncácsườnnúi,rừngmỡ,rừngtrẩuđuanhauvươntrênsỏiđámàbaybổngđuổidàitíttắpđểnhảmàuxanhdiệplục.Xengiữamàuấylànhữngkhoanghồ,

1BaNa:tiếngcủangườiGiáygọicâymítrừng.

286

aonuôithủysảnlonglanhsóngbạcnhưnhữngtấmgươngkhổnglồđầyviênmãn.DòngNgòiĐumuốn lượnchảyquaLuổngLáo,Luổng Đơ mềm mại như dải lụa. Đứng nhìn từ trên cao nhìnxuống, thấybản làngCốcSanhuyềnảo,đẹpnhưbức tranh thủymặc.Vừađi,tôivừađượcNguyễnDuyNgọcgiớithiệunhưkhoevềnhữngviệclàm,nhữngconngườivàýchívượtkhócủangườidânCốcSan.Dángôngnhỏnhắnhoạtbátnhanhnhẹn.Đếnđâucũngđượcnghe, thấynhữngnụ cười ánhmắt vui vẻ, tự tin củangườidân.Thầmnghĩđúnglàôngbíthưchibộkiêmtrưởngthônnày cóbềdàykinhnghiệm trong vậnđộngnhândân, đượcdântin,dânmến.Chảvậymàcôngviệc“váctùvà”củaôngđãliêntụcđược14năm.Kểcũnglàmộtchuyệnhiếmnghĩtrongthờibuổixôbồ,ngườitabonchenđuanhaulàmgiàu,thậmchícònchàđạplênnhauđểthỏamãncáithamvọng.Nhưngkhôngphảiđâuđâucũngvậy, đây đó, vẫn còn nhiều những tấm lòng chân chất, vẫn cónhiềunhữngconngườihếtlòngvìmọingười,vìcộngđồng,ởhọvẫntrongveomộttriếtlý:Sốngsaochoâmphúcdàythêm.

Cốc San là một xã vùng thấp, có quốc lộ 4D đi qua, giaothươngkhá thuận lợi.Vớidiệntíchđất tựnhiên1912ha,dânsốhơn4.000nhânkhẩu,8dântộcanhemcùngchungsốngtrảidàitrên13thônbản.TỷlệđồngbàoKinhchiếm44%,chủyếutừcáctỉnh đồng bằngHàNam,NamĐịnh,Hải Phòng… lên khai hoangvàonhữngnăm1963‐1966củathếkỷtrước.DântộcGiáychiếm52%còn lạimộtsốdântộckhác.SovớicácxãvùngcaothìCốcSancónhiều lợi thế, trìnhđộdân tríphát triểnkhácao,cókinhnghiệmthâmcanhcâytrồng,vậtnuôi,đặcbiệtlàpháttriểnthủysản. Ấy vậymà trong những nămqua cuộc sống của người dânvẫn gặpnhiều khó khăn, vẫn còn những thôn trongdiệnhỗ trợ135 của Chính phủ. Trong những nămqua, bằng nỗ lực của các

287

cấpchínhquyềnvànhândân,CốcSanđãcónhiềukhởisắc.NhấtlàtừkhithựchiệnChươngtrìnhxâydựngNTM,cáctiêuchíxâydựngNTMđượctriểnkhaiđivàocuộcsống,đãlàmthayđổicơbảndiệnmạo làngquê.Đếnnayxãđãđạtđược19/19 tiêu chíxâydựngNTM.TheonhưôngHoàngXuânPhú,BíthưĐảngủy,TrưởngbanChỉđạoxâydựngNTMxãchobiết:Chodùthờigianđầumấtgầnmộtnămchínhquyêntậptrungvàocôngtáctuyêntruyềnvậnđộng.Cáctiêuchíthựchiêndốclựctrongbanămvàhoàn thành về đích trước thời hạn các chỉ tiêu xây dựngNTMcủagiaiđoạnI.

ÔngPhútâmsự:“Chúngtôikhônglàmlướt,khôngchạytheothànhtích,màmangtínhhiệuquảbềnvững.Điềuquantrọngnhấtdẫnđếnthànhcôngchínhlàhuyđộngsứcmạnhtổnghợpcủatoàndân…”.Đúnglàởcôngtáctuyêntruyềnvậnđộngnhândân,CốcSanlàmkiêntrìvàcóbàibản.Điềucốtyếuchínhlàlàmsaođểngườidânhiểu,thôngsuốtvàchínhhọlàchủnhâncủachươngtrình,pháthuyvaitròlàmchủcủanhândân,sứcmạnhtừdân.Cácbíthưchibộlànhữnghạtnhânquantrọngnơithônxóm.Vìhọsátdân,gầndân nên nắm bắt được tâm tư nguyện vọng của bà con. Từ vậnđộng,nóirõchodânhiểuvềchủtrương,chínhsách,đẩylênthànhphong trào, cả hệ thống chính trị vào cuộc, người dân đồng tìnhhưởngứng.Chỉtínhtrong6thángđầunăm2013nhândânvàcáctổchứcđoànthểủnghộkinhphíxâydựngquêhươngNTMgần950triệuđồngvànhândântựnguyệnhiếnhàngnghìnmétvuôngđấtđểmởđườnggiaothông.HoàngXuânPhúkhôngchỉlàmộtcánbộmẫncánmàcònđượcbiếtvớivai tròcủamộtchủcơsởnuôithủy sản cóhạng.Hằngnăm trại cá giống củaôngđạtdoanh thuhơn hai tỷ đồng, tạo công ăn việc làm cho hàng chục lao động.Không chỉ là làm giàu cho mình, ông còn hướng dẫn kỹ thuật,truyềnnghềchocáchộgiađìnhtrongxãcùnglàmđạthiệuquảcao.

288

Phát triểnnghềnuôi trồng thủysảnởCốcSanđã trở thànhđiểmsángtrongpháttriểnkinhtếcủađịaphương,việcnàykhôngchỉgiúpCốcSanxóađóimàthựcsựnhiềuhộđã làmgiàu.Thủysảncũnglàđộnglựcđưaxãbứtphávềkinhtế,gópphầnxâydựngNTMbềnvững.CốcSancó35hadiệntíchmặtnướcnuôithủysảnvớigần100hộdântrựctiếpthamgia.Trungbìnhmỗinămbánrathịtrường từ400 ‐410 tấncá thịt, thuvềhàng tỷđồng.Nhiềuhộgiađìnhnhờthủysảnđãthoátkhỏiđóinghèovàvươnlênlàmgiàu,điểnhìnhnhưhộgiađìnhchịHoàngThịChắp,thônLuổngĐơ,mỗinămbánrathịtrường30‐32tấn,giađìnhanhHoàngVănPhương,thônTòngXành2,mỗinămbánrathịtrườnggần24tấncávànhiềuhộkhácđãvàđangtiếptụcgiàuthêmtừthủysản...

Càngđi,càngbiếtCốcSanđangthựcsựvươnmìnhkhởisắc,sứcxuânphơiphớiđangrạngrỡtrênconđườngđổimớidẫnđếnấmno. Sức lan tỏa củaNTM cứ trải ra trênmỗi conngười,mỗiviệclàmcủanhữngchủnhânvùngđấtnày.LạiđượcôngNguyễnDuy Ngọc giới thiệu những gương điển hình về hiến đất làmđườnggiaothông.NhưtrườnghợpanhNguyễnVănTuyếnthônToòngChú. Saukhi được cấpủy, chínhquyềnvậnđộng, anhđãthấuhiểucảnhvấtvảcủagiađìnhkhichưacóđường,mỗikhicósảnphẩm,phảicắtrừngcõngtừngbaongô,hạtthóchàngcâysốmới tiếp cậnđược thị trường.Giađìnhanh tựnguyệnhiếnhơn3000métvuôngđấtvườnđểlàmconđườngliênthôn.Nóichuyệnvớichúngtôi,anhnhưkhoe:“Thiệttrướcmắtmộtítnhưnglợichomìnhlâudài,lợichocảbảnthìcógìmàtiếc…”.Từngàycóđườngmới,giađìnhanhđãxâycănnhàmớikhangtrangcạnhmặtđường.Nhữngsuynghĩcáchlàmcủangườibạncựuchiếnbinhnàysaomànhânvănvậy.Vàcònnhiềunhững tấmgươngkháckhông thểkể

289

hết,họđãbiếthysinhnhữnglợiíchnhỏcủamìnhchoviệclớncủathônbản. Chođếnnay, Cốc Sanđã “phủ sóng” 100%đường giaothôngkiêncốvềcác thônbản, tổngcộngchiềudài các tuyến liênthôn là 20,28km, đường nội đồng 3,8km, đường ngõ xóm đã bêtônghóađược10kmvà tiếp tụcbê tônghóanhữngđoạnđườngcòn lại.Đấy làmột thành tíchđáng khích lệđểCốc San tiếp tụcpháthuyápdụngvàocáctiêuchíkháctrongnămtiếptheo.

Chúngtôi theoconđườngcủaLàngDulịchsinhtháiAnSanvềthônÚnTà.Trảidàivensườnnúi,nhữngnếpnhàxâykiêncốđãthếchỗchocácngôinhàtạmbợ,đườngngõthoángđãngsạchđẹp. Trên các thửa vườn, cây trái xanh tươi, ngan ngát hươngxuân.Nhữngluốnghoacúc,hoalay‐ơnthượcdượcxậpxòeđơmnụđuahươngnhưkhoesắc,ánhmắtnụcườicác thiếunữGiáyrạngrỡnhưnắngxuân.Trongtôiphơphớimàlòngbaosuytưởngcảmnhận từngdòngchảyđổi thaymạnhmẽ trênđấtnày.Dòngchảyấydângtràodùcóthácghềnh,dùcólúcđụctrong,dùquanhcokhúckhuỷuthìcôngcuộcxâydựngNTMcũngsớmvềđíchvàcònhơnthế.Trờiđangbừngsáng,nắngđangvàngtrảigiữatriềnxuânmênhmang.

290

TÁC PHẨM ÂM NHẠC

291

292

293

294

295

296

297

298

MỤC LỤC

• LỜINÓIĐẦU ..................................................................................................................... 5

• TÁC PHẨM BÁO CHÍ............................................................................................... 7

HỌCBÁCTỪNHỮNGĐIỀUNHỎNHẤT .............................................................. 8

NHỮNG“CÁNHCHIMĐẦUĐÀN”NƠIĐẠINGÀNTÂYBẮC .....................11

“PHẢIVÌNGƯỜIKHÁC”............................................................................................42

TÔIHỌCBÁCTỪNHỮNGVIỆCNHỎNHẤT ....................................................45

“CÂYĐẠITHỤ”TRÊNĐỈNHNẬMTRÀ ..............................................................50

“MÃNHHỔ”GIỮAĐẠINGÀNTÂYBẮC..............................................................54

RUCUỘCSỐNGBÌNHYÊN.......................................................................................58

ƯỚCMƠTỪTRÊNNÚI.............................................................................................64

BỨCTRANHTƯƠISÁNGTRÊNVÙNGCAONAHỐI,

HUYỆNBẮCHÀ.............................................................................................................69

VƯỢTLÊNTẬTNGUYỀN.........................................................................................74

GIẢI“CƠNKHÁTCHỮ”DƯỚIĐỈNHTƠPHỒXA...........................................78

VIẾTBÀICADƯỚIĐỈNHMACHAVA ................................................................83

NỮĐỘITRƯỞNGVỚITÀI“PHÁTHIỆN”ÁN...................................................96

“ĐÃGIÚPDÂNTHÌĐỪNGSOĐO,TÍNHTOÁN”.............................................99

NGƯỜIVÌDÂN...........................................................................................................104

CÔGIÁOBÌNH ............................................................................................................112

299

• TÁC PHẨM VĂN HỌC .......................................................................119

CỐCPHƯƠNG“VẦNGSÁNGVÙNGBIÊNẢI” ................................................120

THẾĐỨNGRỒNGHOA ...........................................................................................131

LŨNGPÔNGÀYMỚI ................................................................................................138

XÂYDỰNGNÔNGTHÔNMỚITRÊNĐỊATẦNGCỔXƯA.........................143

NGƯỜICÓNHIỀUBÚTDANH .............................................................................151

THỰCTÚCDÂNCƯỜNG ........................................................................................156

NGƯỜITHẦYTHUỐCMANGQUÂNHÀMXANH.........................................161

GIEOHẠTTỪTÂM ...................................................................................................168

RỪNGSAMUTRÊNĐẤTRỒNGHOA ...............................................................175

THÊMMỘTTHỦYĐIỆNTHÁCBÀTRÊNDÒNGSÔNGCHẢY................276

NHỮNGCÁNHÉNBÁOXUÂNSANG.................................................................284 • TÁC PHẨM ÂM NHẠC.......................................................................290

BÊNĐÀISENTHƯBÁC ..........................................................................................291

LUYỆNRÈNSỨCKHỎETHEOLỜIBÁCDẠY ................................................292

HỒCHÍMINHSÁNGMÃIMỘTNIỀMTIN.......................................................293

ĐẤTMỎƠNNGƯỜI .................................................................................................294

TỰHÀOTRUYỀNTHỐNGNGÀNHTUYÊNGIÁO ........................................297

 

300

NHÀ XUẤT BẢN VĂN HÓA DÂN TỘC 19NguyễnBỉnhKhiêm,QuậnHaiBàTrưng,Tp.HàNội

ĐT:(84‐24)38263070‐39434239‐Fax:(84‐24)39449839Email:nxbvhdt@yahoo.com.vn;nxbvanhoadantoc@yahoo.com.vn

TrungtâmxuấtbảnVănhóa,ThôngtinvàÂmnhạcSố61LýTháiTổ,QuậnHoànKiếm,Tp.HàNội

ĐT:(84‐24)38256286‐39341782Chinhánh:Số7NguyễnThịMinhKhai‐Q1‐Tp.HồChíMinh

ĐT:(84‐28)38222895

 TÁC PHẨM

BÁO CHÍ, VĂN HỌC, NGHỆ THUẬT VỀ CHỦ ĐỀ

HỌC TẬP VÀ LÀM THEO TẤM GƯƠNG BÁC HỒ   

  

ChịutráchnhiệmxuấtbảnCÁTTHỊKHÁNHVÂN

 

Biêntập: VŨTHỊHẰNGThiếtkếbìa: TRẦNHỒNGLÂMTrìnhbày: VŨTHỊTRANGSửabảnin: VŨTHỊHẰNG

Intại:CôngtyCPinBáoLàoCaiĐịachỉ:045MườngThan,phườngKimTân,TP.LàoCai,tỉnhLàoCai

Sốlượng:1.500cuốn*Khuônkhổ:14.5x20.5cmXácnhậnĐKXBsố:263‐2018/CXBIPH/2‐105/VHDT

QuyếtđịnhXBsố:05‐18/QĐ‐XBVHDTMãsốsáchquốctế‐ISBN:978‐604‐70‐2088‐1Inxongvànộplưuchiểutháng2năm2018.