Tác giả Hòa Thượng THÍCH NHƯ...
Transcript of Tác giả Hòa Thượng THÍCH NHƯ...
-
Tc gi:
Ha Thng THCH NH IN
Chng Ph Hin ti San Jose, California
v qu o Hu ti Hoa K bo tr
xut bn nm 2017
-
MC LC
MC LC..................................................................................... 3
1 LI NI U ........................................................................... 5
2 n Hoa K vo nhng nm cui thp nin 1970 ................... 11
3 t nc Hoa K l mt t nc nh th no? ...................... 37
4 Ngi Vit Nam ti Hoa K v trn th gii ngy nay ........... 61
5 Nhng ngi cha Vit Nam u tin trn x Hoa K.............. 77
a) Trung Tm Thin Vin Quc T (IBMC) ti Los Angeles. ..... 90
b) Tiu Diu House ....................................................................... 92
c) Cha Vit Nam ti Los Angeles ............................................... 94
d) Cha A Di ........................................................................... 97
e) Cha T Quang ti San Francisco .......................................... 101
f) Cha Pht Quang ti Houston, Texas ..................................... 105
g) Cha Gic Hong ti Washington D.C ................................... 112
6 Cng ng Pht T Vit Nam ti Hoa K ............................. 119
7 Nhng ngi cha hin i ngy nay ti Hoa K .................... 137
a) Cha c Vin ti San Jose, California ................................. 141
b) Cha Vit Nam ti Houston, Texas ........................................ 150
c) Cha Pht n ti Mineapolis Hoa K ................................. 154
8 o Trng Ph Hin ti San Jose........................................... 169
9 Washington DC, Th ca Hip Chng Quc Hoa K ...... 191
10 Nhng chuyn Hong Php ti Hoa K ............................... 245
-
11 Li cui sch ........................................................................ 291
Cng Mt Tc Gi .................................................................... 301
Phng Danh Pht t pht tm n Tng .................................. 305
-
1
LI NI U
Nu chp nhn thuyt nhn duyn ca o Pht th
c th d dng, gii thch cho mi tnh hung v mi s
vic xy ra trong cuc i ny. Nhn duyn hay duyn
sanh cng tng t vi nhau. l: Ci ny c cho
nn ci kia c; ci ny sanh cho nn ci kia sanh. Ci
ny dit, cho nn ci kia cng dit theo. Khng ai trong
chng ta c th bit trc c vic g s xy n cho
mnh v sau ny c; du cho chng ta c c gng lm
mi vic tt p trong hin ti; nhng d bo trong qu
kh, ai bit c thin, c cn li bao nhiu m lng
c. Ch khi no np quan ti y li trong kip ny,
th lc y ta mi bit c ci qu trong hin ti l ci
nhn nh th no m trong qu kh ca chng ta gy
-
6 Nc M Bao Ln i V Bao Ln n
ra v chnh ci qu ca ngy hm nay s l ci nhn cho
ngy sau na.
Khi ti sinh ra (1949) ti ni rung ng ca qu
hng x Qung Nam ngho kh, ti chng ngh
rng ln ln s i xut gia hc o v cng cha bao gi
ngh l mnh s i xut dng (cch ni ca ngi dn
qu thu by gi - 1964) v cng khng bao gi ngh l
mnh li c cho n gn c 40 nm; ri i i y
c 72 quc gia trn th gii. No l bin sch, chp
kinh, dy o, ngoi giao, cng knh, tu tp v.v c
hng t cng vic nh th v c mt cuc i ny t
nm 1949 n nay (2016) cng hn 67 nm trn trn
th nh vy, c nhn ti cha bao gi ngh rng: N
phi l nh vy v hm nay n l nh vy th ch bit
ni hai ch nhn duyn hay duyn sanh l d hiu
nht.
Ln ny l ln th 67 m ti t bt xung nhng
trang giy trng vit thnh li vn nm 67 tui,
cng l mt iu k l v hy hu. Bi l t c s trng
hp nh vy lm. C nhiu iu mnh mun thc hin
m khng lm c; trong khi c nhng vic cha
hay khng mun; nhng n vn ti cn k, khin cho
chng ta khng th h bt thnh li c.
-
Li Ni u 7
Nm 2015 ti vit v Nht Bn trong lng ti.
Nm 2016 vit v xut bn sch Nc c trong
tm ti. Ma An C Kit H nm 2016 ny ti bt u
vit tc phm th 67 sang nm 2017 xut bn vi
nhan l Nc M bao ln i v bao ln n. K t
nm 1978 n nay (2016) trong 38 nm di nh vy,
ti n Hoa K 49 ln ri v mi ln nh vy a
phng i, n c th ging nhau; nhng con ngi, s
kin v hon cnh chung quanh li khc bit. Ngha l
khng c ln no ging ln no c.
Ch U.S.A. vit hoa c ngha l: United States of
America (ting Anh); ting c dch l: Vereinigte
Staaten von America; ting Hn vit l Hip Chng
Quc; Hoa (Hu) K; ting Nht gi l Beikoku (M
Quc); ting Vit gi l: nc M, nc Hoa K. Ch
mt quc gia m nhiu dn tc khc khi nhn vo, gi
tn nc y ging nh iu mnh thy v mnh nhn
nh. V d nh ngi Nht ni v ngi M th gi l
Beikokujin; c ngha l ngi M (c lin quan n go
la); cn ngi Vit Nam gi l ngi M. M y c
ngha l p, thun hu. Trong khi ch Hn vit l
Hoa K. C ngha l C c nhiu hoa. Ti sao khng
gi l: C c nhiu sao, m gi l c c nhiu hoa?
Trong khi ngi M thch gi h l ngi U.S.A.
-
8 Nc M Bao Ln i V Bao Ln n
(Hip Chng Quc) hn. V l quc gia ny c nhiu
sc dn n y c ng, hc hnh, bun bn, lm n
v.v hu nh khng thiu mt dn tc no m khng
c mt trn t nc Hoa K ny. C nhiu ngi hi
ti rng: Ti sao Thy n M nhiu ln nh vy m
khng lp cha y hay lun li y hnh o?
Ti tr li rng: Nc M ch dnh c hi cho nhng
ngi no tht gii hay nhng ngi tht d ; cn ti
khng thuc hai din ny, nn chn u Chu lm qu
hng th hai ca mnh.
Nu ai lu ti M s d dng chp nhn cu tr li
ca ti. u tin x M l mt x c hi lm giu,
hc tp, pht huy ti nng ring bit ca mnh.
Ngi no c bn lnh v c tr c thng minh trn bnh
thng th nn sang M tm cho mnh c mt tng
lai xn ln, m quyt rng trn th gii ny khng c
ni no xng ng nh nc M c. Hoc l d thm t
khi hi n bt c vn g, u tr li rng: I don't
know th s xong ht mi vic. Nu nhng ngi thuc
din trung bnh m chn M lm qu hng th sut i
ch ng thu v tr tin li ngn hng. Nhn ln khng
bng ai v nhn xung, tuy c hnh phc ; nhng
hnh phc ny cng s d ri khi tm tay khi n ngn
-
Li Ni u 9
hng khng tr ni, th nh b xit, xe b cu, gia nh b
ly tn.
Trong khi nhng x hi u Chu khng phi nh
vy. V Y T hu nh cc nc u Chu u bo v
cho ngi dn ca mnh theo lut nh v sc khe v
bt c ngi no trn lc a ny cng u khng gp
kh khn khi bnh tt hay gi yu lc cn ngi chm
sc. M y l vn to ln ca nhng chnh ng
ang cm quyn v ngay c nhng c nhn ang sinh
sng ti na.
Nn gio dc ti M rt phong ph, cht lng;
nhng cng phi ni ngay rng: Tn qu nhiu tin;
trong khi ti u Chu ny i hc t Vn Tr n
xong i Hc, Cao Hc v Tin S hu nh khng phi
ng hc ph ng no. Trong khi cn c th mn
tin ca chnh ph s ti hc cho xong chng trnh.
Sau khi i lm s tr li mt na cho chnh ph.
Ti vn thng hay ni rng: Chu nh mt b
gi 70 tui; trong khi u Chu l mt mnh ph phu
nhn 50. Cn M quc tng trng cho c thiu n 18
tui, cn nhiu kh nng cng nh iu kin tin
thn trn l trnh trong cuc i ca mnh. y c
nhiu con ng. Ty theo tng ngi v tng hon
cnh, c th chn hay chp nhn mt cch sng thn
-
10 Nc M Bao Ln i V Bao Ln n
c an, tm c lc l qu ha lm ri. Ti khng
ch M v cao u Chu; nhng vi ring ti, c th
l mt iu c bit ch thch u Chu lc v gi, tr
li Chu thm cc nc gn Vit Nam mnh
nh Vit Nam trong mun thu v n M Chu hay c
Chu trao i kinh nghim hong php ri v. Cn
Phi Chu cng l ni ng n lm. V ni chu lc ny
theo nhng nh nhn chng hc trong hin ti th loi
ngi ngy nay c mt trn qu a cu ny u bt
ngun t lc a Phi Chu nng bng y.
Tc phm ny ch gi n nhng ai cha mt ln
n M; hoc cho nhng ai M lu nm; nhng
cha mt ln n California chng hn, th n s gip
ch cho qu v mt ci nhn thit thc hn. Cn vi
nhng ai bao ln i v bao ln n Hoa K ri th
y ch l mt tc phm quen thuc, khng cn xem
cng hiu r ni dung ri, khi lt qua trang mc
lc.
Mong qu v an vui, khi c tc phm ny.
Vit ti V Hc Cc ngy 9 thng 6 nm 2016
-
2
n Hoa K vo nhng
nm cui thp nin 1970
Ti c Visa du lch vo c t Nht Bn c ng
ln S Thng Hnh ca Vit Nam Cng Ha v ngy ti
n Hamburg chnh thc l ngy 22 thng 4 nm 1977.
My bay Lufthansa bay t phi trng Haneda Nht Bn
vng qua Anchorage ca Alaska v im cui cng l
phi trng Hamburg vo mt sng ma xun ca gn 40
nm v trc. Lc Bc s Trm vn cn l mt sinh
vin y khoa, ang i thc tp ti mt bnh vin gn ;
nn ti phi ngi ch ti phi trng Hamburg c my
ting ng h na mi c n.
-
12 Nc M Bao Ln i V Bao Ln n
Gh Anchorage tc l gh Hoa K ri; nhng no
ti c bit. Nhng tng y l th ph ca Alaska;
nhng khng phi. Th ph ca Alaska c tn gi l
Juneau. Ni y chc khng c phi trng ln; nn
nhng my bay quc t hay dng ti Anchorage ly
thm nhin liu, on bay tip ng di cn li. Nhn
u cng thy ngi Chu. Nht l mi xa Nht c
my chc ting ng h; nhng khi nhn thy nhng
ngi da vng, tc en l ti ngh ngay n ngi Nht;
nhng khng phi. H l nhng ngi Th Dn n
sinh sng lu i ti ni lnh lo ny. Nu ti nh
khng lm thng 4 ri m Anchorage vn cn tuyt
trng xa bao ph khp phi trng. Sau ny khi tm hiu
qua Wikipedia ting c th mi r ra rng din tch
ca Alaska n 1.717.854 cy s vung; ngha l ln
gp hn 5 ln din tch ca nc c v lc y dn c
chc cn tha tht lm. Nhng n nm 2010 th thng
k cho thy ch c 710.231 ngi; ngha l cha n
mt triu ngi sinh sng lm n trn mnh t
1.717.854 cy s. Qu l mt iu bt kh t ngh. iu
y c ngha l c mi cy s vung ch c 0,4 ngi
sinh sng.
Vo ngy 30 thng 3 nm 1867, B Trng Ngoi
Giao Hoa K, William H. Seward, k giy t mua li
-
n Hoa K vo nhng nm cui thp nin 1970 13
mnh t ny vi Eduard von Stoeckl ti Ta i S
Nga Washington vi gi tin l 7,2 triu la (tng
ng vi thi gi by gi l 120 triu la). ng l
mn hi m chnh quyn Hoa K chnh thc nhn
c t ngi Nga (Wikipedia).
K t cho n nay sau gn 40 nm, ti cha c c
hi n Anchorage mt ln no na. Theo thng k cho
bit th nhng dn tc y sng ti Alaska ngy nay
ngoi nhng th dn ra th ngi c chim n 15,1%;
l mt trong nhng nhm ngi di dn ng o nht.
K n l nhm ngi i Nh Lan chim 10,6%. Ngi
Anh chim 8,2% v ngi Na-Uy chim 3,6% (thng k
nm 2014). Nhng dn tc u Chu ny trc v sau
nht Th chin (1914-1918) v nh Th chin
(1939-1945) h ri b qu hng ca h i n
vng t ha Alaska khng t v nay gn 100 nm sau,
hu nh h hon ton hi nhp tr thnh ngi
M. V d nh c nhiu ca hng ting Nht m
khch hng hi bng Nht ng th ch tim ch ci tr
v tr li bng ting Anh, mc du tc h vn en v da
h vn vng. Ngi c, ngi Php ngy nay cc x
c, Canada hay Hoa K cng u nh th c. Do vy
lm sao c th trch c con em Vit Nam ca chng ta
c, khi ngn ng m , chng yu km hn ngn
-
14 Nc M Bao Ln i V Bao Ln n
ng ca nh trng nhng nc m chng nh c.
Do vy ngi di dn th h lc ban u phi c nhim
v. l bo tn v pht huy truyn thng vn ha ca
qu hng mnh v nhim v khc phi hi nhp vo
nn vn minh, vn ha ca nc s ti. Thi gian cng
lu bao nhiu, th s hi nhp cng n su gc r vo
nc s ti chng y, nhim v lc ban u khng
cn tn ti na. iu y n cng c ngha l b ng
ha; nhng t ng hi nhp khng mang ngha ny.
Sau mt nm hc ting c ti Volkhochschule v
i Hc Kiel; ni min t gi lng quanh nm qua
s chuyn ng ca bin, ti chun b khn gi i v
Hannover vo i Hc hc tip ngnh gio dc. y
l s may mn m cng l nhng nhiu kh v sau ny
khi ti quyt nh thu nhn T xut gia l: Khi cn
i hc th khng nn lm vic, du cho l vic i Tr
Tr mt ngi cha danh ting no . Khi hc xong hy
chn phng n th hai. Nu va i hc i Hc m
va trng coi mt ngi cha th t c Thy, C no hc
ra trng cho ni. V l vic cha qu nhiu, m vic
trng cng khng t. Ly ci ny phi b ci kia;
khng th mt lc m m c hai c. Do vy tc ng
Vit Nam mnh c ni rng: Mt mi tn bn ra, khng
trng 2 con chim cng mt lc l vy. Trong khi tc
-
n Hoa K vo nhng nm cui thp nin 1970 15
ng Nht li ni khc; nhng cng hm cha ngha
ny. l: Mt hn khng th ling cht hai con g
cng mt lc.
n Hannover ti quyt nh a n xin t nn v
l do Tn Gio. V thu y (1978) Gio Hi Pht Gio
Vit Nam Thng Nht ti qu nh ang b nh cm
quyn Cng sn Vit Nam n p khc lit; nn n ca
ti ch cn trong 3 thng cu xt l nhn c giy
chp nhn t chnh quyn Lin Bang c. Ti qu i
vui mng, v t sau 30.4.1975 ti v c my ngn Sinh
vin Vit Nam ang du hc ti Nht thu y vn phi
gi li S Thng Hnh ca Vit Nam Cng Ha cp.
Mi nm np thm chng ch hc trnh ca i Hc
ang theo hc th B T Php ca Nht ng du lu
tr vo s ny gi tr ch mt nm thi. Do vy m c
mt s anh ch em Sinh vin Vit Nam sau ngy
30.4.1975 h sang c, Canada hay Hoa K cng nh
u Chu xin t nn hay on t gia nh l vy. Phn
ti chng c ai thn thit hi ngoi ny, m nay c
nhn giy t t nn, qu l hn c vic trng s c c.
S y mu xanh nc bin, bn trn c gch hai
cho gch en v c ghi hng ch ln pha di l
Reiseausweis Travel Document. Ngi no x dng
giy ny c ngha l c th i c bt k ni no trn
-
16 Nc M Bao Ln i V Bao Ln n
th gii; nhng ngoi tr ni qu hng ca mnh. Bi
l qu hng mnh thiu cc th t do, trong c t do
Tn Gio m mnh ang phng s tn th. Ch c ni
mnh xin t nn v cc x t do khc chp nhn
Convension nm 1951 ti o th c th i v n; nhng
Vit Nam th khng c php. Nhiu ngi xin t nn
khng r iu ny; nn gp khng t mt s kh khn
vi chnh quyn s ti. Sau nhiu nm nu hi
nhp th c th xin vo quc tch c v lc y khng
gian ca cc quc gia khng cn gii hn na. Hin nay
(2016) ai mang quc tch c, c th i 177 nc trn
th gii khng cn xin Visa. y l S Thng Hnh c
quyn lc ng u trn th gii. Sau l Thy in
vi 176 nc v th ba l Hoa K vi 175 nc khng
cn xin Visa nhp cnh. Cm S Thng Hnh ca mi
mt nc, chng ta c c s t ho v nc ca mnh
ang c ng.
Gia nm 1978 ti c giy t t nn ca chnh
ph Hannover cp; nn ma ng nm c my tun
l ngh gia Tt Ty v Ging Sinh ti quyt nh c 2
chn i xa. l Hoa K v c Chu. ng l mo
him. V i sng sinh vin thu y u c tin bc g
nhiu, ch lo cho v my bay i v v li c l c
ri.
-
n Hoa K vo nhng nm cui thp nin 1970 17
u tin phi i Hamburg xin Visa nhp cnh
vo Hoa K. Ti t ly xe la i t Hannover n
Hamburg v bt Taxi i n Lnh S Qun ca Hoa K
ng ti xin chiu khn nhp ni Hoa K. Ngi
tip nhn h s cm S Thng Hnh t nn ca ti xem
v hi:
- Thy sinh Qung Nam h?
Ti m ln mt nhn ngi M ny. V l trong u
ti ch chun b tr li bng ting Anh hay ting c;
ch ti khng ngh l ng ny hi ti bng ting Vit.
Do vy ti tip:
- Vng! ng vy. Nhng sao m ng gii ting
Vit qu vy?
- Trc nm 1975 ti phc v cho S Qun M
ti Sign nn hc hi ting Vit trong nhng nm cn
ti Vit Nam.
- Tht l qu tuyt vi!
- Th th Thy i M lm g?
- Ti c quen my ngi Vit Nam trc nm 1975
v nay h ang nh c ti Hoa K v ti c n thm
h.
-
18 Nc M Bao Ln i V Bao Ln n
- Vng no vy?
- Gainsville thuc Florida.
- Thy nh i bao lu?
- Chng mt thng.
- Thy ch mt cht nghe.
Tim ti nh ngng p v ch khng y mt cht
thi, trn tay ti c Visa vo Hoa K ri.
y l ln u tin ti t chn n x M. y
cng xin m ngoc ni thm vi vic v nhn duyn v
ngn ng. Nhn duyn hay thuyt duyn sanh m c
Pht ch trng rng: Ci ny c cho nn ci kia c; ci
ny sanh nn ci kia sanh. Nu ci ny khng c, th ci
kia s khng sanh v ci kia dit th ci ny cng khng
tn ti na. R rng l c nhn duyn v ngi M ny
Vit Nam lu nm, trc nm 1975 v thch nc
Vit cng nh ting Vit; nn hc ting Vit v lm
ngoi giao ti Vit Nam. Cn ti mt ngi Vit Nam
ang xin t nn c. Th m nhn duyn li l hy
hu. iu ny ti khng ch v chc rng ngi M
ny cng khng i ti n; nhng kt qu li nh vy.
Nu khng phi duyn sanh th cn g na?
-
n Hoa K vo nhng nm cui thp nin 1970 19
Ting Php cho rng: Deux yeux sont les fentre du
coeur (Hai con mt l ca s ca tm hn); nhng ti th
t i li mt cht l: Ngn ng l ca s ca tm hn.
V l bit c nhiu ngn ng, chng ta s t b thit
thi. Mun i u th i, mun u th . Cn g th t
lm ly, khng phi phin n ngi khc a li dn
ng. Rt t ti v an lc. Trong my mi nm nay,
ti sng nh vy. D nhiu l nhiu lc cng phi cn
ngi gip ; nhng cng t lp c bao nhiu, th
cng khe cho chnh thn mnh by nhiu. C nhiu
ngi ngn ng khng thng; nn nhn u cng thy
n o v lo ngi. T mo him gn cho ti, chc
ti khng t chi. Ngha l ch no cha i, li mun i
n . Ch no cha thng, li phi c gng tm ti
hc hi. Ch no cha hiu, phi gng sc tm ti tra
cu. tui gn 70 nh trong hin ti, ti vn cn ham
hc v ham tu, mc du sc khe ngy hm nay, khng
phi l sc khe ca thi 30 hay 40 tui na; nhng
nhng g lm c th ti lun quyt ch thc hnh v
hu nh cha bao gi u hng vi hon cnh, du cho
vic y c kh n u i chng na, ti cng chng n
h. Ti quan nim rng: Nu vic y kh khn ging
nh mt cun ch ri bi bi, th hy ngi xung thong
th g tng mi mt; ch ng qunh qung, chng
g c mi no m cng lm cho cun t b ri thm
-
20 Nc M Bao Ln i V Bao Ln n
na. Ti gii quyt c vic ring, vic Cha hay vic
Gio Hi cng lun da trn quan im ny.
Sau khi c Visa ca Lnh S Qun ti Hamburg cp,
ti tr v Hannover lo t giy my bay. u tin ti ly
bn nc M c in pha trc quyn t in
Englisch-Japanese ra xem th thy Gainsville nm min
Bc ca Florida; nhng thu y ti cha hnh dung c
nc M n ln nh th no; nn ti ngh t Miami n
Gainsville chc khng xa my; nn chn phi trng
Miami n v chuyn i u tin y ti ch gh hai
ni. l Gainsville v Sheveport. Ti sao li n
Gainsville? Th y l l do.
Nin hc 1969-1970 ti hc ti trng Trung Hc
Cng Ha Sign lp nh Ban A. y l Ban Vn
Vt. Hc v c bi nh thuc lng Thn Ch Th Lng
Nghim th mi mong u cao. iu th hai l phi v
hnh cho p. Nm ti chuyn t trng Trung Hc
Trn Qu Cp Hi An vo Sign; ni t thnh vi
mun hng ngn ta; nhng tm ti trong sut nh mt
t giy ca tui 20 cha mt ln b hoen bi bi trn.
Ti nh Thy Bo Lc lo cho ti ti cha Hng Long
s 298 ng Minh Mng gn cha n Quang qun
10 Ch Ln. Ti hng ngy ly xe p i hc cho c hai
bn i v. Ngy no Sign ma qu th i xe Lam (ch
-
n Hoa K vo nhng nm cui thp nin 1970 21
vit tt ca Lambretta). V vo tr v ti ln con nn
ngi bn cui cng. Lc y lm quen vi Phm Nam
Hi, vn l em rut ca anh Phm Nam Sn; ngi
ang Gainsville, Florida Hoa K. C hai u l con
trai ca bc Phm Nam Vn; ngi ang lm vic trong
ta bo Chnh Lun thu by gi. Ti thy Hi v qu
p; nn ti ln la nhn hnh v c mn v ca Hi
v cha chp bi li nhng g m mnh ngoi Trung
cha hc. Hi ng v t quen mi gia nh ny
cho n by gi. K t nm 1969 n 1970 ri 1971 ti
hay n nh Hi cng hc bi, luyn thi cho T Ti I
cng nh tng kinh ti nh ny vo ngy rm hay mng
mt; khi b c ca Hi c cng quy.
Trong nh ti bit c B C Ni, hai bc Phm Nam
Vn, c Nm ri ch Nguyt, anh Sn, Hi, Dng,
Hng, H v Yn Xun. Ring anh Sn th t gp v
cha quen thn nh Hi, v l trong nhng nm y Sn
i lnh Khng Qun v hay vng nh. ng mt ci th
ti i du hc v nm 1974 li v thm qu v cng
gh thm nh Sn & Hi, ng thi cng cho a ch
Nht tin vic lin lc. Nh vy khi n o Guam
th anh Sn lin lc vi ti qua a ch cha Honryuji
Hachioji. Nm 1975 ti qua nm th 3 i Hc
Gio Dc Teikyo v khi lin lc anh Sn ch yu hi v
-
22 Nc M Bao Ln i V Bao Ln n
tin tc ca gia nh c ai n c ni no cha? v
a ch cha Bn Lp ti Nht ni ti l a ch trao
i th t. Sau khi anh Sn v c Hin n c
Florida vo gia nm 1975 th t Nht ti bng rau
rm cng rau hng (hai loi rau ny ti mang t Vit
Nam qua nm 1974, sau khi tr li Vit Nam thm ln
u), on b vo b th v gi qua Florida. Thu y ti
chng bit lut php ca M cm vic mang t v
cy t ngoi quc vo. Cui cng th Sn & Hin v c
Phc na cng nhn c v h trng nhng cy
y sng. Ti khng bit cy rau rm, rau hng t Vit
Nam sang Nht Bn, trng trn t Nht, ri t Nht di
chuyn sang M trng trn t nc ny, chng bit
rng n pht trin v c nhn rng ra lm bao nhiu
ln; nhng tm lng, hng v ca rau rm, rau hng
cng nh s chn tnh mc mc ca chng ti, mi cho
n gi ny, ban u l thn quen qua tnh bn ca Hi
v by gi l tnh Thy tr t ca gn 40 nm nay.
Mt tnh o tht vng bn v di lu nh th.
Hi anh Sn (cng tui vi ti sinh nm 1949)
v anh Hoi, con ca bc anh Sn li chic xe c rch,
c tang chy t Gainsville xung phi trng Miami
n ti bay t Frankfurt qua. Trn xe Sn hi:
-
n Hoa K vo nhng nm cui thp nin 1970 23
- Sao anh khng mua v i Gainsville? (Thu y
cha quen v Pht Gio nhiu, nn Sn v Hoi gi ti
bng anh; mc du ti ang mc o nh tu Pht Gio).
- Nhn bn thy Miami u c cch xa Gainsville
l my m!
- Thy i! Ti ny phi li xe n 7 ting ng h
mi n y .
Th l mi ngi cng ci ln trong xe v dc theo
hai bn xa l, ti trng ra ngoi, thy hai bn ng ch
trng ton l cy cam ch chng c nh ca g nhiu v
thnh thong lm mi gp mt vi chic xe i din
chy ngc chiu bn kia xa l.
V n nh khuya v hnh nh anh Sn c bn
ci g vi c v tn Hin trng rt quan trng v sau
ti mi bit l h mun hi ti dng g v cch gi
nh th no? Thu y cng hn l c mt vi b c
ngi Bc gi cng i t nn cng con chu; nn
cho ti bng Thy v xng bng con, th c hai v
chng Sn & Hin ngc nhin lm.
Tin nhng ngy li ti nh Sn & Hin, qu B
C hiu o ngh ti lm mt l cu an, ni php
cng nh l quy y Tam Bo. Lc chng ai bit g c;
ngoi tr nhng C B i cha Vit Nam th rnh
-
24 Nc M Bao Ln i V Bao Ln n
v nghi l v ch v cho nhng ngi tr ny. Nu ti
nh khng lm sau khi lm l cu an cho 30 ngi
ca ln u tin cui nm 1978 y c 10 ngi xin
quy y Tam Bo v ti cho Php danh cho anh Phm
Nam Sn l Th Phc v c Ngc Hin l Th
Hnh. y l nhng ngi trong 100 ngi u, ti vn
cn cho theo dng k ca Ngi Minh Hi T S thuc
Thin Phi Lm T Chc Thnh; nhng k t ngi th
101 th 7.000 th Php danh bt u bng ch Thin.
Bi php hm ti ni v ngha ca vic quy y
Tam Bo v ging rng v 5 gii cm ca ngi Pht
T ti gia l g. y c th l bi php u tin ti vng
Gainsville thu y v nay (2016) sau gn 40 nm tr li
vng ny ti thy nhn tnh cng nh cnh vt chung
quanh ca nhng cha vin vn cn ha quyn cng
thin nhin; ch cha b th ha nh nhng ni khc
ti Hoa K. y cng l nhn duyn ti i v n
Hoa K qua 49 ln k t do y v mi ln i l mi ln
c bit cho bao nhiu cng chuyn khc nhau ca Gio
Hi hay c nhn mnh; nhng cng vic chnh vn l
nhu cu hong php cho cc Pht T Vit Nam v
nhng chng tc khc ang sinh sng ti Hoa K.
Nm 1979 l mt nm c bit. V sao vy?
-
n Hoa K vo nhng nm cui thp nin 1970 25
V ngy 16.7.1979 ti c Lnh S Qun Hoa
K ti Hamburg ng Visa vo M cho n 30.9.1979.
Ti bt u t chn vo Hoa K ln th hai vo
ngy 8.9.1979, sau mt tun l Canada gip cho
cha Quan m ti Montral v T n ti Ottawa t
ngy 3.9 n ngy 9.9.1979. Ln ny ti gh thm cha
Gic Hong ti Washington D.C do Ngi Thch Gic
c lm tr tr. Lc Ngi vn cn tu hc theo Pht
Gio truyn thng ca i Tha v thu y Ngi ang
lo giy t bo lnh cho nhng ngi Vit Nam ang cn
tm c trn cc o cc nc ng Nam c vo
Hoa K. y l mt trong nhng c s Tn Gio hot
ng mnh nht nh ti nc M lc by gi snh vai
cng vi cha Vit Nam ti Los Angeles, cha Vnh
Nghim ca Ha Thng Minh Thng, cha Gic Minh
ca Ha Thng Thch Chnh Mnh (Thch Thanh Ct)
ti San Antopalo.
Thu y vo cui thp nin 1970 ti Hoa K ch c
vi thnh ph chnh c cha Vit Nam nh: Washington
DC, Houston, Los Angeles, San Francisco, Seattle. Cn
nhng ni khc trn t nc rng ri thnh thang ca
Hoa K vn cha c ngi cha hay Nim Pht ng
no c. L do n thun l ngi t nn Cng Sn Vit
Nam mi chn t chn ro n nh c ti Hoa K sau
-
26 Nc M Bao Ln i V Bao Ln n
ngy 30.4.1975, cn mi m qu an c, sau lc
nghip v i sng tinh thn mi quan tm tip theo
sau. Ngoi ra s ch Tng Ni thu y cha nhiu; nn
cha c v no mun ra lp cha hng dn i sng
tinh thn cho qun chng Pht T. B li, sau hn 40
nm nh c ti M, hn mt triu ngi Vit Nam, a
phn l Pht T xy dng khp cc Tiu Bang ti
Hoa K c trn di 500 ngi cha, Nim Pht ng
ln nh nh vy chm lo cho i sng tinh thn ca
ngi con Pht trong nhng lc vui bun, kh khn hay
nhng thnh cng trong cuc sng. Bn mi nm nay
Pht Gio Vit Nam ti M pht trin theo t l thun;
ngha l khi ngi t nn cng ng th nhu cu tinh
thn cng tng v cha chin, Nim Pht ng theo
m pht trin xy dng; nhng 40 hay 50 nm sau na,
cha bit l Pht Gio Vit Nam ti Hoa K s pht
trin theo t l no? V l th h u tin khi n t
nc Hoa K cn b ng; ch lo hi nhp vo cuc sng
vn minh ti y v c gng xy dng cho th h th 2,
con ci ca h bm su gc r vo vn ha bn a v t
, nhng th h th 2, th 3 sinh ra v ln ln ti Hoa
K ca ngi Vit Nam hay ca bt c mt ging dn
no di c, ri lp nghip y cng u b ng ha c.
Ngay c ngi Hoa hay ngi Nht Hawai cng nh
San Francisco l nhng bng chng c th nht. H
-
n Hoa K vo nhng nm cui thp nin 1970 27
n M tm vng hay lm phu trong cc hm m v
h nh c ti Hoa K t nhng nm ca th k th
19 sang u th k th 20 v nht l sau ngy
10.10.1911, cuc Cch Mng Tn Hi ti Trung Hoa
c rt nhiu ngi b x ra i, n Hoa K t nn v
lp nghip ti ; nhng sau hn 100 nm, hnh nh ban
u y khng cn na. Nhng ni c gi l cha,
nh, nh th, miu mo v.v hu nh bin mt trn
nhng th ng ngi nh th ny. Cu hi ny hay
lng hoi nghi kia, khng bit c ai c th tr li c,
cho hon cnh ca nhng ngi di dn n Hoa K nh
vy?
Nu ai ngy sau c hi v S T ca Pht Gio
Vit Nam l ai ti t nc Hoa K ny, th nn tr li
rng: l C Ha Thng Tin S Thch Thin n.
Ngi l ngi Qung Tr (con ca C Ha Thng
Thch Tiu Diu - v php thiu thn nm 1963). Ngi
c Tng Hi Pht Gio Vit Nam gi sang Nht Bn
du hc sau nm 1954. Ngi tt nghip Tin S Trit
Hc ti i Hc Waseda, Nht Bn vo nm 1963. n
nm 1964, khi Vin i Hc Vn Hnh c thnh lp
Sign, Ng c C Ha Thng Thch Minh Chu,
Vin Trng Vin i Hc Vn Hnh thnh Ngi v
lm Gio s Trit hc v Pht Hc ti Vin i Hc
-
28 Nc M Bao Ln i V Bao Ln n
Vn Hnh t nm 1964 n nm 1966. Vo khong gia
nm 1966 Ngi c Vin i Hc Wisconsin ti Hoa
K mi qua y lm Gio s thnh ging (Visitor
Professor) v k t (1966) Ngi nh c ti Hoa
K cho n khi Ngi vin tch (1980).
C Ha Thng Thch Thin n thnh lp cha Vit
Nam ti Los Angeles vo nm 1974, ri nhng cha
Vit Nam khc Santa Ana, Seattle v cha T Quang
ti San Francisco c thnh lp t nm 1975 v nhng
nm sau . Ti Los Angeles, ngoi cha Vit Nam ra,
Ngi cho thnh lp International Buddhist Zen Center
cho ngi M tu thin. ng thi cha A Di cng
c xy dng trong mt khu nh gn . T nm 1974
n nm 1979, Ngi thnh lp Vin i Hc ng
Phng (Oriental University) ging dy trit hc v
Pht Hc cho nhng sinh vin lm lun n Cao Hc
(MA) v Tin S (Ph. D). Cng t i Hc ng
Phng ny, Ngi lm giy bo lnh cho cc Ngi
u Tin S ti cc nc n nh Ngi Tr Chn,
Ngi Thin Thanh; t i Loan nh Ngi c Nim
sang Hoa K, nh l nhng v Vin Ph ca Vin i
Hc ny. Cng trong nm 1979 ln u tin c t
Lai Lt Ma th 14 ca Ty Tng chnh thc c cng
du sang Hoa K sau 20 nm t nn ti Dharamsara, n
-
n Hoa K vo nhng nm cui thp nin 1970 29
(1959-1979) v chnh cng trong nm ny, c t
Lai Lt Ma nhn c vn bng Tin S Danh D
ca Vin i Hc ng Phng, do C Ha Thng
Vin Trng Tin S Thch Thin n trao tng (l 1
trong 147 bng Tin S danh d m c t Lai Lt Ma
lnh t sau nm 1959 n nm 2016). K t , c
t Lai Lt Ma c nhiu thin cm cng nh nhn
duyn vi Ch Tng Ni v Pht T Vit Nam ti ngoi
quc cng ngy cng su rng hn.
Ngy 8.9.1979 ti n Hoa K ln th hai v ln ny
c gh thm Ha Thng Thch Thin n, thm
Vin i Hc ng Phng ca Ngi, nh Tiu Diu
House, thp chung Ha Bnh, Trung tm Thin hc th
gii cng nh cha A Di v cha Vit Nam ti Los
Angeles. Lc y ti thm thn phc Ngi. V Ngi l
bc Thy m phm mang Pht Gio Vit Nam vo
Hoa K sm nht; mc du trc cng c nhiu Ch
Tng Ni du hc ti Hoa K nh: Php S Gic c,
Thy L Mnh Tht, Ni Trng Thch N Tr Hi;
nhng nhng v ny sau khi hc xong, tr v nc; ch
khng nh tr lu di nh C Ha Thng Tin S
Thch Thin n; nn khng th gi l nhng ngi khai
sn ph thch c; nhng tic thay n nm 1980 th
-
30 Nc M Bao Ln i V Bao Ln n
Ngi vin tch tui i cha n 60. Pht Gio Vit
Nam ti hi ngoi mt i mt v Thy ti ba li lc.
Ha Thng Thch Tnh T du hc sang Hoa K
vo nm 1974 hc MA do C Ha Thng Thch
Thin n bo lnh v nm 1975 Thy Tnh T v
vng San Francisco nh c, mua nh th Tin Lnh sa
li lm cha T Quang v sau Ha thng Thch
Tnh T ln vng Wilson lp nn Tu Vin Kim Sn, tr
tr ti cho n ngy nay. Vo nhng nm 1980 n
1984 c nhiu Thy, C t nn n tm c cc o
ng Nam Chu c hi thm ti l: Sau khi n Hoa
K th nn u c Tu v c Hc? Trong c
Thy Thch Hnh Tun. Ti tr li ngay rng: Nn n
cha T Quang San Francisco ca Ha Thng Thch
Tnh T.
Thy Tnh T l mt trong nhng v Tng s tr, tui
Ngi trn 30 ca hn 40 nm v trc. L ngi a ti
nh ging php, vit vn, lm th v c bit l o to
Tng Ti. By gi th Ngi ngoi 70 tui ri, ci tui
ca xa nay trong i him c v nhng g Ha
Thng Thch Tnh T ng gp cho o v cho
i vn cn ; nht l thi bui ban u ca Pht Gio
Vit Nam ti Hoa K. Cui thp nin 70, Thy cho
S C Thanh Tnh, S C Thanh Lng v Thy T
-
n Hoa K vo nhng nm cui thp nin 1970 31
Lc xut gia ti T Quang. c bit c 3 v khng phi
t ca mnh. l Thy Gic Nh, Thy Qung
Chn v Thy Hnh Tun. Ha Thng Thch Tnh T
xut thn t Pht Hc Vin Hu Nghim, cng thi vi
Ha Thng Thch Bo Lc; nn vic gio dc ca cc
Ngi vn thng hay hng T xut gia ca mnh
ln hng u. Nay th Thy Hnh Tun ra i, Thy
Qung Chn khng cn tu na; nhng qu Thy ny
cng mt thi hc cng nh tt nghip cc i Hc
danh ting ca Hoa K nh San Francisco, Berkley v
Havard trnh C Nhn, Cao Hc v Tin S. Thy
Gic Nh, Thy T Lc v Ni S Thanh Lng cng
nh vy. By gi Thng Ta T Lc tr tr cha Ph
T Hayward, rt ng t xut gia, ngi Vit
cng nh ngi M v Thy ch trng o to lp
thanh thiu nin ca Gia nh Pht T Vit Nam ti hi
ngoi, rt thnh cng, bng hai ngn ng: Vit cng nh
Anh ng. Ni S Thanh Lng tr tr ngi cha Ni ln
nht nh nc M ti Houston, Texas. y l nhng v
xut gia u tin hi ngoi sau nm 1975 v , ng
cng nh s thnh cng v mi phng din trong vic
bo tn vn ha cng nh hi nhp vo i sng vn
minh ti x s Hoa K rng ln ny.
-
32 Nc M Bao Ln i V Bao Ln n
Gio dc lu nay vn l vn nhn bn ca con
ngi. Nu loi ngi thiu chm sc v phm vi gio
dc th nhn loi s thiu i nhng iu cn bn o c
trong i sng hng ngy. C mt ngi no bo
rng: Lm Bc s, nu l tay, ch lm cho mt ngi b
cht. Nhng nu l nh gio dc m hng dn nhng
th h k tha sai tri, th s tc hi khng phi ch
trong mt i, m trong tng lai, nhiu th h k tha
vn cn tip tc b suy i. Gio dc n khng n
thun ch l vic dy hc hay ai tt nghip S Phm,
c th tr thnh mt nh gio, m gio y c ngha l
khuyn bo, gip , ch by; cn dc c ngha l mong
mun trng thnh theo mt chiu hng tt. Nh vy,
mt x hi c gio dc; ngha l x hi y c o to k
cng. Tn Gio c nn gio dc cao th Tn Gio y s
gi vai tr lnh o tri qua nhiu thi i khc nhau v
khng b o thi bi nhng tro lu tin b ca x hi.
T Ha Thng Thch Nht Hnh, C Ha Thng
Thch Thin n cho n Ha Thng Thch Tnh T,
C Ha Thng Thch Tr Chn, C Ha Thng Thch
c Nim v.v hu nh khng c v no l khng
t n tin ca Pht Gio qua con ng gio dc v
o to. Nht l nhng v tt nghip ti n nh:
C Ha Thng Thch Minh Chu, C Ha Thng
-
n Hoa K vo nhng nm cui thp nin 1970 33
Thch Huyn Vi, C Ha Thng Thch Tr Chn, C
Ha Thng Thch Thin Thanh hay Ha Thng
Thch Php Nhn v.v Nhng v tt nghip cc i
Hc ti Nht Bn nh: C Ha Thng Thch Thanh
Kim, C Ha Thng Thch Tm Gic, C Ha
Thng Thch Thin n, C Ha Thng Thch Mn
Gic, C Ha Thng Thch Tr Hin, C Ha Thng
Thch Minh Tm, C Ha Thng Thch Minh L, Ni
Trng Thch N Nh Chnh v.v hay nhng v cn
hin th thnh tu s tu, s hc ti Nht Bn nh:
Ha Thng Thch Chn Thnh, Ha Thng Thch
Nguyn t, Ha Thng Thch Chn Minh, Ha
Thng Thch Tr c, Ha Thng Thch Bo Lc, C
Thng Ta Thch An Thin cng nh c nhn ca
chng ti, lc no cng nh lc no, chng ti vn ch
trng rng: Con ng gio dc l con ng nhn
bn nht. Do vy ti vn thng hay ni rng:
S hc n khng lm cho ngi ta gii thot c;
nhng nu mun m cnh ca sanh t kia, th khng th
thiu s tu v s hc c. Tu v hnh, hc v hnh l
hai phm tr i song i vi nhau; khng th thiu ci
ny trong ci kia, m chng phi tn ti v pht trin ln
nhau, th mi mong i sng tm linh ca con ngi
mi cn bng c.
-
34 Nc M Bao Ln i V Bao Ln n
Qu tht li tin on ca ti khng sai; nn Thng
Ta Hnh Tun v T Quang ca Ha Thng Thch
Tnh T c tr v tu hc. t Thy y xong hc
trnh th hc v Pht hc ca mnh; nhng tic rng
Thy ra i qu sm; tui i ch mi 60 v Thy
khng cn gp li chng ta na; t nht trn phng
din hnh hi k t ngy 31.10.2015 n nay. Ai sinh ra
trong cuc i ny ri cng phi cht. l mt nh
lut. C ngi n trc v ra i sau. C ngi n sau,
li ra i trc. Trn chuyn ng trnh y ca chng ta
cng ging nh mt chuyn xe la ch cuc i ca
mi ngi. C ngi ln xe xong, li bc xung lin.
C k i chng vi chc cy s li xung xe. C ngi
ngi trn xe la c hng my trm cy s v cui cng
khi xe dng bn , th khch b hnh cng phi bc
xung xe bc i tip tc trn on ng sanh t
ca mnh m thi. Ngy xa cha hiu o nhiu, ti
thng hay b nhng cnh kh ny chi phi; cn by gi
sau hn 50 nm xut gia hc o ri, mi vic din ra
trc mt mnh nh chuyn c khng ch l mt. N
ging nh mt cnh ca m c hai li ra vo. Ngi
ngoi bc v bn trong, th gi l i vo. Cn k t
bn trong bc ra khi cnh ca, th gi l i ra. Vo
ra, cn mt, phi tri v.v ch l nhng i i ca
cuc i. Cn thc cht ca s vt, n vn l nh vy.
-
n Hoa K vo nhng nm cui thp nin 1970 35
Ch c ci chp trc ca chng ta mi lm cho chng
ta au kh. K no khng b ngoi cnh chi phi, ngi
y s an lc t ti hon ton, du cho ngi u
trn qu a cu ny.
Chng ny ti vit v nhng g xy ra t ngy
21.12.1978, ri ngy 8.9.1979 v nhng nm 1980 cng
nh nhng nm sau ny ti c mt ti Hoa K. Mi
ln thm ving mt tun l n 3 thng v c mi ln i
v mi ln n nh th lm cho tm thc ca ti
c m mang. Nhng iu thy nghe v hiu bit v
Hoa K cng ngy cng c nhiu iu ng hc hi
hn.
Ngy 2.4.1980 ti tr li Nht v ngy 18.4.1980
ri khi Nht vn tip tc chuyn ng trnh ngn
dm v ln ny i M, i c ri tr li Nht mang theo
nhiu s mnh; trong c vic thuyt phc Ha
Thng Thich Bo Lc i c m khng phi i Hoa K.
L do v sao vy? Xin qu v c tip chng sau s r.
-
36 Nc M Bao Ln i V Bao Ln n
-
3
t nc Hoa K l mt
t nc nh th no?
Phi tr li ngay rng: Mt t nc rt rng ln so
vi bn ca th gii. Mt nc cn son tr v cn
qu nhiu sc sng vn ln. V l con ngi, t
ai, hoa mu, thin nhin v.v mi ch c khai ph
t hn 200 nm nay; nu ly nin hiu bt u t nm
1776. D nhin trc c Th Dn n y sinh
sng nhiu triu nm, trong c ngi Indiana cng
nh ngi da v.v Khi ng Columbos bt u pht
hin ra chu lc ny vo th k th 16 th y Th
Dn c i sng vn ha ring ca h. Tuy h khng
c vn minh nh ngy nay; nhng chng ta c th ni
-
38 Nc M Bao Ln i V Bao Ln n
rng: Chnh nn vn ha ca h l nn vn ha bn a
ti chu lc ny.
Ngy 4 thng 7 nm 1776 l ngy m 13 Tiu Bang
ti Hoa K c ngi Anh trao quyn t tr, trong
c cc Tiu Bang nh: Connecticut, Delaware, Georgia,
Maryland, Massachusettes, New Hampshire, New
Jersey, New York, North Carolina, Pennsylvania, Rhode
Island, South Carolina v Virginia. Sau vo ngy 4
thng 3 nm 1789 c thm 12 Tiu Bang na gia nhp
vo v tr thnh mt Lin Bang cai tr theo hin php.
Trc khi ngi u Chu n y cng c nhiu ti liu
cho rng: Ngi Chu c mt trc ti chu lc
ny. V l ngy nay kho c hc ca Hoa K tm
c nhng ngi gch ca nhng ngi cha c ca cc
v Tng S Trung Hoa c thi c tr v truyn b
gio l Pht Gio ti y. ch l nhng nghi vn v
hy vng cng ngy cc s gia v ngnh kho c hc s
lm sng t vic ny. Vic ny n khng kh, khi nhng
phng tin truy tm v qu kh ngy nay khng phi l
vn cn tr na. V d nh trc nm 1975 ti Min
Nam Vit Nam, chng ta hc v lch s hnh thnh ch
quc ng trong hin ti, khng ai trong chng ta m
khng chp nhn mt cch d dng l Gim Mc
Alexande Rhodes ngi Php; nhng by gi Vin
-
t nc Hoa K l mt t nc nh th no? 39
ngn ng hc H Ni bc b iu ny v cho rng:
Nhng Gim Mc ngi B o Nha v Ty Ban Nha
mi l nhng ngi sng ch ra ch quc ng ti lng
Thanh Chim, Cm H gn thnh ph Hi An ngy nay.
Lp lun ny c th tin cy c. V l k t nm 1600
n nm 1640 mt thi vang bng ng Trong do
Cha Nguyn Hong cai tr, th ca bin Hi An l mt
ca bin quan trng ca th gii ng Trong, m nhng
thng thuyn ca Trung Hoa, Nht Bn, n , Ty
Ban Nha, B o Nha, Php, Anh, Ha Lan v.v
n y bun bn trao i hng ha; trong khi
ng Ngoi k t sng Gianh tr ra khng c c u
tin ny, v l Vua L Cha Trnh b l thuc Bc Triu
ca Trung Hoa, khng c t do chiu hin i s nh
chnh sch ca Cha Nguyn Hong cai tr ng
Trong. Do vy vic hnh thnh cng nh s pht trin
ca ch quc ng Vit Nam cng theo dng chy ca
lch s m to nn vy.
Nu bo rng: Nhng ngi lm vua trn th gian
ny m khng lp Chnh cung Hong Hu th hy hu
lm; ch tr cc c Gio Hong chn chnh ca cc
Gio triu La M v 14 i t Lai Lt Ma ca Ty
Tng. Lm Vua c qu nhiu quyn hnh trong tay m
khng c Hong Hu i km theo sau, u phi l mt
-
40 Nc M Bao Ln i V Bao Ln n
vic d lm. Th m lch s c c nhng hnh nh
p ca nhng v lnh o tinh thn ca Tn Gio
tng hin hu trong nhiu ngn nm ca lch s nhn
loi ngy nay, l nhng ngi nh vy.
Hn 200 quc gia trn qu a cu, du ln du nh,
nc no cng tri qua cc triu i qun ch, c ti
ri mi i n ch dn ch. Ch ring c Hoa K t
khi lp quc n nay hn 200 nm, c 44 i Tng
Thng theo ch dn ch v cha c mt v vua no
ng tr ti x s ny c. y cng l mt c im ni
bt ca Hoa K m chng ta cn phi quan tm nghin
cu n. Mt x tiu biu cho T Do v mi phng
din ca mt con ngi.
Nu ly nin i 1789 lun bn, th y chng
ta c nhiu iu ghi nhn ci mc lch s ny. u
tin Vit Nam l Vua Quang Trung i thng qun
Thanh khin cho uy tn ca ngi Anh Hng Ty Sn
ny vang di khp hon cu. Th nhng v Quang Trung
yu mng, ch lm vua c 6 nm (1786-1792) sau
phi nhng giang san v ngi bu li cho nh Nguyn
vn b gin on t nm 1777-1802, khi m ba anh em
nh Nguyn Bnh nh ni ln mun thng nht
sn h. K t Vit Nam vn mi mi sng di cc
ch qun ch ca cc vua nh Nguyn cho n nm
-
t nc Hoa K l mt t nc nh th no? 41
1945 th ch phong kin mi chm dt ti Vit Nam;
nhng sau nm 1945 Vit Nam chng ta vn cha thot
ra khi nh hng chnh tr ca th gii li cun vo,
nn mi cho n by gi (2016) vn cn i kht dn
ch, t do; khng ging nh ngi M ch trng
cng cng thi gian .
Ngy 14.7.1789 l ngy Cch Mng Php, th ch
ca nn Nht Cng Ha Php c thnh lp v ch
Vua Cha ch cn l hnh thc tng trng trong
nhng triu i sau v nc Php vn i tm kim
cc thuc a ng Dng, Bc Phi chim lnh
cc th trng bun bn, trao i hng ha lc by gi
v sut gn 200 nm nh vy, h i chim c thuc
a khp ni, nhm mang mi li v ch cho dn tc
mnh tn hng. Ni no c c ti, ni no c n p,
bt cng, th nhng ni y lun lun c nhng cuc
cch mng c hnh thnh. Nhn chung bnh din tnh
hnh ca th gii trong vng hn 200 nm qua k t
ngy cch mng Php thnh cng (1789) c khng bit
bao nhiu iu ni, bao nhiu giy mc vit bao
nhiu quan im lun bn. Tu chung, ch c con
ng dn ch v t do, mi l con ng m nhn dn
th gii a chung. Trong Hoa K l nc tiu biu
hng u. C l do chnh nhng ngi Anh, ngi
-
42 Nc M Bao Ln i V Bao Ln n
Php, ngi t u Chu sang y, h c nhiu
kinh nghim vi chin tranh v c ti, qun phit; nn
t h l nhng ngi c kinh nghim kh au ny;
nn George Washington tr thnh v Tng Thng
u tin ca x Hoa K ny k t nm 1789 qua s hnh
thnh ca mt hin php mi v hnh nh ca ng
c quc dn cng nh th gii trn qu; nn th
hin cho vn ny, hnh nh ca Tng Thng
Washington c in vo nhng t giy bc la ca
nhng ng tin giy nh: 100, 50, 20, 10, 5, 2 hay 1
ng m ngy nay trn th gii hn 6 t ngi ang
sinh sng trn qu a cu ny, khng ai m khng bit
n.
Ngi M l mt dn tc gm nhiu quc gia sng
y v xy dng nn. Do vy ci g cng nhanh gn, r
rng, d hiu, th t, ngn np v.v V d nh tn
t cho nhng con ng thng theo th t A, B, C
hay s 1, 2, 3, 4 v.v Nu ai mun tm ng
n thm ngi thn ang trn con ng tn g hay
s my, khi di chuyn n u th ngi mun tm khi
cn hi ngi khc, h cng c th t tm ra con ng
mnh mun tm n mt cch d dng, tn thi gian
v nhin liu.
-
t nc Hoa K l mt t nc nh th no? 43
Ngay nh vic xem bng gi bay ca cc chuyn
bay cng u theo th t A, B, C khin hnh khch d
tra tm, khng lng tng ging nh mt s nc Trung
ng hay Chu khc. Trong khi ting Hoa, ting
Nht, ting Rp kh tm, nu c h thng ha theo
phng cch ca Hoa K th hay bit my. Lm cch
no ngi ngoi quc vt v, l iu m nhng
nh nghin cu nn thay i c cp nht cho tng
khong thi gian nht nh no , th tht l tuyt vi.
By gi chng ta c h thng Intertnet nn mi vic u
tr nn d dng hn xa khi tra cu; nhng c l cng
chnh nh vo nhng iu linh hot m Hoa K ng
dng trc y theo th t nh vy; nn ngy nay th
gii u c nh. Ch ring cch o lng v tnh cy
s cn li thi nh: Yars, Miles, Pound v.v ch c
mt s nc ca thuc a Anh mi quen dng, cn a
phn ngy nay hn hai phn ba th gii u dng cch
gi bng: Cent, mtre, gram, kilogram v.v v khi cc
sinh vin hc sinh va chm n vn tnh m, thng
k v.v qu l vn nan gii. Lm sao Hoa K thc
hin c nh c, vn l thuc a c ca ngi Anh;
Canada phn ln cng nh vy; nhng hai nc ny
ngy nay hon ton dng cch gi Km thay th cho
Miles v kilogram thay cho Pound. Tuy rng c vn
cn i bn tri nh Anh; Canada vn i bn phi nh
-
44 Nc M Bao Ln i V Bao Ln n
Php; nhng tt c chng ta u c c mt im
chung l nhng n v o lng, cch tnh m khng
khc nhau. Cho nn th gii cng ngy cng d gn li
vi nhau hn.
iu ny cng ging nh bin gii ca u Chu
vy. Trc ngy bc tng Berlin sp (9.11.1989) i
u ti u Chu ny hay ngay c ti trong mt nc
c cng phi xin giy chiu khn, mi c th i qua
mt nc khc c. Nhng sau khi u Chu tr
thnh cc quc gia t do, by gi thnh vin ca 26
nc u Chu khng cn bin gii na, m i u ch
cn trnh th cn cc v i khi khng cn trnh na,
chng ta vn c th n v i cc nc y mt cch t
do nh chnh nc mnh ang sinh sng vy. T cc
nc khc cng b vn cp th thc Visa, vn d
tn cng sc, thi gian v tin bc; nn lng du khch
cng ngy cng n c nhiu ni trn th gii hn. V
d nh ai l ngi c mang giy thng hnh c, th
trong nm 2016 ny i 177 quc gia trn th gii khng
cn phi c chng thc Visa; qu l tin nghi v cng.
Mt iu ti tn v hin i khc na l khi i ra khi
nc hay lc v li quc gia ca mnh c ng, ch cn
t s thng hnh ca mnh vo my lu gi ti liu, sau
chng vi pht, chng ta c y d kin c c
-
t nc Hoa K l mt t nc nh th no? 45
v lu tr, n xanh bo hiu, chng ta bc qua ro
cng ca cnh st khi xa mt cch d dng, tn thi
gi v nhn vin an ninh. ng l s t gic v s tin
b ca con ngi ngy nay trn th gii vt xa, so
vi vi ba chc nm v trc.
Ngy nay nc Hoa K c 50 Tiu Bang c sp
xp theo th t A, B, C, cch vit tt, thi gian gia nhp
vo Lin Bang, tn Tiu Bang v th ph ca Tiu Bang
c bit n nh sau:
Vit tt T nm Tiu Bang Th ph
AL 1819 Alabama Montgomery
AK 1959 Alaska Juneau
AZ 1912 Arizona Phoenix
AR 1836 Arkansas Little Rock
CA 1850 Kalifornien Sacramento
CO 1876 Calorado Denver
CT 1788 Connecticut Hartfort
DE 1787 Delaware Dover
FL 1845 Florida Tallahassee
GA 1788 Georgia Atlanta
HI 1959 Hawai Honolulu
ID 1890 Idaho Boise
IL 1818 Illinois Springfield
IN 1816 Indiana Indianapolis
IA 1846 Iowa Des Moines
KS 1861 Kansas Topeka
KY 1792 Kentucky Frankfort
LA 1812 Louisiana Baton Rouge
ME 1820 Maine Augusta
-
46 Nc M Bao Ln i V Bao Ln n
MD 1788 Maryland Annapolis
MA 1788 Massachusetts Boston
MI 1837 Michigan Lansing
MN 1858 Minoseta Saint Paul
MS 1817 Mississippi Jackson
MO 1821 Missouri Jefferson City
MT 1889 Montana Helena
NE 1867 Nebraska Lincoln
NV 1864 Nevada Carson City
NH 1788 New Hampshire Concord
NJ 1787 New Jersey Trenton
NM 1912 New Mexico Santa Fe
NY 1788 New York Albang
NC 1789 North Carolina Raleigh
ND 1889 North Dakota Bismarck
OH 1803 Ohio Columbus
OK 1907 Oklahoma Oklahoma City
OR 1859 Oregon Salem
PA 1787 Pennsylvania Harrisburg
RI 1790 Rhode Island Providence
SC 1788 South Carolina Columbia
SD 1889 South Dakota Pierre
TN 1796 Tennessee Nashvilla
TX 1845 Texas Austin
UT 1896 Utah Salt Lake City
VT 1791 Vermont Montpelier
VA 1788 Virginia Richmont
WA 1889 Washington Olympia
WV 1863 West Virginia Charleston
WI 1848 Wisconsin Madison
WY 1890 Wyoming Cheyenne
Mi Tiu Bang u c Quc Hi, c Thng v H
Vin v ly mt a danh lm th ph chnh tr ca
-
t nc Hoa K l mt t nc nh th no? 47
Tiu Bang y; nhng ngi dn cng rt t quan tm v
vn ny. V d nh nhiu ngi M hay ngoi quc
ang sng ti Tiu Bang California, a phn h ngh
rng: Thnh ph Los Angeles hay San Francisco l th
ph. Th nhng Saccramento mi l th ph ca Tiu
Bang California; ni c rt ng ngi Vit Nam c
ng. Cng nh vy Texas l mt trong nhng Tiu Bang
rng ln nht nh nc M v ai cng ngh rng
Houston l th ph ca Tiu Bang ny; nhng iu y
khng phi; Austin mi l th ph ca Tiu Bang
Texas.
Hnh 1: 50 Tiu Bang ca Hoa K, ngun internet
-
48 Nc M Bao Ln i V Bao Ln n
V Tng Thng u tin ca nc M l George
Washington (1789-1797); ngi c cng ln gy
dng tinh thn dn ch cho nc M theo hin php v
tr v theo tinh thn dn ch t do. K t nm 1814 qua
2 i Tng Thng sau Washington l John Adams v v
k tip l Thomas Jefferson. Washington D.C c
chn lm Th cho chung c nc Hoa K v Ta
Bch c, ni v Tng Thng cng nh Ta nh Quc
Hi ca lng vin cng c thnh lp ti ni y.
Vo thng 9 nm 1814 Baltimore b di bom bi Fort
MC Henry ngi Anh v qua mt vn th ca Francis
Scott Key, k t nm 1931 bi ht ny tr thnh quc
ca ca Hoa K cho n ngy hm nay.
Ngay c Tiu Bang Texas, trc nm 1835/36 Tiu
Bang ny cng ly li c c lp t Mexiko tr
thnh l Cng Ha Texas v chnh thc k t nm 1845
Texas gia nhp vo Lin Bang Hoa K, l mt trong
nhng Tiu Bang c din tch t ai rt rng ri (ch
sau Tiu Bang Alaska).
Chin tranh ni chin ca Hoa K cng xy ra t
nm 1861 n nm 1865. Ch trong vng 4 nm y
c hn 600.000 lnh v thng dn t nn, l do n
gin ch v vic l thuc k ngh bng vi ca Anh
quc. Thi gian t 1865 n 1918 l thi k xy dng,
-
t nc Hoa K l mt t nc nh th no? 49
kin thit Hip Chng Quc Hoa K thnh mt nc k
ngh tn tin. Ch ring vng Alaska, din tch rng n
1.717.854 cy s vung m nm 1867 Hoa K mua
li ca Nga ch c 7.200.000 USD. Qu l mt gi hi,
m Nga bn i, v l lc a lnh gi ny xa
Moscow c hng nghn cy s, kh kim sot c;
nhng ngy nay di lng t ca Tiu Bang ny c
tng tr c hng triu m3 (thc khi) du ha cng nh
nhng m kim loi khc m Hoa K ang bt u khai
thc cung ng cho nhu cu tiu th trong ni a
cng nh th gii ngy nay.
Nc Hoa K k c nht th chin (1914-1918)
v nh th chin (1939-1945) u tham gia vo
nhng vng chin, khng th t chi c. Cui cng
th Nht u hng, v b Hoa K th hai qu bom
nguyn t ti Hiroshima v Nagasaki vo thng 8 nm
1945. u Chu, Hoa K lin qun vi Anh v
Php nh c v kt qu l Hitler bi trn; nc
c b chia i t nm 1949.
Tng Thng John F. Kennedy ch lm Tng Thng
c c 1.036 ngy v cng ch trong thi gian ngn
ngi trong vng 3 nm y, ng ta li nhng du n
lch s m th gii khng bao gi qun. l tham
chin trong chin tranh Vit Nam, s khng hong vi
-
50 Nc M Bao Ln i V Bao Ln n
Cuba v xm nhp vo Vnh Con Heo. Ngy 22.11.1963
Kennedy b m st ti Dallas bi Lee Harvey
Oswald. K t ngi M c lin h ti Vit Nam cho
n ngy 30.4.1975 trong danh ngha l mt ng minh,
chng li ch ngha cng sn. Ngy 1.11.1963 cuc
cch mng ti Min Nam Vit Nam thnh cng, lt
ch c ti Ng nh Dim v Gio Hi Pht
Gio Vit Nam Thng Nht c thnh hnh k t
u nm 1964 n nay.
Vo ngy 17.10.2006 ng h dn s ca nc Hoa
K m c tt c c 300.000.000 dn hin ang sinh
sng ti y v c th gii m c 6.550.963.933
ngi. Cho n hm nay (2016) sau 10 nm c sinh v
t, con s y c th ln n c hn 7 t ngi ri.
Cn c theo: Pht ni lun A T m v vic thnh
lp th gii th u tin con ngi c tui th n my
ngn nm v loi ngi chng ta t ci tri Quang m
Thin u thai vo th gii Ta B ny. Mi u chng
ta c thn thng; nhng v bn cht tham lam ni ln;
nn thn thng cng t bin mt, chng ta khng th tr
li ci tri Quang m Thin c. Thu ban u y
ngi ph n vo tui 500 mi bt u ly chng,
sinh con. Cn thi bui ca chng ta ang sng, con
ngi ch th c 100 tui l ti a; nhng sau cc
-
t nc Hoa K l mt t nc nh th no? 51
thi k Tiu Tam Tai v i Tam Tai th tui th ca
con ngi cng ngy cng gim mnh. Cho n khi no
con ngi mi 5 thng tui bit yu ng, lp gia
nh, sinh con ci, th thi gian ca tui th khng
qu 10 tui. Lc y mi ngi phi cht v mt th gii
khc c thnh lp. Khi no tui th ca con ngi
tng gp 10 ln nh th, th c Pht Di Lc mi ra i,
chia ra lm 3 thi k cu chng sanh.
Ngy 4.11.2008, Tng Thng Obama l mt Thng
Ngh S t Tiu Bang Illinois i din cho ng Dn
Ch nh bi Thng Ngh S John Mc Cain thuc
ng Cng Ha, ln lm Tng Thng th 44 ca Hoa
K trong mt hon cnh rt l c bit. V cha ng l
ngi Kenya (Bc Phi Chu); m ng l ngi M; ng
sinh ra ti Hawai nh l mt a con lai ti Hip Chng
Quc ny. n cui nm 2016 u nm 2017 ng s
mn nhim k th hai ca chc v Tng Thng v ng
l nim hy vng cho nhiu ngi, qua ti nng hng
bin, hon cnh x hi ca Hoa K, bt c ai cng c
th ng thng vo x hi vi hai bn chn vng chi t
tin ca mnh, kt qu khng sm th mun s n vi
bt c ngi no c mt ch st nh ng Obama.
T ngy 23 n 25 thng 5 nm 2016 va qua, ng
Tng Thng Hoa K i th 44 ny n thm ving
-
52 Nc M Bao Ln i V Bao Ln n
chnh thc nc Vit Nam v trong bi din vn c ti
cung M nh H Ni vo ngy 24 thng 5 nm 2016,
ch vn vn cha n 1 ting ng h, m d m y mi
mi vn cn vang vng cho n ngn sau. iu c bit
nht l nhng ngi c vn cho Tng Thng Obama
mm cho ng ta v lch s chng ngoi xm ca Vit
Nam, ca nhng anh hng dn tc chng gic phng
Bc; nhng nh cch mng, nh th, ca s, ton hc
v.v lm v vang nc Vit mt thi; trong c
bit c trch 2 cu th trong truyn Kiu ca c Nguyn
Du phn cui bi din vn l:
Rng trm nm cng t y
Ca tin gi mt cht ny lm ghi
Nguyn tc xut x vo thi nh Minh th k th
14, 15 bn Trung Hoa. Tc phm c tn l on Trng
Tn Thanh hay Thanh Tm Ti T Truyn. Khi Gia
Long ln ngi Hong vo nm 1802, lc by gi C
Nguyn Du lm quan qua hai triu i ri. l triu
Vua L Cha Trnh ng Ngoi vo gia th k th
18. Khi Quang Trung ln lm Vua, ng cng phi ra
lm quan trong thi gian cui th k th 18 (1876-1892)
v u th k th 19, khi c Nguyn Nghim thn ph
ca Nguyn Du, c thi lm quan ti Qung Nam
thi Gia Long v chnh trong thi gian ny (1812-1816)
-
t nc Hoa K l mt t nc nh th no? 53
c Nguyn Du c c i s sang Trung Hoa v c
c tng tc phm ny. Sau khi tng kinh Kim Cang
300 ln v nht l c cu chuyn ca chng Kim, nng
Kiu v Thy Vn, chc khng khc g tm trng ca
mnh phi lm quan tri qua 3 thi i; nn tc phm
Kim Vn Kiu mi ra i vo nm 1816 (theo Thin S
Nht Hnh trong quyn Th Mt B Lau). Mt tc
phm vn chng i ca Vit Nam m qu kh
cha t c; hin ti ch c truyn Kiu l hng c
trn vn n Vit Nam sut hn 200 nm ri, cha c
tc phm no hay bng hay hay hn truyn Kiu. Do
vy c Nguyn Du sau khi sng tc tc phm ny
tht ln rng:
Bt tri tam bch d nin hu
Thin h h nhn khp T Nh
Ngha:
Khng bit sau hn 300 nm na
C ai trong thin h khc cho T Nh chng?
By gi th k th 21 ny, cn 100 nm na,
chc chn truyn Kiu ca c Nguyn Du vn cn c
gi tr. Nu sau 100 nm na, nu ai c u thai li
ci Ta B ny th hy quan st li cu than ca c
Nguyn Du nh bn trn c ng khng? ch sau 200
-
54 Nc M Bao Ln i V Bao Ln n
nm mt ng Tng Thng M tn l Obama hiu
thu tm lng ca c Nguyn Du ri y.
Cu chuyn trm nm l cu chuyn tnh duyn ca
hai ngi con trai v con gi th c vi nhau, phi
sng sao cho n lc rng long u bc. Cho nn ngi
xa hay ni rng: Sng th ng tch ng sng, cht
th ng quan ng quch l vy. Cn by gi gia ng
Obama v ng Nguyn Ph Trng, Tng B Th ca
ng Cng Sn Vit Nam, sau khi k kt b lnh cm
bn v kh st thng cho Vit Nam, li cng ly ci
mc lch s ny th tht chuyn trm nm. Chng ta
hy ch xem kt qu ca mt mn kch.
ng Obama cn ni n vai tr ca hai B Trng
ni ln chng li qun Nam Hn. Cng hm nhc cho
Trung Quc bit rng: Du l ngi n, khi gic ngoi
xm n th con dn nc Vit s khng chi t lm
bn phn v ngha v nh cu tc ng Vit Nam c
sn l: Gic n nh, n b cng nh. y lch s
cn cho chng ta bit rng tng soi v qun s ca hai
B Trng u l nhng S C ang tu hnh u
trong nhng ngi cha yn ti min Bc; nhng khi
chm n tri tim t ch ca dn tc, du cho l
ngi xut gia hay ti gia h cng u c bn phn nh
-
t nc Hoa K l mt t nc nh th no? 55
nhau v hip tm hip sc li chin u vi gic
ngoi xm.
ng Obama cng nhc n L Thng Kit l
mt tng ti th k th 11 ph Tng bnh Chim
v bao ln thnh cng v vang nn c th rng:
Nam quc sn h Nam c
Tit nhin nh mnh ti thin th
Nh h nghch l lai xm phm
Nh ng hnh khan th bi h.
Ngha:
t nc pha Nam, Vua Nam
Sch tri nh nh rnh r
C sao l gic dm xm lng
Ta quyt phen ny cho by t.
n th k th 13 di triu nh Trn, Vit Nam
3 ln i thng qun Nguyn Mng, trong Tu Trung
Thng S, Trn Hng o, Vua Trn Nhn Tng l
nhng nhn vt chnh; nhng sau khi thng trn nh
Vua xut gia u Pht cha Chn Gio vo nm
1296, sau chng gy i v phng Nam, dy cho dn
chng tu hnh theo tinh thn ca Thp Thin Nghip
o (m khng dy Thin). Mc du sau ny Ngi tr
thnh S T ca Thin phi Trc Lm Yn T. Sau khi
thng trn Nguyn Mng; ri g Huyn Trn Cng
-
56 Nc M Bao Ln i V Bao Ln n
Cha v Chim quc, nhng ngi cho con l Trn Anh
Tng, vua Trn Nhn Tng lm nn lch s qua hai
phng din xut v x ca mt ng qun vng trong
thi hong kim y.
Ch c Trn Bnh Trng l mt tng ti; nhng b
sa c tht th, b gic phng Bc bt cm t, nh
phong cho quan sang tc trng; nhng ng ta chi
t, qua bi th khng khi nh sau:
Trn Bnh Trng anh hng ngn thu trc
em tm thn by thc chng sn h
Mi lo n n nc, b tnh nh
Trong tm cm, nng tnh yu T Quc
Nhng than i! Ti trai du thao lc
Hm thing kia khng ch mt by h
V sa c nn b bt cm t
Tan mng p anh hng nh tht th
L gic thy ngi ti nn rt n
em quan sang, tc trng d Ngi hng
Qun by lm du dng c ngai vng
Kh lay chuyn v lng ta th c quc
H bt c thi ch ni g lu
C em chm ta khng h than tic.
Th lm qu nc Nam, cn hn lm vua t Bc.
-
t nc Hoa K l mt t nc nh th no? 57
Ci anh hng kh tit ca mt tng ti l nh vy.
Ngn nm kim c vn cn soi tm gng trinh lit tit
tho ny.
ng Obama cng nhc n c Phan Chu Trinh,
ngi cng vi c Phan Bi Chu vo u th k th
20 ch trng phong tro ng Du cho sinh vin t
Vit Nam sang Nht Bn du hc. V nm 1904 Nht
thng Nga, trong khi Vit Nam ang b ngi Php
h. y l tinh thn qut khi ca dn tc ta, nn ng
Tng Thng M da mu khng qun im li lch s
ngi Vit Nam thu r th no l tinh thn t ch,
c lp ca mt dn tc.
Ri Vn Cao, Trnh Cng Sn, Ng Bo Chu v.v
nhng ngi lm nn lch s theo quan nim th vn,
nhc kch cng nh kh nng chuyn bit ca mnh. c
bit khi Tng Thng Obama nhc n Thin S Thch
Nht Hnh, ng ta ni v t tng i thoi nh sau:
In true dialoges, both side are willing to change. C
ngha l: Trong s i thoi chn thnh, c hai u
mong mun c s thay i. Ngha l quyn li ca hai
bn phi c phn chia u nhau; ch khng phi bn
trng bn khinh. n u nm 2017, Tng Thng
Obama ti v n 2 nhim k; mi nhim k 4 nm.
Khng ai ng mt ngi da mu lm nn lch s ca
-
58 Nc M Bao Ln i V Bao Ln n
x Hoa K nh vy. Sau ng Obama c th l B
Clinton hay ai ln nm quyn x c Hoa ny;
nhng mc ch chnh ca h vn l quyn li ca nc
M phi xem trng hng u, ngay c vic i ni hay
i ngoi.
Mt a con m ci sinh ra ti Sc Trng Vit Nam
vo nm 1973, sau c n sang c v c t
tn l Philipp Rler. ng ny hc hnh t Bc s Y
khoa, sau tham gia chnh trng c, c ln lm
n ng Trng ca FDP (ng T Do Dn Ch) v
sau lm Ph Th Tng trong nhim k u ca B
Merkel, kim B Trng B Y T. vo tui 40,
Philipp Rler t nhim v sang Thy S m trch
nhng cng vic ca t nhn. Con ng chnh tr ca
ng ta chm dt t . Nu gi s ng vn li Vit
Nam cho n sau nm 1975 th s phn ca nhng tr
em c nhi cng bi thm hn na; nhng nh ng cha
nui ngi c tn Rler gy dng nn s nghip
cho ng. V vy Philipp mi c c mt thi ngang
dc trn chnh trng ca c nh vy. Nu ni theo
thuyt duyn sanh ca nh Pht th ng ta c th d
dng chp nhn cho vic ny. Ngha l: Ci ny sanh
nn ci kia sanh; ci ny dit nn ci kia dit. Tt c u
do nhn duyn c.
-
t nc Hoa K l mt t nc nh th no? 59
Ngy xa t c ngi ph n no ni ting trn
chnh trng; nhng ngy nay th n quyn c tn
trng ng mc; nn ngi n cng tham chnh v
thnh cng khng t. u Chu c B Angela Merkel
ca nc c, b Margaret Thatcher, b Theresa Mary
ca nc Anh. B Anng San Suu Kyi ca Min in.
N Tng Thng i Hn b Pak Geun Hye, N Tng
Thng i Loan, N Tng Thng Phi Lut Tn, N
Tng Thng Brasil v.v tt c u th hin kh nng
tuyt ho ca mnh khi nm quyn v cm gi vn mnh
ca quc gia dn tc theo s lo li kho lo ca nhng
ch soi ny. By gi th k th 20 v 21, ngi n
th hin c iu .
Nu Tng Thng Hoa K i th 45 l mt ngi
n, v d nh B Hillary Clinton c c, th lch s
sang trang, v l sut hn 200 nm lp quc v sut 44
i Tng Thng, khng c ai l n b c. iu y hn
cng ng vi li Pht dy. Ngha l: Tt c chng sanh
u c Pht tnh; bt lun l n b, n ng, con trai
hay con gi; con th hay con ngi. Nu ai bit xy
dng, tu dng tm lng t bi v tr tu th ai ai cng c
kh nng lnh o v kh nng lm Pht. Ngay c phm
v t Lai Lt Ma vn l mt phm v cao qu nht ca
Ty Tng k t th k th 14 n nay. Tri qua gn 700
-
60 Nc M Bao Ln i V Bao Ln n
nm vi 14 i t Lai lt Ma ri; nhng cha c mt
ngi n no c mt v theo c t Lai Lt Ma th 14
cho bit rng: i th 15 ti sao khng l mt ngi n,
m nu l mt ngi n p th s c nhiu ngi
quan tm hn.
Th gii ang bin i trong tng giy tng pht.
Do vy nhng quan nim c xa v gii tnh, ngy nay
cng c thay i rt nhiu, khi m nn vn minh ca
khoa hc, cng ngy cng phi by r mi vic trn
mn hnh v phim nh, vi nhng ai c kh nng, th
ngi y s t n mc tiu ca mnh ra. Ngay c
vic lm Pht, lm B Tt hay lm Chuyn Lun Thnh
Vng cai qun qu a cu ny.
-
4
Ngi Vit Nam
ti Hoa K
v trn th gii ngy nay
Tht ra th cha c s liu no chnh xc ghi li
ngi Vit Nam no ra khi t nc i Vit u tin;
nhng nu cn c vo nhng b s gn y ca Bc s
Y khoa Yn T Trn i S hin ang sinh sng ti
Php th c th ngi u tin l Hong T L Long
Tng ra i khi qu hng i Vit cng vi bu on
quan qun, th t ng vo lc Trn Th ch mu
son ngi nh L vo nm 1224. Ngha l cch y
-
62 Nc M Bao Ln i V Bao Ln n
(2016) gn 1.000 nm. ng ny l mt Thy Qun
c; nn trong tay c nhiu chin thuyn. Do vy vic
vt bin tm t do l chuyn trong tm tay. on
thuyn ca Hong T L Long Tng i dc theo b
bin Trung Quc hng v pha Bc. Mt nhnh tp vo
o i Loan v nhnh cn li i thng sang Triu Tin.
K t n nay con chu nh L c mt ti i
Hn v i Loan qua chnh bin y mu v nc mt
ny. Tuy nhin khi n Triu Tin th Hong T L
Long Tng c vua cha Triu Tin phong cho lm
Nam Hoa tng qun sau khi dp tan gic phng
Bc v h ri rc khp ni trn bn o ny. Tng
truyn rng: Tng Thng L Tha Vng ca Nam Hn
cng l ngi c gc gc t h L ca Vit Nam chng
ta.
Cng qua s liu ny v nhiu s liu khc, ngi ta
cho rng Tng Thng L Knh Huy ca i Loan cng
l hu du ca con chu triu nh L ca Vit Nam
chng ta. Vic ng sai nh th no, hy c cho lch
s t t soi sng li; nhng nim t ho dn tc th bao
gi chng ta cng sn c; nn y cng l l do m
chng ta ng hnh din vy. V l ngi Vit Nam
chng ta sau khi c an c lc nghip bt c mt
ni no trn th gii, th h c bn phn phi hi nhp
-
Ngi Vit Nam ti Hoa K v trn th gii ngy nay 63
vo nn vn ha s ti v ngoi ra cn c bn phn duy
tr cng nh pht huy nn vn ha t m ca mnh,
nhm gii thiu cho nc s ti bit n np sng ca
dng ngi mi nhp c ny.
Vua L Hu Tng nhng ngi cho con gi l L
Chiu Hong v ng ta i xut gia u Pht vi Php
hiu l Hu Quang; nhng Trn Th cng khng
cho ng ta tu hc m mt hm, nhn chuyn tham
quan cha, khi gp Thin S Hu Quang ang nh c
trc sn cha th Trn Th but ming ni rng:
Nh c th phi nh tn gc
Cu ni ny hm , Th khng mun mt ngi
no trong dng tc nh L cn sng st c. Nhn mt l
t tri t v lng tm ca vua quan nh L, Trn Th
cho o hm sn tht su chung quanh ni t l. Bn
trn cho lt vn v ph c thm vo. Sau khi con chu
nh L tp trung li hnh l, th Trn Th cho
qun lnh rt ht vn. Th l con chu nh L cn li
bao nhiu u b chn sng di hm su kia.
Ngoi ti li bt b Trn Th Dung vn l m ca L
Chiu Hong tr thnh v b ca mnh; Trn Th
bt Trn Cnh tc Trn Thi Tng phi nhn ci bo
thai ca ch du mnh l con ca mnh, khi m thi gian
-
64 Nc M Bao Ln i V Bao Ln n
kt hn vi Chiu Hong lu; nhng Trn Th
thy cha h sanh c ngi ni nghip . Do nhng
d tm nh vy; cho nn Trn Thi Tng mi b ngi
bu, quyt vo ni Yn T gp Quc s Ph Vn xin
xut gia hc o l vy. y l ci c, v l thy Trn
Th qu tn c vi nh L cng nh bn thn mnh.
Ri n cui thi nh Trn (1400) Vit Nam mt ln
na b qun nh Minh sang h. Do vy c rt
nhiu ngi b nc ra i. a phn n Trung Quc t
nn v mi cho n ngy nay (2016) mt nhm thiu s
Vit tc vn cn hin din ti Trung Quc. Tuy h
khng cn ni c ting Vit lu lot na; nhng
nhng iu h, iu ma v.v h vn cn gi gn v
th hin bn sc dn tc qua nn m nhc c i m h
mang n t qu hng i Vit.
Cn c vo s liu thi nh Nguyn trung hng cng
nh sch Cc Thin S Vit Nam ca Ha Thng
Thch Thanh T th sau thi L Chiu Thng, t nc
Vit Nam b ngi Hoa cai tr gin tip qua Vua L
Cha Trnh ng Ngoi; trong khi ng Trong cc
cha Nguyn vn ra sc m mang b ci; nhng t nm
1786-1792 ba anh em rut Nguyn Hu, Nguyn Nhc
v Nguyn L nhng ngi xut thn t Bnh nh
thng nht sn h v v th con chu ca Gia Long phi
-
Ngi Vit Nam ti Hoa K v trn th gii ngy nay 65
bn tu sang Lo, Cao Min v Thi Lan t nn.
Trong thi gian t 1792-1802, trc khi Gia Long ln
ngi, l thi k ca nh Nguyn tip tc xy dng
nghip v c mt s ngi ra i ph cha vn cn
li x Thi Lan, tip tc xy cha v thc hin nim
tin ca mnh quc gia cha thp y. Nhng s kin
ny c cp n qua tc phm th 57 ca chng ti
nhan l Chuyn tnh Lin Hoa Ha Thng xut
bn ti ngoi quc nm 2011 v qu c gi cng c th
xem tung ci lng ny qua vic chuyn th ti tnh
ca o Hu Gic o Dng Kinh Thnh vo nm
2012 r thm nhng chi tit ngn ngnh. Cho n
ngy nay vn cn nhiu ngi cha Vit Nam danh ting
tn ti th Bangkok nh: Cha Ph Phc, cha
Cnh Phc v cha Khnh Vn ti China Town nm
trung tm ca thnh ph Vng Cc (Bangkok). nhng
ngi cha ny mc du ngy nay khng cn ngi Vit
no ni rnh ting Vit na; nhng nhng kinh in, l
nghi, bi sm trong cc cha Vit ti Thi Lan, nhng
ngi Thi hay ngi Hoa ang tu tp ti vn dng
ngn ng ting Vit c tng v hnh tr theo ng
hng ca Anamikaya (Vit Tng). y qu tht l mt
hnh nh p tuyt vi ca vn ha Vit Nam vn cn
hin hu trn t Thi Lan trong sut hn 250 nm qua.
-
66 Nc M Bao Ln i V Bao Ln n
Khi dch i Chnh Tn Tu i Tng Kinh tp th
32 v 34 hay nhiu tp khc na t ch Hn sang ting
Vit trong thi gian qua, ti pht hin ra nhiu v
c gi l Ph Nam Quc S dch trc tip t ch
Phn sang cha Hn v ngy nay tn tui ca cc Ngi
vn cn nm ri rc trong i Tng i Chnh. Khi tra
cu th c bit rng y l mt quc gia t tr nm
pha di nc Chim Thnh; nu ni bin gii th Ph
Nam quc hin hu t nhng th k trc Ty lch
v nm di t Nha Trang n Bin Ha ngy nay. Th
nhng t thi nh L v nh Trn (1010-1400) cha ng
ca chng ta c nhng cuc Nam tin nn Chim
Thnh v Ph Nam quc khng cn hin din trn
bn ca th gii na. Tic thay nhng dn tc c nn
vn ha cao vi; nhng mt thi bin mt qua thi
gian nm thng cng nh s chim th ca con ngi.
Ri mt hm ti c trn mt tp san Vn ha Pht
Gio Vit Nam xut bn Hu c mt bi vit kh l
th v Ngi Pht Trit cng xut x t nc Ph Nam,
li c lin h vi n , Trung Hoa v c Nht Bn
na. y c l l mt trong nhng s liu c nht v
ngi Ph Nam (Vit Nam) c mt ti nc ngoi.
Nm 752; ngha l cch y 1.364 nm v trc t
Ph Nam, Thy tr Ngi Pht Trit c Thnh V
-
Ngi Vit Nam ti Hoa K v trn th gii ngy nay 67
Thin Hong ca Nht Bn cung thnh sang Nara lm
l khai nhn cng dng tng T L Gi Na Pht bng
ng c nht th gii hin nay v lm l khnh thnh
cha ng i (Todaiji) ti Nara cng vi Thy mnh l
Ngi B Tin Na n t n . Cho n nay chng
ta ch bit c rng Ngi Pht Trit sang n tu
hc, c th i bng thuyn t min Nam Vit Nam qua
ng Bombay hay Calcutta ri i Hc Nalanda min
Bc n ; th nhng cng c th l Ngi Pht Trit
i b t min Nam Ph Nam sang Cam Bt ri Thi
Lan n Min in v qua nc n . Nh vy Ngi
Pht Trit bit ting Sanscrit v ting a phng.
Sau c hai Thy tr quay li nc Ph Nam. Ti y
Ngi Pht Trit gii thiu cho Thy mnh v vn ha
Ph Nam v c hai Thy tr u hc nhng iu tn
tng ca Ph Nam v c bit l nhng iu ma Vu
Lan v nhng bi ht dn ca thu , m cho n ngy
nay (2016) Vin Nh Nhc Hong Cung ca Nht Bn
mi nm vn cn trnh tu mt ln nhn nhng ngy l
trng i ca cha ng i ti Nara. K Ngi B
Tin Na v Ngi Pht Trit qua Trung Quc lm
quen vi ngn ng v Pht Gio Trung Quc; k
nm 752 hai Ngi chnh thc c Thnh V Thin
Hong cung thnh sang Nara Nht Bn lm l khai
nhn cng dng v l khnh thnh cha Todaiji, l mt
-
68 Nc M Bao Ln i V Bao Ln n
trong nhng cha g ln nht cn tn ti trn th gii
cho n ngy nay, mc du cng phi tri qua nhiu
giai on chin tranh b tn ph; nhng ngi i T y
ngy nay vn cn tr li trn th gian ny v ngi Ph
Nam (Vit Nam) cng l ln u tin c mt ti Nht
Bn.
Trc ngy 30 thng 4 nm 1975 ti Hoa K khng
bit chnh thc c bao nhiu ngi Vit Nam c ng
ti ; nhng chc chn mt iu c nhng nhn vin
ca Ta i S Vit Nam Cng Ha thuc Min Nam
Vit Nam v cc sinh vin du hc ti . Nhng trc
na, ai l ngi Vit Nam n Hoa K ngoi ng
Bi Vin i S thi nh Nguyn? y l mt cu hi
m ti phi nh T in ton th m - Wikipedia
ting Vit mi c c cu tr li nh sau:
Theo hc gi Nguyn Hin L th ng Trn Trng
Khim l ngi u tin c mt ti Hoa K. ng sinh
nm 1821 (ngha l sau khi vua Minh Mng ln ngi 2
nm) ti lng Xun Lng, ph Lm Thao, Ph Th.
Nm ng 21 tui (1842) v ng b git bi mt Cai
Tng v chnh ng tr mi th cho v, bng cch git
li Cai Tng ny. l l do ng tm ng trn
khi Ph Th bng tu bun ca ngoi quc. T nm
1842-1854 ng Trn Trng Khim i qua nhiu vng
-
Ngi Vit Nam ti Hoa K v trn th gii ngy nay 69
t ti Hoa K. Mc ch i tm vng v c khi ng tr
thnh cao-bi ca x ny. n nm 1849 ng n
thnh ph New Orleans, m sau ny thnh ph ny c
thi gian thuc ngi Php cai tr.
Trc nm 1789 bn Tuyn ngn c lp do Tng
Thng Washington tuyn c, chc chn ti vng t
mi ny c rt nhiu ngi ngoi quc n tm vng v
c hi sinh sng. Nh ng Trn Trng Khim ra i
khi nc Vit v s n t git Cai Tng v cui
cng phi trn xung tu bun, c th l tu ca Php
hay Hoa K; cho nn bt buc ng phi hc v lm
quen vi hai ngn ng ny.
ng L Kim sinh nm 1821 v mt i nm 1886.
Trong T in ton th m bng ting Vit c ng
c hnh nh ca ng cng nh ng tin thu y c
tn ng na. ng ta cng i tm vng vng Salt Lake
City v ng ta bit nhiu th ting ngoi ting m l
ting Vit; ng ta cn bit c ting Ha Lan, ting
Trung Hoa v ting Php na. y cng l mt ngi
c bit. V ch c i trn xung tu bun ca ngoi
quc th mi c c hi i xa nh vy v iu cn bn l
phi hc ngn ng ca nhng ngi trn tu bun y.
ng L Kim c l n ca bin Hi An, hay mt ca
bin no ti Bc Phn, ri tm cch ln xung tu qua
-
70 Nc M Bao Ln i V Bao Ln n
vic khun vc, ri trn hn di khoan tu, khi tu
ra khi ri, ng ta mi bt u l din, th ngi Ha
Lan hay ngi Php cng khng n bt tr li mt
ngi, khi chuyn hnh trnh tr v li qu hng ca
h cn di thm thm. Ri ng Khim hay ng Kim
cng phi hc nhng ngn ng ca ngi trn thuyn.
Cho nn ng ta bit nhiu th ting l vy.
Trc nm 1975 chnh quyn Min Nam Vit Nam
cho nhng sinh vin ra ngoi quc du hc, a s l
Hoa K, c, Anh, Canada, c, Nht, n v.v..
nhng khng ai bit c con s chnh xc l bao nhiu,
ngoi tr nhng S Qun ca Vit Nam ti . Theo
thng k ca Wikipedia cho bit rng: u thp nin 70
c 100.000 ngi Vit Nam ngoi quc, a s
Lo, Cam Bt, Thi Lan, Min in v Php v sau
nm 1975 c 4 triu ngi Vit c mt trn 100 quc
gia khp 5 chu trn th gii ny. Nu bo th gii c
trn 240 quc gia ln nh, th ngi Vit c mt gn
mt phn na trn 5 chu lc ny. Ch ring ti Hoa K
c n 1.799.632 ngi ang sinh sng, hc tp v lm
n ti . Nh vy ti Hoa K s lng ngi Vit Nam
cng chim gn phn na trong s 4 triu ngi y
ri v a phn l nhng ngi ti gii, thnh phn
-
Ngi Vit Nam ti Hoa K v trn th gii ngy nay 71
tr thc cng nh nhng ngi giu c ra i t Min
Nam Vit Nam.
Vo nm 2007 s thng k cho bit ti Hoa K c
tt c l 1.642.950 ngi a s sng Tiu Bang
California. V l Tiu Bang ny m p hn nhng Tiu
Bang khc ti Hoa K. V li Tiu Bang ny c kh hu
min bin cn k i Ty Dng, khng khc g b
bin Thi Bnh Dng ca nc Vit Nam l my nh:
Mt vo ma h, m vo ma ng v kh hu n ha
hn nhng Tiu Bang thuc min ng nc Hoa K
nhiu. C tng cng 447.032 ngi Vit sinh sng ti
California; chim 39% dn s ti Tiu Bang ny. Ch
ring Orange County (Qun Cam) s ngi Vit
chim n 135.548 ngi, c mnh danh l Little
Sign, chim n 30,7% dn s v ti Garden Grove
chim 21,4% c dn ti . hai thnh ph ny
nhiu ln Th trng c bu c gc gc ngi Vit;
hoc l th h di dn n y t sau nm 1975 hay th
h th 2, th 3 c sinh ra v ln ln ti qu hng
mi ny. Thnh ph Houston, hay ni ng hn l Tiu
Bang Texas c n 134.961 ngi Vit c ng; chim
12% c dn ti Tiu Bang ny.
Nhng nm u khi n Chicago hay mt vi ni
trn x Hoa K, ti thy nhng hng tn nh:
-
72 Nc M Bao Ln i V Bao Ln n
Hannover, Mannheim, New Berlin, Karlsruhe v.v cho
hay ai ri cng c mt qu hng nh n v ngh
v; nn n u v u khi ra i khi qu m du
bt c di hnh thc no i na, th ngi ta vn lun
nh v ni chn nhau ct rn ca h. C mt hai cu
chuyn vui, ti xin k qu v nghe. C ln ti ln phi
trng Washington bay v Hannover c. C tip
vin hng khng bo rng: ng khng c v i v
Hannover. Ti p li: L no li nh th? C ta bm
my mt ln na, vn bo rng: ng khng c v i
Hannover. Ti xut trnh v v c ta la ln rng: !
Hannover c ch khng phi Hannover M. Th
th ti xem li (hi phi trng quc ni v ngoi
quc lm v ln tu chung vi nhau; nn mi c c s
y).
Mt ln khc, Ha Thng Thch Minh Tm v ti
i New York v li mt tun l thm ving cc
cha cng nh cc Pht T vng ny. Mt hm Ha
Thng xch va-ly ra phi trng th Air France bo
rng: My bay ca ng bay t ngy hm qua ri, ti
sao gi ny ng mi i? Ha Thng xem li v my
bay v bit rng mnh xem sai ngy; nn hng Air
France cng du di cho Thy i ngay ngy tr hm y.
Cn ti th li New York, ng mt tun sau th mi
-
Ngi Vit Nam ti Hoa K v trn th gii ngy nay 73
v li Paris cng bng Air France. Th l c tip vin
hng khng bo ti rng:
- Ti sao ti cho ng i trc y mt tun ri,
m by gi ng cn y?
Ti hi l do th c ta bo rng:
- V ng h L, m ng i tun ri cng h L v
ng mc o lam, n chay cng nh khng mang theo
hnh l nh ng L hm n; nn ti tng lm l ng
L ca tun ri. Thi cho ti xin li vy v y l v ln
tu ca ng.
ng l k nim nh i, ti khng bao gi qun c.
Ri mt do khc, Ha Thng Minh Tm v ti cng
i Hoa K chung chuyn, khi n Houston v c nh
n thm cha Pht Quang; nhng khng c ai n n
c, mc du Ha Thng Minh Tm bo trc
ri. Tri bt u ti, ti ngh vi Thy, thi th ra bn
Taxi t n xe v cha. Khi n bn Taxi, chng ti
thy nhiu ti x da en qu; nn cng ngi ln xe. Ch
hoi mt lc vn khng thy ngi da trng li Taxi m
ch ton l ngi da en. Chng ti bo gan gi mt ti
x Taxi v cho a ch n; nhng anh ta nhn chng ti
li t chi khng ch. Theo ti ngh, c l hn ta thy
chng ti n mc o nh tu nn hn ta ngh rng chng
-
74 Nc M Bao Ln i V Bao Ln n
ti c cng phu thm hu lm; nn khng dm ch
chng? Cn chng ti khng mun ln xe trc , v
nhng l do an ninh khc v m. D nhin khng phi
l do k th chng tc; nhng v an ton cho bn
thn; nn t chp nhn cho gii php thn trng vn
hn. iu tri ngang y l trong khi mnh s ngi
ta lm chuyn ny, chuyn n th ngi ta cng s mnh
c v cng, ri ln xe, c chuyn g th sao? m y
c n 2 ng Thy tu Pht Gio na. Cho nn nhng g
thuc h phn kit s trong c nghi l khng ng
ri.
Xa nay khng c ngi no sinh ra ti min Nam
m khng bit cu: Sign l hn ngc ca Vin
ng c. Bi v t Sign rt tr ph v d sinh sng
v sau nm 1954 Sign tr thnh th ca min
Nam Vit Nam; trong khi ngi min Bc ly H
Ni lm th o v sng Bn Hi chia i t nc v
tuyn th 17. Mi cho n nm 1976 hai min Nam Bc
mi ti hp li vi nhau nhng Vit Nam khng cn
ch ngha t do na, m ngi Cng Sn Vit Nam
p t cho min Nam Vit Nam mt th ch c ti
cng sn. Do vy nn mi c hn 4 triu ngi hin
ang i tm t do v chi t ch cng sn ti qu
hng mnh l vy.
-
Ngi Vit Nam ti Hoa K v trn th gii ngy nay 75
T nm 1975 n nm 1989 c rt nhiu ngi ra i
khi Min Nam Vit Nam; k c nhng ngi gc Hoa
Min Bc h cng vt bin i tm t do na. Ch ch
c c hi l h trn ra i khi nc, mc du phng
tin chng c g. C th l mt chic thuyn nan mong
manh trc sng to gi ln ca i dng; nhng h
chng n h, th em mng sng ca mnh i ly
hai ch t do; cn hn l li trn qu hng ca
mnh; nhng b qu hng t chi. Do vy m theo
thng k ca Cao y T Nn Lin Hip Quc s ngi
b cht chm trn bin c hay rng su khi ra i tm t
do, con s y hn c 500.000 ngi. Mng ngi qu
tht; nhng qu tht khng qu bng hai ch T Do;
nn ngi ta chn mt trong hai quyt nh sinh t
nh vy hng n tng lai ca con ci mnh l
vy.
u tin khi ngi Vit n Hoa K cng gp rt
nhiu kh khn v ngn ng, thc n, kh hu, giao t
v.v nhng ch cn thi gian chng 10 nm u l h
bt u lm n khm kh, mua xe, mua nh, cho con
i hc nhng i Hc t danh ting v.v Sau khi an
c ri, ngi ta mi lc nghip c v nhng T chc,
Hi on nhm hp li vi nhau lm n thnh
nguyn a ln thnh ph s ti, yu cu chnh quyn
-
76 Nc M Bao Ln i V Bao Ln n
cho dng bng Little Si Gn trn xa l ng r trc
khi n Qun Cam. Cui cng th chnh quyn chp
nhn yu cu chnh ng ny l Little Si Gn hin
hu ti min Nam cho n nay cng trn di 30
nm ri v a danh ny chc chn s cn hin hu mi
vi thi gian nm thng, du cho khng cn ngi Vit
Nam th h th nht cn tn ti na. iu ny cng
ging nh cc a danh Hannover, Mannheim hay New
Berlin ti cc Tiu Bang Hoa K, khi ngi c
b li qu hng ca h bn tri u vo thi nht
th chin (1914-1918) hay nh th chin (1939-1945)
v nht l thi c Quc X ca Hitler cai tr, c
hng trm ngn ngi c b qu hng ca h ra
i, n Hoa K hay Canada; hoc n bt c ni no
trn th gii, ct cng ch tm hai ch t do cho bn
thn v gia nh con ci ca h. Ri t qu hng,
ni chn nhau ct rn ca h li hin v v nhng a
danh kia li c thnh lp nh li mt thu xa xa
no ni qu mnh c sinh ra v ln ln; nhng
khng li c; trong c c hn 4 triu ngi Vit
Nam hin c mt trn qu a cu ny cng ch v mt
l do n gin l i tm hai ch T Do v t nc Hoa
K ni ring cng nh cc x t do khc trn th gii
ni chung cu mang h c; trong khi qu m li
hng h.
-
5
Nhng ngi cha Vit
Nam u tin trn x
Hoa K
n c ngy 22 thng 4 nm 1977. Nm 1978 ti
di v Hannover hc tip tc Phn khoa Gio dc ti
i Hc Hannover v trong thi gian ny ti quyt nh
li c lun; nn lm n gi ln chnh quyn
Hannover xin t nn v l do Tn Gio. y l mt
trong nhng l do m cc chnh quyn Ty Phng
quan tm hng u. Thi gian Gio Hi Pht Gio
Vit Nam Thng Nht trong nc b nh cm quyn
-
78 Nc M Bao Ln i V Bao Ln n
Cng Sn Vit Nam n p khc lit, m khi ra i du
hc Nht Bn nm 1972 ti c Ha Thng Thch
Huyn Quang, Tng Th K ca Gio Hi cp giy cho
ti xin min qu hi hng ln chnh quyn Sign; m
trong nhng nm y Ngi v Gio Hi b bt b cng
nh b cm t; nn n xin t nn ca ti c chp
nhn mt cch mau chng d dng. l ngy 29 thng
3 nm 1979 ti Zirndorf (H.1 tr. 72) vi s k hiu S-
Vietnam- 115. Trc h cp cho ti quyn c li
c t ngy 12.7.1977 n ngy 11.7.1978. Con du
ca thnh ph Kiel ng trn Passport Vit Nam Cng
Ha ca ti, c t thi i du hc. (H.2 tr. 72; H.2-1 &
H.2-2 tr.73; H.2-3 tr. 74). T nm 1978 n nm 1979
chnh quyn c cp cho ti mt Fremden Pass cho
ngi ngoi quc c quyn lu tr ti c v k t
lc y khng cn dng Passport ca Vit Nam Cng
Ha na. Ngy 21 thng 5 nm 1979 ti chnh thc
nhn c Passport t nn; bn ngoi mu xanh nc
bin, bn cho tri pha trn c gch 2 gch mu en v
pha trn cng l: Bundesrepublik Deutschland v
di ghi l Reiseausweis (Abkommen vom 28.7.1951)
Travel Document (Convention of 28.7.1951). (H.3 tr.
74). Passport ny ti chnh thc x dng cho n ngy
19.5.1987 th chm dt. V sau ti xin vo quc
tch c sau 10 nm c tr lin tc ti x c; nn
-
Nhng ngi cha Vit Nam u tin trn x Hoa K 79
i mt s nc u Chu v ngay c c cng nh Hoa
K v sau ny khng cn phi ln Ta i S xin Visa
nhp cnh na. Cho nn khng b tn ch ng du xin
Visa nhiu trn Passport m ch cn ng du ti phi
trng khi mnh n l . Passport ca c c th i
177 nc trn th gii m khng cn xin Visa. y l
nim vinh d cho nhng ngi ang mang quc tch
c vy.
Chnh nh Passport t nn c chnh quyn c
cp vo ngy 21 thng 5 nm 1979; nn ngy 16.7.1979
ti ln Lnh S Qun Hoa K ti Hamburg xin
Visa vo Hoa K. Nhn li Passport thy Lnh S Qun
cho thi gian vo M trong vng 3 thng; cho n ngy
30.9.1979 l ht hn v ch mt ln ra vo m thi. (H.4
tr. 75). Ngy 8.9.1979 ln u tin ti nhp cnh Hoa
K. Ln ny ti ch i Gainsville v Sheverport. Ln th
2 ti xin vo Hoa K vi Visa t ngy 21 thng 12 nm
1979 n ngy 21.3.1980 (H.5 tr. 75) v ln ny cng
ch c ra vo mt ln duy nht. Chnh ln ny, ti c
dp gh thm Ha Thng Tin S Thch Thin n ti
Los Angeles.
Ln th 3 xin Visa vo Hoa K l ngy 22.5.1981
vi Visa ra vo c nhiu ln cho n ngy 22.5.1982.
(H.6 tr. 76)). Trong thi gian mt nm ny ti c
-
80 Nc M Bao Ln i V Bao Ln n
nhiu ln sang Hoa K v gh thm nhiu cha cng
nh nhiu Cng ng ngi Vit sng ri rc khp ni
trn t nc Hoa K. n ngy 22.7.1983 ti c cp
mt loi Visa mi B-I/B-2 c gi tr trong vng 5 nm;
cho n ngy 22.7.1988 mi ht hn v ra vo Hoa K
nhiu ln trong vng 5 nm y. (H.7 tr. 76)). y l s
tin tng ca S Qun Hoa K. V l bao nhiu ln i l
by nhiu ln v li c; ch ti khng lu tr li Hoa
K qu hn m Visa h cho. Tht ra khi mt nc
cp Visa cho nhng c nhn ca nc khc vo nc
ca h qua ng du lch hay du hc hoc lm n bun
bn v.v h ch s rng ngi c c Visa y s n
nc h v tm cch li lun; nn khi phng vn lc
xin Visa c nhiu cu hi, m ngi ng n xin phi
chng minh cho S Qun hay Lnh S Qun bit rng:
- Mnh n thm nc h ri v ch khng tm cch
li.
- S khng xin tin tr cp.
- C v my bay kh hi.
- C tin tiu trong thi gian lu tr ti .
- Khng tm cch li xin vic lm hay m tim
v.v
-
Nhng ngi cha Vit Nam u tin trn x Hoa K 81
Trn y ch l mt s l do chnh v ngi ng
lm n xin Visa nhp cnh vo mt nc no , nht
l Hoa K phi cn tr li rnh mch, khng d d. Nu
mt trong nhng cu hi hay s chng minh khng r
rng th nhn vin S Qun s khng cp giy th thc
cho ng n.
M l mt thin ng nhiu lnh vc; nn ai trn
th gii ny cng mun t chn n mt ln cho
bit. Do vy gic mng Ty du ngy xa qua ri, m
by gi ch cn li hng M du m thi.
Vo cui nm 1979, u nm 1980 ti c dp
nhp cnh vo Hoa K ln th 2 v ln ny ti n
Los Angeles, San Francisco, Houston v Washingtin
DC. Nhng ni ny xy dng cha Vit Nam u
tin trn x Hoa K v ngi khi s y; chnh l Ha
Thng Tin S Thch Thin n.
Theo Wikipedia ting Anh v ting Vit, chng ta
c bit rng: Ha Thng sinh ngy 22 thng 9 nm
1926 ti An Trng, Ph Vang, Tha Thin. Nm Ngi
10 tui (1936) xut gia hc o. Sau khi th Sa Di
Gii vo nm 1948 lc Ngi 22 tui c Bn S
cho ng n th gii T Kheo. Nm 1954 nhn c
hc bng t Pht Hc Vin Bo Quc Hu, Ngi sang
Nht Bn du hc. Nm 1959 Ngi tt nghip Cao Hc
-
82 Nc M Bao Ln i V Bao Ln n
ngnh ng Phng hc i Hc Waseda, Tokyo v
vo nm 1964 Ngi cng tt nghip Tin S Vn
Chng trit hc ti i Hc ny. y cng l nm Pht
Gio Vit Nam khi sc sau ngy cch mng 1.11.1963
v u nm 1964 Gio Hi Pht Gio Vit Nam Thng
Nht c hnh thnh ti cha X Li Sign, sau
khi tranh u gian kh vo nm 1963 chng li s
n p v k th Tn Gio ca chnh quyn Ng nh
im.
Gio Hi Pht Gio Vit Nam Thng Nht m ra
mt trang s mi v mi phng din, trong c vn
gio dc. Ngoi nhng trng Trung Tiu Hc B
c thnh lp lu nay t v tuyn 17 tr vo
Nam, nay Gio Hi lp c s Vin i Hc Vn Hnh,
nhm cung cp nhn ti v gii tr thc cho nhn qun
v x hi Vit Nam; c cho o, ln cho i na; nn
i Hc Vn Hnh khng nhng ch c Phn khoa Pht
hc, trit hc, m cn c dy nhng Phn khoa khc
nh: Gio dc, kinh t, x hi, ngn ng v.v nhm
cung ng cho Pht Gio cng nh Dn Tc nhiu nhu
cu tr thc hn cho mi tng lp trong x hi.
Ha Thng Tin S Thch Minh Chu lm Vin
Trng Vin i Hc Vn Hnh ti 222 Trng Minh
Ging Sign mi Ha Thng Thch Thin n dy
-
Nhng ngi cha Vit Nam u tin trn x Hoa K 83
mn trit hc ti Vn Hnh t nm 1964 n 1966.
Cng vo nm ny Lin Hip Quc c chng trnh trao
i cc gio s thnh ging gia cc quc gia vi nhau,
nn Ha Thng Thch Thin n c i Hc
California ti Los Angeles (UCLA) mi n y dy
trit hc v ngn ng. Sau 2 nm dy ti y Visa thnh
ging ht hn v nm 1968 Ngi lm n thng tr
li Hoa K.
Nm 1970 Ngi quyt nh thnh lp Trung Tm
Thin Vin Quc T (IBUC) ti Los Angeles dy
thin cho cc sinh vin u M v thng 10 nm 1973
Ngi cng vi cc hc gi Hoa K, Hn Quc, Ty
Tng cng Tch Lan ng ra thnh lp Vin i Hc
ng Phng (University of Oriental Studies) dy
cho nhng sinh vin nghin cu t trnh MA (Cao
Hc) cng nh Ph.D (Tin S). Cng t i Hc ny
c nhiu ngi Hoa K sau khi hc xong Cao Hc hay
Tin S c ngi xut gia vi Ngi v trong c
nhng v ni ting nh Ngi Bikkhu Bodhi, S C
Karuna, Ngi n Hu, n T v.v... v cng chnh ti
i Hc ny vo nm 1979 ln u tin khi c t Lai
Lt Ma th 14 ca Ty Tng t chn n Hoa K; Ngi
nhn c bng Tin S danh d ca Ha Thng
Tin S Thch Thin n trao tng.
-
84 Nc M Bao Ln i V Bao Ln n
Sau ngy 30.4.1975 Ngi ng ra vn ng chnh
quyn Hoa K thu nhn ngi t nn Vit Nam ang
c tm dung ti cc tri t nn cc nc ng Nam
Chu. Do vy nhu cu tinh thn cng khng phi l t,
nht l nhng ngi Pht T xa qu ln tui, khng bit
u m nng nh, th mi cha vn l mt ni c th
si m c tnh t dn tc ca k mi xa qu; nn
cha Vit Nam ti Los Angeles c thnh lp trong
bi cnh ny v Ngi c nhng ngi Vit ti Hoa
K tn xng l V S T ca Pht Gio Vit Nam ti
M Quc.
Vo thng 9 nm 1980 Ngi c Bc s cho bit
b ung th giai on cui. V vy n thng 11 nm
1980 Ngi an nhin th tch tui 54. Trong thi
gian cn ti th, ngoi vic thnh lp cha Vit Nam ti
Los Angeles ra, Ngi cn lp cha A Di , Tiu Diu
House cng ti Los Angeles; cha Vit Nam ti Orange
County, cha Vit Nam ti Washington Seattle, cha
Vit Nam ti San Diego, cha Vit Nam ti Houston.
Ni chung ni no trn x Hoa K c tn l cha Vit
Nam, khng t th nhiu u c lin h vi C Ha
Thng Thch Thin n.
Nhng tc phm m Ngi vit nh: Zen
Philosophy, Zen PracticeBuddhism and Zen in
-
Nhng ngi cha Vit Nam u tin trn x Hoa K 85
Vietnam- Trao i vn ha Vit-Nht - Pht Php v.v
Vo cui nm 1979 u nm 1980 khi ti t c sang
thm Hoa K ln th hai c t chnh tay Ngi k
tng vo quyn Zen Philosophy, Zen Practice ny.
Ngoi ra ti cng nhn c mt ci Post Card ca
Ngi gi t Hoa K sang c nhn mt ln Ngi i u
ti cc Tiu Bang vo u nm 1980 khi Ngi cha
lm trng bnh. Di y l nhng ngi cha m Ngi
khai sn.
Hnh 2: S Thng Hnh Vit Nam Cng Ha,
chiu nhn giy php c tr
-
86 Nc M Bao Ln i V Bao Ln n
Hnh 3: Chng nhn chuyn tin ca ng Tetsu Akiyama
Hnh 4: Giy xc nhn thng bo (c tr)
-
Nhng ngi cha Vit Nam u tin trn x Hoa K 87
Hnh 5: Reiseausweis, Giy thng hnh c cp ti Hannover
ngy 20 thng 5 nm 1981, Vn Phng iu Hnh Hannover
-
88 Nc M Bao Ln i V Bao Ln n
Hnh 6: Th thc (Visa) nhp cnh vo M, nm 1979
Hnh 7: Th thc nhp cnh vo M, nm 1980
-
Nhng ngi cha Vit Nam u tin trn x Hoa K 89
Hnh 8: Th thc nhp cnh vo M, nm 1982
Hnh 9: Th thc nhp cnh vo M, nm 1983
-
90 Nc M Bao Ln i V Bao Ln n
a) Trung Tm Thin Vin Quc T (IBMC)
ti Los Angeles.
Cnh quan y tng i thong mt, gm c hai
ngi nh c C Ha Thng Thch Thin n mua li
lm Thin ng v ch tu hc cho nhng Thin
sinh ngi M. a phn ngi u M thch thc tp
thin an tr ni tm v gii quyt nhng trm cm
hay nhng s nn bi cng vic i thng. Bc
u h n vi o Pht l vy. Sau khi lm quen vi
i sng ti Thin vin, c ngi pht tm xut gia hoc
gi quy y Tam Bo tr thnh nhng ngi Pht T
chn chnh.
Cy B ngy xa cch y hn 2.500 nm lch
s c nhng gc r c mc su v bm cht vo
nn t ti n