TελετήAναγόρευσης τουBertrandBouvier …...ελληνικό. (...) Θυfάfαι...

Tελετή Aναγόρευσηςτου Bertrand Bouvierσε Eπίτιμο Διδάκτορα

ΛΛ ΕΕ ΥΥΚΚ ΩΩ ΣΣΙΙ ΑΑ 22 00 11 11

ΦΦ ΙΙΛΛ ΟΟ ΣΣ ΟΟ ΦΦ ΙΙΚΚ ΗΗ ΣΣXX OO ΛΛHH

Χρονικό 5

Παρουσίαση του Bertrand Bouvierαπό τον Καθηγητή Μιχάλη Πιερή 9

Η Αντιφώνηση του Bertrand Bouvier 31

Στιγμιότυπα από την τελετή 41

ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ

Την 26η Νοεμβρίου 2008 έλαβε χώρα στην Αίθουσα Τελετών τουΠανεπιστημίου Κύπρου η τελετή αναγόρευσης του ΚαθηγητήBertrand Bouvier σε Επίτιμο Διδάκτορα της Φιλοσοφικής Σχολήςτου Πανεπιστημίου Κύπρου.

Της συνεδρίας προήδρευσε ο Αντιπρύτανης Ακαδημαϊκών Υποθέ-σεων του Πανεπιστημίου Καθηγητής Κωνσταντίνος Χριστοφίδης.Μοναδικό θέμα στην ημερήσια διάταξη ήταν η αναγόρευση τουΚαθηγητή Β. Bouvier σε Επίτιμο Διδάκτορα.

O Καθηγητής Μιχάλης Πιερής παρουσίασε το έργο και την προσω-πικότητα του τιμωμένου. Ακολούθησε η ανάγνωση του Ψηφίσμα-τος από τον Κοσμήτορα της Σχολής Καθηγητή Μ. Πιερή και η ανα-γόρευση του Bertrand Bouvier σε Επίτιμο Διδάκτορα από τον Αντι-πρύτανη Ακαδημαϊκών Υποθέσεων του Πανεπιστημίου. Μετά τηνπεριένδυση του τιμωμένου με την τήβεννο του ΠανεπιστημίουΚύπρου, ακολούθησε η αντιφώνηση του κ. Bouvier.

Η τελετή τελείωσε με το καλωσόρισμα του νέου επίτιμου μέλουςαπό τα ακαδημαϊκά μέλη της Φιλοσοφικής Σχολής.

ΧΡΟΝΙΚΟ

9

Η ΠΡΟΣΩΠΙΚΟΤΗΤΑ ΚΑΙ ΤΟ ΕΡΓΟΤΟΥ BERTRAND BOUVIER

Παρουσίαση του Bertrand Bouvier από τον Καθηγητή Μιχάλη Πιερή

Είχα πάντα μια περιέργεια για καθετίελληνικό. (...) Θυμάμαι σαν να ήτανχτες το γόητρο που άσκησαν πάνω μουκαι το δέος που μου ενέπνευσαν ταελληνικά γράμματα. Οι χαρακτήρες,θέλω να πω, της ελληνικής γραφής.

Φράσεις από αυτοβιογραφικό κείμενοτου Bertrand Bouvier, ενός εξαίρετουελληνιστή με βαθιά γνώση της ελληνικήςγλώσσας σε όλες τις μορφές της (αρχαία,βυζαντινή και σύγχρονη). Ενός λαμπρούφιλόλογου, παπυρολόγου, παλαιογράφουκαι νεοελληνιστή.

Η ΠΡΟΣΩΠΙΚΟΤΗΤΑΚΑΙ ΤΟ ΕΡΓΟ ΤΟΥ

BERTRAND BOUVIER

10

Έντιμε Κύριε Υπουργέ,Έντιμε Κύριε Πρόεδρε του Συμβουλίου του Πανεπιστημίου,Κύριε Αντιπρύτανη των Ακαδημαϊκών Υποθέσεων,Κύριε Πρόξενε,Αγαπητοί συνάδελφοι και αγαπητοί φοιτητές,Κυρίες και Κύριοι,

Έχω αναλάβει την ευθύνη να σας παρουσιάσω τον τιμώ-μενο απόψε εκλεκτό συνάδελφο και φίλο Bertrand Bouvier.H τιμή ανήκει βέβαια περισσότερο στη Φιλοσοφική Σχολήπου έχει το προνόμιο να υποδέχεται απόψε στα μέλη τηςακαδημαϊκής της οικογένειας έναν εκ των μεγάλων Ευρω-παίων φιλελλήνων νεοελληνιστών, του οποίου ο πνευματι-κός και επιστημονικός βίος συνδέθηκε στενά με τα ελληνι-κά γράμματα από την αρχαιότητα έως σήμερα και ειδικότε-ρα με τον ελληνικό πολιτισμό. Ενός επιστήμονα με πολιτι-κή αίσθηση και ιστορική συνείδηση, ο οποίος στάθηκε μεαθόρυβες αλλά ουσιαστικές ενέργειες, δίπλα στον ελληνι-σμό κάθε φορά που αυτός δοκιμαζόταν.

Χαρακτηριστική είναι, για παράδειγμα, η συμπαράστασήτου στο δράμα της Κύπρου μετά το 1974, όταν πρωτοστά-τησε για τη διοργάνωση, το 1975, του διεπιστημονικούσεμιναρίου για την ιστορία της αρχαίας Κύπρου στο Πανε-πιστήμιο της Γενεύης. Όπως σημειώνει ο σημερινός Διευθυ-ντής του Κέντρου Επιστημονικών Ερευνών στην Ελλάδα, ο

Η ΠΡΟΣΩΠΙΚΟΤΗΤΑΚΑΙ ΤΟ ΕΡΓΟ ΤΟΥBERTRAND BOUVIER

11

Κύπριος καθηγητής Πασχάλης Kιτρομηλίδης, «αυτή ησυνεισφορά του Bouvier, του οποίου τα αισθήματα κατα-γράφονται στο εισαγωγικό δοκίμιο των πρακτικών τουσεμιναρίου, έμεινε εν πολλοίς άγνωστη στην Κύπρο, εξαιτίας ιδίως της σεμνότητας και της ανιδιοτέλειάς του.»(Κιτρομηλίδης, Βουκόλεια, 245).

Κωδικοποιώντας τώρα, καθώς είθισται, κάποια από ταβιογραφικά στοιχεία του τιμωμένου, θυμίζω ότι μολονότιαμετανόητος Γενεβέζος, ο Bertrand Bouvier γεννήθηκεσυγκυριακά στη Ζυρίχη το 1929 (υπηρετούσε τότε για έναδιάστημα εκεί ο πατέρας του). Το 1952 έλαβε το πτυχίο τηςΦιλοσοφικής Σχολής του Πανεπιστημίου της Γενεύης καιτο 1974 ανακηρύχθηκε διδάκτωρ του ιδίου πανεπιστημίου.Αντικείμενο της διατριβής του το ελληνικό δημοτικό τρα-γούδι, ειδικότερα «Το μοιρολόι της Παναγιάς». Ελληνικάτραγούδια και ποιήματα για τα πάθη του Χριστού, 1. Τοδημοτικό τραγούδι της Μεγάλης Παρασκευής. Στην έκδοσητης διατριβής το 1976 στη Ρώμη, στην εκδοτική σειράBibliotheca Helvetica Romana, περιλαμβάνεται και μια μου-σική μελέτη του συγκεκριμένου μοιρολογιού από τονSamuel Baud-Bovy.

Έχοντας, εντωμεταξύ, υπηρετήσει ως καθηγητής αρχαί-ων ελληνικών στο φημισμένο Κολλέγιο της Γενεύης επί μιαεικοσαετία (1956-1975) και παράλληλα δουλεύοντας ωςβοηθός των αρχαίων ελληνικών και λατινικών (1957-1976)


BERTRAND BOUVIER

12

στη Φιλοσοφική Σχολή του Πανεπιστημίου της Γενεύης,εξελέγη το 1976 Έκτακτος Καθηγητής της Νέας ΕλληνικήςΓλώσσας και Λογοτεχνίας στην ίδια Σχολή και από το 1979έως το 1995 (οπότε συνταξιοδοτήθηκε) υπηρέτησε ωςτακτικός καθηγητής στην ίδια έδρα.

Από το 1952 έως το 1956 εργάστηκε εντατικά ως ερευ-νητής στην Αθήνα, ανιχνεύοντας και συγκεντρώνονταςυλικό για τη διατριβή του στα Αρχεία της Ακαδημίας Αθη-νών, και ειδικότερα στο Λαογραφικό Αρχείο, όπου ο τότεΔιευθυντής του, Καθηγητής Γεώργιος Μέγας, τον «καθο-δήγησε πατρικά στους απέραντους φακέλους των δημοτι-κών τραγουδιών όπου πολλές φορές διέκρινες ακόμη τοχέρι του Νικολάου Πολίτη, του πατέρα της ελληνικής λαο-γραφίας», καθώς σημειώνει ο Bouvier, ο οποίος, αναγνωρί-ζει ως δασκάλους του τον ελληνιστή Victor Martin για τααρχαία ελληνικά και την παπυρολογία, τον νεοελληνιστήκαι μουσικολόγο Samuel Baud-Bovy για τα νέα ελληνικάκαι το δημοτικό τραγούδι και τον ιστορικό και φιλόλογοΜανούσο Μανούσακα (Διευθυντή τότε του ΜεσαιωνικούΑρχείου της Ακαδημίας) για τη νεότερη ιστορία, την παλαι-ογραφία και την κωδικολογία.

Στην Αθήνα, ο Bouvier είχε την εξαιρετική τύχη να είναιένας από τους συνδαιτυμόνες στο φημισμένο εντευκτήριοτου ζεύγους Oκτάβιου και Mέλπως Mερλιέ, εκείνη τηνπραγματική αναβίωση της έννοιας του συμποσίου, «τα γεύ-


13

ματα-σεμινάρια» όπως τα χαρακτήρισε ο Mario Vitti, σταοποία ο νεαρός ελληνιστής και η σύζυγός του γνώρισαν όλοτο σημαντικό κόσμο των Αθηναίων λογίων και συμμετείχανσε μακρές συζητήσεις γύρω από θέματα των γραμμάτων καιτων τεχνών, αλλά και της ιστορικής επιστήμης, του δικαίουκαι της πολιτικής.

Στο διάστημα της παραμονής του στην Ελλάδα ταξίδε-ψε σε πολλά μέρη, τα περισσότερα τα περπάτησε, από τοΆγιο Όρος έως την Αρχαία Ολυμπία και την Κρήτη καιήρθε σε μια ουσιαστική επαφή με τον πολιτισμό της σύγ-χρονης Ελλάδας. Θα σταθώ λίγο στο θέμα των περιηγήσε-ών του στην Ελλάδα γιατί ο Bouvier υπήρξε, πριν απ’ όλα,ένας αφοσιωμένος (γυμνασμένος, αλλά και ριψοκίνδυνος)πεζοπόρος. Ανήκει σε εκείνη την πάστα μελετητών πουθεωρούν απαραίτητο συμπλήρωμα της μελέτης στα αρχείακαι στο σπουδαστήριο να πατήσουν τα ίδια τα χώματα τουμύθου και της ιστορίας, συχνά ακολουθώντας τις συνήθειεςπαλιών πεζοπόρων ερευνητών. Παραθέτω δυο μικρά απο-σπάσματα από το ίδιο αυτοβιογραφικό κείμενο τουBertrand Bouvier:

Αισθανόμουν χρέος πατριωτικό – γράφει ο Bouvier – νασκαρφαλώσω στον Όλυμπο. O Fred Boissonnas (διάσημοςφωτογράφος) και ο Daniel Baud-Bovy (πατέρας τουSamuel) ήταν οι πρώτοι που με τη συνοδεία του κυνηγούΧρήστου Kάκαλου από το Λιτόχωρο είχαν φτάσει στον


BERTRAND BOUVIER

14

Mύτικα τον Αύγουστο του 1913, μόλις είχε απελευθερω-θεί η περιοχή κατά τους Βαλκανικούς πολέμους.

Και αμέσως πιο κάτω:

Θα μου επιτρέψετε να προσθέσω κι ένα τελευταίο: τηνπεζοπορία μου από τον Kορινθιακό στην Oλυμπία, κατάτο παράδειγμα Βαυαρού αρχαιολόγου.

Αυτή η ιδέα, ότι μιμείσαι (με την καλή έννοια) έναπαλαιότερο άθλο που τείνει να μυθοποιηθεί, ωσάν να παίρ-νεις τη σκυτάλη από έναν ερευνητή που δεν υπάρχει πια καισυνεχίζεις στα χνάρια του τον καλό δρόμο της αναζήτησης,είναι μια συγκινητική λεπτομέρεια. Δείχνει τον τρόπο σκέ-ψης του Bouvier ο οποίος έχει την αίσθηση της ζωντανήςπαράδοσης σε όλα τα επίπεδα. Δείχνει επίσης κάτι πιοσημαντικό. Ότι δεν είχε ποτέ τη ματαιοδοξία της επαφής μεκάτι το εντελώς ανέπαφο, αλλά τη συνείδηση ότι περπα-τούσε επάνω σε περπατημένους δρόμους, έχοντας ως πρω-τότυπη εμπειρία τον ήχο των δικών του βημάτων μες στοδικό του χρόνο, δηλαδή την οπτική της δικής του εποχής.

Αυτή η αντίληψη είναι που τον οδήγησε, πιστεύω, πολλάχρόνια αργότερα να κατασταλάξει στο σκεπτικό ότι «απα-ραίτητο συμπλήρωμα της εργασίας στο φροντιστήριο είναιη επιτόπια έρευνα και η συνάντηση με τους φορείς τουπολιτισμού που μελετάμε». Με αυτή τη θεωρητική αρματω-σιά ο Bouvier οργάνωσε, ως καθηγητής νεοελληνικών, τα


15

αποκαλούμενα από τον ίδιο «ταξίδια σπουδών» με τουςφοιτητές τού Νεοελληνικού Τμήματος του Πανεπιστημίουτης Γενεύης, ταξίδια τα οποία προετοιμάζονταν κατάλληλακαι από τα οποία προέκυψαν φοιτητικές εργασίες, διαλέξειςκαι δημοσιεύματα. Γιατί τα ταξίδια αυτά είχαν επιλεγεί απότον Bouvier όχι τυχαία, αλλά μ’ ένα σκεπτικό. Να είναιτόποι με αυξημένο ιστορικό, αρχαιολογικό, λογοτεχνικόκαι γλωσσικό ενδιαφέρον, όπως η Κάτω Ιταλία το 1978, ηΚύπρος το 1981, η Χίος, τα Ψαρά και η Πάτμος (το 1984), ηπεριοχή κατά μήκος της Εγνατίας Οδού (από την Αδριατι-κή έως το Βόσπορο) το 1988 και η Ήπειρος το 1991.

Περνώντας τώρα στο επιστημονικό έργο, θα προσπαθή-σω να σας δώσω μιαν αδρή εικόνα στη βάση κάποιων θεμα-τικών διακρίσεων:

α) Την πρώτη ενότητα αποτελούν οι παπυρολογικές εκδόσεις Εδώ αξιοποιείται κυρίως το Αρχείο παπύρων της Γενεύ-

ης, όπου σε συνεργασία με τον Claude Wehrli εκδίδει απο-σπάσματα υμνογραφίας, επιστολές, προσκλήσεις και άλλαμνημόνια, όπως για παράδειγμα μια πρόσκληση στην εορτήτων Αγίων Κοσμά και Δαμιανού, ένα συμβόλαιο αγοράςκρασιού, μιαν επιστολή ενός κληρικού, μιαν επιστολή γιατο δικαίωμα εκμίσθωσης, κ.ά. Τα περισσότερα από αυτά τακείμενα δημοσιεύονται σε έγκριτα περιοδικά για την επι-στήμη της παπυρολογίας, όπως το Studia papyrologica(Βατικανό, 1983), Zeitschrift für Papyrologie und Epigraphik(Βόννη, 1983), το Χρονικό της Αιγύπτου (Βρυξέλλες, 1975),


BERTRAND BOUVIER

16

το Aegyptus, Rivista italiana di egittologia e papirologia(1988).

β) Τη δεύτερη ενότητα αποτελούν οι κωδικογραφικές εκδόσεις Εδώ περιλαμβάνονται κριτικές εκδόσεις ανέκδοτων

εγγράφων από κώδικες του Σινά, από μονές του AγίουΌρους και από αλλού. Όντας μέλος της επιστημονικής ομά-δας που μ’ επικεφαλής το διακεκριμένο καθηγητή τουΠανεπιστημίου του Harvard François Bovon, ασχολείται μετη μελέτη της απόκρυφης χριστιανικής λογοτεχνίας, οBouvier έχει μια πλούσια δράση που αφορά στην ανακάλυ-ψη, τη μελέτη και την έκδοση άγνωστων εξωκανονικών κει-μένων: για τον πρωτομάρτυρα Στέφανο, τις επανειλημμέ-νες δημοσιεύσεις των Πράξεων [του Αποστόλου] Φιλίππου(1989, 1996, 1997, 1999), ένα βυζαντινό χειρόγραφο του14ου αιώνα, το Genevensis graecus 23, ένα ανέκδοτο ελλη-νικό απόσπασμα που σώθηκε σε σιναϊτικό κώδικα με τίτλοΠροσευχή και Αποκάλυψη του [Αποστόλου] Παύλου, καιαρκετά άλλα.

γ) Την τρίτη ενότητα του δημοσιευμένου επιστημονικού έργουBouvier αποτελούν οι φιλολογικές μελέτες για το βίο και τηνεπιστημονική δράση κορυφαίων μελετητών, λ.χ.:i. για τον Ελβετό φιλόλογο Elie-Ami Betantii. για τον νομικό και νεοελληνιστή Charles Schaubiii. για τον νεοελληνιστή και μουσικολόγο Samuel Baud-

Bovy.


17

δ) Την τέταρτη ενότητα αποτελούν οι μελέτες για τη Νεότερηελληνική λογοτεχνία:

i. Εδώ ο πρώτος κύκλος ορίζεται από τις μελέτες για τονΑνδρέα Κάλβο, ο οποίος ως γνωστό, ύστερα από τηναπέλασή του από την Ιταλία όπου έδρασε ως καρμπονά-ρος κατά των Αυστριακών, έζησε για τρία χρόνια στηΓενεύη (από τον Μάιο του 1821 έως το Δεκέμβριο του1824).

Γράφει ο Bouvier στη γνωστή μελέτη του Calvos inGeneva, δημοσιευμένη στο Modern Greek Writers τωνEdmund Keeley και Peter Bien (Princeton UniversityPress, 1972) και ελληνικά στο Βήμα των Αθηνών στιςτρεις Σεπτεμβρίου 1972:

Ο Κάλβος δεν ήρθε στη Γενεύη τόσο ως Έλληνας, σαντέκνο δηλαδή μιας φυλής που μόλις είχε αρχίσει τοναγώνα της εναντίον του από αιώνων δυνάστη της,αλλά μάλλον σαν Ιταλός εξόριστος, μέλος δηλαδήμιας οργανώσεως που ετοίμαζε την εξέγερση της χερ-σονήσου εναντίον του αυστριακού κατακτητή της. ΟΚάλβος ήξερε ότι στη Γενεύη, όπως και στο Λονδίνο,θα έβρισκε Ιταλούς πατριώτες που τους εμψύχωνε τοίδιο ιδανικό και που θα τον βοηθούσαν να ζήσει. Εξαι-τίας της γεωγραφικής θέσεώς της, στα σύνορα τουβασιλείου της Σαρδηνίας, η Γενεύη είχε γίνει στηνπραγματικότητα το σημείο συγκεντρώσεως των Καρ-


BERTRAND BOUVIER

18

μπονάρων, που συσπειρώνονται γύρω στον περίφημοΜπουοναρότι. Αυτός είναι ο κυριότερος λόγος πουέφερε τον εξόριστο Κάλβο σε τούτη την πόλη.

Στο κείμενο αυτό ο Bertrand Bouvier εκτός από τηνανάλυση των λόγων που οδήγησαν τον Κάλβο στηΓενεύη (μια πολύ ενδιαφέρουσα ανάλυση καθώς μας δεί-χνει πώς ένα Έλληνας εθνικός ποιητής μπορεί να είναισυγχρόνως ένας Ιταλός πατριώτης), πέρα λοιπόν απότην ανάλυση αυτή, ο Bouvier εξηγεί και την άποψή τουγιατί ο Κάλβος είναι, μαζί με τον Σολωμό, οι δημιουργοίτης νέας ελληνικής λογοτεχνίας.

Εκτός πάντως από αυτή την ιστορική και φιλολογικήμελέτη και τη σημαντική ανακοίνωση ενός Άγνωστουαυτόγραφου του Κάλβου (σε έκδοση του ΕλληνικούΙνστιτούτου Βυζαντινών και Μεταβυζαντινών Σπουδών,Βενετία 1974), στον Bouvier χρωστούμε και τη σημαντι-κή συμβολή στις καλβικές σπουδές με την αναστατικήανατύπωση της ιστορικής έκδοσης της Λύρας του Κάλ-βου που είχε εκδοθεί στη Γενεύη το 1824 (με υστερόγρα-φο στα ελληνικά και τα γαλλικά).

ii. Ένας δεύτερος κύκλος στην ενότητα αυτή (της συμβο-λής του Bouvier στη νεοελληνική λογοτεχνία), αποτε-λούν οι μεταφράσεις στα γαλλικά νεοελληνικών έργων,όπως, για παράδειγμα, η δίγλωσση Ανθολογία (ελληνι-


19

κά, γαλλικά) σύγχρονων ποιητών της Θεσσαλονίκης, σεσυνεργασία με τον Γιάννη Κωνσταντινίδη, η μετάφρα-ση του πεζογραφικού έργου του Θανάση ΒαλτινούΜπλε βαθύ, σχεδόν μαύρο.

ε) Η τέταρτη και σημαντικότερη περιοχή των επιστημονικώνδημοσιεύσεων του Bouvier είναι αυτή του Ελληνικούδημοτικού τραγουδιού Εκτός από τη διδακτορική του διατριβή για το Μοιρολόι

της Παναγιάς που ήδη αναφέραμε (έκδοση του 1976), έχου-με αρκετές άλλες δημοσιεύσεις όπως είναι η συμβολή τουιδίου και του δασκάλου του Samuel Baud-Bovy, οι οποίοιγράφουν, τον πρόλογο (ο Baud-Bovy), και τα πολύ σημα-ντικά επιλεγόμενα ο Bouvier (στα γαλλικά και στα ελληνι-κά) στο θεμελιακό έργο της Δέσποινας Μαζαράκη Μουσικήερμηνεία των δημοτικών τραγουδιών της μονής των Ιβήρων(Αθήνα, 1967).

Από αυτήν την ενότητα, θα πρέπει ακόμη να αναφερθείη μεθοδολογική συμβολή του Bouvier με τη μελέτη Δημοτι-κά τραγούδια και ποιήματα από παλιά χειρόγραφα. Σκέψειςγια μια συγκεντρωτική επανέκδοση, στα Πρακτικά τουΣυμποσίου Neograeca Medii Aevi, (Κολωνία 1986)˙ η μετα-θανάτια έκδοση, σε συνεργασία με τη Φοίβη Καραμέρου καιτον Γρηγόρη Φ. Στάθη, του σπουδαίου έργου της Δέσποι-νας Μαζαράκη, Μουσική ερμηνεία δημοτικών τραγουδιώναπό αγιορείτικα χειρόγραφα, το οποίο στη δεύτερη αναθεω-


BERTRAND BOUVIER

20

ρημένη και βελτιωμένη έκδοση (Αθήνα 1992) περιέχει κιένα σημαντικό πρόλογο του Samuel Baud-Bovy.

Σημαντικές στιχουργικές παρατηρήσεις προσφέρει οBouvier με τη μελέτη Παρατηρήσεις στα στροφικά σχήματατων παλαιότερων γνωστών ελληνικών τραγουδιών, το οποίοδημοσιεύεται στα Πρακτικά του Β΄ Διεθνούς ΣυνεδρίουNeograeca Medii Aevi, έκδοση του Ελληνικού ΙνστιτούτουΒυζαντινών και Μεταβυζαντινών Σπουδών (Βενετία 1993).

στ) Τέλος, αναφέρω χωριστά τα κυπρολογικά δημοσιεύματά του(τα οποία εκτείνονται από τα μεσαιωνικά δημοτικά τρα-γούδια και την αναγεννησιακή έντεχνη κυπριακή μουσι-κή, έως τους σύγχρονους ποιητάρηδες):

– Το 1969 την απόδοση στα γαλλικά του έργου τουΑθανασίου Παπαγεωργίου, Εικόνες της Κύπρου, μεπρόλογο του Αρχιεπισκόπου Μακαρίου (εκδόσειςNagel), Παρίσι-Γενεύη-Μόναχο).

– Το 1982, τις Παρατηρήσεις στο τραγούδι της Αροδαφ-νούσας, σε ανακοίνωσή του στο Β' Κυπρολογικό Συνέ-δριο, εδώ στη Λευκωσία (θα αναφερθώ στην ανακοί-νωση αυτή πιο λεπτομερειακά παρακάτω).

– Το 1985 το μελέτημα Κύπριοι ποιητάρηδες: μια μέρα μετους λαϊκούς ποιητές από τα Κοκκινοχώρια (σε συνερ-


21

γασία με την Αναστασία-Δανάη Λαζαρίδου), στοντόμο Συμβολή της Κύπρου στο νεοελληνικό πολιτισμό,Πρακτικά του 8ου Διεθνούς Συνεδρίου των Νεοελλη-νιστών των Γαλλόφωνων Πανεπιστημίων, που έγινεστο Μονπελιέ.

– Το 1994 τη μελέτη Franco-graeco-italica. Σημειώσειςπάνω στα κοσμικά τραγούδια του κυπριακού κώδικατου Τορίνο (Β. Ν. J. II.9), στα Πρακτικά του Δ΄ Συνε-δρίου Νεοελληνικών Σπουδών που έγινε στο Βιτέρμποτης Ιταλίας τον Μάιο του 1993.

– Το 2007 τη μελέτη Μusical Life at the Lusignan Courtin the 14th and Early 15th Century. The Turin J.II.9Manuscript, στον τόμο From Aphrodite to Melusine.Reflections on the Archaeology and the History ofCyprus.

– Τέλος, αναφέρω και την πιο πρόσφατη κυπρολογικήσυμβολή του Bouvier, την ανακοίνωσή του στο φετινόΔ' Διεθνές Κυπρολογικό Συνέδριο, που έγινε στη Λευ-κωσία τον περασμένο Απρίλιο και Μάιο και είχε τίτλο“Την Τζύπρον να μου τάξουσιν...”. Ο Κύπριος λαϊκόςποιητής και ο Μολιέρος, όπου ανιχνεύεται μια ενδιαφέ-ρουσα διασταύρωση της κυπριακής λαϊκής μούσας μ’ένα γνωστό γαλλικό τραγούδι που αποδίδεται στονΜολιέρο.


BERTRAND BOUVIER

22

Δεν έχουμε τη δυνατότητα να αναφερθούμε και σε άλλεςμελέτες του τιμωμένου, μερικές από τις οποίες επιβεβαιώ-νουν από άλλη σκοπιά το εύρος των γνώσεων και της καλ-λιέργειάς του, όπως η πρώτη (αν είμαι σωστός) παρουσίατου με ένα μεστό επεξηγηματικό μνημόνιο στη μαγνητοφω-νημένη παρουσίαση μιας κύριας σκηνής της Ειρήνης τουΑριστοφάνη στα αρχαία ελληνικά, με την ευκαιρία τωντετρακοσίων χρόνων του Κολλεγίου της Γενεύης, η οποίακυκλοφόρησε και σε δίσκο των 45 στροφών˙ ή τη γαλλικήαπόδοση της κωμωδίας του Μενάνδρου Κνήμων ο Μισάν-θρωπος για την πρώτη μοντέρνα παράστασή της στηΓενεύη το 1960˙ ούτε τους καταλόγους που συνέταξε γιαπολύ σημαντικές αρχαιολογικές και εικαστικές εκθέσεις ήκαι καλαίσθητα λευκώματα˙ ή τις συνεργατικές συμβολέςτου όπως η σπουδαία μονογραφία που συνέταξε με τονάλλοτε δάσκαλό του στο Μεσαιωνικό Αρχείο της Ακαδη-μίας Αθηνών, Μανούσο Μανούσακα, για την Εκδοτική δρα-στηριότητα των Ελλήνων κατά την Αναγέννηση. Από τηνΙταλία στη Γενεύη, 15ος-16ος αιώνας (έκδοση του Υπουρ-γείου Πολιτισμού, Αθήνα 1988).

Αυτό που πράγματι μένει να προσθέσουμε είναι ότι όλεςοι δημοσιεύσεις του Bouvier είναι αυστηρά επιστημονικές,πρωτότυπες και υψηλής ποιοτικής στάθμης. Τη γραφή τουτη χαρακτηρίζει η ακρίβεια και η συνέπεια, αλλά και το έξυ-πνο και λεπτό χιούμορ. Όταν λέμε «Σχολή της Γενεύης»στον χώρο των νεοελληνικών σπουδών εννοούμε τη σημα-


23

ντική ώθηση που έδωσαν οι δύο κορυφαίοι Ελβετοί επιστή-μονες (ο Samuel Baud-Bovy και ο μαθητής του BertrandBouvier) στον χώρο της μελέτης της ελληνικής δημοτικήςποίησης με την πρωτοποριακή για την εποχή αναγνώρισητης σημασίας αφενός της επιτόπιας έρευνας, και αφετέρουτης μουσικής και της μουσικολογικής γνώσης σε αυτή τηδιερεύνηση.

Ένα άλλο ενδιαφέρον σημείο των επιλογών του Bouvierείναι το γλωσσικό. Όπως όλοι άλλωστε οι νεοελληνιστέςτης εποχής του, βρέθηκε κι αυτός μπροστά στο μεγάλοπρόβλημα του γλωσσικού διχασμού των Ελλήνων: καθα-ρεύουσα ή δημοτική. Ιδού πώς περιγράφει ο ίδιος τις επιλο-γές του μέσα από την καβαφική έννοια των «στοχαστικώνπροσαρμογών»:

Εγώ ήμουν πεπεισμένος δημοτικιστής και τη Γραμματικήτου Τριανταφυλλίδη, τον οποίο πρόλαβα να γνωρίσω καιπροσωπικά, την είχα Αγία Γραφή. Ωστόσο θυμόμουναπως ο μεγάλος δάσκαλος των νεοελληνικών στη Σορβόν-νη, ο Hubert Pernot, δημοτικιστής και αυτός, μετά τηGrammaire du grec usuel είχε συγγράψει μια εξαίρετηGrammaire du grec savant.

Κι έτσι βάλθηκα να απαιτήσω από τον εαυτό μου και απότους φοιτητές μια λιτή και πειθαρχημένη καθαρεύουσαστα λεγόμενα τεχνικά κείμενα και μια φροντισμένηαυστηρά τριανταφυλλιδική δημοτική στα λογοτεχνικά.


BERTRAND BOUVIER

24

Και μπορώ να πω ότι την καλύτερη ανταπόκριση τηνεύρισκα στους εκπροσώπους του απόδημου ελληνισμού· ηγλώσσα των ελλαδικών γυμνασίων ήταν ένα άνοστοκράμα καθαρεύουσας και δημοτικής.

Κυρίες και Κύριοι,

O Bertrand Bouvier ανήκει σε εκείνη την ομάδα Ευρω-παίων ουμανιστών που με γερή κλασική παιδεία στράφηκανστη μελέτη του νέου ελληνισμού και συνέβαλαν στην κατα-νόηση και στη διεθνή προβολή των πολιτισμικών και λογο-τεχνικών αξιών του. Συγκαταλέγεται ανάμεσα στους κορυ-φαίους σύγχρονους Ευρωπαίους νεοελληνιστές και είναιένας ανιδιοτελής και ειλικρινής φίλος της Ελλάδας και τηςΚύπρου. Επιπλέον, και σύμφωνα με την καίρια εκτίμησητου Πασχάλη Kιτρομηλίδη,

Ο Bouvier ανήκει σ’ εκείνους τους διορατικούς κι ευαί-σθητους ελληνιστές που αισθάνθηκαν την ισχυρή έλξητης Κύπρου λόγω της διαπίστωσης ότι στη μεγαλόνησομπορούσαν να βρουν ζωντανές αυθεντικές εκφράσεις τηςελληνικής καλλιτεχνικής και γλωσσικής κληρονομιάς,που είχαν ισοπεδωθεί στο υπόλοιπο εύρος του ιστορικούχώρου του ελληνισμού. Έτσι ο Bouvier είναι σήμερα οσυνεχιστής της έξοχης παράδοσης του Dawkins και τουHenri Grégoire, που εντόπισαν στην Κύπρο το τελευταίο


25

καταφύγιο μιας πανάρχαιης παρακαταθήκης, την οποίαείχαν αρχικά συνδέσει με τη Μικρά Ασία.

(Κιτρομηλίδης, Βουκόλεια, 245)

Επιτρέψετέ μου τώρα να περάσω στην τελευταία ενότητααυτής της παρουσίασης με κάποιες προσωπικές μαρτυρίες.

Τον Bertrand Bouvier τον γνώρισα πριν από 25 χρόνια,το 1982, όταν ως μεταπτυχιακός φοιτητής συμμετείχα στοB' Κυπρολογικό Συνέδριο που έγινε εδώ στη Λευκωσία μαζίμε τον δάσκαλό μου Γ. Π. Σαββίδη, εκλεκτό φίλο τουSamuel Baud-Bovy και του Bertrand Bouvier. Θυμούμαι τηνεξαιρετική εντύπωση που μου έκαναν και οι δύο εκπρόσω-ποι της «Σχολής της Γενεύης»: ο Samuel Baud-Bovy, ο οποί-ος με είχε γοητεύσει με εκείνη τη φυσική άνεση και την απα-ράμιλλη δυνατότητά του να περνά από το φιλολογικό στομουσικολογικό σχολιασμό, σφυρίζοντας μάλιστα σε κάποιαστιγμή το σκοπό του δημοτικού άσματος που σχολίαζε.Ήταν για μένα κάτι πρωτόγνωρο. Νομίζαμε ότι οι ακαδη-μαϊκοί δάσκαλοι όφειλαν να είναι πάντα σοβαροί ή, κατάπερίσταση, και σοβαροφανείς, και ξαφνικά ήταν εκεί μπρο-στά μου ένα ιερό τέρας της νεοελληνικής φιλολογίας, οοποίος συχνά πυκνά απομακρυνόταν με ανάλαφρα βήματααπό το βήμα για να μας σφυρίξει τους ποικίλους σκοπούςτων δημοτικών ασμάτων που είχε καταγράψει με έναντρόπο που έδειχνε τη βαθιά γνώση αλλά και το σεβασμότου προς το συνολικό πολιτισμικό γεγονός που συνιστά ένα


BERTRAND BOUVIER

26

δημοτικό τραγούδι. Μέγιστο μάθημα, το οποίο χαράχτηκεβαθιά στη μνήμη και για το οποίο του χρωστώ ισόβιαευγνωμοσύνη.

H άλλη συγκλονιστική εμπειρία ήταν η ανακοίνωση τουBertrand Bouvier με αντικείμενο το κυπριακό δημοτικότραγούδι για το άσμα της Αροδαφνούσας. Δεν είχε σταχέρια του ένα ενιαίο γραπτό κείμενο, αλλά ανέπτυξε τηνανακοίνωσή του προφορικά από δελτία με σημειώσεις. Μεκαθαρή και ακριβή διατύπωση ο Bouvier κατέθεσε εκείνητη μέρα έναν καίριο προβληματισμό, ο οποίος έμελλε ναγονιμοποιήσει νεότερους μελετητές (ανάμεσά τους και οομιλών) και να αλλάξει όχι μόνο την άποψη για την προέ-λευση του συγκεκριμένου δημοτικού τραγουδιού, αλλά καιγενικότερα την επιστημονική μας αντίληψη για τη μέθοδομε την οποία θα πρέπει να αντιμετωπίζεται η προέλευσητων δημοτικών τραγουδιών.

Συγκεκριμένα. H μέχρι τότε παγιωμένη άποψη για τηνΑροδαφνούσα του κυπριακού δημοτικού τραγουδιού ήτανότι αυτή συνδέεται με ιστορική ύλη του μεσαιωνικού Χρο-νικού της Κύπρου του Λεοντίου Mαχαιρά, συγκεκριμένα μετην τριγωνική ερωτική σχέση Πέτρου A Λουζινιανού,Eλεονώρας της Aραγωνίας και Tζουάνας Λ’ Aλεμάν. Σύμ-φωνα με την άποψη αυτή, την οποία πρώτος διατύπωσε οΚωνσταντίνος Σάθας το 1872, η ιστορικά απροσδιόριστηκαι χαρακτηρολογικά ασαφής μορφή της Αροδαφνούσας


27

του δημοτικού τραγουδιού, είναι ένα συγκεκριμένο ιστορι-κό πρόσωπο. H Tζουάνα Λ’ Aλεμάν, μία από τις γνωστέςερωμένες του Πέτρου A , την οποία βασάνισε με ιδιαίτερηαγριότητα η σύζυγός του Eλεωνόρα της Aραγωνίας. Hάποψη αυτή του Σάθα, μολονότι δεν συνδυάστηκε με κανε-νός τύπου ενδοκειμενική ή εξωκειμενική τεκμηρίωση, υιο-θετήθηκε από τη μεταγενέστερη βιβλιογραφία και αποτέλε-σε έκτοτε κοινό τόπο της. H πολύτροπη και αινιγματικήμορφή της Αροδαφνούσας του κυπριακού δημοτικού τρα-γουδιού, δεν φαίνεται να προβλημάτισε τους παλαιότερουςμελετητές ως προς το θέμα του γεωγραφικού και ιστορικούεντοπισμού της και ως προς την ιδεολογική ερμηνεία τουμύθου της.

Έναν αιώνα μετά την πρώτη δημοσίευση του δημοτικούάσματος από τον Αθανάσιο Σακελλάριο (1868), ο BertrandBouvier αμφισβήτησε την άποψη του Σάθα και υποστήριξεπειστικά ότι το άσμα της Αροδαφνούσας προέρχεται απόμια παλαιότερη πολιτισμική κοιτίδα, πιθανότατα συνδέεταιμε τον κύκλο των ακριτικών δημοτικών τραγουδιών. Πράγ-ματι, οι ουσιαστικές αποκλίσεις, σε επίπεδο μύθου, από τηνιστορία της Tζουάνας Λ’ Aλεμάν, όπως αυτή παραδίδεταιστο Xρονικό του Mαχαιρά, ενισχύουν την άποψη που θέλειτην αποσύνδεση της αινιγματικής μορφής της Αροδαφνού-σας από το συγκεκριμένο ιστορικό πρόσωπο.


BERTRAND BOUVIER

28

Ενώ, από την άλλη, είναι προφανές ότι δύσκολα θα μπο-ρούσε να αποδώσει κανείς στη «ζιτίλ αρχόντισσα», δηλαδήστην αριστοκρατικής καταγωγής Tζουάννα Λ’ Aλεμάν,«χήρα του κυρού της Xούλου Iωάννη Mουντολίφ», τις συμ-βολικές διαστάσεις που πήρε στη συλλογική συνείδηση ημορφή της Αροδαφνούσας, η οποία έφτασε στο σημείο ναθεωρείται ως εθνικό άσμα, ανάλογο προς εκείνο του Ερωτό-κριτου.

H δεύτερη προσωπική μαρτυρία στην οποία θα ήθελα νααναφερθώ προέρχεται από τις δύο επισκέψεις μου στηΓενεύη, το Μάιο του 2000 η πρώτη και τον Νοέμβριο του2006 η δεύτερη. Και οι δύο μετατράπηκαν χάρη στονBouvier σε πολύ σημαντικές και γόνιμες εμπειρίες.

Κατά την πρώτη εμπειρία είχα την ανεπανάληπτη τύχηνα ξεναγηθώ στην ιστορική πόλη της Γενεύης από τονBouvier και να θαυμάσω την ικανότητά του να σε περιφέρειμέσα στο σύγχρονο σκηνικό αλλά και στην ιστορία τηςπόλης ωσάν όλα τα ιστορικά συμβάντα να συνυπήρχαν στοπαρόν της πόλης. Τότε, σε εκείνη την περιήγηση, κατάλαβαγιατί ο Bouvier είναι προικισμένος με αυτή τη μοναδική ικα-νότητα να οσμίζεται τις αυθεντικές αξίες ενός τόπου κι ενόςλαού και να πλησιάζει με γνώση και συγκίνηση τα γεγονό-τα και τους ζωντανούς φορείς της παράδοσης.

H δεύτερη εμπειρία αφορούσε στο Συνέδριο το οργανω-μένο πριν από δύο χρόνια από το Τμήμα Νεοελληνικών


29

Σπουδών της Γενεύης στη μνήμη του δασκάλου του SamuelBaud-Bovy. Εκεί και πάλι μας έδωσε μαθήματα σε πολύ κρί-σιμα θέματα για την έννοια της αληθινής πνευματικής ζωής.Τι είναι να τιμάς επί της ουσίας τη μνήμη του δασκάλουσου, τι σημαίνει στην πράξη η έννοια της κληροδοσίαςαξιών, τι θα πει φιλοξενία με την αρχαία έννοια του όρου,όπου η ποιότητα των υλικών και πνευματικών αγαθώναγγίζει μιαν οροφή που σπάνια ξεπερνιέται.

Σε αυτήν τη δεύτερη επίσκεψή μου στη Γενεύη εννόησαεπίσης τι εσήμαινε για τη βιοτική και πνευματική περιπέτειατου Bouvier η σύντροφος της ζωής του και βαφτιστικιά τουδασκάλου του Baud-Bovy, με την οποία συνδέθηκε κατάτην ιστορική ερευνητική αποστολή στην Κρήτη το 1953-54.Καλωσορίζω την ιστορικό, φιλόλογο και αγαπητή φίληκυρία Michèle Bouvier-Bron, στην οποία χρωστούμε σημα-ντικές ιστορικές μελέτες για τον Κάλβο, τον Καποδίστριακαι τον Φιλελληνισμό στη Γενεύη, καθώς και την πρόσφα-τη ανακάλυψη μιας εξαιρετικά σημαντικής επιστολής τουΚαποδίστρια προς τον αρχηγό των «Αναμορφωτών» La Harpe, γραμμένη στις 8 Νοεμβρίου του 1824, και η οποίαφωτίζει μιαν επίσκεψη του Κάλβου στη Λοζάνη όπου καιβρισκόταν η κεντρική οργάνωση των «Αναμορφωτών».Την ευχαριστώ εκ μέρους όλων που βρίσκεται ανάμεσά μας.

Αγαπητέ μας δάσκαλε και φίλε Bertrand Bouvier, καλώςήρθες στην Κύπρο, καλώς ήρθες στο Πανεπιστήμιο της


BERTRAND BOUVIER

30

Κύπρου. Εσένα που αγάπησες την Κύπρο και μελέτησες σεβάθος το ελληνικό δημοτικό τραγούδι, γνώρισες από κοντάλαϊκούς ποιητές του τόπου μας και κατέγραψες με αγάπητσιαττιστά και άλλα λαϊκά άσματα, αρμόζει να σε καλωσο-ρίσουμε μ’ ένα γιορτινό δίστιχο στην κυπριώτικη λαλιά πουσυνηθίζουμε να το λέμε τις Σήκωσες:

Σίλια καλώς εβρέθημεν τζιαι πάλε να βρεθούμεντζιαι περισσόττερες χαρές να καταξιωθούμεν.

(Πελοποννησιακό, 53)

31

Η ΑΝΤΙΦΩΝΗΣΗ ΤΟΥ BERTRAND BOUVIER

Κύριε Αντιπρύτανη,Κύριε Κοσμήτορα,Αγαπητοί συνάδελφοι,Κυρίες και Κύριοι,

Πρώτα απ’ όλα θέλω να εκφράσω τησυγκίνησή μου και τις ευχαριστίες για τημεγάλη τιμή που μου κάνει σήμερα τοΠανεπιστήμιο Κύπρου. Ξέρω ότι τονζηλευτό τίτλο του επιτίμου διδάκτορατον χρωστάω βασικά στον αγαπητόσυνάδελφο και φίλο Μ. Π., ο οποίος τόσοεπαινετικά μίλησε για μένα, που είχα τηνεντύπωση πως μιλά για άλλο πρόσωποκαι όχι για την ταπεινότητά μου.

«Παλιές αναμνήσεις από την Κύπροκαι προοπτικές» επιγράφω τη σύντομηαντιφώνηση που μου ζήτησαν οι οργανω-τές της αποψινής τελετής. Θ’ αναπολήσωμερικές εντυπώσεις από τα πρώτα μου

Η ΑΝΤΙΦΩΝΗΣΗ ΤΟΥBERTRAND BOUVIER

32

ταξίδια στην Κύπρο, ιδίως από ’κείνο που η γυναίκα μου καιεγώ, νιόπαντροι, κάναμε τα Χριστούγεννα του 1953, εδώκαι πενήντα πέντε χρόνια. Σημειώνω ευθύς εξ αρχής ότι ηανακάλυψη ενός χώρου ελληνικού, τόσο μακριά από τηνκυρίως Ελλάδα, όπου μιλιέται η γλώσσα τόσο λαγαρά καιμε τόσα αρχαϊκά στοιχεία που θυμίζουν μεσαίωνα καιαρχαιότητα, ενός χώρου που ύστερα από τόσες ξένεςκυριαρχίες έμεινε πιστός στην ορθόδοξη λατρεία και παρά-δοση, μας συγκίνησε βαθιά. Σημειώνω επίσης ότι την ίδιαακριβώς εποχή ο Σεφέρης ανακάλυψε την Κύπρο, γνώρισετους ίδιους ανθρώπους και περιηγήθηκε τους ίδιους τόπουςχρησιμοποιώντας τον ίδιο ταξιδιωτικό οδηγό, το βιβλίο τουRupert Gunnis, Historic Cyprus. Η μόνη διαφορά είναι ότιεγώ δεν έγραψα τα ποιήματα που συγκροτούν τη συλλογή«Κύπρον, οὗ μ’ ἐθέσπισεν…» .

Αφήστε με να σας αναφέρω μερικά στιγμιότυπα. ΣτονΠειραιά μπήκαμε σε καράβι ιταλικό που τραβούσε για τονΛίβανο. Νύχτα φτάσαμε στη Λεμεσό και αγκυροβολήσαμεστ’ ανοιχτά· δεν είχε λιμάνι να πλευρίσει το πλοίο και απο-βιβαστήκαμε με βάρκες. Είχε κυματάκι και με δυσκολία πια-στήκαμε από τη στενή σκάλα και προχωρήσαμε προς τηστεριά. Θυμάμαι πως η πρώτη φωτεινή επιγραφή που διά-βασα ήταν Ottoman Bank· αργότερα μου εξήγησαν ότιπρόκειται για τράπεζα γαλλική.


33

Την άλλη μέρα ξεκινήσαμε για τα αξιοθέατα. Ρωτάωέναν αστυφύλακα για τον δρόμο του κάστρου και αυτόςμου απαντά αγγλικά· ήταν Τουρκοκύπριος και προφανώςείχε εντολή να μη μιλά ελληνικά. Το μεσημέρι μάς πλησιά-ζει ένας άγνωστος περαστικός, πιάνουμε κουβέντα (ελληνι-κά) και πολύ ευγενικά μας καλεί για φαγητό σε τούρκικηταβέρνα, όπου οι μουσουλμάνοι θαμώνες έπιναν σε νερο-πότηρα το κονιάκ της ΚΕΟ. «Και πώς το συνδυάζουν με τιςεντολές του Κορανίου;» ρωτάω τον οδηγό μας. Είχε έτοιμητην απάντηση: «Ο προφήτης απαγόρευσε το κρασί, δεναπαγόρευσε το κονιάκ».

Είχα συστατικά σημειώματα κι έπρεπε να κάνω βίζιτες.Έτσι γνώρισα την εκλεκτή κυρία Λανίτη, διευθύντρια τουΠαρθεναγωγείου Λεμεσού, γνώρισα και τον επιφανή μουσι-κό Σόλωνα Μιχαηλίδη, διευθυντή του Ωδείου Λεμεσού,συνθέτη, σοφό μελετητή της μουσικής των αρχαίων, καιφίλο του δασκάλου μου Samuel Baud-Bovy.

Επόμενος σταθμός ήταν φυσικά η Λευκωσία. Στον σταθ-μό Σκαρίνου κατεβήκαμε από το λεωφορείο με σκοπό ναπάμε στα Λεύκαρα. Εκεί κατά τύχη συναντηθήκαμε με τονπεριβόητο λαϊκό ποιητή Χαράλαμπο Άζινο από τη ΦιλούσαΠάφου, που μου είχαν συστήσει – ως τον λαμπρότεροεκπρόσωπο των Κυπρίων ποιητάρηδων – οι συντάκτες τουΛαογραφικού Αρχείου της Ακαδημίας Αθηνών. Ο Άζινος


34

πολύ πρόθυμα μας έκλεισε ραντεβού για τη μεθεπόμενη στοΧάνι τ’ Αη-Αντωνιού, με την ιδέα να προχωρήσουμε παρέαγια το Καρπάσι.

Παραμονή Πρωτοχρονιάς χτυπάω το κουδούνι τουζωγράφου Διαμαντή στην οδό Ονασαγόρου 18Γ. Είχασυστατικό επισκεπτήριο του κοινού μας φίλου ΦοίβουΑνωγειανάκη. Το ζεύγος Διαμαντή ήταν μόνοι, οι δύο γιού-δες τους απουσίαζαν για σπουδές στην Αγγλία. Κι έτσι μαςυποδέχτηκαν σα νά ’μασταν παιδιά τους και τσουγκρίσαμετα ποτήρια μας για την καλή χρονιά. Χρονιά που θα έβλεπετην αρχή του ένοπλου αγώνα κατά της βρετανικής αποικιο-κρατίας.

Ο Διαμαντής μας έδειξε το νεοΐδρυτο Μουσείο λαϊκήςτέχνης που είχε πρόσφατα φτιάξει, σε παράρτημα τηςΑρχιεπισκοπής, με άπειρη αγάπη, γνώση και καλαισθησία.Μας παρουσίασε στον διακεκριμένο πρωτοψάλτη Καλλίνι-κο, που σαν άξιος ιεροψάλτης έδειχνε σεβασμό για το δημο-τικό τραγούδι και έγραψε την Κυπριακή Λαϊκή Μούσα μεμεταγραφές των μελωδιών στην παρασημαντική και στοπεντάγραμμο. Ο Διαμαντής τέλος μας πήγε εκδρομή σταΛαγουδερά, μαζί με τον αρχιτέκτονα Θωμόπουλο. Ότανβγήκαμε θαμπωμένοι από το ναό της Αρακιώτισσας, άρχισενα χιονίζει. Ο παπάς στο διπλανό χαγιάτι μας κέρασε ζιβα-νία για να ζεσταθούμε. Ζεσταθήκαμε για καλά κι ο Θωμό-


35

πουλος, που ήταν αρχάριος στο τιμόνι, εδίστασε να οδηγή-σει στον γυρισμό. Ως μαθημένος στα χιόνια Ελβετός έκα-τσα εγώ στο τιμόνι – δεξιά, οδηγώντας αριστερά – και μετην ψυχή στο στόμα κατεβήκαμε στη Χώρα από τον σκοτει-νό, παγωμένο δρόμο.

Ξέχασα να σας πω ότι αντικειμενικός σκοπός του ταξι-διού ήταν να μελετήσω τα λαϊκά έθιμα της Μεγάλης Εβδο-μάδας και να συγκεντρώσω κυπριακές παραλλαγές τουΘρήνου της Παναγίας εν όψει της διδακτορικής διατριβήςμου. Έτσι αποτάθηκα στους έγκριτους λαογράφους Παπα-χαραλάμπους και Νέαρχο Κληρίδη που με βοήθησαν απο-τελεσματικά. Στο Παγκύπριο Γυμνάσιο γνώρισα και τονγυμνασιάρχη Κωνσταντίνο Σπυριδάκη, που έμελλε να γίνειο πρώτος υπουργός Παιδείας και Πολιτισμού της Κυπρια-κής Δημοκρατίας.

Δύο λεπτομέρειες ακόμα για τον ποιητάρη Άζινο. Γιαμέρες μάς κράτησε συντροφιά, και εμείς αχόρταγοι ναδούμε τα πάντα, τον πήγαμε σε μέρη όπου δεν είχε πατήσειτο πόδι του. Περνώντας από τη Μονή του Αγίου Χρυσο-στόμου σκαρφαλώσαμε στο κάστρο του Μπουφαβέντο.Καθ’ οδόν ο Άζινος μας έδωσε απτά τεκμήρια της ευστρο-φίας του ν’ αυτοσχεδιάζει σκωπτικά δίστιχα. Στα χωριά πουσταματούσαμε καταλάβαμε το γόητρο που είχε στονκόσμο· συχνά τον πλησιάζανε παιδιά να του φιλήσουν το


36

χέρι. «Είναι φιλιότσος μου», μας εξηγούσε ο φίλος μας. Οδιαβολάνθρωπος είχε φαίνεται βαφτιστικούς σ’ ολόκληροτο νησί.

Αυτά για το πρώτο ταξίδι του 1953-54.

Το Πάσχα του 1962 οργάνωσα μορφωτικό ταξίδι στηνΚύπρο με τον Ελληνοελβετικό Σύλλογο της Γενεύης. Για τοπρόγραμμα συνεννοήθηκα με το μικρό τουριστικό γραφείοΛούη, που από τότε έγινε επιχείρηση παγκόσμιας ολκής. Οκ. Λούης απόρησε στην αρχή: «Τι θα τους δείξετε σε δεκα-πέντε μέρες; Δε θα τους πάτε και στην Αίγυπτο ή στους Αγί-ους Τόπους;» Μπορώ να πω ότι γέμισαν οι δεκαπέντε μέρεςκαι οργώσαμε το νησί από τον Απόστολο Ανδρέα ώς ταλουτρά της Αφροδίτης. Στο Μπελλαπαΐσι μας υποδέχτηκαν– στο σπίτι του Lawrence Durrell όπου είχαν στήσει το γρα-φείο τους – οι νεαροί αρχιτέκτονες Manuel Baud-Bovy καιΑριστέα Τζάνου, απόφοιτοι της Σχολής Αρχιτεκτονικήςτου Πανεπιστημίου Γενεύης. Με αποστολή της γαλλικήςκυβέρνησης ετοίμαζαν το σχέδιο τουριστικής ανάπτυξης τηςανεξάρτητης Κύπρου. Οι φωτογραφίες τους απέκτησανιστορική αξία και προβάλλονται σήμερα: – προχθές έγιναντα εγκαίνια – με έκθεση και θαυμάσιο λεύκωμα από το Πολι-τιστικό Ίδρυμα της Τραπέζης Κύπρου.


37

Ο κ. Λούης είχε επιμείνει να επισκεφθούμε και τον Πρό-εδρο Μακάριο. Κι αυτός μας υποδέχτηκε αρχοντικά με τηναρχιερατική του στολή στο προεδρικό μέγαρο με τον πελώ-ριο θυρεό του αγγλικού στέμματος: Dieu et mon droit. Μεσεβασμό περιμέναμε να μας καλωσορίσει ο Μακαριώτατος,αυτός όμως έμεινε σιωπηλός· ο διπλωμάτης ήθελε πρώτα ναμάθει τι καπνό φουμέρνουμε. Τότε είπα εγώ δυο λόγια σταελληνικά και η ατμόσφαιρα χαλάρωσε.

Το Πάσχα του 1981, τακτικός πια καθηγητής, οργάνωσαεκδρομή με τους φοιτητές του Νεοελληνικού Τμήματος τηςΦιλοσοφικής Σχολής, με σκοπό να δούμε τα κυριότερααρχαία και βυζαντινά μνημεία της Κύπρου και να μελετή-σουμε το τοπικό ιδίωμα της Πιτσιλιάς και την τέχνη τωνλαϊκών αυτοσχέδιων ποιητών. Είχα διαβάσει τη λαμπρήδιατριβή που υποστήριξε στο Αριστοτέλειο Πανεπιστήμιο οΚώστας Γιαγκουλλής, και είχα επικοινωνήσει μαζί του γιατο θέμα αυτό. Ο φίλος Γιαγκουλλής προθυμοποιήθηκε νασυγκεντρώσει στο Λιοπέτρι τους καλύτερους ποιητές απ’όλα τα Κοκκινοχώρια κι έτσι περάσαμε μαζί τους μια μέραολόκληρη ηχογραφώντας τσιαττίσματα και ερωτικά ποιή-ματα με οργανικά ιντερμέντια πιδκιαυλιού και βιολιού.

Ώς εδώ οι παλιές, οι ανεξίτηλες αναμνήσεις από τοντόπο σας.


38

Όσο για τις προοπτικές, πρέπει απλώς να σας δείξουν ότιο συνταξιούχος νεοελληνιστής της Γενεύης, παρά τα χρόνιαπου κυλούν, δεν έχασε το πάθος του για τα γράμματα. Έχωδύο εκδοτικά σχέδια και ελπίζω σ’ ένα μέλλον όχι μακρινόνα τα φέρω εις πέρας.

Το ένα σχέδιο αφορά ανέκδοτο κείμενο του ΙακωβάκηΡίζου Νερουλού, του λόγιου Φαναριώτη που έκανε στηΓενεύη το 1826, καλεσμένος από την τοπική φιλελληνικήεπιτροπή, τις πρώτες στον κόσμο δημόσιες παραδόσεις γιανεοελληνική λογοτεχνία. Όταν, συνοδεύοντας τον διορι-σμένο από τη Δ΄ Εθνική Συνέλευση πρώτο κυβερνήτη τηςΕλλάδος Ιωάννη Καποδίστρια, έφυγε από την πόλη μας μεπροορισμό την Αίγινα, ο Ρίζος άφησε στους Γενεβέζουςφίλους του, γραμμένη στα γαλλικά, μια εμπεριστατωμένηαναίρεση ενός πρόσφατου τότε βιβλίου με τον προκλητικότίτλο La Charte Turque, Η Τούρκικη Χάρτα, η άγραφηδηλαδή σύμβαση που δένει υποτίθεται τον σουλτάνο μετους υπηκόους του. Με την αγαπητή συνεργάτιδα ΔανάηΛαζαρίδου μεταφράσαμε στα ελληνικά το σπουδαίο αυτόκείμενο και το υποβάλαμε για δίγλωσση σχολιασμένη έκδο-ση στο Μορφωτικό Ίδρυμα της Εθνικής Τραπέζης τηςΕλλάδος. Η πρόταση εγκρίθηκε από το ΜΙΕΤ.

Το άλλο σχέδιο αφορά τα πολύ αξιόλογα Σημειώματαποιητικής και ηθικής του Κωνσταντίνου Καβάφη που μας


39

ανακοίνωσε προ ετών ο μακαρίτης Γιώργος Σαββίδης. Ογιος του, Μανόλης, συμφώνησε να ξανατυπωθούν ταΣημειώματα με αντικριστή τη γαλλική μετάφραση πουκάναμε ο Samuel Baud-Bovy κι εγώ. Στο εγχείρημα αυτό μεπαραστέκει η Μάρθα Βασιλειάδη, βοηθός του Νεοελληνι-κού Τμήματος του Πανεπιστημίου Γενεύης, που μόλιςδημοσίευσε τη διδακτορική της διατριβή για τον Αλεξαν-δρινό ποιητή.

Και για να τελειώσω με κάτι κυπριακό, ασχολούμαι απόχρόνια μ’ ένα χειρόγραφο που φιλοτέχνησαν στην αρχή τουΙΕ΄ αιώνα οι καλύτεροι μουσικοί και καλλιγράφοι της αυλήςτων Λουζινιάν, χειρόγραφο που σώζεται σήμερα στην πανε-πιστημιακή και εθνική βιβλιοθήκη του Τορίνο της Ιταλίας.

Τον πολύτιμο κώδικα έφερε στη Δύση η πριγκιποπούλαΆννα ντε Λουζινιάν, θυγατέρα του βασιλιά της ΚύπρουΠέτρου Β΄, όταν πήγε να παντρευτεί τον κόμητα της Γενεύ-ης Λουδοβίκο, υιό του δούκα της Σαβοΐας. Το χειρόγραφοπεριέχει εκκλησιαστικά και κοσμικά μέλη με τη μουσικήσημειογραφία τους πάνω σε λόγια λατινικά και γαλλικά. Εκπρώτης όψεως δηλαδή δεν μοιάζει να σχετίζεται με τιςσπουδές μας. Εντούτοις είμαι πεπεισμένος ότι αποτελείλαμπρό τεκμήριο για την καλλιτεχνική ατμόσφαιρα πουεπικρατούσε στα πρώτα χρόνια της Αναγέννησης στηναυλή της Λευκωσίας· μαρτυρεί για αμοιβαίο ενδιαφέρον


40

Λατίνων και Ρωμιών ψαλτάδων, τραγουδιστών και ποιη-τών, και για αμοιβαίες επιδράσεις. Με χαρά βλέπω ν’ αρχί-ζουν να συμμερίζονται την άποψη αυτή συνάδελφοι όπως οιφιλόλογοι και ιστορικοί Μιχάλης Πιερής και ΠασχάληςΚιτρομηλίδης ή ο μουσικολόγος Μάρκος Δραγούμης.

Τελειώνοντας την αντιφώνηση εκφράζω τις θερμότερέςμου ευχές για το Πανεπιστήμιο Κύπρου και το μέλλον τουκυπριακού ελληνισμού, και σας ευχαριστώ, Κυρίες καιΚύριοι, για την ευγενική σας υπομονή.

ΣΤΙΓΜΙΟΤΥΠΑΑΠΟ ΤΗΝ ΤΕΛΕΤΗ

41

Ο αντιπρύτανης Ακαδημαϊκών Υποθέσεων, καθηγητής Κώστας Χριστοφίδης,παραδίδει στον Bertrand Bouvier το ψήφισμα αναγόρευσης

Ο Bertrand Bouvier και ο Μιχάλης Πιερής


42

Ο κύριος Bertrand Bouvier και η κυρία Michèle Bouvier-Bron

Ο πρόεδρος του Συμβουλίου του Πανεπιστημίου Κύπρου,κύριος Χάρης Χαραλάμπους, και ο υπουργός Παιδείας και Πολιτισμού,

Καθηγητής Αντρέας Δημητρίου


43

Ο τιμώμενος και η σύζυγός του μαζί με τους αντιπρυτάνεις Κώστα Χριστοφίδη καιΑντώνη Κάκα, και το ακαδημαϊκό προσωπικό της Φιλοσοφικής Σχολής

ΠΑΡΑΓΩΓΗΓραφείο Εκδόσεων

Υπηρεσία Έρευνας και Διεθνών Σχέσεων

ΕΠΙΜΕΛΕΙΑ ΚΕΙΜΕΝΩΝΚαθηγήτρια Άννα Παναγιώτου

ΕΚΤΥΠΩΣΗTheopress Ltd

TελετήAναγόρευσης τουBertrandBouvier …...ελληνικό. (...) Θυfάfαι...

Documents

Transcript of TελετήAναγόρευσης τουBertrandBouvier …...ελληνικό. (...) Θυfάfαι...