T.C. BAŞBAKANLIK İLE VE SOSYAL ARAŞTIRMALAR...

T.C.

BABAKANLIK ALE VE SOSYAL ARATIRMALAR GENEL MDRL

STRATEJK PLAN

2007-2011

Mart 2007 Ankara

Aile ve Sosyal Aratrmalar Genel Mdrl Stratejik Plan 2007-2011

i

BAKAN SUNUU Son eyrek yzylda bilgi ve iletiim teknolojilerinde grlen ba dndrc

gelimelerle ekonominin toplumlarn hayatndaki yerinin giderek daha fazla nem kazanmas gibi faktrler zel sektr kurulularnn yan sra kamu ynetiminde de etkinlik ve verimlilik tartmasn sklkla gndeme getirmitir. Devletler, kamu kesiminde kaynak israfnn nlenmesi ve mevcut kamu kaynaklarnn en rasyonel ve verimli ekilde deerlendirilmesini salamak amacyla kamu ynetimi anlaylarnda baz deiikliklere gitmek zorunda kalmlardr. Bu erevede lkemizde de, kamu ynetiminin ve devlet eliyle iletilen iletmelerin rasyonel ynetilemedii ynndeki eletiriler nda kamu ynetimini analiz ve slah almalar her zaman gndemde olmutur.

Hkmetimiz dneminde balatlan Kamu Ynetiminde Yeniden Yaplanma atlm, kamu kurum ve kurulularn mal ve insan kaynaklar ve evresel etkenler bakmndan ele alarak kamu hizmetlerinin etkinlik ve verimliliini artrmay hedeflemektedir.

Kamu Ynetiminde Yeniden Yaplanma atlmnn nemli bir aya olan 5018 sayl

Kamu Mal Ynetimi ve Kontrol Kanunu 2003 yl sonunda yrrle girmitir. Ad geen Kanun, lkemizde kamu kurum ve kurulularnda stratejik ynetime geilmesini salayabilmek amacyla kurumlara stratejik ynetimin temeli olan stratejik plan hazrlama zorunluluunu getirmektedir.

Stratejik ynetim anlayna gre, kamu hizmeti reten kurum ve kurulular, mal ve

insan kaynaklarn gereki bir biimde tanmladktan sonra, faaliyetlerinde gelecee dair tasarm gelitirecek; misyon ve vizyon belirleyecek; temel ama, politika ve ncelikleri ekillendirecek ve llebilir baar gstergeleri oluturarak bunlar nceden ilan edecektir.

Bakanlma bal olarak faaliyetlerde bulunan Aile ve Sosyal Aratrmalar Genel

Mdrl, Trk ailesinin btnlnn korunmas, glendirilmesi ve sosyal refahnn artrlmas amacyla ulusal ve uluslararas dzeyde bilimsel aratrmalar yapmakta ve yaptrmaktadr. Genel Mdrlmz ayrca, sosyal sorunlarn tespiti ve zmne ynelik olarak da aratrmalar yapmak ve projeler gelitirmekle grevlidir.

Aile ve Sosyal Aratrmalar Genel Mdrl, Kamu darelerinde Stratejik

Planlamaya likin Usul ve Esaslar Hakknda Ynetmelik Ekinde yer alan Kamu darelerinde Stratejik Planlamaya Gei Takviminde, planlarn 31.12.2006 tarihine kadar bitirerek DPTye teslim edecek olan I. Gruptaki kamu kurumlar arasnda saylmtr. Genel Mdrlmz, belirlenen tarih dilimi iinde ve stratejik planlama mevzuatna uygun olarak 2007-2011 yllar arasn kapsayan ilk stratejik plannn hazrlk almalarn tamamlamtr.

Aile ve Sosyal Aratrmalar Genel Mdrlnn stratejik plannn

hazrlanmasnda emei geen Kurum alanlarna teekkr eder, plann Kurum faaliyetlerinde baar salamasn ve lkemize hayrl olmasn dilerim.

Nimet UBUKU Devlet Bakan


ii

GENEL MDR SUNUU

Babakanla bal bir Genel Mdrlk olan ve 17 yllk bir gemie sahip olan Aile ve Sosyal Aratrmalar Genel Mdrl(ASAGEM), Trk ailesinin btnlnn korunmas, glendirilmesi ve sosyal refahnn artrlmas amacyla ulusal ve uluslararas dzeyde bilimsel aratrmalar yapmakta ve yaptrmaktadr. Genel Mdrlmz ayrca, sosyal sorunlarn tespiti ve zmne ynelik olarak aratrmalar yapmak ve projeler gelitirmekle de grevlidir.

Kabul etmek gerekir ki, aile eksenli sosyal sorunlarn kapsaml ve bilimsel olarak

ortaya konabilmesi ve zm nerileri gelitirilebilmesi ancak sosyal aratrmalar yoluyla mmkndr. Sosyal aratrmalar; bir toplumun sosyal, ekonomik, kltrel yap ve zelliklerinin tannmasn salayan bilimsel almalardr. Toplumda uygulanacak sosyal politikalarn belirlenmesinde sosyal aratrmalar, ok nemli bir bilimsel dayanak noktas olutururlar. Gvenilir ve bilimsel verilere dayanmayan sorun alan tespitlerinin ve uygulanacak zmlerin ok salkl olmayaca aktr.

Bu bilinle almalarn yrten Genel Mdrlmz, aile ve sosyal sorunlar konusunda yapt aratrmalarla elde ettii bilimsel veriler dorultusunda ulusal politikalarn oluumuna katk salamaya almaktadr. 5018 sayl Kamu Mali Ynetimi ve Kontrol Kanunu ile uygulamaya geilmesi ngrlen stratejik planlama sayesinde, ASAGEM, grev alan itibariyle stlenmi olduu toplum sorunlarnn tesbiti ve zm nerileri gelitirilmesi gibi zorlu bir grevi, daha baarl olarak yerine getirebilecektir.

Stratejik planmzn hazrlanmasnda kurumsal beklentilerimiz dorultusunda,

Stratejik Planlamaya Gei Takviminde, I. Gruptaki kamu kurumlar arasna yerletirilmi bulunmaktayz. Genel Mdrlmz, 2007-2011 yllar arasn kapsayan ilk stratejik plannn hazrlk almalarn Strateji Gelitirme Daire Bakan Dursun EKNCnin ynetiminde, ayn daire Uzmanlarndan Dr. Ali FTnin koordinatrlnde, yine ayn birimden Uzman Yardmcs Abdulkadir ABDUOLU ve Uzman Yardmcs Serdar ZHANdan oluan Stratejik Plan Ekibinin youn ve zverili almalar sayesinde, belirlenen takvimden nce tamamlamtr.

Genel Mdrlmzn stratejik plannn hazrlanmas aamasnda youn emek

harcayan Stratejik Plan Ekibine ve almalara katkda bulunan Kurum alanlarna teekkr eder, stratejik plann baaryla uygulanmasn ve faaliyetlerimiz asndan Kuruma faydal olmasn dilerim.

Do. Dr. Ayen GRCAN

Genel Mdr V.


iii

STRATEJK PLAN EKBNN SUNUU

Toplumumuz, ekonomik, sosyo-kltrel ve demografik alardan hzla deien bir yapya sahiptir. Hzl deime, ekonomik gstergelerde, okuryazarlk ve eitim dzeylerinde, iletiim teknolojisinde olumlu ynde sonulara yol amakla birlikte kltrel deerlerin anmas, aile btnlnn sarslmas, yal-zrl ve ocuk sorunlarnn ba gstermesi ve zararl madde kullanmnn yaygnlamas gibi olumsuz sonulara da yol amaktadr. Sosyal deimenin yol at sorunlarn eitli boyutlarndan etkilenen kurumlarn banda phesiz aile kurumu gelmektedir. Ancak ailenin yaanan sosyal deimelerden ne lde ve ne ynde etkilendii konusu sosyal aratrmalar yoluyla ortaya konabilir. Deiim iindeki toplumlarda deiimin yn ve boyutlarnn bilinebilmesi, sosyal politikalarn salkl ve doru belirlenip uygulanabilmesi ve kamu kaynaklarnn rasyonel kullanm iin de gereklidir.

lkemizde sosyal sorunlara ilikin aratrmalarn tarihi ok eskiye dayanmamaktadr. Arlkl olarak son 30 ylda niversite evrelerinde yaplan sosyal ierikli aratrmalar daha ok ky ve gecekondu sorunlarn ve yaam biimini konu almtr. Kamuda aile eksenli toplum sorunlarn aratrmak ve zm nerileri retmek amacyla kurulmu olan Aile ve Sosyal Aratrmalar Genel Mdrl 1989 ylndan bu yana almalarn yrtmektedir.

Bilindii gibi lkemizde son dnemde kamu hayatnda stratejik ynetim ilkelerini yerletirme abalar srdrlmektedir. Bu amala bir dizi mevzuat karlm ve kamu kurumlar iin orta vadede stratejik planlarn hazrlamalar hkm altna alnmtr. Bu balamda Genel Mdrlmz de 01/06/2006 tarihli ve 2006/2 sayl bir Genelge ile ASAGEM 2007-2011 dnemi Stratejik Plan almalarn balatmtr. Stratejik planlarn dorudan doruya kamu idarelerince ve idarelerin kendi alanlarnca hazrlanmas zorunlu olduundan ncelikle Genel Mdrlmz bnyesinde bir hazrlk ekibi oluturulmas yoluna gidilmitir. Stratejik Plan Hazrl ile ilgili mevzuatta da ngrld gibi plann hazrlanmas aamasnda Kurumun btn birimlerinin ve alanlarnn katk ve katlm salanmtr. Genel Mdrlk personelinin katk ve katlmnn salanmasnda hem zaman zaman yaplan toplant ve grmeler, hem deiik birimlerdeki farkl personelle yaplan anketler, hem de Kurum iindeki bilgisayar anda oluturulan ortak bir klasrn kullanm yoluna gidilmitir. Stratejik Plann hazrl aamasnda Genel Mdrlmz alanlarna ve Kurum paydalarndan oluan geni bir katlmc grubuna ynelik olarak nemli iki eitim program uygulanmtr. Bunlardan birisi, TBTAK ve Milli Eitim Bakanl ortaklnda Gebzede almalarn yrten Trkiye Sanayi Sevk ve dare Enstits (TSSDE) bnyesinde 26-28 Nisan 2006 tarihleri arasnda dzenlenen Ortak Akl Toplantsdr. Ulusal Aile ve Sosyal Aratrmalar Kamu Aratrma Program adyla gerekletirilen programa Genel Mdrlk alanlar dnda kamu kurumlar, niversiteler ve sivil toplum rgtlerinin temsilcileri katlmtr. Toplantda bir anlamda ASAGEM masaya yatrlm ve Genel Mdrln alma alanna ilikin olarak projeler oluturulmutur. Ortak Akl Toplantsnn Stratejik Plan ilgilendiren boyutu Genel Mdrln SWOT-GZFT Analizinin ve D Payda Analizinin burada gerekletirilmi olmasdr.

Dier eitim program, 01-04/10/2006 tarihleri arasnda yine TSSDEde gerekletirilen Stratejik Ynetim alma programdr. TSSDEde alnan bu eitimde uzman eitimciler tarafndan, Genel Mdrlmzn Genel Mdr, Daire Bakan, Uzman, Uzman Yardmcs ve Memur personelden oluan 35 kiilik katlmc grubuna stratejik plan hazrlama konusunda bilgilendirici eitim verilmitir. Bu eitim srasnda, ayrca, GZFT, PEST ve D Payda Analizleri gzden geirilmitir.


iv

SP hazrl srasnda, DPT Koordinatrlnde almalarn yrten pilot kurumlarca hazrlanm ve bitirilmi olan stratejik planlar incelenmitir.

Bunun dnda Trke ve ngilizce internet sitelerinde stratejik ynetimin eitli balklar (PEST-PESTLE Analizi, SWOT Analizivb.) incelenmi ve teorik bir birikim salanmtr.

SP hazrlnda, zellikle Durum Analizinin yazm aamasnda nemli bir literatr taramas yaplmtr. Genel Mdrln alma alan ile ilgili ulusal ve uluslar aras gelimelerin incelenmesi amacyla Trke ve yabanc dilde birok eser taranmtr. Planda stratejik amalar ve hedefler oluturulurken dier kaynaklarn yannda 2007-2013 dnemini kapsayan 9. Kalknma Planndaki lke hedefleri, 2004 ylnda Babakanlk Aile Aratrma Kurumu Bakanlnca Aile ve Yoksulluk temas ile dzenlenen 4. Aile ras Kararlar da dikkate alnmtr.

Genel Mdrlmz Stratejik Plannn, kendisinden beklenen fayday salayabilmesi her eyden nce Kurum ynetiminin plann izdii perspektif dorultusunda gsterecei abalara baldr. Ancak, plann baars bir o kadar da, kurumsallamasn yeni yeni tamamlamakta olan Genel Mdrlmze verilecek yasama ve yrtme desteine bal grnmektedir.

Stratejik plan hazrlnn her aamasnda bize her trl alma kolayl salayan Genel Mdr Vekilimiz Sayn Do. Dr. Ayen GRCANa ve Strateji Gelitirme Daire Bakanmz Sayn Dursun EKNCye teekkr ederiz. Uzun soluklu, youn ve yorucu bir alma temposunun ardndan tamamlanm olan ASAGEM 2007-2011 dnemi Stratejik Plannn Genel Mdrlmz ve lkemiz iin yararl sonular dourmasn mit ederiz.

STRATEJK PLAN EKB

Dr. Ali FT Uzman Abdulkadir ABDUOLU Uzman Yardmcs

Serdar ZHAN Uzman Yardmcs


v

GR Bilindii gibi lkemizde, birka yldan beri kamu hayatnda stratejik ynetim anlayn

yerletirme almalar devam etmektedir. Stratejik ynetim anlay, en geni anlamn 5227 sayl Kamu Ynetiminin Temel lkeleri ve Yeniden Yaplandrlmas Hakknda Kanunda bulmutur. Ancak, 2003 ylnda hazrlanan ad geen Kanun, TBMMde kabul edildikten sonra Cumhurbakanl Makamnca bir kere daha grlmek zere Meclise iade edilmi ve halen TBMMde yeniden gndeme alnmay beklemektedir. Bununla birlikte yasa koyucu 5227 sayl ereve Kanunun hedefledii dzenlemeleri baka kanunlarla peyderpey uygulamaya koymutur.

Stratejik ynetim yaklamnn arka plannda kamu ynetiminde etkinlik ve verimlilii arttrmak, insan kaynaklarnn ve mali kaynaklarn en rasyonel biimde kullanlmasn salamak, kamunun hesap verebilirlik dzeyini ykseltmek gibi amalar bulunmaktadr. Stratejik ynetimin hedefledii bir dier nemli sonu da kamu kurumlarnca yrtlen i ve icraatn takibinin llebilmesini salamaktr.

Stratejik ynetim anlayn yerletirmek amacyla karlan kanunlardan birisi 5018 sayl Kamu Mali Ynetimi ve Kontrol Kanunudur. lgili Kanunun 9. maddesi btn kamu kurumlar iin orta vadede stratejik planlarn (SP) hazrlama zorunluluu getirmitir. Ayrca DPT tarafndan hazrlanan ve Bakanlar Kurulu tarafndan kabul edilerek 26 Mays 2006 tarihinde 26179 sayl Resmi Gazetede yaymlanan Kamu darelerinde Stratejik Planlamaya likin Usul ve Esaslar Hakknda Ynetmelik plan hazrlklarn ayrntl olarak dzenlemitir. Buna gre stratejik planlar be yllk bir dnemi kapsayacaktr. Sz konusu Ynetmelikte, kurumlarn SP hazrlklarna ilikin bir genelge kararak almalar balatmalar hkme balanmtr. Genel Mdrlmz, anlan Ynetmelik ekinde, plan hazrln 31/12/2006 tarihine kadar tamamlayp teslim edecek olan birinci gruptaki kurumlar arasnda saylmtr. Bu kapsamda DPT tarafndan SP Hazrlklarnn yrtlmesinde yardmc olmas amacyla hazrlanan Kamu dareleri in Stratejik Planlama Klavuzu da 2006 ylnn Haziran aynda tamamlanarak yaymlanmtr.

Aile ve Sosyal Aratrmalar Genel Mdrl tarafndan Stratejik Plan hazrlna balanrken ncelikle yukarda deinilen mevzuat incelenmitir. Bata Genel Mdrlk mevzuat olmak zere 5018 sayl Kanun, Kamu darelerinde Stratejik Planlamaya likin Usul ve Esaslar Hakknda Ynetmelik, DPT tarafndan hazrlanan Kamu dareleri in Stratejik Planlama Klavuzu, Yksek Planlama Kurulu Kararlar ile yine DPTnin hazrlad ve 01/07/2006 tarihli Resmi Gazetede TBMM Karar olarak yaymlanan 9. Kalknma Plan esas alnmtr. 2004 ylnda Babakanlk Aile Aratrma Kurumu Bakanlnca Aile ve Yoksulluk temas ile dzenlenen 4. Aile ras Kararlar da plan hazrlnda dikkate alnmtr.

ki blmden ve 4 Ekten oluan Stratejik Plann Birinci Blmnde Durum Analizine yer verilmitir. Durum Analizinde, Kurumun tarihesi, mevzuat analizi, grevleri ve faaliyetleri ile rgt yaps ve insan kaynaklarna yer verildikten sonra Kuruluun faaliyet alanndaki ulusal ve uluslararas gelimelere deinilmitir. Aile ve sosyal aratrmalarla ilgili olarak Trkiyedeki sosyal ve kurumsal yaklamlarn ve deerlendirmelerin ele alnd ksmn ardndan ASAGEMin PEST Analizi, rn-Hizmet Matrisi, GZFT(SWOT) Analizi ile Payda Analizine yer verilmitir.

almann kinci Blm, Gelecee Bak adyla hazrlanmtr. Bu Blmde,

stratejik ynetimin temel talar olan kavram ve zmlemeler yer almaktadr. Bunlar, Genel Mdrln Misyonu, Vizyonu, Deerleri, Stratejik Amalar ve Hedefleri ile Performans Kriterleridir.


vi

Genel Mdrln Stratejik Plannn hazrlanmas srasnda yararlanlan, ancak

plann iine konulmasna gerek grlmeyen baz belgelere ekte yer verilmitir. ASAGEMin alma alan ile ilikili ulusal ve uluslararas mevzuat, Kurumun yaynlar ve Dnya lkelerinde aile ile ilgili kurumsal yaplarn adlar liste olarak eke konmutur.


vii

NDEKLER

I. BLM DURUM ANALZ

1. KURUMUN TARHES ..... 1

b 1.1. 1989-1994 ARASI ....... 1

b 1.2. 1994-2004 ARASI ....... 1

b 1.3. 2004 SONRASI ....... 2

b 2. MEVZUAT ANALZ ... 2

b 2.1. HUKUKSAL DAYANAKLAR ..... 2

b 2.2. LKL MEVZUAT ......... 5

b b 3. KURUMUN GREVLER ...... 6

b 4. FAALYET TRLER VE HZMET IKTILARI ........... 7

b 4.1. FAALYET TRLER ....... 7 b 4.2. ASAGEMN HZMET IKTILARI ............ 9 b 4.3. MDYE KADAR YAPILAN ALIMALAR .......... 9 B

4.3.1. ASAGEMin Aratrmalar ..... 9 4.3.2. ASAGEMin Yaynlar ........10 4.3.3. ra, Sempozyum ve Dier Etkinlikler .................. 11 p

4.4. KURUMUN HEDEF KTLES ............ 11 p

5. KURULUUN MEVCUT KAYNAKLARI .......... 12 b 5.1. RGT YAPISI ...... 12 5.2. NSAN KAYNAKLARI .... 14 5.3. ASAGEMN MAL YAPISI ....... 15 5.4. BLM ALTYAPISI .. 17 p


viii

6. KURULUUN FAALYET ALANINDAK DURUM VE GELME ELMLER ....... 18

b 6.1. ULUSLARARASI BOYUT ........ 18 b

6.1.1. Tarihsel Geliim.......... 18 6.1.2 Uluslararas Gelimeler...... 19 6.1.3 Aile Politikalar ve Uluslararas Duyarllk ....... 21 6.1.4 Uluslararas Mevzuatta Ailenin Yeri ....... 23 P

6.2. TRKYEDE ALE VE SOSYAL ARATIRMALAR ALANINDA YAANAN GELMELER VE ASAGEM ... 25 p

6.2.1. Trk Toplumunda Aile ........... 25 6.2.2. Trkiyede Aileye likin Baz Veriler ... 27 6.2.3. lkemizde Sosyal Aratrmalar ... 28 6.2.4. Aile ile lgili Sosyal Politika Uygulayc Kurumlar ve ASAGEM .. 29 p

7. PEST ANALZ .......... 31 P

8. GZFT (SWOT) ANALZ .. 33 P

9. PAYDA ANALZ ....... 38 P

10. ASAGEMN YARARLANICI-RN/HZMET MATRS ....... 40 P P

II. BLM GELECEE BAKI

1. MSYON ..... 42 p

2. VZYON ... 43 p

3. DEERLERMZ ... 44 p

4. STRATEJK AMALAR VE HEDEFLER . 45 p

5. PERFORMANS KRTERLER .... 48 B


ix

EKLER

EK- 1 LKL ULUSAL MEVZUAT . 52 P EK- 2 LKL ULUSLARARASI MEVZUAT . 53 P EK- 3 KURUMUN YAYINLARI .. 54 P EK- 4 LKELERE GRE ALE LE LGL KURULULARIN DURUMU .. 59 p


- 1 -

ASAGEM STRATEJK PLAN

I. BLM

DURUM ANALZ

1. KURUMUN TARHES

Aile ve Sosyal Aratrmalar Genel Mdrl, 13 Kasm 2004 tarihinde yrrle giren 5256 sayl Kanunla Babakanla bal olarak kurulmutur. Ancak, Genel Mdrlk, 29 Aralk 1989 tarihinde yrrle giren 396 sayl Kanun Hkmnde Kararname ile Babakanla bal olarak kurulan Aile Aratrma Kurumu Bakanlnn yeniden yaplandrlmas yoluyla kamu hayatna girmitir.

1.1. 1989-1994 ARASI

Aile Aratrma Kurumu Bakanl (AAK), aile eksenli sosyal aratrmalar yapmak ve yaptrmak olarak belirlenen grevlerini yerine getirmek yoluyla, aile konusunda oluturulacak ulusal politikalara bilimsel veri salamak gibi bir ilev stlenmiti. 396 sayl KHKnn grevler maddesinin 1. fkrasnda yer alan ailenin btnlnn korunmas, glendirilmesi ve sosyal refahnn artrlmas iin aratrma yapmak veya yaptrmak, bu konuda projeler gelitirerek uygulamaya konulmasn salamak ifadesi bunu gstermektedir. Ancak Kurumun bte ve personel olanaklar bakmndan yaplan, aratrmalarn byk ounluunun aratrma kurulularna ve niversitelere yaptrlmas sonucunu beraberinde getirmitir.

AAK, bir yandan yaptrd aratrmalar Trk kamuoyunun, bilim evrelerinin ve politika belirleyicilerinin dikkatine sunarken dier yandan aile eitimini ilgilendiren eitli konularda konunun uzman bilim adamlarna (kitap, ansiklopedi, kaset, film gibi) telif eserler hazrlattrmtr. Kurumun bunlarn dnda yapt almalar arasnda toplumun gncel olarak yaad i g, deprem, uyuturucu sorunu, fuhu, tre cinayetleri, yksek enflasyon gibi sorunlar konusunda e zamanl gzlemler ve incelemeler yaparak raporlar hazrlamak yer almaktadr.

1.2. 1994-2004 ARASI

13.09.1993 tarihli 514 sayl Kadn ve Sosyal Hizmetler Mstearl Kurulmas Hakkndaki KHK, AAKy bu Mstearla bal Aile ve Sosyal Aratrma Genel Mdrl olarak dzenlemitir. Ancak 08.12.1993 tarihli Anayasa Mahkemesi karar 514 sayl KHKye dayanak tekil eden yetki yasasn iptal etmitir. Bunun zerine 08.06.1994 tarihli 536 sayl KHK karlmtr. 536 sayl Kanun Hkmnde Kararname de 28.7.1994 tarihli Anayasa Mahkemesi kararyla iptal edilince Kurum yasal dayanaktan yoksun kalmtr. Ortaya kan yasal boluk Babakanln 3.8.1994 tarih ve 12356 sayl yazlar ekindeki Bakanlar Kurulunun 3.8.1994 tarih ve 1994/6 sayl Prensip Karar ile doldurulma yoluna gidilmitir. Bu prensip karar gereince Aile Aratrma Kurumu 396 sayl Kanun Hkmnde Kararname hkmleri uyarnca rutin faaliyetlerini srdrmtr.

Anlan 10 yllk dnemde AAK, yaad hukuksal boluk ve belirsizlie ramen nemli faaliyetler gerekletirmitir. Bunlardan aratrmalarn dnda olanlardan;


- 2 -

1994 Uluslararas Aile Yl kutlamalar,

1998 ylnda III. Aile ras tertibi,

2000 ylnda, 17 Austos 1999 Marmara Depreminin blgedeki aileler zerinde yapt etkiyi inceleyen bir alma,

2001 ylnda gerekletirilen I. Ulusal Aile Hizmetleri Sempozyumu,

2004 ylnda dzenlenen IV. Aile ras saylabilir.

1.3. 2004 SONRASI

13 Kasm 2004 tarihinde yrrle giren 5256 sayl Kanunla Aile ve Sosyal Aratrmalar Genel Mdrl (ASAGEM) kurulmutur. ASAGEM, AAKnn grevleri, kurumsal varl ve personeli bakmndan yeniden yaplanmas biiminde olumutur. Yeni yaplanmada dikkat eken en nemli faktrler unlardr:

- Bakanlk, Genel Mdrle dntrlmtr.

- Grevler bakmndan genileme salanm ve sosyal aratrmalar boyutu kurumun grevleri arasna eklenmitir.

- Kadro says bakmndan kltlm, kadro yaps bakmndan uzmanla dayal bir personel istihdamna ynelinmitir.

Yeni dnemde, ASAGEM, hukuksal ve idari sorunlar nemli lde amann salad ortamda ve kendisine yklenen yeni misyonu dorultusunda almalarn srdrmektedir.

2. MEVZUAT ANALZ

2.1. HUKUKSAL DAYANAKLAR

- Anayasa

ASAGEM, hukuksal dayanan en gl biimde 1982 Anayasasnn 41. maddesinden almaktadr. 1982 Anayasasnn 3. Blm, Sosyal ve Ekonomik Haklar ve devler bal altnda Ailenin Korunmas alt balndaki 41. maddesi u ifadeleri iermektedir:

I. Ailenin korunmas

MADDE 41. Aile, Trk toplumunun temelidir ve eler arasnda eitlie dayanr.

Devlet, ailenin huzur ve refah ile zellikle anann ve ocuklarn korunmas ve aile planlamasnn retimi ile uygulanmasn salamak iin gerekli tedbirleri alr, tekilt kurar.

Maddenin ilk fkrasnda yer alan .ve eler arasnda eitlie dayanr ifadesi 2001 ylnda yaplan Anayasa deiiklii ile eklenmitir.

lkemizde en st hukuk metni olan Anayasalarda aileye yer verilmesine 1961 Anayasas ile birlikte balanmtr. 1961 Anayasasnn Sosyal ve ktisadi Haklar ve devler balkl nc Blmnde, Ailenin Korunmas bal altndaki 35. maddede u ifadelere yer verilmitir:


- 3 -

l. Ailenin korunmas

Madde 35 - Aile Trk toplumunun temelidir. Devlet ve dier kamu tzel kiileri, ailenin, anann ve ocuun korunmas iin gerekli tedbirleri alr ve tekilat kurar.

Trkiye Cumhuriyeti Anayasalarnda aileye bu denli nemli yer verilmesinin arka plann anlayabilmek iin ilgili Anayasa maddelerinin gerekelerine bakmak gerekir. Madde gerekeleri, kanun koyucunun ilgili madde hkmn dzenlerken konuya bak asnn ve yaklamnn ne olduunu, hangi etki altnda ve hangi ihtiyalar nda bu maddeye yer verildiini ortaya koymaktadr. 1982 Anayasasnn 41. maddesinin gerekesinde u ifadelere yer verilmitir:

Ailenin sosyal yapsnn yan banda bugn millet hayatnda oynad rol, onun korunmas yolunda bir hkmn Anayasa'da yer almasn zorunlu klmtr.

Ailenin korunmas fikrinin, her eyden nce Meden Kanun anlamnda evliliklerin kurulmasn yaygnlatrmak ve kolaylatrmak olduu phesizdir. nk meden olmadan bir aileden bahsedilemez.

Aile, ahlk bir evredir.

Aile, toplu yaamann ilk modeli olarak eitim, yardmlama ve efkat kaynadr.

Millet hayat bakmndan "aile" kutsal bir temeldir.

Bu nedenle, Devlet, ailenin refahn ve huzurunu koruyacaktr.

Aileler iin tannan vergi indirimleri ve kolaylklar veya eitli yardmlar ailenin refahna hizmet amac tar.

Nfus planlamas ekil ve kapsam, sadece lkenin genel refahn deil, ailenin refahn da ilgilendiren bir konu olmas itibariyle, Devletin bu konudaki yetkilerinin amac maddede gsterilmek istenmitir.

Ailenin korunmas yannda, anann ve ocuun da korunmas hkme balanmtr. Anann, bu sfatla korunmas mevzuatta esasen yer almtr.

ocuun korunmas, genel olarak ifade edilmekle yetinilmi ve evlilik ii ve d ocuklar arasnda ayrm gzetilmemesi esas benimsenmitir. Bu sonu, esasen "eitlik ilkesinden de karlabilir.

eitli Anayasalarda evlilik d ocuklar iin sevk edilen hkmlere benzer bir dzenleme bu nedenle gereksiz grlmtr.

Maddede yer alan "eitim iin gerekli nlemlerin alnmas" hem genellikle aile hem de ailenin btn fertleri iin konulmutur.

Devlet sadece ocuklarn eitimiyle deil yetikinlerin eitimi erevesinde anne ve babalarn eitim ve yetimesiyle de ilgili nlemleri almak ve tekilat kurmakla ykml klnmtr.

Madde, kanun koyucuya aileyi milletin temeli olarak koruma, refah ve huzurunu salama devini de yklemektedir.

Gerekede yer alan ifadelerden de anlald gibi devletin aileyi korumas ifadesinden evliliklerin yaygnlatrlmas ve kolaylatrlmasn da anlamak gerekmektedir.

1982 Anayasasnn 41. maddesine ailenin eler arasnda eitlie dayand ibaresinin eklendii 2001 yl deiikliklerinde genel olarak Trkiyenin Avrupa Birlii yelik srecindeki uyum abalar etkili olmutur. Aileyi ilgilendiren 41. maddenin de yer ald 2001 deiikliklerinin genel gerekesinde u ifadeler yer almaktadr:

1982 tarihli Trkiye Cumhuriyeti Anayasasnn; uygulamada olduu dnem iinde ortaya kan ihtiyalar, kamuoyunun beklentileri ve yeni siyasi almlar dorultusunda yenilenmesi gerei domutur. Ayrca Avrupa Birliine tam yelik srecinde, ekonomik ve siyasi kriterlerin


- 4 -

karlanmasnn, bu alanda gerekli yasal dzenlemelerin yaplmasnn n art olarak Anayasada baz deiikliklerin yaplmas da kanlmazdr. Bu teklif toplumun ihtiyalarna cevap verebilecek ada-demokratik standartlara ve evrensel normlara uygun, insan haklan ve hukukun stnln n plana karan bir Anayasa deiikliini hedeflemektedir.

Anayasann 41. maddesini deitiren deiiklik paketinin 17. madde gerekesinde ise u ifadeler bulunmaktadr:

md.17- Kadn-erkek eitliini salamaya ynelik bir dzenlemedir.

1961 Anayasasnn aile ile ilgili 35. maddesinin gerekesi de udur:

Ahlki olduu kadar hukuk cephesi de bulunan bu hkmn Anayasada yer almas kanun koyucu iin byk bir direktif mahiyeti tamakta ve onu, aileyi her bakmdan korumaya tevik etmektedir. Bu direktif, yrtme organnda, aile ve ocuun korunmasyla ilgili hkmleri ciddiye almasn ve neticede bu himayenin fiilen gereklemesini salayacaktr. Ana ve babasnn yardmndan mahrum olan veya onlar tarafndan madd manev yoksullua terk edilen yahut evlilik dnda doan ocuklarn korunmas da modern Devletin vazifeleri arasndadr. Birok anayasalarda bu hususta mufassal (ayrntl) hkmler mevcuttur. Anayasamz, bu teferruatl tanzimi lzumsuz bularak genel prensibi koymakla yetinmi ve bu direktifi uygun olarak teknik himaye hkmlerinin kanunlarla getirilmesini uygun grmtr.

1961 ve 1982 Anayasalarnn her ikisinde de aile ile ilgili tekilatn devlet tarafndan kurulaca hkmne yer verilmi olmasna ramen devlet tekilat iinde dorudan aile ile ilgili almalar yapacak bir kuruma yer verilmesi 1982 Anayasasnn yrrle giriinden yaklak 7 yl sonra, 1989 ylnda AAKnn kurulmasyla gereklemitir.

- Kanun

5256 sayl Aile ve Sosyal Aratrmalar Genel Mdrl Tekilat ve Grevleri Hakknda Kanun

Ama:

Bu Kanunun amac, lkemizdeki sosyal sorunlarn tespiti ve zm ile Trk ailesinin btnlnn korunmas, glendirilmesi ve sosyal refahnn artrlmasna ynelik ulusal ve uluslararas bilimsel aratrmalar yapmak veya yaptrmak, projeler gelitirmek, desteklemek, bunlarn uygulamaya konulmasn salamak ve aileye ynelik mill bir politikann olumasna yardmc olmak zere, Babakanla bal Aile ve Sosyal Aratrmalar Genel Mdrlnn kurulmas ile tekilt, grev ve yetkilerine dair esaslar dzenlemektir.

- Ynetmelikler

Aile ve Sosyal Aratrmalar Genel Mdrl Disiplin Amirleri Ynetmelii

Ama:

Bu Ynetmeliin amac, Aile ve Sosyal Aratrmalar Genel Mdrlnde alan devlet memurlarnn disiplin amirlerinin tayini, tespiti ve uyulacak esaslar dzenlemektir.

Aile ve Sosyal Aratrmalar Genel Mdrl Sicil Amirleri Ynetmelii

Ama:

Bu Ynetmelik, Aile ve Sosyal Aratrmalar Genel Mdrlnde alan Devlet Memurlarna sicil raporu vermeye yetkili sicil amirlerini tayin ve tespit etmek amacyla dzenlenmitir.


- 5 -

Aile ve Sosyal Aratrmalar Genel Mdrl Danma Kurulunun Tekili, alma Usul ve Esaslar Hakknda Ynetmelik

Ama:

Bu Ynetmeliin amac, Aile ve Sosyal Aratrmalar Danma Kurulunun tekili ile alma usul ve esaslarn dzenlemektir.

Aile ve Sosyal Aratrmalar Genel Mdrl Aile Ve Sosyal Aratrma Uzman Yardmcl Giri, Aile ve Sosyal Aratrma Uzmanl Yeterlik Snavlar le Atama ve Yetitirilmelerine Dair Ynetmelik

Ama:

Bu Ynetmeliin amac, Aile ve Sosyal Aratrmalar Genel Mdrlnde uzman ve uzman yardmclna atanacaklarda aranacak nitelikleri, giri ve yeterlik snavlarnn yaplma usul ve esaslar ile uzman ve uzman yardmclarnn eitim, grev, yetki, sorumluluklar ve alma usul ve esaslarn dzenlemektir.

Aile ve Sosyal Aratrmalar Genel Mdrl Personeli Grevde Ykselme ve Unvan Deiiklii Ynetmelii

Ama:

Bu Ynetmeliin amac, liyakat ve kariyer ilkeleri erevesinde, hizmet gerekleri ve personel planlamas esas alnarak Aile ve Sosyal Aratrmalar Genel Mdrl personelinin grevde ykselme ve unvan deiikliklerine ilikin usul ve esaslar belirlemektir.

- Bakanlar Kurulu Karar

Aile ve Sosyal Aratrmalar Genel Mdrl Tarafndan 4734 Sayl Kamu hale Kanununun 3 nc Maddesinin (f) Bendi Kapsamnda Yaplacak halelere likin Esaslar

Ama:

Bu Esaslarn amac, 4734 sayl Kamu hale Kanununun 3 nc maddesinin (f) bendi kapsamnda yrtlen ve desteklenen aratrma-gelitirme projeleri iin gerekli olan mal ve hizmet almlarnda uygulanacak esaslar belirlemektir.

2.2. LKL MEVZUAT

ASAGEM, almalarnda Anayasa, tekilat kanunu ve ilgili ynetmeliklere bal olmasnn yan sra baz ulusal ve uluslararas mevzuat da dikkate almak durumundadr. likili olduu ulusal mevzuat arasnda Trk Medeni Kanunundan ocuk Koruma Kanununa kadar birok kanun sralanabilir (Bkz. EK-1).

Ayrca, Avrupa Sosyal artndan nsan Haklar Szlemesine kadar birok uluslararas mevzuat da ASAGEMin alma alanyla ilikili bulunmaktadr (Bkz. EK-2).


- 6 -

3. KURUMUN GREVLER

Genel Mdrln 5256 sayl Tekilat Kanununun 3. maddesinde saylan grevlerinden bazlar unlardr:

a. Ailenin btnlnn korunmas, glendirilmesi ve sosyal refahnn artrlmas iin ulusal ve uluslararas dzeyde bilimsel aratrmalar yapmak veya yaptrmak; bu konularda projeler gelitirerek uygulamaya konulmasn salamak.

b. lkemizdeki sosyal sorunlarn tespiti ve zmne ynelik ulusal ve uluslararas alanda bilimsel aratrmalar yapmak veya yaptrmak, projeler gelitirmek, desteklemek, sosyal bilimlerin gelimesine katkda bulunmak.

c. Mevcut aile yapsn; ana, baba, e, ocuklar ve akraba ilikilerinden kaynaklanan problemler ile ekonomik, sosyal ve kltrel faktrlerin aile zerindeki etkilerini aratrmak, aile bireylerinin eitim frsatlarndan eit olarak yararlanmalarn salamak, bu konularda eitim programlar hazrlamak veya hazrlatmak.

d. Aileyi ve aile bireylerini tehdit eden, aileden veya aile dndan kaynaklanan sorunlar, aile ii iddet ve istismar, tre cinayetlerini, kt alkanlklar ve bamllklar, tm bunlar douran sebepleri, evresel-sosyal etkilerini incelemek, aratrmak, bunlarn nlenmesine, zmlenmesine ynelik ve aileyi destekleyici eitici programlar hazrlamak veya hazrlatmak.

e. Ailelerin madd kaynaklarnn rasyonel kullanmn temin maksadyla almalar yapmak, bu konuda ilgili kamu kurum ve kurulular ile koordineli eitim programlar hazrlamak veya hazrlatmak.

f. Ailedeki yapsal deiimleri, i ve d gn aile yapsna olan etkilerini aratrmak.

g. nceleme ve aratrma alanlarnda elde edilen bilgileri deerlendirmek ve sonularn sosyal ve kltrel tedbirler haline dntrecek mill bir politikann oluumuna katkda bulunmak, bunlar uygulayc kurum ve kurululara aktararak hizmetlerin gelitirilmesini ve yeni hizmet modellerinin oluturulmasn salamak.

h. Kamu kurum ve kurulular, niversiteler, yerel ynetimler, sosyal amal vakf, dernek ve dier sivil toplum kurulular ve zel sektr ile ibirlii yapmak, bunlarn sosyal alandaki almalarna destek salamak, mterek projeler gerekletirmek ve uygulamak.

i. Nfus yapsndaki deiimleri izlemek, sorun alanlarn tespit etmek ve bu konuda mill bir politikann gelitirilmesine yardmc olmak.

j. Ailenin ve aileyi oluturan bireylerin karlatklar sorunlara ilikin kamuoyundaki eilim ve istekleri tespit etmek amacyla kamu veya zel kurum ve kurulularla ortak almalar yapmak.

k. Yurt dnda yaayan ve/veya alan Trk ailelerinin sorunlarn aratrmak ve zm nerileri gelitirmek.

l. Grev alanna giren konularda, gereken mal ve hizmet almlarn salamak, enformasyon sistemleri, bilgi bankalar, ktphane, ariv ve dokmantasyon merkezi kurmak, istatistikleri derlemek ve bu alandaki almalar


- 7 -

kurumsallatrmak, elektronik, grsel, basl yayn ve eitim faaliyetlerinde bulunmak, ulusal ve uluslararas kongre, seminer, ra ve benzeri toplantlar dzenlemek.

m. Grev alan ile ilgili kurulu ve organizasyonlara 5.5.1969 tarihli ve 1173 sayl Kanun erevesinde ye olmak ve katlmak, grev alanna giren konularda uluslararas kurulularla ibirlii yapmak, proje gelitirmek ve yrtmek, gerekletirilecek her trl alma ve etkinlie katlmak ve uluslararas szlemeler ile kararlarn getirdii ykmllkler erevesinde gerekli yasal dzenlemelerin yaplmasn salamaya ynelik almalar yapmak.

4. FAALYET TRLER VE HZMET IKTILARI

4.1. FAALYET TRLER

Anayasann 41. maddesi hkm dorultusunda kurulan ve kamu brokrasisi iinde dorudan aile odakl almalar yapmakla yetkili ve grevli tek kurum olan ASAGEM bir aratrma kurumudur. Genel Mdrlk, aile ve sosyal sorunlar konusunda yapt aratrmalarla elde ettii bilimsel veriler dorultusunda ulusal politikalarn oluumuna katk salamaya almaktadr.

ekil 1. ASAGEMin Faaliyet Trleri

Projelere destek vermek (ortaklk)

Sorunlara zm nerileri retmek

Kongre, seminer, ra vb.

toplantlar dzenlemek

Yayn yapmak

Eitici programlar hazrlamak veya

hazrlatmak

Aratrma yapmak

veya yaptrmak

KURUMUN FAALYET TRLER


- 8 -

ASAGEMin faaliyet trleri aadaki ekilde zetlenebilir:

Aratrma yapmak ve yaptrmak, projelere destek vermek,

Eitici programlar hazrlamak veya hazrlatmak,

Kongre, seminer, ura ve benzeri toplantlar dzenlemek;

Yayn yapmak,

Yaplan almalarn sonularn deerlendirerek sorunlara zm nerileri retmek.

Genel Mdrln bu trlerde yapt almalar bilgi retimi olarak ortaya kmaktadr.

ASAGEMin yapt faaliyetlerdan bazlar sorun ortaya kmadan nce yaplan ve nleyici nitelikteki faaliyetlerdir. rnein hazrlanan aile eitimi programlar, spot programlar ve Genel Mdrln yaynlar bu niteliktedir.

Genel Mdrln, destekleyicigelitirici nitelikte almalar da bulunmaktadr. Aile btnlnn korunmas, aile ilikilerinin glendirilmesi ile akrabalk ve komuluk ilikilerinin gelitirilmesine dnk olarak yaplan etkinlikler bu balamda ele alnmaldr.

Sosyal alanda yaanan sorunlarn tesbit edilmesi, ortaya karlmas, aratrlarak raporlanmasna dnk almalar zmleyici niteliktedir. Genel Mdrlk, aratrmac kimliine dayal olarak yapt aratrmalarda esas olarak zmleyici ynteme bavurmaktadr. Aratrmaya konu olan sorun alan ile ilgili literatr taramas, arka plan aratrmas ve teorik birikimin salanmasndan sonra aratrma verilerine dayal olarak sorun ortaya konmakta, sorunu ortaya karan etkenler, sorunun bykl ve etkileim iinde olduu faktrler ele alnmaktadr. Daha sonra saysal gstergelere dayal olarak da ortaya konan sorun alanna ilikin zm nerilerine yer verilmektedir.

ASAGEM, zmleyici nitelikli almalarn sosyal deiim dinamii iinde ele ald gibi ayrca sorun alanna ilikin olarak dier lkelerdeki durum, eilim ve saysal gstergeleri de ele almakta ve lkeler aras karlatrmalara da yer vermektedir. Geni perspektife dayal ve bilimsel nitelikli zmleyici almalarn lkeler aras karlatrmalara da yer vermesi, elde edilen sonularn aile ile ilgili ulusal politikalarn oluturulmasnda kullanlmasndan dolay gerekli grlmektedir. Trkiyede aile ile ilgili ulusal politikalarn oluturulmasnda hem i hem de d sosyal deime ve eilimlerin, demografik gelimelerin bilimsel titizlikle dikkate alnmasnn nemi byktr.


- 9 -

4.2. ASAGEMN HZMET IKTILARI

ekil 2. ASAGEMin Hizmet ktlar

4.3. MDYE KADAR YAPILAN ALIMALAR

4.3.1. ASAGEMin Aratrmalar

ASAGEM, dzenli olarak almasn engelleyen faktrlerin olmad dnemlerde bir yl iinde drt tane aratrma projesinin gereklemesini salamtr. Sonraki yllarda bu say ikiye ve bire dmtr.

ASAGEMin gemi yllarda dzenli olarak almasn engelleyen faktrlerin temelinde 1993 ylnda yaanan mevzuat ve kurumsal yap deiiklii teebbs ve akabinde yaanan olumsuzluklar yatmaktadr. Yukarda da deinildii gibi 514 ve 536 sayl Kadn ve Sosyal Hizmetler Mstearl Kurulmas Hakkndaki KHKlerle AAK, kurumsal yap ve mevzuat olarak dntrlmek istenmi ancak sz konusu KHKlere ilikin yetki yasas Anayasa Mahkemesince iptal edilince hukuksal bir boluk domutur.

Ortaya kan yasal boluk Bakanlar Kurulunun 3.8.1994 tarih ve 1994/6 sayl Prensip Karar ile doldurulma yoluna gidilmitir. Bu prensip karar gereince Aile Aratrma Kurumu 396 sayl KHK hkmleri uyarnca ancak rutin faaliyetlerini srdrebilmitir. Kurum personeli de 657 sayl Devlet Memurlar Kanununun 91. maddesi uyarnca kadrosu kaldrlan devlet memurlar statsne dmtr. Ayrca Kurum personelinin bir ksmnn zlk haklarnda da kayplar yaanmtr. Sk olarak gndeme gelen ynetim deiiklikleri de buna eklenince, ok sayda Kurum alan idare ile mahkemelik olmu ve youn bir yarg sreci yaanmaya balamtr.

Eitici nitelikte

programlar

Grsel, basl ve sesli yaynlar

Aratrma raporlar

Literatr taramasyla hazrlanan raporlar

Toplant ktlar ve neri raporlar

ASAGEMN

HZMET IKTILARI


- 10 -

AAKnn asl fonksiyonu olan aratrma faaliyetlerini yrten ana hizmet birimlerinde grevli uzman ve uzman yardmclarnn alma ortamnda sorunlar ve uzman yardmclarnn yetitirilmesinde de nemli aksaklklar yaanmtr. Btn Kurum personelinin zlk haklarnda kayplar yaanmakla birlikte zellikle kadro karl szlemeli statde alan Uzman ve Uzman yardmclarnn zlk haklar 1994 yl bandan itibaren yar yarya kayba uram ve uzmanlk snavlar greve balamalarndan 7 yl sonra, gecikmeli olarak gerekletirilebilmitir. Bu srete, Kurumdan uzman, uzman yardmcs ve dier baz personelin ayrlyla Kurum srekli kan kaybetmitir.

Bu gelimeler sonucunda ASAGEM temel ilevi olan aratrma iini gerei gibi yapamaz hale gelmi ve bu srete aratrma projelerini gerekletiremedii iin yatrm btelerini kullanamamtr. Bu durum karsnda yatrm btesi yllar itibariyle giderek klmtr. Sonu olarak AAK, 1990l yllarn ortalarndan sonra kendisinden beklenen aratrma ilevini tam olarak yerine getirememitir. 2004 ylndan sonraki yeniden yaplanma dnemi, yapsal olarak Bakanlktan Genel Mdrle dntrlen Kurumun aratrma faaliyetlerinde de bir art beraberinde getirmitir. rnein 2005 yl iinde ASAGEM, kendi imknlar ile, Almanyada Yaayan Trklerin Aile Yaps ve Sorunlar konulu aratrmay gerekletirmitir. 2006 yl iinde de TK ile ibirlii iinde Trk Aile Yaps Aratrmas tamamlanmtr. Aile aratrmalarnda ve aileye dnk politika ve uygulamalarda ok nemli veri ihtiyacna cevap vermesi beklenen Trk Aile Yaps Aratrmas ile 12.208 haneye gidilmi, 18 ya zerindeki 24.647 kii ile grlm ve 48.238 kii hakknda bilgi alnmtr.

4.3.2. ASAGEMin Yaynlar

ASAGEM, kurulduundan bu yana alma alanna ilikin yaynlaryla dikkat eken bir kurum olmutur. Genel Mdrln, zellikle ilk iki yl, bu adan deerlendirildiinde ok verimli gemitir. lkemizde aile almalarna ilikin olarak, bata niversiteler olmak zere nemli bir bilgi birikimi olutuu tespitinden yola kan Kurumumuz; aratrma, telif eser ve makale niteliindeki bu almalardan kamuoyunun yararlanmas iin yayn ata balatmtr. ASAGEM, kuruluundan hemen sonraki yllarda hem kurum olarak kendi yaynlarnn basmn gerekletirmi hem de aile ile ilgili eitli konularda alma yapan nc kiilerin telif eserlerinin ve makalelerinin baslmasn salamtr. Kurumun, 2006 yl sonuna kadar tamamlanan 24 aratrmasndan 17si yayn haline getirilmi, 7 tanesi ise rapor halinde bulunmaktadr. Baslmam olan aratrmalar Ek listede (*) ile iaretlenmitir(Bkz. EK-3).

Aile ile ilgili almalarda bavuru kayna olabilecek birok nemli eser 1990l yllarda yaymlanarak literatre kazandrlmtr. Bunlar arasnda Aile Bibliyografyas, Trk Aile Ansiklopedisi, Sosyo-Kltrel Deime Srecinde Trk Ailesi, Aile Yazlar, Avrupa Topluluu lkelerinde Aile Politikas, Aile Politikalar-Karlatrmal lkeler Panoramas v.s. saylabilir.

Kurumumuz, yaynlarn yararlanclara maddi bir bedel almakszn dileke karlnda datmaktadr.

ASAGEMin yayncl iinde kitaplar dndaki yayn kalemleri de nemli bir yer tutmaktadr. zellikle aile eitimi asndan nemli bir yere sahip olan grsel ve iitsel yaynlar burada zikredilmelidir. Kurumumuz tarafndan hazrlattrlan televizyon dizileri, spot programlar, eitim amal teyp kasetleri, brorler yoluyla da hem aile eitimi verilmesi hedeflenmi hem de lkemizde aile duyarll arttrlmaya allmtr.


- 11 -

4.3.3. ra, Sempozyum ve Dier Etkinlikler

ASAGEM, 1990 ylndan 2004 ylna kadar 4 tane aile ras dzenlemitir. Kamu kurumlar, Trkiyedeki niversiteler ve sivil toplum kurulularnn aile ekseninde bir araya getirildii ve bilimsel ve fikr birikimlerinin ortaya konduu ralarda lkemizde yaanan sosyal sorun balklar ele alnarak tartlm ve aile politikalarn etkileyecek nemli kararlar alnmtr. 1. Aile ras, AAKnn kuruluundan bir yl sonra, 17-20 Aralk 1990 tarihlerinde yaplmtr. 2. ra, 16-18 Kasm 1994 tarihleri arasnda Aile Kurultay olarak gerekletirilmitir. 3. Aile ras ise 25-27 Mays 1998 tarihlerinde yaplmtr. Son olarak 4. Aile ras 18-20 Mays 2004 tarihleri arasnda dzenlenmitir.

Kurumun gerekletirdii geni kapsaml etkinlikler arasnda 9-11 Mays 2001 tarihleri arasnda yaplan 1. Ulusal Aile Hizmetleri Sempozyumu da bulunmaktadr. 2-4 Aralk 2005 tarihleri arasnda stanbulda gerekletirilen Uluslararas Aile Sempozyumu da ASAGEM-SAV(slami limler Aratrma Vakf) ibirlii ile organize edilmitir. Anlan geni kapsaml ve geni katlml ra ve sempozyumlarn dnda ASAGEM, panel, konferans, seminer, fotoraf yarmas ve benzer trde etkinliklerle de grevlerinin gereini yerine getirme abas iinde olmu ve ayn zamanda kamuoyunda aile bilincinin olumasn salayc etkinliklerde bulunmutur.

4.4. KURUMUN HEDEF KTLES

ASAGEMin almalar ncelikle,Trkiyede ulusal dzeyde politika reten ve karar alan kurum, kurulu ve kiilere hitap etmektedir. Bunun dnda Mill Eitim Bakanl, Salk Bakanl gibi uygulayc kurumlar da ASAGEMin hedef kitlesi iinde yer almaktadr. Genel Mdrln aile ve sosyal sorunlar odanda yapt ve yaptrd bilimsel aratrmalarn ortaya kard sonular ve bunlara uygun olarak hazrlanan zm nerileri zellikle sosyal politika reten ve uygulayan birimlere k tutmaktadr.

ASAGEMin hedef kitlesi iinde bilimsel ve akademik evreler de nemli bir yere sahiptir. Genel Mdrlk, aratrmalarnda ve dier almalarnda akademik birikimden yararlanarak literatrn gelitirdii gibi, Genel Mdrln aratrma ve hizmet ktlar da akademik almalar iinde bulunan bilim adamlarna katkda bulunmaktadr. Bu nedenle ASAGEM-Akademik birimler ilikisi sk ve karlkl bir ilikidir. ASAGEMin akademik evrelerle temas birka yolla kurulmaktadr. Bunlardan biri, kurumun dzenledii ra, panel, konferans, eitim organizasyonlarna akademisyenlerin katlmdr. Ayrca, Aile ve Toplum adl sreli yaynda akademik yazlarn yaymlanmas nemli bir irtibat noktas oluturmaktadr. Bir baka temas noktas, Kurumun yaptrd aratrma projelerinde akademisyenlerin yer almasdr.

ASAGEMin hedef kitlesi iinde, aile destek hizmetleri alannda faaliyette bulunan gnll kurulularla sivil toplum rgtleri de yer almaktadr. levlerini yerine getirebilmek iin halkla dorudan ve yakn iliki iinde bulunan bu kurulular, almalarnda ASAGEMin sahip olduu bilgi birikiminden, aratrmac kurum kimliinden ve hizmet ktlarndan esinlenmekte ve yararlanmaktadrlar.


- 12 -

ekil 3. ASAGEMin Hedef Kitlesi

5. KURULUUN MEVCUT KAYNAKLARI 5.1. RGT YAPISI

Aile ve Sosyal Aratrmalar Genel Mdrl, Babakanla bal olup Devlet Bakan eliyle yrtlen ve tara tekilat olmayan bir kamu kurumudur. Genel mdrlk bnyesinde; genel mdr ve genel mdr yardmcsnn altnda ana hizmet birimi ile iki danma birimi ve bir yardmc hizmet birimi yer almaktadr. Ayrca, Genel Mdrln grev alanna giren konularda gr ve nerilerde bulunmak zere Aile ve Sosyal Aratrmalar Danma Kurulu oluturulmutur.

SVL TOPLUM KURULULARI

UYGULAYICI KURUMLAR

NVERSTE

POLTKA BELRLEYCLER

ASAGEM


- 13 -

ekil 4: Tekilat emas

BABAKAN

GENEL MDR YARDIMCISI

ANA HZMET BRMLER

YARDIMCI HZMET BRM

DANIMA BRMLER

STRATEJ GELTRME DARE BAKANLII

ALE VE SOSYAL SORUNLARI

ARATIRMA DARE BAKANLII

NSAN KAYNAKLARI VE DESTEK HZMETLER

DARE BAKANLII

HUKUK MAVRL

ETM, YAYIN VE DOKMANTASYON DARE BAKANLII

DILKLER DARE BAKANLII

PERSONEL UBE MDRL

MAL HZMETLER VE TAHAKKUK UBE

MDRL

DESTEK HZMETLER UBE MDRL

GENEL MDR

DEVLET BAKANI

ALE VE SOSYAL ARATIRMALAR

DANIMA KURULU


- 14 -

5.2. NSAN KAYNAKLARI

ASAGEM bir aratrma kurumu olduundan almalarn uzmanla dayal olarak yrtmektedir. Kurum, 1989 ylndan bu yana yapt ve yaptrd aratrmalar, niversitelerin sosyoloji, psikoloji, iktisat, kamu ynetimi, iletiim, istatistik, hukuk, maliye, uluslararas ilikiler, iletme, alma ekonomisi ve endstri ilikileri blmlerinden mezun olan Kurum uzmanlar ve sosyal almac, ocuk geliimci, istatistiki, ekonomist ve sosyolog gibi meslek memurlar eliyle gerekletirmitir.

5256 sayl Tekilat Kanununun yrrle giriinden 6 ay sonra meslek memurlarnn bu yasa hkm gerei istihdam fazlas saylarak Kurumdan ayrllar gerekletirilmitir. Hali hazrda Genel Mdrln yapt ve yaptrd aratrma iini yalnzca uzmanlar ve uzman yardmclar yrtmektedirler.

Mart 2007 tarihi itibariyle Genel Mdrlkteki kadro ve personel durumu yledir:

Tablo 1: Kadro Cetveli ve Personel Durumu Snf Unvan Derecesi Toplam

Kadro Adedi

Dolu Kadro Adedi

Bo Kadro Adedi

Dier Kurumlarda Olanlar

Fiilen alanlar

GH Genel Mdr 1 1 - 1 GH Genel Mdr Yardmcs 1 1 1 GH Daire Bakan 1 5 5 GH Hukuk Maviri 1 1 1 GH Aile ve Sosyal Aratrma

Uzman 1 20 17 3 3

GH Aile ve Sosyal Aratrma Uzman Yardmcs

7 10 10

GH Aile ve Sosyal Aratrma Uzman Yardmcs

9 10 9 1

GH ube Mdr 1 3 3 GH Mtercim 2 1 - 1 GH Ktphaneci 5 1 1 GH Ayniyat Sayman 1 1 1 GH zmleyici 7 1 1 GH Programc 7 1 1 GH Veri Hazrlama Kontrol

letmeni 3 4 4

GH Veri Hazrlama Kontrol letmeni

4 5 5

GH Veri Hazrlama Kontrol letmeni

6 2 2

GH Memur 5 2 2 GH Ambar Memuru 5 1 - 1 GH Santral Memuru 5 1 - 1 THS Teknisyen 4 1 - 1 GH ofr 5 2 2 GH Gece Bekisi 5 2 1 1 GH Gece Bekisi 6 1 - 1 GH Mali Hizmet Uzman 4 1 1 GH Mali Hizmet Uzman 5 1 - 1 GH Mali Hizmet Uzman Yrd. 8 1 - 1 Toplam 80 68 12 68


- 15 -

Tablo 2: Kadrolu Olmayan Personel Tablosu (Mart 2007 itibariyle)

Tr Unvan Adedi Geici Grevlendirme Memur 1 Geici Grevlendirme Daire Tabibi 1 Geici Grevlendirme Beki 2 Szlemeli Personel Programc 1 Szlemeli Personel zmleyici 1 Toplam 6

Tablo 3: ASAGEM Personeli renim Durumu Tablosu (Mart 2007 itibariyle)

Ortaokul7%

Lise5%

n Lisans+Lisans

64%

Y. Lisans14%

Doktora9%

Doent1%

5.3. ASAGEMN MAL YAPISI

Aile ve Sosyal Aratrmalar Genel Mdrl, mal yap olarak, 5018 sayl Kamu Mali Ynetimi ve Kontrol Kanununa gre genel bte ierisindeki kamu idareleri arasnda yer almaktadr. Kurum, genel bte dnda herhangi bir gelir kaynana (dner sermaye veya fon gelirleri gibi) sahip deildir.

Genel bteli kurumlara bakldnda bunlarn ounlukla icrac kurumlar olduu grlmektedir. crac kurumlarn bte srecinin yava iledii, kat kurallara bal olduu

renim Durumu Say Ortaokul 5 Lise 4 nlisans/Lisans 47 Yksek Lisans 10 Doktora 7 Doent 1 TOPLAM 74


- 16 -

ve esnek olmad bilinmektedir. Oysa ASAGEM, bir aratrma kurumudur. Dolaysyla ASAGEMin genel bte ierisindeki kamu idareleri arasnda yer almas Kurumun misyonunu en uygun biimde yerine getirebilmesi asndan birtakm zorluklar beraberinde getirmektedir.

En bata, Kurumun yapt aratrmalarn zamanlamas ve sonulandrlmasnda bte srecinden kaynaklanan byk zaman kayplar ortaya kmaktadr. Gncellik tayan baz sosyal sorunlar konusunda aratrma yaplmas gerektiinde, bte deneklerinin serbest braklmas ve onay sreci, aratrmalarn zamannda yaplmasna engel olabilmektedir.

Aratrma projeleri yllk olarak onayland iin, mali yl ierisinde ortaya kacak sosyal sorunlardan kaynaklanan aratrma ihtiyalar bir sonraki mali yla kalabilmektedir. Bu durum, yaplacak aratrmalarn gncelliini yitirmesine neden olabilmektedir.

Yukarda bahsedilen sebeplerle, Kurumun yapt iler dikkate alnarak daha esnek bir bte yapsna sahip olmas uygun olacaktr. Bundan dolay merkezi ynetim btesi ierisinde yer alan niversiteler ve TBTAK gibi zel bte kapsamndaki idareler arasnda bulunmasnn uygun olaca dnlmektedir.

Kurumun mali yapsndan bahsederken deinilmesi gereken ikinci husus, tbi olduu ihale mevzuatdr. ASAGEM, aratrma-gelitirme projeleri iin gerekli olan mal ve hizmet almlar asndan ceza ve ihalelerden yasaklama hkmleri hari Kamu hale Kanununa tabi deildir. Bu kapsamda Aile ve Sosyal Aratrmalar Genel Mdrl Tarafndan 4734 Sayl Kamu hale Kanununun 3 nc Maddesinin (f) Bendi Kapsamnda Yaplacak halelere likin Esaslar Bakanlar Kurulunca 26/04/2006 tarihinde kararlatrlmtr.

Bu Esaslarn amac, 4734 sayl Kamu hale Kanununun 3 nc maddesinin (f) bendi kapsamnda yrtlen ve desteklenen aratrma-gelitirme projeleri iin gerekli olan mal ve hizmet almlarnda uygulanacak esaslar belirlemektir.

Ancak Bakanlar Kurulunca belirlenen sz konusu Esaslar, aratrma projelerinin yaptrlmasnda kolaylk salasa dahi bte srecindeki zorluklar ortadan kaldrmamaktadr.

Kurumun mali yapsndan bahsederken ele alnmas gereken baka bir husus ise, Yatrm Btesi iinde yer alan aratrma projelerinin DPT tarafndan onaylanma zorunluluudur. Genel Mdrln faaliyet alan asndan ihtiya olarak belirledii aratrma projelerinin gerekletirilebilmesi iin DPTnin onayndan gemek zorunda kalmas; uzman bir kurum tarafndan belirlenen ihtiyacn tekrar baka bir kurum tarafndan deerlendirilmesi sonucunu dourmaktadr. Bu durum, sosyal sorunlarn ve acil olarak yaplmas gereken projelerin sresinin uzamasna veya hi yaplmamasna yol aabilmektedir.

ASAGEMin son 8 yllk bte denekleri aadaki tabloda gsterilmitir. Tabloda grld zere 2002-2004 yllar arasnda aratrma projeleri iin ayrlan yatrm denekleri arttrlmamtr. 2004 ylnda ise Kurumun Tekilat Kanununun kmas ile birlikte, yatrm denei hemen hemen iki katna kmtr. Daha sonraki yllarda yatrm denekleri nominal olarak artmakla birlikte, gemi yllarda yatrm deneklerinin artmad gz nne alnrsa, bu artn reel olarak dk dzeyde kald sylenebilir.


- 17 -

Tablo: Yllar tibaryla ASAGEMin Bte denekleri

Yllar Personel Cari Yatrm Transfer Toplam

2000 561.000 286.000 200.000 10.000 1.057.000

2001 704.000 206.000 236.000 8.000 1.154.000

2002 1.285.359 445.000 250.000 21.000 2.001.359

2003 1.750.000 454.000 250.000 22.000 2.476.000

2004 1.525.000 688.000 250.000 25.000 2.488.000

2005 1.426.000 838.000 452.845 20.974 2.737.819

2006 1.985.000 967.000 857.000 22.000 3.781.000

2007 2.389.000 897.000 920.000 23.000 4.229.000

5.4. BLM ALT YAPISI

Bilgi ve iletiim teknolojilerindeki gelimeler, rgtlerin i srelerini ve hizmet sunma ekillerini nemli lde deiiklie uratmtr. zellikle, internetin daha hzl eriilebilir ve daha yaygn kullanlr hale gelmesiyle rgtlerin internet zerinden hizmet sunmalar mmkn hale gelmitir.

ASAGEMin kanuni grevlerine bakldnda bunlarn daha ok bilgi retme ve rettii bilgiyi topluma ve ilgili mercilere sunma eklinde zetlenebilecek yapda olduklar sylenebilir. Kendisine yklenen bu grevlerin bir gerei olarak ASAGEM, rettii bilgileri (rapor, aratrma, yayn vb.) eitli aralarla topluma ve ilgili mercilere sunmaktadr. Bu aralarn banda da gnmz teknolojisinin gittike yaygnlaan bilgi ve iletiim arac internet gelmektedir.

ASAGEMin bilgi ve iletiim teknolojisinin salad olanaklardan yararlanma dzeyi hakknda u tespitler yaplabilir;

Kurumun www.aile.gov.tr uzantl bir web sitesi bulunmaktadr. Bu web sitesinde Kurum hakknda bilgilere, Kurum uzmanlarnca hazrlanan raporlara, Kurum tarafndan yaplan veya yaptrlan aratrmalara, toplantlara, yrtlen ve yrtlmekte olan kampanyalara yer verilmektedir. Ayrca, Kurumun sreli yayn Aile ve Toplum dergisi ile Kurum uzmanlar ve konusunda uzman dier kiilere hazrlatlan yaynlar da Kurumun web sitesinde yer almaktadr. Bu yaynlarn bazlar (Ailede ocuk Eitimi, Ailenin Salk Eitimi, Aile ve Toplum dergisi gibi) web ortamndan kiisel bilgisayarlara indirilebilir (download) zelliktedir.

Kurumun web sitesinde yer alan Bilgi Edinme balants sayesinde vatandalar, 4982 sayl Bilgi Edinme Hakk Kanunu erevesinde, kendilerini ve Kurum faaliyetlerini ilgilendiren konularda internet ortamndan bilgi talep edebilmektedirler.

http://www.aile.gov.tr/


- 18 -

Vatandalar, Kurumun 2007-2011 yllarn kapsayan stratejik planna da web sitesi zerinden eriim olanana sahiptirler.

2006 ylnda saha uygulamas almalarna balanan Boanma Nedenleri adl aratrmann byk bir blm, kendilerine kullanc ad datlan avukatlarn, Kurumun web sayfasnda oluturulan bir balant zerinden, balantda yer alan sorgu formlarn elektronik ortamda doldurmalar suretiyle gerekletirilmitir. Bu sayede, ad geen aratrmann saha uygulamas aamasnn hem daha ksa srede ve az maliyetle gerekletirilmesi salanm hem de kendilerinden bilgi talep edilen avukatlarn daha az zamanlar alnmtr.

Kurum iinde elektronik ortamdan bilgi ve belge paylam intranet (i a) ile salanmaktadr.

Kurum ktphanesinde yer alan kitaplarn ynetimini salamak zere ktphane yazlmndan yararlanlmaktadr.

6. KURULUUN FAALYET ALANINDAK DURUM VE GELME ELMLER

6.1. ULUSLARARASI BOYUT

6.1.1. Tarihsel Geliim

nsanln en kkl kurumu olarak bilinen aile kurumu sanayileme ve kentleme ile birlikte ortaya kan toplumsal sorunlarn kreselleme ile daha da bymesi ve eitlenmesi karsnda byk tehditlerle kar karya kalm ve kalmaktadr.

Geleneksel toplum yapsndan modern sanayi toplumuna gei srecinde insan yaamnda, teknolojik-bilimsel gelimelere ve retimdeki arta bal olarak, birok kolaylklar salanmakla birlikte toplum yapsnda balangta fark edilmeyen nemli sorunlar ortaya kmtr. Toplumsal hayatta karlalan sorunlar; retim biiminin deimesi, ev ve alma meknlarnn birbirinden ayrlmas, kadnlarn retime aktif olarak katlm, geni ailenin kentsel ekirdek aileye dnmesi, toplumdan ziyade bireyin neminin n plana karlmas gibi etkenlere bal olarak kendini gstermitir. Gnmzde sanayilemi ve kentlemi toplumlarn zm bulmak zorunda kald baz sosyal sorunlar; kent yoksulluu, aile paralanmalar, g, sokak ocuklar, ocuk sululuu, boanmalardaki art, aile eitimindeki yetersizlikler, intiharlarda art, cinsel istismarlar ve cinsel sapma gibi sorunlar olarak sralanabilir.

18. yzyln sonlarnda, dnyada yaanan Sanayi Devrimi ve bunun getirmi olduu ekonomik, sosyal, kltrel ve siyasi deiimlere benzer gelimeler 20. yzylda bilgi ve iletiim teknolojilerindeki muazzam ve ngrlemez hzdaki ilerlemeyle yeni boyutlar kazanmtr. Dnya toplumlar, ekonomide, teknolojide, ticarette, kitle iletiiminde, tketim alkanlklarnda, kltrde vb. alanlarda kreselleme ynnde hzl bir deiim yaamaya balamtr.

Kreselleme srecinde insan hayatnda haberleme, ulam, bilgiye eriim gibi baz alanlarda ok nemli kolaylklar salanmakla birlikte birok toplumsal, psikolojik, kltrel problemler de ortaya kmtr. Bu problemler; belli bir kltr ve yaam tarznn


- 19 -

hegemonyas, dier kltrlerin yok olma srecine girmesi, kimlik sorunlarnn ve etnik atmalarn artmas, ar tketim eilimi, su oranlarnda ve iddet eiliminde art, kitle iletiim aralarnn toplumsal deerleri tahrip edici etkisi, madde bamll, internetin kontrol edilemezlii olarak sralanabilir.

Sanayileme ve kresellemenin etkisiyle ailenin fonksiyonlarnda da deiim yaanmtr. Geleneksel toplum yapsnda aile iinde yerine getirilen eitim, sosyal gvenlik, ocuk-yal-zrl bakm, toplumsallama gibi birok fonksiyon, kentlemi modern sanayi toplumlarnda ailenin elinden karak kamu kurum ve kurulular ile zel kurulular ve sivil toplumun ynetimindeki okul, kre, yurt, huzurevi gibi yaplara devredilmitir.

Ancak toplumlarn deneyimi unu gstermitir ki, hibir kurumsal yap, ailenin yerine getirdii fonksiyonlar aile kadar baarl, yerinde ve ekonomik olarak fa edememektedir. Bunun en nemli nedenleri arasnda aile iinde bireylerin, birbirlerinden karlk beklemeksizin doal ballk-sevgi-sayg-zveri ilikisi iinde bulunmalar; buna karlk kurumsal yaplarda ise aile yelerine gtrlen hizmetlerin (ocuk bakm, yal ya da zrl bakm gibi) bu ilikileri iermemesi ve ticar bir deer karlnda yerine getirilmesi yer almaktadr. Bu tespitlerden yola kan birok Avrupa lkesinde son yllarda devlet politikalar nemli lde geleneksel aile modeline dn eilimi gstermektedir. Bu lkelerde ocuk, yal ve zrllerin kurumsal yaplar yerine aile iinde bakm ve rehabilitasyonu tevik edilmekte, aileler ayni, nakdi ve hizmet ynnden desteklenmektedirler. phesiz, ailenin sosyal politikalarda tekrar odak haline gelmesinde devletler asndan ekonomik maliyetin dkl de rol oynamaktadr.

Ailenin sosyal politikalarda bir birim olarak ele alnmaya balamas refah devletinin yaad krizle dorudan ilgilidir. Sosyal hizmetler alannda ailelere kurumsal yolla gtrlen hizmetlere oranla, bu hizmetlerin ailelere madd destek verilmesi yoluyla aile iinde yerine getirilmesi kamusal hizmet maliyetlerini byk oranda drmektedir. Sosyal hizmetlerin devlet btesi zerindeki ar mali yk, ekonomik durgunluk ve kriz dnemlerinde artm ve bu devletler sosyal yklerden kurtulma amacyla aileyi ve sosyal dayanma alarn sosyal refah hizmetleri organizasyonu iine ekme politikalar gelitirmeye balamlardr. Bu ynyle de kamu harcamalarn azaltan bir fonksiyon gren ailenin desteklenmesi gerekmektedir. lkemizde de, aile politikalarnda grlen uluslararas eilime uygun olarak sosyal hizmetlerin aile merkezli olarak yerine getirilmesi, ailelere bu dorultuda maddi destek, eitim ve ynlendirme destei salanmas yoluna gidilmesi uygun olacaktr.

6.1.2. Uluslararas Gelimeler

Aile kurumunun; retim biiminin deimesi, kentleme, kadnn istihdama erkekle eit artlarda katlmas gibi sosyo-ekonomik deiimlerden ciddi derecede olumsuz etkilenmesi devletleri, uluslararas ve uluslarst rgtleri harekete geirmi ve bu konuda nlemler almaya itmitir.

Bu kapsamda, aileden sorumlu Avrupal bakanlarn 2006 yl Mays aynda Lizbonda gerekletirdikleri toplantda aile kurumunun sosyo-ekonomik deiimlerden nasl etkilendii konusu gndeme gelmitir. Avrupal Bakanlarn yaymlad Bakanlar Bildirisi Niha Taslanda toplumlarn hzl ekonomik, sosyal, kltrel ve siyas deiiklikler sonucunda kar karya bulunduu tehditler;

Nfus azalmas ve yallk,


- 20 -

Aile yaam dzeninin istikrarszl ve ok eitlilii,

Yeni cinsiyet rollerinin aile hayat zerindeki etkileri,

Kadnlarn i gc pazarna katlmnn artmas

olarak sralanmtr.

Avrupal Bakanlar, Lizbon Toplants sonunda yaymladklar Deklarasyonda nfus azalmas tehdidine, istikrarl bir aile politikas iinde uygulanacak olan aile dostu nlemlerin bir cevap oluturabilecei, ailelerin ve ocuklarn mutluluunun bir politika ncelii olmas gerektii dncesini paylatklarn ifade etmilerdir.

Yukarda saylanlardan ilk Trk toplumu iin imdilik tehdit alglamas iinde yer almamaktadr. Ancak, bu byle kabul edilse bile gelecekte ayn sorunlarn Trk aile yapsn da kuatabilecei dnlerek nfus ve aile politikalarnn imdiden buna gre belirlenmesinin gereklilii aktr.

AB Bakanlar Bildirisi metninde lkeden lkeye deimekle birlikte aile ve evlilikle ilgili baz deerlerin deimesi de tehdit olarak alglanmtr. Bunlar,

Evliliin ve ocuk dourmann ertelenmesi,

Doum oranlarnn dmesi,

Boanmalarn ve ikinci evliliklerin artmas,

Boanm ebeveynlerden oluan ailelerin, yeniden kurulan ailelerin, ocuksuz ailelerin, tek kiiden oluan ailelerin, nikhsz birlikteliklerin ve ecinsel ilikilerin kabul edilebilirliinin giderek artmas

gibi deerler deiimidir ki bunlar da aile kurumuna ynelik tehditler olarak belirlenmitir.

ABli Bakanlarn da kaygyla iaret ettikleri, aile kurumunun Avrupada kar karya kald tehditler baz istatistiklerle de ortaya konmutur. Avrupa Birliinin statistik Kurumu EUROSTATn verilerine gre, 2004 ylnda AB yesi 25 lkenin toplam nfusu 457 milyon 189 bin iken bu lkelerde toplam 2 milyon 178 bin evlilik ve 956 bin boanma kaydedilmitir.

Evlenme orannn en yksek olduu lkeler, binde 7,2 evlilikle Kbrs Rum kesimi, 7 evlilikle Danimarka ve 6 evlilikle Malta eklinde sralanrken; 3,3 evlilikle Slovenya, 4,1 evlilikle Belika, 4,2 evlilikle Yunanistan, 4,3 evlilikle Fransa, talya ve Macaristan en geride kalan lkeler olmutur. Trkiyede ise bu oran 2003 ylnda binde 6,8 olarak gereklemi olup, bu oranla Trkiye, Avrupa lkeleri iinde evlilik oran yksek olanlar arasnda yer almaktadr.

AB lkelerinde 2004 ylnda dnyaya gelen bebek says 4,8 milyondur. Bu ocuklarn yzde 31,6's evlilik d ilikiden domutur. Evlilik d ilikiden doum oran en yksek lkeler, yzde 58 ile Estonya, yzde 55 ile sve ve yzde 45 ile Letonya ve Fransadr. Evlilik d bebek doumu orannn en dk kald lkeler arasnda Kbrs Rum kesimi (yzde 3), Yunanistan (yzde 5), talya (yzde 15), Polonya (yzde 17) ve Malta (yzde 19) bulunmaktadr. lkemizde bu konuda kesin istatistikler bulunmamakla


- 21 -

birlikte, sosyo-kltrel yapmz dikkate alndnda bu orann AB ortalamasnn olduka altnda olduu tahmin edilmektedir.

Yine EUROSTATn istatistik sonularna gre AB'de ailelerin (ikametgh olarak bildirilen hanelerin) yzde 67'sinde ocuk bulunmazken, yzde 16'snda tek ocuk, yzde 13'nde 2 ocuk ve yzde 4'nde 3 ve daha fazla ocuk bulunmaktadr.

Birlik ortalamasnda, ocuklu ailelerin yzde 13'nde anne ya da babadan biri bulunmazken, bu orann en yksek kt lkeler ngiltere (yzde 24), Belika (yzde 18), Danimarka ve Almanya (yzde 16'ar) eklinde sralanmaktadr.

AB Bakanlar taslak bildirisinde, Avrupa Konseyinin sosyal uyumu salama ve bu balamda yallar ve ocuklarn da dhil olduu savunmasz gruplar koruma hedefine atfta bulunulurken yoksulluk ve dlanmlkla mcadele perspektifine dikkat ekilmektedir. Ayrca sosyal uyumun ilk tecrbe edildii ve renildii yerin aile olduu tespitine yer verilmektedir.

Bildiride Avrupa Konseyinin, herkesin sosyal haklara eit olarak ulamasnn salanabilmesi iin ocuklara ynelik iddetle mcadele ve ocuklarn bakm ve yetitirilmesi konusunda bir Avrupa stratejisi oluturma abalarna deinilmektedir. Bu yaklam nda (aile paralanmalarndan dolay ocuk bakm ve yetitirilmesinin daha da zorlat ve nem kazand bilinciyle dzenlenen) Avrupal Bakanlar Konferansnn 28. Oturumuna ebeveynliin desteklenmesi temas damgasn vurmutur. Avrupal Bakanlar, ebeveynliin desteklenmesinin bir ana kamu politikas haline gelmesi hususunda anlamlar ve iddet iermeyen olumlu ebeveynliin gelitirilmesi zerinde durmulardr. Taslak Bildiride ebeveyn otoritesinden ebeveyn sorumluluuna gei olduu tespiti yaplmtr. Ayrca, Avrupa Konseyinin, iddet iermeyen ocuk bytlmesini bir insan haklar meselesi olarak grd ifade edilmitir.

Avrupal Bakanlar Toplantsnda uzlamaya varlan dier baz konular olarak; i ve aile yaamnn uzlatrlmas, aile iinde ocuk ve baml dier aile yeleri arasnda her trl iddetin nlenmesi iin tedbirler alnmas saylabilir. Bakanlarn tartma konusu olarak gndemlerine aldklar dier nemli bir konu da toplumda daha gvenli olduu bilinen belirli aile modellerini gelitirmek iin aba gstermek amacyla kamu otoritelerinin aile yaplarna mdahale etmesinin gerekip gerekmedii hususudur.

6.1.3. Aile Politikalar ve Uluslararas Duyarllk

Aile yaam dzeninin (yasalarla tanmlanm olup kar cinsler arasnda gerekleen bir evlilik birliktelii iinde elerin ve ocuklarn bir arada bulunduu yapnn) istikrarszlamas, ok eitlilik kazanmas, toplumlarda grlen aile ve evlilik deerlerindeki anmalar aile kurumu iin birer tehdit olarak alglanmaktadr. Bu tehditler, Avrupa kamuoyunda, ocuklarn doup yetitirildii geleneksel toplumsal detlere bal aile yapsnn artk temel normatif evreyi ya da tek aile formunu oluturmad sonucuna varlmasna yol amtr.

Aileden Sorumlu Avrupal Bakanlar 2006 Bildirisinde bu konuya ilikin nemli bir hususun alt izilmitir. Buna gre; birok ye lke bu olumsuz deiimlere ramen ailenin hl toplumun esas birimi olduunu ve aile dayanmasnn ok gl olarak devam ettiini kabul etmektedir. Bu noktada aile kurumunun tad olumlu deerler olarak; aile ilikilerinin dayand salam ortaklk ve sayg, samimiyet, sevgi, ailede birbirini kaytsz-artsz destekleme, gven, gndelik hayatn ynetimi, eitlik uygulamas, hogr ve


- 22 -

dayanmaya yer verilmekte ve bu deerlerin Avrupa vatandalarnn yaam kalitesini iyiletirmede anahtar ihtiyalar olduu belirtilmektedir.

Avrupa lkelerinde, ABDde ve dier dnya lkelerinde aile kurumunun toplumlarn uyum, mutluluk ve refah bakmndan tad nemin farkna varlmasyla birlikte bu lkelerde aile politikalar devlet politikas olarak benimsenmeye balanmtr.

Aile politikalar, lkeden lkeye deime gstermekle birlikte temelde bu kurumun ayakta kalmasn salamak, ona destek vermek ve glendirmek amal olarak hkmetlerin uygulayaca eitli politikalardan olumaktadr. Aile politikalarnda benimsenen uygulamalar, evlilik ve ocuk sahibi olmay tevikten balayarak, ocuk doumundaki yardm ve doum izinleri, e ve ocuk yardm, eitim destei, aile sal, aile danmanl ve rehberlik hizmetleri gibi ok geni bir alana yaylmaktadr.

Aile politikalarna yer veren lkeler devlet tekilatlar iinde bu politikalar belirlemek ve uygulamakla grevli resmi rgtlenmeleri gerekletirmilerdir. Bu rgtler EK-4de de grld gibi baz lkelerde bakanlk, bazlarnda merkez, dier bazlarnda ise genel mdrlk eklinde yaplanmtr.

Devletlerin aile politikas benimsemesi ve aile kurulularna devlet rgt iinde yer vermesi aile konusuna gsterilen duyarlln gstergesidir. Aile konusuna gsterilen uluslararas duyarllk 1990l yllarda en st noktaya ulam ve Birlemi Milletler (BM), aile konusuna dikkatleri ekmek amacyla 1994 yln Uluslararas Aile Yl olarak ilan etmitir. 1994 Uluslararas Aile Yl kapsamnda lkemizde ve tm dnyada eitli etkinlikler gerekletirilmitir. Ayrca her yln 15 Mays gn, Uluslararas Aile Gn olarak kutlanmaktadr.

2006 Yl Aile Gn dolaysyla BM Genel Sekreterliinin yaymlad mesajda 2006 Yl Uluslararas Aile Gnnn Deien Aileler: Tehditler ve Frsatlar temas ile ele alnd belirtilerek baz tespitlere yer verilmektedir. Buna gre;

- Son yllarda ortalama aile bykl azalmakta,

- Genler daha ge yata evlenmekte,

- Annelerin ilk doum yapma yalar ykselmekte,

- iftler daha az ocuk sahibi olmakta,

- Nikhsz birliktelikler veya eleriyle ayr ehir ya da ayr lkelerde yaayan gebe iilerin evlilikleri gibi birliktelikler yaygnlamakta,

- Boanmalarn artna bal olarak tek ebeveynli ocuklarn says ykselmekte;

- Ayrca, yalnz yaayan yal insanlarn da saysnda art grlmektedir.

HIV/AIDS hastalnn aileler zerindeki tahribatna da deinilen BM Genel Sekreterliinin mesajnda daha sonra zme ilikin grlere yer verilmektedir. Kamu politikalarnn, lkeler tarafndan eitim ve salk alan bata olmak zere ailelerin ihtiyalarna cevap verecek biimde birlikte yeniden ekillendirilmesinin gereine dikkat ekilmektedir.


- 23 -

Aileler iin baz frsatlarn da ortaya kt belirtilen BM mesajnda kzlar ve kadnlar iin hkmetlerin sivil toplumla ibirlii iinde yeni politikalar gelitirebildiine dikkat ekilmektedir. Ayrca lkeler aile perspektifini ulusal politika yapma srelerine uyarladka BMnin de bu perspektifi hkmetler aras (kresel) srece yanstmaya alt ifade edilmektedir.

Tm bu gelimeler erevesinde eitli uluslararas hukuki metinlerde ailenin korunmas ve desteklenmesi maksadyla birok dzenlemeye yer verilmitir.

6.1.4. Uluslararas Mevzuatta Ailenin Yeri

Uluslararas toplum, temel hukuk metinlerinde aileye nemli bir yer vererek aile kurumunun varlk, korunma ve gelime hakkn gvenceye almaktadr. Aada bu konuya ilikin rneklere yer verilmitir:

nsan Haklar Evrensel Beyannamesi

2. Dnya Sava yllarnda insanln yaad byk aclardan ders karlarak kurulan Birlemi Milletler rgtnn 1948 ylnda kabul ettii nsan Haklar Evrensel Beyannamesinde evlilik ve aile kurma temel bir hak olarak kabul edilmekte, ailenin toplumlar ve devletler tarafndan korunmas gerei nemle vurgulanmaktadr. Beyannamenin ilgili maddesi yledir:

Madde 16:

1. Evlenme andaki erkeklerle kadnlarn, rk, uyrukluk ya da din bakmndan snrlamalar yaplmakszn evlenmeye ve bir aile kurmaya hakk vardr. Evlenirken, evlilik srasnda ve evliliin bozulmasna ilikin haklar eittir.

2. Evlenme bat, ancak istekli elerin zgr ve tam oluruyla yaplr.

3. Aile, toplumun doal ve temel birimidir ve toplum ve Devlet tarafndan korunur.

BM Sivil ve Siyasal Haklar Uluslararas Szlemesi (1966) Birlemi Milletler tarafndan, nsan Haklar Evrensel Bildirgesi uyarnca kiisel ve

siyasal zgrlklerini kullanan ve korkudan ve yoksulluktan kurtulmu zgr insan lksnn, herkesin kiisel ve siyasi haklaryla birlikte ekonomik, toplumsal ve kltrel haklarn da kullanmasn salayacak artlarn oluturulmas amacyla, Sivil ve Siyasal Haklara likin Uluslararas Szleme 1966 ylnda imzaya almtr. Bu szleme, Birlemi Milletler insan haklar sisteminin anayasal nitelikte hukuki belgelerinden biri kabul edilir. Szleme, 1976 ylndan beri, yaklak 30 yldr yrrlkte bulunmakta ve uygulamalar yetkili uluslararas organlarca takip edilmektedir.

Madde 23:

1. Aile toplumun doal ve temel grup birimidir ve toplum ve devlet tarafndan korunma hakkna sahiptir.

2. Evlenme andaki erkeklerle kadnlara evlenme ve bir aile kurma hakk tannr.

3. Mstakbel elerin serbest ve tam rzas olmadan hibir evlilik kurulamaz.


- 24 -

4. Bu szlemeye taraf devletler, eler evlenirken, evlilik srasnda ve evliliin bozulmas halinde, ocuklarn zorunlu korunmasn salayacak dzenlemeler yaplr.

nsan Haklar ve Temel zgrlklerin Korunmasna likin Szleme (1950)

Avrupa Birlii mevzuatnda da aile hayatnn ve aile yelerinin haklarnn korunmasnn alt izilmektedir. rnein nsan Haklar ve Temel zgrlklerin Korunmasna likin Szlemenin (nsan Haklar Avrupa Szlemesi) zel hayatn ve aile hayatnn korunmas balkl 8. maddesi ile 12. maddesinde u hkmlere yer verilmektedir:

Madde 8:

1. Herkes zel ve aile hayatna, konutuna ve haberlemesine sayg gsterilmesi hakkna sahiptir.

Madde 12:

Evlenme ana gelen erkek ve kadn, bu hakkn kullanlmasn dzenleyen ulusal yasalar uyarnca evlenmek ve aile kurmak hakkna sahiptir.

Avrupa Sosyal art (Avrupa Sosyal Haklar Szlemesi)

1965 ylnda yrrle giren ve Trkiyenin de 1989 ylnda onaylad Avrupa Sosyal art; medeni ve politik haklar garanti eden ve Avrupa nsan Haklar Szlemesini takviye eden, Avrupa Konseyi bnyesinde akdedilmi nemli szlemelerden biridir. Bu szleme; hibir rk, renk, cinsiyet, din, siyasal gr, ulusal soy veya sosyal kken ayrm gzetmeksizin sosyal haklardan yararlanma hakknn salanmas gerektiini gz nne alarak; uygun kurulu ve faaliyetlerle kent ve krsal nfusun yaam dzeyini gelitirmeyi ve sosyal refahn ykseltmeyi amalamaktadr.

Szlemenin 16. ve 17. maddeleri de aadaki hkmleri iermektedir:

Madde 16 - Ailenin sosyal, yasal ve ekonomik korunma hakk

Akit Taraflar, toplumun temel birimi olan ailenin tam gelimesi iin gerekli koullar salamak zere; sosyal yardmlar ve aile yardmlar, mali dzenlemeler, konut salama, yeni evlilere yardm ve dier uygun aralarla aile yaamnn ekonomik, yasal ve sosyal bakmdan korunmasn desteklemeyi taahht ederler.

Madde 17 - ocuklarn ve genlerin sosyal, yasal ve ekonomik korunma hakk

Akit Taraflar, ocuklarn ve genlerin kiiliklerinin ve fiziksel ve zihinsel yeteneklerinin tam geliimini salayacak bir evrede yetime haklarn etkili bir biimde kullanmalarn salamak iin, dorudan ya da kamusal ve zel rgtlerle ibirlii yaparak,

1. a. zellikle bu ama iin uygun ve yeterli kurum ve hizmetlerin kurulmas ve srdrlmesini salayarak; ocuklarn ve genlerin, ebeveynlerinin hak ve devleri gz nnde tutularak, gereksinim duyduklar bakm, yardm, retim ve eitim olanaklarna sahip olmalarn salamay;

b. ocuklar ve genleri ihmal, iddet ve smrye kar korumay;

c. ailelerinin desteinden geici ya da mutlak olarak yoksun kalan ocuklarn ve genlerin korunmasn ve bunlarn devletten zel yardm almasn salamay;

2. ocuklarn ve genlerin okula devamlarnn zendirilmesinin yan sra bunlara parasz ilk ve orta renim salanmasn taahht ederler.


- 25 -

6.2. TRKYEDE ALE VE SOSYAL ARATIRMALAR ALANINDA YAANAN GELMELER VE ASAGEM

6.2.1. Trk Toplumunda Aile

Trk toplumunda aile kurumu tartmasz bir kabul grmekte ve sahiplenilmektedir. Aile kurumu, kltrn retildii ve nesilden nesle aktarld ok nemli bir toplumsal birimdir.

Binlerce yllk tarihe sahip olan Trk ailesi, slam ncesi dnemlerden balayarak Seluklu ve Osmanl dnemlerinden gnmze kadar eitli deiiklikler geirmitir. Baz aile sosyologlarnn ve tarihilerin tezlerine gre, ailenin temel retim birimi olduu geleneksel toplumlarda geni aile tipi yaygndr. Bilindii gibi geni aile, ataerkil olup kuan bir arada yaad ve yakn akraba ve kardelerin ailelerini de ieren daha geni bir topluluu ifade etmektedir. Bu cmleden olarak, ok dinli, ok milletli ve tarm toplumu olan Osmanl toplumunda da geni aile tipinin yaygn olduu ileri srlmektedir. Yine bu yaklama gre, sanayileme ve kentleme ile birlikte geni aile yerini byk lde ekirdek aileye brakmaktadr. Bir baka yaklama gre ise aile yapsnn geni ya da ekirdek olmas toplumun sosyo-ekonomik deiimi ile dorudan ilikili deildir. Bu noktada hukuk, din, siyas ve kltrel faktrlerin belirleyici olduu savunulmaktadr. leri srlen grlerden bamsz olarak, toplumumuzda tarihsel sre itibariyle, geni aile yapsndan ekirdek aile yapsna doru bir dnm yaand ak olarak grlmektedir.

Anonim sosyal kurulularn (vakf, dernek, cemaat vb.) gelimedii toplumlarda aile yeleri ve yakn akrabalar, hatt giderek mahalle olgusu, bireyin doumundan lmne kadar btn toplumsal ilikilerin erevesini meydana getirirler. Osmanl toplum yapsnda ekonomik deil, din aidiyete gre oluan mahallede gelenein kanundan daha etkili olduu sylenebilir. Mahalle, kendi asayiini kendisi salar ve mahallede zengin yoksulu gzetir. ocuun doumundaki ritellerden onun sosyallemesine, okul aamasndan, nian ve dn trenine, elenceden retme ve tketmeye, hasta ziyaretlerinden cenaze ritellerine varncaya kadar aile-akraba ve mahalle evresi etkindir. Etkin, koruyucu ve muhafazakr bir yapya sahip olan Osmanl ailesi, mahall kltrn retildii, yaatld ve kuaklar arasnda aktarld bir yerdir.

Osmanl toplumunda ailenin kuruluu din ilemle gereklemektedir. Ancak bu ilem hukuki bir nitelik de tamaktadr. Mslman vatandalar iin imam nikh ve evliliin eriyye (mahkeme) siciline kayd arttr. Hristiyan tebaa iin de kilisede din nikh yaplmaktadr.

Osmanl ailesinde lm halinde miras taksimi de din kurallara gre yaplmaktadr. Ancak Osmanl toplumunda aile yaps ile ilgili almalara bakldnda aileyi ilgilendiren evlenme, boanma ve zinaya ilikin hukuk kurallarnn tamamen din kaynaklara dayanmad, ksmen yerel rf ve adetlerin de etkili olduu grlmektedir.

Osmanlda toplumun temeli olan aile, devlet asndan temel bir nitedir. Zira devlet, vergilendirmede, askere almada, tebaa ile ilikiye gemede ekonomik retim birimi ve idar nite olan aileyi esas almaktadr.

Sosyal tarihimizde Batllama ve modernleme hamlelerinden en fazla etkilenen kurum kukusuz Trk ailesi olmutur. 19. yzylda balayan ve Tanzimat dneminde hzlanan modernleme abalar yeni bir insan tipini ortaya karmaya balamtr. Hukuk, eitim, ekonomi, kltr ve edebiyat alanlarnda grlen deiimle birlikte kadnn


- 26 -

toplumdaki yeri ve aile iindeki konumu tartlmaya balanm, byk kentlerde kadnn sosyal hayattaki grnrl artmtr. Krsal kesimde de 1858 tarihli Arazi Kanunnamesinin uygulamaya konmas ile birlikte balayan toprakta zel mlkiyet ve topran miras yoluyla intikali geni krsal aileyi paralayc etki gstermitir. nk toprakta zel mlkiyetin balamas, aile iletmelerini tevik ederken topran mirasla intikali topraktan kz ocuklarnn da erkeklerle eit pay almas sonucunu getirmitir.

Aile Hukukuna ynelik ilk cidd deiiklik teebbs 19. yzylda Fransz Meden Kanununu alma isteine kadar geriye gtrlebilir. Toplumsal yapnn bu deiiklie izin vermemesi zerine geleneksel evlilii dzenleyen ferman ve tenbihlerle yetinilmitir. rnein 1844 tarihli Fermanda, yetikin kz evldn ebeveynin mdahalesi olmakszn kendi arzusuyla evlenebilmesine, evliliklerde balk gibi uygulamalarn kaldrlmasna ilikin hkmler yer almtr. Evliliin kolaylatrlmasn, dnlerde israfn nlenmesini hedefleyen Fermann uygulanmasn salamak amacyla 1862 ylnda Hkmet Tenbihi yaymlanmtr. 1921 ylnda, Kurtulu Sava srasnda da dnlerde israfn yasaklanmasyla ilgili 55 sayl Kanun karlmtr.

1917 ylnda karlan ve yalnzca iki yl kadar yrrlkte kalan Aile Hukuku Kararnamesi ise din ve rf temeldeki aile yapsn hukuk zemine kavuturma, bu alanda bir standart oluturma amacna dnk olarak karlmtr. Aile Hukuku Kararnamesi, Mecellede yer almayan nikh ve boanma konularn iermekte olup Hristiyan ve Yahudi vatandalarn da nikh ve boanma meselelerini kendi dinlerine uygun olarak ele almtr. Kararname ile birlikte ok kadnla evlilie snrlama getirilmitir.

Cumhuriyet Dneminde, 1926 ylnda kabul edilen Meden Kanun ile Aile Hukuku kkl bir deiiklie uramtr. Meden Kanunla ok eli evlilik yasaklanm, aile hukukuna etki eden baz din kurallar ortadan kaldrlmtr. Bununla birlikte erkein ailenin reisi olmas kural bata olmak zere erkeklere ait birok hak korunmutur. Meden Kanunda kadnlar lehine olmak zere pozitif ayrmclk yaklamnn egemen olduu sylenebilir. Meden Kanunda 2001 ylnda yaplan deiiklikler, kadn ile erkek arasnda mutlak eitlik yaklam ile gerekletirilmi ve kadn lehine olan ayrcalklarn ou ortadan kaldrlmtr. Artk ailede kanunen belirlenmi bir reis bulunmamakta, kadn ile erkek evi beraber ynetmekte, hak ve sorumluluklar tamamen eit olarak paylalmaktadr.

Cumhuriyet Dnemi boyunca devletin aile politikasndaki iradesi, Batl-modern aile modelini yerletirme ynnde kendini gstermitir. Cumhuriyet ynetimi, bata hukuk olmak zere kltr, eitim ve siyaset alannda yaplan yeniliklerle toplumda kadn-erkek eitliini salama amac gtm; kadnn siyasal ve sosyal hayata tam katlm ynnde atlmlar gerekletirmitir.

Dier yandan 1950li yllardan balayarak sanayileme ve kyden kente gn hzlanmas aile yapsnda yukarda belirtilen hukuksal-kltrel-eitsel kaynakl deiimin dnda toplumsal deiime de yol am ve tarma dayal geni aile modeli kentli ekirdek aileye doru dnm eilimine girmitir. ok ocuklu krsal kkenli aile yaps, kentlerde yerini az sayda ocua sahip ailelere brakm, ayrca aile iinde kadnn sorumluluk ve rol farkllamaya balamtr.

Trkiyede, 1960l yllardan itibaren yaanan yurtdna igc g de Trk ailesinde gzle grlr baz deimelere yol amtr. Arlkl olarak krsal kesimde ve geni aileye mensup fertler arasnda grlen d gle birlikte, paralanm aile saysnda art grlmtr. Eini ve ocuklarn kynde brakarak para kazanmak


- 27 -

amacyla ve geici olarak yurtdna giden babalarn yurda dn uzadka aile paralanmasndan kaynaklanan sorunlar artmtr.

1980li yllar, btn dnyada ekonomik ve sosyal politikalarda liberalleme ynnde

cidd bir deiimin balad bir dnem olmutur. zellikle kreselleme ve medyann aile zerindeki ak etkileri geleneksel aile balarnn zayflamasna ve bireyselleme eiliminin ykselmesine yol amtr. 1980li yllardaki deiim ve dnm balamnda, sosyal ve ekonomik politikalarda aileden ve toplumsal yarar odandan nce birey yararn gzeten ve kresel boyutta uygulama bulan liberal yaklamlarn etkin olduu grlmektedir.

Dnyadaki deimeler, aile balarnn ve sosyal iliki alarnn grece gl olduu

Trk toplumunda da zamanla etkisini gstermeye balamtr. Aile deerlerinde ve sosyal balarda, giderek artan bir anma, zellikle 1990l yllardan sonra grnrlk kazanmtr. Sosyal yap ve deerlerdeki anma toplum hayatnn her alannda gzlemlenmekle birlikte zellikle grsel medya aracl ile tm topluma yansmaktadr.

6.2.2. Trkiyede Aileye likin Baz Veriler

Aile politikalar, toplumun ekonomik durumu, nfus yaps, hanehalk bykl, doum ve lm oranlar ile ok yakndan ilikilidir. lkeler, nfus ve aile politikalarn belirlerlerken bu verileri dikkate almaktadrlar.

lkemizin toplam nfusu 2000 ylnda yaplan genel nfus saym sonularna gre 67.803.927 kiidir. Bu nfus iinde 15.070.093 hane bulunmaktadr. Baz hanelerin birden fazla aileden olutuu dnldnde Trkiyede toplam aile saysnn 15 milyonun ok stnde olduu ortaya kmaktadr.

1980 ylnda lkemizde yllk nfus art hz %2 iken bu oran 2000 ylnda %1.4e gerilemitir. Ayn oran, TKin tahminlerine gre 2004 ylnda %1.3e dmtr.

Ortalama hanehalk bykl 1990 Genel Nfus Saymnda 5.05 iken 2000 yl Genel Nfus Saymnda 4.5 olarak tespit edilmitir. Hacettepe Nfus Ettleri Enstitsnn 2003 ylnda yapt Trkiye Nfus ve Salk Aratrmasna gre ortalama hanehalk bykl 2003 ylnda 4.0 olarak bulunmutur. Son olarak, 2006 ylnda ASAGEM ve TK ibirlii ile yaplan Trk Aile Yaps Aratrmas sonularna gre ortalama hanehalk bykl 3.8 olarak bulunmutur. Bu rakam kentlerde 3.7; krsal kesimde ise 4.0 olarak ortaya kmtr. Ortalama hanehalk byklnn lkenin batsndan dousuna doru gidildike artt grlmektedir. Grld gibi Trk toplumunda ortalama hanehalk byklnde nemli bir azalma eilimi dikkat ekmektedir.

lkemizdeki evlenme ve boanma oranlarna bakldnda, 2000 ylnda toplam nfus says 67,803,927 iken yaplan evlilik says 461,417; evlenme oran ise 6,84 olarak gereklemitir. 2001 ylnda tahmini nfus 68,529,000 iken yaplan evlilik says 453,213e; evlenme oran ise 6,61e dmtr. 2002 ylna gelindiinde tahmini nfus 69,626,000 olarak gerekleirken, evlilik says 447,820ye; evlenme oran ise 6,43e gerilemitir.

Boanma oranlarna bakldnda, TK verilerine gre, lkemizde 2000 ylnda 34.862 boanma grlrken 2001 ylnda bu say 50.402ye ykselmitir. 2002 ylnda ise boanan aile saysnda biraz daha art olmu ve say 51.096ya ykselmitir.


- 28 -

Trkiyede dourganlk hz son 25 yln verilerine bakldnda srekli azalma gstermitir. 1978 yl verilerine gre 4.33 olan dourganlk hz 1998 ylnda 2.61e; 2000 ylnda 2.53e; 2003 ylnda 2.23e gerilemitir. Dourganlk hz lkenin Dousuna doru gidildike ykselmektedir.

6.2.3. lkemizde Sosyal Aratrmalar

Aile eksenli sosyal sorunlarn kapsaml ve bilimsel olarak ortaya konabilmesi ve zm nerileri gelitirilebilmesi ancak sosyal aratrmalar yoluyla mmkndr. Bilim felsefesi, sosyal bilimler hakknda, fen bilimlerine kyasla, insann deiken yapsndan ve insana ilikin gerek bilgilere ulamann nndeki zorluklardan kaynaklanan birtakm kukular barndrmaktadr. Bununla birlikte insanln bugn geldii noktada toplumu anlayabilmek iin sosyal bilimlere ve bu balamda sosyal aratrmalara yine de ihtiya bulunmaktadr.

Sosyal aratrmalar; bir toplumun sosyal, ekonomik, kltrel yap ve zelliklerinin tannmasn salayan bilimsel almalardr. Sosyal aratrmalar, o toplumun nfus yapsn ve nfus hareketlerini, refah seviyesini, eitim ve ekonomik durumunu, aile yapsn, kltrel zelliklerini ve bu saylan balklardaki sorun alanlarn tespit eder. Toplumda uygulanacak sosyal politikalarn belirlenmesinde sosyal aratrmalar, ok nemli bir bilimsel dayanak noktas olutururlar. Salkl bilimsel verilere dayanmayan sorun alan tespitlerinin ve uygulanacak zmlerin ok salkl olmayaca aktr.

16-17 Mays 2006 tarihlerinde Lizbonda toplanan Aileden Sorumlu Bakanlar Toplants sonunda yaymlanan Deklarasyonda da, sosyo-demografik deimeler nda yeni aile politikalarnn belirlenmesinde aratrmann nemi vurgulanmtr. Deklarasyonda etkili bir politika yapma srecinde deiimin etkin ynetiminin nemli bir unsuru olarak aratrma sonularnn gz nnde bulundurulmasna dikkat ekilerek aile politikalarnn oluturulmasnda aratrmaclar, nfusular, politika analistleri ve karar vericiler arasndaki yakn ibirliinin neminin alt izilmitir.

Sosyal bilimler alannda lkemizde ok kkl bir aratrma gelenei bulunduu sylenemez. Bu belki insan yapmzn gzlem yapmaya, bilime, aratrmaya kar souk ve uzak duruunun kamu hayatna yansmas ile aklanabilecek bir husustur. lkemizde tp ve mhendislik bilimlerinin grd ilgi ve kabul sosyal bilimler iin sz konusu olamamaktadr. Daha ok niversite evrelerine has olan sosyal aratrmalar lkemizde son 30 yldr gelime gstermeye balamtr. Trk niversitelerinde yaplan snrl saydaki sosyal alan aratrmalar arasnda ky ve gecekondu sosyolojisi, aile yaps aratrmalar dikkat ekmektedir.

Sosyal politika uygulamalarna temel tekil etmek zere aile eksenli sosyal aratrmalarn devlet brokrasisi iinde ilk defa ele alnd kurum Devlet Planlama Tekilat Mstearl iinde Sosyal Planlama Bakanl olmutur. 1986 ylnda DPTde, ad geen bakanlkta Aile Sektr oluturulmutur. 1987 Yl Programnda ise aile konusu ilk defa bamsz bir balk olarak yer almtr. 1989 ylnda aile konusunda aratrmalar yaparak politika ve uygulamalara yn vermek zere kamuda Aile Aratrma Kurumunun (AAK) kurulmasyla bu konuda daha ileri bir adm atlmtr. 2004 ylnda Aile ve Sosyal Aratrmalar Genel Mdrl (ASAGEM) adn alan Kurum, devlet tekilat iinde yer almakta, ancak bilimsel aratrmaclk ynyle bir anlamda akademik bir nitelik tamaktadr.


- 29 -

Sosyal aratrmalarn devlet tarafndan nemsenmeye baladna ilikin yeni bir gelime Trkiye Bilimsel ve Teknolojik Aratrma Kurumu (TBTAK) Bakanlnn sosyal alandaki aratrma-gelitirme projelerine destek vermeye balamasdr. Mal zerklie ve ksm idar zerklie sahip bulunan TBTAK, 2000 ylnda ksm olarak, 2005 ylndan itibaren ise yaygn olarak sosyal ierikli aratrma projelerine destek vermeye balamtr.

Trkiye statistik Kurumu Bakanl(TK), bilindii gibi aratrma kurumu olmayp bir istatistik kurumudur. TK, yapt almalarla sadece alanda mevcut olan durumu saysal gstergelerle ortaya karmaktadr. Bunu yaparken konunun arka planna, literatr boyutuna, teorik ksmna ve deerlendirmelerle nerilere yer vermemekte, yorum yapmamaktadr. Bu durum, misyon olarak TK ile ASAGEM arasndaki farklla iaret etmesi asndan nemlidir.

6.2.4. Aile ile lgili Sosyal Politika Uygulayc Kurumlar ve ASAGEM

Sosyal politika uygulayc kurumlarn banda Sosyal Hizmetler ve ocuk Esirgeme Kurumu Genel Mdrl (SHEK) gelmektedir.

T.C. BAŞBAKANLIK İLE VE SOSYAL ARAŞTIRMALAR...

Documents

Transcript of T.C. BAŞBAKANLIK İLE VE SOSYAL ARAŞTIRMALAR...