Tailieu.vncty.com 5089 2417

TRƢỜNG ĐẠI HỌC NGOẠI THƢƠNG HÀ NỘI

KHOA TÀI CHÍNH NGÂN HÀNG

CHUYÊN NGÀNH TÀI CHÍNH QUỐC TẾ

KHÓA LUẬN TỐT NGHIỆP

ĐỀ TÀI:

NHỮNG BẤT CẬP TRONG HỆ THỐNG THUẾ THU NHẬP TẠI

VIỆT NAM VÀ GIẢI PHÁP HOÀN THIỆN

Sinh viên thực hiện: Nguyễn Thị Thơm

Lớp: Anh 2

Khóa: 45

Giáo viên hƣớng dẫn: Th.S Nguyễn Thị Hiền

Hà Nội, tháng 05 năm 2010

DANH MỤC CHỮ VIẾT TẮT

ACCA: Association of Chartered Certified Accountants

(chứng chỉ kế toán của hiệp hội kế toán – kiểm toán Anh Quốc)

CFA: Chartered Financial Analyst

(chứng chỉ phân tích đầu tư tài chính chuyên nghiệp)

KH&CN: Khoa học và công nghệ

NSNN: Ngân sách nhà nước

TAMP: Dự án hiện đại hóa công tác quản lý thuế

TNDN: Thu nhập doanh nghiệp

TNCN: Thu nhập cá nhân

TNCT: Thu nhập chịu thuế

TNTT: Thu nhập tính thuế

TTĐB: Tiêu thụ đặc biệt

MỤC LỤC

Trang

Chƣơng1: TỔNG QUAN CHUNG VỀ THUẾ VÀ HỆ THỐNGTHUẾ

THU NHẬP…………………………………...………………………….…4

LỜI MỞ ĐẦU……………………………………………………………...1

1.1. Thuế, nguồn thu chủ yếu của Ngân sách nhà nƣớc………………………...4

1.1.1. Khái niệm về thuế………………………………………………………….….5

1.1.2. Đặc điểm của thuế………………………………………………………….…6

1.1.3. Phân loại thuế……………………………………………………....................7

1.1.3.1. Dựa theo phương thức đánh thuế…………………………..………....8

1.1.3.2. Dựa theo cơ sở tính thuế…………………………………….. ………..9

1.1.3.3. Dựa theo phạm vi điều chỉnh của thuế…………………………….…10

1.1.4. Nguyên tắc đánh thuế…………………………………………...…….…….10

1.1.4.1. Nguyên tắc lãnh thổ……………………………… ………………….10

1.1.4.2. Nguyên tắc đánh thuế theo quốc tịch …………………………….…12

1.1.4.3. Nguyên tắc đánh thuế theo nơi cư trú…………………………….…13

1.1.5. Vai trò của thuế đối với nền kinh tế quốc dân………………………….….14

1.1.5.1. Thuế là công cụ chủ yếu tập trung nguồn thu cho Ngân sách Nhà

nước………………………………………………………………………14

1.1.5.2. Thuế là công cụ điều tiết vĩ mô nền kinh tế của Nhà nước………....14

1.1.5.3. Thuế là công cụ điều hòa thu nhập, thực hiện công bằng xã hội trong

phân phối…………………………………………………………………15

1.1.5.4. Thuế là công cụ để thực hiện kiểm tra, kiểm soát các hoạt động sản

xuất và kinh doanh. ……………………………………………………...16

1.2. Tổng quan về hệ thống thuế thu nhập………………………………………...16

1.2.1. Khái niệm về hệ thống thuế thu nhập…………………………………...…16

1.2.1.1. Tổng quan về hệ thống thuế………………………………………….16

1.2.1.2. Khái niệm về hệ thống thuế thu nhập………………………………….17

1.2.2. Các đặc điểm của thuế thu nhập……………………………………...……18

1.2.3. Vai trò của hệ thống thuế thu nhập đối với nền kinh tế………………..…22

1.2.3.1. Thuế thu nhập là khoản thu quan trọng của NSNN…………….…22

1.2.3.2. Thuế thu nhập là một công cụ để Nhà nước thực hiện chính sách

công bằng xã hội…………………………………………………………………22

1.2.3.3. Thuế thu nhập là công cụ quan trong của Nhà nước trong việc điều

tiết các hoạt động kinh doanh của các doanh nghiệp, quản lý thu nhập của cá

nhân………………………………………………………………………………23

1.3. Các tiêu chí đánh giá sự hoàn thiện của một hệ thống thuế…………...…….23

1.3.1. Tính công bằng, bình đẳng………………………………………………….23

1.3.2. Tính hiệu quả………………………………………………………………...24

1.3.3. Tính chính xác (tính rõ ràng, minh bạch)………………………………….26

1.3.4. Tính thuận tiện………………………………………………………………26

Chƣơng 2: THỰC TRẠNG NHỮNG BẤT CẬP, VƢỚNG MẮC TRONG

HỆ THỐNG THUẾ THU NHẬP TẠI VIỆT NAM………………….….….29

2.1. Tổng quan về hệ thống thuế thu nhập tại Việt Nam ……………………..….29

2.1.1. Về Thuế thu nhập doanh nghiệp…………………………………………….29

2.1.1.1. Về khung pháp lý điều chỉnh…………………………………….……29

2.1.1.2. Phạm vi áp dụng thuế TNDN…………………………………………30

2.1.1.3. Căn cứ và phương pháp tính thuế TNDN………………. …………..31

2.1.1.4. Ưu đãi thuế TNDN…………………………………………………….33

2.1.2. Về thuế thu nhập cá nhân……………………………………………………35

2.1.2.1. Về khung pháp lý điều chỉnh…………………………………………35

2.1.2.2. Phạm vi điều chỉnh…………………………………………………...36

2.1.2.3. Căn cứ tính thuế đối với cá nhân cư trú……………………………..39

2.1.2.4. căn cứ tính thuế đối với cá nhân không cư trú. …………………….43

2.2. Những kết quả đạt đƣợc của hệ thống thuế thu nhập mới……………….…44

2.2.1. Về thuế TNDN……………………………………………………………….44

2.2.2. Về luật thuế thu nhập cá nhân ……………………………………………..46

2.3. Thực trạng những bất cập, vƣớng mắc trong hệ thống thuế thu nhập tại Việt

Nam………………………………………………………………………………49

2.3.1. Đối với luật thuế TNDN……………………………………………………..49

2.3.1.1. Bất cập về các khoản chi được trừ và các khoản chi không được

trừ………………………………………………………………………………..49

2.3.1.2. Bất cập liên quan tới thu nhập khác của doanh nghiệp……………50

2.3.1.3. Bất cập về ưu đãi thuế……………………………………………….53

2.3.1.4. Bất cập về vấn đề chuyển lỗ …………………………………………55

2.3.1.5. Bất cập về việc trích lập quỹ phát triển khoa học công nghệ……….57

2.3.2. Đối với luật thuế TNCN……………………………………………………..58

2.3.2.1. Những bất cập trong đối tượng chịu thuế……………………………58

2.3.2.2. Những bất cập trong quy định đối tượng miễn thuế………………....59

2.3.2.3. Bất cập trong cách tính thuế và căn cứ tính thuế …………………...60

2.3.2.4. Bất cập ngưỡng thuế và biểu thuế suất. ……………………………...61

2.3.2.5. Bất cập về mức giảm trừ gia cảnh…………………………………….62

2.3.2.6. Bất cập về vấn đề đánh thuế thu nhập cá nhân khi chuyển nhượng

chứng khoán……………………………………………………………………..64

2.3.2.7. Bất cập về thủ tục hành chính………………………………………..66

Chƣơng 3: GIẢI PHÁP NHẰM HOÀN THIỆN HỆ THỐNG THUẾ THU

NHẬP TẠI VIỆT NAM………………………………………….………67

3.1. Định hƣớng nâng cao vai trò và vị thế của hệ thống thuế thu nhập đối với

nguồn thu NSNN và phát triển kinh tế………………………………………..67

3.1.1. Xu hƣớng phát triển của thời cuộc………………………………….………67

3.1.2. Định hƣớng nâng cao vai trò của hệ thống thuế thu nhập………………...68

3.2. Kiến nghị hoàn thiện khung pháp lý đối với hệ thống thuế thu nhập tại Việt

Nam………………………………………………………………………………….71

3.2.1. kiến nghị đối với hệ thống pháp luật thuế TNDN……...…………………..71

3.2.1.1. Liên quan tới các khoản chi phí được trừ và không được trừ……….71

3.2.1.2. Về chính sách ưu đãi thuế TNDN ………………………...…………73

3.2.1.3. Về quan điểm chuyển lỗ và trích lập quỹ phát triển

KH&CN……………………………….…………………………...…………….76

3.2.2. Kiến nghị đối với luật thuế TNCN…………………………………………..78

3.2.2.1. Về đối tượng chịu thuế và thu nhập miễn thuế…………………….78

3.2.2.2. Về cách tính thuế, ngưỡng thuế và biểu thuế suất………..………..78

3.2.2.3. Về vấn đề giảm trừ gia cảnh……………………………………...….79

3.2.2.4. Đối với vấn đề chuyển nhượng chứng khoán …………….………..80

3.3. Giải pháp nhằm hoàn thiện hệ thống thuế thu nhập tại Việt Nam…………80

3.3.1. Cải cách và hiện đại hóa công tác thu và quản lý thuế TNCN……………80

3.3.1.1. Cải cách hành chính để áp dụng cơ chế tự khai, tự nộp thuế thuận

tiện hơn…………………………….……………………………………………..80

3.3.1.2. Cải tổ bộ máy quản lý thuế….......................................................…..81

3.3.1.3 Tăng cường hoạt động của bộ phận thống kê, nghiên cứu chính

sách thuế………….………………………………………………………………83

3.3.2. Phát triển công nghệ thông tin đáp ứng yêu cầu cải cách và hiện đại hóa

trong quản lý thuế……………………………………………………………….83

3.3.3. Phát triển hệ thống thanh toán không dùng tiền mặt quan các ngân hàng,

tổ chức tín dụng bằng phƣơng pháp bắt buộc và khuyến khích tự

nguyện……………………………………………………………………………84

KẾT LUẬN ………………………………………………………………......86

1

LỜI MỞ ĐẦU

1. Lý do chọn đề tài

Hệ thống thuế thu nhập – một loại thuế đóng vai trò cực kỳ quan trọng trong

đời sống xã hội cũng như công tác quản lý – đã được triển khai tại nước ta đã hơn

chục năm. Loại thuế này đã, đang và sẽ tiếp tục đóng góp một tỷ trọng quan trọng

trong ngân sách nhà nước. Đồng thời, đó cũng là một trong những công cụ hữu

hiệu để nhà nước ta thực hiện những chính sách nhằm đảm bảo công bằng xã hội.

Tuy nhiên, trong bối cảnh nền kinh tế thị trường phát triển như vũ bão hiện nay,

ngày càng nhiều các loại hình thu nhập mới được tạo ra khiến cho các luật thuế cũ

không còn phù hợp nữa. Cùng với đó, sự tinh vi trong gian lận cũng dẫn đến

những khoản thất thu lớn cho ngân sách nhà nước, gây ảnh hưởng nghiêm trọng

tới công bằng và trật tự xã hội.

Sau khi gia nhập WTO, Việt Nam đã ban hành rất nhiều các luật thuế mới,

trong đó có luật thuế thu nhập doanh nghiệp 2008 và luật thuế thu nhập cá nhân

2007 nhằm đưa ngành thuế nước ta hội nhập với sự phát triển trong khu vực và

trên thế giới. Tuy nhiên, việc đưa các luật thuế này vào cuộc sống đã không dễ

dàng và suôn sẻ như ban đầu mong đợi. Đã có rất nhiều những bất cập, vướng mắc

trong việc thực hiện các luật thuế này gây một số khó khăn nhất định cho doanh

nghiệp và cá nhân. Bên cạnh đó, điều này cũng tạo điều kiện cho những kẻ cơ hội

lách luật nhằm trốn thuế.

Xuất phát từ thực tế trên, đề tài “Những bất cập trong hệ thống thuế thu

nhập tại Việt Nam và giải pháp hoàn thiện” sẽ đưa ra những điểm còn tồn tại

trong hệ thống thuế thu nhập và từ đó đưa ra những kiến nghị, đề xuất đề hoàn

thiện hơn nữa hệ thống thuế thu nhập tại nước ta hiện nay.

2. Mục đích nghiên cứu

Đề tài tập trung đi sâu nghiên cứu những vấn đề cụ thể sau:

2

- Làm rõ những vấn đề cơ bản về thuế nói chung và hệ thống thuế thu

nhập nói riêng như: khái niệm, phân loại, nguyên tắc đánh thuế, vai trò của thuế,…

- Nghiên cứu những tiêu chí đánh giá tính hiệu quả của một sắc thuế: tiêu

chí công bằng, hiệu quả, chính xác, thuận tiện

- Nghiên cứu thực trạng hệ thống pháp luật về thuế thu nhập tại Việt Nam

hiện nay bao gồm thuế thu nhập cá nhân và thuế thu nhập doanh nghiệp

- Đề xuất những kiến nghị, giải pháp nhằm hoàn thiện hơn nữa hệ thống

thuế thu nhập tại Việt Nam

3. Đối tƣợng nghiên cứu và phạm vi nghiên cứu

3.1. Đối tượng nghiên cứu

Đối tượng nghiên cứu mà khóa luận tập trung vào là những điểm bất cập, tính

thiếu hợp lý trong hệ thống thuế thu nhập tại Việt Nam, đó là những vướng mắc

trong Luật thuế thu nhập doanh nghiệp và luật thuế thu nhập cá nhân hiện hành.

3.2. Phạm vi nghiên cứu

- Luật thuế thu nhập doanh nghiệp ban hành ngày 17/06/2003 hiện đang

có hiệu lực thi hành và cũng luật này ban hành ngày 03/06/2008, cũng như những

vướng mắc trong quá trình thực thi luật này

- Luật thuế thu nhập cá nhân ban hành ngày 21/11/2007 và những vấn đề

trong việc thực hiện luật này

4. Phƣơng pháp nghiên cứu

Trên cơ sở phương pháp duy vật biện chứng Mac – Lênin, khóa luận sử dụng

kết hợp một số phương pháp sau:

- Phương pháp thu thập số liệu

- Phương pháp phân tích, tổng hợp

- Phương pháp so sánh

- Phương pháp phân tích thống kê

5. Kết cấu của khóa luận

3

Ngoài phần mở đầu, kết luận và danh mục tài liệu tham khảo, khóa luận được

chia làm 3 chương:

Chƣơng 1: Những vấn đề cơ bản về thuế và hệ thống thuế thu nhập tại

Việt Nam

Chƣơng 2: Những bất cập, vƣớng mắc trong hệ thống thuế thu nhập tại

Việt Nam hiện nay

Chƣơng 3: Một số kiến nghị, đề xuất nhằm hoàn thiện những bất cập,

vƣớng mắc trong hệ thống thuế thu nhập tại Việt Nam

Trong quá trình nghiên cứu, mặc dù đã rất cố gắng, tuy nhiên vẫn không thể

tránh khỏi những thiếu sót. Do vậy rất mong nhận được ý kiến đóng góp từ phía

người đọc để em có thể hoàn thiện đề tài hơn nữa. Nhân đây, em xin gửi lời cảm

ơn chân thành tới Cô giáo hướng dẫn Th.S Nguyễn Thị Hiền đã tận tình giúp đỡ

trong quá trình viết khóa luận.

Hà Nội tháng 5 năm 2010

Nguyễn Thị Thơm

4

Chƣơng1: TỔNG QUAN CHUNG VỀ THUẾ VÀ HỆ

THỐNGTHUẾ THU NHẬP

1.4. Thuế - Nguồn thu chủ yếu của Ngân sách nhà nƣớc

Lịch sử phát triển của xã hội loài người đã chứng minh rằng, thuế ra đời là

một tất yếu khách quan, gắn liền với sự ra đời và tồn tại của Nhà nước. Để duy trì

sự tồn tại của mình, Nhà nước cần có những nguồn tài chính để chi tiêu, trước hết

là để duy trì bộ máy cai trị của mình, tiếp đến là chi cho các công việc thuộc chức

năng của Nhà nước như quốc phòng, an ninh, xây dựng và phát triển,…

Để có nguồn tài chính đáp ứng nhu cầu chi tiêu, Nhà nước có thể dùng các

biện pháp động viên như quyên góp, vay từ nhân dân hay dùng quyền lực của Nhà

nước bắt buộc dân phải đóng góp. Các hình thức vay hay quyên góp là những hình

thức không mang tính ổn định và lâu dài, thường được sử dụng trong một số

trường hợp đặc biệt. Để đáp ứng nhu cầu chi tiêu thường xuyên, Nhà nước dùng

quyền lực chính trị buộc dân phải đóng góp một phần thu nhập của mình cho Ngân

sách Nhà nước. Đây chính là hình thức cơ bản nhất để huy động tập trung nguồn

tài chính cho Nhà nước.

Hình thức Nhà nước dùng quyền lực chính trị buộc dân đóng góp để đáp ứng

nhu cầu chi tiêu của mình – Đó chính là Thuế

Về quan hệ giữa Nhà nước và Thuế, Mác đã viết: “Thuế là cơ sở kinh tế của

bộ máy Nhà nước, là thủ đoạn đơn giản để kho bạc thu được tiền hay sản vật để

người dân đóng góp để dùng vào việc chi tiêu của Nhà nước”(1)

. Ăng Ghen cũng

đã viết: “Để duy trì quyền lực công cộng, cần phải có sự đóng góp của công dân

cho Nhà nước, đó là thuế”(2)

(1) Mác – Ăng Ghen, tuyển tập Nhà xuất bản sự thật, Hà Nội, 1961, tập 2

(2) Ăng ghen, nguồn gốc của gia đình, của chế độ tư hữu và Nhà nước, Nhà xuất bản sự thật, Hà

Nội, 1962

5

1.4.1. Khái niệm về thuế

Cho tới nay, các nhà học giả và trên các sách báo kinh tế trong nước và trên

thế giới vẫn chưa thống nhất quan điểm về khái niệm thuế.

Trong giáo trình thuế và hệ thống thuế của trường Đại học Ngoại thương:

“thuế là một phần thu nhập mà mỗi tổ chức, cá nhân có nghĩa vụ đóng góp cho

Nhà nước theo luật định để đáp ứng nhu cầu chi tiêu theo chức năng của Nhà

nước. Người đóng góp được hưởng hợp pháp phần thu nhập còn lại”(3)

.

Theo trang web http://vi.wikipedia.org/wiki/Thuế: “Thuế là số tiền thu của

các công dân, hoạt động và đồ vật (như giao dịch và tài sản) nhằm huy động tài

chính cho chính quyền, nhằm tái phân phối thu nhập, hay nhằm điều tiết các họat

động kinh tế - xã hội”.

Những khái niệm về thuế nêu trên tuy chưa thật thống nhất về thuế, nhưng

các nhà kinh tế đều nhất trí cho rằng, để làm rõ được khái niệm về thuế thì định

nghĩa về thuế phải nêu bật được những khía cạnh sau:

- Nội dung kinh tế của thuế được đặc trưng các quan hệ tiền tệ giữa Nhà nước

với các pháp nhân và các thể nhân, không mang tính hoàn trả trực tiếp.

- Những mối quan hệ dưới dạng tiền tệ này là việc chuyển giao thu nhập có

tính chất bắt buộc theo mệnh lệnh của Nhà nước.

- Các pháp nhân và thể nhân chỉ phải nộp cho Nhà nước các khoản thuế đã

được pháp luật quy định

Từ việc phân tích các định nghĩa trên, chúng ta có thể định nghĩa về thuế như

sau:

Thuế là một khoản đóng góp bắt buộc của các tầng lớp dân cư trong xã hội

cho Nhà nước theo pháp luật quy định về mức độ và thời hạn, không mang tính

hoàn trả trực tiếp, nhằm sử dụng cho mục đích chung của toàn xã hội.(4)

(3) GS. TS Bùi Xuân Lưu (chủ biên), TS Nguyễn Hữu Khải, ThS Nguyễn Xuân Nữ, Giáo trình thuế và

hệ thống thuế ở Việt Nam, ĐH Ngoại Thương, NXB Giáo Dục, 2003 tr13

(4) TS Nguyễn Thị Lan, Bài giảng Tài Chính công, 2008

http://vi.wikipedia.org/wiki/Thu%E1%BA%BF

6

1.4.2. Đặc điểm của thuế

Qua phân tích nguồn gốc của sự ra đời của thuế và khái niệm chung về thuế

nêu trên, ta có thể khẳng định rằng: Thuế là một công cụ tài chính của nhà nước,

được sử dụng để hình thành nên quỹ tập trung nhằm sử dụng cho các mục đích

công cộng. Tuy nhiên, về bản chất thuế khác với các công cụ tài chính khác như

phí, lệ phí, giá cả,…Đìều này thể hiện qua các đặc điểm cơ bản sau của thuế.

(a) Thuế luôn gắn liền với quyền lực Nhà nước

Đặc điểm này thể hiện tính pháp lý tối cao của thuế. Thuế là nghĩa vụ cơ bản

của công dân đã được quy định trong Hiến Pháp – đạo luật gốc của một quốc gia.

Việc ban hành, sửa đổi, bổ sung, hay bãi bỏ bất kỳ một thứ thuế nào cũng chỉ có

một cơ quan duy nhất có thẩm quyền, đó là Quốc Hội – cơ quan quyền lực cao

nhất của Nhà nước. Mặt khác, tính quyền lực của Nhà nước cũng thể hiện ở chỗ

Nhà nước không thể thực hiện thu thuế một cách tùy tiện mà phải dựa trên những

cơ sở pháp luật nhất định đã được xác định trong các văn bản pháp luật do cơ quan

Nhà nước có thẩm quyền ban hành

Đây là đặc trưng cơ bản nhất của thuế nhằm phần biệt với tất cả các hình

thức động viên tài chính khác cho Ngân sách nhà nước

(b) Thuế là một phần thu nhập của các tầng lớp dân cư bắt buộc phải nộp

cho Nhà nước

Đặc điểm này thể hiện rõ nội dung kinh tế của thuế. Nhà nước thực hiện

phương thức phân phối và phân phối lại tổng sản phẩm xã hội và thu nhập quốc

dân dưới hình thức thuế, mà kết quả của nó là một bộ phận thu nhập của người

nộp thuế được chuyển giao bắt buộc cho Nhà nước mà không kèm theo bất kỳ một

sự cấp phát hoặc những quyền lợi nào khác cho người nộp thuế.

Với đặc điểm này, thuế không giống như các hình thức huy động tài chính tự

nguyện hoặc hình thức phạt tiền tuy có tính chất bắt buộc nhưng chỉ áp dụng đối

với những người vi phạm pháp luật.

(c) Thuế là hình thức chuyển giao thu nhập không mang tính hoàn trả trực

tiếp. Còn phí, lệ phí mang tính hòan trả trực tiếp cho người hưởng dịch vụ này

7

Tính chất không hoàn trả trực tiếp của thuế được thể hiện trên các khía cạnh:

Thứ nhất, Sự chuyển giao thu nhập thống qua thuế không mang tính chất đối

giá, nghĩa là mức thuế mà các tầng lớp trong xã hội chuyển giao cho Nhà nước

không hòan toàn dựa trên mức độ người nộp thuế thừa hưởng những dịch vụ và

hàng hóa công cộng do Nhà nước cung cấp. Người nộp thuế không có quyền đòi

hỏi Nhà nước cung cấp hàng hóa, dịch vụ công cộng trực tiếp cho mình thì mới

nộp thuế cho Nhà nước.

Thứ hai, các khoản thuế đã nộp cho Nhà nước sẽ không được hoàn trả trực

tiếp cho người nộp thuế. Người nộp thuế sẽ nhận được một phần các hàng hóa,

dịch vụ công cộng mà Nhà nước đã cung cấp cho cả cộng đồng, phần giá trị mà

người nộp thuế được hưởng thụ không nhất thiết tương đồng với khoản thuế mà họ

đã nộp cho Nhà nước. Đặc điểm này của thuế giúp ta phân định rõ thuế với các

khoản phí, lệ phí và giá cả.

1.4.3. Phân loại thuế

Tùy theo điều kiện hòan cảnh của mỗi nước mà hệ thống thuế bao gồm nhiều

hay ít các loại thuế khác nhau. Để định hướng xây dựng và quản lý hệ thống thuế,

người ta tiến hành sắp xếp các sắc thuế có cùng tính chất thành những nhóm khác

nhau, gọi là phân loại thuế.

Có thể đưa ra khái niệm về phân loại thuế như sau: phân loại thuế là sự sắp

xếp các sắc thuế trong một hệ thống chính sách thuế có cùng tính chất thành

những nhóm khác nhau theo các tiêu thức nhất định.(5)

1.1.3.1. Dựa theo phương thức đánh thuế

Các hình thức thuế, suy cho cùng đều đánh vào thu nhập của các tổ chức cá

nhân trong xã hội. Tuy nhiên, tùy thuộc vào phương thức đánh thuế là đánh một

cách trực tiếp hay gián tiếp vào thu nhập mà người ta chia hệ thống thuế thành hai

loại: thuế trực thu và thuế gián thu

(5) TS Nguyễn Thị Lan, Bài giảng Tài Chính công, 2008

8

Thuế trực thu: Là loại thuế đánh trực tiếp vào thu nhập hoặc tài sản của

người nộp thuế.

Thuế trực thu có đặc điểm là đối tượng nộp thuế theo luật quy định đồng nhất

với người phải chịu thuế. Ở đây, theo quy định của luật, thuế thu trực tiếp vào thu

nhập của người nộp thuế. Như vậy, thuế trực thu làm cho khả năng và cơ hội

chuyển dịch gánh nặng thuế cho người khác khó khăn hơn. Về nguyên tắc, loại

thuế này mang tính chất lũy tiến vì nó tính đến khả năng của người nộp thuế,

người có thu nhập cao hơn phải nộp nhiều thuế hơn và ngược lại. Loại thuế trực

thu thường bao gồm các sắc thuế đánh trên thu nhập của tổ chức và cá nhân. Ở

nước ta, các sắc thuế trực thu bao gồm: thuế thu nhập doanh nghiệp, thuế thu nhập

cá nhân, thuế tài nguyên, thuế sử dụng đất nông nghiệp, thuế nhà đất,…

Ưu điểm của thuế trực thu là động viên trực tiếp vào thu nhập của từng tổ

chức, cá nhân có thu nhập. Hơn thế nữa, thuế trực thu còn cho phép xem xét các

yếu tố tương đối độc lập đến thu nhập của người nộp thuế như hoàn cảnh bản thân,

hoàn cảnh gia đình…Do đó, thuế trực thu có tác dụng rất lớn trong việc điều hòa

thu nhập, giảm bớt sự chênh lệch đáng kể về mức sống giữa các tầng lớp dân cư,

vì vậy đảm bảo được tính công bằng trong xã hội.

Nhược điểm của thuế trực thu là dễ gây ra phản ứng từ phía người nộp thuế

khi nhà nước điều chỉnh tăng thuế. Hơn nữa, việc theo dõi, tính toán số thuế phải

nộp và thủ tục thu, nộp thuế hết sức phức tạp. Số thu động viên vào Ngân sách

thường chậm và chi phí quản lý thu thuế khá tốn kém

Thuế gián thu: Là loại thuế không trực tiếp đánh vào thu nhập hay tài sản của

người nộp thuế mà đánh một cách gián tiếp thông qua giá cả hàng hóa, dịch vụ.

Người tiêu dùng hàng hóa, dịch vụ là người chịu loại thuế này.

Thuế gián thu có đặc điểm là người nộp thuế theo luật và người chịu thuế

không đồng nhất với nhau. Người nộp thuế là người sản xuất, kinh doanh hàng

hóa, dịch vụ, còn người chịu thuế là người tiêu dùng các hàng hóa, dịch vụ đó, họ

mua hàng hóa với giá cả trong đó có cả thuế. Loại thuế này có sự dịch chuyển

gánh nặng thuế trong những trường hợp nhất định. Thuế gián thu ảnh hưởng tới

9

hoạt động sản xuất kinh doanh thông qua cơ chế giá cả thị trường. Loại thuế này

thường là các sắc thuế có cơ sở đánh thuế là khoản thu nhập của dùng để tiêu

dùng. Ở nước ta, các sắc thuế gián thu bao gồm: thuế giá trị gia tăng, thuế tiêu thụ

đặc biệt, thuế xuất nhập khẩu,…

Ưu điểm của thuế gián thu là đối tượng chịu thuế rất rộng. Thuế gián thu

được che đậy qua giá bán hàng hóa, dịch vụ nên người chịu thuế ít có cảm giác

mình bị Nhà nước đánh thuế. Thuế gián thu đem lại nguồn thu thường xuyên và ổn

định cho Ngân sách Nhà nước. Đối tượng quản lý thu thuế cũng tập trung hơn,

nghiệp vụ tính và thu thuế đơn giản, nên chi phí quản lý thuế cùng thấp hơn so với

thuế trực thu.

Nhược điểm của loại thuế này là có tính chất lũy thoái nên không đảm bảo

tính công bằng trong nghĩa vụ nộp thuế. Nếu tính tỷ lệ động viên thuế gián thu so

với thu nhập thì người giàu có tỷ lệ động viên thuế chịu thuế thấp hơn so với

người nghèo.

1.1.3.2. Dựa theo cơ sở tính thuế

Nếu căn cứ vào cơ sở đánh thuế, có thể chia các sắc thuế thành ba loại như

sau:

Thuế thu nhập: bao gồm các sắc thuế có cơ sở đánh thuế là thu nhập kiếm

được. Thu nhập kiếm được từ nhiều nguồn: từ lao động dời dạng tiền lương, tiền

công; thu nhập từ hoạt động sản xuất kinh doanh dưới dạng lợi nhuận, lợi tức cổ

phần,…do đó thuế thu nhập cũng có nhiều dạng: thuế thu nhập cá nhân, thuế thu

nhập công ty, thuế chuyển thu nhập ra nước ngoài, thuế lợi tức cổ phần, …

Thuế tiêu dùng: là loại thuế có cơ sở đánh thuế là phần thu nhập của tổ chức,

cá nhân được mang ra tiêu dùng trong hiện tại. Trong thực tế, loại thuế tiêu dùng

được thể hiện dưới nhiều dạng như thuế doanh thu, thuế tiêu thụ đặc biệt, thuế giá

trị gia tăng,…

Thuế tài sản: là các loại thuế có cơ sở đánh thuế là giá trị tài sản. Ví dụ như

thuế nhà đất, thuế sử dụng đất nông nghiệp. Tài sản có nhiều hình thức biểu hiện:

- Tài sản tài chính bao gồm tiền mặt, tiền gửi, chứng khoán, thương phiếu,..

10

- Tài sản hữu hình là những tài sản vật chất có thể nhìn thấy được như: máy

móc, thiết bị, nhà xưởng, ..

- Tài sản vô hình là những tài sản không thể nhìn thấy được mà có thể đo

lường được như nhãn hiệu hàng hóa, bí quyết kĩ thuật,…

1.1.3.3. Dựa theo phạm vi điều chỉnh của thuế

Căn cứ vào phạm vi điều chỉnh của thuế người ta có thể chia các sắc thuế làm

hai loại:

Thuế tổng hợp: Là loại thuế đánh vào tất cả các thành phần của cơ sở đánh

thuế mà không có trường hợp ngoại lệ, không có miễn, giảm thuế.

Thuế có lựa chọn: Là loại thuế chỉ đánh vào một phần nhất định của cơ sở

đánh thuế. Thuế thu nhập cá nhân có thể coi là một sắc thuế điển hình của loại

hình này.

1.4.4. Nguyên tắc đánh thuế

Khi xây dựng chính sách thuế thu nhập nói chung và chính sách thuế thu

nhập doanh nghiệp nói riêng, mỗi quốc gia đều phải dựa trên những nguyên tắc

đánh thuế nhất định. Lịch sử đã từng tồn tại những nguyên tắc đánh thuế khác

nhau, nhưng tựu chung lại có 3 dạng nguyên tắc đánh thuế cơ bản nhất là: nguyên

tắc đánh thuế theo quốc tịch, nguyên tắc đánh thuế theo nơi cư trú và nguyên tắc

đánh thuế theo lãnh thổ

1.4.4.1. Nguyên tắc lãnh thổ (nguyên tắc đánh thuế theo nguồn gốc

thu nhập)

Nguyên tắc này xuất phát từ quyền đánh thuế của một Nhà nước là không

hạn chế trong phạm vi biên giới quốc gia. Theo đó thì Nhà nước có quyền đánh

thuế không hạn chế đối với mọi khỏan thu nhập hay tài sản có nguồn gốc phát sinh

trong phạm vi lãnh thổ của Nhà nước đó. Vì lý do đó mà người ta còn gọi nguyên

tắc này là nguyên tắc đánh thuế theo nguồn gốc lãnh thổ hình thành thu nhập.

11

Bất luận thu nhập được tạo ra bởi công dân mang quốc tịch nào, hễ phát sinh

trong khuôn khổ lãnh thổ quốc gia nào thì phải nộp thuế cho chính phủ nuớc chủ

nhà bởi những bảo hộ, bảo đảm và tiện ích công cộng mà nước chủ nhà đã cung

cấp. Ví dụ, tại điều 2 của Luật Thuế Thu nhập cá nhân Việt Nam 2007: “ Đối

tượng nộp thuế thu nhập cá nhân là cá nhân cư trú có thu nhập chịu thuế phát sinh

trong và ngoài lãnh thổ Việt Nam và cá nhân không cư trú có thu nhập chịu thuế

phát sinh trong lãnh thổ Việt Nam”.

Trường hợp xuất hiện xung đột giữa nguyên tắc quốc tịch và nguyên tắc lãnh

thổ thì các quốc gia và vùng lãnh thổ sẽ thỏa thuận tránh đánh thuế hai lần bằng

một hiệp định. Hiệp định không tạo ra các nghĩa vụ thuế mới, khác hoặc nặng hơn

so với luật thuế trong nước. Ví dụ: trường hợp tại Hiệp định có các quy định theo

đó Việt Nam có quyền thu thuế đối với một loại thu nhập nào đó nhưng Luật thuế

Việt Nam chưa có quy định thu thuế đối với thu nhập đó hoặc quy định thu với

mức thấp hơn thì áp dụng theo quy định của Luật thuế Việt Nam. Khi Việt Nam

thực hiện các quy định tại Hiệp định, vào từng thời điểm nhất định các từ ngữ

chưa được định nghĩa trong Hiệp định sẽ có nghĩa như quy định tại luật của Việt

Nam theo mục đích thuế tại thời điểm đó, trừ trường hợp ngữ cảnh đòi hỏi có sự

giải thích khác.

Một ví dụ khác nữa về nguyên tắc nguồn gốc được thể hiện tại điều 28, Thuế

đối với thu nhập từ chuyển nhượng vốn của Luật Thuế Thu nhập cá nhân: “Thuế

đối với thu nhập từ chuyển nhượng vốn của cá nhân không cư trú được xác định

bằng tổng số tiền mà cá nhân không cư trú nhận được từ việc chuyển nhượng phần

vốn tại tổ chức, cá nhân Việt Nam nhân với thuế suất 0,1%, không phân biệt việc

chuyển nhượng được thực hiện tại Việt Nam hay tại nước ngoài”.

1.4.4.2. Nguyên tắc đánh thuế theo quốc tịch

Nguyên tắc này xác định các tổ chức pháp nhân được thành lập theo luật tổ

chức kinh doanh của một nước được Nhà nước đó bảo hộ về mọi phương diện và

có nghĩa vụ bắt buộc phải nộp thuế đối với toàn bộ thu nhập và tài sản, bất kể thu

http://www.google.com/custom?hl=vi&client=pub-2180061671113464&cof=FORID%3A13%3BAH%3Aleft%3BCX%3ATH%25C3%2594NG%2520TIN%2520TR%25C3%258AN%2520CIVILLAWINFOR%2520L%25C3%2580%2520C%25E1%25BB%25A6A%2520B%25E1%25BA%25A0N%3BL%3Ahttp%3A%2F%2Fthongtinphapluatdansu.files.wordpress.com%2F2008%2F10%2Fmycommunityed.jpg%3BLH%3A100%3BLP%3A1%3BVLC%3A%23551A8B%3BDIV%3A%23CCCCCC%3B&adkw=AELymgUOY4H1UwpOQLkhupXBAfEXFyeDb1ixdoCzu3sWnr8-LhuUDYI7SsfcGbLYmaqMlSDvwFmlSDNR41c2jAitOxtNv0w55EjyoysP2bjrXuVdgX0gtxo&boostcse=0&q=%27%27THU%E1%BA%BE+THU+NH%E1%BA%ACP+C%C3%81+NH%C3%82N%27%27&btnG=T%C3%ACm+ki%E1%BA%BFm&cx=005764691906034804348%3Aplhoeye70sa

12

nhập đó nằm trên phạm vi lãnh thổ nước đó hay nước khác. Tiêu chí để xác định

quốc tịch của một tổ chức kinh doanh chính là “trụ sở chính” đóng trên quốc gia

đó

Nguyên tắc quốc tịch phát biểu rằng mỗi công dân phải có nghĩa vụ đóng

thuế cho đất nước. Benjamin Franklin có một câu nói nổi tiếng: “In this world

nothing is certain but death and taxes” (Trên cõi đời này không có gì chắc chắn

ngoài cái chết và thuế). Câu nói này toát lên một sự thật hiển nhiên và đơn giản: đã

là dân thì phải nộp thuế. Có thể nói theo kiểu Vua Gia Long, phàm là dân một

nước thì phải nộp thuế cho nước đó cho dù làm ăn sinh sống ở bất kỳ nơi đâu trên

thế giới (6)

. Nguyên tắc này làm cơ sở cho quy định đánh thuế lên khoản thu nhập

phát sinh ngoài nước của doanh nghiệp Việt Nam và của công dân Việt Nam.

Nguyên tắc quốc tịch không chỉ nêu rõ nghĩa vụ công dân mà còn bảo vệ

công dân của một nước khỏi nghĩa vụ thuế của quốc gia khác, tức là “dân xứ nào

phải và chỉ nộp thuế cho xứ đó” mà thôi, nếu như họ không có thu nhập phát sinh

ở một xứ nào khác. Điển hình của nguyên tắc này là quy định thuế suất 0% trong

thuế giá trị gia tăng

Ngoài mục tiêu khuyến khích xuất khẩu như mọi người đều biết, thuế suất

0% của VAT còn quốc được sử dụng để thực thi nguyên tắc quốc tịch. Khi một

hàng hóa đi ra khỏi một gia để vào đất nước khác thì xứ đi sẽ đánh thuế 0% hàm ý

loại bỏ toàn bộ VAT ra khỏi những bộ phận cấu thành giá trị hàng hóa. Đến khi

mặt hàng này được nhập khẩu vào xứ đến nó không còn chứa đựng bất kỳ một

đồng tiền thuế nào của xứ đi và nó sẵn sàng chịu VAT nơi đến. Đây cũng chính là

nguyên tắc nơi đến (destination principle) đang được thừa nhận rộng rãi.

Trong khi đó, ở Việt Nam có câu “Nộp thuế là nghĩa vụ và quyền lợi của

người dân” dễ khiến người dân thắc mắc về quyền lợi và mối tương quan giữa

quyền lợi-nghĩa vụ mà không phải ai cũng hiểu và đo được những lợi ích mà chính

phủ mang lại cho đất nước, như: sự ổn định về chính trị, sự vững mạnh về quốc

==========================================================

(6) http://thongtinphapluatdansu.wordpress.com/2009/04/20/2704/

http://thongtinphapluatdansu.wordpress.com/2009/04/20/2704/

13

phòng, uy tín và vị thế cạnh tranh quốc gia, môi trường thiên nhiên,… Hơn nữa

câu khẩu hiệu của cơ quan thuế Việt Nam dễ khiến người ta quên mất một đặc

trưng cốt lõi của thuế là không đối giá.

1.4.4.3. Nguyên tắc đánh thuế theo nơi cư trú

Theo nguyên tắc này, quyền đánh thuế của Nhà nước được xác lập trên cơ sở

mối quan hệ kinh tế xã hội của đối tượng nộp thuế đối với quốc gia đó. Khi một tổ

chức sản xuất kinh doanh được xác định là “đối tượng cư trú” tại một nước thì có

nghĩa là đối tượng đó gắn chặt đời sống kinh tế của mình với quốc gia đó, được

hưởng các dịch vụ công cộng và cơ sở hạ tầng ở quốc gia đó cho nên phải có

nghĩa vụ nộp thuế đối với mọi khoản thu nhập của doanh nghiệp. Đối với “đối

tượng không cư trú” thì chỉ bị đánh thuế đối với phần thu nhập phát sinh trong

phạm vi lãnh thổ của nước đó. Theo thông lệ quốc tế và các hiệp định tránh đánh

thuế 2 lần của các nước ký kết, một công ty được coi là “cư trú” tại một nước nếu

công ty đó có “trụ sở điều hành thực tế” tại nước đó, còn nếu chỉ có “cơ sở thường

trú” thì được coi là “đối tượng không cư trú”

Trong 3 nguyên tắc nói trên, nguyên tắc cư trú và nguyên tắc lãnh thổ được

áp dụng phổ biến hơn cả. Còn nguyên tắc quốc tịch ít được áp dụng vì nguyên tắc

này không còn phù hợp trong điều kiện giao lưu kinh tế giữa các quốc gia ngày

càng mở rộng. Việc các tập đoàn kinh doanh quốc tế mở các công ty con ở nước

ngoài (hoạt động theo luật pháp của nước đó) ngày càng nhiều, do vậy khái niệm

“trụ sở chính” nhiều khi không còn có ý nghĩa, thay vào đó là khái niệm “trụ sở

điều hành thực tế”.

1.4.5. Vai trò của thuế đối với nền kinh tế quốc dân

1.1.5.1. Thuế là công cụ chủ yếu tập trung nguồn thu cho Ngân sách Nhà

nước

14

Để huy động nguồn lực vật chất cho mình, Nhà nước có thể sử dụng nhiều

hình thức khác nhau như: phát hành trái phiếu chính phủ, bán tài sản quốc gia, thu

thuế,… Tuy nhiên, thuế là công cụ chủ yếu có vai trò quan trọng nhất. Vì so với

các hình thức khác, sử dụng thuế các những ưu điểm:

- Thuế là một công cụ phân phối có lĩnh vực và phạm vi rộng lớn. Đối tượng

nộp thuế bao gồm toàn bộ thể nhân và pháp nhân hoạt động kinh tế và phát sinh

nguồn thu nhập nộp thuế

- Phương thức huy động của thuế là sử dụng phương pháp chuyển giao thu

nhập bắt buộc. Chính vì vậy, nguồn thu từ thuế được đảm bảo tập trung một cách

nhanh chóng, thường xuyên và ổn định

- Thông qua thu thuế một bộ phận của tổng sản phẩm xã hội và thu nhập

quốc dân trong nước được tạo ra đã tập trung vào Nhà nước để đảm bảo nhu cầu

chi tiêu công cộng và thực hiện các biện pháp kinh tế xã hội.

- Tính ưu thế của động viên thông qua thuế so với các công cụ khác còn thể

hiện ở chỗ: thuế kết hợp hài hòa giữa phương pháp cưỡng bức và kích thích vật

chất nhằm tạo ra sự quan tâm của các đối tượng nộp thuế tới chất lượng sản xuất

và hiệu quả kinh doanh.

1.1.5.2. Thuế là công cụ điều tiết vĩ mô nền kinh tế của Nhà nước

Nền kinh tế thị trường, bên cạnh những mặt tích cực cũng chứa đựng những

khuyết tật vốn có của nó. Nhà nước sử dụng công cụ thuế để khắc phục những

khuyết tật của thị trường trên những mặt sau:

- Điều chỉnh chu kỳ nền kinh tế: kinh tế phát triển theo chu kỳ với những giai

đoạn thăng trầm khác nhau là không thể tránh khỏi. Trong những năm khủng

hoảng và suy thoái kinh tế, Nhà nước có thể hạ thấp mức thuế, tạo ra những điều

kiện ưu đãi về thuế thuận lợi nhằm kích thích nhu cầu tiêu dùng để tăng đầu tư và

mở rộng sản xuất. Ngược lại, trong thời kỳ phát triển quá mức, có nguy cơ dẫn đến

mất cân đối, Nhà nước có thể tăng thuế, thu hẹp đầu tư mà vẫn giữ vững được

nhịp độ tăng trưởng theo mục tiêu đã đặt ra.

15

- Thuế còn góp phần hình thành cơ cầu ngành hợp lý theo yêu cầu phát triển

của nền kinh tế. Bằng việc ban hành hệ thống thuế, Nhà nước sẽ quy định đánh

thuế hoặc không đánh thuế, đánh thuế suất cao hoặc thấp vào các ngành nghề, các

mặt hàng cụ thể. Thông qua đó, Nhà nước có thể thúc đẩy sự phát triển của những

ngành kinh tế quan trọng hoặc san bằng tốc độ tăng trưởng giữa chúng, đảm bảo

sự cân đối giữa các ngành nghề trong nền kinh tế.

- Điều chỉnh tích lũy tư bản: Tích lũy tư bản có vai trò quan trọng trong việc

tái sản xuất nền kinh tế, góp phần tăng trưởng bền vững. Việc thay đổi các chính

sách thuế của Nhà nước có thể ảnh hưởng tới quy mô và tốc độ tích lũy tư bản, do

đó tác động tới quá trình đầu tư, tái sản xuất phát triển kinh tế

- Thuế có thể được sử dụng để điều tiết việc làm và thất nghiệp: khi nền kinh

tế có mức thất nghiệp cao thì cùng với việc mở rộng chi tiêu của chính phủ, việc

cắt giảm thuế là cần thiết để tăng tổng cầu và việc làm. Ngược lại, trong thời kỳ

lạm phát cao, thuế cần phải được gia tăng để giảm tổng cầu và bình ổn việc làm.

- Thuế được sử dụng như một công cụ có hiệu quả để góp phần thực hiện

chính sách đối ngoại và bảo hộ nền sản xuất trong nước và thúc đẩy sự hòa nhập

kinh tế trong khu vực và trên thế giới.

1.1.5.3. Thuế là công cụ điều hòa thu nhập, thực hiện công bằng xã hội

trong phân phối

Việc điều hòa thu nhập giữa các tầng lớp dân cư được thực hiện một phần

thông qua thuế gián thu mà đặc biệt là các hình thức thuế tiêu thụ đặc biệt. Loại

thuế này có đối tượng chịu thuế chủ yếu là hàng hóa, dịch vụ tiêu dùng cao cấp,

đắt tiền. Các hàng hóa, dịch vụ này thông thường chỉ có những người có thu nhập

cao trong xã hội mới có thể sử dụng và sử dụng nhiều, qua đó điều tiết bớt một

phần thu nhập của họ.

Các sắc thuế trực thu, đặc biệt là thuế thu nhập cá nhân với việc sử dụng thuế

suất lũy tiền là sắc thuế có tác dụng rất lớn trong vấn đề điều tiết thu nhập, đảm

bảo công bằng xã hội.

16

1.1.5.4. Thuế là công cụ để thực hiện kiểm tra, kiểm soát các hoạt động

sản xuất và kinh doanh.

Vai trò này được xuất hiện chính do quá trình tổ chức thực hiện các luật thuế

trong thực tế. Để đảm bảo thu được thuế và thực hiện đúng các quy định của luật

thuế đã ban hành, cơ quan thuế và các cơ quan liên quan phải bằng mọi biện pháp

nắm vững số lượng, quy mô và các cơ sở sản xuất, kinh doanh, ngành nghề và lĩnh

vực kinh doanh. Từ công tác thu thuế mà cơ quan thuế sẽ phát hiện ra những khó

khăn họ gặp phải để giúp đỡ họ tìm biện pháp tháo gỡ. Như vậy, qua công tác

quản lý thu thuế mà có thể kết hợp kiểm tra, kiểm soát toàn diện các mặt hoạt

động của các cơ sở kinh tế, đảm bảo thực hiện tốt quản lý Nhà nước về mọi mặt

của đời sống kinh tế xã hội.

1.5. Tổng quan về hệ thống thuế thu nhập

1.5.1. Khái niệm về hệ thống thuế thu nhập

1.2.1.1 Tổng quan về hệ thống thuế

Trong nền kinh tế thị trường, thu nhập được tạo ra và luân chuyển theo một

dòng khép kín: người lao động nhận được tiền công, dùng tiền công này để mua

hàng hóa, dịch vụ của các công ty, đến lượt các công ty lại dùng số tiền thu được

để trả lãi cho vốn vay để đầu tư, tiền thuê đất, tiền nhân công,… và sau đó các đối

tượng có thu nhập này lại dùng thu nhập để chi tiêu dưới nhiều dạng để mua hàng

hóa, dịch vụ. Chính sự biến đối đa dạng này đã tạo ra những cơ sở đánh thuế khác

nhau, do đó rạo ra khả năng cho Chính phủ đánh thuế trên các cơ sở đánh thuế

khác nhau trên sự luân chuyển của dòng thu nhập khép kín. Hay nói cách khác là

xuất hiện các hình thức thuế khác nhau

Ta có thể hiểu, hệ thống thuế là tổng hợp ác hình thức thuế khác nhau với cơ

chế hoạt động, đối tượng điều chỉnh, phương pháp đánh thuế, mức độ điều tiết và

phương pháp thu nộp khác nhau. Các hình thức thuế có mối quan hệ mật thiết, tác

17

động lẫn nhau nhằm thực hiện mục tiêu điều chỉnh nền kinh tế vĩ mô của Nhà

nước.

Hệ thống thuế đề cập ở đây chủ yếu là hệ thống chính sách thuế, các luật

thuế, các hình thức thuế mà một quốc gia sử dụng để điều tiết nền kinh tế.

Số lượng các hình thức thuế trong hệ thống thuế nhiều hay ít phụ thuộc vào

các yếu tố cơ bản sau:

- Một là, sự vận động của dòng thu nhập trong nền kinh tế đơn giản hay phức

tạp.

- Hai là, khả năng kiểm soát và điều chỉnh sự vận động của dòng thu nhập

trong nền kinh tế của Chính phủ.

Tùy thuộc khả năng và ý đồ của Chính phủ trong việc điều chỉnh sự vận động

của dòng thu nhập ở những giai đoạn khác nhau mà hình thành các hệ thống thuế

khác nhau. Ngoài hệ thống chính sách thuế, để thực thi pháp luật về thuế, các quốc

gia còn phải có hệ thống các định chế về thuế. Đó là tổng hợp các quy định, các

biện pháp về nghiệp vụ, về tổ chức, về kinh tế, về hành chính,…và cơ chế vận

hành chúng nhằm tổ chức có hiệu quả việc thực thi các luật thuế như: bộ máy quản

lý thu thuế, các biện pháp, quy trình nghiệp vụ; hệ thống các tổ chức tư vấn thuế:

các trường đào tạo thuế.

1.2.1.2. Khái niệm về hệ thống thuế thu nhập

Qua nghiên cứu ở trên về các vấn đề cơ bản của hệ thống thuế, ta có thể khái

quát khái niệm thuế thu nhập và hệ thống thuế thu nhập như sau:

Thuế thu nhập là một loại thuế trực thu đánh trực tiếp vào thu nhập thực tế

của các đối tượng nộp thuế như các thể nhân hoặc các pháp nhân. Tính chất của

loại thuế này là có sự thống nhất giữa người nộp thuế và người chịu thuế, hay nói

cách khác là người nộp thuế đồng thời là người phải thực sự phải chịu khoản thuế

này.

Hệ thống thuế thu nhập là tổng hợp các hình thức thuế thu nhập khác nhau

với cơ chế hoạt động, đối tượng điều chỉnh, phương pháp đánh thuế, mức độ điều

18

tiết và phương pháp thu nộp khác nhau. Các hình thức thuế thu nhập có mối quan

hệ mật thiết, tác động lẫn nhau nhằm thực hiện các mục tiêu điều điều hòa thu

nhập cùng với các mục tiêu kinh tế xã hội khác của Nhà nước.

Hệ thống thuế thu nhập chủ yếu bao gồm:

- Ở trạng thái tĩnh: là các luật thuế, chính sách thuế, cơ chế vận hành của

luật và chính sách thuế liên quan tới thu nhập của cá nhân, doanh nghiệp và tổ

chức.

- Ở trạng thái động: là hệ thống tổ chức quản lý thuế, các định chế, các cơ

quan thu thuế, quản lý thuế thu nhập.

Thuế thu nhập có nhiều biến tướng khác nhau với các tên gọi khác nhau. Ví

dụ như: thuế thu nhập cá nhân; thuế tiền lương, tiền công; thuế doanh thu, thuế thu

nhập công ty,… Tuy nhiên, tựu chung lại thì thuế thu nhập là các loại thuế đánh

vào thu nhập của các cá nhân, doanh nghiệp hay tổ chức có thu nhập trên mức

phải nộp thuế theo quy định pháp luật.

Ở Việt Nam, hệ thống thuế thu nhập hiện nay bao gồm hai loại thuế chủ yếu

đó là thuế thu nhập doanh nghiệp và thuế thu nhập cá nhân.

1.5.2. Các đặc điểm của thuế thu nhập

- Là thuế trực thu và khó chuyển

Tính chất trực thu của loại thuế thu nhập được thể hiện ở khía cạnh đối tượng

nộp thuế và đối tượng chịu thuế là một. Thông thường, trong các quy định về luật

thuế thu nhập doanh nghiệp hay luật thuế TNCN thì đối tượng chịu thuế thường là

thu nhập của các tổ chức, cá nhân đó sau khi đã trừ đi các khoản chi phí. Còn đối

tượng nộp thuế chính là các tổ chức cá nhân có thu nhập chịu thuế.

Tính khó chuyển thể hiện ở chỗ: đây là thuế đánh vào thu nhập của đối tượng

nộp thuế nên đối tượng này phải kê khai và nộp thuế thu nhập. Không giống như

các loại thuế gián thu như thuế giá trị gia tăng hay thuế tiêu thụ đặc biệt thì đối

tượng nộp thuế có thể chuyển, khấu trừ thuế thông qua các phương pháp nộp thuế

mà pháp luật quy định

19

- Có tính công bằng xã hội cao

Thuế thu nhập là loại thuế đánh trực tiếp vào thu nhập chịu thuế của đối

tượng nộp thuế. Với các biểu thuế suất lũy tiến thì người có thu nhập cao theo đó

sẽ phải nộp một mức thuế cao hơn so với những người có mức thu nhập thấp hơn.

Và những người có mức thu nhập thấp hơn nữa thì không phải nộp thuế. Điều này

khác với các loại thuế gián thu đánh vào tiêu dùng. Theo đó, người giàu hay người

nghèo, có thu nhập cao hay thấp nếu tiêu dùng một lượng hàng hóa như nhau thì

phải chịu một mức thuế như nhau, tạo ra tính chất lũy thoái của thuế gián thu và

giảm đi tính công bằng của loại thuế này.

Như vậy, với việc quy định rõ các mức thuế suất cho các đối tượng có mức

thu nhập khác nhau. Thuế thu nhập là một loại thuế quan trọng góp phần điều hoà

công bằng xã hội.

- Tƣơng đối nhạy cảm

Tính nhạy cảm thể hiện ở chỗ, thuế thu nhập đánh trực tiếp vào thu nhập của

đối tượng nộp thuế. Chính vì vậy, bất kỳ một sự thay đổi nào trong thuế suất, căn

cứ tính thuế, phương pháp tính thuế, … đều thu hút sự chú ý lớn từ đông đảo dư

luận. Nếu như thuế suất tăng thì đối tượng chịu thuế phải nộp khoản thuế cao hơn.

Điều này tất nhiên sẽ gây ra sự phản ứng gay gắt từ quần chúng khiến cho việc

thực thi thuế gặp rất nhiều khó khăn. Ngược lại, nến hạ mức thuế suất xuống quá

thấp thì sẽ ảnh hưởng tới nguồn thu NSNN

- Thƣờng có tính lũy tiến

Tính lũy tiến trong các biểu thuế thu nhập được sinh ra nhằm đảm bảo tính

công bằng của loại thuế này. Đối với các mức thuế suất lũy tiến tăng dần khi thu

nhập chịu thuế tăng dần thì đối tượng nào càng có thu nhập cao thì phải nộp mức

thuế cao hơn. Điều này là hoàn toàn hợp lý trong việc phân chia và điều tiết thu

nhập.

- Chiếm tỷ trọng rất lớn tại Mỹ và Tây Âu

Biều đồ 1: Tỷ trọng các loại thuế trong cơ cấu NSNN bang và liên bang Hoa

Kỳ

20

Nguồn: Economic Report of the President, American, 2002,

http.g://w3.access po/eop/, Table B-81; and Bureau of Economic Analysis,

http://www.bea.doc.gov/bea/dn/nipaweb/SelectTable.asp?Selected=N, Table 3.3.

Ta có thể thấy, thuế TNCN (individual income taxes) là nguồn thu cực kỳ

quan trọng đối với ngân sách Nhà nước Hoa Kỳ (chiếm tới 50%), và cũng chiếm

một tỷ trọng khá cao trong ngân sách của các bang (18%). Cùng với đó, thuế công

ty (corporate income) cũng chiếm tới 8% ngân sách Nhà nước Hoa Kỳ và chiếm

2% ngân sách bang. Điều đó cho thấy hệ thống thuế thu nhập chiếm một tỷ trọng

chủ yếu trong nguồn thu NSNN tại Mỹ.

Còn tại Tây Âu, theo thống kê trang web nationmaster.com tỷ trọng thuế

TNDN trong tổng thu NSNN là 20,5% đối với Luxembourg, 13,1% đối với Ai-len,

10,4% đối với Hy Lạp, 9,3% đối với Phần Lan, và từ khoảng 8 – 9% đối với một

số nước như Pháp, Anh, Tây Ban Nha, Hà Lan Thụy Sĩ. Về thuế TNCN, chúng ta

có thể xem bảng sau:

21

Bảng 1: Tỷ trọng thuế TNCN trong tổng thu NSNN của một số nước.

#

1 Denmark: 53.2%

#

2 New Zealand: 42.3%

#

3 Iceland: 38.6%

#

4 Australia: 38.5%

#

5 United States: 37.7%

#

6 Canada: 35%

#

7 Switzerland: 34.4%

#

8 Belgium: 31.7%

#

9 Finland: 31.2%

#

10 Sweden: 30.4%

#

11 United Kingdom: 29.8%

# 12

Mexico: 28.9%

Nguồn: http://www.nationmaster.com/graph/tax_com_of_tax_per_inc_tax-

taxation-components-personal-income-tax

Như vậy, ta có thể thấy, tại hầu hết các nước Tây Âu và Bắc Mỹ, tỷ trọng

thuế TNCN trong tổng thu NSNN là rất cao. Nếu tính tổng tỷ trọng thuế TNDN và

TNCN thì tỷ trọng này vào khoảng từ 40 – 65%. Điều đó chứng tỏ hệ thống thuế

thu nhập có vai trò rất quan trọng đối với các nước này.

- Thuế TNCN ít gây biến dạng trên thị trƣờng hàng hóa nhƣng có

ảnh hƣởng lớn tới thị trƣờng lao động.

Đặc điểm này cũng xuất phát từ chính đặc điểm trực thu của thuế thu nhập cá

nhân. Thuế thu nhập đánh vào thu nhập chịu thuế của cá nhân, không đánh trực

tiếp vào việc tiêu dùng hàng hóa nên ít gây biến động trên thị trường hàng hóa.

Tuy nhiên, nếu thuế thu nhập cá nhân quá cao sẽ dẫn tới hiện tượng chuyển dịch

lao động theo vị trí địa lý. Người lao động tại nơi bị đánh thuế TNCN cao sẽ

http://www.nationmaster.com/country/da-denmark/tax-taxation

http://www.nationmaster.com/country/nz-new-zealand/tax-taxation

http://www.nationmaster.com/country/ic-iceland/tax-taxation

http://www.nationmaster.com/country/as-australia/tax-taxation

http://www.nationmaster.com/country/us-united-states/tax-taxation

http://www.nationmaster.com/country/ca-canada/tax-taxation

http://www.nationmaster.com/country/sz-switzerland/tax-taxation

http://www.nationmaster.com/country/be-belgium/tax-taxation

http://www.nationmaster.com/country/fi-finland/tax-taxation

http://www.nationmaster.com/country/sw-sweden/tax-taxation

http://www.nationmaster.com/country/uk-united-kingdom/tax-taxation

http://www.nationmaster.com/country/mx-mexico/tax-taxation

http://www.nationmaster.com/graph/tax_com_of_tax_per_inc_tax-taxation-components-personal-income-tax


22

chuyển tới làm việc ở những nơi mà họ chỉ phải nộp một mức thuế thấp hơn.

Chính điều này tạo ra sự mất cân đối trong cơ cấu lao động giữa các vùng miền,

giữa các quốc gia.

1.5.3. Vai trò của hệ thống thuế thu nhập đối với nền kinh tế

1.5.3.1. Thuế thu nhập là khoản thu quan trọng của NSNN

Điều này thể hiện ở phạm vi áp dụng của các luật thuế thu nhập. Đối với thuế

thu nhập doanh nghiệp, phạm vi áp dụng của luật thuế này rất rộng rãi, là tất cả

mọi cơ sở sản xuất kinh doanh có thu nhập. Mặt khác, cùng với xu hướng tăng

trưởng kinh tế, quy mô của các hoạt động kinh tế ngày càng được mở rộng, hiệu

quả kinh doanh ngày càng cao sẽ tạo ra guồn thu về thuế TNDN ngày càng lớn

cho NSNN.

Điều này cũng tương tự đối với thuế TNCN, khi bất kỳ cá nhân nào có thu

nhập ở một mức cao nhất định trong xã hội đều phải nộp thuế. Cùng với đó, sự

phát triển kinh tế mạnh mẽ cũng khuyến khích các tầng lớp cá nhân kinh doanh để

tìm kiếm thu nhập cao hơn. Điều này tất yếu làm tăng thu cho NSNN thông qua

thuế TNCN

1.5.3.2. Thuế thu nhập là một công cụ để Nhà nước thực hiện chính

sách công bằng xã hội

Thuế TNDN được tính trên số thu nhập còn lại sau khi đã trừ đi tất cả những

khoản chi phí hợp lý theo quy định với mức thuế suất ổn định cho nên những

doanh nghiệp có thu nhập cao phải nộp thuế nhiều. Ngược lại những doanh nghiệp

có thu nhập ở mức thấp hơn thì nộp ít thuế hơn, doanh nghiệp không có thu nhập

thì không phải nộp thuế, đã tạo ra sự bình đẳng trong khả năng đóng góp cho

NSNN giữa các cơ sở kinh doanh.

23

Đối với thuế TNCN, thông quan việc áp dụng các mức thuế suất lũy tiến từng

phần, những cá nhân có thu nhập rất cao thì phải nộp một khoản thuế đáng kể cho

NSNN. Ngược lại đối với những cá nhân có mức thu nhập chưa cao nhưng vẫn

trong diện phải chịu thuế thì chỉ phải nộp một phần rất nhỏ trong thu nhập của họ.

1.5.3.3. Thuế thu nhập là công cụ quan trong của Nhà nước trong việc

điều tiết các hoạt động kinh doanh của các doanh nghiệp, quản lý thu nhập của

cá nhân

Thông qua hệ thống thuế suất ưu đãi, chế độ miễn giảm thuế, …thuế TNDN

đã góp phần khuyến khích đầu tư, sản xuất kinh doanh phát triển theo định hướng

của Nhà nước nhằm đảm bảo một cơ cấu kinh tế hợp lý.

Đối với thuế TNCN, thông qua hệ thống kê khai nộp thuế, Nhà nước có thể

kiểm soát được mức thu nhập của từng cá nhân. Từ đó có những định hướng phát

triển kinh tế xã hội dựa trên nguồn thu nhập của cá nhân.

1.6. Các tiêu chí đánh giá sự hoàn thiện của một hệ thống thuế

Để đánh giá hệ thống thuế của một quốc gia nhất định, người ta thường ít chú

ý tới số lượng của các loại thuế trong hệ thống thuế đó, mà chủ yếu đánh giá xem

xét đến khía cạnh chất lượng của hệ thống thuế đó. Mỗi quốc gia tùy theo điều

kiện lịch sử kinh tế xã hội ở từng thời kỳ cụ thể mà định hướng xây dựng hệ thống

thuế riêng của mình. Hệ thống thuế đó phải phản ánh được những mục tiêu của

Nhà nước đặt ra. Chính vì vậy, việc tìm ra những tiêu thức chung để đánh giá một

hệ thống thuế được coi là tích cực hay hiệu quả không phải là dễ dàng. Tuy nghiên

nếu xem xét các yêu cầu chung của sự phát triển nền kinh tế quốc dân, cũng như

đòi hỏi một xã hội dân chủ trong việc xác lập một hệ thống thuế tích cực, phù hợp

và hiệu quả thì tất yếu phải đặt ra những tiêu thức cần thiết để xây dựng một hệ

thống thuế.

24

1.6.1. Tính công bằng, bình đẳng

Tính công bằng là một đòi hỏi khách quan trong việc phân chia gánh nặng

của thuế khóa đối với các tầng lớp dân cư trong xã hội. Có công bằng trong nghĩa

vụ nộp thuế mới động viên các thành phần kinh tế trong xã hội hăng hái lao động,

do đó mới đảm bảo được các mục tiêu kinh tế và chính trị của đất nước. Các nhà

kinh tế cho rằng tính công bằng của thuế phải dựa theo nguyên tắc công bằng theo

chiều ngang và công bằng theo chiều dọc.

- Hệ thống thuế được coi là công bằng theo chiều ngang, nếu các cá nhân có

điều kiện về mọi mặt đều như nhau thì được đối xử như nhau trong việc thực hiện

nghĩa vụ thuế. Tuy nhiên, nguyên tắc này khó áp dụng trong thực tiễn do không

thể chỉ rõ tiêu thức nào để xác định hai cá nhân có điều kiện về mọi mặt như nhau,

mặt khác cũng khó xác định việc đối xử như nhau trong việc thực hiện nghĩa vụ

thuế là như thế nào.

- Hệ thống thuế được coi là công bằng theo chiều dọc, nếu người có khả năng

nộp thuế nhiều hơn thì phải nộp thuế cao hơn những người khác có khả năng nộp

thuế ít hơn.

Trong thực tế, để áp dụng nguyên tắc này cần phải xác định rõ hai vấn đề:

tiêu thức xác định khả năng và mức độ nộp thuế cao hơn.

Vấn đề tiêu thức xác định khả năng nộp thuế cũng có nhiều ý kiến khác nhau.

Phổ biến hiện nay người ta dùng tiêu thức thu nhập hoặc tiêu dùng để đánh giá khả

năng nộp thuế. Cũng có ý kiến đề nghị để đánh thuế công bằng nên dựa vào lợi ích

mà người nộp thuế nhận được từ việc cung cấp dịch vụ, hàng hóa công cộng của

Nhà nước. Trong thực tế, có nhiều hàng hóa công cộng do Nhà nước cung cấp

không thể xác định được lợi ích cụ thể mà cá nhân nhận được để xác định mức

thuế. Việc căn cứ vào lợi ích để đánh thuế chỉ xảy ra trong trường hợp mà việc

cung cấp hàng hóa công cộng đó xác định được một cách chính xác lợi ích mà cá

nhân nhận được.

Tóm lại, công bằng trong thuế khóa là một đòi hỏi khách quan, nhưng việc

đánh giá một hệ thống thuế được coi là công bằng không phải là công việc dễ

25

dàng. Do đó, công bằng trong thuế khóa vẫn thuộc về nhận thức quan điểm của

mỗi quốc gia

1.6.2. Tính hiệu quả

Tính hiệu quả của hệ thống thuế được xét trên các mặt sau:

Thứ nhất, hiệu quả đối với nền kinh tế là lớn nhất

Xét trên phương diện kinh tế, hành vi đánh thuế của Nhà nước bao giờ cũng

ảnh hưởng tới việc phân bổ nguồn lực của xã hội và chịu sự chi phối của hai tác

nhân có xu hướng vận động không đồng nhất là: Nhà nước và các lực lượng thị

trường. Sự phân bổ nguồn lực dưới tác động của các lực lượng thị trường thường

dựa trên yêu cầu của các quy luật kinh tế thị trường, còn sự phân bổ nguồn lực

dưới tác động của Nhà nước thường dựa trên yêu cầu của xã hội và yêu cầu của

nhà quản lý, điều chỉnh theo chức năng của Nhà nước. Nói chung, sự phân bổ các

nguồn lực dưới tác động của các lực lượng thị trường hiệu quả hơn. Tuy nhiên, do

động cơ chủ yếu là lợi nhuận, nên xét ở tầm vĩ mô việc phân bổ các nguồn lực

dưới tác động của các lực lượng thị trường, trong nhiều trường hợp lại không đem

lại hiệu quả chung cho nền kinh tế quốc dân. Chính vì vậy, tất yếu phải có sự kết

hợp của các hệ thống phân bổ nguồn lực của Nhà nước, trong đó công cụ thuế để

điều chỉnh các xu hướng vận động khác nhau nhằm đạt hiệu quả chung cho nền

kinh tế quốc dân.

Như vậy, tính hiệu quả của hệ thống thuế được xét dưới hai góc độ: giảm tối

thiếu những tác động tiêu cực của thuế trong phân bổ nguồn lực vốn đã đạt hiệu

quả dưới tác động của các lực lượng thị trường; tăng cường vai trò của thiế đối với

việc phân bổ nguồn lực chưa đạt được hiệu qủa dưới tác động của các lực lượng

thị trường.

Thứ hai, hiệu quả thu thuế là lớn nhất:

Thể hiện tính hiệu quả của thuế là tổng số thuế thu được là lớn nhất với chi

phí tổ chức thu thuế là thấp nhất. Trong thực tế, khi thu thuế bao giờ cũng phát

sinh chi phí, đó là các khoản chi phí trực tiếp quản lý của cơ quan thuế và những

26

chi phí gián tiếp do người nộp thuế gánh chịu. Tính hiệu quả của thu thuế được thể

hiện là tổng số thuế thu được nhiều nhất trên cơ sở chi phí trực tiếp của cơ quan

thuế và chi phí gián tiếp của người nộp thuế là thấp nhất.

Các khoản chi phí trên gọi là chi phí hành chính và sự tăng hay giảm các

khỏan chi phí này phụ thuộc vào: tính phức tạp hay đơn giản của hệ thống thuế; số

lượng và mức độ phân biệt của thuế suất đối với đối tượng nộp thuế cũng như cơ

sở tính thuế; sự lựa chọn các loại thuế. Nói chung các loại thuế có cơ sở tính thuế

phức tạp, yêu cầu quản lý cao thường có chi phí hành chính lớn.

Nhằm giảm bớt chi phí hành chính đòi hỏi hệ thống thuế phải đơn giản chứa

đựng ít mục tiêu. Mặc khác hệ thống thuế đơn giản, dễ hiểu thì việc quản lý, kiểm

tra, kiểm soát của Nhà nước đối với người nộp thuế mới dễ dàng thuận lợi.

1.6.3. Tính chính xác (tính rõ ràng, minh bạch)

Một hệ thống thuế chính xác thể hiện sự rõ ràng và minh bạch. Tức là, hệ

thống thuế trước hết phải chỉ rõ ai chịu thuế, mức thuế phải nộp và thời hạn nộp

thuế. Một hệ thống thuế rõ ràng và minh bạch sẽ tạo thuận lợi cho các nhà đầu tư

tính toán chính xác được hiệu qủa kinh doanh và nghĩa vụ nộp thuế. Đây là yếu tố

quan trọng để các nhà đầu tư trong và ngoài nước yên tâm bỏ tiền đầu tư vào các

dự án phát triển sản xuất, kinh doanh. Ngược lại, hệ thống thuế không rõ ràng

minh bạch sẽ gây khó khăn cho các nhà đầu tư trong việc xác định hiệu quả kinh

doanh và nghĩa vụ thuế đối với Nhà nước, do đó làm cản trở việc thu hút vốn đầu

tư trong nước và đầu tư nước ngoài để phát triển kinh tế.

1.6.4. Tính thuận tiện

Tính thuận tiện thể hiện sự dễ hiểu, dễ thực hiện, dễ quản lý và khả năng

thích ứng một cách dễ dàng của hệ thống thuế với những hoàn cảnh kinh tế thay

đổi.

Yêu cầu về tính dễ hiểu, dễ thực hiện thường thuộc về kỹ thuật xây dựng các

văn bản pháp luật quy định về thuế sao cho logic, mạch lạc, rõ ràng, các từ dùng

27

trong văn vản phải mang tính phổ thông để dễ hiểu và hiểu đúng thì thực hiện mới

đúng và dễ kiểm tra, kiểm soát việc thực hiện luật thuế trong thực tế.

Hệ thống thuế phải đảm bảo có khả năng dễ thích ứng với sự thay đổi của

hoàn cảnh kinh tế thì mới phát huy được vai trò điều tiết vĩ mô nền kinh tế của

thuế. Bởi vì các Nhà nước ban hành ra chính sách thuế, nhưng người thực hiện

chính sách thuế ấy là các tầng lớp dân cư trong xã hội. Cho nên chính sách thuế

càng đơn giản, dễ hiểu thì người dân mới có điều kiện hiểu rõ và làm đúng theo

quy định của các luật thuế. Có như vậy, thuế mới phát huy được vai trò là công cụ

chủ yếu tạo nguồn thu cho Ngân sách Nhà nước và thực hiện điều tiết vĩ mô nền

kinh tế. Để đảm bảo được yêu cầu này mà không vi phạm các nguyên tắc đã định

ra, khi xây dựng hệ thống thuế thì cơ quan lập pháp thường chỉ quy định khung

thuế suất, còn việc quy định thuế suất cụ thể thường giao cho cơ quan hành pháp,

có như vậy mới đảm bảo cho hệ thống thuế thích ứng với những biến động của

hoàn cảnh kinh tế.

Hiện nay, Việt Nam đang thực hiện công cuộc đổi mới dưới sự lãnh đạo của

Đảng nhằm thực hiện công nghiệp hóa, hiện đại hóa đất nước, trên cơ sở mở rộng

hợp tác kinh tế với các nước trong khu vực và trên thế giới. Do đó, để phát huy

hơn nữa vai trò quản lý, điều tiết vĩ mô nền kinh tế của công cụ thuế, hệ thống

thuế hiện hành cần phải tiếp tục được sửa đổi, hoàn thiện và bổ sung sao cho phù

hợp với yêu cầu của tình hình mới. Trên cơ sở các tiêu thức xây dựng hệ thống

thuế, kết hợp với tình hình kinh tễ xã hội ở nước ta hiện nay thì hệ thống thuế mà

chúng ta hướng tới cần phải đảm bảo được những tiêu thức cụ thể sau:

- Thuế phải bao quát hết nguồn thu để quản lý và thu cho Ngân sách Nhà

nước

- Thuế phải là công cụ điều tiết vĩ mô nền kinh tế có hiệu quả góp phần

khuyến khích sản xuất, kinh doanh phát triển, khuyến khích đầu tư và khuyến

khích tối đa cho xuất khẩu, nhằm thực hiện thành công sự nghiệp công nghiệp hóa,

hiện đại hóa đất nước, góp phần thực hiện chính sách mở rộng kinh tế đối ngoại

của Nhà nước.

28

- Thuế phải góp phần động viên công bằng, hợp lý thu nhập xã hội

- Chính sách thuế phải quán triệt yêu cầu đơn giản, dễ hiểu, dễ làm, dễ kiểm

tra.

- Chính sách thuế phải xây dựng trên cơ sở học hỏi kinh nghiệm và rút ra

những bài học kinh nghiệm của các nước trên thế giới, nhất là các nước có điều

kiện kinh tế tương đồng với nước ta; đồng thời phù hợp với điều kiện kinh tế của

đất nước trong từng thời kỳ, cũng như truyền thống, phong tục tập quán của dân

tộc.

29

Chƣơng 2: THỰC TRẠNG NHỮNG BẤT CẬP, VƢỚNG MẮC

TRONG HỆ THỐNG THUẾ THU NHẬP TẠI VIỆT NAM

2.1. Tổng quan về hệ thống thuế thu nhập tại Việt Nam

2.1.1. Về Thuế thu nhập doanh nghiệp

2.1.1.1. Về khung pháp lý điều chỉnh

Luật thuế TNDN của nước ta hiện nay là Luật thuế TNDN được Quốc hội

khóa XII, kỳ họp thứ 3 thông qua ngày 03/06/2008, ban hành ngày 12/06/2008 và

được chính thức áp dụng từ ngày 01/01/2009. Luật này thay cho luật thuế TNDN

trước đó áp dụng từ ngày 01/01/2004.

Cũng đi kèm với luật này là những văn bản pháp lý dưới luật hướng dẫn cụ

thể và chi tiết việc thi hành luật này. Đó là:

- Nghị định 124/2008/ NĐ – CP của chính phủ ban hành ngày 11/12/2008

quy định chi tiết và hướng dẫn thi hành một số điều của luật thuế TNDN 2008

- Thông tư 130/2008/ TT – BTC, do Bộ tài chính ban hành ngày 26/12/2008

hướng dẫn thi hành một số điều của Luật thuế TNDN 2008 và hướng dẫn thi hành

nghị định 124/2008 quy định chi tiết thi hành một số điều của luật thuế TNDN

2008

- Thông tư 12/2009/ TT – BTC do Bộ tài chính ban hành ngày 22/01/2009

hướng dẫn thực hiện gia hạn nộp thuế TNDN 2009 đối với doanh nghiệp kinh

doanh một số ngành nghề


hướng dẫn xác định doanh thu tính thuế thu nhập doanh nghiệp đối với hoạt động

bán vé, bán thẻ hội viên sân gôn.

- Quyết định 12/2010/ QĐ – TTg của thủ tướng chính phủ ban hành ngày

12/02/2010 về việc gia hạn nộp thuế thu nhập doanh nghiệp nhằm tiếp tục tháo gỡ

khó khăn cho doanh nghiệp, góp phần thúc đẩy phát triển kinh tế.

30

2.1.1.2. Phạm vi áp dụng thuế TNDN

a. Về đối tượng chịu thuế TNDN

Theo luật thuế TNDN hiện hành, đối tượng chịu thuế bao gồm:

- Thu nhập từ hoạt động sản xuất, kinh doanh hàng hoá, dịch vụ

- Và các thu nhập khác.

b. Về đối tượng nộp thuế TNDN, bao gồm:

- Các tổ chức sản xuất kinh doanh, được thành lập theo Luật pháp Việt Nam

thực hiện sản xuất kinh doanh hàng hóa, dịch vụ (kể cả doanh nghiệp có vốn đầu

tư nước ngoài)

- Các công ty nước ngoài hoạt động kinh doanh thông qua cơ sở thường trú

tại Việt Nam (cơ sở thường trú của công ty nước ngoài ở Việt Nam là cơ sở kinh

doanh mà thông qua cơ sở này công ty nước ngoài tiến hành một phần hay toàn bộ

hoạt động kinh doanh của mình tại Việt Nam)

Như vậy, việc xác định đối tượng nộp thuế TNDN dựa trên 2 căn cứ:

- Doanh nghiệp, các tổ chức sản xuất kinh doanh phải đóng trên lãnh thổ Việt

Nam (bao gồm cả các cơ sở thường trú của công ty nước ngoài, các tổ chức nước

ngoài tại Việt Nam) và thực hiện hoạt động sản xuất, kinh doanh hợp pháp

- Phải có thu nhập từ các hoạt động sản xuất kinh doanh đó.

c. Về thu nhập được miễn thuế: bao gồm

- Các khoản thu nhập từ trồng trọt, chăn nuôi, nuôi trồng thủy sản của tổ chức

được thành lập theo Luật hợp tác xã và các khoản thu nhập từ việc thực hiện dịch

vụ kỹ thuật trực tiếp phục vụ nông nghiệp

- Thu nhập từ nghiên cứu khoa học, công nghệ mới lần đầu áp dụng tại Việt

Nam

- Thu nhập từ các hoạt động sản xuất, kinh doanh hàng hoá, dịch vụ, dạy

nghề của doanh nghiệp dành riêng cho lao động là người tàn tật, người sau cai

nghiện, người nhiễm HIV và các đối tượng xã hội có hoàn cảnh khó khăn khác

31

- Khoản tài trợ nhận được để sử dụng cho hoạt động giáo dục, nghiên cứu

khoa học, văn hoá, nghệ thuật, từ thiện, nhân đạo và hoạt động xã hội khác tại Việt

Nam.

Đây là một điểm mới so với luật thuế TNDN năm 2003. Theo luật thuế

TNDN 2003, hầu hết những thu nhập kể trên được quy định là thu nhập không

thuộc diện chịu thuế, tức là không phải kê khai nộp thuế. Tuy nhiên, theo luật mới

lần này thì các thu nhập này dù được miễn thuế nhưng vẫn phải đăng ký kê khai

thuế.

2.1.1.3. Căn cứ và phương pháp tính thuế TNDN

Thuế thu nhập doanh nghiệp phải nộp được xác định theo công thức sau:

Thuế TNDN phải nộp = Thu nhập tính thuế (TNTT) x Thuế suất thuế TNDN

- Trường hợp doanh nghiệp nêu có trích quỹ phát triển khoa học và công

nghệ thì thuế thu nhập doanh nghiệp phải nộp được xác định như sau:

Thuế TNDN phải nộp = (TNTT – phần trích lập quỹ KH&CN) x Thuế suất

thuế TNDN

Trong đó:

+ TNTT được xác định theo công thức sau:

TNTT = TNCT – (TN được miễn thuế + Các khoản lỗ được kết chuyển)

+ Thu nhập chịu thuế trong kỳ tính thuế xác định như sau:

TNCT = Doanh thu – Chi phí được trừ + Các khoản thu nhập khác

a. Doanh thu tính thuế

Doanh thu để tính thu nhập chịu thuế là toàn bộ tiền bán hàng hoá, tiền gia

công, tiền cung cấp dịch vụ bao gồm cả khoản trợ giá, phụ thu, phụ trội mà doanh

nghiệp được hưởng không phân biệt đã thu được tiền hay chưa thu được tiền.

Doanh thu được tính bằng đồng tiền Việt Nam.

- Đối với doanh nghiệp nộp thuế giá trị gia tăng theo phương pháp khấu trừ

thuế là doanh thu chưa bao gồm thuế giá trị gia tăng.

32

- Đối với doanh nghiệp nộp thuế giá trị gia tăng theo phương pháp trực tiếp

trên giá trị gia tăng là doanh thu bao gồm cả thuế giá trị gia tăng.

Nếu trong chuẩn mực kế toán hay văn bản pháp luật khác có định nghĩa

doanh thu khác với định nghĩa doanh thu tính thuế trong văn bản pháp quy về thuế

thì thực hiện theo văn bản pháp quy về thuế.

b. Chi phí hợp lý được trừ và không được trừ

Các khoản chi phí phải được tính bằng đồng Việt Nam. Nếu có khoản chi

tính bằng ngoại tệ thì phải quy đổi ra tiền Việt Nam theo tỷ giá giao dịch bình

quân trên thị trường ngoại tệ liên ngân hàng do Ngân hàng Nhà nước Việt Nam

công bố tại thời điểm phát sinh chi phí bằng ngoại tệ.

Các khoản chi phí hợp lý được trừ theo luật quy định bao gồm:

- Khoản chi thực tế phát sinh liên quan đến hoạt động sản xuất, kinh doanh

của doanh nghiệp;

- Khoản chi có đủ hoá đơn, chứng từ hợp pháp theo quy định của pháp luật

Các khoản chi phí không được trừ bao gồm: (i) Khoản chi không đáp ứng đủ

các điều kiện về khoản chi hợp lý nên trên; (ii) Khoản tiền phạt do vi phạm hành

chính; (iii) Phần chi vượt mức theo quy định của pháp luật về trích lập dự phòng;

(iv) Phần chi phí nguyên liệu, vật liệu, nhiên liệu, năng lượng, hàng hóa vượt định

mức tiêu hao do doanh nghiệp xây dựng, thông báo cho cơ quan thuế và giá thực

tế xuất kho; (v) Phần chi trả lãi tiền vay vốn sản xuất, kinh doanh của đối tượng

không phải là tổ chức tín dụng hoặc tổ chức kinh tế vượt quá 150% mức lãi suất

cơ bản do Ngân hàng Nhà nước Việt Nam công bố tại thời điểm vay; (vi) Trích

khấu hao tài sản cố định không đúng quy định của pháp luật; (vii) Tiền lương, tiền

công của chủ doanh nghiệp tư nhân; thù lao trả cho sáng lập viên doanh nghiệp

không trực tiếp tham gia điều hành sản xuất, kinh doanh; (ix) Chi trả lãi tiền vay

vốn tương ứng với phần vốn điều lệ còn thiếu; (x) Phần chi quảng cáo, tiếp thị,

khuyến mại, hoa hồng môi giới; chi tiếp tân, khánh tiết, hội nghị; chi hỗ trợ tiếp

33

thị, chi hỗ trợ chi phí, chiết khấu thanh toán; chi báo biếu, báo tặng của cơ quan

báo chí liên quan trực tiếp đến hoạt động sản xuất, kinh doanh vượt quá 10% tổng

số chi được trừ; đối với doanh nghiệp thành lập mới là phần chi vượt quá 15%

trong ba năm đầu, kể từ khi được thành lập. Tổng số chi được trừ không bao gồm

các khoản chi quy định tại điểm này; đối với hoạt động thương mại, tổng số chi

được trừ không bao gồm giá mua của hàng hoá bán ra;…

c. Các khoản thu nhập khác

Luật thuế TNDN không quy định cụ thể chi tiết về các khoản thu nhập khác.

Tuy nhiên, trong thông tư 130/2008 có quy định đầy đủ, cụ thể về 20 khoản thu

được xếp vào thu nhập khác của doanh nghiệp, điển hình là: thu nhập từ chuyển

nhượng vốn, chuyển nhượng bất động sản; thu nhập từ quyền sở hữu, quyền sử

dụng tài sản; thu nhập từ chuyển nhượng, cho thuê, thanh lý tài sản; thu nhập từ lãi

tiền gửi, cho vay vốn, bán ngoại tệ; hoàn nhập các khoản dự phòng; thu khoản nợ

khó đòi đã xoá nay đòi được; thu khoản nợ phải trả không xác định được chủ;

khoản thu nhập từ kinh doanh của những năm trước bị bỏ sót và các khoản thu

nhập khác, kể cả thu nhập nhận được từ hoạt động sản xuất, kinh doanh ở ngoài

Việt Nam.

d. Thuế suất thuế TNDN

Thuế suất thuế thu nhập doanh nghiệp là 25%, trừ trường hợp được áp dụng

thuế suất ưu đãi theo quy định của luật thuế TNDN 2008

Thuế suất thuế thu nhập doanh nghiệp đối với hoạt động tìm kiếm, thăm dò,

khai thác dầu khí và tài nguyên quý hiếm khác tại Việt Nam từ 32% đến 50%.

Mức cụ thể do Thủ tướng chính phủ quy định

2.1.1.4. Ưu đãi thuế TNDN

a. Ưu đãi về thuế suất

34

- Mức thuế suất ưu đãi 10% dành cho: Doanh nghiệp thành lập mới từ dự án

đầu tư tại địa bàn có điều kiện kinh tế - xã hội đặc biệt khó khăn, khu kinh tế, khu

công nghệ cao; doanh nghiệp thành lập mới từ dự án đầu tư thuộc lĩnh vực công

nghệ cao, nghiên cứu khoa học và phát triển công nghệ, đầu tư phát triển cơ sở hạ

tầng đặc biệt quan trọng của Nhà nước, sản xuất sản phẩm phần mềm. Bên cạnh

đó là các Doanh nghiệp hoạt động trong lĩnh vực giáo dục - đào tạo, dạy nghề, y

tế, văn hoá, thể thao và môi trường

- Mức thuế suất ưu đãi 20% dành cho: Doanh nghiệp thành lập mới từ dự án

đầu tư tại địa bàn có điều kiện kinh tế - xã hội khó khăn trong thời gian mười năm.

Và các hợp tác xã dịch vụ nông nghiệp và quỹ tín dụng nhân dân

b.Ư u đãi về thời gian miễn thuế, giảm thuế:

- Mức ưu đãi tối đa là 9 năm dành cho hầu hết các đối tượng doanh nghiệp

được hưởng mức thuế suất ưu đãi 10%

- Doanh nghiệp thành lập mới từ dự án đầu tư tại địa bàn có điều kiện kinh tế

- xã hội khó khăn được miễn thuế tối đa không quá 2 năm và giảm 50% số thuế

phải nộp tối đa không quá bốn năm tiếp theo

c. Chuyển lỗ

- Doanh nghiệp có lỗ được chuyển số lỗ sang năm sau; số lỗ này được trừ vào

thu nhập tính thuế. Thời gian được chuyển lỗ không quá năm năm, kể từ năm tiếp

theo năm phát sinh lỗ.

- Doanh nghiệp có lỗ từ hoạt động chuyển nhượng bất động sản chỉ được

chuyển số lỗ vào thu nhập tính thuế của hoạt động này.

d. Về vấn đề trích lập quỹ phát triển khoa học và công nghệ của doanh

nghiệp.

- Mức tối đa là 10% thu nhập hàng năm của doanh nghiệp

35

- Trong thời hạn 5 năm, kể từ khi trích lập, nếu Quỹ phát triển khoa học và

công nghệ không được sử dụng hoặc sử dụng không hết 70% hoặc sử dụng không

đúng mục đích thì doanh nghiệp phải nộp ngân sách nhà nước phần thuế thu nhập

doanh nghiệp tính trên khoản thu nhập đã trích lập quỹ mà không sử dụng hoặc sử

dụng không đúng mục đích và phần lãi phát sinh từ số thuế thu nhập doanh nghiệp

đó

2.1.2. Về thuế thu nhập cá nhân

2.1.2.1. Về khung pháp lý điều chỉnh

Luật thuế TNCN hiện hành của Việt Nam được thông qua tại Quốc Hội Khóa

XII, kỳ họp thứ 2 ngày 21/12/2009 bắt đầu có hiệu lực vào ngày 01/01/2009 là đạo

luật về thuế TNCN đầu tiên ở nước ta.

Bên cạnh luật này, còn có một số các văn bản pháp lý dưới luật hướng dẫn cụ

thể và chi tiết việc thi hành luật này. Đó là:

- Thông tư 84/2008/TT-BTC ban hành ngày 30/09/2008 hướng dẫn thi hành

một số điều của Luật Thuế thu nhập cá nhân và hướng dẫn thi hành Nghị định số

100/2008/NĐ-CP ngày 08/9/2008 của Chính phủ quy định chi tiết một số điều của

Luật Thuế thu nhập cá nhân

- Thông tư 62/2009/TT-BTC ban hành ngày 27/03/2009 hướng dẫn sửa đổi, bổ

sung Thông tư số 84/2008/TT-BTC hướng dẫn thi hành một số điều của Luật Thuế

thu nhập cá nhân và hướng dẫn thi hành Nghị định số 100/2008/NĐ-CP quy định

chi tiết một số điều của Luật Thuế thu nhập cá nhân

- Thông tư 161/2009/TT-BTC ban hành ngày 12/08/2009 hướng dẫn về thuế thu

nhập cá nhân đối với một số trường hợp chuyển nhượng, nhận thừa kế, nhận quà

tặng là bất động sản

- Thông tư 160/2009/TT-BTC ban hành ngày 12/08/2009 hướng dẫn miễn thuế

thu nhập cá nhân năm 2009 theo Nghị quyết số 32/2009/NQH12 ngày 19/6/2009

của Quốc hội

- Thông tư 176/2009/TT-BTC ban hành ngày 09/09/2009 hướng dẫn về việc

http://vietlaw.gov.vn/LAWNET/docView.do?docid=22774&type=html&searchType=fulltextsearch&searchText=















36

giảm thuế thu nhập cá nhân đối với cá nhân làm việc tại khu kinh tế

- Thông tư 02/2010/TT-BTC ban hành ngày 11/01/2010 hướng dẫn bổ sung

Thông tư số 84/2008/TT-BTC hướng dẫn thi hành một số điều của Luật Thuế thu

nhập cá nhân và hướng dẫn thi hành Nghị định số 100/2008/NĐ-CP ngày 8/9/208

quy định chi tiết một số điều của Luật Thuế thu nhập cá nhân

2.1.2.2. Phạm vi điều chỉnh

a. Đối tượng nộp thuế

Đối tượng nộp thuế theo luật thuế TNCN 2007 được xác định theo tiêu chí cá

nhân cư trú và cá nhân không cứ trú. Cá nhân cư trú là người đáp ứng một trong

các điều kiện sau đây:

- Có mặt tại Việt Nam từ 183 ngày trở lên tính trong một năm dương lịch

hoặc tính theo 12 tháng liên tục kể từ ngày đầu tiên có mặt tại Việt Nam;

- Có nơi ở thường xuyên tại Việt Nam, bao gồm có nơi ở đăng ký

thường trú hoặc có nhà thuê để ở tại Việt Nam theo hợp đồng thuê có thời

hạn.

Trong việc quy định đối tượng nộp thuế, luật cũng áp dụng quy tắc

loại trừ. Những người nào thỏa mãn điều kiện là cá nhân cư trú thì là cá

nhân cư trú. Những đối tượng không thỏa mãn điều kiện trên thì không

được coi là cá nhân cư trú

b. Thu nhập chịu thuế.

Luật thuế TNCN 2007 quy định 10 nhóm thu nhập chịu thuế cụ thể như sau

1. Thu nhập từ kinh doanh: bao gồm thu nhập từ hoạt động sản xuất, kinh

doanh hàng hóa, dịch vụ và các ngành nghề khác theo quy định pháp luật

2. Thu nhập từ tiền lương, tiền công, bao gồm: (i) Tiền lương, tiền công và

các khoản có tính chất tiền lương, tiền công; (ii) Các khoản phụ cấp, trợ cấp, trừ

các khoản phụ cấp, trợ cấp theo quy định của pháp luật về các khoản ưu đãi theo





37

quy định của pháp luật như các khoản phụ cấp cho người có công, phụ cấp quốc

phòng, an ninh, phụ cấp độc hại, nguy hiểm; (iii) Tiền thù lao dưới các hình thức;

(iv) Tiền nhận được từ tham gia hiệp hội kinh doanh, hội đồng quản trị, ban kiểm

soát, hội đồng quản lý và các tổ chức; (v) Các khoản lợi ích khác mà đối tượng

nộp thuế nhận được bằng tiền hoặc không bằng tiền; (vi) Tiền thưởng, trừ các

khoản tiền thưởng kèm theo các danh hiệu được Nhà nước phong tặng, tiền

thưởng kèm theo giải thưởng quốc gia, giải thưởng quốc tế, tiền thưởng về cải tiến

kỹ thuật, sáng chế, phát minh được cơ quan nhà nước có thẩm quyền công nhận,

tiền thưởng về việc phát hiện, khai báo hành vi vi phạm pháp luật với cơ quan nhà

nước có thẩm quyền.

3. Thu nhập từ đầu tư vốn, bao gồm: tiền lãi cho vay; lợi tức cổ phần; thu

nhập từ đầu tư vốn dưới các hình thức khác.

4. Thu nhập từ chuyển nhượng vốn, bao gồm: (i) Thu nhập từ chuyển nhượng

phần vốn trong các tổ chức kinh tế; (ii) Thu nhập từ chuyển nhượng chứng khoán;

(iii) Thu nhập từ chuyển nhượng vốn dưới các hình thức khác

5. Thu nhập từ chuyển nhượng bất động sản, bao gồm: (i) Thu nhập từ

chuyển nhượng quyền sử dụng đất và tài sản gắn liền với đất; (ii) Thu nhập từ

chuyển nhượng quyền sở hữu hoặc sử dụng nhà ở; (iii) Thu nhập từ chuyển

nhượng quyền thuê đất, thuê mặt nước; (iv) Các khoản thu nhập khác nhận được

từ chuyển nhượng bất động sản.

6. Thu nhập từ trúng thưởng, bao gồm: trúng thưởng xổ số; trúng thưởng

trong các hình thức khuyến mại; Trúng thưởng trong các hình thức cá cược,

casino; và các hình thức trúng thưởng khác

7. Thu nhập từ bản quyền, bao gồm: Thu nhập từ chuyển giao, chuyển quyền

sử dụng các đối tượng của quyền sở hữu trí tuệ; Thu nhập từ chuyển giao công

nghệ.

8. Thu nhập từ nhượng quyền thương mại.

38

9. Thu nhập từ nhận thừa kế là chứng khoán, phần vốn trong các tổ chức

kinh tế, cơ sở kinh doanh, bất động sản và tài sản khác phải đăng ký sở hữu hoặc

đăng ký sử dụng.

10. Thu nhập từ nhận quà tặng là chứng khoán, phần vốn trong các tổ chức

kinh tế, cơ sở kinh doanh, bất động sản và tài sản khác phải đăng ký sở hữu hoặc

đăng ký sử dụng.

c. Thu nhập được miễn thuế

Thu nhập được miễn thuế theo luật thuế TNCN 2007 bao gồm 14 nhóm thu

nhập miễn thuế cụ thể như sau:

1. Thu nhập từ chuyển nhượng bất động sản giữa vợ với chồng; cha đẻ, mẹ

đẻ với con đẻ; cha nuôi, mẹ nuôi với con nuôi; cha chồng, mẹ chồng với con dâu;

cha vợ, mẹ vợ với con rể; ông nội, bà nội với cháu nội; ông ngoại, bà ngoại với

cháu ngoại; anh, chị, em ruột với nhau.

2. Thu nhập từ chuyển nhượng nhà ở, quyền sử dụng đất ở và tài sản gắn liền với

đất ở của cá nhân trong trường hợp cá nhân chỉ có một nhà ở, đất ở duy nhất.

3. Thu nhập từ giá trị quyền sử dụng đất của cá nhân được Nhà nước giao

đất.

4. Thu nhập từ nhận thừa kế, quà tặng là bất động sản giữa vợ với chồng; cha

đẻ, mẹ đẻ với con đẻ; cha nuôi, mẹ nuôi với con nuôi; cha chồng, mẹ chồng với

con dâu; cha vợ, mẹ vợ với con rể; ông nội, bà nội với cháu nội; ông ngoại, bà

ngoại với cháu ngoại; anh, chị, em ruột với nhau.

5. Thu nhập của hộ gia đình, cá nhân trực tiếp sản xuất nông nghiệp, lâm

nghiệp, làm muối, nuôi trồng, đánh bắt thuỷ sản chưa qua chế biến thành các sản

phẩm khác hoặc chỉ qua sơ chế thông thường.

6. Thu nhập từ chuyển đổi đất nông nghiệp của hộ gia đình, cá nhân được

Nhà nước giao để sản xuất.

39

7. Thu nhập từ lãi tiền gửi tại tổ chức tín dụng, lãi từ hợp đồng bảo hiểm

nhân thọ.

8. Thu nhập từ kiều hối.

9. Phần tiền lương làm việc ban đêm, làm thêm giờ được trả cao hơn so với

tiền lương làm việc ban ngày, làm trong giờ theo quy định của pháp luật.

10. Tiền lương hưu do Bảo hiểm xã hội chi trả.

11. Thu nhập từ học bổng, bao gồm: Học bổng nhận được từ ngân sách nhà

nước; Học bổng nhận được từ tổ chức trong nước và ngoài nước theo chương trình

hỗ trợ khuyến học của tổ chức đó.

12. Thu nhập từ bồi thường hợp đồng bảo hiểm nhân thọ, phi nhân thọ, tiền

bồi thường tai nạn lao động, khoản bồi thường nhà nước và các khoản bồi thường

khác theo quy định của pháp luật.

13. Thu nhập nhận được từ quỹ từ thiện được cơ quan nhà nước có thẩm

quyền cho phép thành lập hoặc công nhận, hoạt động vì mục đích từ thiện, nhân

đạo, không nhằm mục đích lợi nhuận.

14. Thu nhập nhận được từ nguồn viện trợ nước ngoài vì mục đích từ thiện,

nhân đạo dưới hình thức chính phủ và phi chính phủ được cơ quan nhà nước có

thẩm quyền phê duyệt.

2.1.2.3. Căn cứ tính thuế đối với cá nhân cư trú

a. Thu nhập chịu thuế từ kinh doanh

- . Đối với cá nhân kinh doanh không thực hiện chế độ kế toán hoá đơn,

chứng từ nộp thuế theo phương pháp khoán, thu nhập chịu thuế thu nhập cá nhân

được xác định theo công thức:

TNCT trong kỳ = Doanh thu ấn định x Tỷ lệ thu nhập do cơ quan thuế ấn

định

40

- Đối với cá nhân kinh doanh chỉ hạch toán được doanh thu bán hàng hoá,

dịch vụ, không hạch toán, xác định được chi phí. Thu nhập chịu thuế thu nhập cá

nhân được xác định theo công thức:

TNCT trong kỳ = Doanh thu để tính TNCT trong kỳ x Tỷ lệ TNCT ấn định

- Đối với cá nhân kinh doanh thực hiện đầy đủ chế độ kế toán hoá đơn, chứng

từ, thu nhập chịu thuế được xác định theo công thức:

TNCT trong kỳ = Doanh thu – Chi phí hợp lý + TNCT khác trong kỳ

Trong đó:

- Doanh thu là toàn bộ tiền bán hàng, tiền gia công, tiền hoa hồng, tiền cung

ứng hàng hoá, dịch vụ phát sinh trong kỳ tính thuế từ các hoạt động sản xuất, kinh

doanh hàng hoá, dịch vụ.

- Chi phí hợp lý liên quan đến việc tạo ra thu nhập chịu thuế từ kinh doanh

trong kỳ tính thuế (chi tiết được quy định tại thống tư số 84)

- Trường hợp nhiều người cùng tham gia kinh doanh trong một đăng ký kinh

doanh thì thu nhập chịu thuế của mỗi người được xác định theo một trong các

nguyên tắc sau đây:

+ Tính theo tỷ lệ vốn góp của từng cá nhân ghi trong đăng ký kinh doanh;

+Tính theo thoả thuận giữa các cá nhân ghi trong đăng ký kinh doanh;

+ Tính bằng số bình quân thu nhập đầu người trong trường hợp đăng ký kinh

doanh không xác định tỷ lệ vốn góp hoặc không có thoả thuận về phân chia thu

nhập giữa các cá nhân.

b. Thu nhập chịu thuế từ tiền lương, tiền công

Thu nhập chịu thuế từ tiền lương, tiền công được xác định bằng tổng số tiền

lương, tiền công, tiền thù lao, các khoản thu nhập khác có tính chất tiền lương, tiền

công mà đối tượng nộp thuế nhận được trong kỳ tính thuế

41

c. Các khoản giảm trừ

- Giảm trừ gia cảnh

+ Giảm trừ gia cảnh là số tiền được trừ vào thu nhập chịu thuế trước khi tính

thuế đối với thu nhập từ kinh doanh, thu nhập từ tiền lương, tiền công của đối

tượng nộp thuế là cá nhân cư trú.

+ Mức giảm trừ gia cảnh: Đối với đối tượng nộp thuế là 4 triệu đồng/tháng,

48 triệu đồng/năm. Mức 4 triệu đồng/tháng là mức tính bình quân cho cả năm,

không phân biệt một số tháng trong năm tính thuế không có thu nhập hoặc thu

nhập dưới 4 triệu đồng/tháng; Đối với mỗi người phụ thuộc mà người nộp thuế có

trách nhiệm nuôi dưỡng là 1,6 triệu đồng/tháng kể từ tháng phát sinh nghĩa vụ

nuôi dưỡng

+ Việc giảm trừ gia cảnh theo 2 nguyên tắc: đầu tiên đối tượng nộp thuế phải

đăng ký kê khai từ trước; thứ hai, mỗi người phụ thuộc chỉ được tính giảm trừ một

lần vào một đối tượng nộp thuế trong năm tính thuế

+ Người phụ thuộc bao gồm các đối tượng: Con: con đẻ, con nuôi, con ngoài

giá thú; Vợ hoặc chồng của đối tượng nộp thuế ngoài độ tuổi lao động hoặc trong

độ tuổi lao động theo quy định của pháp luật nhưng bị tàn tật, không có khả năng

lao động, không có thu nhập hoặc có thu nhập nhưng không vượt quá mức quy

định; Cha đẻ, mẹ đẻ, cha vợ, mẹ vợ (hoặc cha chồng, mẹ chồng) của đối tượng

nộp thuế ngoài độ tuổi lao động hoặc trong độ tuổi lao động theo quy định của

pháp luật nhưng bị tàn tật, không có khả năng lao động, không có thu nhập hoặc

có thu nhập nhưng không vượt quá mức quy định; Các cá nhân khác như anh, chị

em ruột, cháu ruột, … mà đối tượng nộp thuế trực tiếp nuôi dưỡng.

- Các khoản đóng góp từ thiện, nhân đạo, khuyến học phát sinh năm nào

được giảm trừ vào thu nhập chịu thuế của năm đó, nếu giảm trừ không hết trong

năm thì cũng không được chuyển trừ vào thu nhập chịu thuế của năm tính thuế

42

tiếp theo. Mức giảm trừ tối đa không vượt quá thu nhập tính thuế từ tiền lương,

tiền công và thu nhập từ kinh doanh của năm phát sinh đóng góp từ thiện nhân

đạo.

d. Thuế suất

Thuế suất thuế thu nhập cá nhân đối với thu nhập từ kinh doanh, từ tiền

lương, tiền công được áp dụng theo biểu thuế luỹ tiến từng phần theo quy định tại

Điều 22 Luật Thuế thu nhập cá nhân, cụ thể như sau:

Bậc

thuế Phần thu nhập tính thuế/năm

(triệu đồng)

Phần thu nhập tính

thuế/tháng (triệu đồng)

Thuế suất

(%)

1 Đến 60 Đến 5 5

2 Trên 60 đến 120 Trên 5 đến 10 10

3 Trên 120 đến 216 Trên 10 đến 18 15

4 Trên 216 đến 384 Trên 18 đến 32 20

5 Trên 384 đến 624 Trên 32 đến 52 25

6 Trên 624 đến 960 Trên 52 đến 80 30

7 Trên 960 Trên 80 35

Biểu thuết suất toàn phần đối với các đối tượng còn lại quy định trong luật

như sau:

43

Thu nhập tính thuế Thuế suất (%)

a) Thu nhập từ đầu tư vốn 5

b) Thu nhập từ bản quyền, nhượng quyền thương mại 5

c) Thu nhập từ trúng thưởng 10

d) Thu nhập từ thừa kế, quà tặng 10

đ) Thu nhập từ chuyển nhượng vốn

Thu nhập từ chuyển nhượng chứng khoán (từng lần)

20

0,1

e) Thu nhập từ chuyển nhượng bất động sản

Thu nhập từ chuyển nhượng bất động sản (từng hợp đồng)

25

2

e. Cách tính thuế.

* Thuế thu nhập cá nhân đối với thu nhập từ kinh doanh, từ tiền lương, tiền

công là tổng số thuế được tính theo từng bậc thu nhập và thuế suất tương ứng theo

biểu luỹ tiến từng phần, trong đó số thuế tính theo từng bậc thu nhập được xác

định bằng thu nhập tính thuế của bậc thu nhập nhân (x) với thuế suất tương ứng

của bậc thu nhập đó

*Cách tính thuế đối với các khoản thu nhập khác

Số thuế thu nhập phải nộp = thu nhập tính thuế x thuế suất tương ứng

2.1.2.4. căn cứ tính thuế đối với cá nhân không cư trú.

- Đối với cá nhân kinh doanh (i) 1% đối với hoạt động kinh doanh hàng hoá;

(ii) 5% đối với hoạt động kinh doanh dịch vụ; (iii) 2 % đối với hoạt động sản xuất,

xây dựng, vận tải và hoạt động kinh doanh khác.

- Đối với thu nhập từ tiền lương, tiền công: 20%

- Thuế suất toàn phần đối với các loại thu nhập khác: cũng giống như quy

định của các đối tượng cư trú.

44

2.2. Những kết quả đạt đƣợc của hệ thống thuế thu nhập mới.

2.2.1. Về thuế TNDN

Thứ nhất, luật thuế TNDN 2008 đã đảm bảo tính chính xác trong cách trình

bày cũng như tạo sự minh bạch, rõ ràng hơn so với luật này 2003: Ví dụ về thu

nhập miễn thuế: Luật năm 2003 quy định, thu nhập được miễn thuế tại nhiều điều

khác nhau như tại điều 2, điều19. Ngoài ra, còn có một số loại thu nhập xét về bản

chất và ý nghĩa đối với kinh tế - xã hội thì cần xem xét không thu như: các khoản

tài trợ dùng cho hoạt động từ thiện, nhân đạo, văn hóa, giáo dục, nghệ thuật,

nghiên cứu khoa học; thu nhập do người sau cai nghiện làm ra... Để phù hợp với

thực tế nêu trên, bảo đảm rõ ràng, minh bạch và thể hiện được chính sách điều tiết

đối với từng loại thu nhập, Luật năm 2008 quy định rõ thu nhập chịu thuế, thu

nhập được miễn thuế (không phải tính thuế) và thu nhập tính thuế trên cơ sở sắp

xếp lại các điều 2, điều 19 của Luật năm 2003. Các nội dung sửa đổi này được thể

hiện trong điều 3 của Luật - Thu nhập chịu thuế, điều 4 - Thu nhập được miễn

thuế.

Tính chính xác cũng thể hiện trong việc quy định các loại chi phí được trừ và

chi phí không được trừ khi tính thuế. Điều 9 luật thuế TNDN 2008 quy định rõ

ràng tiêu chuẩn của chi phí được trừ và liệt kê các loại chi phí không được trừ.

Đây là điểm mới so với luật thuế TNDN 2003. Theo đó, luật này không quy định

cụ thể về các chi phí được trừ mà chỉ quy định tính hợp pháp và điều kiện để một

chi phí phát sinh được tính là chi phí hợp lý. Đồng thời luật cũng quy định các

trường hợp cụ thể về các khoản chi không được trừ. Do vậy, theo nguyên tắc loại

trừ, nếu khoản chi nào giống với các khỏan chi không hợp lý thì nghiễm nhiên

không được trừ ra khỏi chi phí hợp lý. Điều này tạo điều kiện dễ dàng hơn cho

doanh nghiệp so sánh, đối chiếu.

Thứ hai, luật thuế TNDN 2008 đã tạo ra sự thuận tiện hơn trong công tác kê

khai nộp thuế: Luật năm 2003 quy định, doanh nghiệp kê khai, nộp thuế tại tỉnh,

thành phố trực thuộc Trung ương nơi đóng trụ sở chính. Tuy nhiên, hiện doanh

45

nghiệp thường có cơ sở kinh doanh tại nhiều địa phương khác với địa phương đặt

trụ sở chính. Nếu như vẫn phải nộp thuế tại nơi đóng trụ sở chính sẽ là rất bất tiện

tronng công tác nộp thuế vì phải di chuyển từ nơi này sang nơi khác. Để giải quyết

vấn đề này, điều 12 của Luật năm 2008 đã quy định: Doanh nghiệp nộp thuế tại

nơi có trụ sở chính. Trường hợp doanh nghiệp có cơ sở sản xuất hạch toán phụ

thuộc hoạt động tại địa bàn tỉnh, thành phố trực thuộc Trung ương khác với địa

bàn nơi doanh nghiệp có trụ sở chính thì số thuế được tính nộp theo tỷ lệ chi phí

giữa nơi có cơ sở sản xuất và nơi có trụ sở chính.

Thứ ba, Luật thuế TNDN ban hành năm 2008 đã có tác động tích cực trong

việc cải thiện môi trường đầu tư kinh doanh, nâng cao hiệu quả của sắc thuế.

Luật thuế TNDN hiện hành đã hạ mức thuế suất từ 28% xuống còn 25% áp

dụng chung cho tất các các loại hình doanh nghiệp phổ thông. Việc điều chỉnh

giảm mức thuế đối với doanh nghiệp trong nước không chỉ tạo điều kiện thuận lợi

cho các doanh nghiệp mới thành lập mà còn tạo thêm tiềm lực tài chính cho các

doanh nghiệp đang hoạt động đổi mới thiết bị, bổ sung vốn đầu tư phát triển sản

xuất, kinh doanh, nâng cao năng lực cạnh tranh. Bên cạnh đó, mức thuế suất 25%

được coi là mức thuế tương đối hấp dẫn đầu tư nước ngoài xét trên bình diện

tương quan với các nước trong khu vực. (thuế suất thuế TNDN hiện nay của Trung

Quốc và Hàn Quốc là 25%, của Singapore là 19%, của Hồng Kông là 17,5%).

Nhiều người lo ngại, thuế suất thuế TNDN giảm sẽ ảnh hưởng tới doanh thu

từ loại thuế này. Tuy nhiên, việc giảm thuế suất này là hợp lý, có cơ sở mà vẫn

đảm bảo được hiệu quả thu thuế. Khi thuế suất giảm, môi trường đầu tư kinh

doanh của Việt Nam được cải thiện hơn, từ đó sẽ thu hút thêm nhiều nhà đầu tư

đến với thị trường Việt Nam. Bên cạnh đó, điều này cũng khuyến khích các doanh

nghiệp mới được thành lập. Số lượng doanh nghiệp tăng, quy mô và hiệu quả kinh

doanh tăng lên, nguồn thu từ thuế TNDN ắt sẽ tăng. Hơn nữa, thuế suất giảm thì ý

thức chấp hành luật thuế cũng nghiêm chỉnh hơn. Chính vì vậy, hiệu quả thu thuế

được đảm bảo.

46

Thứ tư, Luật thuế TNDN cũng tạo điều kiện thúc đẩy cải cách hành chính

trong quản lý thuế và ưu đãi đầu tư:

Luật thuế TNDN năm 2008 tiếp tục kế thừa và phát huy những điểm mạnh

của luật thuế này năm 2003 về cơ chế doanh nghiệp tự tính, tự khai, tự nộp thuế,

tự chịu trách nhiệm trước pháp luật về tính trung thực của số liệu đã kê khai thay

cho cơ chế cơ quan thuế tính thuế, thông báo thuế, quyết toán thuế. Việc ban hành

và thực thi Luật thuế TNDN đã đánh dấu một bước tiến về cải cách thủ tục hành

chính trong quản lý thuế và đầu tư khi đề cao trách nhiệm của doanh nghiệp trong

việc lựa chọn, xác định điều kiện và mức ưu đãi thuế mà không cần cấp giấy phép,

giấy chứng nhận ưu đãi đầu tư. Nhờ việc chuyển sang cơ chế mới, cơ quan thuế có

điều kiện tập trung nguồn lực vào công tác tuyên truyền, hỗ trợ, kiểm tra, giám sát

để giúp doanh nghiệp thực hiện tốt những quy định của pháp luật. Chính những

điều này đã tạo điều kiện thuận lợi hơn cho doanh nghiệp trong công tác nộp thuế,

cũng như tạo điều kiện tốt hơn cho cơ quan thuế trong công tác thu thuế, từ đó

đảm bảo được yêu cầu thuận tiện của một sắc thuế.

2.2.2. Về luật thuế thu nhập cá nhân

Thứ nhất, luật thuế TNCN 2007 có tính công bằng cao hơn hẳn so với pháp

lệnh thuế đối với người có thu nhập cao trước đó. Đó là việc đưa cá nhân kinh

doanh vào diện nộp thuế TNCN. Theo quy định trước đây, cá nhân kinh doanh

thuộc diện chịu thuế TNDN. Sự thay đổi này, trước hết đảm bảo tính công bằng

trong điều tiết thu nhập bởi đã là cá nhân có thu nhập chịu thuế thì dù thu nhập từ

bất kì nguồn nào cũng đều được đối xử như nhau, tức là đều chịu thuế TNCN.

Thêm vào đó, việc điều tiết thu nhập của cá nhân kinh doanh theo Luật thuế

TNCN thực hiện theo phương pháp luỹ tiến sẽ đảm bảo điều tiết hợp lý thu nhập

dân cư. Điều này rất có ý nghĩa đối với các hộ kinh doanh nhỏ ở Việt Nam vì theo

quy định trước đây họ phải nộp thuế TNDN với thuế suất chung bằng với các

doanh nghiệp (thông thường là những đơn vị kinh doanh có quy mô lớn). Việc áp

47

dụng thuế suất như với các doanh nghiệp là quá cao đối với hộ cá nhân kinh

doanh. Hơn nữa, quy định này cũng đảm bảo tính thông lệ quốc tế, vì hầu hết các

nước đều đưa cá nhận kinh doanh vào diện nộp thuế TNCN.

Bên cạnh đó, việc áp dụng giảm trừ gia cảnh cá nhân và người phụ thuộc

đồng thời với các khoản giảm trừ đối với đóng góp từ thiện, nhân đạo làm cho việc

xác định nghĩa vụ thuế của mối đối tượng nộp thuế được công bằng hơn. Công

bằng ở chỗ: thay vì áp dụng mức khởi điểm chịu thuế chung cho mọi đối tượng

chịu thuế thì việc áp dụng chiết trừ gia cảnh đã tính tới hoàn cảnh của đối tượng

nộp thuế.

Thứ hai, đó là về tính hiệu quả trong luật thuế TNCN 2007.

Tính hiệu quả trước tiên thể hiện ở việc mở rộng diện điều tiết một cách hợp

lý trên cơ sở bổ sung một số khoản thu nhập chịu thuế: Một số khoản thu nhập

trước đây không quy định (mặc nhiên được coi là thu nhập không chịu thuế) được

quy định trong Luật thuế TNCN gồm: thu nhập từ chuyển nhượng quyền thương

mại, thu nhập từ quà tặng là chứng khoán, phần vốn trong các cơ sở kinh doanh,

bất động sản hoặc tài sản khác phải đăng ký sở hữu hoặc sử dụng (tuy nhiên, thu

nhập từ chuyển nhượng bất động sản của cá nhận chỉ có nhà ở, đất ở duy nhất

được miễn thuế), thu nhập từ casino, thu nhập từ trúng thưởng các cuộc thi có

thưởng và các hình thức trúng thưởng khác (trước đây chỉ tính đối với trúng

thưởng xổ số và khuyến mại). Tất nhiên, những khoản thu nhập này chỉ bị đánh

thuế khi thu nhập phát sinh lớn (từ trên 10 triệu đồng một hợp đồng hoặc một lần

phát sinh). Liên quan đến thu nhập chịu thuế từ chuyển nhượng, kế thừa, quà tặng,

có một quy định đáng chú ý là Luật thuế TNCN quy định miễn thuế đối với thu

nhập từ chuyển nhượng, thừa kế, quà tặng giữa các đối tượng thân thích đặc biệt

như vợ chồng, cha mẹ, ông bà, con cái, anh chị em,…Cùng với đó, Một số khoản

thu nhập trước đây tạm thời chưa thu thuế như thu nhập từ đầu tư vốn (gồm lãi cho

vay, lợi tức cổ phần và thu nhập từ đầu tư vốn dưới các hình thức khác); thu nhập

từ chuyển nhượng vốn bao gồm cả chuyển nhượng chứng khoán. Tuy nhiên, phần

thu nhập từ lãi tiền gửi tại các tổ chức tín dụng (ngân hàng, các quỹ tín dụng và

48

các tổ chức tín dụng khác) và lãi từ hợp đồng bảo hiểm nhân thọ được miễn thuế

TNCN. Mở rộng diện điều tiết như trên không chỉ góp phần tăng thu cho ngân

sách Nhà nước một cách hợp lí trên cơ sở không bỏ sót nguồn thu của nền kinh tế.

Đồng thời, việc quy định này còn góp phần điều tiết công bằng thu nhập của các

tầng lớp dân cư theo hướng mọi cá nhân có thu nhập (trừ trường hợp thu nhập rất

thấp và một số trường hợp đặc biêt) đều phải có nghĩa vụ nộp thuế cho Nhà nước.

Thứ ba, về tính chính xác, luật thuế TNCN 2007 đã có những quy định cụ

thể hơn, minh bạch hơn so với pháp lệnh thuế thu nhập dành cho người có thu

nhập cao trước đó.

Tính chính xác thể hiện trước tiên ở việc quy định đối tượng nộp thuế. Theo

đó, việc định nghĩa rõ hơn đối tượng cư trú (đối tượng phải nộp thuế TNCN cho

Việt Nam đối với toàn bộ thu nhập, kể cả thu nhập phát sinh ở Việt Nam và nước

ngoài). Nếu như trước đây, đối tượng cư trú chỉ là cá nhân có mặt ở Việt Nam từ

183 ngày trở lên trong năm dương lịch hoặc tính theo 12 tháng liên tục kể từ khi

đến Việt Nam thì Luật thuế TNCN đã bổ sung thêm một điều kiện nữa được coi là

cư trú ở Việt Nam, đó là "cá nhân có nơi ở thường xuyên tại Việt Nam, bao gồm

có nơi ở đăng ký thường trú hoặc có nhà thuê để ở lại Việt Nam theo hợp đồng

thuê có thời hạn". Bổ sung như vậy làm cho việc xác định đối tượng nộp thuế

được thuận lợi hơn, bao quát hết đối tượng nộp thuế và mở rộng đói tượng nộp

thuế một cách hợp lý.

Tính chính xác còn thể hiện ở việc sử dụng thuật ngữ "thu nhập được miễn

thuế" thay cho "thu nhập không chịu thuế" cũng làm rõ hơn bản chất của các loại

thu nhập này(7)

==================================================================

(7) http://www.tapchiketoan.com/thue-phi-le-phi/thue-thu-nhap-ca-nhan/luat-thue-

thu-nhap-ca-nhan-nhung-diem-moi-day-y-2.html

http://www.tapchiketoan.com/thue-phi-le-phi/thue-thu-nhap-ca-nhan/luat-thue-thu-nhap-ca-nhan-nhung-diem-moi-day-y-2.html

http://www.tapchiketoan.com/thue-phi-le-phi/thue-thu-nhap-ca-nhan/luat-thue-thu-nhap-ca-nhan-nhung-diem-moi-day-y-2.html

49

2.3. Thực trạng những bất cập, vƣớng mắc trong hệ thống thuế thu nhập

tại Việt Nam

2.3.1. Đối với luật thuế TNDN

2.3.1.6. Bất cập về các khoản chi được trừ và các khoản chi không

được trừ

Thứ nhất, Tại khoản 2.4, mục IV, phần C thông tư 130/2008/ TT – BTC có

quy định chi phí của doanh nghiệp mua hàng hóa, dịch vụ không có hóa đơn, được

phép lập bảng kê thu mua hàng hóa, dịch vụ mua vào theo mẫu số 01/ TNDN

nhưng không lập bảng kê kèm theo chứng từ thanh toán cho cơ sở, người bán

hàng, cung cấp dịch vụ trong các trường hợp: mua hàng hóa là nông sản, lâm sản,

thủy sản của ngưởi sản xuất, đánh bắt trực tiếp bán ra; mua sản phẩm thủ công làm

bằng đay, cói, tre, nứa, vỏ dừa... và một số chi phí tương tự khác liên quan tới việc

mua hàng hóa, dịch vụ từ đối tượng kinh doanh, buôn bán nhỏ lẻ sẽ không được

tính vào chi phí được trừ. Điều này là rất khó thực hiện đối với doanh nghiệp, nhất

là đối với các doanh nghiệp kinh doanh trong lĩnh vực nhà hàng. Họ thường xuyên

phải mua các nguyên vật liệu nông sản như rau, củ, quả hay các đồ gia vị từ những

tiểu thương với giá thành rẻ hơn. Nhưng trên thực tế, các doanh nghiệp này rất khó

có thể lập bảng kê chi tiết đi kèm với chứng từ thanh toán cho các đối tượng này,

do tập quán buôn bán nhỏ lẻ. Chính vì vậy việc quy định này vi phạm tiêu chí

thuận tiện của một sắc thuế khi việc ghi chép cũng như tiến hành thủ tục này là rất

khó khăn. Nếu có thể thì nên ấn định một mức cụ thể cho các đối tượng hàng hóa

này đối với các doanh nghiệp kinh doanh mặt hàng có liên quan.

Thứ hai, tại khoản 2.5d mục IV, phần C thông tư 130/2008/ TT – BTC quy

định tiền lương, tiền công của doanh nghiệp tư nhân, chủ các công ty trách nhiệm

hữu hạn một thành viên (do một cá nhân làm chủ); thù lao trả cho các sáng lập

viên, thành viên của hội đồng thành viên, hội đồng quản trị không trực tiếp tham

gia điều hành sản xuất kinh doanh hàng hóa, dịch vụ không được tính vào chi phí

được trừ. Việc quy định này là chưa rõ ràng ở chỗ thế nào là “trực tiếp tham gia

50

điều hành” và “không trực tiếp tham gia điều hành”. Vì vậy cần có định nghĩa rõ

ràng hơn về điều này để tránh gây nhẫm lẫn, hiểu lầm vi phạm tính chính xác của

một sắc thuế.

Thứ ba, tại khoản 2.6 mục IV, phần C thông tư 130/2008/ TT – BTC có quy

định về các khoản chi không được trừ liên quan tới trang phục cho người lao động

bao gồm các khoản chi trang phục cho người lao động không có hóa đơn, phần chi

trang phục bằng hiện vật cho người lao động vượt quá 1500000 đồng/người/năm;

phần chi trang phục bằng tiền cho người lao động vượt quá 1000000 đồng/người/

năm. Điều này vi phạm tính chính xác khi không quy định rõ ràng về nếu đã chi

bằng hiện vật thì khoản chi bằng tiền không được trừ nữa. Các doanh nghiệp hoàn

toàn có thể lách luật khi hạch toán cả chi phí trang phục cho người lao động bằng

hiện vật và bằng tiền.

Thứ tư, tại điều 2.14 cũng tại mục này có quy định về chi phí không được trừ

liên quan tới chi phí trả lãi tiền vay vốn sản xuất kinh doanh của các đối tượng

không phải là tổ chức tín dụng hoặc tổ chức kinh tế vượt quá 150% mức lãi suất

cơ bản do Ngân hàng Nhà nước Việt Nam công bố tại thời điểm vay. Trên thực tế,

hiện nay đã có quy định về mức lãi suất cho vay thỏa thuận giữa các doanh nghiệp

với tổ chức tín dụng có thể vượt quá 150 %. Vậy tại sao các doanh nghiệp vay vốn

ở ngoài vẫn phải chịu mức chi chí được trừ khống chế ở mức 150%. Điều này rõ

ràng đã vi phạm tính công bằng của một sắc thuế.

2.3.1.7. Bất cập liên quan tới thu nhập khác của doanh nghiệp

Theo TT 130/2008 thì có 20 khoản mục thu nhập khác, theo đó tại khoản 5,

mục V, phần C thông tư này có quy định: Thu nhập khác từ lãi tiền gửi, lãi cho

vay vốn bao gồm: lãi tiền gửi tại các tổ chức tín dụng, lãi cho vay vốn dưới mọi

hình thức theo quy định của pháp luật, phí bảo lãnh tín dụng và các khoản phí

khác trong hợp đồng cho vay vốn. Việc quy định “lãi tiền gửi” thành “thu nhập

khác” đã gây ra phản ứng gay gắt trong cộng đồng doanh nghiệp

51

Dưới đây, xin trích ra 2 câu chuyện trên thời báo kinh tế Sài Gòn(8)

để minh

họa cho điều này:

Câu chuyện 1:

Một nhà đầu tư nước ngoài X vào những năm 1990, đến Việt Nam và đến

những vùng khó khăn, hay những ngành mà Nhà nước muốn khuyến khích đầu tư

có thuế suất thuế thu nhập doanh nghiệp hấp dẫn 10%, 15%, 20%.

Hay là nhà đầu tư Y ở Việt Nam, muốn làm ăn trong những năm đầu “đổi

mới” đã đầu tư vào khu công nghiệp A, B, C nào đó và đã được cơ quan có thẩm

quyền cấp giấp phép đầu tư, trong giấy phép đầu tư đã ghi rõ thuế suất thuế thu

nhập doanh nghiệp là 15% cho cả thời gian dự án là 40 năm.

Những nhà đầu tư này chỉ lo làm ăn đúng ngành nghề quy định trong giấp

phép, không quan tâm đến “kinh doanh khác” nhằm kiếm thêm “thu nhập khác”.

Tám năm qua tính từ năm 2000-2008, nhà đầu tư này ăn nên làm ra và nộp thuế

theo thuế suất 15%.

Năm 2009 nhà đầu tư này có tổng lãi toàn bộ từ hoạt động kinh doanh là 100

tỉ đồng, trong đó chi phí lãi vay là 20 tỉ, lãi tiền gửi là 10 tỉ, tựu trung lại là chi phí

tài chính là 10 tỉ. Lúc này theo TT 130 nhà đầu tư này phải kê khai: Lãi từ kinh

doanh chính: 90 tỉ, còn 10 tỉ lãi tiền gửi thì phải áp dụng “thu nhập khác”. Nói

cách khác, thuế thu nhập sẽ bị tác động (xem bảng).

(8) http://www.thesaigontimes.vn/Home/taichinh/nganhang/32036/

52

Vậy là theo TT 130 thì nhà đầu tư

này phải nộp thêm 1 tỉ đồng tiền thuế

do cách xác định “thu nhập khác” này

không được hưởng thuế suất ưu đãi là

15%.

Thế nhưng, 10 tỉ lãi tiền gửi có

thực sự là thu nhập ròng hay không?

Là một doanh nghiệp sản xuất và

không đủ vốn nên phải vay vốn ngân

hàng, vay theo kỳ hạn và đến hạn phải

trả. Ví dụ doanh nghiệp vay 300 tỉ, còn

bán hàng thì thu tiền dần dần, doanh thu hàng ngày được tập hợp lại và doanh

nghiệp tranh thủ đặt tiền gửi kỳ hạn một tuần, tháng, quí... tùy theo tình hình cụ

thể. Khi đủ một lượng tiền thích hợp và đến ngày đáo hạn doanh nghiệp mới trả nợ

ngân hàng.

Hoặc là doanh nghiệp vay ngoại tệ nhập hàng 3 hay 5 triệu đô la, doanh

nghiệp thu được tiền đồng và tranh thủ đặt tiền gửi kỳ hạn tuần, tháng... Khi có

một lượng tiền đồng đủ lớn và ngân hàng có ngoại tệ thì doanh nghiệp mới mua

được 1 hay 2 triệu đô la để trả nợ vay.

Cả năm tổng kết lại, lãi vay ngân hàng phải trả là 20 tỉ đồng nhưng lãi tiền

gửi là 10 tỉ, tựu trung lại chi phí tài chính vẫn là 10 tỉ. Vậy dưới góc nhìn tổng thể

doanh nghiệp không có 1 đồng lãi tiền gửi nào cả.

Câu chuyện 2:

Giả sử có một nhà đầu tư mới vào vào một khu công nghiệp nào đó trong

năm 2009 và trên giấy phép đầu tư có ghi rõ thuế suất thuế thu nhập là 10% trong

vòng 15 năm đầu tiên đi vào hoạt động kinh doanh. Năm 2009 và 2010 chỉ là hai

53

năm đầu tiên xây dựng cơ bản, nhà đầu tư này đã bỏ vào công ty 100 tỉ đồng vốn

để tiến hành xây dựng nhà máy.

Trong năm 2009 giám đốc tài chính đã tranh thủ lượng vốn nhàn rỗi chưa

giải ngân cho công trình nên đã gửi vào ngân hàng và có khoản thu nhập lãi tiền

gửi là 1 tỉ đồng. Với tình hình như thế báo cáo thuế hay kê khai thuế thu nhập

doanh nghiệp năm 2009 là thu nhập tính thuế bằng không, thuế thu nhập doanh

nghiệp phải nộp bằng không.

Còn theo cách mới đang thi hành (theo TT 130), nhà đầu tư phải kê khai thuế

thu nhập là thu nhập tính thuế 1 tỉ (lãi tiền gửi). Thuế suất thuế thu nhập là 25%, vị

chi thuế phải nộp là 250 triệu. Giám đốc công ty này sẽ hỏi, 1/ giấy phép đầu tư

ghi rõ thuế suất thuế thu nhập doanh nghiệp là 10%, tại sao phải nộp 25%; 2/ công

ty đang trong quá trình xây dựng cơ bản, chưa đi vào sản xuất kinh doanh tại sao

phải nộp thuế thu nhập doanh nghiệp? Giám đốc tài chính chỉ có thể trả lời: tại quy

định của TT 130 như vậy.

Từ 2 câu chuyện trên ta thấy tiền lãi mà doanh nghiệp phải trả được hạch

toán vào chi phí tài chính là hoàn toàn hợp lý. Số tiền nhàn rỗi của doanh nghiệp

được gửi vào ngân hàng để hưởng lãi nhằm giảm thiểu chi phí tài chính của doanh

nghiệp. Theo đó, khoản mục này cũng phần nào đó giảm bớt chi phí trước thuế.

Tuy nhiên theo quy định mới thì khoản chi phí này lại được tính vào thu nhập

khác, điều này tất nhiên gây bất bình cho doanh nghiệp.

Có thể vì muốn tận thu thuế, mà cơ quan thuế đã liệt kê khoản mục này vào

thu nhập khác. Tuy nhiên, điều này chưa chắc đã đạt yêu cầu hiệu quả của một sắc

thuế mà còn vi phạm các tiêu chí công bằng và chính xác.

2.3.1.8. Bất cập về ưu đãi thuế

Đây có lẽ là một trong những bất cập lớn nhất của hệ thống thuế thu nhập

doanh nghiệp tại Việt Nam. Luật thuế TNDN 2008 không có nhiều sự thay đổi về

các thu nhập được miễn thuế so với luật này năm 2003. Tại phần H, thông tư 130

54

có quy định tới 8 nhóm doanh nghiệp được miễn thuế với phạm vi vẫn còn tương

đối rộng, cộng với rất nhiều các quy định liên quan tới ưu đãi về thuế suất và thời

gian ưu đãi thuế đối với các đối tượng khác nhau.

Ví dụ: Về khoản 4, mục II, phần H thông tư 130 có quy định về mức thuế

suất ưu đãi 20% trong thời gian 10 năm áp dụng đối với doanh nghiệp thành lập từ

dự án đầu tư tại địa bàn có điều kiện kinh tế - xã hội khó khăn. Do thời gian ưu đãi

thuế là quá dài, các doanh nghiệp có thể lách luật bằng cách thành lập doanh

nghiệp tại địa bàn kinh tế khó khăn bằng cách đặt trụ sở ở đó để hưỡng ưu đãi thuế

nhưng công việc kinh doanh chính có thể không diễn ra ở đó.

Tiếp nữa, cũng tại mục III, phần H của thông tư này có quy định về thời gian

miễn thuế và giảm thuế tương đối dài (miễn thuế thường là 4 năm, thời gian giảm

thuế từ 2 – 9 năm) đối với các đối tượng thuộc diện chính sách (các doanh nghiệp

thành lập ở khu vực đặc biệt khó khăn, các doanh nghiệp thành lập và hoạt động

trong lĩnh vực công nghệ cao, xã hội hóa,..). Điều này có thể dẫn tới tình trạng

doanh nghiệp sẽ thành lập tại những khu vực này để hưởng miễn giảm thuế trong

thời gian đầu, sau đó lại chuyển trụ sở chính hoặc chỉ duy trì một số ít hoạt động

tại khu vực này sau khi hết thời gian miễn giảm thuế.

Thiết nghĩ, miễn giảm thuế cho hoạt động sản xuất, kinh doanh đối với các

đối tượng trên là cần thiết. Song không nên đặt lên “vai” chính sách thuế nhiệm vụ

này bởi những lý do sau:

Một là, chính sách thuế là chính sách kinh tế. Nếu áp đặt vào chính sách kinh

tế quan trọng này quá nhiều mục tiêu xã hội tất yếu sẽ làm mất ý nghĩa là một

công cụ quản lý của một chính sách kinh tế. Những mục tiêu xã hội cần giải quyết

nhằm bảo đảm tính ưu việt của chế độ ta cần được giải quyết thông qua những

chính sách khác.

Hai là, miễn thuế, giảm thuế dù ở mức độ khác nhau đều làm ảnh hưởng đến

sự công bằng trong cạnh tranh trên thương trường. Đó là điều không nên để xảy ra

từ một chính sách kinh tế của nhà nước trong kinh tế thị trường.

55

Ba là, việc miễn thuế, giảm thuế, vô hình trung, tạo ra một tâm lý chạy, xin

và làm lu mờ ý thức về nghĩa vụ đối với ngân sách nhà nước của các cơ sở kinh

doanh.

Bốn là, việc miễn thuế, giảm thuế tất yếu sẽ dẫn đến những khó khăn, phức

tạp hơn cho công tác quản lý thuế. Đó là “mảnh đất màu mỡ” có thể phát sinh các

hành vi tiêu cực cả đối với các DN và cán bộ, công chức thuế.

Năm là, miễn thuế, giảm thuế là nhân tố đặc biệt quan trọng làm suy yếu

công tác kế toán DN. Thực tiễn cho thấy, với những DN đang trong thời gian được

miễn thuế, giảm thuế, công tác kế toán DN đã không được quan tâm và do đó, tính

minh bạch không được bảo đảm.

Mặt khác, đòi hỏi quan trọng nhất đối với chính sách thuế nói chung và thuế

TNDN nói riêng là sự ổn định. Bởi lẽ, chính sách thuế có liên quan mật thiết đến

việc xác định chiến lược trong đầu tư, kinh doanh của các DN. Nếu chính sách

thuế phải thường xuyên thay đổi để lồng ghép chính sách vào đó cho các đối

tượng khác nhau và thường xuyên thay đổi thì tất yếu sẽ vi phạm nguyên tắc công

bằng giữa các đối tượng nộp thuế và nguyên tắc hiệu quả trong công tác thu thuế.

2.3.1.9. Bất cập về vấn đề chuyển lỗ

Vấn đề chuyển lỗ là một trong những vấn đề nhạy cảm và dễ tạo cơ hội cho

các doanh nghiệp lách luật nhất. Bằng nhiều thủ đoạn và phương pháp, doanh

nghiệp hoàn toàn có thể biến lãi thành lỗ hòng trốn thuế. Ví dụ, doanh nghiệp có

thể tăng tới mức tối đa các khoản trích lập dự phòng cho hàng tồn kho, chứng

khoán, đầu tư ngắn hạn, dài hạn,… để tăng chi phí và giảm thu nhập chịu thuế,

thậm chí có thể chuyển lãi thành lỗ để không phải nộp thuế. Một cách phổ biến

hơn đó là hình thức chuyển giá của những công ty liên doanh thành lập tại Viêt

nam có công ty mẹ hoặc các chi nhánh ở nước ngoài. Về nguyên tắc đóng thuế

TNDN, nếu lãi thì doanh nghiệp phải nộp thuế, nếu lỗ thì không phải nộp. Vì vậy,

không nên có quy định chuyển lỗ trong luật thuế.

56

Tuy nhiên, với chính sách khuyến khích phát triển kinh tế của Nhà nước ta,

việc quy định chuyển lỗ là cần thiết. Mặc dù vậy, những quy định liên quan tới

vấn đề chuyển lỗ trong luật thuế TNDN 2008 vẫn còn nhiều bất cập:

Thứ nhất, quy định về thời gian chuyển lỗ tính liên tục không quá 5 năm, kể

từ năm tiếp sau năm phát sinh lỗ là quá dài và không hợp lý. Theo đó, các doanh

nghiệp có thể làm đủ mọi cách để khiến doanh nghiệp mình lỗ, và có thể lỗ nặng

từ những năm đầu, tới những năm sau thu nhập ít hoặc gần như không có thu nhập

để khoản lỗ khấu trừ mãi không hết trong tận 5 năm sau. Hết thời gian 5 năm này,

doanh nghiệp lại có thể thực hiện chiêu thức tương tự để trốn thuế trong 5 năm

tiếp theo.

Thứ hai, bất cập thể hiện trong khoản 4, mục VII, phần C thông tư 130/2008.

Theo đó, doanh nghiệp là liên doanh của doanh nghiệp khác khi có quyết định giải

thể mà bị lỗ thì số lỗ được phân bổ cho từng doanh nghiệp tham gia liên doanh với

thời gian liên tục không quá 5 năm. Dựa vào điểm này, các doanh nghiệp có thể

chuyển lãi từ doanh nghiệp của mình sang đầu tư liên doanh vào doanh nghiệp

khác với chủ đích cố ý hạch toán lỗ cho doanh nghiệp mà mình góp vốn liên

doanh, sau đó giải thể doanh nghiệp đó nhằm chuyển số lỗ của doanh nghiệp được

góp vốn sang doanh nghiệp mình trong một khoảng thời gian dài là 5 năm. Hoặc

một biện pháp tương đối phổ biến đó là việc chuyển giá giữa các công ty mẹ con.

Các công ty này mua bán với nhau để cố tính tạo lỗ và lại được chuyển lỗ trong 5

năm liền. Nhờ đó, trong khoảng thời gian 5 năm, số lỗ này cứ được khấu trừ từ

năm này qua năm khác, và doanh nghiệp đã trốn được thuế.

Cả hai bất cập trên gây ra sự bất bình đẳng giữa những doanh nghiệp hạch

toán đúng và những doanh nghiệp cố tình hạch toán sai. Điều này vi phạm tiêu chí

công bằng và đồng thời cũng vi phạm tính hiệu quả của một sắc thuế.

57

2.3.1.10. Bất cập về việc trích lập quỹ phát triển khoa học công nghệ

Việc quy định về việc trích lập quỹ phát triển khoa học công nghệ nhận được

nhiều ý kiến ủng hộ, song cũng có rất nhiều những ý kiến trái chiều liên quan tới

vấn đề này.

Thứ hai, Việc ứng dụng khoa học công nghệ mới là cần thiết. Tuy nhiên, tùy

từng hoàn cảnh khác nhau mà từng doanh nghiệp hành động khác nhau để đổi

mới, nâng cao công nghệ. Có những doanh nghiệp với tiềm lực tài chính lớn, quy

mô rộng, việc nghiên cứu và ứng dụng công nghệ là điều cần thiết. Ngược lại, đối

với những doanh nghiệp nhỏ hơn, việc đầu tư trang thiết bị cho việc nghiên cứu

khoa học công nghệ là không hợp lý vì công nghệ làm ra với chi phí quá lớn

nhưng không thể áp dụng với quy mô của công ty. Hoặc nếu so sánh giữa chi phí

đầu tư nghiên cứu với lợi nhuận thu được từ điều này là quá nhỏ thì doanh nghiệp

sẽ không làm và quyết định mua ngoài. Vậy là những doanh nghiệp có thực hiện

nghiên cứu được trích lập quỹ này và có thể ứng dụng những công nghệ này, còn

các doanh nghiệp còn lại vẫn phải mua ngoài, các công nghệ mới mà không được

khấu trừ khoản này. Điều này, vô hình chung đã tạo ra sự bất bình đẳng giữa các

doanh nghiệp này. Hơn nữa, công tác thanh, kiểm tra việc trích lập này cũng làm

tăng chi phí thu thuế từ đó giảm hiệu quả thu thuế.

Thứ hai, mặc dù vẫn biết là doanh nghiệp sẽ phải hoàn lại thuế là lãi nếu trích

lập quỹ khoa học công nghệ không đúng quy định của pháp luật. Tuy nhiên, nhiều

doanh nghiệp vẫn cứ trích trước, hoàn lại sau vì có thể sử dụng khoản tiền này đầu

tư vào các khoản mục khác. Xét về phương diện chi phí vốn, lãi suất mà doanh

nghiệp phải trả trong trường hợp hoàn thuế là lãi suất liên ngân hàng, còn lãi suất

mà doanh nghiệp phải trả nếu vay ngân hàng sẽ cao hơn và kèm theo các chi phí

khác. Như vậy là doanh nghiệp được lợi về chi phí vốn, còn Nhà nước thì phải

hoãn một số khoản chi cho xã hội do chưa thu được một phần tiền thuế.

58

2.3.2. Đối với luật thuế TNCN

2.3.2.1. Những bất cập trong đối tượng chịu thuế

Thứ nhất, luật chỉ đánh thuế đối với những người làm công ăn lương trong

khoản 2, điều 3 luật thuế TNCN 2007

Trong điều kiện cơ sở hạ tầng về kinh tế, xã hội của nước ta còn thấp, các

chính sách an sinh xã hội, quy định pháp lý về thanh toán, kiểm soát nguồn thu

chưa đồng bộ, người dân chưa có thói quen sử dụng tiền mặt trong sinh hoạt thì

tính khả thi của Luật thuế TNCN còn chưa cao. Hiện có một bộ phận rất lớn người

dân hoạt động sản xuất kinh doanh tự do, không thực hiện luân chuyển tiền qua hệ

thống nhân hàng, cơ quan thuế không thể kiểm soát được thu nhập của họ là bao

nhiêu để đánh thuế. Luật thuế TNCN do đó chỉ đánh thuế đối với những người làm

công ăn lương, cán bộ công chức. Điều đó dẫn đến những bất bình đẳng trong việc

đóng thuế, vi phạm tính công bằng, đi ngược lại mục đích của luật là phân phối

thu nhập, giảm khoảng cách giàu nghèo.

Thứ hai, bất cập về sự cân bằng giữa thành thị và nông thôn

Hiện nay, người dân và công chức sống tại các khu đô thị luôn chịu áp lực

giá, phí, lệ phí, thuế... cao hơn các vùng khác. Bên cạnh đó, bản thân các điều tra

xã hội học đều cho thấy Hà Nội hay TP. Hồ Chí Minh đều đã lọt vào danh sách có

giá sinh hoạt đắt đỏ trong khu vực và thế giới.

Đại đa số người có thu nhập cao là ở thành phố lớn, nơi có nhiều loại và mức

độ chi phí lớn. Tuy nhiên, Luật đã chưa tính hết được các yếu tố hình thành chi phí

trong đời sống thực tế. Chúng ta đang hoan nghênh và áp dụng Nghị định số

167/2007/NĐ-CP ngày 16/11/2007 quy định mức lương tối thiểu thành 03 vùng và

Nghị định số 110/2008/NĐ- CP 10/10/2008 quy định mức lương tối thiểu phân

thành 04 vùng và sẽ có hiệu lực từ ngày 01/01/2009. Sẽ là có lý hơn khi luật thuế

TNCN 2007 nên tính đến chênh lệch thu nhập như đã quy định mức lương tối

thiểu phân theo vùng nhằm đảm bảo tính công bằng và khả năng tận thu cho

NSNN một cách hợp lý.

59

2.3.2.2. Những bất cập trong quy định đối tượng miễn thuế

Tại điều 4, luật thuế TNCN 2007 có quy định 14 nhóm thu nhập được miễn

thuế khác nhau. Trong đó, có một số khoản có thể dễ dàng lợi dụng để lách luật:

Thứ nhất, Khoản 1 Điều 4 Luật Thuế TNCN 2007 quy định: “thu nhập từ

chuyển nhượng bất động sản giữa vợ với chồng, cha đẻ, mẹ đẻ với con đẻ; cha

nuôi, mẹ nuôi với con nuôi; cha chồng, mẹ chồng với con dâu; cha vợ, mẹ vợ với

con rể; ông nội, bà nội với cháu nội; ông ngoại, bà ngoại với cháu ngoại; anh chị

em ruột với nhau” thì được miễn thuế TNCN. Lợi dụng quy định này, nhiều

trường hợp đã sử dụng mối quan hệ bắc cầu để trốn thuế, gây thất thu cho NSNN.

Cụ thể, hai chị em dâu chuyển nhượng BĐS cho nhau là đối tượng phải nộp

thuế. Nhưng để lách luật, người chị dâu làm thủ tục chuyển nhượng cho bố chồng,

sau đó bố chồng lại chuyển nhượng tiếp cho người em dâu. Cả hai lần chuyển

nhượng này đều thuộc đối tượng được miễn thuế. Thế là từ việc phải nộp thuế, hai

chị em dâu chịu khó đi vòng, chuyển nhượng bắc cầu để tránh phải nộp thuế, tất

yếu gây thất thu cho NSNN

Thứ hai, Tại khoản 2, điều 4, luật thuế TNCN 2007 quy định: Thu nhập từ

chuyển nhượng nhà ở, quyền sử dụng đất ở và tài sản gắn liền với đất ở của cá

nhân trong trường hợp cá nhân chỉ có một nhà ở, đất ở duy nhất thì được miễn

thuế; đồng thời người chuyển nhượng bất động sản tự khai và chịu trách nhiệm về

tính trung thực về kê khai của mình. Tuy nhiên, trong bối cảnh hệ thống thông tin

quản lý cá nhân của cơ quan quản lý nhà nước, trong đó có ngành thuế còn chưa

đáp ứng; công tác kiểm tra, đối chiếu cần rất nhiều thời gian thì ít nhất trong vài

năm đầu, cơ quan chức năng không thể kiểm soát được từng cá nhân có bao nhiêu

nhà ở, đất ở. Đây chính là kẽ hở để không ít người có nhiều nhà ở, đất ở khi

chuyển nhượng sẵn sàng kê khai là tài sản duy nhất để không phải nộp thuế. Điều

này vi phạm tiêu chí công bằng và tiêu chí hiệu quả. Thiết nghĩ, đã là thuế thu

nhập cá nhân đánh vào thu nhập từ chuyển nhượng bất động sản thì bất kỳ cá nhân

60

nào có bất động sản thì cũng phải nộp thuế cho nhà nước không phân biệt số lượng

sở hữu.

2.3.2.3. Bất cập trong cách tính thuế và căn cứ tính thuế

Thứ nhất, bất cập trong việc thống nhất cách tính thuế giữa các đối tượng

chịu thuế khác nhau.

Có thể nói, việc chuyển cá nhân kinh doanh sang nộp thuế TNCN là một tiến

bộ lớn của luật thuế lần này. Tuy nhiên luật thuế lại không thống nhất được căn cứ

tính thuế đối với các nhóm thu nhập chịu thuế khác nhau. Cụ thể, trong khi các

nhóm 1, 3, 4 và 5 xác định thu nhập chịu thuế chỉ là khoản lãi ròng hoặc chênh

lệch giữa tổng thu trừ tổng chi phí cần thiết để tạo ra tổng thu đó, thì ở nhóm 7 –

thu nhập từ bản quyền, người nộp thuế phải chịu thuế TNCN cho phần thu nhập

không được trừ đủ các chi phí cần thiết theo nguyên tắc này.

Ví dụ, để có được khoản thù lao nhuận bút 4 - 5 triệu đồng cho một báo cáo

khoa học hoặc một số bài báo, nhà khoa học hoặc nhà báo phải chi phí rất nhiều

tiền cho điện năng, máy tính, phô-tô, mua, dịch tài liệu, làm thí nghiệm hoặc tiền

khảo sát, điều tra, gọi điện thoại... Vậy mà họ không hề được khấu trừ các chi phí

này trong tiền thù lao nhuận bút đó trước khi chịu thuế.

Điều này vi phạm nguyên tắc công bằng thống nhất khi xây dựng một luật

thuế, ắt sẽ gây ra sự bất bình cho những người nghiên cứu khoa học, triển khai

công nghệ mới.

Thứ hai, Tại khoản 3, mục II, phần B, thông tư số 84/ TT – BTC ban hành

ngày 30/09/2008 quy định giá chuyển nhượng quyền sử dụng đất là giá thực tế ghi

trên hợp đồng, tại thời điểm chuyển nhượng nhưng không thấp hơn giá đất do

UBND tỉnh, thành phố quy định. Thực tế trên thị trường bất động sản, giá đất mua

bán thường cao hơn giá đất do UBND tỉnh, TP quy định. Nhưng vì lợi ích của cả

người mua và người bán, nên họ thường thoả thuận ghi giá trên hợp đồng chuyển

61

nhượng thấp hơn thực tế. Và để được cơ quan nhà nước chấp nhận hồ sơ, họ chỉ

ghi trên hợp đồng mức giá ngang hoặc cao hơn chút đỉnh so với giá UBND tỉnh,

TP quy định. Như thế sẽ được nộp thuế thấp hơn số thực tế phải nộp. Kết quả là,

cả đôi bên mua bán đất cùng có lợi, chỉ riêng Nhà nước chịu thất thu thuế. Hơn

nữa, điều này cũng tạo tâm lý bất bình trong quần chúng khi có thể là cùng một

mức giá chuyển nhượng mà một số người phải nộp một mức thuế cao hơn, vi

phạm tính công bằng của một sắc thuế.

2.3.2.4. Bất cập ngưỡng thuế và biểu thuế suất.

Tỷ lệ thống nhất mức khởi điểm bắt đầu phải chịu thuế thu nhập cá nhân là 5

triệu đồng/tháng cho người nộp thuế, giảm trừ thêm cho mỗi người phụ thuộc 1,6

triệu đồng/tháng có tỷ lệ đại biểu Quốc hội bỏ phiếu thông qua ít nhất: 64,91%

tương đương với 115 Đại biểu không tán thành với mức khởi điểm phải chịu thuế

này.

- Ngay tại thời điểm xây dựng Luật Thuế TNCN, đã có quá nhiều ý kiến

chuyên gia phản biện rằng mức khởi điểm chịu thuế quá thấp. Đặc biệt, các mức

thuế suất, giảm trừ gia cảnh... không tính đến yếu tố trượt giá. Tất cả các mức

giảm trừ gia cảnh, khởi điểm chịu thuế... đều cho thấy sự bất cập giữa thu nhập

chịu thuế và chi tiêu thực tế trong cơn bão giá. Luật chỉ khả thi và huy động được

khả năng đóng góp của nhân dân khi mức thu nhập phải đảm bảo nhu cầu tiêu

dùng, sinh hoạt phí và tích luỹ tối thiểu. Căn cứ vào những tiêu chí này thì sẽ thấy,

mức khởi điểm chịu thuế 5 triệu đồng/tháng là còn thấp.

Theo Cục thống kê, Chỉ số giá tiêu dùng 10 tháng đầu năm 2008 so với cùng

kỳ năm 2007 là 123,15%. Luật thuế TNCN ban hành tháng 11/2007, từ đó đến nay

tỷ lệ lạm phát tăng khoảng 23,0%, như vậy, mức khởi điểm chịu thuế đã trượt giá

lên 4.920.000 đồng và mức giảm trừ gia cảnh tăng 1.968.000 đồng. Điều này vi

phạm tính “thuận tiện” của một luật thuế khi luật thuế này không có khả năng

thích ứng với những sự thay đổi của hoàn cảnh kinh tế, cụ thể ở đây là vấn đề lạm

phát và tính trượt giá.

http://www.laodong.com.vn/Home/kinhte/2007/12/70358.laodong

62

- So sánh với mức thuế suất, sự bất hợp lý còn rõ hơn khi mức thuế đều rất

cao. Cách đánh thuế luỹ tiến cao (bậc 7 lên đến 35%) thực chất sẽ phản tác dụng

khi làm xói mòn sự hăng say làm giàu chính đáng; giảm năng suất lao động. Sẽ

thật bất công nếu như người ta càng vắt óc, vắt sức ra để kiếm được nhiều tiền lại

càng bị đánh thuế cao. Các mức thuế luỹ tiến 5,6,7 trong bậc luỹ tiến (tương

đương với mức 25%, 30% và 35%) đã đánh vào đối tượng là người có tài, người

có khả năng làm giàu. Điều đó sẽ phản tác dụng vì sự công bằng, bình quân chủ

nghĩa khi nhiều người bất bình và cho rằng đây là sự tước đoạt của người này để

chia cho người khác.

Mức thuế suất cao chưa hẳn đã là tận thu cho NSNN. Như đã nói ở trên,

những người có mức thu nhập cao sẽ tìm mọi cách để hạ thu nhập của mình xuống

như việc nhận con nuôi, nhận phụ cấp, nuôi dưỡng người tàn tật,…nhằm “lách

luật”. Khi đó chúng ta lại cần thêm chi phí cho công tác thanh kiểm tra. Ngược lại,

nếu như luật quy định một mức thuế suất vừa phải sẽ khuyến khích người dân tự

giác kê khai nộp thuế. Số thuế thu được trên một cá nhân có thể giảm xuống,

nhưng do có nhiều người đi nộp thuế nên doanh thu thuế hẳn sẽ tăng lên. Vả lại,

mức sống của dân ta hiện rất thấp so với các nước trong khu vực và trên thế giới,

vì vậy, không nên áp dụng ngay một lúc mức mức lũy tiến lên đến 35% được. Hãy

so sánh với Singapore, một đảo quốc có mức thu nhập bình quân đầu người rất cao

26.892 USD (năm 2005), trong khi đó, mức thuế thu nhập cá nhân cao nhất chỉ

20%.

2.3.2.5. Bất cập về mức giảm trừ gia cảnh

.

Theo điều 19, luật thuế TNCN 2007: mức giảm trừ gia cảnh cho cá nhân nộp

thuế là 4 triệu đồng/tháng. Đây làm một mức rất thấp so với thời điểm ngay khi

luật thuế được ban hành vào năm 2007 và dường như là quan tâm quá ít tới yếu tố

lạm phát và trượt giá. Để làm rõ hơn về vấn đề này, chúng ta có thể làm một bài

63

toán như sau: Chẳng hạn 01 người sống ở Thành phố Buôn Ma Thuột – tỉnh Dak

Lak, anh ta phải chi phí các khoản cho 1 tháng như sau:

+ Xăng xe đi lại: 20km x 2 lít/100km x 14.000 đ/lít x 30 ngày = 168.000 đồng

+ Khấu hao xe máy: 20.000.000 đ /5 năm /12 tháng = 333.000 đồng

+ Tiền ăn + cà phê sáng: 70.000 đồng/ngày x 30 ngày =2.100.000 đồng

+ (Quần 150.000x2 + áo 250.000x2 + dày 300.000 + mũ 150.000)/12 =

= 105.000 đồng

+ Tiền thuê nhà + điện + nước = 700.000 đồng

+ Điện thoại 2.400.000 đ/12 tháng + cước 200.000 đ = 400.000 đồng

+ Các vật dụng cá nhân = 100.000 đồng

Tổng cộng: 3.906.000

đồng

Như vậy, với mức 4 triệu đồng/tháng, một cá nhân ở Buôn Ma Thuột chỉ đủ

chi tiêu ở mức tối thiểu, chưa kể các thành phố lớn như Hà Nội hay TP. Hồ Chí

Minh có vật giá đắt đỏ hơn nhiều thì làm sao đủ chi tiêu cho nhu cầu tối thiểu?;

trong khi anh ta không thể có chi phí để học tập thêm, tham gia các nhu cầu giải

trí, du lịch và đặc biệt là... mãi mãi anh ta không thể có tích luỹ để mua nhà hay

giải quyết công việc gì lớn có giá trị vài chục triệu đồng trở lên. Điều đó cho thấy

mức khởi điểm chịu thuế thấp sẽ không cho người dân có cơ hội tích luỹ, không

mang tính "khoan thư sức dân" mà mang tính "tận thu". Và do đó sẽ khó có thể tạo

ra xã hội giàu có theo tinh thần dân giàu, nước mạnh.

Điều này vi phạm tính thuận tiện của một luật thuế khi luật thuế này không

có khả năng thích ứng với những sự thay đổi của hoàn cảnh kinh tế, cụ thể ở đây

là vấn đề lạm phát và tính trượt giá. Như vậy, rất có thế, chỉ sau năm nay thôi, mặt

bằng lương và giá cả sẽ tăng lên, khi đó rất có thể chúng ta lại phải bổ sung, xây

dựng một luật thuế TNCN mới để điều chỉnh mức giảm trừ gia cảnh trong một

tương lai rất gần.

- Trong giảm trừ gia cảnh không tính đến giảm trừ cho những người có nhu

cầu đi học tiếp để nâng cao trình độ như đại học, cao học, nghiên cứu sinh, đi học

64

thêm để lấy các chứng chỉ hành nghề chuyên nghiệp quốc tế như CFA,

ACCA,…Trong khi chúng ta có thể thấy rõ một điều rằng, nhu cầu đi học tiếp để

nâng cao trình độ là một nhu cầu ngày càng phổ biển và không thiếu. Chính vì thế

với mức khởi điểm thu nhập để tính thuế suất như vậy sẽ là một rào cản đối với

những người có nhu cầu học lên cao. Điều này vi phạm tiêu chí công bằng theo

chiều ngang khi mà những người có mức thu nhập như nhau, mức chi phí chính

đáng khác nhau nhưng vẫn phải nộp một khoản thuế như nhau.

Bên cạnh đó, Điều 19 luật thuế TNCN 2007 cũng quy định mức giảm trừ gia

cảnh đối với người phụ thuộc là 1,6 triệu đồng cho các đối tượng không có khả

năng lao động mà người nộp thuế phải trực tiếp nuôi dưỡng. Điều này tạo ra một

kẽ hở là có nhiều người có thu nhập ở mức cao làm thủ tục nhận con nuôi, hoặc

nuôi dưỡng các đối tượng khác mà trên thực tế không trực tiếp chăm sóc. Họ làm

thế để hạ mức thu nhập tính thuế xuống mức lũy tiến thấp hơn hòng giảm hoặc

trốn khoản thuế đáng lẽ phải nộp. Vì vậy, doanh thu thuế có thể sẽ bị giảm xuống.

Hơn nữa, với các khoản giảm trừ cho người phụ thuộc này, cơ quan thu thuế sẽ

phải tổ chức thêm một bộ phận giải quyết, thanh, kiểm tra các giấy tờ liên quan tới

việc chứng minh giảm trừ gia cảnh. Việc này làm tăng chi phí trong công tác thu

thuế. Doanh thu giảm, chi phí tăng, hiệu quả thu thuế tất yếu sẽ giảm xuống.

2.3.2.6. Bất cập về vấn đề đánh thuế thu nhập cá nhân khi chuyển nhượng

chứng khoán

Thứ nhất, bất cập đối với thị trường chứng khoán

Việc áp thuế TNCN đối với thị trường chứng khoán vừa khó khăn trong

công tác thi hành vì vậy sẽ vi phạm tiêu chí hiệu quả và tiêu chí thuận tiện, vừa

gây thêm những lo lắng cho nhà đầu tư cũng như các công ty chứng khoán. Việc

áp thuế sẽ có thể là rào cản lớn đối với thị trường chứng khoán. Mức thuế 25% đối

với thu nhập từ chứng khoán và bất động sản cũng khiến giới kinh doanh hoang

mang. Ví dụ: nếu như trong 1 năm, nhà đầu tư rủi ro và lỗ 60 triệu đồng thì nhà

đầu tư phải chịu. Nhưng ở năm tiếp theo, nếu nhà đầu tư lãi được 60 triệu thì mất

65

đứt 15 triệu tiền thuế. Với cách đánh thuế này, rõ ràng nhà đầu tư vừa phải chịu rủi

ro, vừa phải chịu thiệt thòi. Trong khi đó, các quốc gia và vùng lãnh thổ trong khu

vực như Hồng Kông, Singapore, Thái Lan... không đánh thuế vào chuyển nhượng

chứng khoán, còn Trung Quốc thì áp dụng mức thuế rất thấp(9)

Thứ hai, Repo chứng khoán đánh thuế trùng

Dịch vụ Repo chứng khoán đang được áp dụng rộng rãi trên thị trường. Khi

nhà đầu tư và công ty chứng khoán thực hiện hợp đồng mua bán nhưng về thực

chất việc repo chứng khoán hiện nay không khác gì cầm cố chứng khoán để vay

tiền. Đối với nhà đầu tư đã chọn phương thức nộp thuế trên giá chuyển nhượng

chứng khoán từng lần theo thuế suất 0,1%, một khi đã thực hiện bán cho công ty

chứng khoán là phải chịu thuế. Đến kỳ hạn, nhà đầu tư mua lại chứng khoán từ

Công ty, sau đó bán ra thị trường sẽ phải chịu một lần thuế nữa. Trường hợp giá

chứng khoán giảm đến tỷ lệ công ty chứng khoán phải thanh lý, nhà đầu tư chỉ

phải chịu thuế 1 lần nhưng mức giá chịu thuế sẽ không đúng với giá bán thực tế,

có thể cao hơn hoặc thấp hơn.

Dịch vụ repo chứng khoán được nhiều công ty áp dụng rộng rãi, đã góp phần

tăng thanh khoản cho thị trường. Tuy nhiên, cho đến nay các cơ quan quản lý nhà

nước chưa quy định về dịch vụ này. Có khả năng các công ty chứng khoán và nhà

đầu tư sẽ tìm cách "lách" để không nộp thuế trùng lắp. Hai bên cũng sẽ ký vào một

hợp đồng mua bán. Theo đó, công ty chứng khoán tạm ứng cho nhà đầu tư một

khoản tiền, thoả thuận đến một thời điểm trong tương lai sẽ thực hiện mua bán

chứng khoán. Khi đến thời điểm này, hai bên cùng huỷ hợp đồng, nhà đầu tư trả

tiền tạm ứng cộng một khoản phí.

Bất cập trong Repo chứng khoán vừa khiến cơ quan thuế khó quản lý, vừa

khiến cho đối tượng chịu thuế này lo nghĩ tìm cách lách luật. Chính vì vậy hiệu

qủa thu thuế sẽ không cao.

(9) Lao Động số 225 Ngày 28/09/2007 Cập nhật: 10:25 PM, 27/09/2007

66

2.3.2.7. Bất cập về thủ tục hành chính

Từ khi luật thuế TNCN ra đời, có thể nói luật này đã lập kỷ lục về số văn bản

dưới luật đi kèm, tính đến thời điểm tháng 02/2010 đã có hơn 30 văn bản quy

phạm pháp luật được ban hành để hướng dẫn thực thi luật này. Ngày 30/9/2008,

Thông tư 84/2008/TT-BTC hướng dẫn về thuế TNCN được Bộ Tài chính ban

hành. Với nội dung dài hơn 60 trang, 28 biểu mẫu, chắc chắn cả cơ quan thuế và

người nộp thuế sẽ có rất nhiều việc liên quan tới rất nhiều loại giấy tờ cần làm để

thực thi luật này. Việc giảm trừ gia cảnh quy định rất nhiều giấy tờ, thủ tục xác

nhận cần khoảng hơn 30 loại giấy tờ. Luật gia Hữu Dung nhận xét: Nếu một người

nộp thuế phải tham gia tất cả quy trình trên thì có lẽ "cả năm chỉ đi lo thủ tục

thuế"(10)

Sẽ là quá bất cập, nhiêu khê, phức tạp khi một người có thu nhập, sau khi

giảm trừ gia cảnh thì không còn phải nộp thuế TNCN, nhưng lại vẫn phải đáp ứng

đầy đủ các loại giấy tờ, thủ tục như trên và rõ ràng cơ quan thuế cũng mất nhiều

công sức mà thực chất không thu được một đồng tiền thuế nào. Điều này rõ ràng

đã vi phạm đồng thời cả tiêu chí hiệu quả và tiêu chí thuận tiện trong việc xây

dựng một sắc thuế. Việc giảm trừ gia cảnh với 1,6 triệu đồng/tháng cho người phụ

thuộc sẽ là rất phức tạp. Cơ quan thuế có thể sẽ đau đầu với khái niệm "người phụ

thuộc", bởi với mối quan hệ gia đình của Việt Nam thì số lượng có thể sẽ rất

nhiều, và khái niệm này sẽ là rất rộng khi cá nhân được quyền nhận con nuôi. Việc

xác nhận người phụ thuộc sẽ do cơ quan hành chính thực hiện, đây hoàn toàn có

thể là mắt xích làm nảy sinh tiêu cực; trong khi cơ quan thuế không thể quản lý nổi

đối tượng này.

(10) Phạm Anh - Tú Mai, Lao Động số 205 Ngày 06/09/2008

67

Chƣơng 3: GIẢI PHÁP NHẰM HOÀN THIỆN HỆ THỐNG

THUẾ THU NHẬP TẠI VIỆT NAM

3.1. Định hƣớng nâng cao vai trò và vị thế của hệ thống thuế thu nhập

đối với nguồn thu NSNN và phát triển kinh tế

3.1.1. Xu hƣớng phát triển của thời cuộc

Như chúng ta đã biết, thuế là nguồn thu chủ yếu của NSNN tại hầu hết các

nước trên thế giới (khoảng 90% NSNN). Tại Việt Nam, nguồn thu từ thuế chiếm

khoảng 70 -80% NSNN qua các năm. Chính vì vậy, bất kỳ quốc gia nào cũng phải

luôn chú ý cải cách hệ thống thuế để đảm bảo tối đa nguồn thu NSNN. Tuy nhiên,

việc cải cách hệ thống thuế đều phải được nhìn trên bức tranh tổng thể của xu

hướng phát triển của thời cuộc

Về cơ bản, trong tương lai, thuế trực thu sẽ tăng và thuế gián thu sẽ giảm

xuống. Điều này thể hiện ở những điểm sau:

Thuế gián thu đánh vào việc tiêu dùng hàng hoá như các loại thuế Giá trị gia

tăng, thuế Xuất nhập khẩu, thuế Tiêu thụ đặc biệt, … sẽ giảm xuống. Việc giảm

thuế giá trị gia tăng là tất yếu và cần thiết nhằm thực hiện các mục tiêu khuyến

khích sản xuất và tiêu dùng đồng thời hòa chung với xu hướng phát triển của thời

đại(…..)

.Trên thực tế, trong luật thuế Giá trị gia tăng mới ban hành vào ngày

12/06/2008 thay cho luật này năm 2003, chúng ta đã xóa bỏ mức thuế suất 20%

đối với một số loại hàng hóa mà thay vào đó là là các mức thuế suất 0%, 5% và

10% cho hầu hết các loại hàng hoá phổ thông. Bên cạnh đó, cùng với lộ trình thực

hiện cam kết của WTO và các hiệp định thương mại tự do song phương và đa

phương với các nước trong khu vực và trên thế giới, Việt Nam đang dần dần phải

cắt giảm thuế nhập khẩu xuống mức rất thấp (0 – 5% đối với hàng hóa nhập khẩu

trong nội khối ASEAN). Chính vì vậy, trong tương lai, tỷ trọng nguồn thu NSNN

từ các loại thuế gián thu sẽ giảm xuống.

68

Ngược lại, thuế trực thu bao gồm thuế TNDN và thuế TNCN sẽ tăng lên

trong cơ cấu nguồn thu từ thuế. Tại các nước công nghiệp và các nước phát triển,

nguồn thu từ thuế TNDN và thuế TNCN chiếm một tỷ trọng tương đối lớn trong

cơ cấu thu của NSNN(bảng1)

. Tại Việt Nam cũng vậy, nguồn thu từ thuế TNDN

luôn dẫn đầu trong cơ cấu thu NSNN qua các năm (xem bảng 2). Theo đó, nguồn

thu từ thuế TNDN luôn giữ vững ở con số khoảng 38% trong những năm gần đây.

Năm 2009, tỷ trọng thuế TNDN được dự toán là sẽ giảm xuống mức 32,30% do

luật thuế TNDN mới bắt đầu có hiệu lực vào ngày 01/01/2009 đã hạ mức thuế suất

từ 28% xuống còn 25%. Tuy nhiên, với việc bắt đầu thi hành luật thuế TNCN

cũng vào thời điểm này thì tổng tỷ trọng của thuế Thu nhập sẽ vẫn được duy trì ổn

định. Trong tương lai, mức thuế suất thuế TNDN giảm đồng nghĩa với việc sẽ thu

hút thêm nhiều nhà đầu tư tới Việt Nam trong thời gian tới, khi đó doanh thu từ

loại thuế này sẽ tăng lên. Cùng với việc thực thi có hiệu quả hơn luật thuế TNCN,

thì tổng nguồn thu từ thuế thu nhập ắt sẽ duy trì ở mức cao hơn, ổn định hơn

Bảng 2: Tỷ trọng các nguồn thu từ thuế trong NSNN qua các năm

Đơn vị: %

Nguồn: http://www.gso.gov.vn/default.aspx?tabid=389&idmid=3&ItemID=8657

3.1.2. Định hƣớng nâng cao vai trò của hệ thống thuế thu nhập

- Cải cách chính sách thuế nói chung và chinh sách thuế thu nhập nói riêng

cần quán triệt quan điểm của Đảng và Nhà nước về đổi mới chính sách thuế

STT Chỉ tiêu 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009*

1 Thuế thu nhập doanh nghiệp 37,05 36,63 39,56 42,23 38,76 38,45 32,30

2 Thuế thu nhập cá nhân 2,31 2,26 2,21 2,19 2,79 2,81 4,21

3 Thuế giá trị gia tăng (VAT) 25,89 24,95 23,93 23,34 26,29 25,54 30,98

4 Thuế tiêu thụ đặc biệt hàng sản xuất trong nước 6,92 8,21 8,20 7,28 6,57 6,01 7,77

5 Thuế tài nguyên 7,60 11,18 11,08 11,26 7,49 7,84 5,67

6 Thuế xuất khẩu, NK và TTĐB hàng nhập khẩu 17,49 13,89 12,34 11,12 14,44 16,22 16,39

7 Các loại thuế khác 2,74 2,87 2,69 2,59 3,66 3,13 2,67

http://www.gso.gov.vn/default.aspx?tabid=389&idmid=3&ItemID=8657

69

“…Tiếp tục cải cách hệ thống thuế phù hợp với tình hình đất nước và cam kết

quốc tế. Bổ sung, hoàn thiện, đơn giản hóa các sắc thuế, từng bước áp dụng hệ

thống thuế thống nhất, không phân biệt doanh nghiệp thuộc các thành phần kinh tế

khác nhau, doanh nghiệp Việt Nam và doanh nghiệp có vốn đầu tư nước ngoài. Áp

dụng thuế thu nhập cá nhân thống nhất và thuận lợi cho mọi đối tượng chịu thuế,

bảo đảm công bằng xã hội và tạo động lực phát triển. Hiện đại hóa công tác thu

thuế và tăng cường quản lý của Nhà nước.” (Văn kiện Đại hội Đảng lần IX –

Chiến lược phát triển kinh tế – xã hội 2001-2010).

- Chính sách động viên của thuế thu nhập cần tôn trọng kỷ luật tài chính tổng

thể. Nguồn lực tài chính của nền kinh tế là giới hạn. Đối với hệ thống thuế thu

nhập cũng vậy, mức huy động của thuế thu nhập cũng phải có sự giới hạn. Với

thực trạng là một quốc gia đang phát triển, nhu cầu chi tiêu của ngân sách rất lớn

và áp lực cân đối ngân sách là không nhỏ, hơn nữa thuế thu nhập, nhất là thuế

TNDN chiếm một tỷ trọng tương đối cao trong tổng thu NSNN. Tuy nhiên, không

thể vì lý do đó mà tận thu để bao chi. Làm như vậy sẽ phá vỡ tính kỷ luật tài chính

tổng thể, gây kìm hãm, không kích thích đầu tư, tiết kiệm của khu vực doanh

nghiệp và dân cư. Thuế thu nhập không nhằm mục tiêu đóng góp càng nhiều cho

NSNN càng tốt, mà quan trọng phải hướng vào mục tiêu cao hơn và xa hơn đó là

thúc đẩy đầu tư, vực dậy nền kinh tế, thoát khỏi tình trạng yếu kém và đuổi kịp các

nước trong khu vực.

- Chính sách thuế thu nhập phải hình thành một cơ cấu thuế hợp lý nhằm

tăng cường nguồn thu và vai trò điều tiết vĩ mô của nhà nước. Nâng cao vai trò của

hệ thống thuế thu nhập cần tập trung vào việc thu hẹp những bóp méo của thuế

(nhất là đối với thuế TNDN) đi đôi với việc mở rộng cơ sở thuế và hạ thấp thuế

suất. Đồng thời, luật thuế thu nhập phải bao quát hết tất cả nguồn thu trên cơ sở

hợp lý, công bằng và hiệu quả thu thuế là cao nhất.

- Chính sách thuế thu nhập phải góp phần nâng cao năng lực cạnh tranh, tăng

cường đầu tư đổi mới công nghệ đáp ứng yêu cầu công nghiệp hóa trong điều kiện

Việt Nam hội nhập vào khu vực và thế giới. Thực hiện cải cách thuế TNDN và

70

thuế TNCN, từng bước áp dụng hệ thống thuế thống nhất, minh bạch, trung lập,

không phân biệt các thành phần kinh tế; đồng thời tháo dỡ dần chính sách ưu đãi

không cần thiết nhằm gây sức ép, buộc các doanh nghiệp Việt Nam tăng cường

đổi mới công nghệ, nâng cao khả năng cạnh tranh. Hiện nay các doanh nghiệp

Việt Nam đang phải đối mặt với sự cạnh tranh ngày càng khốc liệt trên thị trường

trong nước lẫn quốc tế. Nhu cầu tích tụ vốn để phát triển và đổi mới công nghệ của

các doanh nghiệp là rất lớn và cấp bách. Vì vậy, chính sách thuế thu nhập, đặc biệt

là thuế TNDN cần được điều chỉnh cho hợp lý hơn nhằm khuyến khích các doanh

nghiệp tăng cường tích tụ vốn và đầu tư thay đổi công nghệ, hiện đại hóa sản xuất,

hạ thấp giá thành, nâng cao chất lượng sản phẩm, mở rộng thị trường tiêu thụ, bồi

dưỡng nguồn thu, tăng thu nội địa cho NSNN. Thuế TNCN cần phải dựa trên cơ

sở hợp lý để khuyến khích đông đảo quần chúng nhân dân tham gia hưởng ứng.

Đồng thời còn phải hợp lý trên cơ sở khuyến khích tiết kiệm để đầu tư.

- Hệ thống thuế nói chung và hệ thống thuế thu nhập nói riêng phải đơn giản,

ổn định, mang tính luật pháp cao và có sự tương đồng với khu vực và thông lệ

quốc tế. Thuế phải được phân nhiệm rõ ràng theo hướng chuyên môn hóa chức

năng và thống nhất hóa mục tiêu nhằm khắc phục tình trạng đa mục tiêu trong một

sắc thuế. Theo đó, cần đi sâu hoàn thiện các kỹ thuật thu thuế một cách thích hợp

và đồng bộ nhằm đảm bảo hiệu quả tối ưu của mỗi loại thuế cũng như cả hệ thống

thuế. Các quy định của luật thuế cần đơn giản, rõ ràng phù hợp với trình độ của bộ

máy quản lý thuế cũng như người nộp thuế, đảm bảo tính dễ hiểu, dễ chấp hành và

dễ kiểm tra. Đồng thời, trong bối cảnh hội nhập, hệ thống thuế thu nhập Việt Nam

phải có sự tương đồng với quốc tế về những khía cạnh liên quan tới thương mại,

đầu tư và sự di chuyển luồng thu nhập quốc tế.

- Không ngừng hoàn thiện cơ chế hành thu, tạo ra sự chuyển biến về chất

trong chính sách thuế thu nhập và tương đồng với khu vực về trình độ quản lý.

Từng bước hiện đại hóa công nghệ quản lý thuế, qua đó xác lập hệ thống dữ liệu

71

về thuế liên tục, chính xác, kịp thời. Tiêu chuẩn hóa cán bộ thuế gắn liền với chế

thưởng phạt nghiêm minh. Kiện toàn bộ máy quản lý thuế cho phù với yêu cầu đổi

mới chính sách thuế, trong đó xác lập cơ chế phối hợp đồng bộ giữa cơ quan thuế

và các cơ quan công quyền để nâng cao hiệu quả công tác hành thu. Tăng cường

sự giáo dục tuyên truyền; nâng cao ý thức của công chúng về ý thức chấp hành

chính sách thuế; từng bước đưa thuế trở thành chuẩn mực đạo đức trong cuộc sống

xã hội. Trên cơ sở đó, tiến tới thay đổi cơ chế hành thu thuế theo hướng nâng cao

tính tự chịu trách nhiệm của người nộp thuế trong việc kê khai và nộp thuế cho

Nhà nước (cơ chế tự khai tự nộp), đi đôi là kiên quyết thực hiện các biện pháp xử

lý về vi phạm nộp thuế để giảm bớt những xói mòn của thuế. Cơ quan hành thu có

đầy đủ quyền lực để tăng cường thực thi luật thuế.

3.2. Kiến nghị hoàn thiện khung pháp lý đối với hệ thống thuế thu nhập

tại Việt Nam

3.2.1. Một số kiến nghị đối với hệ thống pháp luật thuế thu nhập doanh

nghiệp

3.2.1.1. Liên quan tới các khoản chi phí được trừ và không được trừ.

* Để đáp ứng cao hơn tính chính xác, minh bạch và rõ ràng của một sắc thuế,

hệ thống các văn bản quy phạm pháp luật thuế TNDN 2008 cần làm rõ hơn một số

thuật ngữ sau:

Tại khoản 2.5d, mục IV, thông tư 130/ 2008 quy định về các khoản chi phí

không được trừ “... thù lao trả cho nhân viên sáng lập không trực tiếp điều hành

sản xuất kinh doanh thì không được tính vào chi phí…”. Trong đó, cần làm rõ

thêm về khái niệm “trực tiếp điều hành”.

Tại điều 9.1a và 9.1b luật thuế TNDN 2008 có quy định: “doanh nghiệp được

trừ mọi khoản chi nếu đáp ứng đủ điều kiện: a, khoản chi thực tế phát sinh liên

quan đến hoạt động sản xuất kinh doanh cảu doanh nghiệp; b, Khoản chi có đủ

hóa đơn, chứng từ theo quy định của pháp luật”

72

Quy định như trên có thể làm nảy sinh một số bất cập giữa doanh nghiệp và

cơ quan thuế vì thiếu định nghĩa về các khái niệm “hợp pháp”, “có đủ hóa đơn

chứng từ” và “thực tế phát sinh”. Thiết nghĩ, đây là điểm hết sức quan trọng nên

cần có giải thích về tập hợp từ này.

Để đảm bảo chặt chẽ cũng như tránh nhầm lẫn cho doanh nghiệp cũng như

cơ quan quản lý thuế trong quá trình áp dụng Luật, cụm từ “các khoản chi nếu…”

nên sửa thành “các khoản chi phí nếu các khoản chi phí này đáp ứng toàn bộ các

tiêu chí sau:” vì điều khoản này áp dụng cho các chi phí (dù đã chi hay chưa chi)

chứ không phải các khoản chi. Tại điều này cũng nên phân biệt rõ giữa khoản chi

hay chi phí để đảm bảo tránh mâu thuẫn tiềm ẩn với các khoản trích lập dự phòng

(quỹ trợ cấp mất việc làm, dự phòng tồn kho, khấu hao, đầu tư ngắn hạn, dài hạn,).

* Đối với phần chi cho quảng cáo, tiếp thị, khuyến mãi, hoa hồng môi

giới,…theo điều 9n luật thuế TNDN 2008 không được vượt quá 10% tổng số chi

được trừ, với doanh nghiệp mới thành lập là 15% trong 3 năm đầu kể từ khi thành

lập… Lý do đưa ra tỷ lệ giới hạn này là do tới đây Việt nam phải mở cửa thị

trường nhiều hơn trong khi hệ thống pháp luật về chống độc quyền, đảm bảo cạnh

tranh lành mạnh vẫn còn đang tiếp tục hòan thiện, đa số các doanh nghiệp vẫn còn

yếu trên thương trường nên việc tiếp tục giữ giới hạn đối với các khoản chi trên là

cần thiết, ngoài ra còn đảm bảo nguồn thu ngân sách, hạn chế các khoản chi lãng

phí.

Việt Nam là một trong số ít nước ở châu Á còn có quy định này, do đó nếu

hạn chế chi phí này sẽ gây khó khăn cho doanh nghiệp. Nhiều năm nay, Việt Nam

đang theo đuổi chính sách thông thoáng, minh bạch và công bằng nhằm thu hút

nhiều đầu tư nước ngoài hơn để đóng góp cho tăng trưởng kinh tế. Không nên đặt

vấn đề trong nước hay nước ngoài vì như thế là đang tạo ra một sân chơi thiếu

bình đẳng

Vì vậy, trong thời gian tới, Quốc hội cần xem xét sửa đổi bỏ tỷ lệ giới hạn

10% và nên tách riêng phần chi phí quảng cáo, tiếp thị, khuyến mại thực tế phát

73

sinh đến hoạt động sản xuất kinh doanh của doanh nghiệp và là khoản chi phí có

đủ hóa đơn, chứng từ theo quy định của pháp luật

3.2.1.2. Về chính sách ưu đãi thuế TNDN

Ưu đãi thuế TNDN chỉ là một trong những yếu tố thu hút đầu tư:

Các ưu đãi thông qua thuế TNDN thường là dưới dạng miễn thuế hoặc giảm

thuế một phần trong một thời gian nhất định. Tuy nhiên, nhiều nghiên cứu cho

thấy hiệu quả của những ưu đãi loại này chưa phải là tối ưu. Các ưu đãi thuế

TNDN thường không phải là biện pháp hiệu quả nhất về mặt chi phí, lại vừa

không thu được “tỷ suất lợi ích” cao nhất cho nền kinh tế so với phần thu thuế mà

Chính phủ đã phải từ bỏ, vì khoản doanh thu thuế đó đã có thể đươc sử dụng để

cải thiện cơ sở hạ tầng tại chỗ, nâng cao năng lực của các cơ quan Chính phủ và

các yếu tố khác tạo thuận lợi cho môi trường kinh doanh – vốn được các doanh

nghiệp đánh giá là quan trọng hơn só với những quy định ưu đai thuế TNDN.

Biểu đồ 2: Xếp hạng mức độ quan trọng của các yếu tố tác động tới quyết

định đầu tư

Xếp hạng mức độ quan trọng của các yếu tố

ảnh hưởng tới quyết định đầu tư

2 2.5 3 3.5 4 4.5

Đảm bảo cơ sở hạ tầng tốtĐảm bảo cung ứng tốt nguồn nhân lực

Tiếp cập với các nguồn nguyên liệu

Tiếp cận với thị trrường tiêu thụ nội địaCác quy định của chính quyền địa phương

Cách cư xử của các quan chức địa phươngƯu đãi thuế thu nhập doanh nghiệp

Ưu đãi tín dụngƯu đãi về đất

Tiếp cận các nguồn trợ cấp tín dụngTiếp cận dễ dàng với các phương tiện cảngĐịa điểm đầu tư này đơn giản là nơi cư ngụ

Nguồn: Báo cáo nghiên cứu chính sách (2005), VNCI, số 2

74

Qua nghiên cứu trên có thể thấy rằng ưu đãi thuế TNDN chỉ là một trong

những yếu tố trong chính sách thu hút đầu tư. Ngoài chính sách ưu đãi thuế, cần

phải sử dụng đồng bộ các biện pháp bao gồm cơ sở hạ tầng, chất lượng nguồn

nhân lực và môi trường kinh doanh một cách đồng bộ và tập trung mới quyết định

được tốc độ tăng trưởng của đầu tư.

Chính vì những lý do này và để đảm bảo tiêu chí công bằng, minh bạch của

hệ thống thuế, xin có những kiến nghị đối với những ưu đãi thuế trong luật thuế

TNDN 2008 như sau:

- Bỏ miễn giảm thuế đối với doanh nghiệp mới thành lập

Trong thực tế, việc miễn giảm thuế sẽ không có ý nghĩa khi doanh nghiệp

bước vào sản xuất kinh doanh mà chưa có lợi nhuận. Do đó, những quy định về

thời gian thực hiện ưu đãi, miễn giảm thuế từ khi mới bắt đầu hoạt động sản xuất

kinh doanh, bắt đầu áp dụng công nghệ mới hoặc bắt đầu thử sản xuất thử nghiệm

là không cần thiết và không hợp lý. Ngoài ra, việc ưu đãi thuế TNDN cho các

doanh nghiệp mới thành lập so với các doanh nghiệp đang hoat động có hiệu quả

trong cùng lĩnh vực hoặc trên cùng địa bàn sẽ tạo nên sự thiếu công bằng trong

động viên thuế.

Về bản chất, các biện pháp khuyến khích đầu tư được đưa ra nhằm mục đích

tạo ra những hiệu ứng điều chỉnh tích cực bằng việc tìm cách giảm nhẹ những yếu

kém hay trục trặc của thị trường, hoặc theo hướng mà thị trường không làm được.

Nhưng các biện pháp khuyến khích đầu tư cũng có thể tạo một số méo mó ngoài ý

muốn, và thậm chí còn có khả năng phản tác dụng. Ví dụ như khi các doanh

nghiệp chủ tâm thiết lập các cơ sở sản xuất “vệ tinh” mới thay vì đầu tư mở rộng

cơ sở kinh doanh hiện có để có thể hưởng lợi tối đa từ những ưu đãi thuế TNDN.

Hoặc doanh nghiệp có thể tiến hành đăng ký thành lập một công ty mới để thay

thế cho công ty cũ đã hết thời hạn ưu đãi thuế TNDN nhằm hội đủ điều kiện hợp

pháp hưởng các ưu đãi thuế mới. Hoặc thông qua biện pháp chuyển giá để hưởng

tối đa ưu đãi thuế ở địa phương. Những ưu đãi thuế TNDN hiện hành còn tạo

thuận lợi hơn cho những doanh nghiệp mới thành lập so với các doanh nghiệp đã

75

vững mạnh hoạt động trong cũng lĩnh vực hay trên cùng địa bàn, tạo nên sự thiếu

công bằng.

Trong khi một trong những kết quả đạt được từ việc đưa ra các ưu đãi thuế

TNDN hiện nay là khuyến khích thành lập các doanh nghiệp mới thì những ưu đãi

đó có thể gây tác hại khi vô tình khuyến khích doanh nghiệp Việt Nam “chia nhỏ”

hay “chuyển đổi” một cách vô căn cứ thành nhiều doanh nghiệp nhỏ mà không

doanh nghiệp nào trong số đó đạt được lợi ích nhờ quy mô để có thể cạnh tranh

hiệu quả với các đối thủ quốc tế, cũng không thể gắn kết được với hệ thống sản

xuất toàn cầu một cách có hiệu quả. Nếu tình trạng đó xảy ra, một phần do hiệu

quả của chế độ ưu đãi thuế TNDN. Có lẽ tốt hơn là nên điều chỉnh các ưu đãi

hướng vào việc khuyến khích đầu tư vào các tài sản sinh lợi hoặc vào nâng cao

hiệu quả sản xuất kinh doanh, hơn là việc thành lập doanh nghiệp mới hay những

gì tương tự- có thể bằng cách cho tăng khấu hao thay vì miễn thuế. Đăng ký thành

lập doanh nghiệp mới, xét cho cùng, chỉ là một miếng giấy và việc gắn ưu đãi vào

đó là phương án hoàn tòan dự trên kỳ vọng, chứ không phải dựa trên thực tế.

- Giảm thời gian miễn giảm thuế: thời gian miễn giảm thuế được quy định

trong thông tư 130/ 2008 là tương quá dài như đã đề cập tới trong chương 2. Việc

giảm bớt thời gian miễn giảm thuế xuống còn khoảng từ 1 tới tối đa là 4 năm có

thể giảm bớt được những tác động tiêu cực này. Thứ nhất, thời gian miễn giảm

ngắn tạo cảm giác khoản thu từ miễn giảm thuế là đáng kể so với thu nhập của một

số doanh nghiệp. Điều này khiến các doanh nghiệp sẽ tập trung vào sản xuất kinh

doanh hơn là chăm chăm đi làm thủ tục để được hưởng miễn giảm thuế. Thứ hai,

Việc rút ngắn thời gian miễn giảm thuế cũng phần nào đó giảm bớt được các chi

phí liên quan tới việc quản lý, thanh tra, giám sát các đối tượng thuộc diệnh miễn

giảm, khi đó hiệu quả thu thuế sẽ cao hơn.

- Quy định ít ưu đãi hơn, có chọn lọc và rõ ràng minh bạch hơn.

Việc quy định ưu đãi thuế TNDN tuy không còn tràn lan như trước đây,

nhưng vẫn còn tương đối dàn trải theo nhiều tiêu chí như vùng miền, ngành nghề

sẽ làm giảm hiệu lực tác động của ưu đãi lên hành vi của doanh nghiệp so với cách

76

đưa ra các quy định ưu đãi ít hơn và có chọn lọc hơn. Theo một số cuộc điều tra,

có rất ít doanh nghiệp muốn hoặc thấy cần phải đầu tư vào vào những khu vực

kinh tế đặc biệt khó khăn. Hơn thế nữa, có không ít doanh nghiệp vẫn giữ nguyên

hoạt động ở các vùng có điều kiện thuận lợi hơn những vẫn đủ tiêu chuẩn để

hưởng ưu đãi thuế TNDN do đảm bảo các yêu cầu khác. Hơn nữa, quá nhiều tiêu

chí cũng đồng nghĩa với việc, ngành thuế lại phải xây dựng nhiều hơn các tiêu

chuẩn cho các đối tượng được miễn giảm này song hành với việc duy trì thêm một

bộ phận quản lý nữa. Điều này khiến cho chi phí thu thuế tăng, làm giảm hiệu quả

thu thuế.

Tóm lại, các ưu đãi đầu tư cần được đưa ra và thực hiện một cách thận trọng

và theo một phương cách sao cho có thể bảo đảm có những tác động tích cực của

ưu đãi sẽ vượt trội so với chi phí (chẳng hạn như doanh thu thuế phải từ bỏ) và sẽ

hạn chế được những tác động tiêu cực có thể xảy ra. Những ưu đãi đầu tư, nếu có

thể tạo ra, không nên làm soa nhãng việc đáp ứng đòi hỏi thiết yếu hơn, đó là phải

khắc phục những trở ngại căn bản hơn đối với đầu tư và sản xuất kinh doanh của

doanh nghiệp. Cũng vì lý do này, ưu đãi đầu tư có thể là giải pháp ngắn hạn “tốt

thứ hai”

3.2.1.3. Về quan điểm chuyển lỗ và trích lập quỹ phát triển khoa học công

nghệ.

Về quan điểm chuyển lỗ:

Về mặt nguyên tắc, thuế TNDN tính trên thu nhập có lãi của doanh nghiệp.

Nếu doanh nghiệp làm ăn có lãi thì đóng thuế, nếu làm ăn thua lỗ thì không phải

đóng thuế. Tuy nhiên, với chính sách giúp đỡ các doanh nghiệp trong những năm

mới thành lập hoặc trong những năm khó khăn, việc quy định chuyễn lỗ là hợp lý.

Ngược lại, những quy định về chuyển lỗ cũng sẽ tạo ra vô vàn những kẽ hở lớn để

các doanh nghiệp dựa vào đó lách luật

77

Dựa trên những bất cập đã nêu ở chương 2 về hệ thống pháp luật thuế TNCN,

xin đưa ra một số kiến nghị như sau nhằm hoàn thiện tốt hơn khung pháp lý đảm

bảo cho việc thực thi luật thuế này.

Liên quan tới việc chuyển lỗ vẫn phải đảm bảo hiệu quả thu thuế.

Như đã phân tích trong chương 2, việc quy định thời gian chuyển lỗ 5 năm là

quá dài và sẽ gây ra rất nhiều những tác động trái chiều so với mong đợi. Nếu có

thể, chính phủ nên xem xét phương án giảm mức thời gian chuyển lỗ xuống

khoảng thời gian từ 2 đến 3 năm. Với việc quy định này, doanh nghiệp vẫn được

chuyển lỗ nhưng phải luôn ý thức rằng việc chuyển lỗ chỉ là có giới hạn và trong

một thời gian ngắn. Vì thế việc cố tình hạch toán lỗ sẽ khó khăn hơn, giảm thiểu

được tình trạng tránh thuế, giúp nâng cao hiệu quả thu thuế.

Về việc chuyển lỗ giữa các doanh nghiệp liên doanh, liên kết tốt nhất nên bỏ.

Về cơ bản, khi đầu tư góp vốn kinh doanh vào doanh nghiệp khác thì các doanh

nghiệp phải cố gắng làm đủ mọi cách sinh lợi để kiếm lời chứ không phải trốn

thuế. Việc bỏ bỏ nội dung này sẽ buộc các doanh nghiệp khi góp vốn kinh doanh

phải có trách nhiệm hơn so với đồng vốn của mình để đạt hiệu quả kinh doanh cao

nhất.

Về vấn đề trích lập quỹ phát triển khoa học công nghệ:

Trên thực tế, các doanh nghiệp luôn chủ động tìm cách sử dụng các nguồn

lực hiệu quả để tối đa hóa lợi nhuận cho doanh nghiệp. Quỹ phát triển của doanh

nghiệp dù cho mục đích gì cũng nhằm tối đa hóa lợi nhuận. Vậy là, bằng cách này

hay cách khác việc quy định này vẫn tạo ra kẽ hở cho doanh nghiệp lách luật. Nếu

có thể, nên bỏ việc quy định này và giảm thuế suất ở mức vừa phải hơn. Như vậy

các doanh nghiệp vừa có thể dùng tiền của mình để đầu tư vào khoa học công

nghệ hay các mục đích khác tùy ý chứ không phải tốn thủ tục để sử dụng khoản

tiền này.

78

3.2.2. Kiến nghị đối với luật thuế TNCN

Dựa trên những bất cập đã nêu ở chương 2 về hệ thống pháp luật thuế TNCN,

xin đưa ra một số kiến nghị như sau nhằm hoàn thiện tốt hơn khung pháp lý đảm

bảo cho việc thực thi luật thuế này.

3.2.2.1. Về đối tượng chịu thuế và thu nhập miễn thuế

- Để giảm thiểu sự bất cân bằng giữa thành thị và nông thôn, chúng ta có thể

áp dụng mức phụ cấp đối với giảm trừ gia cảnh giữa các khu vực khác nhau. Theo

đó, ở khu vực thành thị vì giá cả đắt đỏ hơn nên được hưởng mức hệ số cao hơn so

với quy định cơ bản trong luật. Như vậy, sẽ có 2 khu vực khác nhau. Khu vực

nông thôn được hưởng mức chiết trừ gia cảnh cơ bản. Còn khu vực thành phố

được hưởng mức giảm trừ gia cảnh bằng hệ số nhân với mức giảm trừ gia cảnh cơ

bản. Việc tính toán hệ số này dựa trên hệ số lương và chênh lệch giữa chỉ số giá

tiêu dùng giữa các khu vực.

- Đối với các khoản thu nhập miễn thuế cho chuyển nhượng bất động sản, tài

sản là thừa kế, quà tặng giữa cha mẹ nuôi và con nuôi nên khống chế về số lượng

con nuôi. Dù cho thủ tục nhận con nuôi có dễ dàng hay phức tạp thì đây cũng là cơ

hội để các cá nhân lách luật.Vì vậy tốt nhất nên khống chế số lần chuyển nhượng

giữa cha mẹ nuôi và con nuôi là 1 lần duy nhất nhằm đảm bảo tính công bằng giữa

các đối tượng chịu thuế.

- Đối với bất động sản, nhà ở là tài sản duy nhất thì tốt nhất nên bỏ. Như đã

đề cập ở trên, việc chứng minh bất động sản hay tài sản là tài sản duy nhất là quá

khó trong tình hình nước ta hiện nay. Hơn nữa, với cơ chế tự khai, tự tính và thanh

tra sau thì việc người kê khai sẵn sàng kê khai là tài sản duy nhất rất dễ xảy ra. Họ

cứ tạm thời tránh thuế trước đã. Đến lúc đó, việc truy thu thuế là điều rất khó khăn

đối với cơ quan thuế. Hiệu quả thu thuế sẽ giảm xuống.

3.2.2.2. Về cách tính thuế, ngưỡng thuế và biểu thuế suất

79

- Về mức thu nhập tối thiểu 5 triệu đồng là vẫn còn thấp sẽ gây ra cảm giác

cho đối tượng nộp thuế là Nhà nước chỉ muốn tận thu thuế mà thiếu sự quan tâm

cần thiết tới đời sống nhân dân. Nên chăng, chính phủ cần mức tối thiểu này lên để

giúp nhân dân yên tâm làm ăn, sản xuất.

- Về 3 mức thuế suất cao nhất lên tới 25, 30, 35% đánh vào các đối tượng có

thu nhập rất cao trong xã hội Việt Nam. Đây là một điểm mà khi làm luật, chính

phủ đưa vào nhằm tận thu cho NSNN. Tuy nhiên với mức 35% ở Việt Nam, một

nước vẫn còn đang phát triển, thì mức thuế này là quá cao dễ gây ra tình trạng bất

bình trong cộng đồng xã hội người có thu nhập cao. Từ đó, có thể dẫn tới các hành

vi trốn thuế theo kiểu thu nhập ngầm mà chính phủ không thể kiểm soát được. Vì

vậy, thiết nghĩ, nên xóa bỏ mức 35% và dừng lại ở mức 30% là hợp lý và khuyến

khích đông đảo quần chúng nhân dân hưởng ứng chấp hành nghiêm túc luật thuế

này, nhằm tăng hiệu quả thu thuế.

3.2.2.3. Về vấn đề giảm trừ gia cảnh

- Đối với quy định giảm trừ gia cảnh là con nuôi,cũng giống như quy định về

thu nhập từ chuyển nhượng bất động sản, tài sản thừa kế, biếu tặng, chúng ta chỉ

nên quy định mức giảm trừ cho con nuôi tối đa là 2 con nuôi/1 gia đình. Như vậy,

việc những người cố ý nhận nhiều con nuôi trên thủ tục giấy tờ sẽ được hạn chế.

Các thủ tục hành chính liên quan tới việc kiểm tra đối tượng này nhờ đó mà cũng

được giảm thiểu. Điều này vừa đảm bảo công bằng, vừa tăng hiệu quả thu thuế.

- Về mức giảm trừ gia cảnh đối với cá nhân đối tượng nộp thuế là 4 triệu

đồng. Theo như phân tích ở trên thì mức này còn quá thấp đối với các đối tượng

sống ở thành phố, đặc biệt là các thành phố lớn, đó là còn chưa tính đến yếu tố

trượt giá. Vì vậy, chỉnh phủ nên nâng mức thu giảm trừ lên mức tối thiểu là 5 triệu

đồng/người/tháng. Việc này khiến cho quần chúng nhân dân thấy được tinh thần

chủ đạo của luật thuế TNCN là thuế đánh vào đối tượng có thu nhập cao chứ

không phải là biện pháp tận thu đối với tất cả đối tượng chịu thuế. Vì thế, họ sẽ có

tinh thần tôn trọng và tự giác nộp thuế. Hơn thế nữa, mức chiết trừ gia cảnh đối

80

với cá nhân là trên 5 triệu cũng là hợp lý đối với những người có nhu cầu học

thêm, nâng cao hiểu biết và trình độ.

3.2.2.4. Đối với vấn đề chuyển nhượng chứng khoán

- Sở dĩ xảy ra vấn đề bất cập đối với chuyển nhượng chứng khóan là do cơ

quan thuế lo ngại về vấn đề thu thuế khó khăn do thu nhập từ đầu tư chứng khoán

là rất khó thống kê và khó kiểm soát. Thế nhưng, không nên vì điều đó mà quy

định thuế thu nhập trên mỗi lần chuyển nhượng như vậy vì điều đó có thể gây thiệt

thòi cho nhà đầu, tất yếu sẽ gây nên sự bất bình trong dư luận. Thiết nghĩ, cơ quan

thuế nên xem xét lại vấn đến này, nhất là trong giai đoạn tới khi thị trướng chứng

khoán Việt Nam mở cửa, ngày càng có nhiều hình thức giao dịch mới sẽ được

thực hiện tại nước ta. Khi đó, việc duy trì đánh thuế từng lần như hiện nay tất yếu

sẽ bộc lộ những bất cập rõ rệt gây khó khăn cho công tác thu thuế. Nên chăng,

chúng ta nên quy định thu nhập từ chứng khoán dựa trên cơ sở giống như thu nhập

từ tiền công, tiền lương vì nhiều đông đảo rất nhiều nhà đầu tư hiện nay không

xem chứng khoán là nghề tay trái nữa mà đầu tư một cách chuyên nghiệp. Khi đó,

thu nhập từ chứng khoán sẽ được tính trong một thời kỳ và được khấu trừ lỗ lãi

giống như thu nhập từ kinh doanh.

3.3. Giải pháp nhằm hoàn thiện hệ thống thuế thu nhập tại Việt Nam

3.3.1. Cải cách và hiện đại hóa công tác thu và quản lý thuế TNCN

3.3.1.1. Cải cách hành chính để áp dụng cơ chế tự khai, tự nộp thuế thuận

tiện hơn

Luật thuế TNDN đã chính thức áp dụng cơ chế tự khai, tự nộp thuế trên toàn

quốc vào năm 2007 sau gần 4 năm thí điểm từ năm 2003 theo quyết định số

197/QĐ – TTG và đang từng bước đi vào quy củ và chuyên nghiệp hơn. Luật thuế

TNCN mới cũng áp dụng công tác tự khai, tự nộp thuế thu nhập cá nhân. Theo đó,

đã phần nào khắc phục được tình trạng rườm rà, mất thời gian về thủ tục hành

81

chính so với trước đây, khi mà cán bộ thu thuế là người phải tính thuế cho người

nộp thuế. Tuy nhiên, việc áp dụng cơ chế tự khai, tự nộp vẫn còn mới mẻ đối với

đại đa số những người đi nộp thuế. Vì vậy cần phải tuyên truyền và phổ biến rõ

cho đối tượng nộp thuế biết và tuân thủ.

Mặt khác, việc áp dụng cơ chế này cũng đòi hỏi trình độ công nghệ và quản

lý tốt. Tổng cục thuế cần cụ thể hóa các biện pháp cải cách và hiện đại hóa công

tác thu thuế theo phương pháp này bằng cách: mở các lớp đào tạo nghiệp vụ về

cách thu thuế mới cho cán bộ thuế, phát động phong trào áp dụng khoa học công

nghệ hiện đại trong ngành thuế và thay đổi thái độ giữa cơ quan thuế với đối tượng

nộp thuế. Thái độ này cần phải được xem xét mang tính thị trường hơn, coi đối

tượng nộp thuế chính là người mang lại doanh thu thuế cho ngành thuế, tương tự

như khách hàng của doanh nghiệp. Với thái độ đó, ngành thuế sẽ thực sự đứng về

phía đối tượng nộp thuế để trợ giúp sao cho công tác tự khai tự nộp thuế đạt hiệu

quả cao nhất.

3.3.1.2. Cải tổ bộ máy quản lý thuế

Bên cạnh công tác thu thuế, Tổng cục thuế cần cải tổ lại các bộ phận trong cơ

quan thuế theo chức năng nhằm chuyên môn hóa và phù hợp với yêu cầu cao hơn

của cơ chế mới, các biện pháp cụ thể là:

- Chuyển phần lớn các cán bộ thuế đang thực hiện nhiệm vụ tính toán và

thu thuế sang bộ phận khác vì theo cơ chế mới, khâu này đã được đối tượng nộp

thuế đảm nhận

- Thành lập bộ phận chuyên sâu về tuyên truyền và hỗ trợ đối tượng nộp

thuế. Bộ phận này đảm nhiệm xây dựng các chiến lược chuyên sâu về các mục

tiêu:

+ Đưa thuế TNCN đến mọi người dân, làm cho thuế thực sự trở thành nếp

nghĩ thông thường trong xã hội. Đưa thuế TNDN ăn sâu hơn nữa vào tâm trí của

các doanh nghiệp, nhất là các doanh nghiệp vừa và nhỏ, vì đây là đối tượng tương

đối nhạy cảm với thuế.

82

Các biện pháp tuyên truyền có tác dụng nhất vẫn là qua các phương tiện

thông tin đại chúng. Công tác tuyên truyền cần được bộ phận tuyên truyền nghiên

cứu theo các chiến dịch và quảng bá một cách chuyên nghiệp để có tác dụng với

tất cả mọi tầng lớp nhân dân. Chỉ có những kế hoạch tuyên truyền chuyên nghiệp

và chuyên sâu mới đưa các chính sách thuế mới đến với người dân và doanh

nghiệp nhanh nhất và đem lại hiệu quả nhanh chóng cho công tác thi hành thuế

trong tình hình luật đã có hiệu lực như hiện nay.

+ Giải đáp mọi thắc mắc về thuế TNDN và thuế TNCN

Cơ quan thuế cần phát triển hơn những trung tâm giải đáp thắc mắc thông

qua đường dây nóng điện thoại, thư tín, công văn, hòm thư điện tử, diễn đàn,… để

giải quyết những vấn đề khúc mắc của người dân và doanh nghiệp.

Đặc biệt, đối với các doanh nghiệp, các lớp tập huấn nghiệp vụ ngắn ngày tại

các chi cục thuế địa phương là rất cần thiết để doanh nghiệp hiểu biết và tuân thủ

luật thuế dễ dàng hơn

+ Hỗ trợ đối tượng nộp thuế tối đa trong kê khai và nộp thuế

Các quy trình hướng dẫn kê khai và nộp thuế cần được cụ thể hóa thành

những ấn bản dễ hiểu, không gây nhầm lẫn. Những ấn bản cần được phát miễn phí

rộng rãi khi thấy đối tượng nộp thuế có yêu cầu. Ngoài ra, bộ phận này cũng có thể

đảm đương việc thiết kế các sản phầm như bản khi thuế điện tử (E-file), phát triển

các phần mềm kê khai thuế, phát hành những cuốn cẩm nang hướng dẫn kê khai

thuê,… Mục tiêu của các công tác hỗ trợ này là phải luôn có sẵn mỗi khi đối tượng

nộp thuế cần.

- Tăng cường bộ phận thanh tra, giám sát thuế

Đây là bộ phận chủ chốt trong cơ chế tự khai, tự nộp thuế. Bộ phận thanh tra,

giám sát thuế đã tồn tại từ lâu trong ngành thuế, tuy nhiên không thể đáp ứng cho

cơ chế thi hành thuật thuế mới. Không chỉ vì cơ chế cũ có số lượng đối tượng nộp

thuế ít hơn mà công tác tính toàn và thu thuế chủ yếu do cán bộ thuế đảm nhiệm

nên công tác thanh tra thuế có phần nhẹ hơn. Nay khi thi hành luật thuế mới, sự

gian lận sẽ xảy ra nhiều hơn vì sự kê khai hoàn toàn phụ thuộc đối tượng nộp thuế.

83

Nếu bộ phận thanh tra, giám sát không đủ khả năng phát hiện sai phạm thì hậu quả

sẽ là thất thu lớn cho ngành thuế. Bởi vậy, bộ phận thanh tra, giám sát thuế cần

đặc biệt được chú trọng. Bộ phận thanh tra, giám sát phải đảm bảo các yêu cầu

sau:

+ Có đội ngũ cán bộ giỏi để lập ra các quy trình giám sát hoặc đảm đương

các quy trình giám sát hiện đại, khoa học, có hiệu quả cao. Những quy trình này

thường quản lý trên một cơ sở thuế rất rộng và đa dạng nên trình độ giám sát của

cán bộ thuế yêu cầu khá cao

+ Tuân thủ luật, công bằng, trong sạch trong thực hiện thanh tra, giám sát

+ Quản lý theo mức độ tuân thủ luật của các nhóm đối tượng nộp thuế.

Không dàn trải họat động mà chú trọng đến các đối tượng có nguy cơ trốn thuế

cao hơn để tối ưu hiệu quả hoạt động.

3.3.1.3 Tăng cường hoạt động của bộ phận thống kê, nghiên cứu chính

sách thuế.

Thống kê đóng vai trò quan trọng để đánh giá tình hình thi hành và tuân thủ

thuế. Thống kê còn giúp lập ra những chính sách thuế hiệu quả dựa trên thực tế

công tác thi hành thuế. Chính vì vậy, những chính sách xuất phát từ cơ sở thống kê

tôi mới có tính khả thi trong thực tế giúp tăng cường mức độ tuân thủ luật đảm bảo

công bằng xã hội

3.3.2. Phát triển công nghệ thông tin đáp ứng yêu cầu cải cách và

hiện đại hóa trong quản lý thuế

Thực tế đã chứng mình vai trò cốt lõi của công nghệ thông tin trong quá trình

thi hành và quản lý thuế TNCN và thuế TNDN trên các nước. Hiện nay, Tổng cục

thuế cần xây dựng hệ thống quản lý thuế đủ mạnh trước hết là đảm bảo tiến độ và

mục tiêu của dự án TAMP. Dự án trên hoàn thành càng sớm càng tốt để sớm áp

dụng ngay vào công tác thu nộp thuế mang lại hiệu quả cao cho thu ngân sách.

Tổng cục thuế cần luôn học hỏi, áp dụng những công nghệ quản lý thuế tiên tiến

84

trên thế giới đế đáp ứng sự phát triển theo thời gian của tính hình thi hành thuế

trong nước

Không chỉ từ phía Tổng cục thuế, chính phủ cũng cần liên tục cải thiện chất

lượng dịch vụ hạ tầng công nghệ thông tin trong nước nhằm đảm bảo cả cơ quan

Nhà nước (cơ quan thuế) và người dân đều có thể tiếp cận công nghệ thông tin dễ

dàng đặc biệt là những thông tin về thuế, chính sách thuế và việc quản lý thuế.

Yêu cầu chủ yếu là phải dễ dàng, tiện lợi và giá cả phải chăng.

3.3.3. Phát triển hệ thống thanh toán không dùng tiền mặt quan

các ngân hàng, tổ chức tín dụng bằng phƣơng pháp bắt buộc và khuyến khích

tự nguyện.

Thanh toán không dùng tiền mặt được chứng mình là một nhân tố quan trọng

giúp hệ thống thu nhập theo cơ chế tự khai tự nộp thi hành hiệu quả nhất. Vì vậy,

chính phủ cần thực hiện nhanh hơn quá trình thúc đẩy thói quen không dùng tiền

mặt của đông đảo người dân và doanh nghiệp, đặc biệt là khối doanh nghiệp vừa

và nhỏ trong nước. Để làm được điều này, chính phủ cần quán triệt những biện

pháp sau:

- Yêu cầu các doanh nghiệp trả lương cho nhân viên thông qua hệ thống

tài khoản cá nhân

- Hỗ trợ, khuyến khích cho các dự án mở rộng thẻ thanh toán và các điểm

thanh toán qua hệ thống ngân hàng

- Coi các chứng từ ngân hàng có giá trị ngang hóa đơn đỏ của Cục thuế

Đây là điều kiện khá quan trọng trong tiến trình thúc đẩy thanh toán qua ngân

hàng. Chỉ khi những chứng từ thanh toán của ngân hàng có giá trị và được cục

thuế thừa nhận thì bản thân các giao dịch mới có hiệu lực trong xã hội

- Cho phép và xây dựng mô hình các dịch vụ công được thanh toán thông

qua tài khoản

Nếu làm được những yêu cần trên, không chỉ doanh nghiệp mà người dân sẽ

nhanh chóng nhận ra sự tiện lợi khi không phải mang tiền mặt theo mình mà vẫn

85

có thể tham gia tất cả các hoạt động xã hội. Lúc đó, thanh toán không dùng tiền

mặt sẽ trở ăn sâu vào thói quen của mọi người, mọi nhà, mọi công ty.

86

KẾT LUẬN

Trong bối cảnh hội nhập kinh tế quốc tế sâu rộng như hiện nay, việc điều

chỉnh các chính sách sao cho hợp lý nhằm khuyến khích các thành phần kinh tế

phát triển là một điều cực kỳ quan trọng. Trong đó, công cụ thuế là một công cụ

tối quan trọng để Nhà nước thực hiện các mục tiêu kinh tế xã hội. Hệ thống thuế

thu nhập cũng nằm trong số đó. Việc ra đời của hệ thống pháp luật thuế thu nhập

mới bao gồm thuế TNDN và thuế TNCN đồng bộ thực thi vào 01/01/2009 đã tạo

ra những bước chuyển biến mới trong đời sống kinh tế - xã hội Việt Nam. Không

thể phủ nhận những điểm tích cực mà hệ thống thuế mới ra đời đã mang lại. Hệ

thống thế mới đã tạo ra những ước biến chuyển mới Những điểm tích cực này tạo

điều kiện thuận lợi hơn cho các thành phần dân cư an tâm hơn trong sản xuất lao

động, đồng thời cũng khuyến khích hơn nữa đầu tư nước ngoài từ doanh nghiệp và

cá nhân tới Việt Nam. Tuy nhiên, trong đó cũng tiềm ẩn những bất cập vướng mắc

mà ngày một ngày hai chúng ta không thể giải quyết được. Việc khắc phục những

hạn chế này đòi hỏi sự phối hợp của các cấp, các ngành từ trung ương tới địa

phương cùng với sự đóng góp từ đông đảo quần chúng nhân dân. Nếu làm được

điều đó, chúng ta tin tưởng rằng Việt Nam sẽ vững bước trên con đường hội nhập

phía trước.

87

DANH MỤC TÀI LIỆU THAM KHẢO

I, Danh mục văn bản quy phạm pháp luật

Về thuế TNDN:

- Luật thuế TNDN thông qua ngày 03/06/2008, ban hành ngày 12/06/2008 và

được chính thức áp dụng từ ngày 01/01/2009.

- Nghị định 124/2008/ NĐ – CP của chính phủ ban hành ngày 11/12/2008

quy định chi tiết và hướng dẫn thi hành một số điều của luật thuế TNDN 2008

- Thông tư 130/2008/ TT – BTC, do Bộ tài chính ban hành ngày 26/12/2008

hướng dẫn thi hành một số điều của Luật thuế TNDN 2008 và hướng dẫn thi hành

nghị định 124/2008 quy định chi tiết thi hành một số điều của luật thuế TNDN

2008


hướng dẫn thực hiện gia hạn nộp thuế TNDN 2009 đối với doanh nghiệp kinh

doanh một số ngành nghề


hướng dẫn xác định doanh thu tính thuế thu nhập doanh nghiệp đối với hoạt động

bán vé, bán thẻ hội viên sân gôn.

- Quyết định 12/2010/ QĐ – TTg của thủ tướng chính phủ ban hành ngày

12/02/2010 về việc gia hạn nộp thuế thu nhập doanh nghiệp nhằm tiếp tục tháo gỡ

khó khăn cho doanh nghiệp, góp phần thúc đẩy phát triển kinh tế.

Về thuế TNCN:

- Luật thuế TNCN ban hành ngày 21/12/2009, bắt đầu có hiệu lực vào ngày

01/01/2009

- Thông tư 84/2008/TT-BTC ban hành ngày 30/09/2008 hướng dẫn thi

hành một số điều của Luật Thuế thu nhập cá nhân và hướng dẫn thi hành Nghị



88

định số 100/2008/NĐ-CP ngày 08/9/2008 của Chính phủ quy định chi tiết một

số điều của Luật Thuế thu nhập cá nhân

- Thông tư 62/2009/TT-BTC ban hành ngày 27/03/2009 hướng dẫn sửa

đổi, bổ sung Thông tư số 84/2008/TT-BTC hướng dẫn thi hành một số điều

của Luật Thuế thu nhập cá nhân và hướng dẫn thi hành Nghị định số

100/2008/NĐ-CP quy định chi tiết một số điều của Luật Thuế thu nhập cá nhân

- Thông tư 161/2009/TT-BTC ban hành ngày 12/08/2009 hướng dẫn về

thuế thu nhập cá nhân đối với một số trường hợp chuyển nhượng, nhận thừa

kế, nhận quà tặng là bất động sản

- Thông tư 160/2009/TT-BTC ban hành ngày 12/08/2009 hướng dẫn

miễn thuế thu nhập cá nhân năm 2009 theo Nghị quyết số 32/2009/NQH12

ngày 19/6/2009 của Quốc hội

- Thông tư 176/2009/TT-BTC ban hành ngày 09/09/2009 hướng dẫn

về việc giảm thuế thu nhập cá nhân đối với cá nhân làm việc tại khu kinh tế

- Thông tư 02/2010/TT-BTC ban hành ngày 11/01/2010 hướng dẫn bổ

sung Thông tư số 84/2008/TT-BTC hướng dẫn thi hành một số điều của Luật

Thuế thu nhập cá nhân và hướng dẫn thi hành Nghị định số 100/2008/NĐ-CP

ngày 8/9/208 quy định chi tiết một số điều của Luật Thuế thu nhập cá nhân

II, Danh sách và các nguồn tài liệu tham khảo khác

1, Ăng ghen, nguồn gốc của gia đình, của chế độ tư hữu và Nhà nước, Nhà xuất

bản sự thật, Hà Nội, 1962

2, Mác – Ăng Ghen, tuyển tập Nhà xuất bản sự thật, Hà Nội, 1961, tập 2

3, GS. TS Bùi Xuân Lưu (chủ biên), TS Nguyễn Hữu Khải, ThS Nguyễn Xuân

Nữ, Giáo trình thuế và hệ thống thuế ở Việt Nam, ĐH Ngoại Thương, NXB Giáo

Dục, 2003.

4, Nguyễn Xuân Quảng, Giáo trình thuế, ĐH Bách khoa Hà Nội, NXB Giáo Dục,

2005

















89

5, PGS. TS Sử Đình Thành, Bài giảng Lý thuyết Tài chính công, ĐH Kinh Tế

Thành phố Hồ Chí Minh, 2006

6, TS. Nguyễn Thị Lan, Bài giảng Tài Chính công, ĐH Ngoại Thương Hà Nội,

2008

Các website:

www.nationmaster.com

www.webketoan.vn

http://vi.wikipedia.org/wiki/Thuế


http://w3.access.gpo/eop/

http://www.nationmaster.com/graph/tax_com_of_tax_per_inc_tax-taxation-

components-personal-income-tax

http://www.nationmaster.com/

http://www.webketoan.vn/

http://vi.wikipedia.org/wiki/Thu%E1%BA%BF


http://w3.access.gpo/eop/



Tailieu.vncty.com 5089 2417

Business

Transcript of Tailieu.vncty.com 5089 2417