SYTUACJA ZDROWOTNA

I ZDROWIE PUBLICZNE –

POLSKA 2015

MIROSŁAW J. WYSOCKI

NIZP – PZH

Warszawa, 2015

Narodowy Instytut Zdrowia Publicznego - Państwowy Zakład Higieny

ZDROWIE PUBLICZNE

JEST TO NAUKA I SZTUKA ZAPOBIEGANIA CHOROBOM,

PRZEDŁUŻANIA ŻYCIA I PROMOWANIA ZDROWIA POPRZEZ

ZBIOROWY WYSIŁEK SPOŁECZEŃSTWA (DEFINICJE

WINSLOWA, 1920 i DONALDA ACHESONA, 1986);

Collective action for sustained population – wide health

improvement (Definicja R. Beaglehole, 2004);

TŁO PRZEMIAN (Context of transitions): demograficzne,

epidemiologiczne, demokratyczne, profesjonalne,

technologiczne;

Epidemiologiczne i społeczne podejście do zagadnień

związanych ze zdrowiem ludności jest podstawą

skutecznego działania w tym obszarze.

NOWE ZDROWIE PUBLICZNE (NZP)

WSPÓLNE DZIAŁANIE RZĄDÓW, PROFESJONALISTÓW I OBYWATELI NA RZECZ SZEROKO ROZUMIANEGO ŚRODOWISKA DLA ZDROWIA, ZWŁASZCZA W OBSZARZE KULTUROWYCH I SPOŁECZNO – EKONOMICZNYCH DETERMINANT ZDROWIA I NIERÓWNOŚCI W ZDROWIU; NACISK NA PROMOCJĘ ZDROWIA I ZAPOBIEGANIE CHOROBOM

Finansowanie ZP w Polsce: mniej niż 2%

budżetu ochrony zdrowia ogółem.

PROFILAKTYKA W ZDROWIU

PUBLICZNYM

P. pierwszej fazy – działania podjęte w celu uniknięcia lub

usunięcia przyczyny problemu zdrowotnego lub choroby (u

osobnika lub w populacji) zanim się ona pojawi – np. promocja

zdrowia; szczepienia, ochrona środowiska ;

P. drugiej fazy (wtórna) – działania w celu wczesnego wykrycia

problemu zdrowotnego lub choroby - np. badania przesiewowe;

P. trzeciej fazy – działania w celu zmniejszenia skutków

przewlekłych problemów zdrowotnych i chorób – np. leczenie

cukrzycy, rehabilitacja;

P. czwartej fazy (Lamoulle, 1986) – działania dla identyfikacji i

ochrony pacjentów objętych i zagrożonych nadmierną

medykalizacją, diagnostyką oraz procedurami i postępowaniem

budzącym wątpliwości etyczne.

ZMIANA PROFILU

EPIDEMIOLOGICZNEGO

(transformacja epidemiologiczna)

KRAJE

ROZWIJAJĄCE SIĘ:

CHOROBY ZAKAŹNE:

„stare” (ostre ch.

„biegunkowe”, ARI,

wzw A i B, odra,

grypa...) „powracające”

(malaria, gruźlica),

„nowe” (AIDS,SARS

gorączki krwotoczne).

KRAJE ROZWINIĘTE:

CHOROBY NIEZAKAŻNE:

powodujące głównie

zgony: (choroby układu

krążenia, nowotwory,

wypadki - zatrucia - urazy),

powodujące głównie

inwalidztwo (P.N.Ch.U.O.,

choroby układu ruchu,

choroby psychiczne),

cukrzyca (zgony i

inwalidztwo).

POLSKA W LATACH 2012-2014

NIEKTÓRE DANE DEMOGRAFICZNE

Liczba ludności : 38,50 mln-2014;

Ludność rezydująca: 37,2 mln;

urodzenia żywe: 9,6/1000 – 380 tys.

zgony ogółem: 10,1/ 1000 – 387 tys.

zgony niemowląt: 4,5/1000 (3,4-6,0)

przeciętne dalsze trwania życia:

M: 0 – 73,1, 30 – 44,3, 60 – 18,7 lat;

K: 0 – 81,1, 30 – 51,8, 60 – 23,9 lat. Źródło: Roczniki Demograficzne 2011 – 2013 oraz http://demografia.stat.gov.pl

Prognozowana liczba i odsetek osób w wieku 0-14 lat oraz

75 lat i więcej w Polsce w latach 2015-2035 (dane Eurostat)

Population in Poland in 2013 and projection for 2030 and 2050

by age and sex (data CSO 2014)

Men Women

Males life expectancy at birth in Poland and average for EU15

countries in years 1991–2013 –

its trends and mean annual increase

Females life expectancy at birth in Poland and average

for EU15 countries in years 1991–2013 –

its trends and mean annual increase

Przeciętne trwanie życia MĘŻCZYZN w Polsce i w pozostałych

krajach UE, 1980-2010 (dane WHO HFA DB)

Przeciętne trwanie życia KOBIET w Polsce i w pozostałych

krajach UE, 1980-2010 (dane WHO HFA DB)

Przeciętna długość życia w zdrowiu osób w wieku 0 lat,

2010r. (dane Eurostat)

SYTUACJA ZDROWOTNA LUDNOŚCI

POLSKI 2011 - 2014

W ostatnich latach pewien wzrost współczynnika urodzeń oraz umieralności ogólnej i dalszy spadek umieralności niemowląt (4,5/1000 ur. ż. w 2013);

Spadek liczby ludności w ciągu ostatnich 10 lat;

Dalszy wzrost oczekiwanej długości trwania życia: M-73,1, K-81,1 w 2013;

Dalszy spadek poziomu niektórych czynników ryzyka takich jak palenie (u mężczyzn), spożycie tłuszczów zwierzęcych i zmiana profilu picia alkoholu (? akcyza);

Dalszy spadek umieralności z powodu chorób układu sercowo-naczyniowego (45% wszystkich zgonów, M-40%, K-51%); spadek zgonów z powodu IHD, poprawiające się wyniki leczenia udarów;

Stabilizacja umieralności z powodu nowotworów złośliwych (25% wszystkich zgonów, M-26%, K-23%), niski wskaźnik przeżywalności z powodu nowotworów w porównaniu z krajami EU; rak szyjki macicy!!!

SYTUACJA ZDROWOTNA LUDNOŚCI

POLSKI 2011 - 2014

Dalszy spadek umieralności z powodu przyczyn „zewnętrznych” - wypadki, zatrucia, urazy (6% wszystkich zgonów, M-9%, K-3%), nadal wysoka umieralność z powodu wypadków drogowych;

Nadal wysoki, choć nieco obniżający się, poziom, zapadalności i chorobowości z powodu chorób psychicznych oraz uzależnień (alkohol, narkotyki);

Wyraźny spadek zachorowalności na choroby zakaźne (w tym wzw typu B), dobre wykonawstwo szczepień ochronnych, nadal wyższa niż w UE 15 częstość występowania gruźlicy (pomimo spadku), stabilizacja HIV/AIDS; nowe poważne zagrożenia: wirusowe gorączki krwotoczne – EBOLA, grypa, werotoksyczna EC, bioterroryzm.

REDUKCJA NIERÓWNOŚCI W ZDROWIU

PRIORYTETEM WHO I UE-NOWE INICJATYWY

1.Raport Komisji WHO nt. społeczno-ekonomicznych determinant nierówności w zdrowiu: „Closing the gap in a generation. Health equity through action on the social determinants of health”, Genewa, 2008;

2. R. Wilkinson, K. Pickett: "The spirit level. Why more equal societies almost always do better". London, 2009;

2. Program DETERMINE dotyczący społeczno-ekonomicznych determinant zdrowia w w krajach UE,

Eurohealthnet i instytuty zdrowia publicznego

z 26 państw członkowskich, 2007-10;

3. Narodowe Programy Zdrowia, 2007 – 2015; 2016 – 2020;

4. Prezydencja RP w UE – obszar zdrowia.

5. Nowe raporty KE i WHO/EURO – wrzesień 2013.

Przeciętna oczekiwana długość życia mężczyzn i kobiet

w największych polskich miastach, 2012 r. (dane GUS)

Incidence rates – selected cancers, Poland and EU,

males 2012

The resource: www.eco.iarc.fr/EUCAN

Date of accession: 2.04.2014

Incidence rates – selected countries, Poland and EU,

females 2012

The resource: www.eco.iarc.fr/EUCAN

Date of accession: 2.04.2014

Wskaźniki względnych 5-letnich przeżyć chorych na raka ogółem.

Mężczyźni.

Zachorowania w latach 2000-2007

29,4

35,1

35,4

39

39,8

42,7

43,2

46,4

47,3

49

50

50,4

52,2

56

56,6

56,7

57

59,6

60,1

60,3

64,1

0 10 20 30 40 50 60 70 80 90 100

Bułgaria BG

Łotwa LV

Polska PL

Słowacja SK

Estonia EE

Litwa LT

Słowenia SI

Czechy CZ

Malta MT

Hiszpania ES

Holandia NL

średnia w Europie

Włochy IT

Norwegia NO

Szwajcaria CH

Belgia BE

Niemcy DE

Finlandia FI

Islandia IS

Austria AT

Szwecja SE

Procent/Percentage Źródło: http://www.eurocare.it/Database/tabid/77/Default.aspx

D. a. 2.04.2014

Wskaźniki względnych 5-letnich przeżyć chorych na raka ogółem.

Kobiety.

Zachorowania w latach 2000-2007

49,5

50,1

51,2

51,6

53,1

55,7

56,4

57,2

59,3

59,4

60,5

60,5

60,9

61,2

61,5

62,9

62,9

63,4

64,2

64,4

65,8

0 10 20 30 40 50 60 70 80 90 100

Łotwa LV

Polska PL

Bułgaria BG

Litwa LT

Estonia EE

Słowacja SK

Słowenia SI

Czechy CZ

średnia w Europie

Hiszpania ES

Norwegia NO

Włochy IT

Malta MT

Holandia NL

Austria AT

Szwajcaria CH

Niemcy DE

Finlandia Fi

Szwecja SE

Islandia IS

Belgia BE

Procent/Percentage

Źródło: http://www.eurocare.it/Database/tabid/77/Default.aspx

D. a. 2.04.2014

GLOBALNE, DEMOGRAFICZNE I

MIĘDZYSEKTOROWE ZAGROŻENIA I

CZYNNIKI WPŁYWAJĄCE NA SYTUACJĘ

ZDROWOTNĄ LUDNOŚCI POLSKI I SWIATA

Globalizacja i jej istniejące i potencjalne następstwa

Zagrożenie bioterroryzmem i szczególnie niebezpiecznymi chorobami zakaźnymi;

Epidemia „NCDs” : „big killers” i „big cripplers”;

Migracja i jej skutki;

Aging – system ochrony zdrowia wymaga dostosowania;

Wzrastające nierówności w zdrowiu;

Poziom finansowania zdrowia. Finansowanie zdrowia ciągle określane przez decydentów jako nadmierny KOSZT, a nie jako INWESTYCJA w dobrobyt i ekonomię;

Kryzys ekonomiczny PRAWIE ZAWSZE PROWADZI DO REDUKCJI FINANSOWANIA ZDROWIA I EDUKACJI.

Podstawowe działania w dziedzinie

zdrowia publicznego (WHO/EURO 2012)

1. Surveillance i ocena sytuacji zdrowotnej i „dobrostanu” (well-being) ludności;

2. Monitorowanie i reagowanie na zagrożenia zdrowia i nagłe sytuacje (emergencies);

3. Ochrona zdrowia ludności z uwzględnieniem ochrony środowiska, warunków pracy, bezpieczeństwa żywności „and other risk factors”;

4. Promocja zdrowia z uwzględnieniem wpływu na społeczne determinanty nierówności w zdrowiu;

5. Zapobieganie chorobom z uwzględnieniem wczesnego ich wykrywania;

Podstawowe działania w dziedzinie

zdrowia publicznego (WHO/EURO 2012)

6. Zapewnienie sprawnego zarządzania na rzecz zdrowia i dobrostanu ludności;

7. Zapewnienie wystarczającego i kompetentnego personelu („workforce”) w zdrowiu publicznym;

8. Zapewnienie odpowiednich struktur organizacyjnych i mechanizmów finansowania zdrowia publicznego;

9. Zapewnienie odpowiedniego P.R., komunikacji i mobilizacji społecznej w obszarze zdrowia;

10. Badania naukowe w zdrowiu publicznym i ich wykorzystanie w polityce i praktyce zdrowotnej.

WHO/EURO RC 62, Malta, wrzesień 2012.

PARADYGMAT LALONDA W ZDROWIU

PUBLICZNYM

(Marc Lalonde, 1974)

Grupy czynników kształtujących sytuacje

zdrowotną ludności w % („obszary

determinujące zdrowie”):

A. Obszar biologii i genetyki – 20

B. Obszar zachowań i stylu życia – 50

C. Obszar czynników środowiska – 15

D. Obszar systemu ochrony zdrowia-15

ZJAWISKO GÓRY LODOWEJ W

EPIDEMIOLOGII I ZDROWIU PUBLICZNYM

(np. nadciśnienie, cukrzyca II, depresja,

HCV, HIV/AIDS)

Nieznane

przypadki

Znane

przypadki

System

informacji

o zdrowiu

NARZĘDZIA SŁUŻĄCE UMACNIANIU

ZDROWIA PUBLICZNEGO W EUROPIE

I POLSCE

- Wdrażanie strategii „Health 2020” z „Planem

Umacniania Struktur i Działań Zdrowia Publicznego”

(WHO/EURO 2012);

- Zaktualizowana lista podstawowych funkcji zdrowia

publicznego (WHO/EURO 2012);

- Zdrowie Publiczne w UE. Raport końcowy; (Maastricht

University Eurohealthnet, ASPHER, EUPHA, IUPHE 2013);

- Raport Niezależnej Grupy Ekspertów nt. Badań Naukowych w

Zdrowiu Publicznym (EC, DG Research & Innovation, 2013);

- Legislacja versus ZP - Norwegia (2012), PL ?. Ustawa o Z.P. jest

już gotowa.

WNIOSKI

Mimo niedoskonałego funkcjonowania systemu ochrony zdrowia,

dalsza poprawa stanu zdrowia ludności zwłaszcza tam gdzie obok

prewencji wynikającej z poprawy stylu życia wdrażane są skuteczne

technologie kliniczne – np. choroba niedokrwienna serca;

Nadal znaczne społeczne i terytorialne nierówności w zdrowiu;

„Aging” – konieczna reakcja systemu;

Niska w skali EU przeżywalność z powodu nowotworów złośliwych,

późna diagnostyka raka szyjki macicy i zahamowanie spadku

umieralności z powodu raka piersi przykładami niepowodzeń.

WNIOSKI

Polska jako państwo członkowskie WHO i członek Unii Europejskiej

powinna sformułować i wdrażać politykę zdrowotną, w której

ZDROWIE PUBLICZNE (zapobieganie chorobom i promocja zdrowia)

jest traktowane równie poważnie jak zagadnienia medycyny

naprawczej.

Wynika stąd celowość kompleksowego legislacyjnego uporządkowania

struktury i funkcjonowania Z. P. w Polsce ze szczególnym

uwzględnieniem roli NARODOWEGO PROGRAMU ZDROWIA, redukcji

nierówności w zdrowiu oraz ustalenia mechanizmów finansowania

wdrażania NPZ i podstawowych działań zdrowia publicznego. Ustawa

o Z.P. jest już uchwalona przez Sejm R.P..

CONCLUDING STATEMENT

- No country (and no national budget), in

which there is no efficient PUBLIC HEALTH

SYSTEM (disease prevention and health

promotion) is able to cover exponentially

growing costs of medical treatment of aging

population.

Z. Jakab, WHO/EURO, M. J. Wysocki, NIZP-PZH.

Zdanie będące konkluzją różnych

analiz i tej prezentacji

- Żaden kraj (i żaden budżet), w którym nie

ma sprawnego systemu zapobiegania

chorobom i promocji zdrowia (ZDROWIE

PUBLICZNE) nie jest w stanie pokrywać, w

odpowiednim do oczekiwań stopniu,

geometrycznie rosnących kosztów terapii

starzejącej się ludności.

DEFINICJE, KTÓRE NAGMINNIE MYLIMY

Zapadalność (zachorowalność): Liczba nowych zachorowań w

okresie czasu (np. roku) obliczona na określoną liczbę (np. 1000,

100000) ludności narażonej na ryzyko zachorowania;

Chorobowość: Liczba wszystkich przypadków choroby w

określonym punkcie czasu obliczona na określona liczbę ludność

narażonej na ryzyko zachorowania;

Umieralność: Liczba zgonów (ogólna, niemowląt lub z powodu

określonej choroby) w okresie czasu (np. roku) obliczona na

określoną liczbę ludności;

Śmiertelność: Odsetek zgonów w wyniku określonej

choroby w okresie czasu.

DZIĘKUJĘ ZA UWAGĘ