T. C. SÜLEYMAN DEMİREL ÜNİVERSİTESİ SOSYAL BİLİMLER …tez.sdu.edu.tr/Tezler/TS02703.pdf ·...
Transcript of T. C. SÜLEYMAN DEMİREL ÜNİVERSİTESİ SOSYAL BİLİMLER …tez.sdu.edu.tr/Tezler/TS02703.pdf ·...
T. C.
SÜLEYMAN DEMİREL ÜNİVERSİTESİ
SOSYAL BİLİMLER ENSTİTÜSÜ
SAĞLIK YÖNETİMİ ANABİLİM DALI
HEKİMLERDE DUYGUSAL ZEKANIN
KARAR VERME STİLLERİ ÜZERİNE ETKİSİ
Meral Bahar SARIKAYA
1430232559
YÜKSEK LİSANS TEZİ
DANIŞMAN
Doç. Dr. Gaye ATİLLA
ISPARTA-2018
iii
(SARIKAYA, Meral Bahar, Hekimlerde Duygusal Zekanın Karar Verme Stilleri
Üzerine Etkisi, Yüksek Lisans Tezi, Isparta, 2018)
ÖZET
Günümüzde bireyler gerek iş hayatlarında gerek özel hayatlarında çevrelerindeki
kurdukları ilişkilerde duygusal zekaya gerek duymaktadır. Kendilerini tanıyan, güçlü ve
zayıf yönlerini bilen duygusal zekası yüksek bireyler sağlıklı kararlar verebilen
kişilerdir. Karar verme durumu ile karşı karşıya kalan bireyler salt mantık yerine, doğru
kararlar alabilmesi için geçmiş tecrübelerine ve güdülerine dayanan duygusal bilgiden
yararlanır. Buna göre kendi duygularını bilen, başkalarının ne hissettiğini anlayabilen
bireylerin duygusal yeteneklerinden faydalanması beklenir.
Buradan yola çıkarak, araştırmada; Süleyman Demirel Üniversitesi Araştırma ve
Uygulama Hastanesinde çalışan 238 hekimin duygusal zeka ve karar verme düzeyleri
arasında nasıl ve ne düzeyde bir ilişki olduğunun belirlenmesi amaçlanmıştır.
Hekimlerin duygusal zeka düzeylerini belirlemek üzere Duygusal Zeka Ölçeği, karar
verme stillerini belirlemek üzere de Karar Verme Stilleri Ölçeği kullanılmıştır.
Araştırmanın sonuçlarına göre; hekimlerin genel duygusal zeka düzeyleri ve
karar verme stillerinin ortalamanın üzerinde olduğu bulunmuştur. Duygusal zeka ve
karar verme ilişkisi incelendiğinde; kendi duygularını değerlendirme boyutu,
başkalarının duygularının değerlendirilmesi boyutu, duyguların kullanılması boyutu ve
duyguların düzenlenmesi boyutu ile rasyonel karar verme arasında pozitif yönde bir
ilişki olduğu görülmüştür. Başkalarının duygularının değerlendirilmesi boyutu ile
sezgisel karar verme boyutu arasında pozitif yönde, kaçıngan karar verme ve duyguların
kullanılması boyutu arasında negatif yönde bir ilişki olduğu görülmüştür.
Anahtar Kelimeler: Duygusal zeka, karar verme, karar verme stilleri, sağlık
yönetimi, hekim
iv
(SARIKAYA, Meral Bahar, The Effects of Emotional Intelligence on the
Physicians’ Decision Making Styles, Master’s Thesis, Isparta, 2018)
ABSTRACT
Today, the individuals need the emotional intelligence in establishing relations
within their surroundings both in their working environment and in their personal lives.
Highly emotionally intelligent individuals who has a good level of intra-personal
knowledge and who acknowledge their weaknesses and strengthens are the ones who
are able to make healthy decisions. Once faced with the decision making, instead of
referring to pure logic, such individuals utilize their emotional knowledge based on past
experiences and intuitions in order to make the right decisions. In that sense, the
individuals who are aware of their own emotions and who are able to understand how
the others feel, are expected to benefit from their emotional abilities.
In the light of the above mentioned information, this paper aims to determine the
nature and the extent of the relationship between the emotional intelligence and the
decision making styles of the 238 physician working in Süleyman Demiral University.
Within the scope of the research, the “Emotional Intelligence Scale” have been
employed in measuring the emotional intelligence levels of the pyhsicians and the
“Decision Making Styles Scale” have been used in order to determine their decision
making styles.
The results of the research show that doctors score above the average in general
emotional intelligence levels and decision making styles. Regarding the relationship
between the emotional intelligence and the decision making styles, it is found that there
is a positive correlation between the rational decision making and the evaluation of
one’s own emotions, the evaluation of other’s emotions, the utilization of the emotions
as well as the regulation of emotions. There exists a positive correlation between the
evaluation of others’ emotions and the intuitive decision making, whereas it has been
identified that avoidance-oriented decision making and the utilization of emotions are
negatively correlated.
Key Words: Emotional intelligence, decision making, decision making styles,
health management, physician
v
İÇİNDEKİLER
TEZ SAVUNMA SINAV TUTANAĞI .......................................................................... i
YEMİN METNİ .............................................................................................................. ii ÖZET ............................................................................................................................... iii ABSTRACT .................................................................................................................... iv İÇİNDEKİLER ............................................................................................................... v KISALTMALAR DİZİNİ ............................................................................................ vii
TABLOLAR DİZİNİ ................................................................................................... viii ŞEKİLLER DİZİNİ ....................................................................................................... ix ÖNSÖZ ............................................................................................................................. x GİRİŞ ............................................................................................................................... 1
BİRİNCİ BÖLÜM DUYGUSAL ZEKA
1.1. DUYGU KAVRAMI ............................................................................................. 3 1.2. ZEKA KAVRAMI ................................................................................................. 5 1.3. DUYGUSAL ZEKA .............................................................................................. 9 1.4. DUYGUSAL ZEKA MODELLERİ .................................................................... 13
1.4.1. Karma Model ................................................................................................ 13 1.4.2. Yetenek Modeli ............................................................................................. 14
1.4.3. Mayer ve Salovey Duygusal Zeka Modeli .................................................... 14 1.4.4. Daniel Goleman Duygusal Zeka Modeli....................................................... 16 1.4.5. Cooper ve Sawaf Duygusal Zeka Modeli ..................................................... 18
1.4.6. Bar-On Duygusal Zeka Modeli ..................................................................... 20 1.5. WONG VE LAW DUYGUSAL ZEKA ÖLÇEĞİ (THE WONG AND LAW
EMOTİONAL INTELLİGENCE SCALE-WLEIS) ................................................... 22 1.6. Duygusal Zeka ile İlgili Yapılmış Çalışmalar ...................................................... 24
İKİNCİ BÖLÜM
KARAR VERME DAVRANIŞI ve KARAR VERME STİLLERİ
2.1. KARAR VERME ................................................................................................. 28 2.2. KARAR VERME SÜRECİ VE ÖZELLİKLERİ ................................................ 31 2.3. KARAR VERME STİLLERİ .............................................................................. 38
2.3.1. Rasyonel Karar Verme Stili (Rational) ......................................................... 39 2.3.2. Sezgisel Karar Verme Stili (Intuitive) ........................................................... 39
2.3.3. Bağımlı Karar Verme Stili (Dependent) ....................................................... 39 2.3.4. Kaçıngan Karar Verme Stili (Avoidant) ........................................................ 39
2.3.5. Kendiliğinden-Ani Karar Verme Stili (Spontaneous) ................................... 40 2.4. KARAR VERME MODELLERİ ......................................................................... 40
2.4.1. Ekonomik-Ussal Model ................................................................................ 40 2.4.2. Sınırlı-Ussal Model ....................................................................................... 42 2.4.3. Yargısal (Höristik) Model ............................................................................. 43
2.4.4. Sosyal Model ................................................................................................. 44 2.5. KARAR VERME İLE İLGİLİ YAPILMIŞ ÇALIŞMALAR .............................. 44
vi
ÜÇÜNCÜ BÖLÜM
HEKİMLERDE DUYGUSAL ZEKANIN KARAR VERME STİLLERİ
ÜZERİNE ETKİSİ
3.1. ARAŞTIRMANIN AMACI ................................................................................. 49 3.2. ARAŞTIRMANIN YÖNTEMİ ............................................................................ 49
3.3. ARAŞTIRMANIN EVREN VE ÖRNEKLEMİ .................................................. 50 3.4. VERİ TOPLAMA ARACI ................................................................................... 50 3.5. Araştırmanın Modeli ............................................................................................ 51 3.6. ARAŞTIRMANIN HİPOTEZLERİ .................................................................... 52 3.7. VERİLERİN ANALİZİ ....................................................................................... 54
3.8.BULGULAR ......................................................................................................... 56 3.8.1. Normallik Testleri ......................................................................................... 56
3.8.1.1. Duygusal Zeka Normallik Testi ............................................................. 56
3.8.1.2.Karar Verme Verilerinin Normallik Testleri........................................... 57 3.8.2. Örneklem Grubunun Demografik Özellikleri ............................................... 57 3.8.3. Duygusal Zeka Boyut Ortalamaları .............................................................. 59 3.8.4. Faktör Analizi................................................................................................ 60
3.8.4.1. Duygusal Zeka Ölçeğinin Faktör Analizi .............................................. 60 3.8.5. Duygusal Zeka Boyutlarının Demografik Değişkenlere Göre
Karşılaştırılması ............................................................................................ 63 3.8.6. Karar Verme Boyut Ortalamaları .................................................................. 68
3.8.6.1. Karar Verme Ölçeğinin Faktör Analizi .................................................. 69
3.8.6.2. Karar Verme Boyutlarının Demografik Değişkenlere Göre
Karşılaştırılması .................................................................................................. 73
3.9. TARTIŞMA ......................................................................................................... 81
SONUÇ ve ÖNERİLER ................................................................................................ 88
KAYNAKÇA ................................................................................................................. 91 EKLER ......................................................................................................................... 107
ÖZGEÇMİŞ ................................................................................................................. 110
vii
KISALTMALAR DİZİNİ
Akt : Aktaran
EI : Emotional Intelligence (Duygusal Zeka)
EQ : Emotional Intelligence (Duygusal Zeka)
df : Degrees of Freedom (Serbestlik Derecesi)
IQ : Intelligence Quotion (Bilişsel Zeka)
MEIS : The Multifactor Emotional Intelligence Scale
Ort : Ortalama
S : Sayfa
SDÜ : Süleyman Demirel Üniversitesi
S.E. : Standard Error (Standart Hata)
SPSS : Statistical Package for Social Sciences (Sosyal Bilimler için
İstatistik Paket Programı)
Ss : Standart Sapma
vb. : Ve benzeri
vd. : Ve diğerleri
WLEIS :Wong and Law Emotional Intelligence Scale (Wong ve Law
Duygusal Zeka Ölçeği)
viii
TABLOLAR DİZİNİ
Tablo 1: Zekaya İlişkin Anlayışların Karşılaştırılması .................................................... 8 Tablo 2: IQ ve EQ Zekası Özellikleri ............................................................................ 10
Tablo 3: Mayer ve Salovey Duygusal Zeka Modeli ...................................................... 15 Tablo 4: Daniel Goleman Duygusal Zeka Modeli ......................................................... 17 Tablo 5: Cooper ve Sawaf Duygusal Zeka Modeli ........................................................ 19 Tablo 6: Bar-On Duygusal Zeka Modeli ....................................................................... 21 Tablo 7: Duygusal Zeka Boyutları Normallik Testi Sonuçları ...................................... 56
Tablo 8: Karar Verme Boyutları Normallik Testi Sonuçları.......................................... 57 Tablo 9: Hekimlere İlişkin Demografik Bulgular .......................................................... 58 Tablo 10: Duygusal Zeka Boyutlarının Psikometrik Özellikleri ................................... 59 Tablo 11: Duygusal Zeka KMO ve Bartlett’s Testi Sonuçları ....................................... 60
Tablo 12: Duygusal Zeka Toplam Varyans Açıklaması ................................................ 61 Tablo 13: Duygusal Zeka Ölçeği Faktör Analizi ........................................................... 61 Tablo 14: Kendi Duygularını Değerlendirme Boyutu Demografik Değişkenlere Göre
Karşılaştırılması ............................................................................................. 63 Tablo 15: Başkalarının Duyguların Değerlendirilmesi Boyutu Demografik
Değişkenlere Göre Karşılaştırılması ............................................................. 65 Tablo 16: Duyguların Düzenlenmesi Boyutu Demografik Değişkenlere Göre
Karşılaştırılması ............................................................................................. 66 Tablo 17: Duyguların Kullanılması Boyutu Demografik Değişkenlere Göre
Karşılaştırılması ............................................................................................. 67 Tablo 18: Karar Verme Boyutunun Psikometrik Özellikleri ......................................... 69 Tablo 19: Karar Verme Ölçeğinin KMO ve Bartlett’s Testi Sonuçları ........................ 70
Tablo 20: Karar Verme Toplam Varyans Açıklaması ................................................... 70 Tablo 21: Karar Verme Ölçeği Faktör Analizi............................................................... 71
Tablo 22: Rasyonel Karar Verme Boyutunun Demografik Değişkenlere Göre
Karşılaştırılması ............................................................................................. 73
Tablo 23: Sezgisel Karar Verme Boyutunun Demografik Değişkenlere Göre
Karşılaştırılması ............................................................................................. 74 Tablo 24: Bağımlı Karar Verme Boyutunun Demografik Değişkenlere Göre
Karşılaştırılması ............................................................................................. 76
Tablo 25: Kaçıngan Karar Verme Boyutunun Demografik Değişkenlere Göre
Karşılaştırılması ............................................................................................. 77 Tablo 26: Kendiliğinden-Ani Karar Verme Boyutunun Demografik Değişkenlere
Göre Karşılaştırılması .................................................................................... 78 Tablo 27: Duygusal Zeka Düzeyleri ile Karar Verme Stilleri Arasındaki
Korelasyonlar ................................................................................................ 79 Tablo 28: Hipotezlerin Kabulü/Reddi Tablosu .............................................................. 86
ix
ŞEKİLLER DİZİNİ
Şekil 1 : Duygusal zekanın karar verme üzerine etkisi modeli ...................................... 52
x
ÖNSÖZ
Çalışmamda zamanını, birikimini, tüm iyi niyetini ve desteklerini esirgemeyen,
çalışmamın her aşamasını titizlikle takip ederek yardımlarıyla bana yol gösteren, görüş
ve önerileriyle ilham veren değerli hocam ve danışmanım Sayın Doç. Dr. Gaye
Atilla’ya,
Bölümümdeki yol gösterici değerli hocalarıma,
İstatistiksel analizlerle ilgili değerli görüşleri ve yardımlarıyla yanımda olan
Sayın Dr. Öğr. Üyesi Özgür Koşkan’a,
Çalışma sürecinde motivasyonumu yüksek tutmamda katkısı olan arkadaşlarıma,
Ve son olarak bu süreçte beni hiç yalnız bırakmayan, güvenen, inanan annem
Zuhal Sarıkaya, babam Süleyman Sarıkaya ve kardeşim Erdal Sarıkaya’ya sonsuz sevgi
ve saygılarımı sunarım.
Meral Bahar SARIKAYA
Isparta, Haziran 2018
1
GİRİŞ
Yüksek IQ’ya sahip pek çok bireyin sosyal yaşamlarında başarısız olduklarının
gözlenmesi duygusal zeka kavramının sorgulanmasına yol açmıştır. Bilimsel alanda
değişen bu süreç, duygularının insanın yaşamını devam ettirebilmesi açısından hayati
öneme sahip olduğunu göstermiştir. Anlama, öğrenme, algılama, rasyonel düşünme,
problem çözme ve öğrendiğini uygulama kapasitesi olarak tanımlanan duygusal zeka
bilişsel zeka kadar önemlidir. Duygusal zeka; karşılaşacağımız problemlerde, karar
verme, planlama ve uygulama süreçlerinde doğru ve en iyi çözümlere kısa sürede
ulaşmamızda etkili olmaktadır. Duygusal zeka duygular ve tepkiler arasındaki
bağlantıları sezmeyi, bir karara düşüncelerin mi yoksa duyguların mı hükmettiğini
bilmeyi, seçimlerin sonuçlarını öngörmeyi ve bütün bu öngörüleri hayati konulardaki
kararlılığımıza yansıtmamızı içermektedir (Konakay, 2010: 8). Duygusal zekanın
“duyguların kullanımı” boyutu problem çözme ile yakından ilişkilidir (Mayer, Caruso
ve Salovey, 1999: 267). Bireysel farklılıkların önemli rol aldığı problem çözme süreci,
karar verme süreciyle benzerlik göstermektedir. Gerek problem çözme, gerekse karar
verme alternatiflerin değerlendirildiği ve amaca ulaşabilmek için duygularımızı
kullanmamız önem taşımaktadır. Çünkü karar verme bilgi ve duygusal açıdan yüksek
farkındalık gerektiren bir süreçtir.
Karar verme uzun yıllardır üzerinde çalışan bir konu iken, insan davranışlarını
açıklamak için zeka kavramının yanı sıra duygu kavramına da önem verilmesiyle
birlikte, duygusal zeka kavramı son yıllarda önem kazanmaya başlamıştır. Duygusal
zekanın farklılaşmasına neden olduğu düşünülen karar verme zihinsel bir süreçtir
(Connor, 2003: 165). Günümüzde sağlık sektöründe, hastaların ihtiyaçlarını tanımlayan,
etkili kararlar verebilen, duygusal zekası yüksek sağlık çalışanına ihtiyaç duyulmaktadır
(Acıbozlar, 2007: 3).
Bireylerin sürekli beklenti ve yeni arayışlar içinde olması, onları karar vermede
izlediği yolları kullanma noktasında güç durumda bırakmaktadır. Bu nedenle bireyin
karar verme yaklaşımı ve karar verme davranışlarında bulunurken kullandığı stiller
önem kazanmaktadır. Her bireyin karar verme stili aynı olmadığından, bireyin soruna
yaklaşımı ve karar verme stili, kararın niteliğini etkileyecektir (Üre ve Avşaroğlu, 2007:
2
87). Özellikle sağlık sektöründe çalışan işletmelerde, hekimlerin ve hemşirelerin
hastaların duygularına empati göstermeleri yani onların duygularına duyarlı olmaları
yapılan işin kalitesinin yükselmesine ve müşteri memnuniyetinin artmasına katkı
sağlayacaktır (Lanser, 2000: 3).
Hasta insanların duygularında bir yoğunlaşma olduğu, duygusal açıdan çok daha
hassas ve kırılgan bir yapıda bulundukları dikkate alınarak onların duygularının
negatiften pozitife dönüştürülebilmesinin tedavinin bir parçası olduğu düşünüldüğünde
sağlık sektörü çalışanlarında duygusal zeka yeteneklerini daha fazla kullanmaları
beklenmektedir. Buna göre, çalışmada yöneticilerin duygusal zeka düzeylerinin, karar
verme stilleri üzerindeki etkisi araştırılacaktır.
İlk olarak konuyla ilgili literatür taraması yapılmıştır. Araştırmanın ilk
bölümünde duygusal zekanın tanımlanabilmesi için öncelikle duygu ve zeka kavramları
tanımlanacaktır. Ardından duygusal zeka kavramı, duygusal zeka modelleri ve boyutları
teorik olarak ele alınacak ve konu ile ilgili daha önceden yapılmış araştırmalara yer
verilecektir. Araştırmanın ikinci bölümünde karar, karar verme süreci ve karar verme
stilleri ile ilgili teorik bilgiler ve yine konu ile ilgili daha önceden yapılmış
araştırmalardan örnekler verilecektir. Araştırmanın üçüncü bölümünde de yöneticilerin
duygusal zeka düzeylerinin, karar verme stillerine etkisi irdelenecek ve araştırmaya
ilişkin bilgilere yer verilecektir. Araştırmanın son bölümünde ise elde edilen sonuçlara
ilişkin bulgular yer alacaktır.
.
3
BİRİNCİ BÖLÜM
DUYGUSAL ZEKA
Duygusal zeka ile ilgili tanımların çalışmanın amacına uygun kullanımlarını
sağlamak için, konu ile ilgili kavram, terim, tanım ve içeriklerinin açıklanması uygun
olacaktır.
1.1. DUYGU KAVRAMI
Bireyin, yaşam kalitesini yükseltmesi, iletişimini kolaylaştırması amacıyla insan
davranışını çözümlemesi önemlidir. İnsan tanıma, ancak duyguları tanımakla olabilir
(Cüceloğlu, 1996: 262). Charles Darwin, Sigmund Freud kendi çağdaşlarına göre
duyguların öneminden bahseden az sayıda bilim adamlarındandır (Salovey ve Mayer,
2000: 505). Bilim insanları yakın zamana kadar da duygulara önem vermemişlerdir.
Duygular önemsiz görülmüş hatta insanın karar almasını kısıtlayan niteliğe sahip
olduğu düşünülmüştür (Salovey ve Mayer, 1990: 185). Oysa ki akıl ve duygu
birbirinden ayrı tutulamayan bir bütündür. Duygu bireyin hedeflerine varmasına
rehberlik eder (Brenner ve Salovey, 1997: 183). Duygu hayatımızın bir parçası
olmasına rağmen tanımlamak zordur.
Duygu kelimesinin kökü Latince’de “motere” kelimesinden gelmektedir. –e ön
eki getirilip türetilen “emotere” ye dayanır ve kelime anlamı uzaklaşmak olur. Böylece
duygunun harekete yönelttiği anlamı kazanır. Duygular bizi beklenmeyen durumlara
karşı koruyup yaşamla başa çıkabilmemiz için acil planlar yapmamızı sağlar (Goleman,
2003: 20). Latince’de duygular “motus anima” “bizi harekete geçiren ruh” olarak
tanımlanmaktadır (Cooper ve Sawaf, 1997: 11).
Türk Dil Kurumuna göre duygu “nesneleri veya olayları ahlaki ve estetik yönden
değerlendirme yeteneğidir” (www.tdk.gov.tr, 03.05.2018). “Oxford İngilizce Sözlüğü,
duyguyu ‘herhangi bir zihin, his, tutku çalkantısı ya da devinimi, herhangi bir şiddetli
ya da uyarılmış zihinsel durum” olarak tanımlar (Goleman, 2005: 359). Mumcuoğlu
(2002: 2) duyguyu; süre ve yoğunlukta değişen, kendisini davranış içinde ifade eden,
çevreye uyma ya da uymamayı sağlamak için fonksiyon gösteren olumlu ve ya
olumsuzluk hissinin, bilinçsiz ya da bilinçli durumudur şeklinde tanımlamaktadır.
Goleman (2006: 373)’a göre duygu; his ve bu hisse özgü düşünceler, biyolojik ve
psikolojik haller ve bir dizi hareket eğilimi, Mayer ve Salovey (1990: 185)’e göre duygu
4
fizyolojik bilişsel, motivasyona dayalı ve deneyimsel psikolojik sistemleri içinde
bulunduran uyum sağlayıcı tepkilerdir ve fizyolojik tepkiler gibi bir çok alt sistemi
koordine eden içsel olaylardır. Aritoteles’e göre duygular neşeli ya da neşesiz
zamanlarımızda algılarımızla ortaya çıkar. Descartes’e göre duygular davranış stillerinin
değeri ve faydası konusundaki düşüncelerden ortaya çıkmaktadırlar (Akt. Konrad ve
Hendl, 2003: 22). Feldman ise duyguyu mutluluk, umutsuzluk, hüzün gibi hem bilişsel
hem fizyolojik yapıları olan davranışı etkileyen faktörler olarak tanımlamıştır (Akt.
Çakar ve Arbak, 2004: 27).
Caruso ve Salovey (2004: 10-13)’e göre duygunun ortak özellikleri şu şekilde
sıralamak mümkündür;
Otomatik olarak başlar.
Eyleme yönlendirir.
Etkileri çevreye dağılır.
Hızlı bir şekilde fizyolojik değişiklikler yaratır.
Bireysel hisler yaratır.
Başa çıkma, hayatta kalma, çabalama adına yardımcı olur.
Sosyal etkileşimler aracılığıyla ortaya çıkan, insanların bizzat yaşadığı,
düşündüğü yönettiği hisler olan duygular; sosyal kültürel, durumsal koşullardan
etkilenmektedir (Seçer, 2009: 209). Duyguların tanımlanmasında kültürel ortam da
belirleyicidir. Hangi duygunun tepki oluşturacağını belirleyen unsur büyük ölçüde
öğrenmedir (Aydın, 1997: 79-80). Bireyin çevresi, diğer bireylerle yaşadığı durumlar,
hafıza gibi çeşitli nedenlere bağlı olarak duygularda aynı düzeyde etkilenmekte ve
değişmektedir.
Duygular sadece hissedilen değil, bireylerin çevresiyle ilişki kurmasında etkili
olan bir araçtır. Verimli iletişim için duygunun kişi tarafından tanınması ve karşı tarafa
doğru ifade edilmesi, alıcının bu duyguyu tanıma noktasında yeterli olması gereklidir.
Duyguları baskı altında tutmak, doğru şekilde ifade edememek iletişim sorunlarının
yaşanmasına neden olacaktır (Covey, 2004: 221). Koçak (2003: 9)’a göre duygularımızı
fark etmek ve ifade etmek çok önemlidir. Duyguları bastırmak işe yaramamakta ve
duyguların daha çok şiddetlenmesine yol açmaktadır (Cooper ve Sawaf, 2000: 40).
Düzgün ifade edilemeyen duygular fiziksel ve psikolojik sorunlara yol açmaktadır. Bu
5
sebeple duyguları uygun şekilde aktarmak, karşılık vermek de önemlidir. Kişilerarası
anlaşmanın yolu duyguyu tanımlama, yorumlama ve duyguları yönetme yeteneği
olduğu ortaya çıkmıştır (Lopes vd., 2003: 642).
Duygularımız hayatımızın merkezidir. Duygusal dünyamız farkında olmasak da
her adım atışımızda bizi yönlendirir. Hayattan verimlilik bekleyen insanlar akıl ve
duygu arasında seçim yapma hakkına sahip değillerdir (Senge, 1998: 187). Günümüz
görüşüne göre duygular diğer algılar kadar bilişseldir (Damasio, 1999: 11). Duygular,
sezgisel bilginin kaynağını sağlayarak yaşamsal önem arz eden yararlı bilgiler verirler.
Duygular, bilginin en değerli kaynağıdır. Duygunun farkında olmamak verilecek kararın
seçiminde yanılgılara yol açacaktır (Tuğrul, 1999: 12-30). Duygulardan akıllıca
yararlanmanın anahtarı “duygusal zeka” olarak adlandırılmaktadır (Şahinkaya, 2006:
29).
1.2. ZEKA KAVRAMI
19. yüzyıla kadar zeka araştırmalarının büyük çoğunluğu öğrenme ve düşünme
süreçleri üzerinde kurgulanmıştır. Bir başka deyişle sözlü, uzaysal ve ilişkili mantıksal
enformasyon süreci ele alınmıştır (Yaylacı, 2006: 18). Bireysel farklılıkları sistemli
olarak ilk defa inceleyen bilim adamı Francis Galton’dur. Galton zekanın kalıtım
yoluyla nesilden nesile geçtiğini savunmaktadır (Toker vd., 1968: 18).
Galton ile başlayan bu akıma en büyük katkıyı Alfred Binet yapmıştır. Binet’e
göre bireyin zekası hakkında bilgi edinmenin yolu, bireyin problemlerin çözümünü ve
yaptıklarını nesnel olarak saptamaktır. Alfred Binet’in (1904) ilk bilimsel zeka testi ile
başlayan sürece daha sonralarında, Stanford Üniversitesi’nde geliştirilen Stanford Binet
testi, Wechsler’in geliştirdiği zeka testi (1940), Jean Piaget’in yapmış oldukları
çalışmalar (1953) eklenmiştir. Harward Üniversitesi’nde Psikolog Howard Gardner’in
ve Felsefeci Nelson Goodman’ın geliştirdikleri “Çoklu Zeka” teorilerine göre her insan
ölçülebilir en az yedi çeşit zekaya sahiptir (Toktamışoğlu, 2003: 68). Bunlar:
1. Sözel ve Dilsel zeka; dil ile iletişim kurmamızı sağlamaktadır.
2. Mantıksal/Matematiksel zeka; soyut ilişkileri kullanma ve değerlendirmeyi
sağlamaktadır.
6
3. Kinetik vücut zekası; vücutlarıyla ilgili karmaşık hareketleri beden ve aklın
etkin kullanımıyla yapabilmektir.
4. Müzik zekası; sesle anlam ve kavram yaratmadır.
5. Kişilerarası zeka; başkalarının duyularını ayırt etmemizi sağlayan iletişim
becerisidir.
6. Görsel zeka; imajları çeşitli şekillerde sunabilme ve görsel hafızayı
kullanmayı ve bunları aktarabilme yeteneklerini sağlamaktadır.
7. Kişisel/ Benlik zekası; kişinin kendisini bilmesi, anlaması, duyularımızı ayırt
etmeyi ve doğru zihinsel modeller oluşturmamızı sağlar.
Zeka, psikoloji alanında büyük öneme sahip olmasına rağmen, fikir birliğine
varılmış bir tanımı bile yoktur. Bunun sebebi, büyük bir olasılıkla zekanın farklı
becerilerden oluşan bir özellikte olmasıdır. Zekanın kavram olarak bir tanımını yapma
denemeleri, bu karmaşık kavramın farklı merkezi noktalarını vurgulayan türlü
tanımlamaların ortaya çıkmasını sağlamıştır. Buna göre zeka, varsayılan, zihinsel
hacim, yaratıcılık olarak anlaşılmıştır. Bu tanımlama insan kişiliğinin belirli alanlarının
açıklamasında yardımcı kavram olarak kullanılabilir (Konrad ve Hendl, 2003: 41). Zeka
bilim adamları tarafından belirli tip davranışları açıklamada kullandıkları kavramsal bir
varlık ve ya güç olarak belirtilebilir (Eripek, 2005: 82). 20. yy’ın başlarından itibaren,
zekanı genel yetenek oluştuğu görüşü, genel yetenek ile beraber özel yeteneklerden
oluştuğu görüşü ve farklı alanlardaki yeteneklerin toplamı olduğu görüşü şu ana kadar
ileri sürülen görüşlerdir (Baymur, 1978: 231-232).
Aristo’dan başlayarak 20.yy’ın ilk yarısına kadar psikologlar ve filozoflar zekayı
“genel bir güç” olarak ifade etmişlerdir. 19.yy’da psikolojinin doğuşuyla birlikte zeka
kavramı bilimsel olarak incelenmeye başlanmıştır (Köksal, 2007: 15). Zekanın
tanımıyla ilgili ilk yazılı metinler Hindistan ve Eski Yunan’da bulunmuştur. O günden
günümüze akademisyenler ve psikologlar zeka ile ilgili bir çok farklı tanım yapmışlardır
(Yüksel, 2006: 3).
Zeka “En genel olarak yepyeni bir duruma, bu yeni oluşumun öğeleri arasında
var olan ilişkileri kavrayarak kolaylıkla uyum sağlama melekesi; insan varlığının
deneyimini ve bilgisini yeni karşılaştığı somut durumlara uydurmak suretiyle sergilediği
problem çözme yeteneği, gösterge ya da sembolleri yorumlama, ilişkileri kavrama ve
7
böylelikle de gözlemlenen olayların ve eşyanın mahiyetini açıklama yetisi; insan
zihninin karşı karşıya kaldığı teorik ve pratik problemleri belleğin, imgesel ve
kavramsal düşüncenin de yardımıyla tatmin edici bir biçimde çözebilme kapasitesidir.”
(Cevizci, 1999: 944). TDK zekayı “insanın düşünme, akıl yürütme, objektif gerçekleri
algılama, yargılama ve sonuç çıkarma yeteneklerinin tamamı, anlak, dirayet, zeyreklik,
feraset” şeklinde tanımlanmıştır (www.tdk.gov.tr). Zeka konusunda en eski tanımı
yapan Descartes’e göre doğruyu yanlıştan ayırabilmektir (Salovey ve Mayer, 1990:
186). Zekayı bilişsel yönü ağır basan yetenek olarak gören Garett (1954) zekayı
“anlamayı ve sembolleri kullanmayı gerektiren problemlerin çözümünde ihtiyaç
duyulan yetenekleri kapsar.” şeklinde tanımlar. Binet’e göre zeka, doğru akıl yürütme,
iyi hüküm verme kapasitesidir. Davis’e göre zeka, sahip olunan bilgiden yararlanarak
problemi halletme, Terman’a göre, soyut düşünebilme yeteneğidir. Thorndike’ye göre
zeka mekanik, sosyal ve soyut anlak olmak üzere 3 düşüncesel yeteneklerin karışımıdır.
Weshler’e göre zeka, bireyin amaçlarına uygun davranması, rasyonel düşünmesi ve
çevresiyle ilişki kurabilme becerilerinin toplamıdır (Wikipedia.com).
Zeka soyut bir kavram olduğundan kişinin zekasını değerlendirmek kolay
değildir. Zeka düzeyi hakkında çıkarımda bulunmak için kişinin iş yapma becerisine ve
davranışlarına bakılmaktadır ve iş yapma becerisi oranında kişinin zeki olduğu kabul
edilir (Başaran, 2000: 100). Zeka araştırmalarının üç ayrı boyutu vardır ve zeka
kavramına farklı bir çizgiden yaklaşmışlardır (Konrad, S. ve Hendl C., Çev. M, Taştan,
2003: 44-53). Bunlar;
Psikometrik boyutu: Psikometrik alanda yapılan zeka araştırmaları, zekanın
birbirleriyle bağlantılı olmayan bir dizi zihinsel kabiliyetlerden mi oluştuğu, yoksa
genel ve kapsamlı bir olgu mu olduğu konusunda yoğunlaşır. Psikometrik metot, soruna
belirli bir çözüm bulup bulmadığını, hayal gücü ya da matematiksel becerisini kullanıp
kullanmadığını tespit eder.
Bilgi İşleyişi Boyutu: Burada zeka teorilerinin merkezinde insan ruhunun yapısı
ve beyinde gelişen olaylar yer alır.
Zekanın Gelişim Psikolojisi Boyutu: Bireysel ve öğrenilen zeka becerileri
olarak da tanımlanabilen zekanın bu boyutu, bilgiye dayalı gelişim psikolojisi ile
ilgilenmektedir. Piaget bu teorisinde insandaki zihinsel gelişimin 4 aşamada geliştiğini
8
iddia etmiştir. Bu dört aşama duyusal aşama (12 yaşa kadar), işlem öncesi dönemi (2-7
yaş arası), müdahaleci ve somut düşünme dönemi (7-11 yaş arası), formel düşünme (11
yaşından yetişkin döneme kadar) aşamasıdır. Bu üç bakış açısı da zekanın kıyaslaması,
gelişimi ve sistematiği hakkında bilgi vermektedir.
Son yıllarda zeka çok yönlü, kültürel ve fonksiyonel olarak da açıklanmaya
başlanmıştır. Psikologlar zekayı bilişsel, duygusal, çevreye uyma yeterliliği olarak
tanımlanmıştır. Bilişsel bakış açısına göre zeka bilişsel becerilerin problem çözmede
kullanımıdır ya da istenen sonları elde etmektir. Gelişimsel bakış açısına göre zeki
davranış, hayatta kalma yeniden üretmeyi kolaylaştıran uyumlu problem çözmedir.
Psiko-dinamik bakış açısına göre, insanlar korktuğu şeylerden kaçınmak ve istediklerini
tatmin etmek için zekalarını kullanırlar.
Tablo 1: Zekaya İlişkin Anlayışların Karşılaştırılması
Zekaya İlişkin Eski Bakış Açısı Zekaya İlişkin Yeni Bakış Açısı
1. Zeka doğuştan kazanılır, sabittir ve bu nedenle
asla değiştirilemez.
1. Bir bireyin genetiksel olarak kalıtımla birlikte
getirdiği zeka kapasitesi iyileştirilebilir,
geliştirilebilir ve değiştirilebilir.
2. Zeka niceliksel olarak ölçülebilir ve tek bir
sayıya indirgenebilir.
2. Zeka herhangi bir performansta, üründe veya
problem çözme sürecinde sergilendiğinden sayısal
olarak hesaplanamaz.
3. Zeka tekildir. 3. Zeka çoğuldur ve çeşitli yollarla sergilenebilir.
4. Zeka gerçek hayattan soyutlanarak (belli
zeka testleri ile) ölçülür.
4. Zeka gerçek hayat durumlarından veya
koşullarından soyutlanamaz.
5. Zeka, öğrencileri belli seviyelere göre
sınıflandırmak ve onların gelecekteki
başarılarını tahmin etmek için kullanılır.
5. Zeka öğrencilerin sahip oldukları gizli güçleri
veya doğal potansiyelleri anlamak ve onların
başarmak için uygulayabilecekleri farklı yolları
keşfetmek için kullanılır.
Kaynak : Saban, 2003: 4
Çoklu Zeka Kuramı zekaya ilişkin geleneksel anlayışların eksiklerini
vurgulamakta ve yeni bir bakış açısı sunmaktadır. Zekaya ilişkin eski ve yeni
anlayışların kısa karşılaştırılması Tablo 1’de gösterilmektedir.
Zeka aynı zamanda kültürel olarak da tanımlanmıştır. Zeki davranış kültürlerde
benzerdir (Mistry ve Rogoff, Akt. Titrek, 2010: 6). Zeka çevreden çevreye değişebilir.
Bir kültürde zeki olarak nitelendirilirken diğerinde böyle değerlendirilmeyebilir. Zeka
9
kültürel değerlerden etkilenmekte ve farklılaşmaktadır. İnsan yaşamında zeka kişinin
yaşamını anlamlandırması, sürdürmesi, kontrol etmesi açısından önemlidir. İnsan zekası
faklı mekan ve iklim koşullarına çevresel faktörlere uyum sağlamak için
kullanılmaktadır. Zeka kişinin çevresel koşullara uyum sağlamasına yardımcı olan bir
araçtır (Tekok, 1979: 162). Zeka çevresel uyum için zihinsel yeteneklerdir. İnsanın
çevreye uyum sağlaması sürekli devam eden bir süreç olduğundan zeka; yaşam boyunca
öğrenmenin kilit noktası olarak kabul edilir.
1.3. DUYGUSAL ZEKA
Bilişsel zeka yönünden zeki oldukları kabul edilen pek çok insanın sosyal
yaşamda başarısız olmasının nedeni duygusal zeka eksikliğidir. Bireyin zekasının asıl
ölçütünün yalnızca bilişsel zeka olmadığını, hayat başarısında duygusal zekanın da
önemli bir yeri olduğu görülmüştür. Eşit bilişsel zekaya sahip iki kişiden biri sosyal
yaşamda başarı sağlarken diğerinin başarısız olması duygusal zeka alanında verimli
olmasından kaynaklanmaktadır. Bu durum insan davranışıyla ilgili bilimleri tekrar
araştırmayı ve sorgulamayı gerektirmiştir. Bu sayede zeka ve insan beyni araştırmaların
odak noktası olmuş ve yeniden değerlendirilmiştir. Tablo 2’de IQ ve EQ zekası
özellikleri verilerek karşılaştırılmıştır.
10
Tablo 2: IQ ve EQ Zekası Özellikleri
IO ZEKASI EQ ZEKASI
Düşünmek tartmak Hissetmek
Bütün verileri toplamak Yeni fikirler bulmak
Tartarak karar vermek Anında karar vermek
Anlamını kavramak Yeni anlam yaratmak
Denemek kontrol etmek Verilen kararların doğruluğuna inanmak
Mantıklı karar vermek Deneme yanılma yöntemiyle karar vermek
Kelimeler ve sayılar İnsanlar ve durumlar
Beyinle Kalple
Mantık Psiko-mantık
Gerçek veriler Esnek bilgi
Analitik Bütüncül
Mantıkla yönetilen Duygusal
Ben- merkezci Çoğulcu
Kaynak: Brockert, S. ve Braun, G. 2000, Akt. Titrek, 2010: 85
Duygusal zeka kavramının temelleri sosyal zeka kavramıyla Thordike’in ortaya
attığı görülmektedir. Gardner (1983) sosyal zeka kavramını daha ileriye taşıyıp; bireyin
kişisel ve kişiler arası iletişim zekasından oluşan bir bütün olarak ifade etmiştir. Dr.
Reuven (1985), yapmış olduğu araştırmalarda insanların yaşamlarında başarı sağlayacak
faktörleri ele almıştır. Bar-On olarak adlandırılan çalışmaları ile “duygusal alan”
kavramını kullanmaya başlamıştır. Duygusal zeka kavramını 1990 yılında üreten John
Mayer ve Peter Salovey, 1997 yılında konuyu daha derinlemesine araştırmışlardır
(Yaylacı, 2006: 44-46).
1980’lerin başlarında Howard Gardner’in “Zihin Çerçeveleri” adlı kitabının
yayınlanmasından sonra zekanın birden çok türünün olduğu anlaşılmıştır. Gardner
hayatta başarı sağlamak için zeka türlerinin geniş bir alanda ele alınması gerektiğini ve
tek bir zeka türü olmadığını savunmuştur (Beceren, 2004: 9). Gardner (1983)’a göre
zeka çoğul ve çok yönlüdür. Çoklu zeka anlayışı bireylerin, kendi özleriyle ilişkilerini
temel alan kişisel zekayı ve bireylerin sosyal ilişkilerini düzenleyebilme becerisi olarak
sosyal zekayı ayrı birer zeka alanı olarak öne sürmektedir. Sonraki yıllarda pek çok
uzman Gardner’ın öne sürdüğü kişisel ve sosyal zekanın duygusal zeka başlığı altında
ele alınabileceğini belirtmiştir (Yavuz, 2009: 34-35). Gardner (1983)’ın çoklu zeka
kuramında yer alan kişisel ve kişilerarası zeka tanımları duygusal zeka modellerine bir
11
nevi temel oluşturmuştur. Belirtilen kişisel zeka bireyin kendi duygularını, kişilerarası
zeka ise diğer insanların duygu ve düşüncelerini anlama kabiliyetidir (Schutte ve ark.,
1998; Akt. İşmen, 2001: 113). Görüldüğü gibi kişisel zeka benlik bilincini vurgularken
kişiler arası zeka empati yeteneğinin altını çizmektedir. Gardner kişisel zekada
duyguların etkin yönetilmesine ve bireyin hayatındaki rolüne fazla yer vermiş olsa da,
Gardner ve arkadaşları duygu hakkında bilişler üzerinde durarak duygunun zeka
üzerindeki rolüne ayrıntılı şekilde bakmamışlardır (Goleman, 1998: 57).
Reuven Bar-On (1997), Gardner’ın çalışmalarını esas almış ve duygusal zekayı
kişilik teorisi çerçevesinde tanımlamıştır. Bar-On, duygusal zekayı “bireyin çevresinden
gelen baskı ve taleplerle başarılı şekilde baş edebilmesinde bireye yardımcı olacak
kişisel, duygusal ve sosyal yeterlilik ve beceriler dizini” şekliden tanımlamıştır (Acar,
2001: 29). Tanımdan yola çıkarak Bar-On’a göre gerçek zeki insan, bilişsel ve duygusal
zekaya sahip olan kişidir.
Duygusal zeka kavramının yaratıcısı Mayer ve Salovey duygusal zekayı “sosyal
zekanın bir türü olarak, kişinin, kendisinin ve başkalarının duygularını gözleme, bunları
ayırt edebilme ve bu bilgiyi, kişinin düşünce ve hareketlerinde kullanabilme yeteneği”
olarak tanımlamışlardır (1990: 443). Salovey ve Mayer (1990), insanların günlük
yaşamlarındaki ilişkilerde gösterdikleri davranışlarla zeka arasındaki ilişkiyi açıklamaya
çalışmışlardır. Mayer ve Salovey 1997 yılında duygusal zekayı yeniden değerlendirmiş
ve duygusal zekayı “duyguların doğru algılanması, değerlendirilmesi ve ifade edilmesi,
düşünceye ulaşmada veya oluşturmada hislerden yararlanma yeteneği, duygu ve
duygusal bilgiyi anlama, duygusal ve entelektüel gelişimi sağlamada duyguları
ayarlama ve kontrol etme yeteneği” şeklinde yorumlamışlardır (Mayer ve Salovey,
1997: 35).
Mayer ve Salovey (1990)’in tanımlarıyla duygusal zeka, akademik çevrelerde
incelenmeye başlansa da psikoloji alanında yazar Daniel Goleman’in 1995 yılında
yayınladığı “Duygusal Zeka Neden IQ’dan Daha Önemlidir?” adlı kitabıyla akademik
çevrelerin dışında da yaygınlaşmıştır (Çakar ve Arbak, 2004: 34). Goleman (1995: 30)
duygusal zekayı “hissettiklerimizi bilme ve bu hisleri yönetebilme, görevleri hedefleri
yapabilmek için kendimizi motive etme, yaratıcı olmak, zayıf yönlerimizi güçlendirme,
diğerlerinin hislerinin farkına varmak, ilişkileri etkili biçimde yönetebilme” şeklinde
12
tanımlanmıştır. Goleman (2000: 393) daha sonra duygusal zekayı “kendimizin ve
başkalarının hislerini tanıma, kendimizi motive etme, içimizdeki ve ilişkilerimizdeki
duyguları iyi yönetme yetisi” şeklinde tanımlamıştır. Goleman, Salovey ve Gardner’ın
kişisel zeka tanımını da kendi temel duygusal zeka tanımına katarak, bu yetenekleri beş
ana başlık altında toplamaktadır (Yücel, 2005: 61-62):
Öz bilinç
Duyguları ifade edebilme
Kendini harekete geçirmek
Başkalarının duygularını anlamak
İlişkileri yürütebilmek
Goleman (1990)’a göre bilişsel zeka ve duygusal zeka birbirine zıt değil ancak
birbirinden bağımsızdırlar (Akt. Yüksel, 2007: 74). Her insanda duygusal zeka ve
bilişsel zekanın değişik birleşimi vardır yine de insanı diğer canlılardan ayıran
özelliklerin çoğu duygusal zekadan gelmektedir. Goleman duygusal zeka tanımında
açıklanan özelliklerin psikolojik ve sosyal beceriler olduğunu ve öğrenilebilir olduğunu
ifade etmiştir (Fişek, 1996: 192). Goleman’ın yapmış olduğu çalışmalar duygusal zeka
kavramının oluşmasına ve araştırılmasına katkıda bulunmuştur (Arıcıoğlu, 2002: 27).
Hendrie Weisinger (1998) duygusal zekanın 4 yapıtaşından bahsetmiştir. Bunlar;
“Duyguları fark etme, tam ve doğru biçimde kavrayabilme ve tanıyabilme yeteneği,
bireyin kendisini veya başkasını anlamaya yardımcı olacak biçimde, gerek
duyulduğunda ve istendiğinde duygulara ulaşabilme ve üretebilme yeteneği, duyguları
ve onlardan gelen bilgiyi anlama yeteneği ve uygusal entelektüel gelişmeye itici güç
alacak duyguları düzenleme yeteneğidir’’ (Weisinger, 1998; Akt. Yaylacı, 2006: 13).
Duygusal zeka; problem çözebilme ve bu sayede daha etkili bir yaşam sürdürme
yönünde kullanabilme becerisidir. Duyguların doğru, etkin şekilde ifade edilmesi ve
yönetilmesidir. Aktif dinleme, empati yapabilme becerisi, diyalog yönetimi gibi, iş
başarısı ve performansıyla alakalıdır. Yaşam boyu devam eden ve yaşa bağlı değişim
gösteren süreçtir (Yaylacı, 2006: 49-50). Hayatta başarı sağlamamız için IQ tek başına
yetersizdir, duygularla harmanlandığında başarı elde edilebilir. Duygusal zeka IQ’ya bir
alternatif değil ancak bir katkıdır. En iyi sonuçlara ulaşabilmek için her iki zeka türüne
ihtiyaç vardır. Duygusal zeka bu noktada kendini ve başkalarını motive edebilmek için,
13
sakinlik, çaba, direnç ve yetenek gibi duygusal kalitenin bir birleşimi olma noktasında
katkı sağlayacaktır (Konrad ve Hendl, 2003: 13). Duygusal zeka, duygular aracılığıyla
düşüncenin daha mantıklı olması ve bireyin duyguları hakkında daha mantıklı
düşünebilmesi, bireyin hem kendisinin hem de karşısındakinin duygularını kontrol
etme, algılama, anlamlandırma, yaşamda pozitif yönde etki ve enerji yaratacak şekilde
strateji geliştirme sürecidir. Başarı sağlamak için içsel ve kişiler arası yaşamda duygu
dünyasında manevralar yapma yeteneğidir (Yaylacı, 2006: 48-49).
Duygusal zeka duygularımızı ne zaman, nerede, hangi düzeyde, nasıl
kullanacağını bilme ve uygulama yeteneğidir. Sadece mantıkla tepki vermeyi veya her
olayda duygusal tepki vermeyi reddeder (Titrek, 2010: 75). Duygusal zeka düzeyi
yaşamın dengesini korumakta, sahip olunan yetenekler ölçüsünde performanslarını
sürdürmede ve istedikleri sonuçları çıkarmakta en az bilişsel zeka kadar önemlidir
(Yavuz, 2009: 31).
1.4. DUYGUSAL ZEKA MODELLERİ
Duygusal zekanın yetenek ve karma olmak üzere iki modeli vardır. İki model de
kişilik özelliklerinden oluşmaktadır. Duygusal zekayla ilgili modeller ya yetenek
üzerinde kurulmuş ya da yeteneklerle kişilik özelliklerinin beraber ele alınarak
değerlendirildiği modellerdir. Duygusal zeka ile ilgili görüşler incelendiğinde bu
görüşlerin iki farklı akım ve yaklaşım altında toplandığı görülmektedir (Yaylacı, 2006:
50).
1.4.1. Karma Model
Karma model zihni yetenekler ile kendini geliştirme, iyimser olma gibi
karakteristik özelliklerini de inceler. Karma model yetenek modeline ek olarak anlama
yeteneği, kişiler arası ilişkileri ve motivasyonu inceler (Güngörmüş, 2011: 6). Karma
model zihinsel yetenek ile beraber kişilik özelliklerinin, davranışların ve sosyal
yeteneklerin bileşimidir (Ulutaş, 2005: 8). Bu modelde duygusal zeka tanımlanırken,
mental yetenekler, kişilik özellikleri, bireyin becerileri, yeterlilikleri de dahil edilir
(Yaylacı, 2006: 54-55).
14
1.4.2. Yetenek Modeli
Yetenek modeli; duyguları algılama, duyguları yönetme, duygulara uyum ve
duyguları anlama olmak üzere 4 bölüme ayrılır (Güngörmüş, 2011: 6). Yetenek modeli
duygusal zekayı; duygusal bilgiyi sentezleyerek işleme yeteneğini gösteren zeka olarak
tanımlamıştır. Bu modelin problemlerinden birisi de bu bakış açısını kullanan
araştırmacıların azlığıdır. Ayrıca bu bakış açısı bazen topluma fayda sağlama
misyonunu kaybetmektedir. Örneğin empati yetenek modeli içine dahil edilmeyip
karma modelin içinde yer alan bir kavramdır. Bu model kişilik özelliklerinin çoğunu
dışarıda tutarak tanımlamaya çalışan modeldir. Sadece Mayer, Salovey ve Caruso
(1999) yetenek modeli içinde duygusal zeka kavramını daha sınırlı bakış açılarıyla
geliştiren isimler olarak bilinmektedir (Yaylacı, 2006: 55).
1.4.3. Mayer ve Salovey Duygusal Zeka Modeli
Duygusal zeka kavramını ortaya çıkaran Mayer ve Salovey bu kavram hakkında
pek çok çalışma yapmış ve ölçekler geliştirmişlerdir. Mayer ve Salovey’in duygusal
zeka model diğer modellerin temelidir (Çakar ve Arbak, 2004: 37). Bu duygusal zeka
modeli yetenek modeli olarak değerlendirilirken, diğer duygusal zeka modelleri karışık
model olarak değerlendirilir. Mayer ve Salovey mutluluk gibi yeteneğe dayanmayan
faktörlere modelde yer vermemekte, yeteneğe dayanmayan faktörlerin duygusal
zekadan bağımsız olduklarını savunmakta fakat bu faktörlerin önemli olduklarını da
bildirmektedir (Çakar ve Arbak, 2004: 36). Mayer ve Salovey model çalışmalarını
Gardner’ın Çoklu Zeka kuramı ile temellendirmişlerdir (Çolakoğlu, 2010: 12). Mayer
ve Salovey tarafından geliştirilen bu modelde bireylerin yetenekleri dikkate alınmakta
ve bireylerin sadece yetenekleri ölçülmektedir (Akın, 2011: 42). Yetenek modeline göre
zeka, yaş ve deneyimle gelişir ve zihinsel yetenekler birbirleriyle ilişkilidir.
Mayer ve Salovey duygusal zekayı, bireyin kendisinin ve başkalarının
duygularını anlama, denetleme bu duyguları birbirinden ayırma, davranış ve
düşüncelerle kendisine rehber olarak kullanabilme becerisi olarak tarif etmişler ve
duygusal zekanın, sosyal zekanın bir tipi olduğunu savunmuşlardır. Mayer ve Salovey
(1990), duygusal zekayı dört boyutta ele aldıkları yetenek modeli oluşturmuşlardır. İlk
boyut “Duyguları Algılama, Değerlendirme ve İfade Etme” ikinci boyut “Duyguların
Kullanımı” üçüncü boyut “Duyguyu Anlamak ve Muhakeme Etmek” dördüncü boyut
15
“Duyguyu Yönetme ve Düzenleme” dir (Titrek, 2010: 75 ). Mayer ve Salovey duygusal
zeka modeli Tablo 3’de gösterilmektedir.
Tablo 3: Mayer ve Salovey Duygusal Zeka Modeli
Mayer ve Salovey (1997) tarafından geliştirilen model, yetenek tabanlı zeka modelidir.
Tanım: Duyguları doğru olarak algılama, değerlendirme ve ifade etme yeteneği; duyguyla düşünceyi
kaynaştırmak, duyguları anlamak ve analiz etmek, duyguları kontrol etmek yetenekleridir.
Temel Boyutları:
1. Duyguları Algılama, Değerlendirme ve İfade Etme
2. Duyguların Kullanımı
3. Duyguyu Anlamak ve Muhakeme Etmek
4. Duyguyu Yönetme ve Düzenleme
Kaynak: Doğan ve Şahin, 2007: 237
a. Duyguları Algılama, Değerlendirme ve İfade Etme: Kendi duygularını ve
başkalarının duygularını anlama, ifade etme, gereksinimlerin iletimi, farklı duygusal
ifadeleri ayırt etmeyi sağlar.
b. Duyguların Kullanımı: Duygular düşünmeyi etkiler. Değişen ruh hali kişinin
algılamasını değiştirir ve farklı bakış açılarından bakmasına neden olur.
c. Duyguyu Anlamak ve Muhakeme Etmek: Duyguları nitelendirmek ve
arasındaki ilişkiyi tanımlamak, karmaşık duyguları yorumlamak, duygular arasındaki
geçişleri anlama yeteneği sağlar.
d. Duyguyu Yönetme ve Düzenleme: Beklenmeyen duygulara hazır olmak,
olumsuz duyguların etkisini azaltıp olumlu duyguların etkisini arttırarak, kendinin ve
başkalarının duygularını yönetme yeteneği sağlar (Doğan ve Şahin, 2007: 241).
Mayer ve Salovey’in 1997 yılına kadar yapmış oldukları çalışmalar karma
görüşler içinde değerlendirilirken, 1997 yılından sonra ise yetenek modeli yani
sınırlayıcı boyut içinde ele alınmıştır. Mayer Salovey (1997) duygusal zekayı
maddeleştirirken dört boyutlu model ortaya atmışladır (Akt. Titrek, 2010: 75). Bunlar;
duyguları algılama, değerlendirme ve ifade etme, duyguların kullanılması, duyguyu
anlamak ve muhakeme etmek, duyguyu yönetme ve düzenlemedir.
Mayer ve arkadaşları 1997 yılına kadar yapmış oldukları duygusal zeka
kavramına kişisel özellikleri dâhil etmişlerdir. 1997 yılından sonra yapılan çalışmalarda
16
kişisel özellikleri dahil edilmeyip duygusal bilgiyi işleme ile ilgili zihinsel yetenekler
üzerinde odaklanmışlardır (Doğan vd., 2007: 243). Mayer ve arkadaşları (1990), bireyin
deneyimlerine ve bu deneyimleri etkili olarak kullanma üzerine odaklanmışlardır
(Titrek, 2010: 76).
Mayer ve arkadaşları son çalışmalarında duygusal zekayı yeniden ele alarak dört
bölümünü yeniden değerlendirmişler ve çoklu faktörlü duygusal zeka ölçeğini-MEIS
(The Multifactor Emotional Intelligence Scale) geliştirerek ve bu bölümlerin daha basit,
daha yoğun psikolojik süreçlerden oluştuğunu ifade etmişlerdir. MEIS kendi içinde
algılama, özümseme anlama ve duygu yönetimini içeren dört bölüme bölünen on iki
görevden oluşur (Mayer vd., 2000: 273). Mayer ve Salovey’in (1997) ilk dönem
çalışmalarında geliştirdikleri 12 yetenek testinden oluşan duygusal zeka ölçeği olan
MEIS (The Multifactor Emotional Intelligence Scale-Çok Yönlü Duygusal Zeka Ölçeği)
daha sonraki çalışmalarda profesyonel kullanım için revize edilmiş ve yeni versiyonu ile
MSCEIT adını taşıyan yetenek modeli ölçeği geliştirilmiştir (Edizler, 2010: 2972).
1.4.4. Daniel Goleman Duygusal Zeka Modeli
“Goleman (1998) duygusal zekanın model içinde değerlendirilmesi gerektiği
fikrini ilk önerenlerden biridir. Goleman çalışmalarında nöroloji ve psikolojinin
verilerinden büyük ölçüde yararlanmıştır. Bar-On (1995), Mayer ve Salovey (1997),
Cooper ve Sawaf (1997), Weisinger (1998)’de benzer biçime duygusal zekayı karma
model içinde değerlendiren araştırmacılardandır.” (Mayer vd. 2000: 267-268; Akt.
Yaylacı, 2006: 51). Karma model hem kişilik özelliklerinden hem de zihinsel
yeteneklerden oluşmaktadır.
Goleman (2000: 393)’ın duygusal zeka tarifi “kendimizin ve başkasının hislerini
tanıma, kendimizi motive etme, içimizdeki ve ilişkilerimizdeki duyguları iyi yönetme
yetisi” dir. Goleman duygusal zekanın (EQ) bilişsel zekadan (IQ) daha önemli olduğunu
savunmakta ve duygusal zeka yetersizliğinin hayatın her alanında olumsuz sonuçlar
doğuracağını belirtmektedir (Doğan vd., 2007: 231-252).
Goleman rasyonel ve duygusal olarak adlandırılan iki farklı bilincimiz ve
zekâmız olduğunu ileri sürmektedir. Bu iki farklı zekâ hayatta ne yapacağımıza beraber
karar verir. Goleman testi hayatta ne kadar akıllıca davrandığımıza ve başarımızın
17
duygularımızın dengesi veya yönetimine bağlı olduğu üzerinde kurulmuştur
(Pamukoğlu, 2004: 70).
Goleman duygusal zeka modelini (1998), Mayer ve Salovey (1990)’in duygusal
zeka modelini esas alarak 5 başlık altında toplamaktadır (Titrek, 2010: 78).
1. Öz bilinç
2. Duyguları idare edebilmek (Kişinin kendi duygularını yönetebilmesi)
3. Empati (Başkalarının duygularını anlamak)
4. Kişinin kendini motive edebilmesi (Kendini harekete geçirmek)
5. Sosyal beceriler (İlişkileri yürütebilmek)
Daniel Goleman duygusal zeka modeli Tablo 4’de detaylı olarak
gösterilmektedir.
Tablo 4:Daniel Goleman Duygusal Zeka Modeli
Goleman (1995) tarafından geliştirilen model, karma tabanlı duygusal zeka modelidir.
Tanım: Duygusal zekâ, bireyin kendinden ve diğer insanlardan gelen duygusal işaretleri doğru
anlamlandırması ve ortaya çıkan durumu doğru bir şekilde yönetebilmesini ifade etmektedir.
Temel Boyutları: İlk üçü kişisel, son iki boyutta sosyal yeterlilikleri oluşturmaktadır.
1. Öz bilinç
Duygusal bilinç, doğru öz değerlendirme, özgüven
2. Kendine Çekidüzen Verme
Özdenetim, güvenilirlik, vicdanlılık, uyumluluk, yenilikçilik
3. Motivasyon
Başarma dürtüsü, bağlılık, inisiyatif, iyimserlik
4. Empati
Başkalarını anlamak, başkalarını geliştirme, hizmete yönelik olma, politik bilinç
5. Sosyal Beceriler
Etki İletişim, çatışma yönetimi, liderlik, değişim katalizörlüğü, bağ kurmak, imece ve işbirliği, ekip
yetenekleri
Kaynak: Goleman, 2005: 38-39
a. Özbilinç: İçinde bulunduğumuz anda neler hissettiğimizin farkında olmak ve
bu hislerimizden karar vermemize yol gösterecek şekilde faydalanmak; kendi doğal
yatkınlığımıza yönelik rasyonel bir değerlendirmeye ve sağlam temellere dayanan
özgüven hissine sahip olmak gibi özellikleri içerir.
18
b. Kendine Çekidüzen Verme: Duygularımızı hayatımızı kolaylaştıracak
şekilde kullanmak; vicdanlı olmak ve hedeflere ulaşmak için çabalamak; duygusal
sıkıntıya yenik düşmeden toparlanmak gibi özellikleri içerir.
c. Motivasyon: Bireyi hedeflerine yöneltecek gelişimi için çaba harcamasına,
zor durumlar karşısında sabırlı olmasını sağlayacak tercihleri kullanması gibi özellikleri
içerir.
d. Empati: İnsanların neler hissettiğini onların açılarından bakarak
anlayabilmek, farklı insanlara uyum sağlayabilmek gibi özellikleri içerir.
e. Sosyal beceriler: İlişkilerde duyguları iyi idare etmek, doğru algılama
sayesinde etkin iletişim içinde olmak, anlaşmazlıklarda uzlaşma ve çözüm sağlamak, bu
özellikleri işbirliği ve ekip çalışması için kullanmak gibi özellikleri içerir (Doğan ve
Şahin, 2007: 241).
Goleman (1998: 35)’a göre pratik becerileri öğrenmemiz için bu unsurlar
gereklidir. Goleman duygusal yeterliklerin bilişsel unsur ve duygularla ilgili becerileri
de içerdiğini ifade etmektedir.
1.4.5. Cooper ve Sawaf Duygusal Zeka Modeli
Cooper ve Sawaf (2000: 7) duygusal zekayı “duyguların gücünü ve hızlı
algılayışını, insan enerjisi, bilgisi, ilişkileri ve etkisinin bir kaynağı olarak duyumsama,
anlama ve etkin bir biçimde kullanma yeteneğidir” şeklinde yorumlamıştır. ‘Yönetici
EQ’su adlı kitaplarında Cooper ve Sawaf yöneticiler için duygusal zekayı örgütsel yapı
içinde ele alarak değerlendirmişlerdir. Oluşturdukları 4 boyutlu zekâ modeli şöyledir:
Cooper ve Sawaf duygusal zeka modeli Tablo 5’de detaylı olarak
gösterilmektedir.
19
Tablo 5: Cooper ve Sawaf Duygusal Zeka Modeli
Cooper ve Sawaf (1997) tarafından geliştirilen model, karma tabanlı duygusal zeka modelidir.
Tanım: Duygusal zekâ, duyguların gücünü ve algılayışını, insan enerjisi, bilgisi, ilişkileri ve etkisinin bir
kaynağı olarak duyumsama, anlama ve etkin bir biçimde kullanma yeteneğidir.
Temel Boyutları:
1. Duygusal Okuryazarlık
Duygusal dürüstlük, duygusal enerji, duygusal geribildirim, pratik sezgi
2. Duygusal Uygunluk
Öz varlık, güven çemberi, yapıcı hoşnutsuzluk, esneklik ve yenileme
3. Duygusal Derinlik
Özgün potansiyel ve amaç, adanmışlık, dürüstlüğü yaşamak, yetki olmadan etki.
4. Duygusal Simya
Sezgisel akış, düşünsel zaman değişimi, fırsatı sezinlemek, geleceği yaratmak.
Kaynak: Doğan ve Şahin, 2007: 237
a. Duygusal Okuryazarlık: Duyguları fark ederek onlara duyarlı olmayı,
duygulara ilişkin yararlı ve açık sözlük geliştirmeyi içerir. Duygusal dürüstlük, enerji,
geri bildirim ve pratik sezgi duygusal okuryazarlığa katkı sağlayan unsurlardır.
b. Duygusal Uygunluk: Güven, gerçeklik, dayanıklılık, yapıcı hoşnutsuzluk ve
yenilenmeyi içerir. Bu nitelikler bizim kişisel değerlerimize kişiliğimize ve hislerimize
yardımcı olur.
c. Duygusal Derinlik: Vicdanlılık, sorumluluk alma, potansiyeli belirleme,
dürüstlük, otorite, inisiyatif ve etki kullanımı gibi özellikleri içerir.
d. Duygusal Simya: Küçük fikirleri büyük fikirlere dönüştürme ve yaratıcılık
yeteneğini kişiye kazandıran kuvvetlerin toplamıdır (Yaylacı, 2006: 53- 54).
Cooper ve Sawaf’ın (1997) duygusal zeka modeli liderlik ve duygusal zeka
ilişkisi üzerinde durarak duygusal zekayı özellikle yönetim ve organizasyon bazında
irdelemişlerdir (Titrek, 2010: 78). Bu model Bar-On modeli gibi zihinsel yetenekler ve
bunların dışındaki diğer kavramları da araştırmıştır.
20
1.4.6. Bar-On Duygusal Zeka Modeli
Bar-On duygusal zeka modeli, zihinsel yeteneklere ve kişilik özelliklerine yer
vermiştir. Performans ve başarı için süreç odaklı karma bir model oluşturmuştur
(Köksal, 2007: 7). Bu modelde duygular mental yani benlik bilinci gibi yeteneklerle
birlikte bağımsızlık gibi kişilik özelliklerinin içerisinde yer alır (Gürsoy, 2005: 62).
Bar-On duygusal zeka modeli sosyal becerileri ve davranışlarla birleştiren karma
modeldir. Bu modelin amacı duyguların bireylerin başarılarındaki katkısını belirlemeye
yöneliktir. Bar-On duygusal yetenekler ile bilişsel yeteneklerin birbirini desteklediğine
inanmaktadır. Gerçek zeki insan bilişsel zeka ve duygusal zekaya sahip olan birey
olarak tanımlanmaktadır (Acar, 2001: 28). Bar-On kendi çalışmasının Salovey ve
Mayer’in çalışmaları ile benzerlik ve farklılıklarına işaret etmektedir. Salovey ve Mayer
temelde spesifik duygusal yetenekler dizisi ve davranışın potansiyeli ile ilgilenirken,
Bar-On duygusal ve sosyal zeka davranışı üzerinde odaklanmaktadır (Yaylacı, 2006:
52).
Bar-On modelini duyguların bireylerin başarılarındaki yerini belirlemek
amacıyla gerçek yaşam sonuçları ile etkili performans üzerinde yoğunlaşmıştır (Acar,
2007: 35). Bu zeka modeli “neden bazı bireyler hayatta diğerlerine göre daha başarılı
olma kabiliyetine sahipler?” sorusuna cevap verir. Bar-On başarıya dair 5 ayrı işlev
belirlemiştir. Bar-On duygusal zeka modelinde duygusal zekayı, stres yönetimi, genel
ruh hali, uyum, kişisel duygusal zeka, kişiler arası duygusal zeka olmak üzere beş
bölümde incelemiştir. Bu bölümlerde kendi aralarında alt boyutlara ayrılmıştır. Kişisel
duygusal zeka, kişilerarası duygusal zeka, uyumluluk boyutu ve genel ruh hali
boyutlarıdır (Titrek, 2010: 76-77). Bar-On duygusal zeka modeli Tablo 6’da detaylı
olarak gösterilmektedir.
21
Tablo 6: Bar-On Duygusal Zeka Modeli
Bar-On (1997) tarafından geliştirilen model, karma tabanlı duygusal zeka modelidir.
Tanım: Bireyin çevresinden gelen baskı ve taleplerle başarılı şekilde baş edebilmesinde bireye yardımcı
olacak, kişisel, duygusal ve sosyal yeterlilik ve beceriler dizinidir.
Temel Boyutları
1.Kişisel Beceriler
Duygusal benlik bilinci. kendine güven, kendine saygı, kendini gerçekleştirme, bağımsızlık
2.Kişilerarası Beceriler
Bireyler arası ilişkiler, sosyal sorumluluk, empati
3.Uyumluluk Boyutu
Problem çözme, gerçeklik testi, esneklik
4. Stresle Başa Çıkma Boyutu
Stres toleransı, dürtü kontrolü
5. Genel Ruh Durumu
Mutluluk, iyimserlik
Kaynak: Doğan ve Şahin, 2007: 327
a. Kişisel Beceriler: Bireyin duygularını, hislerini ve düşüncelerini anlama
yeteneğidir.
b. Kişilerarası Beceriler: Başkalarının duygu ve hislerini anlama, farkında olma
ise kuvvetli kişilerarası becerileri olan bireylerin yeteneğidir.
c. Uyumluluk: Değişen şartlarla birlikte esnek olabilme ve duyguları bu
durumlara göre kullanma yeteneğidir.
d. Stresle Başa Çıkma: Olumsuz durumlara karşı mücadele edebilme ve
duygularını kontrol altında tutma durumlarında sakin kalabilme yeteneğidir.
e. Genel Ruh Durumu: Olumlu duyguları ifade etme, hissetme ile iyimser olma
yeteneğidir (Doğan ve Şahin, 2007: 242).
Bar-On Duygusal Katsayı Envanteri’ni (EQ-I) geliştirerek yukarıdaki bu
unsurları ölçmeyi hedeflemiştir. İlk testi 1997 yılında oluşturarak, 6 ayrı ülkede 12
yıllık bir süreçte geçerlilik ve güvenilirlik ölçümlerini tamamlamıştır. Bu çalışmalar
sonucunda 2000 yılında da envanterine son şeklini vermiştir (Çakar ve Arbak, 2004:
38).
22
1.5. WONG VE LAW DUYGUSAL ZEKA ÖLÇEĞİ (THE WONG AND LAW
EMOTİONAL INTELLİGENCE SCALE-WLEIS)
Wong ve Law (2002) tarafından geliştirilen “Duygusal Zeka Ölçeği” dört
boyuttan ve her boyutun 4 alt maddesi olmak üzere toplam 16 soru önermesinden
oluşmaktadır. Birinci boyut kendi duygularını değerlendirme boyutunu, ikinci boyut
başkalarının duygularının değerlendirilmesi boyutunu, üçüncü boyut duyguları
düzenleme boyutunu ve dördüncü boyut duyguları kullanma boyutu vardır
(Fettahlıoğlu, 2015: 164).
a. Kendi Duygularını Değerlendirme Boyutu (Self-Emotion Appraisal: SEA):
Bireyin yaşadığı ruh halini, içinde bulunduğu durum ve şartların nedenlerini ve sahip
olduğu duyguları anlayabilme kabiliyetini ifade etmektedir (Sudak ve Zehir, 2013: 147).
Bireysel duyguların değerlendirilmesi boyutunda öz bilinç sayesinde kendi duygularının
farkında olan birey, çevresindeki insanları daha iyi anlayacak ve kolay iletişim
kuracaktır (Deniz ve Yılmaz, 2004).
Öz bilinç bize motivasyon sağlar, ekip çalışması, liderlik gibi iş hayatı ile ilgili
becerileri geliştirir, her türlü işte performansımızı artırır, etrafımızdaki insanların
hislerini doğru algılayarak uyum sağlamamıza yardımcı olur ve hislerimizi yönetir.
Davranışlarımızda duygularımızın etkisinin farkında olmak ve bu duyguları yapıcı
şekilde kullanmak duygusal yeterlilik olarak ifade edilmektedir (Goleman, 2000: 72).
Bu ölçekte katılımcılardan, “Mutlu olup olmadığımı her zaman bilirim.” ya da
“Ne hissettiğimi gerçekten iyi bilirim.” gibi ifadeleri değerlendirmeleri istenmektedir.
b. Başkalarının Duygularının Değerlendirilmesi Boyutu (Others’ Emotion
Appraisal: OEA): Bu özellik bireylerin etraflarındaki insanların duygularını algılama ve
anlamaları ile ilgilidir.
Empati, kişinin başkalarının yerine kendisini koyabilmesi ve duygularının
farkında olabilmesi, bu duyguları anlayabilmesi ve bunlara anlam yükleyebilmesidir.
Empati sahibi kişi (Baltaş, 2006: 24–25);
-Başkalarının duygularıyla tanışık ve barışıktır,
-Duygusal ipuçlarına duyarlıdır ve iyi dinler,
-Duyarlı davranır ve başkalarının bakış açısını anlar,
-Başka insanların ihtiyaç ve duygularını anlayarak onlara yardımcı olur.
23
WLEIS ölçeği kapsamında katılımcılardan, “Etrafımdaki insanların duygularını
anlama konusunda çok hassasımdır.” ya da “Arkadaşlarımın duygularını
davranışlarından her zaman anlarım.” gibi ifadeleri değerlendirmeleri istenmektedir.
c. Duyguların Düzenlenmesi Boyutu (Regulation of Emotion: ROE): Bu boyut
bireylerin kriz ortamında hızlı ve akılcı tepki göstermeleri ve duygularını
düzenleyebilmeleri ile ilgilidir. Duyguları yönetme; beyni akılcılık altında tutmak,
duyguları gözlemleyerek onlarla başa çıkmak için çaba göstermek, bilinçaltındaki
olumsuz duyguları etkisiz hale getirmek olarak tanımlanabilir (Çeşitçioğlu, 2003: 146).
Bu yetenek, kişinin içinde bulunduğu psikolojik sıkıntılardan hızlı bir şekilde
kurtulabilmeyi sağlayacak duyguların kontrol edilebilmesiyle ilgilidir. Duyguları
kontrol altında tutarak güvenilir ve tutarlı hareket etmesine uyum sağlayabilmesidir
(Girgin, 2009: 2)
Sözü edilen ölçek kapsamında bireylerden, “Çok kızdığım zaman kısa sürede
sakinleşebilirim.” ya da “Duygularımı kontrol etmesini iyi bilirim.” tarzında ifadeleri
değerlendirmeleri istenmektedir.
d. Duyguları Kullanma Boyutu (Use of Emotion: UOE): Bu özellik bireylerin
duygularını yapıcı aktiviteler ve personel geliştirme amacı ile kullanabilmeleri ile
ilgilidir. Duygular insanlara karar anında seçim yapabilmek konusunda yol
göstermektedir. Akıl ve duyguların dengesizliği hedef şaşırtma gibi olumsuz sonuçlara
yol açabilir. Ancak duygular akılla birleştiğinde harekete geçmek için gerekli olan
enerjiyi sağlayarak yol gösterici bir işlevi dönüşür (Baltaş, 2006: 10). Zor koşullar
altındaki olumlu düşünebilen bireyler motivasyonun yüksek olmasını ve olumlu
atmosferi sağlayarak, çözüme yönelik sonuçlara daha kolay ulaşabilirler. Duygular;
planlamak, hedefe ilerlemeyi sürdürmek, sorunları çözmek gibi yetenekleri güçlendirip
ve ya tam tersi, doğuştan gelen zihinsel becerileri kullanarak hayatta bireyin neler
yapabileceğini belirlemektir (Goleman, 1998: 107).
Bu duygusal zeka ölçeğinde katılımcılardan, “İç motivasyonum yüksektir.” ya da
“En iyisini yapmak için her zaman kendimi teşvik ederim.” gibi ifadeleri
değerlendirmeleri istenmektedir.
24
1.6. Duygusal Zeka ile İlgili Yapılmış Çalışmalar
Bu bölümde yakın geçmişte sağlık personeline yönelik ile yapılmış olan
duygusal zeka çalışmalarına yer verilecektir. 1995 yılından itibaren bu konuya oldukça
yoğun ilgi duyulmuş ve bu ilgi günümüze kadar artarak devam etmiştir.
Duygusal zekanın ve karar verme konularının birlikte incelendiği en yakın
çalışma, Altay (2011: 137) tarafından yapılmıştır. Altay yöneticilerin duygusal zekası
ile karar verme stilleri ararsındaki ilişkiyi incelemiştir. Araştırmada yöneticilerin
duygusal zeka düzeyleri, cinsiyet, yaş, eğitim durumu, yöneticilik düzeyi, mesleki
kıdem, konu ile ilgili eğitim alıp almaması ve kitap okuyup okumaması; karar verme
stilleri ise cinsiyet, yaş, eğitim durumu, yöneticilik düzeyi ve mesleki kıdem açısından
incelenip ve yöneticilerin duygusal zeka düzeylerinin karar verme stillerine etkisi
araştırılmıştır. 53 orta ve üst düzey yöneticiler üzerinden yapılan çalışmada;
yöneticilerin genel duygusal zeka düzeyleri ve karar verme stillerinin ortalamanın
üzerinde olduğu bulunmuştur. Araştırmaya katılan yöneticilerin duygusal zeka düzeyleri
arasında, yaş, yöneticilik düzeyi, mesleki kıdem, konu hakkında eğitim alma ve kitap
okuma bakımından farklılıklar oluştuğu tespit edilmiştir. Söz konusu yöneticilerin karar
verme stillerinde farklılaşma yaratan değişkenlerin ise eğitim durumu ve yöneticilik
düzeyi değişkenleri olduğu görülmüştür. Ayrıca, araştırmaya katılan yöneticilerin
duygusal zeka düzeylerinin, karar verme stilleri üzerinde kısmen etkisi olduğu
belirlenmiştir.
Altıok ve arkadaşları (2016: 52) hemşirelerin duygusal zeka düzeylerini ve
bunları etkileyen faktörleri incelediği çalışmanın örneklemi Mersin il merkezinde
bulunan devlet hastanelerinde 250 hemşiredir. Mersin Devlet Hastanesi’nde çalışanların
kişisel beceriler, uyumluluk, stresle başa çıkma alt boyut puan ortalamaları diğer
kurumda çalışanlardan yüksek, tıp fakültesinde çalışanların genel ruh durumu ve ölçek
toplam puanı ortalamaları devlet hastanelerinde çalışanlardan daha düşüktür. Bu
çalışmada klinik ortamda çalışan hemşirelerin duygusal zeka ortalamalarının iyi
düzeyde olduğu ve hasta gereksinimlerini karşılamanın mesleki doyumu artırdığı ortaya
çıkmıştır. Klinisyen hemşirelerin duygusal zeka puan ortalamalarının yüksek olduğu,
yaş, cinsiyet, medeni durumları arasında anlamlı bir ilişki olmadığı bulunmuştur.
Duygusal zekanın yüksek olması iş performansı, kişiler arasındaki iletişim, hasta
25
memnuniyeti arasında pozitif yönde, tükenmişlik, stres, işten erken ayrılmalar arasında
negatif yönde ilişki olduğu belirlenmiştir. Nitel verilere göre hemşirelerin hasta ve
aileyi anlamaya çalıştığını, empati yapmanın hasta ve ailesinin bakımını olumlu yönde
etkilediğini belirtmiştir. Bir başka sonuç ise devlet hastanesinde çalışan hemşirelerin
duygusal zekanın boyutlarından aldıkları puan ortalamaları tıp fakültesinde çalışan
hemşirelerden daha yüksek olduğudur.
Yücel ve Ilgın (2016: 640)’ın duygusal zeka ve tükenmişlik ilişkisini
inceledikleri çalışmalarında duygusal zeka ölçeği için Austin ve arkadaşlarının (2004)
duygusal zeka ölçeği ve tükenmişlik ölçeği için Maslach ve Jackson’ın (1981)
çalışmalarından yararlanılmıştır. Elde edilen verilere göre duygusal zeka ile tükenmişlik
düzeyi arasında önemli ve negatif ilişki olduğu belirlenmiştir. Ayrıca yaş değişkeninin,
duygusal zeka ile tükenmişlik düzeyi arasındaki ilişkiyi önemli ölçüde ve pozitif yönde
etkilediği tespit edilmiştir.
Arslan, Efe ve Aydın (2013: 178) tarafından yapılmış olan duygusal zeka ve
örgütsel bağlılık ilişkisinin araştırıldığı çalışmanın örneklemi Uşak ili, merkez ilçedeki
devlet hastanelerinde çalışan 253 sağlık personelidir. Araştırmanın sonuçlarına göre;
duygularını ifade edebilme boyutu ile duygusal bağlılık arasında, başkalarının
duygularının farkında olma boyutu ile çalışma süresinin uzun yıllar alması ile
yatırımların artması sonucu gelişen devamlılık bağlılığı arasında anlamlı bir ilişki
anlamlı bir ilişki tespit edilmiştir. Sağlık çalışanlarının duygusal zekâları ile normatif
bağlılıkları arasında, duygularının farkında olma ve başkalarının duygularının farkında
olma boyutları ile duygusal bağlılık boyutu arasında; duygularının farkında olma ve
duygularını ifade edebilme boyutları ile devamlılık bağlılığı boyutu arasında anlamlı bir
ilişkiye rastlanmamıştır.
Şen ve arkadaşlarının (2013: 22) kamu hastanelerinde görev yapan başhekim ve
başhemşirelerin duygusal zeka düzeyleri ile etik muhakeme yetenekleri ve etkileyen
faktörlerin incelendiği araştırmanın evrenini, Sağlık Bakanlığı’na bağlı 55 hastanede
görev yapan başhekim ve başhemşireler oluşturmuştur. Örnekleme, 35 başhekim ile 52
başhemşire dahil edilmiştir. Araştırmada veri toplama aracı olarak tanıtım formu,
Duygusal Zeka Ölçeği ve Etik İlkeler Ölçeği olmak üzere üç form kullanılmıştır.
Çalışmada başhemşirelerin başhekim grubundan daha yüksek düzeyde duygusal zekaya
26
sahip olduğu ve bu durumun istatistiksel olarak anlamlı bulunduğu, yöneticilerin
cinsiyete ve eğitim durumuna göre duygusal zeka düzeylerinin etkilendiğini, ancak her
iki grup arasında etik muhakeme açısından anlamlı fark olmadığı ve yöneticilerin
yaşının etik muhakeme yeteneğini etkilediği saptanmıştır.
Atilla (2012: 131)’nın hastanelerde duygusal zeka ve hasta memnuniyeti
ilişkinin incelendiği, 279 hastane çalışanı ve 425 yatan hasta olmak üzere toplam 704
katılımcıyla değerlendirilen araştırmanın bulgularına göre hastaların oldukça yüksek bir
düzeyde genel memnuniyet yaşadıkları söylenebilir. Kronik hastalığı olanlar ve daha
kalabalık odada kalanların daha az memnun olduğu görülmüştür. Hastaların eğitim
durumlarının genel memnuniyet konusunda anlamlı bir fark yarattığı görülmektedir.
Araştırmanın sonuçlarına göre, duyguların düzenlenmesi boyutunda sadece mesleki
tecrübe, anlamlı ama negatif bir fark yaratmıştır. Mesleki tecrübesi 10 yıl ve altında
olan çalışanlar 10 yılın üstünde olan çalışanlardan daha yüksek ortalamaya sahiptirler.
Beklenilenin aksine yaşla artması beklenen duygusal zeka düzeyinin çalışanlarda
azaldığı görülmüştür. Hastane çalışanlarının duygusal öz değerlendirmelerini ve yatan
hasta memnuniyetinin analizi sonucunda kendi duygularını değerlendirme boyutunda
hemşire memnuniyeti ile pozitif yönde, tedavi memnuniyeti ile pozitif yönde bir ve
genel memnuniyet ile pozitif yönde bir ilişkisi olduğu tespit edilmiştir. Duyguların
kullanılması boyutunda servislerden duyulan memnuniyet ile pozitif yönde bir ilişkisi
olduğu saptanmıştır. Duyguların düzenlenmesi becerisinin hemşire memnuniyeti ile
pozitif yönde ve genel memnuniyet ile pozitif yönde bir ilişkisi olduğu ortaya
konmuştur.
Akbolat ve Işık (2012: 19)’ın sağlık çalışanlarının duygusal zeka düzeylerinin
motivasyonlarına etkisinin incelendiği çalışmada veri toplama aracı olarak Davies ve
arkadaşları (1998) tarafından geliştirilen duygusal zeka ve Gagné, ve arkadaşları (2010)
tarafından geliştirilen işte motivasyon ölçekleri ile çalışanların kişisel özelliklerinden
oluşan bir anket formu kullanılmıştır. Çalışmaya 492 sağlık çalışanı katılmıştır.
Çalışmanın sonuçlarına göre duygusal zeka ile motivasyon arasında pozitif yönlü ve
istatistiksel açıdan anlamlı bir ilişki bulunmaktadır. Duygusal zeka çalışanların
motivasyonunu olumlu yönde etkilemektedir. Motivasyon ve duygusal zeka arasında
anlamlı ve olumlu bir ilişki bulunmakta ve duygusal zeka motivasyonu istatistiksel
açıdan anlamlı bir şekilde etkilemektedir. Buna karşılık, duyguların kullanılması ve
27
duyguların düzenlenmesi boyutları motivasyon üzerinde olumlu bir etki göstermemiştir.
Çalışmada sağlık çalışanlarının kişisel özelliklerinin duygusal zeka seviyelerinde bir
farklılık oluşturup sonuçlarına göre sağlık çalışanlarının cinsiyet, yaş, medeni durum,
unvan ve çalışma süreleri bakımından duygusal zeka düzeylerinde istatistiksel açıdan
anlamlı farklılık bulunmamaktadır. Yaşın duygusal zekâ seviyesinin belirlenmesinde
farklılık oluşturmadığı bulunmuştur. Duygusal zekanın eğitim seviyelerine göre farklılık
gösterdiği ve eğitim seviyesi yüksek sağlık çalışanlarının duygusal zekâ düzeylerinin
daha yüksek olduğu bulunmuştur. Ayrıca, unvanlardan elde edilen sonuçlar da bu
sonuçla uyumludur.
Karakaş ve Küçükoğlu (2011: 12)’nun eğitim hastanesinde çalışan hemşirelerin
duygusal zeka düzeylerinin incelendiği araştırmada veriler, araştırmacılar tarafından
literatür ışığında geliştirilen bilgi formu ve Hall (1999) tarafından geliştirilen “Duygusal
Zeka Değerlendirme Ölçeği” ile elde edilmiştir. Araştırmanın evren ve örneklemini bir
eğitim hastanesinde çalışan toplam 209 hemşire oluşturmuştur. 114 hemşireye
ulaşılmıştır. Çalışma sonucunda, hemşirelerin duygularını kontrol etme ve sosyal
beceriler boyutlarından çok düşük düzeyde puan aldığı ve bu boyutların geliştirilmeye
ihtiyacı olduğu belirlenmiştir. Hemşirelerin duygusal zeka düzeylerini; yaş, cinsiyet,
maddi durum gibi sosyo demografik özelliklerin yanında alınan iletişim becerileri
eğitimlerinin etkilediği saptanmıştır.
Köksal (2003: 83)’ın ergenlerde duygusal zeka ve karar verme stratejileri
arasındaki ilişkinin incelendiği araştırmada örneklem grubu, 204’ü kız, 180’i erkek
olmak üzere toplam 384 ergenden oluşmaktadır. Örneklem grubunu oluşturan 134 lise
1, 124 lise 2 ve 130 lise 3 öğrencisinin duygusal zekalarını saptamak amacıyla EQ-NED
(Emotional Quotient/Duygusal Zeka Bölümü-NED), karar verme stratejilerini saptamak
amacıyla Karar Stratejileri ölçeğini uygulamıştır. Araştırma sonucunda, duygusal
zekanın kız öğrencilerde, erkek öğrencilere oranla daha yüksek olduğu, duygusal zeka
ile mantıklı karar verme arasında anlamlı bir ilişki olduğu ve bağımlı karar verme ile
arasında bir ilişki olmadığı bulunmuştur.
28
İKİNCİ BÖLÜM
KARAR VERME DAVRANIŞI ve KARAR VERME STİLLERİ
Karar verme ile ilgili tanımların çalışmamızın amacına uygun kullanımlarını
sağlamak için, öncelikle konu ile ilgili kavram, terim, tanım ve içeriklerinin
açıklanmasına yer verilmesi, bu sayede yanlış değerlendirmelerin önüne geçilerek
bilimsel verilere uygun tanım ve içeriklerin ortaya konması sağlanması uygun olacaktır.
2.1. KARAR VERME
Karar insan yaşamının her anında kendisini gösterir. Karar verme bazen yargıya
dayanan, bazen mantıksal düşünme sürecine dayanmayan otomatik nitelikli
(alışkanlıklar vb.) eylemler şeklinde ortaya çıkar (Karakaya, 1998: 22). İnsan düşünce,
irade ve akılın bir bütünüdür. Önceden belirlenmiş amaçlara için bu bütünden
yararlanır. İçinde bulunduğu durumlara göre bilinçli ya da bilinçsiz bir karar verme
işlemi gerçekleştirir. Bir süreç olarak karar verme, insanın en önemli yaşam
becerilerinden birisidir (Kaşık, 2009: 7). Bireyin kararları bazen olumlu sonuçlara yol
açarken bazen bireyi ve çevresini tehdit edici olabilir. Bu bakımdan karar verme,
mevcut seçenekler içerisinden en uygun olanının seçilmesi olarak tanımlanır (Sinangil,
1993: 171). Çakır (2004: 3)’a göre bireyin vermiş olduğu kararın sonucuna ve karar
sonrası yaşanması olası olan duygulara göre bireyin kendisiyle barışık olması paraleldir.
İnsan yaşamın hemen her aşamasında karar verme sürecini yaşamaktadır. Karar vermeyi
gerektiren sorun, karardan dönme olasılığı olduğunda ya da önemsiz görüldüğünde
yaşanan gerilim de az olacağı için bu gibi durumlarda kişi belirli bir davranışa yöneldiği
zaman bir karar vermiş olduğunun farkında olmayabilir (Kuzgun ve Bacanlı, 2005: 9).
Bynres (1998)’a göre hayatta başarılı olmanın anahtarı, iyi sonuçlar doğuracak
seçeneklerle kötü sonuçlar doğuracak seçenekler arasındaki farkı ayırt edebilmektir.
Bynres bu yeteneğin karar verme yeterliliğinin temelinde yer aldığını, dolayısıyla karar
verme yeterliliği ile kişisel başarı arasında yakın bir ilişki olduğunu savunmuştur (Akt.
Deniz, 2004: 23).
Erdamar (1981: 45) kararı bir amaca ulaşabilmek için seçenekler içerisinden
koşullara göre en uygun görünen eylemler arasından seçim yapmak olarak
tanımlamıştır. Yılmaz (1995: 99)’a göre karar, bir amaç için mevcut sayıda alternatif
29
arasında bilinçli olarak yapılan bir seçimdir. Sözlük anlamı ile karar; şüphelerin,
tartışmaların bittiği, seçilen yolun uygulanmaya başlandığı mantıksal sürecin sonucudur
(Sağır, 2006: 8). Bir yönetim bilimi kavramı olarak karar, seçimi ifade eder. Karar
verme bir bireyin, seçenekler arasından birini seçmesidir (Can, 1994: 223). Seçenekler
olmadan karardan söz etmek mümkün değildir. Karar verirken daima birden fazla
seçenek vardır; çünkü karar vermemek de bir seçenektir. Böylece “seçme, tercih etme,
tavır koyma, benimseme” ile “karar verme” yakından ilişkilidir (Koçel, 2001: 48). Karar
verme işlevinin ortak özellikleri aşağıdaki gibi sıralanabilir (Yaralıoğlu, 2010: 3);
-Karar verme geleceğe yöneliktir. Bu nedenle karar verme işlevi ne kadar doğru
planlanırsa planlansın risk taşır.
-Karar verme karar vericiye sorumluluk yükler. Karar verme işlevi maliyet
unsurudur. Karar verme, verilen kararların niteliklerine göre farklılık göstermekle
birlikte kullanılan kaynaklar organizasyon için maliyet yaratır.
-Karar verme işlevi bir süreçtir. Karar verme işlevi özellikle organizasyonlar ve
karar vericiler açısından zamanın bir anı değildir.
Bireysel kararlar ve örgütsel kararlar birbirinden ayrı kavramlardır. Birey
toplumsal değerlerine, yaşadığı olaylara, bulunduğu koşullara göre karar verir ve bunlar
psikolojik süreçlerdir. Birey karar verir ve sonuçlarına kendisi katlanır. Örgütsel karar
ise toplumsal bir süreçtir. Bu sürecin başlıca özellikleri şunlardır (Onaran, 1975: 79-80);
-Örgütte verilen kararlar tek bir kişiye mal edilmez. Örgüt kararları grup
kararlarıdır. Bu kararlarda çeşitli uzmanlar kendi dallarına ve becerilerine göre katkı
sağlar.
-Örgütlerde karar verenler bu kararları örgüt adına vermektedir. Bazı durumlarda
kararları tek bir kişi verse bile, içinde bulunulan toplumsal rolü ve amaçları
çerçevesinde kararını verir.
-Örgüt üyelerinin önlerine çıkan sorunlara ilişkin değerleri, çıkarları, görüşleri
vardır. Bu nedenle verilecek kararı etkilemek isterler. İşte bu nitelikleri dolayısıyla
örgütlerde karar vermenin toplumsal bir özü olduğu söylenebilir.
Sosyal, ekonomik, politik sürekli ve hızla gelişen günümüzde, insanların
düşünme biçimleri de etkilenmektedir. Bu değişim kendisini işletmelerde de gösterir ve
strateji, yapı ve süreç yönünden etkiler. Bu açıdan işletmeler amaçlarına ulaşmada
30
birçok farklı sorunla karşılaşırlar. Yöneticinin içinde bulunduğu değişim hızı ve niteliği,
önceden belirlenmiş amaçları gerçekleştirme zorunluluğu, karar verme sorununun
ortaya çıkmasına neden olur (Mert, 1997: 2). İşletmelerin amaçları doğrultusunda
hareket eden yöneticilerin temel görevi karar vermektir. Verilen her karar işletmenin
diğer kararlarıyla uyum içinde olmalıdır (Atıgan, 2011: 101). Bu açıdan karar verme
hem yönetsel hem de örgütsel bir süreçtir. Yönetsel süreç olması, yöneticinin temel
sorumluluğu olması, örgütsel süreç olması ise karar vermenin bireysel yöneticilik
anlayışını aşan ekip, grup ürünü bir süreç olmasındandır. Karar verme, ister planlama
ister uygulama niteliğinde olsun bütün yönetim faaliyetlerinin temel unsuru olarak
kabul edilmektedir (Mucuk, 2003: 174).
Karar verme, uzmanlık ve deneyim gerektiren bir tasarım sürecidir. Karar verme
o ana, bireylerin yeteneğine, amacına, zamanına, uzmanlığına göre verilir (Kıranlı ve
Ilgan, 2007: 151). Geleneksel yönetim anlayışında yöneticiler kararlarını daha çok sezgi
ve deneyimlerine göre verirler. Günümüz yönetim anlayışında ise bilimsel yöntemler
kullanılarak kararlar verilmektedir (Atıgan, 2011: 101). Yönetim sorumluluğu altındaki
bireyler, şirket çalışanlarını gözeten, şirketin parasını kontrol eden, kararın sonuçlarını
gözeten ve amaca zamanında varmak gibi milyonlarca karar verme durumundadırlar
(Emhan, 2007: 212). İyi bir kararda aranan nitelikler şöyle sıralanabilir (Özcan, 1999:
27);
-İyi bir karar, amaca ulaştıran karardır.
-Karar etkili olmalıdır yani sorun çözücü, problemleri ortadan kaldırıcı varılmak
istenen şeyleri sağlayıcı olmalıdır.
-İyi bir karar fırsatlar kaçırılmadan, araştırma yapılarak zamanında alınmalıdır.
Çünkü çağımız hız çağıdır, elini çabuk tutan ve çabuk harekete geçen, fırsatları daha
önce değerlendirebilmektedir.
-İyi bir karar, en az harcama ile en iyi sonucu verecek biçimde meydana
getirilmelidir.
-İyi karar, rasyoneldir.
Her kararın bir sonucu olmasından dolayı karar verenler olumsuz sonuçlarla
karşılaşmamak yönetimde matematiğin belli konularında faydalanmakta ve böylece
olumsuz sonuçlarla karşılaşma riskini azaltmaktadır. Oluşabilecek olumsuz durumları
31
düzeltmek maliyetli sonuçlara neden olabileceği için sürekli uzun ve kısa dönemli
değerlendirmeler yapılmalıdır. Karar vericiler yeterli miktarda doğru bilgi toplamalı ve
bilimsel yöntemlerle değerlendirmelidir (Bağırkan, 1983: 3).
2.2. KARAR VERME SÜRECİ VE ÖZELLİKLERİ
Örgütsel çabanın olduğu ortamlarda yapılacak işleri belirlemek, karar verme ile
mümkün olur. İşletme amacı doğrultusunda gerçekleştirilen işler, öncelikle zihinsel
süreçlerden geçer daha sonra belli aşamalardan geçerek seçim yapılır ve eyleme geçilir.
Bu işleyiş süreci yönetimin kendisidir (Kaya, 1991: 94). Birçok insanın bir araya
geldikleri organizasyonlarda çeşitli sorunlarla karşılaşılmaktadır. Organizasyonun
amaçları doğrultusunda sorunu çözen kişiler karar verici olarak adlandırılır. Bu kişiler
verilen kararlar niteliğinde organizasyonun devamını sağlarlar. Çünkü verilen kararların
ya geri dönüşü yoktur ya da kuruluş için yüksek maliyet unsuru oluşturur (Yaralıoğlu,
2010: 2). Örgütlerin başarılı olmaları amaçlarını gerçekleştirebilmelerine bağlıdır.
Yönetimin akılcı ve bilimsel kararları örgütleri ileriye götürür. Yönetim büyük ölçüde
karar verme işidir. Yöneticiler planlama, örgütleme, yöneltme, denetim, personel, finans
ve eşgüdüm gibi yönetim süreçlerini harekete geçirirken, sürekli olarak karar verme
durumunda kalırlar (Yılmaz ve Talas, 2010: 198).
Karar verme süreci, problemin ortaya çıkışından, nihai bir kararın verilmesine
kadar geçen süreyi ifade eder. Karar verme bir sürecin sonucudur. Karşılaşılan
problemleri ortadan kaldırmak için karar verme amacı ile yapılan çeşitli eylemler karar
verme sürecini oluşturur. Genel kabul görmüş karar verme süreci yoktur. Kararın
türüne, yönetim tarzına, işin yapısına ve çevre koşullarına göre değişik süreç tanımları
görülebilmektedir (Akaytay, 2004: 6). Karar verme sürecinde eylemin başarılı olması,
sürecin düzgün işleyebilmesi için birtakım safhaları gerçekleştirmek gereklidir bu da
verilecek kararın doğruluğunu artıracaktır (Çavuş, 2008: 4).
Karar süreci Simon’a göre karar verme fırsatını bulmak, olanaklı davranış
biçimlerini saptamak ve davranış biçimleri arasından seçim yapmak olarak üç aşamadan
oluşur. Morton, Simon’un geliştirdiği karar sürecinin her aşamasına üç alt aşama
ekleyerek karar sürecine yeni boyutlar kazandırmıştır. Bunlar; verilerin toplanması,
toplanan verilerin manipülasyonu, bir sonraki aşama için seçimidir. Sarr, karar sürecini;
bilgi toplama, seçim ve uygulama olarak üç temel aşamada toplamıştır. Bross, karar
32
sürecini geçmiş, şimdiki zaman ve gelecek arasında işleyen bir mekanizma şeklinde
düşünmüştür. Murdick-Ross ise karar sürecini; çevresel ve davranışsal etkenlerle
beraber bilgi etkeninin biçimlendiğini belirtmişler ve karar sürecini bu üç etkenin
fonksiyonu olarak tanımlamışlardır (Akt. Demir vd., 1985: 87-94). W. Gore (1956: 281-
291) karar verme sürecini dört aşamaya ayırmaktadır. Bu aşamalar; algılama, yorum,
kuvvet kazanmak, kesin kararın verilmesidir. Mintzberg ve arkadaşlarına (1976: 252)
göre karar verme süreci üç safhada toplanabilir. Bunlar; tanıma safhası, gelişme safhası,
seçim safhasıdır. Justin G. Longenecker (1964: 128)’e göre karar verme süreci
problemin tanımlanması, alternatiflerin araştırılması, alternatiflerin değerlendirilmesi,
alternatiflerin seçimi aşamalarından oluşur (Akt. Baştuğ, 2006: 48). Archer (1980:
55)’in karar verme süreci; karar sorununu, nesneleri belirlemek, alternatif çözümler
oluşturmak ve bu çözümleri değerlendirmek, en iyi alternatifi seçmek ve uygulamaktır.
Dinçer ve Fidan (1996: 387)’ın karar ve mekanizmaları ise; hangi durumda karar
verileceğinin belirlenmesi, gerekli tüm verilerin toplanması, mevcut bilgilerin
çözümlenmesi, alternatif çözümlerin oluşturulması ve kıyaslamasının yapılması,
alternatiflerden en iyisinin seçilip uygulanmasıdır.
Carney ve Wells’e göre karar verme süreci birbirleriyle ilişkili bir halkadır ve
yedi süreçten meydana gelir. Bunlardan ilk halka farkında olmadır. Rahatsızlık duygusu
karar vermeye hazır olma duygusudur. İkincisi halka kendini değerlendirme boyutudur.
Kişi karar verirken kendini tanıması, ilgileri, değerleri, becerileri, istekleriyle ilgilidir.
Üçüncü halka araştırmadır. Bu noktada karar süreci konuyla ilgili bilgiyi gerektirir.
Dördüncü halka bütünleştirmedir. Burada kişisel kriterler ve mesleki kriterler arasında
uygunluk değerlendirilir. Beşinci halka sorumluluk alabilmedir. Altıncı halka uygulama
kısmıdır. Yedinci ve son halka ise yeniden değerlendirmedir. Kararları yeniden
değerlendirmek düzeltmeler yapma açısından gereklidir (Akt. Dülger, 2008: 38-39).
Koçel (2003: 82)’e göre karar verme süreci ise amaç belirleme, sorun tanımlama, amaç
ve sorunları irdeleme, öncelikleri belirleme, çözüm alternatiflerinin ve seçeneklerinin
belirlenmesi, geliştirilen alternatif ve seçeneklerin belirlenmesi ve seçim kriterini
belirleme ve seçimdir.
Eren (2001: 172) karar verme sürecinin özelliklerini şu şekilde ifade etmektedir;
33
-Karar vermek; bilgi toplama, neyi aradığını ve bundan nasıl yararlanacağını
bilme ve bilgileri yararlı hale gelecek biçimde işlemeyi gerektiren teknik bir konudur.
-Karar verme aşamasında bilgi toplama, işleme, alternatiflerden ve yararlarından
vazgeçmenin bedeli büyüktür. Bu süreçte uzmanlara ihtiyaç vardır.
-Karar verirken rasyonel olmak gereklidir. Rasyonel davranılıp davranılmadığı
ancak uygulama sonuçlarının elde edilmesi ile anlaşılır. Amaçlara en az harcama ve
fedakarlıkla ulaşmak ön plandadır.
-Karar vermede geleceğe ilişkin tahmin ve bilimsel araştırmaların rolü büyüktür.
Karar verme, bugünden, gelecekte ne yapılması gerektiğini ortaya koymadır.
-Kararların verilmesi ve uygulanmasında koşullara en uygun olan zaman aralığı,
ne zaman harekete geçileceği, verilerin toplanması ve verilerin işlenmesinin ne kadar bir
süreye mal olacağı önemlidir. Bunlar karar vermenin de kendi içinde bir planlama
faaliyeti olduğunu göstermektedir.
Karar verme sürecini sınırlayan etkenler ise; amaçların açıkça tanımlanmaması,
sorunun anlaşılmaması, bilgi ve seçeneklerin yetersizliği, seçeneklerin taraflı
değerlendirilmesi, örnek izleme alışkanlığı, zamanın az olması, duygusallık, örgütün
yapısı ve çevresi, sorumluluğu belirleyememe, bireyler ve gruplar, yetkinin patolojileri
(gizlilik, güvensizlik, çatışma, korku vb.) olarak sıralanabilir (Yozgat, 1994: 32).
Buraya kadar yapılan açıklamalardan da anlaşılacağı üzere, karar verme
konusunda ortak görüş birliğine varılan bir nokta yoktur. Karar verme bir süreç
olduğuna göre genel anlamda aşamalarını aşağıdaki gibi açıklanabilir.
a. Sorunun Tanımlanması: Karar verme sürecinin başarısı öncelikle sorunun
tanımlanmasına ve anlaşılmasına bağlıdır. Bu aşamada karar verici sorunun nedenlerini
objektif olarak ortaya koymalı, sorunun devam etmesi halinde organizasyon için hangi
faaliyetlerin ve karar vericilerin etkileneceğini belirlemeli ve sorunun boyutlarının
sınırını çizmeye çalışmalıdır. Bu aynı zamanda organizasyonun nihai amaçlarının nasıl
etkileneceğinin ve organizasyon içi iletişim sisteminin nasıl tıkanacağının
anlaşılabilmesi için bir gereklilik olarak da görülebilir (Yaralıoğlu, 2010: 3-4). Karar
verici, mevcut durumla ilgili bir soruna dair ipuçları ile karşılaştığında bunun için bir
karara ihtiyaç duyulduğunun farkına varır. Sorunun varlığının farkına varılmasıyla karar
34
verici sorunu tanımlar (Başar, 1998: 45). Problemi detaylı bir şekilde tanımlayabilmek,
problemin sınırını, nedenlerini, çözebilme zamanını ortaya koyup incelemeyi gerektirir.
Bir problemin sınırı, bazen örgütü aşarak çevredeki sistemlere ulaşabilir. Karar vericinin
asıl ustalığı problemin gerçek nedenlerini bulabilmek ve engellemeye çalışmaktır
(Dağlı, 2004: 47).
Bu sürecin sağlıklı olarak işlemesinde problemin doğru olarak teşhis edilmesi
önemlidir. Yöneticinin, problemin ne olduğunu belirleyip ortaya çıkardıktan sonra onu,
tüm ayrıntıları ile kesin, açık ve doğru olarak açıklaması, daha sonra vereceği karar için
bu doğrultuda doğru tanıyı ortaya koyması gereklidir. Bu aşamada yapılacak hatalar,
tüm karar verme sürecini yanlış bir yola sürükleyebilir. Amaçların ve algılanan
problemin belirlenmesi ile karar verme sürecinin birinci aşaması tamamlanır. Karar
verme durumunda olanlar gerektiğinde uzmanlardan yararlanmaktan çekinmemelidir.
Uzmanlara başvurma konusunda yapılan ihmalci davranış, hem kararı veren yöneticiyi
hem de tüm örgütü zarara sokabilir (Tosun, 1992: 330).
Drucker (1969: 53), problemin belirlenmesinde izlenmesi gerekli olan aşamaları
şöyle açıklamıştır: Ele alınan problemin tipi, kritik faktörün ne olduğu, ne zaman
çözümlenmesi gerektiği, çözüm işleminin nedeni, çözüm maliyetinin ne olacağıdır.
Problemlerin belirlenmesi için boyutların saptanması gereklidir. Problemin
boyutları üç etkenin incelenmesi sonucunda belirlenir. Zaman faktörü; karar vericiye
problemin belirlenmesi ve çözümü için gerekli olan zamanın ne olduğunu gösterir.
Kazanç faktörü; işletmenin amacına ulaşmasında problemin ne ölçüde etkin olacağını,
kısaca problemin önemini açıklar. İşletme örgütünün olanaklarına ilişkin faktör;
problemin çözümü için gerekli olan verilerin toplanması işletmenin örgüt içinden ya da
dışından sağlanacağını araştırır. Böylece, problemin boyutları; karar vericiye, problemin
belirlenmesi ve çözümü için harcanacak zaman, çözümden sağlanacak kazançlılık ve ne
ölçüde örgüt olanaklarından yararlanacağı konularında açıklık kazandırır (Bircan vd.
1985: 97-98).
b. Soruna İlişkin Bilginin Toplanması: Karar verici için gerekli bilgiye
ulaşmak zor ve vazgeçilmez bir gerekliliktir. Çünkü gereksiz bilgi sorunu daha da
karmaşıklaştırmaktan, yeni sorunların ortaya çıkarmaktan başka bir işe yaramayacaktır.
35
Bu nedenle önce sorunun nitelikleri ve çeşitli yönleri araştırılmalı, gerekli bilgi
toplanmalıdır (Yaralıoğlu, 2010: 4).
Karar vereceği problemle ilgili gerekli ve yeterli bilgiye sahip olması gereken
yönetici için birçok bilgi kaynağı olabilir. Geçmiş dönemlerde verilmiş kararlar ve
sonuçları, örgütteki diğer bireyler ve yöneticiler, uzmanlar ve çevre, yönetici için göz
ardı edilemeyecek bilgi kaynaklarıdır (Üstüner, 1993: 26). Karar verme, bilgiyi işleme
sürecidir. Karar verici kendisine gelen bilgileri inceleyecek, analiz edecek,
değerlendirecek ve bunun sonucunda problemi belirleyecektir. Ancak bu safhanın
işleyebilmesi için gerekli bilgilerin yöneticiye ulaşması gerekmektedir (Koçel, 1998:
54).
Karar vericinin, verilerin toplanması ve işlenmesinde dikkat etmesi gereken
noktalar şunlardır; toplanması gerekli olan verilerin neler olduğu, verilerin karar
probleminin çözümünde yeterli olacak ölçüde sınırlandırılması yani aşırı veya eksik
olmaması, işletme içinden ve dışından sağlanacak verilerin neler olduğu, bilgi edinme
zamanlamasının yerinde yapılması, bilgi edinme sürecinin saptanması ve bilgi edinme
maliyetinin üst sınırının belirlenmesidir (Bircan, 1976: 27).
c. Bilgilerin Sınıflanması, Çözümlenmesi ve Yorumu: Bilgilerin sınıflanması
ve çözümlenmesi mutlaka bilimsel bir temele dayandırılmalıdır. Bu süreçte önemli olan
hangi yöntemin kullanılacağıdır. Karar verme sürecinde sınıflandırılmış bilgi, ne zaman
ve nasıl kullanılacağına ilişkin sorunlarına da yardımcı olacaktır. Böylece şekilde
gereksiz tekrarlar da önlenebilecek ve zamandan tasarruf edilecektir. Toplanan bilgi
genelde saf bilgidir ya da başka bir karar verici tarafından kendi karar ortamı için
geliştirilmiştir. Bu nedenle bilgi karar vericinin kendi sorununa uygun olarak yeniden
değerlendirilmelidir (Yaralıoğlu, 2010: 4).
d. Seçeneklerin Ortaya Konması: Çözüm alternatifleri bu aşamada geliştirilir.
Geliştirilen alternatifler, aralarından seçim yapılabilecek yolları göstermektedir.
Sunulan her uygulanabilir alternatif potansiyel bir çözümdür. Ne kadar iyi seçenekler
geliştirilirse çözüm o kadar iyi olacaktır (Koçel, 2003: 96).
Geliştirilen çözüm alternatiflerinin, bir önceki safhalarda belirlenen amaç ve
tanımlanan sorunlar doğrultusunda olması gerekmektedir. Bu safha yaratıcılığın ortaya
36
çıktığı, olayların değişik açılardan ele alındığı ve yöneticilerin karar verme ve sorun
çözmedeki yetenek farklılıklarının ortaya çıktığı safhadır (Koçel, 1998: 50).
Çözüm alternatifleri aranırken, yöneticinin bilgi ve beceri yetersizliği, toplanan
bilgilerin düzenlenememesi ya da farklı algılanması, sorunlara duygusal, hayali ya da
kalıplaşmış yaklaşımlarla çözüm aranması gibi engelleyici etmenlerle karşılaşılabilir.
Bunun yanında, kişilerin ilgi ve alışkanlıkları, tutum, inanç ve değerleri, alternatiflerin
belirlenmesinde etkili olmaktadır (Genç, 1991: 5). Alternatiflerin değerlendirilmesinden
önce, değerlendirebilecek kadar alternatifin bulunabilmesi önemli olmakla birlikte
yöneticilerin yaratıcılığına, ileri görüşüne, sezgisine ve zekâsına bağlı olmaktadır.
e. Uygun Seçeneğin Belirlenmesi: Bu safhada, geliştirilen çözüm
alternatiflerinin birbirleriyle değişik açılardan karşılaştırılması yapılır. Bu açılar, teknik
açıdan uygulanabilirliği, maliyeti, toplumun beklentileri, kişi ve grupların beklentilerine
uygunluk, alternatiflerin seçilmesi durumunda muhtemel sonuçlar, alternatifin
seçilmesiyle başarıya ulaşma olasılığının derecesidir. Her alternatif, her örgütün kendi
yapısına göre belirlediği faktörlere göre değerlendirilir ve sıralanır. Sıralamanın amacı,
alternatifler arasında başarı getirisi en fazla olabilecek seçenekleri ön plana çıkararak
karar vericiye bu seçenekler arasından en uygununu tercih etmesini sağlamaktır (Koçel,
1998: 53-53). En uygundan maksat, en etkin ve en ucuz olanı seçmektir (Tosun, 1992:
330). Seçeneklerin her biri kendi koşullarında değerlendirilmelidir. Seçeneklerden biri
maliyet açısından avantajlıyken bir başka seçenek zaman açısından daha avantajlı
olabilir. Bu nedenle karar verici çok yönlü düşünmeli ve bütün faktörleri aynı anda
değerlendirmelidir. Seçenekler içinden, en az maliyetli, en kolay, en güvenilir ve en kısa
zamanda sonuç verecek olanı seçilmelidir (Yaralıoğlu, 2010: 5).
İçinde bulunulan koşullarda en uygun alternatifin seçilmesinde, risk derecesi,
ekonomik olması, zamanlama ve kullanılacak kaynakların sınırlılığı olmak üzere dört
ölçek mevcuttur. Karar vericiler kayıpları da hesaplamak zorundadırlar. Böylece seçilen
alternatifin risk değerlendirilmesi de yapılmalıdır. Seçilen alternatif için mümkün olan
en az çaba ve emekle sonuca varılması ekonomik olmasıyla ilgilidir. Zamanlama ölçeği
ise verilecek kararın zaman sınırına bağlı olarak değişen ölçektir. Son olarak
organizasyon en önemli kaynak insandır ve verilecek karar en az insanla yerine
getirilmelidir (Emhan, 2007: 217).
37
f. Seçeneği Karar Haline Getirmek ve Uygulamak: Alternatif seçeneklerden
çözüm yolu için en uygun olan belirlendikten sonra, seçenek karar haline getirilmelidir.
Burada uygulamanın ne zaman, kimler tarafından, nasıl bir iş bölümüyle ve hangi
zaman diliminde hayata geçirileceği belirlenir. Bu belirlemeler yapıldıktan sonra karar
uygulanmaya konur. Bu safhada uygulama öncesi sorumluluk alanlarının belirlenmesi
önem taşımaktadır. Eğer bu belirlemeler doğru yapılmazsa uygulamada tekrarlar,
hatalar, yanlış ya da eksik anlamalar ortaya çıkabilecektir (Yaralıoğlu, 2010: 5).
Karar, bir irade açıklaması olduğuna göre; bu aşama, en kritik evre olması
nedeniyle azim, irade, sorumluluk gibi nitelikleri de gerektirmektedir. Önceki evrelerde
daha çok bilgi, düşünce, yargılama, araştırma, değerlendirebilme gibi düşünsel nitelik
ve yeteneklere gereksinim olsa da, bu evrede sezgi, ileriyi görebilme, teşebbüs ve
cesaret gibi moral nitelikler de önem kazanabilmektedir (Tosun, 1992: 331).
g. Değerlendirme: Uygulamanın başarılı, tarafsız ve sağlam olmasını sağlamak
değerlendirme yapmanın amacıdır. Uygulamada, geleceğe ilişkin belirsizliğin olması
karar alanlarında doğal olarak bazı sapmaların ortaya çıkmasına neden olacaktır.
Sapmaları zamanında saptamak ve gerekli önlemleri almak kararın başarı şansını da
artıracak ve ona bir sonraki karar süreci için önemli bir bilgi birikimi ve deneyimi
sağlayacaktır. Değerlendirme ne derece güvenilir, geçerli ve yeterli yapılabilmişse
uygulamanın geliştirilmesi de, o derece başarılı olacaktır (Yaralıoğlu, 2010: 5).
Eylemi etkileyen her yargı karar niteliğindedir. Bu nedenle bir örgütte alınan
çözüm alternatiflerinin sürekli değerlendirilmesi, en uygun alternatifin seçilmesi
örgütün yaşaması için önemlidir. Karar verici biyolojik, psikolojik ve sosyolojik
etkenleri de değerlendirerek karar vermelidir (Chuva, 2004: 12).
Uygulamaya geçirilen kararların beklenen sonuçları ve elde edilen sonuçları
karşılaştırılarak kararın başarısı belirlenmelidir. Beklenen sonuçlar ve elde edilen
sonuçlar arasında anlamlı farklar olursa daha önce alınmış hatalı kararı değiştirmek
veya düzeltmek gereklidir (Başar, 1998: 47). Sonuçların düzenli olarak takip edilmesi,
yönetimin görevlerindendir. Burada ölçülebilir hedeflerin önemi bir kez daha ortaya
çıkmaktadır (Drucker, 2001: 7).
38
2.3. KARAR VERME STİLLERİ
Karar verme stilleri ile ilgili yapılan literatür taramasında içerik olarak birbirine
benzeyen ancak detaylandırınca farklılaşan birbirinden farklı karar verme stili tanımları
görülmüştür. Bu tanımlara göre karar verme stili, bireyin öğrenip alışkanlık haline
getirdiği ve karar verme durumu ile karşılaştığında vermiş olduğu bir yanıttır. Başka bir
görüşe göre karar verme stili, bireyin karar verme sürecinde sergilediği öznel bir
davranıştır (Ehtiyar ve Tekin, 2010: 3399). Bu nedenle bireylerin karar verme
sürecindeki tutumu, olaylara karşı tavrı, soruna yaklaşımı ve karar verirken izlenen
yöntemleri içeren karar verme stratejisi kararın niteliğini de etkileyecektir (Oğuz, 2009:
416).
Bireyin karar verme stillerinde, bireysel özelliklerinin katkısı büyüktür. Bireyin
karar verme stilleri oluşurken kişilik özelliklerinin yanında sosyo-kültürel faktörler de
etkili olmaktadır. Birey aile üyelerine, arkadaşlarına, yakın çevrelerine karşı kendilerini
sorumlu hissederler ve sorumluluk duygusu, bireyin nasıl karar verileceğini etkiler
(Avşaroğlu ve Üre, 2007: 94). Dunham ve Pierce (1978)’e göre karar verme sürecindeki
bireysel farklılıklar, bilgiyi elde etme ve değerlendirme hızından kaynaklanır. Bireysel
ve motivasyonel birikimler bireyin karar verme stilini etkiler. Yüksek risk eğilimindeki
kişiler hızlı karar verme eğilimindedir ve karar verme sürecinde bilgi toplama ve
değerlendirmeye daha az zaman harcarlar (Akt. Balkıs, 2006: 47).
Karar vericinin kişilik özelliklerini de göz önünde bulunduran ve davranışsal
olarak geliştirmiş olduğu stilleri inceleyen yaklaşımlar ile karar vermede bilginin
toplanması ve analiz edilmesini temel alan bilgi tabanlı yaklaşımlar vardır. Davranışsal
açıdan ele alınan yaklaşımlar, karar vericinin tutum, değer ve tercihlerini
değerlendirmekte; bilgi tabanlı yaklaşımlar ise bilişsel bilgi işleme basamaklarını
değerlendirmekte ve karar verme stillerinin sadece bilgi toplama süreci itibariyle
farklılık gösterdiğini savunmaktadır (Altay, 2011: 64). Bilgi yönlü yaklaşım açısından
karar verme stillerini şekillendiren karar verme davranışının en önemli bölümünün bilgi
toplama süreci olduğunu belirten ve bireylerin karar verme stillerinin bilgi toplama
sürecine bağlı olarak bireysel farklılıklar gösterdiğini savunan Driver ve arkadaşları
(1990) ile Scott ve Bruce (1995)’dur (Nas, 2006: 82). Scott ve Bruce (1995)’a göre
karar verme stilleri, “kişinin karar verme durumuyla karşı karşıya kaldığında sergilediği
öğrenilmiş ve alışılmış yanıt” olarak tanımlamışlardır. Scott ve Bruce karar verme
39
stilleri ile ilgili olarak o güne dek oluşturulan kavramların açık ve net olmadığını
düşünmüşler, karar verme stilleri alanıyla ilgili tüm çalışmaların neticesinde de konuyla
ilgili yararlı sentezlenmiş verilerin yeterince oluşmamış olduğuna işaret etmişlerdir
(Thunholm, 2004, Akt. Tekin, 2009: 77).
Scott ve Bruce bu tespitlerinin ardından Genel Karar Verme Stilini, General
Decision Making Style (GDMS) tanımlamıştır. “Genel Karar Verme Stilleri”ni
oluşturan 5 karar verme stili açıklamıştır. Bunlar; rasyonel karar verme stili, sezgisel
karar verme stili, bağımlı karar verme stili, kaçıngan karar verme stili, kendiliğinden/ani
karar verme stilidir (Scott ve Bruce, 1995: 818).
2.3.1. Rasyonel Karar Verme Stili (Rational)
Karar vericinin sorunla karşılaştığında çözüm alternatiflerini mantıksal olarak
değerlendirmesi ve araştırmasıdır (Scott ve Bruce, 1995: 818). Rasyonel karar verme
stiline sahip bireyler çözüm gerektiren durumla ilgili araştırma ve inceleme yaparak en
uygun alternatifi seçerler. Bu stile sahip kişiler daha dikkatli bir tutum sergilerler
(Deveci, 2011: 20).
2.3.2. Sezgisel Karar Verme Stili (Intuitive)
Karar verme sürecinde önsezi ve duygulara güvenerek karar verilmesidir (Scott
ve Bruce, 1995: 819). Sezgisel karar verme stiline sahip bireyler, diğerlerine göre daha
hızlı karar verirler (Deveci, 2011: 20).
2.3.3. Bağımlı Karar Verme Stili (Dependent)
Karar verme sürecinde başkalarının önerilerinin değerlendirerek karar
verilmesidir (Scott ve Bruce, 1995: 819). Bağımlı karar verme stiline sahip bireyler,
kararlarının sorumluluklarını diğerlerine yansıtmaktadırlar (Deveci, 2011: 20).
2.3.4. Kaçıngan Karar Verme Stili (Avoidant)
Karar verme sürecinden kaçınmanın ve karar vermeyi ertelemenin hakim olduğu
durumdur (Scott ve Bruce, 1995: 819). Kaçıngan karar verme stiline sahip kişiler, karar
verme sorumluluğundan kaçma eğilimi gösterirler (Deveci, 2011: 20).
40
2.3.5. Kendiliğinden-Ani Karar Verme Stili (Spontaneous)
Karar verme sürecinde kişi düşünmeden ve alternatifleri değerlendirmeden
hızlıca karar verir (Scott ve Bruce, 1995: 819). Karar verici almış olduğu kararı o
andaki koşullara göre verir. Spontane karar verme stiline sahip bireyler, kendiliğinden
ve doğal sürecine göre karar verme eğilimi gösterirler (Deveci, 2011: 20).
2.4. KARAR VERME MODELLERİ
Model, Latince’de modus sözcüğünden alınmış olup, ölçü anlamına gelmektedir.
Literatürde değişik açılardan ele alınan model; incelenmekte olan sistemin ve ya
sistemin algılanması ve biçimselleştirilmesidir (Demir vd., 1985: 49). Model, en genel
ifadeyle günlük hayatta karşılaşılan gerçek durumların daha basit, daha kolay ve daha az
maliyetli benzetmesi olarak ifade edilmektedir (Çuhadaroğlu, 2008: 55). Karar verme
modeli ise karar verme işlemini yönlendirmek için yalınlaştırılmış, simgelediği olaya
oranla daha idealleştirilmiş bir anlatım biçimidir (Doğrusöz, 1967: 92, Akt. Bircan,
1985: 49). İnsan zihninin sınırlı olması ve örgütlerin karmaşık sorunları nedeniyle
bireyler bu karmaşık sorunların basit modelini oluşturarak çözüm yollarına giderler.
Modeller bu karmaşık sorunların temel özelliklerini içerir (Batçıoğlu, 1994: 66).
Karar verme aşamasında sistematik ve kişisel özelliklerin etkisinde kalınmadan
rasyonel ve bilinçli bir seçim yapılması için karar modelleri geliştirilmiştir (Koçel,
1998: 55). Karar vermede değişik modeller kullanılabilir. Modeller seçilirken; karar
vericinin kişisel tercihleri, problemlerinin programlanabilir veya programlanamaz
nitelikte olup olmaması ve belirsizlik derecesi gibi hususlar etkili olmaktadır.
Ussallığın en yüksek olduğu ekonomik-ussal model, ussallığın en az olduğu
sosyal model ve bu iki uç arasında yer alan Simon’un sınırlı ussal modeli ve bilişsel
psikolojiden çıkan yargısal höristik model yer almaktadır (Luthans, 1995: 443).
2.4.1. Ekonomik-Ussal Model
Ekonomik varsayımlar üzerine kurulmuş yöneticilerden kuruluşun ekonomik
çıkarları doğrultusunda hareket ederek karar vermelerini bekleyen modeldir. Bu
modelde karar verici veya yöneticinin nasıl bir karar vermesi gerektiği (ideal karar)
tanımlanmıştır (Özcan, 1999: 29). ‘Ekonomik-Ussal Model’, bazı kaynaklarda ‘Ussal-
İktisadi Model’ adıyla bazı kaynaklarda ise ‘Klasik Model’ adıyla tanımlanmıştır.
41
Ekonomik- Ussal modelin ortaya koyduğu ideal durumları bulmak her zaman mümkün
değildir. Ancak bu model üretim, planlama, stok kontrol sorunlarının çözümde
kullanılan kapalı sistemi temsil eden durumlarda kullanılır ve etkili sonuçlar elde
edilebilir (Çeven, 2006: 46). Bu modelde karar verici, herkes tarafından bilinen
hedeflere ulaşmak için, tüm bilgiyi elde etmek tüm alternatif getirileri hesaplamak
isterler. Alternatiflerin değerlendirilmesinde kriterler bellidir. Karar verici, ekonomik
olarak getirisi en yüksek olan gerçekçi ve mantıklı alternatifi seçer (Sağır, 2006: 19).
Bu model tamamen karar vericinin her yönden ussal olduğu, klasik ekonomi
modelinden türemiştir. Modele göre karar verme şu varsayımlara dayanmaktadır;
-Problem net ve kesin olarak tanımlanabilir olmalı,
-Karar verici alternatifler hakkında tam bilgiye sahip olmalı,
-Her alternatifin sonucu hakkında tam bilgi var olmalı,
-Karar verici net bir tercihe sahip olmalı,
-Alternatiflerin karşılaştırılması için hesaplamalar yapılabilmelidir (Koçel, 1998:
56).
Bu varsayımlara dayanan ussal ekonomik modelde, örgüt amaçlarının tam olarak
tespit edildiği ve yöneticiler tarafından bilindiği, bu sayede karşılaşılacak sorunların tam
olarak tespit edilip tanımlandığı kabul edilir. Ekonomik-ussal modelin önemli bir
özelliği, karar vericilerin daha mantıklı olmalarını sağlamalarıdır. Programlanmış,
belirsizlik veya risk ortamlarında karar verme durumunda bu model daha kullanışlı
olmaktadır (Kurt, 2003: 27).
Ancak ussal-iktisadi karar modeli günümüzün koşullarında pek gerçekçi
sayılmaz. Bu model, koruyucu bir norm model olup kararın nasıl verildiğinden çok,
nasıl verilmesi gerektiğini göstermektedir. Simon (1995), ussal-iktisadi insan modeline
dayandırılmış olan ussal-iktisadi karar modeline yönelttiği eleştiriler doğrultusunda,
insanın gerçek davranışlarına dayandırdığı ‘Yönetsel Karar Modelini’ oluşturmuştur.
Simon (1995), karar sürecinin her aşamasını ve yönünü eleştirdiği ussal-iktisadi karar
modeliyle önerdiği davranışsal temelli yönetsel karar modelini kıyaslayarak açıklamıştır
(Yaşlıoğlu, 2008: 8).
Simon örgütün etkilerini inceleyerek ussal insan modelinin karşısında bir
"Yönetsel İnsan" modeli geliştirmiştir. Bir örgüt içindeki insanların çalışmalarını
42
sınırlayan iki etken vardır. Bunlar iş görme ve doğru karar verme yeteneklerindeki
sınırlılıktır. Üyelerinin bu eksik taraflarını örgütün kapatması ve üyeleri ussal davranışa
yöneltmesi gerekir. Simon'ın "Yönetsel İnsan" davranışı, sınırlı ussal davranışa da uyar.
Bu modele göre ilgili tüm faktörleri dikkate alarak en uygun olanı seçer. Bu seçimde
onun değer, inançları ve diğer psikolojik özellikleri etkili olur (Arslan, 2010: 6).
2.4.2. Sınırlı-Ussal Model
Ekonomik-ussal modelde varsayımların geçerli olduğu hayali ortamlar her
zaman geçerli olmamaktadır. Karar vericinin mantıklı ve ussal olmadığı, yetersiz
kaldığı, bilginin noksan olduğu, kısıtlı zaman içerisinde, alternatiflerin oluşturulamadığı
veya sonuçlarının bilinemediği ve değerlendirme kıstasının var olmadığı durumlarda
geçerliliğini koruyamamaktadır. Hayali ortamlar geçerliliğini koruyamadığına göre bu
modelde, insan zihninin sınırlı yapısı, insanın karşılaştığı sorunları her zaman doğru
olarak tanımlayamayacağı, sorunla ilgili çözüm üretebilecek bütün alternatifleri ve
bunların sonuçlarının bilinemeyeceği, bütün bilgilerin toplanamayacağı ve son olarak
insanın seçimini etkileyebilecek özellikte olan güdüleri, istekleri, kişisel değer ve
inançları hesaba katılmamıştır (Onaran, 1975: 57).
H. A. Simon (1995), karar vericilerin en iyi seçeneği aramak yerine tatmin edici
seçeneğe yöneldiğini söylemektedir. Böylece, ekonomik insanın ekonomik-ussallığı ile
yönetsel insanın sınırlı-ussallığı arasında ayrıma gitmiştir (Ergun, 2004: 11).
Ekonomicilerin gözünde ussal insan, parasını tasarruf edebilen, onu en iyi
şekilde değerlendirebilen ve seçim alanında ussal davranabilen insan demektir. Simon
(1995)’a göre yeryüzünde böyle mükemmel insanlar yoktur. İnsan davranışı
niyetlenildiği ölçüde ussal olmakla beraber, insanlar mükemmel kararlar değil, makul
kararlar peşindedir (Ergun, 2004: 122). Bu model, programlanmamış sorunlarla
karşılaşma durumunda daha gerçekçi çözümler sunabilmektedir.
Karar verme sürecine davranış boyutlarını ekleyen bu model, Ussal-iktisadi
karar verme modelinin tersine ‘açık bir model’ olarak karşımıza çıkmaktadır. Bu
modelde bazı yeni kavramlar şöyledir (Yaşlıoğlu, 2008: 10-11);
-Ussallık yerine ‘sınırlı ussallık’,
-İdeal kararlar yerine ‘doyurucu kararlar’ ,
43
-Bir sorunun her yönüyle ele almak yerine kararı basitleştirici yöntemlere
başvurmak (heuristics),
-Her çeşit eylem yoluna başvurmak yerine, eylem yollarının ve beklenen
sonuçların ahlâki ve sosyal değerlerle sınırlandırılması,
-Optimal-ussal kararlar için çaba sarf etmek yerine, soruna ve ortama uygun olan
optimal karar süreçlerini ve yöntemlerini, en elverişli işlemleri oluşturmak için çaba sarf
etmektir.
2.4.3. Yargısal (Höristik) Model
Sorun çözümünde karar verme eylemi dikkat gerektirdiği ve çok zaman aldığı
için, karar vericiler çoğu kez bir takım kestirme yollara başvurarak karmaşık sorunları
basit yargılara dönüştürebilirler. Karar verirken kişiye yardımcı olan bu kestirme yollara
höristik (heuristic) adı verilir (Can, 2005: 321).
Karar verme ve sorun çözmede kişiye yardımcı olan üç tip höristik mevcuttur.
Kullanılabilir höristik, kestirme yol olan, karara ulaşırken rehber olarak bazı örneklerin
hatırlanarak kullanılma durumudur. Temsil edici höristik, A’nın B ile ne derecede
ilişkisi olduğu araştırılır ve yüksek ilişki varsa A’nın B’yi temsil ettiği kabul edilir.
Dayanak ya da uyarlama höristigi ise, bir değer tahmin edilirken, ön değerden hareketle
yeni durumlara uyarlama çabasıdır. Bütün bu kestirme yollar, karar verene yargılarında
yarar sağlasa da, bazen de yanılgılara sebep olarak kararların niteliğini etkilemektedirler
(Can, 2005: 321).
Bu model, bilişsel karar teoristleri Daniel Kahneman ve Amos Tversky (1982)
tarafından karar vericilerin höristiklere güvenleri üzerine ortaya çıkarılmıştır. Yargısal
höristikler, şu durumlarda karar vericilerin bilgi ihtiyacını azaltmaktadırlar:
-Geçmiş tecrübelerin özetlenmesi ve su anki duruma uygulanması,
-Karmaşık bilgilerin toplanması ve hesaplanması yerine standart çalışma usulleri
ve kolay yaklaşık hesaplamaların kullanılması,
-Zihinsel aktivitelerin ve bilişsel süreçlerin kaydedilmesidir (Luthans, 1995:
448).
44
2.4.4. Sosyal Model
Bu model ise, ekonomik-ussal modelin tam karşısında yer alan psikolojinin
sosyal modelidir. Birçok psikolog, sosyal etkilerin karar verme davranışı üzerinde
önemli etkileri olduğu konusunda hemfikirlerdir. Sosyal baskılar ve etkiler,
yöneticilerin ussal olmayan kararlar vermesine sebep olmaktadır (Luthans, 1995: 445)
2.5. KARAR VERME İLE İLGİLİ YAPILMIŞ ÇALIŞMALAR
Bu bölümde karar verme ve karar verme stilleri ile ilgili yurt içinde ve yurt
dışında yapılmış çalışmalara yer verilecektir. Literatür taramasından elde edilen
sonuçlara göre karar verme uzun yıllardır üzerinde çalışılan bir konudur. Son yıllarda
karar vericinin bireysel tarzını ifade eden karar verme stillerine ve izlediği yolları ifade
eden karar verme stratejilerine olan ilgi de her geçen gün artmaktadır.
Adsız (2016: 95)’ın yöneticilerin duygusal zeka düzeylerinin karar verme
stillerine etkisinin belirlenmesi amaçlanan çalışmanın örneklemini 302 yönetici
oluşturmaktadır. Araştırmaya katılan yöneticilerin duygusal zekâ düzeylerine ilişkin
ortalama değerlere bakıldığında duygusal zeka düzeylerinin ortalamanın üzerinde;
duygulardan faydalanma düzeylerinin diğerlerine oranla yüksek bir seviyede olduğu,
karar verme stillerine ilişkin ortalama değerlere bakıldığında ise, yöneticilerin genel
karar verme stillerinin ortalamanın üzerinde olduğu; rasyonel, sezgisel ve bağımlı karar
vermenin yüksek bir seviyede, kaçınmacı ve ani karar verme stillerinin ise ortalamanın
altında seyrettiği görülmüştür. Araştırmada yer alan yöneticilerin cinsiyetinin duygusal
zekâ alt boyutları ile karar verme stilleri alt boyutları düzeylerinde anlamlı bir farklılık
yaratmadığı görülmüştür. Araştırmada yer alan katılımcıların yaşa göre duygusal zeka
ve karar verme stilleri incelendiğinde ise duygusal zeka alt boyutlarında anlamlı bir
farklılık göstermediği, karar verme stillerinde “rasyonel karar verme” ve “ani karar
verme stilleri” boyutunda anlamlı bir farklılık yarattığı diğer karar verme stillerinde
anlamlı bir farklılık yaratmadığı görülmüştür. Sonuçlar doğrultusunda duygusal zekânın
ileri yaş gruplarında daha etkin kullanıldığı, duyguları yönetebilmenin olgunluğunun
rasyonel yani akılcı kararlar alabilmeye sevk ettiği görülmektedir. Katılımcıların eğitim
durumlarına göre duygusal zeka ve karar verme stilleri karşılaştırıldığında ise
katılımcıların eğitim düzeyi ile duygusal zeka alt boyutları arasında anlamlı bir farklılık
bulunamamıştır. Katılımcıların eğitim düzeyinin, genel karar verme stillerinden
45
rasyonel karar verme ve ani karar verme stilleri ile anlamlı bir farklılık gösterdiği
görülmüştür. Son olarak katılımcıların kıdem durumuna göre duygusal zekâ ölçeği ve
karar verme stilleri ölçeğini karşılaştırdığımızda, duygusal zeka alt boyutları ile karar
verme stilleri alt boyutlarının kıdem ile arasında anlamlı bir farklılık yaratmadığı
görülmüştür. Araştırmaya katılan yöneticilerin cevapları doğrultusunda duygusal
zekanın eğitim ve yaş ile doğru orantılı olduğu sonucu elde edilmiştir.
Çolhan (2016: 62)’ın yönetici hemşirelerin duygusal zeka düzeyleri ve karar
verme stratejilerinin belirlenmesi amaçlanan çalışmanın evrenini kamu hastaneleri
birliğine bağlı altı hastanede çalışan 128 yönetici hemşire; örneklemi ise 95 hemşire
oluşturmuştur. Veriler; bilgi formu, duygusal zeka ölçeği ve karar stratejileri ölçeği ile
toplanmıştır. Duygusal farkındalık alt boyut ile iç tepkisel karar stratejisi ve kararsızlık
stratejisi; empati alt boyutu ile iç tepkisel karar stratejisi alt boyut puan ortalamaları
arasında anlamlı ilişkiler bulunmuştur. Araştırmada yönetici hemşirelerin duygusal zeka
düzeylerinin ortalamanın üzerinde olduğu, çoğunlukla bağımlı karar verme stratejisini
kullandıkları, duygusal farkındalıkları yüksek olan hemşirelerin iç tepkisel karar
stratejisine ve kararsızlık stratejisine yöneldiği, empati düzeyleri arttıkça da iç tepkisel
karar verme stratejisini kullandıkları sonucuna varılmıştır.
Ulu (2014: 83)’nun yönetici hemşirelerde problem çözme ve karar verme
becerilerinin belirlenmesi amaçlanan çalışmanın evrenini İzmir ili Güney Bölgesi Kamu
Hastaneleri Birliği Genel Sekreterliği bünyesinde yer alan üç Eğitim ve Araştırma
Hastanesi, örneklemini ise yine bu hastanelerde yönetici olarak çalışmakta olan
hemşireler oluşturmuştur. 89 yönetici hemşireye anket uygulanmış ve yönetici
hemşirelerde problem çözme ve karar verme becerilerinin gelişimi ile bunları etkileyen
faktörlerin belirlenmesine çalışılmıştır. Ayrıca, yönetici hemşirelerde problem çözme ve
karar verme becerilerini etkileyen demografik faktörlerin etki düzeyleri irdelenmiştir.
İzmir ili güney bölgesi kamu hastaneleri birliği genel sekreterliğine bağlı eğitim ve
araştırma hastanelerindeki yönetici hemşirelerin problem çözme ve karar verme
becerilerinin değerlendirildiği bu araştırma çalışmasının verilerinin analizi sonucunda
elde edilen bulgulara göre; yönetici hemşirelerin kısmen de olsa günlük işlerde tek
başına karar alma yeterliliğine sahip olduğu, buna karşın azımsanamayacak kadar
önemli bir kısmının ise neredeyse tek başına karar alma inisiyatifini kullanamadıkları
sonucuna ulaşılmıştır. Verilerin analizinden elde edilen bulgulara göre; yönetici
46
hemşirelerin günlük kararlarında; siyasi gelişmelerin kısmi, hastane bütçesindeki
değişimlerin ise önemli belirleyici etkiye sahip olduğu, yönetici hemşirelerin karar
alırken hastane bilgi sistemlerini kullanmaya özen gösterdikleri ve olabildiğince tek
başlarına karar alma inisiyatiflerini kullanmaya özen gösterdikleri, ancak önemli bir
kısmının ise karar alma inisiyatifini kullanmaktan kaçındığı sonuçlarına ulaşılmıştır.
Yönetici hemşirelerin, yönetsel becerilerinin değerlendirilmesine yönelik verilerin
analizi sonucunda araştırmaya katılan yönetici hemşirelerin yönetsel becerilerinin
yeterli düzeyde var olduğu, ancak çeşitli nedenlerden dolayı yönetici hemşirelerin iş ve
sorumluluk dağıtmada zayıf kaldıkları ve bu nedenle üzerlerindeki iş yükünü
azaltamadıkları sonucuna ulaşılmıştır. Yönetici hemşirelerin yönetsel becerilerinin,
katılımcıların demografik özellik değişkenlerine göre farklılaşıp farklılaşmadığına
ilişkin verilerin analizinden elde edilen bulgulara göre; katılımcıların cinsiyet, yaş,
eğitim, meslekteki toplam çalışma süresi ve bağlı oldukları üst yönetici sayısı gibi
demografik özellik değişkenlerine göre, anlamlı düzeyde farklılaşma olmadığı sonucuna
ulaşılmıştır. Yönetici hemşirelerin, problem çözme ve karar verme becerilerinin
değerlendirilmesine yönelik verilerin analizi sonucunda; yönetici hemşirelerin problem
çözme ve karar vermede, kişisel değerleri kadar başkalarının da değerlerine önem
verdikleri ve bu yönde bir süreç izledikleri sonucuna ulaşılmıştır. Yönetici hemşirelerin
problem çözme ve karar verme sürecinde, sahip oldukları avantajlar ile dezavantajları
değerlendirmedikleri, üstün ve zayıf yönlerini belirleyerek süreci yürütmedikleri
sonucuna ulaşılmıştır. Ayrıca; yönetici hemşirelerin problem çözme ve karar verme
sürecinde, belirli bir model kullandıkları, aldıkları kararları geciktirmeden uyguladıkları
ve uygulamayı kontrol ettikleri, tahminleri ve planlı çıktıları düşünürken bütün
ihtimalleri göz önüne aldıkları, bir problem çözme ve karar vermeden önce yeterli
gerekli bilgiye sahip olup olmadıklarına emin olmaya özen gösterdikleri, acil verilmesi
gereken kararları geciktirmekten kaçındıkları, problem çözmede analitik yöntemlerin
kullanılamadığı veya olmadığı durumlarda, önsezilerinden faydalandıkları ve problem
çözmede maliyet unsurlarını dikkate aldıkları tespit edilmiştir. Bulgular
değerlendirildiğinde yönetici hemşirelerin problem çözme ve karar verme becerilerinin
iyi denebilecek düzeyde gelişmiş olduğu sonucuna ulaşılmıştır.
Apaydın (2011: 68)’ın yönetici hemşirelerin karar verme ve yaratıcılıkları
üzerine etkisinin belirlenmesi amaçlanan araştırmanın evrenini 8 kamu 4 özel hastanede
47
görevli 199 yönetici hemşire oluşturmaktadır. Araştırma sonucunda; araştırmaya katılan
yönetici hemşirelerin mantıklı/sistematik ve bağımlı karar verme stratejisini kullanma
durumları yaratıcılık ve yönetim becerileri düzeylerinden etkilenmediği, iç tepkisel
karar verme stratejisini kullanma durumları yaratıcılık ve yönetim becerilerinden teknik
beceri düzeylerinden etkilendiği sonucuna ulaşılmıştır. Ayrıca; yönetici hemşirelerin
kararsızlık stratejisini kullanma durumlarının ise; yönetim becerilerinden etkilenmediği,
yaratıcılık düzeylerinden ise etkilendiği sonucuna varılmıştır.
Sevindi (2012: 91)’nin hastane yöneticilerinin karar verme düzeylerini
belirlemeye yönelik araştırmanın evrenini İstanbul ilindeki Sağlık bakanlığına bağlı tüm
kamu hastanelerinde görev yapan 84 hastane yöneticisi (hastane müdürleri ve
hemşireler) oluşturmaktadır. Araştırma için toplanacak veriler anket yöntemiyle elde
edilmiştir. Araştırmadan elde edilen sonuçlar şöyledir: Ankette yer alan altı bölüm
değerlendirildiğinde; bunların içinde mevzuat en yüksek puana sahip faktör olmuştur.
Bunu isabetlilik, zaman, karar ortamı, kişilik takip etmektedir. Sezgi ise en düşük puana
sahip faktör olmuştur. Cinsiyete göre hastane yöneticilerinin karar vermelerini etkileyen
faktörlerin değerlendirilmesinde; cinsiyete göre sezgi, isabetlilik, zaman, mevzuat,
kişilik ve karar ortamı puanları istatistiksel olarak anlamlı bir farklılık olamamakla
birlikte, zaman yönetimi kadın yöneticilerde, erkeklerden daha yüksek bulunmuştur.
Yaşlara göre sezgi puanı ileri düzeyde anlamlı farklılık göstermektedir. 40 yaş ve üzeri
yöneticilerin mevzuat puanları 40 yaş ve altındakilere göre anlamlı yüksektir. Yönetici
olarak geçirilen süreye göre hastane yöneticilerinin karar vermesini etkileyen
faktörlerden sezgi puanları istatistiksel olarak ileri düzeyde anlamlı farklılık
göstermektedir. 11 yıl ve üzerinde yöneticilik yapanların sezgi puanları, 4 yıl ve altında
yöneticilik yapanlar ile 5-10 yıl yöneticilik yapanlardan anlamlı düzeyde yüksektir.
Önceden idari bir görevde bulunma durumuna göre hastane yöneticilerinin karar verme
düzeylerini belirleyen faktörlerden sezgi puanı istatistiksel olarak ileri düzeyde anlamlı
farklılık göstermektedir. Önceden idari görevde bulunanların sezgi puanları, önceden
idari görevde bulunmayanlara oranla anlamlı düzeyde düşük bulunmuştur. Önceden
idari bir görevde bulunanların kişilik puanları, önceden idari bir görevde
bulunmayanlara göre anlamlı düzeyde yüksek bulunmuştur. Yöneticilik görevi
öncesinde veya görevin yerine getirildiği sürede yüksek lisans programı ve ya benzer
48
içerikli bir eğitim programına katılan hastane yöneticilerinin sezgi puanı anlamlı
düzeyde düşüktür.
49
ÜÇÜNCÜ BÖLÜM
HEKİMLERDE DUYGUSAL ZEKANIN KARAR VERME
STİLLERİ ÜZERİNE ETKİSİ
Araştırma, Isparta Süleyman Demirel Üniversitesi Araştırma ve Uygulama
Hastanesi hekimleri üzerinde gerçekleştirilmiştir. Anket soruları 238 hekim tarafından
cevaplanmıştır. Bu araştırmanın amacı hekimlerin duygusal zekasının karar verme
stilleri üzerinde etkisini belirlemektir. Bölümde sırasıyla araştırmanın amacı ve önemi,
kapsamı ve sınırlılıkları, modeli, kullanılan ölçekler, araştırmanın örneklemi ve söz
konusu örneklem grubuna ait demografik özellikler ile bu örneklem grubundan elde
edilen verilerin analizi incelenecek ve araştırma sonuçları değerlendirilecektir. Ayrıca
araştırmada incelenen duygusal zeka düzeyi, Türkçeye uyarlaması yapılan Duygusal
Zeka Ölçeği ile, karar verme stilleri ise yine Türkçeye uyarlaması yapılan Karar Verme
Stilleri Ölçeğinin ölçtüğü niteliklerle sınırlıdır.
3.1. ARAŞTIRMANIN AMACI
Araştırma kapsamında Isparta il merkezindeki Süleyman Demirel Üniversitesi
Araştırma ve Uygulama Hastanesindeki hekimlerin duygusal zeka kullanımının, karar
verme stillerine etkisinin belirlenmesi amaçlanmaktadır. Sağlık sektörünün en önemli
ilişkisi olarak nitelendirilen hasta-hekim ilişkisinin doğru ve çıkarsız yönetilmesi çoğu
kez hekimlerin kontrolündedir. Bu noktadan hareketle karar verici konumundaki
hekimlerin aldıkları vekaleti nasıl değerlendirdikleri sağlık sektörünün oluşması için
önem arz etmektedir (Akkaş, 2012: 55). Bu amaçlar doğrultusunda ilk olarak duygusal
zekanın alt boyutları ortaya çıkarılmıştır. Yaş, cinsiyet, medeni durum, çalışılan bölüm,
kıdem yılı vb. gibi bağımsız değişkenlerin duygusal zeka boyutları üzerinde etkisinin
olup olmadığı araştırılmıştır. Sonraki aşamada aynı işlemler karar verme boyutları
üzerinde yapılmıştır. Son olarak doktorların duygusal zeka düzeyi ile karar verme
arasındaki ilişki incelenmiştir.
3.2. ARAŞTIRMANIN YÖNTEMİ
Araştırmada veri toplama aracı olarak anket yöntemi kullanılmıştır. Örnekleme
yöntemiyle ulaşılan hekimlere uygulanan anket çalışması 3 bölümden oluşmaktadır. İlk
50
bölümde katılımcıların cinsiyetleri, yaşları, medeni halleri, eğitim durumları, mesleki
kıdemleri, çalışılan bölümleri, unvan ve duygusal zeka ile ilgili kitap okuyup
okumadığıyla ilgili demografik özelliklere yer verilmiştir. İkinci bölümde ankete katılan
hekimlerin duygusal zeka düzeylerini belirlemeye yönelik görüşleri yer almaktadır. Son
bölümde ise katılımcıların karar verme stillerini ölçmeye yönelik sorulara yer
verilmiştir. Toplam 47 sorudan oluşan anket formunda yer alan ilk 7 soru katılımcıların
demografik bilgilerine ulaşmaya yönelik olup diğer 40 madde ise “hiçbir zaman (1),
nadiren (2), genellikle (3), çoğu zaman (4), her zaman (5) ” şeklinde beşli likert ölçeği
kullanılarak hazırlanmıştır. Veri toplama aracı olarak kullanılan anket formunu
oluşturan, “Duygusal Zeka Ölçeği” ve “Karar Verme Stilleri Ölçeği” kullanılmıştır.
3.3. ARAŞTIRMANIN EVREN VE ÖRNEKLEMİ
Araştırmanın evreni Süleyman Demirel Üniversitesi Araştırma ve Uygulama
Hastanesinde görev yapan toplam 304 hekimdir. Bu evrenin hata payı %5, güvenilirlik
düzeyi %95 alındığında 174 hekime ulaşan bir örneklem yeterli sayılabilmektedir (Kan,
1998; Akt. Erdem, 2003: 103-104). Çalışma sonucunda 238 hekime ulaşılmıştır. Bu
veriler ışığında bu çalışmadaki örneklemin yeterli olduğu kabul edilebilir.
3.4. VERİ TOPLAMA ARACI
Araştırma kapsamında 2 farklı ölçek kullanılmıştır. İlk ölçek 16, ikinci ölçek ise 24
sorudan oluşan Likert tutum ölçeği kullanılmıştır. Ayrıca ölçeklere ek olarak katılımcılara
demografik sorular yöneltilmiş, yaş, cinsiyet, medeni durum vb. belirtmeleri istenmiştir.
Bu araştırmada kullanılan Duygusal Zeka Ölçeği Wong ve Law (2002)’a aittir.
Wong ve Law’ın WLEIS (Wong & Law Emotional Intelligence Scale) adını verdiği bu
anket her biri 4 ifadeden oluşmak üzere 4 boyutu içermektedir. WLEIS duygusal zekanın bu
4 farklı boyutunu ve ayrıca da genel duygusal zeka düzeyini ölçmek amacıyla
tasarlanmıştır. Ölçekte yer alan boyutlar kendi duygularını değerlendirme, başkalarının
duygularını değerlendirme, duyguları düzenleme ve duyguları kullanma boyutlarıdır.
a. Kendi duygularını değerlendirme boyutu; kişinin kendine ait duyguları anlaması
ve onları ifade edebilmesi yeteneği ile ilgilidir. Bu konuda yüksek bir yeteneğe sahip
bireyler duygularını diğer insanlardan çok daha önce algılar ve anlarlar.
51
b. Başkalarının duygularının değerlendirilmesi boyutu; kişinin etrafındaki insanların
duygularını algılama ve anlama yeteneği ile ilgidir.
c. Duyguları düzenleme boyutu; kişilerin duygusal tatmini ve stresten daha çabuk
kurtulmak için duygularını düzenleme yeteneği ile ilgilidir. Bu konuda yüksek yeteneğe
sahip olanlar, olumsuz ruh halindeyken duygularını kontrol altında tutabilirler.
d. Duyguları kullanma boyutu; kişinin duygularını yapıcı aktiviteler için kullanma
yeteneği ile ilgilidir. Bu konuda yeteneği yüksek olan kişiler çoğu zaman olumlu bir ruh
halindedir (Atilla, 2012: 87).
İkinci ölçek ise 1995 yılında Scott ve Bruce tarafından bireylerin karar verme
ihtiyacını doğuran olaylar karşısında yöneldikleri karar verme stillerindeki bireysel
farklılıkları ölçmek amacıyla geliştirilen karar verme stilleri ölçeğidir. Ölçek, Rasyonel
Karar Verme Stili, Sezgisel Karar Verme Stili, Bağımlı Karar Verme Stili, Kaçınmacı
Karar Verme Stili, Kendiliğinden/Ani Karar Verme Stili olmak üzere 5 boyuttan
oluşmaktadır (Scott ve Bruce, 1995: 818). Uygulamada, karar verme stilleri ölçeği
olarak; orijinali Scott ve Bruce tarafından geliştirilmiş, Türkçeye uyarlaması 2002
yılında Arzu Taşdelen tarafından gerçekleştirilen, 5 boyut ve toplam 24 maddeden
oluşan versiyonu kullanılacaktır. Ölçeğin alt boyutları şunlardır;
a.Rasyonel Karar verme stili; alternatiflerin mantıklı değerlendirildiği ve
araştırıldığı,
b.Sezgisel Karar verme stili önsezilerin güvenin yaşandığı,
c.Bağımlı karar verme stili başkalarının öneri ve düşüncelerinin
değerlendirildiği,
d.Kaçıngan Karar verme karar vermede kaçıngan eğilimin yaşandığı,
e.Kendiliğinden-Ani karar verme stili alternatifleri değerlendirmeden anında
karar verildiği yaklaşımlardır.
3.5. Araştırmanın Modeli
Hekimlerin duygusal zeka düzeylerinin, karar verme stillerine etkisini
belirlemeye yönelik olan bu çalışma betimsel tarama modeline uygundur. Çalışmada
belirli bir grubun özelliklerini tanımaya, durumlar karşısında nasıl davranışlar
sergileyeceklerini oransal olarak çıkarımlar yaparken, tarama modeli çok sayıda
52
elemandan oluşan ana kütle hakkında genel bir yargıya varmak için kullanılır (Özdamar,
2004: 97).
Araştırmada hastane çalışanlarının duygusal zekaları ile karar verme arasındaki
ilişki korelasyon analizi ile değerlendirilmiştir. Araştırmaya ilişkin model Şekil 1’deki
gibidir:
Duygusal Zeka Karar Verme
Şekil 1 : Duygusal Zekanın Karar Verme Üzerine Etkisi Modeli
3.6. ARAŞTIRMANIN HİPOTEZLERİ
Çalışmanın amacı doğrultusunda belirlenen hipotezler aşağıda verildiği
şekildedir.
Ana Problem: “Duygusal zekanın karar verme davranışı üzerinde bir etkisinin olup
olmadığı” bu araştırmanın problemidir.
Hipotez 0: Duygusal zeka karar vermeyi etkilememektedir.
Kendi
duygularını
değerlendirme
Başkalarının
duygularını
değerlendirme
Duyguların
düzenlenmesi
Duyguların
kullanılması
Rasyonel karar verme
Sezgisel karar verme
Bağımlı karar verme
Kaçıngan karar verme
Kendiliğinden/Ani karar
verme
53
Alt Hipotezler:
Hipotez 1.1: Duygusal zeka alt boyutlarından bireysel duyguların
değerlendirilmesi rasyonel karar vermeyi etkiler.
Hipotez 1.2: Duygusal zeka alt boyutlarından bireysel duyguların
değerlendirilmesi sezgisel karar vermeyi etkiler.
Hipotez 1.3: Duygusal zeka alt boyutlarından bireysel duyguların
değerlendirilmesi bağımlı karar vermeyi etkiler.
Hipotez 1.4: Duygusal zeka alt boyutlarından bireysel duyguların
değerlendirilmesi kaçıngan karar vermeyi etkiler.
Hipotez 1.5: Duygusal zeka alt boyutlarından bireysel duyguların
değerlendirilmesi kendiliğinden-ani karar vermeyi etkiler.
Hipotez 2.1: Duygusal zeka alt boyutlarından başkalarının duygularının
değerlendirilmesi rasyonel karar vermeyi etkiler.
Hipotez 2.2: Duygusal zeka alt boyutlarından başkalarının duygularının
değerlendirilmesi sezgisel karar vermeyi etkiler.
Hipotez 2.3: Duygusal zeka alt boyutlarından başkalarının duygularının
değerlendirilmesi bağımlı karar vermeyi etkiler.
Hipotez 2.4: Duygusal zeka alt boyutlarından başkalarının duygularının
değerlendirilmesi kaçıngan karar vermeyi etkiler.
Hipotez 2.5: Duygusal zeka alt boyutlarından başkalarının duygularının
değerlendirilmesi kendiliğinden-ani karar vermeyi etkiler.
Hipotez 3.1: Duygusal zeka alt boyutlarından duyguları ayarlama rasyonel karar
vermeyi etkiler.
Hipotez 3.2: Duygusal zeka alt boyutlarından duyguları ayarlama sezgisel karar
vermeyi etkiler.
Hipotez 3.3: Duygusal zeka alt boyutlarından duyguları ayarlama bağımlı karar
vermeyi etkiler.
Hipotez 3.4: Duygusal zeka alt boyutlarından duyguları ayarlama kaçıngan karar
vermeyi etkiler.
Hipotez 3.5: Duygusal zeka alt boyutlarından duyguları ayarlama kendiliğinden-
ani karar vermeyi etkiler.
54
Hipotez 4.1: Duygusal zeka alt boyutlarından duyguları kullanma rasyonel karar
vermeyi etkiler.
Hipotez 4.2: Duygusal zeka alt boyutlarından duyguları kullanma sezgisel karar
vermeyi etkiler.
Hipotez 4.3: Duygusal zeka alt boyutlarından duyguları kullanma bağımlı karar
vermeyi etkiler.
Hipotez 4.4: Duygusal zeka alt boyutlarından duyguları kullanma kaçıngan karar
vermeyi etkiler.
Hipotez 4.5: Duygusal zeka alt boyutlarından duyguları kullanma kendiliğinden-
ani karar vermeyi etkiler.
3.7. VERİLERİN ANALİZİ
Anket formları aracılığıyla elde edilen veriler SPSS 22.0 paket programı
kullanılarak analiz edilmiş ve hipotezlerin test edilmesinde bu programdan
yararlanılmıştır.
Çalışmada 5’li likert şeklinde sorulan sorulara yapılan faktör analizi öncesinde
KMO (Kaiser Meyer Olkin) ve Bartlett’s (Barlett Test of Sphericity) test uygulanarak
verilerin faktör analizi sonucunda öz değeri 1’den büyük olan 9 faktör belirlenip
isimlendirilmiştir. Duygusal zeka KMO ve Bartlett's Testi sonuçları Tablo 11’de, Karar
Verme KMO ve Bartlett's Testi sonuçları Tablo 19’da gösterilmiştir.
Analizde öncelikle araştırmaya katılan hekimler ile ilgili demografik bulgulara
yer verilmiştir. Araştırmaya katılan 238 hekimin cinsiyeti, çalıştıkları birim, medeni hal,
vb. bilgiler Tablo 9’da detaylı olarak gösterilmiştir. Çalışmada demografik özellikler ve
tüm sorulara ait sayı ve yüzdeler tablo haline getirilerek sunulmuştur.
Duygusal zeka ölçeğinde yer alan ifadeler Wong ve Law (2002)’ın öne sürmüş
olduğu boyutlara göre gruplandırılmıştır. Her bir boyutun güvenilirlik analizleri
yapılmıştır. Duygusal zekanın ortaya çıkan boyutları, boyutların Cronbach alfa değerleri
ve her bir boyutta kaç ifade olduğu Tablo 10’da gösterilmiştir. Bu tabloda ayrıca her bir
boyutun aritmetik ortalama değeri ile standart sapmasına da yer verilmiştir. Yine karar
verme ölçeğinde yer alan her bir ifadenin ortalaması ve standart sapması (Ss)
55
hesaplanmış ve sonuçlar Tablo 18’de gösterilmiştir. Bu tabloda ayrıca her bir boyutun
aritmetik ortalama değeri ile standart sapmasına da yer verilmiştir.
Faktör analizi uygulanırken açıklayıcı metot olarak temel bileşenler yöntemi,
veri döndürme modeli olarak Varimax yönetimi uygulanmıştır. Katılımcılara ait
bağımsız değişkenlerin duygusal zeka boyutlarından her hangi biri/birkaçı üzerinde
etkisi olup olmadığını ölçmek için öncelikle veri setinin normal dağılım sergileyip
sergilemediği ve varyansların homojenliği kontrol edilmiştir. Yapılan normallik testleri
sonucunda verilerin parametrik test varsayımlarını karşılamadığı görülmüştür. Bu
yüzden parametrik olmayan testler (Kruskal-Wallis Varyans Analizi ve Mann-Whitney
U testi) kullanılarak bağımsız değişkenlerin duygusal zeka boyutları üzerindeki etkisi
analiz edilmiştir. Bu analizlerin sonuçları sırasıyla Tablo 14, 15, 16 ve 17’de
gösterilmiştir.
Demografik soru cinsiyet gibi 2 seviyeli ise Mann-Whitney U yöntemi,
demografik özellikler yaş gibi 2’den fazla seviyeye sahipse Kruskal Wallis testi
uygulanmıştır. Çoklu karşılaştırma yani Post- Hoc testlerinden Bonferroni-Dunn testi
uygulanmıştır. Kruskal-Wallis testi sonucunda grup rank ortalamaları arasındaki
farklılıkların belirlenmesinde de eşit örneklem sayısı ilkesini gerektirmediği için
Bonferroni-Dunn testi kullanılmıştır. Müşterek harf bulunmayan rank ortalamaları
arasındaki fark istatistiki olarak önemlidir (p<0.05). Bu harfler tablolarda gösterilmiştir.
Bağımsız değişkenlerin karar verme üzerindeki etkisini ölçmek amacıyla da yine
parametrik olmayan testler (Kruskal-Wallis Varyans Analizi ve Mann-Whitney U testi)
uygulanmış, analiz sonuçları sırasıyla Tablo 22, 23, 24, 25 ve 26’da gösterilmiştir.
Son olarak da duygusal zeka ve karar verme ilişkisi analiz edilmiştir. İki kavram
arasındaki ilişkiyi ortaya koymak amacıyla Spearman Korelasyon Analizi
uygulanmıştır. Araştırmadaki hipotezler 0.05 anlamlılık düzeyi için kurgulanmıştır (Ak,
2005: 67). Dolayısıyla ileri sürülen hipotezler 0.05 anlamlılık düzeyinden küçük
olduklarında kabul, 0.05’e eşit ve büyük olduklarında reddedilmişlerdir. Tablo 27’de
sonuçlar ayrıntılı olarak gösterilmiştir.
56
3.8.BULGULAR
3.8.1. Normallik Testleri
Bağımsız değişkenlerin duygusal zeka ve karar verme üzerindeki etkilerini
ölçmek için hangi tür testlerin uygun olacağına karar vermek amacıyla öncelikle
duygusal zeka ve karar verme boyutlarına normallik testleri uygulanmıştır. Normallik
testi için n sayısının 29’dan küçük olduğu durumlarda Shapiro- Wilk; n sayısının 29 ve
büyük olduğu durumlarda ise Kolmogorov- Smirnov testinin sonuçlarına bakılmaktadır.
Kolmogorov- Smirnov testinin p değeri 0.05 değerinden büyük ise dağılım normal
anlamına gelmektedir (Karaatlı, 2005: 10). Bu araştırmada n (Hekim)= 238 olduğu için
Kolmogorov- Smirnov testinin sonuçları ortaya konmuştur.
3.8.1.1. Duygusal Zeka Normallik Testi
Bu araştırmada n (Hekim)=238 olduğundan Kolmogorov-Smirnov testinin
sonuçlarının dikkate alınması gereklidir. Test sonuçları Tablo 7’deki gibidir.
Tablo 7 : Duygusal Zeka Boyutları Normallik Testi Sonuçları
Boyutlar
Çarpıklık Kolmogorov- Smirnov (a)
İstatistik Df Sig. (p)
Bireysel Duyguların Değerlendirilmesi -0.027 0.118 238 0.000
Başkalarının Duygularının Değerlendirme -0.130 0.096 238 0.000
Duyguları Kullanma 0.170 0.130 238 0.000
Duyguların Düzenlenmesi -0.251 0.112 238 0.000
Sig. (p) değeri 0.05’den küçük olduğundan veri setinin normalliğini sağlayamadığı
görülmektedir. Bağımsız değişkenlerin duygusal zeka üzerindeki etkilerini ölçmek için
parametrik olmayan testler kullanılmıştır.
57
3.8.1.2.Karar Verme Verilerinin Normallik Testleri
Bu araştırmada n (Hekim) =238 olduğundan Kolmogorov-Smirnov testinin
sonuçlarının dikkate alınması gereklidir. Test sonuçları Tablo 8’deki gibidir.
Tablo 8 :Karar Verme Boyutları Normallik Testi Sonuçları
Boyutlar
Çarpıklık Kolmogorov- Smirnov (a)
İstatistik Df Sig. (p)
Rasyonel Karar Verme -0.182 0.126
238 0.000
Sezgisel Karar Verme -0.048 0.112 238 0.000
Bağımlı Karar Verme -0.020 0.105 238 0.000
Kaçıngan Karar Verme 0.956 0.221 238 0.000
Kendiliğinden-Ani Karar Verme 0.854 0.165 238 0.000
Sig. (p) değeri 0.05’den küçük olduğundan veri setinin normalliğini sağlayamadığı
görülmektedir. Bağımsız değişkenlerin duygusal zeka üzerindeki etkilerini ölçmek için
parametrik olmayan testler kullanılmıştır.
3.8.2. Örneklem Grubunun Demografik Özellikleri
Duygusal zekaları üzerinde araştırma yapılan hekimlerin seçilmiş bazı
demografik değişkenlere göre dağılımı Tablo 9’da gösterilmiştir.
58
Tablo 9 : Hekimlere İlişkin Demografik Bulgular
Değişkenler Gruplar F % Geçerli% Yığılmalı%
Cinsiyet Kadın 100 42 42 42
Erkek 138 58 58 100
Yaş 20-30 147 61,8 61,8 61,8
31-40 32 13,4 13,4 75,2
41-50 44 18,5 18,5 93,7
51 ve üzeri 15 6,3 6,3 100
Medeni hal Evli 91 38,2 38,2 38,2
Evli Değil 147 61,8 61,8 100
Kıdem Yılı 0-10 177 74,4 74,4 74,4
11-20 37 15,6 15,6 89,9
21-30 19 7,9 7,9 97,8
31-40 5 2,1 2,1 100
Unvan Profesör Doktor 33 13,9 13,9 13,9
Doçent Doktor 16 6,7 6,7 20,6
Doktor Öğretim
Üyesi 30 12,6 12,6 33,2
Araştırma Görevlisi 159 66,8 66,8 100
Bölüm Cerrahi Tıp Bilimleri 100 46,2 46,2 46,2
Dahili Tıp Bilimleri 128 53,8 53,8 100
Duygusal Zeka Evet 89 37,4 37,4 37,4
ile İlgili Kitap Okudunuz
mu? Hayır 149 62,6 62,6 100
Araştırma kapsamında katılımcıların cinsiyete göre dağılımları incelendiğinde;
%42’si kadın %58’i erkek olduğu görülmektedir. Katılımcıların %38.2’si evli, %61.8’i
evli değildir. Katılımcıların yaş gruplarına göre dağılımları incelendiğinde, 20-30 yaş
grubunda olanların oranı %61.8; 31-40 yaş grubunda olanların oranı %13.4 iken 41-50
yaş grubunda olanların oranı %18.5; 51 ve üzeri yaş grubunda olanların oranı ise
%6,3’tür. Katılımcıların kıdemlerine göre dağılımları incelendiğinde; 0-10 yıl arası
kıdeme sahip olanların oranı %74.4, 11-20 yıl arası kıdeme sahip olanların oranı %15.6,
21-30 yıl kıdeme sahip olanların oranı %7.9, 31-40 yıl arası kıdeme sahip oran ise
%2.1’dir. Katılımcıların unvan gruplarına göre dağılımları incelendiğinde %13.9’u
Profesör Doktor, %6.7’si Doçent Doktor, %12.6’sı Doktor Öğretim Üyeleri, %66.8’i
Araştırma Görevlisidir. Katılımcıların %46.2’sinin cerrahi servisinde, %53.8’nin ise
dahili servisinde görev yaptıkları görülmüştür. Duygusal zeka ile ilgili kitap okunma
oranında ise %37.4’ü evet cevabını verirken %62.6’sı hayır cevabını vermiştir.
59
3.8.3. Duygusal Zeka Boyut Ortalamaları
Wong ve Law (2002)’ın Duygusal Zeka ölçeği yazında güvenilirliği ve
geçerliliği kanıtlanmış bir ölçek olmasına rağmen yeniden güvenilirlik analizine tabi
tutulmuş ve 16 ifadeden oluşan bu ölçeğin Cronbach alfa değerleri bulunmuştur. Alfa
değerinin 0.60 ile 0.80 arasında olması durumunda ölçek ‘oldukça güvenilir’, 0.80’den
büyük olması durumunda da ‘yüksek derecede güvenilir’ olarak değerlendirilmektedir
(Kayış, 2005: 405). Bu da ölçeğin yüksek derecede güvenilir olduğunu açıkça ortaya
koymaktadır.
Duygusal zeka ölçeğinde ortaya çıkan boyutlar, boyutların ifade sayıları,
ortalama ve standart sapma değerleri ile alt boyutlarına ilişkin güvenilirlik (iç tutarlılık)
katsayısını ifade eden Cronbach alfa değerleri Tablo 10’da gösterilmektedir.
Tablo 10: Duygusal Zeka Boyutlarının Psikometrik Özellikleri
Duygusal Zeka Boyutları İfade Sayısı Min-Max Cronbach Alfa Ort. Ss.
Kendi Duygularını
Değerlendirme 4 1-5 0.889 3,768 0,739
Başkalarının Duygularını
Değerlendirme 4 1-5 0.871 3,541 0,769
Duyguların Düzenlenmesi 4 1-5 0.910 3,479 0,831
Duyguları Kullanma 4 1-5 0.874 3,836 0,799
Boyutların ortalamaları incelendiğinde ilk göze çarpan genel olarak
katılımcıların en yüksek Duyguları Kullanma boyutundan (3.836±0.799) puan aldıkları
görülmektedir. Bu bulgu hekimlerin duyguların kullanılması hususunda iyi olduklarını
düşündüklerini göstermektedir. Bu boyut içindeki en yüksek ortalama (0.841) ile “Her
zaman kendime yeterli birisi olduğumu söylerim” ifadesine aittir. Bütün ifadeler
içindeki en yüksek ortalama da “Duygularımı iyi anlayabilirim.” ifadesine (0.945) ait
olup, kendi duygularını değerlendirme ile ilgilidir.
Hekimlerin duygusal zekaları söz konusu olduğunda öne çıkan diğer hususlar
kendi duygularını değerlendirmesi (3.768±0.739) ve başkalarının duygularını
değerlendirmesi (3.541±0.769) boyutlarıdır. Ancak duyguların düzenlenmesi boyutunun
(3.479±0.831) düşük çıkması hekimlerin kendi duygularını yönetebilme bağlamında
kendilerini diğer boyutlara nazaran daha az yeterli hissettiklerinin bir göstergesidir.
60
3.8.4. Faktör Analizi
Faktör analizi, birden fazla ve birbirleriyle ilişkili çok sayıda değişkeni az sayıda
anlamlı ve birbirlerinden bağımsız faktörler haline getiren ve yaygın olarak kullanılan
bir istatistiksel tekniktir (Kalaycı, 2014: 321). Faktör analizinin amacı, aralarında
yüksek ilişkiye sahip değişkenlerin bir araya getirilerek faktörler oluşturulmasıdır.
3.8.4.1. Duygusal Zeka Ölçeğinin Faktör Analizi
Duygusal zeka ölçeğinin faktör analizine uygunluğunun değerlendirilmesi için
Kaiser-Meyer-Olkin (KMO) testi ve Barlett’s testi yapılmıştır. Sonuçlar Tablo 11’de
gösterilmektedir.
Tablo 11: Duygusal Zeka KMO ve Bartlett’s Testi Sonuçları
KMO ve Bartlett's Testi
Kaiser-Meyer-Olkin Measure of Sampling Adequacy.
0,807
Bartlett's Test of Sphericity
Approx. Chi-Square
2692,365
Df
120
Sig.
0,000
Anketin geçerlilik ve güvenilirliğini test etmek için kullanılan Cronbach Alfa
0,807 olarak bulunmuştur. Bu değerin 0,50’den fazla olması verilerin faktör analizi için
uygun olduğunu göstermektedir. Bunun yanı sıra Bartlett’s testinin de 0,000 çıkması
faktör analizi için anlamlılık düzeyinin uygun olduğunu göstermektedir. Duygusal zeka
toplam varyans açıklaması Tablo 12’deki gibidir.
61
Tablo 12 :Duygusal Zeka Toplam Varyans Açıklaması
Bileşen
Başlangıç Özdeğerleri
Kare Yüklemelerin Çıkarma Toplamları
Toplam
%
Varyans
Kümülatif
%
Toplam
% Varyans
Kümülatif
%
1 5,958
37,239 37,239 3,217 20,108 20,108
2 2,496 15,601 52,839 3,105 19,404 39,512
3 1,978
12,364 65,203 2,915 18,219 57,731
4 1,691 10,567 75,770 2,886 18,039 75,770
Duygusal zekânın 1’den büyük olan, dört faktör ve varyans değerleri yukarıdaki
tabloda verilmiştir. Varyans değerlerini açıklamada en büyük pay 20,108 ile birinci
faktöre aittir. En küçük pay ise 18,039 ile 4. faktöre aittir. İkinci ve üçüncü faktörlerin
payı ise sırasıyla 19,404 ve 18,219’dir. Bulunan dört faktör toplam değişimin
%75,770’ini oluşturmaktadır. Duygusal zeka ölçeği faktör analizi sonuçları Tablo
13’deki gibidir.
Tablo 13: Duygusal Zeka Ölçeği Faktör Analizi
Duygusal Zeka İfadeleri ve Boyutları
Faktör 1
Faktör 2
Faktör 3
Faktör 4
S1 (Kendi duygularını değerlendirme) ,869
S2 (Kendi duygularını değerlendirme) ,910
S3 (Kendi duygularını değerlendirme) ,871
S4 (Kendi duygularını değerlendirme) ,690
S5 (Başkalarının Duygularını Değerlendirme) ,777
S6 (Başkalarının Duygularını Değerlendirme) ,808
S7 (Başkalarının Duygularını Değerlendirme) ,849
S8 (Başkalarının Duygularını Değerlendirme) ,843
S9 (Duyguları kullanma) ,810
S10 (Duyguları kullanma) ,843
S11 (Duyguları kullanma) ,815
S12 (Duyguları kullanma) ,807
S13 (Duyguların düzenlenmesi) ,893
S14 (Duyguların düzenlenmesi) ,894
S15 (Duyguların düzenlenmesi) ,792
S16 (Duyguların düzenlenmesi) ,856
62
Orijinal duygusal zeka ölçeğinde 4 faktör altında da toplanan 16 ifade yeniden
faktör analizine tabi tutulmuştur. Yapılan analiz sonucunda sonuçlar beklenildiği gibi
çıkmıştır.
Analiz sonucunda duygusal zekâ ölçeğinden elde edilen faktörlerin
isimlendirilmesi aşağıda ayrıntılı olarak verilmiştir;
Faktör 1: Kendi Duygularını Değerlendirme
1. İfade Çoğu zaman bazı duygularımı neden hissettiğimi anlayabilirim.
2. İfade Duygularımı iyi anlayabilirim.
3. İfade Ne hissettiğimi gerçekten iyi bilirim.
4. İfade Mutlu olup olmadığımı her zaman bilirim.
Faktör 2: Başkalarının Duygularını Değerlendirme
5. İfade Arkadaşlarımın duygularını davranışlarından her zaman anlarım.
6. İfade Diğer insanların duygularını çok iyi gözlemlerim.
7. İfade Diğer insanların duyguları ve hisleri konusunda çok hassasımdır.
8. İfade Etrafımdaki insanların duygularını anlama konusunda iyiyimdir.
Faktör 3: Duyguların Kullanılması
9. İfade Her zaman kendimle ilgili hedefleri belirlerim ve ulaşabilmek için elimden
geleni yaparım.
10. İfade Her zaman kendime yeterli birisi olduğumu söylerim.
11. İfade İç motivasyonum yüksektir.
12. İfade En iyisini yapmak için her zaman kendimi teşvik ederim.
Faktör 4: Duyguların Düzenlenmesi
13. İfade Sinirlerime hakim olurum ve sorunlarımı akıllıca ele alabilirim.
14. İfade Kendi duygularımı yeterince kontrol edebilirim.
15. İfade Çok kızdığım zaman kısa sürede sakinleşebilirim.
16. İfade Duygularımı kontrol etmesini iyi bilirim.
63
3.8.5. Duygusal Zeka Boyutlarının Demografik Değişkenlere Göre
Karşılaştırılması
Araştırmaya katılan hekimlerin Duygusal Zeka İçerisindeki Kendi Duygularını
Değerlendirmesi boyutundan almış oldukları puanların demografik değişkenlere göre
karşılaştırılması Tablo 14’de gösterilmiştir.
Tablo 14: Kendi Duygularını Değerlendirme Boyutu Demografik Değişkenlere Göre
Karşılaştırılması
Değişkenler n
Ortalama
Sıra
Ortalama
İstatistik
Ortalama
Hata
Standart
Sapma
Anlamlılık
Düzeyi (p)
Cinsiyet
Kadın 100 118,42 3,760 0,072 0,729
0.834 Erkek 138 120,29 3,775 0,063 0,749
Yaş
20-30 147 111,72 B 3,676 0,059 0,722
0.007 31-40 32 111,41 B 3,687 0,141 0,800
41-50 44 135,20 AB 3,954 0,104 0,693
51 ve üzeri 15 166,90 A 4,300 0,165 0,642
Medeni Hal
Evli 91 133,32 3,925 0,082 0,783 0,014
Evli Değil 147 110,95 3,671 0,057 0,696
Kıdem Yılı
0-10 177 113,38 B 3,696 0,055 0,738
0.008 11-20 37 126,49 B 3,864 0,117 0,715
21-30 19 139,84 B 3,986 0,142 0,620
31-40 5 207,30 A 4,800 0,200 0,447
Unvan
Prof. Dr. 33 143,53 4,030 0,150 0,863
0.131 Doç. Dr. 16 124,41 3,843 0,151 0,604
Dr. Öğr. Üyesi 30 123,53 3,800 0,112 0,617
Arş. Gör. 159 113,26 3,701 0,058 0,738
Bölüm
Cerrahi 110 139,46 3,977 0,071 0,744 0.000
Dahili 128 102,34 3,589 0,060 0,689
Duygusal Zeka İle İlgili Kitap Okudunuz mu?
Evet 89 139,23 3,971 0,086 0,814 0.001
Hayır 149 107,71 3,647 0,054 0,664
Diğer bağımsız değişkenler duygusal zekanın kendi duygularını değerlendirme
boyutu arasında istatistiki olarak anlamlı bir farklılığa neden olmazken, yaş ortalaması
(p=0.007), medeni hal (p=0.014), bölüm (p=0.000), kıdem yılı (p=0.008), duygusal zeka
ile ilgili kitap okudunuz mu (p=0.001) sorusunun Rank (sıra-sayı) ortalamaları
64
arasındaki farklar, istatistiki olarak önemlidir. Bir başka deyişle bu demografik veriler
kendi duygularını değerlendirme konusunda daha başarılı bulduklarını göstermektedir.
Kendi duygularını değerlendirme boyutunda yaş gruplarında en yüksek ortalama
(4.300±0.642) 51 ve üzeri yaş grupları olduğu görülmekte iken en düşük ortalamaya
sahip grup (3.676±0.722) 20-30 yaş aralığındaki grup olduğu görülmektedir. Buna göre
hayat tecrübesi olanların kendi duygularını değerlendirme konusunda başarılı oldukları
söylenebilir. Sonuç duygusal zeka yaş ile doğru orantılıdır sonucunu desteklemektedir.
Gruplara ilişkin farkın anlamlı çıkması durumunda farklılığın hangi gruptan
kaynaklandığını belirlemek için ileri analiz yöntemlerinden Bonferroni-Dunn testi
uygulanmıştır. Müşterek harf bulunmayan rank ortalamaları arasındaki fark önemlidir
(p<0.05). Yapılan Bonferroni-Dunn testi sonucunda 20-30 yaş ile 31-40 yaş her iki grup
51 ve üzeri grubu ortalamasından istatistiki olarak önemli bir farka sahiptir (p<0.05).
Kıdem yılı grubunda ise en yüksek ortalamaya sahip (4.800±0.447) 31-40 kıdem
yılı grubu iken en düşük ortalamaya sahip (3.696±0.738) 0-10 kıdem yılı grubudur. 31-
40 kıdem yılı grubundan olan hekimlerin kendi duygularını değerlendirme konusunda
daha başarılı oldukları görülmektedir. Buna göre akademik eğitimin duygusal zekanın
gelişimine katkı sağladığı söylenebilir. Araştırmaya katılan hekimlerin kıdemleri
yükseldikçe; yeni fikirler üretmede duygularından daha çok yararlanma ve olumlu bir
ruh halindeyken problemleri daha kolay çözme eğiliminde oldukları söylenebilir.
Gruplara ilişkin farkın anlamlı çıkması durumunda farklılığın hangi gruptan
kaynaklandığını belirlemek için yapılan Bonferroni-Dunn testi sonucunda kıdem
grubunda 31-40 kıdem yılı grubu istatistik olarak anlamlı bir farka sahiptir (p<0.05).
Medeni halde evli olanlar evli olmayanlara göre daha fazla ortalamaya sahip
olduğu görülmektedir (3.925±0.783). Bunun bir sonucu olarak, evliliğin duygusal zekaya
katkı sağladığı söylenebilir.
Cerrahi bölümde çalışan hekimlerin kendi duygularını değerlendirme boyutunda
daha başarılı oldukları görülmektedir (3.977±0.744).
Son olarak kendi duygularını değerlendirme konusunda duygusal zeka ile ilgili
kitap okuma ortalamasında evet diyenler çoğunlukta olması duygusal zekanın
geliştirilebilir bir zeka türü olduğunu ve bu alanda kitap okumanın duygusal zeka
gelişimine katkı sağladığı söylenebilir (3.971±0.814).
65
Araştırmaya katılan hekimlerin Duygusal Zeka içerisindeki Başkalarının
Duygularının Değerlendirilmesi boyutundan almış oldukları puanların demografik
değişkenlere göre karşılaştırması Tablo 15’de gösterilmiştir.
Tablo 15 : Başkalarının Duyguların Değerlendirilmesi Boyutu Demografik Değişkenlere Göre
Karşılaştırılması
Değişkenler n
Ortalama
Sıra
Ortalama
İstatistik
Ortalama
Hata
Standart
Sapma
Anlamlılık
Düzeyi (p)
Cinsiyet
Kadın 100 121,80 3,582 0,066 0,661 0.658
Erkek 138 117,83 3,510 0,071 0,840
Yaş
20-30 147 114,81 3,505 0,061 0,750
0.208
31-40 32 111,75 3,406 0,150 0,851
41-50 44 138,00 3,744 0,119 0,795
51 ve üzeri 15 127,70 3,583 0,166 0,645
Medeni Hal
Evli 91 124,83 3,590 0,083 0,791 0.344
Evli Değil 147 116,20 3,510 0,062 0,756
Kıdem Yılı
0-10 177 114,66 3,494 0,057 0,764
0.224
11-20 37 126,85 3,614 0,138 0,842
21-30 19 143,18 3,776 0,150 0,656
31-40 5 146,30 3,750 0,325 0,728
Unvan
Prof. Dr. 33 140,27 3,287 0,144 0,830
0.273
Doç. Dr. 16 125,81 3,546 0,213 0,852
Dr. Öğr. Üyesi 30 116,08 3,475 0,138 0,758
Arş. Gör. 159 115,20 3,507 0,059 0,749
Bölüm
Cerrahi 110 129,55 3,663 0,073 0,771 0.035
Dahili 128 110,86 3,435 0,066 0,755
Duygusal Zeka İle İlgili Kitap Okunuz mu?
Evet 89 125,84 3,618 0,069 0,659 0.269
Hayır 149 115,71 3,495 0,067 0,826
Başkalarının duygularının değerlendirilmesi boyutunda sadece çalışılan bölüm
anlamlı bir fark ortaya koymaktadır (p=0.035). Cerrahi servisinde çalışan hekimler
başkalarının duygularını değerlendirme konusunda daha başarılıdır. Bu gruptaki
farklılığa cerrahi bölümde çalışan hekimlerin daha yüksek ortalamaya sahip olmasından
kaynaklandığı görülmektedir (3.663±0.771).
66
Araştırmaya katılan hekimlerin duygusal zeka içerisindeki duyguları düzenleme
boyutundan almış oldukları puanların demografik değişkenlere göre karşılaştırması Tablo
16’da gösterilmiştir.
Tablo 16 : Duyguların Düzenlenmesi Boyutu Demografik Değişkenlere Göre Karşılaştırılması
Değişkenler n
Ortalama
Sıra
Ortalama
İstatistik
Ortalama
Hata
Standart
Sapma
Anlamlılık
Düzeyi (p)
Cinsiyet
Kadın 100 106,77 3,340 0,088 0,880 0.014
Erkek 138 128,72 3,579 0,066 0,781
Yaş
20-30 147 115,94 BC 3,435 0,072 0,884
0.009 31-40 32 97,00 C 3,210 0,110 0,622
41-50 44 133,24 AB 3,647 0,112 0,745
51 ve üzeri 15 162,13 A 3,983 0,169 0,657
Medeni Hal
Evli 91 127,92 3,579 0,081 0,781 0.134
Evli Değil 147 114,29 3,416 0,070 0,857
Kıdem Yılı
0-10 177 113,29 3,488 0,083 1,110
0.054 11-20 37 130,41 3,864 0,299 1,822
21-30 19 141,66 3,750 0,150 0,656
31-40 5 174,3 4,250 0,306 0,684
Unvan
Prof. Dr. 33 146,55 3,810 0,122 0,704
0.064 Doç. Dr. 16 132,94 3,625 0,164 0,658
Dr. Öğr. Üyesi 30 110,63 3,366 0,125 0,687
Arş. Gör. 159 114,21 3,416 0,069 0,881
Bölüm
Cerrahi 110 122,61 3,531 0,073 0,770 0.514
Dahili 128 116,82 3,433 0,077 0,880
Duygusal Zeka İle İlgili Kitap Okunuz mu?
Evet 89 116,79 3,446 0,089 0,843 0.636
Hayır 149 121,12 3,498 0,067 0,825
Duyguların düzenlenmesi boyutunu oluşturan sorulara verilen cevapların
ortalaması dikkate alınarak cinsiyetin (p=0.014) ve yaşın (p=0.009) Rank (sıra-sayı)
ortalamaları arasındaki farklar, istatistiki olarak önemlidir.
Duyguların düzenlenmesi boyutunda erkeklerin ortalamaları kadınlara göre daha
yüksektir (3.579±0.781).
Yaş grubunda en yüksek ortalamaya sahip grup (3.983±0.657) 51 ve üzeri iken en
düşük ortalamaya sahip grup (3.210±0.622) 31-40 yaş grubudur. Duyguların düzenlenmesi
67
boyutunda bu 31 yaş ve üzeri hekimlerin başarılı olduğu sonucu çıkarılmaktadır. Gruplara
ilişkin farkın anlamlı çıkması durumunda farklılığın hangi gruptan kaynaklandığını
belirlemek için ileri analiz yöntemlerinden Bonferroni-Dunn testi uygulanmıştır. Yapılan
Bonferroni- Dunn testi sonucunda 20-30 yaş ile 31-40 yaş her iki grup 51 ve üzeri yaş
grubu ortalamasından ve 31-40 yaş 41-50 yaş grubu arasındaki ortalama istatistiki
olarak önemli bir farklılığa sahiptir (p<0.05). Yapılan benzer araştırmalarda duygusal
zekanın gelişebilmesi yaşla orantılı olduğunu göstermektedir.
Araştırmaya katılan hekimlerin Duygusal Zeka içerisindeki Duyguların
Kullanılması boyutundan almış oldukları puanların demografik değişkenlere göre
karşılaştırması Tablo 17’de gösterilmiştir.
Tablo 17: Duyguların Kullanılması Boyutu Demografik Değişkenlere Göre Karşılaştırılması
Değişkenler n
Ortalama
Sıra
Ortalama
İstatistik
Ortalama
Hata
Standart
Sapma
Anlamlılık
Düzeyi (p)
Cinsiyet
Kadın 100 100,69 3,625 0,085 0,853 0.000
Erkek 138 133,13 3,989 0,061 0,723
Yaş
20-30 147 108,97 B 3,709 0,067 0,812
0.004 31-40 32 117,03 B 3,804 0,143 0,812
41-50 44 149,50 A 4,204 0,098 0,656
51 ve üzeri 15 139,97 AB 4,066 0,183 0,710
Medeni Hal
Evli 91 133,92 4,013 0,074 0,707 0.010
Evli Değil 147 110,57 3,726 0,068 0,835
Kıdem Yılı
0-10 177 111,06 B 3,839 0,103 1,372
0.008 11-20 37 151,73 A 4,243 0,114 0,698
21-30 19 128,92 AB 3,973 0,166 0,725
31-40 5 143,80 AB 4,100 0,291 0,651
Unvan
Prof. Dr. 33 151,26 A 4,212 0,098 0,566
0.002 Doç. Dr. 16 151,06 A 4,218 0,182 0,729
Dr. Öğr. Üyesi 30 124,58 AB 3,908 0,148 0,813
Arş. Gör. 159 108,77 B 3,706 0,064 0,812
Bölüm
Cerrahi 110 124,92 3,906 0,067 0,710 0.256
Dahili 128 114,84 3,775 0,076 0,867
Duygusal Zeka İle İlgili Kitap Okunuz mu?
Evet 89 116,61 3,809 0,084 0,793 0.613
Hayır 149 121,23 3,852 0,066 0,805
Duyguların kullanılması boyutunu oluşturan sorulara verilen cevapların
ortalaması cinsiyetin (p=0.000), yaşın (p=0.004), medeni halin(p=0.010), unvanların
(p=0.002) ve kıdem yılların (p=0.008) Rank (sıra-sayı) ortalamaları arasındaki farklar,
68
istatistik olarak önemlidir. Diğer bağımsız değişkenlerle duyguların kullanılması
arasında istatistiki olarak anlamlı bir fark yoktur.
Duyguların kullanılması boyutunda erkekler kadınlara göre daha yüksek
ortalamaya sahiptir (3.989±0.723). Erkeklerin stres gibi durumlar karşısında duygularını
uygun bir şekilde yönetebildiği görülmektedir.
Yaş grubundan en yüksek ortalamaya sahip grup (4.204±0.656) 41-50 iken en düşük
ortalamaya sahip grup (3.709±0.812) 20-30 yaş grubudur. Burada görüldüğü üzere hayat
tecrübesinin duygusal zeka kavramıyla paralellik gösterdiğidir. Araştırmaya katılan
hekimlerin yaş ortalaması yükseldikçe; duygularını yapıcı aktivitelere dönüştürerek
kullanabilmeleri konusunda daha başarılı oldukları söylenebilir. Gruplara ilişkin farkın
anlamlı çıkması durumunda farklılığın hangi gruptan kaynaklandığını belirlemek için ileri
analiz yöntemlerinden Bonferroni-Dunn testi uygulanmıştır. Yapılan Bonferroni-Dunn
testi sonucunda yaş gruplarından 20-30 yaş ile 31-40 yaş her iki grup 41-50 yaş grubu
ortalamasından istatistik olarak önemli bir farklılığa sahiptir (p<0.05).
Medeni durumda evli olanların duyguların kullanılması boyutunda daha başarılı
oldukları görülmektedir (4.013±0.707).
Kıdem yılında en yüksek ortalamaya (4.243±0.698) 11-20 yıl iken en düşük
ortalamaya sahip grup (3.839±1.372) 0-10 kıdem yılına sahip gruptur. Yapılan Bonferroni-
Dunn testi sonucunda kıdem yılı ortalamaları bakımından sadece 0-10 ve 11-20 kıdem
yılı grubu ortalaması istatistiki olarak önemli bir farklılığa sahiptir (p<0.05).
Unvan grubunda ise en yüksek ortalama (4.218±0.729) Doçent iken en düşük
ortalama (3.706±0.812) araştırma görevlidir. Yapılan Bonferroni-Dunn testi sonucunda
Unvan ortalamaları bakımından Profesör Doktor ile Doçent her iki grup ve Araştırma
görevlisi grubu ortalamasından istatistik olarak önemli bir farklılığa sahiptir (p<0.05).
3.8.6. Karar Verme Boyut Ortalamaları
Karar verme ölçeğinin güvenilirliği ve geçerliliği kanıtlanmış bir ölçek olmasına
rağmen yeniden güvenilirlik analizine tabi tutulmuş ve 24 ifadeden oluşan bu ölçeğin
beş alt boyutundan almış olduğu Cronbach alfa değerleri gösterilmiştir. Alfa değerinin
0.60 ile 0.80 arasında olması durumunda ölçek ‘oldukça güvenilir’, 0.80’den büyük
olması durumunda da ‘yüksek derecede güvenilir’ olarak değerlendirilmektedir (Kayış,
69
2005: 405). Bu da ölçeğin yüksek derecede güvenilir olduğunu açıkça ortaya
koymaktadır. Tablo 18’de karar verme ölçeğine ve alt boyutlarına ilişkin boyutların
ifade sayıları, ortalama ve standart sapma değerleri güvenilirlik (iç tutarlılık) katsayısını
ifade eden Cronbach Alpha (α) değerleri yer almaktadır.
Tablo 18: Karar Verme Boyutunun Psikometrik Özellikleri
Karar Verme Boyutları İfade Sayısı Min- Max
Cronbach
alfa (α) Ort. Ss.
Rasyonel Karar Verme 5 1-5 0.909 3,890 0,743
Sezgisel Karar Verme 5 1-5 0.947 2,868 0,993
Bağımlı Karar Verme 4 1-5 0.901 3,126 0,788
Kaçıngan Karar Verme 5 1-5 0.912 2,050 0,736
Kendiliğinden/Ani Karar Verme 5 1-5 0.899 2,073 0,750
Boyutların ortalamaları incelendiğinde ilk göze çarpan genel olarak
katılımcıların en yüksek Rasyonel Karar Verme boyutundan (3.890±0.743) puan
aldıkları görülmektedir. Bu bulgu hekimlerin alternatiflerin mantıklı değerlendirildiği ve
araştırıldığı, hususunda iyi olduklarını düşündüklerini göstermektedir. Bu boyut
içindeki en yüksek ortalama (0,893) ile “Karar vermeden önce bütün seçenekleri
incelerim” ifadesine aittir. Bütün ifadeler içindeki en yüksek ortalama da “Genellikle
doğruluğunu hissettiğim kararlar veririm” ifadesine (0.923) ait olup, sezgisel
değerlendirme ile ilgilidir.
Hekimlerin karar verme davranışları söz konusu olduğunda öne çıkan diğer
hususlar bağımlı karar verme (3.126±0.788) ve sezgisel karar verme (2.868±0.993)
boyutlarıdır. Kaçıngan karar verme boyutunun (2.050±0.736) düşük çıkması doktorların
karar vermede kaçıngan eğilimin yaşanmadığını göstermektedir.
3.8.6.1. Karar Verme Ölçeğinin Faktör Analizi
Duygusal zeka ölçeğinin faktör analizine uygunluğunun değerlendirilmesi için
Kaiser-Meyer-Olkin (KMO) testi ve Barlett’s testi yapılmıştır.
70
Tablo 19 :Karar Verme Ölçeğinin KMO ve Bartlett’s Testi Sonuçları
KMO ve Bartlett's Testi
Kaiser-Meyer-Olkin Measure of Sampling Adequacy
0,827
Bartlett's Test of Sphericity
Approx. Chi-Square
5000,585
Df
276
Sig.
0,000
Yapılan analiz sonucunda Kaiser-Meyer-Olkin (KMO) örneklem yeterlilik değeri
0,827 çıkmıştır. Bu değerin 0,50’den fazla olması verilerin faktör analizi için uygun
olduğunu göstermektedir. Bunun yanı sıra Barlett’s testinin de 0,000 çıkması faktör analizi
için anlamlılık düzeyinin uygun olduğunu göstermektedir.
Karar verme ölçeği toplam varyansın % 75.697’sini kapsadığı Tablo 20’de
gösterilmiştir.
Tablo 20 : Karar Verme Toplam Varyans Açıklaması
Bileşen
Başlangıç Özdeğerleri
Kare Yüklemelerin Çıkarma Toplamları
Toplam
% Varyans
Kümülatif
%
Toplam
% Varyans
Kümülatif
%
1 6,468 26,951 26,951 4,339 18,079 18,079
2 3,853 16,055 43,006 4,068 16,950 35,029
3 3,599 14,997 58,003 3,729 15,539 50,568
4 2,805 11,689 69,691 3,143 13,095 63,663
5 1,441 6,006 75,697 2,888 12,035 75,697
Duygusal zekânın 1’den büyük olan, beş faktör ve varyans değerleri yukarıdaki
tabloda verilmiştir. Varyans değerlerini açıklamada en büyük pay 18,079 ile birinci faktöre
aittir. En küçük pay ise 12,035 ile 5. faktöre aittir. İkinci, üçüncü ve dördüncü faktörlerin
payı ise sırasıyla 16.950, 15.539 ve 13.095’dir.
71
Tablo 21: Karar Verme Ölçeği Faktör Analizi
Karar Verme İfadeleri ve Boyutları Faktör 1 Faktör 2 Faktör 3 Faktör 4 Faktör 5
S1 (Rasyonel Karar Verme) ,889
S2 (Rasyonel Karar Verme) ,902
S3 (Rasyonel Karar Verme) ,791
S4 (Rasyonel Karar Verme) ,781
S5 (Rasyonel Karar Verme) ,888
S6 (Sezgisel Karar Verme) ,917
S7 (Sezgisel Karar Verme) ,918
S8 (Sezgisel Karar Verme) ,927
S9 (Sezgisel Karar Verme) ,830
S10 (Sezgisel Karar Verme) ,890
S11 (Bağımlı Karar Verme) ,802
S12 (Bağımlı Karar Verme) ,888
S13 (Bağımlı Karar Verme) ,915
S14 (Bağımlı Karar Verme) ,873
S15 (Kaçıngan Karar Verme) ,645
S16 (Kaçıngan Karar Verme) ,926
S17 (Kaçıngan Karar Verme) ,911
S18 (Kaçıngan Karar Verme) ,814
S19 (Kaçıngan Karar Verme) ,897
S20 (Kendiliğinden/Ani Karar Verme) ,770
S21 (Kendiliğinden/Ani Karar Verme) ,824
S22 (Kendiliğinden/Ani Karar Verme) ,611
S23 (Kendiliğinden/Ani Karar Verme) ,742
S24 (Kendiliğinden/Ani Karar Verme) ,624
Orijinal karar verme ölçeğinde 5 faktör altında da toplanan 24 ifade yeniden
faktör analizine tabi tutulmuştur. Yapılan analiz sonucunda tüm değerler istenildiği gibi
çıkmış ve gruplara ayrılmıştır.
Analiz sonucunda karar verme ölçeğinden elde edilen faktörlerin
isimlendirilmesi aşağıda ayrıntılı olarak verilmiştir;
Faktör 1: Sezgisel Karar Verme
6. İfade Kararlarımı verirken sezgilerime güvenirim.
7. İfade Bir karar verirken sezgilerime güvenme eğilimindeyim.
8. İfade Genellikle doğruluğunu hissettiğim kararlar veririm.
72
9. İfade Kararlarımı verirken benim için akılcı bir nedenden daha çok, verdiğim kararın
doğruluğunu hissetmem daha önemlidir.
10. İfade Karar verirken hislerime ve kendi tepkilerime güvenirim.
Faktör 2: Kaçıngan Karar Verme
15. İfade Üzerimde baskı hissetmediğim sürece önemli kararlarımı almaktan kaçınırım.
16. İfade Mümkün olduğunca kararlarımı ertelerim.
17. İfade Önemli kararları alma aşamasına gelinceye kadar karar vermeyi sık sık
ertelerim.
18. İfade Önemli kararlarımı genellikle son dakikada veririm.
19. İfade Üzerine düşünme beni rahatsız etiği için pek çok kararı ertelerim.
Faktör 3: Rasyonel Karar Verme
1. İfade Karar vermeden önce emin olmak için bilgi kaynaklarımı iki kere kontrol
ederim.
2. İfade Karar vermeden önce bütün seçenekler incelerim.
3. İfade Mantıklı ve sistematik bir yolla karar veririm.
4. İfade Karar vermem dikkatli düşünmemi gerektirir.
5. İfade Karar verirken belirli bir amaca yönelik değişik seçenekleri göz önünde
bulundururum.
Faktör 4: Bağımlı Karar Verme
11. İfade Önemli kararlar alırken başkalarının yardımına sık sık ihtiyaç duyarım.
12. İfade Eğer başkalarını desteğine sahipsem önemli kararları almak benim için daha
kolaydır.
13. İfade Önemli kararlarımı alırken başkalarının tavsiyelerinden yararlanırım.
14. İfade Önemli kararlar ile yüzleştiğim zaman birinin bana doğru yolu göstermesi
hoşuma gider.
Faktör 5: Kendiliğinden/ Ani Karar Verme
20. İfade Genellikle ani kararlar veririm.
21.İfade Kararlarımı, çoğunlukla o anda veririm.
22. İfade Çabuk karar veririm.
23. İfade Kararlarımı, sıklıkla düşünmeden veririm.
73
24. İfade Kararlarımı verirken, o anda doğal olan ne ise onu yaparım.
3.8.6.2. Karar Verme Boyutlarının Demografik Değişkenlere Göre
Karşılaştırılması
Araştırmaya katılan hekimlerin Karar Verme içerisindeki rasyonel karar verme
boyutundan almış oldukları puanların demografik değişkenlere göre karşılaştırılması
Tablo 22’de gösterilmiştir.
Tablo 22 :Rasyonel Karar Verme Boyutunun Demografik Değişkenlere Göre Karşılaştırılması
Değişkenler n
Ortalama
Sıra
Ortalama
İstatistik
Ortalama
Hata
Standart
Sapma
Anlamlılık
Düzeyi (p)
Cinsiyet
Kadın 100 100,48 3,696 0,071 0,715 0.000
Erkek 138 133,29 4,031 0,062 0,734
Yaş
20-30 147 115,5 3,851 0,062 0,756
0.068 31-40 32 103,45 3,725 0,125 0,712
41-50 44 134,68 4,090 0,109 0,723
51 ve üzeri 15 148,40 4,186 0,168 0,652
Medeni Hal
Evli 91 124,95 3,947 0,078 0,753 0.334
Evli Değil 147 116,13 3,855 0,060 0,737
Kıdem Yılı
0-10 177 115,99 3,856 0,056 0,745
0.116 11-20 37 123,77 3,940 0,114 0,694
21-30 19 125,66 3,926 0,190 0,830
31-40 5 188,80 4,600 0,167 0,374
Unvan
Prof. Dr. 33 138,45 4,066 0,142 0,821
0.129 Doç. Dr. 16 142,97 4,137 0,146 0,587
Dr. Öğr. Üyesi 30 110,53 3,800 0,132 0,725
Arş. Gör. 159 114,9 3,846 0,058 0,739
Bölüm
Cerrahi 110 122,54 3,920 0,069 0,730 0.525
Dahili 128 116,89 3,865 0,066 0,757
Duygusal Zeka İle İlgili Kitap Okunuz mu?
Evet 89 110,02 3,797 0,075 0,711 0.098
Hayır 149 125,16 3,946 0,062 0,759
74
Rasyonel karar vermeyi oluşturan sorulara verilen cevapların ortalaması dikkate
alınarak cinsiyetlerin (p=0.000) Rank (sıra-sayı) ortalamaları arasındaki farklar,
istatistik olarak önemlidir.
Erkeklerin rasyonel karar verme boyutunda daha başarılı oldukları
görülmektedir (4.031±0.734). Kadınların karar alırken daha duygusal davranış
sergilemeleri bu sonucu açıklayabilir. Yapılan benzer çalışmaların aksine erkelerin bu
çalışmada daha yüksek ortalama almalarının sebebi katılımcı fazlalığı ya da kadınların
karar verirken daha duygusal davranış sergiledikleri düşünülebilir.
Araştırmaya katılan hekimlerin karar verme içerisindeki sezgisel karar verme
boyutundan almış oldukları puanların demografik değişkenlere göre karşılaştırılması
Tablo 23’de gösterilmiştir.
Tablo 23 :Sezgisel Karar Verme Boyutunun Demografik Değişkenlere Göre Karşılaştırılması
Değişkenler n
Ortalama
Sıra
Ortalama
İstatistik
Ortalama
Hata
Standart
Sapma
Anlamlılık
Düzeyi (p)
Cinsiyet
Kadın 100 118,53 2,858 0,089 0,897
0,852 Erkek 138 120,21 2,876 0,090 0,090
Yaş
20-30 147 110,27 2,741 0,080 0,979
0.057 31-40 32 128,47 2,993 0,152 0,864
41-50 44 139,97 3,159 0,165 1,100
51 ve üzeri 15 130,77 3,000 0,236 0,916
Medeni Hal
Evli 91 131,53 3,035 0,101 0,965 0.033
Evli Değil 147 112,05 2,766 0,082 0,999
Kıdem Yılı
0-10 177 111,47 B 2,758 0,073 0,980
0.019 11-20 37 138,07 A 3,124 0,162 0,988
21-30 19 149,05 A 3,284 0,229 0,998
31-40 5 154,00 A 3,320 0,366 0,819
Unvan
Prof. Dr. 33 156,80 A 3,412 0,163 0,939
0.001 Doç. Dr. 16 150,28 A 3,287 0,239 0,957
Dr. Öğr. Üyesi 30 112,13 B 2,740 0,177 0,974
Arş. Gör. 159 110,05 B 2,738 0,076 0,969
Bölüm
Cerrahi 110 136,24 3,110 0,090 0,949 0.000
Dahili 138 105,12 2,660 0,087 0,987
Duygusal Zeka İle İlgili Kitap Okudunuz mu?
Evet 89 125,72 2,970 0,104 0,990 0.280
Hayır 149 115,78 2,808 0,081 0,993
75
Sezgisel karar vermeyi oluşturan sorulara verilen cevapların ortalaması dikkate
alınarak medeni halin (p=0.033), unvanların (p=0.001), bölümün (p=0.000), kıdem yılı
(p=0.019) Rank (sıra-sayı) ortalamaları arasındaki farklar, istatistiki olarak önemlidir.
Bir başka deyişle sezgilere güvenin yaşandığı durumda medeni halin, unvanın, çalışılan
bölümün ve kıdem yılının etkisinin olduğudur.
Evli olanların ortalaması bu boyutta da yüksektir (3.035±0.965).
Kıdem yılı gurubunda en yüksek ortalamaya sahip (3.320±0.819) 31-40 grubu iken
en düşük ortalamaya sahip grup (2.758±0.980) 0-10 grubudur. Burada hekimlerin
tecrübelerinden yola çıkarak sezgilerinin daha kuvvetli olduğu ya da çalışma hayatına yeni
atılan hekimlerin daha temkinli yaklaştıkları varsayılabilir. Diğer bir deyişle deneyimin
duygusal zekayı olumlu etkileyen bir faktör olduğudur. Gruplara ilişkin farkın anlamlı
çıkması durumunda farklılığın hangi gruptan kaynaklandığını belirlemek için ileri analiz
yöntemlerinden Bonferroni- Dunn testi uygulanmıştır. Yapılan Bonferroni-Dunn testi
sonucunda kıdem yılı gruplarından 0-10 yıl istatistik olarak önemli bir farklılığa sahiptir
(p<0.05).
Unvanlarda en yüksek ortalamaya sahip grup (3.412±0.939) Profesör Doktorlar iken
en düşük grup (2.738±0.969) araştırma görevlileridir. Yapılan Bonferroni-Dunn testi
sonucunda Unvan gruplarından Profesör Doktor, Doçent ile Doktor Öğretim Üyesi,
Araştırma Görevlisi ortalamasından istatistiki olarak önemli bir farklılığa sahiptir
(p<0.05).
Cerrahi bölümde çalışan hekimlerin sezgisel karar verme boyutunda daha başarılı
oldukları görülmektedir (3.110±0.949).
Araştırmaya katılan hekimlerin karar verme içerisindeki bağımlı karar verme
boyutundan almış oldukları puanların demografik değişkenlere göre karşılaştırılması
Tablo 24’de gösterilmiştir.
76
Tablo 24 : Bağımlı Karar Verme Boyutunun Demografik Değişkenlere Göre Karşılaştırılması
Değişkenler n
Ortalama
Sıra
Ortalama
İstatistik
Ortalama
Hata
Standart
Sapma
Anlamlılık
Düzeyi (p)
Cinsiyet
Kadın 100 136,93 3,335 0,081 0,817 0.001
Erkek 138 106,87 2,974 0,062 0,732
Yaş
20-30 147 126,36 3,212 0,066 0,800
0.266 31-40 32 111,16 2,976 0,139 0,791
41-50 44 107,16 2,983 0,119 0,791
51 ve üzeri 15 106,27 3,0167 0,143 0,554
Medeni Hal
Evli 91 109,86 3,005 0,079 0,761 0.087
Evli Değil 147 125,47 3,200 0,065 0,797
Kıdem Yılı
0-10 177 122,62 3,161 0,060 0,799
0.306 11-20 37 113,77 3,054 0,131 0,801
21-30 19 95,32 2,868 0,152 0,663
31-40 5 143,20 3,400 0,280 0,627
Unvan
Prof. Dr. 33 111,79 3,045 0,133 0,764
0.205 Doç. Dr. 16 95,91 2,890 0,196 0,785
Dr. Öğr. Üyesi 30 107,50 2,925 0,139 0,766
Arş. Gör. 159 125,74 3,204 0,062 0,791
Bölüm
Cerrahi 110 112,35 3,040 0,073 0,771 0.134
Dahili 128 125,64 3,199 0,070 0,798
Duygusal Zeka İle İlgili Kitap Okunuz mu?
Evet 89 119,12 3,129 0,082 0,776 0.948
Hayır 149 119,72 3,124 0,065 0,797
Bağımlı karar vermeyi oluşturan sorulara verilen cevapların ortalamasına
bakıldığında cinsiyetlerin (p=0.001) Rank (sıra-sayı) ortalamaları arasındaki farklar,
istatistiki olarak önemlidir.
Kadınlar bağımlı karar verme konusunda erkeklere oranla daha yüksek
ortalamaya sahiptir (3.335±0.817). Kadınlar başkalarının öneri ve düşüncelerinin
değerlendirilmesi konusunda erkeklere göre daha yüksek puan aldıkları görülmektedir.
Burada kadınların ortalaması daha fazla olması dikkat çekicidir. Diğer tüm boyutlarda
düşük ortalamaya sahipken bu boyutta yüksek ortalamaya sahiptir. Bu duyguların
ifadesi arttıkça kadın hekimlerim karar verirken başkalarının tavsiyelerinden yararlanma
davranışını daha çok sergilediklerini göstermektedir. Bağımlı karar verme stili karar
77
vermede diğer kişilerin yönlendirme ve desteğinin etkin olduğu bir stildir. Bu
araştırmada kadın hekimlerin bağımlı karar verme stiline yüksek düzeyde olumlu yanıt
vermesi, kadın hekimlerin sağlık hizmetlerinin sıfır hata ile sürdürülmesi yönündeki
genel kabul nedeniyle, hata yapmaktan çekinmeleri ile açıklanabilir.
Araştırmaya katılan doktorların Karar Verme İçerisindeki Kaçıngan Karar
Verme boyutundan almış oldukları puanların demografik değişkenlere göre
karşılaştırılması Tablo 25’de gösterilmiştir.
Tablo 25 :Kaçıngan Karar Verme Boyutunun Demografik Değişkenlere Göre Karşılaştırılması
Değişkenler n
Ortalama
Sıra
Ortalama
İstatistik
Ortalama
Hata
Standart
Sapma
Anlamlılık
Düzeyi (p)
Cinsiyet
Kadın 100 123,74 2,086 0,073 0,735 0.410
Erkek 138 116,43 2,024 0,062 0,738
Yaş
20-30 147 119,79 2,065 0,060 0,738
0.627 31-40 32 125,89 2,106 0,131 0,746
41-50 44 121,01 1,990 0,097 0,645
51 ve üzeri 15 98,63 1,960 0,252 0,977
Medeni Hal
Evli 91 115,07 1,986 0,075 0,722 0.426
Evli Değil 147 122,24 2,089 0,061 0,744
Kıdem Yılı
0-10 177 120,77 2,073 0,055 0,736
0.774 11-20 37 121,24 1,973 0,101 0,618
21-30 19 111,00 1,968 0,164 0,715
31-40 5 93,80 2,120 0,691 1,546
Unvan
Prof. Dr. 33 117,24 2,072 0,144 0,828
0.825 Doç. Dr. 16 106,13 1,825 0,166 0,664
Dr. Öğr. Üyesi 30 116,77 1,940 0,098 0,541
Arş. Gör. 159 121,83 2,089 0,059 0,754
Bölüm
Cerrahi 110 118,41 2,065 0,074 0,781 0.817
Dahili 128 120,44 2,037 0,061 0,698
Duygusal Zeka İle İlgili Kitap Okunuz mu?
Evet 89 120,33 2,040 0,071 0,677 0.884
Hayır 128 119,01 2,056 0,063 0,771
Araştırmada karar verme içerisindeki kaçıngan karar verme alt boyutundan almış
oldukları puanlara göre demografik değişkenler açısından farklılık gösterip
göstermediğine ilişkin veriler incelendiğinde hiçbir değişken anlamlı bir farka sebep
78
olamamaktadır. Kaçıngan karar verme stilinde bireyler karardan uzaklaşan kaçma
eğilimi gösterirler. Karardan kaçma eğiliminin sebebi olarak kararın yüksek risk ve
sorumluluk içermesi olduğu düşünülmektedir. Bu araştırmada hekimlerin kaçıngan
davranış sergilemedikleri görülmektedir. Bu çalışmada elde edilen hekimlerin karar
vermekten kaçınmadığı ve karar vermeyi ertelemediği görülmektedir.
Araştırmaya katılan doktorların Karar Verme içerisindeki kendiliğinden-ani
karar verme boyutundan almış oldukları puanların demografik değişkenlere göre
karşılaştırılması Tablo 26’da gösterilmişti
Tablo 26 : Kendiliğinden-Ani Karar Verme Boyutunun Demografik Değişkenlere Göre
Karşılaştırılması
Değişkenler n
Ortalama
Sıra
Ortalama
İstatistik
Ortalama
Hata
Standart
Sapma
Anlamlılık
Düzeyi (p)
Cinsiyet
Kadın 100 119,53 2,014 0,063 0,632 0.995
Erkek 138 119,48 2,115 0,070 0,825
Yaş
20-30 147 116,58 2,023 0,059 0,716
0.382 31-40 32 123,23 2,118 0,129 0,734
41-50 44 132,70 2,218 0,119 0,792
51 ve üzeri 15 101,40 2,040 0,253 0,980
Medeni Hal
Evli 91 128,07 2,186 0,084 0,803 0.128
Evli Değil 147 114,20 2,002 0,058 0,709
Kıdem Yılı
0-10 177 117,05 2,075 0,075 1,006
0.661 11-20 37 129,57 2,200 0,133 0,812
21-30 19 127,26 2,157 0,167 0,729
31-40 5 102,40 2,320 0,677 1,513
Unvan
Prof. Dr. 33 130,53 2,284 0,160 0,923
0.694 Doç. Dr. 16 115,81 2,075 0,198 0,792
Dr. Öğr. Üyesi. 30 125,43 2,113 0,129 0,709
Arş. Gör. 159 116,46 2,021 0,056 0,712
Bölüm
Cerrahi 110 131,13 2,250 0,083 0,875 0.015
Dahili 128 109,51 1,920 0,051 0,584
Duygusal Zeka İle İlgili Kitap Okunuz mu?
Evet 89 123,62 2,121 0,080 0,758 0.472
Hayır 149 117,04 2,044 0,061 0,746
79
Kendiliğinden-ani karar vermeyi oluşturan sorulara verilen cevapların ortalaması
dikkate alınarak bölüm (p=0.015) Rank (sıra-sayı) ortalamaları arasındaki farklar,
istatistik olarak önemlidir.
Cerrahi bölümünde çalışan doktorların kendiliğinden ani karar verme konusunda
daha başarılı oldukları görülmektedir (2.250±0.875). Bu durum tıbbi müdahalede
beklenmeyen durumlar karşısında çabuk karar verme açısından önem kazanmaktadır. Diğer
bağımsız değişkenler anlamlı bir farklılığa neden olmamaktadır. Çalışmada literatürdeki
çalışmalardan hareketle demografik değişkenlerden yaşın etkili olması beklenmekteydi.
Çünkü genç beyinlerin daha heyecanlı ve sabırsız yapılarının olaylar karşısında ani
kararlar aldırdığı düşünülmekteydi. Ancak çalışmamız literatürün aksine bu düşünceyi
desteklememektedir.
Duygusal Zeka ile Karar Verme arasında ilişki olup olmadığını Sperman
Korelasyon Analizi ile incelenmiştir. Duygusal Zeka ile Karar Verme alt boyutları
arasındaki ilişki Tablo 27’de gösterilmiştir.
Tablo 27 :Duygusal Zeka Düzeyleri ile Karar Verme Stilleri Arasındaki Korelasyonlar
DUYGUSAL ZEKA
KARAR VERME
Rasyonel
Karar Verme
Sezgisel
Karar
Verme
Bağımlı
Karar
Verme
Kaçıngan
Karar Verme
Kendiliğinden
/Ani Karar
Verme
Kendi Duygularını
Değerlendirme
r= 0,223**
p=0.001
r=0.069
p=0.289
r=0.028
p=0.671
r=-0.021
p=0.744
r=0.082
p=0.209
Başkalarının
Duygularını
Değerlendirme
r= 0,133*
p=0.041
r= 0,283**
p=0.000
r=0.119
p=0.067
r=-0.052
p=0.426
r=0.096
p=0.141
Duyguların
Düzenlenmesi
r=0,244**
p=0.000
r=0.068
p=0.293
r=-0.016
p=0.801
r=-0.076
p=0.246
r=0.041
p=0.532
Duyguların
Kullanılması
r= 0,314**
p=0.000
r=-0.044
p=0.956
r=-0.100
p=0.123 r= -0,151*
p=0.020
r=0.025
p=0.697
**. İlişki 0.01 düzeyinde anlamlı (2-tailed)
*. İlişki 0.05 düzeyinde anlamlı (2-tailed)
Kendi Duygularını Değerlendirme boyutu, bireyin yaşadığı ruh halini, içinde
bulunduğu durum ve şartların nedenlerini ve sahip olduğu duyguları anlayabilme
80
kabiliyetini ifade etmektedir. Bu çalışmada söz konusu boyutun rasyonel karar verme
ile 0.01 anlamlılık düzeyi ve pozitif yönde (r=0.223, p=0.001), bir ilişkisi olduğu tespit
edilmiştir. Buna göre hekimlerin bulunduğu şartlara ve ruh haline göre çözüm üreterek
en uygun alternatifi seçerler.
Başkalarının duygularını değerlendirme boyutu, bireylerin etraflarındaki
insanların duygularını algılama ve anlamaları ile ilgilidir. Sezgisel karar verme
boyutunda karar verici önsezilerine güvenerek karar verir. Bu çalışmada bu boyutun
sezgisel karar verme ile 0.01 anlamlılık düzeyi ve pozitif yönde (r=0.283, p=0.000),
rasyonel karar verme ile 0.05 anlamlılık düzeyinde pozitif (r=0.133, p=0.041) bir ilişkisi
olduğu ortaya konmuştur. Buna göre hekimler başkalarının duygularını değerlendirirken
sezgilerine güvendiğini ve etrafındaki insanların duygularını değerlendirirken rasyonel
karar vererek dikkatli bir tutum sergiledikleri görülmüştür. Araştırmada ulaşılan sonuç
literatür açısından orjinallik taşımaktadır. Sağlık hizmetlerinde sezgisel karar vermenin
yerinin olmadığı düşünülmektedir. Son zamanlarda rasyonel karar verme gibi sezgisel
karar vermenin de kullanılması olağan bir durumdur. Sağlık sektöründe rasyonel
kararlar temel alınmakla beraber kararın özelliğine ve bulunulan koşullara bağlı olarak
sezgisel karar verme yoluna da gidilmektedir.
Duyguların Düzenlenmesi boyutu bireylerin kriz ortamında hızlı, akılcı tepki
göstermeleri ve duygularını düzenleyebilmeleri ile ilgilidir. Rasyonel karar verme
boyutunda karar verici sorunla karşılaştığında alternatif çözümleri mantıklı olarak
değerlendirir ve araştırır. Bu çalışmada bu boyutun rasyonel karar verme ile 0.01
anlamlılık düzeyi ve pozitif yönde (r=0.244, p=0.000) bir ilişkisi olduğu ortaya
konmuştur. Buna göre hekimlerin kriz ortamlarında akılcı karar ve daha dikkatli tutum
sergilemeleri gözlemlenir.
Duyguların Kullanılması boyutu, bireylerin duygularını yapıcı aktiviteler
kullanma amacı ile ilgilidir. Stresli koşullar altındaki olumlu düşünebilen bireyler
motivasyonun yüksek olmasını ve olumlu atmosferi sağlayarak, çözüme yönelik
sonuçlara daha kolay ulaşabilmelerini sağlar. Bu çalışmada söz konusu boyutun
rasyonel karar verme ile 0.01 anlamlılık düzeyi ve pozitif yönde (r=0.314, p=0.000),
kaçıngan karar verme ile 0.05 anlamlılık düzeyinde negatif (r=0.151, p=0.020) bir
ilişkisi olduğu tespit edilmiştir. Buna göre hekimler duygularını yapıcı aktiviteye
kullanırken, kaçıngan karar vermeyi erteleyen bir tavır sergilemedikleri görülmektedir.
81
Araştırmada öncelikle incelenen, katılımcılarda duygusal zeka becerileri ve karar
verme stili boyutlarının düzeyidir. Araştırmaya katılan hekimlerin duygusal zeka
düzeylerine ilişkin ortalama değerlere bakıldığında duygusal zeka düzeylerinin
ortalamanın üzerinde; grupta duyguların kullanılması boyutunun diğer boyutlara oranla
yüksek bir seviyede olduğu görülmüştür. Bu sonuç hekimlerin duygularını yapıcı
aktiviteler için kullanabildiklerini göstermektedir. Araştırmaya katılan hekimlerin karar
verme stillerine ilişkin ortalama değerlere bakıldığında ise, hekimlerin genel karar
verme stillerinin ortalamanın üzerinde olduğu; rasyonel karar verme, sezgisel karar
verme ve bağımlı karar vermenin yüksek bir seviyede, kaçıngan ve kendiliğinden-ani
karar verme stillerinin ise ortalamanın altında seyrettiği görülmüştür.
3.9. TARTIŞMA
Bu bölümde istatistiksel analizler sonucu elde edilen bulgular tartışılarak
yazında yapılmış benzer nitelikteki çalışmaların bulgularıyla karşılaştırma yapılacaktır.
Elde edilen bulgular literatür bilgilerinin ışığında ve bulguların bölümleri doğrultusunda
tartışılmıştır.
Adsız (2016: 95)’ın yöneticilerin duygusal zeka düzeylerinin karar verme
stillerine etkisini belirlemeye yönelik çeşitli kamu ve özel sektörlerde çalışan 302
yöneticiye uyguladığı araştırmasında, yöneticilerin duygusal zeka düzeylerinin
ortalamanın üzerinde; grupta duygulardan faydalanma düzeylerinin diğer boyutlara
oranla yüksek bir seviyede olduğu görülmüştür. Araştırmaya katılan yöneticilerin karar
verme stillerine ilişkin ortalama değerlere bakıldığında ise, yöneticilerin genel karar
verme stillerinin ortalamanın üzerinde olduğu; rasyonel, sezgisel ve bağımlı karar
vermenin yüksek bir seviyede, kaçıngan ve ani karar verme stillerinin ise ortalamanın
altında seyrettiği görülmüştür. Bu çalışma duygusal zeka ve karar verme boyut
ortalamaları sonuçları açısından paralellik göstermektedir.
Şen (2017: 72)’in kamu sağlık sektöründeki yöneticilerin karar verme stillerinin
ve ilişkili olduğu faktörlerin incelendiği araştırmasında, yöneticilerin yüksek düzeyde
rasyonel karar verme stili benimsedikleri sonucuna ulaşılmıştır. Bunun yanında yüksek
düzeyde bağımlı karar verme davranışı gösterdikleri tespit edilen yöneticilerin, orta
düzeyde sezgisel karar verme stili, kaçıngan karar verme stili ile kendiliğinden-ani karar
82
verme stilini ise zayıf düzeyde kullandıkları görülmüştür. Yine bu çalışma karar verme
boyut ortalamaları açısından paralellik göstermektedir.
Kuşaklı (2008: 240)’nın yönetici hemşirelerin duygusal zeka yetenekleri ve
liderlik davranışlarının araştırıldığı çalışmasında, bekar hemşirelerin duygusal zeka
yetenekleri puanları evlilere göre yüksek bulunmuştur. Şenocak (2015: 144)’ın
duygusal zeka ve liderlik tarzlarının çalışan verimliliği üzerine etkilerinin incelendiği
araştırmasında bekar olan ve çalışma süresi fazla olanların duygusal zeka puanları
yüksek çıkmıştır. Pamukoğlu (2004: 141)’nun duygusal zekanın yönetici etkinliğindeki
rolünün kadın yöneticiler bağlamında incelendiği çalışmasında ise duygusal zeka en
yüksek puanı bekar olan yöneticilerin, sosyal farkındalık boyutunun ise evli olan
yöneticilerin sahip olduklarını belirlemiştir. Araştırma sonuçlarına göre 46 yaş ve üzeri
yaş grubu yöneticilerin duygusal zekalarının diğer gruplara göre daha yüksek olduğu
bulunmuştur. Kuşaklı (2008: 226)’nın yönetici hemşirelerin duygusal zeka yetenekleri
ve liderlik davranışlarının incelendiği araştırmasında, duygusal zeka yetenekleri ile
medeni durum ortalamaları arasındaki fark istatiksel açıdan anlamlı bulunmuştur. Bekar
grubunda olan yönetici hemşirelerin duygusal zeka aritmetik ortalamaları evli gruba
göre yüksek olduğu bulunmuştur. Uzuner (2012: 70)’in yönetici hemşirelerde duygusal
zeka ve boyun eğici davranışların incelendiği araştırmasında, medeni durum ve
duygusal zeka arasında ilişki tespit edilmemiştir. Özyer (2004: 96)’in duygusal zeka ile
örgütsel bağlılık ve bağlılığın alt formları arasındaki ilişkinin saptanmasına yönelik
çalışması sonucunda medeni durum ile duygusal zeka arasında anlamlı bir faklılık
bulunmamıştır. Alver ve arkadaşları (2006: 67)’nın okul yöneticilerinin karar verme
stratejilerinin çeşitli değişkenlere göre incelendiği araştırmalarında medeni halin,
yöneticilerin bağımsız karar verme, mantıksal karar verme ve kararsızlık durumlarında
anlamlı fark yaratmadığı bulunmuştur. Acıbozlar (2007: 192)’ın yönetici hemşirelerin
karar verme stratejileri ve yaratıcılık konulu araştırmasında da yönetici hemşirelerin
medeni durumları ile karar stratejileri puanları arasında anlamlı bir fark bulunamamıştır.
Ölçüm (2015: 140)’ün okul yöneticilerinde karar verme stillerinin öğretmenlerin iş
doyumuna etkisinin incelendiği araştırmasında, medeni durum değişkenine göre
katılımcıların, yöneticilerinin karar verme stillerine yönelik görüşleri arasında anlamlı
fark olduğu sonucuna ulaştır. Sonuçlar incelendiğinde rasyonel karar verme, bağımlı
karar verme ve kendiliğinden-ani karar verme stillerine ilişkin evli katılımcıların bekar
83
katılımcılara oranla yöneticilerine daha yüksek puanlar verdikleri görülmüştür. Diğer bir
ifadeyle evli katılımcıların bekarlara oranla yöneticilerini daha rasyonel daha bağımlı ve
spontan buldukları söylenebilir. Sezgisel karar verme ve kaçıngan karar verme stillerine
yönelik katılımcı görüşleri arasında ise anlamlı fark bulunmadığı sonucuna ulaşılmıştır.
Yapılan bu araştırmalar araştırma bulgularıyla paralellik göstermemektedir. Bu durum
evli olan hekimlerin bekar olan gruba göre; problemli durumları anlamada ve uygun
çözümlere ulaşmada, esnek, gerçekçi ve etkin olduklarını, karşılaştıkları güçlüklerle
ilgili olarak genellikle uygun çözümler üretebildiklerini düşündürmektedir.
Kalyoncu (2011: 138)’nun hemşirelere yönelik duygusal zeka ile örgütten
kaynaklanan stres arasındaki ilişkinin incelendiği çalışmasında, hemşirelerin aynı iş
yerinde çalışma süresi arttıkça duygusal zeka seviyeleri artış göstermektedir. Yaşanan
deneyimlerin zaman içinde niceliksel ve niteliksel olarak artması, duygusal olgunluğun
oluşmasına imkan vererek, kişiye hem kendi hem de diğer kişilerin duygularını daha iyi
anlama ve yorumlama yetisi kazandırabilir sonucuna varılmıştır. Çolhan (2016: 62)’ın
yönetici hemşirelerin duygusal zeka düzeyleri ve karar verme stratejileri araştırmasında,
çalışma yıllarına göre duygusal zeka düzeylerinin öz motivasyon, empati ve diğerlerinin
duygularını yönetme boyutlarının pozitif yönde etkilendiği görülmektedir. Çalışma yılı
arttıkça yönetici hemşirelerin duygusal zeka düzeyleri yükselmektedir. Yaş ile beraber
çalışma yılının değerlendirilmesi duygusal zeka düzeyinde artış olmasını beklemekte ve
bulgular literatür tarafından desteklenmektedir. Mayer ve arkadaşları (2011: 237)’nın
“Emotional Intelligence as a Standard Intelligence” araştırmalarında deneyim; duygusal
zeka yeteneklerini olumlu etkileyen önemli bir faktördür. Bu bakış açısı ile çalışma
yılının süresinin duygusal zeka yeteneklerini arttırıcı bir etki yapacağı düşünülebilir. Bu
çalışma araştırma bulgularıyla benzerlik göstermektedir.
Çolhan (2016: 62)’ın yönetici hemşirelerin duygusal zeka düzeyleri ve karar
verme stratejilerinin araştırıldığı çalışmada, yönetici hemşirelerin duygusal zeka ile
ilgili hizmet içi eğitim, kurs, seminer katılımına göre duygusal zeka düzeyleri arasında
istatiksel olarak anlamlı bir ilişki bulunmadığını görülmüştür. Genel olarak araştırma
bulguları literatürle benzer sonuç elde etse de bu araştırma sonuçlarıyla paralellik
göstermemektedir. Altay (2011: 139)’ın yöneticilerin duygusal zeka düzeylerinin karar
verme stillerine etkisinin incelendiği çalışmasında, yöneticilerin duygusal zeka
düzeyleri arasında, bu konuda kitap okuyup okumamasına göre farklılık olup
84
olmadığına ilişkin veriler incelendiğinde; duygusal zeka konusunda kitap okumanın,
araştırmaya katılan yöneticilerin duygulardan faydalanma düzeylerinde anlamlı
farklılıklar yarattığı ancak, iyimserlik ve duyguların ifadesi düzeylerinde anlamlı
farklılıklar yaratmadığı görülmüştür. Ortalama puanlara bakıldığında, duygusal zeka
konusunda kitap okumuş olan yöneticilerin duygulardan faydalanma düzeylerinin, bu
konuda herhangi bir kitap okumamış olanlara göre daha yüksek olduğu görülmüştür.
Buna göre, duygusal zeka konusunda kitap okumanın duygusal zeka gelişimine katkısı
olduğu söylenebilir. Yaş değişkenine ilişkin sonuçlara bakıldığında, 41-50 yaş
grubundaki yöneticilerin iyimserlik düzeylerinin, 20-30 yaş grubundaki yöneticilerden
farklı olduğu görülmüştür. Buna göre, araştırmaya katılan yöneticilerin yaş ortalaması
yükseldikçe; duygusal zeka yaş ile doğru orantılıdır. Bu sonuçlar araştırma bulgularıyla
paralellik göstermektedir. Akademik eğitimin duygusal zekanın gelişimine katkı
sağladığı söylenebilir. Duygusal zekanın eğitim ve kişisel gelişim çabaları ile
geliştirilebileceği varsayımı sunulan araştırma bulgularını desteklemektedir. Duygusal
zeka yeteneklerinin belli yaş aralığında artış göstermesinin beklenmesi; sunulan
araştırma bulgularıyla benzerlik göstermektedir.
Araştırma bulgularına göre sezgisel karar verme boyutu anlamlı derecede yüksek
çıkmıştır. Sağlık sektöründe sezginin yerinin olmadığı düşünülmesine rağmen yapılan
son çalışmalar bu durumun aksini ispat etmektedir. Kutlu ve arkadaşları (2010: 139)’nın
hasta hekim ilişkisinde empatinin önemi konulu çalışmasında hekimler, empatisiz
başarının sınırlı olduğunu ve empatinin tıbbi ve ya cerrahi tedavide önemli terapötik
edici olduğunu düşünmektedir. King (1997: 199) ABD’de özellikle hemşirelik
hizmetlerinde sezgisel karar vermenin önemine vurgu yapılmaktadır. Bu araştırmada
hekimlerin ağırlıklı olarak rasyonel karar verme stilini benimsemiş olmaları, verilecek
kararlarla ilgili tüm alternatifler ve her bir alternatifin sonuçları hakkında tam bilgiye
sahip oldukları ve böylece en doğru alternatifi seçtikleri anlamına gelmektedir. Sevindi
(2012: 92)’nin hastane yöneticilerinin karar verme düzeylerine yönelik araştırmasında
yaşlara göre sezgi puanı ileri düzeyde anlamlı farklılık göstermektedir. 40 yaş ve üzeri
olguların sezgi puanları 40 yaş altındakilere göre anlamlı yüksektir. Ravangard ve
arkadaşları (2013: 41)’nın sağlık sektöründe yaptıkları araştırmada yaptığı bir çalışmada
özel hastane yöneticilerinin sezgisel karar verme stilini tercih ettiği görülmektedir.
Payne (2015: 330)’nin sağlık sektöründe yaptığı çalışmada sezgisel karar vermenin
85
eğilimine dikkat çekmiştir. Bu sonuçlar Simon’un “Sezgi, analizden bağımsız olarak
yürütülen bir süreç değildir; sezgi ve analiz etkili karar vermede birbirlerinin
tamamlayıcısıdır.“ tespitini desteklemektedir (Akt. Şen, 2017: 74). Esasen sağlık
sektöründe yaşanan gelişmelere bakıldığında, klinik kararlarda da sezgisel karar
vermeye atfedilen değerin arttığı görülmektedir. Bu araştırmalar sunulan çalışmanın
bulgularıyla paralellik göstermektedir.
Köksal (2003: 83)’ın ergenlerde duygusal zeka ve karar verme stratejileri
arasındaki ilişkinin incelendiği araştırmasında, duygusal zeka toplam puan ve tüm alt
boyutlarında kızlar erkeklerden yüksek puan aldığını saptamıştır. Duygusal zeka ile
ilgili çalışmalar genel olarak incelendiğinde kadınların duygusal zekasının erkeklerden
daha yüksek olduğu görülmektedir (Ciarrochi ve ark., 2001; Reiff ve ark., 2001; Mayer
ve Geher, 1996). Bu çalışmada erkeklerin genel olarak alt boyutlardan almış oldukları
değerlerin fazla oluşu literatürdeki çalışmaları desteklememektedir. Goleman (1996:
63), kadınlarda duygusal zekanın başkalarının duygularını anlama ve iletişim
becerilerinde, erkeklerin ise duygularını yönetme ve kendini motive etme becerilerinde
daha iyi olduğunu vurgulamıştır.
Küçükkendirci ve arkadaşları (2016: 215)’nın kamu sağlık kurumları taşra
yöneticilerinin karar verme stillerinin belirlenmesine yönelik çalışmada kaçıngan stille
ilgili elde edilen bulguları desteklemektedir. Söz konusu çalışmada, yöneticilerin karar
verirken en az kaçınma en fazla ise rasyonel şekilde davrandığı görülmüştür. Bu bulgu,
çalışmamızda elde edilen bulgu ile uyumlu olup, sağlık sektörü açısından mevcut bilgiyi
desteklemektedir.
Civanoğlu (2015: 90)’nun duygusal zeka ile tükenmişlik ve örgütsel bağlılık
düzeyleri arasındaki ilişkinin incelendiği araştırmasında genel duygusal zeka ölçeği ve
alt ölçeklerine verine cevaplarda sağlık çalışanlarının unvana göre değişim gösterdiği
görülmektedir. Bu araştırma sunulan araştırma bulgularıyla benzerlik göstermektedir.
Tablo 28’de çalışmanın hipotezlerinin kabul red durumu gösterilmektedir.
86
Tablo 28 :Hipotezlerin Kabulü/Reddi Tablosu
Hipotezler Kabul/Red
Hipotez 1.1: Duygusal zeka alt boyutlarından
kendi duygularının değerlendirilmesi rasyonel
karar vermeyi etkiler.
Kabul: Duygusal zeka alt boyutlarından kendi
duygularının değerlendirilmesi rasyonel karar
vermeyi etkiler.
Hipotez 1.2: Duygusal zeka alt boyutlarından
kendi duygularının değerlendirilmesi sezgisel karar
vermeyi etkiler.
Red: Duygusal zeka alt boyutlarından kendi
duygularının değerlendirilmesi sezgisel karar
vermeyi etkilemez.
Hipotez 1.3: Duygusal zeka alt boyutlarından
kendi duygularının değerlendirilmesi bağımlı karar
vermeyi etkiler.
Red: Duygusal zeka alt boyutlarından kendi
duygularının değerlendirilmesi bağımlı karar
vermeyi etkilemez.
Hipotez 1.4: Duygusal zeka alt boyutlarından
kendi duygularının değerlendirilmesi kaçıngan
karar vermeyi etkiler.
Red: Duygusal zeka alt boyutlarından kendi
duygularının değerlendirilmesi kaçıngan karar
vermeyi etkilemez.
Hipotez 1.5: Duygusal zeka alt boyutlarından
kendi duygularının değerlendirilmesi
kendiliğinden-ani karar vermeyi etkiler.
Red: Duygusal zeka alt boyutlarından kendi
duygularının değerlendirilmesi kendiliğinden-ani
karar vermeyi etkilemez.
Hipotez 2.1: Duygusal zeka alt boyutlarından
başkalarının duygularının değerlendirilmesi
rasyonel karar vermeyi etkiler.
Kabul: Duygusal zeka alt boyutlarından
başkalarının duygularının değerlendirilmesi
rasyonel karar vermeyi etkiler.
Hipotez 2.2: Duygusal zeka alt boyutlarından
başkalarının duygularının değerlendirilmesi
sezgisel karar vermeyi etkiler.
Kabul: Duygusal zeka alt boyutlarından
başkalarının duygularının değerlendirilmesi
sezgisel karar vermeyi etkiler.
Hipotez 2.3: Duygusal zeka alt boyutlarından
başkalarının duygularının değerlendirilmesi
bağımlı karar vermeyi etkiler.
Red: Duygusal zeka alt boyutlarından başkalarının
duygularının değerlendirilmesi bağımlı karar
vermeyi etkilemez.
Hipotez 2.4: Duygusal zeka alt boyutlarından
başkalarının duygularının değerlendirilmesi
kaçıngan karar vermeyi etkiler.
Red: Duygusal zeka alt boyutlarından başkalarının
duygularının değerlendirilmesi kaçıngan karar
vermeyi etkilemez.
Hipotez 2.5: Duygusal zeka alt boyutlarından
başkalarının duygularının değerlendirilmesi
kendiliğinden-ani karar vermeyi etkiler.
Red: Duygusal zeka alt boyutlarından başkalarının
duygularının değerlendirilmesi kendiliğinden-ani
karar vermeyi etkilemez.
Hipotez 3.1: Duygusal zeka alt boyutlarından
duyguların düzenlenmesi rasyonel karar vermeyi
etkiler.
Kabul: Duygusal zeka alt boyutlarından duyguların
düzenlenmesi rasyonel karar vermeyi etkiler.
Hipotez 3.2: Duygusal zeka alt boyutlarından
duyguların düzenlenmesi sezgisel karar vermeyi
etkiler.
Red: Duygusal zeka alt boyutlarından duyguların
düzenlenmesi sezgisel karar vermeyi etkilemez.
87
Hipotez 3.3: Duygusal zeka alt boyutlarından
duyguların düzenlenmesi bağımlı karar vermeyi
etkiler.
Red: Duygusal zeka alt boyutlarından duyguların
düzenlenmesi bağımlı karar vermeyi etkilemez.
Hipotez 3.4: Duygusal zeka alt boyutlarından
duyguların düzenlenmesi kaçıngan karar vermeyi
etkiler.
Red: Duygusal zeka alt boyutlarından duyguların
düzenlenmesi kaçıngan karar vermeyi etkilemez.
Hipotez 3.5: Duygusal zeka alt boyutlarından
duyguların düzenlenmesi kendiliğinden-ani karar
vermeyi etkiler.
Red: Duygusal zeka alt boyutlarından duyguların
düzenlenmesi kendiliğinden-ani karar vermeyi
etkilemez.
Hipotez 4.1: Duygusal zeka alt boyutlarından
duyguları kullanma rasyonel karar vermeyi etkiler.
Kabul: Duygusal zeka alt boyutlarından duyguları
kullanma rasyonel karar vermeyi etkiler.
Hipotez 4.2: Duygusal zeka alt boyutlarından
duyguları kullanma sezgisel karar vermeyi etkiler.
Red: Duygusal zeka alt boyutlarından duyguları
kullanma sezgisel karar vermeyi etkilemez.
Hipotez 4.3: Duygusal zeka alt boyutlarından
duyguları kullanma bağımlı karar vermeyi etkiler.
Red: Duygusal zeka alt boyutlarından duyguları
kullanma bağımlı karar vermeyi etkilemez.
Hipotez 4.4: Duygusal zeka alt boyutlarından
duyguları kullanma kaçıngan karar vermeyi etkiler.
Kabul: Duygusal zeka alt boyutlarından duyguları
kullanma kaçıngan karar vermeyi etkiler.
Hipotez 4.5: Duygusal zeka alt boyutlarından
duyguları kullanma kendiliğinden-ani karar
vermeyi etkiler.
Red: Duygusal zeka alt boyutlarından duyguları
kullanma kendiliğinden-ani karar vermeyi
etkilemez.
88
SONUÇ ve ÖNERİLER
Duygusal zeka kavramı bireylerin son zamanlarda yararlanmak istediği bir güç
haline gelmiştir. Duygusal zeka kavramına olan ilginin temelinde negatif duyguları
yönetmede karşılaşılan güçlükler olduğu gözlenmiştir. Duygusal zeka farklı şekillerde
çözüm üretebilecek, alternatifler geliştirilebilecek sorunlarla ilgilenmektedir. Ortaya
çıkan problemlerin çözümü için en iyi planların yapılması kişinin duygusal zekasına
bağlıdır. Doğru kararlar alabilmenin temelini oluşturan duygusal zeka her alanda katkı
sağlar. Duygusal zekanın geliştirilmesi bu açıdan çok önemlidir. Duygusal zeka
eğitiminin her yaş döneminde etkili olduğu görülmektedir.
Duygusal zeka, duyguları yönetebilme ve farkında olma, olaylar karşısında
sakinliği koruyabilme becerisi olarak kısaca tanımlanabilir. Sağlık hizmetlerinde
duygusal zeka bu becerileri uygulayabilme noktasında çok önemlidir. Sağlık
çalışanlarının hastanın duygularını anlamaları iletişim açısından çok önemlidir. Hasta ve
sağlık çalışanı arasındaki iletişimin önemi gün geçtikçe artmaktadır. Burada duygusal
zeka devreye girmektedir. Geri bildirim ve etkileşim noktasında duyguların kullanılması
hayat kurtarıcı olabilir. İletişim becerisi hastaya ulaşmaktaki en önemli araçlardan
biridir. Hastayla iletişim kurulurken pek çok duygu yaşanır. Mutluluk, hayal kırıklığı,
sıkıntı, öfke bu duygulara örnek gösterilebilir. Kendi duygularının farkında olan sağlık
çalışanı hastayı nasıl algılayabileceğini bilir. Başkalarının duygularını anlama bireyin
kendi duygu ve düşüncelerini tanıyabilmesinden, onları kontrol edebilmesi ve
yönetilmesinden geçer (Karakaş ve Küçükoğlu, 2011: 9). Sağlık sektöründe özellikle
doktor, hemşire ve hasta bakıcıların hastalar ile iyi bir ilişki kurabilmeleri için, önce
bireysel duygularının farkında olabilen ve duygularını yönetebilen, kendisini motive
edebilen ve etkin iletişim içinde olan, empati kurabilen, bir başka deyişle duygusal zeka
becerileri gelişmiş bireyler olmaları gerekmektedir (Aksütlü, 2013: 27). Yaşamdan
doyum alan, koşullara uyum sağlayan ruhsal yönden sağlıklı çalışan hastalarla iletişim
kurarken onların yalnızca fizyolojik gereksinimlerine değil, duygusal değerlerine de
duyarlı olur. Tedavinin yalnızca tıbbi değil duygusal açıdan da yeterli olması önem arz
etmektedir.
89
Bireylerin sahip oldukları en güçlü karar verme kaynağı duygulardır. Duygular
kişisel değerlerin, motive edici ihtiyaçların, isteklerin temelinde yer alması bakımından
karar verme stillerini belirleyebilmektedir. Karar verme stillerin belirlenmesinde “zeka”
kavramı ile beraber “duygu” kavramının da önemli olduğu düşünülmeye başlanması,
“duygusal zeka” anlamında karar verme sürecini etkileyen önemli bir etmenin
incelenmesini de beraberinde getirmiştir.
Bu düşüncelerden yola çıkarak çalışmanın uygulama bölümünde hekimlerin
duygusal zeka becerilerinin ne düzeyde olduğu ve bu düzeylerin karar verme stillerini
hangi düzeyde etkilediği belirlenmiştir. Ancak duygusal zeka düzeyi ile karar verme
stratejileri arasındaki ilişkiyi inceleyen araştırmalar uluslararası düzeyde çok sınırlıdır
ve araştırmanın planlandığı sürede ulusal literatürde rastlanılmamıştır.
Araştırmanın uygulanması aşamasında görüşülen hekimlerden gelen fikirler ve
elde edilen bulgulardan yola çıkılarak aşağıdaki öneriler sunulabilir:
1. Hastane çalışanlarına, duygusal zeka eğitimleri verilebilir. Karmaşık ve farklı
meslek gruplarının beraber olduğu sağlık sektöründe olumsuzluklar artmaktadır. Bu da
sağlık çalışanlarını etkilemektedir. Bu nedenle sağlık çalışanlarına duygusal zeka
becerisi olan olumsuzluklarla baş edebilme becerisi kazandırılmalıdır. Bununla beraber
hastanede uygulanan tedavi sadece fiziksel değildir. Hastalarla iletişimde duygusal
zekanın önemi büyüktür. Bu nedenle duygusal zeka eğitimi önem arz etmektedir.
2. Duygusal zeka gelişimi yönünde verilen eğitimler belirli zaman aralıklarında
ölçümlenerek çalışanlara geri bildirim sağlanabilir.
3. Tıp fakültesinde eğitim gören öğrencilerin duygusal zeka düzeylerinin
geliştirilmesi için müfredata duygusal zeka ile ilgili dersler eklenebilir.
4. Karar verme araştırmaları; zihinsel, kişilik özellikleri, demografik özellikler,
çevre ve karar vericinin örgüt içerisindeki yeri itibariyle ve örgütün kendine has
özellikleriyle incelenmelidir. Bu araştırmada kullanılan model birçok değişkenle
geliştirilebilir.
5. Karar verme stilini etkileyen önemli bir boyut olan çevrenin etkisi bu
çalışmada ele alınmamıştır. Ölçümü uzun dönemli çalışma gerektiren çevrenin aracı
90
değişken olarak ele alınmasıyla modele dahil edilecek bir çalışma konuya derinlik
kazandıracaktır.
6. Araştırma farklı sektörlerde, farklı meslek grupları içerisinde tekrarlanarak
karar verme stiline etki eden değişkenlerin sonuçları karşılaştırılarak, sektörel ve
mesleki olarak farklılıklar ortaya konabilir.
7. Literatürde, duygusal zekanın karar verme üzerinde etkisinin olduğuna birçok
çalışmada değinilmiş ancak hekimlerde duygusal zeka ve karar verme stillerinin birlikte
incelendiği bir çalışmaya rastlanmamıştır. Bu nedenle, elde edilen sonuçlar başka
araştırmalarla desteklenemese de, araştırma dahilindeki hekimlerin duygusal zeka
düzeylerinin, karar verme stilleri üzerinde etkisinin olduğu görülmüştür. Bu etkinin
genellenebilmesi için daha çok sayıda ve geniş kapsamlı araştırmaların yapılması
gerekmektedir.
8. Araştırmada ortaya çıkan bulgular yalnızca Süleyman Demirel Üniversitesi
Araştırma ve Uygulama Hastanesinde çalışan hekimlerin görüşlerini yansıtmaktadır. Bu
nedenle bir takım genellemeler yapılabilmesi için benzer çalışmaların daha geniş
kitleleri kapsayacak şekilde örneklemler seçilerek uygulanması önerilebilir.
9. Böyle bir çalışma sadece pratisyen hekimler ya da hemşireler gibi tek sağlık
çalışan grubuna özel olarak da tasarlanabilir. İstenirse bu sonuçlar kıyaslanabilir. Daha
sonra yapılacak araştırmaların daha fazla sayıda katılımcıyla gerçekleştirilmesi tavsiye
edilir.
91
KAYNAKÇA
KİTAPLAR
Ak, B., (2005), Hipotez Testi, Ş. Kalaycı (Ed.), SPSS Uygulamalı Çok Değişkenli
İstatistik Teknikleri, Asil Yayın Dağıtım, Ankara.
Atıgan, F., (2011), Yönetim ve Organizasyon, Ankara, Nobel Yayın Dağıtım.
Aydın, B., (1997), Çocuk ve Ergen Psikolojisi, İstanbul, Marmara Üniversitesi
Yayınları.
Aytaç, S., (2002), Yaratıcı Kişilik ve Yönetici, İstanbul, Ekonomi Yayınları.
Bağırkan, Ş., (1983), Karar Verme, İstanbul, Der Yayınları.
Baltaş, Z. (2006), Duygusal Zekâ, İstanbul, Remzi Kitabevi.
Bar-On, R., (1997), Development of the Bar-On Eq-İ:A Measure of Emotional and
Social Intelligence, Paper Presented at the 105 Annual Convention of the
American Psychological Association Chicago.
Barutçugil, İ., (2002), Organizasyonlarda Duyguların Yönetimi, İstanbul, Kariyer
Yayıncılık.
Başaran, İ. E., (2000), Örgütsel Davranış: İnsanın Üretim Gücü, 3.Baskı,
Ankara,Siyasal Kitabevi.
Baymur, F., (1978), Genel Psikoloji, İstanbul, İnkılap ve Arka Basımevi.
Bircan, B., Demir,H, Tütek, H., (1985), Yönetsel Karar Verme, İzmir, Bilgehan
Basımevi.
Brenner, E., Salovey, P.,(1997), Emotion Regulation During Chilhood Developmental,
Interpersonal and Individual Considerations, NY.
Brockert, S., Braun, G., (2000), Duygusal Zeka Test Kitabı: Duygusal Zekanızı
Değerlendirin, Çev: N. Süleymangil, İstanbul, Mns Yayıncılık.
Caruso, D., Salovey, P., (2004), The Emotionally Intelligent Manager, Jossey Bass.
Can, H., (1994), Organizasyon ve Yönetim , 3. Baskı, Ankara, Siyasal Kitabevi.
Can, H., (2005), Organizasyon ve Yönetim, 7. Baskı, Ankara,Siyasal Kitabevi.
Cevizci, A., (1999), Felsefe Sözlüğü, Paradigma Yayınları.
Cooper, R.K., Sawaf, A. (1997), Liderlikte Duygusal Zeka, Birinci Basım, Çev:
Z.B.Ayman, B., Sancar, İstanbul, Sistem Yayıncılık ve Mat. San. Tic. A.Ş.
92
Cooper, R., Sawaf, A.,(1997), Executive Eq: Emotional Intelligence in Leadership and
Organizations, Newyork, Grosset/ Putnam Inc.
Cooper, R.K., Sawaf, A., (2000), Liderlikte Duygusal Zeka, Çev: Bedriye Ayman ve
Banu Sancar, İstanbul, Sistem Yayıncılık.
Covey, S., (2004), Etkili İnsanların 7 Alışkanlığı, Kişisel Değişim İçin Altın Kurallar,
Çev: G.,Suveren, O., Deniztekin, 25. Basım, İstanbul, Varlık Yayınları.
Cüceloğlu, D., (1996), İnsan ve Davranışı, İstanbul, Remzi Kitabevi.
Çeşitçioğlu, M., (2003), Kaliteli İnsan, İstanbul, Alfa Yayınları.
Damasio, A., R., (1999), Descartes’ın Yanılgısı, Çev: Bahar Atlamaz, Birinci Basım,
Varlık Yayınları.
Demir, M.H., Bircan, B., Tütek, H., (1985), Yönetsel Karar Verme, Bilgehan Basım,
İzmir.
Dinçer, Ö., Fidan, Y., (1996), İşletme Yönetimi, İstanbul, Beta Yayınları.
Dökmen, Ü., (2000), Yarına Kim Kalacak? Evrenle Uyumlaşma Sürecinde Varolmak,
Gelişmek, Uzlaşmak, İstanbul, Sistem Yayıncılık.
Drucker, P., (1969), How to Make a Business Desicions, Desicion Theory and
Information Systems, William T. Greenwood, (Ed.), Cincinnati Ohio, South-
Western Publishing Company.
Drucker, P.F., (2001), The Effective Decision, Harward Business Review on Decision
Making, Harward Business Review Paperpack.
Eripek, S., (2005), Zeka Geriliği, Ankara, Kök Yayıncılık.
Eren, E., (2001), Yönetim ve Organizasyon, Beşinci Baskı, İstanbul, Beta Basım.
Ergun, T., (2004), Kamu Yönetimi Kuram/Siyasa/Uygulama, 1. Baskı, Ankara, Türkiye
Orta Doğu Amme İdaresi Enstitüsü Yayınları.
Fişek, G.O, (1996), Ix. Ulusal Psikoloji Kongresi Bilimsel Çalışmalar, Psikolojik
Danışmanlıkta Yeni Ufuklara Bir Örnek: Duygusal Zeka, İstanbul, Türk
Psikologlar Derneği Yayınları.
Goleman, D., (1995), Emotional Intelligence, New York, Bantam.
Goleman, D., (1998), İş Başında Duygusal Zeka, İstanbul Varlık Yayınları, Çev: Yüksel
B.S, Varlık Yayınları.
Goleman, D., (2003), İş Başında Duygusal Zekâ, İstanbul, Varlık Yayınları.
Goleman, D., (2005), Duygusal Zeka Neden Iq’dan Daha Önemlidir?, Çev: Banu
Seçkin Yüksel, İstanbul, Varlık Yayınları.
93
Goleman, D., (2007), Duygusal Zeka: Eq Neden Iq’dan Önemlidir?, 31. Baskı, Çev: B.
S. Yüksel, İstanbul, Varlık Yayınları.
Gore, William J., (1975), Administrative Desicion Making İn Federal Field Offices,
Public Administration Rwview, C. 16, No. 4, Autumn 1956, S. 281-291.
Güney, S., (2000), Davranış Bilimleri, Gen.2.B., Ankara, Nobel Yayınları.
Güngör, T., (1975), Pazarlama Araştırması: Yönetimdeki Yeri Ve Yönetim, C.1, Ankara,
Baylan Matbaası.
Jensen, E., (1998), Teaching With The Brain in Mind, Association for Supervision for
Curriculum Developmen, USA.
Kalaycı, Ş., (2014), SPSS Uygulamalı Çok Değişkenli İstatistik Teknikleri, Ankara, Asil
Yayınları.
Karaatlı, M., (2005), Verilerin Düzenlenmesi ve Gösterimi, Ş. Kalaycı (Ed.), SPSS
Uygulamalı Çok Değişkenli İstatistik Teknikleri, Asil Yayın Dağıtım, Ankara.
Kaya, Y. K., (1991), Eğitim Yönetimi: Kuram ve Türkiye’deki Uygulama, Ankara, Set
Ofset Matbaacılık.
Kocayörük, A., (2004), Duygusal Zeka Eğitiminde Drama Etkinlikleri, İstanbul, Nobel
Yayınları.
Koçel, T., (1998), İşletme Yöneticiliği, Yenilenmiş 6.Baskı, İstanbul, Beta Basım Yayım
Dağıtım.
Koçel, T., (2001), İşletme Yöneticiliği, 8. Baskı, İstanbul, Beta Basım.
Konrad,S., Hendl, C., (2003), Başarılı ve Mutlu Bir Hayat İçin Duygularla Güçlenmek
(Eq), Çev: Meral Taştan, İstanbul, Hayat Yayınları.
Koptagel, G., (1984), Tıpsal Psikoloji, İstanbul, Beta Yayıncılık.
Kuzgun, Y., Bacanlı, F., (2005), Pdr’de Kullanılan Ölçekler, Ankara, Nobel Yayın
Dağıtım.
Longenecker, J. G., (1964), Principles of Management and Orgaizational Behavior,
Columbus, Ohio: Charles E. Merril Books Inc.
Lord, R. G., Kanfer, R., (2002), Emotions and Organizational Behavior in Emotions in
the Workplace, New York, Jossey Bass.
Luthans, F., (1995), Organizational Behavior, 7th Edition, New York: Mcgraw- Hill,
Inc.
Mayer, J.D., Salovey, P., (1990), The Intelligence of Emotional Intelligence,
Intelligence, 17(4).
94
Mayer, J.D., Salovey, P., (1997) What is Emotional Intelligence, Emotional
Intelligence, Key Readings on the Mayer and Salovey Model, New York: Dude
Publishing.
Mistry, R., (1985), Iq’dan Eq’ya Duyguları Zekice Yönetme, Çev: Osman Titrek,
(2010), Pegem Akademi.
Monks, J. G., (1999), İşletmeler Yönetimi Teori ve Problemler, 2. Baskı, Çev: Sevinç
Üreten, Ankara, Nobel Yayınları.
Mucuk, İ., (2003), Modern İşletmecilik, 14.Basım, İstanbul, Türkmen Kitabevi.
Onaran, O.,(1975), Örgütlerde Karar Verme, Ankara Üniversitesi Siyasal Bilgiler
Fakültesi Yayınları No 321, İkinci Baskı, Sevinç Matbaası.
Saban, A., (2003), Çoklu Zeka Teorisi ve Eğitim, Ankara, Nobel Yayınları.
Salovey, P., Mayer, J.,(2000), Handbook of Emotions, New York: Guilford Pres.
Seçer, H. Ş., (2009), Çalışma Yaşamında Davranış: Güncel Yaklaşımlar, 1. Basım,
Kocaeli, Umuttepe Yayınları.
Senge, P., (1998), Beşinci Disiplin, Çev: Ayşegül İldeniz, Ahmet Doğukan, İstanbul, 5.
Baskı, Yapı Kredi Sanat Yayınları Tic. ve San. A.Ş.
Simon, A. H., (1960), The New Science of Management Desicion, Harper and Row,
Publishers, Co., New York.
Stein,J.S., Book, E.H., (2003), Duygusal Zeka (Eq) ve Başarının Sırrı, Çev: M. Işık,
İstanbul, Özgür Yayınları.
Taştan, M., (2003), Duygularla Güçlenmek, Hayat Yayınları.
Tischler, L.; Biberman, J.; Mckeage, R. (2002), Linking Emotional Intelligence,
Spiritualy and Workplace Performance, Journal of Managerial Psychology,
Vol: 17, No:3.
Titrek, O.,(2010), Iq’dan Eq’ya Duyguları Zekice Yönetmek, 2. Baskı, Pegem Yayınları.
Toker, F., Kuzgun, Y., Necati C., Uçkunkaya, B., (1968), Zeka Kuramları, Ankara,
M.E.B. Talim ve Terbiye Dairesi Araştırma ve Değerlendirme Bürosu Yayınları.
Toktamışoğlu, M., (2003), Aklın Öteki Sesi Duygusal Zekayla Başarı, İstanbul, Kapital
Medya A.Ş.
Tosun, K., (1992), İşletme Yönetimi, 6. Baskı, Ankara, Savaş Yayınları.
Ülgen, G., (1997), Eğitim Psikolojisi, 3. Baskı, İstanbul, Alkım Yayınevi.
Weisinger, H. (1998), İş Yaşamında Duygusal Zeka, Çev: Nurettin Süleymangil,
İstanbul, Mns Yayıncılık.
95
Yaralıoğlu, K., (2010), Karar Verme Yöntemleri, 1. Baskı, Ankara, Detay Yayıncılık.
Yavuz, K.E., (2004), 0-12 Yaş Dönemi Çocuklarda Duygusal Zeka Gelişimi, Ankara,
Ceceli Yayınları.
Yavuz, K.E., (2009), Duygusal Zeka, Hayat Yayınları.
Yaylacı, G.Ö., (2006), Kariyer Yaşamında Duygusal Zeka ve İletişim Yeteneği Diyalog
ve Duyguları Yönetmek, İstanbul, Hayat Yayıncılık.
Yılmaz, Z., (1995), Yatırım Proje Analizi ve Yönetimi, Bursa Uludağ Üniversitesi
Güçlendirme Vakfı.
Yozgat, U., (1994), Yönetimde Karar Verme Teknikleri, İstanbul, Beta Basım ve Yayın
A.Ş.
Yücel, B. S., (2005), Duygusal Zeka, 31. Baskı, Varlık Yayınları.
MAKALELER
Akbolat, M., Işık O., (2012), Sağlık Çalışanlarının Duygusal Zeka Düzeylerinin
Motivasyona Etkisi, Dumlupınar Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, Nisan,
1(32), ss. 109-123.
Altıok, M., Yılmaz, M., Özer,S., Nacar, H., Yaman, Z.,Sungur,M. A., (2016), Klinisyen
Hemşirelerde Duygusal Zeka: Nitel ve Nicel Verilerle Mersin Örneği, Araştırma
Makalesi, 8(2), ss.48-59.
Alver, B., Ada, Ş., Çakıcı, D., (2006), Okul Yöneticilerinin Karar Verme Stratejilerinin
Çeşitli Değişkenlere Göre İncelenmesi, Atatürk Üniversitesi Kazım Karabekir
Eğitim Fakültesi Dergisi, Sayı: 13, ss. 55-70.
Archer, E., (1980), How To Make Business Decisions, Management Review, Feb, Vol.
69,Iss. 2, ss.54-61.
Arıcıoğlu, M. A., (2002), Yönetsel Başarının Değerlemesinde Duygusal Zekanın
Kullanımı: Öğrenci Yurdu Yöneticileri Bağlamında Bir Araştırma, Akdeniz
Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Dergisi, S: 4, ss.26-42.
Arslan, R., Efe, D., (2013), Duygusal Zeka Ve Örgütsel Bağlılık Arasındaki İlişki:
Sağlık Çalışanları Üzerinde Bir Araştırma, Uluslararası Alanya İşletme
Fakültesi Dergisi, C:5, S:3, ss. 169-180.
Avşaroğlu, S., Üre, Ö., (2007), Üniversite Öğrencilerinin Karar Vermede Özsaygı,
Karar Verme ve Stresle Başa Çıkma Stillerinin Benlik Saygısı ve Bazı
Değişkenler Açısından İncelenmesi, Selçuk Üniversitesi, Sosyal Bilimler
Enstitüsü Dergisi, S: 18, ss.85-100.
96
Çakar, U., Arbak, Y., (2004), Modern Yaklaşımlar Işığında Değişen Duygu Zeka
İlişkisi ve Duygusal Zeka, Dokuz Eylül Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü
Dergisi, İzmir, C: 6, S:5, ss.23-48.
Çakır, A. M., (2004), Mesleki Karar Envanterini Geliştirilmesi, Ankara Üniversitesi
Eğitim Bilimleri Fakültesi Dergisi, C:37, S:2, ss.1-14.
Çavuş, M.F., (2008), Karar Verme, Karar Destek Sistemleri ve Yönetsel Etkinlik,
Akademik Bakış Dergisi, Celalabat, Kırgızistan, S: 15, ss. 1-18.
Chuva, N., (2004), Managerial Decision Making Ability of Professional Nurses in a
Primary Care Unit. Journal Of Nursing Management,6 (5),17–21.
Ciarrochi, J., Chan, A.Y.C., Bajgar, J., (2001), Measuring Emotional Intelligence in
Adolescents, Personality and Individual Differences, 31, ss.1105-1119.
Connor, P. E., (2003), Personel Value Systems and Decision-Making Styles of Public
Managers, Public Personnel Management, Vol. 32, No.1, pp.155-180.
Dağlı, A., (2004), Problem Çözme ve Karar Verme, Elektronik Sosyal Bilimler Dergisi,
3(7), ss.47.
Demir, M., (2010), Örgütsel Çatışma Yönetiminde Duygusal Zekanın Etkisi:
Konaklama İşletmelerinde İş Görenlerin Algılamaları Üzerine Bir Araştırma,
Doğuş Üniversitesi Dergisi, 11(2), ss. 199-200.
Deniz, E., Yılmaz, E. (2004), Üniversite Öğrencilerinin Duygusal Zeka Yetenekleri ve
Yaşam Doyumları Arasındaki İlişki, Xııı. Ulusal Eğitim Bilimleri Kurultayı, 6-9
Temmuz 2004 İnönü Üniversitesi Eğitim Fakültesi, Malatya, ss.1-9.
Deniz, M.E., (2004), Investigation of the Relation Between Decision Making Self-
Esteem, Decision Making Style and Problem Solving Skills of University
Students, Eurasian Journal of Educational Research, S:15, ss.23-35.
Dereboy, F., (1990), Aleksitimi: Bir Gözden Geçirme, Türk Psikiyatri Dergisi I: 3,
ss.157-165.
Doğan, S., Şahin, F., (2007), Duygusal Zekâ: Tarihsel Gelişimi Ve Örgütler İçin
Önemine Kavramsal Bir Bakış, Çukurova Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü
Dergisi, 16 (1), ss. 231-252.
Edizler, G.,(2010), İnsan Kaynakları Yönetiminde Duygusal Zeka Ölçüm ve Modelleri,
Yaşar Üniversitesi, 18 (5), ss. 2970-2984.
Ehtiyar, R.V., Tekin, A.Ö., (2010), Yönetimde Karar Verme: Batı Antalya Bölgesindeki
Beş Yıldızlı Otellerde Çalışan Farklı Departman Yöneticilerinin Karar Verme
Stilleri Üzerine Bir Araştırma, Yaşar Üniversitesi Dergisi, 20(5), ss.3394-3414.
Emhan, A., (2007), Karar Verme Süreci ve Bu Süreçte Bilişim Sistemlerinin
Kullanılması, Elektronik Sosyal Bilimler Dergisi, Cilt:6, Sayı:21, ss.212 – 224.
97
Epözdemir, H., (2012), Türk Psikoloji Yazıları, Hacettepe Üniversitesi 15(30), ss.25-33.
Erdamar, C., (1981), İşletme Kararları, İstanbul Üniversitesi, İşletme İktisadı Dergisi,
13(45), ss.45.
Fettahlıoğlu,Ö.O., Sünbül, M.B.,(2015), Duygusal Zekanın Psikolojik Güçlendirme
Üzerindeki Etkisi, Akademik Sosyal Araştırmalar Dergisi, Yıl: 3, Sayı: 14,
Haziran, ss.157-175.
Genç, T., (1991), Çağdaş Yönetimde Karar Verme Süreci, Türk İdare Dergisi, Sayı:
392, ss.51–62.
Girgin, G., (2009), Üniversite Öğrencilerinde Duygusal Zekanın Bazı Değişkenler
Açısından İncelenmesi, KKTC-Milli Eğitim Dergisi, C: 3, ss.1-12.
İşmen, A.E., (2001), Duygusal Zeka ve Problem Çözme, Marmara Üniversitesi Atatürk
Eğitim Fakültesi Eğitim Bilimleri Dergisi, 13,111 -124.
Kan, İ., (1998), Biyoistatistik, Uludağ Üniversitesi, Basımevi, 3. Baskı, Bursa.
Karakaş, S.A.,, Küçükoğlu, S., (2011), Araştırma Bir Eğitim Hastanesinde Çalışan
Hemşirelerin Duygusal Zeka Düzeyleri, Anadolu Hemşirelik ve Sağlık Bilimleri
Dergisi, 3(14), ss.8-13.
Kıranlı, S., Ilgan, A., (2007), Eğitim Örgütlerinde Karar Verme Sürecinde Etik,
Mehmet Akif Ersoy Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi, 8, (14), ss.150-162.
King, L., (1997), Appleton, Jv Intuition: a Critical Review of the Research and
Whetoric. Journal of Advanced Nursing, S:26, ss.194-202.
Kocak, R., (2002), Aleksitimi: Kuramsal Çerçeve Tedavi Yaklaşımları ve İlgili
Araştırmalar, Ankara Üniversitesi Eğitim Bilimleri Fakültesi Dergisi, 35: Sayı
1-2.
Koçak, R., (2003), Üniversite Öğrencilerinde Aleksitimi ve Yalnızlığın Bazı Değişkenler
Açısından Karşılaştırılması ve Aralarındaki İlişkinin İncelenmesi,Türk
Psikolojik Danışma Ve Rehberlik Dergisi C:2, S: 19, ss. 15-24.
Kutlu, M., Çolakoğlu, N., Özgüvenç, Z., (2010), Hasta Hekim İlişkisinde Empatinin
Önemi Hakkında Bir Araştırma, Sağlıkta Performans ve Kalite Dergisi, C:2, S:2,
ss,127-143.
Küçükoğlu, S., (2010), Bir Eğitim Hastanesinde Çalışan Hemşirelerin Duygusal Zeka
Düzeyleri, Atatürk Üniversitesi, 3(14), ss-8-13.
Küçükkendirci H, Şakır A, Arıkan A, Güler Y., (2016), Kamu Sağlık Kurumları Taşra
Yöneticilerinin Karar Verme Stillerinin Belirlenmesi, Selçuk Üniversitesi Sosyal
Bilimler Meslek Yüksek Okulu Dergisi, 19-2, ss.201-219.
98
Lane, R.D., Schwatz, G.E., (1987), Levels of Emotional Awareness: A Cognitive
Development Theory and its Application to Psychopathology, American Journal
of Psychiatry, 144, ss.133-143.
Lanser, E.G., (2000), Why You Should Care About Your Emotional Intelligence,
Healtcare Executive.
Lesser, I.M., (1985), A Critique of Contributions to the Alexithymia Symposium,
Psychotherapy Psychosomatic, 44, ss.82-88.
Lopes, P.N., Salovey, P., Straus, P., (2003), Emotional İntelligence Personality and the
Perceived Quality of Social Relationships”, Personality and Individual
Difference, Vol: 35, ss.641- 658.
Lumınet, D., (1994), Psychosomatic Medicine The Future of an IIIusion (Review),
Psychotherapy, Psychosomatic, 44, ss.367-371.
Mayer, J.D., Salovey, P., Caruso, R.D., 2000, Emotinal Intelligence Meets Traditional
Standarts For An Intelligence”, Intelligence, 27(4), pp. 267-298.
Mayer, J.D., Geher, G., (1996), Emotional Intelligence and the Identification of
Emotion, Intelligence, 22, ss. 13-89.
Mayer, J.D.; Caruso ,D.R.; Salovey, P., (2000), Emotional Intelligence Meets
Traditional Standards for an Intelligence , Intelligence, 27(4).
Mayer, J.D., Caruso D.R., Salovey P., Sitarenios G.(2001), Emotional Intelligence as a
Standart Intelligence Emotion, 1(3), ss.131-138.
Oğuz, E., (2009), İlköğretim Okulu Yöneticilerinin Karar Verme Stilleri, Kastamonu
Eğitim Dergisi, 17(2), ss.415- 442.
Öktem, F., (2001), Zeka Kavramı, Bilim ve Aklın Aydınlığında Eğitim Dergisi, S:2,
ss.22.
Özalp, E., (2003), İşyerinde Duygular ve Yönetimi, Afyon Kocatepe Üniversitesince
Düzenlenen 11. Ulusal Yönetim ve Organizasyon Kongresinde Sunulan Bildiri,
Afyon, Mayıs, ss.23-25.
Payne, L., (2015), Intuitive Decision Making as the Culmination of Continuing
Education: A Theoretical Framework. The Journal of Continuing Education in
Nursing, 46(7), ss.326-332.
Ravangard R, Keshtkaran V, Niknam S, Yusefi A R, Heidari A R., (2013), The
Decision Making Styles of Managers of Public and Private Hospitals in Shiraz,
Published By Tehran University of Medical Sciences, 12 (3), ss.39-45.
99
Reiff, H., Hatzes, N., Bramel, M., Gibbon, T., (2001), The Relation of Ld and Gender
With Emotional Intelligence in College Student, Journal Of Learning
Disabilities, 34(1), ss.66-78.
Salovey, P., Mayer, J.,(1990), Emotional Intelligence Imagination, Cognition and
Personality, C:9, S:3,ss 185-211.
Sayar, K., Öztürk, M., Acar, B., (2000), Aşırı Dozda İlaç Alımıyla İntihar Girişiminde
Bulunan Ergenlerde Psikolojik Etkenler, Klinik Psikofarmakoloji Bülteni, 3,
ss.133-138.
Schutte, S. Nicola; Malouff, M. John; Hall, E. Lena; Haggerty, J. Donald; Cooper, T.
Joan; Golden, J. Charles; Dornheim, Liane (1998), Development and Validation
of a Measure of Emotional Intelligence, Personality and Individual Differences,
25, ss.167-177.
Scott, S., G., Bruce, R. A. (1995), Decision Making Style, The Development and of a
New Measure, Educational and Psychological Measurement, Vol.55 No.5,
ss.818-831.
Sifneos, P. E., (1973), The Prevalence of Alexithymic Characteristics in Psychosomatic
Patients, Psychotherapy and Psychosomatics, 22(2-6), ss.255-262
Sifneos, P.E., (1977), The Phenomen of Alexithymia Psychother Psychosom. (28),
ss.47-54.
Sıfneos,P.E., (1988), Alexithymia and its Relationship to Hemisperic Specialization,
Affect and Creativity, Psychlatric Clinics of Nort America. 11(3), ss.287-293
Simon, A. H., (1976), Administrative Behaivor a Study of Decision, Making Processes
in Ministrative Organization, Third Edition, The Free Press: New York, S.1,
ss.62-72.
Sinangil, K. H., (1993), Yönetici Adaylarında Karar Verme ile Kaygı İlişkileri, V.
Ulusal Psikoloji Kongresi Bilimsel Çalışmaları, Türk Psikologları Derneği
Yayınları, Ankara, ss.171-177
Sudak, M. K., Zehir, C., (2013), Kişilik Tipleri, Duygusal Zeka, İş Tatmini İlişkisi
Üzerine Yapılan Bir Araştırma, Yönetim Bilimleri Dergisi, Cilt: 11, Sayı: 22, ss.
141-165.
Şaşıoğlu, M. ,Gülol Ç., Tosun A., (2014), Psikiyatride Güncel Yaklaşımlar-Current
Approaches İn Psychiatry 2014; 6(1), ss.22-31.
Şen, H., Yılmaz, F.T., Özcan, D., Bahçecik, N., (2013), Kamu Hastanelerinde Görev
Yapan Başhekim ve Başhemşirelerin Duygusal Zeka Düzeyleri ile Etik
Muhakeme Yetenekleri ve Etkileyen Faktörler, Hemşirelikte Eğitim ve Araştırma
Dergisi, 10 (3), ss. 18-26.
100
Thunholm, P., (2004), Decision-Making Scale: Habit, Style or Both?, Personality and
Individual Differences, Vol:36, ss.931-944.
Tuğrul, C., (1999), Duygusal Zeka, Klinik Psikiyatri, Psikolojik Değerlendirme, Terapi
ve Eğitim Merkezi, Ankara, Cilt:1, ss. 12-30.
Yelkikalan, N., (2006), 21. Yüzyılda Girişimcinin Yeni Özelliği: Duygusal Zeka,
Çanakkale 18 Mart Üniversitesi İbrahim Bodur Girişimcilik Uygulama ve
Araştırma Merkezi, Girişimcilik ve Kalkınma Dergisi, C. 1, S. 2, ss.39-51.
Yılmaz, M., Talas, M., (2010), Bilgi Merkezinde Karar Verme Süreci, Journal of World
of Turks, ZfWT, 2,(1), 197-216.
Yücel, İ., Ilgın, K.S., (2016), Yaş ve Öğrenim Durumunun Duygusal Zeka ve
Tükenmişlik Arasındaki İlişki Üzerindeki Aracılık Etkileri: Sağlık Sektöründe Bir
Uygulama, Süleyman Demirel Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi
Dergisi, Cilt 21, Sayı 2.
TEZLER
Acar, F. T., (2001), Duygusal Zeka Yeteneklerinin Göreve Yönelik ve İnsana Yönelik
Liderlik Davranışları İle İlişkisi: Banka Şube Müdürleri Üzerine Bir Alan
Araştırması, Doktora Tezi, İstanbul Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü
İşletme ve Personel-Yönetim Organizasyon Doktora Programı, İstanbul.
Acar, E., (2007), İşletme Yönetiminde Duygusal Zekânın Yeri ve Önemi Üzerine Bir
Araştırma, Mustafa Kemal Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü
Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Hatay.
Acıbozlar, Ö., (2007), Yönetici Hemşirelerin Karar Verme Stratejileri ve Yaratıcılık ,
Sağlık Bilimleri Enstitüsü Hemşirelikte Yönetim Anabilim Dalı, Marmara
Üniversitesi Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi, İstanbul.
Adsız, E., (2016), Yöneticilerin Duygusal Zekâ Düzeylerinin Karar Verme Stillerine
Etkisini Belirlemeye Yönelik Bir Araştırma, Yüksek Lisans Tezi, Çorum.
Aghdasi, S. , Kiamanesh A.R. , Ebrahim, N.E., (2011), Emotional Intelligence and
Organizational Commitment: Testing The Mediatory Role of Occupational
Stress and Job Satisfaction, Master of Educational Management, University of
Tarbiat Moallem, Tehran, Iran, B. Department of Psychology and Education,
University of Tarbiat Moallem, Tehran, Iran.
Akaytay, A., (2004), Karar Verme Sürecinde Maliyet Verilerinin Rolü: Abc Makine ve
Ticaret Sanayi A.Ş. Uygulaması, Sakarya Üniversitesi, Yayınlanmış Yüksek
Lisans Tezi, Sakarya.
101
Akın, Z., (2011), İlköğretim Beşinci Sınıf Öğretim Programlarında Duygusal Zekaya
İlişkin Kazanımların ve Etkinliklerin İncelenmesi, Yayımlanmamış Yüksek
Lisans Tezi, Eskişehir.
Aksütlü, S., (2013), Sağlık Çalışanlarında Duygusal Zeka ve Tükenmişlik İlişkisi,
Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Beykent Üniversitesi Sosyal Bilimler
Enstitüsü, İstanbul.
Aydınlı, M. T., (2008), Örgüt Kültürünün Oluşturulmasında Öğretmen Davranışlarının
Etkisi, Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Yeditepe Üniversitesi Sosyal
Bilimler Enstitüsü, İstanbul.
Altay, Ü., (2011), Yöneticilerin Duygusal Zeka Düzeylerinin Karar Verme Düzeylerinin
Karar Verme Stillerine Etkisi ve Bir Araştırma, İstanbul Üniversitesi Sosyal
Bilimler Enstitüsü İşletme Anabilim Dalı, İşletme Yönetimi ve Organizasyon
Bilim Dalı, Yüksek Lisans Tezi, İstanbul.
Atilla, G., (2012), Hastanelerde Duygusal-Zeka Hasta Memnuniyeti İlişkisi: Isparta İl
Merkezi Örneği, Süleyman Demirel Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü
İşletme Anabilim Dalı, Doktora Tezi, Isparta.
Apaydın, M., (2011), Yönetici Hemşirelerin Yönetimi Becerilerinin Karar Verme ve
Yaratıcılıkları Üzerinde Etkisi, T.C. Beykent Üniversitesi Sosyal Bilimler
Enstitüsü İşletme Yönetim Ana Bilim Dalı Hastane ve Sağlık Kurumları
Yönetimi Bilim Dalı Yüksek Lisans Tezi, İstanbul.
Ateş, H., (1989), Yönetimde Karar Verme Yaratıcılık ve Liderliğin Etkileri, İstanbul
Üniversitesi İşletme Fakültesi Organizasyon ve İşletme Politikası Bilim Dalı
Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi, İstanbul.
Badour, M. (2013), Hastane Yöneticilerinin Karar Verme Tarzlarına Göre Örgüt
Çevresi Algılarına İlişkin Bir Araştırma, Gazi Üniversitesi Sosyal Bilimler
Enstitüsü, İşletme Ana Bilim Dalı, Yüksek Lisans Tezi, Ankara.
Balkıs, M., (2006), Öğretmen Adaylarının Davranışlarındaki Erteleme Eğiliminin,
Düşünme ve Karar Verme Tarzları İle İlişkisi, Doktora Tezi, Dokuz Eylül
Üniversitesi, Eğitim Bilimleri Enstitüsü, İzmir.
Başar, B. A., (1998), İşletmelerin Stratejik Planlama ve Karar Alma Sürecinde
Muhasebe Bilgi Sistemlerinin Yeri ve Önemi: Tusaş Motor Sanayi A.Ş.
Uygulaması, Yayınlanmış Yüksek Lisans Tezi, Eskişehir Anadolu Üniversitesi
Sosyal Bilimler Enstitüsü, Eskişehir.
Baştuğ, İ., (2006), Karar Verme Sürecinde Sezginin Önemi ve Türk Merkezi
Yönetimindeki Geçerliliği, Kırıkkale Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü,
Kamu Yönetimi Anabilim Dalı, Yüksek Lisans Tezi, Kırıkkale.
Batçıoğlu, G., (1994), Karar Verme Sürecinin Analizi, İnönü Üniversitesi Sosyal
Bilimler Enstitüsü Bilim Uzmanlığı Tezi, Malatya.
102
Bircan, B., (1976), Karar Verme ve Optimal Stok Düzeyine Kantitatif Karar
Tekniklerinin Uygulanması, Basılmamış Doktora Tezi, Ege Üniversitesi İktisadi
ve İdari Bilimler Fakültesi, İzmir.
Cengisiz, C., (2013), Alkol Bağımlılığında Aleksitimi ve Öfkenin Tedavi Motivasyonuna
Etkisi, Celal Bayar Üniversitesi Tıp Fakültesi Psikiyatri Anabilim Dalı Uzmanlık
Tezi, Manisa.
Civanoğlu, S.P., (2015), Duygusal Zeka ile Tükenmişlik ve Örgütsel Bağlılık Düzeyleri
Arasındaki İlişkinin İncelenmesi Üzerine Bir Araştırma, Beykent Üniversitesi
Sosyal Bilimler Enstitüsü İşletme Yönetimi Anabilim Dalı Hastane ve Sağlık
Kurumları Yönetimi Bilim Dalı, Yüksek Lisans Tezi, İstanbul.
Çeven, M., (2006), Kurumsal Bilgi Sistemlerinin Karar Vermeyi Destekleyici Özellikleri
ve Bir Uygulama, Gaziantep Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, İşletme
Anabilim Dalı, Yüksek Lisans Tezi, Gaziantep.
Çolakoğlu, T., (2010), Çalışma Hayatında Duygusal Zeka, Algılama ve Motivasyon
İlişkisi: Çomü Örneği, Yüksek Lisans Tezi, Çanakkale Onsekiz Mart
Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Çalışma Ekonomisi ve Endüstri İlişkileri
Anabilim Dalı, Çanakkale.
Çolhan, M.K., (2016), Haliç Üniversitesi Sağlık Bilimleri Enstitüsü Yönetici
Hemşirelerin Duygusal Zekâ Düzeyleri ve Karar Verme Stratejileri, Hemşirelik
Haliç Üniversitesi Sağlık Bilimleri Enstitüsü Yüksek Lisans Tezi, İstanbul.
Çuhadaroğlu, O.E., (2008), İlköğretim Okulu Yöneticilerinin Liderlik Stilleri ile Karar
Verme Stilleri Arasındaki İlişki, Doktora Tezi, Ankara Üniversitesi Eğitim
Bilimleri Enstitüsü, Eğitim Yönetimi ve Politikası Anabilim Dalı, Ankara.
Dereboy, İ. F., (1990), Aleksitimi Özbildirim Ölçeklerinin Psikometrik Özellikleri
Üzerine Bir Çalışma, Yayınlanmamış Uzmanlık Tezi, Hacettepe Üniversitesi,
Ankara.
Deveci, F., (2011), Ergenlerde Karar Verme Stilleri İle Algılanan Sosyal Destek Düzeyi
Arasındaki İlişkinin İncelenmesi, Türkiye Cumhuriyeti Çukurova Üniversitesi
Sosyal Bilimler Enstitüsü Eğitim Bilimleri Ana Bilim Dalı Yüksek Lisans Tezi,
Adana.
Direk, N., (2008), Miyofasiyal Ağrı Sendromu Hastalarında Kişilik Bozukluğu, Öfke ve
Aleksitimi,Yayımlanmamış Uzmanlık Tezi, İstanbul Üniversitesi, İstanbul.
Dülger, Ö., (2008), Ergenlerin Algıladıkları Sosyal Destek ile Karar Verme
Davranışları Arasındaki İlişkinin İncelenmesi, Yayınlanmamış Yüksek Lisans
Tezi, Marmara Üniversitesi Eğitim Bilimleri Enstitüsü, İstanbul.
Erdem, R., (2003), “Toplumsal Kültürün Hastanelerin Kurum Kültürüne Etkisi: Fırat Tıp
Merkezi Örneği,” Hacettepe Üniversitesi, (Yayımlanmamış Doktora Tezi), Ankara.
103
Güngörmüş, K., (2011), Hemşirelerin Duygusal Zekaları ile İş Yaşamında Yaşadıkları
Yalnızlık Arasındaki İlişkinin Belirlenmesi, Yüksek Lisans Tezi, Atatürk
Üniversitesi, Erzurum.
Gürsoy, A., (2005), Liderlikte Duygusal Zeka, Liderlik Özellikleri ile Duygusal Zekalı
Liderlere Ulaşılması, Türk Silahlı Kuvvetlerinde Örnek Bir Uygulama, Yüksek
Lisans Tezi, Celal Bayar Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü İşletme
Anabilim Dalı Yönetim ve Organizasyon Bilim Dalı, Manisa.
Kalyoncu, Z., (2011), Duygusal Zeka İle Örgütten Kaynaklanan Stres Arasındaki
İlişkinin İncelenmesi: Hemşireler Üzerinde Bir Araştırma, Hacettepe
Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, İşletme Anabilim Dalı, Ankara.
Karakaya, G., (1998), Yönetici Eğitiminde Karar Verme Becerilerinin Geliştirilmesi,
Sakarya Üniversitesi Sosyal Bilimler Üniversitesi İşletme Anabilim Dalı Yüksek
Lisans Tezi, Sakarya.
Kaşık, D.Z., (2009), Ergenlerde Karar Verme Stilleri ve Algılanan Sosyal Destek
Düzeylerinin Sosyal Yetkinlik Beklentisi ve Bazı Değişkenler Açısından
İncelenmesi, Selçuk Üniversitesi Sosyakal Bilimler Enstitüsü Eğitim Bilimleri
Ana Bilim Dalı Psikolojik Danışma Ve Rehberlik Bilim Dalı Yüksek Lisans,
Konya.
Koçak, R., (2003), Duygusal İfade Eğitimi Programının Üniversite Öğrencilerinin
Aleksitimi ve Yalnızlık Düzeylerine Etkisi, Yayımlanmamış Uzmanlık Tezi,
Ankara Üniversitesi, Ankara.
Konakay, G., (2010), Duygusal Zekanın Akademisyenlerde Tükenmişlik ile İlişkisinin
İncelenmesi, Doktora Tezi, Kocaeli Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü,
Kocaeli.
Köksal, A., (2003), Ergenlerde Duygusal Zeka ve Karar Verme Stratejileri Arasındaki
İlişki, İstanbul Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Eğitim Bilimleri Anabilim
Dalı Yüksek Lisans Tezi, İstanbul.
Köksal, A., (2007), Üstün Zekalı Çocuklarda Duygusal Zekayı Geliştirmeye Dönük
Program Geliştirme Çalışması, İstanbul Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü
Eğitimde Psikolojik Hizmetler Anabilim Dalı Doktora Tezi, İstanbul.
Kurt, Ü., (2003), Karar Verme Sürecinde Yöneticilerin Kişilik Yapılarının Etkileri,
Başkent Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü İşletme Ana Bilim Dalı
Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Ankara.
Kuşaklı, B., (2008), Yönetici Hemşirelerin Duygusal Zekâ Yetenekleri ve Liderlik
Davranışları, Yüksek Lisans Tezi Marmara Üniversitesi, İstanbul.
Mert, S., (1997), Karar Vermede Yaratıcı Problem Çözme, Yayımlanmamış Yüksek
Lisans Tezi, Marmara Üniversitesi, İstanbul.
104
Mumcuoğlu, Ö.,(2002), Bar-On Duygusal Zeka Testi’nin Türkçe Dilsel Eşdeğerlik,
Güvenirlik ve Geçerlik Çalışması, Basılmış Yüksek Lisans Tezi, Marmara
Üniversitesi Eğitim Bilimleri Enstitüsü Rehberlik ve Psikolojik Danışmalık
Anabilim Dalı, İstanbul.
Nas, S., (2006), Gemi Operasyonlarının Yönetiminde Kaptanın Bireysel Karar Verme
Süreci Analizi ve Bütünleşik Bir Model Uygulaması, Doktora Tezi, Dokuz Eylül
Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, İzmir.
Ölçüm, D., (2015), Okul Yöneticilerinin Karar Verme Stillerinin Öğretmenlerin İş
Doyumuna Etkisi (Sakarya İli Örneği), Sakarya Üniversitesi Eğitim Bilimleri
Enstitüsü Eğitim Bilimleri Ana Bilim Dalı Eğitim Yönetimi ve Denetimi Bilim
Dalı, Doktora Tezi, Sakarya.
Özcan, K., (1999), Yöneticilerde Karar Verme ile Kaygı İlişkileri, Marmara
Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Teknoloji Eğitimi Anabilim Dalı,
Yüksek Lisans Tezi, İstanbul.
Özyer, K., ( 2004), Duygusal Zekâ ile Örgütsel Bağlılık ve Bağlılığın Alt Formları
Arasındaki İlişkinin Saptanmasına Yönelik Ampirik Bir Çalışma, Hacettepe
Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, Ankara.
Pamukoğlu, E., (2004), Duygusal Zekânın Yönetici Etkinliğindeki Rolünün Kadın
Yöneticiler Bağlamında İncelenmesi ve Bir Araştırma, Yayınlanmamış Yüksek
Lisans Tezi, Kocaeli Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Kocaeli.
Sağır, C., (2006), Karar Verme Sürecini Etkileyen Faktörler ve Karar Verme Sürecinde
Etiğin Önemi: Uygulamalı Bir Araştırma, Trakya Üniversitesi Sosyal Bilimler
Enstitüsü İşletme Ana Bilim Dalı Yüksek Lisans Tezi, Edirne.
Sallıoğlu, G., (2002), Aleksitimik Olan ve Olmayan Üniversite Öğrencilerinin Duygu
İfade Eden Sözcük ve Deyimlere Yükledikleri Duygu Yoğunlukları,
Yayımlanmamış Uzmanlık Tezi, Hacettepe Üniversitesi, Ankara.
Sevindi, K., (2012), Hastane Yöneticilerinin Karar Verme Düzeylerine Yönelik Bir
Araştırma, T.C. Beykent Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü İşletme
Yönetimi Anabilim Dalı Yüksek Lisans Tezi, İstanbul.
Şahinkaya, B., (2006), Yöneticilik ve Liderlikte Duygusal Zeka, Yüksek Lisans Tezi,
Balıkesir Üniversitesi, Balıkesir.
Şen, N., (2017), Kamu Sağlık Sektöründe Yönetici Karar Verme Stillerinin ve İlişkili
Olduğu Faktörlerin İncelenmesi, İstanbul Medipol Üniversitesi Sağlık Bilimleri
Enstitüsü Yüksek Lisans Tezi Sağlık Yönetimi Anabilim Dalı, İstanbul.
Şenocak, M., (2015), Duygusal Zeka ve Liderlik Tarzlarının Çalışan Verimliliği
Üzerine Etkileri ve Bir Uygulama, İstanbul Gelişim Üniversitesi Sosyal Bilimler
Enstitüsü, İşletme Anabilim Dalı Yüksek Lisans Tezi, İstanbul.
105
Tekin, Ö. A., (2009), Yönetimde Karar Verme: Batı Antalya Bölgesinde Bulunan Beş
Yıldızlı Otel İşletmelerinde Çeşitli Departman Yöneticilerinin Karar Verme
Stillerini Tespit Etmeye Yönelik Uygulamalı Bir Araştırma, Akdeniz Üniversitesi
Sosyal Bilimler Enstitüsü Turizm İşletmeciliği ve Otelcilik Anabilim Dalı
Yüksek Lisans Tezi, Antalya.
Ulu, N., (2014), Yönetici Hemşirelerde Problem Çözme ve Karar Verme Becerileri
İzmir Güney Bölgesi Eğitim ve Araştırma Hastaneleri Örneği, T.C. Beykent
Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü İşletme Yönetimi Anabilim Dalı Hastane
ve Sağlık Kurumları Yönetimi Bilim Dalı Yüksek Lisans Tezi, İstanbul.
Ulutaş, İ., (2005), Anasınıfına Devam Eden Altı Yaş Çocuklarının Duygusal Zekalarına
Duygusal Zeka Eğitiminin Etkisi, Doktora Tezi, Gazi Üniversitesi, Eğitim
Bilimleri Enstitüsü, Ankara.
Uzuner, A., (2012), Yönetici Hemşirelerde Duygusal Zeka ve Boyun Eğici
Davranışların İncelenmesi, Haliç Üniversitesi, Sağlık Bilimleri Enstitüsü,
Yüksek Lisans Tezi, İstanbul.
Üre, Ö., Avşaroğlu, S., (2007), Üniversite Öğrencilerinin Karar Vermede Özsaygı,
Karar Verme ve Stresle Başa Çıkma Stillerinin Benlik Saygısı ve Bazı
Değişkenler Açısından İncelenmesi, Doktora Tezi, Selçuk Üniversitesi, Sosyal
Bilimler Enstitüsü, Konya.
Üstüner, M., (1993), Yönetim Sürecinin Analizi, İnönü Üniversitesi Sosyal Bilimler
Enstitüsü Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Malatya.
Yaşlıoğlu, M. M., (2007), Karar Verme Sürecinde Eğilimler ve Bir Araştırma, İstanbul
Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, İşletme Yönetimi ve Organizasyon
Anabilim Dalı, Yüksek Lisans Tezi, İstanbul.
Yılmaz, R., (2003), Duygusal Zeka ve Din Öğretimi, Basılmamış Doktora Tezi, Ankara.
Yılmaz, S., (2011), Duygusal Zeka ve Akademik İlişki Arasındaki İlişki, Atatürk
Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi,
Erzurum.
Yüksel, M., (2006), Duygusal Zeka Ve Performans İlişkisi Üzerine Bir Uygulama,
Yüksek Lisans Tezi, Atatürk Üniversitesi, Erzurum.
106
DİĞER KAYNAKLAR
Arslan, M., (2010), Herbert Alexander Sımon Rasyonel Karar, Yeditepe Üniversitesi
İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Kamu Yönetimi Bölümü,
(Http://Www.Maliyetis.Com/Wp-
Content/Uploads/2010/05/Herbertsimon21.Pdf), Erişim tarihi 10.11.2017.
Beceren, E., (2004), www.duygusalzeka.com, Erişim tarihi 08.07.2017.
www.tdk.gov.tr, Erişim tarihi 03.05.2018.
https://www.msxlabs.org, Erişim tarihi 19.08.2016.
https://www.Msxlabs.org/forum/psikoloji-ve-psikiyatri/199368-Aleksitimi-Duygu-
Sagirligi.html#İxzz4lnhq3ot1, Erişim tarihi 05.11.2016.
http://tr.m.wikipedia.org/wiki/zek%C3%A2, Erişim Tarihi 26.06.2016.
Http://Duygusalzeka.Net/İcsayfa.Aspx?Sid=74&Tid=3, Erişim tarihi 11.05.2017.
107
EKLER
ANKET
Bu çalışma, Süleyman Demirel Üniversitesi, İİBF Sağlık Yönetimi Ana Bilim Dalı'nda gerçekleştirilmektedir.
Çalışmanın geçerliliği ve güvenilirliği açısından, formu objektif bir şekilde, içtenlikle ve hiçbir maddeyi atlamadan
doldurmanız önemlidir. Anket formuna adınızı ve soyadınızı yazmanıza gerek yoktur. Verdiğiniz tüm bilgiler
tarafımız ve kurumumuzca gizli tutulacaktır. Katkınız ve zaman ayırdığınız için teşekkür ederiz, saygılar sunarız. email: [email protected]
Meral Bahar SARIKAYA Doç. Dr. Gaye ATİLLA Yüksek Lisans Öğrencisi Danışman Öğretim Üyesi
1. Cinsiyetiniz Kadın ( ) Erkek ( ) 2. Yaşınız 20-30 ( ) 31-40 ( ) 41-50 ( ) 51 ve üzeri ( ) 3. Medeni Haliniz Evli ( ) Evli Değil ( ) 4. Kıdem Yılı 0-10 ( ) 11-20 ( ) 21-30 ( ) 31-40 ( ) 5. Unvanınız Prof. ( ) Doçent ( ) Dr. Öğr. Üyesi ( ) Doktor ( ) Uzman ( ) Arş. Gör. ( ) 6. Bölümünüz Cerrahi Tıp Bilimler ( ) Dahili Tıp Bilimleri ( ) Temel Tıp Bilimleri ( ) Laboratuvar ( ) 7. Duygusal Zeka ile ilgili kitap okudunuz mu? Evet ( ) Hayır ( )
108
BÖLÜM 1
Hiçbir Zaman Nadiren Genellikle Çoğu Zaman Her Zaman 1 2 3 4 5
Aşağıdaki ifadeleri sizi ne kadar tanımladığını düşünerek, bu ifadelere ne ölçüde
katıldığınızı değerlendiriniz. Değerlendirmenizi sizi tam olarak yansıtacak şekilde
yapınız.
H
içb
ir Z
am
an
N
ad
iren
G
enel
lik
le
Ç
oğ
u Z
am
an
H
er Z
am
an
1. Çoğu zaman bazı duygularımı neden hissettiğimi anlıyorum.
2. Duygularımı iyi anlayabilirim.
3. Ne hissettiğimi gerçekten iyi bilirim.
4. Mutlu olup olmadığımı her zaman bilirim.
5. Arkadaşlarımın duygularını davranışlarından her zaman anlarım.
6. Diğer insanların duygularını çok iyi gözlemlerim.
7. Diğer insanların duyguları ve hisleri konusunda çok hassasımdır.
8. Etrafımdaki insanların duygularını anlama konusunda çok hassasımdır.
9. Her zaman kendimle ilgili hedefleri belirlerim ve ulaşabilmek için elimden geleni
yaparım
10. Her zaman kendime yeterli birisi olduğumu söylerim
11. İç motivasyonum yüksektir.
12.En iyisini yapmak için her zaman kendimi teşvik ederim.
13. Sinirlerime hakim olurum ve sorunlarımı akıllıca ele alabilirim.
14. Kendi duygularımı yeterince kontrol edebilirim.
15. Çok kızdığım zaman kısa sürede sakinleşebilirim.
16. Duygularımı kontrol etmesini iyi bilirim.
109
BÖLÜM 2
Hiçbir Zaman Nadiren Genellikle Çoğu Zaman Her Zaman 1 2 3 4 5
Aşağıdaki ifadeleri sizi ne kadar tanımladığını düşünerek, bu ifadelere ne ölçüde
katıldığınızı değerlendiriniz. Değerlendirmenizi sizi tam olarak yansıtacak şekilde
yapınız.
H
içb
ir Z
am
an
N
ad
iren
G
enel
lik
le
Ç
oğu
Zam
an
H
er Z
am
an
1. Karar vermeden önce emin olmak için bilgi kaynaklarımı iki kere kontrol ederim.
2. Karar vermeden önce bütün seçenekler incelerim.
3. Mantıklı ve sistematik bir yolla karar veririm.
4. Karar vermem dikkatli düşünmemi gerektirir.
5. Karar verirken belirli bir amaca yönelik değişik seçenekleri göz önünde
bulundururum.
6. Kararlarımı verirken sezgilerime güvenirim.
7. Bir karar verirken sezgilerime güvenme eğilimindeyim.
8. Genellikle doğruluğunu hissettiğim kararlar veririm.
9. Kararlarımı verirken benim için akılcı bir nedenden daha çok, verdiğim kararın
doğruluğunu hissetmem daha önemlidir.
10. Karar verirken hislerime ve kendi tepkilerime güvenirim.
11. Önemli kararlar alırken başkalarının yardımına sık sık ihtiyaç duyarım.
12. Eğer başkalarını desteğine sahipsem önemli kararları almak benim için daha
kolaydır.
13. Önemli kararlarımı alırken başkalarının tavsiyelerinden yararlanırım.
14. Önemli kararlar ile yüzleştiğim zaman birinin bana doğru yolu göstermesi hoşuma
gider.
15. Üzerimde baskı hissetmediğim sürece önemli kararlarımı almaktan kaçınırım.
16. Mümkün olduğunca kararlarımı ertelerim.
17. Önemli kararları alma aşamasına gelinceye kadar karar vermeyi sık sık ertelerim.
18. Önemli kararlarımı genellikle son dakikada veririm.
19. Üzerine düşünme beni rahatsız etiği için pek çok kararı ertelerim.
20. Genellikle ani kararlar veririm.
21. Kararlarımı, çoğunlukla o anda veririm.
22. Çabuk karar veririm.
23. Kararlarımı, sıklıkla düşünmeden veririm.
24. Kararlarımı verirken, o anda doğal olan ne ise onu yaparım.
Yardımlarınız ve Zaman Ayırdığınız İçin Teşekkür Ederim.
110
ÖZGEÇMİŞ
Kişisel Bilgiler:
Adı ve Soyadı : Meral Bahar SARIKAYA
Doğum Yeri ve Yılı : Samsun-1991
Medeni Hali : Bekar
Eğitim Durumu:
Lisans Öğrenimi: Süleyman Demirel Üniversitesi, İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi,
Sağlık Yönetimi Bölümü
Yüksek Lisans Öğrenimi: Süleyman Demirel Üniversitesi, İktisadi ve İdari Bilimler
Fakültesi, Sağlık Yönetimi Anabilim Dalı
Yabancı Diller ve Düzeyi:
1. İngilizce (Orta Seviye)
İş Deneyimi:
1. Isparta Özel Kariyer Göz Hastanesi- Göz Ölçüm Teknisyeni
2. Süleyman Demirel Üniversitesi Kurumsal İletişim Uygulama ve Araştırma Merkezi-
Haber Basın