TAYYAR-ZADE ATA OSMANLI SARAY...

TAYYAR-ZADE ATA

OSMANLI SARAY TARİHİ -

Tarih-i Enderun

-ll-

Hazırlayan _MEHMET ARSLAN

KiTABEVi

KiTABEVi • 440 Osmanlı Tarih Kaynakları • 12

Dizi Edidörü Ali Şükrü Çoruk

Kapak Özkul Eren

Dizgi/İç Düzen All-Graf

Baskı Çalış Ofset

Davutpaşa Caddesi No: 8 Topkapı -İstanbul Tel: 0(212) 482 ll 04

Cilt Bayrak Matbaası

1. Baskı (600 Adet)

İstanbul, 201 O

ISBN: 978-605-4208-72-2 (Tk.) ISBN: 978-605-4208-74-6 (2. C.)

T.C. Kültür ve Turizm Bakanlığı

Sertifika No: 0107-34-007408

Online Satış www.kitabus.com

© KITABEVI Çatalçeşme Sok., No: 54/A Cağaloğlu/İSTANBUL Tel: O (212) 512 43 28 - 511 21 43 • Faks: 513 77 26

A A A

TAYYAR-ZADE ATA

OSMANLI • •

SARAY TARIHI -Tarih-i Enden1n-

- II -

Hazırlayan Prof. Dr. Mehmet ARSLAN

KiTABEVi

Prof. Dr. Mehmet ARSLAN 1953 yılında doğdu. İlk, orta ve lise öğrenimini Amasya'da yaptı. 1978 yılında Atatürk Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Türk Dili ve Edebiyatı Bölümü'nden mezun 'Oldu. Sekiz yıl muhtelif liselerde "Edebiyat Öğretmeni" olarak görev yaptıktan sonra 1986 yılında Sivas Cumhuriyet Üniversitesi Fen-Edebiyat Fakültesi Türk Dili ve Edebiyatı Bölümü'nde "Araştırma Görevlisi" olarak göreve baş

ladı. 1987 yılında aynı üniversitenin Sosyal Bilimler Enstıtüsü'nde "Yüksek Lisans" ını, 1990 yılında Gazi Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstıtüsü'nde Doktora eğitimini tamamladı. Cumhurıyet Üniversitesi Fen-Edebiyat Fakültesi Türk Dili ve Edebiyatı Bölümü'nde 1991 yılında Yrd. Doç. Dr., 1994 yılında Doç. Dr., 1999 yılında Prof. Dr. oldu. Halen aynı bölümde Türk Dili ve Edebiyatı Bö

lüm Başkanı ve ayrıca Sosyal Bilimler Enstıtüsü Müdüri,l olarak görev yapmaktadır. Yazarın Divan Edebiyatı, Osmanlı Tarihi ve Koltürü konularında muhtelif bilimsel dergilerde yayımlanmış çok sayıda araştırma ve incelemesi ile elinizdeki eserin dışında yirmi dört (24) kitabı bulunmaktadır.

Yayımianmış Kitapları: 1. Kerbela Mersiyeleri (M. Erdoğan ile): Ankara 2009, 810 s. 2. Ziver Paşa - Divan ve Münşe'il.t: Sivas 2009, 950 s. 3. Osmanlı Saray Düğünleri ve Şenlıkleri III- Vehbi Surnamesi (Surname-ı Hümayun): Çamlıca

Yayınları Sarayburnu Kltaplığı, İstanbul 2009, 407 s. 4. Osmanlı Saray Düğünleri ve Şenlikleri II-İntızami Surnamesi (Surname-ı Hümayun): Çamlıca

Yayınları Sarayburnu Kltaplığı, İstanbul 2009, 636 s. 5. Sivaslı GuHimi Divanı: Asıtan Yayınları, Sivas 2009, 240 s. 6. Osmanlı Saray Düğünlerı ve Şenliklerı I-Manzum Surnameler: Çamlıca Yayınları Sarayburnu

Kitaplığı, İstanbul 2008, 840 s. 7. Türk Edebiyatında Hamseler ve Subhi-zade Feyzi'nln Hamsesl: Kltabevı Yayınları, İstanbul

2008, 593 s. 8. Mihri: Hatun Divanı: Ankara 2007, 400 s. 9. Sıdki Paşa, Gazavat-ı Sultan Murad-ı Rabi' (IV. Murad'ın Revan Seferine Dair): Kitabevı Ya

yınları, İstanbul 2006, 154 s. 10. Bursa!ı İffet Dıvanı: Kltabevl Yayınları, İstanbul 2005, 130 s. ll. Es'ad Efendi, Üss-i Zafer (Yenlçeriliğln Kaldırılmasına Dair): Kıtabevi Yayınları, İstanbul

2005,230 s. 12. Antep!! Ayni Divanı: Kitabevi Yayınları, İstanbul 2004, 544 s. 13. Argo Kitabı: Kitabevi Yayınları, İstanbul 2004, 336+40 s. 14. Leyla Hanım Diviinı: Kıtabevi Yayınları, İstanbul 2003, 360 s. 15. Ayni -Siikiniime: Kıtabevi Yayınları, İstanbul 2003,352 s. 16. Mehmed Cemiileddin, Osmanlı Tarih ve Müverrihleri: Kıtabevı Yayınları, İstanbul 2003, 150 s. 17. Şeref Hanım Diviinı: Kıtabevı Yayıı1Uirı),\�sianbul 2002, XI+ 560 s. 18. Osmanlı Edebiyat - Tarih - Kültür Makaleleri: Kitabevl Yayınları, İstanbul 2000, 636 s. 19. Gelibolulu All, Rıyazo's-Salikin Mesnevisl, (İ. H. Aksoyak ile): Sıvas 1998, 229 s. 20. Leta'ıf-i Hoca Nasreddin: (B. Paçacıoğlu ıle), Sivas 1996,210 s. 21. Haşmet KOliiyiltı (Divan, Senedü'ş-Şu'arii, Viladet-name, İntisabü'l-Molük) (İ. H. Aksoyak ile):

Sivas 1994, 474 s. 22. Zat! Süleyman Efendi, Divan ve Sevanihu'n-Nevi\dir Fi Ma'rifeti'l-Aniisır Mesnevisi: Sivas

1994, 175 s. 23. Fendname-i ZarJ:fi: Sıvas 1994, 101 s. 24. Mehmcd Sıraceddin, Mecma'-ı Şu' ara ve Tezkire-l Üdeba: Sıvas 1994, 124 s.

İçindekiler

Saray-ı Hümayı1nufi Her Şu'be ve Cihetlerinden İbraz-ı Mesned-i Celil-i Şadaret-i 'U�ma iden Zevatıfi Terceme-i Balleri Beyan Olunur .. . . ... . 1 3

Enderı1n-ı Hümayı1ndan Tefeyyüz İden Birinci Şadr-ı A'�am lj.ırvatiyyü'l-Aşl Mühtedi Şehid Mab.mud Paşa-yı 'Adni .................................. 1 3

İkinci Şadr-ı A'z;am Gedik Ab.med Paşa .............................................. ............. ......... .... .. .. ... .. . 1 8 Üçünci Şadr-ı A'z;am Davı1d Paşa ................................................ ............. ...... ................. .. .... ... ......... . 1 9 Dördünci Şadr-ı A'z;am Boşna� Mühtedi Damad-ı Şehriyari

Hersek-zade Al).med Paşa ............................................................................................... ............................. 2 1 Beşinci Şadr-ı A'z;am Tavaşi lj.adım 'Ali Paşa ........................................................ .. .... .... ... 22 Altıncı Şadr-ı A'z;am I).oca Muştafa Paşa ... ........................ .............................................. ...... ..... 23 Yedinci Şadr-ı A'z;am Tavaşi lj.adım Arnavud Sinan Paşa ..................................... 24 Sekizinci Şadr-ı A 'z;am Damad Mühtedi İbrahim Paşa .................................................. 25 To�uzuncı Şadr-ı A'z;am Arnavud Ayas Paşa ................................................................. ............ 29 Onuncı Şadr-ı A'z;am Arnavud Damad Lutfi Paşa .................................... ........................... 30 On Birinci Şadr-ı A'z;am lj.adım Tavaşi Süleyman Paşa .............................................. 3 1 On İkinci Şadr-ı A'z;am lj.ırvatiyyü'l-Aşl Mühtedi

Damad Rüstem Paşa .............................................................................................................................................. 33 On Üçünci Şadr-ı A'�am Damad Arnavud !).ara Al).med Paşa .............................. 35 On Dördünci Şadr-ı A'z;am Boşna� Mühtedi Sernin 'Ali Paşa ..... .................... 36 On Beşinci Şadr-ı A'�am Damad Boşna� Mühtedi

Şo�ullı Mehmed Paşa .......................................................................................................................................... 38 On Altıncı Şadr-ı A'z;am Arnavud Al).med Paşa ................................... ................................ .. 41

6

On Yedinci Şadr-ı A'�am Arnavud Tavaşi ]jadım Sinan Paşa .............. 42 On Sekizinci Şadr-ı A'�am ]jırvatiyyü'l-Aşl Mühtedi

Damad Siyavuş Paşa ............................................................................................................................................ 46 On Tol$:uzuncı Şadr-ı A'�am ]jadım Tavaşi Mesib Mehmed Paşa ................ 47 Yirminci Şadr-ı A'�am Arnavud Perhad Paşa ..................... .... ............ ................ .. . 49 Yirmi Birinci Şadr-ı A 'i.mm Magnisalı Lala Mebmed Paşa ................................ .... 52 Yirmi İkinci Şadr-ı A'�am Boşna]$: Silabctar Damad İbrahim Paşa .. .... . ..... 53 Yirmi Üçünci Şadr-ı A'�am Fıranseviyyü'l-Aşl Mühtedi

Cıgala-zade Sinan Paşa ............................................................................... .. ................................................ ..... 55. Yirmi Dördünci Şadr-ı A'�am ]jactım Tavaşi Basan Paşa ................... .................. ... 56 Yirmi Beşinci Şadr-ı A'�am Cerrab Mebmed Paşa ..... ...... .. ........................................ ..... 57 Yirmi Altıncı Şadr-ı A'�am Boşnal$: Silabctar Yavuz 'Ali Paşa ........... .......... ..... 58 Yirmi Yedinci Şadr-ı A'�am Boşna]$: Lala Mebmed Paşa ............................. ........ ..... 59 Yirmi Sekizinci Şadr-ı A'�am Damad Öküz Mebmed Paşa ........................... .. ....... 61 Yirmi Tol$:uzuncı Şadr-ı A'�am I}.ayşeriyyeli ]jalil Paşa .............. ............. .... ..... ...... 64 Otuzuncı Şadr-ı A'�am ]jırvatiyyü'l-Aşl Şehid Dilaver Paşa ......... .................. ..... 67 Otuz Birinci Şadr-ı A'�am Boşnal$: Damad ]ja'in Davud Paşa ......... .. .... .... ....... 67 Otuz İkinci Şadr-ı A'�am Lefkeli Muştafa Paşa ..... ..... ......... ...... . ... ....... .. .... ......... .. . 68 Otuz Üçünci Şadr-ı A'�am Tavaşi ]jadım Gürci Mebmed Paşa . ...... . .. 68 Otuz Dördünci Şadr-ı A'�am Keman-keş !}.ara 'Ali Paşa . ........................ .. ..... 69 Otuz B�şinci Şadr-ı A'�am Silabctar Çerkes Mebmed Paşa ....................... ...... ....... 70 Otuz Altıncı Şadr-ı A'�am Filibeli Şehid I:Iafı� Abmed Paşa ..... .......... .. ..... . ....... 7 1 Otuz Yedinci Şadr-ı A'�am Boşna]$: Silabctar Mühtedi ]jusrev Paşa ...... .... 72 Otuz Sekizinci Şadr-ı A'�am Sultan-zade Mebmed Paşa ............................................ 74 Otuz Tol$:uzuncı Şadr-ı A'�am Abaza Silabctar Melek Abmed Paşa ............ 76 I}.ırl$:ıncı Şadr-ı A'�am Abaza Silabctar Siyavuş Paşa ........................................................ 78 !}.ır]$: Birinci Şadr-ı A'�am Arnavudlu]$:'dan Matlı Tarbuncı

Ketbuda Abmed Paşa ........................... .......................................... . .................................................... ............... 79 !}.ır]$: İkinci Şadr-ı A'�am Abaza Silabctar Damad İbşir Muştam Paşa ...... 8 1 1\ırl$: Ücünci Şadr-ı A'�am Malatyalı Silabctar Damad Süleyman Paşa ...... 82 !}.ır!$:. Dördünci Şadr-ı A ·�am Arnavud Köprili Mebmed Paşa ....... ...... ................. 83 I}.ırl5: Beşinci Şadr-ı A'�am Ayaşlı Nişani İsma'il Paşa ....................................... ........ ... 87

7

!}.ır� Altıncı Şadr-ı A ·�am Bozo�lı Sila.l).dar Bıyı�lı Muştafa Paşa ......... .. . 89 !}.ır� Yedinci Şadr-ı A'�am Rusiyyü'l-Aşl Mühtedi I}.avanos

Silal)dar Al)med Paşa ................. ................................ .............................. .................. .... ................ .. 90 !}.ır� Sekizinci Şadr-ı A'�am Moralı D.amad Silahdar Büseyin Paşa . 9 1 !}.ır� To�uzuncı Şadr-ı A'�am Çorlılı S ilal)dar Damad

Şe hi d 'Ali Paşa . ...... :........................ ....................................... ............ ... .......... ............................. .. .. .... ... 92 Ellinci Şadr-ı A'�am Abaza Silal)dar Süleyman Paşa ....................... ................ .. . .. 10 1 Elli Birinci Şadr-ı A'�am Silal)dar Şehid Darnacl 'Ali Paşa-yı Gazi ... . 102 Elli İkinci Şadr-ı A'�am Şehri Silal)dar Damad Mel)med Paşa ....... .. .. .. . 122 Elli Üçünci Şadr-ı A'�am Dimeto�alı Silal)dar Seyyid Mel)med Paşa . 123 Elli Dördünci Şadr-ı A '�am Şehri Silal)dar 'Ali Paşa . ... .. ...... ... ........ ...... ..... .. . 125 Elli Beşinci Şadr-ı A'�am Nigdeli Silal)dar Damad

M ahir I:Iamza Paşa ....................................................... .............. ............... ................ . ........ ............ .. ....... ..... ı 26 Elli Altıncı Şadr-ı A'�am Silal)dar Şehri Damad Mel)med Paşa . ...... ... . ... 128 Elli Yedinci Şadr-ı A'�am Silal)dar Nigde'de Arabsun I}.aryeli

Seyyid Mel)med Paşa ............ .. ............... ................... .. ................... ... .......................... ...... ... ........ . .. 1 3 1 Elli Sekizinci Şadr-ı A'�am Gazi Al)med Paşa-zade

Silal)dar 'Ali Paşa .. ............. ..................... .. ..................... ..... ........... ... .... ........... .. .... . ...... .... . .. 1 35 Elli To�uzuncı Şadr-ı A '�am ijusrev Mel)med Paşa ......... .... ... . .. .. .. ..... . .. 141 Altınışıncı Şadr-ı A'�am I}.ıbrıslı Mel)med Emin Paşa ........... ..... .. . . .. . 150 Aşıl enderun-ı hümayun ta'biriyle yad olunan iç da' ire-i

hümayundan ma�am-ı şadarete irti�a itmiş olan zevatıfi teracim-i al)valleri yazılmış oldıgı gibi bundan şofira saray-ı hümayunufi her şu' besinden mesned-i şadareti il)raz idenleriii terceme-i al)valleri ' ilave olundı ........................................... ... ............... ......................... ............ 154

İkincisi Şuffeli I}.uyucı Murad Paşa ..... .. ........... .............................. .......... .............................. ....... . 156 Üçüneisi Bostancı Başı Derviş Paşa ... . ................. .............. ... ........................ ..... ... ........ ........ ... . 1 59 Dördüneisi Baltacı Naşul) Paşa ................... ........... ...... ........................ ...... ................. ......... ...... ... .. . . 1 60 Beşincisi Bostancıbaşı Beşiktaş Mevlevi-uanesi'nin B ani si

Arnavud Hasan Paşa .............................. ...... ..................................... .... ........................ ...... ....... ........ ...... .. 162 Altıncısı ijaşeki Dilaver Paşa ................................. ........................................................................ .... . .. . .. ı 62 Yedincisi Bostancıbaşı Boşna� Receb Paşa ....................... .... ............................................... . 163

8

Sekizincisi Tabanı Yaşşı Teberdar Mel)med Paşa . To�uzuncısı I:Ialva-b,aneli Boşna� Süleyman Paşa ....... ..

Onuncısı �alaylı�oz Baltacı Abmed Paşa On B irincisi Teberdar Gazi Mebmed Paşa ... ...

... 164 166

. .... . .... . . . 168 . ... 170

On İkincisi Bostancıbaşı Şa'ir Vaşıf Oşman Beg'ifi Büyük Dayısı Arnavud l]alil Paşa ...................................................... ....................... . ..... . ... . 175

On Üçüneisi Teberdar Darnacl İbrahim Paşa ....... 177 On Dördüneisi �ozbekçi Pandul 'Oşman Paşa . . ..... 1 92 On Beşincisi Bostancıbaşı Moldavani 'Ali Paşa ..................... . . ... 1 94 ' On Altıncısı Teberdar 'İzzet Mebmed Paşa ............................. ........................... ... 195 On Yedincisi Bostancıbaşı I:Iafı:{: İsma'il Paşa ... . .. . . .. 197 On Sekizincisi Bostancıbaşı 'Abdullah Paşa .......... ..... ... ... ... ...................... ........................ 200 On To�uzuncısı Darnacl Mebmed 'Ali Paşa ............................................... ............................. 202 Şeygu'l-İslamlar ............................................................................................................ ................................................... 209 Enderiln-ı Hümayilndan Tefeyyüz İden Şeybu'l-İslamlarıfi Birincisi

Mirza Muştafa Efendi ............................................................................................................................. ....... 210 İkincisi Çerkes l)alil Efendi ............................... ..................................................................................... .... 212 Üçüneisi Yasini-zade 'Abdu'l-Vehhab Efendi .......... . . ..... 214 Enderiln-ı Hümayilndan Neş'et İden I}.apudanan-ı Deryanın

Terceme-i Balleridir ............................................................ ......................................... ........................... .... 21 7 Birincisi Mabmild Paşa-yı 'Adni .............................................................................................. ... .... .. 217 İkincisi Şo�ullı Mel)med Paşa ............. .. .. .... ............... ..... .. ... ........... ....................... ...... ....... ...... ... .. 217 Uçüncüsi Damad Küçük Piyale Paşa ................................................................................................. . 217 Dördüneisi Silabclar Cıgala-zade Sinan Paşa .................... ............ ......... ................................ 218 Beşincisi Filibeli I:Iafı:{: Paşa ................................................................................ .......................................... 219 Yedincisi Öküz Mebmed Paşa ...................................................................................................................... 219 Sekizincisi �ara Davud Paşa ................................................. ........................ ...................... ............... ...... 219 To�uzuncısı Canpulad-zade Silabclar Muştafa Paşa . ... .................................................. 219 Onuncısı Silabclar Muştafa Paşa .................................................................................................................. 2 20 On Birincisi Silabclar Siyavuş Paşa ................................................................ ...... ........................... ... 220 On İkincisi I:Ianya Fatibi Silabclar Gazi Yusuf Paşa ...................................................... 220 On Üçüneisi Silabclar Bıyı�lı Muştafa Paşa ................................................................................ 221

On Dördüneisi Silabctar Ken' an Paşa ............... ..

On Beşincisi Silabctar Muştam Paşa On Altıncısı Muşabib Muştam Paşa ..................... .................................. ..

On Yedincisi Köle Süleyman Paşa .......................... .

9

. . .. 222 . ...... . 222 .. ..... 222

. .... 222 On Sekizincisi Silabctar Bekir Paşa ............... ............................. .................... .. . . . ..... 223 On To�uzuncısı Damact Küçük Büseyin Paşa . . . ....... 223 Yirmincisi ijusrev Mebmed Paşa ..... ....................... . . .. . .. . . 2 30 Yirmi Birincisi Damad Mebmed Sa'id Paşa . .. . . .......... 230 Yirmi İkincisi Kilari Süleyman Re'fet Paşa ....................... .. . .. 234 Yirmi' Üçüneisi I}.ıbrıslı Mebmed Emin Paşa ...................... 239 Saray-ı Hümayuna Müte'alli� Olanlardan I}.apudanlı� İle

Tefeyyüz İdenlerin .................. ............................................. ............................. . .. 240 f

Birincisi Derviş Mebmed Paşa .... .. ... .. ....... ............ ..... ... ......................... ....... ...................... ........ . 240 İkincisi Arnavud Receb ·Paşa ............................................... ............... ....................... ........ . ..... ... .

Üçüneisi Ma�tül Ca'fer Paşa ............................................................... ......................................... . 240 240

Dördüneisi Deli Büseyin Paşa ........................................... ...................... ......................................... 241 Beşincisi V eni� Abmed Paşa ......................................... . ............................................................ ............ 242 Altıncısı I}.alaylı�oz Abmed Paşa ........................................ ................ ...... .. ........................... .. 242 Yedinci si Teberdar Mebmed Paşa ............................ .. .. . . . . . 242 Sekizincisi Bostancıbaşı Bacı Mebmed Paşa ......... . . ............... ........ 242 To�uzuncısı Bafı� İsma 'il Paşa ........................... . . 243 Onuncısı Bacı Mebmed Paşa ........................................... .................. ......................... . . ..... 243 On Birincisi 'Abdullah Paşa ............................................................................................................... . ......... 243 On İkincisi Pirari Abmed Paşa .. ............................................ ............................... ....................................... 243 On ü .. . . DA Ad ş h . A A M h d 'AlA p r 250 çuncısı ama -ı e n yarı e. me ı aşa ..................................................... .

Top-Mne-i 'Amire Müşiri iken İrtibal-i Dar-ı Be�a iden Enderuni Abmed Fetbi Paşa Merbumufi. Terceme-i Balidir ................................................... . 250

Vükela-yı Devlet-i 'Aliyyeden Mebmed Şadı� Rif' at Paşa ............................... . 253 Terceme-i Ual-i Silabctar Süleyman Paşa .......................................... ...................................... .. 257 Terceme-i Bal-i Mebmed Tayyar Paşa .............................................................................................. 259 Terceme-i Bal-i Servili Selim Paşa ............... : ...... .. ........ .......................... ... .... ................................. 261 II CİLD' . . . . . IN INDEKSI (Şahıs , Mekan , Eser, Kavım, Mıllet) .. .. ........................ 263

TARİH-İ 'ATA ciLD-İ SANİ

B ismillahirral:ımanirral)im

[2] Müdir-i umur-ı devlet olanlara mu�addema biri tefviz ve digeri tenfiz olma� üzere iki kelimeye muzafun-ileyh olara� "vezir" tesmiye iden müluk�i 'aliye-i devlet-i 'Abbasiyye'den '"Abdullah İbni Seffal:ı" bazretleri oldıgı nüvişte-i şal)a' if-i kütüb-i tevarib-i 'Arabiyye'dir.

Devlet-i ' aliyyenifi ibtidaki vekil-i mutla� ve vezir-i aşda�ı Sultan Orbfln ijan-ı Gazi l)azretlerinifi birader-i saltanat-güster-i şahaneleri :Ala'ü'd-din Paşa ve ikincisi şehzade-i ma'ali-eşerleri Süleyman Paşa-yı gazidir ki terceme-i ab.val-i 'aliyeleri ekşer-i kütüb-i tevaribi tezyin itmişdir.

Zirde terceme-i l)alleri ziver-i silk-i sutur idilen zevat her ne �adar mertebe ve manşıb cihetiyle yek-digerine ta�dim olunmayara� tarib-i me'muriyetlerine na�aran al)valleri yazılma� lazım gelür ise de bu uşfile ri 'ayet idememekde ma'zur oldum. Çünki mal)all-i feyz ü neş 'etleri enderun-ı hümayun olanların mev�i '-i tefeyyüzleri , saray-ı hümayun olanlara te�addümi fariza-i adab-aşinayi-i enderun oldıgı rt1-nümundur. işbu iki ta 'birifi beyan u ta'rifine şu vechile eşheb-ran-ı bame-i izbar olunur ki : "EnderOn-ı hümayun agaları" deyü ta'rif olınan zevat, zat-ı hümayun-ı l)azret-i padişahinifi aram [3] buyurdu�ları kaşane-i dil-güşada bıdmet-i mabşı1şa-i mülukanede müstabdem olanlardır ki bunlar �adimen "Gulaman" ve mu' abbaran " İç Oglanı" ve daha şofira " İç Agası" ve abiren "Enderun-ı Hümayun Agası" 'unvanıyla yad olınagelmişdir. Bunlar iksir-i füyuzat-te' şir-i bıdmet-i bftşşa-ı padişahi ile tezkiye-i nüfUs-ı insaniyye eylemiş zevat ola-

1 2 O s m a n l ı S a r a y T a r i h i

ra� çerag oldu�ları menaşıb-ı mülkiyye ve 'askeriyyede nice bıdemiit-ı mebrureye muvaffa� olmuşlardır. Zevat-ı müşarün-ileyhimden mil- 'adilsına "saray-ı hümiiyun bal�ı" ta'bir olunur ki: "Zülüfli Baltacı , Eski Saray Baltacısı , ljaşeki Şuffeli , �ozbekçi , �apucı , �uşuaneli , I:Ialviibiineli , Aşçı , Bostancı , Odunanbiirlı , ljaşfurunlı, ljaşiiburlı , Yedekçi , Şandiilcı" 'unvanla� rıyla yiid ve bunlardan dabi bıdemiit-ı mebrure ve isti�amet-i meşkure ibraz itmiş bir nice şınıf bademeden ' ibaret oldu�ları }:ıiilde bıdmetlerince il:ıriiz-ı nam iderek na' il-i lutf-ı Rabbu'l-'ibiid olagelmişler vardır. Bu cihetle yu�arıdaki şınıfdan olanlara "Enderunlı " ve bunlara "Saraylı " ta'biri ile ber-vech-i zir temyiz-i zatü'l-beyn idilmişdir.

Auyen ta'yin olunaca� müfizlerine göre bıdmet-i devlet-i ' aliyyede tefeyyüz idenlerden ekşerisi birinci şınıfdan ya'ni "İç Agaları" ta'bir olunan enderun-ı hümayun ricalinden oldu�larından baş�a, tercemelerinde beyan olınacagı vechile İç Agaları'ndan tefeyyüzle saltanat-ı celile-i 'Oşmaniye'nifi esas-ı maşunu'l-indiras-ı 'ulyasını tal:ıkime bıdmet ü himmet iden "MaJ::ımud Paşa, Davud Paşa, Hersek-zade AJ::ımed Paşa; Yemen Fatil:ıi Süleyman Paşa, Şo�ullı MeJ::ımed Paşa, I:Ianya Fatil:ıi Silal:ıdar Şehid Yusuf Paşa, Öküz MeJ::ımed Paşa, Köprili MeJ::ımed Paşa, Çorlılı 'Ali Paşa, Gazi Şehid ljadım Sinan Paşa, Şehid 'Ali Paşa" gibi zevata mu' adil deva' ir-i digerden ve belki bütün hey'et-i devlet-i 'aliyyenifi her şu'besinden namdar bir zat �uhurı tevaribde meşhftd ve rivayatdan mesmu' u men�Ul olmaması , müşarün-Üeyhim J::ıazeratınıfi ta�dimiyle buracı�da baş�aca yfid olunmalarına sebebiyet virmişdir.

Bu memduJ::ıiyyetde şiiyan-ı ' arz u ' ibretdir ki bunlar dört yüz elli seneden yüz seksen sene mu�addeme gelince gelmiş geçmiş oldu�ları J::ıiilde teracim-i aJ::ıviillerini teviiribden toplayup derc-i mecelleye mecburiyete müşiirün-ileyhim J::ıazeratınıfi J::ıüsn-1 [4] bıdmet ve himmetlerini ta�dir iden teşekkür ve inşaf ta'allu�ından baş�a ne sebeb mütala 'a buyurılur .

İşte bıdemat-ı şadı�a ve himemat-ı layı�aya sa'y ü i�dam ile silk�i �ana' at u kifayeti nefsine a�dem-pişe ve bunlar gibi memdul:ı olma� ve 'aksi J::ıalini ibtiyar u irtikiibdan ictinab ile insan içün ma�dul:ı u melum ve mezmum u mat'un olmama� tari�ini arama�dan özge hemişe mu�addime-i endişe olmadıgı gayr-i münkerdir.

T a y y a r - za d e A t a 13

Hernan Cenab-ı I:Ia� cümleyi mülk ü devlete ibraz-ı ' iffet ü isti�amet ve büsn-i bıdmete muvaffa�iyetle rehin-i memdı1biyyet buyursun.

Saray-ı Hümayı1nufi Her Şu 'be ve Cihetlerinden İl)raz-ı Mesned-i Celll-i Şadaret-i 'U:?ma İden

Zevatıfi Terceme-i Balleri Beyan Olunur:

Enderün-ı Hümayündan Tefeyyüz İden Birinci Şadr-ı A ' �am :ijırvatiyyü'l-Aşl Mühtedi Şehid Mal:ımüd Paşa-yı ' Adni

Sülale-i celile-i 'Oşmaniye'den iki , Çandarlı b.ftnedanından dört nefer ıevat-ı sütı1de-şıfatdan şofira mesned-i eelil-i şadaret-i 'u�mayı ibraz idenleriii yedincisi ve enderun-ı hümayundan tefeyyüz idenleriii birincisi Mabmı1d Paşa-yı 'Adni'dir. Naşbı sene 857 , müddet-i def'ateyn sene 16 , rıblet-i şehadeti sene 879. Müşarün-ileyh lj:ırvatiyyü'l-aşıldır. Memleketinde "Mi]Jal Oglu" dinmekle ma'rufdur. Murad ijan bazretlerinin 'aşr-ı evvel-i 'alilerindeki esfarda enderun-ı hümayun agavatından Mebmed Aga nam merd-i gazinin man�ur-ı na�ar-ı şe�at u istiş]Jabı oldu�dan ve Murad ijan-ı Sani bazrederine ta�dim eyledikden şofira enderı1n-ı hümayunda ta' lim-i ' ilm ü ' irfan iderek F1l.tib Sultan Mebmed ijan bazretlerinin şehzadeliklerinde şeref-i bıdmetlerini ibraz eylemiş ve bazine-i hümayun �oguşunda mihr-i münir-i isti 'dad-ı ezelisinifi münevveri olan balıiş-i zeka-nümasına göre babş-ı İlahi olan 'ulum u fünı1n-ı ' aliye ve feza'il ü kemalat-ı insaniyyesinifi bi't-tederrüs ve't-tabşil fi ' le getürülmesi vesa'ilini istibşalifi netice-i meleke-encamına eşna-yı teveşşülde iken Fatib-i gaza-fayib bazretlerinin sekiz yüz elli beşde ikinci def' aki vu�ı1' -ı cülı1s-ı hümayunlarında oca� agalıgı ile ma�har-ı feyz ü ma�aşıd ve müte'a�iben Rumili eyaletine müteşa'id olmuşdur. Müverrib Ramazan-zade �avlince bir aralı� �a<;li- ' askerlik manşıbına teşa' üde dabi tali' i musa' ade virmişdir.

[5] Sekiz yüz elli yedide ijalil Paşa yerine ma�har-ı mühr-i şadaret oldu�dan şofira altmış ikide serdarlı�la Gügercinlik şehrine �adar memleket-i Las'ı pa-zede-i buyı11-i mücahidin itmek içün sev�-i semend-i himmet ve

14 O s m a nlı S a r a y T a r i h i

mazhar-ı muzafferiye tl e civarındaki �ıla' -ı mü te' addideniii fe tb u zabtına ve ma'den-i sirnin silk-i mülk-i devlet-i ' aliyyeye rabtma ve sekiz yüz altmış üçde etrafındaki �ıla' u zıya' ile Lofça fetbine muvaffa�iyetle gına-yı guzat-ı muvabbidini mabsüd-ı gürisne-çeşman-ı rüzgar itmişdir.

Sekiz yüz altmış yedide Semendire'den ma-'ada Şırb memalikini fetb u tesbir ve gönderdigi a�ıncılarla Macaristan'ı işgal u tabyir eyledigi hengamda müla�at-ı şahane içün Edirne'ye gelmişdir. Venediklülerifi Mora dimekle ma'ruf olan Şibh-i Cezire derbendine yapdırmış oldu�ları iki yüz toplu� bir �al ' a ile cezireyi düşürdükleri mul}atara ve oradaki 'Oşmanlu ' as-' kerinifi l}aıt-ı ric ' atlerini �at' iderek düçar itdikleri tehlike ile papa tarafından ba�iyye-i ehl-i şalibden müretteb bir büyük Macar ordusunun Bosna }J.udüdını tecavüzle etrafında olan ba'zı �ura ile payçeyi zabt u tesbir itdikleri hengamda 'asakir-i 'Oşmaniyenifi şada-yı hücum-ı i�til).amları ve avaze-i l}uyül ve a'mal-i esli}J.aları agazesinden Macarlu müte'eşşir ve tall ' ada bulunan müşarün-ileyh Mal).mud Paşa ıikr olunan derbend �al 'asındaki Venedik ' askerinin pi ş-i nazariarında kemal-i kerr ü ferr ile izhara başladıgı satvetden a'mal-i eslibaya meydan �alma�sızın istima' -ı şada-yı silab-ı 'Oşmaniyan, dehşet-endaz-ı �ulftb-ı 'udvan olara� düşmen münkesir olmagla a'dayı il}tiyar-ı ' ar-ı firara mecbur itmiş idi .

Sekiz yüz altmış yedide müzafatıyla Hersek diyarını memalik-i islamiyyeye ilM� ve altmış to�uzda Germe I:Iişarı ve Gördos }J.ışn-ı üstüvarını ve �arlı İli dimek ile meşhur altı ' aded �ıla'-ı vacibü'l-ibtiya' ı şemen-i ma 'lüme-i dad u sitad-ı seyf ü sinan-ı cihad ile ' ilave-i yesar-ı bilad-ı emşar ve dal}il-i �abza-i i�tidar iderek ta'y'ı'n-i mul).afızin ve tetmim-i meham-ı lazımeden şofira Midillü sahiline musaHat olan düşmen gemilerini gar� u �alır itmek me'müriyyetiyle donanma-yı hümayunı istişl,ıaben Gelibalı'dan nehzat ve h ücum ile iktisab-ı fevz-t galebe vü nuşret itmişdir.

Sekiz yüz yetmişde Macar �ıralınıfi İzvorni� ahalisine isal-i basar içün i ' la-yı liva-yı istila itdigi istil}bar olındıgı gibi , Fatib-i gaza-sanib bazretleri Mahmud Paşa'yı mi�dar-ı kafi 'askerle me'mur itdiginden , dehşetlü bir Ml ile İzvorni�'e [6] i�tirab eyledikleri �ıralıfi manzun oldıgı anda kemal-i l}aşyetle firara ibtidarında bi't-ta'�ib bir vadi-i zafer-bevadide telafi-i şaffeyn vu�u'ıyla l).asim-i bibal-i niza' olan vasıta-i büsam-ı zafer-encam ile

T a yy a r - z a d e A t a 1 5

l)arb u peygara ibtidarında şanadid-i düşmenden ekşerisi �alır u dernar ve ordusıyla beraber �ıralı firara icbar eylemişdir.

Sekiz yüz yetmiş ikide �araman oglı Pir Al)med'in madde-i �alır u i 'damında seyyi 'e-i si' ayet-i mul)asidin ' azv-ı ta�şir-i ta'�ib ile itharn itmegin, Mel)med Paşa-yı Rumi mekr ü münafa�atıyla otagı başına yı�dırılup ' azı ile Gelibalı sancagı tevcih ve sekiz yüz yetmiş üçde donanma-yı hümayun ile me'mur oldıgı Egriboz tesbirine şi tab ve şavletle mevhubun min- ' indillah oldıgı fetl) u nuşrete na' il ve bu bıdmetin büsn-i ifa ve itmamında dabi fazilet-i dirayeti merteb-i şübuta vaşıl oldıgı cihetle müstagra�-ı emvac-ı iltifat-ı padişah-ı kerimü'H:ı.aşa'il olmuş idi .

Sekiz yüz yetmiş yedide Uzun Basan seferindeki şıd�-ı bıdmeti mu-15.abili şaniyen ma�am-ı eelil-i şadarete saye-resa ve hem-rikab-ı şehen-şah-ı �afer-ibtiva olara� emare-i i ' ade-i i�bali ru-nüma olmuş iken bari�a-i mesa'i-i meşkuresi münafa�at-ı mubalifin ile mestur-ı süradı�-ı �alam-ı çarb-ı pür-cefa oldıgından 'azl ü infişal ile Rumili'nde Edirne vilayetinde Filibe sancagında müceddeden ibya vü i' marına muvaffa� oldıgı ]jaşköy nam �aşabaya muhaceretle aram itmekde iken Tacü't-Tevarib ve I:Iadi�atü'l-vüzera rivayetlerince sekiz yüz yetmiş to�uzda şehzade Sultan . Muştafa irtibalinde ' adet-i ' aşra ittiba'en li-ecli't-ta'ziye İstanbul'a gelerek resm-i ta ' ziyeti ba'de'l-ifa cemi'-i zamanda vücudları muzırr-ı millet ü devlet olan erbab-ı nifa� tarafından ta' ziye vü matemde isa'et-i �uşura mübaderet ' azviyle tab ' -ı hümayun igzab alınara� on yedi gün Yedi �ulle mabbesinde ba'de't-tevfi�, ' a�ıbet ol gazi-i mücahid-fi sebilillah ser-büride-i mev�i ' -i şehadet olmuşdur. Rabmetullahi Ta'ala ' aleyhi rabmeten vasi 'aten.

Müşarün-ileyhin esbab-ı imb1l.sı ba'zı tevarib ve mecmü'alarda egerçi bu vechile mestur ise de bunların ba'zısından garazlı ma'na tafattun ve birazından taraf-girlik tevehhüm olındıgına na�aran pek de layı�ıyla mezaya münfehim olamama�da [7] oldıgı l)alde I:Iadi�a bikayatı nev 'an sa' irinden daha a�va görünmekle , na-çar bu rivayet dere ve tercib olundı . Ba'zı rivayata na�aran müşarün-ileyh Mabmud Paşa'nın Bosna �ıralıyla olan mu' amelesinde ve Uzun Basan'ın tev�if-i ta'�ibine ve Fatib bazretlerinin menviyyat-ı cihan-giranelerinin te 'bir-i i crasına bir iki kerre sebebi yy et vir-

1 6 O s m a nlı S a r a y T a r i h i

mesi ve �araman vilayetinden İstanbul'a na]s:li ferman buyurılan ahaliniii va]s:t ü zamanıyla sev]s: u lşallerine ' adem-i muvaffa]s:iyet ü beta 'eti ve şehzade Sultan Muştafa gibi layı]s:-ı tae u tabt meşkuru'l-mesa'l bir zat-ı 'uluvvü's-simat ile mübayenet ])alinde bulunması buşuşları kendü kendüsini varta-i hevel-nak-i ifnaya atmagı gözine aldırır al)val ibttyar itmiş olması isnadından baş]s:a batıra bir şey butur itdiremiyor. El-' ilmü ' indallah , her ne ise bunlarla beraber ba]s:an-ı buld-aşiyan l)azretleri müşarün-ileyhifi muztarran icra-yı imbasını müte'a]s:ib ibraz itdigi bıdemat-ı memdüba-i mesbü]s:a ve feza' il-i celile-i ma]s:bUlesinifi tabattur u taşavvurı te'essüf ü büznini da'vet ve şalat-ı na' ş-ı rabmet-na]s:şındaki buzurıyla başlet-i eellle-i naşfet-i şahanesini i ' lanen medfene ]s:adar ' azlmet iderek i ' lan-ı mal)abbet ve iJ?:har-ı elem ü küdüret buyurdu]s:ları , bu buşüşlara da' ir elsine-i şelaşede yazılmış mecellelerden birisinde gördigini 'ulema-yı 'ulum-ı edebiyyeden Eandırmalı müderris 'Abdu'l-�adir ŞahUrl Efendi bikaye itmişdir .

Padişah-ı ' adalet-intibaha ita'at, erbab-ı edeb ü in]s:ıyada vedbe-i zirnınet-i şada]s:at olup, ba-buşüş Fatib bazretleri muvaffa]s:iyyet-i ' aliyesinifi şöhret-i şayi' ası bikayat-ı İskender ü D ara'yı imba itmek muvaffa]s:iyetini iktisab ve nam-ı celalet-ittisam-ı hümayunlarıyla fı]s:arat-ı fütül)at-ı eellle-i cihan-glraneleri rub ' -ı meskün kitab-ijanelerinde iktitab olunmuş olan tehdldiyyeti i]s:a'a ]s:adir, celilü'l-me'aşir bir şehriyar-ı şöhret-yabıfi niyyat-i cı.han-pesendanesini tagyire cür'et itmek yolını tutma]s: eger şabil) ise , Paşa-yı müşarün-ileyh gibi de]s:ayı]s:-ı umura va]s:ıf ve babaya·-yı mizac-ı ' alemi ' arif, aşarı müsellem-i 'alem ve müsta]s:im bir zatıfi pek büyük batada bulunma]s: ibtiyarı umur-ı ' acibeden görünmüş ise de ne çare ki " iza ca'e'l-]s:aza ' amye'l-başar" mezayası bir nice aşbab-ı kiyaset ü fetanetifi 'a]s:l u zekasını tünd ve tizi-i fehm ü idrilkini künd itmek tişesiyle piş-i naJ?:arındaki mezali]s:i setr ü tagmid,

(Mef'Ulü Fa' ilatü Mefa'ilü Fa' ilün)

[8] "Sübl:ıane men tebayyere fi şun' ihi'l- 'u]s:Ul Sübl)ane men bi-]s:udretihi ya'cuzü'l-fubUl"

ma'nasıyla süküt itmek evvela bi-tarl]s:i'l-agrazdır.

T a y y a r - z a d e A t a

Müşarün-ileyhifi şehadetine taribdir:

(Fa' ilatün Fa'ilatün Fa' ilün)

"Şabibü'l-bayrat Mabmudu'l-bışal Menba'u'l-eltaf memdubu'l-kemal

Şadıl5-u's-sultan Mabmudu'l-kerim Raba ma�lümen ila dari'n-na'1m

Fate merbı1men ve taribun beda Mate Mal)muden şeh1den zahida" (879)

1 7

Müddet-i şadareti def'a-i lllada on beş ve def'a-i şaniyede bir sene mil5:darıdır. 'Alim ü fazıl , fat1n ü 'al5-il , mek1s ü kamil , mubibb-i 'ulema, mu'1n-i ful5:ara, müh1n-i fusel5-a, memdubu'l-ef' al , mabmudu'l-bışal bir düstı1r-ı ' adalet-iştimal oldıgı merv1dir. Alazl5-a1 namını mubtev1 risale-i mü'ellefisiy le 'ulema-yı 'aşrınıfi nam-ı z1-şanına tefs1r ü tan ş if itdikleri birçol5. kütüb ü resa' il el-})aletü hazih1 münevvir-i enva'-ı mebabiş ü mesa'il olmagla, işte bu muvaffal5-iyyet-i eellle 'a�1m-i şanına şahid-i ' adil ve bayrat u basenatı b1-mu1adildir. Müceddeden teşkil itdigi ijaşköy 15-aşabasında bir cami' -i 'all ve mescid ve medrese ve l)ammam, der-sa' adetde münhedim olan killsa yerine te's1s itdigi cami'-i şerife "yesserallahu lena 15-a'a mal5-ame Malımüd" (868) taribdir.

Cami' -i şerif tetimmatından olan medrese ve mekteb ve çeşme ve çifte bammam ve Şofya'daki cami'-i refi 'u'l-bünyan ve medrese ve menba' -ı ma-i mesbun üzerine bir ' all l5-ubbe ve Mn ve Rumili ve Anatalı'da gezdigi ve Rumili'nde fetbine muvaffal5. oldıgı maballerifi ekşerisinde mescid ve medrese ve mekteb ve cüsur u ribat gibi nice aşar-ı müberratı sa'adet-i Mline daldir. "Nevverallahu zaribahı1 neyyiren keş1ren" . Tab1'at-ı şi 'riyyesine numune olmal5. üzere man�ı1r olan bir beyti tabrir olundı:


(Mefa'ilün Mefa'ilün Fa'Ulün)

Gözüm yaşına rabm it sürme derden Ki merdüm-zadedir düşmüş na�ardan

İkinci Şadr-ı A 'z;am Gedik A ]J.med Paşa

Enderı1n-ı Hümayı1ndan Feyz-yab Olanların İkincisi ve Şadr-ı A ·�amların Onuncısı Gedik Abmed Paşa'dır. Sene 880. Müddet: 4 Sene.

T�kü't-Tevarib'in rivayetine göre müşarün-ileyh enderı1n-ı hümayı1nda iken şehzadeliklerinde [9] Fatib Sultan MeblT).ed ijan bazretlerinin bıdmet-i mabşı1şa-i mülUkanelerinde bulundu�Jarı cihetle evan-ı cülı1s-ı hümayı1nlarında vezaretle karn-ran ve ekşer gazalarda serdar-ı fütı1bat- 'un van olup �araman Oğulları'nı tedmir ve Ermenak ve Silifke ]5:.al' alarını tesbir ve Trabzon seferinde pek güzel sa'y u tedbiri aziide-i külfe-i tezbir oldıgından, sekiz yüz seksende Mabmı1d Paşa-yı 'Adni'nin ikinci def'aki ' azlinde mühr-i şadaretle tev�ir olunmuş idi.

Cülı1s-ı B ayezid ijani'de Polya vilayetini fetbe me 'mı1r iken beray-ı bey 'at asitaneye ' atf-ı ' inan-ı 'azimetle şehziide Cem Sultan mubiirebesine rne'mı1r ve buşı11-i galebe ile sa'yi rneşkı1r ve şehzade-i rnüşarün-ileyh bazretlerinifi terk-i dar u diyarında igrnaz u tegiifülle işifi ilerüsine gitmemesi cihetiyle beyne'l-aşdi}5:.a pek ziyade memdı1b u ma�bı11 u mergı1b olmuş idi . Hadi]5:.atü'l-vüzera l5:-avlince bu me'mı1riyyetifi itmamını müte'al5:- ib üç yüzden ziyade sefine ile bıtta-i Kefe'yi tesbire me'rnı1r olara]5:. Aza]5:. vilayetini· Çerkesistan budı1dı intihiisına ]5:.adar dal;}il-i ]5:.alem-rev-i memalik-i devlet-i ' aliyye-i 'Oşmaniye itmiş idi .

'Ala-rivayetin , buşı1net-i tab' ı mugayir-i rıza-yı hümayfm-ı Bayezid ijani olrnagın, sekiz yüz seksen yedide meşta-yı Edirne'de dar-ı na'irne i' zam olunmuşdur. Katib Çelebi tab�i�atınca müddet-i şadareti dört senedir.

Ba'zı rivayat-ı val5:-ı 'aya göre müşarün-ileyh ' ilm-i hey'et ve hendese ve istibkamat ve ' ilm-i cografya ve sev]5:.u'l-ceyş ve fenn-i te' abi ile devletiii

T a y y a r - z a d e A t a 19

mubtac oldıgı ni�amata val.pf ve mu'amelat-ı müdarat-ı düveliyyeyi 'arif, fütfıbat-ı ' a�imeye ma�har , müdir ü cesfır, sabi ve kerim, şalib u ' afif bir vezir-i zi-şu'fır oldıgı anlaşılur. Ba'zı aşar-ı bayrı ve İstanbul1da bir barnmaını vardır. Rabmetullahi ' aleyh.

Üçünci Şadr-ı A' :?am Davud Paşa

Enderfın-ı Hümayfından Feyz Alanların Üçüneisi ve Şadr-ı A'�amların On İkincisi Davud Paşa1dır. Sene 888 . Müddet: 1 5 sene.

l:fadil$:atü1l-Vüzera1da maball-i feyz ü neş'eti görilemediginden TaCü1t-Tevarib tabl$:il$:atına göre müşarün-ileyh Davud Paşa Fatib Sultan Mebmed ]jan bazretlerinin da'ire-i füyfızat-bahire-i hümayfınlarından tefeyyüzle Gedik Abmed Paşa1ya ve l:fadil$:atü1l-Vüzera l$:avlince İsbal$: Paşaıya balef olaral$: on beş sene mesned-i şadaretde bi1z-zat gaza vü cihada [ 10] ' azimetle ma' reke-gahlarda müretteb şunfıf-ı ' askeriyye ve çol$: kerre piş-i şuffıf-ı Ieşkeriyyede meslfıl-i seyf-i eeladet olaral$: şavlet-i düşmene mul$:abele ve mu�afferiyete himmet ve ma�har-ı enva' -ı fütfıbat ile na' il-i teveccühat-ı bazret-i padişah-ı Dara-l$:udret oldıgı halde ber-mul$:teza-yı sinn-i piri bıdmetden ta'arri ve tol$:uz yüz ikide alayiş-i dünyeviyyeden teberri ile taril$:-i selamet-refil$:-i büsn-i batimeyi tabarri itmek üzere Dimetol$:a1da mütel$:a' iden gfışe-gir-i inziva vü 'uzlet olmasına müsa'ade huyurulması istid' ası , rehin-i müsa'afa-i bazret-·i padişah-ı emekdar-nüvaz olmagın maball-i mezkfırda l$:a' id ve dörtde bayat-ı müste' ardan mütecerrid olmuşdur.

Sinn-i tuffıliyyetden berü esfarın birisinden girü l$:almadıgı cihetle hengam-ı icra-yı gaza vü cihadda eline geçen şervet ve yesar-ı bisyarı ıevl$: u sefahatine telef itmediginden nul$:fıd u ' al$:arı bisyar olmagla, irtibalinde fal$:at nul$:fıd u emvalinden l$:aqi-' askere bi-taril$:i1ş-şulb beş yük al$:çe resm-i l$:ısmet virildigi kütüb-i tevaribde rehin-i vüşfıl$:-ı izbardır.

Müşarün-ileyh mubibb-i 'ulema, mu'in-i ful$:ara, ' abid ü zahid , gazi vü mücahid bir vezir-i keşirü1l-mebamid oldıgı mütevatir ü mervidir. İstan-

20 O s m a n l ı S a r a y T a r i h i

bul'da bir 'ali cami '-i şerif ve bir medrese ve ' imaret ve mekteb-i münif ve çeşme inşa, Vefre2 �aşabasında içme şuyım icra eylemişdir. Cami' -i şerifine Kemal Paşa-zade şey)Ju'l-islam Al)med Şernsü'd-din Efendi merl)ümufi söyledikleri ' Arabi tari)J, şey)Ju'l-battiitin meşhUr I:Iamdullah Efendi'nin )Jattıyla müre��amdır:

(889)

..ı,.., ı ..ı Ji....:J.;..l � .ü y 1 (_,�yi(.$'�' .;-;,jJ

� �� l;ı u l.hL..J LL..-11 � � .J-A.UI�.;-9

Yine müşarün-ileyhifi türbeye söyledigi tari)Jdir:

2. • ..rA ..ı

(904)

..ı,..,l..ı Ji....:J.;..ı � <LLJI ..:J� �.U L...a 4-.;-11 t l,..,_:,l;ı

� ).::. ..:.Jj u-=ı 1 ..::..ıL. L..ü

� <t.lll �.)�Lo$

Ral)metullahi ' aleyhL

T a y y a r - z a de A t a 2 1

Dördünci Şadr-ı A 'ıam Boşna]$: Mühtedi Damad-ı Şehriyan Hersek-zade Abmed Paşa

[ l l ] Enderun-ı Hümayundan Ma�har:..ı Feyz Olanların Dördüneisi ve Şadr-ı A'?:amların On Üçüneisi Hersek-zade Al,ımed Paşa'dır. 902 . Defe'at-ı Erba'a Müddet: 7 Sene.

Katib Çelebi rivayetinden bal,ıişle I:Iadi�a'da beyan olundıgı üzere müşarün-ileyh Al,ımed Paşa Fatil,ı Sultan Mel,ımed ljan 'aşr-ı ' allsinde Hersek diyarı gönüllüsüyle beraber der-i devlete vürud iderek daru'l-' ilm ü kemal olan da' ire-i hümayuna �abUl ile o�uyup yazara� tal,ışll-i ' ilm ü ma'arife muvaffa� oldu�dan şonra tad�atınca �at' -ı meratib itmekde iken Anatolı begler-begiligiyle çerag ve ibtida-yı cülfis-ı Bayezid ljani'de derece-i dirayet ve l,ıüsn-i bıdmeti ba'iş-i il,ıraz-ı şeref-i muşahareti olara� a�şa-yı memalik-i islamiyyeye musaHat olan düşmen üzerine sipeh-dar ve ba'de't-te�abül a'dayı maglllbiyyet-i kılınile ile rehin-i nedamet-i ' a�ıbet-kar eyledikden şonra muvaffa�an 'avdet ve sekiz yüz to�san birde memalik-i 'Oşmaniyye'ye hücum iden leşker-i �ayıtbay üzerine me'mur olup �alır-ı a 'daya şarf-ı ma�dur itmekde iken, sipah firar 'ani'z-zal,ıf 'arını irtikab itdikleri eşnada anları tev�lf ve te'bire tek ü puda oldıgı l,ıalde bi-�aza'illahi Ta 'ala rubOde-i pençe-i leşker-i �ayıtbay olmuş idi . Ba'de'l-l;}alaş to�uz yüz ikide Davud Paşa yerine mühr-i şadaretle mesrur ve üçde sekte-i ' azi ile rneksur ve müte'a�iben manşıb-ı �apudan1 ile İnebabtı fetbine me'mur olara� ve?:ii' if-i l;}ıdmet ü şada�ati 1fiiya bezl-i tü van u �udretle va�i' olan l,ıarb u peygarda fev�a'l-me'mOI ibraz-ı besalet ve yaved-i babt ile itmam-ı emr-i me'muriyyet ve nice vilayet ü menaşıba saye-endiiz-ı ' adalet oldıgı l,ıalde to�uz yüz to�uzda ljiidım 'All Paşa'ya l;}alef olmuşdur.

Üç sene bıdmet-i şadaretin l,ıükmini l,ıa��ıyla lfa ve ba'de'l- 'azl mesned-i �apudaniye ric 'atle umur-ı tersilneyi ' ala-ma-yell� rü'yete i ' tina ve ve bir nice mul,ıassenat icra eylemişdir.

To�uz yüz on yedide Jjadım 'All Paşa'nın şehiidetinde ca-nişin olmuş ise de tetavül-i eyadi-i i ' tisiif-ı yeniçeriyan ile sarayı yagma olundu�da kendüsi il;}tifii itmişdir.


To�uz yüz on sekizde Yavuz Sultan Selim-i �adim bazretleri revnal5:-efruz-ı dihim-i \)ilafet-i ' u�ma oldul5:larında �oca Muştafa Paşa yerine calı-ı eelil-i şadaret-i 'u�ma ile [ 12] tevl5:ir ve Iran seferinde ibraz itdigi \)ıdemat-ı pesendidesiyle taltif ü tesrir olunmuş iken yefiiçerilerifi l)arekat-ı bagiyaneleri ' azlini istilzam itmesiyle tol5:uz yüz yirmi Ramazanında ma'zul ve yirmi ikide uıtta-i 'Arab tes\)irine teşrif-i l)azret-i padişahi vul5:ü' ında Burusa mul)afa�asına mevşul olmuş idi.

Bu ijıdmeti da\}i l)üsn-i ifaya muvaffal5:iyet eşnasında tarik-i dagdaga-i meşgale-i dünya ve ' azim-i ' alem-i 'ul5:ba olmuşdur.

Bu tertib üzere dört def'ada yedi sene ifa-yı l)üsn-i \)ıd�et-i şadaret ve birl5:aç gazada bi'ı-zat ))azır olara� iktisilb-ı şan u şöhret ve üç def'adaki 15:apudanlıgında tersilneyi ma'mür ve vaz '-ı ni�am�tına şarf-ı mal5:dür iderek süfün-i hümayunı ))add-i kifayeye iblag ve bu cihetlerle işbat-ı ehliyyet ü i�tidar ey lemişdir.

Tacü't-Tevari\) ile Ravzatü'l-Ebrar'daki l)ikayat bu ri vayata mübayince görinür. Vallahu a'lem bi'ş-şavab.

Müşarün-ileyhifi 'a�il ü kamil , ' abid ü ' alim ü ' amil bir vezır-ı bi-mu 'adil oldıgi mervidir. İstanbul'da ve Dil Ma'beri'nde cami ' -i şerif ve ' imaret ve uanı vardır. 'Ulemaya ragıb ve şu'arayı ' ataya-yı layı�a ile calib , kemal-i 'adalet ve ehl-nüvazi ile rıza-yı Bazret-i Bari'yi talib , kaffe-i ma'ayibi salib bir düstur-ı val5:ur-ı ma'ali-men�ıb oldu�ları mervi vü mevşı115:dur. Ral)metullahi 'aleyhi ral)meten vasi' aten.

Beşinci Şadr-ı A'�am Tavaşı l.:Jadım 'All Paşa

Enderün-ı Hümayundan Na'il-i Feyz Olanların Beşincisi ve Şadr-ı A'�amların On Altıncısı ijadım 'Ali Paşa'dır. Sene 908 . Müddet: 7 Sene.

Müşarün-ileyh a� agalardan ya'ni zümre-i tavaşiden ve Sultan Bayezid ijan'ıfi babu's-sa'adeleri emek-darlarından olup , Tacü't-Tevari\) rivayetince ibtida-yı cülus-ı hümayünlarında �araman emirü'l-ümerası ve ba 'de-


hô Semendire ey aleti valisi ve sekiz yüz tol5:sanda Rumili begler-begisi naşb huyurulmuş idi . Sekiz yüz to15:san ikide Al)med Paşa-yı Fenari yerine vezir olaral5: sipah-ı 'Arab müdafa'asına tesyir ve to15:uz yüz altıda Moton tesbirinden şofira �oron3 ve Anavarin fetbine mübaşir ve Mora sancagıyla naşir-i me' aşir olmuş idi .

Tol5:uz yüz on ikide manşıb-ı şadaretıe istil:ışal-i amaı ve abir 'örnrinde Şeytan [ 1 3] �ulı mul)arebesinde şehd-i şerbet-i şehadetle teskin-i ))araret-i il5:bal eylemişdir.

M ec mu' -ı şadareti yedi senedir. Ce ri VÜ cesur' ' al5:il ü va�5:ur, 'alim ü fazıl , ittil5:a ile meşhur vezir-i şal)ib-şu'ur oldıgı tevaribde mesturdur. 'Ulemaya ri 'ayeti mevft1r, aşl)ab-ı dirayet ü istil5:amete eltilfı mebıul , bezl-i şadal5:at u ' ata ya ile meftur oldıgı dillerde meıkurdur. Divan Y olı'nda 'Atil5: 'Ali Paşa cami' -i şerifi ve medrese ve mekteb ve ders-bane ve ' imaret ve tekye ve çeşmesi ve �ara Gümrük civarında Zencirli �apu cami' -i şerifi ve Edirne �apusı civarında Tekft1r Sarayı l5:urbında �a 'ri ye cami' -i şerifi ve ijırl5:a-i Sa 'adet'ifi bulındıgı Eski 'Ali Paşa M abaliesi'ndeki iki ' aded cami '-i envar-lami ' i yle bir medrese-i latif ve iki 11}ekteb-i münifi , birl5:aç çeşmesi ve sebilleriyle daha aşar-ı l)asenesi mevcuddur. Müşarün-ileyh tavaşi güruhından oldıgı l)alde fevl5:a't-taşavvur cesur u pür-dil ve devlet-i ' aliyyeye ' arz eyledigi bıdemat-ı müsta15:imanesinde ibraz eyledigi şadal5:atıfi tafşili gayr-ı 15:abildir. Ral)metullahi 'aleyhi ral)meten vasi 'aten.

Altıncı Şadr-ı A ' z;am I):.oca Muştaffi Paşa

Enderun-ı Hümayundan Tabşil-i Feyz İdenlerifi Altıncısı ve Şadr-ı A' �amlarıfi On Yedinci si �oca Muştafa Paşa'dır. Sene 917 . Müddet: ll şehr.

Tacü't-Tevarib ile ijadil5:atü'l-Vüzera l5:avillerince müşarün-ileyh Sültan Bayezid ijan bazretlerinin da'ire-i hümayunlarında perverde olan ıevat-ı ma'arif-simatdan olaral5: l5:apucıbaşılıl5:la çerag olmuş idi . Cennet-me-

3. ,.:,,_,_;a


kan Cem Sultan maşlal).atı içün Roma taraflarına bi'l-me'muriyye ' azimet ü ' avdet ve seyyi 'e-i bıtam-ı bıdmeti mu�abili to�uz yüz üçde Rumili begler-begihgi ile ma:{:har-ı mükafat u }J.ürmet olup , to�uz yüz yedtde divan-ı hümayunda �ubbe vezaretiyle �arin-i tev�ir ü i' zaz ve to�uz yüz on yedide Hersek-zade Al)med Paşa yerine bıdmet-i eellle-i şadaret-i 'u:{:ma ile rehin-i tekrim ü tesrir olmuşdur . To�uz yüz on sekizdeki cülus-ı Sultan Selim ijani'de şehzade-i şehid Sultan Al).med ijan l)azretleriyle 'ala�a-i nihanlsi ba'iş-i şe' amet ve şehadet-i nagehanlsi ve Cem Sultan l)a��ındaki isa'etinifi inti�am-ı ma' nevisi oldıgında hezar emşali delaletiyle şübhe yo�dur. Müddet-i vezareti on bir malı mi�darıdır.

'Al):il ü zeki , bayratı bed! hi vezir-i şal)ib-şu 'ur oldıgı mervidir. Aşar-ı hayriyyesinden ismine mensub olan mal)allede killsadan münl):alib cami'-i şerlfi ve medresesi [ 14] ve Ayvansaray Kapusı d�bilinde l):al 'a divarınıfi derum ittişalinde aşl).ab-ı kirarndan Cabir bin 'AbdulHih El-Enşari raçliye 'anhu'l-Bari l:Iazretleri'nifi l):abr-i şerifleri val):i ' oldıgı mervi olan cami' -i şerif ile mul):abilinde bir çifte l)ammamı mevcuddur. Müşarün-ileyhifi cennet-mekan Cem Sultan l).al):�ındaki isa' et-i meşhUresi müzll-i memdul)iyyet ve satir-i me'aşir-i cemilesi olmuş ise de mul).akemesi daru'l-l):arara ]):almış umur-ı 'adbeden olmagla tafşilatına girişınege l):a'ide-i edeb ü l):adr lüzum göremedeginden terk olun dı. Tecavezallahu 'an-seyyi' atih! .

Yedinci Şadr-ı A' ıam Tavaşı .ijadım Arnavud Sinan Paşa

Enderun-ı Hümayundan Abz-ı Feyz İdenlerifi Yedincisi ve Şadr-ı A':{:amlarıfi On Sekizincisi Tavaşı ijadım Sinan Paşa'dır. Sene 920 . Müddet: 3 Sene.

Müşarün-ileyh saray-ı hümayunda babü's-sa'ade agalarından ve erbab-ı meratibden iken şeca'at-ı fevl):a'l-' ade ve dirayet-i mu'tade ile re'y-i tedblrinde kamil-i ' alim ü ' amil , istibdama ]):ahil bir merd-i memdul).u'l-başa'il oldıgından vezaretle çerag olup 'Acem seferinde mevcud bulundıgından 'ayar-ı şal)il).u'l-i ' tibar-ı ehliyyet ü isti'dadı man:{:ur-ı bazret-i Se-


Ilm ]Jani olmasıyla to�uz yüz yirmide Hersek-zade Abmed Paşa yerine bi'l-istib�a� mesned-i şadaretle karn-ran olmuş idi .

To�uz yüz yirmi üçde fil.tib bazretlerinin Mışır'da meydan-ı Ridaniye'de Çerkesler ile müşademe-i meşari ' -i şufUf u kifabda germiyyet-i peygar ve Mışır'daki Keretbay4 Vali nam fedayilerin on �adar refi� ile müşarün-ileyhi padişahdır �annıyla 'ale'l-gafle üzerine hücum iderek şikaf-ı şufüf-ı sipaha cür'etle yanında bulunan Ramazan-zade Mabmt1d Beg ve bazine-dar 'Ali Aga ile beraber şehiden 'azim-i buld-i berin eylemişlerdir.

Müddet-i vezareti üç sene mi�darıdır. 'Ulemaya ragbet, �urefil.ya bürmet ü ri' ayetle muttaşıf, vüzeril.da a�ranı nadir, efendisine ş adı�, ziyade sabi ve kerim bir merd-i kamil ve babadır oldıgı tevaribifi ekşerisinde mesturdur. Müşarün-ileyh a� agalardan oldıgı cihetle evlad istiblafından ma'zur ise de büsn-i bıdmet ve ' iffet ü isti�amet ne büyük bir memdubiyyetdir ki bu 'alem-i imtibanda efendisine ve bu vasıta ile devlet ü millete 'arz u ibrazına muvaffa� oldıgı bıdematıfi her birini hezar bayru'l-balef evlad yerine tebenni vü istiblaf eylemiş ve buşuşiyle efendisiniii emr ü fermanına fart-ı [ 15] ri 'ayetindeki şabr u in�ıyadı canını fedaya �adar ' arz-ı şebatı gözine aldırmış oldugını en�ar-ı erbab-ı tnşil.fa beyanda kilk-i ' acizanem bir niçe bame-i rast-gü ile beraber şa�i�-i rul) yerini tutara� müşarün-ileyhe bayırlu evlad gibi bıdmet itmişdir . Bin-i şehil.detlerinde Yavuz Sultan Selim ijan bazretleri gibi bir padişah-ı ciban-gl'r na' şı yanına giderek "Mışr'ı aldı� amma eyvah Sinan ga'ib oldı , Mışır fetbi afia bedel olamaz" �adr-danlıgını beyan ve kemal-i esefle giryan oldu�ları mervidir. Rabmetullahi 'aleyhim rabmeten vasi' aten.

Sekizinci Şadr-ı A'�am Damad Mühted1 İbrahim Paşa

Enderun�ı Hümayundan Kesb-i Feyz idenleriii Sekizincisi ve .Şadr-ı A'�amlarıfi Yirmi Yedincisi Memlük Damil.d İbrahim Paşa'dır. Sene 929 . Müddet: 1 3 Sene .


I:Iadil):atü'l-Vüzera l):avlince müşarün-ileyh İstanbul'un sur-ı l):adimine bant olan Yanl):o bin Madiyan evladından Fıranseviyyü'l-aşl olma]): üzere ma'ro.fdur . Mubarebat-ı şalibiyye bal):iyyesinifi birinde ümera-yı guzat-ı İslamdan bir merd-i dilirifi dabil-i silk-i mülk-i yemini oldıgından, rikab-ı hümayun-ı Bayezid .ijani'ye tal):dim ü ihda itmiş idi .

Enderun-ı hümayuna dabil olanlar içün fera' iz-i mektubeyi ta'allümle beraber tabşil-i ' ilm ü kemale sa'y ü verziş itmeleri il):tiza-yı uşt11 ü ]):anun olara]): Paşa-yı müşarün-ileyhifi bu l):anuna ma'a-ziyadetin ri 'ayeti ma'lüm-ı hümayun-ı bazret-i padişahi oldıgından yaveri-i babt ile l):arin-i iltifat-ı bazret-i padişahi ve baş çul):a-darlıl):la mübahi oldul):dan şofira tol):uz yüz yirmi 1

tol):uzda Pir Mebmed Paşa yerine Rumili eyaleti ilbal):ıyla mesned-i şadaret-i 'u;ı:ma bi't-tevcih na'il-i ni' am-ı na-mütenahi ve mul):addema Mışır eyaletiyle çerag olmasına sebeb olup, ıol):uz yüz otuz z;i'l-biccesinde telviş-i me'muriyyet itdigi istibbar olman .ija'in Abmed Paşa ga' ilesini def' u tey-. sir ve bıtta-i Mışriyye'yi tathir ve ni;ı:amını i ' ade vü tedbir eylemek üzere tol):uz yüz otuz bir cemaıiye'l-abiresinde me 'muriyyet-i mabşuşa ile Mışr'a ba'de'l-vuşul üç malı ;ı:arfında asayiş ü ni�amı itmam u i ' ade ile sene-i meıkure z;i'l-l):a'desinde 'avdetle na' il-i enva'-ı iltifat-ı bazret-i padişahi ve buşfil-i kemal-i il):bal ile mübahi olmuş idi . Tol):uz yüz otuz bir senesi nisanında iki yüz elli bifi 'asker ve üç yüz l):ıt' a top ile Sultan Süleyman .ijan bazretlerinifi Macaristan üzerine 'azimetlerinde müşarün-ileyh mevkib-i hümayunda bulundıgından Macaristan'ın merkez-i büktimeti olan [ 1 6] Budin'deki mui)arebede budavendigar-ı İskender-aşar ma�har-ı �afer olara]): ganayim-i mevfüre ile 'avdet buyurdul):larında bu ganimet miyanında Budin'de kilisadan igtinam olman bir çift pirinç dökme şem'-danı Ayaşofya Cami' -i Şerifi mibrabınıfi iki tarafına vaz' itdiklerinden, ' aşr-ı ' ali-i şaİ)ib-l):ıranileri şu'arasından birisiniii inşad idüp meıkur şem'-danlardan mibrabıfi şag tarafındakiniii üzerine bakk itdirdigi taribdir:


ı Cihan şabib-l):ıranı .{jan Süleyman Ki turmaz bamlesine Giv ü Bljen


2 Şu defilü l,<:ırdı ceyş-i Engürusı Görinmez oldı şal::ıra küştelerden

3 Helak itdi lpral-ı na-bekarı Yerin od eyledi tal::ıl5:115: bil sen

4 Killsasın yıl5:up yal5:dı Budun'ı Çıl5:ardı bu iki mişkatı aJ::ısen

5 Getirüp Ayaşofya'ya çeragı 'Adlinın ci sm ü canın l5:ıldı revgan

6 Didi hatif anıfi yactına tarlb. "Ebed oldı sirac-ı din-i ruşen" (933)

27

Tol5:uz yüz otuz üçde ca-nişln-i asitan-ı Hacı Bektaş oldıgını iddi' a ve cem'iyyet-i keşlre ile 'alem-efraz-ı tugyan olmaga ictira iden ]}.alender fitnesinifi indifa' ına me'muren ]}.onya Al5:saray'ına !5:arlb bir vadlye rekz-i bıyam-ı eeladet ve l::ıüsn-i tedblr-i dirayetle cem'iyyet-i bugatı duçar-ı perişani vü hezimet itdikden şofira ' avdetle sene-i mezbure zi'l-15:a'desinde südde-i seniyye-i J::ıazret-i padişahlye ru-mal oldul5:da uaşları yirmi kerre yüz bifie iblag ile bi't-taltlf Budin ve Beç ve ' Iral5: seferlerinde mevkib-i hümayundaki bıdemat-ı mal5:bfilesi mucib-i tal::ısln olmuş ise de tol5:uz yüz l5:ırl5: rebi 'u'l-abirindeki İran seferine ' ilave-i 'unvan-ı serdari ile me'mur ve mevkib-i hümayundan evvel ijaleb'e vaşıl olduJ..<:da, tagyir-i ser-nüvişt-i ezelinifi müsellem olan istibalesine ta' allul5: iden mul5:arenet-i eşrarı seyyi'esi tebdil-i ab.HH� ve etvarına baylfilet itmesiniii intac itdigi kemal-i 'az;amet ü ceberuti i ' lan-ı gururını i stilzam ttmesiyle merasim-i menaşirde ser-' asker-i sultan 'unvanıyla melumu'l�emşal ve giderek üftade-i dam-ı bayal-i muJ::ıal-i sevda-yı saltanat u istil5:18.1 oldıgı ma'IUm-ı şehriyar-ı şevket-iştirnal oldul5:da, tol5:uz yüz !5:ırl5: iki ramazanında [ 1 7J bayatı memata istibdal ve na'şı Galata'da Can-feza Tekyesi sa.J::ıasına işal u ida' olunmuşdur.

'Aşr-ı Süleyman ijani'de on üç seneden ziyade olan müddet-i şadareti mesa' il-i müte'addide z;uhfirından uali 15:almadıgı J::ıalde fart-ı fetanet ü fa-


ziletle ekşerlsini J::ıüsn-i indifii' u inJ::ıila.le muvaffal5: olmuşdur. 'Uh1m u ma'arifden behre-ver , ' al5:l u dirayete ma�har, Bermekiyyü'ş-şiyem, 'amimü'l-kerem bir düstı1r-ı val5:ur-ı şaJ::ıib-şu 'ur idi . istanbul'daki aşarından il::ıyasına muvaffal5: oldıgı cami ' inin birisi I}.uml5:apu'ya !5:arib ve di geri Eski Yag I}.apanı civarındadır. Selanik'de meşJ::ıı1r Ayaşofya Cami' i ile Hezargırad'da ve I}.avala'cla mükemmel vü müzeyyen cami' leri ve ' imaret ve medrese ve mekteb ve ders-bane ve daru'l-J::ıadiş ve tab-bane ve ribat ve J::ıammam ve b§.n-!5:ah ve cüsı1r ve çeşme ve sebll ve sa' ir ba'zı !5:aşabalarda mesacid ü tekaya vü zevayası ve bunların mükemmel val5:ıfları ve daha vafir aşar-ı bayrı oldıgı mervidir. RaJ::ımetullahi 'aleyh.

Her devlet ü millet ü !5:ıt'ada memdı1J::ı u mu' teber olan aşalet, tıynet-i ' iffet ü elirayetle müzeyyen oldıgı J::ı§.lde elbette aşJ::ı§.bını vaşıl-ı ser-ınenzil-i sa' adet ider ve lutf u ' inayetiyle mükrimi oldıgı vell-ni'metine mugayir şıdl5:-ı J::ıu15:015:-ı ni'met ve tabi' iyyet-i evza' -ı na-layıl5:aya meydan virmez. AJ::ıval-i 'aleme vul5:0f-ı vul5:u' at u meşhudatla J::ıaşıl olaral5: bu ma ' lOmatıfi netice virecegi tecrübe ise J::ıa15:il5:aten erbab-ı teyal5:!5:uz u başirete bir büyük ders ü ta'lim olmasıyla zamanımızdaki meşhOdiitıfi ekşerisiyle !5:ıyası imkanda olabilecek aJ::ıval üzerine beyan-ı berahin ü muJ::ıakemesi 15:abildir ki devlet-i 'aliyyenifi ne 15:adar bilaf-giranı işidilmiş ise bunlar ya zaten mader-be-hata veya sevl5:a VÜ aJ::ıad-ı nasdan i' ane-i İ5:UVVe-i istidraciyye ile yetişmiş bir ta15:ım füru-mayegandan �Ohur itdigi ru-nümadır. Çünki bu ma15:ı1-le mechOlü'n-neseb ü J::ıaseb olan mul5:bilin , mul5:teza-yı tıynetle ne !5:adar müstagral5:-ı ma'u'l-J::ıayat-ı in' am olsalar !5:anmaz ve ne vechile na' il-i birr ü mekrümet-i ni 'met bulunsalar !5:ana'at itmezler. Bu da'va esliifdan birço15:larınıfi beyan-ı aJ::ıvaliyle şiibit olur ise de şayed şaded degişerek ' ibare-i rast-guyi mezemmete intil5:al ider ictinabıyla bu !5:adarla ittifii olundı .

Bu tafşilatdan mal5:şad müşarün-ileyh İbrahim Paşa'nın b§.l5:an-ı bende-nüvaz J::ıazretlerinden nice seneler meşhud-ı 'uyun-ı 'ubudiyyeti olan bunca iJ::ısan u ' atıfete mul5:abil gitdikçe ' arz-ı inl5:ıyad u mutava'at ve ibrazına muvaffal5: oldıgı bıdematı veli-ni ' ınetine [ 1 8] 'atf ile kendüsi ihtiyar-ı haim-ı nefs ü meskenet idecek yerde mugayir-i meslek-i insaniyyet bılafını irtikaba cür'et itmesinden ve bunun gibileriii görilen evza'ı füru-mayeliklerinden ilerü geldigi bedihidir.


Müşarün-ileyh İbrahim Paşa'nın )Jati ' atından ve belki mucib-i ta'n u düşnam olaca� seyyi 'atından biri de selefi olup, Şıddi�i-neseb Şey)J Cemalü'd-din A�sarilyi ve Davud-ı I}:ayşeri �uddise esrarebumil bazeriltı sülalesinden şa' ir-i milbir I}:aramani Pir Mebmed Paşa-yı Remzi bazretleri gibi Yavuz Sultan Selim ijan bazretlerinin ma�har-ı nüvaziş ü tekrimi olmuş ve meftur oldıgı faq-ı dirayet ü şada�atiyle devlet-i ' aliyye-i 'Oşmaniye'nin i' la-yı �adr ü şan ve mu�afferiyetine mu'aveneti mütevatir ü meşhur olara� Mışr'ın fetbine ve )Jililfet-i celile-i İslamiyyenin bu tarafa na�line ba ' iş u hadi oldıgı balde büsn-i tedbir ü isti�ametiyle I}:anuni Sultan Süleyman ijan bazrederine de üç sene şadaret itmiş olan bir zat-ı memdubu'ş-şıfatı ferzend-i nil-pesendi Atana �açlisi ija'in Mebmed Efendi bir ta�ım meva'id-i ' ar�ubiyye ile celb ve ma'cunına sernın-i �atil vaz' itdirerek tesmim itmişdir.

I}:anuni bazretlerinin müşarün-ileyh Pir Paşa gibi bir vücud-ı mes'udı isti 'faya mecbur iderek İbrahim Paşa'yı şadarete i)Jtiyarı da togrısı bi-ba�l,cın ba'iş-i şudur-ı i ' tiraz ve bildiş-i enva'-ı şuriş-i igraz ve meşalibin cereyan-ı isti�amet-i tabi 'isinden mucib-i igmazdır dimekde aştıab-ı isti�amet-i uli'n-nüha ma' zfirdur.

To�uzuncı Şadr-ı A '�am Arnavud Ayas Paşa

Enderun-ı Hümayundan İstibşal-i Feyz İdenlerin To�uzuncısı ve Şadr-ı A'�amların Yirmi İkincisi Ayas Paşa'dır. Sene 942. Müddet: 4 Sene , 2 Şehr.

Müşarün-ileyh Arnavudiyyü'l-aşldır. Enderun-ı hümayundan serdengeçdi agalıgıyla bekam ve yeniçeri agalıgı ve Rumili begler-begiligiyle na'il-i meram oldu�dan şonra rütbe-i celile-i vezarete ve to�uz yüz �ır� ikide bi't-edric ikinci �ubbe veziri bulundıgı billde İbrahim Paşa yerine mesned-i şadarete iş'ad ve Körfez ve !}:ara Bagdan seferlerindeki besalet-i fev�a'l-' ade ve tedabir-i Felatun-pesendanesi mu�abili )Jıl' at-ı i�bali şeref-i iltifat-ı bazret-i padişahi ile mutarraz olara� fev�a't-taşavvur iltifat-ı celile ve

. a' taf-ı cesime ile karn-bin olmuşdur.


[ 19] Zaman-ı şadaretinde ba'iş-i tezelzül-i bünyan-ı erkan-ı devlet bir vaz ' a taşaddi ve agraz-ı nefsaniyye içün bir abada ta'addi itmedigi mervidir. M'ayib-i bırş u azdan azade ve me'alpb-ı me�alim-i ciger-güdazdan ' ari vü sade , rnekarim-i abialp ziyade bir vezir-i sütfide-zamir-i selisü'l-ifade idügi meşhurdur.

Fal):at tab' ı mu'aşeret-i zenana meyyal ve barem-sarayı keşret-i serari ile mal-a-mal olara]): yirmiden ziyade evlad istiblaf itdiginden bu�u�at-ı beşeriyyeye inhimak-ı müfrite ile ma'rfif ve tol):uz yüz ]):ır]): dört ıi'l-biccesinde vaşıl-ı rabmet-i Rabb-i Gaffir olmuşdur.

i Müddet-i vezareti 'ahd-i Süleyman Jjani'de iki sene mil):darıdır. Şıdl):

u ' adi ü inşafa ma' il , kelam-ı I:Ial):l):'a l):a'il , ' ilm ü ' irfana na' il , ' afif ü 'adil bir düstur-ı bi-mu'adil oldıgı meşhfirdur. Rabmetullahi 'aleyhi rahmeten va� si'aten.

Onuncı Şadr-ı A'z;am Amavud Damad Lutfi Paşa

Enderun-ı Hümayundan İktisab-ı Feyz idenleriii Onuncısı ve Şadr-ı A'�amlarıfi Yirmi Üçüneisi Lutfi Paşa'dır. Sene 946 . Müddet: 2 Sene.

Müşarün-ileyh Arnavudiyyü'l-aşldır. Da'ire-i hümayundan bölükat-ı erba' a agalıl):larından birsiyle çerag olara]): mir-i miranlıga irtil):a ve elviye-i ' adidede icra-yı l)ükumete i ' tina itdikden şofira na'il-i vezaret ve şeref-i muşaheretle tol):uz yüz ]):ır]): z;i'l-biccesinde Ayas Paşa'ya Q.alef olmuş ise de da'va-yı fazı u ' irfanı kemalinden giran ve 'al}:l u nühası Q.aşlet-i ]Jod-seranesinden nol):şan olmagla iki seneden ' ibaret olan müddet-i şadareti ]Jali- ' ani'l-gava'il icra-yı her nev'-i mubassenat-ı ni�amat-isti 'dadını şamil oldıgı biilde bu igtinam-ı eyyam-ı furşatda menafi ' -i devlete da' ir başluca bir ]Jıdmete muvaffal}: olamadıgı gibi mikib-i ta'n u teşni ' olacal): bir seyyi ' eye alet da]Ji oldıgı mesmu' u mervi degil ise de bu mal):amlarda bulunan ıevatdan abyanen iQ.tilasına muvaffal): oldul):ları müsa'ade-i zamaniyyeyi büsn-i furşat ittiQ.aııyla hey'et-i devlete nafi ' ]Jıdmet ü himmet inti�arınıfi bir gune fa'ideye işabet ü il):tiran idernemesi de ' adem-i muvaffal):iyetinden

T a y y a r - z a d e A t a 3 1

'add olunsa becadır. Bunufila beraber sa'i-i bayrat u basenat oldıgına ba'zı müberratı ve �anun-ı 'Oşmani'ye da'ir te'lifatı görülmemiş ise de mervi vü mesmu 'dur. Rabmetullahi 'aleyhi .

On Birinci Şadr-ı A'�am ljadım Tavaşı Süleyman Paşa

[20] Enderun-ı Hümayundan Karn-ran Olanların On Birincisi ve Şadr-ı A'�amların Yirmi Dördüneisi Hactım Süleyman Paşa'dır. Sene 947 . Müddet: 4 Sene .

Müşarün-ileyh ' ahd-i Süleyman Hani'de enderun-ı hümayundan vezaret ve mubafa�a-i Şam ve müte'a�iben Mışır eyaletiyle bekam olara� icra-yı abkam-ı ' adalete devamına mu�abil on sene ib�asıyla ikram olunmuş idi . Mu�addema fetb u keşfine muvaffa�iyetle meşayib u şürefanın ve katfe-i mülUk-i sütGde-sülUkun tabt-ı taşdi�inde bulunan ve a�şa-yı memalik-i 'Oşmaniye'den olan bilad-ı 'Aden ve Yemen, tetavül-i eyadi-i e' adi ile mubtellü'n-ni�am ve ba'zı aşar-ı benadir-i Hindiyye bi-gayr-i baJ..<:�ın Portekizierin itale-i yed-i istilalarında girit'tar-ı �alam-ı vabimü'l-encam oldıgından, to�uz yüz �ır� birde serdarlı�la sefine-süvar-ı 'azimet ve bender-i Suli'den5 derya-peyına olup bender-i Div'e dek bactban-güşa-yı i�Ml olmuş idi .

Memalik-i mezkurenin irtibat-ı �adime-i meşru'ası olan devlet-i ' aliyyeye merbUtiyyetini tabkim ve şürefa ve sa' ireye be-tekrar taşdi� u i ' tiraf itdirmege muvaffa�iyet-i kamile ile na'il-i nuşret oldıgı I:ıalde mi�yas-ı �ıyasdan efzun ganayim-i guna-gun ile ' avdetle bazine-i hümayuna ta�dimine müsa'ra'at ve kemal-i i�bal ile lenger-endaz-ı sa}J.il-i selamet oldıgı cihetle To�uz yüz �ır� yedide Lutfi Paşa yerine mesned-i şadaretle tebcil olunmuş iken to�uz yüz elli birde divan-ı hümayunda �ubbe vüzerasından Divane Husrev Paşa ile mubill-i namus-ı vezaret mui:ıavere VÜ şematete bi'z-zarure mübaderet ve böyle bir mecnunane ' ala-mele' i'n-nas şematetli mu�abele ile

5. �.,......


mugayir-i rezanet-t val5:ar-evza'a müşaberet itdiginden taztyane-i ' azl ile te ' dib ve ta'yin-i levazım-ı tel5:a'üdi ile Ma'll5:ara'ya nefy ü ta'zibtnden dört sene mürurında tol5:uz yüz elli beşde maball-i meıkurda irtibal-i dar-ı na'im itmişdir.

Müddet-i şadareti ' ahd-i Süleyman ljan1'de dört senedir. Birun-ı ' add ü ibşa şervet ü yesür ve birçol5: tevabi ' u bıdmet-kar terk ile kesb-i iştihar itmişdir. Tehdidini il5:a' a l5:adir, ceri vü cesur, ' al5:il ü reşid, malik-i re 'y-i sedid, livası mebrilk, l5:udilmı mes'ı1d , ıatı müteyemmin bir vezir-i şabib-temkin idi . Sultan Süleyman Uan bazretleri narnma olaral5: bıtta-i , Yemaniyye'de Buruc maballinde cesim cami' ve medrese ve mekteb Ve i cüsilr ve ' imaret ve ribat ve gayet kebir barnınarn u ebari ve kendi namına olaral5: yine [21 ] Yemen'de eesim bir cami ' ve abar ve ribat ve bammamı vardır. I}.ıt' a-i Yemaniyye saltanat-ı seniyye-,i ' Oşmaniyye memalikine zamm olundul5:dan şofira mul5:addema tebayi' -i Yemen ve 'Aden ta'bir olunan mülilk u ümera taraflarından inşa olunanlardan fazla yalnız saltanat-ı seniyyeden me'milr olan vulat-ı kirarn taraflarından Yemen'in mal:ıall-i müte' addidesine yirmi iki cesim cami' ve bir ol l5:adar barnınarn u abar ve sa' ire bina olunmuşdur. Müşarün-ileyhin Mışır'da dabi \}ayli aşarı mervidir.

Buraya l5:adar olan rivayet Uadil5:atü'l-vüzeradan abı olunmuş olup ancal5: müşarün-ileyhin bıtta-i Yemaniyye'nin ni:?amatına aldıgı me'muriyyet üzerine Mışır'dan sefine-süvar-ı bareketle 'Aden'e vuşillinde Herçend6 büküm-dan debalet ve ' arz-ı mutava'at itmiş ise de denaletine bürmet vecibesini terk ile bi-çareyi şalb u i 'dam itmiş olması Ceziretü'l- 'Arab'la beraber ol bavalideki badiye-nişinanı tevl:ıiş ü tevh1me ba'iş olaral5: bundan şonra me'milr olan vüzeranın birçol5: zabmet çekmelerine sebeb olup, Sinan Paşa'nın me'muriyyetine degin layıl5:ıyla istil)şal-i asayişe muvaffal5: olunamadığı balde Sinan Paşa, Süleyman Paşa'dan dirayetlice oldıgından 'Urbanı biraz te'min itmiş oldıgını tevarib rivayet idiyor. ValHihu a'lem bi'ş-şavab .


On İkinci Şadr-ı A':?am ]jırvatiyyü'l-Aşl Mühted1 Damad Rüstem Paşa

Enderun-ı Hümayundan Kam Alanların On İkincisi ve Şadr-ı A'�amların Yirmi Beşincisi Rüstem Paşa'dır. Sene 95 1 . Müddet: 15 Sene.

Müşiirün-ileyh ijırvatiyyü'l-aşldır. 'Alıd-i Süleyman ijani'de devşirmeden intibab ve enderun-ı hümayuna israb ile tabşil-i 'ulum u iidab itdirildikden şonra l;ıasbe'l-isti'dad bii-rütbe-i viila-yı veziiret Diyar-bekir eyaleti manşıbıyla kam-yab olmuş idi . ija�an-ı bende-nüvaz müşarün-ileyhi sa' adet-i muşaberetle şeref-yab itmek istedikçe bed-billılan "maraz-ı cüzzama mübtela ve aşarı çihresinde hüveydadır" deyü tenfir-i �ulüba da'ir erileif ile teveccühiit-ı celile-i l;ıazret-i piidişahiyi tagyire çalışmışlar ise de ne çare ki müşarün-ileyhin fart-ı fetanet ve fazilet ü firaseti nezd-i hümayun-ı l;ıazret-i piidişahide ma'lüm ve ma�am-ı şadaret ve şıhriyyete iş ' adı menvi-i maijşuş oldıgı emr-i gayr-i mevhum olmagla, ' illet-i mezkure emiiresi ser-etibbii-yı sultaniden istifsar buyuruldu�da, "maraz-ı mezkurun a�va-yı emiiretinden biri [22] vücud-ı meczumda kehle ma' düm olur" cevabını virmegin, istikşiif-ı l;ıiil içün etibbii-yı başşadan Mel;ımed Aga Diyiir-bekir'e bi'l-irsal, vuşulinde paşayı tenhiida 'uryan ve pirehen ü eııdamına tevdh-i naz;ar-ı im'an itdikde, sa' i�a-i mu�adderat-ı İlahiyye yerin bulma� �a' ide-i l;ıikmet- 'a ' idesiyle müşarün-ileyhin vücudında bir kehlecik nümayan olmagın, gii'ile-i ' arıza-i maraz-ı ha'il za'il ve Anatolı eyiiletine na'il olara� to�uz yüz �ır� altıda Mihrimalı Sultan'ın izdivacı tıraz-ı teşrif-i bala-yı ibtihiicı �ılınmışdır.

(Fe' ilatün Fe' ilatün Fe' ilatün Fe' ilün)

"Yar olur ise e ger tali' u baijtı kişinin Kehlesi dabi revacına sebebdir işinin"

Bu ta�rib-i ' inayet-i Rabb-i Mücib ile divan-ı hümayun vüzerası silkinde �<adri ' ali ve to�uz yüz elli birde ijiidım Süleyman Paşa yerine mesned-i şadaretle mubahi olmuşdur. İşabet-i re'y ü tedbir ile ser-amed-i şudür-ı sütüde-şu'ür bir düstur-ı ' adalet-nüşür olmagın , tevfir-i bazine-i celile ve tedbir-i mul;ıafa�a-i beytü'l-malde bezl-i na�dine-i ma�dur ile


baza' in-i birün u enderünı ecnas-ı nul}:üd ile mal-a-mal itdiginden ma- 'ada imla vü teşbin-i nul}:üd-ı keşireden Yedi �ulle mabzenlerinde biili yer !>:almamış olması rivayetine bal>:ılınca bir müddet daha mu'ammer olmuş olsa hernan Yavuz Sultan Selim tı:an bazretlerinin müdabbaratı yekünını sebl>:at u teri>:in idecegi anlaşılmış idi .

Müşarün-ileyh ol zaman ma'il-i irtişa olma]}: üzere rehin-i iştihar olmuş ise de ol babda dabi a 'mal-i mi 'yar-ı i ' tibarı nezd-i nai>:I>:ad-ı daru'9-9arb-ı inşaf u I>:abUlde mu'adil-i küliçe-i zeheb-i biilişü'l- ' ayar olma!>: lazım gelür. Zira zamanında bir na-müstabal>:I>:ın rüşvetle bala-nişin-i şadr-ı . devlet ve bir müsta' iddin dür-endabte-i nigah-ı merbamet ve münal>:ış-ı namus-ı saltanat bir kar-ı na-hencarın �uhürına ba'iş ve bul>:ül>:-ı saltanat-ı seniyyeden bir zerre-i naçizin iza'ası biidiş oldıgı işidilmemiş olup , ez-cümle vali-i Erzurum'un ibl>:ası ' inayetine mul5:abil bir def'a beş bin altun ca' ize gönderdikde bi'l-istikşar nışfını i 'ade itdigi rivayet-i mevşt1I>:atü'l-kelimatdan tabl}:il>: ile I:Iadil>:atü'l-Vüzera bikaye eylemişdir. Bir kerre şebt-i ceride-i ibtişaşı olan bendeganı medde'd-dehr pençe-i iflasdan istiblaş şi 'arı ve ba' iş-i şiraze-i irtibaH 'alem olan büsn-i vefa-yı memdübu'l-bışal , risale-i büsn-i ablai>:ının mul>:addime-i bedi'u'l-aşarıdır.

Toi>:uz sene mühim-saz-ı enam ve hem-rikab-ı padişah-ı Dara-gulam olup , sefer ü bazarda bıl 'at-ı seraser-i iblaşı ber-düş-ı şadal}:at itmiş ise de tol}:uz yüz altmışda [23] desise-i mekr ü gadri ve Zal Mabmüd Paşa'nın celladlıgıyla şehiden mesned-nişin-i mülk-i bel>:a olan şehzade Sultan Muştatıl val>:'asında I}.araman Ereglisi'nde AI>:öyük nam-ınabalde ma'zül ve mütel>:a' iden iki sene Üsküdar'daki bagçesinde aram-nişin-i künc-i I:ıamt11 ve to]5:uz yüz altmış ikide AI:ımed Paşa yerine şaniyen mesned-i eelil-i şadarete mevşül olmuş idi . Bu def'a altı sene mütteka-pira-yı şadr-ı temkin ve toi>:uz yüz altmış sekizde Şehzacte Cami' -i Şerifi hareminde türbe-i mabşt1şasında gendne-i vüct1d-ı pür-sudı şeh1den defin-i zir-i zernın olmuşdur . Mecmu'-ı şadareti 'ahd-i Süleyman ijan1'de on beş sene mil>:darıdır.

Sinin-i merl�umede zib-i silk-i sutt1r-ı şal)ayif-i eyyam olan fera' id-i ve]5:ayi' u aşan mersfim-ı i>:alem-i nüviştegan-ı şal)ayif-i tevarib olup , şu ]}:adar var ki Nubbetü't-Tevarib Paşa-yı müşarün-ileyhin zevcesi olan Mihrimalı Sultan'ın li-ebeveyn biriideri olan Sultan Sellm tı:an-ı Sani'den müsinn


olan şehzacteganıfi iml).ası Sultan Selim ijan'ıfi tehiyye-i iclası mu�addimesiyle teshil-i ma�şad-ı müna vü i ' tilası olma� üzere �ayın-validesi ijaşek1 Sultan ile beynierindeki meşveret neticesinin şehzacte-i şeh1d-i sa'1difi menv1si ibtilas-ı saltanata veslle arama� üzere oldıgı kizbini budavendigar l:ıazretlerine gamz ile şehadetini icra itdirdikleri �avline zahib olmuşdur. Egerçi bu rivayet mu�arin-i I:ıa�ı�at ise paşa-yı müşarün-ileyhifi cümle medayil:ı u mul:ıassenatını setr ü tagm1d ideceginde şübhe yo�dur. El- 'ilmü 'indallah.

Müşarün-ileyhifi bayrat u müberratından Zindan l}:apusı civarındaki Na'lbürlar İçi'nde I:Iacı ijalll Aga nam şal:ıibü'l-bayrıfi mescidini bir 'all cami' olma� üzere mal:ıv u işbata muvaffa� olmuşdur. Bundan ma-' ada I:Ialeb şehrinde ve daha baş�a mai:ıallerde ba'zı bayratı oldıgı merv1 vü mul:ıtemeldilr. Müşarün-ileyh 'a�il-i reş1d , şal:ıib-i re'y-i sed1d, müsellem-i 'alem, vezir-i mükerrem ise de balada mezkür Sultan Muştafa'nıfi va�'a-i şehadetindeki medbali cümle-i mul:ıassenatına mu'adil bir şeyn ü ' ar ve mul:ı§.kemesi I:ıa�1�iyyesi darü'l-�ararda manz;ür-ı uli'l-ebşar olacagı der-kar olmagla, buracı�da bu �adarcı� esef-i l:ıikayesiyle iktifa olunma� lüzümı aşikardır. TecavezalH1hu ' an-seyyi, atil:ı1 .

On Üçünci Şadr-ı A'�am Damad Amavud !}:ara Ahmed Paşa

Enderfin-ı Hümayı1ndan Karn-ran Olanlarıfi On Üçüneisi ve Şadr··ı A'z;amlarıfi Yirmi Altıncısı !):.ara AI:ımed Paşa'dır. Sene 960 . Müddet: 2 Sene.

[24] Müşarün-ileyh Arnavudiyyü'l-·aşldır. Enderı1n-ı hümayünda iken Yavuz Sultan Selim Han 'ahd-i 'allsinde yefiiceri agası Ya'�ı1b Aga nam merci-i dilir-i Rüstem-naz;irifi to�uz yüz yirmi bir senesinde fevtinde yeniçeri kesb-i imtiyaz ve ba'de'l- ' azl Rumili begler-begiligini il:ıraz iderek hyal�at-ı fıtriyyesiyle tevcih olumm rütbe-i vezareti müte'a�ib me 'm ur seferlerinde kar-güzarlı�lan ve Tarneşvar fetbindeki llrane bıdmetlert ve to�uz yüz altmışcia ekşerisinifi ' ahde vefalannda 'adem-i şebat u müba.latlan meşhUr olan Gürci ta' ifesi tugyamnda fev-· �a'l-gaye şeca'atleri ve ordu-yı Şah Tahmas'ı şeb-bfin idüp enva'-ı fevz ü


nuşrete ma�hariyyeti ve Tameşvilr fetl)inde fevl5:a'l-' ilde Rüstemilne ve İskenderilne mesil'l-i meşkuresi şuret-nümun olması dilmild-ı pildişilhl olmal5: şerefiyle taltlfini müstelzim olaral5: tol5:uz yüz altmışda vezlr-i şan! bulunmagın , Rüstem Paşa'yı balef ve rıbl5:a-i ita'atdan ru-gerdan olan Gürcistan banlarınıfi ma'mure-i buldilnın mal)sud-ı guzilt-ı selef ve ser-keşiln-ı ahallyi tu 'me-i şemşlr-i intil5:am u telef itmişdir.

Tol5:uz yüz altmış ikide b1-1cilb mucib-i rnekr-i zenan tecerru' -ı zelırabe-i siyaset idüp selefi Rüstem Paşa balefi olmuşdur. Müddet-i şadareti ' ahd-i Sultan Süleyman ijan!'de iki senedir. Aşar-ı bayrından Topl5:apu semtinde bir cami' -i şedfi ve medrese ve mekteb ve çeşme ve şadurvanı vardır. '

Cami' i ci vanndaki tür be-i mabşuşasında medfUnd ur.

Şehildetine Baydar nam kölesiniii l)ikmet-amlz olaral5: söyledigi 15:ıt'a-i ' ibret-nüma ile tarib-i b1-na�1r ü bl-bedeldir:

(Mefa'llün Mefi'i'llün Fa'Ulün)

Zaman-ı evvel içre ehl-i l)ikmet Vezlr-i a'�am idi ehl-i ' izzet

Çü 15-atl itdi anı sultan-ı 'alem Didi taribini "Paşa'ya ral)met" (962)

I:Ialllesi Emine Sultan içün dabi bir mescid bina olunmuşdur. Müşarün-ileyhifi ijırl5:a-i Şerif civarında bir mektebi vardır. Diyanet ü ' adaletle meşhur ve istil5:amet ü dirayetle meftur u mezkur, val5:ıf-ı um ur, vezlr-i şal)ib-şu 'ur ve erbab-ı istil)l5:al5: u istlhi'ile lutf u şal)§.bet ü keremi fevl5:a'l-gaye mevfUr bir düstı1r-ı ma'all-me'şı1r oldıgı kütüb-i . tevadl;ı.de mestı1r u meşhurdur. Ral)metullahi ' aleyhi ral)meten vasi' aten.

On Dördünci Şadr-ı A '�am Boşnal$: Mühted1 Sernin ' All Paşa

[25] Enderun-ı Hümayundan Ma�har-ı Meram Olanların On Dördüneisi ve Şadr-ı A'�amların Yirmi Yedincisi Sernin 'All Paşa'dır. Sene 968 . Müddet: 4 sene.


Müşarün-ileyh Hersek diyarında Çelebi Pazarı �azasında Beraçe7 nam �aşabada ]J.ıramende-i ser-l)add-i vücüd olmuşdur. Farı�-ı sefid ü siyah oldıgı eşnada bi-I:ıasebi'l- ' ade devşirme tari�iyle saray-ı hümayüna bi'l-�abül , tal)şll-i ' ilm ü ma'rifetle derece-i istihali ma'lüm-ı padişah-ı ma'ali-intima oldu�dan şofira yefiiçeri agalıgıyla çerag ve ba'dehü Rumili begler-begiligiyle bekam olmuş idi . 'Aşr-ı Süleymiin {Jani'den olan to�uz yüz altmış sekizde divan-ı bülend-eyvan-ı sultanide vezir-i şani bulunmagın, Rüstem Paşa yerine mesned-i şadaretle şadan olara� dört sene mi�darı ]J.ıdmet-i şadareti l)a��ıyla eda ve merasim-i ' adalet ü ])ükümet ü siyaseti eslafdan a'la ifa eyledigi meşhürdur. Leıiıü'l-muşal)abe , keşirü'l-mütayebe , �arif ü nükte-dan, mebıülü'l-il)san vezir-i ' ali-şan idi . l)al)amet ü cesameti müvazi-i şeval)i�-i cibal ve müvazin-i şevarnib-i tilal olmagın, zir-ranına münasib esb ü bar-gir nadiratdan bulunmagla tedarükindeki tek ü püda ziyade zal)met çekil ür ve mu�teza-yı şekl ü şema'il, giran-can u �alilü'l-iı' an �ann olunur iken sebük-rül) u nadire-perdaz olmasına ta'ııccüb olunur imiş . Nevadir-i mütayebat ve leta' if-i nikiltı meşhur ve <;lurüb-ı emşal şırasında dillerde meıkürdur. Müşarün-ileyh to�uz yüz yetmiş ikide vefat iderek Eyyübu'l-Enşari ra<;liyallahu ' anh I:Iazretleri'nifi türbe-i şerifinin büyük �apusı ittişalindeki cüz' -]Jan esi derlinında medfUnd ur. Edirne'deki meşhur 'Ali Paşa Çarşüsı müşarün-ileyhifi aşar-ı binası oldıgına Enderüni Tigi Beg'in tari]J.idir:

(Fa' ilatün Fa' ilatün Fa'ilün)

A.şaf-ı a'�am 'Ali Paşa-yı ]J.aş Yapdı çün bu çar-süyı bi -bedel

Tigıya tari]J.ifi eylerse su' al " SO.�-ı ra'na-yı ' Ali Paşa'ya gel"

Ral)metullahi 'al ey hi ral)meten vas i ' aten.

:(':urefa-yı ' aşrından bir zat muşal)ebat u mutayebatına da' ir ba'zı rengin ve latif fı�aratı celb ü cem' ile bir mecmü'a-i ra'na peyda ve elden ele

7. �I.:.H


geçerek man�ı1r-ı 'iicizi [26] olmuş idi . Mecmı1'adaki mübiH;ıaşe vü mutayebat müşarün-ileyhifi ' ilm ü kemal ve ' irfan u dirayetini işbata kifayet ider .

On Beşinci Şadr-ı A 'z;am Damad Boşnal}. Mühtedi Şol}.ullı Mehmed Paşa

Enderun-ı hümayundan İstibşiil-i İstib�a� u İstihiH İdenlerifi On Beşincisi ve Şadr-ı A ':?amlarıfi Yirmi Sekizincisi Damad-ı Şehriyari Şo�ullı Mel).med Paşa-yı Tavildir. Sene 972. Müddet: 17 sene.

Müşiirün-ileyhifi nihal-i ferbunde-neval-i vücudı ab-yari-i feyz-i ijudii-dad ile Bosna diyarındaki Çelebi Pazarı �aziisında kil'in Şo�ulleviç �aryesinde neşv ü nema bulmuşdur. Tebe' a-i gayr-i müslime vatandaşlarımızdan devşirme tari�iyle alınan efriid-ı ita' at-in�ıyiid ile der-sa' adete vürOd iderek enderun-ı hümiiyunda kilar-ı ]Jiişşa �oguşına bi'l-�abı11 , kiliir ketbudalıgına vuşule �adar tabşil-i 'ulum u ma'iirifi verzişle derece-i feza' il ü iltifata mevşı11 ve �apucıbaşılı�la evvelln-paye-i süllem-i meratib-i beşeriyyeye neyi ile ma�bı11 olmuş idi .

Bu maballe vuşı11-i tabrir eşnasında abibba-yı ' aciziden ve divan-ı abkarn-ı ' adliyye a'zası ricalinden Vaşfi Efendi nezd-i ' aciziye vürud itmekle bu babdaki ma'lumatını şu vechile beyan itmişdir:

Paşa-yı müşiirün-ileyh Saray sancagına tabi' ve Yaşgırad �azasına muzaf Şo�uline �aryesi sekene-i gayr-i müslimesi etfiilinden oldıgı biilde me'mOren ol canibe 'azimet eylemiş olan �apucıbaşı Murad Beg tarafından görilen isti 'dadı cihetiyle pederinden taleb ve bıdmetine abz iderek der-sa'adete getürülmüş ve mir-i muma-ileyh vasıtasıyla enderun-ı hümayuna çerag olmuş oldıgı ve der-sa' adete eşna-yı teveccühde nur-ı iman ile münevverü'l-cenan olmuş idügi cümle-i tab�i�atından oldıgı cihetle Bosna vilayetince �aleme aldıgı taribe dabi dere eylemişlerdir. Vallahu a'lem bi··ba�i�ati'l-l).iil .

Tol}:uz yüz elli üçde ba-rütbe-i mir-mirani calı-ı vala-yı l}:apudaniye saye-endaz-ı iclal olara!}: umur-ı tersaneyi layıl}:ıyla idareye istibşal-i ma'lumat


eyledikden şofira Rumili eyaletiyle �adri ' ali ve Tameşvar fetl)inde meşhud olan mesa'i-i meşkuresiyle [27] derece-i i�tidarı teslim-kerde-i al)ad u e'ali ve teşrif-i vezaret ile riya:?:�ı i�bil.le müterahi olara� to�uz yüz altmış to�uzda İsmiban Sultan'ın dürretü't-tac-ı izdivacı zib-i efser-i mübahat u ibtihil.cı �ılındı . To�uz yüz yetmiş iki ıi'l-�a'desinde vezaret-i şaniye ile �ubbe-nişin bulunmagın Beraçeli 'Ali Paşa-yı Sernin yerine babş-ı şadaret-mekin olmuş idi. To�uz yüz yetmiş dört bılalinde leyle-i fetl)-i Sigetvar'da Sultan Süleyman ijan ' azm-i gülşen-saray-ı cinan buyurdu�larında na'ş-ı ral)met-na�şını nilıade-i şandü�a-i kitman ve Sultan Selim ijan'ıfi da'vetine bafiyyen irsal-i baberle padişah-ı nev-cah teşrif-i tabt-ı ' adalet-penah buyuroneaya degin mal)rem-i esrar ittibaz ltdikierinden ma-'ada ferd-i aferideyi va�ıf-ı esrar itmemiş olmagla bu babda ibraz itdigi fart-ı l)üsn-i dirayet ve yümn-i muvaffa�iyyet ü himmeti cilve-perdaz-ı mınaşşa-i �uhllr olan bıdemat-ı sa'ire-i memdul)asına fa'i� olmagla, arayiş-i kitabe-i eyvan-ı rüzgar ve ser-levl)a-i dibace-i divan-ı i' tibar olmaga şayandır, diniise sezadır.

Sultan Selim ijan-ı Sani l)azretlerinifı fatil)a-i i�bal-i devletlerinden batime-i inti�al-i saltanatlarına degin sekiz seneden ziyade zirnam-ı l)all ü 'a�d-i umür ve me�alid-i zabt u rabt-ı cumhur, vabeste-i dest-i kefalet ü kifayet-i isti�lali olmuş idi . Nevbet-i Bay�ara-saltanatıfi Sultan Murad ijan-ı Saliş I:ıazretlertne tnti�alinde dabi ma�am-ı aşafide ta�rir buyurmalarıyla altı sene kema-kan kafil-i meham-ı bal�-ı 'alem olup , to�uz yüz seksen yedi ramazanında sarayında ikindi divanında icra-yı merasim-i l)ükümet eşnasında bir mecıub-ı cerrar şuret-i ' arz-ı 1)8.1 ile l)uzurına dabil oldıgı anda bir stkkin-i tir-te ' şir ile aguşte-i biln-ı şehadet eyledi . Enva'-ı tul)af-ı gazavat ile fa' iz-i dest-maye-i meşubat oldıgı gibi 'a�ıbet-i a�şa-yı arnali olan şeref-i Şehadete na'il olması sa' adet-i dünya VÜ ma-fihil.nıfi ictima' ına delil-i celil bulunması tefe"üliyle cesed-i lami'u'l-envarı Bazret-i Ebi Eyyubi'l-Enşari rac;liye ' anhu'l-Bari civar-ı ral)met-medarında il)zar itdikleri türbe-i şerifeye na�l u defn olunmuşdur. "I:Iükm-i I:Ia�� ile şehid oldı Mel)emmed Paşa (987)" tazarru' ı tarib-i sal-i inti�alidir.

Enderün-ı hümayuna dublllinden zaman-ı sa' adet-nişan-ı şehadeti l)ulüline degin altmış sene mürür idüp ne çaşni-i 'azi ile telb-kam ve ne fiten-i dehr ile giriftar-ı bend-i alam ve ne bir 'ayb ile itharn ve ne mücib-i keder


bir işle telb-kam olmuşdur. Ancal5: [28] ' ahd-i Murad ljani'deki abir val5:tinde l5:a<;li-' asker J$:-a<;li-zade ve defter-dar Üveys Paşa'nın desise-i mekr ü gadri ile etba'ına ihanet ve şademat�ı nekebat-ı eyyam ile ba'zı bavaşşıfi 'azi ü tebdiline mübaderet olundıgı cihetle murad üzre icra-yı abkam-ı şadaret ü meram idemedigi hasebiyle ol mil5:dar cefa-yı rüzgar ile munl5:alibü'l-etvar olmasına kevkeb-i tali' i cidden menzil-i nabsda val5:i ' ve babt-ı lami' i burc-ı şerefden infişale raci' olmadı dinrnek ca'iz olur.

On beş sene müstemirr ü müstal5:ar serir-i cah u celal oldıgı zamanda re' y-i rezin ve tedbir-i güzini rubsare-tıraz-ı şahid-i mülk ü devlet olmuşdur. Müddet-i vezaretinde vücüd-pezir olan bıdemat u gazavat u fütubatı ve 1 aşar u bayrat u basenatı ral5:am-zede-i kilk-i bedayi' -nigar-ı şil5:aH ruvat olmagın , başlucalarından ba'zıları hikaye olundı:

Varidat-ı şadaretle maşarifini idareden b�l5:i l5:alan şervetini Sultan Ahmed civarındaki cami' -i şerif ve medrese ve ders-bane ve gan-l$:ah ve el-baletü hazihi ma'mür çeşme ve şacturvan ve mekteb-i feyz-mekseble Bosna eyaletinde ve Yaşgıract'ıfi kenanndan geçen ve masl5:at-ı re' si olan Şol5:ulleviç l5:aşabasına l5:arin Dirin Şuyı üzerine 'ale't-tabmin beş yüz zira' tOlında ve otuz zira' 'arzında gayet metin ü müstabkem ve memahk-i mabrusedeki cüsura rüchanı müsellem, raşin ü munta�am bir cisr-i bi- ' adil inşasına şarf iderek fazlası bin-i irtibalinde na' şını techiz ü tekfine ancal5: kifayet itmiş ve ' alemde ' işmet ü istil5:amet ve şalah u 'iffetle ibl5:a-yı nama muvaffal5: olmuşdur.

Müşarün-ileyh bazine-i beytü'l-malıfi mubafa�a ve kemal-i taşarruf u iddibarına esiatından birisiniii muvaffal5: olmadıgı tedabir-i te15:ayyüdat ile şarf-ı dirayet ü il5:tidar itdigi cihetle zaman-ı medayib- 'unvanında yalnız on iki bifi yeniçeri ve altı bifi sipahiye va�ife vü tirnar tevcihine bi'l-müsa'ade, bu mil5:dardan ma- 'adaya va�ife i ' tasına müsa'ade ve sipahi timarlarından ' inde'l-imtiijan istibl5:al5:ı tebeyyün itmeyeniere tirnar tevcihine irade itmemiş ve topçı ve bumbaracı ve lagımcı ocal5:larına ni�am virerek va�ifelerini ehven şOretle ta 'yi n itmişdir.

Ol val5:itler bükmince vüzera da' irelerinde vücudları meşrut olan iç oglanlarıyla bayta ve delil ve sekban ve tüfenkçi ve gönüllü ' asakirini mükemmel ve mümkin oldıgı mertebe munta�am bulundurmasıyla beraber


bunlardan tebe'aya ta'addiye cesaret idenleriii cezalarını icrada fevt-i furşat itmemişdir . }\ıla'-ı b§.l}:aniyye ve ser-l)adat-ı [29] sultaniyyede mustal)fiz;in ve dall}:ılıç ve göfiüllü namlarıyla mükemmel mul)afız; ' asker bulundurmuş ve zaman-ı sa' adet-nişanında devlet-i ' ali yy e kaffe-i düvele galib ve ek şer devletlerle muşalil) u müsalim bulunmuşdur. Şehadetleri vul}:u'ından şofira sipah u yeniçeri ziyadeleşüp vez;ayififi keşretine ve bazineniii nedretine ablafından Özdemür-zade 'Oşman Paşa'nın müşarün-ileyh l}:adar aşl)ab-ı liyal}:at u fetanetden olmamasının sebeb virmiş oldıgı ba'zı tevaribde mul)arrerdir. Müşarün-ileyh devlet-i 'aliyyenifi şan u i ' tibar ve satvet-i ' aliyesini l)al}:l}:ıyla mul)afa�a ve bazine-i beytü'l-malı layıl}:ıyla mul)areseye muvaffal,<:iyetle bila-vech-i şer'i kirnesneye bir al}:çe şarf u na. ve ibtilasa meydan virmediginden ma- 'ada Yavuz Sultan Selim ijan 'aşr-ı 'alisinde ittibaz u iddibar olunaral}: Rüstem Paşa'nın irtil)alinden şofira müşarün-ileyhifi şadaretine l}:adar her naşılsa niz;amından çıl}:mış ve mevcudatına nol}:şan u balel gelmiş olan iç bazine şervetinin i ' ad� sine himmetle afia dabi birl}:aç seneler birl,<:aç yüz bifi 'askerle mul)arebe vul}:u 'ında birl,<:aç ordu-yı hümayfinufi idare-i layıl}:asına kafi birçol}: il)tiyat al}:çesi tedarük ü l)ıfz; ile donanınayı ma'a-ziyadetin tekşir ve mühimmatı tevfir ü tedarüke ibtidar itmişdir. 'Alim ü fazıl, ' al}:il ü ' amil, l)ilye-i celile-i insaniyyetde kamil , edib ü 'adil bir düstur-ı ıi-şu'ur-ı bi-mu' adil oldıgını aşar-ı celile ve me'aşir-i 'aliyyeleri işbat ider. Zihi başa'il-i l)amide ve zihi l)ilye-i celile . Ral)metullahi Ta'ala ' aleyhi ral)meten vasi' aten.

On Altıncı Şadr-ı A'�am Amavud AJ::ımed Paşa

Enderun-ı Hümayundan na' il-i Dil-Qa.h Olanların On Altıncısı ve ,Şadr-ı A'z;amlarıfi Yirmi Tol}:uzuncısı Al)med Paşa'dır. Sene 987. Müddet: 6 Şehr.

Müşarün-ileyh Arnavudiyyü'l-aşldır. 'Aşr-ı Süleyman ijani'de .enderun-ı hümayundan l}:apucıbaşılıl}: ile çerag ve evvela yeniçeri agalıgı , ba'dehU Rumili begler-begiligiyle bekam olara!$: Rüstem Paşa'ya münasebet-i şeref-i muşaharetle il)raz-ı rütbe-i vezaret itmiş idi . Bir def'a Rumili canibine


başınet-i serdar! ile sev�-i matiyye-i ' azimet eylemiş ise de na�ş-ı barir-i tabrir olmaga seza bir eşeri cilve-nüma-yı ' arşa-i eelalet olmadan ' avdet itmişdir. Nişab-ı re'y ü tedbirden bi-vaye vü naşib olmagın, bışm-ı [30] na-be-hengamı sermaye idindigine vezir-i şani iken vezir-i a'z;amla Hi'ubaliyane mul).avereye taşaddi itdigi ecilden dur-üftade-i ser-bezm-i devlet ol� ması delil-i celildir.

Ba'de-eyyam ba'zı taraf-giranı sev�iyle ma�am-ı müste' arına i ' ilde ve to�uz yüz seksen yedi şa'banırtda Mebmed Paşa-yı balef-i ni' me's-selefi yerine l]ıdmet-i şadaretle bekam olmuş idi . Altı ay mi�darı cebr ü kesr-i �ulüb-ı enam iderek şikeste-beste mesned-i bükumetde nişeste iken başat-ı da- •

rü'l-meşaneden zücac-ı mizacına ' arız olan kesr ile baste ve to�uz yüz to�san sekiz rebi'u'l-evvelinde sebü-yı ser-çeşme-i bayatı şikeste vü dem-beste olmuşdur. Malik-i şervet ü yesar bir vezir-i şöhret-şi ' ar ise de şayan-ı tabrir olaca� �ara bir eşer-i bayra muvaffa� olamamışdır.

On Yedinci Şadr-ı A' �am Amavud Tavaşi l)adım Sinan Paşa

Enderün-ı Hümayündan Bekam Olanların On Yedincisi ve Şadr-ı A'z;amların Otuz Birincisi S inan Paşa'dır. Sene 988 . Müddet: 6 Sene, 10 Şehr.

Müşarün-ileyh Arnavudiyyü'l-aşldır. 'Aşr-ı Süleyman ijani'de enderun-ı hümayünda çaşnigir-başı iken çerag olup Malatya ve �astamonı ve Gazze ve Trablus sanca�larına mir-i miran , ba'dehu vezaretle Erzurum ve I:Ialeb eyaletiyle karn-ran ve to�uz yüz yetmiş yedide diyar-ı Mışr'a vali olmagla �adri ' ali olup , bıtta-i Yemen'i tekrar musaHat olan Evlild-ı Mutahhar elinden istiblaş ile dilbil-i bıyta-i �alem-rev-i 'Oşmani itmek içün neşr-i liva-yı ' azimet ve ba'de itmami'l-meram badd-i bisabdan birlin ganayim-i gün-il-günun ekşerisini kendü nefsi içün ketm ü tev�if ile dabil-i şervet ü yesarı itdigi billde ' avdet ve 'unvan-ı fatibi ile kesb-i şan u şöhret-i mubtemilü't-tarafeyn eyledi . Çünki bıtta-i Yemen ve 'Aden'i Sinan Paşa'nın vezaretinden �ır� bir sene mu�addem yine saray-ı hümayundan müfi.Z balada


mubarrer ijadım Süleyman Paşa'nın Mı ş ır valiliginde üçünci def' a olaral,c ser-ta-ser daryil-i memalik-i devlet-i 'aliyye-i 'Oşmaniye eyledigine ol val,ct Ol bavalide bina YÜ inşa iderek bugün emaratı mevcfid olan aşar-ı ebniyye-i 'aliye işbat ider . Her ne ise tol,cuz yüz seksen ikide canib-i Babr-i Sefid'e sipeh-salar ve tayy-ı tümar-ı di yar u kenar iderek I}:alavari8 etrafını ve Meste9 atalarını suQ.te-i ateş-i garetle suzan itdikden şofira ljull,cu'l-Vad10 l,cal ' a-i üstüvarını [3 1] daryil-i l,cabza-i il,ctidar itmişdir. Tol,cuz yüz seksen sekizde �uhı1r iden İran seferine serdar naşb olunmuş iken sene-i mezbı1re rebi'u'l-evvelinde şadr-ı a' �am Abmed Paşa reh-neverd-i vadi-i bel,ca olmagın , müşarün-ileyhe Q.alef olmuş ise de ser-name-i şabayif-i şena olacal,c bir Q.ıdmeti rı1-nüma olmayup bihude badiye-peyına olmagın , ba'de'l-l,cufı11 cünba-i tal,cşir ve töhmet-i dürı1g-ı keşir ile tol,cuz yüz tol,csan zi'l-biccesinde ma'zı11 ve Ma'll,cara )j::aşabasında gı1şe-güzin-i elem-i bamı11 olup , to)j::uz yüz to)j::san dört zi'l-biccesinde eyalet-i Şam ile şad-kam olmuş idi . Tol,cuz yüz to)j::san yedide divan-ı hümayfinda taşbib-i sikke niza' ıyla tazyi'-i na)j::dine-i bayat iden ml'r-i miran ma'reke-i meşhUresinde Siyavuş Paşa ' azl ü ib' ad olunmagın , şaniyen şadaret-i 'u�maya iş 'ad olunmuş olup anca)j:: bu def'a daQ.i icra-yı kibr ü gurur ve i�har-ı şerr ü şürı1rından gayri bir kar-ı nigü �uhı1ra getüremedigi ecilden to)j::uz yüz to)j::san to)j::uz şevvalinde yine bela-yı ' azle mübtela ve Ma'l)j::ara'ya icla olundı . Bifi bir rebi 'u'l-aQ.irinde Siyavuş Paşa şadaretinde eş)j::iyanıfi divan-ı bülend-eyvana vu)j::u ' -ı hücumı te ' sir-i )j::udı1m-ı şumı olma)j:: vesllesiyle 'azl olundu)j::da şalişen korsi-i şadareti iqtilas itmiş idi .

Bu Q.ılalde Macar seferi mu)j::addematı netice-babş-ı barb u )j::ıtal olmagın, serdar-ı ekremlik ' ilave-i mübahatı olara)j:: 'azlınet eylemiş idi . Ba'de tayyi'l-merabil Pesperem1 1 şabrasına nazil oldu)j::da, beş gün mubaşara ile sükkanı penah-ı perde-i sayeban-ı eman ve Polya12 daQ.i daryil-i da' ire-i memalik-i 'Oşmaniyan olmagın , ol sene bu mi)j::dar emr-i yesir ile iktifa ve

8. (SJJ'J.Ü 9. <L:ı..........

10 . J I_,J I J.U. l l . r� 12. "-:>-i >.:;ı


meşta-yı Belgrad'a naşb-ı liva-yı nuşret-ibtiva eyledi . Bin iki zi'l-l$:a'desinde Yanı!$: l$:al ' asını fetb u tesb.ir idüp yine Belgrad'a batt-ı rabl-i il$:amet itmiş idi . Bin üç cemaziye'l-evvelisinde Sultan Mebmed {Jan-ı Saliş bazretleri serir-i saltanata calis oldul$:da batem-i dest-i şadaret-i 'u�ma l$:a' im-mal$:am Perhad Paşa'nın piraye-i dest-i emaneti olmagın, müşarün-ileyh üslı1b-ı sabı!$: üzere Ma'll$:ara'da bast-ı bisat-ı 'uzlet eyledi . Sene-i merl$:ı1me şevvalinde müsa'ade-i babt-ı saz-kar ve mu'avenet-i müteneffizin-i kibar ile Perhad Paşa'ya balef olup ber-vech-i ılgar sını1r-ı diyar-ı Eflal$:'a pa-zede-i buyUl-i mücahidin olmal$:da iken ol zamana !$:adar öyle bi'ı-ıat mul)arebede bulunmayup nefsini enva'-ı mekayid ile mul)afa�a itdigi cihe�le düşmen 'askerit ni gördükde henüz ateş-i ceng ü sitiz şerer-biz olmadan cebanet-i cibilliye ve mebafet-i fıtriyyesi [32] il$:tizasıyla vücı1dına 'arız olan ra'şe vü dehşet ve ' al$:1 U idrakine aşil olan fart-l gavf-ı lerze VÜ gıffet , ilca-yı tabi 'isiyle "uzal$:dan merbaba ey eyü l$:ardaş " diyerek badiye-i hevl-engiz-i gürize ' inan-riz-i ilga olmagın , dest-i istila-yı eşrar-ı müşrikin ile cünı1d-ı muvabbidinin kimi esir-i kemend-i fitrak ve kimi galtide-i bilk-i helak oldılar. Bu ' arbede arasında müşarün-ileyh Tuna nehrini mürür itmek niyyetiyle kemal-i telaş u ' acele vü sür'atinden nehrin kenarındaki balçıgı göremeyerek çamura şaplanmış ve bum gören bamiyyet-karanı ' asker , serdarın böyle rezaletle esir düşmesini tecviz iderneyerek feda-yı can idercesine il$:dam u himmetle müşarün-ileyhi bi'l-istiblaş, l$:arşu Rusçul$: yal$:asına imrar idebilmişlerdir. Beyt:

(Pe' ilatün Mefa' ilün Pe' ilün)

Kendinin bod işi tebah oldı Balçıga düşdi rı1-siyah oldı

Leşker-i islamiyan bu def'a işabet iden muşibet ü büsran, bidayet-i saltanat-ı seniyyeden ol hengama !$:adar vul$:ı1' bulmamış bir hezimet-i ba' işü'l-küdı1ret olmagla bu kar-ı bed-fercam, müstevcib-i helak u i 'dam iken mul$:teza-yı müsa'ade-i babt ile fal$:at bin dört rebi 'u'l-evvelinde zelırabe-i ' azi ile telb-kam l$:ılınmışdır . Ca-nişini olan Lala Mebmed Paşa maraz-ı ha' il-i şir-pençeden onuncı güni mesned-i bayatdan za'il olmagın ; bamisen şadaret-i 'u�maya na'il ve bu def'a da dört ay mil$:darı umı1r-ı cihadı tan�ime sa'y u kuşişini en�ar-ı enama 'arZ. ile padişahı ifa-yı gazaya tergibe et-


var-ı bud'a-karisinde isti'dact-ı l).uşt11ine uli'n-nüha J..<a ' il olmuş idi . Sene-i mezbt1re şa'banında ' arıza-i maraz-ı zal).ir ile ser-nihade-i visade-i birnari ve sefer-i abirete şitab ile devlet keydinden balaş olmuşdur.

Beş sene serdar ve beş def'a şadaret-i 'u:?ma ile karn-kar olmal.< fal.<at bunufi başişa-i babt-ı pay-dandır. Vefret-i şervet ü yesar ve keşret-i bayrat u aşarı gt1ş-güzar-ı şıgar u kibar ve sinni tis'ini mütecaviz , ' ıJ..<d-ı ' aşire mütenahiz bir pir-i pür-mekr ü kin-dar oldıgı , l).aJ..<l.<ındaki aşarın kaffesinde mestt1rdur . İstanbul'da Irgact Pazarı'nda Tevekkül Çeşmes'i J..<urbında i 'dact itdigi türbesinde mütevari -i matmüre-i zemin o ldı . 'Aşr-ı Murad .ijan-ı Saliş'de iki ve 'ahd-i bilafet-i Mel).med .ijani'de üç def'a il).raz-ı şadaret itmişdır . Müddet-i vezaretinifi mecmt1' ı yedi [33] sene miJ..<darıdır . Me'ayib ü me:?alimi beyanında mehere-i müverribin 'Ali merl).t1m ile hem-zeban-ı vifal.<dır. Ancal.< bu maJ..<t1le mesavi-i merviyyatı bu mişillü zevatıfi �amanını rnüdrik olup da mesmt1' atı meşht1data tevfil.< itdikden şofira mul).akemesine girişrnek evla oldıgından biz bu babda "Üzkürt1 emvateküm bi'l-bayri" mazmt1n-ı şeri'fiyle ibtiyar-ı keff-i zeban-ı bameyi evla-bi-taril.<i'l-i ' tiraz gördügitniz cihetle meydan-ı şal).ife-i mesavide bundan ilerüsine tal).rik-i al.<dam-ı aJ..<lama iJ..<dam olunmadı .

Eyyt1b Cami' -i Şerifi şadurvanınıfi üzerindeki J..<aşr-ı refi' ve çend-bab medrese otası müberratı yekt1nına dabil ve Üsküdar'da İl).saniyye'nifi Şalacag'a müntehi olan mal).allinde bir cami' ve bıtta-i Yemaniyye'de Süleyman Paşa müberratına ba'zı ' ilave ile Yemen'de olan yirmi iki cevami' -i cesimenifi biri ve belki birincisi olmaJ..< üzere medine-i Lal).ya13 müll).aJ..<atından Zeyla'i14 nam mal).alde cesim ve nefis bir cami' -i şerif ve bademe otaları ve sa'ire bina ve Edirne vilayetinde Filibe sancagında firdevs-aşiyan Mal).mt1d Paşa-yı 'Adni merl).t1mufi i 'mar eyledigi .ijaşköy J..<aşabasına müll).al.< panayır mal).alli olan Uzuncaabad'a Anatalı'dan Yabanova'dan yüz elli bane naJ..<l iderek iskan ve on bin adem isti 'ab ider şom taşdan tam kar-gir ma'a-şadurvan ve abt1r-ı cesim bir ban ve ittişaline bir l).ammam ve bir cami'-i şerif ve bir mekteb-i münif ve on J..<adar medrese otası ve bir ders-bane ve şadurvan ve baderne otaları bina itmiş ve iki sa' atlik ı:pal).alden i cra ey ledigi ma'-i le-


zi'zifi yolları külliyen bazılup ga' ib olmuş ise de mal:ıall-i mezkürda ictima' iden panayır cesim ve memalik-i mal:ırüse-i şaMnede l�:urılan panayırların germiyyet ü keşret-i dad u sitedde birincisi bulındıgı cihetle iki üç bin bar-l].ane aşi:ıabı tüccarın şu tedarükinden tolayı çekdikleri zal:ımet ve gali ücret ü 'usretle yarım sa' at mal:ıalden celb itdikleri içilmez, çoral5:lı , acı ve fena şulardan çekdikleri enva' -ı meşal5:!5:ate bin iki yüz seksen üç senesinde bu ' aciz-i namıl5:u'l-I:ıurüf Filibe mutaşarrıflıgında val5:ıf olaral5: canib-i 'aciziden ve panayıra gelen tüccarın erbab-ı şervet ü il5:tidarıyla mültezim I:Iacı Muştafa Efendi ve biraderi I:Iacı İsma'il Aga ve Edirneli I:Iüsni Efendi ta- , raflarından olunan i 'ane ile saye-i I:ıazret-i padişahide bi't-tal:ıarri yine yarım ' sa' atlik bir mal:ıalde müceddeden bulunan ma' -i leziz panayır mal:ıalline icra ve müte'addid çeşmeler binasıyla !5:arye-i mezküre aşl:ıabıyla tüccarın [34] iki yüz elli seneden berü mal:ırüm u mul:ıtac oldul5:ları ş uyun Sultan Mal:ımüd tran-ı Sani ve kaffe-i selatin-i maziyye-i 'Oşmaniyye erval:ı-ı şerifeleri içün cereyanına muvaffal5: olındıgına teşekküren tezyil-i tabmide mübaderet ve müşarün-ileyhin bitta-i Yemaniyye'de ba'zı muvaffal5:iyet ve müberrihından başl5:a egerçi bulundıgı bıdmetlerdir. Muvaffal5:iyetine da'ir taribierde bir eşer görilememiş ise de işbu cami'ler ve sa' iresinin meşübatıyla ma;ı:har-ı magfiret olması temenni olunur. Ral:ımetullahi ' aleyh .

On Sekizinci .Şadr-ı A' z;am Jjırvatiyyü'l-Aşl Mühted1 Damiki Siyavuş Paşa

Enderfin-ı Hümayündan Karn-ran Olanların On Sekizincisi ve Şadr-ı A':r;amların Otuz İkincisi Siyavuş Paşa'dır. Sene 990 . Müddet: 6 sene .

MüşarüıHleyh Ijırvatiyyü'l-aşldır. 'Aşr-ı Selim Uan-ı Sani'den olan �ol):uz yüz yetmiş beşde enderün-ı hümayfında bazine ketbudalıgından büyük mir-3.bürlul5: mesned-i refi' ine na' il ve az zamanda Rfımih eyaletine vaşıl ve müte 'al5:iben mesned-i şadaret-i 'u�ma ile il}:ba.li kamil olmuş idi . Rütbe-i samiye-i vezaret-i şaniye ile mesned-efrOz-ı divan-ı ' ali-şan iken tol):uz yüz tol>:san ikide serdar-ı celadet-şi ' ar Özdemir-o·glı 'Oşman Paşa-yı Öazan--


fer-fer şadaret-i 'u�rna ile gıbta-ferrna-yı Rüstern ü İsfendiyar olrnagın, baş tel5:a'üdi ile guşe-gir-i inziva ve tol5:uz yüz tol5:san dört rebi 'u'l-evvelinde Mesil:ı Paşa yerine şaniyen şadaretle karn-reva huyurulmuş idi . Tol5:uz yüz tol5:san yedide val5:i' val5:'a-i rnir-miranide küstabi-i eşl5:iya-yı ' avam ba' iş-i gazab-ı padişah-ı enarn olmagın, ' azi-i na-be-hengam ile na-be-kam olmuş iken elf-i kamil cernaziye'l-abiresinde Perhad Paşa yerine şalişen mühr-i hürnayun ile ikrarn ve bin bir rebi 'u'l-abirinde tfl.'ife-i sipah, dergah-ı felek-bargah-ı padişahide 'ulüfe bahanesiyle mel' anet-saz oldul5:ları mul5:addemat-ı lecc ü ' inad, müntic-i eşkal-i fesad olmagın, şadaretden tard u ib'ad olundul5:da da' ire-i devletden damen-çin-i feragat ve Üsküdar'daki bagçesinde ferş-i l5:aliçe-i il5:arnet itmiş idi . Bin on rebi'u'l-abirinde ' azm-i gülşen-saray-ı c inan ve civar-ı ral:ımet-medar-ı Ebi Eyyubü'l-Enşari'de bina vü il:ızar itdigi 15:ubbe-i ' aliyede milıman-ı ban-ı magfiret-i Cenab-ı Rabb-i Mennan olmuşdur.

Müddet-i vezareti 'ahd-i Murad )jan-ı Şaliş'de def'a-i Ulada iki ve def'a-i şaniyede üç [35] ve def'a-i şalişede 'ahd-i Mel:ımed Jjani'de bir senedir. Ballle-i cemesi Fatıma Sutan narnma bir 'all medrese bina ve taşralarda ba'zı aşar-ı bayr inşa eylemişdir. 'Adi ü inşafa salik, 'ulema VÜ şu'araya ragıb , �ulm ü i ' tisafı salib , gadrden müctenib , gayur u şadıl5:. bir vezir-i rna'ali-meratib ise de şadaretde bulundıgı zamanlardaki derece-i nüfUz u il5:.bali bir eşer bıral5:.maga kifayet iderneyerek ' aşrı rnekkarlarının taşni ' itdikleri mezalil5:-i mani 'asıyla feza-yı mesa'i-i me'muriyyete irba-yı ' inan ile me'aşir-i cemile ibrazına meydan bulamayaral5: yalnız me'muriyyetinin il5:bal-i �ahiresiyle imrar-ı va15:.t itmesi ibl5:a-yı nama layıl� bir bıdmet yadına delalete tar115: bıral5:.mamış ve bıll5:.atindeki cevher-i maharet ü besaleti icraya rnüsta'id bir zaman göstermemişdir. Ral:ımetullahi 'aleyh.

On To�uzuncı Şadr-ı A ·�am ijadım Tavaşı Mesil::ı Mehmed Paşa

Enden1n-ı Hümayundan Neş'et İdenlerin On Tol5:.uzuncısı ve Şadr-ı A'�amlarıfi Otuz Dördüneisi Jjadım Mesib Mebmed Paşa'dır. Sene 993 . Müddet: 4 Şehr.


Müşarün-ileyh 'aşr-ı Selim }jan-ı Sani'de kllar-ı 'amire mubteri� oldu�da kilarcıbaşı buJunmasıyla ni�am-ı eyalet-i Mışr'ı isti�rar ve zımnında mühimmat-ı kiları da istibzar içi;ın eyalet-i Mışr ibsanıyla karn-kar olmuş idi . F*at müşarün-ileyh aşbab-ı �add ü �amet ve ştıreta büsn-i cüsse vü şa- . bilbatdan olmayup, dest-maye-i büsn ü cemalden bi-naşib , bir merd-i za'ifü't-terkib olmagın, tan�im-i umfır-ı J}.ahire'ye i�tidarı ta�ib olunmaz iken beş sene mi�d�rı ferman-ferma-yı J}.ahire-i Mışr ve ser-amed-i vüzera-yı ' aşr olara� merasim-i adab u va�ar ile i�har itdigi celll.det ü başmet, meşayi)J-i 'urban ve tava' if-i ser-keşanıfi her birini birer guşeye güriz. ile mer'ub ve ba�iyyesini tilziyane-i te'dib ile merhüb itmişdir. Zabt u rabt-ı i

memleketi ta'rif ider bir kitab-ı mü 'ellef-i ma)Jşuş olmadıgı ve idare-i umur-ı memleket ve emzice-i ahali-i mütenevvi' aya kesb-i vu�Uf ile rü'yet-i meşaliba di��atle ıerretün-ma' iza'a-i }:tu�t1�-ı saltanat-ı seniyyeden bi'l-itti�a tehdidini i�a' a şarf-ı ma�deret ü muvaffa�iyet, mektebde o�unur fenn-i bikmet olmadıgı cihetle büsn-i ifa-yı emr-i bükumet mal ü �ıyafet ve �add ü �amet ve cesaret ü şalabet ve kitabet ü dirayet ve munta�am u muştalab muşababet ve ta'allüm-i lisan ve büsn-i hey' et ü �ıyafet ve zibayiş-i [36] cism ü came ve şuret ü 'a�amet ve nefsinde zu'm-ı liya�at u ehliyyet ve ca' li cerbeze vü sür'at ve beta'et ü re)Javet ve ' ilm ü fazilete vabeste olmayup , büsn-i idare ve muvaffa�iyet me'murufi evvel-emirde nihad u vicdanı ve müstezad-ı cevelan-ı isti 'dad ve �abiliyyet-i mader-zadisine ve Cenab-ı Muvaffı�u'l-umfırdan istid' a-yı tevfi� ü teshil ile teşebbüşat-ı müstal5:imanesine ve irade-i metbfı '-ı mu'a��amı )Jal�ıfi mizacına tevfi� ile icra-yı bikmet-i ' ameliyyelerine merhfın u menfıt bir )Jaşşa-f ma)Jşfışa vü key-

. fiyyet idügi ' aks-endaz-ı meraya-yı zamir-i İskender-siret olmagın, müşarün-ileyhifi 'arz itdigi )Jıdemat-ı memdfıbası taltifini müstelzim olmasıyl� Mışır'dan ba'de'l-azl mubriz-i şeref-i rfı-mal-i 'atebe-i calı-ı ceHil oldu�da, vezaret-i şaniye ile ser-efraz ve to�uz yüz to�san ÜÇ ıi'l-biccesinde Özdemir Oglı 'Oşman Paşa'nın Iran ser- ' askerliginde rikab-ı hümayün �a' im-ma�amlıgıyla rehin-i imtiyaz ve müşarün-ileyhifi bin-i irtibillinde mesned-i ceIil-i şadaretle i ' zaz olundıgını müte'a�ib tabşil-i be�aya-yı emval ve tekmil-i zayi' at-ı ' avarız-ı H1zımu'l-istikmale berzede-daman-ı ihtimam ve tan�im-i umur ve ışlab-ı meşalib-i cumhüra şarf-ı ma�dfır ider iken to�uz yüz to�san dört rebi 'u'l-a)Jirinde bi'l-i�tiza re'isü'l-küttab I:Iamza Efendi'nin teb-


dilin irade ve rikab-ı hümayuna 'arz u ifade itdikde , müsa'adeden müba'ade olunmagın müşarün-ileyh ral)metullahi ' aleyh Keçeci-zacte ' İzzet Molla merl)umun "İsti�ametdir menar-ı cami' i l)a�-gt1 iden" mışra' ı mişal-i l)ikmet-iştimalini der-piş iderek " şadaretde ' adem-i isti�lal , tekasül ü ihmal ve buna tal)ammülle mesnedinde taşınim-i teva��uf idenlerin niyyetleri istil)şal-i emvaldir. Ve bu bışal ise devlete muzırr oldıgı azade-i tafşil-i ma�al-i bt-�11 ü �aldir" me'al-i şıd�-imtişaliyle yazdıgı isti 'fa-name-i �at'l üzerine bi'l-infişal ta'yin-i ijavaşş-ı te�a'üdi ile na' il-i ikram olara� müsteril)an ve müreffehen guşe-güzin-i 'uzlet olmuşdur. Zihi l)ilye-i celile-i isti�amet, zihi fart-ı l)amiyyet-i şada�at. Müddet-i vezareti 'aşr-ı Murad ijan-ı Saliş'de dört ay mi�darıdır. · Abid ü zahid, umurında cahid, şalib u mücahid, süllem-i ' ilm ü ' irfana müteşa' id , tali ' i baijtına müsa'id, 'a�il ü gayur, 'afif ü cesur bir vezir-i şal)ib-şu 'ur oldıgı tevariijde tevatür-yab-ı iştihardır. Müşarüın-ileyhin !}.ara Gümrük'de bir cami' -i şerifi ve Mı ş ır' da medresesi vardır. Ral)metullahi ' aleyhi ral)meten vasi'aten.

Yirminci Şadr-ı A ' �am Amavud Perhad Paşa

[37] Enderun-ı Hümayundan Z:uhür idenler'in Yirmincisi ve Şadr-ı A'�amların Otuz Beşincisi Perhad Paşa'dır. Sene 999. Müddet: 1 sene , 2 Şehr.

Müşarün-ileyh Arnavudiyyü'l-aşldır. Enderun-ı hümayundan �apıcıbaşılı� ile çerag olup devr-i Murad ijan-ı Saliş'de mir-abfir-ı kebir iken Sultan Süleyman ijan'ın na' ş-ı ral)met-na�şını Şey\} Nuru'd-din-zade şufileriyle İstanbul'a işal içün aldıgı me'muriyyeti ba'de'l-itmam yeniçeri agalıgıyla ma�har-ı ikram ve eşna-yı s.Ur-ı hümuyunda cilve-nüma-yı mınaşşa-ı �uhür olan yeniçeri zorbalıgı serpindisiyle ma'zülen rehin-i alam ve ba'dehu Rumili eyaletiyle bekam ve dördünci �ubbe vezareti ile na' il-i meram olmuş idi.

ijıl�atinde merkfiz ve gencine-i tıynetinde meknuz olan şervet-i liya�at u i�tidarı li'ecli'l-ibraz tesijir-i memalik-i İran'a serdarlı�la revan ve zur-ı


bazu-yı �ahramanileriyle a�tab-ı buldan-ı İran'ı viran ve leşker-i sürb-seranı vadi -i deycura rev an iderek �al' a-i Revan'ı dabil-i ' idad-ı emşar-ı 'Oşmaniyan itmiş idi . Bir def'a dabi serdar-ı cihan-gir 'Oşman Paşa-yı dilire di-nişin olup ab-ı ateş-tab-ı tig-ı bi-dirig ile ba�iyyetü's-süyUf olan şirzime-i eşrar-ı şerare-paşın mültehib olan ateş-i fesadını teskin ü itfa ve ber-ve�-i dil-balı-ı 'ali şah-ı 'Acem ile sebike-i şull)ı �aleb-i icilb u �abule ifraga i ' tina idüp, şahıfi birader-zadesi Mirza Baydar'ı 'ala-tari�i'r-rehn istişl)ab ve rikab-ı hümayı1na şitab eyledi . To�uz yüz to�san to�uz şevvalinde vezir-i şani bulunmagın Sinan Paşa yerine na'il-i mesned-i şadaret ve selefine fev�a'l-me'mul l)ürmet ü ri 'ayet eylemiş ise de Sinan Paşa'nın meftur oldıgı başlet-i redi 'e-i kin ü gadr u l)asedin lutf u kerem ü semal)atle tagyiri ve cibillet-i fasidesinden nükı11 u 'uduli mümkin olmamagla müşa� rün-ileyhin gösterdigi lutf-ı şal)abete mu�abil sene elf cemaziye'l-abiresinde mekr ü ifk-i sinan-ı can-sitan ile'azv-i cünl)a-i ta�şire giriftar ve sekte-i ' azle dı1çar olup ma�am-ı evveline i' ade olunmuş idi . Bin üç cemaziye'l-evvelisinde eşna-yı cülus-ı hümayı1nda U' im-ma�am-ı rikab-ı hümayı1n bulunmat�m , selefi Sinan Paşa'ya bayru'l-balef olara� sefer-i Efla�'a ' azimetle

tayyi'l-mesafe �urb-ı ' arşa-i meşafa çlarb-ı muz;ille-i cünı1d idüp cay-ı neberd-i pür-şı1ra 'ubı1r içün tertib-i cisre şarf-ı na�dine-i ma�dı1r iderken bi-icab [38] u mucib sene-i mezbı1re şevvalinde desise-i rnekr-i Sinan-ı gaddar ile bela-yı nageh-gir-i ' azle mübtela olmasıyla bütün ordu-yı hümayı1n bal�ını vadi-i varta-i ye' se il�a itdigi l)alde mühr-i hümayı1nı abza me'mı1r olan �apucılar kethudası Al)med Aga gelmezden mu�addem mehamrn-ı seferi meşahir-i vüzeradan Satı1rcı Mel)med Paşa'nın yed-i emanetine bi't-teslim la-l)avle-gı1yan olara� sebük-barca şavb-ı asitane-i sa' adete ' inan-riz-i ılgar olmuş idi.

Na-ma'lı1m yollardan şal)ra-gerd ü beyaban-neverd olara� miyan-ı şeb-i tarda baric-i sur-ı istanbul'da va�i ' çiftligine gelüp mütevari-i matmure-i bafa oldıgı .balde iki aydan şonra ta'lim-i Sinan-ı fesad-nişan ile �a'im-ma�am İbrahim Paşa-yı bed�bah , manend-i rfibah, girive-i i.btiyale rı1-be-rah olara� güya Valide Sultan şefa'ati ile cürm-i mevhı1m u na-kerdeleri �arin-i ' afv-ı hümayı1n olmuşdur, deyü berid�i beşaret-nüvid ile giriftar-ı .bufre-i ümid ve firifte-i keyd itmegin, beyne'l-bavf ve'r-reca mev�ı1f-ı büruza pa-nihade olara� muntaz;ır-ı z;uhur-ı .bükm-i �aza iken bin dört şafe-


rinde tişe-i endişe-i a 'da-yı gadr-pişe-i Sinaniyye ile medde'd-dehr Yedi �ulle mabbesinde bi-sütun-ı vücı1dı herkende ve murg-ı rubı taraf-ı aşiyan-ı �adime bal-efşan u perende idilerek I:Iazret-i Ebi Eyyubü'l-Enşari raqiye 'anhu'l-Bari civarında i 'dact itdigi türbe-i ma{}şuşada ser-dade-i {}ak-i fena ve Qüşe-çin-i bırmen-i du' a olmuşdur.

Müddet-i vezareti def'a-i Ulada ' aşr-ı Murad .{jan-ı Saliş'de sekiz ay ve def'a-i şaniyede 'ahd-i bilafet-i Sultan Mebmed Hani'de altı ay mi�darıdır. Şüc' an U şuleb§. VÜ kürema-yı vüzera-yı 'ali-şandan bir d üstur-ı va�Qr-1 'adimü'l-a�ran ve bir kerim-i meşhUr-ı se{}a- 'unvan u ' ifet-nişan oldıgında ol 'aşrı yazan bir�aç müverrigifi cümlesi müttefi�dir.

Me' aşir-i ma'ali-i bıdemat-ı mebrure ve menaşir-i mesa'i-i meşkuresi yed-i keyd-i Sinan-ı badi 'at-nihan ile endabte-i ta�çe-i nisyan oldıgına te'essüf olunmama� �abii olamaz. Müşarün-ileyh zamanında devlet ü milIete �at'a yare bıra�amış ve bu�u�-ı saltanat-ı seniyyeden cüz'i bir şey iza'asında bulunmamış ve hiç bir mubarebede firar itmemiş ve teklif olunan bıdemat-ı şa��anıfi birisinden �açmamış ve zerre �adar isti' fası bile rivayet olunmamışdır.

Müşarün-ileyhifi fenn-i barbçe olan liya�at u besalet ve Iran seferi serdarlıgında netice-pezir olan in' i�ad-ı şulb-bayrında tecrübe �ılınan büsn-i dirayet ve muvaffa�iyetini der-piş-i taşavvur ve işbu Efla� üzerine sev� olunan ordu-yı hümayun ile maball-i [39] mükafabaya varır varmaz icrasına teşebbüş eyledigi tedabir-i Felatun-pesendanesi ol va�it mevcud olan şeybu'l-islam .{joca Sa'dü'd-din Efendi gibi bir nıbrir-i Aristu-tedbire refi� olan 'u�ala-yı vükeHl. tegabbül ü inşaf iderneyerek Sinan Paşa gibi meş'umü'l-liva bir pir-i bariş-i calı-ı 'ateh-nümanıfi balef olması , Efla� ordusınıfi hezimetini bildiş ve devlet-i ' aliyyenifi malca ve nüfllsça telefat u zayi 'at ve te'ebburat-ı mu�afferiyetini ba'iş oldıgı emr-i barizdir. Her ne ise müşarün-ileyh Perhad Paşa Mebmed Paşa-yı tavile 'adil bir vezir-i bi-meşll ve bir aşaf-ı kerem-cezil ü celil ise de hengam-ı şadareti bir ' aşr-ı �adr-na-şinasa teşadüfle �ıymet-i bıdmeti heba oldıgı azade-i irad-ı burhan u dellldir.

Müşarün-ileyh 'ulemaya mubib, �urefaya ragıb , meşubat-ı 'u�bayı calib, me�alimi salib , edib ü nükte-dan ve 'işmet ü 'iffeti nümayan bir vücud-ı


Hizımü'l-mevcud u nadire-dan oldıgı meşhurdur. Müşarün-ileyhin Şeyb Ramazan-ı ijalveti bulefasından Şeyb MaJ::ımud Efendi narnma olaral5: �uml5:apu muşallasında bir mescid-i bi-naz;iri ve �astamonı şehrinde güzel bir cilmi'-i şerif ve medrese ve ders-bane ve J::ıammam ve mektebi oldıgı , icra cem'iyyet-i celilesi re'isi el-Mc AJ::ımed Efendi'nin ifade-i val5:ı ' asından anlaşıldığı gibi , daha ba'zı eşer-i bayra muvaffal5:iyeti mervidir. RaJ::ımetullahi

. ' aleyhi raJ::ımeten vasi' aten.

Yirmi Birinci Şadr-ı A ':{:am Magnisalı Lala Mel:ımed Paşa

Enderun-ı Hümayundan İşbat-ı �abiliyyet İdenlerin Yirmi Birincisi ve Şadr-ı A'z;amların Otuz Altıncısı Magnisalı Uıla Mel::ımed Paşa'dır. Sene 1004. Müddet-i Eyyam: 10 .

Müşarün-ileyh Şarubiin diyarında zu'amadan bir ıatın şab-ı şecere-i vücud-ı bihbudı ve şemere-i devJ::ıa-i şulb-i neticetü'l-maJ::ımudıdır. Sultan Murad ijan-ı Saliş bazretlerinin şehzadeliklerinde bıdmetleriyle şeref-yab olan zümre-i çavuşandan Tekeli MeJ::ımed Çavuş dimekle ma'ruf ve l::ıüsn-i batt u selil5:a ile mevşuf olduğından eşna-yı cülüs-ı hümayunlarında mine'l.,.l5:adim men vi -i hümayunları plan ' imaret-i I:Iarem-i Beytü'l-Ma 'm üre içün şeref-şiidır olan ferman-ı ' ali mucibince bıdmet-i kitabet-i bina-i I:Iarem-i Şerif ile taltif olunaral5:, ba 'de bıtamu'l-bıdme devr-i menaşı b u mal5:aşıd itmekde iken tol5:uz yüz tol5:sanda şehzade Sultan MeJ::ımed ijan'ın Magnisa J::ıükumetine saye-endaz oldul5:larında bıdmet-i ' alem-afitab-ı selem ile behre-ver ve kemal-i şadal5:at u l::ıüsn-i kifayetle [ 40] müştehir ve mihr-i münir-i il5:bali ruz-be-ruz lami ' a-fürüz-ı münevver olaral5: tezvic-i dubteı:-i daye-i şehzade ile kam-yab olmasıyla defter-dar ve müte'al5:iben divan-ı bal5:an-ı ma'ali- 'unvanda mevl5:i' -i nam-dar ve lala-yı şehzade-i ma'ali-aşar olup bin üç sene-i hicriyyesi bılalindeki cülüs-ı hümayun-ı J::ıazret-i padişahide lü'lu-yı lala-yı vücudı silk-i vüzerada muntaz;am ve bin dört rebi 'u'l-evvelinde Sinan Paşa yerine şadr-ı a 'z;am olmuş ise de bu ' alemin mutegayyirü'l-aJ::ıval oldıgı cihetle ,


(Mefa'ilün Mefa'ilün Mefa'ilün Mefa'ilün)

"Na�ar �ıl ' ayn-ı ' ibretle dila gam-ijanedir dünya Gelen gitdi gidenden yo� gelen e�saneçlir dünya . Leb-a-leb sagar-ı semle tolu peymanedir dünya I:Ia�ayı�-aşina-yı ' aleme biganedir dünya 'İmaret-yab-ı istignaya bir viranedir dünya

53

mubammesi me'alince ' arıza-i ha'ile-i şir-pençeye giriftar ve ol maraz-ı düşvar-ı la-' ilac ile zar u nizar olmagın hezar meşa��at ü bi-tabi ile bir def'acı� bisat-nişin-i divan olara� ' a�ıbet ser-pençe-i şikence-i şir-pençeden tabliş-i giribana imkan olmayup onuncı güni na-karn-ı bezl-i na�dine-i rı1b-ı revan ve terk-i alayiş-i din u cihan iderek Şeyb Vefa Bazretleri cami'-i envar-lami' i batiresinde mütevari-i matmı1re-i zemin ve muntaz,ır-ı �uhı1r-ı rabmet-i Rabbu'l- 'alemin olmuşdur. 'Adi ü dad ve şalab u s�dada m:u' tad, kerim ü müsta�im, aşaf-ı melek-nihad oldıgİ mervidir . Mevlana 'Abdü'l-kerim-i münşi Marmara �aşabasından çerag-efrı1z-ı encümen-i şuhı1d olma� üzere tabrir ve mebadi-i �uhı1r-ı devletini nev' an ıttıla'at-ı 'umı1m ve nüvisendegan-ı erbab-ı fühı1ma mugayir tabrir eylemişdir. 'Ala külli't-ta�dirin evvelin-paye-i bıdematdan.·on ikinci senede zirve-i 'ulya-yı şadaret-i 'u�maya i ' tila ve salik-i mesaiik-i ' adi ü ' iffet ve şalab u isti�ametle namını ib�a itdigi ' an 'ane-i şi�at-ı ruvfit ile derece-i şübüta resa ve bu müddet içinde bulundıgı bıdematıfi cümlesini rıza-yı Cenab-ı Bari ve irade-i 'aliyye-i bazret-i şehriyariye tevfi� ile ma�har-ı sitayiş ü şena oldıgı azade-i �ayd-ı imladır. Rabmetullahi Ta'ala ' aleyhi rabmeten va.si ' aten.

Yirmi İkinci Şadr-ı A'z;am Boşna.l$: Silahdar Damad İbrahim Paşa

[41 ] Enderı1n-ı Hümayı1ndan Müteşa' id-i Zirve-i İ�bal Olanların Yirmi İkincisi ve Şadr-ı A'�amlarıfi Otuz Yedincisi Bosnalı S ilab-dar İbrahim Paşa'dır. Sene 1004. Müddet: 4 Sene, 3 Şehr,


Müşarün-ileyh Bosnaviyyü'l-aşldır. To�uz yüz otuz sekiz taribinde enderun-ı hümayuna a)J.z u �abul ile sev�-i sell�a-i tıynetle tal)şiline mecbul oldıgı fenn-i fürusiyyet ve silal)şöri ta'allümi eşnasında mecburen tal)şll-i ' ilm ü kemale da)J.i sa'y ü verzişle istikmal-i ma'arif ü hüner itdikden şofira to�uz yüz seksen ikide bi'l-isti�a� silah-darlı�la karn-ran ve to�uz yüz seksen yedide aga-yı yeniçeriyan ve seksen to�uzda Rumili'ne mir-miran ve to�sanda rütbe-i vala-yı vezaretle maz;har-ı lutf u il)san ve to�san birde vilayet-i Mışr'a vali-i vala-nişan olmuş idi. To�san üçde mübtega-yı emzice-i ahali ve mu�teza-yı mürekkebat-ı türabi ibtida-yı teşehhürinden berü şuriş ü fesaddan )J.ali olmayan ve �abul-i ışlal) itmek il)timalinden ba'id olan Cebel-i Lübnan �ıt'asında şeyn-endaz-ı bagy ü ' işyan olan Dürzi tfi' ifesinifi �arin-i �alır u dernar olmaları içün ha-ferman-ı 'ali ol şavba 'atf-ı ' inan ve eşi"a-i tig-i dımış�i-nijad ile manend-i Mitab-ı 'alem-tab l)avali -i Şam'dan def' -i deycur-ı devalıiye şarf-ı i�tidar-ı bi-payan itmiş idi . Ba'dehu ziya-yı meş 'ale-i muvaffa�iyyet suhuletiyle neyyir-i merkez-i amal olan dergah-ı muballedü'l-i�bale rı1-mal ile ber-mu�teza-yı emr-i 'ali üç yüz bifi altun mehr ile •Ayişe Sultan'ı tezvice muvaffa�iyeti mir'at-ı teyessürde ' arz-ı cemal ve vezaret-i şaniye ile rehin-i iclal ve bifi üçde rikab-ı hümayun �a' im-ma�amlıgı ile tal)şil-i mu�addime-i i�bal iderek bifi dört şa'banında Sinan Paşa yerine teşrif-i şadaret-i 'uz;ma ile Egri seferinde mülazım-ı rikab-ı padişah-ı z;afer-iştimal olmuş idi . Ruz-ı firuz-ı fetl)de )J.ace-i l)azret-i padişahi şeybu'l-islam Sa'dü'd-din Efendi sev�iyle bila-icab u mucib )J.ıdmet-i şadaret 'uhdesinden şarf u tal)vil ve Cıgala-zade Sinan Paşa'ya tevcih olundu�dan �ır� gün şofira ljarmanlı menzilinde padişah-ı �adr-dan müşarün-ileyhi ma�amına i'ade ile bandan itmiş idi.

Bifi altı rebi'u'l-evvelinde Tatar ]jan macerası ba' iş-i tegeayyür-i teveccüh-i l)azret-i padişahi olmagın , z;uhur-ı elem-i ' azi ile dil-gir ve bifi yedi cemaziye'l-a)J.iresinde ' illet-i ni�rise ibtila ile firaş-ı birnariye esir ve müte�a'iden na'il-i nan-pare VÜ il)san olan balefi Cerral) Mel)med Paşa yerine şalişen mesned-i şadaretle tev�ir olunmuş idi . Sene-i mezkure şevvalinde [42] ' ilave-i ' inan-ı ser- 'asker' ile Engürüs memalikine sev�-i liva-yı nuşret ve Budin l�urbmda rekz-i )J.ıyam-ı muz;afferiyet ve etraaJa garet-geran-ı cünud-ı z;afer-nümud irsaliyle diyar-ı a 'da ya ill�a-yı dehşet eylediginden , mu' asker-i z;afer-eşer keşret-i emval-i gaza ile mal-a-mal olara� düşmen-i devlete guş-mal ile iktifa ve ve umur-ı şugur-ı ma'mure niz;arnına mübaşe-


ret ü i ' tina ve meşta-yı Belgrad'da aram ve bifi tol.mzda Lofça l:ıişarını rubude-i Iş.:abz-i I:ıüsam ve l}.anije canibine şarf-ı ' inan-ı licam idüp , mersum-ı bame-i müverribin oldıgı üzere ol I:ıışn-ı üstüvan fetl:ı ile cünud-ı düşmeni tammar ve meşta-yı Belgrad'ı ibtiyar itmiş idi .

Bifi on mui:ıarreminde mu'tad üzere otagına vaz' -ı lş.:adem itdigi anda ilş.:lim-i ' ademe tal:ırik-i tug u ' alem eyledi . Na'ş-ı magfiret-na�şı İstanbul'a l'şal ve Şehzacte Cami '-i Şerifi I:ıareminde vedi 'a-i ral:ımet-i Izid-i müte 'al lş.:ıhndı . Müddet-i vezareti ' ahd-i bilafet-i Mel:ımed {Jani'de beş sene milş.:darıdır. Şıdlş.:-ı bıdmet ve ma:?har-ı enva'-ı mu:?afferiyet ü memdul:ıiyyetle ibIş.:a.-yı nama muvaffa!ş: olan vüzera-yı ' i:?amıfi efi güzidelerinden ma'duddur.

Ma 'den-i lutf u seba, mecbur-ı ülfet-i 'ulema, ' iffet ü istilş.:ametde bi-hemta, ' alş.:il-i divane-nüma bir vezir-i besalet-intima oldıgı mazbüt-ı cerayid-i bi-tarafi ile mir'at-ı vüşu�da cilve-nüma ve tafşil-i al:ıvali agrazdan rnu'arra olan kütüb-i tevaribde zinet-efza-yı şai:ıayif-i imla olmagın ikşar olunmadı . iddibar-ı emvale ve abz-ı rişa vü ibtilas-ı il:ısan u hedayaya da' ir I:ıırş u az ile çihre-nüma olmaması , valş.:f-ı müberrata muvaffalş.: olarnamasını istilzam eylemiş ise de 'alemde aşıl müberrat-ı eellle dinmege şayan olan ' iffet ü istilş.:ametle yad olunmalş.: bayratını iktisab ile iblş.:a-yı nam itmiş oldıgı hüveydadır. Ral:ımetullahi ' aleyhi ral:ımeten vasi 'aten.

Yirmi Üçünci Şadr-ı A' �am Fıranseviyyü'l-Aşl Mühtedl Cıgala-zade Sinan Paşa

Enderun-ı Hümayundan Müteşa ' id-i Şal:ıilş.:-i İlş.:bal Olanların Yirmi Üçüneisi ve Şadr-ı A 'zamlarıfi Otuz Sekizincisi Cıgala-zacte Sinan Paşa'dır. Sene 1005 . Müddet-i Eyyam: 40 .

Müşarün-ileyh Efrenciyü'l-aşldır. Rengam-ı sinn-i şıgarında guzat-ı islamdan bir merd-i dilir-i zi-nam igtinam idüp ' aşr-ı Süleyman ijani'de saray-ı hümayüna ta!ş:dim itmiş idi . [43] !}.anun-ı enderun-ı hümayun üzere ta'allüm-i 'ulüm u ma'arif ile tal:ışil-i meleke vü Iş.:abihyyet itdirildikden şoiira tayy-ı mesafe-i meratible taşra çı!ş:dılş.:da, yeniçeri agalıgıyla rehin-i il··


tWit ve ba'dehu mir-i nlıranlıl}:la elviye-i ' adideye vall ve müstagral}:-ı ' inayat-ı şehriyari olara]}: şarl}: seferlerinde bıdemat-ı madil)ası vezarete istil)l}:al}:ını ' arz itmesiyle ma�har-ı lutf-ı padişahi olmuşdur.

Bir�aç def'a berr ü bal)re serdar ve Egri seferinde ru-nüma olan fetl) u �afere sebeb-i şuri olma� ta�ribi ve Bace Efendi ta'rifiyle bifi beş rebi 'u'l-evvelinde İbrahim Paşa-yı dilire ca-nişin olmuş ise de henüz tekmll-i erba'in-i eyyam itmeden bi'l-infişal ' avdetle 'uzlet ve bifi altı l)ududında l)a��ında derya-yı eltaf-ı l)azret-i padişahi mevc-biz olara� l}:apudani-i derya calı-ı valasına na' iliyyetle gari�-i bal)r-i meserret ve bifi on ikide teşrif-'i 'unvan-ı serdar! ile canib-i kişver-i İran'a tal)rik-i nehzatla müstagrak-ı bil l)ar-ı mefbaret olmuş idi. Şah-ı İran mütevari-i matmüre-i bafa olmagın, bir müddet reh-rev-i deşt-i şal)ra olup Van şehrine vuşulinde bilaf-ı resm-i l}:a� dim

,tedarük-i esbab�ı şitaya iştigal itmesi tefri�a-i sipah ve ba'iş-i cem'iy� yet-i şah olmagla va�' a-i şen!' a-i meşhüre şuret-nüma-yı 'arşa-i �uhür olup, egerçi telafi-i ma-fat da'iyesiyle sene-i atiyede 'asakir-i firavan ile ' azim-i ralı-ı şavaş ve mübaşir-i ceng ü peruaş-ı evbaş olmuş ise de badi-i emrde şuret-peıir olan mu�addemat-ı fetl) u �afer ' aks-i �aziyye ile encam-ı kar hezimet ü firara mü'eddi olmagın, meşta-yı Amid'de �arar itdigi l)alde bifi on dört l)ududında istila-yı refa�at-i enduh u gamla 'azm-i kişver-i ' adem ey'edi . Müddet-i vezaret-i �ır� gündür.

C eri vü cesur, ş alil) u gayur, zühd ü di yanetle meşhur, ş ıd� ile m ec bul vezir-i şal)ib-şu'ur ise de tünd ü magrur ve 'a�amet ü ceberut ile meşhur olması ni�ab-ı gül-çihre-i dirayet ve puşiş-i rubsare-i fazileti olmuşdur . Ral)metulHihi 'aleyh. İstanbul'da iki ve Beşiktaş'da bir mescid ve bir mederese ve bir mektebi vardır . 'İffet ü isti�ametde vasatu'l-l)al ve besalet ü tedbiri ba-kemal imiş . Ral)metullahi ' aleyh.

Yirmi Dördünci Şadr-ı A' �am Jjadım Tavaşı Basan Paşa

Enderun-ı Hümayundan Sa' id-i Eve-i İ�bal Olanların Yirmi Dördüneisi ve Şadr-ı A ·�amlarıfi Otuz To�uzuncısı Badını Basan Paşa'dır. Sene 1006. Müddet-i Şehr: 6 .

57

[44] Müşarün-ileyh babu's-sa'ade tavaşi gün1hından olaral5: to15:ıiz yüz seksen sekizde \}azinedar-başı iken enderun-ı hürnayundan vezaretle valı-:i vilayet-i Mışr ve to15:san birde 'azi ve der-sa'adete ' avdetle 'Yedi I}.ulle rnal)besinden \}alaş oldul5:da eyalet-i Şirvan'a revan ve ba'de'l-l5:ufi1l vezaret-i rabi ' a ile karn-ran ve Sultan Mel)rned ijan l)azretleri Egri fetl)ine sevl5:-i ma-, tiyye-i ' inan buyurdul5:larında rnal5:arn-ı l)ul5:urnet-i pay-ta\}tıfi rnal5:ali.d-i urnur-ı iradiyyesi irade-i seniyyesiyle müşarün-bi'l-benan olmuş idi . Bifi altı rebi'u'l-evvelinde İbrahim Paşa yerine rnühr-i hürnayun ile tekrirn olunmuş ise de badi-i ernrde reh-i na-refteye süluk ile kendüsi da\}i \}adım ya'ni al5: ağalardan olmal5: cihetiyle rnul5:adernki l)absinde rned\}ali olrnal5: zu'rnıyla l5:apu agası Gazanfer Aga'yı gürn-nam-ı ' adern itrnege teşrnir-i sa' id-i ihtirnarn itrnegin , sene-i rnezkure ramazanında Cami' -i Cedid'e vaz ' -ı esas olındıgı gün tişe-i l5:ahr-ı padişahi ile bina-yı vücud-ı l5:arin-i indiras olup , Cıgala Oglı Sarayı l5:urbında ders-oane olmal5: üzere binasına rnuvaffal5: oldıgı fevl5:ani rnescid ü medrese ve çeşrne vü sebili oldıgı rnal)alle defn olunrnuşdur. Müddet-i vezareti ' alıd-i Mel)rned ijani'de altı ay rnil5:darıdır. Egerçi vezir-i şal)ib-' al5:1 u şu'ur ise de gurur u rnükaberesi rnul)assenatına fa' il5: oldıgı rnervidir. Fal5:at mülk ü millet ü devlete hiç bir seyyi'e terk itrnernesi, rnul)assenat-ı rnüsellernesi erbab-ı inşaf u nühayı rul)-ı pür-fütul)ı içün du' a-yı \}ayr ile yada mecbur itrnişdir. Ral)rnetullahi ' aleyh.

Yirmi Beşinci Şadr-ı A' �am Cerral) Mel)med Paşa

Enderun-ı Hürnayundan 'Aric-i Eve-i İl5:bal Olanlarıfi Yirmi Beşincisi ve Şadr-ı A'�arnlarıfi I}.ırl5:ıncısı Cerral) Mel)rned Paşa'dır. Sene: 1006. Müddet-i Şehr: 1 1 .

Müşarün-ileyh enderun-ı hürnayunda yolıyla \}ane-i \}aşşaya alınan \}avaşş-ı bendegandan olrnagın, rnübaşeret-i \}ıdrnet-i \}ıtan-ı şehzade Sultan Mel)rned ijan ile rnüşarün-bi'l-benan ve \}ıdrneti mul5:abili yeniçeri agalıgıyla bekarn oldul5:dan �Ofira vezaret-i rabi 'a VÜ salişe VÜ şaniye ile pa-nihade-i mevl5:i ' -i divan olup , bifi dört \}ılalinde Belgrad ordu-yı hümayunı za\}iresi


iştirası l}ıdmetini büsn-i itmam iderek vezaret-i şaniye ile mesned-i �a' im-ma�amide mekin ve bin altı ramazanının yirmi ikinci güni ijadım l:Iasan Paşa yerine şadr-ı şabib-temkin olmuş ise de bal].t-ı na-paydarı bayat-ı müste 'arını [45] ma�am-ı evveline işale ve ' illet-i ni�dse giriftar olması vesilesini istibzar idüp , bi'z-zat temşiyyet-i meham-ı erramda i�dam ile �ıyama 'adem-i liya�ati nümayan olmagın , bin yedi cümade'l-abiresinde ' arıza-i maraz-ı 'azl ile pa-nihade-i pister-i te�a'üdi oldıgı biilde bin on iki şa'banında reh-rev-i semt-i be�a olmuşdur. Na' ş-ı rabmet-na�şı İstanbul'da ismin e izafetle ma 'ruf cami ' -i şerif batiresindeki türbe-i mabşuşada mü tevar! ve müddet-i vezareti on bir ay mi�darıdır. 'Alıd-i bilafet-i Mebmed "{Ja1 ni'de murabba' -nişin-i şadr-ı şadaret olan vüzera-yı güzinden leyyinü'l-canib , zühd ü şalabı calib aşaf-ı şabib-temkin olup bayratından cami' -i şerif-i mezkur ile medrese ve mekteb ve sebil ve çeşme ve şiidurvan ve ders-l]ane ve çifte barnmaını ve daha sa ' ir ba'zı aşarı vardı� . Rabmetullahi ' aleyhi rabmeten vasi' aten.

Yirmi Altıncı Şadr-ı A'�am Boşnill}: Silahdar Yavuz 'All Paşa

Enderun-ı Hümayundan J}.adem-nihade-i Süllem-i İclal Olanların Yirmi Altıncısı ve Şadr-ı A'�amların J}.ır� İkincisi Bosnalı Silabctar Yavuz 'All Paşa'dır. Sene: 1012. Müddet-i Şehr: 7 .

Müşarün-ileyh Mal�oç la�abıyla şehir , Bosnalı vezir-i keşirü't-ta�şirdir. Bosna yeniçeri agası Şalib Aga'nın birader-zadesi olma� ser-riştesiyle der-sa' adete gelerek çerag buyurıldıgı enderun-ı hümayunda mesned-i silabdari oldu�dan şonra bin on mubarreminde Mışr-ı J}.ahir'eye vali olmuş idi . Yemişçi I:Iasan Paşa'nın ' azlinde ekşer-i a 'şarda devlet-i 'aliyyenin ara şıra ugradıgı �abt-ı rica.l dahiyesinden olma� üzere divan-ı hürnayunda ber-ve�-i dil-balı idare-i uruura layı� şadarete müstal�a� kirnesne bulunmadıgından , bin on dört rebi 'u'l-abirinde da'vet olunmuş idi . Sultan Abmed ijan-ı Evvel bu eşnacta tırazende-i evreng-i cihan-bani olrnagın, sene-i mezbure recebinde bil'iz-i şeref-i ta�bll-i 'atebe-i devlet oldu�da vekalet-i rnutla�ada ib�a buyurmalanyla müşarün-ileyh dal]i selefi gibi asitane-i sa' actet-


de tarb-efgen-i esas-ı istil,<:rar olup , bu mişillü zevat içün mikib-i levm ü ta'n olan meslek-i ten-perveri ve ' adem-i bamiyyete salik ü tali olaral,<: şarl,<: u garba sevl,<:-i sipah-ı kine-balı itmek recasıyla bast-ı mul,<:addemat-ı a'zara ibtidar itmiş ise de taraf-ı bazret-i padişahlden rüy-ı müsa'ade müşahede idemediginden na-çar Cıgala-zade Sinan Paşa'yı serdar-ı kişver-i 'Acem ve kendüsi l,<:a'id-i ketibe-i ah u zar ile canib-i Engürüs'e tabrlk-i tüg [ 46] u 'alem eyledi. Teballüf-i buşül-i meram, müriş-i gumüm u al am ve ba ' iş-i şudür-ı emraz u esl,<:am olmagın , mizacına i ' tilal ve intiz;am-ı çar-erkan-ı 'unşurlsine ibtilal 'arızasıyla darü'l-cihad-ı Belgrad'a vaz'-ı l,<:adem itdikde bin on üç şaferü'l-bayrının yirmi sekizinci güni rabb-ı inl,<:iza-yı kişver-i bel,<:ada bayme-zen-i aram olmuşdur.

Müddet-i vezareti yedi ay mil,<:darıdır. Zabt u rabt-ı abval-i 'alem vabeste-i keşret-i iral,<:a-i dem olmal,<: i ' til,<:adı ile nice bl-günahı rO-be-rah-ı vadi-i 'adem itdigi mervidir. İtlaf u ihdarına alet oldıgı zevat-ı şüheda içlerinde maşalib-i devlete layıl,<: bir nice Felatün-sirişt bulundıgı mubkldir. Tıynet-i tekebbür ü tecebbürini beyan u ta'dada bu mubtaşarın tabammüli olmamagla tafşll-i balden 'udOI olundı . Tecavezallahu ' an-seyyi' atihl .

Yirmi Yedinci Şadr-ı A ' z;am Boşna]$: Lala Mel:ımed Paşa

Enderün-ı Hümayündan Yaşıl-ı Merkez-i İl,<:bal Olanların Yirmi Yedincisi ve Şadr-ı A 'z;amların J}.ırl,<: Üçüneisi Bosnalı Lala Mebmed Paşa' dır. Sene ıo ı2 . Müddet-i Sene: ı , Şehr: ı 1 .

Müşarün-ileyh Bosna eyaletinde Payçe l,<:aşabası eşraf-zadelerindendir. Mul,<:teza-yı liyal,<:at-ı mader-zadı sa' il,<:asıyla tol,<:uz yüz yetmiş ikide enderı1n-ı hümayı1na l,<:abül ve terbiye olundul,<:dan şonra şehzadegan efendiler bazeratı lalalıl,<:larıyla rehin-i iftibar ve devr-i meratible plşgir agalıgından büyük mir-·abfirlul,<: ile karn-kar olup, tol,<:uz yüz tol,<:san tol,<:uzda yeniçeri agalıgını müte'al,<:ib eyalet-i Anatolı ile karn-ran olmuş idi . Egri seferinde bıdemat-ı pesendldesi nümayan olmagla müddet-i medide ROmili eyaJetine saye-babşii-yı 'adl ü dad ve bi-l::ıasebi'l-isti'diid Yemişçi J::Iasan Paşa şadare-


Unde ser-badd-i Engürüs'de serdar-ı �afer-mu'tad ve bifi on üç şaferü'l-bayrında 'Ali Paşa yerine mesned-i şadaretle dil-şad oldul5:da , avaze-i şehameti velvele-endaz-ı iştihar ve şit-i ş ada-yı besaleti tanin-endaz-ı sami' a-i düşmen-i rnekkar olmagın , bedrals:a-i babt-ı sa'id ile Budun elinibine ref' -i liva-yı nuşret iderek evvel-emirde V aç ve Peşte ve ijatvan ls:al 'aların tesbir ve istila-yı düşmen ile müşrif-i barab olan Uyvar ve Canls:urtaran ls:al ' aların ta'mir ve ' asakir ü zebayirin tevfir eyledi . I:lişar-ı üstüvar-ı Estergon [47] maJ::ışur-ı leşker-i �afer-mal5:run olmuş iken �uhur-ı şiddet-i şita te 'birin ils:tiza itmekle sene-i merls:ume ramazanında meşta-yı Belgrad'a imale-i licam-ı 'azimet itdikde taraf-ı devlet-i ' aliyyeden da'vet olunmagın, der-baL ' atebe-i 'aliyyeye ru-mal ve ls:arin-i iltifat-ı padişah-ı derya-neval olarals: bifi on dört mubarreminde yine canib-i Engürüs'e sevls:-i matiyye-i ils:bal ve Tepedelen ve Polya ve Pesperim ve Yaşgırad ls:al'al,arın ma'a muzafatihim vabiden-ba'de-vabid niru-yı bazu-yı ictihad ile dabil-i i ' ade-i ls:abza-i inls:iyad eylerrıişdir.

Otuz gün mul)aşara ile J::ıışn-ı baŞin-i Estergon merkez-i a' lam-ı mücahidin-i nuşret-mal5:run olmuşdur. Bu fetb-i cemil , bi-lutfillahi'l-Meliki'l-Celil enva'-ı bayra delil olup min-ba'd a'da şuret-i niyazda ls:ar'-ı bab-ı şulb u şalaJ::ıa agaz eylemişdir. Bu bılalde Anatolı berhem-zede-i here ü merc olup na�ş-ı dilkeş-i emn ü emam bi-nam u nişan oldıgından ma-' ada şah-ı Şi' a'nıfi barekat-ı şeni 'ası baberieri te 'a�ub itmegin , ber-mucib-i ferman-ı sultani dergah-ı felek-bargaha ' inan-riz-i ılgar olup sene-i mezbure zi'l-biccesinde başiye-i bisat-ı devleti sude-i leb-i tebcil itdikde desise-i rnekr-i Derviş Paşa-yı bed-endiş ile sefer-i şar�a ' inan-tab-ı şitab olma� babında batt-ı hümayun şadır olmagın, na-çar taşınim-i 'azimet itmiş ise de henüz ol şavba batve-cünban-ı nehzat olmadan bagteten 'aqza-i maraz-ı felc ile bifi on beş muJ::ıarreminde bayme-zen-i saba-i be�a oldı . Cesed-i lami 'u'l-envarı civar-ı Bazret-i ijalid rac;liye 'anhu'l-mel:ıftmidde vaşıl-ı raJ::ımet-i Rabb-i Celil ve Mel:ımed Paşa-yı Tavil türbesinde mütevari-i magfireH Cenab-ı ijuda-yı Bi-meşildir. Müddet-i vezareti ' ahd-i bilafet-i Abmed ijani'de iki .sene mils:darıdır. Abval-i idaredeki tarz u tavrı Mebmed Paşa-yı Tavil'e şani ise de zaman-ı şadareti tagyir-i tarz-ı devr ü tavr-ı zamana teşadüf itdiginden bi-çare taşmim ü niyyet eyledigi bıdemat-ı memduJ::ıaya ' adem-i muvaffals:iyetle irtiJ::ıal-i dar-ı bels:a eyl�mişdir. Tarib-i fevteş:


(Fe' ilatün Fe' ilatün Fe'ilatün Fe' ilün)

'Acem'e me'mur idi tadb oldı1 5 'Ademe gitdi meded hay Mebemmed Paşa" ( 10 15)

6 1

Mehib ü edib , necib ü lebib bir müşir-i dilir-i şabib-tedbir ve isti�amet ü ' iffetle mezkur ve şalab u ta�va ile meşhUr, gezdigi maballerde ba'zı bayratı mezkurdur. Rabmetullahi ' aleyhi rabmeten vasi' aten.

Yirmi Sekizinci Şadr-ı A'�am Damad Öküz Mebmed Paşa

[48] Enderun-ı Hümayundan Şu'ud-ı Zirve-i İ�bal idenleriii Yirmi Sekizincisi ve Şadr-ı A'?amlarıfi f\ır� Yedincisi Silabctar Damad Mebmed Paşa'dır. Sene 1023 . Müddet: 3 Sene 4 Şehr.

Müşarün-ileyh İstanbul'da Karagümrük semtinde bir öküz na' l-bendinifi ferzend-i sa'iidet-mendi oldıgı cihetle Öküz la�abı ile şehir bir vezir-i gazanfer-na?ir ve aşaf-ı sütüde-zamir-i Aristu-tedbirdir. Dest-yari -i tali' -i sa'adet-metali ' i to�uz yüz yetmiş beşde enderiln-ı hümayuna �abuline sebeb olara� tabşil-i ' ilm ü ma'rifete verzişle mu�teza-yı isti 'dad ve ictihad-ı !$:anun-ı saray�ı hümayun-ı hüner-mu'tad ile istibşal-i ma'arif ü kemale verziş itdiği eşnada menaşıb-ı da' ire-i hümayuna refte refte irti�a ve manşıb-ı . silabdari ile i ' tila ve bifi on altıda l:ıükumet-i Mışr-ı f\ahire ile is 'ad u isra olunmuş idi.

Mışır 'askeri rıb�a-i ita' atden buruc ve zirve-i ' işyana 'uruc iderek Tabe16 nam ma?leme ile emval-i re 'ayaya dest-i tetavüli dıraz itdiklerinden kişver-i Mışr'ı ol bid'atden balaş içün bir�aç bifi neferi �ati ü iclaya müsara'atla re 'y-i sedid ve tedbir-i işabet-bedidi i�lim-i Mışr'a sebeb-i fetb-i cedid olmagın, miyan-ı Mışriyanda f\ol f\ıran Mebmed Paşa la�abıyla müla��ab u müte'arif olara� ba'de'l-azl bıdmeti mu�abili �aba-yı ziba-yı i ' tibiirı-

1 5 . Bu tarih beytinin birinci mısraı metnin orijinalinde eksik yazılmıştır. 1 6 . <t..,ıl.b


na zamime-i sa ' adet-i musaharet-i şehriyari şeref-i iştihar virmekle calı-ı vala-yı l,<:apudani ile rehin-i imtiyaz ve bifi yirmi ikide vezaret-i şaniye ile murabba' -nişin-i çar-baliş-i istil,<:rar olaral,<: bifi yirmi üç ramazanında NaşuJ::ı Paşa yerine l}ıdmet-i eellle-i şadaret-i ' u:?ma ile ser-firaz ve şarl,<: seferine serdarlıl,<:la mümtaz olmuş idi . Bifi yirmi dört rebi '.u'l-abirinde rehberi-i tali' ile şavb-ı mal,<:şuda taJ::ırik-i l,<:adime-i il,<:bal ve eyyam-ı şita l,<:arib olmagın l,<:udum-ı behcet-lüzum-ı rebi' -i bedi 'u'l-aşara dek meşta-yı i:Ialeb'de l,<:arar eylemiş idi . Bifi yirmi beş rebi' inde canib-i Van'a revane ve cemaziye'l-abirinde pirarnen-i J::ıişarı teşvil,<: u tedbir-i ' asakir-i nuşret-me'aşir ile maJ::ışurım teşebbüş-i tınab-ı l}ıyam-ı istimana bend ü devan eyledigi elli beş gün mu-i J::ıaşara vü muJ::ıiivere arasında ba'zı mevani '-i J::ıululiyetle tılsım-ı müşkil-güşa-yı J::ıişarıfi fetJ::ıine ' adem-i muvaffal,<:iyetle nakam ve meşta-yı Erzurfım'a me'yfısen 'avdete imale-i licama mecbur oldul,<:da, su'-i tedbir ve cünJ::ıa-i tal,<:şir ile itharn ve bifi yirmi altı muJ::ıarreminde zelırabe-i 'azl-i na-be-hengam ile telb-kam olmuş idi . B ifi yirmi yedi [49] recebinde ' ahd-i bilafet-i 'Oşman ljan-ı Sani'de l,<:a'im-mal,<:am ve bifi yirmi sekiz şaferü'l-bayrında selefi ljalil Paşa yerine şaniyen mühr-i hümayun ile bekam olmuşdur.

Bu def'a mul,<:teza-yı ' aşra göre şah-ı Iran ile emr-i muşalaJ::ıa tecdid ve bünyan-ı eyvan-ı dôsti temhid olunmagla me'mfınu'.l-ga' ile mesned-efrfız-ı şadaret-temkin iken bifi yirmi tol,<:uz muJ::ıarreminde I):apudan 'Ali Paşa teşrif-i vezaret-i 'u�ma ile karn-reva oldul,<:da beynlerinde muJ::ıasede va mu'adat olmagın, ba'de'l-müşadere I:Ialeb'e nefy ü iclasını müte'al,<:ib istila-yı enduh-ı gam ile mizacı semt-i i'tidalden canib-i inJ::ıirafa 'udfıl iderek sene-i mezbure bılalinde necm-i J::ıayatı uffıl ve magrib-i ' ademe l,<:uffil ile Mitab-ı vücud-ı pür-sudı baric-i sur-ı I:Ialeb'de val,<:i' Şeyb Bekir Zaviyesi'nde i 'dad eyledigi türbesinde mütevari-i seJ::ıab-ı magfiret-me'ab olmuşdur .

Müddet-i vezareti def'a-i ülada ' ahd-i bilafet-i AJ::ımed ljani'de iki yıl dört ay ve def'a-i şantyede devr-i 'Oşman ljani'de bir sene mil,<:darıdır. Evan-ı şadaretinde bila-mfıcib kimseyi ineitmemiş ve mugayir-i meslek-i istil,<:amet bir maşlaJ::ıata taşaddi itmemiş bir aşaf-ı sütude-zamirdir. ' ilm ü ' irtan ve fazilet ü seba vü şeca' atden behre-ver , edib ü val,<:fır, şftJ::ıib-şu 'fır idi . Der-sa'adetde I):aragürnrük MaJ::ıallesi'nde cami ' ve mekteb ve çeşme ve Ulul,<:ışla'da bir cami'-i münif ve ittişalinde mekteb ve medrese ve çeşme ve


köprisi ve gezdigi mal).allerifi ekşerisinde ]Jayratı vardır . Çeşmesine şa'ir Batibi1nifi tari]Jtdir: 1 1ijayruhU ma'un ma'in11 ( 1026) .

Müşarün-ileyh Mışr1a vuşulinde magşuş u mu]Jtell olan sikkeyi ' ayar-ı kanıile ifrag u taş}J.il). ve miri anbarını ışlal). ile bir ni�am-ı mazbuta id]Jal iderek Mışır !5:al 'ası derlinında !5:ışlalar bina ve tavayif-i 'askeriyyeyi toplayup !5:al'aya iva eylemişdir. Ka'be-i 'ulyanıfi mütevehhin olan maballerini zer ü simden ma'mUI �5:uşa15:1ar ile tedvir ü tabkim ve tecdid olman Mizab-ı Rabmeti yerine tavşii ü ta'biye ve bunlardan ma- ' ada ol maball-i mübarekde birço15: ]Jayrat u müberrat icad u tesviye iderek ez-cümle mal5:am-ı mabfil-1 Banefi1yi tevsi' u tecdld ve Mizab-ı Mübarek canibindeki üstüvaneleri tabkim ve cevf-1 Beytullah1da olan 'amudları astar-ı cedid ile tezyin itmişlerdir. Mataf-ı şerifi brt-tesviye ]Jatim-1 şerififi ferşini ta'mir ve barem-i mubterem etrafını tathir ve Mekke ve 'Arafat şu yollarını termim ile i cra idüp Mekke-1 Mükerreme ile Mışır beyninde nışf-ı tari15: olan Ezlem17 menzilinde buccacıfi maball-1 mülal5:atındaki [50] İbrahim Paşa1nıfi meşbun olan !5:uyularını bifi dörtde enderun-ı hümayundan Mışır valiligtyle çerag olan Şerif Paşa brt-tathir li1eclııl-mubafa�a bir !5:al' a te ' sis ve müstabfı�lar ta 'yi n itmiş ise de mu'a]J]Jaran hücum-ı seylden ol l5:al 'a münhedim ve abari-i 'urban toldurmagla mu' attal 15:almış oldıgından müşarün-ileyh !5:al 'a ve 15:uyuları ta'mir ü tathir ve müstabfı�lar ta'yin itmişdir.

Mışır ile 'Al5:abe beyninde ÜcrUd1 8 nam mabaldeki birkede Şerif Paşa1nıfi yapdıgı bişar ]Jarab oldıgından anı da]Ji mücedded ştiretiyle ta'mir ve taril5:-i baccı tesyir ile l).uccac-ı müslimini tesrir itmişdir. Kendüleri tari15:at-ı 'aliyye-i Mevleviyye1ye mubibb ü müntesib oldul5:larından başl5:a enderun-ı hümayüna kisve vü ' imame vaz' ı cenab-ı Mevlana !5:uddise sırruhu11-a'la merbüt u müte'alli15: oldıgından Mışır1da mevlevi-]Jane içün çend-kepenk dekakin inşa ve val5:ıflar tan�imiyle ol ]Janl5:ah-ı 'ulyayı ibya eylemişdir. Mışırıda Babu1z-Zaviııde19 Şey]J Ebu1n-Nür Bazretleri merl5:adini müceddeden bina ve üzerine ]Janl�ah inşa ve ve�a' if ü ta' amiyye ve her sene !5:ıra'at-ı mevlid-i şerife evl5:af ibzar itmişdir.

1 7 . � j l 1 8 . J_,� ı 19 . J.,ı_,ı .:ı..ı ı '-:"ı..,.


Mışır �al ' asının tulen �ır�, 'arzen altmış arşun maballi yı�ıldıgı cihetle raşin ü metin olma� üzere müceddeden te'sis ü ta' ınlr ve Mışır ile Şam-ı şerif beynindeki 'Ariş �al ' ası yı�ılup şuları ga'ib olmuş oldıgından kemal-i metanet üzere ta'mir ve demnma müte' addid sa�iyeler ibdasıyla ibya eylemişdir.

ljarab olan Yunus I}.al'ası'nı pek güzel ta'mir ve derunına muva��af 'asker vaz'ıyla bir. cami' ve barnınarn ve bucerat inşa ve ijalllü'r-Rabman ile Gazze beynindeki barab olan ijabrin20 I}.al' ası'nı ma'mur ve derunına müceddeden bir mescid-r.şerif ve uan ve sa�iyeler ibdaşıyla ahalisini mes- ' rur itmişdir.

Ravza-i ljalllü'r-Rabman 'aleyhi's-selamı ve cami'-i şerif ile ' imaretini muzafatı olan büyut ile beraber ta'mir ü tezyın ve Şabratullah üzerinde cennet-mekan I}.ant1n1 Sultan Süleyman ljan bazretlerinin bina buyurdu�ları �ubbe-i ' aliyenin ekşer kaşlleri mes�t1t u me�ud oldıgından Iran'dan mabşt1şen çini celbiyle mücedded şuretiyle ta'ıntr ü tezyın ve daha bunlar gibi nice aşar-ı bihln yil.dıgarıyla ib�a-yı nik-nam iderek Mışır'da dört sene beş malı bükumetden şonra der-sa' adete ' azimetinde eşna-yı ralıda rast geldigi maball-i mübarekeyi ta'mir ii inşa ve eelb-i du' aya i ' tina vü himmet itmiş ve bu müberrata [5 1 ] şarf-ı ma-melek buşuşında bunlar eslafının ekşerisini geçmişlerdir. Rabmetullahi ' aleyhi rabmeten vasi' aten.

Yirmi Tol$:uzuncı Şadr-ı A'�am I}.ayşeriyyeli ljalll Paşa

Enderun-ı Hümayundan Reside-i Saba-i Sa'adet Olanların Yirmi To· �uzuncısı ve Şadr-ı A'�amların !}.ır� Sekizincisi I}.ayşeriyyeli ljalll Paşa'dır. Sene 1025. Müddet-i Sene: 3 , Şehr: 5 .

Müşarün-ileyh I}.ayşeriyye'de Zeytun nam �aryede bar-aver-i şuhud olmuşdur. Rengam-ı cüvaniçle saray-ı hümayuna dabil olara� şehbaz-ı babt-l bülend-pervaz ile nice şayd-ı arnale na' il oldu�dan şonra ça�ırcıba-


şılı� ile çerag ve bin on altı tari]J.inde yeniçeri agası bulunan Maryol Büseyin Aga'ya ]J.alef olara� bin on sekizde Bafı� Paşa üzerine ba-rütbe-i mir-mirani �apudan-ı derya oldıgından yerine yine enderundan Dura� Mel:ımed Aga nam merd-i dilir yeniçeri agası olmuşdur. işbu ibtidaki �apudanlıgında donanma-yı hümayun ile denize çı�up �ıbrıs piş-gahında fart-ı cesaretiyle �ara Cehennem nam u şöhretini �azanmış ve cesaret-i fev�a'l-' adede Fatil:ı l)azretleri ' aşrındaki Macar �ıralı Jan Hünyadi nam.�ahramana mesil bulunmuş olan düşmen gemileri �apudanıyla iki gün ceng-i 'a�ime cür'et iderek ' inayet-i Bazret-i Mu'in-i Mütevekkilin ile cümlesini silk-i mülke zabt u rabt ile beş yüzden ziyade esir aldıgına mükafaten rütbe-i samiye-i vezaretle ikram olunmuş idi . İkinci def'aki �apudanlıgında Malta ceziresini garet ü yagma iderek diyar-ı magribe togrı ' azim ve re 'is-i eş�iya-yı 'Arab olan Sefer Da yı nam mütegallibeyi �atl i tmesiyle yirmi altı mul)arreminde Damad Mel:ımed Paşa yerine ]J.ıl'at-ı fa]J.ire-i şadaret-i 'u�ma tıraz-ı bala-yı i�bali ve menşur-ı serdari-i sefer-i İran vesile-i i ' tila-yı şan u isti�lali oldıgından , sene-i mezkure cemaziye'l-a]J.iresinde ' asakir-i ehl-i sünnetle tayy-ı deşt ü kuh u harnun iderek Qiyarbekr'de ' inan-keş-i aram olmuş idi .

Meham-ı seferi ba'de'l-itmam bin yirmi yedi cemaziye'l-evvelisinde 'azm-i diyar-ı İran ile ]J.ıtta-i Tebriz'e vaşıl oldu�da , Tatar ljan sedd-i ralı-ı güriz olma� içün ordu-yı hümayundan mu�addem ' inan-riz-i sitiz olmuş idi. Heract nam şal)rada leşker-i İraniyiina duçar olara� na'ire-i kar-zar-ı şerer-bar oldu� da ber-l:ıaseb-i iradet-i bi- ' illet şuret-i �afer mir'at-ı l:ıill-i düşmende cilve-ger olmasıyla merdan-ı meydan-ı besalet olanlar gunude-i pister-i şehadet ve biraz ceban-ı za'ifü'l-!man pey-siper-i ralı-ı firar u hezimet oldıgı 152] peyam-ı murişü'l-alamı ' inan-rüba-yı asayiş ü aram-ı ' asakir-i islam olmagla , ]J.ayr-endişan-ı devlet-tedbiri ile siper-i gayreti bazu-yı himınetine penah iderek canib-i Erdebll'e rt1-be-rah oldu�larında, eşna-yı ralıda taraf-ı şahdan reca-yı şull:ıı mutazammın �aşıd varid olması �uhur-ı �al:ıt u gala ve birn-i �urb-ı şita dil-]J.ah-ı şaha müsa'adeyi i�tiza itmekle sene-i mezbure zi'l-�a'desinde bayl-i keşme-keş-i ]J.ışama infişam virilüp , "ez-zaruratu tübil:ıu'l-mal:ı�ı1rat" müfadını meta' ibe bi't-terdl:ı Erzurı1m'a imale-i licam itmiş idi. Va�ı ' -ı ı:ıaı, 'arz-ı l:ıuzur-ı şehriyar-ı şalabet-iştimal oldu�da selefi gibi su' -i tedbir ve cünl:ıa-i ta�şir ile bila-mı1cib itharn olun up bin


yirmi sekiz şaferü'l-bayrında ' azi ile dur-endaute-i beyaban-ı bırman olmagın, üftan ü bizan asitaneye vuşulinde Üsküdari Hüdayi 'Aziz Mal;ımud Efendi Zaviyesi'nde 'uzlet-güzin-i guşe-i feragat ve sübl:ıa-gerdan-ı seecade-i ' ibadet olmuş idi . Biraz müddet şofira calı-ı vala-yı I5:apudani ile 15:arin-i i 'zaz olaral5: bifi otuz altı rebi'u'l-evvelinde Bafı� Al;ımed Paşa yerine şaniyen na' il-i mühr-i hümayun ve 'unvan-ı serdari ile sefer-i şarl5:a reh-nümun olmuş idi . Hengam-ı germiyyet-i şitada şah-rah-ı merama pa-nihade ve meşta-yı Amid'e li-ecli'l-aram dört ay mil5:darı ferş-i seccade itdikden şofira Abaza Paşa'yı giriftar-ı dam-ı intil5:am itmek içün şavb-ı Erzurum'a tal;ırik-i rikaba arnade olmuş idi. Egerçi umı1r-ı 15:al 'a-sitanide l5:uşur itme- � yüp iki ay terk-i Mb-ı l;ıuzı1r ve şarf-ı nal5:dine-i mal5:dur itmiş ise de nesim-i ' anber-şemim-i külale tıraz-ı şahid-i amal tarafına vezan olmayup na-çar bifi otuz yedi rebi'u'l-evvelinde bi-l;ıuşftl-i me'mı11 meşta-yı Tol5:ad'a l5:ufı1l itmiş" idi .

Eşna-yı ralıda istila-yı cünd-i ş�ta ile meşhı1d-ı enam olan meta' ib ü al am ki birün-ı l;ıavşala-i tafşil ü i' lamdır ' bu baber-i bari d der-i devlete vari d oldul5:da sene-i mezbüre şa'banında tekrar mübtela-yı bela-yı ' azi ile dergah-ı meral;ıim-penaha can atup geldikde , bal5:iyyetü's-selef bir pir-i ' alil-i kelil olmagın , ma�har-ı şafl;ı-ı cemil-i sultan-ı 'adimü'l-'adll olup bavaşş-ı tel5:a'üd ile tebcil olunmuş idi . Refah-ı l;ıal ile varal5:-şümar-ı şal;ıayif-i eyyam u leyal iken bifi l5:ırl5:da devlet-saray-ı ' alem-i bel5:aya intil5:al eyledi . Üsküdar'da i 'dact itdigi türbede medfündur. Müddet-i vezareti def'a-i ülada 'aşr-ı bahirü'n-naşr-ı Al;ımed ljani'de iki sene ve def'a-i şaniyede ' ahd-i bilafet-i Muradiyye'de on yedi ay mi�cdarıdır. 'Alim ü mütevazı ' , derviş-nihad aşaf-ı [53] pak-i' til5:ad oldıgı mervidir. Müşarün-ileyhifi Sultan Mel;ımed Cami' i l5:urbında bir cami ' -i şerifi ve Üsküdar'da Hazret-i Hüdayi türbesine civar olan türbesi tal;ıtında çeşme ve sebili ve gezdigi mal;ıallerde pek çol5: eşer-i bayrı oldıgı mervidir. Vefatma "batm" ( 1 040) taribi teşadüf itmişdir. Cami' ifi ta15:-ı dergahında olan ) ..J I � � �� ("� ayet-i kerimesi tal;ıtında vaz' olunan ral5:am-ı "çar-tekbir" ( 1026) 'aded-i tarib-i itmamıdır. Üsküdar'da Bazret-i Hüdayi ljanl5:ahı I5:urbında �apucı Tekyesi dimekle ma 'rı1f birl5:aç l;ıuceratı m üştemil müstal5:il bir zaviyesi vardır. Ral:ımetullahi ' aleyhi ral;ımeten vasi ' aten.


Otuzuncı. Şadr-ı A'�am ijırvatiyyü'l-Aşl Şehid Dilaver Paşa

Enderun-ı Hümayundan istil)şal-i Amal idenleriii Otuzuncısı ve Şadr-ı A'�amlarıfi Elli Birincisi Dilaver Paşa'dır . Sene 1030 . Şehr: 1 6 .

Müşarün-ileyh .ijırvatiyyü'l-aşldır. Enderun-ı hümayı1nda terbiye olaral5: çaşni -girbaşılıl5: ile çerag oldu�dan şofira �ıbrıs ve Bagdad eyaletlerinde bast-ı simat-ı ])ükümet itmişdir. Bin otuz ramazanında eyalet-i Diyar-bekr ile .ijotin seferinde mevcud bulunmagın, I:Iüseyin Paşa yerine mühr-i şerif ile teşrif ve bifi otuz bir recebinde bi-�aza' illah-i Ta'ala çep-endazi-i delır-i bu'l- 'aceb ile şfiret-yafte-i ayine-i ?Uhfir olan ga' ile-i ha' ile-i meşhürede zümre-i eş�iya deste-çüb-ı debbı1s-ı kelle-küb ile ecza-i vücudın süde-i haven-i hevan itdikleri va�ıf-ı derece-i dirayet ü kifayeti olanları esif itmişdir.

Müddet-i vezareti ' aşr-ı 'Oşman .ijan-ı şanide on altı ay mi�darıdır. Zamanı yeniçerileriii tugyan u galeyanı v�tine teşadüf itmegin , zeban-zed-i bera'a-i tal)rir olaca� bir b.ıdmete muvaffa�iyetine va�t olmaması nişab-ı re 'y ü tedbirden bi-vayeligine imzada l)aylület-i inşaf ile teva�uf i�tiza ider ?ann olunur. Aşar-ı b,ayriyyesinden Ruha şehrinde bir mükellef ham ve ol l)avalide daha ba'zı yadigarı yad olunur. Ral)metullahi ' aleyh.

Otuz Birinci Şadr-ı A ·�am Boşn* Damad ija'in Davud Paşa

Enderün-ı Hümayı1ndan .ijurı1c idenleriii Otuz Birincisi ve Ma�am-ı Ş adarete Getürilenlerifi Elli İkincisi Davud Paşa'dır. Sene 103 1 . E yy am: 26.

Boşna�'dır. Enderun-ı hümayünda çu�a-dar olmuş iken ' ahd-i bilafet-i Mel)med .ijan-ı Şaliş'de [54] �apucıbaşılı� ile taşra çı�up bifi on üçde vezir olara� Rumili eyaletine taslit ile ahali si dil-gir ve ba' dehü bir�aç gün �apudanlıgında dab.i tersane ta�ımını tenfir itdikden şofira Rumili eyaletiyle 8otin seferine dab.i gitmiş idi . Cülus-ı Muştafa .ijani'de asitanede bulunup il)raz-ı muşaharet itmiş bulunmagın, bin otuz bir recebinde numü-


ne-nüma-yı rüstabiz olan rı1z-ı dil-sı1z-ı hevl-engizde Dilaver Paşa yerine mesned-i ş adareti tel vi ş ve bfitime-i vezir-i 'Abbasi rafizi Mü' eyyedü'd-Din-i 'All$:ami'yi nemek-be-l).aramlıl$: ve ibanetde merl$:ı1mı tevriş itmişdir. Bu ibanet-i fevl$:a'l-me'mı1line bina' en ketbuda-yı bevvabin Al).med Aga mübaşeretiyle Yedi I):ulle mal).besine ill$:a ve pa-daş-ı ' ameli tig-i ser-tize l).avale ile nol$:ta-i vücı1d-ı küfr-alı1d-ı bed-bıldının intil$:amen ve işabeten şafl.ıa-i şuhı1ddan izalesiyle bu mal$:ı1le baveneye ' ibret-nüma olmuşdur. Müddet-i vezareti yirmi altı gündür. Min cihetin 'All$:ami'den de abvendir. 'Aleyhi ma-yestal).ıl$:.

Otuz İkinci Şadr-ı A'�am Letkeli Muştafa Paşa

Enderı1n-ı Hümayı1ndan ijurı1c İdenlerifi Otuz İkincisi ve Şadr-ı A'�amlarıfi Elli Üçüneisi Lefkeli Silal).dar Muştafa Paşa'dır. Müddet-i Sene: 103 1 . Şehr: 3 .

Müşarün-ileyh saray-ı hümayı1nda devr-i meratib-i merasim iderek rütbe-i silabdari ve bifi yirmi altı bılalinde vilayet-i Mışr'a vali olmuş ise de 'adem-i rüşd ü şu'ı1rı sebebiyle bir müddet Yedi I):ulle'de l).abs olunmuş idi . Sultan Muştafa {jan-ı Evveliii dayesi , zevcesi bulunmagın bifi otuz bir şa'banında val$:i' here ü merc eşnasında Mere I:Iüseyin Paşa yerine vezir-i a'�am olup sene-i mezbı1re zi'l-l$:a'desinde şadme-i hecme-i aşam ile cah-ı şadaretden üftade-i 1$:a'r-ı cah-ı alam olmuş idi . Enfas-ı ma'dı1desi tamam alınca İzmid ve I):astamonı sancal$:larında güzarende-i eyyam-ı şuhur olmuşdur. Müddet-i vezareti ' ahd-i Muştafa ijani'de üç ay mil$:darıdır.

Otuz Üçünci Şadr-ı A'�am Tavaşı ]J:adım Gürc1 Mel)med Paşa

Enderı1n-ı Hümayı1ndan Zuhı1r idenleriii Otuz Üçüneisi ve Şadr-ı A'�amlarıfi Elli Dördüneisi Gürci Mel).med Paşa'dır. Müddet-i Sene: 103 1 . Şehr: 5 .


Müşarün-ileyh babu's-sa'adede baş otabaşı iken bin on üçde vezaretle Mışr'a vali ve ba'dehu Bosna eyaleti ile Belgrad mubil.fı:?ı olmuş idi . B ifi on sekizde [55] vezaret-i şalişe ile l,<ubbe-nişin ve üç def'a l,<a' im-mal,<am olaral,< bin otuz bir ıi'l-l,<a 'desinde Lefkeli Muştafa Paşa'ya balef ve mul,<teza-yı val,<t u 1)8.1 üzere meydan-ı ' adalet-i abı-ı intil,<amda eslil.fına müreccab olaral,< tesviye-i umur-ı enama himmetde yegane-i ' ilm ve münşi-i Veysi-l,<alem olmagın val,<ı 'a-i fal,<ı 'a-i meşhUrede dest-i alay-ı bıyanet olan bun-girifteganıfi ekşerisini nişter-i intil,<am ile ser-nibade-i visade-i bister-i birnam ve şehid-i sa'id Sultan 'Oşman ]jan-ı Sani'nifi intil,<amını abıa birnınet ü ihtimam itmişdir. B in otuz iki rebi 'u'l-abirinde surab-ı köhne-kanun-ı bafada mütevari olan Mere I:Iüseyin Paşa-yı seyyi 'ü'l-bışalifi tabriki ile yeniçeri t§.' ifesinifi nehc-i ita' atdan ru-gerdan olup girive-i lecc ü bışamı mesluk-i al,<dam-ı il,<dam itmegin , ' azl-i na-be.:.hengam ile nakam ve bela-yı nefy ü icla ile giriftar-ı bend-i alam olmuş idi . B in on üç recebinde ' aşr-ı bahirü'n-naşr-ı Murad Jjani'de tekrar mal,<am-ı l,<a'im-mal,<amiye iş 'ad ve bin otuz beş bududı gayetine gelince kafil-i tesviye-i umur-ı ' ibad olmuş idi . Sene-i mezbure ıi'l-l,<a'desinde Jja'in Receb Paşa'nın desise-i gadri ile mabnul,<en ravza-i dam's-selama bırarn ve civar-ı I:Iazret-i Ebi Eyyub-ı Enşari'de i 'dad olunan türbe-i mabşuşada vaz' -ı mevl,<i'-i cennet-meşam olundı . Müddet-i vezareti 'abd-i Muştafa Jjani'de beş ay mil,<dandır. Jjayr-bah-ı devlet ü din vezir-i şabib-temkin oldıgında ruvat-ı tevarib u aşar müttefil,<u'l-me'al ve'l-beyandır. Rabmetullahi ' aleyhi rabmeten vasi'aten.

Otuz Dördünci Şadr-ı A '�am Keman-keş �ara ' All Paşa

Enderun-ı Hümayundan Zuhllr idenleriii Otuz Dördüneisi ve Şadr-ı A':?amlarıfi Elli Beşincisi Keman-keş �ara 'Ali Paşa'dır. Sene 1032. Müddet-i Şehr: 7 .

Müşarün-ileyh vilayet-i I:Iamid'den demide ve malik-i re ' sü'l-mal-i ablal,<-ı bamide olup, enderun-ı hümayundan dest-yari-i isti'dad-ı Jjuda-dad


ile rütbe-i vezarete reside olmuş idi. Diyar-bekr ve Bagdad eyaletleri zir-i nigin-1 fermanı ve divan-ı bülend-eyvan-ı sultanide vezaret-i rabi ' a ile mesned-efrüz-ı şadr-ı kamrani olup bifi otuz iki zi'l-�a'desinde Mere I:Iüseyin Paşa yerine emin-i batem-i yemin-i mülk-i şehriyari ve bıdmet-i cülüs-ı hümayün-ı Murad ijani ile necm-i i�bali reşk-aver-i neyyir-i asumani ve kevkebe-i calı-ı eelali numune-nüma-yı mevkib-i Süleyman! olmuş idi . Lakin ba'zı ta�dime �abüliyle mat'un olduğından ma-'ada şah-ı Şi'a'mfi barekat-ı şeni ' asın ketm ü ibfa ile buzür-ı [56] hümayünda tagyire cesaret itdigi ecilden otuz üç cemaziye'l-abiresinde dest-i �avi-şaşt-ı �alır-ı padişahi ile ser-i , felaket-zedesi hedef-i tir-i bela ve 'Ali Paşa Cami ' i batiresinde ser-ınenzil-i ·

fena olmuşdur. Müddet-i vezareti yedi ay mi�darıdır. Vezir-i va�ür imiş . Tecavezallahu ' an-seyyi' atihi .

Otuz Beşinci Şadr-ı A '�am Silal:ıdar Çerkes Mel:ımed Paşa

Enderün-ı Hümayündan !}.at' -ı Taba�at-ı İ�bal idenleriii Otuz Beşincisi ve Şadr-ı A'z;amlarıfi Elli Altıncısı Silabclar Çerkes Mebmed Paşa'dır. Senel 033 . Müddet-i Şehr: 1 0 .

Müşarün-ileyh enderün-ı hümayünda silabdar oldu�dan şofira vali-i vilayet-i Şam olmuş idi. Ba 'dehü ta'yin-1 bavaşş-ı divan-ı bülen-eyvana ibtişaş ile bifi otuz üç cümade'l-abiresinde Keman-keş 'Ali Paşa yerine şadaret-i 'uz;ma ile i 'zaz olunmuşdur. Anatalı'da ref'-1 liva-yı şe�a iden Abaza Paşa'yı kesr içün şabra-yı Üsküdar'a naşb-ı bıyam ve I}.ayşeriyye �urbında aheng-i ceng-i neberd itdiklerinde ablafından Tayyar Mebmed Paşa-yı dilir i ' anetiyle cem'iyyetlerin perişan itdikden şofira meşta-yı To�ad'a bi'l-vürüd i 'dad-ı mehil.m-ı sefer-i Iran'a berzede-daman iken bifi otuz dört rebi' u'l-il.birinde sefer-i abirete revan olmuşdur. Müddet-i vezareti ' ahd-i bilafet-i Murad )jan-ı Rabi'de on ay mi�darıdır. Selimü'n-nefs , kerimü'l-bışal, aşaf-ı şalib u din-dar, zühd ü ' iffetle şöhret-şi ' ar , memdübu'l-fi ' al bir vezir-i ma'ali-fa"al oldıgı mervidir. Anatalı 'da ba'zı köprisi vardır. Rabmetullahi 'aleyh.


Otuz Altıncı Şadr-ı A '�am Filibeli Şeh1d I:Iafı� Al;ımed Paşa

Enderün-ı Hümayündan Zirve-i İ�bale İş 'ad Olunanların Otuz Altıncısı ve Şadr-ı A 'z;amların Elli Yedincisi Filibeli I:Iafız; AI:ımed Paşa'dır. Sene 1034. Müddet-i Sene: J , Şehr: 2, Eyyam: 20 .

Müşarün-ileyh Filibe'de bir mü' eızinin ferzend-i dil-bendidir. Bülbül-i nagme-senc-i neva-saz ve tuti-i natı�a-pervaz-ı i 'caz-tıraz ya'ni banende-i boş-avaz ve şa'ir-i süban-saz olmagın , müsa'ade-i babt-ı kar-saz ile da' ire-i hümayüna �abfil olunura� ser-efraz olup nedim-i bezm-i bavaşşu'l-başş-ı padişah-ı bende-nüvaz olmuş idi . Devr-i meratib iderek şahincibaşılı�la çerag oldu�dan şonra rütbe-i ' aliye-i vezaretle manşıb-ı �apudaniye na'il ve ba'dehü eyalet-i Şam ile �adri ' ali ve yedi sene �adar Van ve Erzurum [57] ve Bagdad eyaletleri medar-ı da' ire-i i�bali olara� bin otuz dört rebi 'u'l-abirinde ferman-ferma-yı Diyar-bekr iken Çerkes Mel:ımed Paşa yerine I:ıafız;-ı mühr-i vekalet-i kübra olmagın , giriftar-ı dest-i şah-ı İran olan Bagdad-ı behişt-abadı nez' u istirdad içün şedd-i nita�-ı cihad idüp cünüd-ı z;afer-mu'tad ile rfi-be-rah-ı şavb-ı murad olmuş idi . Nu�le-i �alem-i müverribin-i şıl:ıi:ıat-�arin üzere to�uz maha �arib giriban-ı zerrin-tar-ı bamdan damen-i müşk-bar-ı şama deke bi-şa' ibe-i fütfir umür-ı �al ' a-sitanide �uşür itmeyüp bezl-i na�dine-i ma�dür itmiş iken muz;affer olamayup istila-yı bela-yı �al:ıt u gala ve ta' affün-i heva ve z;uhür-ı za'f-ı rencfir u 'ana ' ilave-i esbab-ı ıztırab u iba olmagın, na-çar meşta�yı I:Ialeb'e rıl:ılet ü �arar itmiş idi . Bin otuz bir rebi 'u'l-abirinde sekte-i ' azle giriftar ve bak-i der-i i�bale rO-mal oldu�da vezir-i şani ve mu}:ıriz-i şeref-i muşaharet-i sultani olup , bH'i �ır� bir rebi'u'l-abirinde ijusrev Paşa yerine bıl' at-ı fabire-i busrevani ile tırazende-i şadr-ı kam-rani olmuş ise de �a' im-ma�am-ı ba'in Arnavud Receb Paşa teballüf-i I:ıuşül-i meramdan pür-kin olup bezl-i mal ile ba'zı eşirra-yı sipahı kendüye pa-daş itmegin, zeban-zed-i cumhUr olan şOr-ı meşhur cilve-perdaz-ı mınaşşa-i z;uhfir olup sene-i mezbfire recebinde sal:ıa-i saray-ı hümayfinda tertib-saz-ı bezm-i küstabi olan eşrar-ı eş�iya-yı sipah-ı rO-siyah-ı bed-tebarın dest-i gadrleriyle ser-giran-ı sülafe-i şehadet olmuşdur. Müddet-i vezareti 'aşr-ı Murad ijan-ı Rabi' -i Gazi'de def' a-i Ulada on bir ay ve def' a-i şaniyede yüz on gündür. z;ulm ü cevr ü i ' tisafdan beri , 'ule-


manın pey-revi , üdebanın midl)at-veri , şa ' ir-i pesendide-mal5:al , sal}i vü kerim aşaf-ı sütude-l}ışal idi. Ral)metullahi ' aleyh.

Otuz Yedinci Şadr-ı A '�am Boşn� Silahdar Mühtedi :ijusrev Paşa

Enderun-ı Hümayundan Yaşıl-ı Eve-i 'Ala Olanların Otuz Yedincisi ve Şadr-ı A 'z;amların Elli Tol5:uzuncısı Bosnalı Silal)dar ijusrev Paşa'dır. Se-1 ne 1037. Müddet-i Sene: 3 , Şehr: 8 .

Müşarün-ileyh Bosnaviyyü'l-aşldır. Endeı:un-ı hümayunda şırasıyla 15:at' -ı derecat u meratib iderek silal)darlıl5: manşıb-ı eeliline neyl ile karn-ran ve beş sene şonra yeniçeri agalıgı ile vaşıl-ı mul5:addime-i amal olaral5: bin otuz altı recebinde rütbe-i vezaretle mal)bur ve bin otuz yedi şa'banında .{}alil Paşa yerine ikinci !5:ubbe vezaretiyle [58] mesrur olmuş idi . l:Iişar-ı Erzurum'da tugyan iden Abaza Basan Paşa'yı izale itmek içün tantana-i satvet ü ceHlletle ref' -i a' lam ve pirarnen-i damen-i Erzurum'da naşb-ı b.ıyam-ı aram ve tertib-i meham-ı il5:til)am itdikde , Abaza Paşa !5:ırl5: gün !5:adar meydan-ı b.ışamda !5:ıyam itmiş ise de l)amle-i Baydarane-i ijayber-endaz-ı ijusrevi ' inan-rüba-yı saman-ı tecellüd ü ıştıbarı ve perişan-saz-ı esas-ı teşebbüt ü ist1!5:rarı olmagın, tel}allüf-i kevkeb-i babtma cazim ve semt-i selamet-i istid'a-yı 'afv u emana 'azim olup dest-i niyaz ile l;ıall5:a-zen-·i bab-ı istiman ve penah-ı perde-i saye-ban-ı emn ü eman oldul5:da manz;ur-ı lal)az;at-ı iltifat u il5:bal ve redif-i matiyye-i mevkib-i iclal idüp der-sa'adete ' avdetle bin otuz sekiz rebi'u'l-ab.irinde nuşret-i.z;ahire ve l)aşmet-i fabire ile der-sa' adete bi'l-vuşfil bak-i pay-ı hümayuna müsfil oldul5:da emşaline müyesser olmayan mertebe eltaf u il)sana maz;har olmuşdur. Sene-i mezbure şevvalinde bına-i Iran'ı viran ve darul-mülk-i Bagdad'ı i ' ade-i inzimam-ı memalik-i 'Oşmaniyan itmek üzere 'unvan-ı serdari ile canib-i Üsküdar'a güıar ve bedrel5:a-i devlet-i ruz-efruz ile geşt-i deşt ü harnun ve isale-i biln-ı nehr-i Ceyl)un iderek bin otuz to�5:uz recebinde şal)ra-yı Şehr-i Zur'ı mal5:arr-ı cüyuş-ı z;afer-buruş eyledikde dest-i istila-yı şah-ı na-sipas ile müşrif-i indiras


olan bişarı bezl-i nalş::dine-i ictihad ile ma'mur u müstal).kemü'l-esas itdikden şofira güruh-ı enbuh-ı fitne-engiz ile lş::adl).-ı zenad u sitiz iden Zeynel ijan'ı sevlş::-i sipah-ı kine-bah-ı aşub-biz ile mecbur-ı pey�siper-i ralı-ı güriz iderek bilad-ı ma'mure-i İran'ı bane-i babt-ı a'da-yı bed-peyman gibi viran ve Mihrihan ve Hemedan ve Dergezin'i21 subte-i ateş-i lş::ahr ile suzan ve cünud-ı ehl-i sünnete şal).ra-yı Bagdact malş::arr olmalş:: üzere ferman itmiş idi .

IS. at' -ı menazil-i şevahilş::-i ci bal iderek l).avali -i Bagdad mabatt-ı rabl-ı 'adi ü dad-ı ilş::bal oldulş::da lş::ırlş:: gün 'ale't-tevali simurg-ı zerrin-bal-i afitab 'azm-i aşiyane-i igtirab ile en var-ı ne han rehin-i :{:alam-ı ıztırab idince 'ul}'ab-ı can-şikar-ı tig-ı bfin-bar manend-i baran-ı bela heva-yı vegada ilş::titar-ı ru'us-ı düşmen-i bed-kirdar ile ta'na-zen-i çarb-ı sitize-kar olup, 'arşa-i ceng ü cidal bun-ı a'da ile numune-nüma-yı nalş::ş-ı Mani vü Erjeng olmalş:: mertebesindeki gayret münker degilse de meşşata-i burde-kari-i ' avn-i Sübl).ani şane-zen-i turra-i şahid-i emani olmayup bi-l).uşuH me'mul meşta-yı Mardin'e lş::uft11 itmiş idi .

[59] Bifi lş::ırlş:: şaferü'l-bayrında şal).ra-yı Mardin merkez-i mücahidin oldulş::da, gah mühim-sazi-i mul).aşara-i l).işar ve gah Iş::udum-ı ' asker-i Tatar'a inti:{:ar ve gah ara-yı sade-dilana i ' timad-ı efkar ile beş altı ay bihude evlş::at-güıar oldulş::dan şofira sefer-i Bagdad zamanı fevt olmuşdur deyü hücum-ı 'askeriyanı bahane idüp canib-i Diyar-Bekr'e revan olmagla sene-i mezbure rebi 'u'l-evveli selbinde şerbet-i l).an:{:al-tabi 'at-ı ' azl ile telb-kam ve beliyye-i su'-i Iş::arin ile bihude rubude-i pençe-i alam olaralş:: birn-i şabne-i siyaset ile daru'l-eman-ı mekarim-penaha can ataralş:: Tolş::ad'a lş::adar geldikde enduh-ı enbuh u ıztırab ve te'sir-i teb ü tab-ı inlş::ılab ile ser-nihade-i visade-i birnari olmuş idi . Sene-i mezbure şa'banında l).ükumet-i Diyar-bekr'e ru-be-rah-ı 'azimet olan Murtaza Paşa-yı dilir ile lede'l-mülalş::at ber-mücib-i mişal-i bi-mişal-i sultani Iş::arabe-i Iş::ırab-ı tig-ı ateş-tab ile zelırab-ı mergi işrab idüp selb-i l).ayat ve telafi-i ma-fat eyledi . Müddet-i vezareti ' aşr-ı Muract ijani'de üç sene sekiz ay milş::darıdır. Egerçi ' ilm ü kemali müsellem ve ' iffet ü istilş::ameti emr-i gayr-i mübhem, şadılş:: u cesur, delş::ayılş::-ı umura valş::ıf, esrar-ı merasim-i siyaset ü l).ükumeti ' arif bir vezir-i di-

74 O s m a n 1 ı S a r a y T a r i h i.

lir-i babadır idi . Amma mu�teza-yı mizac-ı )Jak ü vatanla �atl-i nüfUs ve hetk-i perde-i namusa bi ' t-tab' ma'il olmagla ifrat-ı cevr ü sitem ve ira�a-i dem , sebeb-i ni�am-ı 'alem olma� zu'mıyla nice bi-günahı tu'me-i şir-i şemşir-i ateş-bar eylemişdir. Tecavezallahu ' an-seyyi'atihi .

Otuz Sekizinci Şadr-ı A '�am Sultan-zade Mel).med Paşa

Enderün-ı Hümayündan Eve-gir-i Babt-ı Sa'adet Olanların Otuz Seki-: zincisi ve Şadr-ı A'�amlarıfi Altmış Beşincisi Sultan-zade Mebmed Paşa'dır. Sene 1053. Müddet-i Sene: 1 , Şehr: 1 1 .

Müşarün-ileyhifi silsile-i nesebi Rüstem Paşa ve Cıgala-zade Sinan Paşa'ya müntehidir. Sultan-zade olmagla biil-i şıgarında saray-ı hümayünda perverde olup bifi otuz taribinde Sultan 'Oşman ijan ijotin seferine tevec-

. cüh ü 'azimet buyurdu�larında �apucıbaşılı� ile taşra çı�up nevres-nihal-i gülşen-saray-ı büsn ü cemal olmagın "Cüvan I):.apucıbaşı" 'unvanı şeh-beyt-i �aşide-i vaşf u şam olmuş idi . İsti'dad-ı ijuda-dad ve ' ilave-i aşalet-i zat u ziyad ve mu�teza-yı şeref-i neseb ü basebe istinad ile giderek vezir-i �ubbe-nişin ve bifi �ır� yedi taribinde eyalet-i [60] Mışr ile karn-bin olara� üç sene mi�darı eslafından a'la kemal-i şıd� u isti�ametle a�tar-ı I):.ahire'de ferman-ferma oldu�dan şofira asitane-i sa' adete şeref-babş-ı �udüm ile mürvarid-i vücüd-ı necabet-mes'üdı encümen-i vüzera-yı �ubbe-nişini tezyin ü tes'id eylemişdir.

Bifi elli bir zi'l-�a'desinde teşrif-i 'unvan-ı serdari ile Aza� istiblaşına me'mür olup düşmen galebe-i birn ü hiras ile �al 'ayı tabliye ve firar itmiş bulunmagın, bi-derd-i ser-i tir ü teber ve bi-zabmet-i şemşir-i tiz-eşer �al ' a-i mer�üme büsn-i tedb!r ile musabbar oldıgını vezir-i a '�am I):.ara Muştafii Paşa istiş 'ar u istibbar itmegin müşarün-ileyhi istir�ab eyledigi cihetle def' -i mabzür-ı ra�ib içün Özi'de tev�ifini ferman itmiş idi . Bifi elli üç şa'banında me'zünen na'il-i şeref-i damen-büs-ı hümayün oldu�da eyalet-i Şam ile şüret-i ikramda teb'id ve ma�arr-ı büküroetine bi'l-vuşül ma�amında henüz eelse-i istirabat itmeden müşarün-ileyh Muştafa Paşa ma�har-ı


l5:ahr-ı bazret-i padişahi oldul5:da mühr-i hümayt1n ile tes'id olunaral5: bifi elli dört muharreminde İstanbul'a bi'l-vürt1d pa-nihiide-i mesned-i aşafi olmuş idi .

Egerçi mul5:teza-yı başa' il-i celile-i istt15:amet ü ' iffet ve rüşd ü sedad ve 15:abihyyet-i mader-zad ile ball-i ' al5:d-i umt1ra taşaddi eylemiş ise de "bela-yı derd-mendan ez-der-i divar mi-ayed" mefht1mınca meşhur Cinci ijace'nifi eva' il-i z;uht1r-ı istidracı olup desise-i mekr ü efst1nı !}:ara Muştafii Paşa gibi bir vezir-i sütt1de-zamirifi i 'damı meşht1d-ı dide-i il5:anı olmagın istiblaş-ı nal5:d-i bayat içün çar u na-çar s_emt-i müdaraya sült1k iderek mu15:teza-yı va15:te göre barekat-l na-hencara görinen zarfiret ü lüzt1m ile me'mt1le muvafıl5: bıdemata muvaffal5: o lamayup ancal5: o eşniida Gitid mub§.şarasında olan ' asakire irsal-i levazım ile i ' anet ü imdad iderek I:Ianya fetbi zaman-ı şadaretinde vul5:t1' bulmal5: vesilesiyle nev'an meşkt1ru'l-mesa'i olmuş idi. Amma her ' al5:il ü bakimi mubafaz;a-i bayat-ı müste'ara mecbur iden İ5:UVVe-i biss Ü ijayal , idaresinde birn-i can ile b§.zft-yı iİ5:tidarına tabi 'i VÜ 'arızi eelb-i fütt1r ve ol zamanlar bükmince manşıbdan isti' fa itmiş olsa bile gazaba ugramal5: ibtimali ba'zı emşaliyle iziile-i rüşd ü şu't1r eylediginden mub§.faz;a-i can-ı bayat, her bir emre mümaşata mecbur iderek "b.alife-i ruy-ı zemin saye-i Rabbu'l- 'alemindir, ef'alleri bikmete mebni ilham-ı Rabbanidir" rnal5:aliyle iltizam itdigi müdara-yı münticü'l-mehiilik tab' -ı [6 1 ] hümayt1nufi tervib�i televvüniİıe ba'iş olup ,

(Fa' tlatün Fa' ilatün Fa' tlün)

Ugradı U,avf itdigine ' al5:ıbet Yolsuz işifi devletidir ' ariyet

intibahıyla bifi elli beş şevvalinde defter-dar Şalib Paşa si ' ayettyle ' azı ve serdarlıl5: namı ile Girid'e sevl5: olunmuş idi .

Nazük ve çelebi-meşreb olmagla menft1rı olan sefer-i deryildan müte'eşşiren Girid'e vürt1dını müte' al5:ib bumma-yı mubril5:aya mübtela ve bifi elli altı cemaziye'l-ab.iresinde 'alem-i bel5:aya resa olmuşdur. Na'ş-ı rabmet-nal5:şı İstanbul'a nal5:l ve Üsküdar'da val5:i' Hüdayi 'Aziz Mabmt1d Efendi türbesi civarında i 'dad itdigi merl5:ade defn olunmuşdur. Müddet-i veza-

76 O s m a n l ı S a r a y T a r i h 'i

reti yirmi iki ay mi�darıdır. Sinni henüz erba'ine reside olmuş idi . Rabmetuilahi ' aleyh.

Otuz Tol$:uzuncı Şadr-ı A' �am Abaza Silalıdar Melek Ahmed Paşa

Enderun-ı Hümayundan Şu'ud-ı Süllem-i İ�bal idenleriii Otuz To�uzuncısı ve Şadr-ı A'�amlarıfi Yetmişineisi Abaza Silabclar Melek Abm�d Paşa1dır. Sene 1060 . Müddet-i Şehr: 2 .

Müşarün-ileyh Abaza memleketinden l;>i1l-vürud enderun-ı hümayunda yaveri-i babt-ı ]juda-dad ile silabdar-ı şehriyari olara� bifi �ır� sekizde eyalet-i Diyar-bekr1e vali ve ba'dehU Erzurum eyaletiyle �adri ' ali olmuş idi . Bifi elli dörtde Sultan Murad merbumufi dubter-i sa'd-abteri IS-aya Sultan izdivacı ile ber-murad ve beş altı sene Şam ve I:Ialeb eyaletleriyle is 'ad olundu�dan şofira altmış şa'banında asitaneye vuşulinde B agdad eyaleti tevcih olundıgınıfi irtesi güni vezir-i a'�am olmuşdur. ]jazinenifi �ılleti ve mirinifi zarureti kemalde olmagla medar-ı irad olmal$: mülaba�asıyla menaşıbdan alınan ceva' izifi miriye irad �aydı bid'atini ibdaş ttmesi evvel-emirde ' iffet ü nezahetine baml olunmuş ise de vanarnet-i ' a�ıbeti müşahede olundul$:da belahatine imza olunmuşdur . Anatolı mu�ata' atından va�ife-bar olan yüz bifi �adar fu�aranıfi senevi yüz yetmiş yük a�çe ve�a' ifini zarfiret-i miri bahanesiyle bazine-mande itmesi siper-i ta' n u düşnam olmasını müstelzim olmuş ve bu eşnada donanma-yı hümayuna imdad içün bir ' a�im �alyon yapdırup mu'tad üzere şuya indirirken gar� olmagla şe' amet, �at'-ı erza� ve kesr-i �ulUbdan neş 'et itmiş oldıgına imza olunmuşdur.

[62] I:Iatta �urefa-yı ' aşr,

(Fe' ilatün Fe' ilatün Fe' ilatün Fe'ilün)

ııAh ile batdı vezirifi gemisi deryaya11


mışra'ıyla me�alimine ta'riz itmişlerdir. Ocal5: agalarınıii ateş-i istilaları gitdikçe ' alev-gir olaral5:,

(Fa'ilatün Fa' ilatün Fa'ilatün Fa' ilün)

"Al-i 'Oşman devleti düşmüş ocaga yanıyor Eşl5:ıya başıların l5:azgana şol5:muş l5:aynıyor"

şikayat u nevl:ıalarıyla herkes sfi]Jte-i lehib-i mil)net olmagın , na' ire-i fesadı itfaya 'adem-i l5:udreti tabtab-ı ıztırab ile evl5:at-güzar olmasını müntic oldığından, tevari]Jde tafşil olundıgı üzere ehl-i sfil5:, te'al5:ub-ı tekillif-i ' anifeden zar u zebfin olup na-çar biii altmış bir ramazanında tecemmu' u tel:ıaşşud iden dact-]Jahan , dergah-ı meral:ıim-penah-ı padişahide feryad itmegin 'azl ve Silistre eyaletiyle ib ' ad ve ]Jıdmet-i şadaretle Siyavuş Paşa is 'ad olunmuş idi .

B iii altmış dört zi'l-l:ıiccesinde mühr-i hümayfin I:Ialeb valisi İbşir Muştafii Paşa'ya irsal olundul5:da müşarün-ileyh �elek AI:ımed Paşa l5:a' im-mal5:am-ı şadaret-i 'u�ma olup şart-ı edeb, ancal5: temşiyyet-i meham-ı meşalil:ı-i ' ibadullah ile iktifii itmek iken etba'ına maglfib olmagla mu'a��amat-ı umfira müda)J.ale ve erkan-ı devlet ile rayil:ıa-i şadaret istişmam olunacal5: mu 'amele itdigi ecilden İbşir Paşa dil-gir olup İstanbul'a geldikde evvel-emirde Van eyaletini tevcih ile tagrib itmiş iken Ma'll5:ara'ya nefy ü icla ile te' dib itmiş dir.

Ba'de'l-afv yedi sekiz sene ba'zı eyaletlere vali olup yetmiş üç senesinde mat'ünen rıl:ılet itmişdir. Müddet-i şadareti iki ay mil5:darıdır. Sinni altmışa l5:arib, selefine nisbetle )J.ayli edib imiş. Müverri)J. 'Abdi Paşa kemal-i edebin beyan-ı zeylde nal5:l ider ki vezir-i a'�amlar ' arz günleri I:ıuzfir-ı hümayfina girdiklerinde piş-gah-ı padişahide 15:atife mal5:'ad püşideli şuffe kenarında bir mikdilr eelse-i istirahat kanun-ı kadim iken büsn-i edebine bi-. . . . • . na'en ol l5:anfina müra'atı terk itmiş idi. Cil-nişinanı da)J.ibu babda işrine il5:tifa iderek o 15:a' ide bi'l-külliye terk olundı . Şalal:ı-ı ı:ıaı ve istil5:amet ü kemiH ile ma ' rfifdur. Ral:ımetullahi ' aleyh .


�ır1pncı Şadr-ı A':?am Abaza Sila]J.dar Siyavuş Paşa

Enderun-ı hümayundan Terfi'-i Rütbe idenlerden I}.ır�ıncısı ve Şadr-ı A' �amların Yetmiş Birincisi Ab aza Silal)dar Siyavuş Paşa'dır. Sene 1061 . Müddet-i Şehr: 3 .

Müşarün-ileyh Abaza cinsinden meşhur eelall Abaza Paşa'nın kölelerinden olmagın, saray-ı [63] hümayuna alınara� ba'de't-terbiye l)asbe'l-isti'dad silsile-i tari�a teba' iyyetle giderek silabdar-ı şehriyari ve bin elli cemaziye'l-evvelisinde calı-ı v8Ja-yı �apudani ile çerag olar� giriftar-ı eyadi-i düşmen olan Aza� istiblaşına me'mur olmuş idi . Bi-destmaye-i �afer 'avdet itmegin töhmet-i t�şir ile ' azi olunup elli üçde Eriurum eyaletiyle karn-bin ve elli beşde vezir-i �ubbe-nişin olmuş iken haft�sında Silistre eyaletiyle tard ve altmış bir ramaianında Melek Al)med Paşa yerine şadaret-i 'u�ma ile ser-bülend olmuş idi . İbtida-yı cülus-ı hümayundan berü umur-ı devlet-i ' aliyyeye bast-ı yed-i istila iden oca� agalarını dest-yari-i i�bal ile istişal ve Anatolı'da i ' la-yı liva-yı ' işyan iden Abaza ijasan'ı tatyib ile def' -i dagdaga-i �ll ü �al iderek mesned-ara-yı şadr-ı isti�lill olmaga kesb-i isti'dad itmiş iken,

(Mef'ulü Fa'ilatü Mefa'ilü Fa'ilün)

Biri gider bini gel ür oldı belaların ·

Te' şiri var mı ' illet-i dehre devaların

terkibince bu def'a söz içerüye inti�al ve zümre-i tı<ıvaşi fürce-yab-ı i�bal olmagın, ez-cümle darü's-sa' ade agası Uzun Süleyman Aga'mn cemi '-i umura müdabale vü mu'araiası beynlerinde mu'adat peydasını netice virmesiyle paşa-yı müşarün-ileyhi sene-i mezbure zi'l-�a'desinde balı u na-balı ' azi ü I:ıabs ve müşadere ile Ma' l�ara'ya nefy itdirdi. Ba'de't-tabliş Bosna ve Rumili eyaletlerine mutaşarrıf ve altmış cemaziye'l-abiresinde Silistre begler-begisi iken ıaraf-ı padişahiden da'vetle dört sa'at mi�darı il)raz-ı rütbe-i şadaret ile dilbil-i ' idad-ı şudur-ı kirarn olan Zurna-zen Muştafa Paşa yerine şaniyen vekiliet-i 'u�ma ile müşerref olmuş ise de ' arıia-i marai-ı l)umma ile zar u zebun olmagla anca� bir kerre divan-ı hümayfina varup, sene-i mezbure recebinde irtil)al eylemişdir.


Müddet-i vezareti iki def'ada üç malı mi�darıdır. Sinni bamsini mütecaviz, cesur u dilir vezir-i besalet-semir idi . Anca� ' ilm ü ma'arifden bi-behre oldıgı cihetle seyyi'atı J::ıasenatına galibdir. Temyiz-i me�adir-i erbab u zat ve şunüf-ı 'ulemaya cendan iltifat itmeyüp müddet-i dü-mahda 'ulemadan ba'zılarını nefy ü icla itmiş idi . ljuşuşa def'a-i şaniyede defter-dar MeJ::ımed Paşa gibi ma'rifet ü kemal şal::ıibi bir vezir-i bi-na�iri bi-cürm ü günaJ::ı�atl itdigi gibi kendi dabi pençe-i işkence-i ecele [64] giriftar olup �atil ü ma�tülun seng-i muşallada ictima'ları garayib-i sür'at-i mücazatdan ma' düddur.

(Fe' ilatün Mefa' ilün Fe'ilün)

Münta�im'dir bir adı Mevla'nın 'Arndır lutfı I:Ia� Ta' ala'nın

�ır!$: Birinci Şadr-ı A ' �am Amavudlul$:'dan Matlı Tarl,ıuncı Ketbuda Abmed Paşa

EnderOn-ı HümayOndan Müfiz Olanların !}.ır� Birincisi ve Şadr-ı A'�amlann Yetmiş Üçüneisi TarbOncı Ketbuda AJ::ımed Paşa'dır. Sene 1062. Müddet-i Şehr: 9 .

Müşarün-ileyh Arnavud diyarından Mat �aryesinden ser-zede-i büstan-ı şuhüd olup İstanbul'a geldikde saray-ı hümayOna dabil olmuş idi . SilaJ::ıdar-ı şehriyari Musa Aga eyalet-i Mışr ile taşra çı�dı�da bu dabi sipahilikle beraber çı�up ketbudalıgı şerefin il::ıraz ve bin elli sekizde vezir-i a'�am Hezar-pare AJ::ımed Paşa ketbudalıgı ile kesb-i imtiyaz itmiş idi . Vezir-i müşarün-ileyh şehid oldu�da bunların dabi teşriki mutaşavver iken şeybu'l-islam 'Abdu'r-RaJ::ıim Efendi J::ıimayesiyle reha-yab ve eyalet-i Diyar-bekr ile kam-yab olara� tedarük-i meham-ı tari� bahanesiyle iki ay �adar eşna-yı mekşinde eyalet-i Mışr'ı taJ::ışll iderek bin elli to�uz muJ::ıarreminde Mışr'a gitmiş idi.


Ba'de'l-' azl balefi ' Abdu'r-Rabrnan Paşa muhasebesinde ted�i� ve tekrnll-i bazine içün babs u tazyi� itmiş iken İstanbul'a geldikde �amet-i isti ' dad-ı ijuda-dadınıfi bıl' at-ı vezarete çesban olması vezir- a'�am bulunan Gürci Mebmed Paşa'nın istir�abını da'vet itmesiyle bahane-cuy-ı teılil ve icra-yı merasirn-i ihanetde menvi-i zamirini tekmll ile bi'd-defe 'at Yedi �ulle'de babs u iz' ac ve Selanik sancagı ile der-i devletden tard u ibrac itmegin, ol beldede beyne'l-bavf ve'r-reca munta�ır-ı bükm-i �aza iken �a<;li- ' asker ijace-zade M es 'ud Efendi sev�iyle altmış iki recebinde İstanbul'a da'vet ve Gürci Mebmed Paşa yerine mütteka-pira-yı vekalet olmuş idi. Rat� u fet�a �adir, rüşd ü sedadı �ahir olmagla merasim-i terhib ü tergib vq ta' nif ü tatyibe müra' at ve irad u maşarifi zabt ve ser-keşan-ı devleti tar-ı bend-i in�ıyada rabt ile telafi-i ma-fat itmek sevdasına düşdiginden "el-muballişun ' ala batann ' a�im" nüktesinden gaflet ü ıuhuline bina'en enderun [65] u birunda olan nüfUı-ı kelime aşbfibınıfi dil-bahlarına müsa' ade itmedikleri içün kendüsinden ru-gerdan olan bed-balıan-ı mülk ü millet izale-i vücudına teşmir-i sa�-ı ittifa�-ı i�dam u gayretle buzur-ı bazret-i padişahiye gamz u nifa� ve 'a�ıbet bifi altmış üç rebi 'u'l-abirinifi yirmi üçünci nevruz-ı sultani güni piş-keşleri ma'ruz-ı piş-gah-ı şevket-ma�run ve muraşşa' bançer ile ma�har-ı iltifat-ı hümayun oldu�dan şofira tersane-i 'amirede �apudan Derviş Mebmed Paşa ile donanma-yı hümayun rnühimmatı tedarükine meşgUl iken içerüye da'vet ve bagçe içine vuşulinde darü's-sa' ade agası isti�bal ve mühr-i hümayunı abı ve kendüyi bostancılara teslime müsara'atla ber-mucib-i ferman-ı �at'iyyü'l-müfad �atl ve Üsküdar'a defn ile �ayd-ı bayatdan ıtla� itdikleri ta'na-zen-i ittifa�-ı şadda�dır.

Müddet-i vezareti to�uz buçu� ay rni�darıdır. Sinni sittini rnütecaviz ve ' a�l u rüşd ü büsn-i bul� ile memdub u mütemayiz olup ba'zı a�val-i ruvata göre bubi u bıssetle meşhur ise de zamanında devlet-i 'aliyyeye büsn-i bıdrnet ve ' iffet ü isti�ametinden baş�a bir kar-ı na-hencar güzarende-i ef'ali olmamış ve bir seyyi 'e-i istiblaf itmemişdir. Zihi muvaffa�iyet-i bi-hemal ve zihi büsn-i bışal-i sa' adet-iştimal. Rabmetullahi Ta' ala 'aleyhi rabmete n vas i ' aten.


�ır!$: İkinci Şadr-ı A' �am Abaza Silal:ıdar Damad İ.bş!r Muştafa Paşa

Enderun-ı Hümayundan Çı�maların �ır� İkincisi ve Şadr-ı A'�amların Yetmiş Beşincisi Sila)J.dar İbşir Muştafa Paşa'dır. Sene 1064. Müddet-i Şehr: 2 .

Müşarün-ileyh eelali Abaza Paşa a�ribasından olmagla enderun-ı hümayuna dabil ve silabdarlı�dan mir-abfirlu� rütbe-i refi 'asıyla çerag oldu�dan şonra vezaretle Budin eyaletiyle bekam ve bin elli altı taribinde vali-i vilayet-i Şam olup , ' alem-efraz-ı ' arşa-i fesad olan Dürzi ta' ifesi terbiyesini murad idüp ahali-i Şam'ın nireng ü ibtiyali ba' iş-i inhizamı olmagın, abz-ı inti�am içün tedarük-i meham-ı i�til)ama ihtimam üzere iken I:Ialeb'e na�l olunmuş idi . Beş sene mi�darı pey-der-pey Sivas ve Anatolı eyaletlerin fersude-i mataya-yı bükumet ve şOret-i ita' atda eelaliyana bareket ve neşr-i liva-yı ' işyan iden Abaza I:Iasan Aga'ya i ' anet ile basarete cesaret iderek tekrar I:Ialeb'e na�l-i zamile-i şı�let itmiş idi . B in altmış [66] dört zi'l-biccesinde mühr-i şadaret irsaliyle asitane-i sa'adete da'vet olunmuş idi . Taraf-ı devlet-i ' aliyyeden desise-i tedbir istiş ' arı basebiyle aheste b.ır�m ve cem'-i eş�iya-yı ' avam ve üç dört ay tazyi'-i eyyam iderek altmış beş rebi'u'l-abirinde Üsküdar'a vaşıl ve ikinci güni mişli na-dide alay-ı ' ibret-nüma ile İstanbul'a dabil ve şeref-i rO-mali-i buzur-ı hümayun ve na'il-i damen�bus-ı şehriyari ile fa' iz-i ' izz ü ibtihac ve .' Ayişe Sultan izdivacıyla pazar-ı i ' tibarı şOret-yab-ı revilc olmuş ise de istişbab itdigi eş�iyanın müsa'afa-i meraını bayyiz-i imkanda olmadıgı ecilden zarfiri müsamaba i�tiza itmegin zümre-i mezbureden Kürd Mebmed nam şabış �apudan-ı derya Murad Paşa ile ' a�d-peyvend-i mişa� ve mutaraşşıd-ı hengam-ı furşat-ı nifa� olan yeniçeriyan ile ittifa� idüp sene-i mezbure recebinde sarayı yagma vü garet ve bab-ı hümayuna hecme�i küstabiye cesaret ve balı u na-balı ferman-ı padişahi ile ser-giran-ı şahha-yı şehadet eylemişlerdir. Kelle-i bi-devleti dest-bôş-ı eş�iya-yı sipah ve cesedi Irgact Pazarı'nda �ara Muştafa Paşa Türbesi civarındaki dört yol agzında mütevari-i bak-i' siyaf\1 o{-

. muşdur.


(Mef'Ulü Mefa' ilün Fa'ülün)

Hep sa'y-i taleb gider yabana A]Jir didigin ider zamane İnsana efi elzem intibahdır Zira emelifi şofiı tebahdır

Müddet-i vezareti asitanede iki ay miJ>.darıdır . S inni budud-ı bamsine da]Jil idi . ııal-i tufı1liyyetde eelali terbiyesinden neş 'et itmekle etvar-ı celaliyane kendüye tabi 'at-ı şaniye olmuş idi. 'AvaJ>.ıb-ı umı1rdan gafil ve sa� de-dil ü ümmi olmagla ]Jayr u şerri farl>. itmez ve edeb ü vaJ>.ar olmaJ>. üzere diz çökmekden başl>.a tavrda oturmaz imiş . Çin-i cebin-i na]Jveti Hizime-i vezaret �ann ider, J>.aşirü'l-J>.ame , şagirü'l-cüşşe, libası Çerkes! , destan cündiyane , meşrebi levendane , ba]Jtı J>.avi , tab ' ı gabi' bir garib adem oldıgı mervidir. Tecavezallahu 'an-seyyi 'atihi .

�ır]$: Ücünci Şadr-ı A' z;am Malatyalı Silahdar Damad Süleyman Paşa

MuJ>.teza-yı Ser-nüvişt İle Enderı1n-ı Hümayı1ndan irtiJ>.a İdenlerifi fS:.ıri>. Üçüneisi ve Şadr-ı A'�amlarıfi Yetmiş Yedincisi Malatyalı Silabdar Süleyman Paşa'dır. Sene 1065 . Müdet-i Şehr 6, Yevm: 1 1 .

Müşarün-ileyh Malatyalıdır. Al>.ribasından J>.apu agası İsma'il Aga münasebetiyle Sultan [67] Murad ]jan-ı Rabi' bazretleri ' aşr-ı ' alisinde ]Jane-i ]Jaşşa agaları gürı1hına da]Jil ve yolı ile dülbend agalıgı rütbesine na' il olmuş idi. 'Aşr-ı İbrahim ]jani'de ibraz-ı rütbe-i silabdari ile karn-bin ve vezaret ile altı ay J>.adar J>.ubbe-nişin olduJ>.dan şofira Erzurum ve Sivas eyaJetlerinde l).ükı1met ve Girid ceziresine me'mı1riyetinde eda-yı ]Jıdmetle İstanbul'a geldikde tekrar J>.ubbe-nişin ve İbşir Muştafa Paşa mu]Jallefesi 'Ayişe Sultan'ı tezvic ile beş malı asılde-i firaş-ı temkin olmuş idi . Altmış bir şevvalinde Murad Paşa'nın def'a-i şaniye ' azlinde vezir-i a'�am olup devletin zaman-ı i]Jtilal u bayreti ve bazinenin kemal-i müzayaJ>.a vü J>.ılleti vaJ>.tine


teşadüf iderek her ne bal ise müşaderat ü müdayenat ile mevacibi tedarük ve tevzi ' itmiş iken şadr-ı şadarete ' adem-i liyal$:at ile itharn ve bifi altmış altı cümade'l-evvelisinde 'azı ve Silistre eyaletiyle tard olunaral$: altmış tol$:uzda İstanbul'a l$:a' im-mal$:am naşb olundul$:da l)aril$:-i kebir :?Uhür itmekle töhmet-i tal$:şir ile mal$:amından ref' u tenzil ve yine Silistre'ye nal$:1 u tal)vil olunmuş idi . Köprili-zade Fazıl Al)med Paşa zamanında yine İstanbul �ii' im-mal$:amı olmuş ise de bu def'a ' adem-i tel$:ayyüd ile tagyir ve müddet-i yesirede ' azl ve Kangırı sancagıyla tal)l$:ir olunmuş iken ibtiyarlıgına merl)ameten uanesinde mekş ü arama rubşat virilmiş idi . Bu eşnada Valide Sultan Edirne'ye da'vet olundul$:da l$:onal$:çılıl$: ile me'mür ve mul$:abelesinde yine Erzurum eyaletiyle mecbur olmuş idi . Ba'de'l- ' azı yine Kangırı sancagını ber-vech-i arpalıl$: taşarruf ve üç sene mil$:darı tarafından mü teseliimi ;�abt ve kendü uanesinde aram üzere iken ba'zı mülal)a:?a-ı vahiye ile :me'müren liva-i mezbüra ' azim ve bir sene mürürında ma:?har-ı meral)im olup l$:ayd-ı 'azl ü naşbdan ıtlal$: ve mil$:dar-ı kifaye bavaşş ile zümre-i matel$:a' idine ilbal$: olunmuş idi . On beş sene Üsküdar'daki menzilinde aram ve 'ataya-yı şudur-ı kirarn ile güzarende-i eyyam iken enfas-ı ma'düdesi tamam ve tümar-ı ' ömri tay-kerde-i dest-i })imam olaral$: sinni sekseni mütecaviz oldıgı l)alde irtibal itmişdir. Müddet-i vezareti isminifi ' aded-i l)urüfı l)isabınca yüz tol$:san bir gündür. Sebafet-i re 'y ü tedbir ve ' adem-i şu 'ür u vüfür-ı tal$:şir ile müttehem ü şehir bir pir-i zahid oldıgı mervidir.

�ır]$: Dördünci Şadr-ı A' �am Amavud Köprili Mebmed Paşa

[68] I:Iasbe'l-İstihal Enderün-ı Hümayündan Na' il-i Amal Olanlarıfi 1\ırl$: Dördüneisi ve Şadr-ı A':?amlarıfi Seksen Birincisi Arnabüd Köprili Mel)med Paşa'dır. Sene 1 066 . Müddet-i Sene 5 , Şehr: 3 , Eyyam: 1 0 .

Müşarün-ileyh Arnavudiyyü'l-aşl iken şıgar-ı sinninde al$:ribasından birisiyle Amasya sancagında ka'in Kedagra nam-ı diger Vezir Köprisi'ne giderek orada tavattun eyledigi halde sevl$:-i sa' il$".-i tal$:dir ile ederün-ı hümayün matbablarınıfi birisinde olan hem-şehrisiyle lede'l-mülal$:at müşarün-ileyhi l)alva-bane ocagına yazdırdıgından orada ıa'il$:a-i güvarende-i


ta' ayyüş iken I:Iadil5:atü11-Vüzera1da beyan olındıgına göre taşra çıl5:up ijusrev Paşa1ya intisab ve bazine-darlı15: şerefini iktisab iderek !}.ara Muştafa Paşa şadaretinde bi-l).asebi1l-mücanese rikab-ı hümayun l5:a' im-mal5:amlıgına irtil5:a ile meratib-i il5:bale vaz '-ı l5:adem-i ibtidar itdigi mestur ise de müverrib Raşid Efendi rivayeti ve ba'zı erbab-ı ma'lfimatıfi birbirini mü'eyyid l).ikayeleri mucibince balva-Mneden enderun-ı hümayuna çerag ve yolıyla bane-i başşaya dabil ve bir müddet şofira Muştafa Paşa şadaretinde mir-abı1rlu15: rütbesiyle çerag ve mir-i miranlıl5:la Şam ve I}.udüs ve Trablı1s-ı Şam eyaletlerine vali ve altmış bir z;i1l-l).iccesinde bavaşş-ı vezaretle 15:ubbe-nişin olaral5: l5:adri ' ali olmuş iken vezir-i a'�am Gürci Mel).med Paş� gadriyle bir hafta mürı1rında vezareti ref' ve Köstendil sancagıyla der-i devletden def' olunmuş idi . Ba'de1l- 'azl üftan u bizan mesken-i me' lfifı olan Vezir Köprisi1ne revan olup , İbşir Paşa vezaret ile I:Ialeb1den gelür iken eşna-yı ralıda isttl5:bal ve istirl).am itdikde yine Trablus eyaletiyle mul5:ziyyü11-amal ve henüz manşıbına pa-nihade-i vuşfil olmal5:sızın İbşir Paşa1nıfi devleti bergeşte ve bu dabi ' azl-i na-be-hengam ile sergeşte olaral5: baybet ü büsran ile yine Köpri1ye ' atf-ı ' inan-ı ' avdetle temadi-i eyyam-ı ' azl ü 'uzlet ve teraküm-i esbab-ı z;üll ü nekebat ile 11 fa15:ir-i kise tehi müflis-i kühen-came11 mışra' ı şıfat-ı kaşife-i l).al-i idbarı olmuş idi . Altmış altı eviisıtında Boynı Egri Mel).med Paşa şadaret ile Şam1dan gelür iken redif-i matiyye-i il5:bal olaral5: İstanbul1a vuşuhnde yine Trablfis eyaleti tevcih ve 'ucalet-i 15:adime-cünban-ı 'azimet olmal5: üzere tenbih olunmagın, [69] tedarük-i barc-ı rah içün su-be-su tek ü pı1da iken bayr-Mhan-ı devlet-i ' aliyyenifi sevl5: u ta'rifleriyle sene-i mezbı1re z;i1l-15:a'desinifi yirmi beşinci güni mesned-i şadaret-i 'u�ma ile karn-bin olmuşdur.

Badi-i emrde ba' iş-i here ü merc olan eşl5:iya-yı nekbet-me ' ali tenkil ve bazine-i beytü1l-malı eyadi-i basaret-karandan tabliş itdikden şofira miyan-beste-i bıdmet ü himmet olaral5: altmış yedi taribinde Bozcaata ve Limni cezirelerini dest-i düşmenden nez' ile altmış sekizde gerden-piç-i tav15:-ı ita' at olan Erdel 'uşatını l5:ahr u tedmir ve medar-ı cem' iyyet ve mal5:arr-ı l).ükumetleri olan Nive22 15:al ' asını bend-i kemend-i tesbir ve bifi yetmişde Köse 'Ali Paşa ser-karlıgı ile Varad l5:al 'ası fetbini teysir ile yetmiş iki mul).ar-

22 . ·�


reminde 'arıza-i maraz-ı piri ile ser-nihade-i visade-i birnari ve rebi 'u'l-evvelifi ikinci güni reh-neverd-i dar-ı magfiret ve na' ş-ı ral)met-nal$:şı İstanbul'da Divan Yalı'ndaki Dikili Taş'a mul)azi olan Valide Barnmaını l$:urbındaki cami'-i şerif ve kütüp-]Janesi ittişalinde i 'dad itdigi türbesine nal$:1 ile vedi 'a-i ' afv-ı ' inayet-i Bazret-i Rabbu'l-' izzet olmuşdur.

Sinni sekseni mütecaviz vezir-i pir-i şa'ib-tedbir ve müşir-i şal)ib-şemşir-i dilir olup fal$:at indifa' -ı vücı1d-ı rul$:aba ' adeti olmagla Girid serdan Deli Büseyin Paşa gibi bir l5:ahraman-ı şal)ib-i nam u şan ve bir gazi-i besalet-nişan-ı şadal$:at-'unvanı ve Seydi Paşa gibi l$:ahraman-ı zaman ve ' arşa-i girudar-ı Rüstem-derbanı ve bunlar gibi birl$:aç bi-cürm ü günah şal)ib-vücı1d-ı gazanfer-tüvanı l$:antara-i seyf-i l)ayfdan imrar ve nice ijanedanı bila-icab u rnı1cib rütbe-i şehadetle bu ' ille m-i bi -l5:arardan güz ar itdirmişdir, de yü B adi�atü'l-Vüzera ta'n-endaz olmuş ise de müşfuün-ileyhifi mesned-i şadarete şu'ı1dı zamanında devlet-i 'aliyyenifi bulındıgı l)al-i ]Jatar-naki tefekkür ve cerayid-i taribi tetebbu' u te'emmül idenleriii müşarün-ileyhi ral)metle yad u şena ve rü'yet itdigi mesaiik-i nazikeyi ta'dad ile l)üsn-i zikrine i 'tinadan başl$:a lisan-ı mat'an alamıyor. Çünki insan l5:uşursuz olmamagla val$:ı 'a Deli Büseyin Paşa ile Seydi Paşa gibi müstal5:im ve şal)ib-i eşer ü şadal$:at zevat-ı memdı1l)u'ş-şıfatıfi i 'damlarına alet olmasının gaddarlıl$:dan başl$:a ma'nası yog ise de mesned-i mezkı1n il)raz idüp de yalıfiız tayyarat ve temettu' at ile çar-baliş-i istiral)at u l)uzı1r olaral5: istifa-yı l)a��-ı nefsden gayrı bayra yaramayan ernşal-i keşiresine ve müddet-i [70] şadaretinde ibraz itdigi bıdemat-ı ' a�ime ve Fazıl Al)med Paşa gibi bayru'l-balef evlad yetiştirmesine bal$:ılınca bu l$:adarcıl$: l$:uşı1r içün keff-i lisan-ı düşnam ile bu :gıul)akemenifi rı1z-ı l)aşrda rü 'yet-i tabi ' iyyesiyle müteselli olrnal$: evladır , �ann olunur.

Egerçi al) val-i meşhı1denifi ekşerisine i ' tiraz mümkin ise de vehle-i Ulada her umı1rufi şı1ret-i şudur u �uhı1rını taşavvur ve mul)akeme-i munşıfane ile tefekkür itdikden şofira ta' arruz itmek muvafıl$:-ı ' al$:1 u l)ikmet olabiliyor. Yobsa yalnız heyıliası na�arıyla l$:adl)a yürimegi ' al$:1-ı selim l$:abı11 idemez. Zira bu mal$:ı1le al)val-i sabıl$:aya ' itiraz , ' inde'l- 'ul$:ala gayr-i mücazdır. Çünki mu 'terizane mul)akemeye l$:ıyam olınaca]$: vu]$:ı1'atıfi zamanını müdrik olma]$: elzemdir. Şartına ve al)val-i maziyenifi sebeb-i şudur u �uhurma etrafıyla muttali' o Imal$: emr-i mul)al oldıgından bu sebeble serd ohnan i ' tiraz l)ükümsüz ve ma'nasız l$:alabilür. İ ' tirazıfi irad-ı dela' il-i vaşıl$:a


rubı ve na-meşhud olan zamanlardaki vul,<:u ' atın 'adem-i idrakt cihetiyle bu rubun vücudı ma'dum idügi emr-i bedihidir.

Müşarün-ileyhinn seksen yaşını tecavüz iderek bu ib.tiyarlıgında ihtiyar-ı seferle taglar başlarında, at şırtında , bedeviyyet })alinde şon nefese l,<:adar evamir-i şeri 'at-ı şerife der-dest ve l,<:anun-perest ve seyf-be-dest olaral,<: çalışup bi-huzur u aram oldıgı l)alde geçirdigi 'örnr-i ' azizini taşavvur itmeyüp de teslim-i rub itdikden şonra ta' n u tal,<:bibe l,<:ıyam itmek na-revadır, zann olunur. .ijuşt1şiyle kendüsinden şofira b.ayru'l-b.alef olaral,<: bıral,<:dıgı Fazıl Abmed Paşa'nın on beş bu çul,<: sene müddet ş adaretinde ' arz u ibraz ve icra eyledigi nehr-i murad-ı b.ıdemat-ı mal,<:bllle l,<:oca Köprili'nin bi-gayr-i · bal,<: dökdigi rivayet olunan sereyan-ı abmer-i beşeriyyeyi şüst ü şu ile külliyen mabv idemez ise de siyal,<:-ı zikr ü hikayesi esiatından ba'zıları gibi pay-ı icra'atını yalnız mezlal,<:a-i gadire-i gadrôen vüşuba çalışaral,<: ştire-zar-ı levm ü düşnam ile bıral,<:maz, zann olunur.

Müşarün-ileyh zikr olunan Amasya sancağındaki Köpri l,<:aşabasında mescid ü medrese ve çifte barnınarn ve çeşme ve İstanbul'da Sultan Mahmud .ijan-ı Sani efendimiz bazretlerinin türbeleri l,<:arşusındaki kıtab-bane ve ders-bane o Imal,<: üzere cami' ve medrese ve çeşme ve se b ili ve kendüsi içün türbe te ' sis iderek birçol,<: kütüb-i nefise val,<:fına muvaffal,<: olmuşdur. Tür be-i mezkureye Y esari'nin söy ledigi tari b dir:

[7 1 ] (Fe' ilatün Fe' ilatün Fe' ilatün Fe' ilün)

Di di tabsin ile gördükde Y es ari tari b "Türbe-i bi-bedel ü cay-ı Mebemmed Paşa" ( 1072)

V efatma türbesinde mestur 'Ahdi'nin taribi dir:


Devlet-i .ijan Mebemmed'de Mebemmed Paşa Beş sene on gün üç ay oldı vezir-i a'zam

'Ahdiya oldı vefatma bu mışra' tarib "Köprili mülk-i ' adem köprisine başdı l,<:adem" ( 1072)


Bu dabi vefatma taribdir:

(Fe' ilatün Fe 'ilatün Fe' iHitün Fe' ilün)

Feyz-i ral)met ile ta'mir ide \<:abrin Mevla "Yı\<:dı cisr-i ernelin seyl-i fena Köprili'nin" ( 1072)

87

On beş buçu\<: sene bila-faşıla şadaret itmiş Fazıl Al)med Paşa gibi bayru'l-balef ve Muştafa Paşa ve Nu 'man Paşa ve 'Abdullah Paşa ve daha sa'ir birço\<: abiaf-ı kirarn istiblaf itmiş ve ' inan-ı idare-i devletin yed-i dirayetine teslim olındıgı zaman ise gayet teng bir va\<:it oldıgı balde devletin i 'ade-i i\<:baline itdigi ]Jıdmet da]Ji togrısı tabsin ü şapaşa şayan iken Mabmı1d Paşa ve Pir Mebmed Paşa ve Şo\<:ullı Mebmed Paşa ve Öküz Mebmed Paşa ve Çorlılı 'All Paşa ve Ragıb Paşa ve Reşid Paşa'ya ' adil olan böyle bir ıatın lisan-ı inşaf-ittişaf-ı rabmetle yactından ve bame-i isti\<:amet-came, büsn-i zikrinden baş\<:a ta'birat ile şa\<:\<:-ı şu\<:\<:a idemez. Rabmetullahi ' aley-· him rabmeten vas i' aten. Tecavezallahu ' an-seyyi' atihi .

Divan-ı abkam-ı 'adliye a'zasından sa'adetlü Vaşfi Efendi'nin Yusuf u Zeli]Ja man�ı1mesinin na�ımı Uarndi Efendi merbı1mun ba'zı aşar-ı \<:alemiyyesinden istinbat eyledigine göre müşarün-ileyhin pederi Vezir Köprisi nam mabal vücı1hından olup bal-i şıgarında gayet terbiyesizlik gösterir bir balde büyümüş ve yevmen-mine'l-eyyam hanelerine evliya-i kirarndan bir zat müsafir oldıgı 'eşnada Mebmed Paşa ibraz-ı bal-i me'lüf itmiş olmagla pederi şerm-sar olara\<: inkisar eyledigini müsafir-i keramet-ma�ahir işiderek "\<:ader ne der, peder ne der" kelamını yad eylemiş , pederinin istizab-ı ma'na-yı kelama mecbı1riyyetini celb eylemiş olmasıyla müsafir-i müşarün-ileyh , " sen bu çocugun mevtine du' a idersin, balbuki \<:aderi şadr-ı a'�am olacagını tebşir eyler, sen bu baline ba\<:ma, millete bunun yüzinden ço\<: bayır gelecekdir" , dimiş oldıgı mervidir.

ı>:ır� Beşinci Şadr-ı A' z;am Ayaşlı Nişam İsma'll Paşa

[72] İlea-yı Sev\(-i �aderle Enderı1n-ı Hümayı1ndan Tefeyyüz İden-


leriii �ırl5: Beşincisi ve Şadr-ı A ·�amlarıfi Seksen Yedincisi Ayaşlı Nişani İsma'il Paşa'dır. Sene 1099 . Müddet-i Şehr: 3 , Yevm: 9 .

Müşarün-ileyh Anl5:ara sancagına tabi' Ayaş !5:aşabasındandır. Saray-ı hümayı1nda Q.ane-i başşanıfi şırasıyla başıl olup nihayet-i taril5: olan çul5:adar agalıl5: manşıbını ipraz ttdikden şofira Rumili begler-begili payesiyle müte-15:a'id olmuş iken seksen tol5:uzda bi-basebi'l-isti'dad bıdmet-i tugra-yı garra ile kesb-i nam u şan ve tol5:san sekizde zorbalar �uhı1rı mul5:addematında bi'l-icab vezaret ile şadan ve Köprili-zade Muştafa Paşa'nın vu�5:ı1 ' -ı şadaretinde bulundıgı Seddü'l-Babir'den gelinceye degin bir ay mil5:dar-ı rikab-� hümayün !5:a' im-mal5:amlıgıyle ferban olmuş idi . Tol5:san to15:uz rebi 'u'l-evvelinde vezir-i a'�am Siyavuş Paşa dest-i gadr-i eşl5:iyadan tecerru' -ı zelırabe-i batime-i bayat itdikde liva-yı fevz-iltiva-yl Bazret-i Seyyidü'l-Enbiya ' aleyhi efçlalü't-tabaya bala-yı bab-ı hümayı1na naşb ve şadme-i tig-ı !5:ahr-ı padişahi ile !5:uvvetü'�-�ahr-ı eşl5:iya kesr olundul5:da mesned-i şadaret-i 'u�� ma ile mübahi ve müteşaddi-i ı;ımı1r-ı şuri vü ma'nevi olup atabeg-i devlet mal5:amında !5:ıyam ve icra�yı merasim-i terhib ü tabvif ve tenfiz-i abkam eylemiş idi.

Eva'il-i balinde bir ehl-i meskenet şı1fi-meşreb iken zaman-ı şadaretinde ejder-i heft-ser-i ateş-dem gibi nice bi-günahı babs u tecrim ile giriftar-ı zencir-i sitem iderek mücerred seferden tabllş-i giriban içün ni�am-ı devleti bahane ile bi-esas ve na-münasib tedbiri Yegen 'Oşman Paşa gibi bir bi-vaye-i kem-maye cebarııfi serdar olmasına sebeb-i müstal5:ill olmagla birçol5: fenalıga ba' iş ü ' illet ve bi-icab u mucib şiddet ü biddeti sebeb-i nefret-i !5:u1Ub-ı devlet olmagın , gurre-i recebde ' azi ve �avala l5:al ' asırıda babs ile ceza ve ba'dehı1 Rodos'a nefy ü icla olunaral5: val5:t-i şadaretinde bi-cürm ü günah küşte-i şemşir-i gadri olan Zeynel Paşa vereşesi vezir-i a'z;am Köprili-zade Muştafa Paşa'ya ref'-i rul5:'a-i şikayet itmegin bifi yüz bir recebinde !5:ışaşen ceza-yı ' amelin istifa eylemişdir. Müddet-i vezareti to15:san to15:uz gündür. S inni yetmişden mütecaviz , bayrdan mütecanib , bırş u gazabı galib bir şabş-ı garib-i keşirü'l-meşalib oldıgı mervidir.


�ır!$: Altıncı Şadr-ı A ' z;am Bozol$:lı Silabctar Bıyıl$:lı Muştaffi Paşa

[73] İ ' ane-i Tali 'le Enderündan Feyz-yab Olanların �ır!$. Altıncısı ve Şadr-ı A ·�amlarıfi Tol$-san İkincisi Bozol$-lı SilaJ::ıdar Bıyıl$-lı Muştafa Paşa'dır. Sene ı ı04. Müddet-i Sene: ı .

Müşarün-ileyh Bozol$. sancagı alıallsinden olup ber-tal$-rib saray-ı hümayüna dabil ve devr-i meratib ile silaJ::ıdarlıl$. rütbe-i refi 'asına na'il ve calı-ı vala-yı l$-apudani ile emeli J::ıaşıl olara!$. Baba Tagı'ndaki ordu-yı hümayüna serdar ve yüz birde Şam-ı şerif ve yüz ikide Trablüs-ı Şam eyaleti ve yüz üç şa'banında rikab-ı hümayün 1$-a' im-mal$-amlıgı ve yüz dört recebinde şadaret-i 'u�ma ile rehin-i mesar olmuş idi . Nışf-ı şa'banda alay-ı 'a�im ile J::ıareket ve zi'l-1$-a'denifi ikinci güni Erdel tarafına tevcih-i veehe-i ' azimet itmiş iken düşmen Belgrad'ı muJ::ıaşara itmegin zarfiri ol semte ric 'at iderek yüz beş muJ::ıarreminifi on beşinci güni Belgrad'a 1$-adem-nihade--i vuşül ve barab olan mevazi ' i ta'mir ü taJ::ıkim itdikden şofira 'avdetle rebi'u'l-abirifi ikinci güni rekz-i rayet-i selamete muvaffal$. olup recebifi on altıncı güni desise-i rnekr-i a'da ile dahiye-i ' azle mübtela ve yine Trablüs eyaletine isra olunmuş iken tekrar il::ızar ve J::ıabs ile iki yüz kise nul$-üd ve biraz eşyası miriye zabt olundul$-dan şofira manşıbına i 'zam olunural$. yüz tol$-uz zi'l-1$-a'desinifi beşinci güni tekrar rikab-ı hümayfında 1$-a' im-mal$-am ve yüz on cemaziye'l-abiresinde canib-i abirete bırarn eylemişdir. Edrine'de Üç Şerefeli Cami' -i şerif batiresinde medffındur.

Müddet-i vezareti bir sene rnil$-darıdır. Sinni sittine balig , farisü'l-bayl, tahirü'z-zeyl , şayd u şikara ma'il bir vezir-i sade-dil ve umfır-ı şadaretde racil oldıgı Badil$-a'da ve ba'zı resa' ilde mestürdur. Müşarün-ileyh her ne !$.adar 'ul$-ül-i basite aşJ::ıabından bir sade-dil olma!$. üzere mervi ise de J::ıul$-fıl$.-ı saltanat-ı seniyyenifi iza'asını mfıcib zerre-ma bir kara alet olmadıgı ve zamanında vücüd-ı devlete yare açmadıgı cihetle bu da bir nev' memdül::ıiyyeti ve vesile-i J::ıüsn-i zikri olmuşdur. RaJ::ımetullahi 'aleyhi raJ::ımeten vasi 'aten.


!}.ır� Yedinci Şadr-ı A '�am Rüsiyyü'l-Aşl Mühted1 I}.avanos Silal;ıdar Al:ımed Paşa

Enderı1n-ı Hümayı1ndan Feyz-yab Olanların !}.ır� Yedincisi ve Şadr-ı A'�amların To�san Sekizincisi I}.avanos AI:ımed Paşa'dır. Sene l l 1 5 . Müddet-i Şehr: 3 .

Vezfr-i müşarün-ileyh Büseyin Paşa'nın 'ute�asından Rı1siyü'l-aşldır. B idayet-i [74] balinde enderı1n-ı hümayuna �abUl ile tayy-ı zaman u mekan iderek bazine ket]Judalıgıyla şeref-yab ve ' ahd-i Muştam ]Jani'de bi'l-veza're Ş ayda eyaletiyle kam-yab olara� ' Amuca-zade Büseyin Paşa ile ' a�d-i peyvend-i muşaheret ve Muşul ve Diyar-bakr ve Banya menaşıb-� cellles�ne neşr-i liva-yı I:ıükı1met eylemiş iken Elmas, Mei:ımed Paşa şadaretinde müte�a' iden Üsküdar muzafatından I}.a<;li Köyi nam mal:ıalde gı1şe-niş1n-i I:ıamul-i 'uzlet olmuş idi . Yüz to�uz şaferinde müşarün-ileyh Büseyin Paşa na' il-i şadaret-i 'u�ma olmagın şaniyen Banya mul:ıafa�asıyla ma�har-ı ' inayet-i ]Jusrevani ve yüz on senesi ]Jılalinde mev�i '-i divan-ı sultani ve on dört cemaziye'l-evvelisinde te�allübat-ı kevniyye mu�tezasınca mütel}:a' iden asitane-i sa' adetdeki sai:ıil-]Janesinde mütera��ıb-ı �uhur-ı kerem-i Bazret-i Sübl:ı§.ni oldıgı I:ıalde on beş senesi Edirne va�'asında mesned-i şadaretde bulunan Ram! Mel:ımed Paşa va]Jamet-i encam-ı karı derk ve rütbe VÜ cahı terk iderek na-çar ' ar U firar U i)Jtifayı i)Jtiyar eyledikde asitane-i sa' adetde olan eşirra-yı nekbet-şi 'ar menaşıb-ı 'aliye ve meratib-i samiyeyi diledikleri gibi heva-dar-ı bed-kirdarlarına tevzi ' u ta]Jşiş eyledikleri eşnada ]Jah u na-)Jah müşarün-ileyhi da)Ji cebren ma'iyyet ü refa�atlarına isticlab u istişl:ıab ile 'umı1men I:ıareket ve Edirne canibine tal:ırik-i a' lam-ı mefsedet eylediklernde menzil-i mezbura vaz'-ı �adem-i şe�avet ve selefine ]Jalef eyledikleri mütevatir ü meşhur ve şı1ra-yı devlet a' za-yı kiramından müsteşar-ı esba� Mai:ımud Begefendi'nin Şefi�-name tercümesinde da]Ji mui:ıarrer ü mesturdur. Anca�,

(Mefa'ilün Mefa'llün Mefa'llün Mefa'ilün)

Fesad olsa esasında binanın pay-dar olmaz Nice mismar-ı himmet şarf olunsa üstüvar olmaz


rnedlfili üzere urnur-ı rnevkülesinde rnuvaffa� olarnayup az va�itde neyyir-i i�bal-i istidracı se]Jab-ı şeb-reng-i �ulrnete duçar olrnagla sene-i rner�urne recebinde rütbe-i şadaretden tenzil ve Sa�ız ceziresine nefy ile ta'zib ü ten-

. kil ve �ndan İnebabtı rnu]Jafa�asıyla tebcil olundu�dan şofira J::ıullll-i ecel-i rnev'ud ile dar-ı 'u�baya ral::ıll olrnuşdur. Müddet-i vezareti üç aya yalpn ve sinin-i 'örnri rnütecaviz-i barnsin, �aşir ü sernin bir şabş-ı bihin imiş . Ral::ırnetullahi ' aleyh.

!}:ır�$: Sekizinci Şadr-ı A ' �am Moralı Damad Silahdar Büseyin Paşa

[75] Enderun-ı Hürnayundan Na'il-i İstil::ı�a� Olanların �ır� Sekizincisi ve Şadr-ı A ·�arnlarıfi To�san To�uzuncısı Moralı Damad I:Iüseyin Paşa'dır. Sene 1 1 15 . Müddet-i Şehr: ll.

Müşarün-ileyh Moralıdır. Enderün-ı hümayuna �abUl ile devr-i meratib-i ' aliye iderek bilafet-i Sultan MeJ::ırned ]jan-ı Rabi 'de rütbe-i refi 'a-i silaJ::ıdari ile bekam ve bifi to�san to�uz senesi cülus-ı Süleyman ]jan-ı Sanide iJ::ıraz-ı rütbe-i vala-yı vezaret ve Mışır eyaJetine na'iliyyetle bekam ve ço� geçmeden budavendigar-ı sabı� Avcı Sultan MeJ::ırned ]jan-ı Rabi' J::ıazretlerinifi şeref-i rnuşaheretleri içün der-sa' adete da'vetle şact-karn olmuş idi. Ol eşnada donanma-yı düşmeniii keşret ü vefretinden naşi Sa�ız ceziresi rnuJ::ıafa�adan tehi �alrnarna� içün emr-i muJ::ıareseye ta'yin olundu�da henüz ni�am u inti�am ile meşgUl iken ' ale'l-gafle istila va�i ' olrnagın alat u 'askerde rnüdafa'aya istita' at na-rnevcud oldıgından na-çar şüret-i istimanda tabliye�i cezireyi ihtiyar eyledigine bina'en Edirne'ye bi'l-iJ::ızar �apu Arası ta'bir olunan rnaJ::ıall-i rnuzi�de J::ıabs ile tazyi� ü ta'zir ve bir�aç gün mürürında Aza� rnuJ::ıafa�asıyla tatrid ü tatyib olundu�dan şofira cülüs-ı Sultan Muştam ]jan-ı Sani'de rikab-ı hürnayün �a'irn-rna�arnlıgı ile rna�har-ı ikrarn ve ba'de'l-eyyarn şuret-i rnüdafa'ada I:Ialeb rnanşıbına tenzil ü . � i 'zarn iradesiyle rehin-i alarn oldıgını müte'a�ib me'müriyyeti asitane �a' im-ma�amlıgına taJ::ıvil olunmuş iken �able'l-J::ıareke tekrar rikab-ı


karn-yab l}:a' irn-mal>:amlıgında ibl>:a vü tal>:r1r ile tesrir ve ' Amuca-zade I:Iüseyin Paşa ma'iyyetiyle Nemçe müsalernesine ve .\:ı.ıdemat-ı sa' ireye tesyir ve on beş recebinde eva'il-i saltanat-ı Al:ımed ljani'de mühr-i vekalet-i kübra ile tebştr i tal:ıbir l>:ılınmışdır. , Al>:il ü kamil düstur-ı bt-mu' actil olmagla def' -i val>:'a-i gava' il-i eşrara ibtidar ile .\:ı.ıdmet-güzar ve nice mul:ıassenatı �ahir ü bedidar olmuş idi .

On bir mah mil>:darı mesned-i şadaretde ifa-yı va�ife-i na�ife-i me'mfıriyyet eyledikden şofira on altı cümade'l-evvelisinifi yirmi sekizinci güni 'azi ve l;}aş tel>:a'üd il:ısan ve l).alile-i mul:ıteremeleri ljadice Sultan ile ma'an İzmid'e il>:ametleri ferman olunmuş ise de ba'dehfı müşarün-ileyh asitane-i sa' adetde val>:i' sal:ıil-banelerine da'vet olunup kendüleri on tol>:uz cemaziye'l-a.\:ı.iresinifi on yedinci güni eyalet-i Mışr ile ma�har-ı ' inayet ü ' atıfet ve ba'dehfı Trablfıs-ı Şam ve Kütahya [76] ve daha şofira Ra�a eyaIetleriyle mugtenem iken yüz yirmi beş rebi'u 'l-a.\:ı.irinde a.\:ı.ir manşıbı olan Ral>:l>:a'da rişte-i l:ıayatı girifte-i ser-pençe-i memat olmuşdur. A 'dad-ı sinin-i ' ömri mütel>:arib-i sittin bir merd-i şal:ıib-temkin olup başa'il-i celilesi 'adl ü dada ma' il ve sel;}a vü keremle memdfıl:ıu'ş-şema' il ve ' ilm ü ina'rifeti müsellem-i erbab-ı feza' il , şali}). u mütedeyyin , ceri vü cesur bir vezir-i dilir-i şal).ib-şu'ur oldıgı kütüb-i tevariQde rnesturdur. Ral:ımetullahi ' aleyh.

�ır!$: Tol$:uzuncı Şadr-ı A' ıam Çorlılı Silabctar Damad Şehid 'All Paşa

Enderun-ı Hümayündan Na'il-i İltifat Olanların I}.ırl>: Tol>:uzuncısı ve Şadr-ı A'�amlarıfi Yüz İkincisi Silal).dar Çorlılı 'Ali Paşa'dır. Sene 1 1 1 8 . Müddet-i Sene: 4 , Şehr: 2 , Yevm: 24.

Müşarün-ileyh ral:ımetullahi 'aleyhifi nev-have-i devl:ıa-i il>:bal olan zat-ı melekiyyü'l-l;}ışalleri Çorlı l>:aşabasında reside-i bar-aver-i kemal oldul>:da, cebin-i fetanet-rehininde leme' an iden envar-ı rüşd ü sedad ve isti 'dad-ı ljuda-dact ile rical-i devlet-i ' aliyyeden !}.ara Bayram Aga himmetiyle enderün-ı hümayünda seferli l>:oguşına çerag olup kevkeb-i il>:bal-i


sa'iidet-iştimiUi ziya-saz-ı i 'zaz olara� 'ahd-i Muştam ijan-ı Sani'de merkez-i da' ire-i sila]Jdarlde cilve-perdaz ve on beş rebi'u'l-evvelinde Edirne va�' asından mu�addemce ya'ni hernan o eşniida şeybu'l-islam-ı şehid Feyzullah Efendi istir�abıyla enderfın-ı hümayfından li-ecli'l-müdafa'a rütbe-i vala-yı vezaret ile mükerrem ü mümtaz oldu�larını müte'a�ib cülfıs-ı A}J.med ijan vu�fı ' ıyla Edirne'den asitane-i sa' iidete vu�fı ' -ı teşrlf-i hümayfın hengamında bunlar Edirne'de �a' im-ma�am namıyla ba'zı umı1r-ı cesimenin rü'yet ü temşiyyetine me'mı1ren bi't-tev��uf, ba'de bıtami'l-bıdme sene-i mezbure cümade'l-abiresinde I:Ialeb manşıbı zımnında der�i devlete da'vetle sene-i mer�ume recebinde Damad I:Iasan Paşa yerine rikab-ı hümayun �a' im-ma�amlıgıyla dil-şad ve on altı cemaziye'l-abiresinde bab-ı muraddan ıtrad ve Trablus eyaletiyle def' u ib' ad �ılındı�dan şonra sene-i mezkO.re şa'banında yine dabil-i ' idad-ı vüzera-yı �ubbe-nişini olma� üzere celb ile bin yüz on yedi muharreminde şaniyen �a' im-ma�am-ı rikab ve on sekiz mu}J.arreminde şadr-ı a'�-am Baltacı Me}J.med Paşa'nın mesnediyle kam-yab ve Sultan Muştafa ]jan-ı Sani kerimesi Emine Sultan'ın şeref-i izdivacına na' iliyyet-i devlet-i muşaberetiyle şeref-yab olara� öteden berü 'a�il ü kamil ve müdebbir ü ' adil , [77] idare-i umı1r-ı külliye ve cüz'iye rü'yet ve idare vü tesviyesinde bi-mu' actil-i tan�im-i umur-ı devlet ve tensil}-i meşalilH millet ve terfih-i ah val-i fu�ara vü ra 'iyyete sa'i olara� umur-ı maliye-i devleti şOret-i ni�ama ifrag ve irad u maşarif-i miriyyeyi büsn-i inti�ama iblag ve şı1ret-i ihtiyacat-ı bazinede taşarrufat-ı lazımeyi iltizama i ' tina sayesinde müdabbarat-ı bazineyi tevfir ü tekşire muvaffa� olmuş iken rnekr-i a'da-yı nifa�-peyma ile yirmi iki rebi 'u'l-abirinifi on yedinci güni bila-mGeib Kefe eyaleti tevcihiyle istiş�al ve �apusı bal�ıyla ' azimeu isti 'dU olundu�da bilaf-daranı olan aşbab-ı agraz mekr ü gadderiyle eşna-yı ralıda Midillü ceziresine tabvii ü irsal ve yirmi üç zi'l-�a'desinde si'ayet-i süfeha-yı bed-tıynetan i�damlarıyla hayf-şad-bayf ki ol vücud-ı mes 'ud ma�lumen ve magduren , şehiden dar-ı na'ime işal olunmuşdur.

Meşreb-i şerif ve tab'-ı ' afif ü latifleri bayrat u basenata ma' il ve aşar-ı mu'a��amatı şamil olmagın , sila}J.darlıga me'muriyyett olan on üç tar!binde enderun-ı hümayun �oguşlarına ni�am virüp kaffe-i menaşıbı i' tirazdan selamet �).alinde tertib ü ta'dil iderek yirmi bir taribinde Halebü'ş-Şehba'da va�i' cami' -i kebir dilbilinde I:Iazret-i Zekeriyya şalavatullahi ' ala ne-


biyyina ve ' aleyhi ef<;lalü't-tal:ıaya efendimiz I:ıazretlerinifi ba'zı ecza-i vücud-ı 'alilerinifi mal:ıffi� u meknuz oldıgı Cami'-i Kebir-i Gavri derunındaki mal,cam-ı ' all ve mul:ı§.t-ı füyuzat-ı Izid-i müte' allde müceddeden türbe-i ·

eellle bünyadıyla bıdmet-kar olmaları kemal-i bulfişların iş'ar itmegin Nabi-i fazıl bu vechile l,caşide vü tarib inşadıyla istid' a-yı du' aya himmet itmişdir:

[78]

Tar!: b

(Mef'Ulü Mefa'llü Mefa'llü Fa'Ulün)

1 Eyyam-ı şerifinde şehen-şah-ı zamanın Sultan-ı selatın-i zaman daver-i yek�a

2 ijal,can-ı felek-mertebe ijan AI:ımed-i ' adil Kim zat-ı hümayunıdır arayiş-i dünya

3 Ol padişeh-i memleket-ara ki virilmiş İl,cbal-i Süleyman nefes-i ijızr u Mesil:ı§.

4

5

Çün l:ıikmet ile oldı şadaretde vekili Bir zat-ı bıred-mend vezir-i hüner-ara

Düstfir-ı kerem-güster-i dadar-ı melek-fer Şadru'l-vüzera aşaf-ı a'�am 'All Paşa

6 ijayr olmag ile niyyeti ol aşaf-ı 'aşrıfi Temkin virüp emrinde ijudavend-i Ta' ala

7 Oldı nice bayrat u müberrata muvaffal,c Çün beldede aşar-ı cezll eyledi peyda

8 Ez-cümle mal,cam-ı Zekeriyya-yı Nebi kim I}:.adr ile budur levl:ıa-i mecmu'a-i Şehba


9 Şehr-i I:Ialeb'ifi cami' -i ma 'ruf-ı kebiri Olmuş )J.arem-i bamis ile şöhret-i dünya

10 Didare-i lpblldeki bir zaviye içre itmiş taraf-ı şarl,<:i-i mi)J.rabda me'va

ll Mal,<:şure-i tal,<:ında o şebbak-i münevver Ol tuti-i va]J.ye l,<:afes-zar idi guya

1 2 B u l,<:abr-i mul,<:addes k i olur pertev-i baki Revnal,<:-şiken-i mertebe-i sürme-i )J.avra

1 3 B u maçlca'-ı eşref ki füyuzat-ı İlahi Milımanı içün ma-]J.azar itmekde müheyya

14 Bu merl,<:ad-ı ather ki olur za' ir-i baki Müstagral,<:-ı emvac-ı yem-i Bazret-i Mevla

1 5 Carub-keş olmag ile mişkat-ı mela' ik Da'va-yı tesabul,<:la seza itmege gavga

1 6 . Teng idi dil-i. balvetiyan gibi binası Mu]J.tac idi tevsi ' a bu erkan-ı mu'alla

17 Tevfil,<:-i İlahiyle idüp niyyet-i tecdid İtdi I:Ialebi'fi kar-güıaranına ima

1 8 Bu bıdmeti 'add eylediler canlara minnet I:Iükl,<:am-ı bihin-niyyet-i ma)J.rı1se-i Şehba

[79] 1 9 Can u dil ile eyledi bu bıdmete himmet Şehba'ya mu)J.afı� bulunan aşaf-ı yekta

20 Düstı1r-ı mükerrem güher-i kan-ı ]J.amiyyet Derya-yı seua 'Abdi Paşa-yı şaf-ı ara

96 O s m a n 1 ı S a r a y T a r i h i

21 Bel bagladı iblaş ile bu şugl-i battre Ta'�im ile tekrim ile ol daver-i yekta

22 Monla-yı ijaleb fazıl-ı 'aşr İbni Kebiri Me'mur idi bu J;ı.ıdmete mabşuş u müvella

23 Ted�i� u tabarri vü te'eddüble şeban-ruz Ma�durı olan himmetini eyledi icra

24 Bu bıdmet-i marziyyeye :sa'y itdi mubaşşal A 'yan u ahali -i f.Ialeb cümle ser-a-pa

25 Tevsi' içün etrafını ol mer�ad-i pakiii Zamm eylediler mümkin olan mertebede ca

26 Divarını hedm eyler iken köhne binanın Na-gah �uhür eyledi bir özge temaşii

27 Oldı o kirarnı güherifi re's-i şerifi Şandü�a-i ser-best-i ruJ;ı.am içre hüveyda

28 Bu J;ı.akde medfün idügi cism-i şerifi Olunmuş idi bir nice tariJ;ı.de ima

29 Amma ki dabi ç*mamagın perde-i şekden ijuccet yog idi itmege tab�i�ini imza

30 ijükm eylemezdi bufia bir kimse ya�inen Bir kimseye meftub degildi bu mu'amma

3 1 Manende-i J;ı.urşid olıca� böyle dırabşan Ber-tıb�-ı tevarib bila-şübhe bu ma'na

32 ijazır bulunan cümle varup seede-i şükre Hep eylediler bamd-i ijuda Celle Ta'ala

T a y a r - z a d e A t a 97

33 Andan çı�arup itdiler ol :?arf-ı ' azizi [80] Bir }:ıücre-i p�Udze-i maİ)fil:?da i]].fa

34 Etrafın alup eylediler l)ıf:? u hiraset Olunca ya dek mevzi' -i aşlisi müheyya

35 Her şeb pür olup şubl)a degin sal)a-i cami' �andll ile zeyn eylediler sa�fı ser-a-pa

36 On yerde ya�up micmere-i ' anber ü 'ı1dı Pür oldı meşam-ı meh ü bini-i şüreyya

37 On batm olup niyyet-i bantsine her şeb Çil l)afı:?-ı �ur' an giceyi eyledi il)ya

38 Bu ]].ıdmete nas eyledi bir mertebe ta':?irn Kim çarl]-ı çeharümde pesend itdi Mesil)a

39 Bir hafta bina ])add-i tamama irişince 'Azın itmedil er meskene Paşa ile Molla

40 Şa'ban ayınıfi on yedi kim seyyidü'l-eyyam Cum'a güninin 'aşrı idi va�t-i müveffa

4 1 Ol gevheri vaz' eyleyicek sine-i mer�ad Aguş-ı ümidin açup olma�la müheyya

42 Nas eyledi mal)şer gibi bir güne tezal)üm Kim na�ş-ı l)aşir olmuş idi dide-i bina

43 Rı1-male eli irmeyenifi dest-i nigahı Yümn-i eşerio durdan eylerdi temenna

44 Tekbir ile tehlll ile ta':?im ile yek-ser Hem-dest olup eşraf ile Molla ile Paşa

98 O s m a n 1 ı S a r a y Ta r i h i

45 Şandul5: ile ibrac idüp ol re' s-i şerifi Şandul5:-ı ruoarn-ı digere itdiler ıva

46 Agzın I5:apadup üsrüb ile eyleyüp ihkarn Şadru'ş�şeref-i rnerl5:adine itdiler ill5:a

47 Alude idüp misk ü gülab ile türabm Lazım gelen arayişini itdiler icra

[8 1 ] 48 İtrnam-ı bina hadd-i tamama irişince Bir batme-i �ur'an'ı tamarn eyledi l5:urra

49 Şahen�şeh-i devran ile banisi vezire Pür oldı du'a ile gören günbed-i haçlra

50 I:Iamd itse sezadır bufia şahen-şeh-i 'alem Kim 'aşr-ı şerifinde :{:uhôr itdi bu ma'na

5 1 Bir padişeh-i ' aleme olmadı müyesser Bu menl5:abet-i a':{:am u bu ni 'met-i kübra

52 Allah med! d eyleye eyyam-ı hayatın İl5:balini efzun ide erkanını ber-ca

53 Nabi-i du'a-guy-ı l5:adim-i der-i devlet Balince bu bıdmetde olup ol dabt puya

54 Rizan iderek ab-ı dü-çeşmi didi tari\} "Mal5:bül ola tecdid-i mezar-ı Zekeriyya" ( 1 127)

Eski 'All Paşa Cami ' i civarındaki mahall-i mabşuşında olan lj:ırl5:a-ı Şerif-i Nebeviyye 'aleyhi efçlalü'ş-şalat ve ekmelü't-tahiyyeyi muharese içün kar-gir hucerat ve ' imareti ve yine ol havallde çeşme-sar ve Irgad Pazarı'na 15:arib olan simkeş-banenifi yerine �osl5:a şeh-rahında mevcud olan


simk,eş-Q.aneyi baş�adın efendi bina itmekle yeri Q.ali �aldıgından mal:ıal� line bir 'ca�i ' -i şerif ve daru'l-l:ıadiş ve kütüb-bane ve ' imaret ve tekye binasına muvaffa� olup Ka'be-i Mükerreme'nin divar-ı lami'u'l-envarından li-ecli't-teberrük yedierine geçmiş olan bir �ıt 'a I:ıacer-i cennet-eşeri cami' -i şeriflerinin mil:ırabı ta�ına heray-ı ziyaret vaz' buyurdu�larında üzerine Bosnalı meşhur Sabit Efendi merl:ıı1mun işbu beyti altun I:ıaU ile yazılmışdır:


Bu seng-i la' l-�ıymet rükn-i pak-i Ka'be'dir tal:ı�i� "Teberrük vechi üzre zib-i mil:ırab eyledi Paşa" (l l 1 9)

[82] Ve ta�-ı babına Me:t:ımed Kami Efendi işbu 'Arabi taribi inşact buyurmuşlardır:

( l l 1 9)

Yine Sabit Efendi mer:t:ıumun işbu taribi müre��amdır:


I}.apusın beklesün ecr isteyen tarib-veş Sabit "Yapıldı ehl-i 'aş�a cami'-i pak-i 'Ali Paşa" ( 1 1 1 9)

Ve mu�abilinde I}.apudan Büyük Piyale Basan Paşa'nın bina eyledigi 'ali bir çeşmeye müderris Tevfi� Efendi'nin taribidir:


Gelince abı 'atşana didi taribini Tevfi� "Bu 'aynı �ıldı icra fi sebilillah Basan Paşa" ( l l 1 9)


V e cami' -i mezkı1r derilmndaki te ky e buceratına Dürri Efendi 'nifi söyledigi tar11Jdir:

(Fe' ilatün Mefa' ilün Fe'ilün)

"Zikr idifi la ilahe illallah" ( 1 1 20)

Ve ittişalindeki daru'l-badişe yine mı1ma-ileyhifi işbu taribi pek münasib teşadüf itmişdir:

"Men 'allemeni barfen fe-l$:ad şayyereni ' abden" (1 1 20)

Bu cami' in mabfili l$:ubbeden aşmadır ve kütüb-banesi vardır. Ve bırl$:a-i şerif ve tersane gibi ba'zı maballerde bayrı ve müte'addid çeşmeleri vardır . Ve kendi Midillü'de l$:atl olunup ser-i mal$:tı1' ı bab-ı hümayı1nda ref' olundul$:da cami'-i şerifiii l$:urbındaki mal$:bereye defn olunup rekz olunan l$:allavili seng-i mezarı üzerine Dürri Efendi'nin işbu taribi bal$:k olunmuşdur:

(Mefa'llün Mefa'llün Mefa'llün Mefa'llün)

1 Müşir-i mubterem düstı1r-ı ekrem aşaf-ı efbam 'All Paşa vezir-i a ':?am-ı {Jan Abmed-i yekta

2 Olup dört sal ÜÇ ay şadr-ı vala-yı vezaretde Güzel bıdmetler itdi işbu din ü devlete bal$:1$:a

3 Vell ber-mul$:teza-yı bükm-i tal$:dir-i "ijudavendi Ne çare eyledi ' azm-i sa'adet-bane-i 'ul$:ba

[83] 4 Hemişe karı çün bayrat idi bu dar-ı dünyada Budur ümmid-i. ferda ecrini ibsan ide Mevla

5 Olanlar za' ir-i l$:abri disünler Dürriya tarib "�ıla me'va saray-ı ' adn-i a'layı 'All Paşa" ( 1 123)

T a y y a r - z a d e A t a 1 0 1

/

Merl).üm-ı müşarün-ileyhifi tersanede l5:alyonlar verasında rria 'a-mal)-fil-i hümayun kar-gir bir cami'-i refi 'u'l-bünyan ve l)ammam ve şadurvanı ve üç 'aded çeşme-i bi- 'adili ve masl5:at-ı re 's-i sa'ati olan Çorlı 15:aşabasında çeşme ve mekteb ve daha ba'zı müberratı ve gezdikleri mal)llerifi ekşerisinde köpri ve abar ve sa'ir sebeb-i zikr-i cemili olur yadigar-ı zuJ;ı.r-ı aJ;ı.ireti ve nice eşer-i cemili oldıgından 15:at' -ı naz;ar tertib-i mühi1nmat-ı l)arbiyye ve tensil5:-i edevat-ı seferiyye ve techiz-i donanma-yı derya ve sa'ir umur-ı şettada dil5:15:at-i tam ihtimarn-ı ma-la-kelamı olup , !)atta il)tiyaten i 'dact u il)zar eyledigi alat-ı kar-zarıfi mertebe-i lüzümı Mosl5:ov seferine şarf ve i 'mal olundul5:dan şofira bal5:iyyesi bir iki sefere vafi oldıgı defatir-i al5:lama 15-ayd düşürülmüş idi . Müddet-i şadaretleri dört sene seksen sekiz gün .olup 'ömr-i 'azizi mütecaviz-i erba'in, zeki vü fatin, reşid ü ' al5:ıbet-bin, metin ü şal)ib-temkin, val5:ur u cesur, müdebbir-i umur, şali!) u müttal5:i , 'ulema vü fuzalaya ri' ayeti bedihi , saJ;ı.i vü edlb bir düstur-ı zi-şu'ur-ı müsta15:im oldıgı mervidir. Ne çare ,


�aza-yı mübremi tedbir ile tagyir mümkin mi o tiriii def' i 15:abil mi ki rarnidir 15:aza 15:avsi

me'alini der-piş ile sükut ve rul)-ı şerifi içün du 'aya mübaderet evla bi-taril5:i'l-istiknahdır. Ral)metullahi 'aleyhi ral)meten vasi 'aten.

Ellinci Şadr-ı A ':?am Abaza ·Silal).dar Süleyman Paşa

Enderun-ı Hümayundan Bekam Olanların Eliineisi ve Şadr-ı A'z;amlarıfi Yüz Altıncısı Abaza Silahdar Süleyman Paşa'dır. Sene 1 124. Müddet-i Şehr: 4. Yevm: 28 .

Müşarün-ileyh memluk güruhındart ve Abaza cinsindendir. Darü's-sa' adetü'ş-şerife agası Yusuf Aga 'utel5:asından oldıgı }:ıalde agasınıfi l)immetiyle hengam-ı tufılliyyetinde enderun-ı [84] hümayuna çerag ve


15:at' -ı �ari� ile yolıyla bane-i bfişşaya nal5:l olunaral5: ' aşr-ı ' all-i Sul�an Abmed ljan-ı .. Saliş'de mal5:am-ı silabdariye vaşıl ve on altı ramazamnda ba-rütbe-i ·vala-yı vezaret ibtida l;Ialeb ve şaniyen Agrıboz manşıbıyla muradı bilşıl olmuş iken on sekizde müte15:a'id ve ba'dehft !):.ıbrıs eyaletine müteşa ' id olmuş idi. Ba'de-zamanin der-sa'adetde l5:ubbe-nişin ve yirmi bir recebinde mesned-ite<v:l5:i 'e l5:arin olmagla Nu'man Paşa ' aziinde vezir-i cedidiii 15:udftmına degin·I5:a' im-mal5:amlıl5: bıdmetini eda ve itmamdan şoiira mal5:am-ı evvelinde ·l5:ıyam ve mürur-ı eyyam ile nevbet-i Ş adaret Yft�uf Paşa'ya nal5:l ve çol5: geçmeden ol dabi ' azi olundul5:da rikab-ı şevket-nişab-ı cihan-daride perveriş-yab ve meşreb-i şehriyari ile ülfeti bi-irtiyab olmal5: cihetiyle iritibab olunmagın yirmi dört şevvalinin on ikinci güni mühr-i hümayftn ile istibşal-i meram eylemiş idi. Ancal5: umftr-ı bariciyyede 15:alilü'l-biza' a ve idare-i meham-ı devletde 'adimü'l-istita'a olmal5:dan naşi yirmi. beş rebi 'u'l-evveliniii onuncı güni derya I5:apudanlıgına nal5:l olundul5:da biraz zaman müsa'ade-i eyyam-ı emn ü .etnan ile set'ine-i il5:bali derya-yı şactmanide revan iken rüzgar bad-Mn-ı inti:?amın tarumar itmegin, sene-i mezbftre şevvalinin on sekizinci güni İstanköy ceziresine teb'id ve yirmi yedide Rodos ceziresine nal5:l ile tekdir olundul5:dan şoiira sene-i mezbftre şevvalinde keşti-i bayatı risman-ı l5:aza ile merbftt-ı sabil-i memat l5:ılınmışdır. Müddet-i vezareti dört ay yirmi sekiz gün ve sinni budud-ı sittine mal5:rftn bir vezir-i şabib-şalab u temkin oldıgı mervidir. Aşarından Divan Yalı'nda bir mu'allim-bane ile bir bam vardır . Sebeb-i i ' dam u ifnası olan buşftş her ne ise tarihler ta'arruz itmediginden tabl5:il5: olunamadı . Rabmetullahi Ta' ala ' aleyhi rabmete n vasi ' aten.

Elli Birinci Şadr-ı A'�am S ilal;ıdar Şeh1d Damad 'All Paşa-yı Gazi

Bu Gürfthuii Elli B irincisi , Gülşen-saray-ı Enderftn-ı Hümayftnuii Gül-rfty-ı Sepedi , Gülzar-ı Debistiln-ı Ma'arifiii Bir Demed Ser-amedi Dinınege Şayan Olan Yüz Yedinci Şadr-ı A':?am Silabctar Şehid 'Ali Paşa-yı Gazi'dir. Sene 1 125 . Müddet-i Sene: 3 , Şehr: 4 , Eyyam: 1 5 .


Aşaf-ı Aristı1-bışal müşarün-ileyh bazretleri Pazar Köyi �urbında İzni� Göli kenarında Deslöz23 �aryesi sükkanından ba'zı paşalar ketbudalıgından müte�a' id el-I:ıac [85] I:Iüseyin Aga nam merd-i sa' adet-encamın bulaşa-i vücı1dı ya'ni ferzend-i mes'üd-ı mabmüdı olup nihal-i zat-ı bi-hemali reside-i kemal�i ma�dür oldu�dan şonra evabir-i 'aşr-ı saltanat-ı Abmed ljan-ı Sani'de asitane-i sa' adete 'azimet ve enderfin-ı hümayünda bane-i kilari bıdmetine mülazemet ve nice müddet ol debistan-ı hüner ü kemalde tabşil-i dest-maye-i ' ilm ü ma'rifet ve istikmal-i büsn-ı batt u kitabete bezl-i �udret ü himmet ve ism-i şeriflerine bi-l:ıa��ın halife la�abı izafesiyle iktisab-ı şan u şöhret itmekle bilafet-i Sultan Muştafa 5,an-ı Sani'de na:(:ar-ı iksir:-eşer-i mülfikaneye ibtişaşı ile iktisab-ı i ' tibar itmegin, az va�itde ser-kitabet ile mükerrem ü mültefet ve cülüs-ı Abmed ljan-ı Saliş'den şonra 'ale't-tertib rikabdar ve çu�adar agalı�larıyla evvelin-paye-i meratib-i 'aliyeye irti�a ile na' il-i rif'at ve bin yüz on altı taribinde silabdarlı� mesned-i eeliline vaz'-ı �adem-i ehliyetle ma:(:har-ı meserret oldu�larını tebriken 'aşrı 'uleması ser-amedanından Rumili �ac;li- 'askeri •Arif 'Abdü'l-Ba�i Efendi'nin inşact eyledigi �aşide vü taribieri teberrüken ' ilave olundı:


1 Silab-dar oldı bir kan-ı kerem şad-bamd Mevla'ya Şunuldı destine tig-ı mücevher ljan Abmed'den

2 Semiyy-i şir-i Yezdan şabib-i tig-ı velayet kim Degildir vaşfı �abil büsn-i abla�ı füzfin badden

3 Çü isti 'dad-ı kamil var idi zat-ı şerifinde Alup behre sa'adet buldı dergah-ı muballedden

4 Der-i devletde 'ömr ü cah u i�bali füzfin olsun Görüp ikram Sultan Abmed ibni ljan Mebemmed'den

23 . .)_,l....uJ


5 Bu ' ali rütbeye 'Arif didi bifi şerm ile tarib "Silal)-dar oldı �udretle 'Ali seyf aldı AI:ımed'den" ( 1 1 1 6)

Dört sene 'ale't-tevali kemal-i i�bal ve 'adl ü i ' tidal ile bıdmet-i mezkureyi ifaya muvaffa�iyetini padişah-ı �adr-dan l)azretleri na�ar�ı ta�dire aldı�larından, bifi yüz yirmide kerime-i mul)teremeleri Fatıma Sultan izdivacıyla na'il-i mef]Jaret ve devlet-i muşaharetleriyle müstagra�-ı bal)r-ı mekrümet eyledikleri Mide rikab-ı hümayun �a' im-ma�amlıgında dört sene şadaret-i ma'nevide bi'l-�uvve vekalet ve istibşal-i nüfUz u isti�Ial ile kesb-i [86] şöhret eylemişdir. Yirmi beş rebi'u'l-abiri ğurresinde İbrahim ijace Paşa'dan şofira nam-zed-i aşli ve ta�dir-i ezelisi olan mühr-i hümayin il)sanıyla bi't-taltif Teberdar Mel)med Paşa ve Yusuf Paşa mübaşeretleriyle mu�addemat-ı şurutı tertib olman Mos�ov ve Leh muşalal)aları tedbir-i işabet-pezirleriyle netice-babş-ı teysir olması I:ıa�larında "�ad vaşale'l-ba��u ila ehlihi" 'ibaresinin elsine-i enamda tekrar u tezkiriyle menaşir-i mesned-i şadareti olmasını te'kid ü ta�dir eylemiş idi . Müşarün-ileyhifi şadaretine Arpa Emini 'Oşman Efendi-zade Va�'a-nüvis Sami Begefendi merl:ıümufi söyledikleri taribdir:

(Fe' ilatün Fe' ilatün Fe' ilün)

1 Eyleyüp Sami-i na-dide-murad Fikr-i taribine bezl-i imkan

2 Didi H'iribini dil müjde-künan "Mühre geldi 'Ali Paşa ile şan" ( 1 125)

Şu'ara-yı 'aşrından Şehdi Efendi merl)ı1mufi tarib-i garrasıdır:


Didim inta�-ı ija�� ile afia tarib ey Şehd1 "B u dem mühr ile o ldı 'aleme aş af 'Ali Paşa" ( 1 1 25)


Yirmi yedi sene müddet şarf-ı birnınetle itmam-ı fetl:ıi müyesser olamayan Mora tesbirine bifi yüz yirmi yedi senesinde tertib ü techiz eyledigi 'asakir-i 'adü-şikar ile tal:ırik-i a' lam-ı eeladet ve ol memleketleri pa-zede-i !>:alır u mezellet ve berr ü bal:ırden mul:ıaşara-i I>:ıla'-ı 'adideye himmet buyurdul>:larında, ba- ' avn u ' inayet-i Bari müddet-i çendinden berü pes-mande-i esyaf-ı fatil:ıatü'l-eknaf-ı eslaf olan bunca !>:ıla' u riba' ve bıl>:a' u zıya'-ı mu' tena-bahanıfi kimisi bamle-i Baydarane ve kimi cünbiş-i Kerrarane ile yirmi iki günde ne şüretde fetl:ı u tabliş ve memalik-i mal:ırüsetü'l-mesalik-i 'Oşmaniyye'ye ne güne i 'ade vü zamm u tanşiş olındıgın ve bu sefer-i nuşret-eşerde mütel:ıammil oldul>:ları a'ba-i temşiyyet-i vezarete ne vechile ma�har-ı tevfil>:-i ni'me'r-refil>: oldul>:larınıfi tafşili eşer-i bame-i gayret-çekan-ı vel>:ayi' -nüv1san ile şebt-i şanayif-i beyan I>:ılınmış bulunmagın , ol sal:ıa-i �afer-mesal:ıada Şebdiz-i kilk-i cilve-engize rubşat-ı tehziz ü tekrir ile it' ab-ı 'uyun-ı tarib-şinasan u I>:ari 'ine mübaderet olunmadı .

Bınare-i �uhür-ı �afer olara!>: Gördüs i5:al ' ası munaşarası mul>:addimesinde vezir-i müşarün-ileyh Divan-ı Bafı�-ı Şi:razi'den tefe"ül buyurdul>:larında fütunat-ı celileyi mübeşşir [87] �uhür iden ebyat-ı nikat-amizden 'Abdullah Paşa-zade Baleb valisi silahdar vezir İbrahim Paşa mektübiliginden tefeyyü:Z idüp öteden berü man�ür u müstaşl:ıab ve mal>:bül ü müntababları , ma'den-i ' ilm ü ma'rifet , nüsba-i fenn-i I:ıal>:il>:at , ' arif-i mecmü'a-i ma'rifet , val)idü'z-zaman, feridü'd-devran , ' adimü'l-ai>:ran, ' alim ü ' amil ve fazıl u kamil, tezkire-i evvel , Bassan-ı Rum, ser-efraz-ı münşiyan-ı 'umüm Babeşi-zade 'Abdu'r-Ral:ıim Begefendi merl:ıümufi istinbat eyledigi tarib-i keramet-menatıdır. Ebyat-ı Bafı� ral:ıimehullah:

(Mefa' ilün Fe' ilatün Mefa' ilün Fe'ilün)

...:........u l ,j..: ..ı.l 1 ..:.ı� ı. W. JS. "-:'-:� dD

ıı..ı.) '-;-' LS: ,) ,)..l ...:........u..ı � ..J..:-:'-:ı 4-:ı

._j� � ->+7 ·� � C::..ı_ri.. o ..ı .) '::-' 4 ..>-:' <L....u ,J-;1 1 _;; J;. y.:. i 4 .)


Tari]J.-i mevlana-yı muma-ileyh rabmetullahi Ta'ala 'aleyh:

(Fe'ilatün Mefa ' ilün Fe'ilün)

� ,J Jliı d -, '" ?' ; �.),J (.$1 � .) r...r! 1� �;...... (.>y. ..::.,ı........>.J'-:ı

Ba'dehft fütı1bat-ı külliye zımnında her mışra'-ı dilarası bir tfui]J.-i garra olma� üzere yine müşarün-ileyh Rabimi Begefendi merbftmufi şadef-i tab' -ı güher-barlarında enamil-i ]J.ame-i mu'ciz-nigarlanyla dür-efşan-ı na�m u inşa ve rişte-tıraz-ı silk-i imla oldu�ları cevher-i man�ume-i bi-hemtalarıdır:

(Fe' ilatün Fe'ilatün Fe' ilatün Fe' ilün)

1 Mora'yı fetbe ki meyl eyledi Sultan Abmed I:Ia� mu'in oldı o dem eyledi ferman-ferma

2

3

4

[88] 5

Hiç �ılmaz mı o i�llmi reha düşmenden Böyle bir padişeh-i kam-feza mülk-güşa

Eylesün vaşfını ' alem o şeh-i devranıfi Dil ü canıyla olup ]J.ayr-du' ayı güya

'Uhde-i himmetine aldı umurı yüridi Şadr-ı devlet o cihan içün olup reh-peyma

Nice şadr-ı a'del ü ekmel himem-i din-perver Nice şadr aşaf-ı vala-kerem-i babr-ı ' ata

6 Büsn-i tedbiri pesendide-i aşb§.b-ı 'ulum 'ilm ü ' irianı based-kerde-i ray-ı nüceba


7 Afiladı ' alemiyan şanını Kerriir didi Şeh-i 'adil afia çün eyledi teslim-i liva

8 ijırz idüp ismini itsün bedel-i "nide 'Ali" Dergelı-i ija�'dan o kimse ki ide istid'a

9 Eyledi afia güşade der-i fetbi Vehhiib Keşf-i i�baline hep �uflini �ılmış i ' ta

10 Düşmeniii eyleyicek zehresini şad-piire Esedullah şeca' atde 'alem ol dı afia

l l Ol şehen-şeh ile ol aşaf-ı şabib-himemifi İtmede ' alemiyan vaşfını hep şubb u mesa

1 2 Evvela fetb-i cedidi Ata-i İstandil Berren ü babren olup bunca fütftb-ı a'la

1 3 'Avn-i ija�� ile �avi Gördüs'i beş günde alup Ah u basretle gelüyı ele virdi a' da

14 Palamut �al ' aları fetbi alınca ta ki Anabob da o an içre alınmışdı şehii

' 15 Mande bir cami'-i 'ali dem-i istiladan

Ki anıfi namı bilale olup engüşt-nüma

16 Gaziler artda namazını idince ifii İ sm afia Cami' -i Uan Abmed olundı i ' ta

17 Dideden �ılmış idi din gibi şadrında nihan Oldı fethinde de mibrabı bize �ıble-nüma

18 Vardı ez-cümle namaza rü'esa-yı devlet Eyledi cüJ?1le ma�am tçre şalatını eda


19 Mora'dan l5:almadı bir !5:arye dila a'dada [89] _I\oymadı aldı bu yek malıda hep şehr ü 15:ura

20 A varin içre olanlar vatan-avare olup Başına geldi bela virdi I}.oron'ı a 'da

21 I}.almadı l5:al 'a-i I}.astel yed-i a'dada meded Şavb-ı islama naşi'b oldı mütun I:ıışnı dila

22 İneba)Jtı'yla Benefşe Çul5:a İsperlonl5:a24 Ayomora Sude birl5:aç atalar bi'-hemta

23 I:Iamd bu cümlesinin o ldı müyesser, fetl:ıi Bir 'azi'ınetle c(han mülki alındı I:ıal5:15:a

24 Şah-ı devran ile ol aşaf-ı ekrem ey dil Birisi ebr-i keremdir birisi kan-ı 'ata

25 Hem da)Ji şadr-ı hüma-saye-i vala-caha Da' imi' nuşret idüp ola mu'i'ni Mevla

26 Sayesinde o şehen-şah-ı hümayun-lal5:abıfi Oldı bu cümle Ral:ı1m1 hele ilham-ı ijuda

27 Hi'ç pür-gı1 deyü da)J.l eyleyemez ehl olan Bunca nuşret ile adem niçüh olmaz gı1ya

28 Çıl5:a b1-şübhe bu mışra'da Ral:ı1m1 tari')J Cümle mışra'ları 'addi ile b1-çı1n u çera

29 Himem-i cı1d-ı cihan-dad-i Şan Al:ımed'le '"All Paşa Mora'yı aldı 'adı1dan ser-pa" ( 1 1 27)

24. u.:, _;.J ->;'-"" 1

.T a y y a r - z a d e A t a 109

işbu Mora fetl)inde şa' ir-i malıir-i Mütenebbi-me'aşir müma-ileyh Muştafa Sami Begefendi merbümufi ma'a-l}.aşide tari}Jidir:

[90]

ı

2

3

4

(Fa' ilatün Fa' ilatün Fa' ilatün Fa' ilün)

ijazret-i ijan Al)med-i gazi vezir-i a'�amıfi Eyleyüp serdar tal)t-ı mülket-i ma'müreden

Mora'nın fetl)in murad idüp o sultan-ı gayür Düşmene bildirdi l)addin şavlet-i mevfüreden

Muşl)af-ı paki ser-i l}.abr-i Ebi Eyyüb'da Çün tefe' 'ül eylemişdi fet)) içün bir süreden

Bu keramat-ı şehen-şah-ı velayet-pişedir Zahir oldı şimdi fetl)-i l}.�l 'a-i mal)şüreden

5 Olıcal}. galtide-ser a'da didim taribini "Gördüs'i aldı 'AH Paşa efi evvel Mora'dan" ( 1 1 27)

Mir-i müma-ileyhifi Mora l)al}.l}.ındaki l}.aşide VÜ tari}Jidir:

(Fa'ilatün Fa' ilatün Fa' ilatün Fa' ilün)

1 Aferin-şad-aferin ey l}.ahraman-ı rüzgar BarekaHalı barekaHalı ey vezir-i karn-kar

2 ijayr-mal}.dem ey yegane şaf-der-i kişver-güşa Şan e' allah ey }Judavend-i Aristü-iştihar

3 Şal)ib-i tig u �}.alem serdar-ı İ3'kender-' alem Aşaf-ı ' all-himem piraye-i şadr-ı val}.ar

4 Nerre-şir-i bişe-i heyca vekll-i saltanat Pençe-tab-ı gerden-efrazan-ı her mülk ü diyar

1 10

5

O s m a n l ı S a r a y T a r i h i

Yek-dü maha müddet içre bu kerametdir hele Müstal5:il bir mülk ile fetb olma bunca bişar

6 Yazdı evşafıfida kilkim mışra' -ı bercesteyi "La-feta illa 'Ali la-seyfe illa Zü'l-fel5:ar"

7 Bir mu'amma-yı benarn idi Mora fetb eyledifi Nam-ı pakiii olsa Iayıl5: her taraf levb-iştihar

8 Samiya bu fetb-i ' alinin didim taribini "Sa'y ile aldı Mora mülkin vezir-i kam-kar" ( 1 1 27)

Damad İbrahim Paşa-zade �a' im-mal5:am 'İzzet 'Ali Paşa'nın Mora fetbine taribidir:


1 'Ali Paşa-yı 'adil şadr-ı kamil aşaf-ı fazıl

[9 1 ] 2

3

4

Ki oldur mubterem damad-ı şah-ı ma'delet-pira

Neriman-şavlet ü Rüstem-şeca' at �ahraman-l5:uvvet Aristalis- 'al5:1 u Bu- 'Ali-bayşiyyet Aşaf-ra

Sipehsalar-ı ekrem şadr-ı a'�am daver-i efbam Ki zat-ı pakidir sermaye-i asayiş-i dünya

Hübub-ı tünd-bad-ı tig-ı l5:ahr-ı bi-dirigından Esir-i lerziş-i teb-lerzedir çün berg-i bid a'da

5 Girince 'arşa-i peygara rabş-ı asuman-seyri Şerar-ı mib-ı na'li berl5:-i 'alem-sOzdur güya

6 Nice tab-.aver olsun düşmen-i rObeh-şıfat hergiz Künamından çıl5:ınca nerre-şir-i gabe-i heyca


7 Göz açdırmaz hele ceng-averan-ı din-i a'daya 'Aceb mi çeşmtne tarik olursa sal)a-i gabra

8 Dem-i şemşir-i gerden-keşliginden kesdi a'dayı Mal)aldir olsa ger avize-i tal$:-ı sema l)al$:1$:a

9 Kemal-i l$:uvvet-i te' şir-i l)üsn-i re'y ü tedbiri Heme cem' iyyet-i a'daya oldı tefrtl$:a-ferma

10 Ne yafia 'azın idersen fet)) u nuşret der-rikab olsun Gezend-i çeşm-i bedden şal$:lasun da'im seni Mevla

l l Bu fetl)-i nuşrete tarib ftkr eyler iken 'İzzet I:Itsab-ı beyyineyle yazdı anı kilk-i l)ikmet-za

1 2 Bu tari)J ile hep na�m-averanı eyledik sebl$:at İdüp remz ü mezayada yine tarz-ı nevin tera

13 Hezar erbabı görse ser feda eyler bu taribe "Mora'yı ceng ile aldı 'Ali Paşa-yı bi-hemHl." ( 1 1 27)

l l l

Müverri)J-i meşhur müderris 'Oşman-zade Ta'ib Efendi merl)umufi Mora fetl)ine l$:aşide vü tari]Jidir:

[92] ı

(Fa' ilatün Fa'ilatün Fa'tHttün Fa' ilün)

Muşl)af-ı rayat-ı il$:balifidir ey şadr-ı güzin Vefl$:-i gerdun-zib-i devlet heykel-i bazu-yı din

2 Sende kim vardır bu il$:bal-i �afer olmaz ba'id Olsa l)ükmüfi yeg !$:alem-rev saz-ı Hindistan u Çin

3 Sen o salar-ı mu�affersin ki şayandır eger Malı-ı nev olsa semend-i 'azmifie simin-zemin


4 �ulle-i eflake naşb itdifi dırefş-i nuşreti Barekallah ey ser-efraz-ı guzat-ı müslimin

5 Görmemişdir bir abad ta fetb-i ijayber'den berü Böyle per]Jaş-ı �afer-piraye-i nuşret-rehin

6 Öyle settad lplıç çaldıfi ' aduya I:Iaydera I:Iaşre dek ehl-i gaza şemşirifie eyler yemin

7 Bir gaza itdifi ki firdevs içre şehr-ayfn içün 'Alem-i ervaba o ldı müjde-res Rubu'l-emin

8 Bir gaza itdifi ki btm-i tig-ı �ahrıfidan senifi Gurre şanma mader-i dehr itdi il�a-yı cenin

9 Bir gaza itdifi ki �oydufi şafba-i ' alemde nam �al'alar fetb eyledifi kim her biri faşş-ı nigin

lO Evvela tes]Jirini Gördüs ki istibkam ile Olmuş idi gıbta-ferma-yı sipihr-i heftümin

ll Ba-]Juşuş Anabolı gibi l;ı.işar-ı üstüvar Fetl;ı. ola bir hafta ceng ile zihi re'y-i rezin

12 Oldı mı�natis-i nuşret var ise tigıfi senifi Müncezib oldı safia böyle �ıla'-ı ahenin

13 Btm-i can ile ' aceb midir ' adunufi başına Teng olursa saba-i pehna-ver-i çar]J-ı bedn

14 Çend-ruz içre musa]Jl}ar oldı bunca memleket Olmuş iken her birinin fetbi mav�uf-ı sinin ,

1 5 Ruz-ı mal;ı.şerden nümudar idi bu ceng-i sitiz [93] Gördi düşmen rusta]Jiz aşarını 'ayne'l-ya�in


1 6 Tabiş-i şemşirden gömgök ter oldı asuman Döndi biln-ı sürb ile kan-ı Bedabşan'a zemin

17 Sine-i eşrar-ı bed-kar oldı ince suzeni Dest-i peykan işledi ol defilü na�ş-ı dil-nişin

1 8 Görinen şanman duoan-ı tôp-ı kişver-suzdur Küştelerden çı�mada enfas-ı ah-ı vapesin

19 Zur-ı dest ile ne mümkin böyle rezm-i ijaydari Niyyetifi bayr itdi tevfi� itdi Rabbu'l- ' alemin

20 Didiler gülhang-ı istil)san ile kerrubiyan Ey vekil-i Şir-i Yezdan aferin-şad-aferin

21 Ola da' im cünd-i ervab-ı kiram-ı evliya Saye-i i�bahfie her an-ı asayiş �arin

22 Eyleyüp böyle fütul)at ile peyveste bekam Zat-ı pakifi eyleye Bari batalardan emin

23 Babt-ı firuz-ı şehen-şah-ı mu'az;z;amdır bu kim Oldı eyyam-ı hümayunufida bu fetb-i mübin

24 Şehriyar-ı babr u ber ba�an-ı İskender-z;afer I}.ahraman-ı nam-ver şabib-�ıran-ı karn-bin

25 Bazret-i ijan Abmed-i gazi ki olmuşdur anıfi 'Ahdi revna�-ba]Jş-ı şer'-i pak-i Fa]Jru'l-mürselin

26 Şarşar-ı �alır ü nehib-i satvetindendir anıfi Ra' şe-i endam-ı derya lerze-i pay-ı zemin

27 Öyledir te' sir-i bükmi kim ider emr eylese yerierin pervaneler mı�raz-ı şe m'-i ateşin


28 Olsa re'yi muntaz;am-saz-ı umur-ı ka' inat Rişte-i baran olurdı sübi:ıa-i dürr-i şernin

29 Devr-i 'adlinde mükedder kimse yo� dirdim eger [94] Ruzgara cuylar göstermese çin-i cebin

30 Oldı yümn-i birnıneti nirt1-yı bazu-yı cihad itdi ' adi ü re' feti aşubdan dehri emin

3 1 Ma-vera-yı deşt-i idbar oldı a'danıfi yeri I)::ıldı şit-i şevketi tas-ı sipihri pür-tanin

32 Va�tdir şimden-girü itsün du'a-yı bayr ile Tehniye-ayin-i ifa bame-i nut�-aferin

33 Ta ki her şubi:ı ide şah-ı neyyir-i ' alem fürt1g Kişver-i magrib-zemini dabil-i mülk-i yemin

34 Mülk-i a'da ola pa-mal-i kemin-i nuşreti Şar� u garbı ide dest-i birnıneti zir-i nigin

35 Şadr-ı ma'na-himmeta ma'na-yı lafz;-ı re' feta Vaşfına �adir degildir tab ' -ı pür-suz u I:ıazin

36 Ralı-ı dilden baste-kerd-i sipah-ı ah iken Sürmedan oldı deMn-ı Ta' ib-i enduh-gin

37 Neylesün agzında mu bitdi figan u naleden Yobsa vaşfıfi böyle mi eylerdi kilk-i ' anberin

38 Bir tarafdan suz-ı bırman-ı meşubat-ı gaza itdi kanun-ı deMnım v�f-ı ah-ı ateşin

39 Bir tarafdan banuman-sfiz-ı cihan olan I:ıari� Kim dabi dünyada iken eyledi düzab-nişin


40 Püşt-i deşt-i bayreti sedd-i reh-i nut� eyleyüp KOçe-i ta'bire gelmez oldı efidir-ı rezin

41 I:I��-ı ta'bir-i şena mümkin midir bu fetbe kim Men�abet-Mnı ola sükkan-ı eflak ü zemin

42 Olsa da imkanı bend-i leb olup şerm ü edeb Var iken Raşid gibi bir şa' ir-i sibr-aferin

43 Geçse gırbal-i na�ardan itdigim fikr-i da�!� Belki ta'bir eyleye Dürri gibi bir burde-bin

[95] 44 Lik magrüri-i lutfufi eyleyüp tab 'ım fuzül Gevher-i endişemi ' arz eyleyüp gaşş u şernin

45 Eyledim bu beyte iki mışra' -ı tarib dere K'ola destaviz-i naçizane-i 'abd-i kemin

46 "Yine i�bal ile bi'l-cümle �ıla'ın fetb idüp" (1 127) "Mora'yı �ıldı ' All Paşa biladu'l-müslimin" (1 127)

1 15

Müşarun-ileyhifi kemal-i ehl-perverliginden bifi yüz yirmi yedide müverrib-i müderris Raşid Efendi'ye nişancılı� manşıbı tevcihiyle çerag idecegini taşmim ü tebşir eylemiş ise de neMfet-i vücüdında babişle va�i' olan i 'tiz;arını hitf ile bi'l-�abül, ol manşıb-ı eellle erbab-ı fazi u kemalden bir z;at-ı ma'arif-simat tabardsinde iken şeybu'l-islam-ı şehid Seyyid Feyzullah Efendi merbumufi mektübçılı� bıdmetinde iken müşarün-ileyhifi şehadetinden şofira Edirne va�' asında muşıla-i Süleymaniye ile Vefa müderrisi bulunan Selim Efendi gibi bir fazıl-ı bi-mişl ü zamanın g�dren medresesi ref' olunmagla tekdir ve bir�aç sene şofira muşıla-i şabn rütbesine ba'de't-tenzll ,

. ba'zı z;evat-ı ehl-nüv�zıfi himmet-i bi-hemtalarıyla yine veeh-i mu'tad üzere bareket itdirilerek ikinci altmışlı ile Siyavuş Paşa Sultani Medrese'sine terfi'

7 olunmuş ise de fazıl-ı müşarün-ileyhifi bi-gayr-i ba��ın gördigi m].l'amele-i ba�aret , ye's ü nefretini da'vet itdiginden ibtiyar-ı terk-i diyar itmesiyle ken-


dü talebiyle Burusa medarisinden Muradiye Medresesi'ne na�l u tabvii ve öyle bir fublll-i bi-mişl ü ' adilden iktisilb-ı kemal ü daniş iden talebe-i 'ulum ta'til olunmuş idi . Mevlana-yı müşarün-ileyhifi mütebabbirin-i fubul-i kiramdan oldıgı şadr-ı müşarün-ileyhifi teşnif-i şımag-ı inşafları oldu�da, İstanbul'a celbe ve buzur-ı ma'arif-nüşurlarına da'vetle külfet-i ülfeti selb ve mertebe-i refi 'a-i fazı u kemaline bi'ı-ıat ya�in biişıl iderek tatyib-i uatırına himmet buyurdu�dan şofira şadr-ı müşarün-ileyh bazretleri , " sizifi ba��ıfiızda ba'zı balet mülaba�a ideriz, bilmem rıza virir misiz" deyü kemal-i nezaket ü rezanetle istimzile buyurdu�larına cevaben mevlana-yı müşarün-ileyh, "bizim içün bir matlub-ı magşuş �almadı , şive-i ta�dire teslimiyyet üzere bir du' acıfiızız, siz a' lemsiz" teslimiyyetini [96] ' arz eyledikden bir�aç gün şofira ol nıbrir-i bi-na�irifi 'uhde-i istiMline divah-ı hümayun gaceligiyle nişancılıl,< manşıbını bi't-tevcih duş-ı ma'arif-puşını puşiş-i gıl' at-ı ferve-i semmur ile cebr-i uatır-ı meksurına himmet buyurmuşlar idi . Bifi yüz on beş sene·-i hicriyyesinde �uhfir iden şeygu'l-islam-ı şehid Feyzullah Efendi va�'a·-i mü'ellimesine da' ir açdıgı minhile-ı ma' arife tevfi�an ra�im itdigi Şefi�-name nam tarigifi şabibi şehri Şefi� Efendi divan-ı hümayun �alemi gulefasından iken ba' iz-i ' ilm ü kemalat ile nildire-i münşiyan-ı belagat-simatdan oldıgını şadr-ı müşarün-ileyh istigbar buyurdu�larında ibzar ve istizab-ı büsn-i seli�a VÜ aşar ile tevşi�-i ma'lumat iderek efendi-i muma-ileyhi der-bal val,<'a-nüvislik ve küçük ev�ilf mubiisebeciligine sev�-i işbilt-ı �adr-dani vü liya�at ile merkez-i refaha işal buyurmuşlardır.

Müşarün-ileyh bazretlerinin yalnız bunlar degil ezmine-i �alileye mabşur olan müddet-i i�bal-i 'alilerinde pek ço� ıevat-ı ma'arif-simat yetişdirmiş ve bu vesa' il ile aglilfa ve hey 'et-i mu'a��ama-i devlete �atı vafir gıdmet ü himmet ibraz buyurmuşlardır . Cümle-i gıdemat-ı gayr-i mümkinü't-ta'dadlarından biri ve devletçe olan mühimmifi efi ehemmi olan emr-i istita' ata kemal-i di��atleridir ki ez-cümle zamanında terk-i külfe-i melbusat u me'kfilat ve sefahat u isrilfilt ile mühimmat-ı barbiyye-i berriyye vü babriyyeyi ol va�tler işine yarar edevat-ı kitaba tevfi�an mi�dar-ı lüzum u

ibtiyatiyyesinden ziyade tedarük ü tehiyye iderek bi'ı-ıat virdigi seferlerde edevat-ı nariye ve uışt u gançer ve rimab u tir ü teber ve şemşir gibi ibzar eyledikleri her nev ' esliba bir�aç orduyı idareye kifilyetle mevcud olup otuz seneye yal.<in esfilr-ı müte'addidede isti 'mal olunmuşdur .


Düvel-i ecnebiyye ile galibiine ve mu�afferane ' a�d itdigi mu 'ahedat şemeresiyle devlet-i ' aliyye birço� va�itler gava'il-i barbiyyeden müsterill:ıu'l-bal ve me'munü'l-aJ.:ıval ta' arruz-ı düşmenden vareste ve müdaqale-i ecnebiyyeden azade �alara� b.al�ı du'asına mecbur itmişdir.

Bifi yüz yirmi yedi senesinden bed' ile yirmi sekiz senesi qılalinde Varadin seferine ' azimet ve evasıt-ı şa'banda mübarezeye mübaderet eylediklerinde, ruqsare-i şahid-i galibiyyet bur�a'-ber-endaz-ı fevz ü nuşret olmuş iken farH uısset ü dena'etle meşhur olan vezir ketqudası İbrahim Aga'nıfi kemaliyle iltizam eyledigi taşarrufunufi tevlid itdigi su' -i tedbiri beli yy e vü seyyi 'esiyle mir'at-ı mu�adderat-ı İlahiyye'de görinen şuver-i [97] te'uir-i galibiyyet cihetiyle kemal-i besaletlerinden bi'z-zat meslul-i seyf-i gaza vü eeladet oldu�ları Mide eşna-yı J.:ıamle-i I::Iaydaranelerinde,

4Lıı 1 0-::-! Le � L: � 1 � 1 4-;ı ..WI_,_Q �� .ı..:..c: �� L..:....ı

me'alince bi-�aza' illahi'l-Meliki'l-Mennan zir-i liva-yı magfiret-nişanda dane-i tüfeng ile na'il-i rütbe-i şehadet ve vaşıl-ı ser-ınenzil-i cennet olmagın, na'ş-ı raJ.:ımet-na�şı Belgrad-ı daru'l-cihada na�l ile derun-ı �al' ada Sultan Süleyman ]jan Cami ' -i Şerifi uatiresinde defin-i qak-i ' ıtr-nak olmuşdur.

Müşarün-ileyh Babeşi-zade RaJ.:ıimi Begefendi'nifi nihayet-i güftar u eş �arları olara� J.:ıa��-ı müşarün-ileyhde söyledikleri merşiyedir:


1 Yaşıl-ı raJ.:ımet-i RaJ.:ıman oldı Na' il-i ni'met-i gufran oldı

2 Aşaf-ı dehr idi ol şimdi Şüheda zümresine uan oldı

3 Ma'il-i ' adi idi tab'-ı paki Bir zaman şaJ.:ıib-i ferman oldı


4 Dane-i c,larb-ı tüfeng itdi şehid Dauil-i ravza-i rıc,lvan oldı

5 Bükm-i ta�dire olur mı çare Kim �aza böyle şitaban oldı

6 Gitdi mecmü'a-i tan�im elden Na�m-ı evra�-ı perişan oldı

7 Rabmetullahi ' aleyh ol da ver Ceng idüp �oç gibi �urban oldı

Sinn-i şerifleri pencaha müte�arib , maşün 'ani'l-me'arib, mu'in-i ebrar , mühin-i eşrar, katib-i esrar, katim-i güftar, şadı�u'l-i�rar, ma'il-i 'adi ü dad, şabib-i rüşd ü sedad , va�ıf-ı bal-i rüzgar, Bu-'Ali-fıtrat , Felatün-fikret , Lo�man-bikmet, Aristü-rü 'yet , Kerrar-tabi 'at , sütüde-men�abet , Bermeki-Q.aşlet, bakim-i basim, müstecmi'u'l-mekarim, faşib u kamil , 'a�il ü ' amil , edib ü fazı! , memdübu'ş-şema'il , beligu'l-lisan, bedi'u'l-beyan , ' adimü'l-a�ran, va�ür-ı nükte-dan, me�alimden müctenib , ' adalete mükibb , 'afif ü perhiz-kar, Bermekiyyü'l-Q.ışal bir vezir-i nadire-i devran ve bir merd-i 'uluvvü'ş-şan olmagla, üç buçu� sene mi�darı serir-i şadr-ı mu'allada na�d ü va�tin heva vü hevese şarf u israf ve tari�-i 'adalet ü şah-rah-ı ba��aniy�tden ser-i mü semt-i bilata 'udı11 ü inbiraf itmeyüp fatiba-i devletlerinden batime-i şadaretlerine gelince tan�im ü tensi�-i umur-ı saltanat ve te 'min ü tatmin-i fu�ara vü ra'iyyet ve ta'dil ü tesviye-i abval-i mülk ü milletde bezl-i eell-i miknet itmekle kaffe-i umı1r u Q.uşüşda mü 'eyyed [98] min-' indillah bir zat-ı pür-intibah olup Mebmed Paşa-yı Tavll'e şani ve belki zaman-ı �uhı1rlarını faşıl olan yüz elli senede bi'l-vücüh tegayyür iden evza' -ı ab val-i 'alem ve rı1zgara mu�avemet cihetiyle icra-yı 'adalet-i kar-güzari'de anlar bunlara tali , Q.atemü'l-vüzera dinmege şayan, Bı1-Bekr-emanet, Farü�- 'adalet, Zi'n-nüreyn-baya, I:Iaydar-nüha bir müşir-i bi-'adil-i cami'u'l-kemaliı.t olup bayrat u basenatından Şehzade Cami' - i Şerifi �urbındaki kütüb-Q.ane ve mas�at-ı re ' si olan �arye-i salifü'l-beyanda cami' -i latifi ve Sultan Abmed tran-ı Şaliş bazretlerini ibtara himmetle yefii saray-ı hümayündaki 'arz


otasını ve piş-gahına kütüb-)Janeyi bina itmişdir. Bu kütüb-baneye şa' ir-i mahir Sami Beg'ifi taribidir:

(Mefa' ilün Fe' ilatün Mefa' ilün Fe' ilün)

1 Tamam olınca kütüb-oane Sami-i bende Ser-i tefekkürine çekdi çün giribanı

2 Du' a tari�i ile rast düşdi bir tarib "Mübarek ola bu darü'l-kitab-ı sultan!"

Ve Ayvansaray �urbında Çenarlı Çeşme Mescidi'ne �arib medfOn-ı bak-i ' ıtr-nak olan Ebu Zer-i Gıtari raçliyallahu ' anhü'l-Bari bazretleri ta'rnir ü tecdid-i �abr-i enverlerini ' alem-i menamda müşarün-ileyh bazretlerine emr buyurmagla imtişalen der-bal fev�ani bir mescid-i şerif ile batire-i müşarün-ileyh üzerine sa�fı güşade bir türbe bina itmişdir ki bu binaya mübaşereti müte' a�ib Yaradin seferine 'azimet içün Davud Paşa Sarayı'na çı�dıgı gice Yatagan Maballesi imaını Yaşı� İbrahim Efendi rü'yasında mışra'-ı atiyü'l-beyanı söylemiş ve bidar olup bisab eylediginde sene-i atiyeye tarib va�i' o.Jmagla �uhurat-ı İlahiyye'ye munta�ır bulunmuş oldıgı

. balde bir�aç malı mürurında sene-i cedide dubul iderek şadr-ı müşarün-ileyhifi şehadeti �uhur ve bu vu�u 'atın ittifa�at-ı gadbeden olma� üzere şudur eylemiş olması basebiyle �aşidesini dabi mu 'abbaran bifi yüz elli sekizde 'aşr-ı ' ali-i Mabmud {:Jan-ı Evvel'de şeybu'l-islam olan Mu�addime-i İbni ljaldun mütercimi imam-ı sultani Piri-zade Mebmed Şa'ib.Efendi tan�im ü tenmi� iderek mescid-i mezkura ta' li� eylemişdir ki mşra' -ı tarib budur: "Bu �abri eyledi ibya Şehid 'Ali Paşa" ( 1 127) .

Bunlardan baş�a sa'ir maballerde dabi ba'zı aşar-ı celileleri oldıgı emr-i celidir. [99] Galata Sarayı def'a-i şalişede i ' tibardan su�ut ile medrese olmuş iken müşarün-ileyh bazretleri Sultan Abmed _]jan-ı Şaliş bazretlerini bi't-teşvi� müceddeden bina ve ni�amat-ı sabı�asını i ' ade itdirmişlerdir.

Bulundıgı ' aşr bükmince siyasetsiz idarede ' adem-i imkan i ' ti�adıyla l$:ışaşda 'adem-i te 'bir pişesi ve indifa' -ı zarar-ı külllye ibtiyar-ı şer mucib-i


si pas-ı endişesi olmal5: şayi ' asıyla zamanında canib-i ecnad-ı mü tenevvi ' ad an umı1r-ı dev le te ta ' arruz şöyle tursun , bunlardan l)uzı1rına rubşat-yab-ı müşı11 olan nice gazanfer-tüvan-ı zırgamıfi kemal-i edeb ü tel)aşi ile dubı11 ü l5:uft1l eyledikleri mervidir. İl5:a' -ı tehdide da' ir , emr ü nehye l5:adir, ehl-i başiret ü bi-fütı1r bir düstı1r-ı rezanet-şu 'ı1r-ı 'adimü'l-15:uşı1r olmal5:dan naşi zaman-ı es 'ad-il5:tiranlarında bab-ı irtişa degil belki revzene-i hedaya-yı mu' tade gül-mib-i ' iffetiyle mesdı1d ve gürı1h-ı mürtekibin va 'idat-ı şaril)a-i şal)il)a ile dest-keş-i nul5:ı1d u vürı1d olaral5: mefl5:ı1d ve bu vesile ile bademe-i devleti silk-i istil5:amete teslik ve terbiyeye muvaffal5: ve yalnız bu meslek-i mes'ı1de-i memdı1l)ası cihan l5:adar müberrata mu'adil bir eşer-i 'adil-i ' iffet-şema'il oldıgı muşaddal5: olmagın , bu cihetle ' aşrında bafi vü celi abz u i ' taya müte'allil5: beyne'l-enam fal5:at sadece bir selam 15:almiş idi . Müşarün-ileyh ibtida-yı nümüvv ü neş'etinden berü varidat ve ma-· şarifat-ı yevmiyyesini me'mı1r olan bademesinden ba'de'l-mesa istibbar ve rü'yet-i mul)asebe-i rı1z-merresini mübeyyin olan yevmiyye puşulalarım tal)rir ve her ay başlarında mahiyye defterine terl5:im ve sene mul)asebesini tezbir ile mul5:teza-yı 'al5:l-ı selim ve şer'-i l5:avim üzere bi-kem ü kast rast olaral5: taşl)il) u temhire devam eylediginden yirmi otuz yıllıl5: l)isabı bir günde rü'yet olunurcasına mul)asebe defterleri i ' tirazdan selamet şı1retiyle gayet mazbı1t ve kaffesi ral5:amlı hafta tabralarında mevzı1' u mevcı1d oldıgı l)in-i şehadetinde defterdar El-l)ac Mel)med Efendi'nin man?:ı1n oldul>.da kemal-i ta' accüb ü tal)sin ile bu mal5:ı1le umı1rlarına me'mı1r olan bazinedar ve vekil-i barc ve sa' iresi ol val5:itler l)ükmince bu babda tabi 'i olmal5: il5:ti:Za iden su 'al ü cevabdan tabllş-i girlhan eylemişlerdir.

Mı1ma-ileyh Ral)imi Begefendi ile mektı1bi tevl5:i'i Selim Efendi ve mektı1bi-i şadr-ı ' ali 'Arifi Al)med Efendi ve re'isü'l-küttab El-l)ac Muştara Efendi ve mektı1bi Dürri Efendi ve defterdar El-l)ac Mel)med Efendi ve ibtida-yı il5:ballerinden bed' ile müşarün-ileyhe [100] tal5:dim olunan 'Arabi ve Farisi ve Türki menşı1r u man?:ftm ma'ruzat ve I>.aşa' id ü tevaribi 'ale't-tertib münşe'at-ı Veysi ve Nergisi'ye fa' il5: bir mul5:addime-i beliga inşasıyla manend-i sefine bir mecmı1 'a-i nefise tertibine muvaffal5: olan mı1-ma-ileyh Muştafa Sami Begefendi gibi mecma'-ı kemalat olan zevat-ı nıl)riri-simatı encümen-i nüvaziş ü ülfetine celb ile bezm-i irem-na?:irinde bütün gün bunlarla meşalil)-i devlet ve fazilet-i ma'arife da' ir müzakereye


ri' ayet ü ragbetle kendüsine celb ü ta' aş şu}$: itdirdigine , şe hadetinden şoiira muma-ileyh Ral)imi Begefendi merl)umuii kederinden baste ve define-i İlahi olan }$:aril)a-i vesi 'asınıfi teng ü beste olması ve muma-ileyh Sami Beg1ifi dabi leng ü luk üç sene tek ü pudan şoiira }$:uvve-i ' a}$:ilesi dilçar-ı za'f-ı kelal u melal ve timar-baneye }$:adar mul)tac-ı ' ilac olması dal ve azade-i }$:ayd-ı eşkaldir.

Muma-ileyh Sami Beg1ifi li-ecli1l-istifsar timar-baneye giden al)ibbasınıii su'al-i batırlarına cevaben,

(Mef'ulü Mefa'ilü Mefa'ilü Fa'Ulün)

Zencir-i cünun oldı benim tavl$:ıma mu' tad Meczub-ı İHihl1nifi olur sübl)ası fUlad

na�m-ı l)ikmet-cezmini · irad itdigi mervidir. Müşarün-ileyh l)azretlerinifi ma'lUm olan l)üsn-i selil$:a-i inşasından ma- 'ada saray-ı hümayuna mensub olan şu'ara şırasında yazılan gazel-gline l)asb-i I:ıal-name-i man�umesi dabi fazı u kemalini işbat ider. Müşarün-ileyh l)azretlerinifi divançe alaca}$: }$:adar eş'arları oldıgı mervi ise de şi 'ri mühimsemediklerinden va}$:tiyle }$:ay d u zabt olunmayup fal$:at mezkur gazelden ma- 'ada bir mecmu'ada görilen işbu müfredi beray-ı numune tal)rir olundı .


Olur isen ger isti'dad ile sen layıl$:-ı bıl 'at Sana bayyat-ı gerdun atıas-ı çarbı libas eyler

Mazmun-ı l)ikmet-nümunına na�aran eş' arları da nuşl)-amiz ve l)akimane va}$:i ' olma}$: gerekdir. Ral)metullahi Ta' ala ' aleyhim ecma'in ral)meten vasi' aten.


Görmedi çeşm-i felek böyle dirayet kanı Görse el sinede eyvah iderdi anı


Elli İkinci Şadr-ı A'�am Şehri S ilahdar Damad Mebmed Paşa

[ 101 ] EnderO.n-ı HümayO.ndan Tel)ayyüz idenleriii Elli İkincisi ve Şadr-ı A'?-amlarıfi Yüz On Birincisi Silal)dar Mel)med Paşa'dır. Sene 1 143 . Müddet-i Şehr: 3 , Yevm: 10 .

Müşarün-ileyh "ferzend-i Si tanbUl um ferzend-i SitanbO.l" mışra 'ını ziver-i zeban-ı iftihar iden şehrilerdendir. Der-sa'adetde I:Ian?-al ljaffaf nam kirnesnenin oglı olup evan-ı şahavetinde i ' ane-i babt u tali' ile saray-ı hümayO.nda kilar-ı ijaşşa otasına çerag olup l)üsn-i şada VÜ tabi 'atı Cihetiyle ' ilm-i mO.si�i tal)şll iderek banende çavuşlu� ile ev�at-güzar iken yolıyla bane-i başşaya dabil ve ba'dehO. kllar ketbudalıgı manşıbına vaşıl olmuş idi . Yüz otuz yedi taribinde devr-i Sultan Al)med ljan-ı Saliş'de silal)dar-ı şehriyari Boşna� Mel)med Paşa'ya vezaretle Anatalı eyaleti tevdh olundu�da silal)darlı� mesnediyle karn-ran ve yüz �ır� senesi şevvalinin on ikinci cum'a güni gevher-i şah-var�ı şevket olan •A.yişe Sultan'a ' a�d ü tezvic ve rütbe-i vaHl.-yı vezaretle tesdr ü tebhic olunmuş idi . !}.ır� bir mul)arreminifi gurresinde vezir-i �ubbe-nişin oldıgından Erzurum eyaleti arpalı� ta'yin olunup �ır� üç taribinde ittifa�-ı eş�iya ile Damad İbrahim Paşa'nın mu�teza-yı ser-nüvişti ile ma'dO.m olması müşarün-ileyhifi mesned-i eelil-i şadaret-i 'u?-ma ile karn-ran olmasını netice virmesiyle selb-i eyyam-ı ' alıd-i Al:ımed ljani'de ol ma�am-ı valaya zib-ara ve ta�riben sa'at-ı nücO.mi mürO.rında tabt-gah-ı 'Oşmani cülO.s-ı l)azret-i Mal)mO.d ljani ile serire-dan oldu�da ma�amında ib�a ve sene-i mezbO.re recebinifi on üçünci, işneyn güni ijalebü'ş-Şehba eyaleti tevcihiyle tard u isra ve mesned-i vekalet-i kübranıfi I}.aba�ula� İbrahim Paşa gibi sekiz malı telviş-i mesned-i şadaret iden bir garaz-kar-ı seyyi 'ü'l-etvara tevdhi l)ayret-feza olmagla müşarün-ileyh Mel)med Paşa ıneftO.r oldıgı fart-ı dirayet-i edeb ü ' iffetle beyne'l-ahali ve'l-e' ali elsine-i nasda tekrar-be-tekrar sitayiş ü şena olunmuş idi . Ba'de-zalik Bagdad-ı behişt-abada bast-ı bisat-ı l)ükO.met ve şaniyen serir-i divan-ı vilayet-i ijalebü'ş-Şehba'ya vaz' -ı visade-i ' adalet itmekde iken dar-ı bel):aya nl)let itmişdir. Yüz gün mi�dan şadr-ı a '?-am olup re'y-i sedid ü rezin ve tıynet ü başleti müsta�im ü ' afif, şali)) u mütta�i bir şadr-ı memdO.l) u fatin oldıgı tevaribde mestO.rdur. Öyle [ 102] evan-ı here ü mercde siy-


yema Muşli , Patrona gibi erbab-ı piş-rev-i fitne ve fesadın �atı u �am'ları buşuşlarında devlet-i 'aliyyeye vücuda getürdigi bıdemat-ı şadı�ane ve cesaret-i fev�a'l- 'ade cümleten mersum-ı şa.I:ıayif-i va�ayi' -nüvisan olmagla tafşilinden keff-i lisan-ı bilme tensib olundı. Ba ':lı aşar-ı bayrı ve itti�ası ve ' ilm ü fazı u kemali mervidir. Ral:ımetullahi ' aleyhi rai:ımeten vasi'aten.

Elli Üçünci Şadr-ı A · �am Dimetol$:alı Silal)dar Seyyid Mel)med Paşa

Enderun-ı Hümayundan Feyz-yab Olanların Elli Üçüneisi ve Şadr-ı A'�amların Yüz On Altıncısı Silal:ıdar Seyyid Mel:ımed Paşa'dır. Sene 1 148 . Müddet-i Sene: 1 , Şehr: 8 .

Müşarün-ileyh Dimeto�a'da neşv ü nema ile der-sa'ildete bi'l-vürud ba'zı aşinası delalet ü şefa'atiyle devr-i Sultan Muştafa ijan-ı Şani'de saray-ı hümayunda bazine �oguşına dilbil ve yolıyla �at' -ı menazil ve pişgir ve anaQdar ve dülbend ve rikabdar ve çu�adar agalı�ları manşıblarını yolıyla devr iderek yüz �ır� altı senesi selefi Ya'�ub Aga vezaretle Edirne valisi oldu�da, silal:ıdarlı� mesnediyle kam-yab olmuş idi. Müddet-i medide saray-ı hümayunda tal:ışil-i kemal ü adab ile perveriş-yab oldıgından esiar-ı şar� bılalinde taraf-ı hümayundan ba' zı esrara ıttıla' içün va�it va�it canib-i Iran üzerinde olan ordu-yı hümayuna irsal olundu�da va�ıf olabildigi buşuşatın togrıca ' arzıyla fev�a'l-me'mul bıdemata muvaffa� olması kendüy<.( sermaye-i i�bal olmagla İsma'il Paşa şadr-ı vekaletden teb'id olındıgı gün evvela vezaretle mesned-i �a' im-ma�amiye taş'id ve on altı gün mürurında ki şa'banın yirmi beşinci güni mühr-i vekilietle tes'id olındıgına mu'abbaran bin yüz altmış to�uz mul:ıarreminin on to�uzuncı güni şadr-ı a' �am olan Yirmi Sekiz Çelebi-zade Mel:ımed Sa'id Paşa'nın söyledikleri tariQdir:


Söyledim mışra'-ı val:ıidle Sa'ida tarib "Müjde kim mühr ile şadr oldı Mel:ıemmed Paşa" ( 1 146)


Rusya imparatonmfi fesl}-i ' ahdinde müşarün-ileyh ser- ' asker naşb olunara� �ır� to�uz mul)arreminde liva-i şerif ile ordu-yı hümayum bi'l-istişl)3.b mul)arebeye 'azimet [ 103] itmiş ise de Rusyalu ol va�te �adar Aza�, Özi ve Bender'i ruhfide ve ülke-i I).ırım'ı �ır� elli yıl sa'y u devam ile ma'mür olmayaca� bir l)al-i l)ayret-iştimalde tabrib itmiş idi . Şadr-ı müşarün-ileyhi bu fende cahil bir alay sade-dil igfal itmekle l)ulOl-i va�t-i şitaya degin Baba Tagı'nda i�ametle ne bir tarafa imdad ve irsal-i ' asker ve ne din ü devlete seza bir bıdmet vücuda getürmege himmet idemediginden ma'iyyetinde mevcüd ' asker-i bi-payan bila-sebeb iza' a-i eyyam eylediklerine l)ayret-i isti 'ab itdigi eşnada su ' -i �arine düçar olma� beliyyesiyle küllü-yevm bir güne keder �uhur itmekle abbar-ı mul)işe-i ta' accüb-feza ve kelimat-ı mütenevvi 'a-i dehşet-nüma, �urta-i mesami' -i ' alemi elim ve agraza vesile peyda itmekle l)uduş-ı fitne emareleri �uhüre gelmek evam �arib oldıgı l}ılalde bifi yüz elli rebi'u'l-al}irinde şadaretden ' azl ve Agrıboz'a def' ve bu 1)3.dişeye hadi olanlar tard u �atl ve bender-i ser- ' askeri Mul)sin-zade 'Abdullah Paşa mesned-i vekalete na�l olunup ordu-yı hümayunla bir sa'at mu�addem asitaneye ' avdeti babında tatt-ı hümayun şadır olmuş idi.

Mütercem-i muma-ileyh müddet-i medide Agrıboz'da i�ametle elli sekiz şa'bam eva'ilinde Özi eyaleti ba'dehı1 I:Ianya ve elli to�uz ramazam gurresinde yine Özi'ye na�l olunara� altmış mul)arremi mşfında I):ırım l}am Selim Giray şefa'atiyle Özi eyaleti , Bagdad mul)afı�ı Nu'man Paşa'ya tevcih olunmagla Belgrad, Alaca l:Iişar ve Semendire inzimamıyla müşarün-ileyhe il)san olunmuş idi. Bir müddet mürürında ' askeri beyninde fetret �ı1hı1r itmekle İnebabtı mul)afı�ı Şerif ljalil Paşa ile manşıbları tebdil olındıgından ol l)avalide va�i ' elviye vü eyaletde güzarende-i eyyam olup altmış taribinde Cidde manşıbı bi't-tevcih , ziyaret-i Beyt-i Şerif ile bekam ve yetmiş senesi zi'l-l)iccesi evabirinde Ka 'be-i 'u�ba ile ikram olunmuşdur .

Müddet-i şadaretleri ' ahd-i Mal)müd ljani'de yirmi ay mi�darıdır. Şalal) u l)ilm ile ma'"ruf ve vali oldu�ları memalike i ' tidal ü inşaf ile mevşüf bir vezir-i müsta�im ve şalil) u ruşen-zamir imiş. Üsküdar'da Nı1J:ı I):apusı civilrında A�yapu ta'bir olunur mal)alde 'Ara�iyyeci I:Iacı Mel)med Ca'fer Çelebi mescidini mücedded şOretiyle ta'mir ve minher vaz' iderek ba'zı müsa��afat ile ev�afım tekmil ve sa'ir mal;ıallerde dabi ba'zı müberrat ile


zad-ı abiretini tekşir itmişdir. Müşarün-ileyhifi irtibalinde iki yaşında ijadice Şerife ijanım namında }$:alan bir kerimesi [ 104] ]$:arabet münasebetiyle pederimifi ]Janesine gönderilmiş ve yetmiş beş yaşına }$:adar yaşayup şalab u ' iffetle reh-neverd-i dar-ı abiret olmuşdur. Rabmetullahi 'aleyhim rabmeten vasi 'aten.

Elli Dördünci Şadr-ı A ' �am Şehri Silahdar 'All Paşa

Enderlin-ı Hümaylindan ' Çerag Olanların Elli Dördüneisi ve Şadr-ı A';ı:amlarıfi Yüz Yirmi Sekizincisi ' Ali Paşa'dır. Sene 1 168 . Müddet-i Şehr: 2, Eyyam: 3 .

Müşarün-ileyhifi nihai-i vaclidı ]Jak-i İstanbul'da perveriş-yab olup Ayaşofya-i Kebir'de ev}$:af katibi Mebmed Efendi'ye intisab ve )Jlib-şada olmagla darü's-sa' ade agası ijacı Beşir Aga kendüye mü'ezzin iderek Mabmlid ijan-ı Evvel bazrederine sev]$: u ta'rif ile )Jilaf-ı 'ade togrıdan togrıya uane-i ]Jaşşaya çerag idilerek ana]Jdar ve dülbend ve rikabdar ve çu}$:adar agah}$: manşıb-ı celilesini ibraz ile büsn-i tali ' i kendüsini kam-yab itdikden şofira yüz altmış dört taribinde silabdar-ı şehriyari 'Ali Aga'nıfi te]$:a'üdliginde mesnediyle tebcil olundu}$:ları şırada ijacı Beşir Aga etba' u müte'allil�alıyla altmış beş şa 'bam ev asıtında tu 'me-i şemşir oldu]$:da merci' -i küll olara}$: cüllis-ı Sultan 'Oşman ijan-ı Saliş'de atabeg-i devlet ma]$:amında }$:ıyam idüp Muştafa Paşa ve 'Ali Paşa'yı ' azl itdirmiş ve ijekim-zade 'Ali Paşa bazretleri def'a-i şalişede ma'zfil oldu]$:larında egerçi mühr-i vekalet bunlara virilmek taşavvur huyurulmuş ise de şi 'ar-ı lıbyeden ' ari ve umlir-ı şadareti idareye tecrübesi gayr-i kafi oldıgından bir müddet mu'<;lilat-ı umlira vu}$:lif içün mühr-i hümaylin Na'ili 'Abdullah Paşa'ya ibsan ve bunlar rütbe-i vezaretle tev]$:i-i divan ve üç buçu}$: ay mürlinnda Na'ili Paşa'ya )J.alef olmuşlardır. '"Ali Paşa'ya ija}$: mühri hümaylin eylesün amin" ( 1 1 68) , tari)J.-i şadaretleridir. Lisan-ı hümaylindan işiden ahali-i enderlindan ba'zılarınıfi na}$:1 u tabl$:il$:1eri üzere dürlig u irtişa mişillü ba.'zı mesavisi menl$:i11 olup bu bilye-i seyyi 'enifi ' adem-i tabvii ü tehzib ve terbiyesi ise zikr olun-

ı 26 O s m a n l ı S a r a y T a r i h i

dıgı üzere müşarün�ileyhin evvel-emirde uşülen ve �a' ideten mekteb-i terbiye vü edeb ve tehzib-i ab1a� u meşrebe sebeb ü vesile-i taşfiye-i tire-gun-ı başiet-i beşeriyye vü meşreb olan aşagı [ 1 05] �oguşlarda bulunup da tal:ışil ü ' ilm ü ma'rifete muvaffa� olamayara� öyle vehle-i Ulada bılaf-ı ' ade vü ni�am hernan barieden gibi def'aten baş otaya �abUl huyurulması ' ilm ü ma'rifetden bi-vaye �almasını ba'iş olmagla bu tnayesizlik ve bu ma�ule menaşıb-ı 'aliyeye ilzam olan sermayesizlik ve adab u �anun-ı umurdan behresizlik cihetiyle eslafını si' ayete taşaddisi min-tarafilialı mücazaten altmış to�uz mui:ıarreminin on to�uzuncı sebt güni ba'de'�-�uhr abz-ı mühr•i vekaletle �apu arasına I:ıabs ve şadaret-i 'u�ma Yirmi Sekiz Çelebi-zade Sa'id Paşa'ya tevcih ve irtesi güni �atl ve cesedi Üsküdar'da Seyyid AI:ımed Deresi nam mal:ıalde defn olundı. 'Ahd-i 'Oşman ijani'de şadareti altmış üç gündür. Anca� mucib-i i 'dam başluca bir isa 'eti mervi degilse de'adem-i ehliyeti iml:ıasını mucib olmuşdur. Ral:ımetullahi ' aleyh.

Elli Beşinci Şadr-ı A ' �a� 'Nigdeli Silahdar Darnad Mahir l:Iamza Paşa

Enderun-ı Hümayundan Karn-ran Olanların Elli Beşincisi ve Şadr-ı A'�amların Yüz Otuz Dördü�cisi Silal:ıdar Mapir I:Iamza Paşa,'dır. Sene ı 1 82 . Müddet-i Şehr: ı , Eyyam: 1 5 .

Müşarün-ileyh Nigde sancagında I).aral:ıişar �azası mütemevvillerinden Mel:ımed Aga nam bir ademin şulbinden bin yüz �ır� taribinde �adem-nihade-i ' alem-i şui:ıud olup farı�-ı sefid ü siyah oldu�da der-sa' adete gelerek elli altıda I:ıalva-bane neferatı zümresine dagil ve elli yedide enderun-ı hümayunda kilar-ı başşa otasına çerag olara� I:ıasbe'l-isti 'dad baş �ullu�cılı� me'muriyyet-i mu'teberesine na' iliyyetle beyne'l-a�an kesb-i şan ve tal:ışil-i ' ilm ü ' irfana I:ıaşr-ı ev�at u ezman iderek altmış ikide bane-i başşaya n�l ile ibvanı beyninde I:ıa'iz-i imtiyaz ve refte ve refte �at' -ı meratible cülfis-ı Muştafa ijan-ı Şaliş'de bin yüz yetmiş bir şaferinin )'irmi dördünci güni silal:ıdar Abısbalı İbrahim Paşa magzuben ibrac olundu�da şal:ıib-i


terceme pi'şgir agalıgından def'aten ma�am-ı silahdariye ve bir yaşında Hibetullah Sultan'a nam-zedlikle is 'ad olunmuş idi .

Yetmiş iki şevvalinin yirmi ikinci güni vezaretle Mora mubaşşıllıgı tevcih ve esbab-ı vezareti taraf-ı hümayundan ibsan ile terfih olundu�dan şofira sene-i mezbure zi.'l-�a'desinin altıncı güni Mora eyaleti ibsanıyla canib-i mezbfıra [ 106] ' azimet ve yetmiş beş tevcihatından mu�addem Rumili eyaletiyle kesb-i meserret iderek yetmiş beş şevvalinifi beşinci güni zevcesi 1-libetullah Sultan bag-ı cinana bıraman olmagla yetmiş altı tevcibatında Nigbolı sancagı ilba�ıyla Vidin mubafa�asına me'mfır ve yedide Vidin'de ib· �asıyla mesrur ve bir müddet şofira Özi eyaleti tevcih ve ve sene-i mezbure cümade'l-fılasının onuncı güni Hotin eyaleti ibsanıyla tenvih olunmuşdur.

Yetmiş sekiz şa'banının on dördünci güni 'azl ve ref' -i vezaret ile Dimeto�a'da i�amete me'mı1r �lndıgı biilde yine tarib-i mezkı1run zi'l-�a'desi selbinde vezareti ib�a ve Selanik sancagı ile karn-reva ve seksen taribinde Mışr-ı I}.ahire eyaletine saye-resa olara� sene-i mezkı1re zi'l-�a'desinin yirmi sekizinci güni I:Ialebü'ş-Şehba ve seksen bir şevvalinin dördünci güni Aydın mubaşşıllıgına isra ve seksen iki zi'l-�a'desinin altıncı güni silabdar aga mübaşeretiyle der-sa' adete da'vet ve mühr-i vekalet ibsanıyla na'il-i iltifat-ı 'ulya olmuş idi . Seksen iki cümade'l-fılasının to�uzuncı güni asitaneye dahil ve yed-i mü'eyyed-i bazret-i padişahiden mühr-i hümayı1nı abza na'il olara� paşa �apusına eşna-yı 'azi'metinde enderı1n u birnnda �abza �abZa altun nişarıyla na�d-i varın bezl iderek ' arz otasına �adem-nibade-i i�bal oldu�dan şonra seksen iki cümade'l-ı1lasının on beşinci güni Mos�ov balyası İriş�ofı Yedi I}.ulle'ye �aldırmasıyla bab-ı mubarebe-i menbı1sayı güşad id üp bu dahiye-i dehyaya sebeb-i müsta�il oldıgı rivayet olunmagla mu�addema Mışır valisi oldıgı hengamda beglerin hücı1mından ihtilal-i demaga ibtilası cihetiyle şadaretinin yirmi sekizinci cümade'l-abirin beşinci güni ' azl ve balı�-baneye ve andan Gelibalı'ya na�l ve yetmiş beş muharreminin on beşinci güni maballe-i biimuşana vaşl olunmuşdur.

Şabib-i ' ilm ü �alem bir vezir-i sütı1de-şiyem, seba-yı müfrit ile mükerrem, 'ulemaya ri ' ayet ve üdebaya ibsan u ' inayet ve erbab-ı şi'r ü inşaya fev�a'l-bad lutf u bürmet ve ' iffet ü isti�ametle müştehir olup anca� Mışır'da ugradıgı ihtilal-i demag �uvve-i müfekkiresini ihlal iderek bir tavr-ı


gar1b peydil itdiginden ma'hfid seksen iki sefer-i meş 'fimına ba'iş olması pek büyük seyyi' atdan ve ' afvı na-�abil �abill)atından ma'dfid bulunmuşdur. Tecavezallahu ' an-seyyi ' atihi .

Elli Altıncı Şadr-ı A'�am Silal)dar Şehri Damad Mel:ımed Paşa

[ 107] Enderfin-ı Hümayfindan İl)raz-ı Nihayet-i Meratib-i Beşeriyye idenleriii Elli Altıncısı ve Şadr-ı A':?amlarıfi Yüz Otuz Sekizincisi Silal)dar Mel)med Paşa'dır. Sene 1 1 84. Müddet-i Şehr: l l , Eyyam: 1 8 .

Müşarün-ileyh Cihangir'de Riyaleci I}.avun Al)med I}.apudan'ıfi şulbinden bifi yüz yirmi iki recebinifi yirminci gürii �adem-nihilde-i şuhud ve bir def'a ' ammi-zadesiyle Mışr'a 'az1met ve ' avdetde enderfindaki büyük biraderi iltimasıyla l)alva-baneye ve �ır� dörtde uane-i kilara çerag olmuş idi . !}.ır� beşde rikab-ı hümayun çu�adarı ve elli dörtde bilne-i başşaya na�l ile altıda ser-tüfengi-i şehriyarı ve 'ahd-i 'Oşman Bani'de pişgir agahgmdan def'aten rikabdar ve iki gün mürürında çu�adar agalı� rütbe-i eelllesine seza-var ve yetmiş gün mürürında silal)dar olmuş ise de ba'zı evza'ı l)akimane ta'dile .�il.dir olamadıgından bi'l-isti 'fa ibrac olunara� altmış to�uz ıi'l-l)iccesinifi beşinci güni Tırl)ala manşıbı ile silk-i vüzeraya idrac ve der- ' a�ab Özi ey aleti ile rehin-i ibtihac olmuş idi . Yetmiş şaferinifi on altıncı güni cülfis-ı hümayfin vu�fi'ında şehzadelikleri hengamında çu�adarları olmagla bende-i �adimelerini birer nev' -i iltifat ile taltif buyurdu�ları şırada şal)ib-i tercemenifi Tırl)ala'dan eşna-yı müfara�atı olan yetmiş bir cümade'l-evvelinifi altıncı güni 'Ayişe Sultan izdivacıyla �adri ' ali olmuş idi . Yetmiş bir şevvalinin to�uzuncı güni S ilistre'den nehzat ve bir sene mi�darı asitanede i�amet iderek yetmiş iki rebi 'u'l-evvelinifi on üçünci güni Delvine25 ve Budavendigar sanca�larına bast-ı bisat-ı ' adalet ve yetmiş iki şevvalinin yirmi beşinci güni Özi ve recebifi yirmi altısında Rumili eyaletleriyle maz;har-ı ' inayet ve dört rebi' u'l-evvelinde tekrar asitaneye ' avdet


ve yine sene-i mezbure şevvalinde Kütahya'ya ' azimet ve zi'l-�a'de eva'ilinde mutaşarrıf oldıgı Anatalı manşıbına ve beş şevvalinin beşinci güni Sivas eyaletiyle ma�har-ı meserret olara� yetmiş yedi senesinde Aydın eyaletiyle asitaneye da'vet olındıgından muvaşalat itmiş idi . Sekiz mubarreminifi yirminci güni ma�arr-ı l,ıükumete rahi oldıgı l,ıalde şevval tevcihatında na'il oldıgı Selanik manşıbına vuşulinden mu�addem bi'l-infişal Mar' aş eyaleti il,ıalesini müte'a�ib def'a-i şaniyede Özi sancagı il,ısan ve Silistre'de i�ametle Özi'yi [ 108] mütesellim ile idare ve seksen şevvali tevcihatında Hersek sancagı ill,ıa�ıyla me'mur oldıgı Bosna eyaletinde dört sene �adar il�ameti eşnasında I}:aratag fütul,ıatına ma�har ve seksen dört rama:dnınıfi altıncı güni Bosna'dan ordu-yı hümayuna serdar-ı ekrem olmuş ise de selefieri gibi fütul,ıata ma�har olamayup Babatagı inhizamı va�tine teşadüf itmekle on bir malı on dört gün mürürında seksen beş şa'banınıfi yirminci güni ' azi ile serdar-ı ekremlige Yergogi mul,ıafı�ı şadr-ı esba� Muhsin-zade inti)Jab u ta'yin ile şal,ıib-i tercemeye ba'de'l-yagma ba�i �alan emlaki il,ısan ve merfU'u'l-vezare Gelibalı'da i�ametine ferman ve seksen beş şevvalinde Agrıboz manşıbı ile vezareti ib�a ve zi'l-�a'denifi yirmi üçünci güni Trabzon ve yine zi'l-l,ıiccenifi yirmi ikinci güni İnebe]Jtı ve iki sene mi�darı istiral,ıatdan şofira seksen yedi zi'l-�a'desinifi sekizinci güni cülUs-ı 'Abdu'l-I:Iamid Hani'de def'a-i şalişe olara� Selanik sancagı ve seksen to�uz recebinifi yedinci güni def'a-i şalişede Bosna eyaleti ve to�san rebi'u'l-evvelinde def'a-i rabi ' ada Selanik manşıbıyla Bender mul,ıafa�ası ve to�san iki cümade'l-a)Jiresinifi yirmi sekizinci güni def' a-i rab i ' ada Bosna eyaleti ve üç şevvali tevcihatında def'a-i )Jamisede Selanik sancagı ve to�san dört cümade'l-Ulasınıfi yirminci güni def' a-i şalişede Kütahya sancagı ve altı cümade'l-a)Jiresinifi yedinci güni Erzurum eyaleti tevcih huyurulmuş idi . Me'mur oldıgı Ekrad'ıfi ni�amına muvaffa� oldıgı eşnade )Jıdmet-i şadaretde Yegen Mel,ımed Paşa bulundıgından şal,ıib-i terceme ile beynlerinde l,ıaşıl olan tezad i�tizasıyla to�san altı taribinde ba'de'l-muşadere �atline da)Ji şarf -ı ma� dur itdiginifi irtesi gü ni Ye gen Paşa ' azi ve yedi şaferinifi ikinci güni ma�am-ı şadaret-i 'u�maya {}alil I:Iamid Paşa na�l olunmagın, der- 'a�ab Nigde sancagı 'inayet ve Faş26 mul,ıafa�ası şartıyla

26. wt ü


vezareti ibl$:a ve emlaki il:ısan huyurulmuş ise de istila-yı za'f-ı piri b.asebiyle ol tarafa ' azimet ve umurını rü'yetden ' aciz oldıgını ' arz u i 'lam ve istid'asına müsa'ade ib.sanıyla mültefet ve yedi rebi' u'l-evvelinifi yirmi sekizinci güni Girid eyaletinde Resmo sancagı tevcih buyuruldıgını müte' al$:ib Nigde sancagı ile Bogaz I:Iişarı'na gitmesi ferman ve oraya muvaşalatdan şofi.ra Cidde ve Sal$:ız'a vuşulinde Mışr-ı I}:ahire [ 109] ve tol$:san recebinde def' a-i saclisede Selanik ve !}:av ala sancal$:ları ve şa 'banıfi. yirmi tol$:uzuncı güni l,ianya ve iki yüz cümade'l-Ulasınıfi. yirmi ikinci güni I}:andiye sancal$:larıyla teveccühat-ı seniyyeyi igtinam iderek da'ire-i celile-i memalik-i bazret-i padişab.i merkez-i ' ulyasında manend-i pergar da'ir olmuş idi . I}:andiye'de iki sene il$:ametle iki yüz iki zi'l-b.iccesinifi yirminci güni ol mal)alde dar-ı cinana ' azim olmagla I:Iüsni I:Iüseyin Paşa merl$:adi civarında medfOn oldıgı man�ur-ı fal$:ir olmuşdur.

Yüzera-yı ' i�am l)azeratında bunlar 1$:adar devr-i menaşıb iderek hey' et-i devlet-i ' aliyyeyi ve her bulundul$:ları mal)aller ahalisini kendülerinden memnun itmiş ve ibtidaki mülal$:atlarından ziyade şefirakilerde teral$:1$:i uşulince daha ziyade ball$:dan l$:abftl ve b.ürmet görmüş ve herkesi b.al$:i�aten boşnud bıral$:mış bir zat mezkur u mervi ve meşhur u m es mu' degildir. Çünki tekrar vaşıl oldul$:ları mab.aller ahalisi birinci ve ikinci vuşftllerinden ziyade kemal-i memnuniyyet ü meserretle istil$:bal i derler ve müşarün-ileyhi b.al$:il$:aten peder bilürler ve öylece yad iderler imiş . Vul$:6' -ı vefatı bu diyarlar ball$:ına ziyade te' şir iderek ekşeri ' adeta ye' s ü matem itdikleri mütevatirdir. Sinni derece-i şernanine vaşıl , şaHib. üzre 1$:a' im, şab.ib-i val$:ar u temkin, leta' ife m�i'il , garaz u nefsaniyetden ' ari , rtyadan beri , umurında mütevekkil , 'ulemaya ri' ayeti kamil , ' iffet ü istil$:ameti şehir, müdaratdan dil-gir, müdaheneden müctenib , şuleb.aya mub.ib, ' alim ü ' abid, şalib. u mücahid, icra-yı merasim ü l$:avanine mükib, tekellüfat-ı elbise ve et' ime-i nefiseye mecbur, etba' ına b.ürmeti der-kar bir zat-ı melekiyyü'ş-şıfat oldul$:ları mütevatirdir. ljayrat u l)asenatlarından Kütahya'da bir cami' inşa ve evl$:afını tan�im ü il) ya ve vali oldul$:1arı eyaletlerde birer l$:aşr bina ve çeşmeler peyda ve medrese ve mekteb ve ders-bane ve rtbat gibi ma'a-musal$:1$:afat müberrata i ' tina eylemiş bir vezir-i ' adil-i bi-hemta oldul$:ları mervidir.


(Fe' ilatün Fe' ilatün Fe'ilün)

.f\ıldı eyyam-ı bayatın itmam Eyledi gülşen-i firdevsi ma�am

Rabmetullahi ' aleyhi rahmeten vasi' aten.

1 3 1

Elli Yedinci Şadr-ı A'?:am Silahdar Nigde'de Arabsun �aryeli Seyyid Mebmed Paşa

Enderı1n-ı Hümayundan Na'il-i Emel Olanların E1li Yedincisi ve Şadr-ı A':?amların Yüz .f\ır� Üçüneisi Silahdar Seyyid Mebmed Paşa'dır. Sene 1 193 . Müddet-i Sene: 1 , Şehr: 6, Eyyam: 16 .

Müşarün-ileyh Nigde sancagı muzafatından 'Arabsun27 �aryesinden 'Ali Aga'nın [ l l O] şulbinden bin yüz �ır� sekiz taribinde :?uhı1r ve altmış senesi bılalinde der-sa' adete vürı1d iderek a�rtbasından aşçıbaşı Süleyman Aga bıdmetinde iken aşagı matbaba nefer �ayd olunmasıyla tabşii ü ' ilm ü kemale isti 'dadı hasebiyle taşra kilara bi'l-�abı11 , orada oldu�ça fenn-i kitabeti tabşile meşgul ve yetmiş üç taribinde zülüfli baltacılar ocagına mevşı11 oldıgı eşnada derece-i �abiliyyet-i memdı1bası İstanbul paye-i celilini ibraz itmiş ve altmış üç yaşında bulunmuş oldıgi halde irtibal-i dar-ı cinan iden şa' ir-i mahir ve fazıl-ı memdı1bu'l-me�aşir Tırna�çı-zade Ziver Begefendi merbı1mun büyük pederi mabeynci Tırna�çı Muştafa Aga baltacılıgına me'muriyyetini müstelzim olara� sene-i mezkı1re cümade'l-abiresi ğurresinde devr-i Muştafa ljan-ı Şaliş'de aga-yı müşarün-ileyhin birnınetiyle enderun-ı hümayunda bazine �oguşına dahil ve fenn-i kitabetde mahir olmagın, bazine-i hümayı1n yazıcıları şınıfına idbal olunmuş idi . Yetmiş beş şa'banının on üçünde ikinci efendi ta'biriyle yad olunan ikinci yazıcılı�la behre-mend oldıgı hengamda küçük biraderi I:Ialvacı Muştafa, Sultan 'Abdu'l-I:Iamid ljan bazretlerinin şehzadeliklerinde �ah-

27. u�._rt-


vecibaşıları olmasıyla Sultan 'Abdu'l-I:Iamid ]jan l;ıazretlertne da' ir olan muşalal;ıanın kaffesi şal;ıib-i tercemenin �alemiyle isticvab u istiş ' ar olındıgından intisab-ı külli l;ıaşıl ve bin yüz seksen yedi z;i'l-l;ıiccesinin sekizinci güni cülus-ı lıümayun vu�u' ında bariz-ez-�anun-ı enderun , def'aten bane-i başşa ve ma-beyncilige na�l olunara� yirmi birinci güni bazine ketbudalıgı ma�am-ı ' a.lisine ve seksen to�uz mul;ıarreminin üçünci güni �aqi- ' asker 'Abdu'l-I}.adir Beg merl;ıumun pederi silal;ıdar Emin Beg'e vezaret il;ısan buyuruldu�da silal;ıdarlı� calı-ı eeliline i ş 'ad ve kaffe-i meham-ı saitanat-ı seniyye kef-i kifayet-kefaletine tefviz huyurulmuş idi . İsti�amet-i meşalil;ıi iltizam ider şadr-ı a ' �am tedarükindeki 'usretle keşret-i abra�dan neş ' et ü intişar iden eracif, müşarün-ileylıi meslubu'ş-şu'ur eylediginden bin yüz to�san üç şa'banının to�uzuncı ve malı-ı agustosun onuncı sebt güni na-çar Beşiktaş sal;ıil-sarayında mülır-i lıümayunı abz ile mesned-i şadareti tezyin eyledi . "Mülır alup şa' id-i şadr oldı Mel;ıemmed Paşa" ( 1 1 93) tarib-i şadaretidir .

Umur-ı külliyenin ve buşuşiyle ve Rusyalunun tekalif-i ' anifesinin redd-i leyn ve 'unf-ı [ 1 l l ] beyn ile cerl;ı u ta'dili bıdmetindeki devamı it' ab-ı vücudiy: Jsini istilzam ile za'f-ı �uvvasına sebeb olara� bar-ı giran-ı şadaret-i 'u�maya tal;ıammüldeki 'usret-i l;ıayluliyyetiyle gaste ve bir tarafdan maraz-ı müzmin sill-i �uvvet-i l;ıayatiyyesini ceste ve to�san beş şaferinin yirmi beşinci güni elli üç yaşında şadaretde iken murg-ı rul;ıı 'u�ab-ı ecele beste ve na'şı Sultan 'Abdu'l-I:Iamid ijan bazretleri türbesi batiresine defn ile dem-beste olmuşdur.

Müşarün-ileylı siyelı-çerde oldıgından "�ara vezir" dimekle kesb-i iştilıar itmiş fatfn Ü zeki , eva' il-i };ıalinde latife VÜ müza};ıa ma' il , };ıafı�-ı fı�arat-1 Naşru'd-din , güşade-meşreb oldu�ları l;ıalde gane-i gaşiyyeye na�l eyledigi gibi teferrüde �ıyam ve rezanet-t va�arı iltizam eyledigi pederimden mervidir.

Müşarün-ileylıin maslç.at-ı re' si olan �arye-i salifü'z;-zikrde ba'zı eşer-i bayrı vardır. Ral;ımetullalıi ' aleylıi rabmete n vas i' aten.

Ketbuda-yı şadr-ı ' ali Al;ımed Resmi Efendi'nin Sefinetü'r-Rü'esa'sına Süleyman Fa' i� Efendi merl;ıumun yazmış oldıgı zeylinde müşarün-ileyhin agla�ını ta'dad şırasında fı�ra-i ati'l-beyanı l;ıikaye eylemişdir:


Çünki müşarün-ileyh Seyyid Mebmed Paşa �aşirü'l-�ame, gayet çirkin ve siyeh-çerde oldıgından "�ara vezir"likle şöhret-şi'ardır. Ve batta la'ubaliyane ülfeti terneyyüz-i iktisab u ibtiyaza başladı�dan şoiira va�ar u külfete tabvii itdigi eşnada ba'zı �urefa-yı enderun ' arıza-i tarz-ı rezinesini çekemediklerinden ve hicv ü mezemmeti mucib bir gune tavr u bareketini dabi müşahede idemediklerinden ba�ında,

(Fe' ilatün Mefa'ilün Fe' ilün)

Ol siyeh-çerde aha ma'ildir Nur amma siyaha ma'ildir

me 'aliyle yalnız va�ar ve esmerligine i ' tiraz itmişlerdir.

Ol va�it �urefadan geçinen ba'zı süfehii bir nev' istihza ve ve müzabı işrab ider aşlı ve ma'nası bilinerneyen ve farz-ı mubal olara� me'al ü ma'nası bir şey'e teşbih ü temşil ve isnact olunsa bile me'ali o mişillü müstehziler beynlerinde na-ma'lum ve belki de �ara ma'na taşavvur olunamayup mücerred tab�ir ve izdira �aşdıyla yact olunan bir laf�-ı mechı11 ü ma�dub ile her ne muract itmişler ise enderun ta�ımını ' an-ceybin "celeb" ta'biriyle ta'yib ü tab�ir itdikleri mütevatir ü meşhur ve ekşeri inşiifdan dur olan ba'zı mütebayyizan ve müte'ayyinan-ı birun-ı seyyi 'ü'l-abla�ıii saray-ı hümayundan tefeyyüz idenleri çekerneyerek her birine birer �ulp ta�dı�ları mervi vü mezkurdur.

[ 1 1 2] Buracı�da ba��-ı nan u nemeki gözetmek ve banedanımıfi merkez-i feyz ü neş 'eti olan böyle bir maball-i mübarek bademesi ervab-ı sa'idelerine isticlab-ı du' aya bıdmet itmek veeibesini ifaya muvaffa�iyet arzusına düşdügimden küçük bir mubakemecige vaz' -ı bame-i cesaret olundı . Enderun-ı hümayun agaları ta'biriyle bıdmet-i mabşuşa-i mülukanede istibdam olunan bendegan-ı biine-i başşa ve bazine ve Kılar ve seferli �oguşlarında bulunan ve ibtida-yı vaz' ından �ır� üç taribine degin ' adedieri sekiz to�uz yüzi mütecaviz olmayan efrad içinde na�ar boncugı gibi şaz olara� �uhur iden ten-perver ü bod-bin ü bi-hüner bulunması ibti-

. malden gayr-ı ba'id ise de ' aded-i efract-ı mezkure birnndaki deva' ire �ıyas u tatbi� olunsa saray-ı hümayundan yetişen bendegan içinde işblit-ı


vücud-ı ehliyyet iderek her nev' Q.ıdmetde gösterdikleri fart-ı şıd� u liya�at ' acaba sa' ir dirliklerden tel)ayyüz iden otuz beş milyon �adar zevatıfi Q.ıdmetlerinden na�ış dinilebilür mi . El-l)aşıl buracıgı mul)akem-i tfil u dıraza mul)tac ve bu ' aciz gibi racilden şarf-ı na�arla erbab-ı kemalden bir zatıfi Q.ayalat-ı munşıfa ve ma'lumat-ı müsta�imesi mul)akeme itse bile işbat-ı müdde' adan baş�:a ma�şadı netice viremeyecegi azade-i �ayd-ı il)ticacdır.

Her ne ise biHl.-taşavvur u Q.ayal bu yolda irad-ı ma�al-i bi-me'al idenlerden riyaset ve ketQ.udalı� ve çavuşbaşılı� gibi manşıbları devr ile müşa·· rün-ileyhiii şadaretinde tersane emini bulunan 'Ömer Val)id Efendi , I:Iadi· �a beyanına göre şadr-ı müşarün-ileyh ol va�tifi uşulince resm günlerinin birinde tersane-i 'amireye gidüp kereste ve sa' ir mal)zenlerini eşna-y� mu' ayenede tersane eminlerinin me'muriyyetlerinden oldıgı vechile mu·· ma-ileyh basbe'l-uşUl başpareli degnek elinde ve elbise-i resmiyyesi şırtın .. da va�ar-ı na-hemvar ile müşarün-ileyh pişinde teşr1f buyuraca�ları yerlere togrı gösterüp ' aşasını �a�ara� ba�ar giderken mal)zen-i çupa vuşullerinde emin-i muma-ileyh şadr-ı müşarün-ileyhe her-vech-i uşül kerestenin cinsini ta'dad ve ta'dfe şuru' ile , bu filan cins kerestedir ve filan çapdaki agaçdır ve bu da �ara şıgırdır, didikde ta'dadı kesüp şadr-ı müşarün-ileyhifi şıgır gibi yüzine ba�ar olara� teva�uf itdikde, müşarün-ileyh mu�abeleten, efendi biz her ne �adar enderun-ı hümayundan çı�mış isek de kerestenin ecnasını ve aşıl isimlerini bilecek �adar siziii ıştılal)ıiiızca celeb ve şıgır degiliz, buyurdu�larında mal;ıcub olma� lazım gelür iken bi-rnubaba, "bunları şayma� ve göstermek me'muriyyetim müteferri 'atındır , [ 1 1 3] anın içün ta'dad idiyorum" , gibi teva��uf-ı dürüşti ve na-dürüst! ile virdigi cevaba tersane pay-zenlerine �adar ta'accüb ve tezylf itdiklerinden �afa utanmayara� bunun gibi �ale alınmaga na-şayan su'-i mizac u mişvar ile Sefinetü'r-Rü'esa'da mestur oldıgı üzere efi nihayet Balat'da bir eczacı Yahudi dükkanında iki malıdan ziyade küll-i yevm i�'ad olunara� tersane pay-zenlerine Balat lagımlarınıfi tatlıiri ne�aretiyle tab�lr olunmuş ve l)a' iz oldıgı bu �adar butub devletiii re' sen umur-ı Q.ayriyyesinde bulunmamış ve ekşerisini telvlş itdigine su' -i aQ.la�ı şehadet itmekde bulunmuş oldıgı ]jallfetü'r-Rü'esa ve sa'ir mazbatalarda mestur u mervldir .


Jjuda-negerde, sO ' - i a]Jla� u e tv arı a�anınıfi şöyle tursun kendi bulundıgı menaşıb aşl)abınıfi efi al)adınıfi bile bulunmadıgı Balat karizlerini tatlıiri ]Jıdmet-i sefilesine sev� itmişdir. MOma-ileyhifi riyasetindeki evza' -ı şütür-gürbesine zamanında arnedi bulunan Ratib Efendi tayanamayup,


1 Bir re'is-i na-buda destinde sükkanı umOr Fülk-i devlet lenger-endaz-ı �arar olsun mı hiç

2 Kilk-i fikrim reşl)a-paş-ı man�al-ı aşObdur Nar-ı NemrOd'a zebanım bülbül-bahar olsun mı hiç

J.<:ıt'asıyla bi-l)a�J.<:ın hicv ü teşhir itmişdir. Şadr-ı müşarün-ileyhifi bülehadan olmayup nükte-dan ve mezaya-yı şi'r ü inşaya valpf, fenn-i kitabeti ' arif oldıgını işbat içün bu fı�ranıfi iradına mecbOriyet gelmişdir. Ral)metullahi 'aleyhi ra�ımeten vas i' aten.

Elli Sekizinci Şadr-ı A' :?am Gazi Ahmed Paşa-zade Silahdar 'All Paşa

.

EnderOn-ı HümayOndan Ma:?har-ı İstil)�a� Olanların Elli Sekizincisi ve Şadr-ı A ':?amlarıfi Yüz Altmış Yedincisi Silal)dar 'Ali Paşa'dır. Sene 1238 . Müddet-i Şehr: 10 .

Müşarün-ileyh meşhur Rusçul,<:lı Gazi Al)med Paşa'nın şulbinden J.<:adem-nihade-i gülzar-ı şuhOd olmuşdur. Sinni reside-i derece-i temyiz oldul,<:da enderOn-ı hümayOnda seferli otasına �abul ile refte refte �at'-ı meratib ve ]Jane-i )Jaşşaya nal,<:l iderek l)asbe't-tari� dülbend agalıgı me'mOriyyetine na'il oldıgı l)alde Silal)dar Emin Aga ile beynlerinde re�abet l)aşıl olaral,<: Silal)dar Emin Aga Sultan Mal)mOd ]jan Efendimiz l)azretlerinden mü-


şarün-ileyhifi biruna tard u def'i irade-i seniyyesini bir val$:t-i ' aşrda [ 1 14] istil)şal ve icrasını irtesi güne imhal eylediginden neyl-i emel inbisatıyla müsteril)u'l-bal olaral$: ferdiisı erkenden icrasına mübaderet itmek üzere ol gice l}anesine gitmeyüp saray-ı hümayündaki silal)dar aga da' iresinde def' -i ral$:ibine buşül-i muvaffal$:iyet memnüniyyetiyle pister-i sürürda gunüde-i istirabat olmuş idi . Bu evanda ma-beyn-i hümayündan bafiyyen bir me'mür-ı mabşüş irsaliyle dülbend agası müşarün-ileyh 'Ali Beg'e celb ve buzür-ı hümayünda vüzera-yı ' i�ama mal}şüş olup silal)darlara iksası 1$:anün olan bol yefilü ferve-i semmürı düş-ı istiMline ilbas ile gice sa'at üçde silabdar aga da' iresine bi'l-işal , müşarün-ileyh Emin Aga bab-ı gafletden bidar oldı.:il$:da, vay dülbend agası bey ne baber, deyince müşarün-ileyh süküt ile 1$:a' imen kürk yefilerini gösterdigi anda Emin Aga 1$:ıyam ile 1$:orl$:dıgına ugradıgını afilayup can başına şıçrayaral$: ziyade. mabcüb u müte'ellim olaral$:, maşa'allah efendim ey öyle ise buyurufiuz, diyerek müte'accibane ve müte'essifane telaş ile,

(Mef'ülü Mefa'ilü Mefa'ilü Fa'ülün)

Tal$:dir-i ijuda 1$:uvve-i bazü ile dönmez Bir şem'i ki Allah yal$:a bir vechile sönmez

me'al-i ' ibret-iştimali ,

(Fe' ilatün Mefa' ilün Fe' ilün)

' iber ü intibahıyla valih u l)ayran, na-çar u na-tüvan müşarün-ileyh ile ol şeb-i bu'l- 'acebde iki arslan bir postda bi'z-zarüre ca'li vü I5:asri , tela' süm ü tenal)nub-ı pür-fütür ile telaş ve piç ü tabını li'ecli'l-izale müşarün-ileyh mul$:teza-yı aşaleti üzere bi-çare Emin Aga'ya tesliyet-bal}ş olur kelimat-ı dil-firibane VÜ nazükane ile ,


(Mef'ülü Hl.'ilatü Mefa'ilü Fa' ilün)

ı Şeb mabv olup hemişe nücüm-ı seber togar Encam-ı inhizamda mihr-i �afer togar

2 Abisten-i şafa vü kederdir leyal hep Gün togmadan meşime-i şebden neler togar

3 Ol seng-dilden eyleyemem selb-i merbamet Meşhurdur ki şulb-i bacerden güher togar

mevadlarını yad ile müsamereye himmet iderek,


Felegifi tarzına aglar kimisi kimi güler Böyledir vaz'-ı cihan gonca açıldılş:.da şolar

ı 37

me'al-i müsellemince bifi iki yüz yirmi beş senesi ramazanında bu şüretle silabdarlılş:. mesnedine na'il olmuş idi . Müşarün-ileyhifi silabdarlıgına Vaşıf 'Oşman Beg merbümufi ma'a-Jş:.aşide taribidir:

[1 15]


ı Şehen-şah-ı lş:.adir-dan bazret-i Sultan Mabmüd'ufi 'Adi li gelmemiş dünyaya ' irfan u fe tanetle

2 Muvaffalş:. oldıgı bundan olur �ahir ki ol şahıfi Her emri ehline tefviz ider en va' -ı dilş:.lş:.atle

3 Bulup bir zat-ı kar-agah-ı valş:.ti işte ez-cümle Silabclar eyledi kendine ilş:.bal ü sa' adetle

4 �ılup valş:.t-i sa' adda ferve-i semmürını ilbas Müzeyyen itdi düş-ı rif' atin şemşir-i devletle

1 38 O s m a n 1 ı S a r a y T a r i h i

5 Henfiz ehlini buldı mesned-i calı-ı silabdari Tamam erbilbın itdi şah-ı ' alem lutf u himmetle

6 Hüner-ver nam-ver ' ali-güher ya'ni 'Ali Beg kim Ezelden tıyneti tabmir olunmuşdur dirayetle

7 Fatin-i Bfi-'Ali-d�niş Ma'ani-zat-ı bayr-endiş Cihiina bir gelenlerdendir ' a�l u rüşd ü rif' atle

8 Güzide zat-ı vala merd-i şabib-rüşd-i bi-hemta Kirarnı gevher-i bala kiyasetle aşaletle

9 Nice tevfi�a ma�har eyleye bu calı-ı ' tzzetde Umfirında muvaffa� eyleye Mevla sa' adetle

lO Didim Vaşıf silal)dar oldıgı dem bi-bedel tarib "Ta�ındı seyf-i i�bali 'Ali Beg yümn-i ' izzetle" ( 1225)

Sekiz sene ol mesnedifi va�ife-i bıdmetini kema-hiye ba��uhii ifaya ibtidar ve gevher-i giran-balıa-yı �adr u bayşiyyet ve cevher-i müzeyyen-i liya�at u aşaleti "�adr-i zer zer-ger şinased �adr-i gevher gevheri" me'aline ma-şada� olan en�ar-ı ehl-i bıbre-i rfizgarda 'ayar-ı aşiisi mibekk-i tecrübeden güzar ile balişü'l-i ' tibiir �uhfir itdiginden nezd-i bazret-i şehriyar-ı �adr-danda ibtiyacat-ı umur-ı atiye içün gencine-i ibtiyatda bıf�a himmet buyurılara� ba��ında teveccühiit-ı seniyye-i bazret-i padişahi ber-kemiil [ 1 1 6] oldıgı biilde bifi iki yüz otuz üç taribinde bazine-i hümayfin ketbudası İlyas Aga'nıfi ittişali müşarün-ileyhifi infişiil-i bii-i�biilini mucib olmuş idi .

Müşarün-ileyhifi pederinden münta�il senevi üç yüz altmış kise .iradından baş�a silalıdar ma'zfillerine mabşfiş olup ol va�itler bisabınca bedel-i senevisi yüz bifi guruşa reside olan şadaret ta'yinatı ibsanıyla baligan-ma-belag na' il-i refah-ı bill ve Orta Köy'de ka' in Neşat-abad nam sultan sarayının alt tarafına muttaşıl olan sabil-banesinde şafii-yı bal ve tera��ub-ı �uhur-i netice-i i�bal ile güzarende-i eyyam u leyal iken bu aralı� üç


def'a şadaret tebeddülinde nezd-i hümayun-ı bazret-i padişahide ma'lum u mücerreb olan liyal5:at u aşaleti cihetiyle müşarün-ileyhifi bıdmet-i şadarete_ me'muriyyeti ol val5:it berberbaşı bulunan Giridi 'Ali Aga vasıtasıyla kendülerinden istimzac buyuruldul5:da 15:abülden imtina'i ile ' afvını reca itmiş idi . ijalbuki anıfi şadarete iş 'adı murad-ı mabşuş-ı bazret-i padişahi aldıgmdan selefi sade-dil 'Abdullah Paşa'nın gösterdigi na-beca ]).iddet ü şiddet, tebdilini ta'cil itmesiyle otuz sekiz senesi cümiide'l-abirinifi yirmi beşinci güni silabdar-ı müşarün-ileyh ma'rifetiyle buzur-ı hümayuna da'vetle bak-i pay-ı şiihaneye cebhe-say-ı 'ubudiyyet oldul5:da biih u na-balı bıdmet-i şadaret-i 'u:;ı:;maya me'mur huyurulmuş idi.

Müddet-i medide sila]).darlıl5: mal5:amında bulunaral5: mizac-ı hümayuna val5:ıf olmagla ıat-ı l:ıazret-i padişahiniii mal5:şad-ı ' alisi ocag-ı mülganıfi bi't-tagyir ni:;ı:;am u uşül veya im]).asına vuşüle niün]).aşır u mal5:şur olmasıyla bu babda olunan müıakerat-ı tül u dıraz üzerine yefiiçeri agası ijüseyin Aga'ya isti]).şal-1 itmi'nandan şofira mul5:addime-i vezaretini tehiyye itmek vesilesiyle val5:'a-i bayriyyeyi isti]).zara muvaffal5: olmuş ise de bunların şadaretlerinde sila]).dar bulunmuş olan müşarün-ileyh Giridi 'Ali Aga ile saray-ı hümayunda seferli !5:oguşında ve şefiraları !5:urenalıl5: bıdmetlerinde birlikde iken beynieri şekker-ab olması ve a' şar-ı salifede ise mesned-i eelil-i şadaretden istiblaş-ı giriban-ı ]).ayat itmekdeki müşkilat her bar batıdarında bulunması cihetiyle rikab-ı hümayunlarıfi birinde ]).uzur-ı hümayunda Bogaz mu]).iifazası içün celb idüp Büyük Dere'de aram itdirdigi balefi Galib Paşa mer]).umufi med]). u şenasında ifrat u ıtra ve kendüsi bab-ı ' aliden ve buşuşiyle mu'ahedat-ı müte'addideden bulunmuş ve riyasetden neş'et itmiş her )Jıdmete erbab bir zat oldıgını [ 1 ı 7] etrafıyla 'arz u ibtara i ' tina ve rikab bıtiimı ' al5:ibinde silabdar-ı müşarün-ileyh ile lede'l-müla!5:at Cenab-ı Mevlana 15:uddise sırruhu'l-a 'la ]).azretlerine fart-ı rabıta ile mu]).ib bulundul5:1arı cihetle �onya'da Celillü'd-din-i Rumi !5:uddise sırruhu's-sami bazretlerini ziyaretdeki emelini irad ve isti' fasını bu ser-rişte-i münasibe ile ima iderek 'aziine müteral5:!5:ıb ve Galib Paşa mer]).Uma dabi tebşirat-ı zımniyye vü remziyyeye muvaffal5: oldıgı ]).alde otuz to15:uz senesi rebi 'u'l-abirinifi sekizinci sebt güni istigna ' azviyle ' azi olunaral5: evvel-emirde Tekfür Tagı'na nefy ü icla ve mu'abbaran �onya valiligine iş ' iid ile na'il-i müna ve bifi iki yüz 15:ır�5: dört taribinde bi'l-infişal asitaneye reh-peyma olmasına müsa'ade-i ' ali

140 O s m a n l ı S a r a y T a -r i h i

seza ve sene-i mer�ume şehr-i rebi ' u'l-abirinifi yirmi sekizinci güni der-sa' adete bi'l-vürud, ol va�it mevcud olan Rusya seferi münasebetiyle mevkib-i hümayun Rami Çiftligi'nde bulundıgından orada buzur-ı hümayuna müşUl ile ma�har-ı iltifat-ı şehen-şah-ı ma'ali-ara olara� mevkib-i hümayunda bayme-,zen-i aram olmasına irade-i seniyye-i şehriyar-ı merabirn-ptra şeref-sünubiyle mübahat-efza olmuş idi .


Göremez kimse muradınca felekden behre Sev� ider yek-digerin saba-i gadr-i dehre

mişal-i ' ibret-iştimalince silabdarlı� ve Şadareti bengamında eski �apu yoldaşlarından bulunma� basebiyle ser-' asker ljusrey Paşa ba�ında ibraz u ilUzam eyledigi meveddet ü mu' avenete mu�abil müşarün-ileyh meftur oldıgı garaz-karlıgınıfi icrası ugurında nemek-be-baramlı� şıfat-ı meımumesini ' arz ile müşarün-ileyhi istir�ab iderek sev�-i si ' ayet ile sene-i mer�ume cemaziye'l-abiresinde der-sa' adetden li-ecli't-tard �ıla'-ı ba�aniyye mubafa�asıyla �al'a-i Sultani'ye vuşillinden şofiraca ol va�it bazine yama�larından olup mu'abbaran ba'zı defterdarlı�da ve efi şofira İsliniye mutaşarrıflıgından ma' zUlen ve menzUlen vefat iden Şogu� Çeşmeli Bekir Efendi a�riba-· sından Musa Şafveti Paşa çeraglarından Muştafa 'Arif Efendi'nin ifadesine na�aran müşarün-ileyh 'Ali Paşa ba'zı ru�eba-i zevcat ihanetiyle bir gice mevt-i müfacat ile dar-ı na'ime revan olmuşdur.

naşş-ı eelili intibah-ı ittisamı ve [ 1 1 8]


Çille-i zal-i felekden kişi can �urtaramaz Zur ile olsa dabi ' alem-i ec sarnda Sam

me'al-i ' ibret-iştimali mütala'a olumnca bu bayal-bane-i ' alemde hiç bir balden mesrur u mükedder olmama� i�tiza ider.

T a y y a r - z a d e A t a 1 4 1

Müşarün-ileyh aşil ü basib ve nesib ü necib, ' illet-i ihtiyaca edviye-i seijası tabib-i lebib ve edib bir düstür-ı val5:ür-ı magdür-ı ral5:ib idi . Sinni sittine mütel5:arib , ' iffet ü istil5:ameti galib , şıdl5: u ' al5:l ve dirayet ü fetanet ve kerem ü şalal:ı u selametle muttaşıf, ol5:ur ve yazar , mütala'a-güzarı olan ' ibarenifi tefehhüm ü istibracına şabib-i il5:tidar olmagla bulındıgı bıdmetlerifi hiç birisinde lekke-dar olmadıgı ma'lüm u meşhürdur. Rabmetullahi 'aleyhi dıbmeten vasi 'aten. Zükür u inaş terk itdigi evlad u abfadından kerimesi olup esbal5: beglikçi İ sına 'il 'Afif Beg'ifi zevcesi olan banımdan mütevellid bafid ü bafideleri vardır. 'Ammerehümullah.

Elli To�uzuncı Şadr-ı A 'ıam :ijusrev Mel)med Paşa

Enderün-ı Hümayündan İbtilas-ı İl5:bal idenleriii Elli Tol5:uzuncısı ve Şadr-ı A'z;amlarıfi Yüz yetmiş ikincisi ]jusrev Mebmed Paşa'dır. Sene 1 255 . Müddet-i Şehr: l l , Yevm: 1 8 .

Müşarün-ileyh Abaza cinsinden olup şıgar-ı sinninde der-sa'adete vürud ve enderun-ı hümayünda bazine otasına l5:abül ile ' aşr-ı Sultan 'Abdu'l-I:Iamid ]jani'de silalıdar bulunan Arnavud Yabya Efendi ve Küçük l:lüseyin Aga'nıfi ' acemisi olaral5: büsn-i terbiyeleriyle perveriş-yab oldıgı balde müşarün-ileyh Küçük Büseyin Aga cülüs-ı Sultan Selim ]jan-ı Saliş'i müte'al5:ib başçul5:adar ve iki yüz altı taribinde derya l5:apudanlıgıyla rehin-i iştihar oldul5:da, şabib-i tercemeyi istişbab ve mühür-darlıl5:la kam-yab ve mu'abbaran ketbudalıgını istişvab eylemiş idi .


Tali 'i olsa müsa'id ider insanı felek Bir zeri 'ayla hernan şa' id-i mühr-i il5:bal"

me'alince iki yüz on altı taribinde rütbe-i vala-yı vezaretle İzmid'e vali ve sene-i merl5:ümede Mışr-ı �ahire eyaletiyle l5:adri ' ali olmuş ise de eyalet-i �ahire'nifi zabtındaki tali' i teballüf ve ' azı ü infişal ile endabte-i vadi-i te-

1 42 O s m a n l ı S a.r a y T a r i h i

lehhüf iderek mükedderen firar ve liman-ı Resmo'da dı1çar-ı ıztırab-ı cezr ü medd ile vaşıl-ı mu�addime-i ma�şad-ı mersa-yı i' tibar ve munta�ır-ı �uhı1r-ı el�af-ı ' aliyye-i padişah-ı sellmü'l-i�tidar olmuş idi .

[ 1 19] B in iki yüz yirmi taribinde Selanik ve yirmi ikide Bosna eyaletine ve üçde İbra'il mubafa�ası ilba�ıyla şaniyen Selanik ve mu' abbaran Bolı ve iki yüz yirmi altı zi'l-biccesinin altıncı güni derya �apudanlıgı ve otuz üç rebi'u'l-abirinin yirmi birinci güni Trabzon ve müte'a�iben Erzurum ve I}.arş ve şaniyen Bolı ve Agrıboz sanca�larına ve bir müddet şar� ser- ' askerligine ve otuz sekiz rebi 'u'l-evvelisinin yirmi dördünci güni tekrar derya �apudanlıgına me'mı1riyyetle İpşala Atası'nın tesbirine muvaffa�an ' avdet ve �ır� iki recebinin on ikinci güni ma'zı1len Üsküdar'da aram eylemiş idi. A� Defiiz'deki bıdemat-ı sabı�ası ve donanma-yı hümayı1n neferatına Fransız ta'limi itdirmesi vesilesiyle serte-i mer�ı1me şevvalinin on birinci işneyn güni ser- 'askerlik ]Jıl' atı iktisasıyla mesrı1r huyurulmuş idi .

Elli iki taribine degin kemal-i i�bal ile me'mı1riyyet-i mezkı1reyi idare ve sene-i mer�ı1me şa 'bam gurresinde bi'l-infişal elli üç zi'l-biccesinin yirmi yedinci cum'a-irtesi güni Gül-bane I}.aşr-ı hümayı1nında teşkil olunan meclis-i abkam-ı 'adliyye riyasetine me'mı1r ve elli beş senesi rebi'u'l-abirinin on to�uzuncı güni cülı1s-ı bazret-i ' Abdü'l-Mecid .ljani'de ba'zı vesa' il-i' ma'neviyye ve mu'in-i �ahire tedarüki �uvvetleriyle a�şa-yı arnali olan mühr-i hümayı1nı selefi Ra'ı1f Paşa'dan mişli na-mesbı1� bir mu' amele-i gadbe-i na-şini de i)Jtiyar ve ibrazıyla bi'z-zat istirdada cesaret ve bariş-i cah u i�bal oldıgını bütün ' aleme ira' eye mübil.deret iderek bu babdaki telaş u tehalük ve taleb-i tefaburıyla bila-tekellüf ü ra�ib bod-be-bod ma�am-ı şadarete şu'ı1d ile mesrı1r ve ticaret na�ırı damad-ı şehriyari .ljalil Rif'at Paşa ikinci def'a ser-' askerlik mesnediyle mabbı1r olmuş idi .

Elli altı senesi rebi 'u'l-abirinin yedinci güni ma'zUlen uanesinde aram itmekde iken Tekfı1r 'fagı'na nefy ü icla ve bir müddet mürürında müsinn ü i)Jtiyar-ı şeybu'l-vüzera ve merabirn-i seniyyeye seza görülmesiyle elli yedi senesi şevvalinde ba��ında ' afv-ı 'ali şayan ve der-sa' adete 'avdeti emr ü ferman huyurulmuş olmasını müte'a�ib mecalis-i 'aliyeye me'mı1r ve bin iki yüz altmış iki senesi mubarremü'l-baramının on to�uzuncı güni ol va�it başınabeynci bulunan Uarndi Paşa'nın himmetiyle ser- 'askerlikde selefi Sü-


leyman Re'fet Paşa'ya balef ve ikinci def'a [ 120] ser- 'askerlik mesned-i cellliyle müşerref oldıgı l)alde meşalil)-i sipeh-salari ile it' ab-ı vücuda sinn ü sali na-mütel)ammil oldıgından altmış üç senesi mul)areminin beşinci pençşenbe güni meclis-i l:J.aş-ı vükela a'zalıgına men�Ul ve şehriyye altmış bin guruş ma'aşla Mirgun'da va�i' sal)il-bilnesinde rehin-i refah u asayiş oldıgı l)alde bin iki yüz yetmiş bir senesi cümade'l-abiresinin on üçünci pençşenbe güni terk-i dagdaga-i umur-ı dünya ve reh-neverd-i 'alem-i 'u�ba olara� civar-ı Bazret-i ijalid'de Bostan iskelesi'nde bina ve inşa eyledigi türbe-i mabşuşasına defn olunmuşdur.

Müşarün-ileyhin gezdikleri mal)allerin ba'zısında çeşme ve mekteb ve köpri gibi aşarı mervi ve Mirgun Cami' ini mücedded şOretle ta'mir ve muva��it-bane ve çeşme bina ve türbesi civarında bir Na�şıbendi Tekyesi ile bir kütüb-bilne te ' sis itmişdir. Müşarün-ileyh })alim ü kerim, müzal)a ma'il , sinni to�sana müte�arib , bande-ru, latife-gu bir vezir-i ' all-himmet idi . Ral:ımetullahi ' aleyhi ral)meten vasi'aten.

Buraya �adar olan l)ikaye Badi�a Zeyli'yle ba'zı ifadatdan men�O.l olup bundan aşagısı Cevdet Paşa Taribi'nin cild-i sabi ' inden ve ba'zı al)vali müşarün-ileyhin ibtida-yı vezaretinde içoglan başçavuşı ve mu' abbaran iç çu�adari olup ser- ' askerliginin ibtidalarında manşıbı olan Kütahya'ya mütesellim naşb ve i' zam itdigi Tepedelenli 'Ali Paşa başçavuşı süd pederim Bacı 'Arif Aga beraber bulundıgı cihetle l)ikayat-ı vaşı�asından istifham olunan fı�ralardır:

Bin iki yüz on üç senesinde Fıransalunun bagteten Mışr'ı istilasında bin iki yüz on altı taribinde devlet-i ' aliyyenin müttefi�i olan İngiltere devleti ' asker ve sefa' iniyle beraber �apudan-ı derya Küçük Büseyin Paşa'nın yetmiş pare süfün-i hümayun ile seval)il-i Mışriyye'den Ebu ijavr tersanesine vürudında ijusrev Paşa �apudan-ı müşarün-ileyhin keti:ı.udası bulunmagın Büseyin Paşa süfün-i hümayun ile getürdigi ni�am-ı cedid ve başıbozu� 'asakirinin cümlesine müşarün-ileyh ijusrev Paşa'yı başbug naşb iderek ni�am-ı cedidin bostancılara mensub olan Levend Çiftligi ta�ımından olup ma'iyyetine virilen şol �ol agası 'Abdullah Aga nam Neriman-şikan refa�atindeki ni�am-ı cedid ve İngiliz ' askeri ile beraber Reşid üzerine sev� ü irsal ve Reşid Bagazı'na idbill olunan on to�uz �ıt'a şalopa [ 12 1 ] ile Rüs-


temane biraz mul).arebeden şonra Reşid1in fetl).i müyesser olması muvaffal$:iyetini müte' al$:ib serdar-ı ekrem şadr-ı a'�am Ziya Yusuf Paşa Mışr1ın cilnib-i şarl$:isinden ve müşarün-ileyh l$:apudan paşa taraf-ı garbisinden Mışr1a hücı1m itdiklerini Fıransa l$:umandanı Belbar28 isti\}bar iderek l$:apudan paşa tarafını li-ecli1l-işgal altı yüz neferi Fıransız ve bal$:isi Mışr1ın I):ıbtiyan ve Rum milletinden mürekkeb rnecrnı1'ı dört bin nefer bir fırl$:a tertib ile semt-i garbiye sevl$: iderek iki yüz on altı mul).arrerninin dördünci güni Deyr-i Şeyl} l$:aryesinde düşmen' ibilta olundul$:da müşarün-ileyh ijusrev Paşa i�har-ı celadet ü besaletle bi1z-zat mul).arebeye girişerek pek çol$: iş görmüş ve bu muI:ıarebedeki şeca'ati mul$:addime-i il$:bali olmuş idi . Şadr-ı a' �am Ziya Yusuf Paşa müşarün-ileyhe muraşşa' seyf ve l$:apudan paşaya mücevherli pala ve İngiliz1in berri vü bal).ri iki nefı::r l$:umandanlarına elmaslı meçler ihdasıyla ilerÇtsini teşvil$:e himmet buyurdul$:larından fazla ı:nüşarün-ileyh ijusrev Paşa1ya iki yüz on altı mul).arrerninde ba-rütbe-i vala-yı vezaret İzrnid sancagım tevc1h itdigini müte' al$:ib eva' il-i cümade1l-evvelide Mışır valiligini dal}i il)san itdirmişler idi.

ijusrev Paşa1mn fıtratında merkfiz olan fart-ı fetanet ibtida-yı me'rnı1-riyyetinde Mışır1da icra-yı ' adalet ve mernleketi ma'mı1r ve ra' iyyeti rnesrı1r itrnek birnınetine maşrı1f olup nezdinde tevl$:if itdigi rnı1ma-ileyh l$:ol agası 'Abdullah Aga ve daha birl$:aç zabit ma' rifetleriyle bin iki yüz on yedi taril}inde Mışır1da Fıransız ' askerine tal$:liden ibraz-ı ni�am-ı cedid-i 'askeri tertib ve umı1r-ı idareyi egerçi bir l).üsn-i şı1rete tesrib eylemiş ise de dirayet ü cesaretine i ' tinası seyyi' esi gençlik ve tecrübesizlik i�casıyla rnaşlal).atın reviş-i atisine rnutala'a-i dı1r-a-dı1r ile na�ar idemediginden tal$:lil-i maşarif erneliyle defterdar Reca'i Efendi'nin il}tar-ı tama'-karanesini bi11-ışga ma'aşlarını l$:at' itdigi Arnavud sekban ' askeri ma'aş-ı müterekkirnelerini kamilen taleb eylemeleriyle l}azinenin mevcı1dı ifaya kifayet idemeyeceginden ve müşarün-ileyhin tertib eyledigi ' askerin ' adedi Arnavudlara rnul$:abil olamayacagından on yedi şaferinin gurresi olan sebl güni bu vesile ile �uhı1r iden fitnenin [ 1 22] büyürnesi ve Reca'i Efendi kemal-i telaşından al$:çenin i ' tasını ol val$:it ser-çeşme bulunan Mel).med 'Ali Paşa1ya l).avale itmesi, Mel).rned 'Ali Paşa ise tecrübe-i tali ' ine ni1rne1l-vesile istil).zar u ittil}az ey-

28. ..ı 4L:ı


ledigi bu lu'b-ı şatrancıfi bidayet-i la' ibesindeki manşube-i taşavvurını bütün I:ıuşul-i ma�aşıdı biinelerine müsevvi� u munşarıf görüp fevt-i furşat itmedigi cihetle beyt-i matlah-ı bafasına �urmuş oldıgı süradı�-ı bayaliyyesi verasındaki teşavir-i babt u tali ' iniii mir'at-ı mu�adderat-ı İlahiyyede büyük gösterecek tel'abelerle baziçe-i zamirinin enva'-ı müla'abetle levl:ı-i fi ' le ibracına bı dm et itme ge başlamasına ma' n en i' ane i dilmiş dimekden baş�a ma'na virilemeyecegi der-kardır.

Defterdar efendi i ' aneden me'yus oldu�dan baş�a vali paşadan gördigi mu'amele-i tal:ı�iriyye arasında �onagı yagma vü il:ıra� olunara� Mışır'da Arnavud 'askeri ser-gerdelerinden şadr-ı a' �am Ziya Yusuf Paşa'nın mir-miranlı�la çerag itdigi şadr-ı esba� Muştafa Na' ili Paşa merl:ıumufi pederi olup Manastır'a �arib olan Arnavudluga müll:ıa� Foyan29 �azası biinedamndan Tahir Paşa'yı olsun iltifat u i}:ısan ile ele alma� lazıme-i va�t ü ı:ıaı iken afia dabi muvaffa� olamayup hazinedarını �al' ada terk ile kendüsi Elfi Mel:ımed Beg'ifi �onagına inmiş ve bazinedan Tahir Paşa ile birlikde olan Arnavudlarıfi hücumına ta yanamadığından bi'z-zarfire �al ' ayı anlara teslim eylemişdir. Mel:ımed 'Ali Paşa maşlal:ıatı teşdid ile ijusrev Paşa'nın aram itdigi �ona� tutuşdurulmagla paşa turamayup da' ire-i dabiliyye vü bariciyyesiyle cezire-i Bedran30 cihetine revan olara� oradan firarına daha ba'zı l:ıikayat-ı müte'essifeye da' ir Tarib-i Cevdet Paşa'da görilen fı�ralara aga-yı mfima-ileyhifi rivayatı muvafı� görünmüşdür.

Müşarün-ileyhifi Mışır valiligi bir buçu� seneden ziyade ise de bu müddet içinde is�a-yı nam u şan ve devlet-i ' aliyyeye ifa-yı I:ıa��-ı nemek ü nan idecek bir bıdmete muvaffa� olamayup encam-ı kar, mişvar-ı ' inad u mizac-ı bod-seranesi seyyi 'esiyle Mışır'dan ba'de'l-firar birço� felaketiere ugradı�dan şofira �apandıgı garb �al'asında Mel:ımed 'Ali Paşa'nın sev� itdigi sekban 'askerine tab-aver-i mu�avemet olamayara� Kaşif 'Oşman Beg'e debaletle na-çar 'ar-ı esareti ihtiyar itmesi henüz tecrübeye malik [ 123) olamaması seyyi 'atınıfi meydana �oydıgı mal:ıcubiyyet oldıgını ara şıra bavaşş-ı bendeganına i ' tiraf itdigi aga-yı mfima-ileyhden işidilmişdir.

29. .J �_,_. 30. w l .; �


El-]::ıaşıl müşarün-ileyhin bu me'muriyetinde bihüde birçol5: !5:an dökilerek itlaf-ı emval-i beytü'l-mal-i müslimine sebeb ü alet olmuş ve bu seyyi ' atdan fazla hernan Fıransızlar tabribatı l5:adar ve belki anların tabribe acıyup �5:ıyamadıl5:ları birçol5: ebniyye-i ma'mure ve emakin-i mebruke il)ral5: u iml)a olunaral5: Mışır şehri aşiyane-i bum u guraba dönmekle bu mel'abe-i gaddarane-i maşnu'a-i garaz-karide Mel)med 'Ali Paşa'nın piyadesi ferze çıl5:mış ve el-l:ıal5: nefsi içün pek mubayyel manşubeler il' abıyla ljusrev Paşa'yı mat itdikden şonra ilerüde taşavvur itdigi baziçelerde şaha 15:arşu at sürmek çıl5:ışlarını tehiyye vü istil)zara başlayaral5: meydan-ı lu'bede-bazide kendüsi ferzane ihtizaza ibtida vü ibtidar itmek mul5:addematını vadi-i M� di-i na�ara ' arz itmege mübaşeret itmişdir.

Muma-ileyh süd peder El-l)ac Mel)med 'Arif Aga m�rl)um, ' an-aşıl Küçük I:Iüseyin Paşa da' iresinde iken ljusrev Paşa almış ve bu mul)arebelerde meydan-ı l)arbde ve meıkur felaketierin cümlesinde paşa-yı müşarün-ileyhifi nezdinde bulunmuş oldıgından mı1ma-ileyhin l)ikayesine na�aran müşarün-ileyh ljusrev Paşa l)al5:il5:atü'l-]::ıal aşl)ab-ı şeca'at u besaletden cer! vü cesur ve dirayet ü cerbeze ile meftur olup fal5:at eva' il-i l)alinde ekşer-i umı1rda kendi re'yine !5:a'il ve na-be-mal)al ' inad ve icra-yı agraza ma'il olup ez-cümle Tahir Paşa'ya olan l)al5:areti ve Amavudlann bi-val5:t barcını kesmesi ve l5:al'anın emr-i mul)afa�asına ' adem-i dil5:l5:ati ve Mel:;ımed 'Ali Paşa gibi bir ser-çeşme-i ' al5:ili ve Reca'i Efendi gibi devlet me'murını ele almaga ragbet itmemesi ve öyle henüz here ü mercden birçol5: zayi' ata ugramış ve güç l)al ile yal5:ayı l5:urtarmış olan ahalinin icra-yı taltifiyle l5:alben devlete meyl ü mal)abbet itdirmege çalışmaması ma'mı1riyyet-i beldeye lüzum u me'mul l5:adar himmet itmemesi ve bu şeyleri ibtar iden bayr-oabanı dinlememesi encam-ı kar Mışır'dan şıfru'l-yed ' avdetini netice virmişdir.

Bu baziçe-i barikin müşarün-ileyh Mel)med 'Ali Paşa'nın bayal ü efkan taşv!ri oldıgını bildiginden ol val5:itden bin iki yüz l5:ırl5: yedi taribine degin müşarün-ileyhden abı-ı intil5:ama ıeri 'a tedarüki taşavvurında iken !5:ırl5: iki taribinde Rusyaluya [ 1 24] açılan sefer-i hümayuna Mel)med 'Ali Paşa'nın ta'ahhüd-J !5:avisi tal)tında olan ' askeri irsalde teballüf itmesi ve 'Ak-

' ka valisi 'Abdullah Paşa'yı bod-be-bod terbiye ye l5:ıyam i tmesi müşa-rün-ileyh ljusrev Paşa'ya abı-ı intil5:ama vesile-i i]Jtilas-ı furşat olaral5: bal5:an-ı buld-aşiyan Sultan Mal)müd ljan efendimizi teşvil5: u tergib ve ol .


sefer-i na-mübarek �uhı1rını tensib itdiginden �ır� yedi ve elli dört taribierinde iki def'ada iki tarafdan rizan olan bı1n-ı islamiyana sebeb ü bildi oldıgı ' ilave-i ceride-i seyyi' at-ı a'mali olmuşdur.

İşte Mışır me'mı1riyyetindeki meşhı1datdan bir büyük ders almış ve bundan şonra bulundığı me'mı1riyyetlerde egerçi bu derece ' inad itmemiş ise de dahiye-i mezkı1reye ba'iş olması �abil-i 'afv olmadığı cihetle bu fı�ra ile va�'a-i bayriyye ta'bir olunan yefiiçerilerin ilga vü im}:ıası bıdmet-i memdı11)asında bulunan ve yüzinden devlet-i 'aliyyenifi �at 'a rabne-dar olmadığı müşbet olan şadr-ı a'�am Selim Paşa, ljusrev Paşa'nın dirayet ü fe-· tanetini l)uzı1r-ı l)azret-i Mal:ımı1d ljani'ye 'arz u tavşiye ile bi'l-i�dam dost-ı �adi mi olan ser- ' asker Aga Büseyin Paşa'ya ta�dim ile �ır� ikide ser-' asker ligine sebeb-i müsta�il olmuş iken müşarün-ileyh Selim Paşa'nın li-ecli'l-müdafa'a bir an a�dem Rusya seferine def'ine ve Varna istilası bahanesiyle ' azl ü müşadere ile menkı1biyyetine �ana' at itmeyüp bir �at daha muşah u magdı1r olması arzı1sıyla padişah-ı �adr-dan Sultan Mal)mı1d ljan-ı bende-nüvazdan rı1y-ı mümaşat u müsa'ade müşahedesi me'mı1liyle bi-l:ıa��ın ma�am-ı şadareti il)raz itmiş öyle bir vezir-i gayı1r u cesı1run rütbesinin ref' i ve �apucıbaşılıga l:ıatt u tenzil ile açı�dan açıga tal:ı�ire çalışmasına müsa' adeden me'yı1siyyetle nihayet nefy ü icla ve müşadereden şonra Rı1-mili valiligini müte'a�ib Şam valiligine tal)vil-i me'mı1riyyetine i�dam iderek o arada mal)rı1�en şehadet ü ifnasına · sebeb olması ve cülı1s-ı 'Abdu'l-Mecid ljani'de bod-be-bod mühr-i hümayı1nı gaşb itmek seyyi'e ve şe'nini irtikab eylemesi ve silal)darlı� ve şadaretindeki evan-ı i�balinde her bir iş' arat u iltimasını is'afa çalışan ve �apu yoldaşlığına l)ürmeten da' ima i�har-ı mu'avenet ü meveddetden girü turmayan Gazi Al)med Paşa-zade silal)dar 'Ali Paşa'nın tercemesinde beyan olındıgı üzere i�balini istir�ab iderek mevkib-i hümayı1ndan evvela Maltepe'ye ve müte'a�iben Bal)r-i Sefid Bogazı mul)afa�asıyla �al 'a-i Sultaniyye'ye def' itdirmege i�dam [ 1 25] ile orada mal)zı1nen ve müsteş�ılen terk-i l)ayat itmesine sebeb olması ve şervet-i yesar-ı hisyarına tama'an Edremid a'yanı Mürid-zade Hacı Mel)med Aga'yı bi-gayr-i l)a��ın i 'dam itmesi ve bunlar gibi ba'zı l)areketi müşarün-ileyh ljusrev Paşa'nın garaz-karlıgını işbata kafidir .

Müşarün-ileyh lag u latife vü istihzayı ile'I-vefat terk itmemiş ve esir-i l:ıubb-ı cah oldıgı }:ıalde terk-i l)ayat u refah eylemişdir. Müşarün-ileyhin �a-


dem ü emegine munzam olan şervet ü l).ayşiyyet ve adam yetişdirmekde olan himmet-i müsellemesine bin�t'en on altı taribinde memh1k tedarikine başlayara� �oca l:Ia��ı Paşa, divan katibi Bacı Muştafa Efendi'den mübaya' a itdigi şadr-ı esba� Gürci Mel).med Reşid Paşa ve Nebil Paşa pederinden istimlak iderek iki def'a ser-' asker ve dört kerre �apudan-ı derya ve birer nevbet meclis-i vala re'isi ve ticaret naz;ırı ve müte'addid eyaletler valisi olan damad-ı evvel-i bazret-i Mal).mud .{::Jani Çerkes .l;Jalil Rif'at Paşa ve bi'd-defe'at birinci ve dördünci ve beşinci ordu�yı hümayunlar ve bir def'a Topbiine-i 'Amire müşiri ve Rusya seferinde �arş ordu-yı hümayünı �umandanı iken duçar-ı esiiret olan Vaşıf Mel).med Paşa ve Çerkes Sa'dullah Paşa ve üçünci ordu-yı hümayun müşir-i sabı�ı Çerkeslikle müştehir olup Abaza cinsinden ve Meçan �abilesinden 'Abdi Paşa ve bariciyye ve ticaret ve nafi ' a nez;aretlerini l).üsn-i i dareye muvaffa� ohın Edhem Paşa ve Bagdad valisi iken muvaffa�an vefat iden Gözlükli Gürci Mel).med Reşid Paşa ve zabtiye müşiri ve ve bir�aç vilayete vali olan Bayrü'd-din Paşa ve feri�an-ı kirarndan Baydar Paşa, İskender Paşa, Selim Paşa, mir-liva Perhad Paşa, Büseyin Paşa gibi ma'lüm olan ve meratib-i ' askeriyye ve �alemiyyeden bulunan daha birço� zat müşarün-ileyhin silk-i mülkine geçerek tefeyyüz itmişlerdir.

Müşarün-ileyh .{::Jusrev Paşa'nın müzal). u istihzaya olan meyl-i mizacIarını beyan içün tul).af olara� işbu fı�ra dabi ' ilave olundı :

Müşarün-ileyh altmış taribinde Mir-gün'da ka'in olup mu'abbaran şadr-ı a'z;am Muştafa Reşid Paşa merl).uma geçmiş ve Reşid Paşa'nın irtil).alinden şonra .{::Jidiv-i Mışır l).azretlerinin İstimiakine müsa'ade-i hümayun şayan huyurulmuş olan sal).il-)Janede [ 126] ma'zülen aram itmekde oldıgı eşnada da' iresindeki aşçılardan birisinin ismine �ur'a işabetiyle ' askere alınma� lazım geldigini ser- ' asker bulunan çu�adar aga Arnavud Muştafa Aga-zade enderun-ı hümayundan kilar �oguşından müfiz şehri Süleyman Re'fet Paşa müşarün-ileyh Busrev Paşa'ya ba-tezkire beyan ve aşçının tabfırına virilmek üzere bab-ı ser-' askeriye irsalini der-miyan itdiklerine cevaben , " va�ı 'a da' iremizde öyle bir aşçı mevcud olup lakin sinn-i şeybübatın mul).tac oldıgı çorba ve lapa ve bulama ve mul).allebi gibi perhiz gıdalarını mer�um tabb eylediginden tabi 'atın ana alışmış olması ve �ur'ası çı�an efrada mu�abil İstanbul ve deva' tr-t 'askeriyyenin baricindeki sa'ir mal).aller


gall>:ından ' aynen bedel-i tedarük ü nası l>:ur'a ni�am-namesi il>:tizasından olup , buna muvafal5:at ise emr-i tabi '! bulunması cihetiyle der-Ml ni�amına muvafıl>: garicden bedel-i tedfu.ük ü tal>:dimindeki ta' assür ma'lfim-ı ' all-i ser-' askerileri bulundıgınçlan el-l:ıaletü hazibi ' ıtl>:-nameleri i ' tasına muvaffal>: ölunamamış oldıgı l)alde ber-l:ıayat u ' afiyet olan vükela ve müşiran ve feril>:andan ijalll Rif' at ve.Mel:ımed Vaşıf Paşalar ile falan ve fülan paşa ve begefendilerden l5:angısının bedel-i l5:abt1li muvafıl5:-ı ni�am olur ise memnt1-niyyet-i ' acizlyi müstelzim olacağından bu babdaki rugşat-ı ' acizanem şeref-şudur idecek irade-i sipeh-salarllerine mevl5:üf olmagla cevab-ı ' alllerine inti�ar iderim" deyü yazdıgı hamiş-i cevab-name l:ıal5:115:aten çerag-perverliklerini i ' lan u işbat eylemiş oldıgından bu cevab-ı na-şavaba ta'�imen sükt1t idiimiş ve müşarün-ileyh Süleyman Paşa bu cevabı bir gün budavendigar-ı sabıl5: cennet-mekan Sultan 'Abdü'l-Mecid ijan I:ıazretlerine tul:ıaf olaral5: ' arz u ira'e eylediginde , "]jusrev Paşa l5:udemanın erbab-ı l:ıayşiyyetinden oldıgında şübhe yol>:dur ve yazdıgı cevabda variddir" buyurmuş ve irtesi gün ijusrev Paşa Süleyman Paşa'ya balef olmuşdur.

Müşarün-ileyh ijusrev Paşa 'utel>:asından olan şadr-ı esbal>: Gürci Mel:ımed Reşid Paşa'nın mabdümı olup Muştafa Reşid Paşa merl:ıümun üçünci şadaretinde bila-veled irti}:ıal-i dar-ı bel5:a iden İbrahim Beg'in terekesi hasbe'l-vela ijusrev Paşa'ya 'a ' id olmagla ve elli altıdaki infişaline sebebiyet zu'mından tolayı müşarün-ileyh [ 1 27] Reşid Paşa ile beynieri şekker-ab bulunmagla münasebet aldırdıl>:ça şadr-ı müşarün-ileyhe 'arz-ı mülatefe vü mutayebe ile i�har-ı izmar-ı a'zar iderek furşat düşürdükçe seng-enctaz-ı istihza ile igzab itmegi pişe ve bu yolda hemişe vesa'il-i igtilasını endişe itdiginden , işbu tereke guşuşını dabi zeri 'a-i mülatefe ' add iderek müşarün-ileyh Mel:ımed Reşid Paşa'nın isminden tegafülle müzal)en yalnız mablaşını yact iderek müşarün-ileyh Muştafa Reşid Paşa'ya yazdıgı tezkirede, '"utel>:a-yı ' aciziden şadr-ı esbal>: Reşid Paşa'nın magdumı olup bu kerre bila-veled irtibal eyledigi istigbar olunan İbrahim Beg'in terekesi l:ıasbe'l-vela gazine-i 'aciziye ' a' id oldıgı l)alde beytü'l-mal tarafından vaz' -ı yed olındıgı rivayet olmdığından müdabale-i merviyye şahil:ı oldıgı halde men'iyle lutfen tereke-i mezkure ne tarafdan mazbut ise me'mürin l5:ulları ma'rifetleriyle �ahire bi'l-ibrac , sıly-ı çakeraneme irsali guşüşına ' atıfet-i 'aliyye-i vekalet-penahllerini niyaz iderim, her l)alde emr ü ferman . . . " ' iba-


resiyle yazdığı teıkire dabi müşarün-ileyhin l,<:adem ü ' a�m-i şanını mı1cib bulunmuşdur. Bu fıl,<:raların me' al ü,ma'na-yı mermı1zelerine göre ziyade ibraz-ı ' a�amet ve müzal:ıa ma' il olaral,<: J:ıal,<:il,<:aten her şınıfdan pek çol,<: çerağı oldığına na�aran bir zat-ı mekarim-bışal idi . Ral)metullahi 'aleyh du'asıyla batm-i mal,<:al ve tafşilat-ı terceme-i J:ıaline muttali ' olmal,<: isteyenler I:Iadil,<:atü'l-Vüzera'ya ıeylen rüsı1mat muJ:ıasebecisi esbal,<: Rif'at Efendi'nin Verdü'l-I:Iada' il,<: nam risalesine müraca' at buyurmalarını tavşiye ile ikmal-i sevad iderim.

Altınışıncı Şadr-ı A'�am �ıbrıslı MeJ::ımed Emin Paşa

Enderı1n-ı Hümayundan Feyz Alanların Altrriışıncısı ve Şadr-ı A'�amların Yüz Yetmiş Yedincisi J):ıbrıslı Mel:ımed Emin Paşa'dır. Sene 1 27 1 . Müddet-i Sene: 2 , Def'a: 3 .

Müşarün-ileyh bin iki yüz otuz üç taribinde bazine-i hümayı1n ketbudası iken silal:ıdar olan İlyas Ağa'ya balef olan bazine ketbudası J):ıbrisi Mel:ımed Emin Efendi'nin yegeni ve J):ıbrtsi Büseyin Efendi'nin şernere-i ' ömr-i giran-mayesidir. Evan-ı rüşd ü reye'anisinde der-sa' adete bi'l-vürı1d dayısı müşarün-ileyh himmetiyle enderı1n-ı hümayı1nda bazine otasına çerağ oldul,<:dan şonra saray-ı hümayı1nca ma-beyncilige mul,<:addime olan derece-i şalişe me'mı1riyetlerinden ol val,<:it bazine ketbudası tütüneisi bulunan [ 1 28] ser- ' asker-i esbal,<: sır katibi Muştafa Nı1r1 Paşa'nın bin iki yüz otuz sekiz taribinde ma-beynclikle ser-kitabetine me'mı1riyyetinde dayısının resmi tütünciligi me'mı1riyyetiyle kesb-i tel:ıayyüz eyledigi hengamda l,<:ırl,<: birde �uhı1r iden val,<:'a-i bayriyyeyi müte' al,<:ib tertib olunan ' asakir-i ııi�amiyyeye id)Jal olunmal,<: emeliyle evl,<:at-ı baliyesini ta' allüm-i fünı1n-ı cünüdiyye ve tabşil-i 'ulı1m-ı edebiyye ile güıeran itdirdigi l:ıalde !5:ırl,<: dörtde açılan )Jaşşa dördünci alayının ikinci taburının ikinci yüzbaşılığı ile silk-i eelil-i ' asakir-i şaMneye dabil olmuşlar idi . J):ırl,<: sekiz taribinde ser- 'asker-i esbal,<: Namıl,<: Paşa'nın Londra'ya me'mı1riyetinde birlikde giderek li'ecli't-taJ:ışil üç malı Paris'de l,<:aldığı eşnada Namıl,<: Paşa müşarün-ileyhi der-sa' adete i 'ade itmek üzere Londra'ya celb itmiş ise de her ne

T a y y a r - z a d e A t a 1 5 1

.sebeble ise irsa.linden şarf-ı na�arla sekiz ay l5:adar orada il5:ametden şofira birlikde yine Paris'e ' azimet ve Namıl5: Paşa'nın der-sa' adete ' avdetinde şal)ib-i terceme Paris'de bi't-teval5:!5:uf iki sene müddet il5:amet ve tal)şil-i lisana htmmet iderek der-sa' adete ' avdetinde �olagalıl5: rütbesiyle ma�har-ı ' atıfet-i şehriyar-ı ma' ali-menl5:abet olmuşlar idi . Şadr-ı esbal5: merl)um Mel)med Reşid Paşa'nın Kürdistan ışlal)atına himmetleri zamanında Revandız ga' ilesi arasında güşad olman b.aşşa beşinci alayının ikinci tabun bifibaşılıgıyla mahall-i me'muriyetlerine i ' zam olunriıal5: eşnasında rnekteb-i barbiyyede l5:almalarına irade-i seniyye �uhur ve bir sene mürürında tekmil-i fenn ü ma' rifet ve Paris'deki şakirdana ne�aret itmek üzere 15:aril)a-i l)azret-i Mahmud Bant'den tekrar Paris'e bi'l-vuşul, tabşil-i 'ulUm u fünuna eşna-yı sa' y ü verzişinde cülus-ı Sultan ' Abdü'l-Mecid Bani vu15:u' ında Der-i 'Aliyye'ye 'avdet ve mir-alaylıl5:la top-b.ane-i ' amireye me'mur ve çol5: geçmeden mir-livalıl5:la top-b.ane meclis a' zalıgı ile mesrur buyurulmuş idi . Elli altı taribinde dar-ı şura-yı ' askeriye nal5:l-i me'muriyetinden şofira 'asakir-i redifeniii celb ü cem'i içün Sinop ve Anl5:ara ve �astamonı ve Bolı taraflarına i 'zam olunaral5: büsn-i ikmale me'murtyetle der-sa' adete ' avdet eylemişler idi .

Elli to15:uz taribinde icra olman tensil5:at-ı 'askeriyyede ba'zı esbab-ı vahiyeye mebni umur-ı mülkiyede li-ecli'l-istib.dam l)a' iz oldul5:ları rütbenifi mirü'l-ümeralıga [ 129] ' tenzil ü tal)vil ile altı malı 15:adar hanelerinde ba'de'l-aram altmış senesi zi'l-l)icce-i şerifesinde 'Akka mub§.fı7clıgı ve altmış bir senesi zi'l-15:a'desinde ba-rütbe-i mir-mirani �udüs-i Şerif mutaşarrıflıgı me'muriyetleriyle na'il-i mul5:addime-i il5:bal ve altmış üç senesi evasıtında bi'l-infişal altı malı l5:adar der-sa' adetde müteral5:!5:ıb-ı �uhUr-ı eltaf-ı Bazret-i ijuda-yı Müte' al iken sene-i merl5:ume eva'il-i recebinde teveccüh iden Tırnovi !5:a' im-mal5:amlıgından isti 'falan sene-i mezbUre eva' il-i şa'banında top-b.§.ne-i ' amire müşiri bulunan Damad Al)med Fethi Paşa merbUmufi himmetiyle Belgrad mubafı7clıgı ve altmış dört senesi şa'banında ma' zulen der-sa' ade te vuşUI ile şevvalde tevcih buyurılan Tırl)ala mutaşarrıflıgına müttehi-i 'azimet iken lisan-aşinalıgına ve uşUl-i sefarete der-kar olan ma' IUmatına mebni sene-i merl5:ume zi'l-15:a'desinifi ikinci güni yine müşarün-ileyh Abmed Fetl)i Paşa'nın sevl5:iyle ba-rütbe-i vaıa-yı vezaret Londra büyük elçiligine me'mur olmuşlar idi .


Altmış beş senesi mu])arreminiii yedinci güni Paris'e ve bir�aç gün ba'de'l-aram yirmi dördünci güni merkez-i me'mfiriyetleri olan Londra'ya vaşıl ve umfir-ı me'mfireleriniii ])üsn-i rü'yet ü temşiyyetinde tevfi�at-ı İlahiyyeye mu�arenet ])aşıl oldıgı eşnada Felemenk �ıraliyetiniii teceddüdi rüsfim-ı tehniyetiniii ifası zımnında Hollanda'ya 'azimet ve ba'de ]Jıtami'l-me'müriyyet Londra'ya ' avdetle elli altı senesi evabirinde me'ıfinen ve muva��aten der-sa' adete mu' avedetleri eşnasında Zarif Paşa valiliginde tecrübesizlik seyyi' esiyle �uhfir iden I:Ialeb ])adişesinifi ])üzn-i indifa' ı me'mfiriyyetiyle altmış yedi senesi eva' il-i mu])arreminde I:Ialeb syaletine vali ve vükelalı� nişan-ı ıi-şanıyla �adri 'ali olmuş idi .

Reh-nümayi-i tevfi�-i ni 'me'r-refi� ile eyalet-i meıkfireniii asayişini i' adeye ba'de'l-muvaffa�iye Girid valiligine me 'mfir buyurulma� üzere da'vet olunmuş ise de isti ' fa itdiginden sene�i mer�fime ıi'l-�a'desinde 'Arabistan ordu-yı hümayünı müşirligine me'mfiriyetleri icra ve merkez--i ordu-yı hümayfin olan Şam-ı şerife vuşfillerini müte'a�ib ta' ife-i Dürfiz'un cem' iyyet-gahları olan Lica tarafından ta])addüş iden ga' ileniii indifa'ı içün lüzfimı �adar top ve 'asakir-i ni�amiyye-i şahane istiş])abıyla bi'ı-ıat Lica'ya 'azimete ve ahali-i Dürfiz'un seciyye-i redi ' elerine ve inti]Jab-ı mev�i 'e kesb-i vu�Uf u tecrübe idecek �adar henüz va�it mümtedd olmamış olması eşna-yı [ 1 30] dar u girde Dürziler'iii cür'etini müstelzim olmasıyla mu])arebeden dest-keş-i ferag ile Şam-ı şerife 'avdetini müte'a�ib altmış to�uz senesi cümade'l-a]Jiresinde vu�fi' bulan infişailerinde der-sa' adete ' avdetle sene-i mer�üme eva' il-i şevvalinde Edirne eyaleti tevcih ve yetmiş senesi cümade'l-evvelisi gurresinde mesmid-i eelil-i �apudani ile tenvih buyurulmuş idi .

Sene-i mezbfire ramazan-ı şerifinin üçünci güni ]Jıdmet-i celile-i şadaret-i 'u�ma ile tebcil ve yetmiş bir senesi rebi'u'l-evvelisinifi üçünci güni infişal ile sene-i mer�fime ıi'l-�a'desiniii on ikinci pençşenbe güni meclis-i ' ali-i tanz:imat riyaset-i celilesiyle tev�ir olındıgı Rusya mes'elesiniii ]Jıtamına müşadif olara� ol va�it şadr-ı a' �am bulunan Me])med Emin 'Ali Paşa'mfi mu'ahede-i şul])iyyeniii tan�imi içün Paris'de olan meclis-i ma]Jşfiş-ı mükalemeye me'mfıriyetleri olan yetmiş iki senesi cümade'l-fılasınıii yirmi beşinci cum'a-irtesi güni riyaset-i meıkfira vekaletle idare olunma� üzere şadaret-i 'u�ma U'im-ma�amlıgına me'mfir ve mu 'a]J]Jaran Rusya impara-

T a y y a r � z a d e A t a 1 53

torlıgınıfi teceddüdi aşl)ab-ı l,ıayşiyetden büyük bir ıatıii sefiiretle Petersburg'a ilzamını müstelzim olmagla resm-i tetevvücüii icrasında bulunma� ve riyaset-i meıkure 'uhdelerinde �alma� üzere maşarifiit na�ırı I:Iacı 'Ali Begefendi-ziide vükela-yı fibiim-ı saltanat-ı seniyyeden meclis-i valii-yı al:ıkam-ı ' adli ye re'is-i sabı�ı enderun-ı hümayundan müfiz ati't-terceme Ş adı� Rif' at Paşa vekil ta'yin huyurulmuş idi . Sene-i mer�ume ıi'l-l,ıiccesi evasıtında sefaret müsteşarı Besim Begefendi ve sa'ir ma'iyyet me'murlarıyla vapur-ı mabşuş ile Odesa'ya ve oradan Mos�ova'ya, ba'dehu Petersburg'a ' azimet ve itmam-ı l,ıüsn-i me'muriyyet ve sefaret-i da'imi teşkil ve i�amesiyle Viyana üzerinden Tiriyeste tari�iyle der-sa 'adete 'avdet ve meclis-i ' ali-i mezkure müteferri' -i umur-ı mühimme-i devlet-i ' aliyyeniii rü'yet ü temşiyyetine nişar-ı na�dine-i himmet buyurma�da iken yetmiş üç senesi ıi'l-l,ıiccetü'ş-şerifesi evasıtında riyaset-i celile-i meıkureden mecalis-i 'aliyeye me'mur ve yetmiş dört senesi cümade'l-Ulasınıfi yirmi beşinci pazar-irtesi güni şaniyen riyaset-i celile-i meıkure ile mesrur olmuşlar idi .

Bin iki yüz yetmiş beş senesi mul,ırremü'l-l:ıaramınıii to�uzıncı cum' a-irtesi güni ikinci def'a olara� ma�am-ı viila-yı �apudaniye ve sene-i mer�ume rebi 'u'l-evvelisinifi on [ 1 3 1 ] üçünci pençşenbe güni tekrar mecalis-i ' aliyeye me'mur buyuruldu�dan şoiira bıdmetden ' afv ile bir müddetcegiz bane ve sal:ıil-Qa.nelerinde aram ve yetmiş altı senesi rebi 'u'l-evvelisinifi yirmi birinci güni şaniyen bıdmet-i şadaret-i 'u�ma ile tebcil ve sene-i mezbure şehr-i cümade'l-Ulasınıfi yirmi sekizinci cum'a güni vu�u '-ı infişailerini müte' a�ib sene-i mer�ume ıi'l-�a'desiniii sekizinci pazar-irtesi güni şalişen ma�am-ı şadaretle tekrim olunmuşlar idi . Perdası şah güni Rumili �ır asının ışlal,ıatına me'muriyetle pençşenbe güni der-sa'adetden l:ıareket ve Varna ve Şumnı ve Rusçu� tari�iyle Vidin ve Ber�ofça üzerinden Ni ş ve Piriştine ve Üsküb ve Köprili ve Perlepe ve Manastır ve Selanik'e ' azimet ve ifa-ı l:ıüsn-i me'muriyyete bi'l-muvaffa�iyye 'avdet buyurmuşlar idi .

İki yüz yetmiş yedi senesi ıi'l-l,ıiccetü'ş-şerifesinifi on yedinci şah güni vu�u' bulan cülus-ı hümayun-ı I:ıazret-i padişahide mesned-i eelil-i vekiliet-i mutla�a 'uhdelerinde ib�a buyuruldu�dan şofira yetmiş sekiz senesi mul:ıarremü'l-l:ıaramınıfi yirmi to�uzıncı şalı güni infişalleri ve sene-i mer�ume rebi 'u'l-evvelisinifi ikinci cum'a-irtesi güni ikinci def'a olar� Edirne eyaleti valiligine me 'mfıriyyetleri 7,:uhur iderek yirmi altıncı şalı güni TekfUr Tagı ta-


ri�iyle maball-i me'muriyetlerine bi'l-vuşUI üç seneye �arib ifa-yı me'muriyyet ve mubteri� olan Edirne Sarayı'nı pek matbu' ve dil-nişin ehven-i maşrafla müceddeden te 'sis ve şehrifi ba'zı maballerini tezyin ve ahalisini ma'muriyyete teşvi� ü taltif itmekde iken infişal ü ' avdetle bir müddetcik buztir u istirabat üzere iken seksen iki senesi mubarremü'l�baramı evabirinde meclis-i bilş-ı vükelaya me'murtyetleri icra ve sene-i mer�ume şevval-i şerifinin üçünci pazar güni meclis-i ' ali-i baza'in riyaset-i celilesine şeref-babşa ve bir müddet şofiraca mecalis-1 ' ruiyeye me'mur huyurulmuşlar idi.

Seksen sekiz senesi rebi 'u'l-abirinde baste ve cümade'l-abirinifi yirmi' üçünci güni irtil)al-i dar-ı cennetle dem-beste olmuşlardır. Müşarün-ileyh1 cesaretle muttaşıf, umur-ı düveliyyeye ' arif ve 'Arabça ve Rumca ve Fransızca ve biraz İngilizce ve İtalyanca gibi bir�aç lisan ve fünuna va�ıf, müdebbir-i umur-ı mülk ü millet ve müşeyyid-i meşalib-i saltanat u ra' iyyet, bayr-bah-ı devlet, ef'al ü a�valinde şadı�, ba��a �a' il , ' iffet ü isti�ameti [ 1 32] kamil , sözinde şahit , fa"al ü gayur, şabib-i tedbir , müda��i� ü şirin-gu, bir düstur-ı ma'ali-mevfUr-ı ]Jande-ru idiler . Rabmetullahi 'aleyhi rabmete n vas i' aten.

Aşıl enden1n-ı hümayun ta 'biriyle yad olunan iç da'ire-i hümayundan mal}:am-ı şadarete irtil}:a

itmiş olan zevatıfi teracim-i a]J.valleri yazılmış oldıgı gibi bundan şofira saray-ı hümayunufi her

şu' besinden mesned-i ş adareti ibraz idenleriii terceme-i a]J.valleri 'ilave olundı:

Saray-ı Hümayfindan Neş 'et İdenlerifi Birincisi Baltacı Yemişçi Basan Paşa

Enderun-ı Hümayun :ijaricinde Ölup Satay-ı Hümayuna Müte'alli� Olan Deva' ir-i 'Ali yy eden Ma�am-ı Ş adareti İbraz İ denleriii Birincisi ve Cümlesiniii Elli Altıncısı Yemişçi Basan Paşa'dır. Sene 1010 . Müddet-i Sene: 2 , Şehr: 3 .

T a y y a P z a d e A t a 1 55

Müşarün-ileyh Arnavudlul,<: l,<:aşabatından birinde şal)ra-yı vücuda vaşıl ve tol,<:uz yüz seksen beşde zülüfli baltacılar ocağına dilbil olaral,<: dirayet-i fıtriyyesiyle man�ı1r-ı zabitan ve ma'lı1m-ı şehriyar-ı zaman ve çaşni-gir başılıl,<:la mükteseb-i şan oldul,<:dan şonra l,<:apucılar ketbudalığı ve iki def'a yeniçeri ağalığı ile karn-ran ve ba'dehı1 vezaretle eyalet-i Şirvan'a revan olmuş idi . Ba'de'l-mu'avede vezaret-i rabi 'a ile l,<:ubbe-nişin ve tecdid-i sikke ile ba'zı emvalin tesviyesine ta'yin olunmuş idi . Bin tol,<:uzda l,<:a' im-mal,<:am ve bin on mul)arreminde İbrahim Paşa yerine şadr-ı 'ali-mal,<:am olup mu 'asker-i �afer-eşer canibine ' inan-tab-ı şitab olmal,<: üzere ferman huyurulmuş ise de tel,<:arrub-ı l)ulı11-i şita baMnesiyle ğa' ile-i seferi sene-i atiyeye tevl,<:if itmek içün bast itdigi mul,<:addemat-ı mevhı1me netice-peıJr-i l)üsn-i l,<:abı11 olmayacağı ifham u ill)al) olundığından balı u na-biih taşınim-i ' azm-i rah itdikde mesn�d-i iftadan Edirne payesine vannca menaşıb-ı ' ilmiyyeyi tağyir ü tebdil ve sa'ir erbab-ı meratibi dil-bahı üzere terfi' u tezlil itmedikçe batve-cünbiin olmadığından te 'bir-i 'azimet cihetiyle cünı1d-ı düşmen İstovni Belğıriid'ı bend-i kemend-i tesbir itmegin nez' u istiblaşa egerçi bezl-i himmet itmiş ise de l,<:udı1m-ı şumı ' asakir-i islamı tabur cenginden pa-mal-i şadme-i hezimet ve bi-dest-maye-i mu�afferiyyet meşta-yı Belğırad'a muvaşalat itmiş idi . Bin on mul)arreminde meded-kari-i ' inayet-i Bari ile l)ışn-ı mezbı1r eyadi-i e' iididen [ 1 33] istirdiid olunmuş ise de mul,<:addemat-ı lecc ü ' inadı müntic-i fesad olmal,<: cihetiyle düşmen Budun'ı mul)aşara ve sınur u şuğı1nn l)arl,<: u barab itdigi eşniida asitanede tecemmu ' -ı eşrar-ı eşl,<:iya ile ' aks-endiiz-ı meraya-yı �uhı1r olan ibti-

. lal , ' inan-ı ibtiyarın rubı1de itmegin bi-şudur-ı rubşat fart-ı mebiifet ve l)areket-i eblehane ile tayy-ı mesafe iderek der-sa' iidete vuşı11 ve l)uzı1r-ı hümayı1na müşı11 oldul,<:dan şonra da sayebiin-ı emiin-ı ta'ife-i Bektaşiyana iltica idüp rivayilt-l vaşıl,<:a-i tevarib ile azade-i ıtnab oldığı üzere gerd-i ekdar-ı rüzgardan maşı1nu's-sal)a-i istil,<:lal olmuş idi . Amma mal,<:am-ı teşekkürde i�har-ı tecebbür idüp erkan-ı devlet ile mu'iidat üzere mu 'amele ve bi-icab u mı1cib mul)iivereye taşaddi ve rüsı1m-ı berevat u tüccar namıyla 'ulema vü ful,<:araya cevr ü ta'addi itmegin, bin on iki rebi 'u'l-abirinde dur-paş-ı 'azl ile mesned-i şadaretden tard u ib' ad olunmuş iken zümre-i erazil ü ecalif, tekrar mal,<:amına i ' ade olunmal,<: ümidi ile zinad-ı ' inad ve iş'al-i na' ire-i fesad itdikleri ecilden sene-i mezbure cümiide'l-ı1lasında


şa' il5:a�i şenışir-i l5:ahr-ı şehriyari ile vücud-ı bi-sudı biJ.kister-i külb.an-ı ' adem olmuşdur. Tarib-i l5:atli "evvelü basenatihi mevtihi ( 10 12) " val5:i' olmuşdur. Müddet-i vezareti ' aşr-ı Mebmed {Jani'de iki sene üç aydır. Zaman-ı mibnet-il5:tiranında şu ver-i temenna-yı ' arşa-i şuhud olan fiten ü şürur, tevaribde mestür olmagın tafşilden icmale 'udül olundı . z;uım ü gad( ve belahet ü bamal5:ati ijadil5:atü'l-Vüzera'da mesturdur.

İkincisi Şuffeli I):uyucı Murad Paşa

Saray-ı Hümayundan Mal5:am-ı Şadarete Getürilenlerifi İkincisi ve Cümlesinin �ırl5: Üçüneisi Şuffeli �uyıcı Murad Paşa'dır. Sene 1 0 1 5 .

Müşarün-ileyh ijırvatiyyü'l-aşldır. Saray-ı hümayünda şuffe ocagına l5:abul olunaral5: tol5:uz yüz elli yedide silabctar olan Mabmud Aga'nıfi şuffelilil5: bıdmetinde iken tol5:uz yüz altmış birde Mabmud Aga vezaretle Mışr'a vall oldul5:da mul5:teza-yı isti 'dadı üzere müşarün-ileyhi ketbuda naşb itmiş idi . Ol val5:itler uşulince Mışır valileri ma'iyyetlerinde vüzera bulundurulmal5: ' adet oldıgından efendisi olan müşarün-ileyh Mabmud Paşa refal5:atinde olan vüzera-yı ' iz;am silkine ilbal5: eylemiş idi . Tol5:uz yetmiş tol5:uzda Sinan Paşa ile Yemen fetbindeki ijıdemat-ı dillrane ve tedabir-i cihan-pesendanesi [ 1 34] rehin-i iştihar olmagın , iki sene mil5:darı ser-ta-ser bıtta-i Yemen'ifi begler-begisi oldul5:dan şofira ba'de'l-azl 'atebe-i 'aliyyeye ru-mal oldul5:da �ara }:lişar-ı Şarl5:i sancagı tevcih ve elviye-i keşire ile tenvih olunmuşdur. Üç def'a Diyar-bekr'e ve bir kerre �araman eyaJetine vali olmuş iken sefer-i Iran'da eşna-yı ma'rekede süvar oldıgı rabş-ı bad-peyına bata itmekle üftade-i çalı-ı miben olmagın , ber-mul5:teza-yı l5:ader giriftar-ı I5:ayd-ı keyd-i a'da ile rehin-i keder olup bir müddet zaviye-i mahbesde basret-keş-i ruy-ı nehar u ıüka olmuş idi .

Deialet-i büsn-i muşalaba ile muzil5:-i mabbesden reha oldul5:dan şofi· ra asitaneye gelüp rikab-ı hümayuna mallde-i cebin-i rıl5:15:iyyet itdikde bıdemat-ı mesbul5:a ve dirayet-i mevşul5:asına bürmeten �ıbrıs eyaleti tevcihiyle i ' zaz ve Haleb ve Diyar-bekr eyaletlerine merreten-ba'de-uijra bü-


kumetle mümtaz olara� Egri ma'reke-i meşhuresinde togrulu�ları ru-nüma olmuş idi . Bin on beş mubarreminde Ser-badd-i Engürüs'e serdar olup İmparator ile esas-ı erkan-ı şulba istibkam ve umur-ı şugur-ı ma'mureye ni�am virüp meşta-yı Belgırad'a batt-i rabl-i �arar itmiş ve sene-i mezbure şa'banında Derviş Paşa yerine şadr-ı a' �am olmuş idi . Memalik-i şar� ve Anatalı'da tabt-ı rayet-i fesad u i ' şyana ictima' iden eşrar-ı eş�iya ve �ızılbaş-ı ' adavet-peymayı taziyane-i şemşir-i ' adu-tedmir ile ta' zir ve şah-rah-ı şeri 'atı )Jas u başak-i zende�a vü ilbad ve gubar-ı fitne vü fesaddan tatbir itmek içün şabra-yı Üsküdar'a rekz-i a 'lam idüp Anatalı'ya ' azimet ve rast geldigi eş�iyayı ba-serha pa-mal-i buylll-i .mu�afferiyet itdikden şofira bin on altı rebi'u'l-evvelinde canib-i I::Ialebü'ş-Şehba'ya ' aif-ı licam eylemiş idi . Eşna-yı ralıda duçar oldıgı eşrar-ı na-bekarıfi �ulmet-i ecsamın dehan-ı şemşire ihda ile izale-i vücudlarına himmet iderek Atana şabrasına c;larb-ı bıyam-ı ' izz ü ibtişam eyledikde tertib-saz-ı bezm ü rezm olan Cemşid nam bed-mest-i mey-kede-i tugyana şahba-yı büsam-ı lJG.n-aşamdan tizab-ı merg işrab itmegin ' avene vü enşarı ser-girani -i bumar-ı diyar-ı idbara şitiib eylediler. Derbend-i Ba�rabi31 �urbında ta'ife-i Dürfiz'un re'is-i ibiis-enisi ser-amed-i ehl-i fesad İbni Can-pulad seng-endaz-ı ceng ü peygar itdikde nigaşte-i ta 'yin-i ahenin-)Jame-i müverrt)Jin oldıgı üzere süvari vü piyade yirmi biiiden ziyade erbab-ı kibr ü kini evtad-ı bar-gah-ı 'adem itmişdir. Be�aya-yı eşrar, badiye-i hevl-engiz-i gürize ' inanyiz olup ol eşnada güruh-ı bugatdan �alem-rev-i 'Oşmani'de pa-ber-cay-ı �arar olan kirnesne �almadıgından meşta-yı [ 135] I::Ialeb'de aram-saz-ı isti�rar olara� bin on yedi mubarreminde otuz biiiden ziyade herze-gerdan-ı vadi-i şe�a ile bi-bak u bi-perva geşt-i deşt ü şal)ra iden İbni �alender nam nemek-be-bararn ile Göksun Yaylası silbasında idare-i a�dab ve mu�ara'a-i kifab eşnasında yirmi biiiden ziyadesin ser-pençe-i tig-ı ateş-bar ile tekevvün-saz-ı bufre-i darü'l-bevar itmegin, ba�iyyetü's-süyllfı gürizan ve ser-]Jadd-i kişver-i 'Acem'e firara şi taban ve İran viranelerinde üftan ü bizan duçar-ı züll ü hevan olara� terk-i can itmişler idi . Ba'.dehU güruh-ı enbuh-ı behayim-şükuh ile i�a' -ı bagy ü fesada berzede-daman olan Tavil birlideri Meymun nam mendebllr-ı melllmı baziçe-i meydan-ı siyaset


itmek içün sebük-bar-ı semend-i reh-vara süvar ve bir hafta şebiln-ruz bi-aram u l}:arar ' inan-tab-ı ılgar olup �ara I:Iişar-ı Şarl}:i l}:urbına duçar oldul}:da pehna-yı deşt-i ' alem-i vücudı ser-i heva-perestlerine teng ü tar idüp beş biiiden ziyade eşrar-ı bed-tebarın zinet-ger-i giribiln-ı came-i fersude-i l)ayat-ı müste' ar olan tügme-i serierin galtan-ı bak-i helilk eyledi .

Bu sefer-i celilü'l-me'aşirde yüz biiiden ziyade ser-mest-i mey-kede-i ' işyanı alude-i ratl-ı giran-ı tig-ı bun-feşan idüp Anatolı kişverin ser-ta-ser levş-i vücud-ı şel}:avet-aludlarından tathir itdikden şofira ferr ü il}:bill ile ' azm-i dergah-ı cah u ceıaı eyledi . Sene-i mezbure ramazanında İstanbul'a dilbil ve ma�har-ı şunuf-ı nüvaziş-i sultan-ı mekarim-başa' il olmuşdur.

Bifi on sekiz rebi 'u'l-abirinde val}:i ' faşl-ı rebi ' -i bedi'u'l-aşarda �ahiren mülk-i Iran'ı viran i tmek l}:aşdıyla Üsküdar'a 'ubur iderek vaz ' -ı visade-i aram eyledi . Amma al}:şa-yı meraını bal}:iyye-i erbilb-ı tugyanı bi'l-külliye l}:ahr u i 'dam itmek olmagla binaberin 'umde-i bugat-ı fitne-buruş İçil sancagı mutaşarrıfı Muşli Çavuş'ufi ser-i bi-magzı Zü'l-fil}:ar Paşa yediyle guy-ı çevgan-ı Zü'l-fel}:ar-ı bun-aşam oldı . Ve gulat-ı zemimetü'ş-şıfiltdan Aydın mul)aşşılı Yusuf Paşa'yı dane-i merdüm-firib-i mev�' idi ile üftade-i dam-ı şamşam-ı intil}:am idüp kelle-i bi-devletin endabte-i vadi-i büsran eylemişdir.

Etrilf u cevanibde zir-i kilim-i bafilda nevbet-zen-i şel}:a olan eşl}:iyanıfi kilffesi tünd-bild-ı l}:ahr u satvetine tab-aver-i mul}:avemet olamayacal}:larını iz' an idüp manend-i evral}:-ı bazan feyfil-yı fesil)atü'l-erca-yı bizlana perişan olmagın , şirzime-i eşrardan [ 1 36] sabire-i gabrilda nam u nişanları l}:almayup ' amme-i enam kehf-i saye-ban-ı emn ü emanda hem-babe-i itmi'nan öldul}:dan şofira İstanbul'a ric ' atle murabba' -nişin-i şadr-ı devlet oldı . Bifi on tol}:uzda tesbir-i kişver-i Iran'a şedd-i ni ta!$: ve neşr-i li va-yı lami 'u'l-işral}: iderek şal)ra-yı Üsküdar'a <;larb-ı bıyam-ı şüreyya-ni�am ve ba'de itmami'l-meham ' asakir-i nuşret-encam ile şavb-ı merama bıraman olmuş idi. Bedrel}:a-i devlet-i ruz-efruz ile tayy-ı deşt ü harnun iderek ser-ınenzil-i murada pa-nihilde oldul}:da şah-ı bi-intibah, manend-i rubilh birn-i can ile Kuh··t Sürbabi'de mütevari-i sural].-ı il}tifa olmagın , l:ıükfimet-gahı olan memalik ber-vefl$:-1 dil-)Jilh pa-zede-i )Juyul-i sipah-ı �afer-penah olara!$: ganayim-i mevfı1re ile l}:ufı11 ve l}:at ' -ı feyafi vü cibal iderek meşta-yı Amid'e nüzfil


idüp bifi yirmi rebi 'u'l-evvelinde şa]Jra-yı feral:ı-feza-yı Amid mevkib-i hamun-puy-ı :?afer-nümud ile ta'na-zen-i sera-perde-i zümürrüd-gun-ı gerdun oldıgı eşnada 'Acern şahı tarafından irade-i şulb u şalah ile ilçiyan-ı vazi 'u'l-cenan tahrik-i �adime-i isti 'cal idüp gelmişler idi .

Henüz name-i şah meşmul-i liba:?a-i iltifat olup cevab-ı redd ü �abUl şeref-yafte-i şudur olmadan sene-i mezbure cümade'l-abiresinde 'arıza-i emraz ile bi-emrillahi Ta'ala tumar-ı 'örnr-i ' azizi piçide-i dest-i memat oldı . Na' ş-ı rabmet-na�şı İstanbul'a na�l ve medrese-i şerifelen cenbinde i 'dad olan türbe-i münifede defn olundı . A 'dad-ı sinin-i sinni müşarif-i tis 'in, vezir-i cihan-gir-i şabib-temkin idi . 'Ahd-i bilafet-i Ahmed Hani'de <;larb-ı şemşir ve büsn-i tedbir ile erkan-ı devlet-i 'Osmaniye'ye istibkam virmişlerdir. Meşayib-ı Na�şbendiye'den inabet ve istifaza-i bereket-i şobbet itmegin haftada bir batm-i şerif idüp eyyam-ı beyzada şa'im olur idi . Miyan-bendi olan seyf-i mühdi Halid İbni Velid ra<;liyallahu ' anh Bazretleri'nden tedavül-i eyadi-i evliya-i kibar ile zib-i dest-i iftib§.rı oldıgı 'an' ane-i şi�at-ı ruvat ile reside-i derece-i !�andır. Ştireta �atl-i rical ve sefk-i dema' -i ebtalde seyf-i şarün oldıgı biilde ma'nen müstecmi ' -i ma' ali vü mekarim oldu�ları müttefe�un- 'aleyhdir. Müddet-i vezareti dört yıl altı aydır. Sinin-i mer�umede zinet-babş-ı �ılade-i ruzgar olan fera' id-i aşarı na�ş-tıraz-ı şabayif-i abbar olmagın tafşilden icmale 'udul olundı . Şabibu'l-vech , sefidü'l-lıbye , tavilü'l-�ame, ' arizü'ş-şadr, vecih ü va�ur bir vezir-i bi-mişl ü na:?ir oldu�ları mervidir. Rabmetullahi 'aleyhi rahmeten vasi 'aten.

Üçüneisi Bostancı Başı Dervış Paşa

[ 1 37] Saray-ı Hümayundan Ma�am-ı Şadarete Getürilenlerifi Üçüncisi ve Cümlesiniii Elli To�uzuncısı Bestancıbaşı Derviş Paşa'dır. Sene 10 15 . Müddet-i Şehr: 7 .

Müşarün-ileyh badi�a-i başşada terbiye-i baghan-ı i�bal-i ruzgar ile arnali bar-aver olup bi-basebi't-tari� ser-bestaniyan ve bifi on dört senesin-


de vezaretle l5:apudan ve bin on beş mul)arreminde Lala Mel)med Paşa'dan şonra na'il-i mühr-i şehriyar-ı cihan olmuş idi . Bar-ı giran-ı sefer-i Iran'ı Divane Perhad Paşa'nın duş-ı cinnet-puşına tal)mil idüp der-sa' adetde l5:arar itmiş idi . Tarib-i Na'ima'da l)ikaye olındıgı üzere me�alim ü mefasidi güncayiş-i ta'birden birun oldıgından ma-'ada Ferh�d-ı divanenin dagdaga-i ,cünunı sebeb-i irtikab-ı evza'-ı guna-gunı oldıgı eşnada saray-ı hümayun 15:apularından Timurl5:apu civarında tarl)-efgen-i bünyad oldıgı banesi derunında dabil-i saray-ı hümayuna bir lagım l5:azdırup veli -ni 'meti olan Sultan Abmed ljan l)azretlerine su' -i l5:aşd ni yy etinde oldıgı bina emini olan bir Yahudi'nin rivayettyle şuyu' buldıgı ba'iş-i teraküm-i esbab-ı gazab-ı padişahi olmagla sene-i mezbılre şa'banında risman-ı pare-i gelU-feşan-ı cellad-ı bi-aman reh-güıar-ı nefsini bend ile mükafat-ı fi'l-i na-pesend itmegin ser-i. bi-magzı galtide-i meydan-ı siyaset ve cesedi endabte-i şufre-i l)al5:aret 15:ı·· lınmışdır. Müddet-i vezareti ' ahd-i bilafet-i Al)med ljani'de yedi ay mil5:da·· ndır. Mevlana I:Illleti merl)umun I:Iadd-i Mestan ismiyle şöhret-gir olan �a·· şide-i beligası kaşif-i al)val-i şeni'ası olmagın me'ayib ü meşalibini beyana kafidir.

Dördüneisi Baltacı N aşfib Paşa

Saray-ı Hümayundan Şadr-ı A ·�am Olanların Dördüneisi ve Cümlesinin Altmış B irincisi Baltacı Naşul) Paşa'dır. Sene 1020 . Müddet-i Sene: 3 , Şehr: 2.

Müşarün-ileyh Gümülcine l5:urasından birinde 15:adem-nihade-i ' alem-i şuhud olmuşdur. Asitaneye geldikde zümre-i teber-darana l5:abOl ile muşal)ib Mel)med Aga'nın bıdmetine vaşıl oldul5:dan şonra gediklü çavuşlul5: ile taşra iijrac olunaral5: müddet-i medide Zile voyvodası olup dest-yari-i tevfil5:-i Bari ile })aris-i ıştabl-ı padişah-ı cihan ve ba'dehu ketbuda-yı bevvaban olmuşdur. B in sekizde vezaret ile I:Ialeb'e vali ve şeref-i [ 1 38] ' unvan-ı serdari ile l5:adri ' ali ve Uzun I:Iasan'ın l5:ahr u tenkiline me'mOr olaral5: Bolvadin nam mal)alde mul)arebeye ibtidarında

T a y y a r - z a d e A t a 1 6 1

tab-aver-i mu�avemet olamayara� ' avdet ve Bagdad'a bast-ı yed-i istila iden Tavll Oglı ile !)arbe cür'et eyledikde münhezimen dinib-i Oiyar-bekr'e muvaşalat eylemiş idi . Diyar-bekr valisi oldıgı l)alde ümera-yı Ekrad'dan Mir Şerefe müşaharetle mü�aheret ve fersı1de-i a�dam-ı !)ükümeti olan a�tarda eelb-i emval-i bi-şümar ile malik-i şervet oldıgı l)alde bifi yirmi cümade'l-al}iresinde Murad Paşa yerine mühr-i hümayı1n ile ber-murad ve 'Ayişe Sultan'ı izdivac ile zib-efser-i ibtihac �ılınmagın man�ı1me-i �adr ü i ' tibarı müstezad oldıgı zamanlarda şah-ı Iran ile mebani-i şull) içün bir sene mi�darı Oiyar-bekr'de �at' -endaz-ı aram ve esas-ı muşalal)aya istil)kamdan şofira der-sa' adete ' avdet ü l}ıram eyledi . B ifi yirmi bir şa'banında şeref-i ta�bil-i paye-i serir-i ' adalet-maşir ile mu�ziyü'l-meram olmuş idi .

Şar� u garb seferleri şull) u şalal) ile �arin-i infişam ve eelali melali ve memleket i]J.tilali şamşam-ı inti�am-ı muradi ile reside-i ınşıram-ı ]J.ıtam olup , al)val-i 'alem ni�am u inti�am bulmagın bi-mani' u mezal)im mesnedinde isti�rar bulmuş idi. Lakin sevda-yı ]J.am-ı isti�lal ile erkan-ı devleti istiş�al ve her birin bir tari� ile rehin-i infi ' al itdiginden ma- 'ada ]J.avene-i etba'ın etraf-ı bilada l)avale ve tetavül-i dest-i i ' tisaf ile emval-i ' ibadullahı hazinesine celb ü imale itmekle feza-yı mecla-yı memalik-i devlet-i ' aliyyeyi nişar-ı gubar-ı ekdar ile �al am-ı rı1zgara döndürmüş idi . Nev' -i insaniye olan azar u ızrarıyla iktifa itmeyüp kilab-ı şehri mübtela-yı bela-yı nefy ü icla itmesi l)a��a ki ]J.ande-ferma-yı gürOh-ı 'u�alactır.

I;Iaşılı şütür-gürbe-i evza' u etvarı ve ceHlliyane mişvar u kirdan reside-i sami'a-i şehriyarı oldu�da bin yirmi üç ramazanında "Alemin güldi yüzi �atl-i Naşul)'ı bilicek ( 1023) " taribiyle sünbüle-i vücudı deride-i das-ı şemşir-i �ahr-ı Al)med ijani ve tabine-i seng-i asiyab-ı mücazat-ı I;Iazret-i Bari oldı. Müddet-i vezareti üç yıl üç ay mi�darıdır.

Egerçi tall�u'l-lisan ve keşirü'l- 'unvan , vecih ü va�ı1r ve sa]J.i vü 'a�il , kar-dan-ı müttal}:i idi . Amma gazab u 'unf-ı za' idü'l-vaşf ile yegane-i devran ve kesb-i mal [ 1 39] ve cem'-i esbab-ı vebalde 'adimü'l-a�ran idi . Tefaşil-i al)vali mersum-ı bera'a-i na�ş-perniyan-ı perend-i tevari]J. olmagm kümeyt-i siyah·-zanu-yı bameye şafl)a-i beyanda bundan ziyade ru)Jşat-ı cevlan Virilmedi. TecavezalHihu 'an-seyyi ' atihl .


Beşincisi Bostancıbaşı Beşiktaş Mevlev1-banesi'nin Ban1si Arnavud Hasan Paşa

Saray-ı Hümayundan Şadareti İ}:ıraz İdenlerin Beşincisi ve Cümlesinin Altmış Beşincisi Hastancıbaşı Oorili Basan Paşa'dır. Sene 1030. Müddet-i Şehr: 6 .

Müşarün-ileyh Oorili bir sipahi-zadedir. Nihai-i arnali }:ıadi�a-i oaşşadan feyz-i ser-çeşme-i ' inayet-i sultani ile bar-aver olup giderek hastancıbaşı olmuş idi . Revan seferinde yeniçeri agası ve ba'dehu Rumili begler-begi-· si olup asitane-i sa' adete geldikde vezaret-i rabi' a ile ba'de't-taltlf bin otuz rebi'u'l-agirinde 'All Paşa yerine na' il-i mühr-i şerif aldı . ljotin seferinde gaşiye-ber-duş-ı gıdmet olan şüc' an-ı vüzera-yı kirarndan I}.ara�aş Me}:ımed Paşa eşna-yı cem'iyyet-i rezmde na' il-i sa' adet-i şehadet olmagın , töhmet-i 'adem-i i' arıetle sene-i mezbure ramazanında dur-üftade-i şadr-ı şadaret olup vezaret-i şaniye ma�amında i�amet itmiş idi . Bin otuz bir recebinde numune-nüma-yı ruz-ı rüstagiz olan va�ı' a-i meşhure-i hevl-engizde teslim-i giriban-ı pençe-i hevl-nak-i helak olmuşdur. Müddet-i vezareti devr-i 'Oşman ljani'de altı ay mi�darıdır. Piraye-i }:ıarir-i tal:ırir olmaga şayan'umuma menfa'ati şamil ne başluca gayrı nümayan ve ne de şerr ile mezkur-ı tevari]J ü tibyandır. Anca� yalnız kendi �aşabası olan Ogri'de aşar-ı gayrı bisyar ve Beşiktaş Mevlevi-ganesi'nin hanisi oldu�ları tevatür-yab-ı iştihardır. Ra}:ımetullahi ' aleyh.

Altıncısı Jjaşek1 Dilaver Paşa

Saray-ı Hümayundan Şadareti I:Ia'iz Olanların Altıncısı ve Cümlesinin Altmış Yedincisi Dilaver Paşa'dır. Sene 1030. Müddet-i Şehr: 1 6 .

Müşarün-ileyh ljırvatiyyü'l-aşldır. Saray-ı hümayünda başekiler gürul:ıından uan-ı ni 'am-ı padişahiden nevale-bend-i ni 'am-ı ma'all-i iltifat olup çaşni -gir b aşılı� ile taşra çı�dı�dan şonra !}.ıbrıs ve Bagdad ey aletlerinde icra-yı l:ıükumet ü 'adalet itmişdir. Bin otuz ramazanında eyalet-i Diyar-bekr


ile Jjotin seferinde mevcud bulunmagın, I:Iasan Paşa [ 140] yerine mühr-i şerif ile teşrif olundı . Bin otuz bir recebinde ru-nüma-yı süradıl$:-ı tabrir olan ga' ile-i ha'ile-i meşhürede zümre-i eşl$:iya deste-çüb-ı debbıls-ı kelle-kub ile ecza' -i vücudın sude-i haven-i fena itdiler. Müddet-i vezareti 'aşr-ı 'Oşman Jjanl'de on altı ay mil$:darıdır. Zeban-zed-i beril'a-i tabrir olacal$: bir ]J.ıdmete muvaffal$: olamayup nişab-ı re 'y-i tedblrden bl-vaye, sade-dil bir merd-i kem-maye idi . Aşar-ı bayrından Ruha şehrinde bir mükellef ]J.anı vardır .

Yedincisi Bostancıbaşı Boşnal5: Receb Paşa

Saray-ı Hümayundan Mal$:am-ı Şadarete Gelenlerin Yedincisi ve Cümlesinin Yetmiş Sekizincisi Bostancıbaşı Boş nal$: Receb Paşa'dır. Sene 104 1 . Müddet-i Şehr: 3 .

Müşarün-ileyh Bosnalıdır. Bostancıbaşı iken ' illet-i nil$:rise mübtela olmagla pa-nihade-i pister-i tel$:a'üdl olmuş idi . Ba'dehıl vezaretle �aradeniz canibine serdar ve bu me'muriyetinde mevc-riz-i lücce-i eeladet olan bıdematı mul$:abilinde dilı-ı vala-yı 1$:apudani ile karn-kar olmuş idi . Bin otuz beşde l$:a' im-mal$:am-ı fitne-]J.uruş olup bin !$:ır!$: bir recebinde mücerred na' il-i şadaret olma!$: emel-i barişanesine ittiba' iderek si' ayetiyle Filibeli I:Iiifı� Abmed Paşa gibi bir vücud-ı mes 'ud bunun dil-]J.ahıyla saray-ı meydanda ' ala-mele' i'n-nas zorbalar elinden nuş-ı şahbii-yı şehadet eyledikde mühr-i vezareti der-aguş eylemiş ise de tal}:lll-i şüreka ile ball ü 'al$:d-i uruurda istil$:18.1 peydil itmek bayiil-i bamını plş-nihil.d-ı ihtimam itmegin ,

(Mef'ıllü Mefa'llü Mefa'llü Fa'Ulün)

Nadir bulunur tıynet-i kamilde l$:uşur Kem-mayeden eyler ne kim eylerse �uhür

meşel-i müsellemince mul$:teza-yı tıabş·-i tıynet ve cibillet-i rediyyesiyle tekrar il�ad-ı na' ire-i fesada damen-zen-i il$:dam ve ral$:am-zede··i müverri]J.in olan şılr-ı meşhur �uhunyla na' il-i meram oldıgı ecilden mücazat-ı seyyi ' atı


Hizime-i Zirnınet-i himmet-i Muriid ijiini olmagın, sene-i mezbüre şevviilinde buzur-ı hümayuna ibzar ile seyyi ' at-ı sabıl5:a VÜ labil5:ası yüzine i5:arşu ta'diid buyuruldul5:dan şoiira tol}m-ı şüre-ziir-ı fesiid olan vücO.d-ı bed-nümO.dı dest-i l5:ahr-ı bazret-i piidişiihi ile piişide-i büstan-ı ' adem ve teslim-kerde-i büsam-ı va'id-i müntal5:am olmuşdur. Müddet-i veziireti üç ay mil5:diirıdır. Bed-kar u bed-iimuz ve vezir-i babiş-i fitne-düz u zer-endüz idi . Berily-ı revac-ı il5:biili tavii' if-i 'askeriyyeyi ser-keşlik ve ' adem-i itii' ate tesvil5: ve l5:umiiş-ı zerrin-tiir-ı bul5:0.15:-ı saltanat-ı seniyyeyi temzil5:a kuşişinden başl5:a bir kara alet olmamışdır.

Sekizincisi Tabanı Y aşşı Teberdar Me]).med Paşa

[ 141 ] Saray-ı Hümiiyündan Mal5:iim-ı Şadiirete Gelenleriii Sekizincisi ve Cümlesiniii Yetmiş Tol5:uzuncısı Diirü's-sa' iide Agası Kürkçisi Tabanı Yaşşı Teberdiir Mebmed Paşa'dır. Sene 1 041 . Müddet-i Sene: 5 .

Müşarün-ileyh Arnavudiyyü'l-aşldır . Sevl5:-i sii' il5:-i tal5:dir ile der-sa' ade te bi'l-vuşül hem-şehrileri deliiletiyle teber-diiriin-ı saray-ı 'atil5:a l5:abül olunaral5: rO.-nümii olan ehliyet ü liyiil5:ati cihetiyle diirü's-sa' ade agası olup dirayet ü şadiil5:ati meşhUr u müte'iirif olan l}ayr-l}iih-ı din ü devlet El-J::ıiic Muştafii Aga'nıii ketl}udiilıl5: mal5:iimında kürkçilik ]Jıdmetiyle kesb-i imtiyaz iderek man�O.r-ı na�ar-ı şaJ::ıiibet ve ma�har-ı ' iniiyet ü iltifatları olmagın refte refte iktisilb-ı tebayyüz ü i ' tibiir ile evvelin-paye-i l5:aşr-ı vezaret olan mir-iii}O.rlul5: manşıb-ı refi'ine siiye-endiiz ve vilayet-i Mışr-ı !}.ahire ile ser-efraz oldul5:dan şoiira biii l5:ırl5: bir şevviilinde Receb Paşa yerine Ni�amü'l-mülk-i şadr-iirii-yı kar-siiz olmuş idi. Re'yi rezin ü sedid bir merd-i şiibib-il5:tidar u reşid oldıgından ba'iş-i perişani-i esbiib-ı inti�am-ı abviil-i mülk ü devlet olan eşl5:iya-yı sipahıfi na' ire-i 'iilem-süz-ı tasallut u istiHHarın ab-ı tab-ı şemşir-i şa' il5:a-biir ile bakimiine vü ' iil5:iliine itfaya muvaffak olaral5: ol şirzimeden mal5:iim-ı lecc ü l}ışamda pii-ber-cay-ı şebiit u aram olanlardan kirnesne bıral5:mayup dii' ire-i devleti tasallutlarından istil}laş ile hey 'et-i saltanat-ı seniyye saba-i ni�am u inti�iimda pa-ber-cii oldul5:dan şofira tedl5:il5:-i mehiim-ı umür ve tensil5:-i meşalib-i cumhı1ra l5:ıyam itmiş idi.


I:Ial5:15:a ki tedbir-i işabet-peziri ile cilve-nüma-yı ayine-i ta15:dir olan J;ı.ıdemat-ı müstal:ısenesi zib-i şal:ıayif-i tevariJ;ı.-i selef ve ariiyiş-i ki tabe-i eyvan-ı beytü'ş-şeref-i J;ı.alef olmuşdur.

B ifi l5:ırl5: üç rebi 'u'l-aJ;ı.irinde tesgir-i mülk-i Iran'a şedd-i nita15:-ı il5:tidar ve l:ıaşmet-i serdari ile Üsküdar'a güzar iderek bedral5:a-i tevfil5: ile 15:at'-ı meral:ıil ve tayy-ı mes1Hik ile I:Ialebü'ş-Şehba'ya bi'l-vuşul ol cay-ı dil-güşayı ittiJ;ı.az-ı meşta ve levazım-ı meham-ı seferi 'ala-15:adri'l-kifaye tedarük ü müheyya itdikden şofira ber-mucib-i ferman-ı sultani Erzurum'a muvaşalat eyledikde bifi !5:ırl5: dört zi'l-l:ıiccesinde zat-ı hümayun-ı I:ıazret-i padişahi Bayburd !5:urbına vaşıl olaral5: Sebal5:32 Ovası nam [ 142] mal:ıalde şeref-i ru-mali-i I:ıuzur-ı hümayun ile ma�har-ı nüvaziş ve eltiif-ı guna-gun olmuş idi . Fetl:ı-i Revan ve taJ;ı.rib-i mülk-i İran'da saye-asa rikab-ı karn-yab-ı I:ıazret-i padişahiden dur olmayup şuret-pezir olan J;ı.ıdemat-ı 'amimetü'l-berekatı mul5:abili eyalet-i Rumili zamime-i menşur-ı şadareti l5:ılınmagın , padişah-ı kişver-güşii mal5:arr-ı saltanatları canibine saye-baJ;ı.şa oldul5:dan şofira tan�im-i umur-ı şugur içün meşta-yı Amid'de mekş ü arama me'mur ve bifi l5:ırl5: beş J;ı.ılalinde şah-ı bi-intibah �uhUr-ı güriz iderek eyyam-ı meşguliyeıden iJ;ı.tilas-ı furşatla tekrar pirarnen-i damen-i ' inadı aram-galı itdikde def' -i gezend-i eşrar içün şavb-ı Erzurum'a ' inan-tab-ı şitab olup sevl5:-i semend-i sipah eylemiş ise de bu kerreki tedabiri muvafıl5:-ı tal5:dir olmadığından na-çar duçar-ı ye's ü l;nrman Olaral5: girü meşta-yı Amid'e revan olmuş idi . . Bifi !5:ırl5: altı ramazanında cünl:ıa-i tal5:şir ile giriftar-ı sekte-i 'azl olup bifi l5:ırl5: mul:ıarreminde dergah-ı mekarim-penaha çihre-say-ı ma'zeret oldul5:da iki buçul5: ay Şırça-saray'da mal:ıbus ve l:ıayat-ı müste' ardan me'yus olmuş iken ' afv-ı hümayuna ma�hariyetle bend-i beladan reha ve Özi mui:ıafa�ası ve müte'al5:iben mui:ıafa�a-i Budin bıdmeti mul5:addime-i i ' ade-i il5:bali ve bifi !5:ırl5: to15:uzda müsa'ade-i baJ;ı.t ile !5:a'im-mal5:am-ı şadr-ı ' ali olmuş idi . Sene-i mezbure şa'banında Eflal5: voyvodalıgı maddesinde 'azv-i tama'-ı bam ile ittiham ve silal:ıdar paşanın desise-i mekri ile Yedi �ulle mal:ıbesinde murg-ı rui:ıı lane-i bel5:aya i 'zam olunmuşdur . Müddet-i vezareti ' aşr-ı bahirü'n-iıaşr-ı Murad l:Jan-ı Gazi'de beş seneye !5:aribdir . A'dad-ı sinin-i sinni müşarif-i bamsin , müdir ü ' al5:il vezir-i şal:ıib-temkln oldıgı mütevatiren

3 2. J.:'-'-"


mervi ise de ba'zı tevarib. tama' u bırş u ' az ile ittiham itmişlerdir. Böyle olsa bile basenatı seyyi' atına galib, me�alimi salib bir vezir-i \)afifü'l-ma'ayib dinrnekden başl.$:a deMn-ı ijame şal.$:1.5--ı şefe idemez. Rabmetullahi ' aleyhi .

To�uzuncısı I:Ialva-b.aneli Boşnaı Süleyman Paşa

Saray-ı Hümayundan İbraz-ı Mesned-i Şadaret idenleriii Tol.$:uzuncısı ve Cümlesiniii Yüz Dördüneisi Boşnal.$: Süleyman Paşa'dır. Sene 1097 ,. Müddet-i Şehr: 7 .

Müşarün-ileyh Bosnavidir. Muşabib Tavşan-ı Dilsiz balvacılıgı ile şirin-karn-ı şervet ü rüşd ü kiyaset ve çaşni-ba\)ş-ı mezal.$:-ı devlet ve taşra b.urucında müddet-i medide vüzera-yı etraf ket\)udalıgı ile 1.5-arin-i şöhret olup bifi seksen [ 143] tari\)inde çavuşbaşılıl.$: ile kesb-i imtiyaz ba'dehu vezir-i a'�am Köprili-zade Fazıl Abmed Paşa'nınn ket\)udalıgı şerefin ibraz itmiş idi . İdare-i umur-ı memaliki li-ecli't-ta' lim müşarün-ileyh Köprili-zade da' iresi da\)i ol val.$:itler bükmünce pek güzel bir mekteb-i tecarib-mekseb oldıgından ol da' ire-i ma'arif.-bahirede isti\)dam olunan aşbab-ı liyal.$:at u 1.5-abiliyyet bal.$:il.$:aten şayan-ı isti\)dam u ri ' ayet oldıgı , zamanı tevari\)ini mütala'a idenlere azade-i 1.5-ayd-ı izab u işaretdir. İşte bu ' ilave-i terbiye VÜ tecrübenin şemeresi olaral.$: müşarün-ileyh ' arz-ı il.$:tidar u dirayet itmekle seksen yedide mir-a\)ur, tol.$:san ikide Mekke-i Mükerreme'de şu yolları ta'mirine me'mur ve ba'de'l-mu' avede manşıbında ibl.$:a vü taVır ile mesrur olmuş idi. Tol.$:san beşde vezaret ile Baba Tagı'na vali ' tol.$:san yedi mubarreminde İbrahim Paşa yerine şadr-ı ' ali ve menşur-ı serdari , vesile-i i ' tila-yı derece-i istil.$:lali ve şavb-ı mal.$:şilda müterahi olaral.$: Budun mul.$:abilinde iki ay qarb-ı \)ı yarn-ı aram eyledigi eşnada istila-yı \)avf u \)aşyet, ra' şe-endaz-ı pay-ı mul.$:avemet ve ,


Seninle itmeziz aheng-i per\)aş U zal.$:dan merbaba ey eyi 1.5-ardaş"


remziyle ibHig-ı peyam-ı cebanet ve ol l;ıışn-ı üstüvarıfi eyadi-i e 'adiye giriftar olmasına sebeb ü ' illet ve bi-icab-ı mücib düçar-ı hezimet ü bizlan ile ric'at ve badi-i zillet olmuşdur.

Ol sene meşHi-yı Belgırad'da il�amet ve ol balıarda tekrar ' azimet ve kema-fi'l-evvel hezimet ile 'avdet itmegin, düşmen fürce bulup memalik-i 'Oşmaniye'yi Belgırad'a dek pa-zede-i basaret eyledi . Zaman-ı şadareti meşa'ib-i 'amme olmagla ' asakir nehc-i ita'atdan rü-gerdan ve izale-i vücüdına şemşir-beste-i ' ahd ü peyman oldu�ların iz 'an itdikde na-çar na'l-i baz-güne-i il;ıtiyal ile ' inan-riz-i güriz olup reh-yab-ı reha olma� ümidiyle na-ma 'hı1d yollardan �at' -ı mesafe iderek istanbul'a vuşülinde ' a�d-i peyvend-i muvabat itdigi Şalamon YahUdi'nin sürab-ı kenif-i l;ıimayesine ibtifa itmegin , to�san sekiz şevvali evabirinde abz u �atl olunmuşdur.

Müşarün-ileyh işbu ordu me'müriyetine gelince eva' il-i l;ıalinde gördigi terbiye ile güzelce bıdmetler ibraz itmiş ise de şeca'at u besaletiii terbiyeye ta'allu� ider yeri olmamagla işte bu seyyi 'e-i başleti bıdemat-ı sabı�a-i memdül;ıasını mal;ıv u izale itmişdir. Müddet-i vezareti yedi ay �adar ve sinni altınışı mütecavizdir. Üsküdar'�a Togancılar Meydanı'na na�ır [ 144] ve 'İşmet Paşa merl;ıümufi medfı1n oldıgı I:Iacı Paşa Türbesi'ne muttaşıl eşer-i bayrı olan cami' -i şerifi batiresinde medfUnd ur. Rübehane etvar, eblehane gadr u l;ıilede yegane-i rüzgar , �ahir-binane tavr u dervişane tarz ile , dürüg-ı bi-fürüg ile Müseyleme-i zamane bir cahil-i bi-temyiz oldıgı I:Iadi�atü'l-Vüzera'da ve Raşid Efendi Taribinde mestür ise de I:Iadi�atü'l-Cevami' müddet-i vezaretini iki sene olma� üzere ta'yin ve mul;ıarebeden ma�şadı güriz olmadığını cami' -i mezkür �abristanındaki seng-i mezarının divannda levl;ıa tarzında mu'alla� olan taşda mal;ıkük u mestür ebyat ile tevşi� itrnek istediginden ebyat-ı mezküre işbu mal;ıalle tal;ırir olundı:

(Fe'ilatün Fe 'ilatün Fe'ilatün Fe'ilün)

1 I:Iilm ü inşaf ile ma'rüf o Süleyman Paşa I:Iayf kim �ulm-i firavan ile nalan oldı

2 Egri l;ıışnındaki mü'minlere şe�at itdi Nal}:l-i zact eylemege ' askere ferman oldı

1 68

3

4


Güç gelüp 'asker-i bed-fikre anın fermanı Cümlesi başına �aşd eyledi düşman oldı

' Id-i aqbacta şehid itdiler ol ma�Iı1mı Yaşıl-ı rabmet-i f:la� na' il-i gufran oldı

5 Bi-güneh gitdi cihandan o vezir-i müşfi� Ey diriga yine na-ba� yere bir �an oldı

6 Didi taribini erbab-ı başiret anın "Cennet-i 'adne varup anda Süleyman oldı" ( 1098)

Me'al-i man�fımeye ve bu me' ali mü 'eyyed olur, ol va�itlerdeki ' askerin etvar u abvahyle mu 'amelat-ı devlet mütala 'a olunur ise nice bi-günah derdini afiladamadan gitmiş ve bunca aşbiib-ı dirayet ü liya�atın şervet-i dirayet ve aşar-ı nafi' alarından müstefid olunama yara� pek ço� gasara ugranılmış olması �ann-ı �avisi cay-ı mütala'a görinür . Hele bu ma�fılelerden ise müşarün-ileyh ile bu cem'iyyetin cümlesine rabmetullahi ' aleyhim rahmeten vasi' aten.

Onuncısı I)..alaylı1$:oz Baltacı Al;ımed Paşa

[145] Saray-ı Hümayfından Şadr-ı A'�am Olanların Onuncısı ve Cümlesinin Yüz On To�uzuncısı I}.alaylı�oz Abmed Paşa'dır. Sene 1 1 1 6. Müddet-i Şehr: 2 , Yevm: 20 .

Müşarün-ileyh I}.ayşeriyye'den olup , ba'zı hem-şehrileri vesatetiyle teberdaran ocagına bi'l-�abfıl darü's-sa'ade agaları ma-beyncilerinden muşabib Yusuf Aga bıdmetiyle meşgUl iken müşarün-ileyh def' aten darü's-sa' adetü'ş-şerlfe agalıgıyla bekam oldu�da emek-dan bulunma�dan naşi �ahveci başılıgıyla na' il-i meram ve sa��a başılı� ile ' azim-i Beytü'l-f:laram itdikden şonra agasının bıdmet-i padişahiden müfara�atında ba-rütbe-i mir-mirani Cidde manşıbın ta]Jşil ve yedi sene ' ale't-tevali taşarrufı bılalin-


de cem' u iddibar itdigi mal-i firavanı şarf u teb:dr i tmek tel):arrubıyla na' il-i eyalet-i Van ve andan ma'a'l-vezare l):apudan-ı derya olmuş idi . Yüz bir cümade'l-Ulasınıfi dördünci güni ma'zt1len Bozca Ata'ya nefy ü icla ve biraz zaman güzed1nıyla Trabzon eyaleti il)san ve Sivas ve �ıbrıs manşıblarıyla karn-ran oldıgı eşnada devr-i Al)med ]jan-ı Sani'den olan yüz beşde asitane-i sa'adet l):a' im-mal):amlıgı mesnedinde kesb-i şöhret eylemiş idi . Şadr-ı l):a' im-mal):amiden müba'adatı lazım geldikde ikramen Diyar-bekr ve ba'dehu Bagdad ve Atana eyaletlerine me'muriyyeti hengamında düşmenin Aza}): l):al' asını istila eyledigi baber-i keder-eşeri vürud itmegin Trabzon manşıbı ile isti\}laşına me'mur ve emr-i müsara'atı babında ferman-ı 'ali şeref-şadır olmagın , ba'zı etba' igfaliyle \}avfa tabi' oldıgından semt-i firarı i\}tiyar ve iki sene mil):darı künc-i i\}tifada mekş ü }):arar eylemiş idi . Yevmen-mine'l-eyyam taraf-dan vesatet ü il):damıyla valide sultanıfi şefa'atlerine bina'en cera'im-i güzeştesi 'afv ile Burusa'da il):ameti irade buyurılup iki sene }):adar mübtela-yı eza-yı gurbet oldul):dan şofira istid' a-yı şüfe'a ile vezareti ibl):a ve �andiye eyaletiyle karn-reva olmuş idi . İnşaf bozındısı olan eşnaf ve mal)allelerde anlara tabi' olan eelaf-ı pür-laf u güzaf 'adet-i me'IUfeleri üzere kar u kisblerinden l)ikayet ve is 'ar \}uşuşında l)ükkam-ı zevi'l-il)tiramdan şikayet iderek müşarün-ileyhifi nar\} maddesinde olan sa'y u ihtimarnın zikr ü şena ile ga' ibane evşafında ıttıra eyledikleri pey-der-pey sem'-i hümayuna ill):a ve ol zamanlar l)ükmince bi'z-zarure herze-guyan-ı güm-şüde-iz 'am l):avl-i Qôdlarıyla ilzam u iskat içün bafiyyen �andiye'den da'vetine müsara'at [ 146] ve on altı cümade'HUasınıfi yirmi sekizinci güni mühr-i vekalete mul):arenetle güya ta' ife-i mezbureye ziyafet huyurulmuş idi.

Çol): geçmeden anıfi da\}i taraf taraf me'ayib ü meşalibi zeban-güzar-ı ehl-i l)ıref oldıgı mesmu' -ı l)azret-i padişahi oldul):da }):ad l)aşale'l-murad zeri 'asıyla sene-i mezbure şa'banü'l-mu'a:.(::.(:amınıfi yirmi üçünci güni came-i zer-beft-i l)aşmeti tebdil ve Limni ceziresiyle tenkil olunup val):ten-mine'l-evl):at sinn ü saline ral)men I:Ianya mul)afa:.(:asıyla na'il-i iltifat oldul):da :.(:uhur iden şükatı eyyam-ı 'ömrinden efzun olmagın ma'zülen İstanköy'e

· nefy ü tagrib ve ba'de-zamanin yine şefi '-i mücbiri ibramına.bina'en �andiye eyaletiyle tatyib ve anda da\}i muvaffal): olamadıgından İstanköy ceziresine nefy ile ba'de't-te'dib İneba\}tı mul)afa:.(:asıyla na' il-i me'mUI ve emr-i


mul)arese ile meşgUl iken teraküm-i ' ilel , i ' tidal-i mizacını mubtell itmegin , yirmi yedi mul)arreminde enfas-ı ma'dudesin tetmim ve hengam-ı il5:-balinde bayra da' ir başluca bir 15:-oz 15:-ıramadan 'azm-i ralı-ı dar-ı na'im eyledi. Müddet-i şadareti yüz on gün, sinni yetmiş beşden efzfin , şaf-derfin, ma' il-i zinet-i guna-gun bir pir-i cebanet-semir imiş . Tafşil-i al)vali Raşid Efendi Taribi'nde mesturdur. Ral)metullahi ' aleyh.

On Birincisi Teberdar Gazi Mel:ımed Paşa

Saray-ı Hümayundan İbraz-ı Mesned-i Şadaret idenleriii On Birincisi ve Cümlesiniii Yüz Yirmincisi Teberdar Mel)med Paşa'dır . Sene 1 1 16 . Müddet-i Sene: 2 , Şehr: 8, Eyyam: 27 .

Müşarün-ileyhifi nihai-i vücfidı I}.astamonı sancagında val5:-i' 'Oşmancıl5: 15:-aşabası riyai:ında bar-aver-i kemal-i şul)Ud ve der-i devlete 15:-adime-cünban-ı vürud oldul5:-da al5:-ribasından teberdar I:Iacı Sefer Aga nam kimesne vasıtasıyla baltacılar ocagına 15:-abfil olunaral5: bilb-nefes ve tal)şil-i ' ilm-i mfisil5:-iye pür-şevl5: ü heves olmagın Güzelce Mü'ezzin dimekle man:.(:Ür u mal5:-bfil ve giderek yazıcı balifeligi ile na' il-i me'mfil olmuş idi . CüIlis-ı Sultan Al)med ]Jan-ı Saliş'de mul5:-addema tereddüdi tal5:-ribiyle ibtişaş-ı tam ve intisab-ı tamam l)aşıl itmegin, def'aten mir-abilr-ı evvel ve ba'dehfi bi'l-vezare mesned-i 15:-apudani ile mübe.ccel olup I}:alaylı Al)med Paşa'nın şadaretinden şarf u tal).vil ve 'azl ü tebdili irade buyuruldul5:-da on altı şa'banu'l-mu'a:.(::.(:amınıfi yirmi üçünci güni mühr-i vekalet-i kübra ile tebcil huyurulmuş idi .

[ 147] Öteden berü bi-emrillahi'l-Müte' al böyle aşl)ab-ı il5:-balifi })ussad-ı l)asbisi , aşdil5:-a-yı buluş-i 'tiyadlarından e.fzfin olmagla nicesiniii zev�i.l-i devletlerine şedd-i nital5:-ı münafal5:-at eyledikleri gibi bunlar l)al5:!5:ında dabi teşmir-i sal5:-ı gamz u nifal5: ve mekr ü füsfin u mekayidde ittifal5: iderek ' al5:-ıbet inl)iraf-ı tab' -ı hümayuna ' illet ü alet olmalarıyla on sekiz mul)arreminifi on to15:-uzuncı güni rütbesinden tenzil ve İzmid'e ba'ş ü tesbil l5:-ılınmış idi .


(Mef'Ulü Mera 'ilü Mera 'ilü Fa 'Ulün)

Ya Rab bize bir er bulunur himmet ider mi Yobsa işimiz böyle felaketle gider mi

1 7 1

temennisiyle �uhur-ı eltaf-ı İlahiyyeye nigeran ve bir iki gün çille-güzin-i cevr-i cihan oldu�dan şofira 'avn-i ' inayet-i Rabhani yari olara� ma�har-ı 'avatıf-ı busrevani olmagın, evvela Erzurum ve ba'dehu I:Ialebü'ş-Şehba ihsanıyla mabsudu'l-a�ran huyurulmuş idi.

(Fe' ilatün Mera'ilün Fe'ilün)

Gah olur kim ra�ib-i divane Sebeb olur vişal-i canana

mü'eddasmca Rusya devleti çarı Deli Petro'nun �ırallıgı bılalinde Mos�ovlunufi mugayir-i şulb u şaliib evza'a ictisarı havadişi tevarüd eyledigine bina' en cümleden mu�addem vezir-i şa'ibü't-tedbir ve merd-i şiibib-re'y ü şemşir-i celadet-semirifi tiz elden şadaretde pa-ber-cay-ı isti�ar u isti�lal olması lazıme-i biil ve i�tiza-yı abvalden oldıgı ecilden mu�addema bunlar ha��ında olan �al u �il bi'l-abire medb u şenaya tabvll olunup ittif�-1 ara ile şadr-ı a�am Köprili bafidi Nu'man Paşa ma�amına irti�aları icab u i�tiza itmegin silabdar-ı bazret-i şehriyari vesatetiyle mühr-i hümayun irsal ve bir an a�dem vürudı isti 'cal olundu�da,

(Fe 'ilatün Fe'ilatün Fe'ilatün Fe' ilün)

Müjde ey dil ki bahar-ı çemen-efruz amed Şeb be-reft ez-ser-i sermil vü dükan ruz amed

teranesiyle du' a-i devlet-i padişahiyi zamime-i evrad-ı seber-gahi �ılara� yirmi iki şa'banınıfi ikinci güni ba'de tayyi'l-merabil bab-ı murada vaşıl ve rikab-ı karn-yab-ı uusrevaneye cebin-fersa olma� sa'iidetine na'il olmuş idi.

Ço� geçmeden ' adavet-i düşmen müstebin olmagın ,

172

mişiii ve,


(Mefa'ilün Mefa'ilün Mefii'ilün Mefii'ilün)

Uşül-i ceng ü l)arbi olmayınca ber-�arar olmaz Bülend olsa ne defilü perde-i agaze-i devlet


Bu me'al ile bulup cümle düvel fevz ü felal) I:Iazır ol cenge eger ister isefi şull) u şalal)

me'aline imtişalen müşarün-ileyh liva' -i şerif-i nuşret-redlf ile imale-i h·· cam-ı nehzat ve neşr-i satvet ü mehabet iderek �irmi üç cümade'l-al;).iresinii'i ikinci [148] güni nehr-i Purut sevabilinde naşb-ı rayet-i eeladet ve Rusya ordusıyla aneng-i cenge mübiideret eyedikde meded-kad-i Cenab-ı Perverdi� gad ile guzat-ı muval)l)idin-i �afer-�arin mişli na-mesbı1� şüretle ne güne ma�har-ı fevz ü nuşret ve ' adü-yı 'ahd-şiken ne vechile mübt�la-yı hezimet ve �ıral-ı müşarün-ileyh,

(Fa' ilatün Fa' ilatün Fa' ilün)

Bu meşeldir l)asb-i })iil-i her düvel El-ceza l)a��a ki min cinsi'l-' amel

mücazatıyla rubude-i eyadi-i ecnad-ı �afer mükemmel olup çar na-çar ba�iyyetü's-süyı1f olan düşmen ne şüretde mal)şür-ı girda-gird-i efriid-ı dilaveran-ı düşmen-şiken-i Behmen-şemen oldıgın mehere-i müverril;).in şebt-i ceride-i tebyin itmegin burada ikşardan icaz il;).tiyar olundı .

Mos�ov çarı müşarün-ileyh Deli Petro bu rütbe �uhür iden meksüriyetden bi't-tab' mütelaşi ve meslı1bu'ş-şu'ı1r oldıgından baş�a girdilb-ı miyanede deveran iden l)arekat-ı l;).as u l;).aşak-ı l;).aşmane-kirdar ab-ı muvalat u muşiifat ile tathir ü tan�H olmama� lazım gelür ise kendüsünüfi cezr ü medd-i emr ü ferman-ı l)azret-i padişahiden sal)il-i selamete şitab ve necatı na-mutaşavver idüginden �at'-ı na�ar Rusya devletinin izmil)lale �arin olacagı cezm-kerde-i ya�ini olmagın bina'en- 'aleyh miyanede l)udüş iden


mubaşame ve müşademeyi def' u izale , evvel-emirde 'faygan ve I}.amanki ve Şamar33 damağında Yeni I}.al 'a hedmin ta�dim ve I}.amanki �al ' asın top u mühimmat u cebe-biinesi ve Aza� �al' asım d abi kezalik te timmat u arazisi ile teslim id üp bundan ma-' ada Lehlüye ve ana tabi' Berayaş ve Bot�avya34 ve I}.ırırn ijanı taraflarına teba'iyyet iden I}.aza�lara rnin-ba'd rnüdabaleden keff-i yed ve ' ati� ü cedid İslam üserasından bavza-i bükuruetlerinde bulunan şıgar u kibarı bi'l-cürnle red �ılına� şera' itiyle rnevadd-ı rnükalerneye ni{:arn ve umur-ı rnüsalemeye büsn-i bıtarn virilrnek recasına ref' -i aviize-i istirbam itmekle bu galebeye rnuvaffa�iyetini kendü tedbirine 'atf u 'azın u zu 'm iderek "rnu{:afferiyet her va�itde eldedir" rnütala' a-i viihiyesiyle şurut-ı rnükalerne vü rnu'ahedeyi babl-i rnu'terned ü rnü' ternenle bir veted-i metine rabt itmeksizin Rusya ' askerinin sebillerini ibla ile kan-ı esas-ı zabıta-i istibkamı rabt itrnek zu'rn-ı bayaliyle şedd-i bırarn-ı rnu 'avedet ve Edirne sabasına batt-ı rabl-i rnüraca'at eyledikde eski bussadın �adr-i mekr ü füsunlarında galeyan ve tekrar ba'zı rne'ayib ü rneşalibin bu def'a bi-ba��ın iriid u beyari iderek abirü'l-ernr yine bii' iş- bırrnani olmalarıyla yirmi üç senesi şevvalinde 'azi ve Midillü ve ba'dehU Limni ceziresine nefy ü na�l olundu�da 'arız olan da' -i gayr-i rnürnkinü'd-deva ile ' azirn-i [ 149] dar-ı be�a olrnagın �utbu'l- 'arifin, 'umdetü'l-vaşılin Eş-şeyb Mebrned Mışri Niyazi �addese sırruhu's-sami bazretlerinin asude oldu�ları batirede l�abr-i münevverleri beraberinde defn ü ta�bir olunmuş oldıgı Cezayir-i Babr-i Sefid eyaleti rnutaşarrıflıgırnızda rnan{:ur-ı fa�lr olmuş idi . Sinin-i 'örnri rnütecaviz-i budud-ı bamsin, cerl vü cesur, rnüdir ü va�ur vezir-i şiibib-şu 'ur oldıgı rnervidir. Müddet-i şadareti def'a-i ula ve şaniyede iki buçu� sene yirmi sekiz gün mi� darıdır.

Buraya gelince I:Iadl�atü'l-Vüzera eşerine i�tifa olunmuşdur. Anca� Sa'ir ba'zı devlet-i ' aliyye taribleriyle esas-ı {:UhUr-1 müniifat U mücadele olan İsveç �ıralı meşhur Demirbaş mes 'elesine da' ir matbu' ve mevcud olan Demirbaş Taribi'nin fezleke-i me'allerinde müşarün-ileyh Baltacı Paşa Rusya çarını çariçesi ve altmış bin 'askeriyle bii- ' avn-i Bazret-i Bari bir ferd-i müteneffisin �urtulrna� ibtimali olmayan bir vadide cünud-ı muvab-

33. _, L....... _, �w .., .:.ı � 34. �.Jll.';.J-1 _, J. �I..H


l)idin ile da'iren-ma-dar ibata ve esir itmiş iken Jpraliçenin bayme-i şadr-ı a':(':amiye giderek ' arz itdigi mücevherat-ı giran-baM ve tul)af u tefar115-ine ' atf-ı na:(':ar-ı tenezzül ü tama 'la ibl5-a-yı nik-nam u istil5-ametini feda ve Rusyaluların ibraz eyledigi enva'-ı mekayide i ' timad iderek bedayasını bi'l-15-abftl çariçe-i müşarün-ileyhanın va'd itdigi şurı1t-ı mesrı1denin in' il5-ad-ı itmam-ı icra VÜ ifasına l5-adar bile tal)ammül iderneyerek niyazına bi'l-müsa' ade,

(Mef'ı1lü Fa' ilatü Mefa'ilü Fa'ilün)

Mul)kem gerek ' adı1 ile bend-i mu'ahede İI5-a' -ı l)al5-da olmaya ca'iz müsa'ade

me'alinden zuhı11 ile hernan bir sade mul5-avele ve muşabahete emniyyet olunur mertebe i:(':har-ı fıtrat-ı l)amal5-at u belalıetle mul)temilü't-tarafeyn olan ba'zı meva'ide aldanaral5. ve enva'-ı letfl' ifü'l-l)iyel a'maliyle virdikleri söze emniyyet ü tesllmiyyet iderek Rusya 'askeri bu tal5-rib ile tabllş-i giriban itdikden şonra mu'ahede-i mev'ı1de-i mevhı1menin esas u teferru 'atından hiç birisi icra olunmadıgı l)alde çar ve 'askerin sebllleri bila-abı-ı emniyyet ibla olunmasına ve 15-aviyyü'l-il5-tidar bir devletin bin mul)arebede ve belki bin senede bir eline geçmeyecegi bedihi olan bölye bir furşatın fevti ve babşayiş-i I:Iazret-i ljuda olan öyle bir ni'met-i nageh-:(':uhı1run 15-ıymetini bilmeyüp de elden çıl5-arıldıgının nedameti ve ordu-yı mezkı1r içün idilen maşrafın hebası ve buşı1şiyle ba' iş-i niza' olan İsveç 15-ıralı Demirbaş'ın yanında l)aşıl olan oacaletin seyyi'esini !J1ÜŞarün-ileyhin mesavisi olmal5. [ 150] üzere 15-al u 15-aleme alınmışdır. Bu babdaki mütala'a-i 15-aşıranemin beyanına ibtidar eyledim:

Şöyle ki İsveç 15-ıralı Timurbaş'ın taribinde 1rad olunan i ' tirazın sebe-menvi'sine bıdmet olunamamasından ve 15-a'ide-i düveliyye l)udı1dı teca

vüz idilernemesinden neş 'et eyledigi bedihi'dir. Çünki ol 'aşırlar l)ükmince Baltacı Paşa'nın tedvir itdigi münavere-i cebriyye ile 15-azandıgı muvaffal5-iyetin del5-ayıl5. u ' a:(':ametini taşavvur ve inşaf ile mul)akemeye girişrnek evvela bHari�i'l-i ' tirazdır. Müşarün-ileyhin 15-azandıgı galebe vü nuşret her tarafda nadir vul5-u' bulmuş bir mu:(':afferiyet-i celile olmagla bunun arasından birçol5. val5-itler geçdikden ve buşı1şiyle şimdi ise yüz yetmiş beş sene


mürür itdikden şofira "çariçenifi bedaya vü nüvazişine firifte ve nezaketine dil-dade oldıgından batalı hareket irtikab

, itdi , böyle yafilış bıdmeti.fi

vabameti görileceginde şübhe yo�dur, bu şureti ibtiyardan ise şöyle tavranmalı , böyle hareket itmeli idi , yazı� oldı , furşatı fevt itdi" i ' tirazlarını �al u �aleme alma� asandır. Anca� taşavvur-ı ' acizaneme �alursa Baltacı Paşa'nıfi hareketi i ' tirazdan salimdir. Çünki hernan üç yüz seneye �aribdir ki bunufi emşali bir muz;afferiyet ru-nüma-yı mir'at-ı bedahet olmamışdır ve 'azv olunan batalardan bi'l-farz mucib-i i ' tiraz ba'zı cüz'i bat! ' at olsa bile müşarün-ileyhifi 'a�l u dirayet ve şada�at u ma'rifetini izale vü ibtal ve inkara ta 'allu� itmeyüp bu mişillü umur-ı cesime meşguliyyeti arasındaki batalar insanın mürekkeb oldıgı nisyan-ı bıl�atine müte'alli� ve ma'tUf oldıgını i ' tirafdan esiem-i inşaf olmaz z;ann iderim. Zira böyle memduh u müsellem galebe ve nuşrete z;afer-yab olan bir vekil-i mutla� u müsta�im, �aşda ma�run bir ' aksi hareketi ibtiyar u irtikab itmeyecegi müsellemdir. Her ne ise,

(Mefa'llün Mefa'ilün Mefa'llün Mefa'llün)

Bilinmez 'arifiii 'aşrında aşla �adr-i iclali Mil).ekk-i l}ak ile seneidedir na�d-i hüner da' im

mezayası müşarün-ileyhifi ma-şada�-ı ma'na-yı terceme-i �).ali dimek hüsn-i z;annını irad ile iktifa ve fa�at şu �adar var ki ii).san-ı İlah! olan şu galebe-i kamile ve muz;afferiyet-i eelileniii �ıymet-i h�i�iyyesini ta�dire himmet ve muvaffa�iyetle şervet-i nuşretifi i).üsn-i isti'mal olunamadıgı sözleri de zihinlerde cevelandan l}ali olamaz. El-' ilmü ' indallah.

On İkincisi Bostancıbaşı Şa'ir Vaşıf Oşman Beg'ifi Büyük Dayısı Amavud Ijalll Paşa

[ 1 5 1 ] Saray-ı Hümayündan Şadr-ı A'z;am Olanların On İkincisi ve Cümlesiniii YüzYirmi Sekizincisi Bostancıbaşı Arnavud Halil Paşa'dır. Sene 1 1 28 . Müddet-i Sene: 1 , Eyyam: 1 5 .


Müşarün-ileyh İlbaşan vilayeti sükkanından biraderi Sinan Aga'nıii bostancı başılıgı evamnda ocagına istişl:ıab ve ba'de vefatihi şatırlar ketbudalıgı ile Bagdad valisi l}.alaylı Al:ımed Paşa da'iresine intisab iderek bir müddet mülazemet bıdmetiyle bi-tab u ateş gurbetde cigeri kebab oldu�dan şoiira asitane-i sa' adete bp-vürı1d ocagına dahil ve yolıyla otabaşı ve başeki aga rütbelerine mevşı11 oldu�da Mar' aş begler-begisi müteveffa Rişvan-zade l:Jalil Paşa'nın Ra��a canibinde olan eşyası �abZına me'mı1riyyeti icra olundıgı eşnada l)a��ında ' inayet-i l)azret-i padişahi �uhı1r ve bostancı başılı� il)sanıyla mübtehec ü mesrı1r ve dört buçu� sene mi�darı rikab-ı şevket-me'ab-ı cihan-daride vücuda gelen mesa'i-i meşkı1resi l)asebiyle na' il-i iltifat-ı l:ıazret-1 padişahi olara� mal:ıbı1r olmuş idi .

Va�ten-mine'l-ev�at, Nemçelü tarafından na�z-ı ' ahde da'ir ba'zı l:ıarekat l:ıiss olundıgına bina'en biii yüz yirmi �ekiz mul)arreminifi on al-· tıncı güni mütesellim göndermek şartıyla ba-rütbe-i mir-mirani Erzurum eyaleti tevcih ve 'udHeten Ni ş �al ' ası ta 'mirine �ıyam eylemek üzere emr-i ' azimeti tenbih buyurulmagın, bıdmet-i lazımesini rü 'yete mübaşeret eyledikde Diyar-bekr eyaletiyle tebcil ve yirmi otuz gün mürürında l)asbe'l-i�tiza Belgırad mul:ıafa�asına na�l u tal:ıvil ve bir gün a�dem varup mul:ıarasa-i ser-l:ıadde bulunması te'kid ü ta'cil �ılındıgı eşnada buşı1met-i düşmen tal:ıa��u� itmegin sene-i mezbı1re bılalinde şadr-ı a' �am Damad Şehid 'Ali Paşa serdarlı� ile Yaradin seferine tal:ırik-i ' alem-i rayet itdikde bi-�aza'illahi Ta ' ala şehadetleri va�i ' olmagla tiz elden mu 'asker-i hümayı1nda mütel:ıayyiz ü nam-dar bir zat-ı şeca'at-şi' arıfi vekalet-i serdaride başbug olması lazım ve paşa-yı müşarün-ileyh �al' a-i mer�ume mul:ıafa�asına mülazım ve bu bıdmet-i cesimeye elya� u ' azim ve cümlenin mugtan bulunma� cihetiyle bir serdar-ı �aviyyü'l-i�tidanfi ta' yinine degin ittifa�-ı ara ile mesned-i riyaset-i ' askeriyyeye irti�a ile dabil-i cem'iyyet-i a'�am ve keyfiyyet-i al:ıval ma' rfiz-ı rikab-ı şehriyar-ı İskender-i�tidar �ılındı�da ber-mu�teza-yı va�t ü Ml biii yüz yirmi sekiz ramazan-ı şerifi eşnasında mir-agür-ı şani [ 1 52] aga vesatetiyle mühr-i hümayun irsaliyle na' il-i eltilf-ı şehen-şah-ı bahirü'l-ekarim olmuş idi . Biraz zaman ol l)avallde bast-ı bisat-ı aram ve zi'l-l)iccetü'ş-şerifenifi on üçünci güni l:ıareketle Edirne meştasına sev�-i semend-i mu ' avedet ve gak-bı1s-ı padişahi ile iktisab-ı ' izz ü sa' adet eyledikden şofira bifi yüz yirmi to�uz senesi receb-i


şerifinin ikinci güni Nemçe seferine ' azimet ve Belgırad-ı daru'l-cihad piş-gahında düşmen ile mu�abele ve mükafabaya mübaderet eyledikde ba-emr-i .ijuda ' adem-i ittif�dan naşi balet-i tabarruz u teb§.şi rı1-nüma olmagın, sene-i mezbure ramazanında üftan ü bizan Niş canibine ' azim ü şitaban oldı . Ba'de'l-vuşül bayme-zen-i perişan oldıgı gibi Selanik sancagıyla şadaretden infişiilinden bavfa tabi ' olmagla manşıbına dubı1linden mu�addem na-çar vadi-i firarı ihtiyar ve iki sene künc-i ibtifada mekş ü �arar eylemiş idi .

Ba'dehı1 şüfe'ası himmetiyle sinn ü saline merbameten ba��ında ' afv u ' inayet-i padişahi �uhür iderek Bogaz J:Iişarı mul).afa�asına ta'yin �ılınmış idi. Va�t-i gürizde uanesinde mabfi oldıgı 'Abdi Başeki'yi kendüsine şada�atına bina'en ketbudalıgı bıdmetinde istihdam itmegin , dest-i ta'addi ve tecavüzinden ba ':lı elem-dide-i cevr ü ez ası olan zu' afa ref' -i ru�' a-i iştika eylediklerinden otuz üç mubarreminifi yirmi birinci güni ketbuda-yı mer�umufi tertib-i cezasıyla şükatı iskat ve müşarün-ileyh dabi Midillü ceziresine nefy ile mükafat olundı . Bir müddet bu mibnetle imrar-ı va�t-i zacret eyledikden şofira baline terabbumen �ır� senesi rebi 'u'l-abirinifi yedinci güni yine vezareti ib�a ve �arlı İli sancagı inzimamıyla Agrıboz mubafa�ası ibsan u i ' ta ve �ır� bir muharreminde iki def'a I:Ianya ve tekrar �andiye eyaletiyle karn-reva oldu�da ' illet-i pin giriban-giri olmagın '�ıbet rişte-i canı keşa-keş-i memat ile şikeste oldı. Müddet-i şadareti on üç aya �arib ve sinni şernanine müte�arib , leyyinü'l-canib , menahiden mücanib , ciger-dar u nam-dar bir merd-i şalabet-şi 'ar oldıgından baş�a derviş-meşreb , mütedeyyin ü mü'eddeb , şalib u mütta�i bir vezir-i rı1şen-zamir oldıgı mervidir. Rabmetullahi ' aleyh.

On Üçüneisi Teberdar Damad İbrahim Paşa

Saray-ı Hümayı1ndan Ma�am-ı Şadarete Na'il Olanların On Üçüneisi ve Cümlesiniii Yüz Otuzuncısı Teberdar Damad İbrahim Paşa'dır. Müddet-i Sene: 12 , Şehr: 9, Eyyam: 10 .


[ 153] Müşarün-ileyh ·�araman eyaletinden Nigde sancagında va�i' Ürgüb �azasına tabi ' Nevşehir ta'bir olunan Muş�ara �aryesi sükkanından Ezdin voyvodası dinmekle ma'ruf 'Ali Aga'nıfi şemere-i devba-i vücud ve ferzend-i mes 'udıdır. Yüz taribinde hem-şehrilerini ziyaret �aşdıyla asitane-i sa'adete bi'l-vuşül a�ribasından saray-ı 'ati� maşrafı Muştafa Efendi delaletiyle ibtida saray-ı mer�um balvaciyanı zümresine ba'dehu teber-daran ocagına dabil ve bıdmet-i lazımesiyle mütevaggil iken i�tiza-yı isti 'dad ile saray-ı mezkur ev�Mı kitabetiyle mültefet ve bir�aç gün mürürında yazıcı balifesi olma� üzere Edirne'ye da'vetle muvaşalat eyledikden şofira Sultan Abmed ]jan-ı Saliş bazretleri mütera��ıb-ı nevbet-i saitanat oldıgı evanda nice zaman bıdmet-i başşu'l-baş-ı şada�at-nişanlarında mabrem-i esrar ve mü'temed-i kar-güzariarı olmuş idi .


Yine şad müjde dila va�t-i tarab-za geldi Gitdi gam şimdi neşat-ı ferab-efza geldi

meserretince bin yüz on beş senesi rebi 'u'l-abirinifi to�uzuncı güni vu�u' bulan cülus-ı hümayun ile şadan oldu�lan gibi ba-ban-ı hümayun darü's-sa' adetü'ş-şerife agası 'Abdu'r-Rabman Aga'nıfi bıdmet-i ki tabetlerine ta'yin ü tabşiş ile meşmul-i libii:?a-i mekrümet buyurdılar. Altı sene mi�darı yazıcılı� va�tinde vezir-i ma'nevi ve ball ü ' a�d-ı umurda müsteşar u mü'temen-i bafi vü celi oldıgından bi'd-defe 'at rütbe-i valii-yı vezaret teklif ile terfi' -i �adr ü şam buşuşında şeref-sünub-ı irade-i seniyye ile tal(ıf olundu�ları balde , "Kar-ı evvelde kişi ' a�ıbet-endiş gerek" mefhumını taşavvurla def'aten o şuretleri ba��ında istikşar ve "küllü şey'in bi-va�tihi merhun" te'ennisiyle büsn-i müdafa' aya ibtidar eyledigi bu şuretle da)Ji ba ' iş-i izdiyad-ı i ' tibarı olmuş idi. Bu bılalde aga-yı müşarün-ileyhifi infişiili i�tiza idüp mesnedleriyle Süleyman Aga müşerref ü kam-yab oldu�da, müşarün-ileyh yazıcı efendilikde ib�a huyurulmuş iken ,

(Mef'Ulü Fa'iH'ltü Mefa'ilü Fa' ilün)

Virmez sipihr kimseye şiraze-1 ni:?iim Ta şı�mayınca mengene-i ıztırabda


tecrübesince Çorlılı 'Ali Paşa şadaretinde l}:a' ide-i eslaf üzere b.aremeyn-i mub.teremeyn mu}).asebeciligi ile piş-i na�ar-ı padişahiden ib' ad ve bi'l-müşadere Edirne'ye nefy ü ıtrad olundı . Nice müddet mübtela-yı mib.en-i gurbet oldu.l$:dan şofira Darnacl Silahdar Şehid 'Ali Paşa yirmi yedide Mora tesbirine ref' -i rayet ü a'lam eyledigi hengamda ikramen mevl}:üfatçılıl}: ile istiş}).ab ve ba'de'l-fetb. tab.rir-i bilad-ı meftüb.a emrine intibab buyurmuşlar idi .

[ 1 54] Yirmi sekizde yine manşıbı üzerinde olma}}: şartıyla Niş deter-darlıgında bir müddet bıdmet iderek ordu-yı hümayün vürüdında ma' iyyet ile Yaradin seferine imale-i licam-ı nehzat eyledikde bi-l}:aza' illahi Ta'ala ser-zede-i �uhUr olan hezimet-i muziletü'ş-şu'ürufi keyfiyyet-i vu�ü' ı pey-der-pey tastir ü tab.rir olunan mab.zar-ı müstevcibü'l-keder ittifal}:-ı ara ile bir an evvel rikab-ı hümayüna 'arz u tal}:dfm olunmal}: üzere müma-ileyhe teslim ve Jisan-ı ' azbü'l-beyanlarıyla ifade VÜ tefhfm olunacal}: ba'zı mevadd-ı ' adide tavşiye vü ta'lim olundul}:da, "Ayagı yer mi başar zülfine ber-dar olanın" beşaretiyle der-bal tehiyye vü i}).zar l}:ılınan zevral}:çe-i isti'cale süvar olmagın, vezayiş-i teslim-i devlet-iştirnal ile bact-ban-ı i�bali mala-mal ve sahil-i mal}:şüda muvaşalatla mesrüru'l-bal olara}}: mab.miyye-i Edirne'de rub-süde-i ' atebe-i samiye-i busrevani olma}}: şerefine na'il oldıgı gibi bende-i l}:adimleri olmal}:dan naşi '

(Fa'ilatün Fa'ilatün Fa' iHitün Fa' ilün)

Arzu vü iştiyal}:ıfi bi-b.uzür itdi beni Dür-bin-i şev}}: ile yollarda gözlerdim seni

zemzemesiyle terb.ib ü taltif iderek ibtida rüzn-name ve ba'dehü mir-abür-ı evvel ve birl}:aç gün mürürında rikab-ı hümayünları l}:a' im-mal}:amlıgı ile mükerem ü mübeccel eylediklerinden ma-'ada Şadr-ı Şehid 'Ali Paşa'-yı sa 'idifi balile-i muballefeleri ' iffet-nişan Fatıma Sultan }).azretlerinifi şeref-i izdivikları emrine Hl.yıl}: u şayan görülmegin , devlet-i muşaharetleriyle l:ıa'iz-i l}:aşabu's-sebl}:-i i ' tibar huyurulmuşlar idi .

Ol eşnada Nemçelü tarafından muşalaha-i mübarekeye da'ir b.arf-endazlıl}: şiiretinde ca-be-ca ibtiyar-ı mülayemet ve aşar-ı ' alarnet �uhürına bina'en temşiyyet-i kara }}:adir bir vezir-i dirayet-şi'arıfi vücüdı mertebe-i vü-


cubda idügi �ahir ü bedidar ve öteden berü müşarün-ileyhifi fetanet ü metaneti müsellem ü aşikar olmagla otuz senesi cümade'l-a)Jiresinifi sekizinci işneyn güni mühr-i vekalet-i saltanat teslim-i kef-i kifayeti l,<:ılındıl,<:da,


Şöyle )Jıdmet ideyim padişeh-i devriina Ki şadal,<:at nic'olur göstereyim yarana

ta' ahhüdiyle çend-ruz müddetde sinin-i maziyeden ziyade techiz-i leva·zım-ı seferiyye ve tertib-i tava 'if-i 'askeriyyeye kemer-bend-i ihtimam ola� ral,<: şavb-ı mal,<:şüda şedd-i )Jıram-ı 'azimet ve şofya şabrasına naşb-ı ' alem-li eeladet eyledikden şofira zur-ı tedbir-i dil-peıirleriyle umur-ı muşalabayı Avusturyalu tarafından niyaz ve dest-i şenayı· ol canibden baz itdirerek ber-vefl,<:-i meram mevadd-ı muşafata büsn-i )Jıtam virmekle sa'yi meşkür-ı )Jaş u 'am ve )Jıdmet-i mebrur-ı padişah-ı enam olmagın, memnunen ve mesruren Edirne meştasına mu'avedet [ 155] ve andan da)Ji sene-i merl,<:ume ıi'l-l,<:a'desinde 'umumen ordu-yı �afer-buy ile �ıll-i �alil-i şehriyaride müsterib u musta�ill olaral,<: asitane-i sa' adete ' atf-ı zirnam-ı nehzat eylediler.


iltifat ayinedir şuret-i isti 'dada isul,<:amet getirür zineti mader-zacta

mücerrebince padişah-ı l,<:adr-şinasdan meşhudı olan iltifat u eltafa mul,<:abil ' arz-r)Jıdemat-ı mütemadiyede l,<:uşür ttıneyerek batta otuz dört tari)Jinde vu-1.<:0.' bulan şarl,<: seferlerinde tol,<:uz sene mil,<:darı ' ale't-tevali birl,<:aç l,<:oldan ta'yin olunan sipeh-salar-ı l,<:aviyyü'l-il,<:tidar ma' iyyetlerine badden efzün ' asakir ü mühimmat ve )Jaza'in ü edevat i 'dadı )Juşuşında ne vechile müdebbirane bareket ü himmet ve şarf-ı sa'y ü miknet idüp ma'müre-i buldan-ı Iran'ı viran ve l,<:ıla' u bıl,<:a' ın ' ilave-i l,<:alem-rev-i memalik-i 'Oşmaniyan eyledigi )Jame-i istil,<:amet-came-i vel,<:ayi' -nüvisan ile şebt-i ceride-i beyan l,<:ılınmış bulunmagın, tül u dıraz tesvid-i ru)Jsare-i varal,<:-pareye itale-i dest-i ictisardan 'ibtiraz olundı .

T a y y a r - z a d e A t a 1 8 1

Eva'il-i �uhı1r-ı devlet-i 'aliyye-i 'Oşmaniye'den berü �uhı1r iden şadr-ı a':?amların güzide vü münta]Jablarından ma'dud iken "ne'uzu billah min şerri zalik" lprl5: üç senesi rebi'u'l-evvelinde mir'at-ı ka'inatda şuret-nüma olan eşkal-i 'acibe-i dehşet-efza ve fiten-i garibe-i bayret-fermaya ta15:rib ile rütbe VÜ cahından dur ve bela-yı nagehani-�uhur ile devlet Ü ' izzetinden mehcı1r u ma'zur olmuş iken yine ta]Jliş-i giriban badd-i imkanda olmayup ecel !5:azası nageh-gir-i bulili ve mihr-i şebatda bayatı reside-i ufill olmagın , ızrar-ı eşrar-ı bagiyan-ı ]Jizlan-nişan ile kendünün ve damadları I}:apudan Muştafa Paşa ve Mebmed Ketbuda'nın M-emr-i sultani murg-ı rı1b-ı revanları lane-i bedenden perran ve aşiyan-saz-ı gülşen-saray-ı cinan olmuşdur. On iki sene to15:uz ay on gün serir-i şadr-ı mu' allacta muvaffal5: oldul5:ları mesa'i-i celile evşaf-ı cemilesinin badd ü ' add ü payanı olmayup , 15:abil-i tastir ü beyan olmadıgından 15:at'-ı na�ar maşarif-i mul5:arrereyi tedabir-i bakimiine ile zabıta-i i ' tidale ifrag ve irad-ı mu'ayyeneyi mil5:dar-ı matlı1ba iblag itmekle bizane-i ' amireyi emval-i miriyye ile mal-a-mal eylemiş idi . El-Mşıl umur-ı din ü devletde az müddetde vücuda gelen bıdemat-ı cesimesi mümkinü't-tabrir ve kaffe-i eniima olan kerem-i bi-keranı güncayiş-pezir-i bavşala-i ta 'bir olmamagın kümeyt-i ]Jame-i se bük-' inana rubşat-ı cevelan ile meydan virilmedi.

[ 1 56] Ez-cümle matbu'at ni:?amına muvaffal5: olan tab' -ijane na:?ırı 'ul5:ela-yı müteferril5:aganden'an-aşıl Fıransalı mühtedi İbrahim Efendi'nin himmetiyle menfa'at-i celilesi meydanda olan matbu'atın esası zamanında vaz' olunmuş ve efendi-i muma-ileyhin fenn-i mubarebe ve ta'lim-i ' askere da' ir tertib itdigi risaleyi şadr-ı müşarün-ileyh ' arz u tal5:dim eyledikde tabsin iderek Sultan Abmed ]Jan bazrederine ' arz u tal5:dim ile mubassenatı tefhim ü teslim olunaral5: bu fenn-i eelilin devlet-i 'aliyye-i 'Oşmaniye'de dabi tabşii ü icra olunması irade buyuruldıgından tertib-i 'asakir-i ni:?amiyyeye şuru' u mübaşeretle iki üç yüz nefer ta' limci tal:ırir olunup Üsküdar'da I:Iaydar Paşa Çayırı'nda icra-yı ta 'li m olunmal5:da oldıgı ve top-]Jane ve bumbara-]Jane ve lagımcılar ile müteferri ' atına ni:?am virerek emr-i istita'atın istikmaline şarf eylemekde bulundıgı yeniçeri ocagına ' aks iderek bu veslle-i ma'neviyye ile yüz l5:ırl5: üç rebi'u'l-evvelinin on beşinci güni val5:i' olan Patrona ve Muşli fitnesinde yeniçeriler tarafından ' asakir-i mezbure perakende VÜ perişan idilüp, Mabmud ]Jan-ı Evvel 'aşr-ı 'alisi evasıtında bu


buşuşufi terası bir daha taşmim ü niyyet huyurulmuş ise de ekşer-i val$:tde yeniçerileri alet-i mülabaz;a gibi �$:ullanan ol val$:tifi mütenefftıan-ı 'ulema vü ricaliniii mümana'atlarıyla bir bal-i teıebıüb ü te'ennide l$:almışdır.

Devlet-i ' aliyyede ' asakir-i niz;amiyyenifi vücub-ı lüzumını keşf iden evvela müşarün-ileyh paşa oldıgı İbrahim Efendi'nin risalesini tezvice çalışup belki şehadetine 1$:adar gözine aldırmışdır. Togrusı bu dtrayeti sa'ir 1$:uşurını satirdir. A'dact-ı sinni budUd-ı seb'ine mütel$:arib , ma'muretü'l-cevanib , mücanib-i ma'ayib , nik-Q.ah-ı devlet, bülend-himmet, Felatun-fıtrat, hami-i ra' iyyet, naz;ım-ı mülk ü millet, sütt1de-menl$:abet, mütevazı' u val$:t1r,, müdir-i umur, merd-i gayur, bazilü'n-ni ' am, şamilü'l-kerem, celiyyü'l-himem, I:Iatem-şiyerri, büsn-i bull$:ı müsellem, ' ali-nijad, Bermeki-nihad, bahirü'r-reşact, ma' il-i 'adi ü dad bir vezir-i müşteri-tedbir ve düstur-ı Aşaf-naz;ir-i mekarim-mu' tad olup buşuşa 'ulerna vü fuzala ve meşayib u

'urefa ve hüner-veran-ı şi'r ü inşa ve boş-nüvisan-ı imla ve mt1sil$:i-şinasan-ı bub-şadaya mezid meyl ü ragbeti olmagın, ekşeri leyl ü neharı erbab-ı ' ilm ü ma'rifetifi şobbet-i ruhaniyetleri ile güıar ve her birini 'ala-l$:adri meraubihim enva'-ı in'am u ikram ile [ 157] mul$:ziyyü'l-meram eylediginden fazla kemal-i bışal-i bamidesinden naşi bila-mucib bir kirnesneyi ' azv-i ' ayb u l$:uşt1r ile müftezib u tabl$:ir ve cerayim-i güıeştesiyle mu'abaıe vü tekdir eylemeyüp batta eva' il-i biilinde i 'damına cidd ü il$:dam iden ' adavet-pişelerine bile 'afv-ı bi-imtinandan ma- 'ada nicesine mal-i firavan ve ba'zısına manşıb-ı divan ve kimine rütbe�i vezaret ibsanıyla mul$:abele ve mu'amele-i bi'l-mücabeleye ' atf-ı ' inan eylemişdir.

işbu rivayet I:Iadil$:a'dan me'bt1z olup ancal$: Çorlılı 'Ali Paşa mul$:addema müşarün-ileyhifi yazıcı efendilikden menaşıb-ı birlin ile der-i saltanatdan teb'idine sebeb oldıgı cihetle müşarün-ileyh gibi ' aşr-ı ' ali-i Ahmed .ijan-ı Şaliş'ifi ab-ı ruy dinmege şayan olan bir müşir-i müdir-i Felatun-semirifi i 'damı , bunların zaman-ı il$:bal-i bii-kemaline teşadüf itmesi ve bi'l-farz ol zaman bi'z-ıat sebeb olmamış olsalar bile varta-i im}J.adan istiblaşa mul$:tedir olabilmeleri münker olmaması hasebiyle togrısı bame-i dal$:il$:a-dan bu şübheden 1$:urtulamıyor. El-' ilmü ' indallah.

I:Iaşıl-ı kelam zaman-ı sa'adet-encamlarında bulunan bay u geda ve pir ü bernadan bir ferd hedaya vü ' atayasından mahrum u bi-neva l$:almayup


çogı il)tiyacdan müberra olmal5: ile ful5:arası agniyasına ve ednası a' lasına ve zu'afası 'u�emasına ve her birisi balasına ' arz-ı istigna vü yesar eyledigi ma'lfim-ı şıgar u kibar ve rivayat-ı tevarib ile rehin-i iştihfirdır. Lakin bi-bikmetillahi Ta'ala öteden berü bu mal5:file "bayru'n-nas men yenfe'u'n-nas" l5:abilinden olan ıevat-ı mürüvvet-simatıfi şive-i rfizgar ile birer babaneye ibtina-i 15:antara-1 şehadetden güıar idegeldikleri yine bükm-i bafiyye-i ilahiyye'den oali olmayup belki basbe'l-beşeriyye aifide oldul5:Iarı çirkab-ı cürm ü ma'şiyetleri ol tal5:fib ile şüst ü şfiy-ı ab-ı magfiret olmasına sebeb ü ' illet olacagı l)ikmetine bina'en bunlar dabi ol cihetle ma�har-ı sa'adet-i şehadet olmuş bulunmaları , kerem-i bi-minnet-i Rabb-i 'İzzet'den mes 'fildür.

Müddet-i şadaretlerinde muvaffal5: oldul5:ları bayrat u l)asenat ve aşar-ı keşiretü'l-berekatı ne �abii-i l)add ü ta'dad ve na güncayiş-peıir-i l)avşala-i a'dad olup, ez-cümle şebeke-i şerife-i Nebeviyye ' aleyhi ef<;ialü'ş-şalavat ve ekmelü't-tal)iyyenifi kisve-i latife ya'ni pfişide-1 na�ifesini müceddeden asitane-i devlet-nişanede olan nessacan-ı dest-gah-ı hüner ü şan'ata tensic ü tezyin ü ikmal ve mal)alline işal ile M'iz-i !5:aşabu's-sebl5:-i amal olmagın, böyle bıdmet-i cel1:le-i bahiretü'ş-şeref esiaf-ı ' izzet-ittişaflarından bir şal)ib-i şadarete müyesser ü mal5:dfir olmayup ancal5: bunlara müyesser olması kemal-i [ 1 58] bulfişların iş 'ar itmegin , bu cihetle dabi mal)sfid-ı şıgar u kibar ve gıbta-ferma-yı ulu'l-ebşar olmuşlardır.

Ber-mul5:teza-yı rfizgar-ı sitem-kar, çar-mevce�i �azaya dfiçar oldul5:larında na'ş-ı ral)met-nal5:şları bi'l-ışrar dest-i eşrara giriftar olmal5: ta15:ribiyle bunca zaman meydan-ı saray-ı ' ali-şanda galtide-i ıüll ü hevan ve ecza-yı 'unşuriyyesinifi ekşerisi münteşir ü perişan olmagın, bu şfiret-i mezelletden ' arnel-i yesir ile tabllş ve tekfin ü tedfin mümkin iken, "Unudurlar seni bi-çare hernan ölmeyegör" intibahınca enva'-ı ni 'metiyle mütena"im bir süri küfran-ı ni'am-ı felek-meşreb yadigarlarından ' adem-i gayret-i vefa-dari �ahir ü bedidar olması bıred-i barik-binan-ı cihaniyiina "fa'tebirfi ya uli'l-ebşar" emr ü tenbihini işrab ve hele şaz olara� bavaşş-ı aşdil5:asından sabıl5:a I:Ialeb !5:a<;lisi Şiikir Begefendi merl)fimufi istiş ' ar itmekle, beyt:


(Mefa'ilün Mefa'llün Mefa'ilün Mefa'ilün)

Ne deiilü bi-vefa olsa cihanıfi bi-vefasından Mui:ıibb-i şadılp y�gdir kişiniii a�ribasından

<;larb-ı meşeliyle nemek-be-I:ıaramlı� şi 'arını kendüye reva görmediginden mu�teza-yı aşalet ve Dıaşlet-i fart-ı mürüvveti üzere yefiiçeri �ü�nüslarından35 ba'zı kar-güzariarı babş u ' atayasıyla mabcilb u minnet-dar iderek müşarün-ileyhifi ba�iyye-i a'zasından mümkin mertebesini bazar-ı eşrardan bayagı mübaya'a şüretiyle abz u cem'a şarf-ı tab u tüvan ve ber-averde-i zenbil-i kitman iderek cevf-i leylde Şehzade Cami' -i Şerifi �urbında müşarün-ileyhifi inşa eyledikleri sebili ittişalinde va�i' batireye defn ü ta�bir eylemişler. Rabimehümullahu Ta'ala 'aleyhim rabmeten vasi'aten.

Mev�i ' - i mezbürda Daru'l-I:ıadiş Mescidi dimekle ma'rilf olup ders-oane dabi ittibıiiz olunan mescid ve kütüb-ijane-i bi- ' adil ve çeşme ve sebil cümle-i müberratındandır. Müverrib, şa'ir Raşid Efendi'nifi çeşmeye inşa itdigi taribdir:

(M efa 'il ün M efa 'il ün M efa 'il ün M efa 'il ün)

Zeban-ı lülesi dir teşneye tarib içün Raşid "Şu iç bu çeşme-i Damad İbrahim Paşa'dan" ( 1 1 32)

Ve kütüb-oanesine imam-ı sultani 'Arab-zade 'Abdu'r-Rai:ıman Efendi'nifi tanz;im itdigi 'arabi tariijdir:

( 1232)

1 � o� l � �->-:'� il.:L ..�.-o..:>.. l .ili w 1 -:ı Lb..L...J >:! .) J

[ 159] Bu cümle bıayratıfi gıtamma ta�-ı dergahında mestilr bir beyt-i tarib dabıi imam-ı müşarün-ileyhifıdir:

( 1 1 32)

T a y y � r - z a d e A t a

1 � � l .r.ıl � 1 .>-:.:u Lo li... � r_,.w l '-:"'�

Mescid-i mezkı1ra 'İlmi Efendi'nin tarihidir:

( 1 1 32)

1 85

Şal)l)af Süleyman Efendi merl)ı1mufi ijace Paşa civarındaki Acı Muslul5. Mescidi'ne müşarün-ileyh minher vaz' iderek civarına bir daru'l-l)adiş ve bir tek ]Jammam bina itmişdir. Ve ijace Paşa Semti'nde mekteb ve tal)tında sebili vardır. Ve I}:ayşeriyye J5.urasından kendi masJ5.at-ı re'si olan Muşl5.ara J5.aryesini J5.aşabaya ta]Jvil ve tevsi ' ile Nevşehir tesmiye iderek cami' ve medrese ve mekteb ve çeşme ve sebil ve ban ve çifte ]Jammam ve ders-bane bina itmiş ve Üsküdar'da altı mabalde ve Bahayi Körfezi ta'bir olunan I}:afilıca Ualici'nifi üstinde Mir-abad ve ijünkar iskelesi ve Sultaniye ve Yalıköyi ve ÇubuJ5.1ı'da ve Bahariyye ve Mirabı1r Köşki ve Eyyı1b civarında pek çol5. çeşme ve sebil ve havuz ve mektebi ve Kagıd-bane'de cami' i ve sa' ir yerde bayratı vardır . Eyyı1b Camf -i Şerlfi'nifi mabv u iş bat ve terfi ' i ve kürbe-i şerifiii sim şebekesi müşarün-ileyhifi himmetidir . Bu bayra 'İzzeti'nifi tarihidir:

(Mefa'ilün Mefa'ilün Mefa'ilün Mefa'ilün),.

"Mezarın eyledi tezyın Ebı1 Eyyı1b'ufi İbrahim" ( 1 1 27) "Ebu Eyyı1b'ı İbrahim Paşa eyledi tezyin" (1 127)

Minarelerifi itmamına Şehidi'nifi tadbidir:

(Mefa'ilün Mefa'llün Fa'ı1lün)

ÇıJ5.up avazı 'arşa didi tarib "Ta'ala şanuhu Allahu Ekber" ( 1 136)


V e seng-i mezarında ma}Jkuk olan �a<;li 'Aşım'ıfi taribinden Seyyid I:Iüseyin Vehbi Efendi merl)umufi müşarün-ileyhifi l)in-1 şehadetinde söyledigi işbu taribi l)a�i�aten şayan-ı ta}Jsindir:


Bir �azadır geldi yaz taribini Vehbi anıfi "Ka'be'ye �urb ola İbrahim Paşa menzili'' ( 1 143)

Sultan-ı şu'ara Arpa Emini 'Oşman 'Azmi Efendi-zade va�'a-nüvis Muştafa Sami [ 160] Begefendi merl)umufi müşarün-ileyh Darnacl İbrahim Paşa'nın Eski Saray'da İ 'mar itdigi Baltacı Ocagı'na söyledigi taribdir:

(Mefa'ilün Mefa'ilün Mefa'ilün Me{a'ilün)

ı Ni�amü'l-mülk-i ' alem şadr-ı :d-şan şal)ib-i devlet Ki dergah-ı refi ' inde e'ali çihre-fersadır

2 Vekil-i mutla� u damad-ı Sultan Al)med-i Gazi Ki zat-ı bi-na�iri mu�teda-yı din ü dünyadır

3 Vezir-i bi-müdanidir budavend-i mu'a��amdır Melek-buy-ı mükerrerndir Felatun-ray u danadır

4 Cemal-i şahid-i idrakine ' a�l u bıred meftun Derun-ı paki mir'at-ı Sikender'den mücelladır,

5 Cenab-ı şadr-ı ' ali-rütbe İbrahim Paşa kim I:Ia�i�i asitanı eve-babş-ı çarb-ı valadır

6 O verd-i bi-bazan-ı gülsitan-ı devlet aşlında Teber-daran ocagından şüküfte zat-ı yektadır

7 Oca�dan şu'lelendi meş'al-i şeh-rah-ı i�bfili Ezelden rehber-i güm-kerde-rahan-ı temennadır


8 TulU'-ı evvelinden kevkeb-i icHilinin biila Fürug-ı şeb-çerag-ı himmeti günden hüveydadır

9 Ocal5: ball5:ın çerag itmişdi yek-ser şem'-i il5:bali Anın-çün mum olup !5:ullul5:da herkes şimdi ber-padır

10 Degil ancal5: ocal5:lı ma�har-ı envar-ı il:ısanı Toyurdı ' 1Hem-i ball5:ı ' atası biin-ı yağmadır

l l Bu hengama gelince ta o demden ol kerem-karın Semabat karı himmet 'adeti cu dı müheyyactır

12 Cibilletdir ana lutf u kerem bal5:!5:a cibillldir Seeayadır ana cud u seba el-bal5: seeayadır

1 3 Mubaşşal gelmemişdir böyle şabib-cud afiil5:a Vücud-ı pak-i bl-manendi mabz-ı lutf-ı Mevla'dır

14 [ 16 1 ]

15

Emanet sana ya Rabbi emanet zat-ı memdubı Hatalardan vücudın şal5:la ya Allah ya !}.adir

O şadr-ı karn-ran kim şime-i müstabseni çünkim Teber-darana da'im re'feti bl-badd u ibşadır

16 Olup mi 'mar-ı çapük-dest-i cud u himmeti der-kar Bu def'a dabi lutfı anların bal5:15:ında peydadır

17 Olınca mubteril5: bünyadın e mr itdi sa' actetle Bu mevzi' kim teber-darana rabat-gah u me'vactır

1 8 ijarll5:in işti' iili bagteten tal5:at-güzar o ldı Ocal5: erbabının fart-ı basan aşikiiradır

19 Mükafat itdi cilş-ı mevc-i babr-ı lutf ile bal5:15:a Ki nar-ı guşşayı biitırlarından l5:aşdı itfadır

1 87

1 88 O s·m a n l ı S a r a y T a r i h i

20 Muvaffal$: oldı bünyad itmege bu meymenet-gahı Anıfi her karda bi-şek mu'ini Bal$: Ta'ala'dır

21 Virüp Eski Saray'a taze revnal$: aşaf-ı devran Bu vala cay-gahı yapdı kim bi-mişl ü hemtadır

22 Bu bayr-ı pak u bu ziba eşerle nam-ı nigi'ısı Eger mezkı1r olursa başre dek şayan u abradır

23 Bu ra'na tarb-ı dil-keşle bu nazük rabile şimdi Oda dinmeklige şayestedir bir cay-ı valadır

24 Bunun gibi nice aşara Bal$: tevfil$: ide zatın Ki da' im niyyet-i pakizesi ta'mir-i dünyadır

25 Buda bünyan-ı cahın eyleye ma'mur u abadan Ki hemvare der-i devlet-me'abı ball$:a melcadır

26 İdince gi'ış tekmilin didim taribin ey Sami "Bu tarb-ı pak-i nev bünyad-ı İbrahim Paşa' dır" ( 1 1 35)

Nev-şehir'de bina itdikleri Cami 'u'n-ni'ır'ufi tarihidir:

ı ( 1 62)

2


Aşaf-ı tHin Ahmed-i Gazi vezir-i bi-na�ir Kim refah-ı kevne ba'işdir vüci'ıd-ı nafi ' i

Bazret-i şahen-şehifi damad u şadr-ı a'�amı Zıll-i Yezdan'ıfi çerag-ı pür-füri'ıg-ı satı ' ı

3 Şabibü'l-bayrat İbrahim Paşa kim odur Asuman-ı birr ü ci'ıdufi afitab-ı lami ' i


4 Ser-firaz-ı ser-firazan-ı himem şal)ib-kerem Kim odur rayat-ı zer-muncul5:-ı lutfufi rafi ' i

5 Çekdi piş-i bu]J.le İskender gibi sedd-i sedid Şarl5: u garbı tutdı avaz-ı 'ata-yı şayi ' i

6 Şenn ü abad itmedir dünyayı 15:aşdı da' ima 'Alemin asayişidir fikr-i tab ' -ı bari ' i

7 Karı hep eelb-i I5:u1Ub u ]Jayr ü 'adl ü dad olup Hiç ' abeş bir fi ' le yol5:dur nal5:d-i val5:t-i zayi ' i

8 'f$':almadı yapılmadıl5: 'ahdinde bir cay-ı ]Jarab Her birin ma'mur idüp yapdırdı necm-i tali ' i

9 Şimdi ez-cümle idüp man'?'fir-ı çeşm-i iltifat Nev-şehir'de eyledi inşa bu ra'na cami' i

10 Menşe-i pak-i vücudı olmuş idi ol mal)al Eyledi şehr-i mu'a'?''?'am gör bu feyz-i Şani ' i

ı ı Medrese cami' ' imaret l)ucreler bünyact idüp 'f$':ıldı bayrat ile şadan rul)-ı pak-i Şari ' i

\ 12 Bu eşerden olsalar ageh nola erval) ile

Malik ü ijanbel İmam-ı A''?'am u hem Şafi'i

13 Barekallah ma'bed-i pakize tarl)-ı dil-nişin Kim me la' ik dir anıfi ge h varidi ge h raci' i

14 İdüp amed-şüd süruşan-ı İlahi dem-be-dem Feyz-yab eyler güruh-ı mü'minin-i tayi ' i

1 5 Secde itdikde muşalliler şalat-ı ]J.amsede [ 163] Ral)met-i I:Ial5:'dır der-i ta'at-me' ab-ı l5:ari' i

1 90 O s m a n 1 ı S a r a y T a r i h i

16 Olıcal5: şab-ı menarında mü'eızin ' andelib Gül gibi ey ler şüküfte guş-ı l5:alb-i sami ' i

17 Minberidir gerden-i l)avra-yı ' aynıfi heykeli �ubbesidir nüh-sipihrifi tac-ı farl5:-ı tali ' i

1 8 'Ömrin efz(in eyleyüp tevfil5:ini ide refil5: I:Iaşre dek bal5:i l5:ala ya Rab bu bayr-ı nafi ' i

19 Guş idüp itmamını taribin eylerken su' al Virdi bu mışra' ile tab'-ı cevab-ı l5:atı ' ı

20 Resm-i 'Oşmaniyle Sami söyledim taribini "Cami'u'n-Nur aldı İbrahim Paşa cami' i " ( 1 1 39)

Müşarün-ileyhifi Ürgüb'de bina buyurdul5:ları cami'e Seyyid Vehbi merl)fimufi taribidir:


1 İmam-ı müsbmin Sultan Al)med ijan-ı Gazi kim Binay-ı şevketin mi 'mar-ı te 'yid-i ezel yapdı

2 Mul)it-i cfid u re 'fet cami' -i ablal5:-ı l)üsnadır Vücudın feyz-i Mevla mul5:teda-yı her düvel yapdı

3 Sipihr-i saltanat mihri ki nevruz-ı cülfisında �aza evreng-i devletden afia burc-ı bamel yapdı

4 İdüp mi'mar-ı tal5:dire o da hem-dest tedbirin Ne yapdıysa umur-ı saltanatda der-mal)al yapdı

5 Ne geldi ne gelür evreng-i mülke mişli zira kim Anıfi yapdıgı bayrı ne evabir ne ezel yapdı

T a y y a r - z a d e A t a 1 9 1

6 O şahen-şah-ı dehrifi mühr-i baş-ı şadr-ı mümtazı Ki Mevla bak-i dergahından iksir-i emel yapdı

7 Cenab-ı Aşaf İbrahim Paşa kim tJalll-asa Yılplmış dilleri çün Ka'be bi-müzd-i 'amel yapdı

[ 164] 8 Mizac-ı devleti şur-ı ' adil ifsad itmişken

İdüp ışlal)-ı zatü'l-beyn bi -ceng ü cedel yapdı

9 İdüp 'atf-ı ' inan vadi-i bayra bu ser-i tab' ı Ne bak üzre �adem başdıysa bir ra'na mal)al yapdı

10 tJuşuşa matla' -ı burşid-i zatı oldıgı �arye Ki il:ıya idüp adın Nev-şehir �ıldı güzel yapdı

l l Be-cay-ı seng-i rize sim ü zer dökdi esasında Bu dil-cu cami' i nitdiyse itdi ma-l)aşal yapdı

12 Zeban-ı bame-i Vehbi bilüp tavşlfde 'aczin Ne söz yapdı ise mışda�-1 ma-�alle VÜ del yapdı

1 3 Hemişe banuman-ı devletin ma ' m ur ide M ev la Ki böyle bir ' ibadet-gah-ı Rabb-i Lern-yezel yapdı

14 Du' a itmek gerekdir beş va�itde ana ey Vehbi "Bu beytullahı İbrahim Paşa bi-bedel yapdı"

Beray-ı çeşme-i müşarün-ileyh der-Ürgüb


ı Vezir-i a'�amı damad-ı b§.ş-ı mal)rem-i razı Cenab-ı J:ıazret-i Sultan Al:ımed ijan-ı zi-şanıfi

1 92

[ 165]

2


Ni:?amü'l-mülk-i İbrahim Paşa-yı kerem-ver kim Odur asayişine ba'iş ü badi bu dünyanın

3 Gümüş şuyı al$:ar bir lUledir her menba'ı güya Dü-dest-i lutfı olmuş mal$:semi ab-ı temennanın

4 Zülal-i lutfı her leb-teşne-i ümmidi sir itdi Anın aşarı oldı ab-ı ruyı nice büldanın

5 ijuşuşa bir �$:aza kim ma-i cari olmayup 1$:at'a Şu da mubtac idi lutfına nehrin ebr-i baranın

6 'Ataşa ijızr irişdi e mr id üp yapdırdı on çeşme Getürür şu kim agzı çün şulandı ab-ı hayvanın

7 Ahalisi idüp def'-i zarfiret şuya sir oldı Şu gibi ezber itsünl�r du'a-yı bayrını anın

8 ijuda sa'yin �$:abul itsün be-bal.$:1.$:-ı Ka'be vü zemzem Hemişe ma:?har-ı tevfil$:i olsun I:Ial$: Ta' ala'nın

9 Tamama irdigi birle didim taribin ey Vehbi "Muşaffa zemzemin iç ' ayn-ı İbrahim Paşa'nın"

Bunlardan başl$:a der-sa' adet ve taşralarda birçol$: çeşme ve sebil ve dimi' ve mescid ve tekaya vü zevaya ve ban ve barnınarn ve ' imaret ve daru'l-badiş ve ders-bane ve mektebleri oldıgı tevatür-yab-ı iştihardır. Rabmetullahi Ta'ala ' aleyhi rabmeten vasi' aten.

On Dördüneisi I}.ozbekçi Partdul ' Oşman Paşa

Saray-ı Hümayunda� Ş�dr-ı A' :?am Olanların On Dördüneisi ve Cümlesinin Yüz Otuz Üçüneisi �ozbekçi Pandul Topal 'Oşman Paşa'dır. Sene


1 144. Müdet-i Şehr: 5 , Eyyam: 26.

Müşarün-ileyh Moralı dır. Asitaneye vuşOllerinde ba 'zı hem-şehrileri delaletiyle �ozbekçiyan zümresine du)JOI ve bir müddet )Jıdmetden şonra bi-basebi't-tari� pandul başılı� ile çerag olara� bıdmet-i mer�Omede iştihar bulmuş idi. Yüz yirmi sekiz tad)Jinde Şehid 'Ali Paşa himmeti ile mir-miranlı� rütbesin ibraz ve bundan a�dem �atl olunan Abmed Paşa'nın da' ire vü ibtişamı ile mümtaz olmuş idi . Bir müddetcik şonra rütbe-i eellle-i vezaret ibsan ve yüz �ır� iki senesi gayetine gelince ROmili canibinde va�i' buldan u memalike mükerreren valilikle şadan olmuş idi . �ır� üç taribinde asitanede �uhOr iden cüyOş-ı bagy u fesadın ol canibe firar idenlerinin teftişine me'mOr olup ROmili canibini çirk-i levş-i vücOd·-ı ehl-! fesaddan tathire i�dam u itmam bıdmetiyle Selanik canibine ' azim iken �ara Mebmed Paşa-zade Muştafa Beg yediyle müjde-i mühri mutazammın batı-ı hümayOn vaşıl olmagla semend-i isti'cale süvar ve asitaneye te�arrüblerini müştemil �a' im-ma�am Mel).med Paşa'ya tabrir olunan tezkire mOcibince Çırpıcı Çayırı'nda arnade olan yemeklige nüzOI ve ba'de'z-ziyafe müretteb alay ile istanbul'a dubOI iderek �ır� dört rebi 'u'l-evvelisinin on to�uzuncı sebt [ 1 66] güni mühr-i şadarete n�l' il olmuş idi . Asitilneyi mütegallibeden tathlr iderek havayic-i es' arın i ' tidal ü ibzalindeki himmet-i fev�a'l- 'adesi zib-i sutO.r-ı şal:ıiiyif-i erbab-ı tabrirdir. Lakin sabı�an ketbudası çavuşbaşı Süleyman Aga ve sa'ir etba' ının damen-i irtişaya teşebbüşleri ve fi'l-ba�i�a 'ilm-i danişden bişşe-yab olmayup ba'zı esrar-ı devlete beher-b§.l aberin şirketi i�tiza itmesi mubill-i ni�am-ı devlet olmagın sene-i mezbOre ramazanının on beşinci güni müdafa'a şartıyla bila-müşadere mu'azzezen Tebriz eyaleti tevcih ve mühr-i hümayOn Tebriz canibi ser- 'askeri vezir-i mükerrem 'Ali Paşa'ya irsal ve mesned-i �a' im-ma�am!de defterdar ' İzzet 'All Paşa temkin olundı. Ba'de-zalik Erzurum eyaletiyle tebdl ve az zamanda Tiflis eyaJetine tabvii ile İran canibine ser- ' asker ta'yin olunmuş idi .

(Mefa'ilün Mefa'llün Mefa'ilün Mefa'llün)

Bu 'ali nuşrete tarib-i bala oldı ey Sami " ' Acem geçdi �ılıçdan bozdı anı cünd-i 'Oşmani " ( 1 144)


ülrib-i garrası mışdal5:ınca val5:i' olan galebesi ve l5:ırl5: beş taribinde yine serdar-ı ' all-val5:ar olmuş ise de bi-emrillahi Ta'ala istila-yı ' illet-i batından naşi bi-şu'ı1r olmagla der-ceng-i evvel ' asker-i İslam münhezim ve kendüsi şehiden dar-ı bel5:aya ' azim olmuşdur.


Ma�har-ı lutf-ı ijuda olmagla Oldı tarib-i vefatı "ma�har"

Şal)ib-i re 'y-i tedbir , şeci ' u bahactır, nafizü'l-kelam bir şadr-ı bi-na�ir idi. Ral:ımetullahi ' aleyh.

Fal5:at Sultan Selim-i Saliş-i şehidifi şehadetini tehiyye iden ve Topal Şeybu'l-islam nam I:ıal5:aret-ittisamıyla teşehhüt iden re'1s-i eşl5:ıya 'Ata Molla'nın l5:ızını oglu Şalil:ı Beg narnındaki macter-be-bataya alup ' alemi velveleye viren ve here ü merc-i devlete sebeb olan müşarün-ileyhin kerimesinden mütevellid l5:a'im-mal5:am-ı mel 'ün u ma15:tı11 Köse Musa Paşa'nın müşarün-ileyhifi I:ıafidi olmal5:dan başl5:a banedanının başluca büyük bir fenalıgı işidilmemişdir.

On Beşincisi Bostancıbaşı M olda van! 'All Paşa

Saray-ı Hümayı1ndan Şadr-ı A'�am Olanların On Beşincisi ve Cümlesiniii Yüz Elli Yedincisi Bestancıbaşı Maldavanı 'All Paşa'dır. Sene 1 1 83. Müddet-i Şehr: 4. Yevm: 5 .

Müşarün-ileyh :f:$:astamonı sancagında Şorl5:un l5:aryesinde mütevellid olup asitiineye vürı1dında bestancı ocagına ve biraz val5:it şonra başşa başekileri zümresine [ 167] dabil olmuş idi . Darü's-sa'ade agası Ebu'l-Misk 'Anber Aga bagçesini bina iderken bina emini naşb iderek etvarını begenmesi ve zaten dirayet ü şeca'ati müsellem olması cihetiyle I:ıayadid-i eşl5:iya indifa' ına me'mür ve her tarafda me'mı1lden ezyed hüneri �uhı1r ve na' il-i tal:ısin ü I:ıubı1r oldıg eşnada Burüsa'ya nefy olunan fill:ıişelere me 'mür ve eş-


na-yı tari�de }J.üsn-i rızalarıyla bunları cariye olma� üzere fürfibt eyledigi mütevatir oldu�da Moldavani' la�ab-ı gayr-i meşhurıyla müla��ab ve cülfis-ı Muştafil ljan-ı Saliş'de tebdi'l-i bilseki'lik ile mesrur ve �ara �ula�lı� bıdmetiyle mal)bur olmuş ise de na-meşru' u emşal olara� }J.ürrat-ı müsellematıfi bu şOret-i gayr-i ma'�Ule ile fürfi]Jtiyle ba'zı mertebe başlet-i münafa�atı ol va�it şadr-ı a'�am bulunan meşhur Ragıb Mel)med Paşa'ya ma' lfim olmagla Filibe ne�aretiyle �urb-ı hümayundan teb'i'd ve anda ba'zı 'avam-pesend bıdmet begendirmekle asitaneye ' avdeti irade ve uaşeki' agalıgıyla tari'�a i ' ade �ılınmış idi . Yetmiş dört recebi evabirinde bostancı başılı� ile na' il-i me'mfil olar� beş şevvali gurresinde l)uzfir-ı hümayunda Rumili manşıbı ile vezaret il)san ve seksen iki tarfbinde Aydın mul)aşşıllıgı ve Bender ser- 'askerligi ve mu' abbaran tev�i' 'i iken ser-' askerlikden 'azi ve Yaş mul)afa�asına me'�ur ve seksen iki rebi 'u'l-evvelinifi dördünci güni Jjotin ser-' askerligi ile mesrur olup seksen üç re bi ' inin to�uzuncı güni ljan Tepesi'ndeki ordu-yı hümayunda serdar-ı ekrem bulunan şadr-ı a'�am Yaglı�çı Mel)med Emin Paşa'ya balef olmuş idi .

Bunlar dabi selefi gibi bir güne ]Jayr u nuşrete ma�har olamayup üç şa'banınıfi on dördünci güni 'azi ve Gelibob'ya icla ve i�ametde oldıgı l)alde dörtde Bogaz I:Iişarlar ser- 'askerligi 'unvanıyla i 'ade-i il)san-ı vezaret ve seksen altı taribinde pirligine teral).l)umen TekfOr Tagı'nda i�amete i 'ta-yı ru]Jşat ve du'a-yı devlet-i ebed-müddete muvazabat itmekde iken bag-ı cinana bıraman oldılar. Müddet-i şadareti dört malı beş gündür. Şayan-ı tal)rir bir bayra ma�hariyyet ve mülk ü millet ü devlete l)üzn-i bıdmeti istibbar olunamamışdır. Mensfib oldıgı memleketi ]Jal�ınıfi mizac u mişvarları i�tizasından olan bi -ma 'na igraz u i ' tiraz ve iftibar u 'u�alalı� ile leffaflı�dan baş�a şiti işidilmedi . Ral)metullahi ' aleyh.

On Altıncısı Teberdar ' İzzet Mel:ımed Paşa

[ 168] Saray-ı Hümayundan M�am-ı Şadareti İl)raz İdenlerifi On Altıncısı ve Cümlesinin Yüz Altmış B irincisi Teberdar Bolılı Mel)med ' İzzet Paşa'dır. Sene 1 1 88 . Müddet-i Sene: 2 , Şehr: 4, Yevm: 2 .


Müşarün-ileyh Rum MeJ.:ımed Paşa aJ.:ıfadından ijüseyin Beg nam kimesnenin necl-i necabet-güster ü ferzend-i ' arafet-perveri olup, bin yüz otuz altı taribinde Bolı sancagı muzafatından Çeharşenbe l,cazasına mülbal,c Beglik nam l,caryede mütevellid ve sinn-i temyfze vaşıl oldul,cda asitaneye dal}il ve mal,ctUl darü's-sa'ade agası eyyamında eski saray baltacıları ocagına l,cabUl olındıgından fenn-i kitabeti idrak ider çelebi olmagla bir müddet mürürında l,capu l}aşekisi ve ba'dehu beg l}alffe namıyla darü's-sa'ade agası yazıcı l}alffeligi ' idadında kesb-i iştihar ve cülUs-ı Muştafa ijan-ı Şaliş'den evvelce yazıcı efendilikle karn-kar olmuş bulunup EbU �avf36 darü's-sa' ade agası l,catl ve şal)ib-i terceme 'azı ve magzuben tesrib-i lıbye ile oacegan-ı divan-ı hümayun şınfına idl}al ve bilnesinde 'uzlet ü il,camet ve çend-rüz mürürında baltacılar ocagı külliyen ifna olındıgı gün şabib-i tercemenin \}anesi derunında ateş �uhUr ve tamamen mul)teril,c olmagın batır-ı meksurı yedi bin beş yüz guruş ib·· san-ı padişahi ile merhem-zen-i tesliyet ve vabşeti izale huyurulmuş idi.

Yetmiş altı şa' bamnda feda-yı lı}) ye ile def' a-i şantyede yazıcı-i darü's-sa' ade ve yetmiş tol,cuz şevvalinin sekizinci güni çlarb-bane emini ve seksen-yedide şehr�emini olup cülUs-ı ' Abdu'l-ijamid ijani'de Melek Mebmed Paşa l,ca' im-mal,camlıl,cdan ' azl ve �apucı Süleyman Paşa naşb ve otuz üç günde bunlar ve silabdar-ı şehriyari Boşnal,c 'Abdullah Paşa l,ca' im-mal,cam ve çend-ruz mürürında bu dabi ' azl ve seksen sekiz rebf 'u'l-al}irinin yirmi altıncı güni şal)ib-i terceme emanetinden def'aten l,ca' irn-rnal,cam olup serdar-ı ekrem Muhsin-zade'nin Pravadi'de vefatının baberi vürudında ya'nf cümade'l-abirenin ikinci güni şadr-ı a·��m olup, "Mühr ile mühre l,cadem başdı Mebetnmed Paşa ( 1 1 88)" 'Ayıntabi meşhUr ijace Münih Efendi'nin inşad eylerlikleri tarib-i [ 1 69] ra'nalarıyla tevls:ir olunmuş ise de seksen tol,cuz cümade'l-Ulasınıfi sekizincj. l}amis güni l,caynı çelebiye mecburiyetinden gayri cünbası olmadıgından naşi 'azl ve bir gice Topl,capu'da mul,cim ve min-gayri l,caşdın rel}aveti mucib 'azi olmagla on bir malı altı gün şadaret ve bila-tekdir hernan Aydın mubaşşıllıgı tevcih ve ma-meleki kendüsine il)san ve Gelibob'da l,capusını tan�imine ferman buyurılup seksen tol,cuz ramazanının yirmi üçünci güni tevliyet-i Mışr-ı �ahire ile kesb-i şan ve tol,csan iki şevvalinin yirminci güni İçil sancagı tevcih ve dul}ulinden evvel Sivas eya-

36 . ...J_ı.l """ 1


letine na�l ve üç evabirinde Erzurum ve dört rebi 'u'l-abirinde Ra��a eyaleu ve ramazanın ikinci güni Erzurum il).san ve beş şaferinin yirmi beşinci güni silal).dar Mel).med Paşa irtil).al-i dar-ı be�a eyledikde Gazi I:Iasan Paşa �a'im-ma�am ve şal).ib-i terceme elli beş günde Erzurum'dan teşrif ve mühr-i şerif ile taltlf �ılınmışlar idi .

Mizadarı betfi'et üzere meftı1r oldıgından �aynı İsma'll aga yedine tekrar zirnam-ı ihtiyarını teslim idüp eyyamında il).ra�-ı kebir �ul).ı1r itmekle esbab-ı ' azli teraküm eylediginden to�san altı ramazanının on altıncı güni şadr-ı cedid iken Mel).med Paşa Eyyı1b'a geldigi sa'at şal).ib-i terceme 'azi ve bu def'asında bir sene beş malı şadaret ve Filibe'de müte�a'iden i�ametine ferman ve yedi şaferinin dördünci güni Belgırad mul).afa�ası ile vezareti ib�a ve sekiz rebi'u'l-evvelinde anda vefat eylediler. Müşarün-ileyh şal)ib-i va�ar, ' an�a-tabi'at , l).ilm-i müfrit ile rat� u fat�a na-müsta' iddir. İhtizaz-ı eblehanesi ' aleme boş-nüma ise de başluca bir seyyi 'eye alet olmamışlardır. Ral).metullahi ' aleyh.

On Yedinci si Bostancıbaşı I:Iafı� İs ma 'll Paşa

Saray-ı Hümayı1ndan Bi�aza'illahi Ta'ala Şadr-ı A'�am Olanların On · Yedincisi ve Cümlesinin Yüz Yetmiş Altıncısı Bestancıbaşı I:Iafı� İ sına 'll Paşa' dır. Sene 1220 . Müdet-i Sene: 1 , Şehr: 5 , Eyyam: 6 .

Paşa-yı mezkı1r belde-i tayyibe-i JS:ostantiniyye sükkanından başekiyan-ı bftşşadan "Zer-nişanlı {Jaşeki" dimekle ma'rı1f bir şa}Jş-ı mechı1-lü'n-nesebifi şulb-i na-pakinden manend-i tarra�a-i ta'ı1n bin yüz yetmiş bir senesi �uhı1r itmişdir. Sinn-i bi-sı1dı [ 170] reside-i derece-i terneyyüz-i sevad u sefid oldu�da pederi tari�ine sülı1k ile başeki ocagına ferş-i bOriya-pare-i şı�let itmişdir.

Bir zaman sa'y ü kı1şiş ve resm-i }Jıdmeti verziş itdikden şonra i 'ane-i ba}Jt u tali ' le yol }Jaşekisi ve yeniçeri agası �ara �ulagı ve tebdil-i başeki si ve başeki aga oldu�dan şofira ser-bostaniyan-ı }Jaşşa olup tari�-i adab-ı }Jıdmetde olan ri'ayet ve şı1ri kı1şiş ve rı1z u şeb ez-can u dil umı1r-ı lazımesinde gös-


terdigi sa'y-i ştirisi mizac-ı bazret-i Selim ljani'ye boş görünmekle al,aan u emşalinden tel5:arrüb-i tam ve nüfUz-ı ma-la-kelam ile imtiyaz bulmuş idi.

Yedi sene mi�darı bu bıdmetde müstabdem oldu�dan şofira derya �apudanlıgı manşıbı ile ba-rütbe-i vezaret çerag ve kema-kan te�arrüb-i şehe�-şahi ile �ulUb-ı bussad dag-ber-dag oldıgı l).alde mer�um bilaf-ı şada�at ü isti�amet ve münafi-i. de'b-i edeb ü dirayet variş-i tabt bazretleriyle nihani muuabereye mücaseret idüp dört beş malı mi�darı donanma-yı hümayun umurına şarf-ı ma�dur eyledikden şofira merdüm-i dide-i übbehet ve bal-i rubsar-ı babt-ı sa' adet olan mühr-i vekalet-i kübra ve batem-i niyabet-i 'uz;ma bifi iki yüz yirmi mubarreminde �aza-i me'ttefa� kendüye ibsan huyurulmuş idi. Lakin lazıme-i tavr-ı i�bal-i nageh-z;uhUr olan gubar-ı nazende·gi vü bôd-bini gışave-i dide-i 'a�l y ' a�ıbet-bini olup ba'zı kar-bendan-ı um ur-ı devlet ü milleti kendüye ra�ib ittiuaz ve mani' -i istibdad u infaz �ıyasıyla def' u izalelerine her çend bast-ı ma�al itdi ise de kelimat-ı garaz-amizine taraf-ı sultan-ı serire-dandan s em' -i rıza ibille olunınama gm , " 'Adüvvün ' a�ilün evla min şadi�in cahilin" , ya'ni düşmen-i ' a�il dost-ı gafilden ehvendir, remzi z;ahir ve guya tabdk-i fesad ile def'-i ra�ib ve ba'zı devahi ga' ilesi ile tabvif-i padişah-ı merabim-penah itmek da'valarına düşüp il).daş-ı fitneye ya'ni Sultan Selim ljan-ı Saliş-i şehid-i sa'idifi aşl-ı mucib-i imbası ve bafaz;anallahu Ta'ala az �aldı ki sülale-i celile-i 'Oşmaniye'nifi ifnası buşuş-ı müdhişesine hernan sebeb virmek baletleri z;uhurına ha ' iş olan bal' -ı Selim ljani ve şehadet ve �aşd-ı imba-yı banedan-ı saltanat-ı seniyyenifi aşl-ı mul5:addime-i z;uhurı olan İsma'il Paşa mezmumunufi il�a'at-ı mefsedet-karanesiyle Çorlı �aşabasında Rumili a'yanları tabrikatıyla Rumili Çıta� ve Pomal5:larınıfi [ 1 7 1 ] �a<;li Paşa refa�atindeki niz;am-ı cedid ' askeriyle beynlerinde z;uhür iden mubarebeyi ve veli-ni' ıneti olan Sultan Selim-i Felatun-vesimifi mul5:addime-i a' raz-ı saltanatları olan val5:'alarıfi cemmesini ma�hUr-ı mezburufi tehiyye itdigi emr-i bedihi olmagla erazil ü ecafil ü esafil-i mer�ume re'isi fır�a-i z;aleme-i erazil ü ecalif ü esafil ta 'biri mezmum u meş 'umufi ba��-ı ta 'rifidir. El-l).aşıl bu devlet-i 'aliyyede bunufi ve Topal Şey]Ju'l-islam ile �a'im-ma�am Köse Musa Beşe babişiniii nemek-be-baramlı�da emşalleri Sultan 'Oşman ljan-ı Sani vü şehid bazretlerinin �atili �ara Davud Paşa ve Receb Paşa gibi dörde çı�maz iki ÜÇ babiş ile beraber ib�a' -i su' -i nam itmişlerdir.


Bu tavr-ı eblehane ve il].anet-i fev�a'l- ' ade ve cesaret-i gaddarane vü bii'inanesi ba'de barabu'l-Başra 'aks-efgen-i mir'at-ı zamir-i şehriyar-ı bi-mu'adil oldu�da bifi iki yüz yirmi bir senesi cümade'l-abiresinde ' azi-i nageh-�uhfıra ibtiHl. ile giriban-ı i ' tibarı deride ve ser-rişte-i emeli mı�raz-ı ' azi-i nagehani ile büride olara� egerçi icra-yı siyaset, ba'iş ü be�a-yı riyaset idügi sultan-ı nükte-dana ma' lfım idi , lakin sultan-ı serire-dan bazretleri fıtrat-ı fart-ı l:ıilm ü merl:ıametleri perverde-i dest-i kerem-peyvestine bi-I:ıa��ın bile tecviz-i tekdir ü cefayı reva görmemek abl�-ı ' acibesiyle sirişte oldıgından mer�fımı Burfısa şehrine icla ile iktifa buyurdılar. Amma küfran-ı ni 'met, mezmfım-ı medbfıle mfıcib-i enva'-ı reyu u na�met olup şıfat-ı edeb-i tabi 'iyyet ve şıd�-ı 'ubfıdiyyete'a�l-ı müsta�im-i sellmifi tevfi� idemeyecegi başa'il-i nWl.�iyye ve aijla�-ı münafı�ane-i garaz-karaneden olma� üzere irtikab itdigi cinayet-i ' a�ime cür'et-i cesime ile mübaşeret eyledigi cürm ü �abal:ıat ve bilaf-ı şart-ı edeb-i ' ubfıdiyyet ve tabi' iyyet-i isti�amet olara� veli-' ah d-ı tae u tabt-ı saltanat ile evvelce mugaberat-ı bafiyye cereyanına cesaret itmek gibi ba'zı I:ıarekatı va�'a-i mü'ellime-i feci' adan şofira Sultan Muştafa .ijan bazretleri ib�a-yı vezaretle .ijalic-i Babr-i S efi d mul:ıafa�asına ta 'yin buyurmuş olmasıyla tebeyyün itmiş ise de aşıl ma�şad u me'mfıli olan vekalet-i kübranıfi teballüfünden me'yfıs u dil-gir ve firaş-ı fesad-ı bizlana esir olara� bir iki mah mürürında te 'sir-i sfı ' -i şa-ni ' iyle terk-i münafa�at u iganet ve fesad-ı tedbir iderek canib-i ' ademe tes.yir ve I:ıufre-i mezara tabmil ü ta�bir olunması mui:ıassenat-ı kevniyyeden bulunmuş ise de pek geç �almışdır.

[ 1 72] .Şadareti veli-ni ' ıneti olan ' aşr-ı Selim Hani'de on sekiz mah ve bayrat u müberratdan bi-naşibdir. Egerçi tammu'ş-şu'fır, bülend-himmet, şal:ıib-nabvet ü cesur idi , lakin cahil ü nadan ve küfran-ı ni' met-i veli-ni 'metle elsine-i enamda nişane-i ta'n u düşnamdır.

(Mef'fılü Fa 'ilatü Mefii'ilü Fa'ilün)

Batıl hemişe batıl u bihfıdedir veli Müşkil budur ki şfıret-i ba�dan �uhür ide

Me' aliyle va�'a-i mükeddere-i Selimi'yi cami ' ba'zı mecellede görilen ve 'aşr-ı Selim .ijan-ı Şehid-i sa'idi idrak iden birço� üdeba-yı 'u�aladan müt-


tefe�un-'aleyh olara� işidilen l)ikayat u rivayat-ı vaşı�aya ba�ılınca ba�an-ı buld-aşiyan-ı şehidiii mu�addime-i bal' u şehadetine işbu İs ma 'il Paşa nemek-be-l)aramınıii variş-i saltanat-ı seniyye ile cür'et itdigi mubaberat-ı bafiyye ve etvar-ı gayr-i müsta�imanesiniii ba'iş ü badi olması meydana çı�ıyor. "El-fitnetü na'imetün le' anallahu li-men ey�azeha" ma'nasına maşdar ve "el-badi a�lem" mefhumına ma�har, re'is-i eclaf u al)laf-ı Nemrud bir vücud-ı bi-sud-ı mazarrat-alfid-ı merdud oldıgına ni�am-ı cedidiii iml)asına sebeb-i müsta�ill olması şehadet ider. Ni�am-ı Cedid ol zamandan berü devam itmiş bulunsa idi devlet-i 'aliyyeniii bu �adar devalıiye ugrama� il)timali olamayacagından baş�a henüz ikmaline çalışılan ni�amat-ı ' askeriyye ve mülkiyye şimdiye �adar ne derecelerde ilerü gider ve bugün devlet�i ' aliyyeniii tehdidini i�a'a mu�tedir ni�amatı mükemmel ve memalik-i mümtazesi elinde ve rubude olunan mal)alleri yedinde , istita' at u �udret ü �uvvet şal)ibi birinci devletleriii evvelkisi bulunabilür idi . İşte nemek-be-l)aram-ı m�hUruii re'is-i fitne ve belki refi�-i şeytan-ı ' aleyhi'l-la'ne oldıgına bu l)ikaye işbata kafidir. Rabbimiz Ta'ala ve Te�addes I:Iazretleri �udret-i İlahiyyesiyle şan u satvet ü şervet ve her şuretle miknet-i devlet-i 'aliyyeyi derece-i matlubeye i ' ade VÜ işal buyursun, amin.

Beyan-ı l)a� ve vu�u'at-ı muşadda�daki mecbuliyyetim mecbUriyyetiyle bu fı�ra d abi tal)�i� olmdıgı gibi yazılmış ve �at' a �ırtas-ı b urafat-ı za' ideye vaz ' -ı �alem olunmamışdır. Şurası cay-ı ' ibretdir ki tamam yetmiş sene evvelki küfran-ı ni 'met ü ib.§.net, sev�-i seli�a-i isti�amet-i müverrible yetmiş sene şoiira şu mecelleye yazıldıgı gibi yedi yüz sene şoiira ve belki ila-�ıyami's-sa 'a abla�-ı kiram-ı ehl-i inşaf kesb-i vu�Uf-ı tam iderek paşa-yı mat'un u melum u mendebUr, ta 'n u levm ü düşnamdan �urtılamaya·· cagından ' ibret almalıdır.

On Sekizincisi Bostancıbaşı ' Abdullah Paşa

[ 173] Saray-ı Hümayundan ijasbe'l-I):ader Şadr-ı A'�am Olanların On Sekizincisi ve Cümlesiniii Yüz Seksen To�uzuncısı Bestancıbaşı 'Abdullah Paşa'dır. Sene 1238 . Müddet-i Şehr: 3 , Eyyam: 25 .


Müşarün-ileyh asitane-i 'aliyyede Çengel Köyü'nde iskele �ayı�çılarından Za 'fe ran Bolılı Yalnız Kürek 'All Dayı'nıfi şulbinden tevellüd itmişdir. S inni I:ıadd-i temy!ze res1de oldıgı biilde Çengel f\aryesi mütemekkinlerinden ba'zı tüvan-geran-ı mu' teberan l;pdmetlerine du]JUI ile bifi yüz to�san beş tar!]Jinde yirmi beş yaşında iken pederinifi şan'atına süluk iderek bir müddet piyadede pala çaldı�dan şofira evvela saltanat ve ba'dehu tebdll , zevra�çe-i hümayunında kürek şalladıgı biilde bir ta�r!b ile Yalı Köşki'ne yanaşup oradaki bostancı ocagına �anca atara� birço� ]Jıdemat-ı ' amiye ve ' adiyeye ifna-yı 'ömr itdigi eşnada devr-i Sellm ljan!'de ba'zı müteneffizin-i enderun-ı hümayun delaletiyle ]Jaşeki ocagına �abul olunara� ' aşr-ı 'ali-i Sultan Mai:ımud ljan-ı San!'de bostancı başılı� manşıbına na' il ve yedi seneye �ar!b ol ]Jıdmetde isti]Jdam ile muradı biişıl olmuş idi . Ol va�itler uşulince şayl:ıa-i ma]Jufe-i şetm ü azariyle b! -edeban-ı ]Jall 'u'l-i:ıarın zabtında i�har-ı i�tidar-ı ' amiyane ile avaze-i iştiharı afa�-gir ve J:ıiddet ü şiddet ve şavlet ü satveti l;ıasebiyle erazil ü evbaşı pençe-i �ahrında I:ıa�i�aten esir itmiş oldıgı I:ıalde bifi iki yüz otuz taribinde duçar oldıgı inl:ıiriif-i mizac sebebiyle mul:ıtac oldıgı tedb!r-i tedavi , me'muriyyet-i mezkureden isti ' fasını intac itmesiyle sene-i mer�ume rebi 'u'l-a]Jirinifi yirmi to�uzuncı çehar-şenbe güni müstevfi ta 'yinat ile ]] anesinde ararnma irade-i seniyye müte'alli� huyurulmuş idi .

Otuz bir senesi tevcihatında sipah-ı silal:ıdar agalıgı me 'muriyyeti ve otuz dört taribinde büyük emir-a]Jurlu� ]Jıdmetiyle tavile-bend-i iltifat ve sene-i mer�ume ramazanında ba-rütbe-i vezaret derya �apudanlıgı manşıbına na'iliyyetle müstagra�-ı derya-yı ' inayat-ı seniyye olmuş idi . Neferat-ı �alyoncıyanın zabt u rabtlarına i�dam idüp erazil ü eş�iyanın terbiyelerine J:ıa�i�aten muvaffa� olmuş ise de ' illet-i vücudiyyesi yine 'afvını istid' aya icbar iderek bin iki yüz otuz yedi senesi şaferü'l-]Jayrının on to�uzuncı güni �apudanh�dan 'azi ile Kütahya ve f\ara I:Iişar-ı .Şal:ıib [174] sanca�ları tevcihiyle civar-ı saltanatda ka' in seval:ıilin mui:ıafa�asına me'mur huyurulmuş idi .

Otuz sekiz senesi şaferü'l-]J'ayrının yirminci güni ma-beyn-i hümayuna celb ile J:ıuzur-ı I:ıazret-i padişah!ye müşOI olıca� mühr-i hümayun kendüsine i 'ta vü tevcih olunacagını afiladı�da ol v�it atabeg-i devlet olan meşhur I:Ialet Efendi'nin nefy ü �atline ]Jan-ı hümayun il:ısan buyurulmadı�ça ]Jıdmet-i ş adareti �ab Ol itmeyecegini �at' i yy e� ' arz u istiri:ıam iderek her çend bunun


mu'a);});}aran icrası mümkin aldıgıtaraf-ı eşref-i mülükaneden redd-i leyn ile i ' ta-yı cevaba bezl-i merhamet huyurulmuş ise de iddi 'a�yı sabılpnda ışrar u ibram ve çünki mühr-i hümayG.n ibsan buyurulma� içün mal;:ışuşen ve med'uvven celb ü da'vet buyuruldıgı münteşir olmuş oldıgından reddi na-�abil olmagla çar u na-çar ikrahen ol bilbda bir �ıt 'a );}an-ı hümayun istibşal ve mu 'abbaran re'isü'l-küttab olan Süleyman Necib Efendi ol zaman teşrifilti bulundıgından müşarün-·ileyh ile divan kise-darı efendi mal;:ışuşen der-bill Beşiktaş sabil-sar�y-ı hümayununufi agalar da' iresinden birine celb ile evvela I}.onya'ya nefyi içün der-bal bir �ıra farman-ı 'ali ıstar ve mübaşir-i ma);}şuş ile efendi-i müşarün-ileyhe gönderildigini müte'a�ib I}.onya valisi bulunan Galib Paşa'ya l;:ıitaben i' damı emri dal;:ıi ıstfir u tesyar olundu�dan şofira müşaıün-ileyh mühr-i hümayunı al;:ız ile bab-ı ' aliye 'azimet itmişdir. Üç malıdan ziyadece bilb-ı ' aliye bast-ı bisat-ı şı�let ve ta'rif-i erkan-ı devletle ifa-yı );}ıd .. met-i şadaret itdikden şofira Top-);}ane bari�ında bi-şa);}şihi tulumbacılar ile biraz çalışur iken �uhi1r-ı bükm-i �aza ile divar üzerinden zemine su�utı se .. ne-i mer�ume cümade'l-al;:ıirinifi yirminci güni infişiiline mecburiyede li-ecli'l-müdavat İzmid �aşabasına ' azimetine irade-i seniyye şudurıyla maball-i mezkura 'azim olmuş ise de ' ilel-i �adimesiyle balin-i ecele ser-nilıade ve bifi iki yüz otuz to�uz senesi rebi 'u'l-a);}irinifi on birinci güni derya-yı rabmete resi de olmuşdur. Müşarün-ileyh keçe kitabı görmüş ve levend-name o�umuş eski babayigitlerden, tavrı levendane, tarzı eşbehilne, ahilli-i J;:ıali 'u'l-izarıfi gözini toldurmuş, kendüsini );}al�a bildirmiş ve herkesi yıldırmış , ceıri vü cesur vaz'ında görünmüş şıd�-ı [ 175] isti�ametle kesb-i şöhret itmiş , irtikab u irtişa ve istira� u il;:ıtilasdan beriyyü'z-zimınelikle teşehhür eylemiş , ol va�itler uşulince ' iffetine imza olunmuş bir vezir-i sade-dil ü şili-nihad oldıgı meşhur u meşhuddur. Rabmetullahi ' aleyh. Müşarün-Heyhifi Üsküdar'da Baglar Başı'nda mu'attal bir çeşmesi ve•daha ba'zı aşar-ı );}ayrı oldıgı mervidir.

On To�uzuncısı Da.mad Mel:ımed 'Ali Paşa

Saray-ı Hümayundan Şadr-ı A'�am Olanların On To�uzuncısı ve Cümlesiniii Yüz Yetmiş Dördüneisi Damad Mebmed 'Ali Paşa'dır. Sene 1269 . Müddet-i Şehr: 6.


MüŞarün-ileyh Trabzon vilayeti da)Jilindeki Hemşin l):azası )Janedanından ijacı 'All Ogulları dimekle ma'rfıf ve Galata başagalıgıyla mevşfıf fındıl): tüccarı tüvan-geranından ijacı 'Ömer Aga'nın şulbinden bin iki yüz yirmi sekiz salinde zib-i gehvare-f şuhfıd ve )Jıraman-ı şabra-yı vücfıd olaral): hengam-ı şahavetinde pederiyle beraber der-sa 'adete bi'l-vürfıd l):apudan-ı deryil müteveffa Rizeli Papuççı Abmed Paşa'nın da' iresine da)Jil olmuş idi . Bin iki yüz ]):ır]): üç tari)Ji evagirinde Rusya seferi münasebetiyle mevkib-i hümayfın Ram! Çiftligi l):ışla-i hümayfınında iken Abmed Paşa'nın irtibillinden şonra )Javaşş-ı gaderne-i hümayfına ilM]): olındıgından iki sene ]):adar müteral):l):i-i süllem-i il):bal ve müteral):l):ıb-ı �uhfır-ı tali ' -i ha-kemal olmal):da iken ]):ır]): altıdaki seyabat-ı hümayfın tal):ımı hazırlanur iken terceme-i biili l):apudan paşalar şırasında irad olunan Burüsalı Darnacl Mebmed Sa'id Paşa'nın ma-beyncilikle beraber olan başçul):adarlıl):dan isti 'fa ile taşra i)Jracı ve ]):ır]): yedide mu'a)J)Jaran ser- 'asker ve Bagdad va.llsi olan sır kiltibi Muştafa Paşa'nın ser-' asker Mebmed tTusrev Paşa rel):abet ü si' ayetiyle Tırbala sancagı valiligiyle )Jıdmet-i hümayfından ıtrad ve manşıbına inhacı ol zaman Ayaşofya l):urbındaki cebe-)Jane ]):ışi a-i hümayfınında bulunan ' asker-i munta�ama-i şahane mir-alayı bulunan rikabdar agalıl):dan mubrec Rodoslı Abmed Aga-zade top-lJane-i amire muşiri esbal): damad-ı şehriyari Abm ed Fetbi Paşa'nın mir-alaylıl):dan birinci ve ser- ' asker-i es bal$: Rıza Paşa'nın ikinci ve müşarün-ileyh Mebmed 'Ali Paşa'nın üçünci mil-beyncilik ve müte'al):iben Pirari Abmed Paşa'nın ma-beyn-i hümayfın müşirligine ve Fetbi Paşa'nın ma-beyn-i hümayfın feril):ligine tabvil-i nam u me'mfıriyetleri , [ 176] Rıza Paşa'nın birinci ve Mebmed 'Ali Paşa'nın ikinci ma-beyncilikle taltiflerini istilzam itmiş idi . Mütercem-i müşarün-ileyhin istil):amet-i meftfıresi l)asebiyle i ' timad-ı bazret-i mülfıkaneyi l):azanmış ve emr ü ferman buyurılan )Jıdematın lfasına bezl-i sa'y ü il):tidara uzanmış oldıgı eşnada ikinci def'ada nüks itmiş ve cism-i devleti ta'lll ü tazrire başlamış oldıgı zu'm olunan müz'icat-ı maraz-ı Mışriyye'nin fesadını def'a medar olan edviye-i büsam-ı istita' at tedarükinde devlet-i 'aliyye tedabir-i Bol):ratiyye ve tedavi-i Sol):ratiyye'ye müraca'at ve devam ile bu ' illetin mübeddel-i bür' ü şıbbat olması eshabına li-ecli't-teşebbüş ibtidar olunmuş idi . Anatalı'nın şarl): canibi ışiabmdan şonra buşfıl-i mat].aba şurfı' olunmal): içün Sivas ve Kürdistan eyaletleri 'uhde-i istiMllerine tevcih buyurılan ve Mebmed tTus-


rev Paşa'nın Gürci kölelerinden bulunan şadr-ı esba� Mel)med Reşid Paşa'nın Ravendizli Kec-bin Mel)med Paşa ' aşisi ga'ilesini barben bitürüp Mel)med Paşa'yı debalete mecbUr iderek ol va�it süvari ' asakir-i başşa-i şiihiine mir-livalarından olup mu'abbaran başşa müşirligine �adar irti�a itmiş olan enderün-ı hümayündaki kilar-ı başşa �oguşından müfiz I)arb-bor Reşid Paşa'ya teslimen der-.sa' iidete gönderdikden şonra müşarün-ileyh şadr-ı esba� Reşid Paşa elli iki şa'banında Diyar-bekr'de irtil)iil-i dar-ı be�a itmiş idi .

Her karda vücüd-ı devletle hem-strişt olan taraf-darlı� ve layı� u na-layı� çerag-perverlik tıynetlerinden olma� üzere müşarün-ileyh Reşli'd Paşa gibi bir leyş-i veganın me'müriyyeti tebdil başekiliginden neş'etle süvari başşa mir-alaylıgına ve andan feri�lı� ile İş�odra ve Kütahya mutaşarrıflı�larına irti�a itdirilmiş olan Pelılevan Çerkes I:Iiifı� Paşa gibi herze-gü ve tehi-gelü , garibü'l-etvar , za'ifül-efkar ve keşirü'l-evzar, cinnet ü cebaneti bedidar bir vezir-i vizr-endüda tevcih huyurulması 'u�alayı tabayyül-i l)ikrnet ve vükelayı la' ib-i şiirib-i endişe vü l)ayretde bıra�mışdır.

Anca� müşarün-ileyh I:Iiifı� Paşa refa�atindeki külliyetlü ' asakir-i ni�amiyye-i şahane ile iki sene �adar ol l)avalide A�ça Tag ve sa' ir gayr-i munta�am ve müteferri� u perişan çiftçi ve çoban ma�ülesinden derme çatma olan ser-keşan-ı Ekract'ın terbiyesine muvaffa�iyeti kendüsini teşci ' eylediginden 'uhdesindeki eyalet bal�ı [ 1 77] mu' te heranından zu 'ınınca aldıgı sözlere i ' timad ve �aba' il-i Ekract'a olan galebesine �ı yas ve tevfi�-i i ' ti�ad itmesiyle Mışırlu ordusunun tesbirini teshil ü ta'ahhüd eylemiş ve Mışır valisi Mel)med 'Ali Paşa ise bu l)arekete cür'etini �ır� sene evvel ibtida Mışr'a malik olma� yolını tutdıgı zaman taşmim ü niyyet ve zihninde taşvir itdigi teferrüde mu�abil devlet-i ' aİiyyenin be-heme-l).al l)a��-ı şaril)-i ' 1Hisini bi-gayri l)a��ın istil)şal içün sev�i mecbüriyetinde bulunacagı böyle bir �uvve-i cesimesine mu�abelesini z;ihninde taşvir ve ' azimet itmiş aldıgmdan mabdümı İbrahim Paşa ve Menlikli Al)med Paşa ve Fıransız Süleyman Paşa ve Çerkes Selim Paşa ve sa'ire gibi ümera-yı mütecasir ü mu'allem ve meleke vü maharetleri müsellem, mücerreb gürg-i baran-dide �umandanlar refa�atlerinde munta�am u muti' , sebük-bar u mütel)ammil , a'ba-i esfar-ı ' askere malik ve ordusı tertibiltının bu terkibiit ile bir meslek-i teyessüre sa-


lik olmuş ve Bilfı� Paşa'nın etrafdan aldıgı sözler ise satb-ı yab ve levb-i camda tabrir-i burüf-ı mabruf l5:abilinden bulunması mübaşeret-i maşlabat eşnasında Bafı� Paşa'nın ' adem-i maharet ü mahiyet ü ehliyyet ve fıl5:dani-i fetanet ü dirayeti ve cinnet derecesindeki bod-serligi ba'zı abval-i teşebbüşatı delaletiyle bu tarafda tefekkür ve mütala'a buyurılaral5: ba'zı ibtarat-ı şadıl5:ane zihn-i bazret-i padişahiyi tabdiş ile me'mUI-i hümayunı tagyir ü tabvll eylediginden ordu-yı hümayun abvalinin tekşif ü teftlşi emrine mecbur itmiş idi .

Atide izab u beyan olunacagı vechile işbu me'muriyyet-i teftişiyyeye l5:apudan-ı derya meşhUr Küçük Büseyin Paşa 'utel5:asından gazine-i hümayun ikinci yazıcılıgından tefeyyüzle altmış bir taribinde ba-rütbe-i vala-yı vezaret Muşul vallsi oldıgı biilde tagminen yetmiş beş yaşında iken Muşul'da irtibal-i dar-ı cennet iden ol val5:it feril5: ve dar-ı şura-yı 'askeri re'isi bulunan Mebmed Tayyar Paşa ve ma'iyyeti kitabetine bu ' aciz-i namı-15:u'l-buruf me'mur olaral5: meşhudatını 'avdetde 'arz itmek üzere iken daha İstanbul'a vuşUlümüzden evvel müşarün-ileyh Mebmed 'All Paşa refa15:atlerine efabırn-ı ümera-yı ' asker-i şahaneden birl5:aç zat me'mur ve ordu-yı hümayuna teslim olunmal5: üzere l5:ırl5: elli bin kise nal5:id altun tevdi' olunaral5: elli beş senesi mubarremi evasıtında ordu-yı hümayuna gönderilmiş idi . Ol val5:te l5:adar Batı� Paşa'nın beliyye-i su '-i tedbir ve l5:angı bıdmete me 'mur olsa ' adem-i muvaffal5:iyet ve l5:udum-ı şumı te' şiriyle İbrahim [ 178] Paşa ile girişdigi meydan mubarebesinde der-ceng-i evvel bir yaylım ateşle beraber l5:umandasızlıl5: seyyi 'esiyle 'asakir-i şahane perakende vü tammar ve ugurında feda-yı can itmek üzere söz viren Kürd ü Türkman ve Yörük ve I):.ızılbaş begleri ordu-yı hümayun bozuldıgı gibi 'asakir-i Mışriyye'den evvel orduyı yagmaya ibtidar itdiklerinden bozgun tal5:ımı Sivas ve Malatya ve Darende taraflarına münteşir ü perişan oldul5:ları müşarün-ileyh müfettiş Mebmed 'Ali Paşa'nın vaşıl olabildigi Malatya'da man�ur u mesmu ' ı olmasıyla götürdigi gazineyi istişl:ıaben 'avdet itmiş idi .

ijal5:an-ı firdevs-aşiyanın elli beş sene sekiz ay dört gün mu' ammer oldu�5:ları balde bin iki yüz elli beş senesi şehr-i rebi 'u'l-agirinin on tol5:uzuncı şah güni 'ale's-seber tekmll-i enfas-ı bayat eylediklerini eşna-yı ralıda bi'l-istigbar mabzunen ve müte'essifen der-sa'adete muvaşalat ve mevdu'-ı


dest-1 emanetleri olan meıkur bazineyi ma[.ıall-i ' allsine bi't-tesllm Beşiktaş'da ka' in J.s:onaJ.s:larında aram itmekde olduJ.s:ları l).alde sene-i merJ.s:ume comade'l-abiresinde Uusrev Paşa'nın şadaretinde sır katibi Muştafa Nuri Paşa'nın ser- 'askerliginde ferils:lik rotbesiyle dar-ı şura-yı ' askeri a' zalıgına me'mur huyurulmuşlar idi .

Elli altı senesi şevvalinde Galata umur-ı zabtiyyesi ill).aJ.s:ıyla top-tane-i ' amire ferils:ligine me'mur ve altmış senesi mul)arremü'l-l).aramının tols:uzuncı güni Galata ve Begoglı zabtiye ve llman ve J.s:arantina ne�aretleri inzimamıyla top-tane-i ' amire müşirligi tevcihiyle mesruriyyetini mOte' aJ.s:ib altmış senesi rebi 'u'l-evvelinde kerime-i mükerrerne-i l).azret-i Mal).mı1d ljani devletlü ' işmetlü 'Adile Sultan-ı 'aliyyetü'ş-şan bazretlerinin şeref-i izdivaclarıyla müftebir ü mübahi olmuş idi .

Papuççı Abmed Paşa merl)ümun J.s:apudanlıgında donanma-yı hümayun ile denizde gezdiklerinden ı aten derya J.s:apudanlıgını sever ve ma' 1ümat-ı mücemmele-i mesbuJ.s:ası sevJ.s:iyle manşıb�ı meıkurı ister oldıgı cihetle altmış senesi şehr-i şa'ban-ı şerifinin altıncı güni Ualil Rif' at Paşa üzerine mesned-i vala-yı J.s:apudani ile mesrur olarals: bals:iJ.s:aten tersane-i ' amire ni�amatına ve uşül-i cedide üzere birtaJ.s:ım makineler eelbine ve cisr-i cedide civar olan bavz-ı cedid-i kebirin inşasına pek çols: [ 179] himmetler şarfıyla meşgUl ve hernan J.s:apudan-ı esbals: Çengeloglı Tahir Paşa ka'bına mevşül oldukları l)alde altmış üç senesi şa'ban-ı şerifinin altıncı gOni bi'l-infişal mecalis-i 'aliyeye me'muriyetiyle tevJ.s:ir huyurulmuş idi . Altmış dört senesi cümade'l-ülasının yirmi üçünci güni şaniyen mesned-i J.s:apudani ile taltif ve altmış beş senesi rebi 'u'l-abirinin on altıncı pazar güni 'asakir-i şahane ser- ' askerligiyle tesrir olunmuşdur.

Altmış yedi senesi receb-i şerifinin on altıncı cum'a-irtesi güni mecalis-i 'iUiyeye me'muriyetiyle ser- 'askerlikden infişal ve maJ.s:amına başşa müşiri Mel)med Rüşdi Paşa l).azretleri ittişal iderek dört beş malı mecalis-i 'aliyeye devam itmişler idi .

Sene-i merJ.s:ume şevvalinin yedinci çarşenbe güni şalişen mesned-i eelil-i J.s:apudani ile tebcil ve altmış sekiz senesi ıi'Hıiccesinin on toJ.s:uzuncı pazar güni mesned-i şadaret-i 'u�ma ile tefbim ve on bir mah J.s:adar ifa-yı l).üsn-i me' muriyetde ma�har-ı tevfils: olmaJ.s:da iken Rusya mes' elesi mu-


15-addimesi olan Prens Mancul5-ofun37 der-sa'adete vürudı tebeddül-i vükelayı netice virmesiyle altmış tol5-uz senesi şa'bilnının altıncı cum'a güni şadaretden müteba'id ve def'a-i şaniye olaral5. ser- 'askerlik mal5-amına müteşa' id ve sene-i merl5-ume rebi ' u'l-a]Jirinde Mosl5-ovlu tarafından cür'et olunan nal5-z-i 'ahdin şudurı barbin z;uhurını intilc eylediginden Şumnı ve Erzurum ve Batum tarafları içün evvel-emirde tertib olunan ordu-yı hümayünlardan Rumili ordu-yı hümayunı 15-umandasına Mühtedi 'Ömer Paşa ve Erzurum'a Çırpanlı 'Abdi Paşa ve Batum'a Servili ]jaşeki Selim Paşa me'mur oldul5-larından muvaz;z;af ve redif ve gönüllü olaral5. üç orduya dört yüz bine yal5-ın 'asakir celb ü cem'ine ve ordu-yı hümayünlar neval5-ışınıfi ikmaline müşarün-ileyh Rüşdi Paşa bazretleri başren gayret ve il5-tiza iden mühimmat ve levazımat-ı ' askeriyyenin itmam u tehiyyesine bezl-i kemal-i dirayet ü himmet top-bilne-i 'amire müşiri rikab-dar Rodoslı Abmed Aga-zade enderundan mu]Jrec damact-ı Sultan Mabmüd ]jan-ı S ani Abmed Fetbi Paşa merbum da]Ji Top-uaneye da' ir levazımat ve mühimmatın ma'a-ziyadetin ikmal ü tedarükinde ' arz-ı istil5-amet ve bamiyyet ü gayret iderek müşarün-ileyhim ser-'asker [ 1 80] ve müşir paşalar bazeratının sa'y ü il5-damları ve ]Juşuşiyle müşarün-ileyh Rüşdi Paşa bazretlerinin aşar-ı ber-güzide-i fart-ı dirayet ve himmet-i fevl5-a'l-' adeleri şemeresiyle mühimmat-ı tedafü'i vü tecavüz! tehiyye VÜ ikmal olunarai5. ' asakir-i şaMneye baligan-ma-belag kifayet itdikden ma- 'ada bal5., yed-i devlet-i ' aliyyede oldıgını evvel-be-evvel taşdil5. iden İngiltere devlet-i fa]Jimesinifi ' arz-ı mu'avenet ü himmeti şemeresiyle val5-i ' olan teşvi15-atı üzerine kendüsiyle beraber mu 'avenet iden Fıransa ve Sardunya orduları mühimmatının ikmal-i nol5-şanlarına kifayet itmiş ve togrısı müşarün-ileyhim Mebmed 'Ali Paşa ve Mebmed Rüşdi ve Al)med Fetb'i Paşa bazeratının bu babdaki il5.dam u muvaffal5-iyet ve hele müşarün-ileyh Rüşdi Paşa bazretlerinin ara-yı Felatun-pesendanelerindeki l)al5-l5.-ı ' allleri az;herün-mine'z-züka ru-nümadır. Si 'ayet-i erbab-ı nifal5.-ı Museviyye şadr-ı esbal5. Muştafa Reşid Paşa merl)Um ile beynierini bozaral5. ba'zı i]Jtilasat ' azviyle bal5-larındaki teveccühat-ı celile-i bazret-i 'Abdü'l-Mecid ]jani tagyir idildiginden sevl5.-i mu-15-adderat ile yetmiş senesi cümade'l-ülasının birinci pazar-irtesi güni infi-

37 . ..j�


olan Gazi Evrenos Beg'e gönderdikleri iltifat-name-i şahanelerinde "buşuşen 'umumen Rumili vilayetine şeybu'l-islam ta'yin olunan fabru'l-fuzaHl Elvan Fal.dh zide ' ilmuhu'ya ri' ayet idüp gözleyesin" ' ibare-i bikmet-inaresinin münderic görüldügine na:{:aran zikr olunan "şeybu'l-islam'' ta'biri ibtida .ijudavendigar Murad {Jan-ı Evvel zaman-ı hümayunlarında ta'yin ü telaffu:{: huyurulmuş oldıgı anlaşılıyor. Her ne ise memalik-i 'Oşmaniye müftiligi 'unvan-ı eelili ki meşibat-ı İslamiyye ma 'n asmadır, Sultan Murad {Jan-ı Sani-i Gazi bazretleri ' aşr-ı 'alisinin müşadif oldıgı sekiz yüz yirmi sekiz taribinde ibtida Mebmed Şemsü'd-din El-Fenari bazretleri nam-ı fe- · za' il-ittisamlarına izafe buyurulmuşlardır.

Enderfin-ı Hümayundan Tefeyyüz iden Şey]Ju'l-İslamlarıfi Bi-rincisi Mirza Muştafa Efendi

Enderun-ı Hümayundan Tefeyyüz İden Şeybu'l-İslamların Birincisi ve Cümlesinin Yetmiş Üçüneisi Mirza Muştafa Efendi . Naşbı , sene 1 126. Müddet-i Şehr: 6 , Yevm: 1 5 .

Şeybu'l-İslam-ı müşarün-ileyh şudur-ı ' i:(:amdan 'Abdu'r-Ra'Uf Efendi [ 1 83] nam zat-ı şerlfin ferzend-i edib ve necl-i necibidir. Bin lpr� bududında 'alem-i şul:ıilda vaz' -ı �adem ve eşna-yı tufilliyetlerinde asude-nişin-i güzar-ı saray-ı cinan ve cennet-mekan Sultan İbrahim {Jan bazretlerinin eyyam-ı saltanatlarında saray-ı hümayun agaları silkine �abUl olunara� yaveri-i isti'dad-ı mader-zadile saray-ı hümayun bileelerinden Mirza Mebmed Efendi ve emşali efazıl-ı kiramıfi bal�a-i cem'iyyet-i müdareselerine vuşul ile a' la-yı meratib-i fazı u kemale 'uruc itmek mir�atına vaz ' -ı a�dam u himmet itmiş idi . Tabşll-i kemale muvaffa� oldu�dan şonra meşhur Muşabib Muştafa Paşa'nın taşra ibracında şabib-i terceme dabi saray-ı hümayundan birlikde çı�ara� basbe'l-isiti'dad şeybu'l-islam Min�ari-zade Yabya Efendi merbumdan bir �at dabi telemınüze devam eyledikleri eşnada med-· rese-i baric ile tari�-i tedrise dabil ve müşarün-ileyh Yabya Efendi'nin damadları Muştafa Efendi merl:ıilmun Anatalı şadaretinde tezkirecilikleriyle na' il-i iltifat-ı efazıl olmuşlar idi .

T a y y a r - z a d e A t a 2 1 1

Bifi seksen üçde �amaniçe �al 'ası fetbi müyesser oldu�da mevleviyyet tevcihiyle bekam ve ttmam-ı müddeti müte'a�ib olan bifi seksen altıda Yefiişenir �azası ibsanıyla na'il-i meram olup to�san ikide Mışr-ı �ahire ve to�san yedide Mekke-i Mükerreme ve İstanbul �azalarıyla tesrir ve to�san to�uz cümade'l-abiresinde mükerreren �aza-yı İstanbul ile tev�ir buyurulmaş iken yüz rebi' u'l-abirinde ma' zülen �ıbrıs ceziresine nefy ü icla ve ba'de'l-ıtla� bifi yüz altı şa'banında Rumili �ac;li- 'askerligiyle �adri a'la ve ' azlleri vu�u'ını müte'a�ib mükerreren mesned-i mezkur ile karn-reva olmuşlar iken tekrar Sinob'a icla ve bifi yüz on beş senesinde ' afv u ıtla� ile ma�har-ı eltaf-ı şehriyar-ı rnekarim-ara olmuşlardır.

B ifi yüz yirmi z;i'l-biccesinde üçünci def'a şadaret-i Rumili ile karn-bin ve ba'de'l-infişal ibtiyar-ı inziva ile balvet-güzin olmuşlar idi . Bifi yüz yirmi altı zi'l-biccesinde bi'l-istib�a� şadr-ı eelil-i fetvaya mütteka-pira-yı ibeal olmuşlardır.

Müşarün-ileyh-i rabmetullahi ' aleyh um ur-ı külliye-i devlet-i ' aliyyenifi cerb u ta'diline müte'alli� umurda mutla�u'l-lisan ve 'a�m-i şöhret ü şan ve �ıdem ü ehliyet ü fazilet- 'unvan [ 1 84] basebiyle mesned-ara-yı fetva olanlara 'adeta ra�ib oldu�larını i�har u i ' Hin balinde bulundu�larından İstanbul �azası ve şadaret-i Rum'dan 'azi ü infişallerinde �ıbrıs ceziresiyle Sinop şehrine nefy ile giriftar-ı miben oldu�ları gibi Edirne'de �ac;Ii-'asker olan Damad-zade ve I:Iamid-zade Abmed ve 'Abdullah Efendiler ba�larında rikab-ı hümayuna ta�dim olunan man�um 'arz-ı bal müşarün-ileyhifi tebe'asından ba'zılarınıfi şani 'a ve desisesi olma� üzere rikab-ı hümayuna i 'lam olunmagla bifi yüz yirmi yedi senesi re bi 'u 'l-abirinde calı-ı eelil-i fetvadan infişal ile Trabzon'da i�amete işiU olunmagla tekrar eela-yı vatana dilçar olmuşlar idi . Bir müddet şofira ba'de'l-ıtla� Mir-gun'da sabil-ganelerinde i�amet ü istirabat üzere iken bifi yüz otuz beş senesi şaferinifi üçünci güni kemal-i teya�uz u intibah üzere oldu�ları balde irtibal-i dar-ı cinan iderek �alender-b§.ne �urbındaki l}aneleri piş-gahında bina vü ibyasına muvaffa� huyurulmuş oldu�ları mekteb-i şerif �urbındaki gfıristanda mütera�

.�ıb-ı yevm-i beşaret-bedid-i meva'id-i Cenab-ı Rabb-i Vabid olmuşlardır.

Müddet-i fetvaları 'ahd-i şaJtanat-ı Abmed ijan-ı Saliş'de altı malı on beş gündür. İbtida-yı neş 'etlerinden batime-i bayat-ı müste' arlarına �adar

2 1 2 O s m a n l ı S a r a y T a r i h i

tol5:san seneyi mütecaviz olan evl5:at-ı ' ömr-i ' azizleri neşr-i 'ulum-ı mütenevvi' a ve fünun-ı müte'addide ile güzeran itmiş bir fazıl-ı bi-müdanidir. Sure-i Şerife-i Nebe"e l)aşiyesi ve Türki eşrat-ı sa'at risalesi ve Şah Büseyin I:likayesi cümle-i mü'ellefat-ı fazılanelerinden oldıgı mervidir. Ral)metullahi Ta'ala ' aleyhi ral)meten vasi'aten.

İkincisi Çerkes ija111 Efendi

Enderiln-ı Hümayilndan Tefeyyüz İden Şeybu'l-İslamlarıfi İkincisi ve Cümlesiniii Yüz Otuz Üçüneisi Çerkes El-l)ac ijafı� ijalil Efendi . Sene 1 194. Müddet-i Sene: 1 , Malı: 7 , Yevm: 16 .

Şeybu'l-İslam El-l)ac ijalil Efendi , bifi yüz yetmiş birde şeref-i cülils·· ları müzeyyin-i cerayid-i vel5:ayi' -nüvisan olan cennet-mekan Sultan Muştafa ijan-ı Şaliş l)azretlerinifi ibtida dünyaya gelen kerime-i mükerrerneleri Hibetullah Sultan içün tedarük olunan da yeniii Çerkes'de bi -kes l5:alan küçük oglı olup murzi 'a-i milma-ileyha cennet gibi saraya alınmış iken küllü-yevm ah u figan ve buşilşiyle sultan-ı ' aliyyetü'ş-şanıfi bıdmet-i [ 1 85] reza'atında eşk-i tal)assür ü esefle imrar-ı zaman eylediginifi sebebini bilenler bal5:an-ı zamana beyan itdiklerinde daye-i milma-ileyhanıfi ta'rif ü beyan eyledigi üzere Çerkes'e ademler tesyir ve bulup getürmeleri içün ira'e olunan tedbir, muvafıl5:-ı tal5:dir olaral5: müddet-i l5:alilede bulunup l)arem-i hümayilna getürülmüş idi . o günlerde 15:adem-ninade-i ' alem-i şuhild olup vücild-ı ma'ali-sildıyla iftib§.r olunan cennet-mekan Sultan Selim ijan-ı Salis efendimiz l)azretlerinifi bademeleri :Jdadına ill)al5: buyurılacağı ya 'ni ol val5:it ıştılal)nca efendi etba'isi olacagı validesine ta'rif olunup nihayet-i zaman-ı Muştafa ijani'de efendi-i müşarün-ileyh dabi Sultan Selim ijan l)azretleri gibi perverde-i naz u na'im oldıgı l)alde Sultan Muştafa ijan gözden nihan olınca l)arem-i hümayilndan bazineye irsal ve devr-i 'Abdu'l-I:Iamid ijani'de on beş sene l5:adar veliyy-i ni 'meti olan Sultan Selim'den ırag düşdigine me'yils olmal5: ateş-i ciger-silzını ma'ü'l-l)ayat-ı tal)şil-i ' ilm ü ma'rifete icra-yı sa'y u kuşişle itfaya himmet itmekde iken iki yüz üç senesi Selim ijan-ı Saliş tac-ı saltanata variş ve devlet-i ' aliyyeye l)aris-i ba'iş oldul5:la-

T a y y a r - z a d e A t a 2 1 3

rında def'aten bazine ketbudalıgı ile tebcil ve her söz kendüsiyle tekmil oldıgı müstagni-i beyan u tafşildir.

On üç sene şofira Galata mevleviyeti ile saray-ı hümayundan çerag buyurulmasını reca ve on altı senesi mevleviyyet-i meıkure ile taril$:-i 'ilmiye dabil oldul$:dan şofira on sekiz senesi Mekke-i Mükerreme payesiyle muval$:}$:ar ve sene-i mezbUrede baremiyle beraber ifa-yı fariza-i bacca muvaffa}$:iyet şerefi müyesser olup ' avdetinde paye-i refi 'a-i İstanbul'a mevşul ve çol$: geçmeksizin Anatolı }$:açli- 'askerligi ile mal$:bUl-i aşbab-ı 'u}$:ul oldılar. Yirmi dörtde Rumili payesiyle tebcil ve mecalis-i ' aliye-i meşverete me'muriyetle va}$:' u i 'tibarı tekmil huyurulmuş idi . Yirmi sekizde bi'l-fi '1 Rumili }$:açli- ' askerligi calı-ı celilini M'iz ve otuz dört senesinde yine tekran ca'iz olmagla sene-i mer}$:ume zi'l-}$:a'desinde infişal ve 'azlinifi sekizinci güni ma}$:am-ı vala-yı meşibat-i islamiyyeye iş ' ad ve ittişali erbab-ı 'al$:1 u inşafıfi ba'iş-i iftibfirı olmuş idi.

Müddet-i meşibatlarında mugayir-i ma'delet bareteke ictisarı mesmu' -ı şehriyar-ı ba-i}$:tidar olmamış iken fetret-i millet-i Rum �uhurında ba'zı si' ayet-i bam}$:a ihanetiyle ma}$:amından dur olması içün ' azv olunan }$:uşur hasebiyle kendüleri �ara I:Iişar-ı Şabib'e ve balileleri [ 1 86] bilcce bamm dabi Burusa'ya nefy ü icla olunmuşlar idi . �ara l:Iişar'a vuşulinde bamm-ı muma-ileyha cellad-ı bi-dad elinde nuş-ı şahbil-yı şehadet itdigin istibbar eyledikde evan-ı piride emşali na-şinide böyle bir dahiye-i dehyaya ' adem-i tabammülle güm-kerde-rah-ı şu'ur olup l)a' iz-i rütbe-i şehadet olmagın �ara ijişar'da Gedik Abmed Paşa cami '-i şerifi sahasında defin-i bak-i tab-nak olmuşlardır.

Müddet-i fetvaları 'aşr-ı Sultan Mabmud ijan-ı Sani'de bir sene yedi ay on altı gündür. Müşarun-ileyhiii Cami'-i şerif-i Ebi Eyyub-ı Enşari'de ramazan-ı şeriflerde imsakdan şalat-ı fecre }$:adar �ur'an-ı 'A�1mü'ş-şan tilavet olunmal$: ve sa' ir aşbab-ı bayrat ile müvacehe-i sa'adetde zevcesi bacce bamının ve kendülerinifi isimleri yad }$:ılınmal$: ve enderun-ı hümayunda mahall-i neş 'eti olan bazine-i hümayun }$:oguşında senede bir def'a mevlid-i şerif l$:ıra'at olunmal$: üzere vafi nul$:ud va}$:fına muvaffal$:iyetleri ve canib-i ijicaz-ı magfiret-tırazda ba'zı aşar-ı ijayriyyeleri vardır . Müşarün-ileyh ' ilm-i tefsir ü badişde ferid-i devran ve nabv u mantıl$: u ma'ani ve fıl$:h-ı şerif ve uşUI-i be-


di' u beyanda vahid-i zaman, hafq:u'l-�ur' an , ma' IO.matı müsellem, bace-i cihan, ifa-yı fariza-i l)acc u zekat ile müşarun-bi'l-benan, şalib u müttal}:i , ' abid ü muşalli, sabi vü kerim, ' al}:il ü l)alim, şabibu'l-vech, tavilü'l-l}:ame, vecih ü vai}:O.r, fart-ı zeka vü isti'dad ile meşhUr bir zat-ı müstecmi'u'l-kemalat idi.

'Ulum-ı edebiyyede adem yetişdirmege ziyade i ' tinası oldıgına Şalib-zade Rüşdi Molla Efendi gibi nıbrir-1 bi-na;ı:iri ve mektubileri yamagı olup mu'abbaran val}:'-nüvis ve tal}:vim-bane-i ' amire na;ı:ırı ve bi'd-defe 'at l}:aqi- 'asker olan Teşrifat-ı �adime ve Üss-i Zafer mü'ellifi ve Musta;ı:raf mütercimi olan Şal)baflar Şeybi-zade Es 'ad Efendi'yi yetişdirmesi delil-i celildir. Rahmetullahi ' aleyhim rahmeten vasi' aten.

Üçüneisi Yasini -zade 'Abdu'l-Vehhab Efendi

Enderun-ı Hümayundan Tefeyyüz iden Şeybu'l-İslamlarıfi Üçüneisi ve Cümlesiniii Yüz Otuz Dördüneisi Yasinci-zade Es-seyyid 'Abdu'l-Vehhab Efendi. Naşbı: Sene 1236. Müddet-i Def'ateyn, Sene: 6 , Şehr: 6, Eyyam: 27 .

Müfti-i müşarun-ileyh bazretleri �ara Deniz sahilinde ka'in şehr-i Sinob'ufi zirvesinde medflln-ı bak-i ' ıtr-nak olan Seyyid Bilal l;Iazretleri'nifi neslen-ba'de-neslin sülale-i tahireterinden oldıgı müşbet olup Ayaşofya-i Kebir Cami'-i Şerifi'nde yasin-ganlıl}: cihetine mutaşarrıf olan Seyyid Muştafa Efendi-zade 'ulema-yı ' aşr-ı ' ali-i [ 1 87} Sultan Selim ijan-ı Saliş'den Es-Seyyid 'Oşman Efendi'nin şulbinden bifi yüz yetmiş iki senesi bılalinde ' alem-i şuhllda vürud iderek on yaşında iken ' aşr-ı Muştafa ijan-ı Saliş'de darü's-sa'ade agası şefa'atiyle endenfn-ı hümayünda kilar-ı gaşşaya dabil olara]}: Sultan Selim-i Şehid-i sa'idifi şehzadeliklerinde etba'ilikleri şerefini ibraz ve sinn-i tufllliyyetlerinde bidayet derslerini müte'al}:ib ol evanın mütehbhirininden kemal-i şalab-ı Ml ile 'ulüm-ı 'aliyenifi ekşerisini müktesib fuzala-yı kümmelinden Gelenbevi İsma'il Efendi merl)ümufi saray-ı hümayun agavatından ba'zılarına mahiyye ma'aş i' tasıyla ta' lim-i ' ilm ü kemal itdigi val}:te teşadüfle müşfuün-ileyh dabi bu encümen-i celile-i danişe dabil ve müşarün-ileyh bazrederinden 'ulUm-ı şer'iyye vü 'al}:liyye vü nal}:liyye ve feza'il-i


fünun-ı fer' iyyeyi vus' -ı beşerin ta'allul$: itdigi imkana tevfil$:an tabşii eylemişler idi. 'Aşr-ı ' ali-i 'Abdu'l-I:Iamid :U:ani'de bin iki yüz rebi'u'l-evvelinin on ikinci l$:ıra'at-ı resmiyye-i menl$:abe-i celile-i Nebeviyye güni ba-ru'us-ı hümayun müderrislikle çerag olara!$: cennet-mekan kilar-ı )Jaşşa )Jacesi 'Abdu'r-Rabim Efendi merbumun birader-i ekberi olup feza'il-i şöhret-i 'ilmiyyesi şarl$: u garbı ibata itmiş ve ]Jane-i faziletleri encümen-gah-ı ' ilm ü ' irfan u fazilet bulunmuş ve bab-ı dar-ı şerifi üzerine "veleni'me daru'l- ' ilm" levbasını ta' lll$: eylemiş olan meşhUr Palabıyıl$: ijace'den istikmal-i ' ilm ü kemal ve devr-i medaris-i ' aliye ile istibşal-i şöhret ü il$:bal iderek Bayizi d Cami' -i Şerifi'nde neşr-i 'ulllm ile da)Jil-i ball$:a-i dersleri olan yüz elliden ziyade talebeye i' ta-yı icazetle bunlardan z;uhllr iden meşahir-i 'ulema-yı a' lam da)Ji beyne'I- 'ulema bal$:il$:aten başl$:a başl$:a müşarün-bi'l-benan olmuşlar idi . Devr-i rnekasib-i medaris ve l$:at'-ı menaşıb u meratible evvela Selanik l$:azasına ve saray-ı hümayunda pederimle bir l$:oguşdan neş 'et iderek tabşil-i ' ilmde şürekasından bulundıgından bin iki yüz yirmi beş tari)Jinde viiadet-i ' acizanemi lutfen tebrik içün pederimin ]Janesini teşriflerinde şey)Ju'l-islam 'Ömer {}ulUşi Efendi bilad-ı erba'a payesi tevcihi içün müşaron-ileyh bazretlerini da'vet ve tevcih-i paye-i mezkura himmet itdiklerinden moşaron-ileyh mesrur olup pederime )Jitaben, "Abmed 'Ataullah size ' atiyye-i Cenab-ı {Juda ve pa yede bize 'ataya-yı Bazret-i Mevladır ve burada z;uhurı tarafeynin şebat-ı )Julllşına dal dir" iltifatıyla 'avdet itdiklerini pederim bikaye ider idi . Yirmi altı sen es ı evasıtında sefaretle İran'a me'muren 'azlınet ve büsn-i ]Jıtam-ı maşlabatla yirmi yedi eva'ilinde 'avdetlerinde [ 1 88] Mekke-i Mükerreme payesi ibsan ve yirmi sekizde İstanbul payesiyle )Jandan ve otuz bir senesi zi'l-biccesi gurresinde Şıdl$:1-zade Al)med Reşid Efendi infişalinde şadaret-i Anatolı ve otuz oç rebi'u'l-a]Jirinin yirmi ikinci gOni Tevfil$: Efendi bafidi Şıddil$: Molla Efendi infişalinde nel$:abet-i eşraf manşıbı ve otuz beş tari)Jinde Rumili şadareti payesi ve otuz altı comacte'l-a)Jiresinin yirmi altıncı güni Çerkes I:Iacı ijalil Efendi ' azlinde Şa�ıl$:çıbaşı Abmed Efendi me'muriyetiyle da'vet ve mesned-i meş'i)Jat-ı İslamiyye ile rehin-i meserret olara!$: yirmi ay !$:adar fer'ib ü fabfir emr-i fetvaya vaz' -ı imza vü 'unvan eylemişler idi .

Otuz sekiz senesi şaferO'l-bayrının yirmi beşinci gOni Şıdl$:1-zade Abmed Reşid Efendi'nin naşbıyla bunlar ma'zul olup İzmid'i isra ile icla ve tol$:uz ay şonra der-sa'adete da' vetine rubşat-ı seniyye seza huyurulmuş idi . :U:a-


ne-i feza' il-aşiyanelerinde müzakerat-ı 'uh1m u fünun ve du 'a-yı te'ebbüd-i 'örnr ü i�bal-i padiş.fih-ı meral:ıim-ma�n ile meşgUl oldu�ları l:ıfilde yefiiçerilerin ilgası emrinde bıdmeti mesbU� olm� cihetiyle tafra-füruş-ı i�bal olan �açli-zade Tahir Efendi'nin tavr-ı giranı , tal:ıammül-güdaz olma� zeri 'asıyla bin iki yüz �ır� üç taribi şevval-i şerifinin yirmi ikinci güni şaniyen calı-ı va-la-yı fetva ile taltif buyurılara� bu kerre beş seneden bir malı no�şan ma�am-ı eelil-i fetvada ifa-yı I:ı�l�-ı ve�ayife bezl-i tüvan ve istil:ışal-i rıza-yı lja�an-ı buld-aşiyana muvaff� olmuş ve I:ı�larında teveccühat-ı şahane ber-kemaı bulunmuş ise de nel:ıafet-i vücudlarına munzamolan sinn-i şeybuijet ü piri istiral:ıatlarını müstelzim oldıgından �ır� sekiz senesi ramazan-ı şerifinin on yedinci güni ma'zulen ijane VÜ sal:ıil-ijanelerinde i�ametle du'a-yı 'ömr Ü ' afiyet ve muvaffa�iyet-i eellle-i I:ıazret-i padişahiye meşgul oldu�ları l:ıfilde �ır� to�uz senesi ramazan-ı magfiret-nişanının yirmi {:lltıncı güni rıl:ılet ve �adir Gicesi vedi'at-ı lal:ıd-i magfiret olmuş ve şalat-ı cenazelerinde bulunm� üzere ba�an-ı buld-aşiyan Sultan Mal:ımud ljan-ı Şani efendimiz I:ıazretleri mabşuşen Çeragan sfil:ıil-saray-ı hümayunlarından erkence Fatil:ı Cami'-i Şerifi'ne muvaşalatla farz-ı kifaye olan şalat-ı cenazeyi cema'at-ı keşire-i müslimin ile beraber eda ve du' a vü tezkiye-i mükerrerelerinde I:ıüsn-i şehadet-i hümayunlarını beyan ve işar-ı eşk-i esefle bu cihetle dabi veli-ni' ınetlik şanını �at-ender-�at ifaya bezl-i ' inayet ü i ' tina buyurdu�ları man�ur-ı f�ir ol·· muşdur. Müşarün-ileyhin aşar-ı sa'iresi mervi [ 1 89] ve "ljulaşatü'l-Burhan Fi ita' ati's-Sultan" nam bir risale-i müfidesi man�ur u mevcud bulunmuşdur.

Müşarün-ileyh, şani-i İbni Kemal ve Ebu's-Su'ud bir vücud-ı mes'üd idi . Kaffe-i I:ıarekat u mu'amelatında devlet-i 'aliyye ve millet-i İslamiyyeyi boşnüd olara� bıra�mış ve Bayezid Cami'-i Şerifi'nde ve bir def'a da bfine-i feyz-aşiyanelerinde birço� talebeye izn ü icazet virerek ' ilm-i kelam ve uşül ve I:ıadişden ba'zı te' lifata muvaffa� oldu�ları mervidir. I:Iaşıl-ı keHim müşarün-ileyh I:ıazretleri Şemsü'd-din Fenari , Fabrü'd-din 'Acemi , Dürer şal:ıibi Molla ljusrev ve Molla Gı1rani , 'Ala'üddin Çelebi, Zenbili 'Ali Efendi , İbni Kemal ve Ebu's-Su'üd'a şani ve belki bunlara müdani bir nıl:ırir-i bi-na�ir idi . Müşarün-ileyhin ne�abet-i eşrafa na' il olmuş ve Rumili şadareti payesine irti�a itmiş ' İlmi Molla Efendi narnındaki mabdümı seksen to�uzda irtil:ıal itmiş ve müşarün-ileyhden mütevellid ba'zı al:ıfadı mevcud bulunmuşdur. Ral:ımetullahi ' aleyhirna ral:ımeten vasi' aten.


Enderı1n-ı Hümayı1ndan Neş ' et iden �apudanan-ı Deryanın Terceme-i Balleridir:

2 1 7

�apudan paşaların piş-rev ü re'isleri cennet-mekan şehzade Süleyman Paşa İbni Or)Jan ]jan 'aleyhime'r-ral)metü ve'l-gufran l)azretleridir ki terceme-i })ai-i sa'adet-iştimalleriyle bütün tevari)J-i devlet-i ' aliyye münevver ü müzeyyendir. Ral)metullahi Ta' la ' aleyhi ral)meten vasi 'aten.

Birincisi Mahmud Paşa-yı ' Adn1

Enderun-ı hümayundan tefeyyüz iden �apudanan-ı deryanın birincisi ve cümlesiniii üçüneisi cennet-mekan Fattl) Sultan Mebmed .{Jan bazretleri 'aşr-ı 'alisinden şehid Mabmud Paşa-yı 'Adni'dir. Tercemeleri şadr-ı a'�amlar teracim-i abvali şal)ayifini tezyin ü tenvir itmişdir. Ral)metullahi ' aleyhi rabmeten vasi' aten. 872 .

İkincisi Şol}:ullı Mel).med Paşa

Bunların ikincisi ve cümlesiniii on dördüneisi �anfıni Sultan Süleyman .{Jan bazretleri ' aşr-ı ' alisinden Şo�ullı Mebmed Paşa-yı Tavil-i şehiddir ki tafşil-i Ml-i sa' adet-iştimali ser-name-i şal:ıayif-i şudur-ı ' i�ama ziı:ıet-saz olmuşdur. Rabmetullahi 'aleyhi rabmeten vasi'aten. 952.

Üçüncüsi Damad Küçük Piyale Paşa

Bu sefineleriii üçüneisi ve cümlesiniii on altıncısı olup dört sene kemal-i i�bal ü isti�ametle mevc-aver-i bükfımet oldıgı eşnada Mora'yı ser-te-ser istila ve Anabalı �apudanını da)Jil-i silk-i sebaya ve A� Deiiiz'de meşhfır büyük mui:ıarebede galebe-i kamileye na'iliyyetle İspanya'dan Cer-


be ceziresini fet]) ile. abkam-i ])ükümet-i ' adileyi [ 190] infaz u i ' la ve Sa�ız'ı tesbir iderek neşr-i kelimetullahi'l-'ulyaya muvaffa� oldu�dan şofira vezaret-i �ube-nişini ma�amına i ' tila ve şehzadeliklerinde Sultan Selim {Jan-ı Sani kerimesiniii izdivacıyla �adri bala oldıgı I:ıalde Çelebi-zade İsma'il 'Aşım Efendi merl:ıfimufi,

(Fa' ilatün Fa''ilatün Fa' ilatün Fa' ilün)

Muttaşıl üç gice bedr olmaz felekde �urş-ı malı Sofrasında �or mı gerdün kimseniii nanın tamam

me'aline ma-şada� olara� ecel-i mev'udıyla irtil:ıal-i dar-ı be�a ve Galata'daki cami ' i batiresinde defin-i bak-i ' anber-sa olan 'aşr-ı şehriyar-ı müşarün-ileyhden ijırvatiyyü'l-aşl Küçük Piyale Paşa-yı Gazi'dir. Ral)metullahi ' aleyh. Müşarün-ileyhifi İspanya donanmasına galebesinde zamanı şu' arasından Birri Çelebi'nin söyledigi ebyatdır:


1 Ben bu gafletde iken guşıma irdi bu nida Didiler aç gözüiii ey le tazarru ' la du 'a

2 İdüp İspanya donanmasını yer yer yagma �}:al ' a-i Cerbe'yi fet]) itdi Piyale Paşa

Müşarün-ileyh Çarsil Başı'nda Mercan Caddesi'nde' sebil ve fevl5:inde mekteb inşasıyla ev�afını tan?:i� muvaffa� olmuşdur. Ral:ımetullahi 'aleyhi ral:ımeten vasi' aten. 97 1 .

Dördüneisi Silal:ıdar Cıgala-zade Sinan Paşa

Bu güruhufi dördüneisi ve cümlesiniii yirmi birincisi ' aşr-ı Murad ]jan-ı Şaliş'den silal)dar Cıgala-·zade Sinan Paşa'dır. Tercemesi şadr-ı

a'?:amlar şırasında bame-zib-i tafşil olmuşdur. Ral:ımetullahi 'aleyh. 997 .

T a y y a r - z a d e A t a 2 1 9

Beşincisi Filibeli I:Iafı� Paşa

Bu ta�ımın beşincisi ve cümlesinin yirmi altıncısı Abmed .ijan-ı evvel ' aşrından Filibeli l:Iafı? Abmed Paşa'dır. Tercemesi şadr-ı a'?amlar şırasındadır. Rabmetullahi ' aleyh. 10 1 8 .

Yedincisi Öküz Mebmed Paşa

Bu zevra�ların yedincisi ve cümlesinin yirmi sekizincisi ' aşr-ı Abmed ljan-ı Evvel'den silabctar Öküz Mebmed Paşa'dır. Tercemesi şadr-ı a'?amlar tercemesini tezyin eylemişdir. Rabmetullahi ' aleyhi rabmeten vasi ' aten . 1020.38

Sekizincisi �ara Davud Paşa

Bu şınıfın sekizincisi ve cümlesinin yirmi sekizincisi ' aşr-ı Abmed ljan-ı Evvel'den Bosnalı ija'ip �ara Davud Paşa'nın terceme-i su'u'n-netice-i a'mal-i siyahı ve nam-ı küfran-encamı mikib-i nefrin olmuşdur. 1026 .

Tol$:uzuncısı Canpulad-zade Silahdar Muştafa Paşa

Bu sefayinin to�uzuncısı ve cümlesinin otuz dördüneisi ' aşr-ı Murad ijan-ı [ 19 1 ] Rabi 'den Canpulad-zade Silabctar Muştafa Paşa'dır. Müşarün-ileyh A� Deniz seferinde iki �ıt 'a İspanya sefinesini al].z u esir ve nice \}ıdemat-ı madibeye muvaffa�iyetle ibraz-ı diliriye birnınetini teşmir eylemiş ise de,

38. Altıncısı asıl metinde yoktur. .


(Mefa'ilün Mefa'ilün Fa'fılün)

Siper yol);dur Iı;aza tirine Iı;arşu Turulmaz navek-i talı;dtre Iı;arşu

mişal-i müsellemince Erzurum 'asakir süriciliginde bahane-i tal);şir ile mal);tulen şehid ve ' azim-i semt-i sa'id olmuşdur. Ra}J.metullahi 'aleyhi rabmeten vasi 'aten . 104 ı .

Onuncısı Silal:ıdar Muştata Paşa

Bu furtunanıfi onuncısı ve cümlesiniii otuz ,altıncısı Murad ljan-ı Rabi' ' aşr-ı 'alisinden Silahdar Muştafa Paşa'dır. 'Ahd-i İbrahim ljani'de Tameşvar'da şehid edilmişdir. Ra}J.metullahi ' aleyhi rahmeten vasi'aten. 1047 .

On Birincisi Silal:ıdar Siyavuş Paşa

Bu nehrifi on birincisi ve cümlesiniii otuz tolı;uzuncısı 'Aşr-ı İbrahim ljani'den Silahdar Siyavuş Paşa'nın tercemesi şadr-ı a':(:amlar şırasında tafşil olunmuşdur. Ra}J.metullahi ' aleyhi rahmeten vasi ' aten. 105 1 .

On İkincisi I:Ianya Fatil:ıi..Silal:ıdar Gazi Yusuf Paşa

Bu �amusufi on ikincisi ve cümlesiniii �ır� ikincisi 'aşr-ı İbrahlm _ijani'den I:Ianya fatibi Silahdar Gazi Yusuf Paşa-yı �al' a-güşiidır ki Girid'de mal);am-ı vulat-ı kirarn olan I:Ianya ma'�ıl-ı metinini elli beş gün z;arfında ke- · mal-i dirayet ü celadetle z;ann u tal}min l);adar telefat virmeyerek fet}J. u tesl}ir ü ta'mir ile İstanbul'a vürudında evvel-emirde egerçi şeref-i muşaheretle i' zaz huyurulmuş ise de nezd-i l);al' a-sitani ve sefer-diini vü seya}J.at-şi' aride meşhur üç sene ve bu ' acize dal}i meşhud olan I}:andiye I}:al'ası gibi meti-


nü'l-menahil bir bışn-ı ' aşirü'l-menalifi zaman-ı geşt ü güzar-ı derya olmayan mevsim-i şitada hernan bi'l- 'azime fetbi iradesine mubafa�a-i namus-ı devlet �aşdıyla bi-va�t ü hengam ve bila-tedarük u ihtimam i�dam u bareketifi ' a�ıbeti nedametden baş�a şey' i ve bir güne fa' ideyi netice virmeyeceginden bulUl-i mevsim-i geşt ü güzar-ı derya olan evvel-balıara �adar tehiyye-i levazım-ı seferiyye ve tedarük-i mühimmat-ı barbiyyeye himmet ve mühimmat-ı na�ışanıfi itmam u ikmaline müsa'ade buyurılur ise bi-' inayetillahi Ta'ala fetbi müyesser olacagı cevabını ' arz u i 'taya cür'et eyledigi anda bila-eman mabnu�an ve magduren şehid ve ol gazi-i mücahid-fi-sebilillah Üsküdar'daki Selimiyye Tekyesi �arşusında ta�bir ü tecrid idilmişdir.

Bu �aza-yı nagehani vu�u' ını müte'a�ib la-yu'ad devahi-i derya mevc-aver-i sevabii ü mersa olara� Venediklü Mora muzafatından olan I}:oron ve Moton ve Balyabadra [ 192] sevabiiini ba-serha yagma ve ehl-i İslamdan beş bifi �adar sebaya ve �atı vafir eşya-yı giran-baba ibtilas u istira�ına ictira ve birço� ehl-i islamı dabil-i ' idad-ı şüheda iderek bu sür'at-i ateş-i gazab ve cesaret-i na-be-mabal �ulüb-ı ehl-i İslamda leheban olara� istila-yı kanun-ı kereb-i bi-tereble tabammül-i batab-ı badeb ü ta'ab itdirmişdir. Bu babda la-bavle-guyan olan ehl-i imanın bu dahiye-i dehya vu�u'ından şofira ugradı�ları seyyi'at-ı şe'amet na-�abil-i ta'dad-ı işaret olmagla tafşili tevarib-i ba�-guyan-ı eslaf ve barita-i �apudanan ile ba'zı mecelle-i rast-beyana bavale ile kilk-i bihüde-gu bu bil.bda ikşar-ı it'abdan iknaf ve "sübl)ane men tebayyere fi şun' ihi'l-'u�Ul , sübl)ane men bi-�udretihi yu'cizü'l-fubUl" teslimiyetiyle iskat idildL Müşarün-ileyh cesur u va�ur, diyanet ü dirayetle meftur, ' afif ü müsta�im, sabi vü kerim, mehib bir düstür-ı dilir-i zi-şu'ur oldıgı ekşer-i aşarda m�türdur. Rabmetullahi Ta'ala 'aleyhi rabmeten vasi' aten. 1055 .

On Üçüneisi Silal:ıdar Bıyıl$:lı Muştafa Paşa

Bu mecranıfi on üçüneisi ve cümlesiniii �ır� sekizincisi ' aşr-ı Sultan Mebmed ijan-ı Rabi 'de Silabdar Bıyı�lı Muştafil. Paşa , Girid'e eşna-yı ' azimetinde irtil)al-i dar-ı be�a itmişdir. Rabmetullahi 'aleyhi rabmeten vasi 'aten. 1059.


On Dördüneisi Silal:ıdar K en' an Paşa

Bu bibllrıii on dördüneisi ve cümlesiniii elli sekizincisi ' aşr-ı Mel)med ]jan-ı Rabi'den Silabdar Çerkes Şehid Ktm'an Paşa, altmış altı tari]Jinde Bogaz'da bozılaral,< �avala'ya gitdikde i 'dam ve ser-i mal.<tO' ı , eşeri olan �ırl,< Çeşme mektebi batiresine defn ile ikram çılunmuşdur. Ral)metullahi ' aleyh. 1066.

On Beşincisi Silai:ıdar MuştaHt Paşa

Bu reşebatıii on beşincisi ve cümlesiniii altmış sekizincisi ' alıd-i ' ali-i Mebmed ]jan-ı Rabi'den Küçük Sipahi dimekle ' arif Silabdar Muştafa Paşa'nıii b iii seksen beşde ' azlinden başl,<aJercemesine �afer-yab olunamamışdır. Rabmetullahi 'aleyh. 1 08 1 .

On Altıncısı Muşal)ib Muştafa Paşa

Bu l,<ulzümüii on altıncısı ve cümlesiniii altmış tol,<uzuncısı zaman-ı ' ali-i Mel)med ]jan-ı Rabi 'den Muşabib Muştafa Paşa, ba'de'l-infişal Bogaz mubafa�asında iken ecel-i mev'Od ile irtil)al-i dar-ı bel,<a itmişdir. Ral)metullahi 'aleyh. 1095 .

On Yedincisi Köle Süleyman Paşa

Bu niliii on yedincisi ve cümlesiniii tol.<san üçüneisi ' aşr-ı Al)med ]jan-ı Şaliş'de şehid idilen Silabdar Köle Süleyman Paşa, İstanköy'de medfOndur. RabmetulHihi 'aleyh. 1 124.


On Sekizincisi Silahdar Bekir Paşa

[ 193] B u menheliii on sekizincisi ve cümlesiniii tol$:san dördüneisi ' aşr-ı Mahmud ljan-ı Evvel1den Silahdar Bekir Paşa1nıfi, naşbından üç malı şofira ' aziinin esbiib-ı mucibesi tabl$:il$: olunamamışdır. Rabmetullahi ' aleyh. 1 144.

On Tol$:uzuncısı Dfu:nad Küçük Büseyin Paşa

B u nilbudaların on tol$:uzuncısı ve !$:ap u dan paşaların yüz on altıncısı 'aşr-ı Selim ]jan-ı Saliş1den Daye-zade Gürci Baş-çul$:adar Damiid Küçük Büseyin Paşa1dır. Müşarün-ileyh bin iki yüz sekizde başçul$:adarlıl$:dan vezaret ve l$:apudanlıl$:la çerag ve on dörtde Sultan 'Abdu1l-Bamid ]jan bazretlerinin kerimeleri Esrnil Sultan1ıfi izdivacıyla rehin-i i 'zaz oldul$:da Fazıl Beg merbı1mufi ma'a-l$:aşide taribidir:

(Mefa'llün Mefii'ilün Mefa'ilün Mefii'ilün)

1 Yine aviize-i tabl-ı beşiiret tutdı dünyayı Yine buldı cihan meşşata-i 1$:udretle arayı

2 Fürug-ı şev!$: ile her ruzumuz mir' at-ı nur oldı 'Arıls-ı şeb dabi rubsara dökdi zülf-i leylayı

3 Zifiif olmuş meger burşid malı-ı 'alem-araya Nişar itdi felek bu şev!$: ile 'ıl$:d-ı şüreyyayı

4 Cenab-ı bazret-i düstur-ı ekrem daver-i a' �am Yine damMi-i şahiyle buldı l$:adr-i viilayı

5 Barim-i başına cariye olmaz zühre-i eflak Saray-ı devletinde perde-dar itmez Zeliba1yı

224

[ 194]

6

7


I:Iüseyn Paşa-yı gazi �ahraman-ı asuman-rütbe Ki bak-i payına hep 'alem eyler cebhe-fersayi

Felatun fikr-i pak-endişe kim mir'at-ı l5:albinde ijuda resm eylemişdir cümle mevhfimat-ı eşyayı

8 Seba vü merl:ıamet rüşd ü diyanet himmet ü cür'et Cenab-ı paki hep cem' itdi bu ablal5:-ı 'u�mayı

9 Selefde gelmemiş taribierde yazmamış mişlin Ben ol azadeyim bilmem ne tezvir ü müdarayı

10 Vücud-ı pakidir billah şimdi güldiren ancal5: ' İıar-ı devlet ü dini ru)J-ı a'la vü ednayı

l l Kerim Allah'dan ancal5: budur mai5:şfidumuz her dem ijatardan şal5:lasun ol zat-ı müsteşna-yı valayı

1 2 Mu'ini Bazret-i I:Ial5:'dır iki dünyada bavf itmem Ki her karmda l5:aşd eyler rıza-yı pak-i Mevla'yı

1 3 Der-i devlet-me' ab-ı l:ıazretinden gayri ve'l-I:ıaşıl Kime 'arz eylesün ehl-i ma'arif şimdi kalayı

14 Kime i5:açsun felekden zümre-i erbab-ı istimdad Kime l5:ılsun 'aceb Fazıl gibi bi-çare şekvayı

1 5 Degildir val5:t-i şekva şimdi evl5:at-ı meserretdir Hernan tari)]. ' arz it işte val5:t-i nükte-pirayi

16 Zifaf i t l:ıacle-gah-ı sineden bu va15:t-i şadide Cüvan-ı sade-ruy-ı kagıda ebkar-ı ma'nayı

ı 7 ider iham-ı ism-i tam tari)].-i du'adır bu "Refii5: ide I:Iüseyn Paşa'ya I:Ial5: Esrna-yı l:ıüsnayı" ( 1214)


Müşarün-ileyh rnekarim-i muşaharete ma�hariyyetini müte'a�ib don�nma-yı hümayun ile A� Def'iiz'de kerraren şira' -güşa ve ceza'ir-i derya-yı sefid ni�amatına himmet ü i ' tina iderek bifi iki yüz on altıda Mışır seferine me'mur ve bıdemat-ı gayurane ve i�damat-ı J.:ıamiyyet-karanesi ol babda yazılan mecelle vü mecmt1 'alarla peder-i namı�u'l-J.:ıurUfufi ifadat-ı vaşı�asından azade-i şekk ü iştibah olup batta Mışır seferinde bi'n-nefs meydan-ı mubarebeye girüp tava' if-i 'askeriyyeyi �umanda iderek galebeye muvaffa� olmasına Vaşıf Beg'ifi ma'a-�aşide söyledigi taribdir ki bu na�mıfi va�ı ' a mutaba�atı o l va�it beraber bulunan süd pederim El-Mc Mebmed 'Arif Aga'dan dabi men�Ul u muşadda�dır:


I

1 Ey cedel-gah-ı cihanıfi Nirem-i ceng-averi Vey rezim-gah-ı cihanıfi Sam-ı ejder-peykeri

2 [ 1 95]

3

Sensin ol kim olup eltaf-ı ijuda'nıfi ma�harı Su-be-su ceng ile tesbir eyledifi babr u beri

Şu yerine barc idüp din ugrına sim ü zeri Ülke-i Mışr'a mişal-i Nil a�ıtdıfi ' askeri

4 I)arb-:ı destifile nola �at' olsa a'danıfi seri Eyledi ser-gerde-i a'dayı seyfifi serseri

5 Mişe-zar-ı dehrde ıatıfi gibi şir-i neri Görmemiş çeşm-i felek ta devr-i Rüstem'den beri

6 Aferin ey rüzgarın şeh-süvar-ı şaf-deri 'Arşa aş şimden girü ,tig-ı şüreyya-cevheri


II

7 Görse bu cengi eger ey şir-i İskender-cihad 'Arz iderdi sana tae u tabtın elbet Keyl5:ub1l.d

8 Bir vezir-i nam-versin kim sen ey 'ali-nihad 'Aleme şal).ib-15:ıran itmiş seni Rabbu'l- ' ibad

9 Can-ı a'dayı yal5:up nara mişal-i tünd-bad Düşmenin bakisterin Qa.ke şavurdun çün remad

lO Namına layıl5: diniise fatib-i ümmü'l-bilad Ümm-i Dünya'yı alup l5:ıldın bütün dünyayı şad

ll Vaşf-ı şanın bunca sal evvel idüp gı1ya mur�d Eylemiş bu matla'ı Nef'i senin l).a�ında yad

12 Aferin ey rüzgarın şeh-süvar-ı şaf-deri 'Arşa aş şimden girü tig-ı şüreyya-cevheri

III

1 3 Mışr'ı düşmen eylemişdi nagehani pür-şikar Emr idüp ser-' askeri gönderdi şah-ı nam-dar

14 Fetl:ı u tesbir olup anın 'askeri encam-ı kar · Sen varup itdin ' adı1-yı na-bekarı tammar

1 5 Tôp-ı pür-efruz-ı can-suzun görüp ateş-nişar Bildi gayri iş dumandır düşmen-i pür-zar u zar

16 Ş ad vezir-i karn-kar ile ' ad u-yı bi -şümar Ceng idüp ta üç sene a'da ile leyl ü nehar

[ 1 96]


17 El-aman-güyan geldi bak-i paye bar u zar Şanına her vechile şiiyandır itsen iftibar

1 8 Aferin ey rüzgarın şeh-süvar-ı şaf-deri 'Arşa aş şimden girü tig-ı şüreyya-cevheri

IV

19 Bu meserretle olup sayende 'alem kam-yab Midbatifile cümleten ratbu'l-lisandır şeyb u şab

20 Eyleyüp bıdmet bu din ü devlete pes bi-bisab Jjanuman-ı düşmeni bir l)amlede lpldın barab

21 Sözlerim şanma müdara ey vezir-i Cem-cenab Şa' irim amma bılaf-ı lafı itmem irtikab

22 Fetb-i Mışr içün olup ol peygarda pa-der-rikab Eşheb-i Mışri'ye çignetdin 'adüyı çün turab

23 I}.abZa-i seyfinden al �an a�ıdup manend-i ab Rüyını döndürdün a'danın mişal-i asiyab


V

25 Her kim eyler vaşf-ı şanın Vaşıf-ı şeydil gibi Görmedim 'alemde dir Vaşıf Büseyn Paşa gibi

26 Düşde görmüş var ise sen zat-ı bi-hemta gibi Bana na�l itsün anı rü 'ya-yı bi-ma'na gibi

228 O s m a n 1 ı S a r a y T a r i h i

27 Sen atup a'daya kendin tôp-ı bi-perva gibi Lerze-nak itdin ' adı1yı şarşar-ı serma gibi

28 Terk idüp da'va-yı merdi yalınız a'ma gibi Meç be-dest-i ye' s �aldı merd-i na-bina gibi

29 Şı�bogaz idüp dem-i evvelde ejderha gibi Mevc-i şemşirinle bogdun düşmeni derya gibi


3 1 [ 1 97]

32

VI

Ey vezir-i bi-na�ir ey ziver-i şadr-ı şudur Sana mabşı1ş u müsellem zabt-ı ser-badd ü sinı1r

�ahren alup �ahire mülkin Fireng'den zar u zı1r Nize-i �ahrınla itdin dide-i cumhı1rı kur

33 Mışra' -ı taribe Mcet yo� bu fetbin bi-�uşı1r Oldı bu taribi gayr-i düşmen-i fitne-şu'ı1r

34 Part-ı şev�imden velakin batıra itdi butı1r Beyt-i müfredle bu üç tarib-i rengin-ter �uhı1r

35 Nam-ı şemşirin ile ba-lutf-ı Mevla-yı gayı1r ( 1216) Nagehan Mışr'ı alup dünyayı itdin dar-ı sur ( 1216)

36 Aferin ey rı1zgarın şeh-süvar-ı şaf-deri 'Arşa aş şimden girü tig-ı şüreyya-cevheri

Bu mubarebedeki muvaffa�iyeti mervi vü mevşı1� ise de bi'l- 'aks Vidin'de Dirsenkli Oglı 'Oşman Aga üzerine me'mı1riyetindeki beta'et ve ' adem-i muvaffa�iyeti emr-i gayr-i mevhı1mdur. Anca� badd-i zatında ceri


vü cesur u val$:ur ve ibsan u ' inayetle meşhur, lutfı mevfı1r , .büsn-i i ' til$: ad ve mübaHit-ı diniyye ile meıkurdur. On iki sene müddet kemal-i şöhret ü şan ile tezyin-i l$:amara-i fırl$:ate-i il$:bhl iderek bifi iki yüz on sekiz taribinde balile-i mubteremeleri Esma Sultan'ın �uru Çeşme'deki sahil-saraylarında vaşıl-ı rabmet-i Rabb-i Gani ve na'ş�ı rabmet-nal$:şı ciVar-ı Bazret-i ]jalid'de ka'in Sultan Selim ]jan-ı Şaliş I:ıazretlerinifi valide-i magfüreleri türbesi Civarında vedi'a-i rabmet-i Rabman olmuşdur. İrtil:ıaline müşarün-ileyh Vaşıf Begefendi 'nifi tar!]Jleridir:

ı

2

3

4

5 [ 1 98]

(Fe'ilatün Fe' ilatün Fe' ilatün Fe'ilün)

Bu'l-kerem Gazi �apudan Büseyn Paşa'nın .,.

Keşti-i rubı dümen tutdı yem-i 'ul$:baya

Suy-ı tersanede ol merd::i ' uluvvü'ş-şanıii ijal idi fülk-i teni şanki leb-i deryaya

Yelken-i zevral$:-ı cismin l$:apa_dup bad-ı ecel Oldı garl$: ab-ı mubit-i kerem-i Mevla'ya

"İrci 'i " emrini guş eyleyicek abir-kar O ldı b iii can. ile ' azim irern-i a 'laya

Vaşıfa Bal$:1$:'a niyaz eyle didim tari]Jin "Gülşen-i 'adn ola mesken l$:apudan paşaya" ( 12 17)

Müşarün-ileyh gerçi cüvan-merd ü sabi ve ' atayasının 'umuma şumuli bedibi ise de tebzir mertebesindeki israfı ifrat olmagla bu itlafatınıfi l$:arşulıgı olan bazine , 'uhdesindeki atalar ve sevabii ahalisiniii sermayesi oldıgından ball$:ıfi malıyla na olunan ibsan u 'ataya irtikab ve ibzal-i na-münasib ü itlaf bal$:1$:-ı ta'birlerinden 1$:urtılamaz. Müşarün-ileyhifi bu babda ball$:dan irtikab itdigi mebalig-i na-meşru 'anın tabi 'i da'vet itdigi nefret , tebe'anıfi I:ıaşıl itdigi seyyi 'at vefatından on sekiz sene şofira Rum fetreti I:ıuduşında �uhur itmişdir. Tecavezalliihu 'an-seyyi 'atihi .


Yirmincisi l::Jusrev Mel)med Paşa

Bu l):ulzümün yirmincisi ve cümlesinin yüz yirmi altıncısı ' aşr-ı ' all-i Sultan Mabmüd ]jan-ı Şant'den Küçük I:Iüseyin Paşa gazine-dan Abaza Jjusrev Mebmed Paşa'nın tercemesi şadr-ı a':?amlar şırasında beyan olunmuşdur. 1226 .

Yirmi Birincisi Damad Mel)med Sa'ld Paşa

Bu cedvelin yirmi birincisi ve cem'iyyetlerinin yüz otuz sekizincisi 'aşr-ı 'ali-i 'Abdü'l-Mecid Jjani'den damad-ı Mabmüd ]jan-ı Ş ani B urusalı Mebmed Sa'id Paşa'dır.

Müşarün-ileyh de'avi ne:?aretinde ve l):apu ketb.udalıgında müstagdem ricaiden B urusalı Alyanal): 'Ali Efendi'nin hemşire-zadesi olup muma-iley-· hin da'iresinde aram itmekde olctıgı balde bin iki yüz otuz beş tarib-inde Ga-lata Sarayı'na çerag ve tabşil-i ' ilm ü ma'rifetle otuz sekizde enderün-ı hü-mayünda ]].ane-i gazineye l):abül şerefiyle mübahi olaral): tabşil-i terbiye ve kemal itmekde iken ol val):itler ta'biratınca ma-beyncilik dinilen l):urenalıga müsta'id zevat, evvel-emirde silabctar ve ' arz agaları ta'bir olunan gazine ve kilar ve seferli ketgudalıl):ları imarnet ve b.aftancılıl): ve tütüneiliklerinde istigdam ile büsn-i aolal): ve etvar u mişvar u kirdarları da' ire-i tecrübeden geçirildikden ve oralarda terbiyesine himmet l):ılındıl):dan şonra l):urenaya nol):şan geldikçe bunlardan l):abül olunması l):a' idesine me b ni , müşarün-ileyh aşMb-ı feza' il-i baseneden olmagla bal):l):ında büsn-i teveccüh-i hümayün ber-kemal ise de bu 'adete ri 'ayet içün ol val):it gazine ketb-udası [ 1 99] bulunan I)..ıbrıslı Emin Efendi'nin imametle da' ire-i resmisine virilerek orada b.ıdmet-i hümayunı ögrendikden ve çul):adarlıl):la mesrO.r olaral): bu 'aciz-i namıl):u'l-buruf da beraber oldıgı billde on beş l):adar arl):adaşlarımızla bi'd-defe'at 'Alem Tagı ve Sultan Çiftligi ve Ayaz Aga Çiftligi ve keman-keşlikle Ol): Meydanı ve Çamlıca ve Sa'd-abad ve Bahariyye gibi nüzhet-gahları tebdilen teşrif-i hümayun vul):u' ında rikab-ı hümayünda bulunmal): cihetiyle b.ıdmet-i maoşüşa-i şaMneye liyal):ati bi'z-zat dab.i anlaşıldıl):-


dan şonra bin iki yüz l5:ırl5: iki senesi agustosunda çerag olan Şakir Efendi'nin yerine ma-beyncilikle karn-ran olmuş idi.

Baş çul5:adar bulunan ve mu'a)J)Jaran )Jazine-i hümayun ket)Judalıgında irtil).al-i dar-ı cinan iden Es-seyyid Ebu Bekir Efendi'nin sinninin derece-i seb'ine resid olması baş çul5:adarlıgın sür'at-i temeşşiye mul5:tedir tüvana bir zata ibiilesini mucib olmagla Bekir Efendi l5:ahveci başı naşbıyla şabib-i terceme rikab-ı hümayun baş çul5:adarlıgı mesned-i eeliliyle mesrur olmuş idi . Bu me'muriyetde dört sene kemal-i il5:bal ve istil5:amet ü ' iffetle tfa-yı )Jıdmete muvaffal5: oldul5:dan şonra çünki ol val5:it Sultan Mabmud ]jan-ı Sanı efendimizin batime-i silabdarı olan Girid'deki Sude .f\aryeli 'Alt Aga'nın irtibali cihetiyle saray-ı hümayun umurı müşarün-ileyhe l5:almış oldıgından l5:ırl5: yedide Rumili seyabat-i hümayunı Mzırlıgı me'muriyyet-i ma)Jşuşasından olmal5: ve seyabata beraber götürilecekler tefril5: olunmal5: şırasında müşarün-ileyh )Jıdmet-i gurbete mul5:tedir bademe-i hümayunun ol val5:it ıştılabınca ma-beyn-i hümayun bostancılıgı )Jıdmetine nal5:l olunaral5: mu'a)J)Jaran bekçiler müdiri ve l5:apucılar ket)Judalıgına irtil5:a itdirilmiş olan Şükr'i Beg'i da)Ji sinn ü sali reside-i badd ü kemal olmuş 15:aviyyü'l-bünye vü müsta'id bulunması cihetiyle istişbab buyurılacal5:lar defterine da)Jil itmiş ise de ,


isul5:ametde ı�alem şu' lede mum olsa kişi Yine mil5:raz-ı l5:azadan serini I5:urtaramaz

mücerrebince ebna-yı cinsi mütebayyizanından muma-ileyh Şükri Beg'i çekemeyenler defterden i)Jracını )Jafiyyen buzur-ı hümayuna 'arz itdikleri mesmfi' ve mü'eşşir olmasıyla i)Jracı irade buyuruldul5:da, çünki müşarün-ileyhin biddetle sirişte olan )Jill5:ati )Jayr-)Jahlıgı )Jilafındaki nifiil5:a tabammül iderneyerek Şükri Beg'in getürülmesi münasib [200] olacagını bi'z-zat buzur-ı hümayuna 'arz eylediginde aldıgı cevab-ı ye's üzerine der-bal )Jıdmet-i şahaneden bi'l-isti 'fa togrıca uanesine 'azimet ve ser- 'asker ijusrev Paşa'nın sevl5:iyle yerine bazine-i hümayun I5:oguşından müfiz Rodoslı Rikab-dar Abmed Aga-zade cebe-)Jane mir-alaylıgıyla bekam olan Abmed Begefendi ittişai itmiş idi .


Bir�aç mah müşarün-ileyh Al yana� 'All Efendi banesinde aram iderek �ır� sekiz eva' ilinde İzmid'i ictima' iden ordu-yı hümayundaki süvari 'asakir-i başşa-i şahaneden iki alaya mir-liva naşb u i 'zam ve ol ga'ile-i ha' ile her-taraf oldu�dan şonra �ır� to�uzda feri]s:li� rütbesiyle Babr-i Sefid Bagazı mubafa�ası ve Biga Sancagı mutaşarnflıgına me'mur ve elli bir taribi evabirinde " Sa'id'e Mihrimah'ı sa'd ola Sultan Mabmud'un" mışra' ı natı� oldıgı üzere Mihrimalı Sultan izdivacıyla mesrür olara� müte' a�iben Anatalı ser-' askerligi 'unvanıyla ' asakir-i b3.şşa-i şahane ve Anatalı redifi ser- ' askerligi 'uhdesine tevcih ile Üsküdar'da Tunus Bagı Caddesi'ndeki şeybu'l-islam Dürri-zade 'Abdullah Molla merl:ıümun �onagı bab-ı ser- ' askeri-i Anatalı ittibaz olunara]s: oraya i�' ad huyurulmuş idi . Elli üç senesi evabirinde ijalil Rif' at Paşa'nın 'aziinde ser- ' askerlikler birleşdirilerek 'umüm-ı 'asakir-i munta�ama-i şahane ser- 'askerligi calı-ı eeliline müteşa'id olmuş ve iki yüz elli dört senesi sultan-ı müşarün-Ueyha irtibal-i dar-ı be�a itmişdir.

Ser- 'askerlik bıdmetini iki seneye ya�ın kemal-i ' iffetle lfa "itdigi balde bin iki yüz elli beş senesi rebi'u'l-abirinin on to�uzuncı şah güni vu�u' bulan cülüs-ı hümayun-ı 'Abdü'l-Mecid ijani'de meclis-i abkam-ı ' adliye re 'isi ]jusrev Paşa şadarete , ticaret na�ırı ]jalil Rif' at Paşa ser- 'askerlige ve müşarün-ileyh ticaret ne�aretine na�l olunmuş idi .

Atide tafşil olunacagı vechile 'a�ib-i cülüs-ı hümayunda �apudan-ı derya Abmed Paşa'nın donanma-yı hümayün ve dertimndaki gönülli Anatolı ' asakir-i redife-i şahanesini istişbaben ba'zı nemek-be-baramlar muvaffa�iyetleriyle canib-i Mışr'a ' ar-ı firarı irtikabı taba��u� eylediginden firari-i mer�umun telviş itdigi mal�am-ı �apudaniyi müşarün-ileyh Sa'id Paşa tan�if ü tenvir ü tes 'id itmiş idi .

[201 ] Mışır'dan donanma-yı hümayünun eelbini müte'a�ib �apudanlı�dan infişal ve Aydın eyaleti valiligine ittişal ile çend malı müsta�mane icra-yı bükumet eşnasında Edirne eyaleti valiligine me'mür ve kemfil-i ' adaletle bir sene icra-yı me'muriyetden şonra An�ara ve !}.angın vallligi tevcih huyurulmuş ise de bi'l-isti 'fa meclis-i abkam-ı ' adliye a'zalıgına me' mür ve altmış üçde ]jusrev Paşa yerine def'a-i şaniye ser- ' askerlikle mesrür huyurulmuş idi.


Mecbul oldıgı Q.aşa'il-i eellle-i şalab u ' iffet ve isti.�amet-i memdubasına na-be-hengam 'arız olan seciyye-i tehevvür ü biddet, kendüsini bl-aram-ı şabr u sükunet iderek şanadid-i 'u�ama ba��ındaki şiddet-i şikayeti te' şlr itmedikden baş�a,

� 1 J..:..rb � � I�G.

� J � 'i � t:AJ

badiş-i şerif-i l)ikmet-redlfi me'alince Sinob'a iclasını intac eylediginden bi'l-isra çend malı mürürında ' afv u ıtlal$: ile Şam-ı Şerif eyaletiyle der-i devletden teb'ld olunmuş idi . Orada dabi bal$:11$:aten icra-yı ' adalet niyyetiyle ba'zı mertebe ' adem-i tabammül ü ' acelesi buccac ile lfa-yı fadza-i bacca muvaffal$: oldul$:dan şofira der-sa' adete da'vet ve ' avdetini müstelzim olmuş idi .

Şam-ı Şerif'den tarib-i infişali olan bifi iki yü� altmış beşden seksen yedi senesine !$:adar şehriyye !$:ır!$: bifi l$:uruş ma'aş ibsanıyla müreffehü'l-bal ve şalab-ı münticü'l-felab ile yirmi üç sene müddet 'ömr-i ' azlzini ülfet-i ]Jall$:dan külliyen i 'raz ve ' ibadat u ta' at ile Beglerbegi'ndeki sabil-banesinde guşe-i inzivada imrar ve bal$:11$:aten mucib-i bl-buzurı olan külfet-i bultadan bütün bütün teberra ve namaz u niyaz ve eda-yı 'ubudiyyet-i I:Iazret-i ]jalıl$:-ı Bi-enbaz ile imrar-ı zaman iderek sene-i mezburede altmış sekiz yaşında oldıgı balde tekmftl-i enfas-ı bayat ile Üsküdar'da Togancılar Meydanı'na na�ır Şeyb Naşubi �uddise sırruh bazretleri ban-�ahınıfi mibrabı müvacehesinde defin-i bfik-i ' ıtr-nak olmuşdur.

Müşarün-ileyhifi evabir-i abvali gündüzi şa'im, gicesi l$:a'im, şalab u zühde ma'il, vera' u tal$:vaya na' il , meşalib-i me'muresinde ' adil , sebavetle mümtaz-ı emaşil, 'afif ü pür-hüner, kar-ı gına ile şöhret-şi 'ar oldıgından bazine ' arz olunsa na�arında topra!$: !$:adar l$:adri olmadıgından 'adem-i �abUl ile mücerreb ü mecbı11 , sir-çeşm [202] ü cüvan-merdlikle meşhUr, nadirü'l-a�ran bir merd-i kerimü'l-bışaı ve oldu�ça ol$:ur ve yazar, l$:ameti tı1la ma'il, vechi müdevver ü münevver, şabibu'l-i ' til$:ad, bande-ru , memdubu'ş-şema' il , mübarek bir ıat-ı ma'ali-meftur idi . Rabmetullahi ' aleyhi rabmeten vasi' aten. 1256.


Yirmi İkincisi Kilari Süleyman Re'fet Paşa

Bu puşulamn yirmi ikincisi ve cümlesinin yüz otuz tol.mzuncısı Çu�adar Aga Arnavud Seyyid Muştafa Aga-zade ' aşr-ı ' il.li-i 'Abdü'l-Medd ijanl'de Kilart Süleyman Re'fet Paşa'dır.

Muşarun-ileyh enderun-ı humaylinda Q.acemiz cennet-mekan Zıbanalı 'Ömer Efendi'den o�uyup yazara� kesb-i terbiye vü kemal ve �ır� iki tariQ.inde çul.<.adarlı�la na' il-i amal olaral.<. ol zaman saray-ı humaylindaki bendeganın ibtida .ijusrev Paşa merl:ıfimun mernlUklarından ordu-yı humayunlar muşlrlikleriyle karn-ran ve el-l)aletü hazihl şura-yı devlet a' zalıgıyla ma�har-ı eltaf-ı şehen-şah-ı zaman olup Çerkes 'Abdi Paşa dimekle ma' rlif olan Abaza 'Abdi Paşa ve altmış beşde Yemen vallsi iken irtil)al-i dar-ı cinan iden Burlisalı Muştafa Şabrl Paşa'nın mu 'allimlikleriyle icra olunan piyade ta' llminden şonra tertlb olunan iki bölüge Fıransızlı mu'allim .f\alves39 ma' rifetiyle i cra itdirilen süvari ta' Ilminde Aga-zade .ijalll Beg ve muşarün-ileyh Süleyman Paşa yüzbaşı naşb olunmuşlar idi . 1\ırJ..<. beşde ordu-yı humaylinun Ram! Çiftligi �ışla-i humaylinundan 'avdetinde Sultan Mahmud .ijani efendimiz hazretleri yalnız musi�a-i humaylin ta�ımı ve peyk ve şola� yerine tertib olunan rikab-ı humaylin l}ademeleri ve sa' ire ile Tarabya Saray-ı humaylinında tenezzuhi ibtiyar buyurmalarıyla her ne sebeble ise agaların kaffesi Yeni Saray'da terk olundu�larından iltifat-ı hümayuna alışmış ve naz u na'im içinde va�it geçirmiş öyle bir guruhı efendi iltifatından mehcuriyyet, bi-şabr u aram iderek namı�u'l-l)urfif gibi kimisi bila-nan-pare taşra Q.urlica istil)ş1H-i ruQ.şatla <LLJ 1 -..J 1 <..>..ro 1 <LLJ 1 __,.;.:._,..ıı ı,_, tevekküline �a.'il ve ba'zısı ' askerlige daQ.il oldu�ları şırada muşarün-ileyh ' asakir-i Q.aşşa-i şahane suvari mir-livası Şerif Beg Ala yı yuzbaşılıgı ile çı�mış ve mu�teza-yı isti 'dad-ı mader-zadıyla elli sekizde feri�li� rutbesine na'il olmuş idi .

Efrad-ı ' asakir-i ni�amiyyenin müddet-i medide 'askerlikde �alması mülken ve devleten muzırr oldıgından tevJ..<.it ü ta'yin-i bıdmet olunması auyen yazılaca� olan terceme-i Ml-i [203] ' �icizanemde beyan olunacagı vee-


hile elli taribinde tertib ü tabrir olunan 'asakir-i redife-i şahanenin elli to�uz taribinde Rıza Paşa l).azretlerinifi ibtidaki ser- ' askerliklerinde muva��afa �albi buşuşı müşarün-ileyh Süleyman Paşa'nın tertibiyle icra olunması mucib-i tera��i-i i�bali olmagla bıdmet-i mebruresi ol va�itler I:ıükmince ba�i�aten şayan-ı ta�dir bulunmuş ise de bu mubassenatıfi aşl-ı esasına müşarün-ileyh Selim Satı' Paşa'nın �aleme aldıgı risale ile ser-' asker ljalil Paşa'nıfi eline geçen Prusya lisanında bir ni�am-name ol va�it �olagası bulunan 'Ömer Aga'nıfi elfa�-ı münşiyaneden sade �ale gelen te�arir-i perişan-ma�alinden zar u zor pek güç bal ile bu ' aciz-i namı�u'l-burufufi istifham u istifade iderek basbe'l-irade tercüme olundıgı cihetle tensi�atıfi esasına müşarün-ileyh Selim Paşa ve mu'abbaran serdar-ı ekrem olan 'Ömer Paşa ile bu 'aciz-i namı�u'l-burufufi bıdmet itdiklerimiz bedihidir. Müşarün-ileyh Süleyman Paşa ser-asker Rıza Paşa'nın i�damıyla 'asakir-i ni�amiyye ile redififi istibdaline muvaffa�iyetle ni�amatını istikmalden şofira altmışda meclis-i vala re'isi bulunan damad-ı şaliş-i I:Iazret-i Mabmud ljani Abmed Fetbi Paşa'nın infişaliyle ba-rütbe-i vala-yı vezaret ü müşiri meclis-i vala-yı abkam-ı 'adliye re'isi ta'yin buyurılara� eyice çalışmış ve batta enderunda iken bficemiz cennet-mekan Zıbanalı 'Ömer Efendi merbfimdan ' ilm-i mantı�dan taşavvurat ve taşdi�ata �adar o�umuş ve edebiyatdan fenn-i şi'r ü inşa ve tarib dabi mütala'a eylemiş ve Parisiyi ljızır Aga-zade Sa'id Beg'den ögrenmiş oldıgından müntesib oldıgı ' ilm-i kemal i ' anesiyle

mezarnin-i münifesiyle

e, .) � � ..:.ı� ı � � ı.)J'1 1 J..ı..c. l ..:.1� 1 4J

mü'eddalarını 'arif oldıgından rü 'esa-yı 'askeriyye vü ricaiden üçer zat ve . ikişer münşi ve mubasib katib terfi�iyle memalik-i mabruse-i şahanenin her tarafına siyyan birer meclis-i 'ammar ta'yin ü tesyar eylemesi taşra ahalisiniii 'ulUm u ma' arif ve fünun u şanayi'e meyllerine mu�addime ve mebde ' ittibflz olunara� devlet-i 'aliyyenifi bu babdaki himmet-i ' aliyesini bal�a


göstermiş oldıgı mu'abl;}aran gezilen mahallerde görilüp işidilen aşardan bilinmişdir.

Müşarün-ileyh altı malı �adar icra-yı riyasetle altmış birde Rıza Paşa bazretlerinin ser- ' askerlikden infişiili müşarün-ileyhifi ittişalini müstelzim oldıgı halde selefe [204] �ıyas �abul itmez ise de bunlar da ballerince epeyce iktisab-ı nüfUz u i�bal itmişler idi .

Ser-' askerlik ma�amında sekiz ay �adar eşna-yı araınında Paris sefiri bulunan meşhUr u gayür Muştafa Reşid Paşa ve Londra sefiri olan ' Ali Paşa'nıfi der·-sa' adete celbleriyle l;}utüb-ı cesimede istil;}damları lüzümını top-l;}ane-i ' amire müşiri damad Ahmed Fetbi Paşa biik-i pay-ı hümayüna ' arz itmesini ve kendüsinden su'al buyuruldıgı biilde bila-teva��uf taşdi� idecegini ma'raz-ı bayr-bahide Süleyman Paşa'ya ifade itmiş oldıgı eşnada bir gün barüt-l;}aneleri teşrif-i hümayun vu�u'ında müşarün-ileyh buzur-ı hümayüna celb ile ba'zı mevaddıfi emr-i müıakeresi arasında ta'lim olundığı l;}uşüşı 'arz ve bunufi lutf-ı lüzumında Fethi Paşa'yı dal;}i işhada mübaderet eyledikde müşarün-ileyhimanıfi celblerine der-Ml irade-i seniyye-i bazret-i padişahi şeref-ta' allu� buyuruldıgından müşarün-ilyehima birbirini müte'a�ib der-sa' adete gelerek Reşid Paşa altmış bir senesi şehr-i şevvalinin yirmi altıncı penç-şenbe güni şalişen ne:{:aret-i celile-i l;}ariciyyeye ve 'Ali Paşa evvela meclis-i vala-yı abkam-ı 'adli ye a 'zalıgına ve çe nd rüz mürürında Cebel..:i Lübnan ışlal)atına me'mur olan l;}ariciyye na:{:ırı Şekib Paşa'nıfi vekaletine me'müriyetleri Süleyman Paşa'nın birnınet-i mabşüşasıyla l)aşıl olmuş oldıgını müşarün-ileyhima bildiklerinden,

(Mefa'ilün Mefa'ilün Fa'ülün)

Bilü.rsin mubtelifdir bükm-i ev�at Dd'rıişlerdir ki fi't-taril;}i afat

tecrübesin ce mu' abbaran bi -çarenifi ara ş ıra felek -zede olmasında ikisiniii dal;}i mu'avenetiyle ile'I-vefat iktisab-ı asayiş eyledigi ma'lümat-ı ' acizanem cümlesinden bulunmuşdur.

Gelelim şadede, müşarün-iyleyhifi ke'enne mu�teza-yı sirişti olara� mübalagaya mecbüliyyetini ol va�it ser-�urena bulunan I:Iamdi Paşa ile �a-


pudan-ı derya damad Mei:ımed 'Ali Paşa I:ıuzur-ı bazret-i 'Abdu'l-Mecid ]jani'ye ' arz ve milliye na�ırı bulunan 'Abdu'r-Rai:ıman Nafiz Paşa'yı dabi si' ayetlerine müşarik-i furşat eylediklerinden bu igraz-ı na-reva üzerine 'azi ile müşarün-ileyh Barndi Paşa'nın baş qıa-beynciliginde katibi olup el-I:ıaletü hazihi mir-i mirandan Amasya mutaşarrıfı bulunan ve bütün bütün Türkçe elfa� ibtiyarıyla eş ' ar inşadı mültezemi bulundığından "Türk Galib Paşa" deyü müte'arif [205] olan zatı Barndi Paşa evvelce şadr-ı esba� ]jtisrev Paşa'ya göndererek ba'de't-tebşir müşarün-ileyh Süleyman Paşa ' azi ile Bamdi Paşa'nın ibtar ve sev�i şemeresiyle ikinci def'a olara� ]jusrev Paşa ser-' asker naşbıyla balef oldıgını muma-ileyh Galib Paşa I:ıikaye eylemişdir.

Müşarün-ileyh Süleyman Paşa'nın valide ketbudası ve çlarb-bflne-i ' amire emini Tahir Paşa ile olan ülfet-i �adimesi izale-i igbirar-ı hümayun himmetini ba'iş oldıgından ol va�it mai:ılUI olan Muşul valiligiyle Paris sefaretinden �angısını taleb ider ise ii:ısan buyurulacağı va'd-i ' alisini alara� Süleyman Paşa'ya gelüp bi'z-zat tebşir itmesi , sefareti tercii:ı u ibtiyarına badi oldıgından Paris'e isra ve Muşul eyaleti dabi Küçük Büseyin Paşa memlUklarından olup ' ilm ü kemal ve fazilet-i insaniyyenin kaffesini cami' olan ati't-terceme Tayyar Mei:ımed Paşa'ya tevcih u il:ısan buyurulmuşdur.

Fa�at Reşid Paşa'nın celbi I:ıa��ında itdigi himmete mu�abil müşarün-ileyhden ol zaman şal:ıabet görmege va�t-i i�balleri müsa'id olmadıgmdan Reşid Paşa gibi bir kerimü'ş-şiyem ki Keçeci-zade 'İzzet Molla meri:ıumun,


1 Kerem oldur ki anıldı�ça kerimin namı Diyeler Batem'e engüşt uzadup şabş-ı le 'im

2 Var mı ' alemde o bayr-ı balef-i Bermekiyan Beyt-i il:ısam ide dest-i keremle termim

3 Ben kerim olmadım amma ne keremler gördüm Görmedim mişlini işbatma Allah kerim


4 Nal5:d-i il)sanı olur ser-zede-i dest-i �uhür Da]Ji in' arnını göfilinden iderken taşmim

5 Kereminden utanup def' -i bicab itmek içün Bir kerem da]Ji ider kim çıl5:ar andan tekrim

6 Yazmamış defter-i il)sanına şıfr-ı za' id Çizmemiş oatt-ı yekün lutfın idenler ter�im

7 Bi-l5:arar eyler idi fart-ı neşat-ı keremi Bayl5:ara olsa eger meclis-i ]Jaşında nedim

[206] 8 Neşr ile eylese ger neşr-i le' aii-i l)urüf

Her birin cevheriyan-ı hüner eyler tal5:sim

9 'İllet-i müzmine-i dehre şifa-ba]Jş oldı 'Aciz olmuşdı 'ilacında Aristü-yı bakim

l5:aşidesinifi ma-şadal5:ı ve Taci-zade Ca'fer Çelebi'nifi ,


1 Ol ki feyz-i deridir 15:ulzüm-i ze]J]Jar-ı kerem Şol ki ]Jak-i deridir çeşme-i bayvan-ı kerem

2 Kevşer-i cüdufi ile bag-ı emel ]Juld-i berin Şebnem-i lutfufi ile taze gülistan-ı kerem

3 Ta ki ber-vefl5:-i "el-insan 'abidü'l-ibsan" Bende-i ball5:a-be-güş eyleye insanı kerem

4 ]\ul olup ]Jall5:-ı cihan lutfufia ell5:abıfi ola Malik-i mülk-i ' ata şabib-i divan-ı kerem


6 �adrifie menzil olup �aşr-ı zer-endfıd-ı felek Pas-bam anın i�bal ola der-bam kerem

239

man�ümesinin me'ali va�ı'u'Hıali olan Reşld Paşa'nın Süleyman Paşa'ya mu�abelede taşarruf u tegafüli tecvlz itmesi taşavvur olunamadıgı cihetle bükm-i zamana na�aran na-çar biraz te'blr eyledigi evanda müşarün-ileyh Paris'e giderek iki seneden şonra 'avdetinde evvel-emirde ticaret ne�aretiyle ma�harı-ı ' atıfet oldu�dan şonra Mebmed 'All Paşa'nın ser-' askerlige na�linde şadr-ı a'�am Reş1d Paşa'nın himmet-i mabşfışaşıyla derya �apudanlıgı manşıb-ı cellline na' il olara� iki seneden ziyade �apudan ve altmış yedide infişal ve meclis-i vala a'zalıgına ittişalinden beş malı şonra I::Ialeb ve bir sene mürfırında Burfısa ve Edirne ve Vidin ve yine Edirne valisi bulundıgı l:;ı.alde seksen iki senesinde altmış yaşında iken Edirne'de terk-i furtuna-i keşa-keş-i ' alem-i bl-şebat ve tekmil-i enfas-ı l:;ı.ayat iderek Edirne Caddesi'ndeki Pertev Paşa �abrine �arlb ma�bereye tedfin ü ta�blr olundıgı meşhfıd-ı terceme-nüvls olmuş idi .

Müşarün-ileyh cennet-mekan bacemiz Zıbanavl 'Ömer Efendi'den 'Arabl o�umuş ve Parisiyi "ijızır Aga-zade Sa'ld Beg'den görmüş ve ' ilm-i inşayı çu�adar Ahmed Beg'den ögrenmiş ve adab-ı enderfını lalası ikinci çu�adar �astamonılı şfıfi Es-seyyid El-l:;ı.ac ijafı� [207] Büseyin Aga'dan ta'llm itmiş ve tevarlb-i devlet-i 'aliyyenin ekşerlsini mütala'a eylemiş oldıgından bezm-i leta' if-cezm-i ülfetinde idare-i kelama �adir, ş i 'r ü inşa tefehhüminde mahir , vefa-kar u sabl ve nazük ü �arif ve nükte-dan u ellf bir düstür-ı zl-şu'fır-ı latlf idi . Rabmetullahi 'aleyhi rahmeten vasi ' aten. 1 265.

Yirmi Üçüneisi �ıbnslı Mel:ımed Em1n Paşa

B u barltanın yirmi üçüneisi ve kaffesinifi yüz �ır�ıncısı ' aşr-ı ' all-i l:;ı.azret-i padişahlden �ıbrıslı Mebmed Emin Paşa merbfımdur. Tercemesi şadr-ı a'�amlar şırasında mestfırdur. Rabmetullahi ' aleyhi rahmeten vasi ' aten . 127 1 .


Balada mubarrer yirmi üç zevat, l;ı.ıdmet-i )Jaşşu'l-J;ı.aş-ı mülUkaneden ya'ni enderun-ı hümayunun ni�amatı bal51 oldıgı balde kesb ü kemal idenlerden neş 'et itmiş olup bunların )Jaricinde saray-ı hümayunun deva' ir-i sa' iresinden tefeyyüz idenler dabi enderun-ı hümayuna şeref-i mensubiyyet ile mübahi oldul5larından burada bu şınıfın icmal-i ballerine ibtidar olundı .

Saray-ı Hümayilna Müte 'alli� Olanlardan I}..apudanlıl$: İle Tefeyyüz İdenlerin:

Birincisi Derviş Mebmed Paşa

Saray-ı hümayuna müte'allil5 olanlardan l5apudanlıl5la tefeyyüz idenleriii birincisi ve cümlesinin yirmi dördüneisi 'aşr-ı Abmed ]jan-ı Evvel'den Bostancıbaşı Derviş Mebmed Paşa'nın tercemesi şadr-ı a'�amların bu şınfı şırasında yazılmışdır. 1014 .

İkincisi Amavud Receb Paşa

Bu furtunanın ikincisi ve cümlesinin otuz altıncısı ' aşr-ı Muştafa ]jan-ı Evvel'den bostancıbaşı Arnavud Receb Paşa desise-kandır ki terceme-i su'ü'n-neticesi a'mal-i siyahı gibi şadr-ı a'�amlar tercemeleri şabifesine ' ilave olunması )Jar-mühre 15ab1lindendir. 1016 .

Üçüneisi M*tül Ca'fer Paşa

Bu güruhun üçüneisi ve cümlesiniii otuz tol5uzuncısı 'aşr-ı Murad ]jan-ı Rabi'den bostancıbaşı mal5tUl Ca'fer Paşa ' adem-i tevfil5 'azviyle Dimetol5a'ya nefy ile i 'dam olunmuşdur. Rabmetullahi ' aleyh. 1041 .


Dördüneisi Deli Büseyin Paşa

Bunların dördüneisi ve cümlesiniii lprl,< üçüneisi 'aşr-ı Mel)med {jan-ı Rabi'den zülüfli baltacılıl,<dan tefeyyüz itmiş olan Girid'deki I}.andiye !}.al' ası fethi mul,<addematını tehiyye iden !}.as tarnonılı Deli Büseyin Paşa'yı Gazi'dir.

[208] Müşarün-ileyhifi Fıransa lisanından mütercem bir tarib-i mu' teberede görilen tercemesine göre Ca'fer Paşa'nın l,<atlinde mir-abfirlul,<dan ba-rütbe-i vala-yı vezaret l,<apudan-ı deryil olup rikab-ı hümayun ile Revlin seferine revan oldul,<da bıdemat-ı şadıl,<anesi pesendide-i bazret-i padişahi oldıgından bin l,<ırl.< beşde Mışır eyaletiyle karn-ran ve ba'dehu Girid mubiirebesine me'milriyetl:e bıdemat-ı celile vü mal,<billesi nümayan olaral.< orada iken şadaret-i 'u?:mii ile mabsudu'l-al,<ran olmuş ise de Girid'deki bıdmet daha mültezem oldıgından mesned-i şadaret ba'de ' al,<ibi't-tevcih tevl,<if olunmuş idi .

Mu' abbaran l,<ırl.< toJ..<uzda I}.apudan Muştafii Paşa'ya balef oldıgından elli birde .f\ara Deniz seferine müteheyyi-i ' azimet iken sene-i mezkı1rede infişal ve Özi !}.al 'ası mubafa?:asına intil,<al ile rehin-i melal olup bin altmış altıda şadr-ı a'?:am Süleyman Paşa'ya l}alef ve seri 'an 'azi ile l,<arin-i bayf u lehef ve bin altmış sekizde Köprili Mebmed Paşa'nın sil' -i şun' -ı gadriyle ol gazi-i mücahid fi-sebililllahıfi bi'l-i'dam zümre-i şühedaya redif olması ' amme-i muvabidine ba' iş-i esef olmuşdur.

.f\oca Köprili'nifi eşna-yı cülils-ı Mebmed ijan-ı Rabi 'de büsn-i l}ıdmeti mervi vü mütevatir ise de seksen yaşını mütecaviz oldıgı biilde sefk-i de ma ' -i beşeriyyeye inhimaki cihetiyle nice l}anedanıfi mişbab-ı banumanını nefb u itfa ve bir nice bi-günahın fetile-i şem'-i bayatıarını püf-kerde-i gadr-i gayz u garazıyla J..<at' u ibba' iderek seyyi 'atı haseniltına fii' il.< ve müşarün-ileyh ijüseyin Paşa-yı dilir ü 'afif ü şadıl.< gibi bi-bal.<l.<ın kendüye balef ve Girid'de gösterdigi me'aşir-i celilesiyle mümtaz ve layıl.<-ı ' izz ü şeref olan öyle bir vücı1d-ı mes'ı1d yüzinden mülk ü milletiii mul,<addime-i istifadesini imbil itmiş olması, ibraz itdigi l}ıdematıfi şemeresini mabv itmesiyle erbab-ı inşafı kendüsinden l}oşnı1d bıral,<mamışdır . Müşarün-ileyh Deli Büseyin Paşa'nın .f\andiye I}.al 'ası'nı fethi mul,<addematını tehiyye itmesi


Köprili'nin bütün bıdmetine mu\cabildir, i ' ti�adına na-şavab dinilemez. Ral)metullahi ' aleyhi ral:ımeten vas i' aten. 1049 .

Beşincisi Venil$: Ab.med Paşa

Bunların beşincisi ve cümlesinin altıncısı ' ahd-i Sultan Mel)med ijan-ı Rabi 'den bestancıbaşı V eni� Al)med Paşa Girid ce ziresinin B anya cihetindeki Sude limanına eşna-yı hücum-ı dilfride Venedik zabitlerinden birisinin atdıgı tüfeng �urşunıyla şehiden gari�- i ral)met-i Ral)man elmuşdur. "Vah Veni� Al)med Paşa vah " [209] mışra' ı bütün guzat-ı muval)l:ıidin lisanlarından şudur itmişdir. Rabmetullahi ' aleyhi rabmeten vasi' aten. ı 057 .

Altıncısı }$:.alaylıl$:oz Al).med Paşa

Bunların altıncısı ve cümlesinin yetmiş altıncısı ' aşr-ı Mebmed ijan-ı Rabi 'den I).ayşeriyyeli Cidde valisi Baltacı I).alaylı�ez Abmed Paşa'nın terceme-i ab vali beyne'l-lüzumdur. ı099 .

Yedincisi Teberdar Mel:ımed Paşa

Bunların yedincisi ve cümlesinin seksen altıncısı ' aşr-ı Muştafa ijan-ı Şant'den Teberdar Mebmed Paşa'nın tercemesi şadr-ı a'�amlar şablfesini tezyin itmişdir. 1 1 15 .

Sekizincisi Bostancıbaşı I:Iacı Mel:ımed Paşa

Bunların sekizincisi ve kaffesinin te�sanıncısı ' aşr-ı Abmed ijan-ı Saliş'den Bestancıbaşı Hacı Mebmed Paşa ba'de'l- 'azl �a' im-ma�am-ı rikab-ı hümayun eldu�dan şenra bin yüz yirmi dörtde �atl elunmuşdur. ı ı 23 .


Tol$:uzuncısı Batı� İsma'll Paşa

Bunların tol5:uzuncısı ve cümlesiniii yüz otuz üçüneisi ' ahd-i 'ali-i Sellm ijan-ı Sali ş' den Bestancıbaşı I:Iilfı?: İs ma '11 Paşa'nın terceme-i su ' -i billi şadr-ı a' ?:amlar şırasındaki kendi fıl5:ra-i seyyi 'ü'n-net1cesi şablfesini bikayat-ı ?:Ulmet -ay at ile pür-�alam u agraz itmişdir. 1 2 ı 9 .

Onuncısı Bacı Me}Jmed Paşa

Bunların onuncısı ve cümlesiniii yüz otuz altıncısı 'aşr-ı 'all-i Selim ijan-ı Şahş'den Bestancıbaşı I:Iacı Mebmed Paşa çend malı şofira ba'de'l- 'azl !).:ara I:Iişar-ı Şabib'de il5:amete me'mur olmuşdur. 1 220.

On Birincisi 'Abdullah Paşa

Bunların on birincisi ve cümlesiniii yüz tol5:san birincisi ' aşr-ı 'all-i Mahmud ijan-ı San!' den Bestancıbaşı 'Abdullah Paşa'nın tercemesi şadr-ı a'�amlar şablfesine ba' iş-i tekş!r-i sevild olmuşdur. 1 234.

On İkincisi Pirari Abmed Paşa

Bunların on ikincisi ve cümlesiniii yüz tol5:san tol5:uzuncısı 'aşr-ı 'ali-i Mahmud ijan-ı S ant'den l5:aza'en l5:apudan olan Pirarı Ahmed Paşa' dır. Pirari-i meşhur Çengel I).:aryesi sevel5:asından iskelesinde bir çifte ' ad! piyade telmuşlarda işler l5:ayıl5:çı eşnafı esafilinden olup Girid cez1resinde meşhur Sude limanı bagazındaki Sude l5:arye-i şag!resi ahilllsinden oldıgı billde Sultan Mahmud ijan-ı San! efendimiziii biltime-i silabdarı olan berber başılıl5:la meşhur 'Ali Aga'nıfi biraderi mil-beyneilikden mubrec l5:apucılar ketbudası İbrahim Aga'nıfi baş kürekçilikle Çengel'deki yalısı iskelesine l5:anca ata-


ral5., yanaşup ilişerek, kürek şallayup pala çalaral5. 15-ayıl5.-banesinde aram itmekde iken intisabından şonra çol5. [210] geçmeksizin mübarek 15-udum-ı şumıyla aga-yı muma-ileyh )Jaste ve ecel-i ' acil ile dem-beste oldıgından fütüvvet-karan-ı şanadid-i mu'aşıdne ittiba'an ve şuveri meşhud olan isti'dad-ı ' arnı vü �ahirisine i ' tibaren silabdar-ı müşarün-ileyh şofa ocagına yazdırup )Jıdmetine l5-abt11 itmiş ve biraz val5-it mürtırında tebdll-i )Jaşeklleri zümresine iltib§.l5-ını iltimas iderek ol şınıfa id)Jalini müte' al5-ib val5-'a-i )Jayriyye �uhur ve ,


I:Ial5- l5-ulından intil5-amı yine 'abdiyle alur I:Iikrnet-i I:Ial5. neydügin bilmezler 'abd itdi şanur

mezayasıyla isa'et-i la-yu'adları yeihçerileri şabra-yı bayat u hestiden dur ve ' asakir-i ni�amiyye-i şahane tertibiyle ' alem mesrur oldıgı eşnada bestancı ve başekiyanın 'asakir-i )Jaşşa-i şaMneye 15-albi irade-i seniyyesine mebni bu yave-guy-ı tehi-gelu da)Ji tiz-dest ü çapük ü çalak bir ruhah-ı bi-bak u pest oldıgından bestancıbaşı I}.ıvrıl5. 'Oşman Paşa ve ser- 'asker Busrev Mebmed Paşa ve sa'ir mul5-bilin-i birtın u enderuna çataral5. cünud-ı hümayun mülazimligiyle man�O.r olmuş idi .

I}.aderinin i ' aneti ve silabdar-ı müşarün-ileyhin himmetiyle val5-t-i yesir �arfında ' asakir-i )Jaşşa-i şahane süvad mir-aHiylıgıyla na'il-i meram olup ol val5-it mevcud olan Rusya seferinde Rami Çiftligi 15-ışla-i hümayunıyla Tarabya'da eşna-yı aram-ı hümayunda ma' iyyet-i hümayun-ı bazret-i padişahi yaver-i barblik )Jıdmetinde isti)Jdam olunaral5. kendüye ne mal5-Gle )Jıdmet emr ü tekllf olunsa çünki badd-i zatında dabbetü'l-arz-ı çapük ü çalak bir şa)Jş-ı na-pak, la'ub§.ll VÜ güşade-meşreb Ve me'mfir oldıgı umfirı bi'l-isti' cal rü'yetle rı:za-yı hümayunı istibşal itmek yolını sed' u'l-idrak u mükibb oldıgı cihetle az val5-itde mir-liva, çol5. geçmeksizin ' asakir-i )Jaşşa-i şahaneye birinci def'a olmal5. üzere feril5-likle karn-ran olmuş idi .

Ol val5-itler anlayışınca bu mal5-Gle mutabaşbış u mütebessimlerde besbelli bir dirayet farz u zu'm olunmal5. gerekdir ki ekşer-i iktisab-ı ibtiyaz idenler Pirari-i merl5-Gm gibi çapük ü çalak ve her bir emr ü re'yi taşdil5. ve


elinden geleni icrada bi-bak olan müdahinler olup, işte merl5:fım ve refil5:i I:Iafı� Paşa bu l5:abllden ma'dfıd ve mahiyyet-i insaniyyeyi ma'rfıf olan katfe-i ' ilm ü hüner ve ma'arif-i madiba kendülerinden mefl5:fıd bi-vayegan abaddan oldul5:lan meşhfıddur. Bin iki yüz l5:ırl5: yedi taribinde ser-l5:urena sır katibi Muştafa Nfıri Paşa'nın ijusrev Paşa si 'ayetiyle Tırbala sancagı [2 1 1 ] vallligiyle ma-beyn-i hümayfından ırag ve çerag oldul5:larında şabib-i tercemenin bıdemat- ' adiye vü ' amiyedeki meleke vü maharetiyle müdahene vü riya ve ca'll vü l5:asri ' arz-ı 'ubfıdiyyet ü tabaşbuşı ve her şeyde mültezemi olan bud'a vü nabz-girlik vadisindeki mu'amelat-ı desise-karanesi rütbe-i vala-yı vezaret ve ma-beyn-i hümayfın müşirligiyle mübah! olmasını netice virmiş idi . Dört beş sene ol calı-ı celllde tabşll-i şan u il5:b3.1 ve iddibar-ı emlak ü emval iderek bin iki yüz elli üçde Çengeloglu Tahir Paşa gibi I}:anfıni Sultan Süleyman 'aşrındaki meşhur .ijayrü'd-din Paşa'ya şant ve Piyale Paşa'ya tilli ve I}:ılıç 'All Paşa'ya müdani olan bir pir-i dilir-i eeladet-semtr-i şabib-tedbir l5:apudan paşanın yerine l5:apaga bedel l5:apal5: mal5:amında 15:apudan olmuş idi .

Ol val5:itler uşfılince Girid ve ba' zı kere I}:ıbrıs'la beraber kaffe�i ceza'ir-i Babr-i Sefid sevabilinin ekşedsi l5:apudan paşaların manşıbı olup bu ceza' irin büyüceklerinden ya 'ni !}:ıbrıs ve Midillü ve Sal5:ız'dan ma- 'ada olan atalara kendü mütebayyizan-ı tebe'a vü müte'allil5:atından mubafı� ve -mubaşşıl ü mütesellim naşb ile a' şar-ı şer'iyye ve virgü-yi mul5:ayyedelerinden ma- 'ada olan rüsfım:at ve tayyaratın l5:apudan paşaların bazinelerine ' a' id olması cihetiyle ma 'a-ziyadetin hernan bunları toplamal5: üzere naşbını müte' al5:ib çend r(lz �arfında der-bal Aİ$: Deniz'e şira' -güşa olmuş idi . Ol vechile Aİ$: Deniz' e ' azimet ve ' avdetle irtesi sene Mabmfıdiyye ve Mes 'O.diyye nam üçer alabanda iki İ$:ıt 'a üç anbarlı ve Memdübiyye ve Fevziyye ve Fetbiyye ve Teşrlfiyye ve Nuşretiyye ve Burc-ı Zafer isimleriyle yedi İ$:amara İ$:apaİ$: ve Ni�amiyye ve Sfıriyye ve Şadiyye ve I:Iıf�-ı Rabman ve Mir' at-ı Zafer ve Tarir-i Babri ve Şihab-ı Babri ve Nesim-i Zafer ve Feyz-i ilah ve I}:a ' id-i Zafer on bir gügerte firl5:ateyn ve Mesir-i Ferab ve I}:avs-i Zafer ve Fecr-i Sefid nam üç küpeşte İ$:orvet ve Peyk-i Şevket isminde bir baca vapur-ı hümayO.n ile bir ateş gemisinden ' ibaret olan yirmi beş İ$:ıt'<=� süfün-i donanma-yı hümayfın ve derunlarında yirmi dört bin muva��af ve İzmid ve bavallsi 'asakir-i başşa da' iresi redifiyle Al5: Deniz'e sevİ$: ü tes-


rib olunmuş ve f\al'a-i Sultaniyye piş-gahında lenger-endaz bulunmuş iken Sultan Mal.ımı1d ]jan-ı Şant efendimiz bazretlerinin irtibal-i dar-ı cinan ve intil):al-i rabmet-i Rabman buyurmuş oldul):lannı bazine-dan Bacı 'Akif İstanbul'dan sırr olara!): menzil ile Çanal): f\al' ası'na giderek baber virmiş idi.

[21 2] Mes 'ele-i Mışriyye'nifi tebeddül-i saltanada bi't-tab' meza-ma-meza bükmine girmesi l):aviyyen me'mı11 bulunmuş iken Pirari-i merl):ı1m �� <t...!.� . ı..:. ı J,S: mişaline ma-şadal): olara!): �ahiren ba'zı evham u baylllat-ı bamal):at ve cehalet ü dena'eti ve Ragıb Paşa merbı1mufi ,

(Mef'ı1lü Mefa'ilü Mefa'ilü Fa'ı11)

Nadir bulunur tıynet-i kamilde l):uşı1r Kem-mayeden eyler ne kim eylerse �uhı1r İl):bal-ı se-rı1zeyle tegayyür gelmez Mest olsa da babt eylemez erbab-ı şu 'ur

l):ıt' a-i bikmet-iştimali me'aliyle donanma-yı hümayunı ' aleyhine sev!): olunan Mışır vallsi Mebmed 'Ali Paşa'ya tesllm ü tehdiye i tmesi il). timali kendüsünüfi fıtrat-ı rezile-i rediyye ve başlet-i zemime-i deniyyesini bilen vükela-yı fibam ve kaffe-i enam ' indlerinde mütala' adan ba'id olmamasıyla ol val):it meclis-i vala-yı abkam-ı 'adliye a'zasından bulunan ve mu' abbaran rnekttibi-i şadr-ı ' ali olan Mubsin Efendi merl)ı1m donanma-yı hümayunufi bulundıgı mabalden 'avdeti içün ba-ferman-ı 'all vapur-ı mabşuş ile me'mur u i 'zam huyurulmuş idi .

Ragıb Paşa'nıfi,


'Alemi ber-bad ider bad-ı bürı1d-ı nabveti Bulmasun ya Rabb ta'yin na-sezalardan biri Ta ljuda'dan şurta-i tevfil): hem-rah olmasa Sabil-i ümmid görmez nabudalardan biri

kıt' a-i intibah-i):urtasınca şabib-i terceme başa' il-i insaniyyede hem-bılye oldıgı rüfe�asıyla itdigi meşveret neticesiyle bi-çare zabitan u neferatdan


ekşerisi nireye gitdiklerini bilmeyerek süfün-i şahaneye İskenderiyye'ye togrı yol virldigini müşarün-ileyh Mubsin Efendi donanma-yı hümayuna Sa�ız ve Çeşme biziilannda yetişerek görince bayretde �almış ve bu }:ıalde naşıl sa�ız çigneyecigini şaşırara� çar u na-çar bir kerre müla�at ile keyfiyyeti afilayup �ıçın bükme40 bir mu'amele ile 'aleyhinde bir fenalı� patlamadan ' avdete ıihninde �arar ve barnil oldıgı ferman-ı ' aliyi seraviline bend ü bıf� idüp tabHş-i can içün na-çar gayet mizac-girane ba'zı ifadata taşaddiyi taşmim iderek paşa gemisine vuşüle ibtidar ve mütala' sınıfi bir fı�ası dabi ba'zı neşayıba ictisardan ' ibaret bulunmuş ise de büsn-i te ' sirinden me'yus ve ilerüsine taşaddisi bila-fa' ide nefsine mehlekeyi müstelzim oldıgı mabsus oldıgından bi-çare müsta�im Mubsin Efendi ferman-ı ' aliyi tenhasında vaz' -ı gelu-yı kitman eyledikden şofira hezar zar u niyaz ile bir ta�ib rubşat tabşii iderek şıfru'l-yed ' avdet eylemişdi .

[2 1 3] Pirari-i menfürufi bu bareket-i nemek-be-baramanesi tebeddül-i saltanat basebiyle intifa-peıir olması a�va-yı me'mül olan ateş-i münaza'at-ı Mışriyye'yi mirvaba-i ara-yı sa�imiyle tekrar dest-i iganet-peyvestiyle teş 'll ve bi'l-agire na-çar biraz daha sefk-i dima'-i müslimini ta'cil ve na-çar düvel-i fabime-i ecnebiyyeden Rusya ve Prusya ve Avusturya ve İngiltere devletleriyle lüzum-ı ittifa�ı ta 'yi n eylemişdir.

Bi'l-farz budavendigar-ı esba�-ı ould-aşiyan Sultan Mabmud J,J:an efendimiz bazretlerinin Mışır valisi Mebmed 'Ali Paşa ba��ındaki infi ' alini isti ' faya medar olma� zu'mıyla bayat-ı hümayunlannda vu�u' bulan isa' et-i na-layı�anıfi te'vili tarafı taşavvur olunmuş olması büsn-i �annı mütala'ası tabayyül olunsa bile ' a�lı başında olan ' amme-i muvabbidini dag-dar u eslf iden irtibal vu�u ' ıyla cennet-mekan Sultan 'Abdü'l-Mecid J,J:an bazretlerinin cülO.s-ı hümayunları ' illet-i infi ' ali bi'Hab' indifa' itmiş bulunması cihetiyle artı� barekat-ı fa�ı ' a-i salife dabi bi'Hab' mündefi ' u za' il olma� arzusı kar u zara tercib olunması selametini mucib olma� mülaba�ası varid iken vali -i müşarün-ileyh buraları mülaba�a ve istibşal-i rıza-yı ' aliyi arzu eylemek tari�-i eslem iken Pirari gibi nan u nernek ba��ından bi-baber olan bir ba' in ü bi-vaye ve sade-dillik teşebbüşi-


ne pey-rev olup da anın i)Janetinden istifadeye tenezzülle bunca süfün-i hürnayı1n ve ' asakir-i şaMneyi götürüp ' ala-tari�i'l-hediyye ta�d1rn ü teslim itdikde faraza Pirari-i rner�ı1m ile orada �alrnagı arzu iden bir�aç nernek-be-bilrarn-ı fürı1-mayegan ' avenesinifi Mışır'da �alma� istedikleri l)alde dabil-i redi ' arım irtikab itrneyerek va�ı 'a istek idenleri alı�oyrna� istemiş olsa bile donanma-yı hürnayı1n ile ' asakir-i şaMneyi der-bal i ' ade itrnek ıeri 'a-i rnüsta�irnanesiyle ta�dirn-i isti' fa-narneyi canına minnet bilmesi lazım geldigini bilüp böyle bir rnerndı1b ıeyl-i isti�arnete teşebbüş idecegi yerde edna �uşfirda basitü'l-efkar bir şa)Jş-ı ' aminiii bile teşebbüşde rnütereddid olması taşavvurdan ba'id olmayan bir bal-i va)Jirnü'l-encarnı göze kesdirüp de bu furşatı ganirnet bilerek Yavuz Sultan Selim tJan-ı Evvel ve Sultan Selim tJan-ı Şaliş 'aşırlarında ' asakir-i 'Oşrnaniye dernleriyle rnubarnrniren �alem-rev-i bükılınet-i devlet-i ' aliyye-i 'Oşrnaniyye'ye rnunzarn olan ve rnernalik-i mevrı1şe-i rneşrı1'adan oldıgını �at 'a inkara rnecal olmayan bıtta-i celile-i ıs;:ahire'nifi �ahren igtişab u i)Jtilas u istirnlaki bulya-yı barnma veyabud rivayet olındıgına göre Pirari'nin hern-bal ü sera' iri [214] olan ba'zı bavenenifi igfalat-ı rnütecasiranelerine teba' iyyet ü tarna'la donanma-yı hürnayı1nı gönderrnediginden baş�a ' aşr-ı ıs;:anı1ni'den berü devlet-i ' aliyyenifi minnet-dan oldıgım to�uz yüzden şofiraki vu�ı1' atı yazan tevarib-i 'Oşrnaniyye vü ecnebiyyenifi cümlesi bi-taraf �alara� bikaye vü i ' tiraf iden Pıransa devleti vükela-yı saltanat-ı seniyyeyi ve ]j.uşfişiyle idare-i urnı1r-ı nazüke-i devletde yed-i tı1la göstermiş olan şadr-ı esba�-ı firdevs-mekan Muştafa Reşid Paşa rnerbı1rn u rnagfı1n ne�aret-i celile-i bariciyyede iken cisrn-i devlete ' arız olan bu da' -i 'U<;lalifi tedavi -i bakimanesini etibba-i J;ı.ariciyye ya 'ni düvel-i mu'avine ile dal;ı.i �onsülte yolunda icra-yı müzakere olunara� ber-vech-i meşrfib donanma-yı hürnayfinufi derlinında olan yirmi dört bifi �adar ' asakir-i bazret-i padişahiniii Mışır'a getürülrnüş bulunması ve Pirari ile beraber tebdll J;ı.aşekiliginden neş 'et iden rneş' firnü'l-�udı1rn ve'l-leva Pelılevan Çerkes l:Hifı4- Paşa'nın Nizib rnubaı:ebesi rnu�addernatı tertibiltında cild-i şalişde terceme-i bal-i ' acizanern arasında bi'l-rnünasebe mufaşşalan beyan olınacagı vechile basbe'l-rne'mı1riyye Tayyar Paşa rnerbı1m ile orada bulundugum cihetle rneşhı1dum olan eşer·-i sı1 ' -i tedbir ve erkan-ı barb re'isi olup Pıransalu ile itdikleri rnükafa.bada rnuvaffa�iyyeti meydanda


bulunan Prusyah mareşal Mölo�41 gibi bir zat-ı ma'arif-simat u dirayet-karın re'yini begenmeyüp sözini dinlemeyerek bila-mucib ordu-yı hümayı1nun perişaniyyetine sebeb olan tedab!r-i mecnı1nanesiyle ' asakir-i tarafeynifi henüz l:ıarekat-ı l:ıarbiyye ile şaff-ı l:ıarb manevrası tekmil olur olmaz Mışırlu tarafından idilen bir yaylım ateşle �umandansızlı� belasıyla ordu bozılara� ve ni�am ve başıbozu� altmış bine �ar!b ecnad perişan ve her biri bir tarafa tarumar u talan olmuş ve ' a�!binde cülus-ı hümayı1n vu�ı1' ıyla donanmanın cümlesi ve ' askerin ekşer!si me�ud olup devlet-i ' aliyye �ahiren pek büyük bir mev�i '-i tehlikede �almış oldıgı cihetle bu badire-i nadire vükela-yı fibiim-ı devlet-i ' aliyye-i ' Oşmaniye'yi I:ıayretde bıra�masına aşıl sebeb Firar! bulunmuş ve elli sekiz taribinde Mışır'da füc ' ete n irtil)al itmişdir.

İşbu donanma-yı hümayı1nun celbi ve Mışır'ın tan�!mi J;:ı.uşı1şlannda idare-i efkar-ı şadı�aneye muvaffa� olan ve ' ilac-ı ' afiyet-i bür'ü's-sa' asını keşf ü il:ızar ile ol ' arıza-i müzmin ü mübrimin indifa ' -ı ser! 'a ve istil:ışal-i şıl:ıbatine himmetle "küllü mü'minün e)Jı1hu" tebş!r-i şerlfiyle mübeşşir oh ı.

ve cünı1d-ı tarafeyni bir büyük [2 15] muhalefet ü ga' ileden istibHlşa miknet-i mabşı1şasını 'ala-ma-yeli� şarfa himmet buyurmaları cihetiyle 'a�lı başında olan ve devlet-i ' aliyye-i 'Oşmaniyye'nin ni' arri-d!de vü aşdi�asından bulunan uli'n-nüha müşarün-ileyh Re ş! d Paşa'yı ila-�ıyami's-sa' a büsn-i zikr ü şena ile yad itmek vedbesini lfaya devam iderler. Rabmetullahi ' aleyhi rabmete n vasi' aten.

Pirarı Üsküdar'da Selimiye �ışla-i hümayı1nı civarında büyük �abristanın taşlarından bir şehri yy e uan e inşa ve izm!d'de bir cami' -i şerif ta 'm!rine i' tina iderek �apudanlıgında tersanedeki d!van-banenifi verasındaki ıirvecikde mu�addema �apudan paşaların barem da'iresi mal:ıalline bir kar-gir mekteb-i bal:ıriyye ve Hegbeli Ata'da Çengel Oglu Tahir Paşa zamanında mutaşavver olan babriye mektebini ballfe k!sesinden inşa itmişdir. Anca� alet oldıgı bu basenatı iml:ıa iden seyyi' at-ı mezkı1resinden başkı:ı anı unutdıraca� pek büyük bir ibaneti dabi ma'lı1m ise de bame-i 'acz-intima bu babda üslı1b-ı edebe müraca'atla sükı1tı evla görmüşdür. 1253 .


On Üçüneisi Damad-ı Şehriyan Mel:ımed 'All Paşa

Bu cedvelin on üçüneisi ve cümlesinin yüz Jprl$: birincisi ' aşr-ı ' ali-i 'Abdü'l-Medd Hani'den Trabzon! 'Ömer Aga-zilde damad-ı bazret-i padişahf Es-seyyid Mebmed 'Aif Paşa'nın terceme-i bal-i istil$:amet-me' ali şadr-ı a'�amlar şırasında mesturdur. 1257 .

'fop-]Jane-i 'Amire Müş1ri iken İrtil:ıal-i Dar-ı Bel$:a İden Enderı1n1 AJ::ımed Fetl::ıi Paşa Merl::ıümufi Terceme-i I:Ialidir:

MerhUm-ı müşarün-ileyh cennet-mekan gazi Sultan Süleyman l.}an bazretlerinin tol$:uz yüz yirmi tol$:uz sene-i hicriyyesi şaferü'l-bayrının altısında Rodos Atası'nını fetbine muvaffal$: buyuruldul$:larr eşnada bıdemat-ı şadıl$:aneleri görilen ve 'ale'l-infirad şehriyaran-ı ' i�am nevvarallahu meral$:ıdehüm ila-yevmi'l-l$:ıyam bazeratınıfi zaman-ı saltanatlarında saray-ı hümayt1n ]J.ıdemat-ı ' aliyesinde istibdam ve neyl-i mal$:aşıd u meram ile yekke-süvar-ı mizmar-ı ' izz ü şan olan bir tanedan-ı şamibu'l-erkanın sülale-i celflesinifi rükn-i rekfn-i ma' alf-ittisamı ve ' adn-aşiyan Sultan 'Abdü'l-Medd l.}an I:ıazretlerinin ' aşr-ı hümayunlarında rikab-darlıl$: bıdmetiyle dabil-i silk-i mul$:arrebfn ve cennet-mekan Sultan Selim l.}an-ı Şaliş I:ıazretlerinifi cülus-ı hümayunlarından şonra bir müddet yine ol [216] bıdmetde mekin ve I:ıulül-i sinn-i pfrf ve Ml-i heremi ile tel$:a'üden çerag olup künc-i inzivada ' ibadet-güzin iken baftan agalıgı zeri' asına ba'zı me'muriyet ' ilavesiyle canib-i I:Iicaz'a gidüp ' avdetinde 'Al$:ka canibinde Cezzar AI:ımed Paşa gadriyle tekmü-i I:ıayat-ı müste'ar iden rikab-dar-ı esbal$: El-I:ıac ijafı� Abmed Aga'nın necl-i necil ve ferzend-i celilidir. Pederlerinin irtii:ıalinde henüz ' alem-i şuhüda müteheyyi-i �uhur-ı l$:udum olmalarıyla çend malı mürürında ve bin iki yüz on altı taribinde Eyyôb iskelesi'ne civar ve ol zaman I:ıükmince 'Abdullah Paşa Sarayı dimekle şöhret-şi 'ar olan sai:ıil-banede tezyfn-i l$:ımat-ı şuhud eylemişdir. Yirmi dört tarfbinde enderôn-ı hümayüna çerag ve terbiyet-kari-i lala-yı isti'dad u fetanet ve iktisab-ı kemalat ile bidayet-i ni�am-ı şüreyya-inti�amda endert1n-ı hümayt1n agavatından mürek-


keb tertib buyurılan bölüge nefer ve lpr� üç senesinde evvela �olagalı� ve mu' ab.baran biiibaşılı� rütbeleriyle ' asakir-i manşiire-i şahane taburlarına zabit olma� üzere biruna çerag olması rehin-i mesag huyurulmuş idi . Ol taribde açılan Rusya seferine ' azimetle Aydos mul)arebesinde ricl-i yesarından'mecrul) olara� bu mul)arebede ve gerek mu'abbaran İslimye mükilfal)asında sev�ü'l-ceyş fenninde istibdam-ı ' askeriyyedeki l)üsn-i dirayet ü rü'yet ve meydan-ı mul)arebede gösterdigi şeca'at , on ikinci alay �a' im-ma�amlıgına me'muriyyetiyle mesruriyyetini müstelzim oldıgından muşalal)a vu�u'ıyla der-sa' ildete gelerek cebe-bane �ışla-i hümayunındaki 'asakir-i şaMneye mir-alaylı�la bekam olup , ma'iyyet-i şahanede yilver ma�amında bıdmet-i şaMnede l)üsn-i istibdam olunmuşdur.

�ır� altı senesinde �urenalı� şerefini il)raz ve damad-ı şani-i l)azret-i Mal)mud ijani Burusalı Mel)med Sa'id Paşa'nın ibracında başçu�adarlı� ve �urenalı� 'uhde-i istihalinde oldıgı l)alde sene-i mer�ume şevvalinin üçünde ' asakir-i başşa-i şahane begler-begiligi 'unvanı ve feri�li� rütbe-i refi'ası ile kesb-i imtiyaz eylemişdir. Ba'zı tal)�i�at içün �onya orduy-ı hürnayunına ' azirnet ü ' avdet ve elli senesi eva' ilinde büyük ilçilik 'unvanıyla rnuva��aten Viyana'ya 'azirnet ve altı ay rnürurında yine der-sa'adete ric 'at iderek elli senesi evabirinde ma-beyn-i hürnayuna olan nisbet-i �aviyye ve irtibat-ı �adirnesine balel gelmernek üzere tekrar Viyana sefaretine gidüp elli iki senesi evabırında infişal ile der-sa'adete gelecegi eşnada Rusya [217] devletiniii Mos�ova şehrinde tertib eyledigi büyük ta' lirnde bulunma� üzere taraf-ı devlet-i 'aliyyeden rne'mur ve rütbe-i eellle-i vezaret ü müşiri ile mesruren Mos�ova'ya ' azirnet ve ifil-yı l)üsn-i rne'muriyyetle der-sa' adete ' avdet itdikden şofira elli üç senesi eva' ilinde 'uhde-i liya�atlarına Aydın eyaleti tevdh ve Paris sefilreti inzirnamıyla �adr ü şam tenvih buyurılara� ibtida Aydın'a ' azirnet ve bir ay �adar teva��ufla manşıb-ı mezkı1rufi idaresine taraflarından �a' im-ma�arn naşbıyla der-sa'adete 'avdet idüp ol zaman İngiltere'de �ıral-ı cedidifi icra olunan tetevvüc resminiii tebrikine taraf-ı devlet-i 'aliyyeden me'mı1ren evvela Londra'ya giderek ba'dehı1 aşıl rne'rnı1riyyeti olan Paris sefaretine 'avdet eylemişdir.

Elli beş senesi evasıtında şeref-vu�u' bulan cülfis-ı hümayı1n-ı şahane üzerine der-sa' adete 'avdetinde ve sene-i rner�ı1rne şa'banında meclis-i va-


la a 'zalıgına ta'yin ve ıi'l-15.a'desi ibtidalarında cennet-mekan gazi Sultan Mabmild ljan efendimiz bazretlerinin kerl:me-i mükerrernelerinden olup deriln-ı türbe-i şerifelerinde gunilde-i pister-i rabmet-i Rabman olan 'Atiyyetullah Sultan bazretlerinin şıhriyyet-i seniyyeleriyle l5.arirü'l- 'ayn u karn-bin ve bu şırada ticaret ne�aretiyle da.bi kala-yı vala-yı l5.adr ü i ' tibarı tezyin buyurılaral5. bu me'mı1riyetde iken ser- 'askerligin sır katibi Muştafa Nuri Paşa 'uhdelerine tevcihinde Yanya'dan vürı1dlarına l5.adar mesned-i eelil-i ser- ' askeri l5.a'im-mal5.amlıgında daQ.i bulunmuşlardır. Elli yedi senesi şaferi eva' ilinde ne�aret-i müşarün-ileyhadan bi'l-infişal elli sekiz senesi şaferi evabınnda def'a-i şaniye olaral5. meclis-i vaıaya a'za ve elli tol5.uz senesi şevvali evasıtında meclis-i meıkı1r riyasetine ve altmış senesi ıi'l-15.a'desi eva' ilinde infişal ile altmış senesi rebi 'u'l-evvelinde barbiye ne�aretine ve yine altmış bir senesi şa'banında barbiye ne�areti inzimamıyla top-Q.ane-i 'amire müşirligine şeref-pira ve altmış sekiz senesi şevvalinin on tol5.uzunda infişal ile altmış tol5.uz senesi cümade'l-illasında ikinci def' a ticaret ne�aretine ve sene-i mezbUre recebinde yine top-Q.ane-i ' amire müşirligine zinet-babşa olmuşdur.

Yetmiş dört senesi mubarreminin on tol5.uzunda infişal ve sene-i mer-15.ı1me rebi'u'l-evveli eva' ilinde yine top-Q.ane-i 'amire müşirligine ittişal ile sene-i merl5.ı1me cümade'l-aQ.irinin sel-binde tekmil-i enfas-ı ma'dı1de ile pazar gicesi dar-ı bel5.aya [21 8] irtibal itmekle Q.udavendigar-ı esbal5. Sultan Mabmüd ljan-ı behişt-mekan efendimiz bazretlerinin türbe-i şerifeleri ravzasına defn ile vedi' a-i ral)met-i ral)man olmuşdur.

Müşarün-ileyh pederlerinin inşasına muvaffal5. oldıgı ve kendülerinin mütevelllsi bulundıgı Rodos'da ka'in kütüb-Q.anesi val5.fına ''ilaveten orada bir mekteb-i rüşdiye ve bir muval5.l5.it-Q.ane ve bir sa'at l5.ullesi inşa ve bunları irad u 'al5.ar u müstevfa ile ma'mı1r u il)ya idüp Üsküdar'da J\araca Al)med Sultan Türbesi l5.arşusında pederlerinin val5.fından olan aQ.şab cami'-i şerif Q.arab olmagla kar-gir olaral5. inşasına muvaffal5. olmuşlardır.

Müşarün-ileyh I:Iacı I:Iftfı� Abmed Aga'nın peder ü cedd ü birader ü al5.ribalarınıfi Rodos'da Baglar piş-gahında olan mal5.bere-i müfreze-i müsbminde gunı1de-i pest-i ral)met-i Ral)man oldul5.ları Cezayir-i Bal)r-i Sefid eya.Ieti mutaşarrıflıgında iken man�ür-ı ' acizi olmuş ve kütüb-Q.ane ve mu-


val,<:l,<:it-bane ahaliye mı1cib-i menfa'at olmal,<:da bulunmuşdur. Ral)metullahi Ta' aia ' aleyhim ral:ımeten vasi' aten.

Vükela-yı Devlet-i 'Aliyyeden Mel:ımed Ş adı� Rif' at Paşa:

Müşarün-ileyh maşartfat ne�aretinde irtil:ıal-i dar-ı bel,<:a iden l;lacı 'Ali Begefendi'nifi şulb-i aşilietinden bifi iki yüz yirmi iki senesi şa'ban-ı mu' a��amınıfi yirmi beşinci güni l,<:adem-nihade-i 'alem-i vücı1d ve

ma'nası simasında rı1-nümı1d olan mabdı1m-ı edibi olup az zamanda taril,<:-i ' irfanda ya'ni şayrafiyan-i bazar-ı il,<:an u imtil:ıanda cevher-i mahiyyeti bahirü'l-işral,<: ve mekteb-i edebden togrı saray-ı hümayı1nda olan bazine otası ricaline müsta' idd-i iltil:ıal,<: olmasıyla beraber peder ü milderiniii bir danesi ve her biri nev-çerag-ı ziya-dar-ı \}anumanıfi pervanesi oldıgından derd-i müfaral,<:at, validesini baste ve merhem-i na�ar-ı merl:ıamete şayeste itmekle ebrar-ı güzeştegana lal:ııl,<: budavendigar-ı sabıl,<: buld-aşiyan Sultan Mal:ımı1d ]jan-ı Şant efendimiz J::ıazretleri l,<:ıdem-i bıdmetine l:ıürmeten taltlf-i peder ve itfa-yı ateş-i keder-i mader, irade-i şefa'at- 'adesiyle saray-ı hümayı1na alınmasından bir sene mürürında mektı1bi-i şadaret otasına çerag buyurdul,<:larından

l,<:a' ide-i fa'ide-i ' a' idesini [2 19] iltizam ve taJ::ışiJ - ı 1an' at-ı kWlbete i�har-ı şevl,<: u garam ttmesiyle zabitan-ı l,<:alem sa'y ü gayretinden boşnı1d ve devam u istibdamından işe yarayacağı meşhı1d olaral,<: az val,<:it içinde al,<:ranı beyninde kesb-i imtiyaz ve otuz tol,<:uz taribinde rütbe-i Mceganiyi il:ıraz eyleyerek l,<:ırl,<: iki taribinde gava'il-engiz-i sal:ıa-i vul,<:ı1' olan Rusya seferi eşnasında l,<:alemce bayli umı1r-ı mühimme tal:ırirtnde müstabdem ve me'mı1rin-i bab-ı 'all ' indinde rü 'yet ü dirayeti müsellem olmagla l,<:ırl,<: dört senesinde bi'l-istil:ıl,<:al,<: arnedi otası bulefasına ill:ıal,<: olup bidavendigar-ı


magfı1run ibtidaki seyal,ıatinde ma'iyyet-i hümayunda Edirne ve Gelibalı taraflarına 'az1met ve ol va�te �adar bulefadan kimseye nişan virilmemiş iken rabi 'a nişanı il,ısanıyla na'il-i dest-maye-i rif' at olup ol zaman dabiliye ve Qa.riciye nez;aretlerinde bulunan Pertev ve ' Akif Paşaların teveccühat-ı ehl-pervanelerine na' iliyyetle Yunan'ın ta'y1n-i l,ıududı ve mes 'ele-i Mışriyye'nin güft ü şünüdı hengamlarında süfera ile vu�u' bulan mecalis-i mükalematda zabt-ı mevadda l,ıüsn-i bıdmet ve işbat-ı liya�at u l,ıayşiyet eyleyüp elli taribinde amedci bulunan şadr-ı esba� meşhur Reş1d Paşa'nın Paris sefaret-i seniyyesine me'muriyyeti cihetiyle şal,ıib-i terceme arnedi vekaletine ta'yin olunup umur-ı mühimmeye müteda' ir ba'zı şey'in şifahen beyan u istizanı 1cab eyledikde dabiliye naz;ırı Pertev Paşa müşarün-ileyhin vesatet-i dirayetiyle ' atebe-i ' ulyaya inha vü istibrac ve bu veslle ile ma-beyn-i hümayunda katib-i şan! ve pertev-i i�bal ü 'unvanı mal,ısud-ı rical-i zamani olan Vaşşaf Efendi ile dest-gah-ı ülfet ü mal,ıabbetde nesc-i diha-yı imtizac itmesi medar-ı tezayüd-i iştihar-ı sermedt ve elli iki senesinde Reş1d Paşa'nın Paris sefareti yine üzerinde olara� bariciye nez;areti müsteşarlıgına me'muriyyeti münasebetiyle müşarün-ileyh aşaleten arnedi olup to�uz ay mi�darı kemal-i i�bal ve mütala'a-i mazı vü l,ıal ü isti�bal ile kilk-i rastı silk-i bıdmet-kariye vaz'-ı enamil-i gayret ve eda-yı babaya-yı me' muriyyet eyledigi zamanda Vaşşaf Efendi ve mu'abbaran Pertev Paşa'nın 'azi ü nefyleri vu�u' ıyla bilaf-giranı murad atını oynatmaga meydan alup , ez-an-cümle 'AkifPaşa mülkiye n&z;ırı oldu�da merl,ıumun Pertev Paşa'ya olan �uvvet-i intisabı 'Akif Paşa taraf-daranının sebeb-i istir�abı olmagla elli üç taribinde amedcilik manşıbından ' azi ü iz' ac ve Qa.riciye müsteşarlığı payesi ve büyük ilçilik 'unvanı ile Viyana sefaretine me'muren bab-ı 'aliden ibrac �ılınup sefaretde [220] bulundıgı eşnada esba� Avusturya imparatorı l,ıaşmetlü Perdinand l,ıazretlerinin İtalya �ıraliyeti tetevvüci resm-i tebrikine süfera-yı sa' ire ile beraber azimet ve bu münasebetle İtalya'da bayli seyal,ıat ve Viyana'ya 'avdet ile devlet-i müşarün-ileyha başvekili ve umur-·ı ecnebiyye naz;ırı bulunan meşhur Prens Metemib, zatına ve �abiliyyetine ri 'ayet ü di��at ve devletçe mesa' il-i va�ı' anıfi l,ıall ü teshiline müte'alli� kendüsiyle pek ço� şol,ıbet eyledigi şırada ibraz itdigi �ar-ı agah! vü isti.�ameti , l,ıa��ında ba' is-i tera��i-i teveccühat ve cennet-mekan Sultan 'Abdu'l-Medd ijan l,ıazretlerinin cülus-ı ma'delet-me'nus-ı mülı1-


kaneleri şeref-vu�ü' ından bir iki ay şofiraca 'uhde-i liya�atine b.ariciye müsteşarlıgı tevcihinden na' il-i mübahat olup anca� mes 'ele-i Mışriyye'nifi devamı ve mes'ele-i şar�iyye Avrupa devletleriniii serd-i mütala'at-ı ' ami�aya �ıyam u ihtimamı eyyamı ve müşarün-ileyhifi bu maddenin künh ü gavrına vu�Uf-ı tamı olmagla maşlal:ıatıfi �arar-ı �at'lsine degin yine Viyana'da i�ameti mu�teza-yı irade ve müddet-i sefaretinden iki sene geçdikde der-sa' Mete ' avdeti cevaz-dade olmagla elli beş senesi ramazan-ı şerifi abirinde İstanbul'a vürôd ve müşahede-i didar-ı evlad u e�aribden tenvir-i başıra-i şühı1d idüp Mışır mes 'elesi I:ıa��ında �arar-gir olan tekillifi Mışır valisi esba� meri:ıum Mel:ımed 'Ali Paşa'ya bildirmek ve eyyam-ı ma'dôde �arfında bir cevab-ı �an alup gelmek üzere elli altı senesi cümade'l-ab.irinde muva��aten İskenderiye canibine me'môr u i ' zam ve orada iken "Cihanda ba' iş-i rif' at efendi himmetidir" me'ali ve

mişalince şadaret-i 'u�ma müsteşarlıgı manşıbıyla �adri ' ali huyurulmasını mü te' a�ib İstanbul'a gel üp tan�imat-ı b.ayriyye uşôl-i mei:ıasin-şümôlinifi taşralarca vaz' u te' sisi emrinde sa'y ü himmeti mevfôr ve elli yedi senesi şaferü'l-b.ayrı eva' ilinde rütbe-i samiye-i vezaretle ijariciye ne�aret-i celilesinde me'môr olara� bidayet-i me'môriyetiniii dab.ilen ve b.aricen ga' ileli va�itlere teşadüfi I:ıalinde bile mu'tedilane ifa-yı me'müriyet itmekde ve �a' ide-i il:ıtiyat-küriye ri' ayeten her tarafı gözetmekde iken il�a'at-ı mub.alifinden neş' etle to�uz ayda ma'zôl ve bir�aç ay guşe-i feragda ta�lib-i evra�-ı kütüb-i ab.la�iyyeden şıbyan rnekatihinde �ıra'at ve etfaliii terbiyetine elvirişii vazıi:ıu'l- ' ibare Ab.la� Risalesi cem' u te'lifine meşgul olup mu' abbaran Rumili eyaletiniii tal:ı�i�-i ai:ıvaline te�arrur iden me'mı1-riyyeti te'b.ir ve elli sekiz senesi şa'banında meclis-i vala-yı al:ıkam-ı ' adliye [221 ] a' zalıgına ta'yiniyle a'zalı� şıfatı üzerinde �alma� ve def'a-i şaniye olma� üzere Viyana sefaret-i seniyyesine ta 'yin ü tesyir ve orada iken balefi Şarim Paşa'nın üzerine elli to�uz senesi rebi 'u'l-evvelinde tekrar ne�aret-i celile-i b.il.riciyye ile tesrir huyurulmuş ise de rüfe�asından kesb-i i�bal ve da' va-yı teferrüd ü isti�Ial idenleriii mizacıarına tevfi�-i I:ıarekat ve şOret-i matlubede tamamiyle mümaşat idernemesi I:ıasebiyle yirmi birinci


ayında manşıbından dur ve bir hafta mürürmda şaniyen meclis-i vala a'zalıgıyla batır-ı rneksun mecbur ve altmış bir senesi şa'banında meclis-i vala-yı abkam-ı riyasetiyle daric-i medaric-i eve-i J::ıubur ve iki buçu� seneden ziyade mu�tedir-i rat� u fet�-i umur oldu�dan şofira altmış dört senesi rebi ' u' l-evvelinde ne�aret-i maliye ve iki ay geçerek ne�aret-i ceme-i oariciyye manşıblarında devran ve üç buçu� ay mürlinnda evasıt-ı ramazan-ı şerlfde yine meclis-i vala riyaseti tevdhiyle tecdid-i 'unvan u şan eylemesinden to�uz malı güz;eramnda vu�u'-ı ' azl-i nageh_aniden müte'eşşirü'l-bal ve sekiz ay mi�darı gane VÜ saJ::ıil-ganelerinde vara�-gerdan-ı ta�Vlffi-i ahkarn-ı ruz u leyal olması üzerine mecalis-i ' aliyeye me'mur ve infişalinifi senesi tekmilinde ya'ni altmış altı sali cümade'l-evvelisinde yine meclis-i vala rtyaset-i celilesine naşb ile iki sene müddetde tesviye-i meşalih-i mühimme-i devletde birnıneti man�ur-ı evliya-yı umur oldıgı halde dab.i ma�har-ı 'azl-i na-be-hengam ve bir sene �adat mütevessid-i visade-i aram olmasıyla altmış to�uz senesi cümade'l-evvelisinde Rusya devleti tarafından sefaret-i fev�a'l- ' ade ve teklifat-ı giran-ifade ile Pirens Mancu�ofuıfi der-sa'adete vürudında ne�aret-i eellle-i oariciyyeye icra-yı me' murtyyeti tensib ve eşna-yı me'murtyetinde mes'ele-i I}:udsiyye'yi i 'mal-i şan'at-ı letayifü'l-hiyel ile tekalif-i sa'ireden bi't-tefri� mübayenet-i miyane-i tarafeyni ştiret-i ooşnudide faşl u tevfi� iderek mevadd-ı digere da' ir saltanat-ı seniyyenifi mülaha�at-ı müsta�manesini mübeyyin ta�rir-i resmiyi ba'de'l-i'ta IDiyane-i bab-1 ' ali VÜ Sefaretde teşriJ::ı-i mevadd-ı şavab U gata olunur iken Reşid Paşa merJ::ıumufi qariciye ne�aretine vu�u'-ı me'murtyetinde müşarün-ileyh altmış to�uz senesi şa'ban-ı şerifinin altıncı güni rabi' an meclis-i vala ri yasetiyle tatyib buyurılup bir seneden bir ay no�şan zamanda infişal eylemiş ise de yetmiş senesi muharreminde teşkil olunan meclis-i 'ali-i tan�imatıfi a'za-yı fib.amından ma'dud ve ba'zı �avanin ü ni�amat müz;akerat u te' sisatı ouşuşlarında [222] melhü�at u ma'lUmatı mucib-i inl:ıilal-i ' u�ud oldıgı gibi çünki madde-i val:ıide üzerine bir�aç vechile beyan-ı re'ye i�tidarı ve redd ü �abUli bahşinde dela'il-i ' adideye ibtidarı cihetiyle 'a�d-i muşalaha-i gayriyye zamanında dagi selb-i mazarrat ve eelb-i menfa'at ha��ında mecalis-i 'aliyede irad eyledigi mütala'at , mü 'edd1-i ta'yin-i J::ıa�ayı�-ı teklifat ve mucib-i tevessu' -ı da' ire-i mübaJ::ıeşat olmuş idi . Nihayet-i �al ve gayet-i J::ıal


şelı-ralıına inti�al itmekle bu me'mı1riyetinin ikinci senesinde dı1çar oldıgı ' illet-i �albiyye te' şirinden ayagına ' arız olan şiddet-i ıztırabın indifa'ı içün i cra olunan ' ameliyyat-ı cerrabiyeden basteligi ziyade ve balin-i birnariye ser-nilıade olmasının dördünci ayında ya 'ni bin iki yüz yetmiş üç senesi cümade'l-abiresinin on altıncı çehar-şenbe güninde elli bir yaşında ve ' a�lı başında büsn-i l}atime ni'met-i da' imesine ma�lıariyyetine deıalet idecek şı1-retde tekmil-i enfas-ı ma'dı1de-i bayat ve terk-i in ü an-ı ka' inat eyledi .

Müşarün-ileylı müberrat u basenata ma'il ve ba'zı tekaya vü zevayada namını rabmetle yad ve evşaf-ı l}ayr-ijanesini zikr ü ta 'dad itdirecek eşer-i bayr lfasına na' il olup rü'yet ü tan�im-i umı1r-ı devlet ü milletde şadı�ane ve müsta�imane meşlıı1d olan i�dam u i�tidarı ve tavr u mişvan ta�rire şayan ve mal}dı1m-ı ' illilerinin tertib ü tab'ına lıimmet buyurdu�ları mücelledat-ı müte'addidede münderic şuver-i rnekatih ve sa'ir me 'aşir-i mebasin-esallbden rütbe-i rü 'yet ü ma'rifeti 'ayan olmasıyla beraber mecalis-i ülfeti tekellüfden azade vü nefis ve resm-i şobbeti taşallufdan sade vü selis , �arif ü nükte-şinas ve der-i da'vet ü ikramı güşade ve süfre-i ri 'ayet ü ibtiramı arnade bir l}anedan-ı milıman-istinas idi . Rabmetullalıi ' aleylıi rabmeten vasi 'aten. 1257 .

Terceme-i Bal-i Silabctar Süleyman Paşa:

Müşarün-ileylı enderı1n-ı lıümayı1nda kilar-ı l}aşşa otasına çerag olara� tabşil-i ' ilm ü ma'rifete verzişi devr-i Selim .ljani'de yolı gelmeksizin ]Jane-i l}aşşaya irti�asını istilzani iderek az va�itde kilar ketl}udalıgıyla mesrı1r ve evabir-i saltanatlarında silabdar ve mü ' temen ü müsteşar olmuş idi . Cülı1s-ı Sultan Muştafa .ljani vu�ı1'ından beş malı şonra mükemmel bir vezir ta'yinatıyla çerag olara� l)..andilli iskelesi'nin üst tarafından el-bale� tü hazilıi Fazıl Muştaf11 Paşa bazretleri ' ulıdesinde olan sabil-l}anede [223] bir müddet aram ve cülı1s-ı Sultan Mabmı1d ]jan-ı Şant'de rütbe-i vala-yı vezaret ve Şam valiligi ve mirü'l-I:ıaclı�la bekam olmuş idi . Yirmi altı se-


nesi bacc-ı şertfe ' azimet ve ' avdetinde Şam-ı Şerif'de müstagra�-ı babr-ı feyz-i ilahi olan bir zat-ı ' allye şo�a�da bi't-teşactüf 'uryan-ten gezmesine i ' tiraz eyledigini , ol zatıfi mu�abelesine mebni bafa�anallah bir�aç taziyane ile vücud-ı mübarekini müte'ezzi itmesiyle inkisar-ı �albine ugrayup der-Ml ' a�lına bıffet ve �uvve-i müfekkiresine ]J.alel ü cinnet gelerek li-ecli't-tedavi Burusa'ya celb ile ' ilac olunma�da iken dar-ı be�aya rıblet itmişdir.

Müşarün-ileyh 'a�il ü fatin ve müdebbir ü zeki ve ' ilm ü ' irfanı bedihi , abi b basma vefa-dar, bil m ü seba vü keremle şöhret-şi' ar iken �aza-yı nagehaniye ugramasıyla ser-nüviştine ma�har olmuşdur. Meramını ifade ider münşi vü katib ve isti�amet ü şada�at meslekine zahib bir düstur-ı va�ur-ı ma'ali-meratib idi . I:Iatta eşna-yı bal '-ı Selim :ijani'de yeniçerileriii şabife-i 'alemden vücudlannıfi bakkiyle be�ay-ı saltanat-ı Selim :ijani'yi müstelzim olur ara-yı şa'ibe ve tedabir-i ma�bı11eye J?übaderet itmiş ise de ,

(Mef'Ulü M efa 'ilü M efa 'ilü Fa 'Ulün)

Kim perde-i tedbire ya�ar şem'-i bayali Eşkill-i �uhurında �aza bandeler eyler

me' aline ma-şada� olara� silabdar-ı müşarün-ileyhifi tedbiriyle bareket olunmadığından �aza-i ma'lume �uhı1ra gelmişdir. Bu keyfiyete Sultan Mabmı1d :{Jan efendimizin vu�ufları , müşarün-ileyhifi vezaretine sebeb olara� 'uhı1d-ı 'örnrleri müsa' id olmuş olsa şadarete �adar irti�a itdirilmek muşammem oldıgı ba'zı �urena lisanından işidilmişdir. Müşarün-ileyhifi Ragıb Beg namında bir mabdumıyla bir kerimesi �alara� bunları �ayd-ı ibtiyac u zarfiretden beri idecek mertebe selım ü mu�ata' at tedarükine himmet itmiş ve oglı muma-ileyh enderuna alınmış ise de pederi gibi çı�mayup tengna-yı heva VÜ hevese Salik Ve her neye malik ise şatup şavara� ya�ın va�itlere �adar devr-i buldan u memalik ile nihayetü'l-emr tari�-i muzi�-i fa�r u fa�aya mütesalik oldıgından şurada burada güzariş-i ruzgar itmekde iken irtib8.1-i dar-ı cennet itmiş ve kerimesi ber-bayat bulunmuşdur. Rabmetullahi ' aleyhima rabmeten vasi'aten.


Terceme-i Bill-i Me])med Tayyar Paşa:

Müşarün-ileyh devr-i Selim Jjanf'de �apudan-ı deryil olan meşhur Küçük I:Iüseyin Paşa'nın [224] mülk-i müşteriilanndan Gürciyyü'l-aşl ve memdul)u'n-nesl olup 'aşr-ı meıkurda enderunda ]Jazfne-i hümayun otasına çerag ile tal)şll-i 'ulUm u hünere sa'y ü verziş iderek ' ilm-i 'Arabf'yi kamilen tal)şll itmiş ve o�udıgını ıihn-i va�iidında iş 'al ve şu' le-i ma' lumatını fiinus-ı zeka vü ' irfanında I:ııf� ile tenvlr-i �aşabu's-seb�-i ma'arif ü kemalat ve l)üsn-i batt u inşada a�ranına müsaba�atla bazine-i hümayun katibieri silkine bi'l-idb.al yolıyla ikinci yazıcılıgı istil)şal eylemiş oldıgı l)alde �ır� iki taribinde enderun agaları ni�am-ı hey'etine girdikde müşarün-ileyh ni�am kitabetinde isti]Jdam ile ordu-yı hümayunun Rumili'ne ve b.udavendigar-ı magfı1run Ram! Çiftligi 'ne na�l ü 'azlmetlerinde ıikr olunan ikinci yazıcılık;: münasebetiyle mecbı1ren enderunda �alara� müşarün-ileyhifi yerine ni�am kitabetine dördünci katib bulunan Alyana� Jjalll I:Iamld Efendi istişl)ab huyurulmuş idi . Müşarün-ileyhin enderunda tek ü tenha canı şı�ılara� İbni Jjaldun nam taribin mu�addime-i mütercemesini istinsab. ile imrar-ı va�t ü zaman eyledigi eşniida cebe-b.ane �ışlasında tertlb ü tan�lm olunan piyade alayına alay eminligi istid' asıyla en derundan bi'l-i]Jrac iki sene ş onra naşb olundıgı mlr-alaylı�da yedi sene istib.dam olunma� evamnda rikab-ı hümayun �a' im-ma�amı Rüşdi Paşa merl)ı1mun kerimesini ve Mu'ammer Paşa'nın hemşiresini izdivac ve üç sene şonra muma-ileyhiinın irtil)ali vu�u'ıyla Bogaz mul)afı�ı esba�· Muştafa Paşa'nın şemere-i fu'adını mebyetine �abUl u idrac itmiş idi .

Biilada beyan olundıgı üzere şeyb.u'Hıarem Derviş Paşa'yı Mışr'a götürüp geldikden şonra elli dörtde ibtida mlr-liva naşbıyla dar-ı şuraya re'ls ve altı malı şofira ferl�lik ile a�anına hem-cells olmasıyla elli beşde bu ' aciz ile !5:uru yemişçilikden müfiz piyade l5:a' im-mal5:amı Mel)med Emin Beg ve b.aşşa süvari al ayı katibi Muştafii Zarif Efendi'yi refa�atlerine alar� Nizib ordusına me'muren müte'azim ve eşna-yı tar115:de gözine tolu danesi işabetiyle müte'ellim oldıgı l)alde b.ıtam-ı umur-ı teftlşiyye ile der-sa' adete 'al5:1b-i vuşulinde vu�ı1' bulan cülı1s-ı hümayı1nda Jjalil Rif' at Paşa'nın ser-' askerliginde mekteb-i tıbbi ye na�ırı sa�ıl5: mlr-liva I:Iacı Reşld Paşa fer115:lik ile diir-ı şuraya re'ls naşb olundıgından müşarün-ileyh ferl�lik 'uhde-


sinde oldıgı l)iilde Kütahya mutaşarrıflıgına me'mur olmuş idi . Bir sene şofira infişal ve �udüs-i Şerif mutaşarrıflıgıyla ba'de'l-ibcal me'muriyyeti �al ' a-i Sultaniyye [225] mul:ıafa�asına tebdil ve oradan Tırl:ıala manşıbına tal:ıvil ile mul.<addema kendü ilş:dam u himmetiyle liva itdirdigi Rumili ordusı müşiri Köle Reşid Paşa'dan gördigi rencide vü l)alş:arete tal:ıammül id�me-yerek isti 'fil. ve altmış birde rütbe-i vala-yı vezaretle Muşul ey aletine i ' tila ile bir sene Jş:adar Muşul'da meşgul-i 'adl ü inti�am olaralş: l).asbe'l-lüzum eyalet da]J.ilinde olan Mardin'e 'azimetle birlş:aç gün ba'de'l-aram, bir gün zirve-i cebelde olan Mardin �al'ası'na maşiyen çılş:up , ziyadece derieyüp üşiyerek ]J.aste oldıgından o a]J.şam celb itdigi cerral:ııfi lş:olından aldıgı Jş:an yerini layılş:ıyla baglamayup gevşek bıralş:mış olmasıyla ]].aba vardıgı gibi Jş:an cereyana başlayup tekmilen alş:mış ve ol ştiretle şehiden irtil:ıal-i dar-ı belş:a eylemişdir.

Müşarün-ileyh ' alim ü fil.zıl ve münşi-i kamil , rul:ı-ı latifi ]J.afif, edib ü �arif, nükte-dan u 'alş:il ve i ' tilş:adı dürüst ü kamil , ' ilmiyle ' amil , I:Iatem-]J.aşa'il, perhiz-kar, ülfeti müteyemmin, ' iffet ü istilş:ametle meşhur, na�ar-ı şe:flş:atini al)aliye il)il.le ider , yetmiş yaşını mütecaviz bir vezir-i bi-mu'adil idi . İrtil)il.linde terekesi deyninifi şülüşine bile vefil. itmedigi ve al:ıibbasından ve biganeden nalş:den, Jş:avlen ve fi' len ve himmeten ' arz-ı il:ıtiyac idenlerden müddet-i 'ömrinde bir ferdi me'yusen ' avdet itdirmeyüp herkesi 'ala-lş:adri't-talş:a ve belki talş:at-i beşeriyyenifi fevlş:inde çalışup çabalayaralş: vuşiil-i malş:aşıd u murad ile memnunen ve mesruren ve mp.reffehen mutayyeb itdigi meşhüd ve dar-ı şuraya me'muriyyetim fılş:rasıyla nefsimde da]J.i mücerreb ü ru-nümüddur. Müşarün-ileyhifi ' ilm ü fazlı 'allame-i 'aşr dinmege şayan iken mu'a]J.]J.aran dar-ı şura riyasetinde bu falş:ir-i racil gibi ma' iyyetinde bulunan ketebe-i lş:alilü'l-biza'atıfi nice sehv ü Jş:uşurlarını setr ile evralş:ı kemal-i lutf u nüvazişle taşl:ıil:ı u tenvir iderek rumfiz u nükte-i �arifane ile bile tenbih ü ima eylediginifi bir def'a olsun vulş:u' ı işidilmedigi ve l;ıi'l-farz zarar u ]].atan mucib bir salş:at na�arına duş oldulş:da, "buraya şu laf�ı yazacalş: iken unutmuşsun uz" ta 'bir-i latifiyle refil.lş:atinifi cümlesini kendüsine esir eyledigi azade-i Jş:ayd-ı tezbirdir.

Müşarün-ileyh ile on iki seneye Jş:arib olan ülfetde ve ]J.uşuşiyle bir buçulş: sene refal5:atinde ve elli gün Nizib ordusına [226] ' azimet ü ' avdetde


birlikde bulunduğumuz }:ıal-i gurbetde zerre l5:adar ineitmemiş ve hiç ferd bal5:lpnda faşl u mezemmete da' ir lisan-ı mübarekinden bir barf işitmemiş oldıgımdan ma- 'ada başm-ı canı olsa 'aleyhinde bulunmal5: elinden gelmedigi ve mu'aşırı olanlardan müşarün-ileyhifi s{lf:..i baline da' ir bir barf işidilmeyüp bay u geda, a'la vü edna, bilen bilmeyen lehinde oldul5:ları ve veeh-i mübarek ü beşere-i mes'ı1desini gprenlerifi def'aten kendüsine 'alal5:a vü mababbet peydasıyla ülfetine dil-dade oldul5:ları görülmüşdür. I:Iilm ü selamet-i l5:alb ü nezaket ve şadal5:at-ı kamile ve ' iffet-i mal5:bı1lede bunlara meşil mübarek bir zata teşadüf idemedigimi beyanda meslı1bu'l-ibtiyarım. Rabmetullahi ' aleyhi rabmeten vasi' aten. 126 1 .

Terceme-i I:Ial-i Servili Selim Paşa:

Müşarün-ileyh Vidin eyaletinde kil' in Servi l5:azasından neş 'etle 'aşr-ı ' ali-i bazret-i Mabmı1d ijani'de der-sa' adete bi'l-vürı1d, yol bilşekiligine 15:abt11 olunaral5: l5:ırl5: iki taribinde ' asakir-i }Jaşşa-i şiihaneye dilbil ve elli üçde mir-alay ve dörtde liva ve altıda feril5:lik rütbesine vaşıl olup bir fırl5:a-i 'askeriyye ile 'Akka canibine isra olunmuş idi . Me'mı1riyyetini büsn-i ifilya muvaffal5:iyetle bulundıgı mubilrebatda besalet ü şeca' ati rü-nüma olaral5: mükafaten ba-rütbe-i vala-yı vezaret Şayda eyaletine vali ve elli sekizde Mar' aş eyaletiyle mübahi olup Üsküb ve Şehr-i Zür ve .I):.onya ve Sivas eyaIetleri valiliklerini devr eyledikden şofira altmış yedide Anatolı ordusı müşiri olup Sivas'a l5:adara gitdigi billde başşa müşirligiyle İstanbul'a da'vet ve altmış tol5:uzda 'azı ile çend malı bilnesinde il5:ametle altmış tol5:uz evabirinde açılan Batum ordusına l5:umandan ve mu'abbaran bilşşa müşirligiyle şiidan olmuş idi . Batum'a vürüdında büsn-i I:ıarekete muvaffal5:iyeti rü-nüma olmuş iken kendü hikayesine göre ba'zı tecrübesiz me'mürlarıfi barekilt-ı nil-revaları ordu-yı hümayünufi perişaniyyetine sebeb virdiginden bi'l-infişal bir müddetcik şofira Anatolı tarafındaki ordu-yı hümayünufi �umandası içün Erzurüm'a isbal ohndıgını müte'al5:ib muşalaba �uhür itmesiyle der-sa'adete ' avdet ve Üsküdar Ayazması iskelesi'nde kil'in sabil-banesinde ve şayfen Küçük Çamlıca tarafında Nişan Taşı'ndaki bagında aram it-


mekde iken seksen tol5:uzda ' illet-i 15:adimesinden baste ve tekmil-i enfas ile dem-beste olmuşdur. Müş1'irün-ileyh cesur-ı bi-fütfır, i' til5:1'idı dürüst ü şal)ib ve müstal5:im ü ' afif bir vezir-i besalet-nüşfır idi . Ral)metullahi 'aleyhi rabmeten vasi' aten . 1 265 .

[227] işbu cild-i şaninin münderic1'itı saray-ı hümayfınun her şu'besinden tefeyyüz iden şadr-ı a':?amlarla meşibat-ı islamiyye ve !5:apudanan-ı derya ve sa'ir vüzera-yı ma'ali-aranın terceme-i Milerinden ve zamanları bavadişinden istifham olunan vul5:fı'at-ı tar1biyyeden ' ibaret oldıgı gibi bundan şonra yazılacal5: cild-i şalişin ' ibaratı yine enderfından müfiz ber-l)ayat olan ba'zr vüzera-yı ' i:?am ile saray-ı hümayfından tefeyyüzle güzeran iden 15:uzat-ı ' asakir ve defter-dar ve re'isü'l-küttab ve sa' irenin ve pederim ile bu 'acizin terceme-i al)vallerinden ve zeylinde münderic bulunan şiiyan-ı mütala'a ba'zı evral5:-ı ' atil5:adan ' ibaret bulunmuş oldıgı ' arz olunur. Vehüve'l-muvaffal5: ve'l-mu'in. Temme Tab'u'l-cildü'ş-şani min Taribi'l- 'Ata.

II . CİLDİN İNDEKSİ (Şahıs , Mekan, Eser, Kavim, Millet)42

- A -Abaza Hasan Paşa (Celal!): 52, 56, 62, 63 , 65 Abaza: 61 , 62, 83 , 1 1 8 Abbas!: 2, 54 Abdi Haseki: 152 Abdi Paşa (Çerkes , Abaza, şura-yı devlet a'zası) : 202 Abdi Paşa (Müverrih): 62 Abdi Paşa (Üçüncü ordu müşiri , Çerkes) : 125 Abdi Paşa: 79 Abdi Paşa (Erzurum ordusu kumandanı , Çırpanlı) : 179 Abdulkadir Bey (Kazasker) : 1 10 Abdulkadir SabUri (Bandırmalı müderris): 7

' Abdullah Aga (Sol kol ağası) : 1 20 , 12 1 Abdullah Efendi (Hamidzade , kazasker) : 1 84 Abdullah İbni Seffah (Abbasi meliki): 2 Abdullah Molla (Şeyhülislam, Dürrizadef 200 Abdullah Paşa (Akka valisi): 124 Abdullah Paşa (Köprülü soyundan): 7 1 Abdullah Paşa (Sadrazam): 1 16 Abdullah Paşa (Sadrazam, Bostancıbaşı): 173 , 209 Abdullah Paşa (Serasker, Muhsinzade): 103

42 . Not: İndeksteki sayfa numaraları eski harfli metne aittir.


Abdullah Paşa (Silahdar, Boşnak): 168 Abdullah Paşa Sarayı: 216 Abdulvehhab Efendi (Şeyhülislam, Yasincizade, Es-Seyyid): 1 86 Abdurrahtm Efendi (Habeştzade, münşt , şair, Rahlml): 87, 89 Abdurrahim Efendi (Şeyhülislam): 64 Abdurrahman Nafiz Paşa (Maliye nazırı): 204 Abdurrahman Ağa (Darüssa'ade ağası): 1 53 Abdurrahman Efendi (İmam-ı sultani , Arabzade): 158 Abdurrahman Efendi (Kilar-ı Hassa hocası): 1 87 Abdurrahman Paşa (Mısır valisi): 64 AbdurraUf Efendi (Şeyhülislam Mirza Mustafa Efendi'nin babası): 1 82 Abdülkerim-i Münşi (Müverrih): 40 Acem: 14 , 37 , 45 , 47 , 135 , 1 36 Acı Musluk Mescidi (Hoca Paşa civarında) : 159 Adana: 1 8 , 134, 1 45 Aden: 20 , 21 , 30 Adile Sultan (Sultan II . Mahmud'un kızı , Sadrazam Damad Mehmed Ali

Paşa'nın eşi) : 178 Agrıboz: 6, 84, 103 , 108 , 1 19 , 1 52 Ahdi (Şair): 7 1 Ahısha: 105 Ahmed Ağa (Kapıcılar kethudası): 38 , 54 Ahmed Ağa (Miralay , Rodoslu): 175 Ahmed Ata Efendi (Müellif): 1 87 Ahmed Bey (Çukadar) : 206 Ahmed Beyefendi (Rodoslu rikabdar Ahmed Ağazade , miralay): 200 Ahmed Efendi (Damadzade , kazasker): 1 84 Ahmed Efendi (İcra Cemiyeti reisi): 39 Ahmed Efendi (Sarıkçıbaşı): 1 88 Ahmed Fethi Paşa (Tophane-i Amire müşiri , Damad): 129 , 179 , 1 80 , 203 ,

204, 215 Ahmed Fethi Paşa (Rodoslu Miralay Ahmed Ağazade, mabeynci): 175 , 176 Ahmed Kapudan (Sadrazam Silahdar Mehmed Paşa'nın babası , Riyaleci ,

Kavun) : 107


Ahmed Paşa (Cezzar) : 2 16 Ahmed Paşa (Filibeli Hafız) : 52 , 140 Ahmed Paşa (Gedik): 8 , 9 Ahmed Paşa (Hain) : 15 Ahmed Paşa (Hersekzade) : 3 , l l , 1 3 , 14 , 23 Ahmed Paşa (Hezarpare): 64 Ahmed Paşa (Kapudan-ı derya): 200 Ahmed Paşa (Kapudan-ı Derya, Rizeli Papuççu): 1 75 , 178 Ahmed Paşa (Kapudan-ı derya, Firari) : 209 , 2 10 , 2 12 , 2 1 3 , 214 , 215 Ahmed Paşa (Kapudan-ı derya, Venik): 208 Ahmed Paşa (Kara) : 23 Ahmed Paşa (Melek) : 62, 63 Ahmed Paşa (Menlikli): 1 77 Ahmed Paşa (Mirmiran): 1 65 Ahmed Paşa (Rusçuklu , Gazi): 1 13 Ahmed Paşa (Sadrazam): 29 , 3 1 Ahmed Paşa (Sadrazam, Abaza, S ilahdar, Melek): 61 Ahmed Paşa (Sadrazam, Kalaylıkoz) : 1 45 , 146 , 15 1 , 209 Ahmed Paşa (Sadrazam, Kavanos): 73 Ahmed Paşa (Sadrazam, Kethuda , Tarhuncu): 64 Ahmed Paşa-yı Fenari : 12 Ahmed Resmi Efendi (Sefinetü'r-Rü'esa müellifi) : l l l Ahmed Reşid Efendi (Şeyhülislam, Sıdkizade) : 1 88 Ahmed Şemsüddin Efendi (Kemal Paşazade , şeyhülislam): 10 Akabe: 50 Akça Dağ: 176 Akdeniz: 1 19 , 1 89 , 1 9 1 , 1 94 , 21 1 Akif Efendi (Hazinedar, Hacı): 2 1 1 Akif Paşa (Hariciye nazırı): 219 Akil Bey (Ferik Hüseyin Paşa'nın kethudası): 1 80 Akka: 124 , 129 , 226 Aköyük (Karaman Ereglisi'nde): 23 Aksaray (Konya) : 16 , 1 8 Akyapı (Üsküdar'da Nüh Kapısı'nda): 103

265


Alaca Hi sac ı 03 AHiüddin Çelebi: 1 89 AHiüddin Paşa (Sultan Orhan'ın biraderi): 2 Alazka (Mahmud Paşa-yı Adni'nin eseri) : 8 Alem Dağı: 199 Ali Paşa (Semin) : 25 , 27 Ali (Gelibolulu , müverrih): 33 Ali (Hz .) : 58 , 90 , 92, 93 , 98 Ali Ağa (Berberbaşı , Giridi) : 1 1 6 Ali Ağa (Ezdin voyvodası , Sadrazam Nevşehirli Damad İbrahim Paşa'nın

babası) : 1 53 Ali Ağa (Girid'deki S fide Karyeli , Silahdar) : 199 Ah Ağa (Hazinedar): 14 Ali Ağa (Sadrazam Silahdar Seyyid Mehmed Paşa'nın babası): 109 Ali Ağa (Silahdar, berberbaşı): 104, 209 Ali Bey (Dülbend ağası) : 1 14 Ali Beyefendi (Masarifat nazırı , Mehmed Sadık Rif'at Paşa'nın babası):

1 30 , 218 Ali Dayı (Sadrazam Bostancıbaşı Abdullah Paşa'nın babası , Yalnız Kürek) :

173 Ali Efendi (Bursalı , Alyanak , kapu kethudası): 198 , 200 Ali Efendi (Zenbilli) : 189 Ali Paşa (Bosnalı , Silahdar, Yavuz, Malkoç): 45 , 46 Ali Paşa (Çorlulu) : 3 , 7 1 , 78 , 82 , 153 , 157 Ali Paşa (Gazi Ahmed Paşazade, Silahdar) : 1 24 Ali Paşa (Hadım): l l , 12 Ali Paşa (Kap u dan) : 49 Ali Paşa (Kılıç , kapudan-ı derya) : 21 1 Ali Paşa (Köse): 69 Ali Paşa (Londra sefiri): 204 'Ali Paşa (Sadrazam): 104 Ali Paşa (Sadrazam , Bostancıbaşı, Moldavani): 166 Ali Paşa (Sadrazam, damad , Silahdar, Şehid) : 3 , 84, 86, 90 , 91 , 95 , 98 , 1 5 1 ,

153 , 154 , 1 65 , 166


Ali Paşa (Sadrazam, Hekimzade): 104 Ali Paşa (Sadrazam, Kemankeş , Kara) : 55 , 56 Ali Paşa (Sadrazam, Silahdar): 1 1 3 , 1 15 , 1 17 Ali Paşa (Silahdar, Çorlulu): 76 Ali Paşa (Tepedelenli): 120 Ali Paşa Camii: 56 Ali Paşa Çarşısı (Edirne'de): 25 Amasya: 68 , 70 , 204 Amid: 43 , 52, 1 36, 142 Anabolu: 88 , 92, 1 89

267

Anadolu: 8 , 1 1 , 22 , 33 , 46 , 47 , 56 , 6 1 , 63 , 65 , 10 1 , 107 , 1 34 , 135 , 176, 1 83 , 1 85 , 1 88 , 200 , 226

Anavarin: 12 Anber Ağa (Darüssa'acte ağası , Ebu'l-Misk) : 167 Ankara: 72, 128 , 201 Arab: 12 , 5 1 Arabistan: 129 Arafat 49 Arakiyyeci Hacı Mehmed Ca'fer Çelebi Mescidi (Üsküdar'da): 103 Arabsun Karyesi (Nigde'de) : 109 Arif Abdulbak1 Efendi (Rumeli kazaskeri , şair): 85 Arif Ağa (Müellif Tayyarzade Ata'nın sütpederi , Hacı): 120 , 1 23 Arif! Ahmed Efendi (Mektfib1-i sadr-ı ali) : 99 Aristo : 39, 48 , 84, 90 , 9 1 , 97 , 205 Ariş Kal 'ası: 50 Arnavud: 1 8 , 1 9 , 24 , 29 , 30 , 37 , 64 , 68 , 12 1 , 123 , 126 , 141 Arnavudluk: 122 , 1 32 Ata Molla (Topal şeyhülislam): 166, 1 7 1 Atik Ali Paşa Camii: 1 3 Atiyyetullah Sultan (II . Sultan Mahmud'un kızı): 2 17 Avarin: 89 Avrupa: 220 Avusturya: 154, 2 13 , 220 Ayas Paşa: 1 8 , 19


Ayasofya Camii (Selanik'te): 17 Ayasofya Camii: ı6 , 104, 1 75 , 1 86 Ayaş: 72 Ay az Ağa Ciftligi: ı 99 Aydın: ıo6, 107 , 135 , 167 , ı 69 , 20ı , 2ı7 Aydos: 216 Ayişe Sultan (İbşir Mustafa Paşa'nın eşi) : 66 , 67 Ayişe Sultan (Sadrazam Baltacı Na.suh Paşa'nın eşi): ı 38 Ayişe Sultan (Sadrazam Silahdar İbrahim Paşa'nın eşi): 41 , 10 1 , 107 Ayomora: 89 Ayvansaray Kapusu: ı4 Ayvansaray: 98 Azak Kal'ası: ı 45 , 148 Azak: 9 , 60 , 63 , ıo3 Aziz Mahmud Hüdayi Zaviyesi: 52, 53 , 6 1

- B -Baba Dağı: 73 , 103 , ıo8 , ı 43 Babu'z-Zavil (Mısır'da): 50 Bagdad: 53 , 55 , 57 , 58, 59, 6 1 , 10 1 , 103 , 1 25 , ı38 , 1 39 , 145 , ı75 Baglar Pişgahı (Rodos'da) : 2 ı 8 Bağlarbaşı (Üsküdar'da): ı 75 Bahariyye: 159, 199 Bahayi Körfezi (Kanlıca Halici): ı59 Bahr-i Sefid Boğazı: 124 , 200 Bahr-i Sefid: 30, 2 1 1 Bakrahi Derben di: ı 34 Balat: ı 13 Balyabadra: 1 9 ı Bandırma: 7 Basra: ı7ı Batum: ı 79 , 226 Bayburd: ı41 Bayezid Camii: 1 89


Bayram Ağa (Rical-i devletten, Kara) : 76 Beç: 1 6 Bedahşan: 93 Beglerbegi (Semt): 201 Beglik Köyü (Çarşamba Kazası'nda) : 1 68 Behmen: 148 Bekir Efendi (Defterdar, Soguk Çeşmeli): 1 17 Bekir Paşa (Kapudan-ı derya, silahdar) : 1 93 Belbar (Fıransa kumandanı) : 1 22

269

Belgırad: 3 1 , 42 , 44 , 46, 47 , 54, 73 , 97 , 103 , 1 32 , 1 34 , 143 , 1 5 1 , 1 52 , 1 69 Bender-i Div: 20 Bender-i Sım: 20 Bender: 103 , 108 , 1 67 Benefşe Adası: 89 Beraçe Kasabası (Hersek'te Çelebi Pazarı Kazası'nda): 25 , 27 Berayaş : 1 48 Berkofça: 1 3 1 Bermeki: 1 7 , 97 , 1 56 , 205 Besi'ın Beyefendi (Sefaret müsteşarı): 1 30 Beşiktaş: 43 , 1 10 , 1 39 , 174, 178 , 1 82 Beşir Ağa (Darüssaade ağası , Hacı): 104 Beykoz iskelesi: 1 8 1 Beyoğlu: 178 Beytü'l-Haram: 145 Bljen: 16 Biga Sancağı: 200 Birri Çelebi (Şair): 190 Bogaz Hisarı: 108 , 152, 1 67 Bokrat: 1 76 Bolu: 1 19 , 128 , 1 68 Bolvadin: 138 Bosna: 5 , 7 , 26 , 28 , 4 1 , 45 , 46, 54, 57, 63 , 8 1 , 108 , 1 19 , 140 , 142 Bostan iskelesi (Eyyub'da): 1 8 1 , 1 20 Boşnak: 53


Botkavya: 148 Bozca Ada: 69 , 145 , 1 8 1 Bozok: 73 Burc-ı Zafer (Vapur): 21 1 Bu All Sina: 91 , 97 , ı 15 Budin: 16 , 42, 46 , 65 , 133 , 142 , 143 Bursa: 95 , 145 , 167 , 17 1 , 1 86 , 206 , 223 Buruc (Yemen'de): 20 Büyük Dere: 1 16

- C , Ç -Ca'fer Çelebi (Tacizade) : 206 Ca 'fer Paşa (Kapudan-ı derya, bostancıbaşı): 207 , 208 Cabir bin Abdullah El-Ensari (Ashabtan): 14 Cami' -i Cedid: 44 Cami-i Kebir-i Gavri (Haleb'de): 77 Canfeza Tekkesi (Galata'da) : 17 Cankurtaran Kal 'ası: 46 Cebel-i Lübnan: 41 , 204 Cem: 196 Cemalüddin-i Aksaray!: 1 8 Cemşid (Adana'da asi): 134 Cerbe Adası: 1 89 , 190 Cevdet Paşa Tarihi: 120, 122 Ceyhun: 58 Cezayir-i Bahr-i Sefid: 149 , 2 18 Ceziretü'l-Arab: 21 Cıgala Oğlu Sarayı: 44 Cidde: 103 , 108 , 145 , 209 Cihan gir: 107 Cinci Hoca: 60 Cüvan Kapıcıbaşı (Sadrazam Sultanzade Mehmed Paşa'nın lakabı) : 59 Çamlıca: 199 Çanak Kal'ası: 21 1

Çandarb Hanedanı : 4 Çarsu Başı: 190 Çarşamba Kazası: 168 Çatalca: 1 8 1


Çelebi Pazarı Kazası (Hersek'te): 25 , 26 Çenarlı Çeşme Mescidi (Ayvansaray'da): 98 Çengel Karyesi: 173 , 209 Çeragan Sahilsarayı : 1 88 Çerkes: 66, 1 84 , 1 85 Çerkesistan: 9 Çerkesler: 14 Çeşme: 212 Çırpan: 179 Çırpıcı Çayırı: 165 Çıtak: 170 Çin: 92 Çorlu: 3 , 76, 83 Çorlu: 170 Çubuklu: 159 Çuka Adası: 89

- D -Dara: 7 , ı o , 22 Darende: 178 ·

Daru'l-Hadis Mescidi : 158 Davud Paşa (Bosnalı , Hain, Kara) : . 190 Davud Paşa (Sadrazam): 9 , 53 Davud Paşa (Sultan Osman (II.)'ın katili , Kara) : 1 7 1 Davud Paşa Sarayı: 98 Davud Paşa: 3 , l l DavUd-ı Kayseri : 1 8 Deli Petro (Rus Çarı): 147 , 148 Delvine: 107 Demirbaş Tarihi : 149

27 1


Demirbaş Şarl (İsveç kıralı): 149 , 150 Dergezin: 58 Derviş Paşa (Sadrazam, Bostancıbaşı): 1 37 Derviş Paşa: 47 Derviş Mehmed Paşa (Kapudan): 65 Derviş Mehmed Paşa (Sadrazam): 207 Derviş Paşa (Sadrazam): 134 Derviş Paşa (Şeyhu'l-harem): 224 Deslöz Karyesi (İznik Gölü kenarında): 84 Deyr-i Şeyh Karyesi (Mısır'da) : 121 Divan-ı Hafız-ı Şirazi: 86 Dikili Taş: 69 Dil Ma'beri: 1 2 Dilaver Paşa (Sadrazam): 53 , 54, 139 Dimetoka: 10 , 102, 106, 207 Dirin Suyu: 28 Divan Yolu: 1 3 , 69 , 84 Diyarbekir: 57 Diyarbekir: Diyarbekir: 21 , 22 , 5 1 , 53 , 55 , 59, 6 1 , 64, 74, 134, 138 , 1 39 , 145 , 1 5 1 , 176 Dogancılar Meydanı (Üsküdar'da): 143 , 201 Dürri Efendi (Mektubi): 99 Dürri Efendi (Şair): 82, 83 , 94 Dürzi : 41 , 65 , 1 34 Dürzller: 129 , 1 30

- E -Ebu Bekir (Hz.): 1 8 , 98 Ebu Bekir Efendi (Baş çukadar) : 1 99 Ebu Havr Tersanesi (Mısır'da) : 1 20 Ebu Zer-i Gıtari (Hz.): 98 Ebu's-Su'fid: 1 89 Edhem Paşa (Hariciyye, ticaret ve nafi 'a nazırı): 125 Edirne Kapusu: 13


Edirne: 5 , 6 , 9 , 25 , 33 , 67 , 73 , 74, 75 , 76, 95 , 102, 130, 1 3 1 , 1 32 , 148 , ı52, 153 , 154, ı 84 , 20ı , 206 , 219

Edremid: 125 Eflak: 3 1 , 37 , 38 , 39, 142 Eflatun: 1 8 , 39, 46, 97, 156, ı57 , 160 , 17 1 , 1 93 Efrenc: 43 Egri: 41 , 42, 44, 46 Elvan Fakih (İlk şeyhülislam): ı 82 Emin Ağa (Silahdar) : 1 13 Emin Bey (Silahdar, kazasker Abdulkadir Bey'in babası): 1 10 Emin Efendi (Hazine kethudası , Kıbrıslı): 199 Emine Sultan (Kara Ahmed Paşa'nın eşi): 24 Emine Sultan (Sultan Mustafa II.nin kızı , Çorlulu Ali PaŞa'nın eşi) : 76 Engürüs: 16 , 42, 45 , 47 , 134 Erdebll : 52 Erde!: 69 , 73 Eregli (Karaman): 23 Erjeiıg: 58 Ermenak: 9 Erzurum: 22, 30 , 48 , 52, 56, 58 , 6 ı , 63 , 67 , ıo ı , 108 , 1 19 , 141 , 142 , 147 ,

ı 5 1 , 166 , ı69 , 179, 19 ı , 226 Es'ad Efendi (Sahhaflar Şeyhizade): ı86 Eski Ali Paşa Camii: 8 ı , 82 Eski Ali Paşa Mahallesi : 13 Eski Saray: ı6o , 16ı Eski Yağ Kapanı: ı 7 Esma Sultan (Sultan Abdulhamid'in kızı , kapııdan-ı derya Küçük Hüseyin

Paşa'nın eşi) : 193 , ı94 , ı97 Estergon: 46 , 47 Eşrat-ı Sa'at Risalesi (Şeyhülislam Mirza Mustafa Efendi'nin eseri): 1 84 Eviad-ı Mutahhar: 30 Evrenos Bey (Gazi): ı82 Eyyub Camii: 33 , 90 , 159 , ı 86 Eyyub iskelesi: 216


Eyyub-r Ensari (Semt): 25 , 27 , 34, 38 , 55 , 1 20 , 159, 1 69 , 1 8 1 , 1 82 , 1 97 Ezdin: 1 53 Ezlem (Mekke ile Mısır arasında): 49

- F, G Fahrüddin Acemi: 1 89 Faş: ıo8 Fatıma Sultan (Sadrazam Şehid Ali Paşa'nın eşi): 85 Fatıma Sultan (Siyavuş Paşa'nın eşi): 35 Fatıma Sultan (Şehid Ali Paşa ve sonra Nevşehirli Damad İbrahim Paşa'nın

eşi): 154 Fatih Camii: 1 88 Fazıl Ahmed Paşa (Köprülüzade): 67 , 70, 7 1 , 143 Fazıl Bey (Enderunlu, şair) : 193 , 194 Fazı! Mustafa Paşa: 222 Fecr-i Sefid (Vapur) : 21 1 Felemenk: 129 Perdinand (Avusturya imparatoru) : 220 Perhad Paşa (Divane) : 137 Perhad Paşa (Mirliva): 125 Perhad Paşa (Sadrazam): 34, 37 , 39 Perhad Paşa: 3 1 Fethiyye (Vapur) : 2 1 1 Fevziyye (Vapur) : 21 1 Feyz-i İlah (Vapur): 2ı 1 Feyzullah Efendi (Şeyhülislam): 76, 95 , 96 Filibe: 6 , 33 , 56, 167 , 169 , 1 90 Fireng: ı97 Foyan Kazası (Ar:navudluk'ta): ı 22 Fransa: 1 5 , ı 20 , ı2 ı , 123 , ı56 , ı 80 , 208 , 2 ı4 Fransız: 1 ı 9 , 202 Galata M ev levihanesi: 1 8 ı Galata S arayı: 99 , ı 98 Galata: ı7 , 175 , 178 , 185 , ı 90


Galib Paşa (Konya valisi): 174 Galib Paşa (Sadrazam): 1 1 6 , 1 17 Gahb Paşa (Türk, Amasya mutasarrıfı): 204 , 205 Gazanfer Ağa (Kapı Ağası): 44 Gazze: 30 , 50 Gedik Ahmed Paşa Camii: 1 86 Gelibolu: 5 , 106, 108 , 167 , 169 , 219 Gemlik: 1 8 1 Germe Hisarı: 5 Giv: 16 Girid: 60 , 6 1 , 67 , 69 , 108 , 129 , 1 9 1 , 192 , 199 , 207 , 208 , 209 , 21 1 Göksun Yaylası: 1 35 Gördüs Kal 'ası: 86, 88 , 90 Gördüs : 5 , 92 Gügercinlik Şehri : 5 Gülhane Kasrı: 1 19 Gümülcine: 137 Gürci: 24, 176, 224 Gürcistan: 24 Güzelce Müezzin (Sadrazam Teberdar Mehmed Paşa'nın lakabı) : 146

- H -Haber-i Sahih: 1 82 Habrin Kal' ası (Halilü'r-Rahman ile Gazze arasında) : 50 Hacı Ali Oğulları (Hemşin hanedanından) : 175 Hacı Bektaş-ı Veli: 16 Hacı Paşa Türbes i : 144 Hadd-i Mestan (Haleti'nin kasidesi): 1 37 Hadice Sultan (Sadrazam Moralı Hüseyin Paşa'nın eşi): 75

275

Hadice Şerife Hanım (Sadrazam Silahdar Seyyid Mehmed Paşa'nın kızı): 103 Hadika Zeyli : 120 Hadikatü'l-Cevami' : 144 Hadikatü'l-Vüzera: 6 , 7 , 9 , 10 , 1 3 , 1 5 , 21 , 22 , 68 , 69 , 73 , 1 1 2 , 1 27 , 133 , 144 ,

149 , 1 57


Hafız Ahmed Ağa (Hacı): 2 ı 8 Hafız Ahmed Ağa (Rikabdar, El-hac): 2 1 6 Hafız Ahmed Paşa (Sadrazam, Filibeli): 5 6 , 1 90 Hafız Paşa (Kapudan-ı Derya): 5 1 Hafız Paşa (Pehlevan, Çerkes): 176, ı 77 , 2 ı4 Hafız-ı Şirazi: 86 Hakkı Paşa (Koca): 125 Haleb: 16 , 23 , 30 , 48 , 49 , 57 , 6 1 , 62, 65 , 68 , 75 , 76 , 77 , 78 , 79 , 84, 87 , 101 ,

ıo6, 129 , 1 34 , 135 , 1 37 , ı4 1 , 147 , 1 58 , ı 8o Halet Efendi (Atabeg-i Devlet) : 174 Haleti (Azmizade , şair): 1 37 Halic-i Bahr-i Sefid: 171 Halifetü'r-Rü'esa: 1 13 Halil Paşa (Sadrazam): 49 Halil Paşa (Sadrazam, Kayseriyyeli , Kara Cehennem): 5 1 Halil Paşa (Vezir) : 57 Halil Paşa: 5 Halilü'r-Rahman: 50 Halid bin Velid (Hz.): 136 Halil Bey (Ağazade, yüzbaşı): 202 Halil Efendi (Şeyhülislam, Çerkes , El-Hac , Hafız): 1 84 , 188 Halil Hamid Efendi (Nizam katibi , Alyanak) : .224 Halil Hamid Paşa (Sadrazam): 108 Halil Paşa (Mar'aş beglerbegisi , Rişvanzade) : ı 5 1 Halil Paşa (Sadrazam, Arnavud): 15 1 Halil Rif'at Paşa (Çerkes, Kapudan-ı Derya, Serasker, Damad): 1 25 , 1 19 ,

1 26 , 178 , 200 , 203 , 224 Harndi Paşa (Başmabeynci): ı ı9 Harndi Paşa (Ser-kurena): 204, 205 Hamdullah Harndi (Şair, Yusuf u Zeliha nazımı) : 7 ı Hamdullah (Hattat, Amasyalı): 10 Hamid Vilayeti: 55 Hamza Efendi (Reisü'l-Küttab): 36 Han Tepesi : 1 67


Hanya: 60 , 74 , 103 , 109, 146, 152, 1 9 1 , 208 Hanzal Haffaf (Sadrazam Silahdar Mehmed Paşa'nın babası): 10 1 Hasan Paşa (Abaza): 58 Hasan Paşa (Damad): 76 Hasan Paşa (Gazi): 1 69 Hasan Paşa (Kapudan Büyük Piyale): 82 Hasan Paşa (Sadrazam): 1 39 Hasan Paşa (Sadrazam, Bestancıbaşı Ohrili): 1 39 Hasan Paşa (Sadrazam, Hadım): 43 , 44 Hasan Paşa (Sadrazam, Yemişçi): 45 , 132 Haseki Sultan: 23 Hasköy: 6 , 8 , 33 , 1 82 Hassan: 87 Hatem: 1 56 Hatibi (Şa' ir) : 49 Hatvan: 46 Hayber: 92 Haydar (Kara Ahmed Paşa'nın kölesi) : 24 Haydar Paşa (Ferik): ı 25 Haydar Paşa Çayırı (Üsküdar'da) : ı56 Hayrüddin Paşa (Barbaros): 2 1 1 Hayrüddin Paşa (Zabtiye müşiri , vali): 1 25 Hegbeli Ada: 2 ı 5 Hemedan: 58 Hemşin: 175 Herçend (Aden'de) : 2ı Hersek: 5 , 25 , 108 Hezargırad: ı 7 Hıfz-ı Ralıman (Vapur) : 2 1 1 Hırka-i Sa'adet: 1 3 , 24, 8 1 Hırvat: 34, 53 , 1 3 3 , 1 39 , 1 90 Hızır: 77 , 1 64 Hibetullah Sultan (Sultan III . Mustafa'nın kızı): 105 , 106 , 1 84, Hicaz: 1 86 , 216

277

278

Hind: 20 Hindistan: 92


Hoca Paşa (Semt): 159 Hoca Sa'düdd!n (Müverrih): 43 Hollanda: 129 Hotin: 53 , 54, 59 , 106, 139, 1 67 Hulasatu'l-Burhan F1 İta'ati's-Sultan (Şeyhülislam Yasincizade Abdulveh

hab Efendi'nin eseri) : 1 89 Hulku'l-Vact: 30 Husrev Mehmed Paşa (Sadrazam, Abaza, Küçük Hüseyin Paşa haz!nedarı):

1 1 8 , 120 , 12 1 , 122, 124 , 1 25 , 126, 1 98 Husrev Mehmed Paşa (Serasker) : 210 Husrev Paşa (Divan e) : 20 Husrev Paşa (Sadrazam): 57, 178 , 200 , 201 , 205 Husrev Paşa (Sadrazam, Bosnalı , Silahdar) : 57 Husrev Paşa (Serasker): 1 17 , 200 Husrev Paşa: 68 Hüdavendigar Sancağı: 107 Hünkar iskelesi : 1 59 Hüseyin Ağa (Kastamonulu , Sufi Es-Seyyid, El-Hac): 206 Hüseyin Ağa (Paşa kethudası) : 85 Hüseyin Ağa (Silahdar, Küçük): 1 1 8 Hüseyin Ağa (Yeniçeri ağası): 1 16 Hüseyin Ağa (Yeniçeri ağası, Maryol): 5 1 Hüseyin Baykara: 27 Hüseyin Bey (Sadrazam Bolulu Mehmed İzzet Paşa'nın babası): 1 68 Hüseyin Efendi (Sadrazam Mehmed Emin Paşa'nın babası , Kıbrıs!): 127 Hüseyin Paşa (Amucazade): 74, 75 Hüseyin Paşa (Ferik) : 1 80 Hüseyin Paşa (Girid serdarı , Deli): 69 Hüseyin Paşa (Kapudan-ı derya, Dayezade , Gürci , Başçukadar, Damad,

Küçük): 1 20 , 123 , 193 , 1 94 , 196 , 177 , 1 97 , 223 Hüseyin Paşa (Kapudan-ı derya, Kastamonulu Deli): 207 , 208 Hüseyin Paşa (M!rliva): 125


Hüseyin Paşa (Sadrazam, Mere) : 53 , 54 , 55 Hüseyin Paşa (Sadrazam, Moralı , Damad): 75 Hüseyin Paşa (Serasker, Ağa): 124 Hüseyin Paşa: 73 Hüsnt Efendi (Edirneli): 33 Hüsnt Hüseyin Paşa: 109

- I , İ , J Irak: 1 6 Irgad Pazarı : 32 , 66, 8 1 İbni CanpuHl.d (Dürzt reisi): 1 34 İbni Haldun Mukaddimesi : 224 İbni Kalender (Dürzi , asi): 1 35 İbni Kebiri : 79 İbni Kemal : 1 89 İbra' il : 1 19 İbrahim Paşa (Abdullah Paşazade , Haleb valisi , S ilahdar, vezir): 87 İbrahim Paşa (Bosnalı , S ilahdar, Sadrazam): 41 İbrahim Paşa (Memlfık, Damact) : 1 5 , 1 7 , 1 8 İbrahim Paşa (Nevşehirli Damad) : 10 1 , 1 59 , 160 , 1 62, 1 63 , 1 64 İbrahim Paşa (Sadrazam, Teberdar, Damad, Nevşehirli): 152 İbrahim Ağa (Kapıcılar kethudası) : 209 İbrahim Ağa (Vezir kethudası): 96 İbrahim Bey (Mehmed Reşid Paşa'nın mahdumu): 127 İbrahim Hoca Paşa (Sadrazam) : 86 İbrahim Müteferrtka: 156 İbrahim Paşa (Ahıshaıı , Silahdar) : 105 İbrahim Paşa (Kaimmakam) : 38 İbrahim Paşa (Mısır valisi Mehmed Ali Paşa'nın oğlu): 177 İbrahim Paşa (Sadrazam): 43 , 44, 50, 132, 143 İbrahim Paşa (Sadrazam, Kabakulak): 10 1 İbrahim Paşa Camii: 163 İçil: 1 69 İhsaniye (Üsküdar'da) : 33

279


İhsaniye Mahallesi (Beşiktaş'ta): 182 İlbasan: 151 ilmi Efendi: 1 59 ilmi Molla Efendi (Şeyhülislam Yasincizade Abdulvehhab Efendi'nin oğlu ,

N akibü'l -eşraf): 1 89 İlyas Ağa (Hazine-i hümayun kethudası): 1 1 6 İlyas Ağa (Silahdar) İmam Hanbel: 1 62 imam Malik: 1 62 İmam-ı A'zam: 162 imam-ı Şam: 162 İnebahtı: 1 1 , 89 , 103, 108 , 146 İngiliz: 121 İngiltere: 120 , 2 1 3 İpsala Adası: 1 19 İran: 12 ,. 16 , 3 1 , 36, 37, 43 , 49, 50, 5 1 , 56 , 57 , 58 , 102, 135 , 136, 1 37 , 138 ,

141 , 142 , 155 , 166, 187 irişkof (Moskov balyosu): 106 İsa (Hz.): 77 , 79 İsfendiyar: 34 İshak Paşa: 9 İskender Paşa (Ferik) : 125 İskender: 7, 16 , 24 , 36, 90 , 93 , 1 5 1 , 160 , 1 62 , 195 İskenderiyye: 212 İslimye: 1 17 , 216 İsmail Paşa (Sadrazam): 102 İsmail Paşa (Sadrazam, Hafız) : 209 İsmail Paşa (Sadrazam, Nişani , Ayaşlı): 72 İsmail Asım (Çelebizade): 1 90 İsmail Afif Bey (Beylikçi): ı 1 8 İsmail Ağa (Kapu ağası): 66 İsmail Ağa (Sadrazam Mehmed İzzet Paşa'nın kaynı): 1 69 İsmail Ağa: 33 İsmail Efendi (Gelenbevi , ulemadan): 1 87


İsmılil Paşa (Sadrazam, Bostancıbaşı , Hafız): 1 69 , 170 , 172 İsmet Paşa: 144 İsmihan Sultan: 27 İspanya: 1 89 , 190 , 1 9 1 İsperlonka Adası: 89

28 1

İstanbul: 6 , 7 , 9 , 1 0 , 12 , 1 5 , 1 7 , 32, 37 , 38 , 42 , 43 , 45 , 48 , 60 , 6 1 , 62 , 64 , 66 , 67 , 69 , 70 , 95 , 10 1 , 104 , 1 10 , 1 35 , 136 , 143 , 177 , 1 83 , 1 84 , 1 85 , 1 8 8 , 1 9 1 , 220 , 226

İstandil Adası: 88 İstanköy: 84, 146 İstovni Belgırad: 1 32 İsveç: 149 , 1 50 İşkodra: 176 İtalya: 220 İzmid: 54, 75 , 1 1 8 , 1 2 1 , 147 , 1 74 , 1 88 , 200 , 2 1 1 , 2 15 İznik Gölü: 84 İzvornik: 5 İzzet Ali Paşa (Damad İbrahim Paşazade , şair) : 90 , 9 1 İzzet Ali Paşa (Defterdar) : 1 66 İzzet Molla (Keçecizade): 36 İzzet Molla (Keçecizade) : 205 İzzeti (Şair): 1 59 Jan Hünyadi (Macar kıralı) : 5 1

- K, L -Ka'be: 49 , 8 1 , 103 , 1 65 Kadı Köyü: 74 Kadizade (Kazasker): 28 Kagıdhane: 159 Kahire : 35 , 45 , 48 , 60 , 1 97 , 2 1 3 Kahraman: 9 1 , 1 93 Ka'id-i Zafer (Vapur): 2 1 1 Kal'a-i Sultaniye: 1 17 , 124 , 2 1 1 , 224 Kalavari : 30

282

Kalender (Asi): 16 Kalenderhane: 1 84


Kalfa Karyesi (Çatalca Kazası'nda) : 1 8 1 Kalves (Fransız askeri muallim): 202 Kamaniçe Kal ' ası: 1 83 K am anki : 148 Kami (Şair, Mehmed) : 82 Kandilli iskelesi : 222 Kandiye Kal 'ası: 19 1 , 207 Kandiye: 109 , 145 , 146 , 152 Kangırı: 67 , 201 Kanije: 42 Kanlıca Halici (Bahayi Körfezi): 159 Kapucı Tekyesi (Üsküdar'da) : 53 Kara Boğdan: 1 8 Kara Deniz: 1 86 , 208 Kara Gümrük: 1 3 , 36, 48 , 40 Kara Hisar-ı Sahib: 173 , 185 , 1 86 , 209 Kara Hisar-ı Şarki : 134 , 1 35 Kara Mustafa Paşa Türbesi (Irgad Pazarı'nda): 66 Karaca Ahmed Sultan Türbest 2 18 Karadağ: 108 Karadeniz: 140 Karahisar Kazası (Niğde Sancağı'nda): 105 Karaman Oğulları : 9 Karaman: 7 , 23 , 12 , 1 34 , 153 Ka'riye Camii: 1 3 Karlı İli: Karlı İli: 5 , 152 Kars: 1 19, 125 Kasım Paşa Mevlevihanesi: ı 8 ı Kastamonu: 30 , 39 , 54 , 128 , 146 , ı66 , 1 80 , 207 Kastel Kal 'ası: 89 Katip Çelebi: 9, lO , ı ı


Kavala: 17 , 72, 109, 1 92 Kavs-i Zafer (Vapur) : 21 1 Kaya Sultan (IV. Sultan Murad'ın kızı , Melek Ahmed Paşa'nın eşi) : 61 Kayıtbay: 1 1 Kayseriyye: 1 8 , 5 ı , 56, 1 45 , ı59 , 209 Kazak: 148 Kedagra: 68 Kefe: Kefe: 9 , 77 Ken' an Paşa (Kapudan-ı derya, Silahdar, Çerkes) : 192 Keretbay Vali (Ridaniye savaşında fedayi): 14 Keykubad: 195 Kıbns : 5 1 , 53 , 84, ı27 , 134 , 139 , 145 , 183 , 1 84, ı 99 , 21 ı Kıbti: ı22 Kırım: ı 03 , ı 48 Kırk Çeşme Mektebi: 1.?2 Kızılbaş : ı 78 Konya: ı2 , ı6 , 1 17 , 174, 216 , 226 Koron: 89, 19 1 Koska: 8 ı Kostantiniyye: 169 Köprülü: 1 3 1 Körfez Seferi: 1 8 Köstendil: 68 Kudüs: 68 , 129 , 221 , 224 Kılh-ı Sürhabi : 136 Kumkapu: 17 , 39 Kuru Çeşme: 197 Küçük Çamlıca: 226 Kürd: 178 Kürdistan: 1 28 , 176 Kütahya: 75 , 107 , 108 , 109, 120 , 173 , 176 , 224 Lahya (Yemen'de): 33 Las Memleketi : 5

283


Leh: 86 , 148 Levend Çiftligi: 1 20 Lica: 129 Limni: 69 , 146, 1 48 Lofça: 42 Lokman: 97 Londra: 128 , 129 , 204, 217 Lutfi Paşa: 19, 20

- M Macar: 5 , 3 1 , 5 1 Macaristan: 5 , 1 5 Macarlu: 5 Maçka: 182 Mahir Hamza Paşa (Sadrazam, Silahdar) : 105 Mahmud Efendi Şefikname rnütercimi): 74 Mahmud Ağa (Silahdar): 133 Mahmud Bey (Ramazanzade) : 14 Mahmud Efendi (Ramazan-ı Halveti hulefasından) : 39 Mahmud Paşa (Adni , Mihaloğlu): 4 , 5, 7, 8, 9 , 33 , 1 89 Mahmud Paşa (Zal): 23 Mahmud Paşa: 3 , 7 1 Mahmudiyye (Vapur): 21 1 Makam-ı Hanefi: 49 Malatya: 30 , 66 , 178 Malkara: 20 3 1 , 62, 63 Malta: 5 1 Maltepe: 124 Manastır: 122, 1 3 1 Mancukof (Rus prensi): 179 , 221 Mani (Ressam): 58 Mar'aş: 107 , 1 5 1 , 226 Mardin: 58 , 59, 225 Marmara Kasabası: 40


Mat Karyesi (Arnavudlukta) : 64 Mehmed (Kürd, eşkıyactan) : 66 Mehmed Ağa (Enderun-ı hümayun ağalarından): 4 Mehmed Ağa (Etibba-yı Hassadan): 22 Mehmed Ağa (Mahir Hamza Paşa'nın babası): 105 Mehmed Ağa (Musahib): 1 37 Mehmed Ağa (Müridzade , Edremid a'yanı , Hacı) : 1 25 Mehmed Ağa (Yeniçeri ağası , Duraki): 5 1 Mehmed Ali Paşa (Kapudan-ı derya, damad) : 204

285

Mehmed Ali Paşa (Mısır valisi): 1 22 , 123 , 124 , 177 , 1 78 , 2 12 , 2 13 , 220 Mehmed Ali Paşa (Sadrazam, Damad) : 175 Mehmed Bey (Elfi): 122 Mehmed Çavuş (Tekeli) : 39 Mehmed Efendi (Ayasofya-i Kebir'de evkaf katibi): 104 Mehmed Efendi (Defterdar El-Hac): 99 Mehmed Efendi (Hain, Adana kadısı): 1 8 Mehmed Emin Ali Paşa (Sadrazam): 1 30 Mehmed Emin Bey (Piyade kaim-makamı): 224 Mehmed Emin Efendi (Hazine kethudası , Kıbrıs!): 1 27 Mehmed Emin Paşa (Sadrazam, Kıbrıslı) : 1 27 , 207 Mehmed Emin Paşa (Sadrazam, Yağlıkçı): 1 67 Mehmed Husrev Paşa (Serasker): 175 , 176 Mehmed İzzet Paşa (Sadrazam, Bolulu , Teberdar) : 1 68 Mehmed Kethuda: 1 55 Mehmed Paşa (Bosnalı , Lala) : 46 Mehmed Paşa (Cerrah) : 41 , 44 Mehmed Paşa (Çerkes) : 57 Mehmed Paşa (Damad): 5 1 Mehmed Paşa (Defterdar) : 63 Mehmed Paşa (Haleb ve Musul valisi , İnce Bayrakdar Oğlu): 1 80 Mehmed Paşa (Kaimmakam): 1 65 Mehmed Paşa (Kapudan-ı derya, Bostancıbaşı , Hacı): 209 Mehmed Paşa (Karamani , Pir): 1 8 Mehmed Paşa (Kolkıran) : 48


Mehmed Paşa (Köprülü) : 3 , 68 , 7 1 , 208 Mehmed Paşa (Manisalı , Lala) : 32, 39 Mehmed Paşa (Melek): 168 Mehmed Paşa (Öküz): 3 , 48 , 7 1 , 190 Mehmed Paşa (Pir) : 15 Mehmed Paşa (Ravendizli , Kec-bin): 176 Mehmed Paşa (Rum): 168 Mehmed Paşa (Sadrazam, Baltacı): 76 Mehmed Paşa (Sadrazam, Boynu Eğri): 68 Mehmed Paşa (Sadrazam, Elmas): 74 Mehmed Paşa (Sadrazam, Gürci): 54, 64, 68 Mehmed Paşa (Sadrazam, Lala) : 137 Mehrned Paşa (Sadrazam, Silahdar) : 101 , 107 Mehmed Paşa (Sadrazam, Silahdar, Çerkes): 56, 102, 109, l l l Mehmed Paşa (Sadrazam, Tabanı Yassı , Teberdar) : 141 Mehmed Paşa (Sadrazam, Teberdar, Baltacı): 146, 149 , 1 50 , 209 Mehmed Paşa (Silahdar, Boşnak): 101 Mehmed Paşa (S ilahdar, Damad, Öküz) : 48 Mehmed Paşa (Sokullu): Mehmed Paşa (Sokullu, Tavil) : 3 , 27 , 30 , 39, 47 , 7 1 , 98 , 1 89 Mehmed Paşa (Sultanzade) : 59 Mehmed Paşa (Teberdar): 86 Mehrned Paşa (Vezir, Karakaş) : 139 Mehmed Paşa (Vezir, Satırcı): 38 Mehmed Paşa (Yegen) : 108 Mehmed Paşa-yı Rumi: 6 Mehmed Reşid Paşa (Bağdad valisi , Gözlüklü, Gürci): 1 25 Mehmed Reşid Paşa (Sadrazam, Gürci) : 1 25 , 126, 127 , 1 28 ; 176 Mehmed Rüşdi Paşa (Has sa müşiri): 179 , 1 80 Mehmed Sa'id Paşa (Kapudan-ı derya, Bursalı , Damad) : 175 , 1 98 , 200 , 216 Mehmed Sa'id Paşa (Sadrazam, Yirmi Sekiz Çelebizade) : 102 Mehmed Sa'ib Efendi (Pirizade, Mukaddime-i İbni Haldun mütercimi) : 98 Mehmed Sadık Rif' at Paşa: 2 1 8 Mehmed Şemsüddin El-Fenari (Şeyhülislam): 1 82


Mehmed Tayyar Paşa (Musul valisi): 177 , 223 Mehmed Arif Ağa (Müellif Tayyarzade Ata'nın süd pederi): 194 Mekke: 49 , 143 , 183 , 1 88 Memdühiyye (Vapur) : 21 1 Menlik: 177 Mercan Caddesi (Çarsü Başı'nda): 190 Mes'ud Efendi (Kazasker, Hacezade): 64 Mes'üdiyye (Vapur) : 21 1 Mesih Mehmed Paşa (Hadım): 35 Mesih Paşa (Sadrazam): 34 Mesir-i ferah (Vapur): 21 1 Meste Adası: 30 Meternih (Prens): 220 Mevlana Celaleddin-i Rumi: 50 , 1 17 Meymün (Asi , Tavil biraderi): 1 35 Mıgırdıç (Cezayirli Oğlu): 1 80

287

Mısır: 14, 1 5 , 1 8 , 20 , 21 , 30 , 35 , 36, 41 , 44, 45 , 48 , 49 , 50 , 54, 60 , 64 , 75 , 106, 107 , 120 , 121 , 1 22 , 123 , 133 , 176 , 177 , 178 , 1 94 , 1 95 , 196 , 200 , 20 1 , 208 , 212, 21 3 , 214 , 2 19 , 220 , 224

Mısr-ı Kahire : 106, 108 , 1 1 8 , 141 , 169 , 1 83 Mir Şeref (Ümera-yı Ekrad'dan): 1 38 Mirabad: 159 Mirahür Köşkü: 159 ·

Mirgün Camii: 120 Mirgün: 120 , 125 , 1 84 Mirza Haydar (Acem şahının biraderi) : 37 Mirza Mehmed Efendi (Saray-ı Hümayun hocası): 1 83 Mirza Mustafa Efendi (Şeyhülislam): 1 82 Mizab-ı Mübarek: 49 Midillü: 5 , 77 , 82, 148 , 152, 21 1 Mihrihan Şehri: 58 Mihrimalı Sultan (II . Sultan Mahmud'un kızı , kapudan-ı derya Mehmed

Sa'id Paşa'nın eşi): 200 Mihrimalı Sultan: 22 , 23


Mir'at-ı Zafer (Vapur) : 21 1 Moldavani: 167 Molla Gurani: 1 89 Molla Hüsrev (Düreı:' sahibi) : 1 89 Mora: 5 , 12 , 75 , 86 , 87 , 88 , 89 , 90 , 95 , 105 , 153 , 165 , 1 89 , 19 1 Moskov: 83 , 86, 106 Moskov: 147 , 148 , 179 Moskova: 130 , 2 17 Matan: 12 , 19 1 Mölok (Prusyalı mareşal): 2 14 Mu'ammer Paşa: 224 Muhammed (Hz.): 72, 93 Muhsin Efendi (Mektubi-i sadr-ı ali): 2 12 Muhsinzade (Serdar-ı Ekrem) : 1 68 Muhsinzade (Yergögi muhafızı): 108 Mukaddime-i İbni Haldun: 98 Murad Bey (Kapıcıbaşı , Sokullu Mehmed Paşa'yı keşfeden kişi): 26 Murad Paşa (Kapudan-ı derya): 66 Murad Paşa (Sadrazam): 67 Murad Paşa (Sadrazam, Suffeli , Kuyucu): 1 33 , 138 Muradiye Medresesi (Bursa'da): 95 Murtaza Paşa: 59 Musa Ağa (Silahdar) : 64 Musa Paşa (Köse , Beşe): 166 , 1 7 1 Musa Safveti Paşa: ı 17 Musli Çavuş (İçel mutasarrıfı): 1 35 Musli : 102, 156 Mustafa (Helvacı, Sadrazam Silahdar Seyyid Mehmed Paşa'nın biraderi):

1 10 Mustafa Ağa (Darüssa'ade ağası , El-Hac): 141 Mustafa Ağa (Hacı Mültezim) : 33 Mustafa Ağa (Mabeynci , Tırnakçı, şair Ziver Efendi'nin babası): 1 10 Mustafa Bey (Kara Mehmed Paşazade) : 1 65 Mustafa Efendi (Ayasofya'da Yasinhan, Seyyid): 1 86


Mustafa Efendi (Divan katibi , Hacı: 125 Mustafa Efendi (Reisü'l-küttab, El-Hac): 99 Mustafa Efendi (Saray-ı Atik masrafı): 153

289

Mustafa Efendi (Tezkireci , Şeyhülislam Minkarlzade Yahya Efendi'nin da-madı): 183

Mustafa Na' ili Paşa (Sadrazam): 122 Mustafa Nuri Paşa (Sır katibi , Bağdad valisi): 128 , 175 , 178 , 210 , 217 Mustafa Paşa (Bogaz muhafızı): 224 Mustafa Paşa (Haleb valisi , İbşir): 62 Mustafa Paşa (Kapudan , Damad) : 155 , 208 Mustafa Paşa (Kapudan-ı derya, Canpuladzade, silahdar) : 1 9 1 Mustafa Paşa (Kapudan-ı derya , musahib): 192 Mustafa Paşa (Kapudan-ı derya, Silahdar, Bıyıklı) : 19 1 , 1 92 Mustafa Paşa (Kapudan-ı derya, Silahdar, Küçük Sipahi): 1 92 Mustafa Paşa (Koca): 1 1 , 1 3 Mustafa Paşa (Köprülü soyundan): 7 1 , 72 Mustafa Paşa (Sadrazam): 104 Mustafa Paşa (Sadrazam, Bozoklu , Silahdar, Bıyıklı): 73 Mustafa Paşa (Sadrazam, Kara) : 60 , 68 Mustafa Paşa (Sadrazam, Silahdar, İbşir): 65 , 67 Mustafa Paşa (Sadrazam, Silahdar, Lefkeli): 54, 55 Mustafa Paşa (Zurnazen) : 63 Mustafa Reşid Paşa (Sadrazam) : 125 , 126 , 127 , 1 80 , 214 , 204, 2 15 , 219 Mustafa Sabri Paşa (Yemen valisi , Bursalı): 202 Mustafa Sami Beyefendi: 100 Mustafa Zarif Efendi (Hassa süvari alayı katibi): 224 Mustafa Arif Efundi: 1 17 Mustazraf Tercümesi (Es'ad Efendi'nin): 1 86 Musul: 74, 177 , 1 80 , 205 , 225 Muşkara: 1 53 , 1 59 Mü'eyyedüddin-i Alkami (Abbasi veziri): 54 Münih Efendi (Ayıntabi Hoca, şair) : 168 Müseyleme: 144

290

- N Nabi (Şair): 77


Naili Abdullah Paşa (Sadrazam): 104 Nalburlar İçi: 23 Namık Paşa (Serasker): 128 Nasreddin Hoca: l l l Nasuh Paşa (Sadrazam, Baltacı): 48 , 137 Nebil Paşa: 125 Nef'i (Şair) : 1 95 Nemçe: 75 , 15 1 , 1 52 , 154 Nemrud: ı 1 3 , 1 72 Nergisi : 100 Neriman: 9 1 , 1 20 Nesim-i Zafer (Vapur): 21 1 Neşatabad Sarayı: 1 16 Nevşehir: 153 , 1 59 , 162, 1 64 Nil: 1 95 Nirem: 194 Niş Kal 'ası: 1 5 1 Ni ş : 1 3 1 , 152, 1 54 Nive Kal'ası (Erdel'de): 69 Nigbolu: 106 Nigde: 105 , 108 , 109, 153 Nişan Taşı: 226 Niyazi-i Mısri : 1 49 Nizamiyye (Vapur): 21 1 Nizamü'l-Mülk: 1 4 1 , 1 60 , 1 64 Ntzib: 214 , 224, 225 Nu'man Paşa (Bagdad muhafızı): 103 Nu' man Paşa (Köprülü soyundan) : 7 1 , 1 47 Nu 'man Paşa (Sadrazam): 84 Nuh Kapısı (Üsküdar'da) Nuhbetü't-Tevarih: 23 Nusretiyye (Vapur): 21 1

- O Ö P -' '

Odesa: 1 30 Ohri : 1 39 Ok Meydanı: 1 99 Orta Köy: 1 16


Osman Azmi Efendi (Arpaeminizade): 1 59 Osman Paşa (Yegen) : 72 Osman (Hz.): 98 Osman Ağa (Dirsenkli Oğlu): 1 97 Osman Bey (Kaşif): 122

291

Osman Efendi (Ulemadan , Şeyhülislam Abdulvehhab Efendi'nin babası , Yasincizade): 1 87

Osman Paşa (Bostancıbaşı , Kıvrık) : 210 Osman Paşa (Özdemiroğlu) : 29 , 34, 36, 37 Osman Paşa (Sadrazam, Kozbekçi , Pandul , Topal): 1 65 Osmancık: 146 Ömer (Hz.) : 98 Ömer Ağa (Kolağası) : 203 Ömer Ağa (Sadrazam Damad Mehmed Ali Paşa'nın babası , Hemşinli , Ha-

cı): 175 Ömer Efendi (Zıhanah, ulemadan): 202, 203 , 206 Ömer HulUsi Efendi (Şeyhülislam): 1 87 Ömer Paşa (Rumeli ordusu kumandanı , Mühtedi) : 179 Ömer Vahid Efendi (Tersane emini) : 1 12 Özi Kal'ası: 208 Özi: 60, 103 , 106 , 107 , 142 Palabıyık Hoca: 1 87 Palamut Kal ' ası: 88 Paris : 205 , 206 , 128 , 129 , 130, 204, 217 , 219 Patrona Halil: 102 Patrona: 156 Payçe Kasabası (Bosna'da): 46 Pazar Köyü: 84 Perlepe: 1 3 1


Pertev Paşa (Dahiliye nazırı): 2 19 Pertev Paşa Kabri (Edirne Caddesi'nde) : 206 Pesperem: 3 1 , 4 7 Peşte: 46 Petersburg: 1 30 Peyk-i Şevket (Vapur): 2 1 1 Pir Mehmed (Karamanoğlu): 6 Pir Mehmed Paşa: 7 1 Piriştine: 1 3 1 Piyale Paşa (Kapudan-ı Derya): 2 1 ı Piyale Paşa (Kapudan-ı Derya , Küçük, Gazi) : 190 Polya: 3 1 , 47 Pomak: 170 Portekiz: 20 Pravadi: 168 Prusya: 203 , 2 1 3 , 214 Purut: 148

- R -Ragıb Bey (Silahdar Süleyman Paşa'nın oğlu): 223 Ragıb Mehmed Paşa (Sadrazam): 167 Ragıb Paşa (Koca, Şair): 7 1 , 2 12 Rabimi Efendi (Şa'ir, Habeşizade) : 97 , 99 , 100 Rakka: 76, 1 5 1 , 1 69 Ramazan-ı Halveti (Şeyh): 39 Ramazanzade (Müverrih) : 4 Ramı Çiftligi: 1 ı 7 , 175, 202, 210 , 224 Rami Mehmed Paşa: 7 4 Raşid (Müverrih, müderris , şair) :68 , 94 , 95 , 158 Raşid Efendi Tarihi : ı 44 Ratib Efendi ( Arnedi , şhair) : 1 13 Ra'fif Paşa (Sadrazam): 1 19 Ravendiz: 176 Ravza-i Halllü'r-Rahman: 50


Ravzatü1l-Ebrar: 12 Redi'i Efendi (Defterdar) : 12 1 , 1 22 , 1 23 Receb Paşa (Arnavud) : 57 Receb Paşa (Hain): 55 Receb Paşa (Sadrazam): 14 1 Receb Paşa (Sadrazam, Arnavud): 207 Receb Paşa (Sadrazam, Bostancıbaşı Boşnak) : 1 40 Receb Paşa (Sultan Osman (Il.)'ın katili): 171 Remzi (Karaman! Pir Mehmed Paşa): 1 8 Resmo: 1 18 Reşid Boğazı: 1 20 , 12 1 Reşid Paşa (Hariciye nazırı): 204, 205 , 206 , 221 Reşid Paşa (Hassa müşiri , Darbhor): 176 Reşid Paşa (Mirliva, Mekteb-i Tıbbiye nazırı , Hacı): 224 Reşid Paşa (Rumili ordusu müşiri , Köle): 225 Reşid Paşa: 7 1 Revan: 37 , 1 39 , 142 , 208 Revandız: 128 Rıza Paşa (Serasker): 175 , 176, 1 80 , 203 Ridaniye: 14 Rif'at Efendi (Verdü1l-Hada'ik müellifi): 127 Rize: 175 Rodos: 72, 84 , 175 , 200 , 2 15 , 2 1 8 Roma: 1 3 Ruha: 53 , 140 Rum: 122 , 1 83 , 1 85

293

Rumili: 4, 6, 8 , 12 , 1 3 , 1 5 , 1 8 , 24, 25 , 26 , 29 , 34, 37 , 4 1 , 46 , 54, 63 , 72, 85 , 106, 107 , 1 24 , 1 3 1 , 139 , 142 , 165 , 1 67 , 1 70 , 1 79 , 1 82, 1 83 , 1 85 , 1 89 , 199, 220

Rus: 73 Rusçuk: 32, 1 13 , 1 3 1 Rusya: 102, 103 , 1 10 , 1 17 , 1 23 , 1 24 , 1 25 , 1 30 , 147 , 148 , 149 , 175 , 1 79 ,

210 , 2 1 3 , 2 16 , 219 , 221 Rüstem Paşa: 2 1 , 24, 25 , 29 , 59


Rüstem: 24 , 34 , 69 , 9 1 , 12 1 , 1 95 Rüşdi Molla (Salihzade , ulemadan) : 1 86 Rüşdi Paşa (Rikab-ı hümayun ka' im-makamı): 224

- s -Sabit (Şair) : 8 1 , 82 Sa' da bad: 199 Sadık Rif' at Paşa: 1 30 Sa'dullah Paşa (Çerkes): 1 25 Sa'düddin Efendi (Şeyhülislam, Hoca): 39 Sahratullah: 50 Sa'id Bey (Hızır Ağazade , ulemadan, şair) : 203 , 206 Sa'id Paşa (Yirmi Sekiz Çelebizade): 105 Sakız: 74, 75, 108 , 190 , 21 1 , 2 1 2 Salacak: 33 Salamon YahUdi: ı 43 Salih Ağa (Yeniçeri ağ ası): 45 Salih Bey (Köse Musa Paşa'nın oğlu) : 1 66 Salih Paşa (Defterdar) : 61 Sam: 1 1 8 , 194 Samar: 148 Sami (Arpaeminizade, Vak'anüvis , şair, Mustafa) : 86, 89, 90 , 98 , 100, 159 ,

16 1 , 163 Saray Sancağı: 26 Sardunya: 180 Sarim Paşa (Hariciyye nazırı): 221 Saruhan: 39 Sayda: 74, 226 Sebak Ovası (Bayburd yakınında): 141 Seddü'l-Bahir: 72 Sefer Ağa (Teberdar Hacı) : ı 46 Sefer Dayı (Arab eşkıyası re'isi): 5 1 Sefinetü'r-Rü'esa (Ahmed Resmi Efendi'nin): l l l , ı 1 3 SeHinik: ı7 , 64 , 106 , 107 , 108 , 109 , 1 19 , 1 3 1 , 1 52 , 165 , 1 87


Selim Efendi (Tevki'l): 99 Selim Efendi (Vefa müderrisi): 95 Selim Giray (Kırım ham): 103 Selim Paşa (Batum ordusu kumandanı , Servili Haseki): 1 79 , 226 Selim Paşa (Çerkes) : 177 Selim Paşa (Ferik): 1 25 Selim Paşa (Sadrazam): 124 Selimiye Kışiası (Üsküdar'da): 215 Selimiyye Tekkesi (Üsküdar'da): 19 1 Selim S atı' Paşa: 203 Semendire: 5 , 12 , 103 Servi (Vi din eyaletinde): 179 , 226 Seydi Paşa: 69 Seyyid Ahmed Deresi (Üsküdar'da): 105 Seyyid Bilal Hazretleri (Sinop'ta medfun, evliyadan): 1 86 Sıddik Molla Efendi (Tevfik Efendi hafidi): 1 88 Sırça Saray: 142 Sırp: 5 Sigetvar: 27 Silifke: 9 Silistre: 62, 63 , 67 , 107 Sinan Ağa (Bostancıbaşı): 1 5 1 Sinan Paşa (Cıgalazacte): 41 , 43 , 45 , 59 , 190 Sinan Paşa (Sadrazam): 30 , 41 Sinan Paşa (Tavaşi , Hadım): 3 , 14 Sinan Paşa (Yemen valisi , sadrazam): 21 , 30 , 37 , 38 , 40 , 1 33 Sinop: 128 , 183 , 1 84 , 1 86 , 201 Sivas: 65 , 67 , 107 , 145 , 169 , 176 , 178 , 226 Siyavuş Paşa (Sadrazam): 3 1 , 34, 72, 95 Siyavuş Paşa (Sadrazam, Abaza, Silahdar: 62, 19 1 Sofya: 8 Sokrat: 176 Sokuline Karyesi (Saray Sancağı'nda Yaşgırad Kazası'nda): 26 Sokulleviç Karyesi (Bosna'da Çelebi Pazarı Kazası'nda) : 26 , 28 ·

295


Sorkun: 166 Sude Karyesi (Girid'de ): 89, 1 99 , 209 S fide Limanı: 208 , 209 Sultan Abdulhamid (I.): 108 , 1 10 , l l l , 1 1 8 , 1 68 , 1 85 , 1 87 , 193 Sultan Abdülmecid: 1 19 , 1 24 , 126, 128 , 1 80 , 198 , 200 , 202 , 204, 21 3 , 2 1 5 ,

220 Sultan Ahmed (I.): 45 , 47 , 49 , 52, 136, 1 37 , 1 38 , 190 , 207 Sultan Ahmed (II .): 75 , 76, 77 , 85 , 145 Sultan Ahmed (III.) : 84, 85 , 87 , 89, 93 , 98 , 99 , 101 , 146, 153 , 156, 157 , 1 60 ,

16 1 , 163 , 1 64 , 1 84 , 192 , 209 Sultan Ahmed Camii: 28 , 88 Sultan Ahmed Han (Şehid şehzade): 1 3 Sultan Bayezid (II .): 9 , 1 1 , 12 , 1 3 , 15 Sultan Bayezid Camii: 1 87 Sultan Cem: 9 , 1 3 , 14 Sultan Çiftligi: 1 99 Sultan İbrahim: 67 , 1 82, 1 9 1 Sultan Mahmud (I .) : 98 , 10 1 , 1 04 , 1 13 , 1 14 , 156, 193 Sultan Mahmud (II.): 34, 103 , 1 24 , 128 , 173 , 178 , 179 , 1 86 , 1 88 , 198 , 199,

202, 203 , 209 , 21 1 , 2 13 ,2 16 , 217 , 21 8 , 226 . Sultan Mahmud (II .) Türbest 70

Sultan Mehmed (II . Fatih) : 4 , 5 , 7 , 9, l l , 1 89 Sultan Mehmed (III .): 3 1 , 32, 35 , 38 , 39 , 42 , 44, 45 , 53 , 1 33 Sultan Mehmed (IV .): 75, 192 , 207 , 208 , 209 Sultan Mehmed (Şehzade): 44 Sultan Mehmed Camii: 53 Sultan Murad (I.): 1 82 Sultan Murad (II .): 4 , 1 82 Sultan Murad (III .): 27 , 28 , 32, 34, 36, 37 , 38 , 39, 140 , 142 , 1 90 Sultan Murad (IV .): 55 , 56 , 57 , 59, 61 , 67 , 1 90 , 19 1 , 207 Sultan Mustafa (I.): 54, 55 , 207 Sultan Mustafa (II .): 74, 75 , 76, 85 , 17 1 , 102, 209 , 222 Sultan Mustafa (III.): 105 , 1 10 , 167 , 168 , 1 84 , 1 85 , 1 87 Sultan Mustafa (Şehzade) : 6, 7 , 23


Sultan Orhan: 2 Sultan Osman (II .): 49 , 53 , 55, 59 , 139 , 140 , 17 1 Sultan Osman (III .) : 104, 105 Sultan Osman (III .) : 107 Sultan Selim (I . Yavuz) : 1 1 , 2 13 Sultan Selim (II .): 14 , 1 5 , 1 8 , 22, 23 , 24, 27 , 29 , 34 , 35 , 1 90

297

Sultan Selim (III .): 1 1 8 , 1 66 , 170, 17 1 , 172 , 173 , 1 85 , 1 87 , 1 93 , 1 97 , 209 , 2 13 , 2 15 , 222, 223

Sultan Süleyman (I. Kanuni): 1 5 , 17 , 1 8 , 19 , 20 , 21 , 24, 25 , 27 , 29 , 30 , 37 , 43 , 50 , 1 89 , 21 1 , 214 , 215

Sultan Süleyman (II .): 75 Sultan Süleyman Camii: 97 Sultani Medresesi: 95 Sultaniye: 1 59 Sure-i Şerife-i Nebe' Haşiyesi (Şeyhülislam Mirza Mustafa Efendi'nin ese-

ri): 1 84 Suriyye (Vapur) : 21 1 Süleyman Necib Efendi (Re'isü'l-Küttab) : ı 74 Süleyman Re'fet Paşa (Kapudan-ı derya, Çukadar Arnavud Seyyid Musta-

fa Ağazade) : 202 , 205 , 206 Süleyman (Hz .): 77 Süleyman Ağa (Aşçıbaşı) : 1 10 Süleyman Ağa (Çavuşbaşı): 166 Süleyman Ağa (Darüssa' ade ağası): 153 Süleyman Ağa (Darüssaade ağası , Uzun): 63 Süleyman Efendi (Sahhaf) : 159 Süleyman Fa'ik Efendi (Sefinetü'r-Rü'esa'ya zeyl yazan): l l ı Süleyman Paşa (Fransız) : 177 Süleyman Paşa (Hadım) : ı9 , 21 , 22 , 30 Süleyman Paşa (Kapıcı): ı68 Süleyman Paşa (Kapudan-ı derya , silahdar, Köle): ı92 Süleyman Paşa (Orhan Gazi'nin oğlu): 2 Süleyman Paşa (Sadrazam): 208 Süleyman Paşa (Sadrazam, Abaza Silahdar) : 83


Süleyman Paşa (Sadrazam, Boşnak): 1 42 , 1 44 Süleyman Paşa (Sadrazam, Malatyalı Silahdar) : 66 Süleyman Paşa (Silahdar): 222 Süleyman Paşa (Sultan Orhan'ın oğlu): 1 89 Süleyman Paşa (Yemen fatihi): 3 , 33 Süleyman Paşa (Yüzbaşı) : 202 , 203 , 204 Süleyman Re'fet Paşa (Amavud Mustafa Ağazade): 1 26 Süleyman Re'fet Paşa (Serasker): 1 19 Süleymaniye Medresesi: 95

- Ş , T -Şadiyye (Vapur): 2 1 1 Şah Hüseyin Hikayesi (Şeyhülislam Mirza Mustafa Efendi'nin eseri): 1 84 Şah Tahmas: 24 Şakir Efendi (Haleb kadısı) : 1 58 Şakir Efendi (Mabeynci) : 1 99 Şam: 20, 3 1 , 41 , 50 , 56, 60 , 6 1 , 65 , 68 , 73 , 1 24, 1 29 , 1 30 , 201 , 223 Şeddad: 1 80 Şefik Efendi (Şefikname müellifi): 96 Şefikname: 74 , 96 Şehidi (Şair): 159 Şehr-i Zur: 58 , 226 , Şehzade Camii: 23 , 42, 98 , 158 Şekib Paşa (Hariciyye nazırı): 204 Şemsüddin Fenari : 1 89 Şerif Paşa (Mısır valisi): 50 Şerif Bey (Süvari mirlivası): 202 Şerif Halil Paşa (İnebahtı muhafızı): 103 Şeyh Bekir Zaviyesi (Haleb'de): 49 Şeyh Ebu'n-Nur Merkadi (Mısır'da): 50 Şeyh Nasuhi Hankahı: 201 Şeyh Nuruddinzade: 37 Şeyh V efa: 40 Şeytan Kulı Muharebesi: 1 2


Şibh-i Cezire: 5 Şihab-ı Bahri (Vapur) : 21 1 Şirvan: 44, 132 Şumnu: 1 3 1 , 1 79 Şükri Bey (Kapıcılar kethudası) : 199 Tabe (Mısır'da asi) : 48 Tacü't-Tevarih: 6 , 8 , 9 , 12 , 1 3 Tagi Sinan Türbes i : ı 8 1 Tahir Efendi (Kadızade) : 1 88 Tahir Paşa (Kapudan-ı derya, Çengeloğlu): 179 , 1 8 1 , 21 ı , 215 Tahir Paşa (Mustafa Na'ili Paşa'nın babası): 1 22, 123 Tahir Paşa (Valide kethudası ve darbhane-i amire emini) : 205 Taib Efendi (Osmanzade , müverrih , müderris , şair) : 91 , 94 Tameşvar: 24 , 26 , 191 Tarabya Sarayı: 202 Tarabya: 210 Tarih-i Ata (Tayyarzacte Ata'nın): 227 Tarih-i Na'ima: 1 37 Tarir-i Bahri (Vapur): 21 1 Tatar Han: 41 , 5 1 Tatar: 59 Tavil Oğlu (Asi) : 138 Tavşan-ı Dilsiz (Musahib) : 142 Taygan: 148 Tayyar Mehmed Paşa: 56, 205 , 214 Tebriz: 5 1 , 166 Tekfur Sarayı: 13 TekfOr Dağı: 1 17 , 1 19 , 1 3 1 , 1 67 Tepedelen Kal 'ası: 47 Terhos Kazası : 1 82 Teşrifat-ı Kadime (Es' ad Efendi'nin): 1 86 Teşrifiyye (Vapur) : 21 1 Tevekkül Çeşmesi (İstanbul'da Irgad Pazarı'nda): 32 Tevfik Efendi (Müderris): 82

299


Tırhala Sancağı: 2 10 Tırhala: 107, 1 29 , 175 , 225 Tımovi : 129 Tigt Bey (Enderı1nt , şa'ir): 25 Tiflis : 1 66 Tiriyeste: 1 30 Tokad: 52, 56, 59 Tophane-i Amire: 1 25 Tophane: 174, 179 Topkapı: 24, 1 69 Trablus Eyaleti: 68 , 73 , 76, 68 Trablus-ı Şam: 73 , 5 Trablus: 30 Trabzon: 9 , 108 , 1 19 , 145 , 175 , 1 84 , 2 15 Tu na N ehri: 3 2 Tunus Bağı Caddesi (Üsküdar'da): 200 Tursun Fakih Karyesi (Terhos Kazası'nda) : 1 82 Türkman: 178

- u, ü Ulukışla: 49 Uyvar: 46 Uzun Hasan: 6 , 7 , 1 38 Uzuncaabad: 33 Ücrüd (Mısır ile Akabe arasında): 50 Üç Şerefeli Cami (Edirne'de) : 73 Ürgüb: 153 , 1 63 , 1 64 Üsküb: 226 Ü sküdar Ayazması iskelesi: 226 Üsküdar: 23 , 33 , 34, 52, 53 , 56 , 58 , 61 , 65 , 66 , 67 , 74, 1 03 , 105 , 1 19 , 1 34 ,

1 35 , 1 36 , 14 1 , 143 , 156 , 159 , 175 , 1 9 1 , 200 , 201 , 21 5 , 2 1 8 Üsküp: 1 3 1 Üss-i Zafer (Es 'ad Efendi'nin): 1 86 Üveys Paşa (Defterdar): 28

- V , Y- Z Vaç: 46 Valide Hamamı: 69


Van: 43 , 48 , 56, 62, 145 Varad Kal'ası: 69 Varadin: 96, 98 , 1 5 1 , 1 54 Varna: 1 24 , 1 3 1 Vasfi Efendi (Divan-ı Alıkam-ı Adliye a'zasından): 26 , 7 1 Vasıf Bey (Enderunlu , şair): 1 14 , 1 94 , 196, 1 97 Vasıf Mehmed Paşa (Kars ordusu kumandanı): 1 25 , 1 26 Vasık İbrahim Efendi (Yatagan Mahallesi imamı): 98 Vassaf Efendi (Mabeyn katibi): 2 19 Vefa: 95 Vefre: 10 Vehbi (Seyyid Hüseyin, şair): 1 59 , 1 64 , 1 65 Venedik: 5 , 1 9 1 , 208 Verdü'l-Hada'ik (Hadikatü'l-Vüzeraya zeyl , Rif'at Efendi'nin): 1 27 Veysi (Münşi): 55 , 100 Vezirköprü: 68 , 70 , 7 1 Vidin: 106 , 1 3 1 , 197 , 206 , 226 Viyana: 1 30 , 2 16 , 219 , 220 , 221 Ya'kı1b Ağa (Silahdar, Edirne valisi): 102 Ya'küb Ağa (Yeniçeri ağası): 24 Yabanova: 33 Yahudi: 1 37 , 1 13 Yahya Efendi (Silahdar, Arnavud): 1 1 8 Yahya Efendi (Şeyhülislam, Minkadzade) : 1 83 Yalı Köşkü: 173 Yalı Köyü: 1 59 Yamk Kal 'ası: 3 1 Yanko bin Madiyan: 1 5 Yanya: 217 Yaş: 1 67 Yaşgırad Kazası: 26 , 28 , 47 Yatagan Mahallesi: 98

301


Yedi Kulle: 6 , 22, 38 , 44, 54, 64, 106, 142 Yemen: 3 , 20 , 2 1 , 30 , 33 , 34, 1 33 , 1 34 Yeni Kal' a: 148 Yeni Kapı Mevlevihanesi: 1 8 1 Yeni Saray: 202 Yenişehir Kazası: 1 83 Y ergögi : 108 Yesari (Şair) : 7 1 Yörük: 178 Yunanistan: 2 19 Yunus Kal 'ası: 50 Yusuf Paşa (Hanya fatihi , Silahdar, Şehid) : 3 Yusuf Ağa (Darüssa'ade ağası , Musahib) : 1 45 Yusuf Ağa (Darüssaade ağası) : 83 Yusuf Paşa (Aydın muhassılı) : 1 35 Yusuf Paşa (Kapudan-ı derya , silahdar, Gazi): 1 9 1 Yusuf Paşa (Sadrazam): 84 Yusuf Paşa: 86 Yusuf u Zeli'ha (Hamdullah Hamdi'nin): 7 1 Za'feran Bolu: 173 Zarif Paşa (Haleb valisi): 129 Zekeriyya (Hz.): 77 , 78 , 8 1 Zeliha: 193 Zencirli Kapu Camii: 1 3 Zernişanlı Haseki (Sadrazam Hafız İsmail Paşa'nın babası) : 1 69 Zeyla'i (Yemen'de): 33 Zeynel Han (İran hükümdarı) : 58 Zeynel Paşa: 72 Zeytun (Kayseri'de): 5 1 Zıhana: 202 , 203 , 206 Ziver Efendi (Tırnakçızade, şair) : 1 10 Zile: 1 37 Zindan Kapusu: 23 -Ziya Yusuf Paşa (Sadrazam): 1 2 1 , 122 Zülfikar Paşa: 1 35

TAYYAR-ZADE ATA OSMANLI SARAY...

Documents

Transcript of TAYYAR-ZADE ATA OSMANLI SARAY...