Havagaz› Fabrikas›n›n Tarihçesi19. yy’›n ikinci yar›s›nda ticaret hacmindeki h›zl› büyümeyle birlikte, ‹zmir’in sanayiyaflant›s›nda da önemli geliflmeler oldu¤u bilinmektedir. Bu dönemde ‹plik Fabrikas›,Havagaz› Fabrikas›, Su Fabrikas› gibi büyük sanayi iflletmeleri aç›lm›flt›r. Havagaz›fabrikas›n›n inflaat›na 1862 y›l›nda bafllan›r. 1900’lü y›llar›n bafl›nda elektrikkullan›m› daha ucuz alternatif olarak ortaya ç›k›nca, havagaz›n›n yaln›zca mutfaktakullan›lmas› gündeme gelmifl ve havagaz› ile ayd›nlatma terk edilmifltir. Cumhuriyetdöneminde yabanc› flirketlerin imtiyazlar› uzat›lmad›¤›ndan tesis belediyeye devredil-mifl ve havagaz›n›n mutfaklarda kullan›m› uzun süre devam etmifltir.

Restorasyon Karar›1995 y›l›nda kapat›lan fabrika binalar›n›n büyük bir bölümü günümüzeulaflamam›flt›r. Binalar en son ESHOT ve ‹ZULA? taraf›ndan kullan›lm›flt›r. 2005y›l›nda tarihi mirasa sahip ç›k›lmas› amac›yla, fabrika binalar›n›n eklentilerindenar›nd›r›larak özgün durumlar›na göre restore edilip etkin bir kullan›m karar› ilekente kazand›r›lmas› istenmifltir. Alanda var olan bütün ek binalar›n y›k›l›p, tescillibinalar›n ortaya ç›kar›lmas›na, yeni ifllevleriyle kullan›ma aç›lmas›na, kültürel vesosyal etkinliklerin yap›labilece¤i gençlik merkezi olarak kullan›lmas›na karar veril-mifltir. ‹lk olarak rölöve, restitüsyon ve restorasyon projelerinin yap›lmas› içinaç›lan ihaleyi kazanan Es Yap› fiehircilik Mimarl›k Restorasyon San. Tic. Ltd. fiti.taraf›ndan arazide bulunan on dört adet yap›n›n tescilsiz olanlar›n›n y›k›lmas›,tescilli olan sekiz adet yap›n›n restore edilerek korunmas› için proje haz›rlanm›flt›r.Projede dökümhane olarak kullan›lan bina kafeterya olarak düzenlenmifl, ötekibinalar›n atölye, sergi salonu, idari bina, okuma salonu ve sat›fl ünitesi olarak kul-lan›lmas›na karar verilmifltir. Ayr›ca alanda bulunan ve tescilli olmayan betonarmebinan›n y›k›lmaks›z›n restoran olarak kullan›lmas› düflünülmüfltür.

Proje Yeri ‹zmirRestorasyon Projesi Es Yap› fiehircilik Mimarl›k

Restorasyon San. Tic. Ltd. fiti.Çevre Düzenleme Projesi ‹zmir Büyükflehir Belediyesi

Etüt Proje Müdürlü¤üSedat Baylan (Mimar),Ifl›k Çeliko¤lu (Mimar),Ertan Dikmen (Mimar),Ebru Kandilci Köran (Y. Mimar),Gökçen Eskiyurtlu (‹nfl. Müh.)

Peyzaj Projesi ‹zmir Büyükflehir Belediyesi Etüt Proje Müdürlü¤üBiriz Öztüzemen (Peyzaj Mimar›)

TAR‹H‹ HAVAGAZI FABR‹KASI KÜLTÜRMERKEZ‹

144

Havagaz› Fabrika binas›n›n simgesi niteli¤inde olan 46,3 metre yüksekli¤indekibaca ve su deposunun restorasyonu için de projeler haz›rlanm›flt›r. Etüt ProjelerDairesi Baflkanl›¤›, Etüt Proje Müdürlü¤ü denetiminde yap›lan rölöve, restitüsyonve restorasyon projeleri ‹zmir 1 numaral› Kültür ve Tabiat Varl›klar› Koruma BölgeKurulu’nun 13.10.2006 tarih ve 1784 say›l› karar› ile uygun bulunmufltur.

Projenin Kapsam›1 No’lu Bina: Dökümhane’den Kafeterya’ya... Dökümhane binas› olarak kullan›lm›fl olan bina, düzensiz moloz tafl duvar örgüsüile y›¤ma sistemde yap›lm›flt›r. Duvar kal›nl›¤› 60-70 cm aras›nda de¤iflmektedir.Dikdörtgen bir plana sahip binan›n çat›s› çelik makaslardan oluflmaktad›r. Y›k›mve söküm çal›flmalar›ndan sonra rölöve s›ras›nda saptanamayan kap› ve zeminde-ki tren raylar› yerinde korunmufltur.

2 No’lu Bina: Atölye’den Okuma Salonu’na... Atölye olarak kullan›lan binan›n ana iskeleti belli aral›klarla at›lan “I” profillerden,profillerin aras› da beton duvarlardan yap›lm›flt›r. Binan›n çat›s› çelik makaslar üze-rinde marsilya tipi makine kiremidiyle örtülmüfltür.

3 No’lu Bina: Personel Binas›’ndan WC ve ‹dari Bina’ya...‹ki katl› bina ESHOT personeli taraf›ndan kullan›lm›flt›r. Yap›ya bitiflik konumlanm›flolan betonarme yap› kald›r›lm›flt›r. En çok eklenti ve onar›m yap›lan binad›r. Kâgirolan yap›n›n duvar kal›nl›¤› 35-40 cm olarak de¤iflmektedir. Pencereler ve kap›do¤ramalar› ahflap olup çevresine tu¤la söve yap›lm›flt›r. Malzeme kayb› olan kö-fle tu¤lalar› ve tu¤la pencere sövelerine özgün malzeme ve harçla müdahale yap›l-m›flt›r. Binan›n zemin kat›nda bay ve bayan tuvaletleri ve üst kat›nda ise idari binayer almaktad›r.

4 No’lu Bina: Teknik Servis’ten Sat›fl Birimi’ne... Teknik servis olarak kullan›lm›fl olan tek katl› binan›n ana iskeleti, belli aral›klarlaat›lan “I” profillerden, profillerin aras› da beton duvarlardand›r. Binan›n çat›s› çelikmakaslar üzeri marsilya tipi makine kiremidi kapl›d›r. Pencereler ve kap› do¤rama-lar› ahflap olup çevresine tu¤la söve yap›lm›flt›r. Tavan ba¤dadidir. ‹ç yüzeylerdes›va üzerine boya, d›fl cephede ise özgün agregal› s›va uygulanm›flt›r.

5 No’lu Bina: Atölye’den Restoran’a... 1950’den sonra yap›ld›¤› saptanan bina betonarmedir. ‹ki katl› binan›n yenilenme-sinin ard›ndan zemin kat›n bir bölümü mutfak olarak projelendirilmifl, üst kat res-toran olarak de¤erlendirilmifltir. ‹ç yüzeylerde s›va üzerine boya, d›fl cephede teks-türlü d›fl cephe boyas› kullan›lm›flt›r.6 No’lu Bina: Yemekhane-Personel-Atölye’den Atölye ve Sergi Salonu‘na...Yap› bitiflik nizamda yap›lm›fl 3 ayr› binadan oluflmaktad›r. Aralar›nda eklenti ola-rak yap›lm›fl olan bina proje uyar›nca y›k›lm›fl ve iki ayr› bina olarak kullan›lmayabafllanm›flt›r. Binalardan birinin atölye, ötekinin sergi salonu olarak kullan›lmas›planlanm›flt›r. Atölye olarak kullan›lacak binan›n içindeki betonarme döflemelerkald›r›larak tek bir mekân haline getirilmifltir. ‹ç yüzeylerde s›va üzerine boya, d›flcephede ise özgün agregal› s›va uygulanm›flt›r.

7 No’lu Bina: Su Deposu’ndan Servis Birimi’ne... Su deposu olarak yap›lan kâgir binan›n duvar kal›nl›¤› 40-49 cm aras›ndad›r. De-poya ç›kan özgün merdiveni sökülmüfl, yerine düz demir bir merdiven yap›lm›flt›r.Binan›n 8,45 m yüksekli¤indeki kâgir duvarlar›n›n üstünde yüksekli¤i 1,15 m saçsu deposu vard›r. Köflelerde tu¤la kullan›lm›flt›r. Malzeme kayb› olan köfle tu¤lala-r› ve pencere tu¤la sövelerine özgün malzeme ve harçla müdahalede bulunulmufl-tur. Aç›k alan kullan›m›nda servis mekân› olarak hizmet vermesi düflünülmüfltür.8 No’lu Bina: Baca 8 No’lu bina olarak tan›mlanan baca, tu¤la örgülü kâgir yap›d›r. Alt katta çap› 5,14m, üst katta çap› 1,81 m olan bacan›n yüksekli¤i 46,3 metredir. De¤iflen yüksek-liklerde 32 adet demir lama ile çevrelenmifltir. 2006 depreminde bacan›n üst k›-s›mlar› hasar görmüfltür. Restorasyon çal›flmalar›nda baca hasar gören yere ka-dar sökülmüfl, özgün malzeme ile yeniden yap›lm›fl, yüzeyine koruyucu solüsyonsürülmüfltür.Çevre Düzenleme ProjesiKurul taraf›ndan onaylanan projelerin uygulanmas› için ihale yap›larak Fen ‹flleriDaire Baflkanl›¤›, Yap› Müdürlü¤ü denetiminde restorasyon çal›flmalar›na bafllan-m›flt›r. Binalar›n restorasyonu sürerken öte yandan Etüt Proje Müdürlü¤ü taraf›n-dan çevre düzenleme projesi haz›rlanm›flt›r. Projenin tasar›m sürecinde önceliklebütün alan›n etkin olarak kullan›lmas› ve bir dönüflüm projesi ile kente kazand›r›l-mas› hedeflenmifltir. Düzenleme projesinin genel yaklafl›mlar› oluflturulurken tari-hi belge ve foto¤raflardan saptanan gazometre, tren raylar›, arnavut kald›r›m› dö-fleme, havagaz› ayd›nlatma elemanlar› gibi tahrip gören ve yok edilen mimari ö¤e-ler projede yaflat›lmak istenmifltir.

1 No’lu Bina

Kesit

Görünüfl

Plan

2 No’lu Bina

Kesit

Görünüfl

Zemin Kat› Plan›

147>

Tarihi Havagaz› Fabrikas› Kültür Merkezi‹zmir

Es Yap› fiehircilik Mimarl›k Restorasyon San. Tic. Ltd. fiti.

Foto¤raflar: Es Yap›

Vaziyet Plan›

Alandaki yap›lara verilen yeni ifllev kararlar› göz önünde bulundurularak, yap›lar›çevreleyen alanlarda ana ifllev zonlar› belirlenmifltir. Bulundu¤u alan›n miras›nasayg›l› bir yaklafl›m içinde, alan›n ât›l kalmadan, yaflayan, modern bir alan olmas›için ayr›nt›lar gelifltirilmeye çal›fl›lm›flt›r. Kafeteryan›n çevresi su ö¤eleri ile zengin-lefltirilip çekim alan› haline getirilmek istenmifl ve yeme-içme zonu olarak belirlen-mifltir. Var olan sat›fl birimine destek olacak gerekti¤inde kolayl›kla sökülebilecek,hafif yap› sistemli yeni sat›fl birimleri önünde kalan alan al›flverifl zonu, su deposu-nun çevresi toplanma ve çekim alan› yaratmak için meydan, alan içinde yap›salbak›mdan farkl› olan yeni bina çevresi e¤lence zonu, sergi salonlar›n›n ve atölye-nin önündeki alan da kültürel zon olarak tasarlanm›flt›r.

Alan içinde genifl bir yer tutan sergi salonu yan›ndaki alan, çimlendirilerek görselsanatlara yönelik aç›khava seyir alan› olarak planlanm›fl ve girifli iki parçal› simet-rik mambran örtü ile belirlenmifltir.

Havagaz› fabrikas›na ait tarihi veriler ve foto¤raf arflivleri incelendi¤inde, alanda ikiadet gazometre (gaz depolama tank›) oldu¤u saptanm›flt›r. Daha önce sökülmüflolan bu özel çelik konstrüksiyonlar›n çevre düzenleme projesi kapsam›nda de¤er-lendirilmesi düflünülmüfltür. Bu amaçla foto¤raflardan ve sökülen parçalardan ula-fl›lan konstrüksiyona ait veriler de¤erlendirilip, aç›k sergi alan› olarak kullan›lmaküzere küçük gazometre k›smi olarak yeniden yap›lm›flt›r.

E¤lence zonu, restoran olarak hizmet verecek yap›n›n önünde bar ve e¤lence ala-n› olarak tasarlanm›flt›r. Döflemede ahflap kaplama kullan›lm›fl, gölge sa¤layacakve bar› tan›mlayacak mambran örtü yap›lm›flt›r.

24.000 metrekarelik alan içinde 7.530 metrekare yeflil alan düzenlenmifl, 122araçl›k otopark tasarlanm›flt›r. Peyzaj düzenleme çal›flmalar› s›ras›nda alanda bu-lunan 1. grup korunmas› gerekli tafl›nmaz kültür varl›¤› olarak tescilli an›t a¤açlarkorunmufl, ayr›ca 4 adet as›rl›k zeytin a¤ac› alana tafl›narak dikilmifltir.

Çevre düzenleme uygulama çal›flmalar› yine ‹zmir Büyükflehir Belediyesi Fen ‹flle-ri Daire Baflkanl›¤›, Yap› ‹flleri Müdürlü¤ü denetiminde, ayr›ca peyzaj uygulama ça-l›flmalar› da Tar›m Park ve Bahçeler Daire Baflkanl›¤›, Yeflil Alan Yap›m ve Bak›mMüdürlü¤ü taraf›ndan yap›lm›flt›r.

6 No’lu Bina

Kesit

Görünüfl

7 No’lu Bina

Görünüfl Kesit Plan

Plan

149>

Tarihi Havagaz› Fabrikas› Kültür Merkezi‹zmir

Es Yap› fiehircilik Mimarl›k Restorasyon San. Tic. Ltd. fiti.

Foto¤raflar: Es Yap›