SİVİL TOPLUM İÇİN YASAMA SÜRECİNE KATILIM EL KİTABISivil Toplum Kuruluşları’nın (STK)...

Yasama Derneği’nin amacı daha demokratik, katılımcı ve etkin bir yasama sürecine hizmet etmek, yasama bilimi ve tekniğinin geliştirilmesine katkı sağlamak, ulusal ve uluslararası seviyede yasama sürecinde yer alan kişiler ve kurumlar arasındaki iletişimin güçlendirilmesine yardımcı olmak ve sivil toplumun yasama sürecine katılımını destekleyerek demokrasinin gelişmesine katkı yapmaktır.

Yasama Derneği sivil toplum kuruluşları için gönüllü olarak yasama danışmanlığı hizmeti vermektedir. Dernek ayrıca sivil toplumun yasama sürecine katılımına ilişkin kapasitenin güçlendirilmesine yönelik programlar yürütmektedir. Bu projelerden birisi olan Sivil Toplum İçin Yasama Sürecine Katılım El Kitabı’nın amacı STK’ları TBMM’deki kanun yapım ve denetim süreçleri hakkında bilgilendirmek ve bu süreçlere etkin katılımlarını sağlamaktır.

Yasama Derneği Yönetim Kurulu

YASAMA DERNEĞİ[email protected]

SİV

İL T

OPL

UM

İÇİN

YA

SAM

A SÜ

REC

İNE

KAT

ILIM

EL

KİT

ABI

YASA

MA

DER

NEĞ

İ

YASAMA DERNEĞİw w w . y a s a d e r . o r g


SİVİL TOPLUM İÇİNYASAMA SÜRECİNE KATILIM EL KİTABI

Yayın Kurulu

Dr. İrfan Neziroğlu (Yasama Derneği)Dr. Fahri Bakırcı (Yasama Derneği)Semra Gökçimen (Yasama Derneği)Habip Kocaman (Yasama Derneği)

Ali Fuat Kartal (Türk Kütüphaneciler Derneği)Feray Salman (İnsan Hakları Ortak Platformu)

Nuran Talu (Küresel Denge Derneği)Hakan Tokbaş (Tüketiciler Birliği)

Şanar Yurdatapan (Düşünce Suçuna Karşı Girişim)

Yasama DerneğiAnkara, 2009

YASAMA DERNEĞİ YAYINLARIYayın No: 1

1

ISBN: 978–605–61017–0–0Tasarım: Zinnur VapurI. Baskı: Aralık 2009, AnkaraBaskı: 1500 adet

© 2009, Yasama DerneğiBu kitabın yayın hakları Yasam Derneği’ne aittir. Kitabın tamamı veya bir bölümü Yasama Derneği’nin izni olmadan hiçbir biçimde çoğaltılamaz ve dağıtılamaz.

Yasama DerneğiAkay Caddesi. No: 20 / 5Küçükesat / ANKARAE-posta : [email protected] WEB : http://www.yasader.org

Yasama DerneğiSivil toplum için yasama sürecine katılım el kitabı.— Ankara: Yasama Derneği, 2009.168 s..; 21 cm.

İÇİNDEKİLERSUNUŞ ...................................................................................................................6

GİRİŞ .....................................................................................................................8

KULLANIM KILAVUZU ..................................................................................10

BİRİNCİ BÖLÜM

TBMM’NİN YAPISI, GÖREVLERİ ve İŞLEYİŞİ

A. TBMM .............................................................................................................16

TBMM nasıl oluşur, genel olarak görev ve yetkileri nelerdir?..............................18

Meclis İçtüzüğü nedir, ne işe yarar? .....................................................................18

TBMM’nin yerleşke düzeni nasıldır? ...................................................................19

TBMM kütüphanesinden nasıl yararlanılır? .........................................................21

TBMM’de nerelerde yemek yenebilir? .................................................................21

B. MİLLETVEKİLLERİ ...................................................................................22

Milletvekilleri nasıl seçilirler, görev süreleri ne kadardır? ...................................24

Yasama sorumsuzluğu ve dokunulmazlığı nedir, aralarındaki farklar nelerdir?....24

Milletvekillerine yardımcı olan görevliler kimlerdir ve bunların görevleri nelerdir? .................................................................................................25

Milletvekilleri ile nasıl görüşülebilir? ..................................................................25

Milletvekilleriyle iletişim nasıl sağlanır? .............................................................26

Milletvekilleriyle görüşmek için en uygun zaman nedir? ....................................27

Bir belge milletvekillerine nasıl ulaştırılabilir? ....................................................29

İKİNCİ BÖLÜM

YASAMAYA İLİŞKİN TEMEL KAVRAMLAR VE KURUMLAR

A- TEMEL KAVRAMLAR ................................................................................32

Üye tamsayısı nedir, TBMM’nin üye tamsayısı kaçtır? .......................................34

Yasama dönemi nedir, TBMM kaçıncı dönemindedir? ........................................34

Yasama yılı nedir, takvim yılından farklı mıdır? ..................................................34

Tatil ve ara verme nedir, aralarındaki fark nedir? .................................................35

Olağanüstü toplantı (tatil ve ara verme sırasında toplantı) nedir, kimler bu çağrıyı yapmaya yetkilidir? ..................................................................36

2 3

TBMM Genel Kurulu hangi gün ve saatlerde toplanır? .......................................37

Birleşim ve oturum nedir, aralarındaki fark nedir? ..............................................38

Yoklama, toplantı yetersayısı ve karar yetersayısı nedir, aralarındaki ilişki nasıldır? ....................................................................................39

Gelen kâğıtlar listesi nedir, ne işe yarar? ..............................................................40

Sıra sayısı (komisyon raporu) ne demektir, neyi içerir?........................................41

B- TEMEL KURUMLAR ..................................................................................44

Genel Kurul’un işlevi nedir? ................................................................................46

Hükümetin yasama sürecindeki rolü nedir? ..........................................................46

Komisyonların yasama sürecindeki işlevi nedir? .................................................47

TBMM Başkanlık Divanı’nın üyeleri kimlerdir, işlevleri nelerdir? .....................47

Siyasi parti grubu nasıl kurulur, neden önemlidir? ...............................................48

Danışma Kurulu kimlerden oluşur, işlevi nedir? ..................................................50

ÜÇÜNCÜ BÖLÜM

KANUN YAPIM SÜRECİ

A - KANUN TANIMI VE TÜRLERİ .................................................................54

Kanun ne demektir? ...............................................................................................56

Kod Kanun-Çerçeve Kanun ..................................................................................56

Geçici kanun (madde)-sürekli kanun (madde) ......................................................57

Temel Kanun (Organik Kanun)- Kod Kanun .........................................................58

Torba Kanun- Amaçlı Kanun .................................................................................58

B - KANUN YAPIM TEKNİĞİ ..........................................................................60

Kimler kanun önerebilir? .......................................................................................62

Bir kanun tasarısı veya teklifi hangi kısımlardan oluşur, nasıl hazırlanır? ...............62

Bir tasarı veya teklifin metni hangi bölüm ve alt bölümlerden oluşur? .....................64

Bir tasarı veya teklifin maddeleri hangi bölüm ve alt bölümlerden oluşur? .............65

Maddelerin kanun içerisindeki sistematik dizilişi nasıldır? ...................................66

Bir kanun teklifi hazırlanırken nelere dikkat edilmelidir? .....................................67

Kanun Yapım Süreci ..............................................................................................69

C - KOMİSYONLARDA KANUN YAPIM SÜRECİ .......................................70

Komisyon nedir, STK’lar için neden önemlidir? ...................................................72

Komisyon türleri nelerdir? ....................................................................................72

Esas komisyon ne demektir, tali komisyondan farkı nedir? ...................................74

Komisyonların üye sayıları nasıl belirlenir, Başkanlık Divanı üyeleri kimlerdir?...75

Hangi komisyon hangi işi görüşür? .......................................................................76

Bütçe ve kesinhesap kanunu tasarılarının STK’lar açısından önemi nedir? ...........79

Komisyonları kim toplantıya çağırabilir, hangi konuların görüşüleceğini kim belirler? .................................................................................79

Komisyonlara gönderilen işler için bir görüşme süresi var mıdır, bu sürenin aşılması durumunda ne olur? ..............................................................80

Komisyon toplantılarına kimler katılabilir, STK’lar toplantılara nasıl katılabilir? ....81

STK’ların komisyon toplantısına katılmadan önce nelere dikkat etmeleri gerekir?..83

Komisyon toplantılarında kimler söz alabilir, toplantıya davet edilen

STK’lara söz verilmesi zorunlu mudur? ...............................................................84

Komisyon görevlileri kimlerdir, komisyon uzmanları ne iş yaparlar? .................84

Komisyonlarda tasarı ve teklif metinleri üzerinde değişiklik yapılabilir mi, yapılabilecek değişikliğin sınırı nedir? .................................................................85

Komisyonlarda değişiklik önergesini kimler verebilir, kimler oy kullanabilir ve STK’ların bu tür bir hakları var mıdır? ........................86

Değişiklik önergelerinin belli bir formatı var mıdır? ............................................86

Komisyonun toplanması ve karar alması için belli bir çoğunluğu var mıdır? ......87

Komisyonlar alt komisyon kurabilirler mi, alt komisyonlar STK’lar için ne ifade ederler? ...............................................................................87

Komisyonlarda görüşmeler hangi aşamalardan geçer? ........................................88

Komisyonlar kararlarını Genel Kurul’a nasıl bildirirler? .......................................89

Yasa yapımı dışında görevleri olan komisyonlar hangileridir? .............................89

Dilekçe Komisyonu’nun görevi nedir? .................................................................90

TBMM’de dilekçeler nereye sunulmalıdır? ..........................................................91

Dilekçede aranacak şartlar nelerdir? .....................................................................91

Dilekçenin başvuru formu nasıldır? ......................................................................92

Dilekçenin verilmesi üzerine Komisyon tarafından hangi işlemler yapılır? ........93

Dilekçe sahipleri dilekçelerinin hangi aşamada olduğunu nereden öğrenebilirler? ..95

İnsan Haklarını İnceleme Komisyonu’nun görevleri nelerdir? ............................95

İnsan Haklarını İnceleme Komisyonu’na hangi konularda başvuru yapılabilir? ...96

4 5

Komisyona sunulan dilekçeler nasıl gönderilmelidir? ..........................................97

Dilekçelerde aranan şartlar nelerdir? ....................................................................98

Komisyonla ilgili bilgilere internet üzerinden ulaşılabilir mi, sayfada hangi bilgiler bulunmaktadır? ..................................................................98

KİT Komisyonu’nun görevleri nelerdir? ..............................................................99

Komisyonun denetim süreci nasıl işler? ...............................................................99

KİT Komisyonu’nda STK katılımı söz konusu mudur? ......................................100

Avrupa Birliği (AB) Uyum Komisyonu’nun görevleri nelerdir? ........................101

AB Uyum Komisyonu STK’lar için önemli midir? ............................................102

Kadın Erkek Fırsat Eşitliği Komisyonu’nun (KEFEK) görevleri nelerdir? ........103

KEFEK STK’lar için neden önemlidir?...............................................................104

D - GENEL KURUL’DA KANUN YAPIM SÜRECİ .....................................106

Komisyonda rapora bağlanan bir tasarı veya teklifin görüşmelerine ne zaman başlanabilir? .........................................................................................................108

Genel Kurul’un gündemi hangi kısımlardan oluşur? ...........................................108

“Kanun tasarı ve teklifleri ile komisyonlardan gelen diğer işler” kısmında neler bulunmaktadır ve sıralama nasıl oluşmaktadır? ..................................................109

Görüşülmesine başlanacak bir sıra sayısı için kimlerin Genel Kurul’da bulunması zorunludur? ..........................................................................................................110

Tasarı ve tekliflerin görüşülmesi nasıl bir sürece tabidir? ...................................111

Tasarı ve tekliflerin görüşülmesinde kimler ne kadar süreyle konuşabilir? ........112

Konuşmacılar hangi sırayla konuşur? ..................................................................113

Soru- cevap süresi ne kadardır ve kimler soru sorabilir? ....................................114

Maddelere geçmek ne demektir, maddelere geçilmesi reddedilirse ne olur? ......114

Bir madde nasıl görüşülür ve nasıl değiştirilir? ...................................................115

Değişiklik önergesi ne demektir, hangi türleri vardır, kimler tarafından ne zaman verilebilir? ............................................................................................................115

Maddeler üzerindeki görüşmeler bittikten sonra ne yapılır?................................119

Maddeler üzerindeki görüşmeler bittikten sonra bir yanlışlık ya da irade değişikliği olduğu anlaşılırsa ne yapılabilir? .......................................................120

Oylama ne demektir, kaç türlü oylama vardır? ...................................................121

Özel görüşme yöntemi ne demektir, nasıl yapılır? ..............................................123

Kanunlar ne zaman yürürlüğe girerler? ...............................................................124

DÖRDÜNCÜ BÖLÜM

BİLGİ EDİNME VE DENETİM YOLLARI

A - SORU ...........................................................................................................126

Genel olarak bilgi edinme ve denetim yolları nelerdir? .....................................130

Soru nedir, ne amaçla verilir?...............................................................................131

Soru türleri nelerdir?.............................................................................................132

Soru önergeleri hangi şartları taşımaldır?............................................................133

Yazılı ve sözlü soruların ortaklaşa tabi oldukları süreç nasıldır?.........................134

Yazılı sorunun farklılaşan süreci nasıl işler? .......................................................135

Sözlü sorunun farklılaşan süreci nasıl işler? .......................................................136

Soru Önergesi Formatı ........................................................................................137

B - MECLİS ARAŞTIRMASI .......................................................................138

Meclis araştırması nedir, hangi amaçla verilir? ..................................................140

Meclis araştırması önergesinin şekil şartları nelerdir? ........................................141

Meclis araştırması önergesi nasıl bir süreç izler? ...............................................141

Meclis araştırması komisyonu nasıl kurulur ve çalışır? ......................................142

Meclis araştırması komisyonu raporu neden önemlidir? ....................................144

Meclis Araştırması Önergesi Formatı .................................................................145

C - GENEL GÖRÜŞME ...................................................................................146

Genel görüşme nedir, ne amaçla verilir? ............................................................148

Genel Görüşme önergesinin şekil şartları nelerdir? ............................................148

Genel görüşme önergesi nasıl bir süreç izler? ....................................................149

Genel görüşme nasıl yapılır? ..............................................................................150

Genel Görüşme Önergesi Formatı ......................................................................151

D - GÜNDEM DIŞI KONUŞMA .....................................................................152

Gündem dışı konuşma nedir? .............................................................................154

Gündem dışı konuşma hakkı kimlere, nasıl verilmektedir? ...............................155

Gündem dışı konuşma STK’lar için neden önemlidir? ......................................156

YASAMA TERİMLERİ SÖZLÜĞÜ ...............................................................158

6 7

Sivil Toplum Kuruluşları’nın (STK) kapasitelerini güçlendirmek amacıy-la bugüne kadar çok sayıda program, yayın ve etkinlik gerçekleştirildi. Ancak ilk defa yasama (kanun yapım ve denetim) sürecine katılıma iliş-kin bir El Kitabı hazırlandı.Yasama Derneği (YASADER) kurulduğu günden beri STK’lara destek olmaya çalışmaktadır. Bizi böyle bir El Kitabı hazırlamaya iten neden, Türkiye Büyük Millet Meclisi’nin (TBMM) yapısı ile kanun yapım ve denetim sürecine ilişkin sivil toplumda bilgi açığına dair gözlemimiz oldu. Birçok STK için yasama sürecine katılmak, komisyon toplantıları-na katılmakla eş anlamlıdır. Oysa TBMM’de sivil toplum temsilcilerinin sorunlarını, görüş ve önerilerini dile getirebilecekleri çok farklı yollar vardır. El Kitabı kanun yapım ve denetim sürecinin ayrıntılarını ön plana çıkartarak STK katılımını güçlendirmeyi amaçlamaktadır.YASADER bir süredir Sivil Toplum İçin Yasama Okulu Projesi kapsa-mında farklı alanlarda çalışan STK temsilcileri için TBMM’de kanun yapım ve denetim süreçlerinde nasıl daha etkin olabileceklerine dair programlar yapmaktadır. El Kitabı bu programların kurumsallaşmasın-da önemli rol oynayacaktır. Bundan sonra YASADER tarafından yasa-ma sürecine ilişkin STK’larla yapılacak ortak programlarda bu El Kita-bı esas alınacaktır.Bu Kitap’ın en önemli özelliği hangi alanda çalışırsa çalışsın bütün STK’lara hitap etmesidir. Ayrıca her ne kadar STK’lar için hazırlanmış olsa da, vatandaşlar için de rehber niteliğindedir. El Kitabı’nda STK’lar için somut öneriler yer almaktadır. Amacımız Kitap’ta önerilen yol ve yöntemleri kullanarak STK’ların kanun yapım ve denetim sürecine daha etkin katılmaları suretiyle demokrasimizin daha da güçlendirilmesine katkıda bulunmaktır. Sivil toplum-kamu diyaloğunun gelişip kurumsal-laşmasında El Kitabı’nın önemli katkısı olacağına inanıyoruz.Sivil Toplum İçin Yasama Sürecine Katılım El Kitabı projesi German Marshall Fund (The Black Sea Trust for Regional Cooperation) tarafın-dan sağlanan fon ile gerçekleşti.

SUNUŞ

El Kitabı gerçekten stresli ve yorucu bir çalışma sonucu ortaya çıktı. Uzun zamandır düşündüğümüz bu projenin hayata geçirilmesinde Nati-onal Democratic Institute Türkiye ofisinin katkısı büyüktür. Projeyi bir-likte kaleme aldık. Kitap’ın hazırlanması sürecinde bize destek oldular. Dilek Ertükel, Ebru Ağduk ve Fehmi Ağduk’a çok teşekkürler. Kitabın editörlüğünü Dr. Fahri Bakırcı yaptı ve ilk metni hazırladı. Metnin son halini almasında hem YASADER’den, hem de TBMM’den mesai arka-daşlarım Dr. Fahri Bakırcı, Semra Gökçimen ve Habip Kocaman’la sü-rekli birlikte çalıştık. Yayın kurulunun diğer üyeleri Feray Salman (İnsan Hakları Ortak Platformu), Şanar Yurdatapan (Düşünce Suçuna Karşı Gi-rişim), Nuran Talu (Küresel Denge Derneği), Hakan Tokbaş (Tüketiciler Birliği), Ali Fuat Kartal (Türk Kütüphaneciler Derneği) ile El Kitabı tas-lağını satır satır okuyup tartıştık. Özellikle yayın kurulundaki STK tem-silcisi arkadaşlarımız, Kitap’ın STK’lar için anlaşılır ve kullanıcı dostu olmasında önemli katkılar yaptılar. Kendilerine ayrı ayrı teşekkür ediyo-rum. El Kitabı hazırlanırken çok sayıda STK temsilcisinden sözlü ve ya-zılı görüş aldık. Uzman gözüyle hazırlamış olduğumuz metinleri fark-lı alanlardan STK temsilcileri ile paylaşıp tartıştık. Taslakları her defa-sında gözden geçirip önerilerini bizimle paylaşan STK temsilcilerine ve YASADER üyelerine çok teşekkürler. Kitap’ın tasarımını yapan Zinnur Vapur ile adlarını burada sayamadığım katkısı olan herkese teşekkürler.

Çok emek harcadık ancak zaman içerisinde güncelleştirilmesi, gözden geçirilmesi gereken bölümler; El Kitabı’na eklemeler ve çıkarmalar ola-caktır. Görüş ve önerileriniz bizim için değerlidir. Sizlerin katkılarıyla her yeni basım bir öncekinden daha iyi olacaktır. Görüş ve önerilerinizi [email protected] adresine göndermenizi bekliyoruz.

El Kitabı’nın sivil toplum-TBMM diyaloğunu geliştirip kurumsallaştır-ması, sivil toplum katılımını nitelik ve nicelik olarak geliştirmesi ve de-mokrasimizi güçlendirmesi dileğiyle...

Dr. İrfan NeziroğluYasama Derneği Yönetim Kurulu Başkanı

8 9

Sivil Toplum Kuruluşları’nın (STK) yasama ve denetim sürecine katılımı neyi ifade eder? Bu tür bir katılım neden önemlidir?

Modern parlamenter demokrasilerde en çok tartışılan konulardan biri temsili demokrasinin krizleridir. Seçmen-seçilen ilişkisinde, seçmenin görevini tamamlamasıyla temsilcinin temsil edilenden koptuğu ve seçmenlerin çıkarlarını olduğu gibi yansıtmadığı ileri sürülmektedir. Diğer taraftan seçilme süresinin dört-beş yıl gibi uzun zaman dilimlerini kapsamasının, seçmenin zaman içinde değişen taleplerini parlamentoya yansıtmasına engel olduğu eleştirisi yapılmaktadır. Temsili demokrasiler bu tür eleştirilerin önüne geçebilmek için kendilerini doğrudan demokrasiye yaklaştıran bazı mekanizmaları kullanmaktadırlar. Bu mekanizmalar, yurttaş girişimi, referandum ve yurttaşın yasama vetosudur.

Modern parlamenter demokrasilerin, kendilerini doğrudan demokrasiye yaklaştırmadan da kimi sorunlarını çözmeleri olanaklı görünmektedir. Bu sorunları çözmenin en etkin mekanizmalarından birisi; seçmen-temsilci arasındaki ilişkiyi seçim dönemleriyle sınırlı olmaktan çıkarıp günlük hayatın bir parçası haline getiren STK katılımıdır. Seçimlerden sonra da taleplerin parlamentoya sürekli olarak iletilmesi, temsilcilerin ya da parlamenterlerin toplumun taleplerini güncel olarak izleyebilmelerine ve buna uygun politika üretmelerine olanak tanır. Bu taleplerin izlenmesi ancak, toplumdaki çeşitli çıkarların/beklentilerin STK çatısı altında örgütlenebilmesi ve bu STK’lar tarafından parlamentoya iletilebilmesiyle

GİRİŞ

mümkündür. STK’ların yasama ve denetim sürecine katılımı, seçmen ile temsilci arasındaki bağı canlı tutarak demokrasinin kökleşmesine ve derinleşmesine önemli bir katkı sunacaktır.

STK katılımı demokrasinin kökleşmesi ve derinleşmesi bakımından bu kadar önemli olunca, bu katılımı güçlendirmenin anlamı ve önemi kendiliğinden ortaya çıkmaktadır. Kendisi de bir STK olan Yasama Derneği (YASADER), kendi uğraşı alanı olan yasama ve denetim sürecine STK’ların katılımını güçlendirmek amacıyla “Sivil Toplum İçin Yasama Sürecine Katılım El Kitabı” hazırlamayı gerekli görmüştür.

Söz konusu El Kitabı’nın hedef kitlesi hiç kuşkusuz bütün STK’lardır. Ancak STK’ların çok değişik ilgi alanlarının bulunması nedeniyle bütün STK’lara hitap eden bir kitap çıkarmanın güçlüğü ortadadır. Kitap hazırlanırken STK’lardan gelen farklı önerilerin karşılanabilmesi ilke olarak benimsenmiştir. Bu nedenle Kitap’ın, ne hukuksal bir metin ne de kısa bir pragmatik rehber olmaması için anlaşılır bir hukuk bilgisinin yanısıra ihtiyaç duyulan bilgilere kolayca ulaşılabilecek bir formata sahip olmasına özen gösterilmiştir. Kitap’ın sistematiği ve bilgilere kolay ulaşmanın ipuçları ise kullanım kılavuzunda açıklanmıştır. Her STK’nın kendi ihtiyacı olan yeterli bilgiyi Kitap’ta bulabileceği düşünülmektedir. El Kitabı, STK katılımını artırdığı ölçüde başarılı olacaktır.

STK’ların yasama ve denetim sürecine katılımı, seçmen ile temsilci arasındaki bağı canlı tutarak demokrasinin kökleşmesine ve derinleşmesine önemli bir katkı sunacaktır.

10 11

ÜÇÜNCÜ BÖLÜM: KANUN YAPIM SÜRECİ

A. Kanun Tanımı ve Türleri

C. Komisyonlarda Kanun Yapım

Süreci

D. Genel Kurul’da Kanun Yapım

Süreci

B. Kanun Yapım Tekniği

BİRİNCİ BÖLÜM: TBMM’NİN YAPISI, GÖREVLERİ VE İŞLEYİŞİ

A.TBMM B. Milletvekilleri

İKİNCİ BÖLÜM: YASAMAYA İLİŞKİN TEMEL KAVRAM VE KURUMLAR

A. Temel Kavramlar B. Temel Kurumlar

DÖRDÜNCÜ BÖLÜM: BİLGİ EDİNME VE DENETİM YOLLARI

A. Soru B. Meclis Araştırması

C. Genel Görüşme

D. Gündem Dışı Konuşma

Sivil Toplum İçin Yasama Sürecine Katılım El Kitabı ilgi alanları, dene-yimleri, amaçları, bakışları çok farklı olabilen STK’lara hitap eder. Bu ne-denle STK’ların her birinin bu Kitap’ta kendi ihtiyacı olan bilgileri ara-maya çalışması son derece doğaldır. Kitap bütün STK’lara hitap edebil-me kaygısıyla bir yöntem geliştirmeye çalışmıştır. Bu yöntemle, bütün STK’ların ilgisini çekmeyecek bilgiler de verilmiş ama her STK’nın ken-di ihtiyacı olan bilgileri kolayca bulabilmesine olanak tanıyan bir sistem kurulmuştur. Bu sistem birkaç parçadan oluşmaktadır.

İlk olarak bütün STK’ların kullanımı için çok kolay anlaşılabilen bir Ya-sama Terimleri Sözlük’ü hazırlanarak Kitap’ın sonuna eklenmiştir. Böy-lece STK’lar hiçbir ek araştırmaya gerek olmaksızın kullanılan kavramın anlamı konusunda bir fikre sahip olabileceklerdir.

İkinci olarak Kitap dört temel bölüme ayrılmıştır:

1. TBMM’nin Yapısı, Görevleri ve İşleyişi

2. Yasamaya İlişkin Temel Kavramlar ve Kurumlar

3. Kanun Yapım Süreci

4. Bilgi Edinme ve Denetim Yolları

KULLANIM KILAVUZU

Uygulanan yöntemle, her STK’nın kendi

ihtiyacı olan bilgileri kolayca

bulabilmesine olanak tanıyan bir sistem

kurulmuştur.

12 13

sayfaya gidilir. Bu bölümde verilen bilgiler doğrultusunda bir önerge ha-zırlanabilir. Aynı işlem bir genel görüşme önergesi için de yapılabilir. İşte bu iki mekanizmanın seçiminde bir tercih yapabilmek için diğer bilgile-rin yardımına gerek duyulabilir: Meclis araştırması bir komisyon aracılı-ğıyla üç ayı aşan bir inceleme gerektirir. STK-A konunun hemen günde-me taşınmasını istiyorsa, meclis araştırması yerine bir genel görüşme is-temelidir. Ancak STK-A görüşme yapılmasından daha çok çözüme yöne-lik bir inceleme yapılmasını istiyorsa bir meclis araştırması yapılması ta-lebinde bulunmalıdır.

3. STK-A konunun hiç zaman kaybedilmeden 1-2 gün içinde gündeme taşınmasını istiyorsa, bir milletvekilinden gündem dışı konuşma yapma-sı talebinde bulunabilir.

4. STK-A konunun konuşulması yerine yasal tedbirlerle çözülmesini ter-cih ediyorsa bir kanun teklifi hazırlama yoluna gitmelidir. Örneğin; dere yataklarında yapılaşmanın cezalarını artıran ya da bu alanlarda tapu belge-si verilemeyeceğini öngören bir kanun teklifi taslağı hazırlanabilir. STK-A’nın bu durumda yapması gereken şey bu Kitap’ın Üçüncü Bölümü’ne giderek kanun teklifinin nasıl hazırlanacağına ve teklifi hazırlarken nelere dikkat etmesi gerektiğine ilişkin bilgileri okuması gerekir.

5. Seçilen tercihe bağlı olarak soru önergesi, Meclis araştırması öner-gesi, genel görüşme önergesi, gündem dışı konuşma metni ya da kanun teklifi taslağı hazırlandıktan sonra yapılması gereken şey bunları uygun milletvekili, siyasi parti grubu ya da komisyona iletmektir. Sonuçta bir soru önergesi ya da kanun teklifi taslağı hazırlanmışsa, bu Kitap’ın Birin-ci Bölümü’ne giderek milletvekilleri ile ilgili bölümden milletvekilleri-nin özgeçmişlerine ulaşılabilir. Buradan milletvekillerinin verdiği teklifle-re bakılarak da konuya ilgisi olan milletvekilleri saptanabilir. Bu saptama-dan sonra aynı bölümdeki bilgiler yardımıyla milletvekilinin telefon, faks ve e-postası edinilir. Yapılan hazırlıklar, e-posta ve faksla ilgili milletve-kiline gönderilebileceği gibi telefonla görüşülerek yüzyüze görüşme tale-binde bulunulabilir. Aynı anda bunların tümü de yapılabilir.

6. Kanun teklifi taslağı, meclis araştırması önergesi taslağı, genel görüş-me önergesi taslağı, milletvekili yerine siyasi parti gruplarına da sunula-bilir. Bu durumda siyasi parti grupları ile ilgili bilgilerin yer aldığı İkin-ci Bölüm’e giderek, siyasi parti gruplarında kimin yetkili olduğu bilgisi-ne ulaşılır.

Her alt başlık, soru cümleleri biçiminde çok sayıda konu başlığı içerir. Bu konu başlıklarının tümü de “İçindekiler Bölümü”nde görülebilir. Böylece okuyucu, yukarıdaki şemayı da akılda tutarak, “İçindekiler Bölümü”nden yola çıktığında aradığı başlığa kolaylıkla ulaşabilir.

Üçüncü olarak ilgili başlığa ulaşıldığında başlık altında, istenenden daha ayrıntılı bilgilerle karşılaşılabilir. Okuyucu bütün ayrıntıyı merak etmiyor ve sadece STK’ların ne yapabileceğiyle ilgili bilgiyi arıyor olabilir. Bu nedenle her başlığın altındaki bilgiler STK’lar için önem derecesine göre üç formatta verilmiştir:

1. Metin içinde renkli zeminlerde verilen bilgi STK’ları doğrudan il-gilendiren ve STK’lar için en önemli sayılabilecek bilgidir. Bu bilgi-nin verildiği yerlerde yıldız biçiminde bir STK işareti bulunur. Bu bilgi, çoğu zaman daha ayrıntılı bir okumayı gereksiz kılan, az oku-ma yapılmasına olanak tanıyarak zaman kaybına uğramayı engelle-yen yeterli bir bilgidir.

2. Metin içinde koyu italik olarak verilen bilgi STK’ları doğrudan ilgilendirmemekle birlikte, okunması önemli katkı sağlayacak olan ikinci derecede önemli bilgidir.

3. Normal metin formatı içindeki bilgi, STK’ları doğrudan ilgilendir-meyen, ancak yasama ve denetim süreciyle ilgili daha fazla bilgi sahi-bi olmak isteyenlerin okuyabileceği bir bilgidir.

4. Metin kenarlarında STK’lar için ana düşünceyi ortaya koyan spot-lar yer alır.

El Kitabı’nın nasıl kullanılacağını bir örnek olay üzerinden açıklayalım. Örneğin ülkemizde yaşanan sel felaketi ile ilgilenen STK-A’nın Meclis düzeyinde neleri nasıl yapabileceğini görmeye çalışalım.

1. Sel felaketi STK-A tarafından bir soru önergesi konusu yapılabilir: STK-A temsilcisi Kitap’ın içindekiler sayfasına baktığında Dördüncü Bölüm’ün Bilgi Edinme ve Denetim Yolları bölümü olduğunu görebilir. Temsilci bu bölümde sözlü soru önergesi formatının olduğu sayfaya gide-rek formatı edindikten sonra, soruyla ilgili verilen bilgilerin yardımıyla bir sözlü soru önergesi hazırlayabilir.

2. Sel felaketi bir meclis araştırması önergesi konusu yapılabilir. Bu amaçla aynı bölümün meclis araştırması önergesi formatının bulunduğu

Her bölümün kendi içinde alt başlıkları vardır.

14

B İ R İ N C İ B Ö L Ü M : T B M M ’ N İ N YA P I S I , İ Ş L E Y İ Ş İ v e G Ö R E V L E R İ


A. TBMM

TBMM nasıl oluşur, genel olarak görev ve yetkileri nelerdir?

Meclis İçtüzüğü nedir, ne işe yarar?

TBMM’nin yerleşke düzeni nasıldır?

TBMM kütüphanesinden nasıl yararlanılır?

TBMM’de nerelerde yemek yenebilir?

B. MİLLETVEKİLLERİ

Milletvekilleri nasıl seçilirler, görev süreleri ne kadardır?

Yasama sorumsuzluğu ve dokunulmazlığı nedir, aralarındaki farklar nelerdir?

Milletvekillerine yardımcı olan görevliler kimlerdir ve bunların görevleri nelerdir?

Milletvekilleri ile nasıl görüşülebilir?

Milletvekilleriyle iletişim nasıl sağlanır?

Milletvekilleriyle görüşmek için en uygun zaman nedir?

Bir belge milletvekillerine nasıl ulaştırılabilir?

BİRİNCİ BÖLÜM

TBMM’NİN YAPISI, GÖREVLERİ ve İŞLEYİŞİ

16


A TBMM

Anayasaya göre “egemenlik” kayıtsız ve şartsız millete aittir. Millet, egemenliğini Anayasa’nın koyduğu esaslara göre yetkili organları eliyle kullanır. Türkiye Büyük Millet Meclisi (TBMM) egemenliğin bir parçası olan yasama yetkisini millet adına kullanan ve halkı temsil eden bir organdır.

TBMM’nin temel işlevleri kanun çıkarmak, karar almak ve hükümeti denetlemektir.

18


19

S İ V İ L T O P L U M İ Ç İ N YA S A M A S Ü R E C İ N E K AT I L I M E L K İ TA B I

Yasama ve denetim faaaliyetlerini takip etmek ve katılmak isteyen Sivil Toplum Kuruluşları’nın (STK) bir İçtüzük edinmelerinde yarar vardır. İçtüzük metnine TBMM internet sayfası üzerinden de ulaşılabilir.

TBMM internet sayfası adresi: http://www.tbmm.gov.tr/

İçtüzüğe bu sayfadaki İÇTÜZÜK sözcüğüne basılarak erişilebi-leceği gibi,

http://www.tbmm.gov.tr/ictuzuk/ictuzuk.htm

adresinden de ulaşılabilir.

TBMM’nin yerleşke düzeni nasıldır?

Bugünkü TBMM binası, 23 Nisan 1920’de millî egemenlik ilkesi-ne dayalı olarak kurulan Meclis’in üçüncü binasıdır.

Millî Meclis’in ilk toplantısını yaptığı Ankara’nın Ulus semtinde yer alan binanın yapımına 1915 yılında başlanmıştır. Atatürk’ün 27 Aralık 1919’da Ankara’ya gelişinden sonra, yapının Meclis binası olarak kullanılmasına karar verilmiştir. Devletin kurulu-şu ve Kurtuluş Savaşı’nın tüm askerî ve siyasî kararların alındığı, Cumhuriyet’in ilan edildiği bu çok elverişsiz küçük bina 18 Ekim 1924 tarihine kadar kullanılmıştır. Bu tarihi bina bugün “Kurtuluş Savaşı Müzesi” olarak ziyaretlere açıktır.

TBMM’nin ikinci binası 18 Ekim 1924’de kullanıma açılmış-tır. İkinci bina da aynı semtte ve ilk parlamento binasına yakla-şık 100 metre uzaklıktadır. Cumhuriyet’in ilk yıllardan itibaren, Türkiye’nin siyasî tarihinin önemli gelişmelerinin yaşandığı ikinci TBMM Binası, 36 yıl kullanılmıştır. Bu bina da bugün, “Cumhuri-yet Müzesi” olarak varlığını sürdürmektedir.

TBMM’nin halen çalışmalarını sürdürdüğü üçüncü binası proje aşaması 1938 yılında tamamlanan ve uygulamasına 1939’da baş-lanan Clemens Holzmeister’in projesidir. Bina 1961’de hizmete açılmıştır.

STK

TBMM nasıl oluşur, genel olarak görev ve yetkileri nelerdir?

TBMM 81 ilden, toplam 85 seçim çevresinden doğrudan doğru-ya seçilen 550 milletvekilinden oluşur.

TBMM’nin temel işlevleri kanun çıkarmak, karar almak ve hü-kümeti denetlemektir.

TBMM, vatandaşlar için hak ve yükümlülük doğuran kanunların yapımıyla birlikte ayrıca, devletin bütçesini kabul eder ve bütçe-nin uygulamasını gözetir. Savaş hali veya olağanüstü hal ilanı, se-çimlerin yenilenmesi gibi kararlar da alabilen TBMM, hükümetten bilgi edinme, yürütmeyi denetleme kapsamında bir bakanı Yüce Divan’a sevk etme veya hükümeti ya da bir bakanı düşürme yet-kisine de sahiptir.

TBMM’nin yaptığı kanunlar ve İçtüzük Anayasa Mahkemesi tara-fından denetlenir.

Meclis İçtüzüğü nedir, ne işe yarar?

TBMM çalışmalarını Anayasa ve İçtüzük kurallarına göre yürü-tür. İçtüzük, TBMM’nin iç işleyişine ilişkin kuralları içeren temel düzenlemedir.

İçtüzük, komisyonların ve başkanlık divanının oluşumundan, söz alabilecek kişiler ile söz alma zamanlarına; kanun tasarısı ve teklifi sunulmasından oylama ve seçimlere kadar uzanan geniş bir alanda TBMM’nin nasıl işleyeceğini ayrıntılı olarak belirler. TBMM’in işleyişine ilişkin kurallardan bazıları hukuksal nedenlerle İçtüzük yerine kanunlarda düzenlenmiştir.

TBMM İçtüzüğü kanun değil TBMM kararıdır. İçtüzük değişiklik teklifleri Anayasa Komisyonu’nda ve Genel Kurul’da diğer teklif-lerin bağlı olduğu esaslara göre görüşülerek kabul edilir. TBMM İçtüzüğü TBMM Başkanı tarafından uygulanır.

İçtüzük, TBMM’nin

kendisi tarafından çıkarılan ve iç işleyişine

ilişkin kuralları içeren temel

düzenlemedir.

20


21


TBMM kütüphanesinden nasıl yararlanılır?

TBMM Kütüphanesi zengin bir kütüphanedir. Yasamaya ilişkin her türlü kaynağın yer aldığı, kanunlara ve tutanaklara ulaşıla-bilen TBMM Kütüphanesi’nde “Meclis-i Ayan Kütüphanesi” ve “Meclis-i Mebusan Kütüphanesi”nden kalan 5000 cilt kitap, gaze-te, dergi ve tutanağa da ulaşmak mümkündür.

http://www.tbmm.gov.tr/kutuphane/index.htm

TBMM’de nerelerde yemek yenebilir?

STK

STK

TBMM dışından gelerek bilgi hizmeti talebinde bulunan araştırmacılar, -aranan bilgi kaynaklarının ve istenilen bilgi hizmetinin bir başka kütüphanede bulunamaması durumunda- günlük kısa süreli araştırmalarda Kütüphane Müdürü’nün izniyle; uzun süreli araştırmalarda ise, Kütüphane Müdürü’nün önerisi sonrasında Kütüphane Kurulu’nun izniyle belirli sürelerle Kütüphane’den yararlanabilmektedirler. Yararlanma koşullarını düzenleyen yönetmeliğe aşağıdaki bağlantıdan ulaşılabilir:

TBMM’de ana binada iki milletvekili restoranı bulunmaktadır. Bu restoranların biri sadece milletvekillerine mahsus iken diğeri milletvekili beraberindeki seçmen ve ziyaretçilere açıktır. Seçmen ve ziyaretçilerin yanlarında milletvekili olmadan A Blok’ta bulunan kafeteryada self servis yemek yemeleri mümkündür. Seçmen ve ziyaretçiler ayrıca ziyaretçi kabul salonunda bulunan “fast food” türü yiyeceklerin de bulunduğu kafeteryadan yararlanabilirler. Ayrıca, TBMM’de sadece personelin yararlandığı tabldot usulü hizmet veren bir restoran bulunmaktadır.

Ana binanın ön cephesindeki orta alanda Şeref Girişi, köprü kanatlar altında 1 ve 2 numaralı, arka cephede ise 3 ve 4 numaralı giriş kapıları yer almaktadır.

Anıtsal nitelik taşıyan Şeref Girişi’nden, iç taraftaki Şeref Holü’ne beş büyük bronz kapıyla geçilmektedir. Buradan iki iç bahçenin bulunduğu mermer salon ve sütunlu galerilere girilmektedir.

Milletvekillerinin kulis yerleri olan bu galerilerin çevrelediği orta mekânda ise, Genel Kurul Toplantı Salonu bulunmaktadır. Top-lantı salonunda üyeler için 640 ve dinleyici localarında 980 olmak üzere toplam 1620 oturma yeri vardır. Başkanlık kürsüsüne göre sol taraftaki localarda Cumhurbaşkanlığı ve resmî yöneticiler için ayrılan bölümler, sağda ise kordiplomatik locası yer almaktadır. Kürsünün karşı tarafındaki ilk loca basın mensuplarına, bu locanın üstündeki localar dinleyicilere ayrılmıştır.

STK

STK

Meclis kampüsüne girişler sağ ve solda Atatürk Bulvarı ve Dikmen Caddesi üzerindeki iki ana kapıdan yapılmaktadır.

TBMM idari amaçlı binalar hariç üç temel binadan oluşmaktadır. Bunların ikisi milletvekillerinin odalarının bulunduğu Halkla İlişkiler Binaları’na ait A ve B bloklarıdır. Diğer bina ise daha çok yasama çalışmalarının yürütüldüğü “ana bina”dır. TBMM Genel Kurulu, Daimi İhtisas Komisyonları ve Siyasi Parti Grupları ana binanın içinde yer almaktadır. TBMM Genel Sekreterliği, Kanunlar ve Kararlar Dairesi Başkanlığı ile birimleri, TBMM Kütüphanesi, Milletvekilleri Lokantaları, Tutanak, Arşiv ve Evrak Müdürlükleri de bu binanın içindedir.

Dinleyicilerin Genel Kurul toplantılarını localardan izleyebilmeleri için Dinleyici Giriş Kartı almaları ve locaların girişindeki güvenlik kontrolünden geçmeleri gerekir.

Meclis kampüsüne

girişler Atatürk Bulvarı ve

Dikmen Caddesi üzerindeki iki ana kapıdan

yapılmaktadır.Ziyaretçiler A

Blok ve Ziyaretçi Kabul Salonunda

bulunan kafeteryalardandan

yararlanabilirler.

22


B MİLLETVEKİLLERİ

Milletvekilleri her ne kadar belirli bir ilden seçimi kazanmış olsalar da sadece seçildikleri ilin, bölgenin veya kendilerini seçen seçmenlerin degil, bütün milletin temsilcisidirler.

Milletvekilleri,kendilerini seçenleri, yani halkı temsil ederler.

24


25


Milletvekilleri görüşmelerini

kendilerine tahsis edilen odalarında

yapar. Her milletvekilinin bir

sekreteri ve bir danışmanı vardır.

Milletvekillerine yardımcı olan görevliler kimlerdir ve bunların görevleri nelerdir?

Milletvekillerinin her birine yardımcı olan 1 sekreter ve 1 danışman olmak üzere 2 görevli bulunmaktadır. Sekreter ve danışmanlar kendilerine tahsis edilen ayrı bir odada oturmaktadır. Ancak, bazı milletvekilleri, danışmanları ile aynı odayı paylaşmaktadırlar.

Milletvekilleri ile nasıl görüşülebilir?

Vatandaşlar ve STK’lar milletvekilleri ile bireysel ve örgütlü ola-rak görüşebilirler. TBMM Kampüsü içinde her milletvekiline bir oda tahsis edilmiştir. Milletvekilleri görüşmelerini genellikle bu odalarda yapmaktadırlar. Bir milletvekili ile görüşme yapılmak is-tenmesi halinde öncelikle milletvekilinin odasının konumu saptan-malıdır. Halkla ilişkiler binaları içinde yer alan bu odaların her biri bir banko içinde yer almaktadır.

Dolayısıyla milletvekilinin konumu için şu bilgiler gereklidir:

1. Halkla ilişkiler binaları A ve B bloklar olarak ikiye ayrılmak-tadır. Bu durumda öncelikle milletvekilinin odasının hangi bina-da olduğu saptanmalıdır.

2. Her bina 4 kattan oluşmaktadır: Alt Zemin (AZ şeklinde ge-çer), Üst Zemin (ÜZ şeklinde geçer), 1. Kat ve 2. Kat. Dolayısıy-la ikinci olarak milletvekilinin binanın hangi katında bulundu-ğu belirlenmelidir.

3. Her katta 6 banko bulunmaktadır. Milletvekilinin bankosu bi-liniyorsa, yerini bulmak çok kolaydır. Bankonun girişinde banko görevlileri bulunmakta ve bankonun görünür bir yerinde banko-da bulunan milletvekillerinin adları yer almaktadır.

4. Her bankoda 16 oda bulunmaktadır. Oda numarası da bilinen bir milletvekilinin odasına ulaşmak son derece kolaydır.

STK

Milletvekilleri nasıl seçilirler, görev süreleri ne kadardır?

Anayasa ile belirtilen seçilme şartlarını taşıyan; yani yirmibeş ya-şını dolduran, ilkokul mezunu olan, askerliğini yapan, yüz kızartı-cı ve benzeri suçları işlememiş olan, bir yıl veya daha fazla süre-li hapis veya ağır hapis cezasına hüküm giymemiş olan her Türki-ye Cumhuriyeti vatandaşı milletvekili seçilebilir. Kamu görevlile-ri görevlerinden çekilmedikçe aday olamazlar.

Milletvekilleri kendilerini seçenleri, yani halkı temsil ederler. Her ne kadar belirli bir ilden seçimi kazanmış olsalar da sadece seçildikleri ilin, bölgenin veya kendilerini seçen seçmenlerin degil, bütün milletin temsilcisidirler.

Milletvekilleri dört yıl için seçilirler.

Yasama sorumsuzluğu ve dokunulmazlığı nedir, aralarındaki farklar nelerdir?

Milletvekilleri, görevleri gereği yasama sorumsuzluğu ve yasama dokunulmazlığı gibi iki ayrı ayrıcalığa sahiptir. Yasama sorumsuz-luğu, milletvekillerinin yasama ve denetim faaliyetlerindeki oy ve sözlerinden ve bunların Meclis dışında tekrarlamalarından dolayı hiçbir şekilde sorumlu tutulamayacaklarını ifade etmektedir. Yasa-ma sorumsuzluğu mutlak ve süreklidir. Milletvekilliği görevi sona erse de o kişi, görevi sırasında oy, söz ve düşüncelerinden dolayı sorumlu tutulamaz.

Yasama dokunulmazlığı, seçimden önce veya sonra bir suç işledi-ği öne sürülen milletvekillerinin, meclis kararı olmadıkça sorguya çekilmemesi, tutuklanmaması ve yargılanmamasını ifade eder. Bu nedenle yasama dokunulmazlığı yasama sorumsuzluğundan farklı olarak mutlak ve sürekli değildir: Bazı suçlar dokunulmazlık kap-samında olmadığı gibi milletvekilliğinin sona ermesiyle dokunul-mazlık da sona erer.

STK

26


27


TBMM internet sayfasında buluna MİLLETVEKİLLERİ ibaresinin altındaki arama düğmesine basıldığında ve milletvekili hakkındaki bazı bilgiler girildiğinde, o milletvekilinin özgeçmişine ve e-posta adresine ulaşılabilinir. Bunun yanı sıra, bu sayfadan milletvekilinin vermiş olduğu kanun teklifleri ile soru önergelerine de ulaşmak mümkündür. Böylece STK’lar milletvekilleri tarafından verilen teklifler ile soru önergelerine ya da milletvekilinin özgeçmişine bakarak kendi konularına yakın milletvekillerini belirleyebilirler.

Milletvekillerinin elektronik posta (e-posta) adreslerine erişim için: http://www.tbmm.gov.tr/develop/owa/mv_e_posta_sd.uye_e_posta

Milletvekilleriyle görüşmek için en uygun zaman nedir?

Milletvekilleri genellikle Cuma, Cumartesi, Pazar ve Pazartesi günlerini seçim bölgelerinde geçirmektedirler. Meclis’in çalışma günleri olan Salı, Çarşamba, Perşembe günleri de saat 15.00’ten sonra TBMM Genel Kurulu’nda bulunmaktadırlar. (Ancak aşa-ğıda ayrıntılı olarak gösterileceği gibi bu saatler daha erkene de alınabilir.) Salı ya da Çarşamba günleri sabah saatlerinde ge-nellikle siyasi parti gruplarının grup toplantıları yapılmaktadır. Dolayısıyla milletvekilleriyle en uygun görüşme zamanları grup toplantılarının yapılmadığı Salı, Çarşamba, Perşembe sabahla-rı ile öğlen saatleridir. Bu nedenle TBMM’ye gelerek milletveki-lini bekleyip zaman kaybetmek yerine milletvekillerinin bürola-rındaki görevlilerle görüşerek randevu talep etmek en akılcı yol gibi görünmektedir. Ancak belirtilen zamanlarda randevu talebi görüşme olasılığını artıracaktır.

STK

Milletvekiliyle görüşmeden önce sekreter veya danışmanıyla bir iletişime geçmek uygun olacaktır. Sekreter ve danışmanlar milletvekili ile ilişkilerin sürdürülmesinde önemli görevlilerdir. Milletvekilleri kimi taleplerin izlenmesi görevini sekreter ya da danışmanlarına verdiklerinden, milletvekili ile yapılan görüşmeden sonra sekreter ve danışmanla diyaloğun sürdürülmesi gerekebilir. Kimi zaman milletvekilleri ile telefonla ya da yüz yüze görüşme imkânı olmayabilir. Bu durumlarda danışmanlarla ve bu mümkün değilse sekreterlerle görüşülerek konunun milletvekiline aktarılması talep edilebilir.

Milletvekilleriyle iletişim nasıl sağlanır?

Milletvekilleri ile yüzyüze görüşmelerin dışında, telefon, faks ve e-posta ile iletişim kurmak olanaklıdır.

Her milletvekiline iki telefon hattı tahsis edilir.

TBMM’deki bütün telefonlar (420) ile başlar. Meclis santralinin telefonu da 420 50 00’ dır. Bu santralden milletvekillerinin tele-fonlarını öğrenmek mümkündür.

TBMM’nin internet sayfasından milletvekilleri ile ilgili olarak milletvekilinin, hangi binada (A-B), hangi kat (AZ, ÜZ, 1, 2), hangi banko (1, 2, 3, 4, 5, 6) ve hangi odada ve hangi telefon ve faks numaralarına sahip olduğu bilgisine ulaşılabilir.

http://www.tbmm.gov.tr/develop/owa/mvtelefon.liste

STK

STK

Milletvekiliyle görüşmeden önce

sekreter veya danışmanıyla

iletişime geçmek uygun olur.

STK

Milletvekilleri ile yüzyüze

görüşülebileceği gibi telefon, faks

ve e-posta ile iletişim kurmak

olanaklıdır.

Milletvekilleriyle en uygun görüşme

zamanları grup toplantılarının

yapılmadığı Salı, Çarşamba,

Perşembe sabahları ile öğlen saatleridir.

28


29


Bir belge milletvekillerine nasıl ulaştırılabilir?

STK temsilcileri milletvekilleri ile görüşmek veya komisyon toplantılarına katılmak için TBMM’ye girerken güvenlik denetiminden geçerler. Bu denetim sırasında elde bulunan basılı materyalin belli bir sayıdan fazla olması halinde meclis kampüsüne alınmasına izin verilmeyebilir. Bu tür bir durumla karşılaşmamak için milletvekillerine ulaştırılmak istenen basılı materyalin PTT aracılığıyla gönderilmesi tercih edilmelidir. PTT aracılığıyla gelen bu tür materyalin milletvekili sekreteryasına ulaşmasında herhangi bir sorun bulunmamaktadır. Ancak kurye ile kitap, dergi, broşür, davetiye veya başka bir yayının dağıtımında da izin alınması söz konusudur. Bu durumda dağıtımı istenen basılı materyal TBMM Genel Sekreterliği’nin ilgili bürosunca incelenmekte, ardından TBMM Başkanlık Divanı üyesi bir idare amirinin onayına sunulmakta, bu şekilde izin alındıktan sonra kurye tarafından dağıtılmaktadır.

STK

STK

Şekilden de anlaşılabileceği gibi hafta sonları genellikle seçim bölgelerinde olduklarından milletvekilleri ile TBMM’de görüşme olanağı yoktur. Seçim bölgelerine gidilip gelinen günler olan Cuma ve Pazartesi günleri düşük olasılıkla da olsa görüşme şansı vardır. Diğer Salı ve Çarşamba günleri grup toplantılarına bağlı olarak görüşme zamanı azalıp çoğalabilmektedir. Perşembe günü ise görüşme olasılığının en yüksek olduğu gündür.

STK’ların, Genel Kurul, siyasi parti grubu ve komisyon toplantı saatlerini gözeterek bu saatler dışında milletvekilleri ile görüşmeye çalışmaları sonuç almaları bakımından yararlı olabilir.

Cumartesi, Seçim Bölgesi

Pazar, Seçim Bölgesi

Pazartesi, Seçim Bölgesi Dönüş

Cuma, Seçim Bölgesi Gidişi

Perşembe 15.00’e kadar

Salı, Grup toplantısı yoksa 15.00’e kadar

Çarşamba, Grup toplantısı yoksa 15.00’e kadar

Bir milletvekilinin bir haftası şöyle gösterilebilir:

30


31


A- TEMEL KAVRAMLAR

Üye tamsayısı nedir, TBMM’nin üye tamsayısı kaçtır?

Yasama dönemi nedir, TBMM kaçıncı dönemindedir?

Yasama yılı nedir, takvim yılından farklı mıdır?

Tatil ve ara verme nedir, aralarındaki fark nedir?

Olağanüstü toplantı (tatil ve ara verme sırasında toplantı) nedir, kimler bu çağrıyı yapmaya yetkilidir?

TBMM Genel Kurulu hangi gün ve saatlerde toplanır?

Birleşim ve oturum nedir, aralarındaki fark nedir?

Yoklama, toplantı yetersayısı ve karar yetersayısı nedir, aralarındaki ilişki nasıldır?

Gelen kâğıtlar listesi nedir, ne işe yarar?

Sıra sayısı (komisyon raporu) ne demektir, neyi içerir?

B- TEMEL KURUMLAR

Genel Kurul’un işlevi nedir?

Hükümetin yasama sürecindeki rolü nedir?

Komisyonların yasama sürecindeki işlevi nedir?

TBMM Başkanlık Divanı’nın üyeleri kimlerdir, işlevleri nelerdir?

Siyasi parti grubu nasıl kurulur, neden önemlidir?

Danışma Kurulu kimlerden oluşur, işlevi nedir?


İKİNCİ BÖLÜM

YASAMAYA İLİŞKİN TEMEL KAVRAMLAR VE KURUMLAR

32

İKİNCİ BÖLÜM: YASAMAYA İL İŞKİN TEMEL KAVRAMLAR ve KURUMLAR

A TEMEL KAVRAMLAR

TBMM’nin üye tamsayısı 550’dir.

TBMM’nin yasama ve denetim faaliyetlerine ilişkin üye tamsayısı, yasama dönemi, birleşim gibi kavramların bilinmesi sürece etkin katılımı kolaylaştırır.

34


35


Yasama dönemi iki milletvekili genel seçimi arasındaki

süre, yasama yılı ise 1 Ekim’de başlayıp

30 Eylül’de sona eren süredir.

dar sürer. Bu durumda bir yasama dönemi 4 yıldan oluşmasına rağmen, 5 yasama yılı olabilir. Seçimlerin ne zaman yapıldığı ve yapılacağına bağlı olarak yasama yılı sayısı değişebilir.

Yasama yılı kavramı da STK’lar için önemli kavramlardan biridir. Örneğin bir milletvekilinin verdiği soru önergesine ya da kanun teklifine ulaşabilmek için onun hangi yasama döneminin kaçıncı yasama yılında verildiği bilinirse bilgilere ulaşım kolaylaşır.

Tatil ve ara verme nedir, aralarındaki fark nedir?

TBMM yasama yılı içinde haftanın belli günlerinde çalışmak zo-rundadır. Ancak gerek milletvekillerinin seçim bölgelerinde ça-lışmalarına olanak tanımak ve gerekse dinlenmelerini sağlamak için her yasama yılında 3 ayı aşmamak üzere tatil yapılabilir ve 15 günü geçmemek üzere çalışmalarına ara verilebilir.

TBMM çalışmalarına devam kararı almamışsa her yıl Temmuz ayının ilk gününde tatile girer ve toplam tatil süresi 3 ayı geçe-mez. Bu 3 aylık tatil süresinin aynı anda kullanılması zorunlu olmamasına rağmen, TBMM uygulamada 1 Temmuz - 30 Eylül arasındaki 3 aylık sürede tatil yapmaktadır.

GENEL SEÇİM 13 Kasım 2002

1.YY14/11/0230/09/03

2.YY01/10/0330/09/04

3.YY01/10/0430/09/05

4.YY01/10/0530/09/06

5.YY01/10/0622/07/07

22. YASAMA DÖNEMİ

YASAMA YILLARI

GENEL SEÇİM 222 Temmuz 2007

STK

Üye tamsayısı nedir, TBMM’nin üye tamsayısı kaçtır?

Üye tamsayısı, TBMM’nin toplam üye sayısıdır. TBMM ge-nel oyla seçilen 550 milletvekilinden oluşur. Diğer bir anlatımla TBMM’nin üye tamsayısı 550’dir. Üye tamsayısı komisyon üye tamsayısının belirlenmesinde ve bazı kararların alınmasında he-sap ölçüsü olarak kullanılır. Dönem içinde vefat, istifa gibi çeşit-li nedenlerle üye sayısında azalma olabilmektedir. Ancak bu du-rum üye tamsayısını (550) değiştirmez. Dolayısıyla belirli bir anda mevcut üye sayısı 550’nin altına düşmesine rağmen üye tamsayı-sında bir azalma olmaz.

Yasama dönemi nedir, TBMM kaçıncı dönemindedir?

Yasama dönemi, iki milletvekili genel seçimi arasındaki 4 yıllık süredir. Ancak bu süre dolmadan da erken seçimle dönem sona erebileceği gibi, savaş nedeniyle dönemin uzatılması da mümkün-dür. Dolayısıyla TBMM 4 yıl için seçilmesine rağmen, yasama dö-nemi 4 yıldan kısa ya da uzun olabilir. TBMM şu anda 23. Yasa-ma Dönemi’ndedir.

Yasama dönemi kavramı STK’lar için de önemli bir kavramdır. Örneğin bir kanunla ilgili görüşme tutanaklarına ya da komisyon raporuna ulaşmak için tutanakların hangi yasama dönemine ait olduğunu bilmek gerekir. Tutanağın hangi yasama dönemine ait olduğu bilinirse, onunla ilgili bilgilere ulaşmak kolaylaşır.

Yasama yılı nedir, takvim yılından farklı mıdır?

Yasama dönemi yasama yıllarından oluşur. Yasama yılı 1 Ekim’de başlayıp 30 Eylül’de sona eren süredir. Dolayısıyla bir yasama yılı kural olarak 12 aydan oluşur. Ancak seçimler dolayısıyla ilk yasa-ma yılının 1 Ekim’de başlaması ve son yasama yılının 30 Eylül’de sona ermesi mümkün olmayabilir. Bu durumda ilk yasama yılı se-çimlerden sonraki ilk toplantıdan başlayarak 30 Eylül’e kadar, son yasama yılı ise 1 Ekim’den başlayarak seçimlerin yapılmasına ka-

STK

TBMM’nin üye tam sayısı

550’dir.

36


37


TBMM tatilde ve ara vermede iken Cumhurbaşkanı

veya Meclis Başkanının

çağrısı üzerine olağanüstü toplanabilir.

STK’ların olağanüstü toplantı ile ilgili işlevleri ne olabilir? STK’lar ülke gündeminde bulunan önemli ve acil konuların tatil ve araverme sırasında TBMM gündemine taşınması için girişimlerde bulunabilirler. Konunun STK’lar aracılığıyla kamuoyunun gündemine taşınarak önemi ile aciliyetinin dile getirilmesi olağanüstü toplantı çağrısı yapma konusunda bir talep oluşmasına yol açabilir.

Olağanüstü toplantının başlayabilmesi için birleşimin başında ya-pılan açılış yoklamasında en az 184 milletvekilinin Genel Kurul’da hazır olması gerekir. Aksi halde toplantı başlamadan biter.

Cumhurbaşkanı ve TBMM Başkanı’nın çağrısı üzerine belirtilen gün ve saatte toplanan TBMM, toplantı çağrısına konu olan işi gö-rüştükten sonra, çalışmalarına devam etmeye karar vermezse tati-line devam eder.

TBMM Genel Kurulu hangi gün ve saatlerde toplanır?

TBMM Genel Kurulu Salı, Çarşamba ve Perşembe günleri topla-nır. Ancak Danışma Kurulu’nun önerisi üzerine Genel Kurul’un kararıyla Meclis haftanın diğer günlerinde de toplanabilir.

Genel Kurul bu üç gün içinde 15:00-19:00 saatleri arasında çalışır. Ancak uygulamaya bakıldığında gündemin yoğunluğu nedeniy-le Genel Kurul’un Salı, Çarşamba ve Perşembe günleri 15.00’ten daha erken bir saatte toplandığı ve 19.00’dan daha geç saate kadar çalıştığı görülmektedir. Örneğin bütçe görüşmelerinde haftasonu dahil haftanın tüm günlerinde toplantı yapılır.

Genel Kurul’un toplantı gün ve saatleri STK’lar için iki açıdan önemlidir:

STK

TBMM tatil dışında çeşitli nedenlerle çalışmalarına ara verebilir. Ancak ara verme süreleri 15 günü geçemez. TBMM bazen mahalli seçimler dolayısıyla veya okulların sömestr tatillerinde 15 gün ça-lışmalarına ara vermektedir.

Olağanüstü toplantı (tatil ve ara verme sırasında toplantı) nedir, kimler bu çağrıyı yapmaya yetkilidir?

TBMM tatilde ve ara vermede iken, önemli gelişmeler nedeniy-le toplanmaya gerek duyabilir. Bu durumda yetkili kişilerin çağrı-sı üzerine tatil ya da ara vermeyi yarıda keserek toplanır. Toplantı-ya çağırmaya yetkili kişiler şöyle gösterilebilir:

Cumhurbaşkanı

Doğrudan

Bakanlar Kurulu’nun İstemi

TBMM Başkanı

Doğrudan

Üye Tamyısının 1/5’inin istemi

1 Ekim 1 Temmuz 30 Eylül

Tatil

Ara Verme

YASAMA YILI

TBMM genellikle 1 Temmuz - 30 Eylül arasında

tatil yapar. Diğer aylarda

çalışmalarına 15 günü geçmeyecek

şekilde ara verebilir.

38


39


TBMM Genel Kurulu Salı, Çarşamba ve Perşembe günleri 15.00-19.00 saatleri arasında çalışır. Ancak uygulamada Genel Kurul’un 15.00’ten daha erken bir saatte toplandığı ve 19.00’dan daha geç saate kadar çalıştığı görülmektedir.

Genel Kurul’un belirli bir günde yaptığı toplantıya birleşim, bir birleşimin ara ile bölünen her kısmına oturum denir.

Yoklama, toplantı yetersayısı ve karar yetersayısı nedir, aralarındaki ilişki nasıldır?

Toplantı yetersayısı TBMM Genel Kurulu’nun toplantıya başla-yabilmesi için gerekli en az sayıdır. Bu sayı üye tamsayısının üçte biri olan (550/3) 184’tür.

Milletvekillerinin komisyon ve Genel Kurul toplantılarına katıl-maları zorunlu kılınmıştır. Toplantıya katılmama milletvekili açı-sından çeşitli sonuçlar doğurur. Belirli sayıda toplantıya katılma-yan milletvekillerinin aylıklarından kesinti yapılabileceği gibi, ka-tılmamanın belli bir sınıra ulaşması halinde üyeliklerinin düşme-sine de karar verilebilir. Ancak milletvekillerinin toplantıya katıl-maması Genel Kurul açısından da sonuçlar doğurur. Belirli sayı-da (184) milletvekili toplantıya katılmadan Genel Kurulda görüş-melere başlanamaz. Başkanın gözleme dayanarak yetersayı ile il-gili bir tereddüdü yoksa toplantı başlayabilir ve 184 sayısının ol-duğu varsayılır.

Toplantı başladıktan sonra artık her zaman yoklama yapılması mümkün değildir. Görüşmeler sırasında yoklama yapılabilmesi iki koşula bağlıdır. Birinci koşul en az 20 milletvekili tarafından yok-lama isteminin yapılması, ikinci koşul ise bu istemin işaretle oy-lamaya geçilmesinin hemen öncesinde olmasıdır. Bu tür bir istem yapılmazsa yoklama yapılması mümkün değildir.

Toplantı yetersayısı kavramı, sıklıkla karar yetersayısı kavramı ile karıştırılır. Bu iki kavram hem nitelik, hem de amaç olarak bir-birinden farklıdır. Karar yetersayısının amacı; karar alınabilme-si için belli bir sayının üstündeki iradenin açıklanmasının garan-ti edilmesidir.

Genel Kurul, 139 alt sınırının üstünde olmak koşuluyla, toplan-tıya katılanların salt çoğunluğuyla yani yarısından fazlası ile ka-rar verir. Diğer bir anlatımla belli bir yönde karar alabilmek için mutlaka o yönde kullanılmış en az 139 oya ihtiyaç vardır. Ancak

STK’lar kendileriyle ilgili konuların ancak bu gün ve saatlerde görüşülebileceğini bilerek çalışmalarını bu zamanlara göre düzenleyebilirler.

Milletvekili ve komisyonlarla görüşmelerini bu saatlerin dışında planlayabilirler.

Birleşim ve oturum nedir, aralarındaki fark nedir?

TBMM Genel Kurulu toplantı yaptığı günlerde saat 15:00’te ya da Danışma Kurulu’nca önerilen ve Genel Kurul tarafından ka-bul edilen saatlerde toplantısına başlar. Çeşitli nedenlerle toplan-tıya ara verebilir. Yasama faaliyetleri bakımından kolaylık sağla-mak amacıyla hem Genel Kurul toplantısı hem de toplantının her bölümü yasama diliyle adlandırılmıştır. İşte Genel Kurul’un belirli bir günde yapılan toplantısı yasama dilinde birleşim olarak adlan-dırılır ve her birleşimin bir numarası olur. Birleşimin her bir bölü-mü ise oturum adını alır. Örneğin; Salı günkü x sayılı birleşime üç defa ara verildiyse, bu birleşimde dört oturum yapılmış demektir.

Şekilde de görüldüğü gibi sözkonusu birleşimde 3 ara verilmiş ve 4 oturum yapılmıştır.

Belirli bir kanun ya da denetim konusuyla ilgili bilgilere ulaşmak için yasama dönemi, yasama yılı gibi bilgilerin yanında birleşim ve oturum bilgileri de büyük kolaylık sağlar. STK’lar tarafından bu bilgilerin bilinmesi halinde istenen önergelere internet üzerinden ulaşamama gibi bir olasılık neredeyse yok gibidir.

1. O

turu

m

15.0017.19 1.

Ara 17.19

17.31 2. A

ra 18.1918.30

2. O

turu

m

17.3118.19

3. O

turu

m

18.3018.32 3.

Ara 18.32

18.41

4. O

turu

m

18.4119.00

STK

STK

40


41


TBMM Başkanlığı’na sunulan kanun

tasarı ve teklifleri, resmî tezkereler ve komisyon raporları

ile soru, genel görüşme, meclis

araştırması, meclis soruşturması ve

gensoru önergelerine ilişkin bilgiler “gelen kâğıtlar listesi”nde

yayınlanır.

Gelen kağıtlar listesi STK’ların yasama ve denetim sürecini güncel olarak izleyebilmelerine olanak tanıyan çok önemli bir belgedir. Bu belgeyi günlük olarak izleyen STK’lar TBMM’ye hangi işin geldiğini ve görüşülen bir işin nereye havale edildiğini görebilirler. STK’ların bu listeyi güncel olarak izlemeleri halinde, kendilerini ilgilendiren işlerin hangi aşamada olduğunu takip etmeleri ve kendi planlamalarını yapmaları kolaylaşacaktır. Gelen kağıtlar listesine TBMM’nin internet sayfasından “Gelen Kağıtlar” bağlantısına tıklanarak erişilebilir.

Sıra sayısı (komisyon raporu) ne demektir, neyi içerir?

Komisyon raporları TBMM Başkanlığı’na gönderildikten sonra dağıtılmak ve Genel Kurul gündeminde yerini almak üzere bastı-rılır. İşte komisyon raporlarının bastırılmış haline sıra sayısı denir ve her rapor belirli bir sıra sayısı ile anılır.

Dolayısıyla STK’ların komisyon raporlarını aramaları halinde kullanacakları kavram sıra sayısı kavramıdır.

Bir komisyon raporuna şuradan ulaşılabilir:

http://www.tbmm.gov.tr adresinden YASAMA VE DENETİM bölümünden Komisyon Raporları başlığına tıklanır.

Gelen sayfada tasarının/teklifin sıra sayısı numarası girilir.

Gelen sayfada aranan sıra sayısı üzerine tıklanır.

Sıra sayısı, komisyon raporu olmakla birlikte sadece komisyon raporunu içermez. Sıra sayısında Genel Kurul’da dayanak ola-bilecek bütün belge ve bilgiler yer alır. Sıra sayılarında tasarı ve tekliflerin hükümetçe veya milletvekillerince sunulan ilk metin-leri ve komisyonca kabul edilen son şekli bir arada yer alır.

STK

STK

bu sayı asgari sayıdır. Toplantıya katılım yüksek ise bu sayı da yükselecektir. Örneğin 184 milletvekilinin katıldığı bir toplantı-da karar alabilmek için en az 139 milletvekilinin kabul ya da red şeklinde oy kullanmış olması gerekir.

100 kabul, 80 red kararının bulunduğu bir oylamada 139 asgari karar yetersayısı bulunmadığı için karar alınamaz. Katılımın 300 olduğu bir toplantıda 151 kişinin aynı yönde oy kullanmış olma-sı gerekir. 150 kabul, 149 red ve bir çekimser oyun kullanıldığı bir oylamada karar alınamamış demektir. Çünkü bu durumda ka-rar almak için bir yönde kullanılmış olması gereken oy sayısı en az 151’dir.

Gelen kâğıtlar listesi nedir, ne işe yarar?

TBMM Başkanlığı’na sunulan bütün kanun tasarı ve teklifleri, resmî tezkereler ve komisyon raporları ile soru, genel görüşme, meclis araştırması, meclis soruşturması ve gensoru önergeleri-nin referans bilgisi Meclis içinde yayınlanır. Bütün bu referans bilgilerin yayınlandığı belgenin adı “gelen kâğıtlar listesi”dir. Gelen kağıtlar listesinde, Genel Kurul’a sevk edilen evraklar ve evrakların başkanlığa geliş tarihleri ayrıca belirtilir. Gelen kâğıtlar, tatile rastlamadığı takdirde, Cumartesi ve Pazar hariç her gün ya-yınlanır ve ilk birleşim tutanağına eklenir.

Red: 80

Kabul: 100

Çekimser: 4

Karar Alınamaz

KATILIM: 184

Red: 139

Kabul: 43

Çekimser: 2

Red Kararı

KATILIM: 184

Red: 150

Kabul: 149

Çekimser: 1

Karar Alınamaz

KATILIM: 300

Red: 100

Kabul: 201

Çekimser: 0

Kabul Kararı

KATILIM: 301

Genel Kurul toplantıya katılanların salt çoğunluğuyla yani yarısından fazlası ile karar verir. Ancak bu sayı 139’dan az olamaz.

Toplantı yetersayısı Genel Kurul’un toplantı yapabilmesi için gerekli olan milletvekili sayısını ifade eder. Bu sayı üye tamsayısının üçte biri olan 184’tür.

42


43


Yasama döneminin başından itibaren

komisyonların karara bağlayıp

sundukları raporlar bir sıra sayısı verilerek

kitapçık halinde basılır ve

milletvekillerine dağılır. Her rapor

verilen bu sıra sayısı ile anılır.

misyonun kabul ettiği metnin yanyana verilmesi büyük önem arz eder ve dikkatle incelenmelidir.

Meclis araştırması ve meclis soruşturması komisyonlarının rapor-ları da sıra sayısı şeklinde bastırılır. Bu sıra sayılarında komisyon raporu ile birlikte komisyonun kuruluşuna esas teşkil eden meclis araştırması veya meclis soruşturması önergeleri de yer alır.

Özetle söylemek gerekirse STK’ların komisyonda görüşülmüş bir tasarı ya da teklifle ilgili bütün bilgi ve belgeleri, gelişmeleri ve görüşleri öğrenebilecekleri sıra sayısı yasamada en çok kullanılan ve en önemli belgelerden biridir.

STK

Sıra sayılarında bulunan bu bilgi ve belgeler şunlardır:

Bir sıra sayısında birden çok birleştirilen teklif ve tasarı bulunabi-lir ve bunların tümü sıra sayısında yer alır. Ancak bunlardan ko-misyon görüşmelerine esas alınan metin en önemli metindir ve bu sıra sayısının en sonunda yer alır. Görüşmelere esas alınan metin komisyonun kabul ettiği metinle yan yana karşılaştırmalı olarak verilir ve görüşmeler komisyonun kabul ettiği metin üzerinden yü-rütülür. Dolayısıyla milletvekillerine karar vermelerinde yardımcı olması bakımından sıra sayısı bütünüyle önemliyken, sıra sayısı-nın en sonundaki komisyonun kabul ettiği metin görüşmelere doğ-rudan dayanak alınan metin olduğu için en önemli bölümdür. Ko-misyonun hangi değişiklikleri yaptığını/yapmadığını görmek ba-kımından, komisyonca esas alınan tasarı/teklifin maddeleri ile ko-

SIRA SAYISI

Tasarı-teklif(ler)Komisyon Raporları

Alt Komisyon Raporları

KarşılaştırmalıMetin Raporları

Tali Komisyon Raporları

Karar İmzalarıTasarı/Teklifin

Madde Metinleri

Muhalefet Şerhi

Genel Gerekçe

Ekler

Rapor

Bakanlar Kuruluİmzası

Tezkere Sayfası

Madde Gerekçeleri

Komisyonun Kabul Ettiği

Madde Metinleri

44


B TEMEL KURUMLAR

Genel Kurul, görüşmelerin yapıldığı TBMM’nin nihai karar organıdır.

Genel Kurul, Başkanlık Divanı, Danışma Kurulu, Siyasi Parti Grupları ve komisyonlar TBMM’nin temel kurumlarıdır.

46


47


görüş bildirmeleri olanaklıdır. STK’ların görüşlerini bu aşamada taslağa ekleyebilmeleri amaçlarına ulaşabilmeleri bakımından çok önemlidir.

Komisyonların yasama sürecindeki işlevi nedir?

STK’ların katılımında çok önemli bir işleve sahip olan komisyon-lar, kanun tasarı ve tekliflerini Genel Kurul adına inceleyen organ-lardır. Komisyonlar kendilerine havale edilen kanun tasarı ve tek-liflerini olgunlaştırarak Genel Kurul’a sunarlar. Bu olgunlaştırma sırasında ilgili bütün tarafları dinleyerek önlerindeki düzenlemeye en uygun şeklini kazandırmaya çalışırlar. Meclis’te bulunan ko-misyonlar kanun tasarı ve tekliflerini inceleyen komisyonlarla sı-nırlı değildir. Meclis araştırması komisyonu gibi geçici denetim komisyonlarının yanısıra tasarı ve teklif görüşmeyen Dilekçe Ko-misyonu, İnsan Haklarını İnceleme Komisyonu, KİT Komisyonu gibi sürekli komisyonlar da vardır. Komisyonlara ilişkin ayrıntılı bilgi üçüncü bölümdeki komisyonlar alt başlığı altında verilmiştir.

STK’ların kendileriyle ilgili sorun ve önerileri bu aşamada komisyonlara iletmeleri, hem sorunlarının çözümünde hem de kanunun gereği gibi olgunlaşmasında önem taşımaktadır.

TBMM Başkanlık Divanı’nın üyeleri kimlerdir, işlevleri nelerdir?

TBMM Başkanlık Divanı hem yasama sürecinde hem de yönetsel işlerin düzenlenmesinde önemli işlevi olan bir kurumdur. Meclis Başkanı, başkanvekilleri, katip üyeler ve idare amirlerinden oluşur.

İçtüzüğe göre Başkanlık Divanı; 1 başkan, 4 başkanvekili, 3 ida-re amiri ve 7 katip üye olmak üzere toplam 15 üyeden oluşur. Bu üyelerin sayısı sabit değildir; Genel Kurul, gerektiğinde Danış-ma Kurulu’nun önerisi üzerine idare amirlerinin veya kâtip üye-lerin sayısını artırabilir. Ancak başkanvekillerinin sayısı 4’ten fazla olamaz.

STK

Genel Kurul’un işlevi nedir?

TBMM’nin nihai karar organıdır. Meclis’e gelen her türlü tasarı ve teklif metinleri Genel Kurul tarafından görüşülerek değiştirile-bilir. Denetim sürecinin önemli bir bölümü de Genel Kurul’da ge-çer. Yasama sürecinin bütün aktörleri Genel Kurul’un çalışmaları-na katkı yapmak ya da kararlarına etkide bulunmak için faaliyet-lerde bulunurlar. Bütün kanunlar ve Meclis kararları Genel Kurul tarafından kabul edilirler.

STK’ların Genel Kurul toplantılarına katılmaları mümkün değildir. Görüşmeleri dinleyici locasından izleyebilirler. Ancak bu, STK’ların Genel Kurul aşamasında etkin olamayacakları anlamına gelmez. STK’ların milletvekilleri, siyasal parti grupları ve komisyon başkan ve üyelerine taleplerini iletmeleri mümkündür. Bunun için taleplerin, görüşmeler başlamadan önce iletilmiş olması gerekir.

Hükümetin yasama sürecindeki rolü nedir?

Hükümet aslında yürütme organı olmakla birlikte parlamentonun bir parçasıdır. Parlamenter sistemlerde meclis ve hükümet birlik-te parlamentoyu oluştururlar. Hükümet meclisin içinden çıkar ve meclise karşı sorumludur. Bu nedenle de gerek komisyonlarda, ge-rekse Genel Kurul’daki görüşmelerde hükümetin başbakan veya bir bakan tarafından temsil edilmesi zorunludur.

Tasarılar genellikle ilgili bakanlıklar tarafından hazırlanır ve Başbakanlık tarafından koordine edilir. STK’ların, bakanlık ve Başbakanlık’taki hazırlık aşamalarına katkıda bulunmaları mümkündür. Mevzuat Hazırlama Usul ve Esasları Hakkında Yönetmelik, tasarı taslaklarının hazırlanmasında STK’ların görüşlerinin alınacağını öngörmüştür. Bu yönetmelikte belirtilen esaslara göre STK’ların daha hazırlık aşamasında

STK

STK

Genel Kurul, görüşmelerin yapıldığı TBMM’nin nihai karar organıdır.

48


49


Bundan dolayı da siyasi parti gruplarının meclisin bütün faali-yetlerine üye sayısı oranında katılmaları anayasa tarafından gü-vence altına alınmıştır. Dikkat edilmesi gereken şey meclisin bü-tün faaliyetlerine katılacak olanların siyasal partiler değil siyasal parti grupları olduğudur. TBMM’de çalışmalar siyasi parti grubu esası üzerine kurulmuştur. Siyasi parti grupları meclis çalışmaları-na güçleri oranında katılma hakkına sahiptir.

Bir siyasi partinin siyasi parti grubu kurabilmesi için en az 20 mil-letvekiline sahip olması zorunludur. 20’nin altında milletvekili bu-lunan siyasal partilerin grup kurma hakkı olmadığı gibi bu partile-rin bir araya gelerek bir grup kurmaları da mümkün değildir.

Siyasi parti gruplarının uyacakları kurallar, her partinin kendi yet-kili organları tarafından çıkarılan “grup iç yönetmelikleri”nde gös-terilir. Grup iç yönetmeliklerine göre, siyasi parti gruplarının or-ganları şunlardır:

Siyasal partilerin genel başkanları genellikle aynı zamanda siyasal parti grup başkanlarıdır.

GRUP BAŞKANI

Grup BaşkanVekilleri

Grup Sözcüleri

Grup Denetçileri

Grup GenelKurulu

Grup YönetimKurulu

Grup DisiplinKurulu

Genel Kurul birleşimleri, haftalık nöbet sırasına göre başkanvekil-leri tarafından yönetilir. Meclis başkanı istisnai olarak, önemli bir-leşimlerde kürsüye çıkar.

Başkanlık Divanı üyelerinin hem kurul hem de kişisel olarak çok çeşitli görev ve yetkileri bulunur. TBMM Genel Kurulu, başkan veya görevlendirdiği bir başkanvekilinin yönetiminde çalışır. Top-lantıya başlandığı sırada iki kâtip üyenin de başkanlık kürsüsün-deki yerlerinde hazır bulunması gerekir. Aksi takdirde görüşme-ler başlayamaz.

Başkanlık Divanı’nın; kurul olarak oylamalarda yapılan seçim-ler ve oylamalarla ilgili usul belirlemek, komisyonların Genel Kurul’un toplantı saatlerinde görüşme yapmalarına izin vermek, saygı duruşunu gerektirecek halleri kararlaştırmak, Genel Kurul salonundaki görevlilerin kıyafetlerini belirlemek, üyelikten istifa eden milletvekilinin istifa yazısının gerçekliğini inceleyip sapta-mak, milletvekilliği ile bağdaşmayan bir görevi sürdürmekte ısrar eden milletvekilinin durumunu incelemek, Genel Kurul’da tutulan tutanağın düzeltilmesi için yapılan başvurular üzerine gerekli in-celemeleri yapmak gibi görevleri bulunmaktadır.

Kurul’un, STK’ları da ilgilendiren özel giriş kartları ile ilgili esasları belirlemek, basın ve yayın organları üyelerine özel dinleme locaları ve çalışma büroları ayırmak, bunların çalışma düzenini belirlemek, TBMM Kütüphanesi’nden yararlanma koşullarını düzenlemek gibi görev ve yetkileri de vardır. Yine STK’lar tarafından TBMM’ye getirilmek istenen basılı materyalin içeri sokulmasına da bir idare amiri karar verir.

Siyasi parti grubu nasıl kurulur, neden önemlidir?

Çoğulcu sistemlerde, siyasal partiler siyasal sistemin vazgeçil-mez unsurları olarak nitelendirilir. Çünkü toplumdaki farklı çı-karlar, farklı siyasal partiler tarafından siyaset sahnesine taşınır.

STK

Başkanlık Divanı; 1 başkan, 4 başkanvekili, 3 idare amiri ve 7 katip üye olmak üzere toplam 15 üyeden oluşur. İdare amiri ve katip üyelerin sayısı artırılabilir.

50


51


vekilleri de çağrı üzerine katılabilir. Ancak meclis başkanı ve grup başkanları (veya başkanvekilleri veya görevlendirilen milletvekil-leri) dışında kimse oy kullanamaz.

Danışma Kurulu oybirliği esasına göre çalışır. Oybirliği sağlana-madığı takdirde karar alınamamış demektir. Bu da son derece do-ğaldır. Genel Kurul çalışmalarının siyasi parti gruplarının tümü-nün uzlaşmasıyla belirlenmesi demokrasideki uzlaşma kültürü-nün bir gereğidir. Ancak Kurul’da karar alınamaması, yani oybir-liği sağlanamaması durumunda da Genel Kurul’u çalıştırmanın bir yöntemi olmalıdır. İşte İçtüzük Danışma Kurulu’nun toplanama-ması ya da karar alamaması hallerinde Meclis Başkanı ya da siya-si parti gruplarının istemlerini doğrudan Genel Kurul’a sunmala-rına imkân tanımıştır. Genel Kurul’da en fazla ikişer milletvekili-nin lehte ve aleyhte yaptıkları on dakikalık konuşmaları içeren bir usul tartışmasından sonra istemler oylanır ve karar verilir. Diğer bir anlatımla Danışma Kurulu tarafından karar alınamaması halle-rinde, siyasi parti gruplarının önerisi üzerine son söz Genel Kurul tarafından söylenmektedir.

Danışma Kurulu’nun, yasama sürecini kolaylaştırıcı ve siya-sal partilerin yasama sürecine güçleri oranında katılımı ilkesi-ni canlandırıcı bir göreve sahip olduğu söylenebilir. Danışma Kurulu’nun en önemli fonksiyonu Genel Kurul’un çalışma gün ve saatleri ile gündemini belirlemektir. Genel Kurul’un çalıştığı her gün için siyasi parti grupları Danışma Kurulu’nu toplantı-ya çağırabilir. Ancak gündem ve çalışma saatleri genellikle Salı günleri belirlenmektedir.

STK’ların siyasi parti grup temsilcileri ile temas kurmaları önemlidir. Genel Kurul’un gündemi çoğunlukla Danışma Kurulu’nun önerileri tarafından belirlendiğinden, STK’ların belirli bir konunun gündeme taşınmasını veya öncelik verilmesini sağlamak için Danışma Kurulu üyeleriyle görüşmeleri yararlı olabilir.

STK

Danışma Kurulu, TBMM başkanı başkanlığında

siyasi parti gruplarının

başkanlarından veya

başkanvekillerinden oluşur.

Siyasal partilerin grup iç yönetmeliklerine göre grup genel kurul-ları haftada bir kez olağan olarak toplanır. Uygulamada genellik-le Salı günleri ve bazen Çarşamba günleri grup toplantıları yapıl-dığı görülmektedir. Siyasal partilerin genel kurulları, başkanlık di-vanları tarafından yönetilir. Başkanlık divanı, grup başkanı ya da başkanvekillerinden birinin başkanlığında iki yönetim kurulu üye-sinden oluşur. Siyasi parti gruplarının genel kurulları ile yönetim kurullarının toplantıları kural olarak gizlidir. Grup yönetim kuru-lunun önerisi ve grup genel kurulunun kararı üzerine açık toplan-tı yapılabilir.

STK’ların savunuculuk çalışmalarını siyasi parti grupları ile temasa geçerek gerçekleştirmeye çalışmaları, bireysel görüşmelerden daha etkili bir seçenektir. Çünkü siyasi parti grupları karar almada bireysel milletvekillerinden çok daha etkilidir. STK temsilcilerinin, TBMM Genel Kurulu’nun gündemini belirlemede etkili olan Danışma Kurulu üyesi siyasi parti grubu başkanvekilleri ile temasa geçmeleri sonuç almaları açısından önemlidir. STK temsilcilerinin grup toplantıları zamanlarını gözeterek bu zamanlar dışında görüşme talebinde bulunmaları zaman kaybetmelerini önleyecektir.

Danışma Kurulu kimlerden oluşur, işlevi nedir?

İçtüzük, Genel Kurul gündeminin ve başka bazı çalışmaların dü-zenlenmesinde siyasi parti grup başkanlarından oluşan bir kurul öngörmüştür. Meclis başkanının başkanlığında çalışan bu kurul Danışma Kurulu’dur.

Kurul, meclis başkanı ile grup başkanlarından oluşmakla birlikte, grup başkanları genellikle yerlerine grup başkanvekillerini görev-lendirir. Grup başkanvekilleri de kendi yerlerine bir milletvekili-ni görevlendirebilirler. Kurula hükümet üyeleri ile meclis başkan-

STK

En az 20 milletvekili bulunan siyasi partiler TBMM’de grup kurabilir.

52


ÜÇÜNCÜ BÖLÜM

KANUN YAPIM SÜRECİ


A - KANUN TANIMI VE TÜRLERİ

B - KANUN YAPIM TEKNİĞİ

Kimler kanun önerebilir? Bir kanun tasarısı veya teklifi hangi kısımlardan oluşur, nasıl hazırlanır? Bir tasarı veya teklifin metni hangi bölüm ve alt bölümlerden oluşur? Bir tasarı veya teklifin maddeleri hangi bölüm ve alt bölümlerden oluşur? Maddelerin kanun içerisindeki sistematik

dizilişi nasıldır? Bir kanun teklifi hazırlanırken nelere dikkat edilmelidir?

C - KOMİSYONLARDA KANUN YAPIM SÜRECİ

Komisyon nedir, STK’lar için neden önemlidir? Komisyon türleri nelerdir? Esas komisyon ne demektir, tali komisyondan farkı nedir? Komisyonların üye sayıları nasıl belirlenir, Başkanlık

Divanı üyeleri kimlerdir? Hangi komisyon hangi işi görüşür? Komisyonları kim toplantıya çağırabilir, hangi konuların görüşüleceğini kim belirler? Komisyonlara gönderilen işler için bir

görüşme süresi var mıdır, bu sürenin aşılması durumunda ne olur? Komisyon toplantılarına kimler katılabilir, STK’lar toplantılara nasıl katılabilir? STK’ların komisyon toplantısına katılmadan önce nelere dikkat etmeleri gerekir? Komisyon toplantılarında kimler söz alabilir, toplantıya davet edilen STK’lara söz verilmesi zorunlu mudur? Komisyon görevlileri kimlerdir, komisyon uzmanları ne iş yaparlar? Komisyonlarda tasarı ve teklif metinleri üzerinde değişiklik yapılabilir mi, yapılabilecek

değişikliğin sınırı nedir? Komisyonlarda değişiklik önergesini kimler verebilir, kimler oy kullanabilir ve STK’ların bu tür bir hakları var mıdır? Değişiklik önergelerinin belli bir formatı var

mıdır? Komisyonun toplanması ve karar alması için belli bir çoğunluğu var mıdır? Komisyonlar alt komisyon kurabilirler mi, alt komisyonlar STK’lar için ne ifade ederler? Komisyonlarda

görüşmeler hangi aşamalardan geçer? Komisyonlar kararlarını Genel Kurul’a nasıl bildirirler? Yasa yapımı dışında görevleri olan komisyonlar hangileridir? Dilekçe Komisyonu’nun görevi

nedir? TBMM’de dilekçeler nereye sunulmalıdır? Dilekçenin başvuru formu nasıldır? Dilekçenin verilmesi üzerine Komisyon tarafından hangi işlemler yapılır? Dilekçe sahipleri dilekçelerinin

hangi aşamada olduğunu nereden öğrenebilirler? İnsan Haklarını İnceleme Komisyonu’nun görevleri nelerdir? İnsan Haklarını İnceleme Komisyonu’na hangi konularda başvuru yapılabilir?

Komisyona sunulan dilekçeler nasıl gönderilmelidir? Dilekçelerde aranan şartlar nelerdir? Komisyonla ilgili bilgilere internet üzerinden ulaşılabilir mi, sayfada hangi bilgiler bulunmaktadır?

KİT Komisyonu’nun görevleri nelerdir? Komisyonun denetim süreci nasıl işler? AB Uyum Komisyonu STK’lar için önemli midir? Kadın Erkek Fırsat Eşitliği Komisyonu’nun (KEFEK)

görevleri nelerdir? KEFEK STK’lar için neden önemlidir?

D - GENEL KURUL’DA KANUN YAPIM SÜRECİ

Komisyonda rapora bağlanan bir tasarı veya teklifin görüşmelerine ne zaman başlanabilir? Genel Kurul’un gündemi hangi kısımlardan oluşur? “Kanun tasarı ve teklifleri ile komisyonlardan

gelen diğer işler” kısmında neler bulunmaktadır ve sıralama nasıl oluşmaktadır? Görüşülmesine başlanacak bir sıra sayısı için kimlerin Genel Kurul’’da bulunması zorunludur? Tasarı ve tekliflerin görüşülmesi nasıl bir sürece tabidir? Tasarı ve tekliflerin görüşülmesinde kimler ne kadar süreyle konuşabilir? Konuşmacılar hangi sırayla konuşur? Soru- cevap süresi ne kadardır ve kimler soru sorabilir? Maddelere geçmek ne demektir, maddelere geçilmesi reddedilirse ne olur? Bir madde nasıl görüşülür ve nasıl değiştirilir? Değişiklik önergesi ne demektir, hangi türleri vardır, kimler

tarafından ne zaman verilebilir? Maddeler üzerindeki görüşmeler bittikten sonra bir yanlışlık ya da irade değişikliği olduğu anlaşılırsa ne yapılabilir? Oylama ne demektir, kaç türlü oylama vardır?

Özel görüşme yöntemi ne demektir, nasıl yapılır? Kanunlar ne zaman yürürlüğe girerler?

54


Bu bölümde kanun ne demektir? Çeşitleri nelerdir? Bu ayrımların herhangi bir anlamı var mıdır? gibi sorular cevaplandırılacaktır.

A KANUN TANIMI ve TÜRLERİ

Kanun biçimsel anlamda TBMM’nin yasama usullerine uygun olarak kabul ettiği metinlerdir.Maddi anlamda ise, genel, nesnel ve kişilik dışı hukuk kuralları şeklinde tanımlanabilir.

56


57


Kanun ne demektir?

Kanun ya da yasa ile ilgili tanımlara bakıldığında biçimsel kanun ve maddi kanun olmak üzere iki kanun tanımının yapıldığı görü-lür. Biçimsel tanımda, kanunun kim tarafından yapıldığı öne çıkar. Bu anlamda kanun, TBMM’nin yasama usullerine uygun olarak kabul ettiği işlemdir. Diğer bir anlatımla TBMM tarafından kanun adı altında çıkarılan her işlem kanun adını alır. Ancak TBMM’nin bu tür işlemleri biçimsel açıdan kanun olmakla birlikte maddi an-lamda kanun değildir. Çünkü maddi anlamda kanun; doktrinde “genel, nesnel ve kişilik dışı hukuk kurallarının bütünü” biçiminde tanımlanmaktadır. Bu durumda örneğin bir ilçe kurulmasına iliş-kin kanun biçimsel açıdan kanun olmasına rağmen maddi anlam-da kanun değildir.

Kanunlar bu ayrım dışında çok çeşitli açılardan sınıflandırılabilir. Burada çok kullanılmakta olan birkaç ayrım üzerinde durulacaktır.

mu olduğuna karar vermek için kanunun yürürlükteki bir kanunda değişiklik yapıp yapmadığına bakmak gerekir. Örneğin Vatandaş-lık Kanunu bir kod kanun iken, bu Kanun’un 10’uncu maddesinde değişiklik öngören bir kanun çerçeve kanundur.

Geçici kanun (madde)-sürekli kanun (madde)

Geçici kanun (madde) belirli bir süre uygulandıktan sonra yürür-lükte kalmakla birlikte etkisi sona eren kanun iken, sürekli kanun sürekli uygulanmak üzere çıkarılan kanundur. Kanunlar kural ola-rak süreklidirler. Ancak şu durumlarda geçici nitelikli kanunlar çı-karılabilir: Birinci durum, yeni çıkarılan kanun dolayısıyla eski durumla yeni durum arasında uyumsuzluk oluşması ve iki durum arasında uyum sağlanmasıdır. Örneğin bir kurulun yeniden düzen-lenmesi durumunda kurulda eskiden beri çalışmakta olanların du-rumlarının yeni duruma uyarlanmasını sağlayan madde geçici bir maddedir. İkinci durum, geçmişteki bir haksızlığı telafi etmek ya da af çıkarmak amacıyla geçici madde düzenlenmesidir. Örneğin 1985-1992 yılları arasında okuldan atılmış olanların yeniden öğ-renim hakkı kazanmalarına yönelik bir af düzenlemesi geçici bir maddeyle yapılır. Bu durumda geçici kanun, kişileri geçmişteki belirli dönemlerde yasal yükümlülüklerden muaf tutma, kişilere haklar tanıma ya da geçiş döneminde eski dönem ile yeni dönem arasında uyum sağlama amacıyla ana kuralı tümüyle ya da belir-li yönleriyle askıya alan ayrıksı düzenleme olarak tanımlanabilir

Geçici kanunlar genellikle “bu Kanunun yayımı tarihine kadar” veya “….tarihine kadar” gibi işin geçiciliğine işaret eden tarihler içerir. Ancak içinde tarih bulunan her düzenleme geçici madde ol-madığı gibi her geçici düzenleme mutlaka tarih içermeyebilir. Ka-nunda ister süre bulunsun ister bulunmasın belirli süreler geç-tikten ya da belli işler yapıldıktan sonra yasanın/maddenin uy-gulaması sona eriyor ve sürekli bir kanunun maddeleri yürür-lüğe giriyorsa burada bir geçici kanun ya da maddeden söz edi-lebilir.

Kod Kanun-Çerçeve Kanun

Kod kanun belirli bir alanda yeni baştan düzenleme yapan kanu-nu ifade ederken, çerçeve kanun kod kanunlarda değişiklik ya-pan kanunu anlatır.

Daha açık ifade etmek gerekirse yürürlükteki kanunlardan birin-de değişiklik yapılıyorsa, değişikliği yapan kanun çerçeve kanun-dur. Dolayısıyla bir kanunun kod kanun mu yoksa çerçeve kanun

KANUN TÜRLERİ

Maddi-Biçimsel Kod-Çerçeve Geçici-Sürekli Torba-AmaçlıTemel

(Organik)-Kod

58


59


Temel Kanun (Organik Kanun)- Kod Kanun

Temel kanun ya da organik kanun doktrinde toplumsal, siyasal ve ekonomik alanda belirleyici olan kanun olarak tanımlanır. Bu du-rumda her temel kanun aynı zamanda bir kod kanundur. Bu tür bir belirleyiciliği olmayan, belirli bir alanda yeni düzenleme getiren kanunlar ise kod kanundur ve bunlar temel kanun sınıflamasına girmezler. Örneğin ceza kanunu, ticaret kanunu gibi kanunlar te-mel kanun iken tabipler odasını düzenleyen yeni bir kod kanun te-mel kanun değildir. Temel kanunların neler olacağı genellikle ana-yasalarda düzenlenir ve bu kanunların ağırlıklı çoğunluk esasına göre kabulü zorunlu kılınır.

Ancak ülkemizde çok farklı bir temel kanun tanımı ve uygula-ması geçerlidir. İçtüzükte temel kanunla ilgili olarak çeşitli öl-çütler kullanılmış olmakla birlikte, uygulamada madde sayısı fazla olan ve hızlı görüşme yöntemi uygulanan kanunlar temel kanun olarak anlaşılmaktadır. Diğer bir anlatımla hangi kanunun temel kanun olacağına Danışma Kurulu’nun önerisi üzerine Genel Kurul tarafından karar verilmektedir. Temel kanun olarak görü-şülmesine karar verilen kanunlar fazla maddesi olan kanunlar ol-duğundan, çok maddeli çerçeve kanunların da temel kanun olarak görüşüldüğü görülmektedir. Bu nedenle Avrupa ülkelerinde rastla-nan temel ya da organik kanunlar ile ülkemizdeki temel kanun uy-gulamasını birbirine karıştırmamak gerekir.

Torba Kanun- Amaçlı Kanun

Torba kanun, yasama tasarrufu sağlamak için yasama pratiği-mize girmiş olan ve çok sayıda kanunda değişiklik yapan kanun-lar için kullanılan bir kavramdır. Bu kanunlar genellikle “Bazı/Çeşitli Kanunlarda Değişiklik Yapılması Hakkında Kanun” adı altında çıkarılmaktadır.

Kod kanunlar ya da çerçeve kanunlar belirli bir amaca yönelik

olabilirler. Bu amaca yönelik olarak kimi zaman birden fazla ka-nunda değişiklik yapılması gerekir. Örneğin gıdaların denetimi ile ilgili olarak hem mahalli idarelerin görev ve yetkilerinin düzenlen-mesi hem de sağlıkla ilgili çeşitli kanunlarda değişiklik yapılması gerekebilir. Bu durumda çerçeve kanun birden fazla kanunda deği-şiklik yapmasına rağmen bir torba kanundan söz edilemez. Torba kanundan söz edilebilmesi için hem birden fazla kanunda değişik-lik yapılması hem de değişikliklerin amaçlarının birbirinden fark-lı olması gerekir. Örneğin pasaportlarla ilgili bir düzenlemenin ya-nında trafikle ilgili bir düzenleme de yapıldığında torba kanundan söz ediliyor demektir. Ancak bu tür kanunları saptamak her zaman çok kolay olmayabilir.

Torba kanun uygulaması kısa zamanda daha çok kanun çıkar-mak amacına yöneliktir. Ancak bu uygulamanın kanun yapım tekniği ile bağdaştığı söylenemez. Bu yüzden de kanun tasarısı ve teklifi hazırlanmasına ilişkin esas ve usulleri belirleyen yönet-meliklerde torba kanun yönteminin engellendiği görülmektedir.

60


Kanun tasarı ve tekliflerinin hazırlanması belirli şekil ve yöntem kurallarına bağlanmıştır.

Kanun tasarı ve tekliflerinin hazırlanması belirli şekil ve yöntem kurallarına bağlanmıştır.

Bakanlar Kurulu tarafından sunulan önerilere “Kanun Tasarısı”, milletvekilleri tarafından sunulan önerilere “Kanun Teklifi” denir.

B KANUN YAPIM TEKNİĞİ

62


63


Ülkemizde yurttaş girişimi mekanizması olmadığı gibi çeşitli kamu idareleri tarafından kanun önerilmesi de mümkün değildir.

STK’ların yasama sürecini harekete geçirebilmek için bakanlıklar düzeyinde ya da milletvekilleri nezdinde girişimde bulunmaktan başka seçenekleri yoktur.

Bir kanun tasarısı veya teklifi hangi kısımlardan oluşur, nasıl hazırlanır? İster tasarı ister teklif olsun kanun önerileri belirli esas ve usullere uygun olarak hazırlanmalıdır. Bu esas ve usullere uyulmadan çı-karılan bir kanun uygulama aşamasında ciddi sorunlar çıkarabilir. Başbakanlık tarafından çıkarılan 17/2/2006 tarihli ve 26083 sayılı

Kimler kanun önerebilir?

Türkiye’deki hukuk sisteminde kanunların önerilmesinin iki kay-nağı vardır. Önerilen metinler öneren makama bağlı olarak kanun tasarısı veya kanun teklifi olmak üzere değişik adlar alırlar.

Bakanlar Kurulu tarafından sunulan önerilere “Kanun Tasarısı”, milletvekilleri tarafından sunulan önerilere “Kanun Teklifi” denir.

Mevzuat Hazırlama Usul ve Esasları Hakkında Yönetmelik’te söz-konusu esas ve usuller belirlenmiştir.

Söz konusu yönetmeliğe, Başbakanlığın hazırladığı, elektronik or-tamda yürürlükteki mevzuata erişim imkanı sunan “http://www.mevzuat.gov.tr” adresinden “Yönetmelikler” başlığı altından sor-gu yapmak suretiyle ulaşılabilir.

Burada STK’lara kanun teklifi taslağı hazırlamada yardımcı olabi-lecek bazı esaslar aktarılacaktır: Kanun tekliflerinde mutlaka bu-lunması gereken unsurlar:

Her teklifte öncelikle teklifi veren milletvekillerinin TBMM Başkanlığı’na hitaben yazılmış imzalı dilekçelerini içeren tak-dim sayfası (tezkeresi) bulunur.Kanun teklifinin genel amacını belirleyen genel gerekçe ve her maddenin gerekçesini ortaya koyan madde gerekçeleri de teklif-lerde bulunması gereken unsurlardır.

Genel gerekçe ile madde gerekçelerinin, teklife neden gereksinim duyulduğunu olabildiğince kısa ancak ayrıntılı bir biçimde açıklaması çok önemlidir. STK’lar tarafından hazırlanacak teklif taslağı gerekçelerinin ikna edici olması, taslağın teklif haline gelmesi ve teklifin kanunlaşması şansını önemli oranda artırabilir.

KANUN ÖNERME YETKİSİ

Kanun Tasarısı Kanun Teklifi

Bakanlar Kurulu Milletvekili

KANUN

KANUN TEKLİFİ

Maddeler

Madde Başlığı

Madde Metni

TBMMBaşkanlığınaTakdim Yazısı

Teklif MetniGenel Gerekçe

Teklif Başlığı

Madde Gerekçeleri

Tablo veya Liste(varsa)

STK

STK

STK

64


65


Teklifte en önemli bölüm, kabul edilmesi halinde kanun metnini oluşturacak olan başlık ve maddelerdir. Kanunun başlığı kod ka-nunlar için düzenlenen konunun içeriğini yansıtacak şekilde ol-malı, çerçeve kanunlar için değişiklik yaptığı kanunun sadece adını içermelidir. Çerçeve kanun başlıklarında değiştirilen kanu-nun tarih ve sayısına yer verilmemelidir.

Maddeler de madde başlıkları ile madde metinlerinden oluşur. Çerçeve kanunlarla değiştirilen kanunların 1’inci maddesinde de-ğiştirilen kanunun tarihi, sayısı ve adı yer almalı, diğer maddeler-de sadece değiştirilen kanunun sayısı verilmelidir. Çerçeve kanun-ların maddelerinde değişiklik yapılamaz; çerçeve kanun maddele-riyle kod kanunun maddeleri değiştirilir.

Bir tasarı veya teklifin metni hangi bölüm ve alt bölümlerden oluşur?

Kod kanunlar çeşitli bölümlerden oluşabilir. Ancak her kod kanun-da aynı bölümlerin bulunması zorunlu değildir.

Kapsamlı kanunlarda bulunabilen bölümler şöyle gösterilebilir:

Bir tasarı veya teklifin maddeleri hangi bölüm ve alt bö-lümlerden oluşur?

Kanunun maddeleri çeşitli alt bölümlerden oluşur. Maddeler sı-rasıyla fıkra, bent, alt bent, cümle ve ibarelerden oluşur. Kod ka-nunlarda her fıkra bir numara alır; çerçeve kanunlarda fıkra-lar numaralandırılmaz. Bentler harflerle gösterilir. Bentlerin sı-ralanmasında Türkçe alfabede yer alan bütün harfler kullanılır. Bir maddenin alt bölümleri şöyle gösterilebilir:

KANUN BÖLÜMLERİ

Kitap

Kısım

Madde Madde Madde

Bölüm Bölüm

Kısım

a) bendi b) bendi c) bendi

(1) nolu fıkra (2) nolu fıkra

MADDE

(x) nolu fıkra

1. nolu alt bent

2. nolu alt bent

x. nolu alt bent

Birinci cümle

İkinci cümle

“..” ibaresi

“ ” ibaresi

Bir tasarının nasıl hazırlanacağı Başbakanlık tarafından çıkarılan Mevzuat Hazırlama Usul ve Esasları Hakkında Yönetmelik’te düzenlenmiştir. Bir kanun teklifi hazırlanırken de aynı usullere uyulur.

66


67


Maddeler kısa ve anlaşılır olarak yazılmalıdır. Maddelerde ayraç içerisinde açıklayıcı bilgilere veya hükümlere yer verilmemelidir.

STK’lar tarafından maddenin hangi bölümlerden oluştuğunun bilinmesi, bir kanun teklifi ya da bir önerge hazırlanmasında önemlidir. Maddenin bölümlerini bilen bir STK temsilcisi çok kısa bir süre içinde görüşlerini bir değişiklik teklifi ya da değişiklik önergesi taslağına dönüştürebilir.

Maddelerin kanun içerisindeki sistematik dizilişi nasıldır?

Kapsamına ve içeriğine göre kanunlarda çeşitli maddeler bulunur. Kapsamlı bir kod kanunda bulunabilecek maddeler şöyle sınıflan-dırılabilir:

Bu şemada görülmeyen ancak sıkça karşılaşılan madde türlerinden biri de ek maddedir. Bunun nedeni kod kanunlarda ek madde bu-lunmamasıdır. Ek madde uygulamasına ancak kod kanunlarda de-ğişiklik yapılmak istendiğinde ve bu değişikliğin mevcut madde-lerden birinde yapılmasının olanaksız olması halinde başvurulur. Kod kanunlarda değişiklik yapılırken değişikliğin ek madde ye-rine mümkün olduğunca mevcut madde metinlerinde yapılmasın-da yarar vardır.

Kanun tekliflerinde yukarıda bulunan maddelerin tümünün bulun-ması gerekmez. Düzenlemenin kapsamına bağlı olarak bu mad-delerin çoğu tekliflerde yer almayabilir. Tekliflerde ana madde-nin yanında yürütme ve yürürlük maddeleri bulunur; diğer bir an-latımla teklifler en az üç maddeden oluşur. Ancak tekliflerde yü-rürlük maddesinin bulunması zorunlu değildir. Yürürlük maddesi bulunmayan kanunlar Resmi Gazete’de ilan edilmesinden 45 gün sonra yürürlüğe girer.

Bir kanun teklifi hazırlanırken nelere dikkat edilmelidir?

Kanun teklifleri, herkesin anlayabilmesi için açık ve anlaşılır bir dille yazılmalı, kaba ve yaralayıcı ifadelere yer verilmemelidir. Türkçe’de karşılığı varsa yabancı sözcükler yerine Türkçe sözcük-ler kullanılmalıdır. Türkçe’de karşılığı bulunmayan yabancı ke-limeler aslına uygun olarak yazılmalıdır. Örneğin “ekspo” değil “expo” yazılmalıdır. Tekliflerin yazımında Türk Dil Kurumu tara-fından belirlenen imla kurallarına uyulmalıdır.

Uygulamada aksi görülmekle birlikte, kanun yapım tekniği bakı-mından doğru yöntem bir çerçeve kanun ile sadece bir kod kanun-da ve bir çerçeve madde ile kod kanunun sadece bir maddesinde değişiklik yapılmasıdır. Aralarında bağlantı bulunması halinde bir çerçeve kanunla birden fazla kanunda değişiklik yapılabilir. An-cak bu zorunlu bir durumdan kaynaklanmalı ve yukarıda tanım-lanan torba kanuna dönüşmemelidir. Bu kurala uymayan teklifler hem kanunlaşmakta güçlük çekebilir, hem de uygulamada sorun-lar çıkabilir.

Bir kanun maddelerden; maddeler ise sırasıyla fıkra, bent, alt bent, cümle ve ibarelerden oluşur.

STK

MADDE SİSTEMATİĞİ

2. Teşkilat 3. Cezai Hükümler

5. Son Hükümler

4. Tüzük, Yönetmelik

1.Giriş Maddeleri

1.1 Amaç 2.1 Organlar5.1 Yürürlükten

kaldırılan hükümler

5.2 Çeşitli hükümler

5.3 Geçici-hükümler

5.4 Yürürlük ve Yürütme

2.2 Nitelikler

2.3 Görev, yetki, sorumluluk

1.2 Kapsam

1.3 Tanımlarve Kısaltmalar

68


Kanun tasarı ve teklifleri hazırlanırken bir ön araştırma-inceleme yapılması yararlı olur. İlk olarak teklifin Anayasaya ve ülkemiz tarafından kabul edilmiş uluslararası anlaşmalara uygunluğu araştırılmalıdır. Normlar hiyerarşisinin en tepesin-de Anayasa bulunduğundan, bütün kanunlar Anayasaya uygun olmak zorundadır. Anayasa’nın 90’ıncı maddesine göre “Usulü-ne göre yürürlüğe konulmuş milletlerarası antlaşmalar kanun hük-mündedir. Usulüne göre yürürlüğe konulmuş temel hak ve özgür-lüklere ilişkin milletlerarası antlaşmalarla kanunların aynı konu-da farklı hükümler içermesi nedeniyle çıkabilecek uyuşmazlıklar-da milletlerarası antlaşma hükümleri esas alınır.” Bu nedenle ha-zırlanan kanun teklifinin Anayasaya ve o alanda kabul edilmiş bir anlaşmaya açıkça aykırı düşmememesine dikkat edilmelidir. Bu çerçevede mümkünse Anayasa Mahkemesi’nin bu konuda verilmiş kararları varsa incelenmelidir. İkinci olarak değiştiril-mek istenen kanunun hükümleri arasında ya da çıkarılacak kod kanunun kendi hükümleri arasında çelişki oluşmamasına özen gösterilmeli, kanunun sistematiğine uyulmalıdır.

Kanun teklifleri, açık ve anlaşılır bir dille yazılmalı, kaba ve yaralayıcı ifadelere yer verilmemelidir.

Sıra Sayısı

TOPLUMSAL GEREKSİNİM, TALEP

GENEL EVRAK VE ARŞİV GENEL MÜDÜRLÜĞÜ

GENEL SEKRETERLİK KANUNLAR VE KARARLAR MÜDÜRLÜĞÜ

KOMİSYON RAPORU

KANUN

SÜRECİN BAŞLAMASI

MİLLETVEKİLİ İlgili Bakanlık Taslağı, HÜKÜMET Başbakanlık Kanunlar ve Kararlar Genel Müdürlüğü

KANUN TASARISI, TEKLİFİ, KHK

KANUN TEKLİFİ KANUN TASARISI

KOMİSYONLARDA GÖRÜŞME

KABUL RED

CUMHURBAŞKANLIĞI

RESMİ GAZETE TBMM’YE GERİ GÖNDERME

GENEL KURUL GÜNDEMİNE ALINMA VE GÖRÜŞÜLME

KABUL

STK GÖRÜŞÜ

STK GÖRÜŞÜ

STK GÖRÜŞÜ

GELEN KAĞITLARDA YAYIN

GELEN KAĞITLARDA YAYIN

Komisyona havale

Kanun Yapım Süreci

70


Komisyonlar, yasamanın mutfağıdır; tasarı ve teklifler komisyonlarda olgunlaştırılmakta ve Genel Kurul’da görüşmeye hazır hale getirilmektedir.

Esas komisyonlar nihai kararı veren ve raporu Genel Kurul görüşmelerinde esas alınan komisyonlardır. Tali komisyonlar ise esas komisyonlara görüş bildirebilirler.

C KOMİSYONLARDA KANUN YAPIM SÜRECİ

72


73


Komisyon nedir, STK’lar için neden önemlidir?

Kanun yapım sürecinin mutfağını komisyonlar oluşturur. Komis-yonlarda gerekli inceleme ve araştırmalar yapıldıktan, enine boyu-na görüşülüp tartışıldıktan sonra kanunlar Genel Kurul’da görüş-meye hazır hale getirilmektedir. Bu amaçla kimi zaman alt komis-yonlar kurulmakta ve daha derin inceleme ve araştırmaların yapıl-ması sağlanmaktadır.

Komisyonların çalışma usulü Genel Kurul’a göre çok daha esnek olduğundan STK’ların tasarı ya da tekliflerin oluşturulması sırasında görüşlerini aktarmaları daha kolaydır. STK’lar gerek komisyon, gerekse alt komisyon aşamasında komisyon çalışmalarına katılarak yapıcı katkılarını sunabilirler.

Komisyon türleri nelerdir?

Komisyonlar yasal dayanak açısından Anayasa, İçtüzük ve ka-nunla kurulurlar.

Komisyonların tümü kanun yapımı ile ilgilenmezler; bu komis-yonlar kuruluş kanunlarında kendilerine yüklenen görevleri ye-rine getirirler. Bazı komisyonlar ise sadece tasarı ve teklif görü-şürler, bunlar yasa yapımı ile ilgili komisyonlardır. Tasarı ve tek-lif görüşme yetkisinin yanısıra bir takım özel görevleri de bulu-nan komisyonların varlığını da belirtmek gerekir.

Komisyonlar sürekliliklerine göre de geçici ve sürekli komisyon-lar olmak üzere ikiye ayrılırlar. Sürekli komisyonlar “Daimi Ko-misyon” ya da “İhtisas Komisyonu” olarak da bilinirler. Geçici komisyonlar olan meclis araştırması ve soruşturması komisyon-ları ise belirli bir süre için kurulurlar.

Komisyonlar hukuki dayanaklarına, sürekliliklerine ve işlevlerine göre aşağıdaki şemadaki gibi sınıflandırılabilir.

KOMiSYONLAR

Yasal Dayanak açısından

Anayasa

Plan ve Bütçe

Soruşturma

Kanunlar

İnsan Haklarını İnceleme

İnsan Haklarını İncelemeMilli Savunma

Adalet

AB Uyum

Çevreİçtüzük

Dışişleri

KİT

KİT Milli Eğitim, Kültür Gençlik ve Spor

Kadın Erkek Fırsat Eşitliği Bayındırlık, İmar,

Ulaştırma ve Turizm

Sağlık, Aile, Çalış-ma ve Sosyal İşler

Plan ve Bütçe

Tarım, Orman ve Köyişleri

Sanayi, Ticaret, Enerji, Tabii Kaynaklar,

Bilgi ve Teknoloji

SoruşturmaAnayasa Dilekçe

Dilekçe İçişleri

Yasa Yapımı

Yasa Yapımı

Diğer Araştırma Diğer

Sürekli Geçici

Süreklilik Açısından

İşlevsel Açıdan

AB Uyum

Kadın Erkek Fırsat Eşitliği

STK

74


75


Şemada değişik açılardan sınıflandırılmış komisyonların tümü gö-rülmektedir. Bu komisyonlardan sadece Hesapları İnceleme Ko-misyonu hukuki gerekçelerle fiilen ortadan kalkmış durumdadır. Bu şemada yer almayan komisyonlardan biri de Adalet ve Anaya-sa Komisyonları’nın üyelerinden oluşan dokunulmazlığın kaldı-rılması ya da milletvekilliğinin düşmesi ile ilgili tezkereleri görü-şen Karma Komisyon’dur. Bu komisyonlar ilgisiz görüldüklerin-den bu çalışmada ihmal edilmiştir.

Esas komisyon ne demektir, tali komisyondan farkı nedir?

TBMM İçtüzüğü’nde komisyonlar iki gruba ayrılmıştır:

Yasa yapımı ile ilgili komisyonlar esas ve tali olmak üzere iki-ye ayrılır. Esas komisyonlar nihai kararı veren komisyonlar, tali komisyonlar ise esas komisyona sadece görüş bildiren komisyon-lardır. Bu nedenle esas komisyonlar tasarı ya da teklifi bütün ay-rıntılarıyla ve bütün maddeleriyle görüşmek zorundayken, tali ko-misyonlar tasarı ya da teklifin sadece kendilerini ilgilendiren yönü üzerinde görüş bildirirler. Tali komisyonların ayrıntılar ve bütün maddeler hakkında görüş bildirmelerine bir engel bulunmamak-la birlikte, genellikle ihtisas alanlarına girmeyen konularda görüş bildirmedikleri görülmektedir.

TBMM Başkanlığı’na sunulan kanun tasarı ve teklifleri Başkan tarafından ilgili komisyon ya da komisyonlara esas ve tali olarak gönderilir. Her iş için bir esas komisyon belirlenirken, bir iş birden fazla tali komisyona havale edilebilir.

STK’lar çabalarını daha çok son sözü söyleyen esas komisyonlarda yoğunlaştırmalıdırlar. Ancak bu, tali komisyonlardaki çalışmalara katılmamaları gerektiği anlamına gelmez. Çünkü bazı durumlarda tali komisyonların görüşü esas komisyonun kararı üzerinde belirleyici olabilir. Bu nedenle esas komisyondaki girişimlere daha çok çaba harcanması gerekmekle birlikte tali komisyonlar da ihmal edilmemelidir.

Komisyonların üye sayıları nasıl belirlenir, Başkanlık Divanı üyeleri kimlerdir?

Komisyonların üye sayıları –Plan ve Bütçe Komisyonu’nun 40, KİT Komisyonu’nun 35 ve Meclis Soruşturması Komisyonu’nun 15 olan sabit üye sayısı dışında- değişkendir. Bu sayılar her dö-nem siyasi parti gruplarının tümünün komisyonda adaletli bir bi-çimde temsiline olanak tanıyacak biçimde yeniden belirlenir. Ör-neğin 23’üncü yasama döneminde yasa yapımı ile ilgili komisyon-larının üye sayısı 25 olarak belirlenmiştir.

Genel Kurul’da bu sayılara göre üye seçimleri tamamlanan komis-yonların yaptıkları ilk iş toplanarak kendi üyeleri içinden başkan, başkanvekili, sözcü ve katipten oluşan komisyon başkanlık diva-nını seçmektir.

Komisyonların her birinde siyasi parti gruplarının tümünün mut-laka üyeleri bulunur. Dolayısıyla STK’lar siyasi parti gruplarının herhangi biri aracılığıyla istemlerini komisyonlara iletebilirler.

TALİ KOMİSYON

ESAS KOMİSYON

görüş bildirme nihai kararı verme

Tali komisyonlar esas komisyona

sadece görüş bildiren

komisyonlardır.

Esas komisyonlar nihai kararı veren ve raporu Genel Kurul

görüşmelerinde esas alınan

komisyonlardır.

Plan ve Bütçe, KİT ve Soruşturma Komisyonları

dışındaki diğer komisyonların üye

sayısı siyasi parti gruplarının adaletli

bir biçimde temsiline olanak tanıyacak

biçimde her dönem Genel Kurul’ca

yeniden belirlenir.

Tasarı ve tekliflerin tali ve esas komisyonlara havalesi Başkanlıkça yapılır.

STK

76


77


• Anayasanındeğiştirilmesi• İçtüzükdeğişikliğiteklifleri• Meclisinseçimivefaaliyetleri• Meclisüyelerininstatüsüvehakları• BakanlarKurulununvebakanlıklarınkuluşveçalışmausülleri• Siyasipartilerleilgilikanuntasarıveteklifleri

ANAYASA

• Adaletİşleri• CezaKanunu• MedeniKanun• BorçlarKanunugibitemelkanunlarlailgilitasarıveteklifleri

ADALET

• Genelolarak • Merkeziidarenin, • Mahalliidarelerin, • Memurlukvekamugörevliliğistatülerinindüzenlenmesi,• Emniyet,• Sivilsavunmave• İçişleriileilgilidiğerkanuntasarıveteklifleri

İÇİŞLERİ

• Milligüvenlik,• Savunmave• Askerlikileilgilikanuntasarıveteklifleri

MİLLİ SAVUNMA

• Uluslararasıantlaşmalarınonaylanmasınınuygun bulunmasına ilişkin• TürkiyeCumhuriyetinindışilişkilerininteşkilatlandırılmasıve idaresihakkındakikanuntasarıveteklifleri• Dışilişkilerleilgilidiğerkanuntasarıveteklifleri

DIŞİŞLERİ

• Eğitim,• Kültür,• Sanat• Gençlikvesporişleriyleilgilikanuntasarıveteklifleri

MİLLİ EĞİTİM, KÜLTÜR, GENÇLİK VE SPOR

• Uzunvadeliplanlailgiligörülen,• Kamuharcamaveyagelirlerindeartışveyaazalışıgerektiren,• Vakıflar,milliemlak,vergiharçveresimlerleilgili,kanuntasarısı vetekliflerini,• Bütçevekesinhesapkanunutasarıları,• Sayıştaytarafındankanungereğinceverilenraporlar

PLAN VE BÜTÇE

• Sanayi,• Enerji,• Madencilik,• Akaryakıt,• İçvedışticaret,• TEKELileilgilikanuntasarıveteklifleri

SANAYİ, TİCARET, ENERJİ, TABİ KAYNAKLAR,

BİLGİ VE TEKNOLOJİ

• Çalışma,• Sağlık,• Sosyalgüvenlik,• Sosyalyardımişleriyleilgilikanuntasarıveteklifleri

• Çevreninkorunmasıvegeliştirilmesiile ilgilikanuntasarıveteklifleriÇEVRE

• Türkiye’dekimevzuatileAvrupaBirliğimüktesebatıarasındaki uyumusağlamayaçalışankanuntasarıveteklifleriAVRUPA BİRLİĞİ UYUM

• Kadınhaklarınınkorunmasıvegeliştirilmesi• Kadınerkekeşitliğininsağlanması,• Buamaçlarlaülkemizdeveuluslararasıalandabukonudaki gelişmelerin izlenmesi,• BugelişmelerkonusundaTBMM’ninbilgilendirilmesi• İlgilikanuntasarıveteklifleri

KADIN ERKEK FIRSAT EŞİTLİĞİ

• Bayındırlık,• Ulaştırma,• Turizmişleriyleilgilikanuntasarıveteklifleri

BAYINDIRLIK, İMAR, ULAŞTIRMA VE TURİZM

• Tarım,• Orman,• Köykalkınmasıişleriyleilgilikanuntasarıveteklifleri

TARIM, ORMAN VE KÖYİŞLERİ

SAĞLIK, AİLE, ÇALIŞMA VE SOSYAL İŞLER

Hangi komisyon hangi işi görüşür?Komisyonların görev alanları aşağıdaki gibidir:

78


79


Komisyonlar yukarıda sayılan işleri yapmakla görevli olmakla bir-likte, bu görevleri aktif hale getiren organ TBMM Başkanlığı’dır. TBMM Başkanlığı yukarıdaki ölçütlerin yanısıra geliştirdiği baş-ka ölçütlerle bir işin hangi komisyon ya da komisyonlarda görü-şüleceğine karar vermektedir. Örneğin il ve ilçe kurulmasına iliş-kin bir kanun tasarısı veya teklifi mülki idareyle ilgili olduğun-dan İçişleri Komisyonu’na gönderilmektedir. Ancak il ya da ilçe kurmak bütçe dengelerini de etkilediğinden, teklif aynı zamanda Plan ve Bütçe Komisyonu’na da havale edilmektedir. Kaynak ol-madan il ya da ilçe kurmak olanaksız olduğundan Plan ve Bütçe Komisyonu esas komisyon, İçişleri Komisyonu tali komisyon ola-rak belirlenmektedir. Dolayısıyla hangi işin hangi komisyonda ya da komisyonlarda görüşüleceğine ve hangi komisyonun esas han-gisinin/hangilerinin tali olacağına karar vermede tek bir ölçüt kul-lanılmadığından her somut havaleyi kendi içinde değerlendirmek gerekir.

STK’lar tasarı ya da tekliflerin hangi komisyonlara gönderildiği bilgisini TBMM internet sayfasından öğrenebilir.

Bunun için internet üzerinden izlemeleri gereken adımlar şun-lardır:

http://www.tbmm.gov.tr adresinden YASAMA VE DENETİM bölümünden Tasarı ve Teklifler başlığına tıklanır.

Gelen sayfada tasarı veya teklifin esas numarası ya da tarihi ya da konusu girilir ve “sorguyu başlat” düğmesine basılır.

Gelen formda ‘diğer bilgiler’ düğmesine basılır.

Sayfanın en altında tasarı ya da teklifin hangi komisyonlarda ol-duğu, bunların hangisinin esas hangilerinin tali olduğu, komis-yonlara ne zaman havale yapıldığı, komisyonların işi görüşüp görüşmedikleri, görüştülerse hangi tarihte görüştükleri ve karar tarihleri bilgileri yer alır.

Aynı sayfadan tasarı ya da teklifin metnine ve komisyon raporla-rına da ulaşılabilir.

Bütçe ve kesinhesap kanunu tasarılarının STK’lar açı-sından önemi nedir?Plan ve Bütçe Komisyonu, bütçe ve kesinhesap kanunu tasarıla-rı dışında mali ve ekonomik hükümler içeren kanun tasarı ve tek-liflerini de görüşür. Örneğin vergi düzenlemeleri, yatırım ve har-cama gerektiren düzenlemeler, kamu personel rejimini ilgilendi-ren kanun tasarı ve teklifleri esas komisyon olarak Plan ve Bütçe Komisyonu’nda rapora bağlanır.

Plan ve Bütçe Komisyonu ayrıca Meclis adına mali denetim ya-pan Sayıştay’ın hazırlayıp gönderdiği raporları görüşme, Sayıştay Başkan ve üyelerini seçme yetkilerine de sahiptir. Ayrıca ilgili ya-saları gereği, Merkez Bankası ve Hazine Müsteşarlığı da istemi üzerine Komisyon’a birifing vermek durumundadır.

STK’lar açısından özellikle bütçe ve kesinhesap kanunu tasarılarının görüşülme süreci çeşitli açılardan önemlidir. Kesinhesap kanun tasarısının görüşmelerinde, bütçeye konulan ödeneklerin nasıl harcandığı sorgulanabilir. Bütçe kanunu tasarısının görüşmelerinde ise STK’lar kendilerini ilgilendiren kurumların ödeneklerinin artırılması için çalışma yapabilirler. Bütçe ve kesinhesap kanunu tasarılarının komisyonda görüşme süreci STK’lar için bir denetim fırsatı olarak kullanılabilir.

Komisyonları kim toplantıya çağırabilir, hangi konula-rın görüşüleceğini kim belirler?Komisyon toplantılarının yapılmasına karar vermek komisyon başkanlarının yetkisindedir. Toplantı başkan yoksa başkanvekili o da yoksa sözcü tarafından belirlenir ve yönetilir. Komisyon üye tamsayısının 1/3’ü oranındaki komisyon üyesi de belirli konula-rı görüşmek üzere komisyonun toplantıya çağrılmasını isteyebilir. Ancak bu durumda da komisyon toplantı çağrısı komisyon başka-nı tarafından yapılır.

Komisyon başkanları komisyon gündemlerini belirlerken genel-likle hükümetten gelen tasarılara öncelik verirler. Bu nedenle ta-sarıların tekliflere göre görüşülme şanslarının daha yüksek oldu-

STK

STK

80


81


ğu söylenebilir. Ancak kimi acil durumlarda hükümet tasarı hazır-lama yerine çoğunluğuna sahip olduğu siyasi parti grubu aracılı-ğıyla kanun teklifi verdirmekte ve bu teklifler genellikle grup baş-kanvekilleri tarafından imzalanmaktadır. Bu tür teklifler, uygula-mada diğer tekliflerden daha hızlı görüşülürler. Komisyon başkan-larının genellikle kanun tasarılarını ve bu nitelikteki teklifleri gün-deme alıyor olmaları diğer tekliflerin gündeme alınamayacağı an-lamına gelmez. Teklifler de tıpkı tasarılar gibi komisyon başkanla-rı tarafından komisyon gündemine alınabilirler.

STK’lar komisyon gündeminde bulunan tasarı ve tekliflerin görüşülmesini sağlamak için komisyon üyeleri ya da başkanlarına gerekçelerini bildirebilirler; gündeme alınmış bir konuda görüş bildirmek için toplantıya davet edilme ya da gönderdikleri yazılı görüşlerin dikkate alınması isteminde bulunabilirler. Bu görüşler ya da gerekçeler internet üzerinden veya faksla gönderilebileceği gibi yüz yüze temaslarla da aktarılabilir. Komisyon başkan ve üyelerinin STK’ların isteklerini dikkate alarak komisyon gündemi belirlemeleri ya da görüşülmekte olan tasarı ve teklife STK’ların görüşünü yansıtmaları mümkündür. Bunun için STK’ların ele alınmasını istedikleri konulara ilişkin güçlü gerekçeler ve argumanlar üretmeleri sonuç almaları açısından önemlidir.

Komisyonlara gönderilen işler için bir görüşme süresi var mıdır, bu sürenin aşılması durumunda ne olur?

Esas komisyonlara havale edilen işlerin görüşülmesi için bir asga-ri ve bir de azami süre bulunmaktadır.

Komisyona havale edilen işin incelenebilmesi için komisyonda en az iki gün beklemesi ve görüşülmeden iki gün önce de komisyon üyelerine ve diğer ilgililere gönderilmesi gerekir. Ancak acil du-rumlarda bu iki sürenin de göz ardı edilmesi ve işin hemen görü-şülmeye başlanması mümkündür.

Komisyona havale edilen tasarı ve tekliflerin en çok 45 gün için-de esas komisyonlar tarafından sonuçlandırılması gerekir. Ancak

45 gün dolduktan sonra tasarı ya da teklif kendiliğinden Genel Kurul’a inmez.

Tasarı için hükümetin, teklif için teklif sahiplerinin bir dilekçeyle TBMM Başkanlığı’na başvurması gerekir. Başvuruda tasarı veya teklifin azami süre olan 45 gün içinde komisyonda görüşülmemesi nedeniyle doğrudan Genel Kurul gündemine alınması istenir. Ge-nel Kurul’da yapılacak kısa bir görüşmeden sonra oylamayla işin Genel Kurul gündemine alınıp alınmamasına karar verilir. Ancak komisyonlarda görüşülmeden bu şekilde Genel Kurul gündemine doğrudan giren tekliflerin görüşülerek kanunlaşması çok nadir gö-rülen bir durumdur.

Burada anlatılanların tümü esas komisyonlar için geçerlidir. Tali komisyonlarda 10 günlük bir görüşme süresi vardır. Bu süre aşılır-sa esas komisyon tali komisyonun görüşünü bekleyip beklememe konusunda takdir yetkisine sahiptir.

Komisyon toplantılarına kimler katılabilir, STK’lar toplantılara nasıl katılabilir?Komisyon toplantılarına sadece komisyon başkanı tarafından davet edilenler katılabilir. Komisyon başkanları, toplantılara ko-misyon üyelerini, Başbakanlık ve ilgili bakanlıklar ya da yetki-lendirilmiş hükümet temsilcisini, siyasi parti gruplarını, ilgili ko-misyon başkanlıklarını ve kanun teklifinde imzası bulunan mil-letvekillerinden ilk imza sahibini davet etmek zorundadır.

Komisyon üyesi olmayan diğer milletvekilleri de komisyon top-lantılarına katılma hakkına sahiptirler. Komisyon üyesi olmayan milletvekilleri komisyonda söz alarak konuşabilirler ancak oy kul-lanamaz ve değişiklik önergesi veremezler.

Konunun uzmanları da gerekli görülürse komisyon toplantılarına çağrılabilirler.

Basın kuruluşları temsilcileriyle ilgili olarak bir kural bulunma-makla birlikte, uygulamada basına komisyon toplantısına davet yazısı gönderilmektedir. Farklı uygulamalar olmakla birlikte, ge-nellikle görsel basının sadece toplantının başında görüntü alması-na izin verilmekte ve yazılı basının başından sonuna toplantıyı iz-lemesine olanak tanınmaktadır.

Komisyonun toplantıya çağrılması ve komisyon gündeminin belirlenmesi yetkisi komisyon başkanına aittir.

Esas komisyonların kendilerine havale edilen tasarı ve teklifleri 45, tali komisyonların ise 10 gün içinde görüşmeleri gerekir.

STK

82


83


STK’lar konusunda İçtüzükte herhangi bir kural olmamakla birlikte, komisyon başkanlarının uygulamada ilgili STK’ları da toplantılara davet ettikleri görülmektedir. Komisyon başkanları ilgili STK’ları belirlerken kendilerine ulaşan istemleri de dikkate alırlar. Kuşkusuz konuyla ilgilenen bütün STK’ların toplantıya davet edilmesi mümkün olmayabilir. Çünkü hem ilgili bütün STK’ların oturacağı bir mekan hem de çağrılan STK’ların tümünü dinlemeye yetecek zaman bulunmamaktadır. Dolayısıyla toplantıya davet edilecek STK’lar belirlenirken daha çok diğer STK’ları da temsil yeteneğine sahip, kamuoyunda da tanınan, belirli bir alanda yoğun bir etkinliği olan, komisyonu aydınlatmaya ve bilgilendirmeye yeterli olduğu düşünülen STK’lar seçilmeye çalışılmaktadır. Yapılacak seçimin doğru bir seçim olabilmesi için STK’ların da yapabilecekleri şeyler vardır. STK’ların kendileriyle ilgili teklif ve tasarıları izlemeleri, ilgili komisyonlarla temasa geçerek toplantıya katılma isteğinde bulunmaları, hem STK’ların amaçlarının gerçekleşmesi hem de komisyonların konuyla gerçekten ilgili olan STK’ları belirlemesini sağlar. Böylelikle komisyonun daha güçlü bilgilere dayanarak daha doğru kararlar vermesi olanaklı hale gelir.

STK’lar, komisyon toplantılarına katılma isteminde bulunabilmek için komisyonların iletişim bilgilerine TBMM internet sayfası üzerinden ulaşabilirler.

Bunun için izlenmesi gereken yol:

http://www.tbmm.gov.tr adresinden KOMİSYONLAR İhtisas başlığına tıklanır.

Gelen sayfada bütün ihtisas komisyonlarının adları görünür. İs-tenen komisyon üzerine tıklanır.

Gelen sayfada komisyonun telefon ve faks numaraları, e-posta adresi bulunur. Aynı sayfada komisyonda bulunan işlerin, ko-misyonun raporunu verdiği ve vermediği işlerin linkleri görün-mektedir.

Böylece STK’lar ilgilendikleri tasarı ve teklifin komisyonda gö-rüşülüp görüşülmediğini öğrenebilecekleri gibi, görüşülmemiş bir teklifle ilgili olarak yapılacak görüşmelere katılma istekleri-ni aynı sayfadaki telefon, faks veya e-postayla aracılığıyla bildi-rebilirler.

STK’ların komisyon toplantısına katılmadan önce nelere dikkat etmeleri gerekir?

Komisyonlar genellikle haftanın bir günü sabah saatlerinde çalış-maktadırlar. Genel Kurul’un çalışma saatlerinde komisyon toplan-tısı yapılamadığı için komisyon toplantıları en geç saat 15.00’te sona ermektedir. Bu süre içinde toplantıya davet edilen herkesin ve komisyon üyelerinin tümünün görüşlerini açıklaması mümkün olmayabilir.

Toplantıya davet edilen STK’ların birbirlerinden haberdar da olamayabileceği göz önünde bulundurularak davetli STK’ların toplantıdan makul bir süre önce bir araya gelerek uzlaştıkları noktaları vurgulama konusunda bir strateji oluşturmaları yararlı olabilir. Bu yolla ortak noktalar değişik STK’lar tarafından tekrarlanmamış olur ve STK’ların herbiri diğer STK’larla paylaşmadığı görüşleri açıklama olanağını elde etmiş olur.

Görüşlerin olabildiğince kısa sürede ve net biçimde açıklanması, zaman tasarrufu sağlayarak daha fazla görüşün dile getirilmesine olanak tanır.

Bütün bunlar için iyi bir ön çalışma yapılmış olması STK’ların sürece daha etkin katılımını sağlayacaktır.

STK

STK

Komisyon toplantılarına

sadece komisyon başkanı tarafından

davet edilenler katılabilir.

84


85


Komisyon toplantılarında kimler söz alabilir, toplantıya davet edilen STK’lara söz verilmesi zorunlu mudur?

Komisyon toplantıları komisyon başkanları tarafından yönetilir. Komisyon başkanları öncelikle komisyon üyeleri ile toplantıya çağırılan hükümet üyeleri ya da temsilcilerine söz verirler. Genel-likle önce hükümet üyesi ya da temsilcisi veya teklifteki ilk imza sahibi görüşülmekte olan tasarı ya da teklifin gerekçesini açıklar. Görüşülmekte olan tasarı ise hükümet tarafından, kanun teklifi ise teklif sahibi tarafından gerekçenin açıklanmasından sonra komis-yon üyeleri görüşlerini açıklarlar ve sorularını sorarlar. Bundan sonra toplantıya katılan komisyon üyesi olmayan milletvekilleri-ne söz verilir.

Toplantıya davet edilen STK’lar ile uzmanlara komisyon başkanları tarafından söz verilir; söz verme zamanı komisyon başkanının takdirindedir. Komisyon başkanları genellikle komisyonun bilgilenme ihtiyacı içinde olduğunu düşündükleri yerlerde ilgili STK temsilcilerine ve uzmanlara söz verir. Ancak bazen zaman darlığı gibi nedenlerle toplantıya davet edilen herkese söz verilemediği de görülmektedir. Bu gibi durumlarda STK’ların görüşlerini yazılı olarak komisyon başkanına, üyelerine ya da komisyon uzmanına iletmeleri yararlı olabilir. Bu görüşler yazılı halde değilse, daha sonra yazılı hale getirilerek e-posta ya da faksla komisyona iletilebilir.

Komisyon görevlileri kimlerdir, komisyon uzmanları ne iş yaparlar?

Komisyonların her birinde komisyon uzmanı, komisyon sekrete-ri ve komisyon memuru bulunur. Komisyon uzmanları, komisyon gündeminin hazırlanıp dağıtılmasından komisyon raporlarının ya-zılmasına kadar önemli görevlere sahiptirler.

STK’lar görüşlerini komisyonlara iletmek için komisyon uzmanlarından yardım alabilirler. Yine komisyon uzmanlarından komisyondaki işler ve toplantılar hakkında bilgi alınabilir. Komisyon uzmanlarının bulunmadığı ya da onlara ulaşılamadığı durumlarda komisyon memuru ya da sekreteri de bu konularda yardımcı olabilir. Özetle söylemek gerekirse, STK’lar komisyonla diyalog kurmak istediklerinde başta uzmanlar olmak üzere komisyonun idari görevlileriyle temasa geçebilirler.

Komisyonlarda tasarı ve teklif metinleri üzerinde değişiklik yapılabilir mi, yapılabilecek değişikliğin sınırı nedir?

Kuşkusuz komisyonda yapılan görüşmeler metin üzerinde bir deği-şiklik yapılması gereğini doğurabilir. Bu durumda verilecek deği-şiklik önergeleriyle metin üzerinde değişiklik yapılabilir. Ancak ko-misyon tarafından yapılabilecek değişikliklerin bir sınırı olmalıdır.

Aksine örneklerine rastlamak mümkünse de, STK’ların değişiklik talebinde bulunurken bu sınırları dikkate alması yararlıdır.

Birinci kural, komisyonda yapılacak değişikliğin sadece değiştirilmek istenen kanunla sınırlı olmasıdır.

Örneğin Dernekler Kanunu’nda değişiklik yapmak üzere hazırla-nan bir tasarı üzerinde verilecek değişiklik önergelerinin sadece bu Kanun’a ilişkin olması gerekir. Bu Kanun görüşülürken Belediye Kanunu üzerinde verilecek bir değişiklik önergesinin işleme alın-maması gerekir.

İkinci kural, önerilen değişikliğin değiştirilen kanunun değiştirilen maddelerine ilişkin olmasıdır.

Örneğin Dernekler Kanunu’nun 5. ve 7. maddelerinde değişiklik

STK

STK

STK

Komisyonların her birinde komisyon uzmanı, komisyon

sekreteri ve komisyon memuru

bulunur.

Komisyon toplantıları komisyon başkanları tarafından yönetilir. Kimlerin söz alacağına komisyon başkanı karar verir.

STK

86


87


öngören bir tasarı görüşülürken aynı Kanun’un 9. maddesine yö-nelik bir değişiklik önergesi verilmemelidir. Bu kuralın istisnası değişiklik önergesiyle yapılmak istenen değişikliğin tasarı veya teklifle çok yakın bir ilgisinin bulunması halidir.

Komisyonlarda değişiklik önergesini kimler verebilir, kimler oy kullanabilir ve STK’ların bu tür bir hakları var mıdır?

Komisyonlarda değişiklik önergesi verme ve oy kullanma hakkı yalnızca komisyon üyelerine aittir.

Sadece STK’lar değil, diğer milletvekilleri ve diğer katılımcılar da değişiklik önergesi veremezler ve oy kullanamaz. Ancak bu durum harcanan çabaların boşa gideceği anlamına gelmez. STK’lar ya da diğer katılımcılar tarafından dile getirilen görüşlerin komisyon üyeleri tarafından benimsenmesi halinde her zaman önergeye dönüştürülmesi ve diğer üyelerin oylarıyla kabul edilmesi olasılığı vardır.

Değişiklik önergelerinin belli bir formatı var mıdır?

Değişiklik önergeleri ilgili komisyon başkanlığına yazılmış bir dilekçe biçimindedir. Önergenin komisyon üyelerinden en az birisi tarafından imzalanmış olması gerekir. Önergede ayrıca yapılmak istenen değişikliğin bir gerekçesi mutlaka bulunmalıdır.

Bir önerge ile sadece bir maddede değişiklik yapılması istene-bilir; bütün değişikliklerin tek önergede yapılması istenemez. Önergelerde bir maddenin çıkarılması, bütünüyle değiştirilme-si istenebileceği gibi maddede geçen belirli bir ibarenin cümle-nin, bendin ya da fıkranın değiştirilmesi, çıkarılması ya da bun-ların eklenmesi istenebilir.

STK’ların komisyonda görüş açıklamış olmaları ve bu görüşün haklılığının kabul edilmiş olması, sonuç almak için yeterli değildir. Bu nedenle bu görüşün bir değişiklik önergesi formatında hazırlanması gerekir. STK’ların yukarıda belirtilen kurallar doğrultusunda değişiklik önergesi taslağı hazırlamış olmaları sonuç almaları için önemlidir.

Komisyonun toplanması ve karar alması için belli bir ço-ğunluğu var mıdır?

Komisyonların toplantı yetersayısı, üye tamsayısının 1/3’üdür. Örneğin 24 üyeli bir komisyonun toplanabilmesi için en az 8 üye-sinin hazır bulunması gerekir. Komisyonlar toplantıya katılanların salt çoğunluğu ile karar alırlar. Örneğin 8 üye ile toplanan bir ko-misyonun en az 5 üyesinin aynı yönde oy kullanmış olması gere-kir. Ancak toplantıya katılan üye sayısı arttıkça, karar alınabilmesi için gerekli olan sayı da yükselmektedir. Örneğin 20 üyenin katıl-dığı bir toplantıda karar alabilmek için en az 11 üyenin aynı yönde oy kullanmış olması gerekir.

Komisyonlar alt komisyon kurabilirler mi, alt komisyon-lar STK’lar için ne ifade ederler?

Komisyonlar, özellikle inceleme ve araştırma gerektiren konular-da alt komisyonlar kurar. Alt komisyon kurmak sıkı yöntem kural-larından uzaklaşmaya imkân tanıdığı için daha rahat bir uzmanlık çalışması yapılmasını sağlar. Komisyonlar ve Genel Kurul alt ko-misyonlara göre kalabalık kurullar olduğundan ve yöntem kuralla-rına bağlı olduklarından düşüncelerin ifade edilmesi çok kolay ol-mayabilir. Alt komisyonlar bu bakımdan büyük avantajlara sahip-tirler. Çünkü az sayıda kişinin daha sık ve daha uzun zaman dilim-leri için bir araya gelmeleri daha kolaydır. Basın mensupları, top-lantılara girmediğinden milletvekillerinin düşüncelerini rahatça ifade etmeleri kolaylaşır. Alt komisyonlar daha çok kişiyi ve daha uzman kişileri dinleme şansına sahiptirler. Özetle söylemek ge-

Komisyonların toplantı yetersayısı,

komisyon üye tamsayısının

1/3’üdür.

STK

STK

STK

Komisyonlarda komisyon üyelerince verilen değişiklik önergelerinin kabul edilmesiyle, tasarı ve teklif metinleri üzerinde değişiklik yapılabilir.

88


89


rekirse alt komisyonlarda tam bir uzmanlık çalışması yapılabilir.

STK’ların alt komisyonlarda görüşlerini aktarmaları çok daha kolaydır. Bu yüzden STK’ların kendileriyle ilgili konularda kurulan alt komisyonları izlemeleri ve alt komisyon üyelerine bilgi ve belge sağlamaları önem taşır. STK’lar bu amaçla alt komisyon üyeleriyle yüzyüze görüşme talebinde bulunabilecekleri gibi görüş ve önerilerini e-posta ortamında da alt komisyonlara iletebilirler. STK’ların alt komisyon kurulup kurulmadığı, alt komisyon kurulduysa ne aşamada olduğu, alt komisyon toplantılarının ne zaman nerede yapılacağı gibi soruların cevaplarını alacağı görevliler komisyon uzmanlarıdır. Çünkü alt komisyon toplantılarıyla ilgili herhangi bir duyuru bulunmaz.

Komisyonlarda görüşmeler hangi aşamalardan geçer?Komisyonlara havale edilen tasarı ve teklifler aşağıdaki süreci izler:

Komisyonlar kararlarını Genel Kurul’a nasıl bildirirler?

Komisyonlara gönderilen tasarı ve teklifler görüşüldükten sonra bir rapora bağlanarak Genel Kurul’a gönderilir.

Komisyon raporu iki bölümden oluşur: Birinci bölüm, komisyo-nun gerekçelerini açıklayan rapor bölümüdür. Rapor bölümünde görüşülen tasarı veya teklifin adı, esas numarası, Başkanlığa ge-liş ve komisyonlara havale edilme tarihleri, havale edildiği komis-yonlar, toplantının tarihi ve sayısı, toplantıya katılan temsilciler, tasarı veya teklif hakkında genel bilgiler, varsa alt komisyon rapo-ru ve alt komisyonun çalışmaları hakkında bilgiler, tasarı veya tek-lif hakkında komisyonda ileri sürülen görüşler, komisyonca yapı-lan değişiklikler ve gerekçeleri, hangi üyenin hangi yönde oy kul-landığı gibi hususlar yer alır. Raporun sonunda muhalif kalan üye-lerin muhalefet şerhleri de yer alabilir.

İkinci bölüm, komisyonun kabul ettiği metinden oluşur. Komis-yonca maddede hiçbir değişiklik yapmamışsa sadece maddenin aynen kabul edildiği belirtilir. Değişiklik yapılan maddeler ise de-ğişiklik yapıldığı şekliyle yeniden yazılır.

Yasa yapımı dışında görevleri olan komisyonlar hangi-leridir?

Komisyonlar bölümünde şimdiye kadar kanun yapımı işiyle uğ-raşan komisyonlar ve komisyonlarda kanun yapım süreci anla-tılmıştır. Ancak komisyonların bazıları kanun yapım sürecin-de yer almazlar. Aslında denetim işlevi gören bu komisyonlar STK’ların yoğun ilgisini çekebilecektir.

STK

Komisyonlar tasarı ve teklifleri görüştükten sonra

bir rapor ve bir metin hazırlayarak

Genel Kurul’a gönderir.

Komisyonlar, daha fazla inceleme ve araştırma gerektiren konularda alt komisyonlar kurabilir.

Komisyona Havale

Madde üzerinde konuşmalar ve soru cevaplar

Değişiklik önergeleri işlemi

Maddenin önergeli ya da

önergesiz kabulü

Bütün maddeler onaylandıktan sonra tasarının

tümünü oylanması

Önergenin reddi

Tasarının kabulü

RED RAPORU

Tasarının reddi

Her maddenin ayrı ayrı görüşülmesi

Maddelere geçilmesinin

kabulüMaddelere

geçilmesinin reddi

Gündeme alma Tümü üzerinde görüşme


oylanması

Alt komisyon kurulması ve alt komisyon raporu

Önergenin kabulü

90


91


Kanun tasarı ve teklifi görüşebilmekle birlikte başka birtakım gö-revleri de bulunan, bir başka deyişle hem yasa yapımında rol alan hem de denetim işlevi gören veya farklı görevleri bulunan komis-yonlara da ayrıca değinmekte yarar vardır. Bu komisyonlar, Av-rupa Birliği Uyum Komisyonu ve Kadın Erkek Fırsat Eşitliği Komisyonu’dur.

Dilekçe

Yasa yapımı dışında görevleri olan Komisyonlar

İnsan Haklarını İnceleme KİT

TBMM’de dilekçeler nereye sunulmalıdır?

STK temsilcileri çeşitli taleplere ilişkin bireysel olarak dilekçe haklarını kullanarak Dilekçe Komisyonuna başvurabilirler.

Dilekçe Komisyonu’nun iletişim adresleri şöyledir:

“Türkiye Büyük Millet Meclisi

Dilekçe Komisyonu

06543 Bakanlıklar / ANKARA”

Telefon : 0(312) 420 62 96 - 420 62 97 Faks : 0(312) 420 53 65

Dilekçede aranacak şartlar nelerdir?

Dilekçe Komisyonu’nun görevi nedir?

Dilekçe Komisyonu, kişilerin Anayasada tanımlanmış olan di-lekçe hakkının kullanımını sağlayan bir komisyondur. Anaya-saya göre vatandaşlar ve karşılıklılık esası gözetilmek kaydıy-la Türkiye’de ikamet eden yabancılar kendileriyle veya kamu ile ilgili dilek ve şikâyetleri hakkında, yetkili makamlara ve TBMM’ye yazı ile başvurma hakkına sahiptir. Kendileriyle ilgi-li başvuru yapanlara sonuç gecikmeksizin yazılı olarak bildirilir.

Dilekçe Komisyonu bu hüküm doğrultusunda kurulmuş olan ve

TBMM’ye sunulan dilekçeleri inceleyerek gerekli işlemleri yapan

bir komisyondur.

DİLEKÇEDE ARANACAK ŞARTLAR

1

2

3

4

5

6

7

8

9

Dilekçinin adı, soyadı

Dilekçinin imzası

Öz veanlaşılır istek ve şikayet

Resmibelgelerinfotokopisi

İdari yolların tüketilmesi

Tarih

Adres

Konu ve özet

Yargı mercilerin görev alanına girmeme ya da bumercilertarafındankararverilmişolmaması

Yasa yapımı dışındaki işlerle ilgili komisyonlar şunlardır:

STK

92


93


Dilekçenin başvuru formu nasıldır? Dilekçenin verilmesi üzerine Komisyon tarafından han-gi işlemler yapılır?

Dilekçe Komisyonu’nun; başkan, başkanvekili, sözcü ve kâtibinden oluşan Başkanlık Divanı, Komisyon’a gelen dilekçe-leri inceleyerek;

1. Belli bir konuyu ihtiva etmeyen,

2. Yeni bir kanunu veya bir kanun değişikliğini gerektiren,

3. Yargı mercilerinin görev alanına giren konularla ilgili olan veya haklarında bu merciler tarafından verilmiş bir karar bulunan,

4. Yetkili idarî makamlarca verilen kesin cevap suretini ihtiva et-meyen,

5. Kanunun dilekçede bulunmasını zorunlu gördüğü şartlardan herhangi birini taşımayan dilekçelerin görüşülemeyeceğini kara-ra bağlar.

Komisyon Başkanlık Divanı, bu kararlarını bastırır ve TBMM üyelerine dağıtır.

Dağıtım tarihinden itibaren 15 gün içinde itiraz olunmayan Baş-kanlık Divanı kararları kesinleşir ve durum dilekçe sahiplerine yazılı olarak bildirilir.

Komisyon Başkanlık Divanı; görüşülemeyeceğini karara bağladı-ğı dilekçelerden, kanun olarak düzenlenmelerinde toplumsal yarar gördüklerinin birer örneğini TBMM Başkanlığına ve Başbakanlı-ğa bilgi olarak gönderir.

Komisyon Başkanlık Divanı’nın görüşülmesini uygun gördüğü di-

Başvuru FormuTÜRKİYE BÜYÜK MİLLET MECLİSİDİLEKÇE KOMİSYONU

Konu:

Saygılarımla arz ederim.

Adres:

İlçe / İl:

Tarih..... /..... / .....

Adı Soyadıimza

Dilekçe Komisyonu, vatandaşların ve karşılıklılık esası gözetilmek kaydıyla Türkiye’de ikamet eden yabancıların kendileriyle veya kamuyla ilgili gördükleri dilek ve şikâyetlerini inceleyen komisyondur.

94


95


lekçeler ile uygun görmediklerinden süresi içinde itiraza uğrayan-lar Komisyon Genel Kurulu’na sevk edilir. Komisyon Genel Ku-rulu, kendisine gönderilen dilekçeleri inceleyerek karar konusu olup olamayacakları yönünde bir karar verir.

Komisyon Başkanlık Divanı, Komisyon Genel Kurulu’nca alı-nan kararları bastırır, bütün milletvekillerine ve bakanlara da-ğıtır. TBMM’nin her üyesi Komisyon Genel Kurulu’nun kara-rına, kararın dağıtım gününden itibaren 30 gün içinde gerek-çeli bir yazıyla itiraz edebilir. Aksi halde, dilekçe hakkındaki ka-rar kesinleşir.

Komisyon Genel Kurulu, itiraz edilen dilekçeler için, itiraz ta-rihinden itibaren 30 gün içinde bir rapor düzenleyerek TBMM Başkanlığı’na sunar. TBMM’nin alacağı karar kesindir. Kesinle-şen kararlar, dilekçe sahiplerine ve ilgili bakanlıklara bildirilir.

Bakanlar kesinleşen kararlar hakkında yaptıkları işlemi, kendi-lerine yapılan bildiri tarihinden itibaren 30 gün içinde, Komisyon Başkanlığı’na yazıyla bildirirler. Komisyon Genel Kurulu, bunlardan gerekli gördüklerinin Genel Kurulda gö-rüşülmesini isteyebilir. Bu takdirde, Komisyon kendi görüşünü be-lirten bir rapor hazırlayarak TBMM Başkanlığı’na sunar.

STK temsilcileri dilekçeleri ile ilgili süreci izleyerek ve itiraz edilmesi gerektiğinde milletvekilleri ile temasa geçerek itiraz edilmesi talebinde bulunabilirler. Neden itiraz edilmesi gerektiğine ilişkin argumanlarla birlikte itiraz süresi içinde istemde bulunulduğunda, itiraz mekanizması işletilmiş olur. STK’lar ayrıca komisyon

üyeleriyle temasa geçerek dilekçeleri hakkında bilgi ve belge aktarabilirler.

Dilekçe sahipleri dilekçelerinin hangi aşamada olduğu-nu nereden öğrenebilirler?

Dilekçe hakkını kullananlar, dilekçelerinin hangi aşamada oldu-ğunu Komisyon’un internet sayfasından öğrenebilirler. Bu neden-le dilekçelerinin tarih ve sayısını bilmeleri gerekir.

Dilekçenin tarih ve sayısı bilgisiyle birlikte aşağıdaki adımlar iz-lenir:

http://www.tbmm.gov.tr adresinden KOMİSYONLAR bölümün-den İhtisas başlığına tıklanır.

Gelen komisyon listesinden “Dilekçe Komisyonu” seçilir.

“DİLEKÇE SORGU” düğmesine basılır.

Gelen sayfada dilekçenin tarih ve sayısı girildikten sonra “Sor-gula” düğmesine basılır.

Dilekçe Komisyonu’nun ilgili sayfasında dilekçelerin izlediği yol, komisyonun verdiği kararlar vb. bilgilere ulaşılması mümkündür.

İnsan Haklarını İnceleme Komisyonu’nun görevleri nelerdir?

İnsan Haklarını İnceleme Komisyonu, dünyada ve ülkemizde insan haklarıyla ilgili konulardaki gelişmeleri izlemek, uygula-maların ilgili düzenlemelerle uyumunu sağlamak ve başvuruları incelemek amacıyla kurulmuştur. Komisyon’un görevleri, 3686 sayılı İnsan Haklarını İnceleme Komisyonu Kanunu’nda şöy-le sayılmıştır:

STK

STK

96


97


l İnsan hakları konusunda uluslararası düzeyde gerçekleşen geliş-meleri takip etmek,

l Ülkemizce onaylanan uluslararası antlaşmalar ile mevzuatın uyumunu sağlamak için ulusal mevzuatta gerekli değişiklikleri önermek,

l İstem üzerine, diğer komisyonların gündemlerinde bulunan ko-nular hakkında görüş bildirmek,

l İnsan hakları ihlalleri ile ilgili bireysel başvuruları incelemek,

l Gerektiğinde diğer ülkelerde gerçekleşen insan hakları ihlalleri-ni incelemek,

l İnsan hakları ihlalleri ile ilgili yıllık raporlar hazırlamak.

İnsan Haklarını İnceleme Komisyonu’na hangi konular-da başvuru yapılabilir?

Komisyon kişi ve kuruluşlardan gelen ve hak ihlali içeren şikayet dilekçelerine işlem yapar.

Temel hak ve özgürlüklerinden birisinin ihlal edildiğine inanan her birey ve STK Komisyon’a başvuru yapabilir. Başvurularda dikkat edilmesi gereken husus ulusal ve uluslararası insan hakları belgelerinde yer alan temel hak ve özgürlüklerden birisine yönelik bir ihlalin var olması iddiasıdır.

Emeklilik sorunu veya benzeri sorunlarla ilgili olarak TBMM Di-lekçe Komisyonu’na başvurulması gerekir. Komisyon’un internet sayfasında da açıklanmış olan başvuru konuları şunlardır:

Komisyona sunulan dilekçeler nasıl gönderilmelidir?

Temel hak ve özgürlüklerinden herhangi birinin ihlal edildiğine inanan her birey ve STK mektup, faks veya e-posta ile Komisyon’a başvurabilir.

Adres:

Türkiye Büyük Millet Meclisi

İnsan Haklarını İnceleme Komisyonu

Bakanlıklar 06543 ANKARA

Faks : (0.312) 420 53 94

E-Posta: [email protected]

Ayrımcılık yasağıÖrgütlenme özgürlüğü

Toplantı ve gösteri yürüyüşü

hakkıBilim ve sanat

özgürlüğüSosyal

güvenlik hakkı Çalışma hakkı

Yaşama hakkı Basın özgürlüğü

İşkence yasağı Eğitim ve öğrenim hakkı

İhraç, sınır dışı veya iade etme yasağı

Kamu hizmetlerine girme hakkı

Seçme ve seçilme hakkı

Hak arama hurriyeti

Konut dokunulmazlığı Engelli hakları Bilgi edinme

hakkıTutuklu ve

hükümlülerin hakları

Adil yargılanma hakkı

Özel hayatın gizliliği hakkı Çocuk hakları Hak ihlali

içermeyenler

Aile kurma ve ailenin korunması

hakkıÇalışma ve sözleşme

özgürlüğüSağlık ve

hasta hakkıSığınma hakkı

Mülkiyet hakkı

Kadın hakları Azınlık haklarıDilekçe hakkı

Uyrukluk hakkı

Düşünce ve ifadeözgürlüğü

Yerleşme ve seyahat özgürlüğü

Kötü muamele yasağı

Kölelik ve zorla çalıştırma yasağı

Kişi özgürlüğü ve güvenliği hakkı

Din ve vicdan özgürlüğü

Haberleşme özgürlüğü

Maddi ve manevi varlığı

geliştirme hakkı

Adli hata sonucu tazminat hakkı

Yaşlıların hakları Çevre hakkı

İnsan Haklarını İnceleme Komisyonu, dünyadaki ve ülkemizdeki insan haklarıyla ilgili konulardaki gelişmeleri izleyen, uygulamaların ilgili düzenlemelerle uyumunu sağlayan ve bu konudaki başvuruları inceleyen komisyondur.

98


99


Komisyonla ilgili bilgilere internet üzerinden ulaşılabilir mi, sayfada hangi bilgiler bulunmaktadır?

İnsan Haklarını İnceleme Komisyonu’na Komisyon’un internet adresinden ulaşılabilir.

Bunun için aşağıdaki adımlar izlenmelidir:

http://www.tbmm.gov.tr adresinden KOMİSYONLAR bölümün-den İhtisas başlığına tıklanır.

Gelen komisyon listesinden “İnsan Haklarını İnceleme Komis-yonu” seçilir.

Komisyon sayfasında; komisyon üyelerinden, Komisyon’a baş-vurunun koşullarına, Avrupa İnsan Hakları Mahkemesi’ne baş-vuru formundan formun doldurulma yöntemine kadar çok sayı-da bilgi ve belgeye ulaşılmaktadır.

KİT Komisyonu’nun görevleri nelerdir?

Sermayesinin yarısından fazlası devlete ait olan kamu kuru-luş ve ortaklıkları, bir başka deyişle kamu iktisadi teşebbüsleri (KİT) meclis tarafından denetlenir. KİT’lerin hesap ve işlemleri-nin meclisteki denetiminin odağında KİT Komisyonu yer alır. Bu denetimin esasları, 3346 sayılı Kanun’la düzenlenmiştir.

35 üyeden oluşan Komisyon’un kuruluş amacı; kamu kaynağı kul-lanan KİT’lerin durumunu, ulusal ekonomiye faydalı olabilmeleri için özerk bir tarzda, ekonominin kuralları ve gerekleri dahilinde, verimlilik ve karlılık ilkeleri doğrultusunda yönetilerek kuruluş amaçlarına ulaşılıp ulaşılmadığını, faaliyetlerinin mevzuata, kal-kınma planına ve yıllık programlara uygunluğunu denetlemektir.

KİT Komisyonunun internet sayfasına http://www.tbmm.gov.tr/komisyon/kit/index.htm adresinden erişilebilir.

Komisyonun denetim süreci nasıl işler?

KİT Komisyonu, Başbakanlık Yüksek Denetleme Kurulu’nun (YDK) raporları ve kendi belirlediği konular üzerinden inceleme-sini yapar. Bu raporlar, her teşebbüsün bilançosu, mali tabloları ve netice hesaplarıyla birlikte sektör analizi içerisinde performans de-ğerlendirmesini kapsar.

KİT Komisyonu’nun denetlediği KİT’lerin bir kısmı statülerine göre “ibra” edilir; genel kurulları Türk Ticaret Kanunu’na veya özel kanunlara bağlı şirket ve kurumlar üzerinde ise Komisyonda sadece “genel görüşme” yapılır.

Komisyon’un çalışmaları sırasında denetlenen kuruluşların yöne-ticileri ve ilgili bulundukları bakanlık temsilcileri ile Devlet Plan-lama Teşkilatı, Hazine ve Dış Ticaret Müsteşarlıkları, YDK yetki-lileri bulunur ve gerekirse dinlenir.

STK

KİT Komisyonu, sermayesinin

yarısından fazlası devlete ait olan kamu kuruluş

ve ortaklıklarını (KİT) Meclis

adına denetleyen komisyondur.

Dilekçelerde aranan şartlar nelerdir?

DİLEKÇEDE ARANACAK ŞARTLAR

1

2

3

4

5

6

7

8

9

Dilekçinin imzası

Dilekçinin adı, soyadı

Öz veanlaşılır istek ve şikayet

Resmibelgelerinfotokopisi

İdari yolların tüketilmesi

Tarih

Adres

Konu ve özet

Yargı mercilerin görev alanına girmeme ya da bumercilertarafındankararverilmişolmaması

100


101


KİT’lerin durumu seçilen raportörler ve kurulan alt komisyonlar eliyle incelenebilir ve kuruluşlarda yerinde inceleme yapılabilir. Komisyon, alt komisyonların ve raportörlerin raporlarını, YDK raporlarını, ilgili kuruluş ve bakanlıkların görüşleriyle denetlenen kuruluşların cevaplarını birlikte ele alarak kuruluşların durumları-nı inceler. Bunların bilanço ve netice hesaplarını tasvip ederek/et-meyerek yönetim kurullarının ibra edilmesine/edilmemesine ge-rekçeli olarak karar verir.

Komisyon’un, bütün KİT’leri kapsayan raporları basılıp milletve-killerine dağıtılır, TBMM tutanağına eklenir ve hükümete iletilir. Bu raporlara henüz internet üzerinden ulaşılamamaktadır. Dağıtı-lan rapora itiraz edilirse, Komisyon’un itiraza yönelik görüşünü içeren rapor üzerinde Genel Kurul’da genel görüşme açılır. Genel görüşme sonunda yönetim kurullarının ibra edilmesine/edilmeme-sine karar verilir.

İbra edilmeyen kuruluşların sorumluları hakkında genel hüküm-lere göre adli kovuşturma veya işlem yapılabilmesi için karar, TBMM Başkanlığı’nca Başbakanlığa ve ilgili adli merciye bildi-rilmektedir.

22. Dönem’de Kıyı Emniyeti ve Gemi Kurtarma Genel Müdürlü-ğü, Türkiye Şeker Fabrikaları, Eti Holding, Emlak ve Halk Banka-ları, Atatürk Orman Çiftliği gibi kuruluşların çeşitli yıllara ait he-sap ve işlemleri ibra edilmemiştir.

KİT Komisyonu’nda STK katılımı söz konusu mudur?

Uygulamada KİT Komisyonu’nda STK katılımı yoktur. Hukuki olarak bir engel bulunmamasına rağmen Komisyon’da böyle bir gelenek oluşmamıştır. Komisyon’un, teknik anlamda mali denetim yapan bir işlev görmesi, çalışmalarında STK katkısının alınmayacağı anlamına gelmemektedir.

Örneğin, özellikle sosyal üretim ve hizmet yönü ağır basan KİT’lere ilişkin olarak, bu KİT’lerin üretim veya hizmet sunumundan etkilenenleri temsil eden STK’ların görüşleri, söz konusu KİT’in ekonomik ve sosyal performansının değerlendirilmesine ışık tutabilecektir. Komisyon’un alışık olmadığı STK katılımı, başlangıçta tereddütle karşılanma ihtimaline karşın güncel, sağlam, analitik verilerle desteklenmiş görüşler sayesinde uygulamaya geçebilir.

Avrupa Birliği (AB) Uyum Komisyonu’nun görevleri nelerdir?

AB Uyum Komisyonu, Türkiye’nin AB’ye katılım sürecine iliş-kin gelişmeleri izlemek ve müzakere etmek, AB’deki gelişmeleri takip etmek ve bu gelişmeler konusunda TBMM’yi bilgilendir-mek, kanun tasarı ve tekliflerinin AB mevzuatına uygunluğunu incelemek üzere 4847 sayılı Kanun’la kurulmuştur.

Komisyonun internet sayfasına http://www.tbmm.gov.tr/komis-yon/abuyum/index.htm adresinden erişilebilir.

23. Dönem’de 26 üyeden oluşturulan Komisyon’un üyeleri belir-lenirken İngilizce veya Fransızca’yı anlama, konuşma ve yazma düzeylerinde iyi bilen, AB hukuku alanında uzman milletvekilleri-ne öncelik tanınmaktadır.

AB üyelik sürecine Meclis düzeyinde katkı sağlayan Komisyon’un görevleri;

l Kanun tasarı ve tekliflerinin AB mevzuatına uygunluğunu inceleyerek komisyonlara görüş sunmak,

l Türkiye’nin AB’ye katılım sürecine ilişkin gelişmeleri izlemek ve müzakere etmek,

l Her yasama yılının sonunda Türkiye’nin AB’ye katılım sürecin-

STK

102


103


deki gelişmelere ve Komisyon’un o yılki faaliyetlerine ilişkin bir değerlendirme raporu hazırlamak ve TBMM’nin ve hükümetin bilgisine sunmak,

l AB’deki gelişmeleri takip etmek, gerektiğinde yurt dışında ince-lemelerde bulunmak ve bu gelişmeler konusunda TBMM’ni bil-gilendirmek,

l AB kurumları ile diğer üye ve aday ülke eş parlamentoları ve AB komisyonlarıyla ilişkileri yürütmek,

l AB’ye katılım konusunda TBMM’nin çalışmalarına ilişkin ge-rekli bilgi ve dokümanları temin etmek,

l AB’ye katılım konusunda kamuyu bilgilendirici etkinlikler dü-zenlemek.

Komisyon, görevleri ile ilgili olarak, bakanlıklardan, genel ve kat-ma bütçeli dairelerden, mahalli idarelerden, üniversitelerden ve di-ğer kamu kurum ve kuruluşları ile özel kuruluşlardan bilgi istemek ve ilgililerini çağırıp bilgi almak yetkilerine sahiptir. Komisyon gerekli gördüğünde uygun bulacağı uzmanların bilgilerine başvu-rabilir. Ankara dışında ve yurt dışında da çalışabilir.

AB Uyum Komisyonu STK’lar için önemli midir?

AB Uyum Komisyonu, AB müzakere sürecini izleyen, AB mükte-sabatına uyumu gözeten, AB mevzuatı çerçevesinde kanun tasarı ve tekliflerini görüşen bir komisyondur.

AB üyelik süreciyle yakından ilgilenen STK’ların Komisyon’la iletişim sağlamaları; AB üyelik süreciyle, AB mevzuatına uyumla ilgili konulardaki talep, görüş ve önerilerini iletmeleri yararlı olacaktır.

Uygulamada Komisyon’da STK katılımının oldukça zayıf kaldı-ğı görülmektedir.

Kadın Erkek Fırsat Eşitliği Komisyonu’nun (KEFEK) görevleri nelerdir?

KEFEK, kadın haklarının korunması ve geliştirilmesi, kadın er-kek eşitliğinin sağlanmasına yönelik çalışmalar yürütmek, ülke-mizdeki ve uluslararası alandaki gelişmeleri izlemek üzere 5840 sayılı Kanun’la kurulmuştur.

KEFEK’in internet sayfasına http://www.tbmm.gov.tr/komisyon/kefe/index.htm#” adresinden erişilebilir.

Komisyon’un üyeleri belirlenirken kadın milletvekilleri ile in-san hakları konusunda uzman milletvekillerine öncelik tanınır. Komisyon’un 23. Dönem’de 17 olarak belirlenen üyesinden 5’ini erkek milletvekilleri oluşturmaktadır.

KEFEK’in görevleri;

Kadın erkek eşitliği konusunu ilgilendiren kanun tasarı ve teklif-lerini görüşerek Anayasaya, uluslararası gelişmelere ve yükümlü-lüklere uygunluğunu inceleyip görüş sunmak.

Her yasama yılı sonunda ülkemizde kadın erkek eşitliğinin sağlan-masına yönelik gelişmelere ve Komisyon’un o yılki faaliyetlerine ilişkin bir değerlendirme raporu hazırlamak .

Kadın hakları ile kadın erkek eşitliğini sağlamaya yönelik olarak diğer ülkelerdeki ve uluslararası kuruluşlardaki gelişmeleri takip etmek ve TBMM’yi bilgilendirmek.

Kadın erkek eşitliği konusunda TBMM’nin çalışmalarına ilişkin gerekli bilgi ve dokümanları sağlamak.

Taraf olunan uluslararası anlaşmaların kadın erkek eşitliği ve ka-dın hakları konusundaki hükümleri ile Anayasa ve diğer ulusal mevzuat arasında uyum sağlamak için yapılması gereken değişik-likleri ve düzenlemeleri belirlemek.

AB Uyum Komisyonu, Türkiye’nin AB’ye katılım sürecine ilişkin gelişmeleri izleyen ve müzakere eden, AB’deki gelişmeleri takip eden ve bu gelişmeler konusunda TBMM’yi bilgilendiren, kanun tasarı ve tekliflerinin AB mevzuatına uygunluğunu inceleyen komisyondur.

STK

KEFEK, kadın haklarının

korunması ve geliştirilmesi, kadın

erkek eşitliğinin sağlanmasına

yönelik çalışmalar yürütmek,

ülkemizdeki ve uluslararası

alandaki gelişmeleri izlemek

üzere kurulan komisyondur.

104


105


Kadın erkek eşitliğinin ihlaline ve toplumsal cinsiyete dayalı ay-rımcılığa dair iddialar ile ilgili başvuruları incelemek ve gerekli gördüğü hallerde ilgili mercilere iletmek.

Kadın erkek eşitliği konusunda kamuyu bilgilendirici etkinlikler düzenlemek.

Komisyon görevleri ile ilgili olarak;

Kamu idareleri ile gerçek ve tüzel kişilerden bilgi isteyebilir, ilgi-lilerini çağırarak bilgi alabilir.

Görev alanıyla ilgili faaliyet gösteren kamu kurum ve kuruluşları, üniversiteler, STK’lar ile kamu kurumu niteliğindeki meslek kuru-luşlarının çalışmalarından yararlanabilir.

Uygun bulacağı uzmanların bilgisine başvurabilir.

Ankara dışında çalışabilir.

Yurt dışında çeşitli çalışmalarda bulunabilir ve etkinliklere katı-labilir.

KEFEK STK’lar için neden önemlidir?

Komisyon, kadın hakları konusunda faaliyet gösteren STK’ların muhakkak irtibat halinde olmasını gerektiren bir komisyondur. Komisyonun kuruluş kanununda, Komisyon’un görev alanıyla il-gili faaliyet gösteren STK’ların çalışmalarından yararlanabilece-ğinin belirtilmiş olması çok önemlidir. Çünkü ilk kez Meclis’le ilgili bir düzenlemede “sivil toplum örgütü” açıkça belirtilmiştir. Diğer komisyonlar, İçtüzükte ve komisyon kanunlarında yer alan ‘fikirlerini almak üzere uzmanlar çağırma/uygun bulacağı uzman-ların bilgisine başvurma yetkisine sahiptir’ hükmünden hareketle STK’larla irtibat sağlamaktadır.

Komisyon’un yasa yapımıyla birlikte denetim işlevi de vardır.

Kadın erkek eşitliğinin ihlal edildiğini veya toplumsal cinsiyete dayalı ayrımcılık yapıldığını düşünen STK’lar mektupla veya faksla Komisyon’a başvurabilirler.

Dilekçelerde konuyla ilgili bilginin yanı sıra başvuru sahibinin adı-soyadı, adresi ve imzası mutlaka bulunmalıdır.

KEFEK’in gerek kadın erkek eşitliği konusundaki yasal düzenlemeleri görüşebilmesi, gerek kadınların yaşadığı sorunları, bu alandaki iddiaları ve başvuruları araştırıp inceleyebilmesi, ulusal ve uluslararası gelişmeleri izleyip girişimlerde ve çeşitli faaliyetlerde bulunabilmesi, ilgili STK’ların diyalog ve işbirliğine geçmesi için yeterli nedenlerdir. Yetkileri bakımından dinamik bir komisyon olan KEFEK’le sağlıklı bir STK ilişkisi kurulması ve yürütülmesi, yeni kurulmuş olan Komisyon’un etkinliğini de artıracaktır.

STK

106


107


Genel Kurul görüşmelerin yapıldığı, kanunların ve TBMM kararlarının nihai olarak kabul edildiği yerdir.

Genel Kurul Gündemi genellikle Danışma Kurulu veya siyasi parti gruplarının önerileri üzerine Genel Kurul’ca alınan kararlarla şekillenir.

D GENEL KURULDA KANUN YAPIM SÜRECİ

108


109


Kanun yapmak TBMM Genel Kurulu’nun en önemli işlevlerin-den birisidir. Genel Kurul’da kanun yapım süreci usul açısından birtakım kurallara bağlanmıştır. Bu kurallara uymamak, çıkan kanunu şekil açısından sakatlayarak Anayasa Mahkemesi’nin ip-tal kararı vermesine neden olabilir. Bu nedenle Genel Kurul çalış-malarında aşağıda incelenen kurallara titizlikle uyulmaya çalışılır.

Komisyonda rapora bağlanan bir tasarı veya teklifin görüşmelerine ne zaman başlanabilir?

Basılmış bir komisyon raporunun Genel Kurul gündemine alınma-sı için dağıtılmasının üzerinden 48 saat geçmesi gerekir. Bu süre geçtikten sonra o iş Genel Kurul gündeminin kanun tasarı ve tek-lifleri ile ilgili bölümünün en son sırasına girer. Ancak Danışma Kurulu önerisi üzerine, Genel Kurul tarafından aksi yönde bir ka-rar verilirse bu süre geçmeden de o işin Genel Kurul gündemine ve ön sıralara alınması mümkündür.

Bir komisyon raporunun Genel Kurul gündemine alınması onun hemen görüşülebileceği anlamına gelmez. Çünkü Genel Kurul gündeminin oluşturan başka kısımlar ve her kısımda çok sayıda iş vardır.

Genel Kurul’un gündemi hangi kısımlardan oluşur?Genel Kurulun gündemi aşağıdaki sekiz kısımdan oluşur:

1. Başkanlığın Genel Kurul’a sunuşları

2. Özel gündemde yer alacak işler

3. Seçim

4. Oylaması yapılacak işler

5. Meclis soruşturması raporları

6. Genel görüşme ve meclis araştırması yapılmasına dair öngörüşmeler

7. Sözlü sorular

8. Kanun tasarı ve teklifleri ile komisyonlardan gelen diğer işler.

İstisnalar hariç, Genel Kurul’un her birleşiminde gündeme geç-meden önce en az 3 milletvekiline gündem dışı söz verilmektedir. Dolayısıyla gündem maddeleri içinde yer almamakla birlikte Ge-nel Kurul görüşmelerinin başında gündem dışı konuşmalar yapıl-maktadır.

Dönem başında, Salı günlerinin denetim konularına ayrılması, Salı ve Çarşamba günleri 1 saat sözlü soru görüşülmesi, Çar-şamba günü sözlü sorulardan sonra ve Perşembe günü kanun tasarı ve tekliflerinin görüşülmesi, sunuşların ve seçimlerin her gün yapılabilmesine yönelik bir karar alınmaktadır. Ancak uy-gulamada Danışma Kurulu veya siyasi parti grubu önerilerinin Genel Kurul tarafından kabul edilmesiyle kısımların görüşme gün-lerinde değişiklikler yapılmaktadır.

Genel Kurul gündeminin önemli bir bölümünü Başkanlığın Genel Kurul’a sunuşları, sözlü sorular, kanun tasarı ve teklifleri ile ko-misyonlardan gelen diğer işlerin görüşmeleri oluşturur. Diğer gün-dem maddeleri için göreceli olarak daha az zaman harcanır.

“Kanun tasarı ve teklifleri ile komisyonlardan gelen diğer işler” kısmında neler bulunmaktadır ve sıralama nasıl oluşmaktadır?

Genel Kurul gündeminin bu bölümünde komisyonların rapora bağladıkları kanun tasarı ve teklifleri ile dokunulmazlığın kaldırıl-masına ilişkin Karma Komisyon raporları yer almaktadır.

Kural olarak bu kısma giren her yeni iş, en son sırada yer alır. Danışma Kurulu’nun önerisiyle Genel Kurul tarafından aksine bir karar alınmadıkça bu kısımdaki işler sırası geldiğinde görü-şülür. Ancak bu kısımda yer alan işlerin sayıca fazla olması ne-deniyle gündeme yeni giren ve son sıraya yerleşen bir işin gö-rüşülmesi pek mümkün değildir. Bu nedenle uygulamada Da-nışma Kurulu önerisiyle Genel Kurul tarafından bu kısımda yer alan işlerin sırası çok sık değiştirilmekte ve kanunlaşması iste-nen işler ön sıraya alınarak görüşülmektedir. Dolayısıyla, Genel

Genel Kurul görüşmeleri genellikle 3

milletvekilinin gündem dışı

konuşması ile başlar. Genel Kurul gündeminin önemli kısmı kanun tasarı

ve tekliflerinin görüşmelerine,

sunuşlara ve sözlü sorulara ayrılmaktadır.

Genel Kurul gündemi (hangi

tasarı ve tekliflerin görüşüleceği)

genellikle Danışma Kurulu veya siyasi parti gruplarının önerisi üzerine Genel Kurul’ca

alınan kararlarla Salı günleri

haftalık veya iki haftalık olarak

düzenlenmektedir.

Tasarı ve tekliflere ilişkin komisyon raporları bastırılıp dağıtıldıktan sonra Genel Kurul gündeminde sıraya girer ve sırası gelince veya öne alınınca görüşülür.

110


111


Kurul gündeminde yer alan bir komisyon raporunun son sıra-larda bulunması görüşülmeyeceği anlamına gelmediği gibi, bir işin ön sıralarda bulunması da yakın zamanda görüşüleceği an-lamına gelmez.

Görüşülmesine başlanacak bir sıra sayısı için kimlerin Genel Kurul’da bulunması zorunludur?Genel Kurulda bir komisyon raporunun (sıra sayısının) görüş-melerine başlayabilmek için hükümeti temsilen bir bakanın ve esas komisyonu temsilen komisyon başkanının veya yetkili bir komisyon üyesinin Genel Kurul’da hazır bulunması gerekir. Hü-kümet ve komisyon temsilcisi olmadan komisyon raporunun gö-rüşmelerine başlanamaz. Hükümet temsilcisinin mutlaka, görüşül-mekte olan tasarı ya da teklifle ilgili bakan olması gerekmez. Her-hangi bir bakanın varlığı görüşmelere başlamak için yeterlidir. An-cak rapor üzerinde soru cevap işlemi yapılacağından ve önerge-lerle ilgili olarak görüş sorulacağından bakanlar genellikle ken-dilerini ilgilendiren tasarı veya tekliflerin görüşmelerinde Genel Kurul’da hazır bulunur.

Komisyonu ancak komisyon başkanı, başkanvekili ya da sözcüsü temsil edebilir. Komisyonda o rapor için özel sözcü seçmiş olması durumunda, özel sözcüler de komisyonu temsil edebilir.

Hükümet ve esas komisyon temsilcileri komisyon raporunun gö-rüşmeleri sırasında Genel Kurul’da komisyona ayrılmış bölümde birlikte otururlar. Bu bölüm birleşimi yöneten başkanın sağ tara-fındadır. Komisyon sıralarında ayrıca ilgili bakanlık bürokratları yer almakta ve özellikle soru-cevap bölümlerinde hükümet temsil-cisi bakana destek vermektedirler.

Gizli oturum kararı alınmadığı sürece görüşmeler halka açık olup, TRT 3 kanalı üzerinden TBMM Televizyonu’ndan canlı olarak yayınlanmaktadır. STK temsilcileri ziyaretçiler için ayrılan localardan da Genel Kurul çalışmalarını izleyebilirler.

Tasarı ve tekliflerin görüşülmesi nasıl bir sürece tabidir?

Genel Kurul’da tasarı ve teklifler üzerindeki görüşmeler; konuş-malar, soru cevap işlemi, önerge işlemi ve oylamalar biçiminde dört ana kısımdan oluşmaktadır.

Görüşme süreci şöyle sınıflandırılabilir:

Tasarı ve tekliflerin görüşülmesinde izlenecek süreç aşağıdaki gi-bidir:

STK

Tasarı /Teklif Görüşmeleri

Tümü üzerinden görüşme

İnsan Haklarını İnceleme

Gruplar adına

Maddeler üzerinden görüşme

Tümünün oylanması

KonuşmalarKonuşmalar Oylamadan önce son konuşma


oylanmasıÖnerge işlemi

Oylama

Soru CevapSoru Cevap

Esas Komisyon Adına

Esas Komisyon Adına

Şahıslar adınaŞahıslar adına

Hükümet adınaHükümet adına

Gruplar adına

Komisyon raporunun görüşmelerinde hükümet ve komisyon temsilcisi Genel Kurul’da hazır bulunur.

112


113


Tasarı veya teklin tümünün görüşmelerine başlanır. Bu bölümde konuşmalardan sonra tasarı veya teklifin tümü üzerinde soru ce-vap işlemi yapılır. Sonrasında tasarının maddelere geçilmesi oy-lanır. Maddelere geçilmesi reddedilirse tasarı ya da teklif redde-dilmiş olur.

Tasarı veya teklifin maddelerine geçilmesi kabul edilirse maddeler üzerinde görüşmeler başlar. Her madde üzerinde konuşmalar yapı-lır. Konuşmalardan sonra soru cevap işlemi ve hemen arkasından önerge işlemi yapılır. Her madde ayrı ayrı oylanır.

Maddelerin tamamının aynen ya da değiştirilerek kabulünden son-ra tasarının veya teklifin tümünün oylanmasından önce istemleri halinde oyunun rengini açıklamak üzere bir milletvekiline lehte, bir milletvekiline de aleyhte söz verilir. Bu konuşmalardan sonra tasarı ya da teklifin tümü oylanır. Oylama sonucunda tasarı ya da teklif kabul ya da red edilmiş olur.

STK temsilcileri konuya ilişkin görüş, öneri ve sorularını siyasi parti grupları veya şahısları adına konuşma yapacak milletvekillerine önceden iletmek suretiyle Genel Kurul’da gündeme gelmesini ve tartışılmasını sağlayabilirler.

Tasarı ve tekliflerin görüşülmesinde kimler ne kadar sü-reyle konuşabilir?

Genel Kurul’da yapılan görüşmelerin amacı; her türlü düşünce, görüş ve önerinin milletvekilleri tarafından özgürce ifade edilme-sini, böylece tasarı veya teklifin lehinde ya da aleyhindeki görüşle-rin sağlıklı bir şekilde dile getirilmesini sağlamaktır.

Tasarı veya tekliflerin Genel Kurul’daki görüşmelerinde söz ala-bilecek olanlar hükümet, komisyon, siyasi parti grupları temsil-cileri ve şahsı adına iki milletvekilidir.

Genel Kurul’da bir tasarı ya da teklifin tümü üzerinde siyasi par-

ti grupları adına 20 dakika konuşulabilir. Gruplar adına yapıla-cak konuşmaların toplam süresi siyasi parti grubu sayısına göre değişmektedir. Örneğin TBMM’de 4 grubun bulunması halinde gruplara verilecek toplam süre 80 dakika olur.

Görüşmelerde iki milletvekilinin de şahsı adına konuşma hak-kı vardır. Grup kuramayan siyasi parti üyeleriyle bağımsızlar, milletvekillerinin şahısları adına kullanabilecekleri söz hakkını kullanabilirler. Ancak grubu bulunan siyasi parti mensubu mil-letvekilleri de şahısları adına söz alabilirler. Bir milletvekili şah-sı adına tasarı veya teklifin tümü üzerinde 10 dakika konuşabilir.

TBMM’de 4 siyasi parti grubunun temsil edildiği bugünkü durum-da tasarı veya teklifler üzerinde gruplar ve şahıslar adına yapıla-cak konuşmaların süresi toplam 100 (sırasıyla 80 ve 20) dakikadır.

Tasarı ya da teklif üzerinde konuşma hakkı olan bir başka aktör hükümettir. Hükümet temsilcisi tasarı ya da teklifin tümü üzerinde 20 dakika konuşabilir. Tasarı ya da teklifle ilgili esas komisyonun da 20 dakika konuşma hakkı vardır. Ancak komisyon temsilcileri genellikle konuşma yapmamayı tercih etmektedir.

Maddeler üzerindeki görüşmelerde yine, hükümet, komisyon, si-yasi parti grupları temsilcileri ve şahsı adına iki milletvekili konu-şabilir. Maddeler üzerindeki görüşmelerde süre, tümü üzerindeki konuşmalardaki sürenin yarısı kadardır.

Konuşmacılar hangi sırayla konuşur?

Öncelikle, siyasi parti grup temsilcilerine istem sırasına göre söz verilir. Siyasi parti gruplarından önce şahısları adına konuşma ya-pılamaz. Şahıslar adına ise söz isteyen ilk iki milletvekiline söz ve-rilir. Şahıslar adına söz talebi için yapılan başvuruların aynı anda olması halinde kura çekilir.

Esas komisyon ve hükümet istediği zaman konuşabilir. Esas ko-misyon ve hükümetin şahıslar adına yapılan ikinci konuşmadan sonra söz alması durumunda İçtüzüğün “son söz milletvekilinin-

STK

Tasarı veya tekliflerin Genel Kurul’da

tümünün görüşmeleri sırasında siyasi parti grupları,

hükümet ve komisyon adına yapılacak

konuşmaların süresi 20’şer dakika, iki

milletvekilinin şahısları adına

yapacakları konuşmaların süresi

10’ar dakikadır. Maddelerin

görüşmelerinde bu süreler yarıya düşer.

Tasarı veya tekliflerin Genel Kurul’da önce tümü, sonra maddeleri üzerinde görüşme yapılır.

Tümü üzerindeki görüşme; konuşmalar, soru-cevap işlemi, maddelerine geçilmesinin oylanmasından oluşur.

Maddeler üzerindeki görüşmeler; konuşmalar, soru-cevap işlemi, değişiklik önergesi işlemi ve oylamadan oluşur.

114


115


dir” kuralı gereği şahsı adına bir milletvekiline daha konuşma hak-kı doğmaktadır. Bu nedenle uygulamada esas komisyon ve hükü-metin genellikle şahsı adına konuşan birinci milletvekilinden son-ra konuştukları görülmektedir.

Soru- cevap süresi ne kadardır ve kimler soru sorabilir?Soru ve cevap süresi tasarı ya da teklifin tümü üzerinde 20 daki-ka, maddelerin her biri üzerinde 10 dakikadır. Bu sürelerin yarısı sorular için, yarısı da cevaplar için kullanılır. Soru sormak isteyen milletvekili sayısının çok olması halinde genellikle her milletveki-line bir dakikalık soru sorma süresi tanınmaktadır. Dolayısıyla ta-sarı veya teklifin tümü üzerinde genellikle 10 civarında milletve-kilinin soru sorduğu görülmektedir. Cevap veren bakanların da ka-lan sürede yanıtlayabildikleri kadar soruyu yanıtladıkları ve bazı sorulara yazılı cevap vermeyi taahhüt ettikleri görülmektedir. İlgi-li bakanın kendisine ayrılan 10 dakikalık cevap süresinin tamamı-nı kullanmaması halinde varsa sıradaki milletvekillerine soru sor-mak için söz verilmektedir.

STK’lar görüşülen tasarı veya teklife ilişkin hazırlamış oldukları soruları milletvekillerine ulaştırmak suretiyle, bu soruların Genel Kurul’da gündeme gelmesini sağlayabilirler.

Maddelere geçmek ne demektir, maddelere geçilmesi reddedilirse ne olur?Kanun tasarısı veya teklifinin tümü üzerindeki görüşmelerde önce konuşmalar, sonra da soru-cevap bölümüyle o işin bütün yönle-ri tartışmaya açılmaktadır. Bu görüşmeler sonunda milletvekille-ri tasarı ya da teklifin neyi amaçladığı, neleri sağladığı, yarar ve zararlarının ne olduğu konularında ayrıntılı olarak bilgilenirler ve kanaatlerini oluştururlar. Bu kanaatlerin ifade edilmesini sağlayan mekanizma oylamadır. İçtüzük bu noktada Genel Kurul’a madde görüşmelerine geçmeden tasarı veya teklifi reddetme imkanı tanı-mıştır.Kanun tasarı veya teklifinin maddelerine geçilmesinin reddi, ta-sarı veya teklifin reddi demektir. Bu, Genel Kurul’un söz konu-

su düzenlemenin yapılmasını istemediği anlamına gelir. Redde-dilen tasarı ya da teklifin, ret tarihinden itibaren bir tam yıl geç-medikçe yenilenmesi mümkün değildir.

Bir madde nasıl görüşülür ve nasıl değiştirilir?Madde üzerindeki görüşmeler yukarıda aktarıldığı gibi esas ko-misyon, hükümet, siyasi parti gruplarının 10’ar dakikalık ve şahsı adına iki milletvekilinin 5’er dakikalık konuşmasıyla baş-lar. Konuşmalar tamamlandıktan sonra kafalarda oluşan soru-ların giderilmesi için 10 dakikalık soru-cevap bölümü gelir. Bun-dan sonra artık karar aşamasına geçilmiştir. Milletvekilleri mad-deyi değiştirerek kabul etmek isterlerse önerge/önergeler verir-ler. Önergeler görüşülür ve oylanır. Genel Kurul değişiklik yap-mak isterse önergeleri kabul eder. Değişiklik yapılmak istenmez-se önergeler reddedilir ve madde komisyondan geldiği şekliyle oylanır. Önergenin/önergelerin kabulü halinde, madde önerge-de/önergelerde öngörülen değişiklikler doğrultusunda oylanır.

Değişiklik önergesi ne demektir, hangi türleri vardır, kimler tarafından ne zaman verilebilir?Değişiklik önergesi görüşülmekte olan tasarı ya da teklifin mad-delerinde değişiklik yapmayı sağlayan bir araçtır. Önergeler şöy-le sınıflanabilir:

Tümü görüşülen tasarı veya teklifin

maddelerine geçilmesinin

reddi, tasarı veya teklifin reddi

demektir. Maddelere geçilmesinin

kabulü, tasarı veya teklifin her

maddesinin sırasıyla görüşülmesine yönelik irade

beyanıdır.

Tasarı veya teklifin bir maddesinin

Genel Kurul’daki görüşmelerinde

siyasi parti grupları, şahısları adına iki

milletvekili, hükümet ve esas komisyonun

konuşma hakkı vardır.

Konuşmaların ardından soru

cevap bölümü gelir. Varsa değişiklik

önergeleri işleme alındıktan sonra,

madde oylanıp kabul veya reddedilerek

görüşme süreci sona erer.

Genel Kurul görüşmelerinde önce istem sırasına göre siyasi parti gruplarına, sonra da şahısları adına milletvekillerine söz verilir. Hükümet ve esas komisyon temsilcisi istediği sırada konuşabilir.

STK

Değişiklik Önergeleri

Maddenin değiştirilmesi

Tümüyle değiştirilmesi

İbarededeğiştirilmesi

Fıkra, bent, cümle ibare eklenmesi

Fıkra, bent, cümle ibare çıkarılması

Fıkra, bent, cümle değiştirilmesi

Maddeye ekleme ve çıkarma

Yeni Madde Ek Madde Geçici Madde

Madde eklenmesi

Madde çıkarılması

116


117


Önerge konusu Genel Kurul çalışmalarında en çetrefilli konular-dan birisidir. Önergeyle yapılabilecek değişikliğin sınırı her za-man için tartışma konusudur. Kanun yapım tekniği açısından, bir tasarı ya da teklifin komisyon tarafından kabul edilmiş bir maddesi üzerinde değişiklik yapma konusunda önemli bir sorun yoktur. Önergeyle maddenin tamamı, bir fıkrası, bendi, cümlesi, ibaresi değiştirilebileceği gibi bunların çıkarılmasına ya da ye-nilerinin eklenmesine karar verilebilir. Genel Kurul, komisyon metnindeki bir maddeyi istediği şekilde değiştirebilir. Tasarı veya teklife ek, geçici ve yeni maddeler de ilave edilebilir.

Ancak, komisyon metninde düzenlenen kanunun dışında başka bir kanunda değişiklik öngören bir maddenin söz konusu tasarı veya teklife eklenmesi mümkün değildir. Bu şekildeki önergeler Baş-kanlıkça işleme alınmamaktadır.

Komisyon metninde bulunmamakla birlikte, komisyon metnin-de düzenlenen kanunun başka bir maddesinde değişiklik öngö-ren önergeler üzerinde ise yeni bir madde olarak görüşme açılır. Bu tür maddeler komisyon tarafından görüşülmemiş olduğundan, öncelikle komisyonun bu konuda bir karar vermesi sağlanmalıdır. Bu durumda komisyon üye tamsayısının salt çoğunluğunun Ge-nel Kurul’da komisyona ayrılan bölümde hazır bulunması gerekir. Usul olarak önce yeni madde ihdasına dair önerge okutulur, son-ra da esas komisyonun salt çoğunluğunun bulunup bulunmadığı kontrol edilir. Komisyon salt çoğunluğu yoksa bu tür önergeler iş-leme alınmaz. Komisyonun salt çoğunlukla önergeye katılması ha-linde o önerge üzerinde bir madde gibi işlem yapılır.

Görüşülmekte olan tasarı veya teklife geçici bir madde eklenme-sine dair önergelerde komisyonun salt çoğunluğu aranmamakta-dır. Bu tür önergeler normal değişiklik önergeleri gibi işlem gör-mektedir.

Değişiklik önergeleri; milletvekilleri, esas komisyon veya Hü-kümet tarafından verilebilir. Önergeler, henüz tasarı ya da tek-

lif üzerindeki görüşmeler başlamamışsa tek bir milletvekilinin imzası ile verilebilir. Milletvekilleri basılı komisyon raporunun (sıra sayısının) dağıtılmasından itibaren o işin görüşmeleri baş-layıncaya kadar tek imzayla önerge verebilirler. Ancak, görüş-melere başlandıktan sonra verilecek değişiklik önergelerinde en az 5 milletvekilinin imzasının bulunması zorunludur. Önerge-ler, ilgili madde üzerinde önerge işlemi başlayıncaya kadar veri-lebilir. Önergeler okunmaya başlandıktan sonra verilenler işle-me alınmaz. Değişiklik önergesinin aşağıda belirtilen şartları taşı-ması gerekmektedir:

Değişiklik önergesi TBMM Başkanlığı’na hitaben yazılır. Önerge-lerde, değiştirilmesi, kaldırılması veya eklenmesi istenen hüküm-ler açıkça belirtilir. Açık olmayan ve şarta bağlı önergeler işleme konulmaz.

Değişiklik önergeleri gerekçeli olarak verilir. Gerekçesiyle birlik-te değişiklik önergesi 500 kelimeden fazla ise, önerge sahibi öner-gesine 500 kelimeyi geçmeyen bir özet eklemek zorundadır. Bu durumda Genel Kurul’da özet okunur. Önergenin tamamı ise tu-tanağa eklenir.

Komisyon raporunu destekleyici yönde imzası bulunan komisyon üyesi Genel Kurul’da değişiklik önergesi veremez veya verilmiş bir önergeye imza atamaz.

Milletvekilleri tarafından her madde için en fazla 7 önerge verile-bilirken, komisyon ve hükümetin verebileceği önergelerin sayısın-da herhangi bir sınırlama yoktur.

Her siyasî parti grubuna mensup milletvekillerinin birer öner-ge verme hakkı saklıdır. Ancak bu hak; ilgili siyasî parti grubu-na mensup milletvekillerince kullanılmaması halinde, diğer siyasî parti grubuna mensup olanlarla grubu olmayan veya bağımsız mil-letvekilleri tarafından kullanılabilir. Başka bir ifadeyle her siyasi parti grubuna mensup milletvekiinin en az 1 önergesi işleme alınır.

Milletvekilleri sva sayısının

dağıtılmasından itibaren o işin görüşmeleri başlayıncaya

kadar tek imza ile önerge verebilirler. Ancak, görüşmelere

başlandıktan sonra verilecek

önergelerde en az 5 millekvekilinin

imzasının bulunması zorunludur.

118


119


Değişiklik önergeleri önce veriliş, sonra aykırılık sırasına göre okunur ve işleme alınır. İlk okuma sırasında önergenin gerekçe-si okunmaz. Önergelerin ilk okunması sırasında beşten fazla imza-lı önergelerde ilk beş imza okunur, önerge tutanağa eklenir. Aykı-rılık sırasına göre yapılan ikinci okumada, sadece ilk imza sahibi-nin adı, soyadı ve seçim çevresi belirtilerek imzalayan milletvekili sayısı belirtilir. Önerge ikinci kez okunduktan sonra işleme alınır.

Komisyonun kabul ettiği maddeler üzerinde değişiklik önergesi verildiğinde komisyon temsilcisinin komisyon sıralarında tek ba-şına oturması yeterlidir ve kendisine önergeyle ilgili görüş sorul-duğunda önergeye katılmadığını söylemesi gerekir. Çünkü komis-yon temsilcisinin görevi komisyon metnini savunmaktır. Komis-yonun aldığı kararda değişiklik öngören bir önergeye komisyon temsilcisinin katılması, komisyon kararını savunmadığı anlamına gelir ki, bu komisyon temsilcisinin komisyon sıralarda bulunması-nı anlamsız kılar. Komisyon temsilcisinin komisyon metninin de-ğiştirilmesinin isteyen önergelere katıldığını ifade edebilmesi için, komisyon sıralarında toplantı yetersayısını yani komisyon üye sa-yısının 1/3’ünü teşkil edecek sayıda komisyon üyesinin de otur-ması ve aynı görüşte olması zorunludur.

Uygulamaya bakıldığında önergeler şöyle işlem görmektedir: İlk olarak önergeler geliş sırasına göre okunur. Daha sonra aykırılık sırasına göre önergeler tekrar okutulup işleme alınır. İkinci okumadan sonra birleşimi yöneten başkan, komisyon ve hükümet temsilcisine önergeye katılıp katılmadıklarını sorar. Komisyon veya hükümetin katılmadığı önerge hakkında öner-ge sahibinin 5 dakikalık konuşma hakkı vardır. Önerge sahibi konuşmak yerine önergenin gerekçesinin okunmasını da isteye-bilir. Daha sonra önerge işaret oyuna sunulur. Önergenin ka-bul edilmesi halinde o madde kabul edilen önerge doğrultusun-da oya sunulur.

STK’lar için değişiklik önergeleri, komisyon metninin Genel Kurul’da değiştirilmesini sağlayacak bir araçtır. Ancak bir önergenin kabul edilebilmesi için hükümet ve komisyon temsilcisinin desteğini alması neredeyse zorunludur. Komisyon ve hükümetin katılmadığı önergeler, bir iki istisna dışında reddedilmektedir. Hükümetin olumsuz yaklaşımının önceden belli olması durumunda milletvekilleri konunun bir defa daha Genel Kurul’da tartışılması ve görüşlerinin tutanaklara geçmesi için de değişiklik önergesi verebilmektedir.

STK’lar komisyon metninde değişmesini istedikleri maddeler konusunda gerekçelerini de oluşturarak değişiklik metinlerini milletvekillerine ulaştırabilir ve bunların Genel Kurul’da gündeme getirilmesi talebinde bulunabilirler.

Maddeler üzerindeki görüşmeler bittikten sonra ne yapılır?

Kanun tasarısı veya teklifinin maddelerinin görüşülmesi bittik-ten sonra maddeler üzerinde görüşmelerin tamamlandığı Genel Kurul’a bildirilir. Artık tasarı ve teklifinin kanunlaşabilmesi için tümünün oylanması yeterlidir. Ancak bu son oylamadan önce mil-letvekillerine ne yönde oy kullanacaklarını bildirmelerine olanak tanımak amacıyla lehte ve aleyhte birer milletvekiline söz verilir. Bu konuşmalar uygulamada 5’er dakika ile sınırlıdır.

Oyunun rengini belli etmek üzere lehte ve aleyte yapılan 5’er da-kikalık bu iki konuşmadan sonra tasarı veya teklifin tümünün son oylamasına geçilir. Tümünün oylamasında red oyu çıkar-sa tasarı ya da teklif reddedilmiş, kabul oyu çıkarsa kabul edil-miş olur.

Oyunun rengini belirtmek üzere yapılan son konuşmalar STK’lar için artık o işin kanunlaşmasından önce özellikle itirazlarını bir milletvekili aracılığıyla kayda geçirebilmeleri için son fırsattır.

Değişiklik önergesiyle komisyon tarafından hazırlanan kanun metnine ek, geçici veya yeni madde ilave edilebilir.

Esas komisyon, hükümet ve milletvekilleri tarafından değişiklik önergesi verilebilir.

STK

STK

Tasarı veya teklifin tümünün son

oylamasından önce ne yönde oy kullanacaklarını açıklamak üzere

lehte ve aleyhte birer milletvekiline

beşer dakika söz verilir.

Değişiklik önergesiyle maddenin tamamı, bir fıkrası, bendi, cümlesi, ibaresi değiştirilebileceği gibi bunların çıkarılmasına ya da yenilerinin eklenmesine karar verilebilir.

120


121


Oylama ne demektir, kaç türlü oylama vardır?

Genel Kurul’un karar alabilmesi için gerekli çoğunluğun olup olmadığının saptanması için yapılan işleme oylama denir. Üç çe-şit oylama vardır: işaretle, açık ve gizli. Ne tür işlerin nasıl oyla-nacağı Anayasa, kanunlar ve İçtüzük tarafından belirlenmiştir.

İşaretle oylama oy verenin oyunu açıkça kullandığı ama oyunun kayıt altına alınmadığı oylamadır. İçtüzükte farklı alternatifler ol-makla birlikte uygulamada işaretle oylama el kaldırmak suretiyle yapılır. Başkan ve katip üyeler arasında anlaşmazlık olması duru-munda işaretle oylama elektronik cihazla yapılır. Bir araştırmacı işaretle oylama yapılmışsa kimin tasarı ya da teklifin lehinde veya aleyhinde oy kullandığını tespit edemez.

Açık oylamada önemli olan oy kullananın kimliğinin ve oyunun kayıt altına alınmasıdır. Açık oylamada oy kullananların adları ve hangi yönde oy kullandıkları tutanağın sonuna eklenir. Açık oyla-ma elektronik oylama cihazıyla yapılır.

Gizli oylamada ise oy kullananın ne yönde oy kullandığı hiçbir bi-çimde bilinemez. Oy kullanan ne oyunu kullanırken oyunun rengi-ni kimseye bildirir ne de oyunun rengi herhangi bir kayıt altına alı-nır. Gizli oylamada kullanılan oyun kimse tarafından bilinmeyece-ğinin garanti altına alınmış olması gerekir. Gizli oylama adı oku-nan üyeye bir zarf ve beyaz (kabul), kırmızı (red) ve yeşil (çekim-ser) renkli üç pusulanın verilmesi ve üyenin bunlardan birisini ka-palı kabinde zarfa koyması suretiyle yapılır.

Maddeler üzerindeki görüşmeler bittikten sonra bir yanlışlık ya da irade değişikliği olduğu anlaşılırsa ne yapılabilir?

Öncelikle belirtmek gerekir ki Genel Kurul’un verdiği kararlardan geriye dönüş son derece zordur. Genel Kurul’un iradesi bir kez açıklandıktan sonra karar oluşmuş demektir ve Genel Kurul’un karar verdiği bir düzenlemenin herhangi bir biçimde komisyon, hükümet ya da teklif sahibi tarafından geri çekilmesi söz konusu olamaz. Ancak bazı durumlarda Genel Kurul’un kendisi almış ol-duğu bir kararı değiştirmek isteyebilir. Bu durum teknik bir hata-nın sonradan fark edilmesinden kaynaklanacağı gibi o madde üze-rinde irade değişikliğinden de kaynaklanabilir. Her iki halde de Genel Kurul’un yeniden karar vermesi mümkündür.

Tasarı veya teklifin tümünün oylanmasından önce, belli bir mad-desinin yeniden görüşülmesini gerekçeli bir önerge ile esas ko-misyon veya hükümet bir defaya mahsus olmak üzere isteyebilir. Bu istem hakkında Danışma Kurulu’nun görüşü alındıktan son-ra Genel Kurul tarafından karar verilir. Yeniden görüşme kararı verilirse, daha önce görüşülüp kabul edilen madde tekrar görü-şülür. Ancak bir maddenin birden fazla kere yeniden görüşülme-si mümkün değildir. Yazılış, sıralama ve maddi hata olduğunun anlaşılması halinde ise bu konudaki iddiaya hükümetin de katıl-ması gerekir. Hükümet bu iddiaya katılırsa metin komisyona geri verilir ve düzeltilen metin yeniden oylanır. Bu halde metnin yeni-den görüşülmesi değil sadece yeniden oylanması söz konusudur.

STK’ların Genel Kurul’da oylanıp kabul edilen bir maddenin, o tasarı veya teklifin tümünün son oylamasından önce yeniden görüşme (tekrir-i müzakere) yoluyla değiştirilebileceğinin bilmesi gerekir. Böylece kabul edilen bir maddenin Genel Kurul tarafından tekrar değiştirilmesi için girişimde bulunabilirler.

STK

Genel Kurul tarafından kabul edilen bir madde, o işin tümünün oylaması yapılmadan önce, zor bir yol olsa da yeniden görüşülüp değiştirilebilir.

122


123


si için Anayasa’da, yasalarda ve İçtüzük’te bu oylama biçimlerinin uygulanmasının zorunlu olduğu belirtilmeli ya da işaretle oylama zorunlu kılınmamış olmalıdır.

İçtüzük’te istem üzerine gizli oylamaya olanak tanınmış olmakla birlikte bu yöntem diğer kurallarla fiilen olanaksız kılınmıştır. Do-layısıyla gizli oylama sadece zorunlu hallerde yapılır.

Açık oylamanın hangi hallerde yapılacağı İçtüzükte açıkça sayıl-mıştır. Bu haller dışında açık oylama yapılması iki koşula bağlıdır: işaretle veya gizli oyla oylama yapılmasının zorunlu kılınmamış olması ve en az 20 milletvekilinin istemde bulunması.

Gizli oylama üzerinde hiçbir işaret bulunmayan yuvarlakların kür-süden kutuya atılmasıyla yapılır. Beyaz yuvarlak olumlu, yeşil yu-varlak çekimser ve kırmızı yuvarlak olumsuz oy anlamına gelir.

STK’lar için özellikle istem üzerine açık oylama yapılabildiğinin bilinmesi önemlidir. Yeter sayıda milletvekilini harekete geçire-rek bazen bir maddenin, bazen tasarı veya teklifin tamamının oy-laması açık oylama şeklinde yaptırılması talep edilebilir. Böyle-ce STK temsilcileri kendileri için önemli olan o işin oylamasında kimin hangi yönde oy kullandığını bilmiş olurlar.

Özel görüşme yöntemi ne demektir, nasıl yapılır?

Daha önce temel kanun tanımlaması yapılırken belirtildiği gibi kapsamlı kanunların görüşülmesini hızlandırmak için temel kanun uygulaması yapılmaktadır. Bir kanunun temel kanun olarak görü-şülmesine Danışma Kurulu’nun önerisi üzerine Genel Kurul ta-rafından karar verilir. Bir tasarı ya da teklifin temel kanun ola-rak görüşülmesine karar verildiğinde maddeler 30 maddeyi geç-meyen bölümlere ayrılır. Bu yöntem kabul edildiğinde maddeler ayrı ayrı görüşülmez, bölümler maddeler gibi görüşülür. Normal-de maddeler üzerindeki soru cevap süresi 10 dakika iken temel ka-nun biçimindeki görüşmelerde bölümler üzerinde soru cevap sü-resinin 15 dakikadır. Bir başka fark önerge sayısı ile ilgilidir. Nor-

OYLAMALAR

İşaretle Oylama Açık Oylama

Zorunlu İstemYapılış açısındanYapılış açısından Zorunlulukaçısından

Zorunlulukaçısından

El kaldırma

Ayağa kalkma Ayağa kalkma

İkiye bölünme

Gizli Oylama

Kural bulunmayan haller

Zorunlu

Ad okunması İstem üzerine

ZorunluOyu kutuya atma

Elektronik

Elektronik

Oylamalar şöyle gösterilebilir:

Genel Kurul’da işaretle, açık ve

gizli olmak üzere üç tür oylama yapılmaktadır.

İşaretle oylama el kaldırmak suretiyle

yapılmakta ve kimin ne yönde oy kullandığı kayda

geçmemektedir. Açık oylama ise elektronik cihazla yapılmakta ve tutanağa eklenen listede açıkça hangi milletvekilinin ne

yönde oy kullandığı yazmaktadır. Gizli oylama

istisnai olarak kullanılmakta olup bir milletvekilinin

ne yönde oy kullandığının tespit edilmesi mümkün

değildir.

Bu şemada dikkat edilmesi gereken birkaç nokta vardır. İlk olarak şunu belirtmek gerekir ki hem açık oylamanın hem de işaretle oy-lamanın elektronik cihazla yapılması mümkündür. Bunun nedeni oylama tanımlarının buna izin vermesidir. Elektronik cihaz oy kul-lananları da kayıt altına almak üzere ayarlandığında açık oylama, oy kullananların sadece sayısal toplamını vermek üzere ayarlandı-ğında işaretle oylama yapılmış olur. Başka bir ifadeyle elektronik cihazla yapılan açık oylama çıktısında bir milletvekilinin ne yön-de (kabul, red, çekimser) oy kullandığı açıkça yazılırken, elektro-nik cihazla yapılan işari oylama çıktısında sadece kabul, red ve çe-kimser yöndeki oyların toplam sayısı yer alır.

Genel Kurul’da oylamalar kural olarak işaretle oylama biçimin-de yapılmaktadır. Oylamanın İçtüzük’te işaretle yapılacağı konu-sunda bir kural bulunduğunda, bu kuralın uygulanması zorunlu-dur. Eğer oylama biçimi konusunda, İçtüzükte hiçbir kural bulun-mamaktaysa yine işaretle oylamanın uygulanması gerekir. Diğer oylama biçimleri istisnaidir. Bu oylama biçimlerinin yapılabilme-

124


125


mal görüşmelerde bir madde üzerinde verilebilecek önerge sayı-sı 7 iken, temel kanun olarak görüşülmesine karar verilen işlerde her madde için en fazla 2 önerge verilebilir. Ancak her siyasi par-ti grubunun bir önerge verme hakkı saklıdır. Temel kanun yönte-miyle görüşmelerde maddeler okunmaz, maddeler üzerinde deği-şiklik önergeleri varsa önerge işlemleri yapılır ve maddeler görü-şülmeksizin oylanır.

Kanunlar ne zaman yürürlüğe girerler?

Bir kanun TBMM tarafından kabul edilmekle kanun adını alır ama henüz bağlayıcı değildir. Kanunun vatandaşlar açısından bağlayıcı olabilmesi için Cumhurbaşkanı tarafından onaylana-rak Resmi Gazete’de yayımlanması gerekir. Kanunların Cum-hurbaşkanı tarafından 15 gün içinde ya TBMM’ye iade edil-mesi ya da yayımlanması gerekir. Cumhurbaşkanı, yayımlan-masını kısmen veya tamamen uygun bulmadığı kanunları bir daha görüşülmek üzere bu konuda gösterdiği gerekçe ile birlikte TBMM’ye geri gönderebilir.

Cumhurbaşkanı tarafından kısmen uygun bulunmama duru-munda TBMM o işin tamamını veya sadece uygun bulunma-yan maddeleri görüşür. Bu görüşme sonucunda gönderilen me-tin değiştirerek kabul edilebileceği gibi aynen de kabul edilebi-lir. TBMM, geri gönderilen kanunu aynen kabul ederse, kanun Cumhurbaşkanı’nca yayımlanır. Meclis, geri gönderilen kanun-da değişiklik yaparsa, Cumhurbaşkanı değiştirilen kanunu tekrar Meclis’e geri gönderebilir.

Kanunlar Cumhurbaşkanı tarafından Resmi Gazete’de yayımlan-mak üzere Başbakanlığa gönderilir. Resmi Gazete’de yayımlanan kanun vatandaşlar açısından bağlayıcı hale gelir. Ancak kanun yü-rürlük maddesinde daha ileriki bir tarihte yürürlüğe girmesi ön-görebilir. Bu durumda kanun belirtilen tarihte bağlayıcı hale ge-lir. Kimi zaman da yürürlük maddelerinde geçmiş bir tarih öngö-rülebilir. Bu durumda kanun geçmişten başlayarak etkisini göste-

rir. Ancak genellikle kanunların yayımlandıkları tarihte yürürlüğe girdikleri görülür. Bir kanunda yürürlük tarihi hiç belirtilmemişse, yayımlanmasından sonraki 45 inci günde yürürlüğe girer.

STK’ların kabul edilen kanunların yürürlük maddelerini dikkatle incelemeleri gerekir. Kanunlar genellikle Resmi Gazete’de yayımlandıkları tarihte yürürlüğe girer. Ancak, yürürlük için farklı tarihler de öngörülmüş olabilir. Öyle ki bazen kanunun farklı maddeleri için farklı yürürlük tarihleri öngörülür.

Kanun metinlerine elektronik ortamda erişim noktasında, TBMM internet sayfasında kanunlar kabul edildiği şekliyle yer almaktadır. Çerçeve kanunların getirdiği değişiklikler ilgili kanunlara işlendiğinden ve kod kanunlarda da daha sonra değişiklikler olabildiğinden, bir kanunun yürürlükteki son haline TBMM internet sayfasından ulaşılamamaktadır. Bu nedenle, kanunların yürürlükteki son haline, Başbakanlık tarafından hazırlanan http://www.mevzuat.gov.tr/ internet adresinden erişilmesi uygun olacaktır.

STK

Temel kanun uygulamasının amacı hacimli tasarı veya tekliflerin daha hızlı görüşülmesine imkan vermektir. Temel kanun görüşmelerinde yapılan konuşmalar ile soru-cevap süresi ve önerge sayısı sınırlandırılmıştır.

127

S İ V İ L TO P L U M İ Ç İ N YA S A M A S Ü R E C İ N E K AT I L I M E L K İ TA B I

DÖRDÜNCÜ BÖLÜM



A - SORUGenel olarak bilgi edinme ve denetim yolları nelerdir?

Soru nedir, ne amaçla verilir?Soru türleri nelerdir?

Soru önergeleri hangi şartları taşımalıdır?Yazılı ve sözlü soruların ortaklaşa tabi oldukları süreç nasıldır?

Yazılı sorunun farklılaşan süreci nasıl işler?Sözlü sorunun farklılaşan süreci nasıl işler?

Soru Önergesi FormatıB - MECLİS ARAŞTIRMASI

Meclis araştırması nedir, hangi amaçla verilir? Meclis araştırması önergesinin şekil şartları nelerdir?

Meclis araştırması önergesi nasıl bir süreç izler?Meclis araştırması komisyonu nasıl kurulur ve çalışır?Meclis araştırması komisyonu raporu neden önemlidir?

Meclis Araştırması Önergesi FormatıC - GENEL GÖRÜŞME

Genel görüşme nedir, ne amaçla verilir?Genel görüşme önergesinin şekil şartları nelerdir?

Genel görüşme önergesi nasıl bir süreç izler?Genel görüşme nasıl yapılır?

Genel Görüşme Önergesi FormatıD - GÜNDEM DIŞI KONUŞMA

Gündem dışı konuşma nedir?Gündem dışı konuşma hakkı kimlere, nasıl verilmektedir?

Gündem dışı konuşma STK’lar için neden önemlidir?YASAMA TERİMLERİ SÖZLÜĞÜ

D Ö R D Ü N C Ü B Ö L Ü M : B İ L G İ E D İ N M E V E D E N E T İ M Y O L L A R I

128 129


Meclis soru, genel görüşme, Meclis araştırması, Meclis soruşturması ve gensoru yolları ile Hükümet’i denetler ve bilgi edinir.

A SORU

Soru, hükümetin görev alanıyla ilgili açık ve belli bir konuda bir milletvekilinin başbakan veya ilgili bakandan bir önerge ile bilgi istemesidir.


130 131


Genel olarak bilgi edinme ve denetim yolları nelerdir?

Parlamenter sistemlerde parlamento, yasama ve yürütme organla-rının her ikisini birden kapsar. Milletvekilleri halk tarafından se-çilerek yasama organını, yani TBMM’yi oluşturur. Meclis de ken-di üyeleri veya milletvekili seçilme yeterliğine sahip olanlar ara-sından başbakanca seçilen kişilerden kurulan hükümete güvenoyu verir. Meclisten güvenoyu almamış bir hükümetin görevine devam etmesi mümkün değildir. Ancak kurulan hükümetin meclis çoğun-luğunun güvenini alması yeterli olmayıp, bu güveni sürdürmesi gerekir. Örneğin bir gensoru sonucunda güveni kaybettiği anlaşı-lırsa görevi sona erer.

Hükümetin meclise karşı sorumluluğunun sonucu sadece görev-den düşürülme değildir. Meclis başka araçlarla da denetim yetki-sini kullanır. Bakanların cezai sorumluluğunu gündeme getiren meclis soruşturması bu mekanizmalardan biridir. Meclis soruştur-ması açılmasıyla, eski ya da görevde bulunan bir başbakanın ya da bakanın Yüce Divan’da yargılanması mümkün hale gelebilir.

Hükümetin ya da bakanların sorumluluğunun gündeme geldiği bu haller dışında başka denetim yolları da vardır. Aslında bunlar de-netimden çok bilgi edinme yollarıdır ve hükümetin ya da bakan-ların dolaylı olarak sorumluluğunu gerektirirler. Örneğin bir baka-nın soru önergelerini gereği gibi yanıtlayamaması doğrudan bir so-nuç doğurmamakla birlikte siyasi sorumluluğunun gündeme geti-rilmesi ve siyasi sonuçlar üretilmesi mümkündür.

Sözü edilen bilgi edinme ve denetim mekanizmaları soru, meclis araştırması ve genel görüşmedir.

Bir denetim yolu olmamakla birlikte, zaman zaman bir denetim mekanizması gibi işleyen araçlardan biri de gündem dışı konuş-madır.

STK’ları daha çok ilgilendiren denetim yolları soru, meclis araştırması, genel görüşme ve doğrudan denetim mekanizması olmayan gündem dışı konuşmadır. Bu bölümde, bir bakanın veya hükümetin sorumluluğunu konu edinen meclis soruşturması ve gensoru yollarına değinilmeyecek, STK’ları yakından ilgilendiren mekanizmalar incelenecektir.

Soru nedir, ne amaçla verilir?

Soru, hükümetin görev alanıyla ilgili açık ve belli bir konuda bir milletvekilinin başbakan veya ilgili bakandan bir önerge ile bil-gi istemesidir.

Soru sormada amaç sadece bilgi edinmek olmayabilir. Milletvekil-leri bir konuda yanlışlık yapıldığını düşünüyorlarsa, bu yanlışlığın gündeme getirilerek tartışılmasını sağlamak için de soru sorabilir-

Gündem Dışı Konuşma

Siyasi ve Cezai Sorumluluk

Bilgi Edinme


Gensoru

Sözlü Soru

Yazılı Soru

Soru

Meclis Araştırması

Meclis Soruşturması Genel Görüşme


132 133


ler. Böylece, soru yolu kullanılarak yanlışlıkların ayıklanması sağ-lanabilir. Soru önergeleri ile bir bakanlık tarafından yapılan yan-lışlıkların tartışılması ya da aynı bakan tarafından çok sayıda hata yapıldığının sergilenmesi halinde ilgili bakanın yıpranması sonu-cu da doğabilir.

Diğer taraftan hükümet üyeleri, soru mekanizmasıyla icraatlarının TBMM tarafından izlendiğini, denetlendiğini ve olumsuz sonuç-lardan kendilerinin sorumlu tutulacağını düşünerek daha dikkatli davranmaya yönelebilirler. Örneğin herhangi bir il ya da ilçedeki okul binasının depreme dayanıklılığı konusunda endişesi olan bir milletvekili, bu sorunu bir soru önergesine dönüştürerek ilgili ba-kana sorabilir. Bu konuda verilecek cevap ileride bir olumsuzluk olduğunda bakanın siyasi ve hatta cezai sorumluluğunu gerektire-ceğinden, soru sorulan konuda bakanın gerekiyorsa bir önlem al-masına neden olabilir.

STK’lar, karşılaştıkları hatalı uygulamaları milletvekillerine ilettiklerinde, soru mekanizması aracılığıyla gündeme getirildiğini görebilecektir.

Soru türleri nelerdir?

Soru önergeleri iki türlü olabilir: Yazılı ve sözlü. Hemen belirt-mek gerekir ki sorunun yazılı ya da sözlü oluşunu belirleyen ya-zılı ya da sözlü olarak sorulması değildir. Hem yazılı hem de söz-lü soru bir önerge ile yazılı olarak sorulur. Önemli olan istenen cevabın yazılı mı, yoksa sözlü mü olduğudur. Milletvekili sordu-ğu soruya yazılı cevap istemişse yazılı, sözlü cevap istemişse söz-lü cevap verilir.

Milletvekilleri bilgi edinmek için daha çok yazılı soru yolunu ter-cih etmektedir. Sözlü soru ise daha çok Genel Kurul’da tartışma konusu yapılmak istenen konularda sorulmaktadır. Sözlü soruda,

soruyu soran milletvekili ile cevap veren bakan arasında bir diya-log ve tartışma ortamı oluşur ve ortamın kamuoyu tarafından iz-lenmesi mümkün hale gelir. Ancak sözlü soruların yanıtlanması uzun zaman alabildiğinden ve yazılı sorunun belli bir sürede ce-vaplandırılması zorunlu olduğundan kısa sürede cevap alınmasını sağlamak bakımından da yazılı soru tercih edilebilir.

Soru önergeleri hangi şartları taşımalıdır?

Soru önergesi şekil ve esas yönünden bazı şartlar taşımak zo-rundadır.

Şekil bakımından aranan şartlar:

l Kısa olmalıdır. Sözlü soru önergeleri 100 kelimeyi geçmemelidir.

l Herhangi bir belge eklenmemelidir.

l Başbakan veya ilgili bakana yöneltilmelidir.

l “TBMM BAŞKANLIĞI’NA” hitaben yazılmalıdır.

l Sadece bir milletvekili tarafından, adı-soyadı ve seçim çevresi belirtilerek imzalanmalıdır.

Esas bakımından aranan şartlar:

l Gerekçesiz hazırlanmalıdır. Verilme nedeni, güdülen amaç gibi açıklamalara yer verilmemelidir.

l Kişisel görüşler ileri sürülmemeli, değerlendirme ve yorum yapılmamalıdır.

l Soru, kişilik ve özel yaşama ilişkin konuları içermemelidir.

l Başka bir kaynaktan kolayca öğrenilmesi mümkün olan konularda soru sorulmamalıdır.

STK

Cevabı yazılı olarak istenen

soru yazılı soru, cevabın Genel

Kurul’da verilmesi istenen soru sözlü

sorudur.

Soru, bakanlardan bilgi istemektir. Soru yoluyla, bilgi istenen konuya dikkat çekilmiş olur.


134 135


l Tek amacı istişare sağlamaktan ibaret konuları içermemelidir.

l Soru konusu daha önce Başkanlığa verilmiş bir gensorunun konusuyla aynı olmamalıdır.

l Kaba ve yaralayıcı ifadelere yer verilmemelidir.

l Anayasa’nın 138 inci maddesi gereğince, görülmekte olan bir dava hakkında yargı yetkisinin kullanılması ile ilgili soru yöneltilmemelidir.

Aslında, yargı bağımsızlığını gözeten anayasal kural, yalnızca soru için değil tüm denetim yolları ve hatta Meclis’in diğer faa-liyetleri için de geçerli bir sınırlamadır. Görülen bir davada kul-lanılan yargı yetkileri hakkında Meclis’te soru sorulamayacağı gibi görüşme ve açıklama yapılmaması gerekmektedir.

Soru önergesinde kaba ve yaralayıcı ifadelerin bulunmaması şartı da yine tüm denetim önergeleri, hatta Meclis Başkanlığı’na verilen tüm yazı ve önergeler için geçerli bir şarttır.

Yazılı ve sözlü soruların ortaklaşa tabi oldukları süreç nasıldır?

Sözlü soru önergeleri ile yazılı soru önergelerinin izlediği süreç birbirinden belirli bir noktadan sonra ayrılır. Bu nedenle önce or-tak süreç anlatıldıktan sonra yazılı soru ve sözlü soru önergeleri-nin izlediği farklılaşan süreçleri açıklanacaktır.

Hazırlanan soru önergesi, partilerin grup iç yönetmelikleri gere-ğince öncelikle milletvekilinin mensup olduğu partinin grup baş-kanlığına sunulur.

Grup kaydından geçen önerge TBMM Genel Evrak ve Arşiv Müdürlüğü’ne verilir.

Genel evrak kaydı alan önerge, Kanunlar ve Kararlar Müdürlüğü’ne gönderilir. Soru önergesinin işlemleri, Kanunlar ve Kararlar Mü-

dürlüğü Denetim Bürosu’nca yürütülür.

Önerge, Anayasa ve İçtüzük hükümleri açısından bulunması gere-ken şekil ve esasa yönelik şartlara göre incelenir.

İncelenen soru önergesi, gereken şartlara uygun değilse TBMM Başkanı tarafından bir yazı ekinde soru sahibine gerekçeli olarak iade edilir.

İçtüzük şartlarına uygun görülen önerge işleme alınarak sözlü olanlara (6/…) ve yazılı olanlara (7/…) biçiminde bir esas numa-rası verilir ve gelen kağıtlar listesinde yayımlanır. Gelen kağıtlar listesinde soru önergesi sahibinin adı-soyadı, seçim çevresi, öner-genin konusunu yansıtan kısa özeti, esas numarası, Başkanlığa ge-liş tarihi ve muhatap hükümet üyesinin bilgileri yer alır.

Gelen kağıtlar listesinde yayımlanan soru önergesi Başbakanlığa ve ait olduğu bakanlığa TBMM Başkanı’nın imzasıyla gönderilir.

Soru önergesi yanıtlanmamış olduğu sürece sahibi tarafından TBMM Başkanlığı’na verilen dilekçeyle geri alınabilir.

STK’lar TBMM internet sayfasında “Denetim” başlığı altından hem bütün sorulara hem de bunlara verilen cevaplara ulaşabilir.

Bu bilgilere aşağıdaki adresten de ulaşmak mümkündür:

http://www.tbmm.gov.tr/develop/owa/yazili_sozlu_soru_sd.sorgu_baslangic

Yazılı sorunun farklılaşan süreci nasıl işler?

Yazılı soru önergesinin, Başbakanlık veya ait olduğu bakanlığa sevki tarihinden itibaren en geç 15 gün içinde cevaplandırılması gerekir. Gereken bilgilerin derlenebilmesi için bu süre yeterli ol-mayacaksa bir aylık ek süre talebinde bulunulabilir. Verilen cevap,

STK

Soru önergeleri, Anayasa ve İçtüzüğe göre şekil ve esasa yönelik belli şartları taşımalıdır.

Taşıması gereken şartlara uygun soru önergeleri

işleme alınıp Meclis Başkanı’nca

Başbakanlığa ve ilgili bakanlığa

gönderilir; uymayanlar ise

sahibine iade edilir.


136 137


bizzat hükümet üyesinin imzasıyla Meclis Başkanlığı’na gönderil-melidir. Gelen cevap Başkanlık’ça soru sahibi milletvekiline ileti-lir. Cevap ayrıca soru metniyle birlikte Başkanlık tarafından alın-dığı günkü veya bir sonraki birleşim tutanağının arkasına eklen-mek suretiyle Tutanak Dergisi’nde ve TBMM İnternet Sayfası’nda yayımlanır.

Yazılı soru önergesinin 15 gün içerisinde cevaplandırılmaması ve ek süre talebinde bulunulmaması durumunda TBMM Başkanı, başbakanın veya ilgili bakanın dikkatini çekerek 10 günlük kesin ve son bir süre tanır. Bu süre içerisinde de cevap gönderilmez ise soru önergesinin cevaplandırılmadığı gelen kâğıtlar listesinde ilan edilir. Gelen kağıtlar listesinde, “Süresi İçinde Cevaplandırılma-yan Yazılı Soru Önergeleri” başlığı altında önergenin sahibi, esas numarası, özeti ve muhatabı belirtilir.

Sözlü sorunun farklılaşan süreci nasıl işler?

Sözlü soru önergesi, Başbakanlığa ve ait olduğu bakanlığa sevk tarihinden 5 gün sonra Genel Kurul gündeminin “Sözlü Sorular” kısmına esas numarası sırasına göre alınır.

Gündeme giren sözlü soru önergeleri, Genel Kurul gündeminin “Sözlü Sorular” kısmına ayrılan süreler içerisinde cevaplandırılır. Genellikle her yasama döneminde, Salı ve Çarşamba günleri bir-leşimin başında birer saat sözlü soruların görüşülmesi kararlaştı-rılır. Ancak uygulamada, alınan kararlarla sözlü sorular için ayrı-lan bu sürelerde kanun tasarı ve tekliflerinin görüşüldüğüne sıkça rastlanmaktadır.

Sözlü soru önergelerinin Genel Kurul’daki görüşmelerine, bi-rinci sıradan itibaren, önergenin sahibi, özeti, muhatap hükü-met üyesi okunmak suretiyle başlanır. Muhatap bakan, Genel Kurul’da hazır bulunduğunu ve cevap vereceğini belirtirse Baş-kan, sözlü soru önergesi metnini katip üyeye okutur. Sözlü soru önergesinin okunmasından sonra bakan, 5 dakikalık süre içe-

risinde soruyu cevaplar. Sorunun cevaplandırılmasından sonra soru sahibi milletvekili yerinden çok kısa bir ek açıklama iste-yebilir. Bakan, bu ek açıklama isteğini karşılamak isterse yine 5 dakikalık süre içerisinde cevap verebilir. Bu cevaptan sonra iş-lem tamamlanır.

Genel Kurul’da üç birleşimde sırası geldiği halde cevaplandırıl-mayan sözlü soru önergesi yazılı soruya çevrilir. Bu durumda, söz-lü soru önergesi yazılıya çevrilen milletvekiline 5 dakikalık bir ko-nuşma hakkı doğar.

Bir sözlü soruyu cevaplandıracak bakan, gündemin diğer sıraların-daki sözlü sorulardan istediklerini de sıra gözetmeksizin cevaplan-dırabilir. Bakanın bu isteğini birleşimin başında Başkanlığa bildir-mesi yeterlidir. Böylece gündemin arka sıralarında bulunan sözlü sorulara da kısa süre içerisinde güncelliği kaybolmadan cevap ve-rilebilir. Birlikte cevaplandırılacak soruların konularının aynı ol-ması gerekmez. Bakan aynı konudaki sorulara ortak cevap verebi-lir. Uygulamada, sorular için ayrılan bir saatlik süre içinde bir ba-kanın kendisiyle ilgili ortalama 20-25 soruya birlikte cevap verdi-ği görülmektedir.

Soru Önergesi Formatı

Aşağıdaki sorumun/sorularımın Başbakan/… Bakanı tarafından yazılı/sözlü olarak cevaplandırılmasını arz ederim. /2009

1.

2.

3.

Milletvekili

Başvuru FormuTÜRKİYE BÜYÜK MİLLET MECLİSİ BAŞKANLIĞINA

Yazılı soru cevabı bizzat ilgili bakanın imzasıyla Meclis’e gönderilir. Tanınan süreler içerisinde cevaplandırılmayan soru önergeleri gelen kağıtlar listesinde gösterilir.

Sözlü soru önergeleri

Genel Kurul’da kürsüden ilgili

bakan tarafından cevaplandırılır.

Cevaplandırılmayan sözlü soru önergesi

yazılı soruya çevrilir.


138 139


Meclis araştırması, bir komisyon aracılığıyla bilgi edinmek için yapılan incelemedir.

B MECLİS ARAŞTIRMASI

Meclis araştırması, yapılacak ön görüşme sonucu belli olur.


140 141


Meclis araştırması nedir, hangi amaçla verilir?

Meclis araştırması, belli bir konuda bilgi edinilmek için yapılan incelemedir. Ancak bu sıradan bir bilgi edinme değildir. Bu ince-lemeyle, bir sorunun nedenleri araştırılarak boyutları saptanmak-ta ve bu konuda alınması gereken önlemler ortaya konmaya çalı-şılmaktadır. Hükümet, tıpkı soru mekanizmasında olduğu gibi, so-rumluluğa maruz kalmamak için meclis araştırması mekanizma-sı işletildikten sonra uygulamada daha dikkatli davranmaya çalış-maktadır. Gerçi meclis araştırması komisyonu raporunun hukuken bağlayıcı bir değeri yoktur. Ancak kurum, kuruluş ve kişiler bu tür komisyonların çalışmalarının sonucu olan raporları dikkate almak-ta ve uygulamalarını ona göre yönlendirmektedirler.

STK’ların, karşılaştıkları sorunların ele alınması, irdelenmesi, aksaklık ve yanlışlıkların üzerine gidilmesi ve çözüm arayışı için milletvekillerine bu mekanizmanın kullanılmasını önermeleri; bu tür bir araştırmanın yapılması için ellerindeki bilgi ve belgeleri temasta oldukları milletvekillerine aktarmaları önem taşır.

Ancak bunun başarılabilmesi için iyi bir ön araştırma yapılma-sı ve güçlü kanıtlarla yola çıkılması araştırmanın başlatılabilme-si için önemlidir. Çünkü meclis araştırması önergesinin verilmesi soru önergesinde olduğu gibi kolay değildir. Bu tür bir talebin bir siyasi parti grubundan ya da en az 20 milletvekilinden gelmesi ge-rekir. Dolayısıyla en az 20 milletvekilini ikna etmek için elde ye-terli kanıtın olması zorunludur. Aksi takdirde önergenin verilme-si bile güçtür. Hükümet de meclis araştırması isteminde bulunabil-mekteyse de bu hakkını hiç kullanmamıştır.

Meclis araştırması önergesinin şekil şartları nelerdir?

Meclis araştırması açılmasına ilişkin önergenin Anayasa ve İçtüzük çerçevesinde şekil ve içerik bakımından bazı şartları taşıması gerekir.

Siyasi parti grubu adına verilen önergede, grup başkanı ve/veya başkanvekilinin adı-soyadı, seçim çevresi ve imzası, 20 milletvekili tarafından verilen önergede milletvekillerinin adı-soyadı, seçim çevresi ve imzaları bulunmalıdır.

Önergenin metni beşyüz kelimeyi geçmemelidir. Fazla ise önergeye beşyüz kelimeyi aşmayacak bir özet metin eklenmelidir.

Önerge, belirli bir konuda olmalıdır. Diğer bir ifadeyle, önergenin konusu muğlak, geniş ve yoruma açık olmamalıdır.

Önergenin konusu ticari sırlara ve devlet sırrına ilişkin olmamalıdır.

Konusu, görülmekte olan bir davada kullanılan yargı yetkilerine ilişkin olmamalıdır.

Önergede kaba ve yaralayıcı ifadeler bulunmamalıdır.

Meclis araştırması önergesi nasıl bir süreç izler?

Önergeyi imzalayan milletvekillerinin mensup olduğu siyasi par-ti grubunun kaydından geçen önerge genel evrak kaydı alarak Ka-nunlar ve Kararlar Müdürlüğü’ne gelir. Önergenin işlemleri, Ka-nunlar ve Kararlar Müdürlüğü Denetim Bürosu’nca yürütülmek-tedir.

Anayasa ve İçtüzük hükümleri çerçevesinde incelenen önergeye (10/…) esas numarası verilir. Önerge, ilk imza sahibi milletveki-linin adı-soyadı, seçim çevresi ve taşıdığı imza sayısı ile içeriğini yansıtan özeti, esas numarası, Başkanlığa geliş tarihi bilgileriyle gelen kâğıtlar listesine alınır. Önergenin birer örneği, Meclis’teki siyasi parti gruplarına ve Başbakanlığa gönderilir.

STK

Meclis araştırması, bir komisyon aracılığıyla bilgi edinmek için yapılan incelemedir.

Meclis araştırması önergesi, şekil ve

içeriğe ilişkin bazı şartlara uygun

olmalıdır.


142 143


Önerge Genel Kurul’da, gündemin “Başkanlığın Genel Kurula Su-nuşları” kısmında okunarak bilgiye sunulur ve gündemin “Genel Görüşme ve Meclis Araştırması Yapılmasına Dair Öngörüşmeler” kısmına sırasına göre girerek ön görüşme gününü bekler.

Ön görüşmenin yapılmasının iki yolu vardır: Bunlardan birincisi denetim konularının görüşüldüğü birleşimde (Yasama dönemi ba-şında Salı günlerinde denetim konularının görüşülmesi kararlaş-tırılmaktadır.) ilgili kısımda önergeye sıra gelmesidir. İkinci yön-tem önergenin gündemdeki sırası gelmeden belli bir tarihte görü-şülmesine ilişkin Danışma Kurulu önerisinin Genel Kurul’da ka-bul edilmesidir.

Öngörüşmede hükümet, siyasi parti grupları, önergedeki birinci imza sahibi milletvekili veya onun göstereceği bir diğer imza sahibi konuşabilir. Öngörüşmede milletvekillerinin şahısları adına konuşma imkânı bulunmamaktadır. Öngörüşmede konuşma süreleri, hükümet ve siyasi parti grupları için 20’şer dakika, önerge sahibi milletvekili için 10 dakikadır.

Öngörüşme sonunda, meclis araştırması açılıp açılmamasına işaretle oylama yapılarak karar verilir. Meclis araştırması açılmamasına karar verilirse süreç burada kesilir.

Meclis araştırması komisyonu nasıl kurulur ve çalışır?

Meclis araştırması açılmasına karar verilirse bir araştırma komisyonu kurulur. Bu komisyonun üye sayısı, görev süresi ve gerektiğinde Ankara dışında da çalışabileceği hususları Başkanlığın önerisiyle oylanarak Genel Kurul’ca kararlaştırılır. Araştırma komisyonları genellikle 16-17 üyeden oluşur ve görev süreleri üst sınır olan üç ay olarak belirlenir. Komisyonlar genellikle araştırmalarını bu süre içinde tamamlayamadıklarından kendilerine bir aylık ek bir süre tanınır.

Meclis araştırması komisyonu bakanlıklardan, diğer kamu kurumlarından, mahalli idarelerden, üniversitelerden, kamu

iktisadi teşebbüslerinden, özel kanun ile veya özel kanunun verdiği yetkiye dayanılarak kurulmuş banka ve kuruluşlardan, kamu kurumu niteliğindeki meslek kuruluşlarından ve kamu yararına çalışan derneklerden bilgi istemek ve buralarda inceleme yapmak, ilgililerini çağırıp bilgi almak yetkilerine sahiptir.

Komisyon, gerekli gördüğünde uygun bulacağı uzmanların bilgilerine başvurabilmektedir. Bu bağlamda STK’ların da toplantılara çağrılarak görüşlerinin dinlenmesi mümkündür. Bu davet iki biçimde olabilir. Araştırma komisyonu kendiliğinden ilgili STK’ları araştırarak belirlediklerini toplantılarına çağırıp dinleyebilir ya da STK’lar Meclis faaliyetlerini izleyerek kendileriyle ilgili gördükleri araştırma komisyonuna başvurarak görüşlerini aktarmak istediklerini bildirebilirler. STK’lar hangi araştırma komisyonlarının kurulmuş olduğunu TBMM internet sayfasından kolaylıkla öğrenebilir ve kendileriyle ilgili olanları saptayabilirler.

Bu amaçla TBMM internet sayfası üzerinden “Denetim” başlığına, oradan “Araştırma Komisyonları” başlığına tıklanır. Gelen,

http://www.tbmm.gov.tr/develop/owa/arastirma_onergesi_sd.sorgu_baslangic

sayfasından meclis araştırması komisyonlarıyla ilgili bilgilere ulaşılabilir.

STK’lar, toplantılara katılmadan da görüş ve önerilerini internet üzerinden ya da mektup, faks gibi yollarla araştırma komisyonuna iletebilirler. Bu görüş ve öneriler ciddi bulundukları oranda komisyon tarafından dikkate alınacaktır. Dolayısıyla STK’ların özenle hazırlanmış görüş ve önerilerinin araştırma komisyonunda dikkate alınma olasılığı yüksektir.

Meclis araştırması önergesi Genel Kurul’da okunarak bilgiye sunulur. Gündemde yerini alır. Meclis araştırması açılması, yapılacak ön görüşme sonucu belli olur.

Meclis araştırması komisyonu;

yerinde inceleme, Ankara dışında

çalışma, incelediği konunun

tüm yetkili ve ilgililerini

dinleme, kamu kurum ve

kuruluşlarından bilgi ve belge

isteme yetkilerine sahiptir.

STK


144 145


Meclis araştırması komisyonu raporu neden önemlidir?

Araştırma komisyonu inceleme ve araştırmaları sonucu edindiği bilgileri, tespit ve görüşlerini bir rapor haline getirir. Raporda komisyonun incelediği konudaki mevcut durumun boyutları, sorun nedenleri ve yanı sıra alınması gereken önlemelere de yer verilmektedir. Araştırılan konunun tüm yönleriyle ele alındığı rapor bastırılır. Raporun dağıtımının üzerinden belli süre geçtikten sonra Genel Kurul’da görüşülmesi zorunludur. Rapor dağıtılma tarihinden 48 saat geçtikten sonra görüşülebilir, ancak görüşülme günü 7 günden sonraya bırakılamaz.

Meclis Genel Kurulu’nun rapor üzerinde yapacağı genel görüşmede ilk söz hakkı, meclis araştırması önergesindeki birinci imza sahibi veya onun göstereceği bir diğer imza sahibi milletvekiline (10 dakika) aittir. Bunun dışında komisyon, hükümet, siyasi parti grupları (20 dakika) ve şahsı adına iki milletvekilinin (10 dakika) konuşma hakkı mevcuttur. Genel görüşmesi yapılan rapor, Başbakanlık ve ilgili bakanlıklara da gönderilir. STK’ların bu raporlara TBMM internet sayfası üzerinden yukarıda gösterilen bağlantılardan ulaşmaları mümkündür.

Konuyla ilgili STK’ların araştırma komisyonuna katkı sunmaları sağlıklı raporlar üretilmesi bakımından önem taşır. Araştırma komisyonu üyeleri kendilerine bilgi ve belge sunulduğu ölçüde daha iyi ve sağlıklı değerlendirmeler yapabileceklerdir.

(imza)

Milletvekili

(imza)

… konusunda bir Meclis araştırması açılmasını saygılarımızla arz ederiz.

(İlk imza sahibi)

Milletvekili

(imza)

Milletvekili

GEREKÇE

(imza)

En az 20 Milletvekili En az 20 Milletvekili

TÜRKİYE BÜYÜK MİLLET MECLİSİ BAŞKANLIĞINA

Meclis Araştırması Önergesi FormatıMeclis araştırması komisyonu raporu, incelenen konunun tüm yönleriyle, etraflıca ele alındığı, sorun irdelemenin ötesinde çözüm önerilerinin de yer aldığı önemli bir kaynaktır. Rapor, Genel Kurul’da yapılan bir genel görüşme ile tartışılır.

STK


146 147


Genel görüşme, toplumu ve devlet faaliyetlerini ilgilendiren belli bir konunun, TBMM Genel Kurulu’nda görüşülmesidir.

C GENEL GÖRÜŞME

Genel Kurul’da yapılan genel görüşme ile taraflar görüşlerini açıklama fırsatı bulduğu gibi tartışılan konu üzerinde kamuoyu da oluşturulur.


148 149


Genel görüşme nedir, ne amaçla verilir?

Genel görüşme, toplumu ve devlet faaliyetlerini ilgilendiren belli bir konunun, TBMM Genel Kurulu’nda görüşülmesidir.

Genel görüşmenin meclis araştırmasından farkı kabaca, meclis araştırmasının kurulan bir komisyon aracılığıyla yapılmasıdır. Meclis araştırması komisyonu raporu üzerinde yapılan görüşme, bir genel görüşmedir. Dolayısıyla genel görüşme yapılmasına karar vermek demek, araştırma yapılmasına gerek görülmeden belli bir konuyu görüşmek anlamına gelir. Bu nedenle genel görüşme mekanizması, meclis araştırması mekanizmasına kıyasla STK’ların daha az ilgisini çekebilecek bir mekanizmadır.

STK’lar, özellikle nedenleri ve boyutları genel olarak bilinen sorunların Meclis Genel Kurulu’nda ele alınması yoluyla kamuoyunun gündemine taşınmasını sağlamak için bu mekanizmanın kullanılması talebinde bulunabilirler.

Genel görüşme önergesinin şekil şartları nelerdir?

Genel görüşme açılması; hükümet, siyasi parti grupları veya en az yirmi milletvekili tarafından yazılı bir önergeyle istenebilir.

En az 20 milletvekili tarafından verilen önergede, milletvekilleri-nin adı-soyadı, seçim çevresi ve imzası bulunmalıdır.

Siyasi parti grubu adına verilen önergede, grup başkanı ve/veya başkanvekilinin adı-soyadı, seçim çevresi ve imzası bulunmalıdır.

Önergenin metni beşyüz kelimeden fazla ise önergeye beşyüz kelimeyi aşmayacak bir özet metin eklenmelidir.

Önerge, toplumu ve devlet faaliyetlerini ilgilendiren belirli bir konuda olmalıdır. Diğer bir ifadeyle, önergenin konusu muğlâk, geniş ve yoruma açık olmamalıdır.

Konusu, görülmekte olan bir davada kullanılan yargı yetkilerine ilişkin olmamalıdır.

Önergede kaba ve yaralayıcı ifadeler bulunmamalıdır.

Genel görüşme önergesi nasıl bir süreç izler?

Tıpkı meclis araştırmasında olduğu gibi genel görüşmede de önergenin verilmiş olması genel görüşme yapılması sonucunu doğurmaz. Burada da aşağı yukarı meclis araştırmasıyla aynı süreç işler: Siyasi parti grubu ve genel evrak kaydı alan önerge Kanunlar ve Kararlar Müdürlüğü’ne gönderilir. Önergenin işlemleri, Kanunlar ve Kararlar Müdürlüğü Denetim Bürosu’nca yürütülür. İçtüzük hükümleri çerçevesinde incelenen önergeye (8/…) esas numarası verilir. Önerge, ilk imza sahibi milletvekilinin adı-soyadı, seçim çevresi ve taşıdığı imza sayısı ile içeriğini yansıtan özeti, esas numarası, Başkanlığa geliş tarihi bilgileriyle gelen kâğıtlar listesine alınır. Genel Kurul’da gündemin “Başkanlığın Genel Kurula Sunuşları” kısmında okutulan önerge bilgiye sunulmuş olur. Beşyüz kelimeyi geçen önergenin özeti okutulur. Önergenin birer örneği, Meclis’teki siyasi parti gruplarına ve Başbakanlığa gönderilir. Önerge, TBMM gündeminin “Genel Görüşme ve Meclis Araştırması Yapılmasına Dair Öngörüşmeler” kısmına sırasına göre girer.

Meclis araştırması önergesi gibi genel görüşme önergesinin öngörüşmesi de Genel Kurul’da sırası geldiğinde ya da Danışma Kurulu kararıyla yapılır. Öngörüşmede hükümet, siyasi parti grupları, önergedeki birinci imza sahibi milletvekili veya onun göstereceği bir diğer imza sahibi konuşabilir. Öngörüşmede milletvekillerinin şahsı adına konuşma imkanı bulunmamaktadır. Öngörüşmede konuşma süreleri, hükümet ve

Genel görüşme önergesinde şekil ve içerik yönlerinden bazı şartlar aranır.

Genel görüşme önergesi Genel

Kurul’da okunarak bilgiye sunulur.

Gündemde yerini alır. Genel görüşme açılıp açılmaması,

yapılacak ön görüşme sonrası kararlaştırılır.

STK


150 151


siyasi parti grupları için 20’şer dakika, önerge sahibi milletvekili için 10 dakikadır. Genel görüşme yapılıp yapılmamasına öngörüşme sonunda karar verilir.

Genel görüşme nasıl yapılır?

Genel görüşme açılmasına karar verilirse, genel görüşme günü özel gündem halinde Danışma Kurulu’nca belirlenir. Ancak genel görüşmenin yapılacağı gün, açılmasına karar verilmesinden itibaren 48 saatten önce ve 7 tam günden sonra olamaz. Genel görüşmede ilk söz hakkı, genel görüşme önergesindeki birinci imza sahibi veya onun göstereceği bir diğer imza sahibi milletvekiline aittir. Bunun dışında genel hükümlere göre hükümet, siyasi parti grupları ve şahsı adına iki milletvekilinin konuşma hakkı mevcuttur. Genel görüşmede konuşma süreleri, üyeler için 10’ar dakika; hükümet ve siyasi parti grupları için 20’şer dakikadır.

Genel görüşme sonrasında herhangi bir karar alınması gerekmediği için herhangi bir oylama da yapılmaz. Genel görüşme sonucunda meclis araştırmasında olduğu gibi herhangi bir rapor da ortaya çıkmaz. Toplumun gündeminde olan bir konu Genel Kurul’da enine boyuna tartışılmış ve varsa ilgililerin dikkati çekilmiş olur. Bu görüşmelerden sonra ortaya çıkan sonuca göre diğer denetim mekanizmalarının işletilmesi ve siyasi ya da cezai sorumluluğun gündeme getirilmesi mümkündür.

Uygulamada dış politika konusundaki genel görüşmelerden sonra parti grupları temsilcilerinin imzaladığı ortak bildiriler yayınlandığı görülmektedir.

Özellikle yaygın sosyal, ekonomik veya kültürel sorunların Genel Kurul’da tartışılarak kamuoyu oluşturulmasını, siyasi çevrelerde dikkatlerin o konuya çekilmesini isteyen STK’lar genel görüşme yolunu önerebilirler.

Genel Görüşme Önergesi FormatıGenel Kurul’da yapılan genel görüşme ile taraflar görüşlerini açıklama fırsatı bulduğu gibi tartışılan konu üzerinde kamuoyu da oluşturulur.

(imza)

Milletvekili

(imza)

… konusunda bir Genel Görüşme açılmasını saygılarımızla arz ederiz.

(İlk imza sahibi)

Milletvekili

(imza)

Milletvekili

GEREKÇE

(imza)

En az 20 Milletvekili En az 20 Milletvekili

TÜRKİYE BÜYÜK MİLLET MECLİSİ BAŞKANLIĞINA

STK


152 153


Sıcak gelişmelerde, kamuoyunu ilgilendiren önemli konularda milletvekilleri gündem dışı konuşmalarıyla Genel Kurulu bilgilendirebilir.

D GÜNDEM DIŞI KONUŞMA

Gündem dışı konuşma talebi milletvekilleri veya Hükümet’ten gelir.


154 155


Gündem dışı konuşma nedir?

Gündem dışı konuşma bir denetim mekanizması olmamakla bir-likte, kısmen denetim mekanizması işlevi gören bir mekanizmadır.

Konuşmanın gündem dışı olması, halkı ilgilendiren toplumun gündemindeki bir konu dışında olmasını değil, yalnızca belirlen-miş TBMM Genel Kurulu gündeminin dışında bir konu olması-nı ifade eder.

Yukarıda açıklandığı gibi denetim mekanizmaları belli yöntem kurallarına ve sürelere bağlı olarak işler. Bu durum, kamuoyunun gündeminde yer alan güncel konuların zamanında tartışılmasını engeller. Örneğin, bir soru önergesi cevaplandırıldığında kimi za-man güncelliğini kaybetmiş olur. Seçim bölgesinde ya da ülkede yaşanmakta olan belli bir sorunu Genel Kurul’a yansıtmak isteyen bir milletvekilinin, gündemin olağan akışı içerisinde bunu gerçek-leştirebilmesi olanaksız olmasa bile çok güçtür.

Gündem dışı konuşma mekanizmasıyla, sorunların güncelliği-ni yitirmeden Genel Kurul’un gündemine getirilmesi ve tartışıl-ması mümkündür.

İçtüzük, Meclis Genel Kurulu’na belli konuların duyurulmasın-da zorunluluk bulunan olağanüstü acele hallerde milletvekille-ri ve hükümete söz verileceğini öngörmektedir. Bir yörede mey-dana gelen doğal afet, bir toplumsal olay veya dış politikadaki sı-cak bir gelişme üzerine yapılan gündem dışı konuşmayla Genel Kurul bilgilendirilmiş olmaktadır.

Uygulamada, belirli gün ve haftalar vesilesiyle, illerin düşman iş-galinden kurtuluş günlerinde, bazı olaylarla ve tarihi şahsiyetlerle ilgili yıldönümlerinde günün anlam ve önlemini belirten gündem dışı konuşmalar da sıkça yapılmaktadır.

Gündem dışı konuşma hakkı kimlere, nasıl verilmektedir?

Gündem dışı konuşma talebinin iki kaynaktan gelmesi mümkün-dür.

Bir birleşimde gündem dışı konuşma verilmesi birleşimi yöneten başkanın takdirindedir.

Birleşimi yönetecek başkan, istem sahibi milletvekillerinden hangilerine söz vereceğini belirler. Bu yetki kullanılırken konu-nun önemi ve güncelliği, siyasi parti grupları arasındaki denge, aynı konu, aynı milletvekili gibi kıstaslar gözetilmektedir. Bir bir-leşimde, en çok üç milletvekiline gündem dışı söz verilebilir.

Gündem dışı konuşmalar birleşimin hemen başında, gündeme geç-meden önce yapılır.

Gündem dışı konuşmanın süresi 5 dakikadır. Dolayısıyla bir bir-leşimde üç milletvekiline gündem dışı konuşma verilmesi halinde ayrılan süre 15 dakika ile sınırlıdır.

Hükümet bir gündem dışı konuşmaya 20 dakika süreyle cevap ve-rebilir. Böylece, gündem dışı konuşmaların 1 saati aşması olanak-lıdır.

Hükümetin söz isteminde bulunması durumunda başkanın tak-dir yetkisi bulunmayıp istemi yerine getirmek zorundadır. Hü-kümetin 20 dakikalık gündem dışı konuşmasından sonra, siya-si parti gruplarına 10’ar dakikayı geçmemek üzere söz hakkı do-

Milletvekili

GÜNDEMDIŞI KONUŞMA İSTEMİ

Hükümet

Sıcak gelişmelerde, kamuoyunu ilgilendiren önemli konularda milletvekilleri gündem dışı konuşmalarıyla Genel Kurulu bilgilendirebilir.

ğar. Ayrıca, grubu bulunmayan partilerin milletvekillerinden birine ya da bağımsızlardan birine 5 dakikayı geçmemek üze-re söz verilir. Dolayısıyla hükümetin gündemdışı konuşma tale-binde bulunması halinde genel görüşme benzeri bir görüşme ya-pılmaktadır.

Gündem dışı konuşma STK’lar için neden önemlidir?

Gündemdışı konuşma mekanizması STK’ların ilgisini çekebilecek bir mekanizmadır. STK’lar acil olduğunu düşündükleri ve gündeme getirilmesini istedikleri sorunlarını, ilgili olduğunu düşündükleri milletvekillerine ileterek gündeme getirilmesi isteminde bulunabilirler. Ancak bu tür istemlerin yerine getirilmesi için ilgili STK’ların yeterli bilgi ve belge sağlamaları ve konunun gündeme getirilmesi için yeterince ikna edici olmaları gerekir. Doyurucu bilgi ve belgelerle başvurulması hem milletvekilinin konuyu sahiplenmesine hem de haklı konuların kamuoyunun gündemine getirilerek tartışılmasına olanak tanır. Unutulmamalıdır ki, söylentilere ya da çıkarsamalara değil somut kanıtlara dayalı istemlerin karşılık görmesi daha büyük bir olasılıktır.

STK

Birleşimi yöneten başkan, o günkü gündeme geçmeden önce üç milletvekiline veya hükümete Genel Kurulu bilgilendirmeleri için gündem dışı söz verebilir.

YASAMA TERİMLERİ SÖZLÜĞÜ

160 161


Açık oylama: Genel Kurul’da hangi milletvekilinin ne yönde oy kullandı-ğının (kabul, ret, çekimser) açıkça belli olduğu ve genellikle elektronik ci-hazla yapılan oylama şeklidir. Kullanılan oylara ilişkin bilgiler Meclis tu-tanaklarında yayımlanır.

Alt komisyon: Komisyonların kendilerine havale edilmiş olan bir işi daha detaylı incelemek amacıyla komisyondaki üye dağılımı dikkate alınarak oluşturulan küçük çalışma gruplarıdır. Alt komisyon metni veya raporu komisyon açısından bağlayıcı olmamakla birlikte uygulamada komisyon tarafından genellikle benimsenmektedir.

Ana bina: TBMM Genel Kurulu salonunun bulunduğu Meclis binasıdır. Bu binada ayrıca, siyasi parti grupları ve komisyonların toplantı salonları ile siyasi parti grupları, Başkanlık Divanı üyeleri ve komisyon başkanla-rının makam odaları ve Kütüphane bulunmaktadır.

Anayasa: Devletin temel yapı ve işleyişi ile kişilerin temel hak ve özgür-lüklerini düzenleyen en üst kanundur.

Araverme: TBMM’nin çalışmalarını 15 günü geçmemek üzere erteleme-sidir.

Ara seçim: TBMM üyeliklerinde boşalma olması halinde yapılan seçim-dir. Anayasa gereği, ara seçim her seçim döneminde bir defa yapılır ve ge-nel seçimden 30 ay geçmedikçe ve genel seçimlere 1 yıl kala ara seçime gidilemez. Ancak, bir ilin veya seçim çevresinin TBMM’de üyesi kalma-ması halinde boşalmayı takip eden 90 günden sonraki ilk Pazar günü o se-çim çevresinde ara seçime gidilir.

Başkanlık Divanı: Milletvekilleri arasından seçilen TBMM Başkanı, 4 Başkanvekili, 7 Katip Üye ve 3 İdare Amiri’nden oluşan kuruldur. An-cak, Danışma Kurulu’nun önerisi ve Genel Kurul’un kararıyla katip üye ve idare amirlerinin sayıları artırılabilir.

Başkanvekili: TBMM Başkanının yerine Genel Kurul oturumlarını yöne-ten Başkanlık Divanı üyesidir. 4 başkanvekili bulunmaktadır ve başkanve-killerinin hangi birleşimleri yöneteceklerine Başkan karar verir.

Birleşim: TBMM Genel Kurulunun belli bir günde açılan toplantısıdır. Her yasama yılında Genel Kurul toplantıları 1’den başlayarak sırasıyla bir birleşim numarası alır.

Bütçe kanunu: Gelecek yılda yapılacak kamu harcamalarını miktar ve kurumlara göre belirleyen, toplanacak gelirleri öngören, gelirlerin toplan-masına yetki ve kamu harcamalarının yapılmasına izin veren kanundur.

Danışma Kurulu: TBMM Başkanı ile siyasi parti grup başkanvekillerin-den oluşan ve çeşitli konularda görüş ve öneri bildiren bir kuruldur. Parti grupları arasında istişare sağlanmasında ve Meclis çalışmalarının düzen-lenmesinde önemli görevler üstlenir. Meclis gündemi genellikle her hafta yapılan Danışma Kurulu önerileriyle şekillenmektedir.

Değişiklik önergesi: Kanun tasarı ya da teklifinin maddelerinde deği-şiklik yapmayı sağlayan önerilerdir. Komisyonlarda komisyon üyelerince, Genel Kurul’da ise milletvekilleri ve Hükümet tarafından değişiklik öner-geleri verilebilir. İşlem gören önergelerden kabul edilenler çerçevesinde tasarı ve teklif metinleri nihai şeklini almaktadır.

Erken seçim: Herhangi bir nedenle, Anayasa’da öngörülen 4 yıllık se-çim dönemi dolmadan yapılan seçimdir. Erken seçim, Meclis’in bu yönde bir karar alması veya Anayasa gereği Cumhurbaşkanı’nın kendisine tanı-nan seçimlerin yenilenmesini isteme yetkisini kullanması üzerine yapılır.

Esas Komisyon: Nihai kararı veren ve raporu Genel Kurul görüşme-lerinde esas alınan komisyondur. Kanun tasarı ve tekliflerinin TBMM Başkanlığı’nca komisyonlara havalesi sırasında hangi komisyonun esas komisyon olacağı belirlenir.

Esas numarası: Kanun tasarı ve teklifleri ile denetim önergeleri ve diğer tezkerelerin niteliklerini ve kayıt sıralarını tanımlamak amacıyla verilen numaralardır. Örneğin kanun tasarıları (1/…), kanun teklifleri ise (2/…) esas numarası alır. Esas numarasının devamındaki sayı ise tasarı ve tekli-fin kayıt sırasını gösterir.

Geçici madde: Kanunların geçiş hükümlerini düzenleyen maddelerdir. Yeni düzenleme yürürlüğe girinceye kadar geçecek süre içinde yapılacak işlem ve düzenlemeler ya da uyulacak ilke ve kurallar ile daha önceki dü-zenlemelerden doğan hakların korunmasına ilişkin hususlar ve benzeri ge-çiş hükümleri geçici maddelerle düzenlenir.

Geçici komisyon: TBMM Genel Kurulu tarafından belli amaçlarla ku-rulan ve bu amaç gerçekleştirildikten ya da kendilerine tanınan süre dol-duktan sonra dağılan meclis araştırması ve soruşturması komisyonlarıdır.

Gelen kağıtlar: TBMM Başkanlığı’na sunulan bütün kanun tasarı ve teklifleri, resmî tezkereler ve komisyon raporları ile soru, genel görüş-me, meclis araştırması, meclis soruşturması ve gensoru önergelerinin öze-ti, sahibi, Başkanlığa geliş tarihi, esas numarası gibi referans bilgilerinin yer aldığı belgedir. TBMM internet sayfasında da yer alır.

Genel görüşme: Toplumu ve Devlet faaliyetlerini ilgilendiren belli bir

162 163


konunun TBMM Genel Kurulunda görüşülmesidir. Bu kapsamda önemli toplumsal, siyasal, ekonomik sorunlar ve dış politika konuları üzerinde ge-nel görüşme açıldığı görülmektedir.

Genel Kurul: TBMM’nin yasama ve denetim faaliyetlerine ilişkin işlerin görüşülüp tartışıldığı ve karara bağlandığı üst organdır. Genel Kurul Salı, Çarşamba ve Perşembe günleri saat 15:00-19:00 saatleri arasında çalışır. Ancak, Danışma Kurulunun önerisi üzerine Genel Kurul farklı günler ve saatlerde çalışma kararı alabilmektedir.

Genel seçim: Anayasanın 77 nci maddesine göre 4 yılda bir yapılan mil-letvekili seçimidir. Tek dereceli olup nispi temsil sistemine göre, eşit ve gizli oyla, bütün yurtta aynı günde, yargı yönetimi ve denetimi altında ya-pılır.

Gensoru önergesi: Bakanlar Kurulu’nun ya da bir bakanın görevden dü-şürülmesini sağlamak için verilen önergedir.

Gizli oylama: Milletvekilinin hangi yönde oy kullandığının hiçbir şekil-de belli olmadığı oylama şeklidir. Üzerinde hiçbir işaret bulunmayan be-yaz (kabul), kırmızı (ret) ve yeşil (çekimser) renkli yuvarlak pulların mil-letvekilleri için hazırlanan özel kabinlerde zarfa konularak ve kürsü önün-deki kutuya atılarak gerçekleştirilir.

Gündem (Genel Kurul): Genel Kurul’da görüşülecek konuların sırasıy-la yer aldığı ve bir kitapçık şeklinde basılan belgedir. Genel Kurul’un top-landığı her gün milletvekillerine, bakanlıklara ve ilgili kuruluşlara dağıtı-lır. Gündem TBMM internet sayfasında da yer alır.

Gündem (Komisyon): Komisyon başkanlarınca belirlenen ve komisyo-nun toplantı gün ve saati ile hangi işleri görüşeceğini gösteren belgedir. Komisyon gündemleri komisyon üyelerine, teklif sahiplerine, siyasi par-ti gruplarına, ilgili bakanlıklara ve davet edilen diğer ilgili kurumlar ile STK’lara gönderilir.

Gündem dışı konuşma: Aciliyeti bulunan önemli konuların TBMM Ge-nel Kurulu görüşmelerinin en başında milletvekilleri ya da hükümet tara-fından dile getirilmesidir. Oturumu yöneten başkanvekili o gün hangi mil-letvekiline gündem dışı söz verileceğine karar verir. Her birleşimin başın-da en fazla 3 milletvekiline 5’er dakika bu hak tanınmaktadır. Hükümet adına bir bakan bu konuşmalara cevap verebilir. Hükümetin gündem dışı söz talebinde bulunması halinde ise, Genel Kurul’da hükümet, siyasi parti grupları ve grubu bulunmayan bir milletvekili söz alabilir.

Güvenoyu: Kurulmuş bir hükümetin göreve devam edebilmesi için sahip

olması gereken TBMM desteğidir.

Halkla ilişkiler binaları: Milletvekillerinin odalarının bulunduğu ve seç-menleriyle görüştükleri, TBMM Kampusu içerisindeki A ve B Blok’lardan oluşan binalardır.

Havale: Kanun tasarı ve teklifleri ile tezkerelerin TBMM Başkanlığı’nca görüşüleceği komisyonlara gönderilmesidir. Kanun tasarı ve teklifleri ilgi-li daimi komisyonlara tali ve esas olarak, yasama dokunulmazlığının kal-dırılmasına ilişkin tezkereler Anayasa ve Adalet komisyonları üyelerinden kurulu Karma Komisyon’a, bütçe ve kesinhesap kanunu tasarıları ise Plan ve Bütçe Komisyonu’na havale edilir.

İdare Amiri: TBMM Kampusu içerisinde düzeni ve güvenliği sağlamak, Meclis’e girişte kolaylık sağlayan özel giriş kartlarını vermek, Meclis içer-sinde dağıtılacak kitap, broşür, davetiye gibi basılı evrakların dağıtımına izin vermekle görevli Başkanlık Divanı üyesidir.

İçtüzük: Yasama, denetim ve diğer görevleri yerine getirme sürecinde TBMM’nin iç işleyişini, faaliyetlerini ve bu işleyiş ve faaliyetlerin orta-ya çıkardığı yapıları düzenlemek amacıyla çıkardığı hukuki düzenlemedir.

İhtisas komisyonu (sürekli komisyon, daimi komisyon): Belirli bir alanda uzmanlaşmış bulunan ve belli sayıda milletvekilinden oluşan, her dönem kurulan komisyonlardır. İhtisas komisyonları işlerin mutfağını oluşturmaktadır. Tartışmaların büyük çoğunluğu komisyonlarda gerçek-leştirilmektedir. Komisyonlar milletvekillerinin, bürokratlar ve STK tem-silcileriyle görüş alışverişinde bulundukları bir platform oluşturmaktadır. TBMM’de halen 17 ihtisas komisyonu bulunmaktadır.

İşaretle oylama: Milletvekillerinin el kaldırmak suretiyle oylarını kullan-dıkları oylama şeklidir. Bu oylamada milletvekillerinin ne yönde oy kul-landıkları açık olmakla birlikte kullanılan oylara ilişkin bilgiler Meclis tu-tanaklarında yer almaz. İşaretle oylama en çok uygulanan oylama şeklidir.

Kanun (Yasa): TBMM tarafından çıkarılan ve yürürlüğe girmesi için Cumhurbaşkanınca yayımlanması gereken hukuki düzenlemelerdir.

Kanunlar Dergisi: Bir yasama yılında çıkarılan tüm kanunlar ile o ya-sama yılında kabul edilen ve Resmi Gazete’de yayımlanan TBMM ka-rarlarını gösteren süreli yayındır. Dergi’de bir kanuna esas işin teklif mi yoksa tasarı mı olduğu, bunların hangi komisyonlarda görüşüldüğü, han-gi sıra sayısı ile basıldığı, Genel Kurul’un hangi birleşimlerinde görüşül-düğü, sıra sayısının ve tutanakların ekli olduğu tutanak dergilerinin hangi-si olduğu bilgilerine ulaşılır. Kanunlar dergileri TBMM Kütüphanesi’nde bulunmaktadır.

164 165


Kanunlar Külliyatı: Osmanlı döneminde çıkarılıp günümüze intikal eden kanun ve bu nitelikte nizamnamelerle Türkiye Cumhuriyeti’nin ku-ruluşundan günümüze kadar çıkarılan kanunların bir arada görüldüğü ve Başbakanlık Mevzuatı Geliştirme ve Yayın Genel Müdürlüğü’nce hazır-lanan eserdir. Yürürlükteki Kanunlar Külliyatı ve Yürürlükteki Bazı Ka-nunların Mülga Hükümleri Külliyatı olmak üzere ikiye ayrılır. Yürürlük-teki bir kanunun zaman içinde yapılan değişikliklerin de işlendiği son ha-lini görmek için Yürürlükteki Kanunlar Külliyatı’na bakmak gerekir. Bu Külliyat’a Başbakanlığın internet sayfasından ulaşılabilmektedir. (erişim için: http://www.mevzuat.gov.tr/)

Kanun hükmünde kararname: TBMM tarafından verilen bir yetki ka-nununa dayanılarak Bakanlar Kurulu tarafından çıkarılan ve kanun gücün-de olan hukuki düzenlemelerdir.

Kanun tasarısı: Hükümet tarafından hazırlanan ve Bakanlar Kurulu’nun tüm üyelerinin imzalarıyla ve gerekçeli bir şekilde TBMM Başkanlığı’na sunulan yasa önerileridir.

Kanun teklifi: En az bir milletvekilinin imzasıyla ve gerekçeli bir şekilde TBMM Başkanlığı’na sunulan yasa önerileridir.

Kapalı oturum: Milletvekilleri, bakanlar ve görevi gereği toplantıda bu-lunması gereken kamu görevlileri dışında kimsenin katılamadığı, tutanak-ları en az 10 yıl yayımlanmayan ve toplantı içeriğinin devlet sırrı olarak saklandığı Genel Kurul toplantılarıdır.

Karar: TBMM Genel Kurulu tarafından kabul edilmekle yürürlüğe giren ve Cumhurbaşkanının onayına sunulmayan yasama işlemleridir. TBMM içtüzük değişikliği, komisyonlara üye seçimi, yabancı ülkelere asker gön-derme gibi kararlar alabilmektedir.

Karar yetersayısı: Belirli bir yönde karar alabilmek için o yönde kulla-nılmış olması gereken en az oy sayısıdır. Genel Kurulda oya sunulan ko-nular Anayasa’da, kanunlarda ve İçtüzük’te ayrıca bir hüküm yoksa top-lantıya katılan milletvekillerinin salt çoğunluğu ile kararlaştırılır. Bu sayı 139’dan az olamaz.

Karma Komisyon: Milletvekillerinin yasama dokunulmazlıklarının kal-dırılmasına ilişkin Başbakanlık’tan gelen tezkereleri karara bağlayan ve Anayasa ve Adalet komisyonları üyelerinden oluşan komisyondur.

Katip üye: Genel Kurul’da Genel Kurul’a hitaben evrakları okuyan, tu-tanak özeti, yoklama ve oy sayımı gibi hususlarda görevi olan Başkanlık Divanı üyesidir.

Kesinhesap kanunu: Bir önceki yılda gerçekleşen bütçe uygulama ve harcamalarını gösteren kanundur.

Kod kanun: Belirli bir alanda yeni baştan düzenleme yapan kanunları ifa-de eder. Örneğin Vatandaşlık Kanunu bir kod kanun iken, bu Kanun’da de-ğişiklik öngören bir kanun çerçeve kanundur.

Komisyon: Genel Kurul adına inceleme yapmak üzere kurulan ve belirli bir sayıda milletvekilinden oluşan kurullardır. Anayasa, kanunlar ve İçtü-zük çerçevesinde kurulan komisyonlar TBMM’nin yasama ve denetim ça-lışmalarında önemli işlev görürler. Görev süreleri açısından komisyonlar daimi ve geçici olmak üzere ikiye ayrılırlar.

Komisyon metni: Komisyonların görüştükleri kanun tasarı ve tekliflerine ilişkin hazırladıkları, komisyonda yapılan değişikliklerin işlenmiş olduğu, Genel Kurul’da görüşmelerin üzerinden yapılacağı tasarı ve teklif mad-deleridir. Komisyon metni komisyon raporunun bir bölümünü oluşturur.

Komisyon raporu: Komisyonların karara bağladıkları işler için düzenle-dikleri raporlardır. Bu raporlarda komisyonun yaptığı düzenlemelere iliş-kin gerekçeler ile hükümet temsilcisinin, milletvekillerinin ve diğer katı-lımcıların görüşmelerde dile getirdikleri lehte ve aleyhteki görüşlere, ko-misyon üyelerinin imzalarına, muhalefet şerhlerine ve komisyon metni-ne yer verilir.

Komisyon uzmanı: Komisyonlara yasama bilgi desteği sunan, komisyon raporlarını yazan kariyer meslek görevlileridir.

Meclis Araştırması: Meclisin belirli bir konuda bilgi edinmek üzere bir Meclis Araştırması Komisyonu aracılığıyla yapmış olduğu incelemedir.

Meclis Soruşturması: Başbakan veya bakanların görevleriyle ilgili suç-lardan dolayı Yüce Divan’da yargılanmalarını gerektiren bir durum olup olmadığının bir Soruşturma Komisyonu marifetiyle soruşturulmasıdır.

Muhalefet şerhi: Komisyonca kabul edilen rapor hakkında çekimser veya aykırı görüşe sahip komisyon üyelerince verilen ve komisyon raporuna eklenen yazılı şerhlerdir. Raporun imza sirkülerinde bu üyelerin adlarının altında “çekimser” veya “muhalif” şeklinde ibareler yer alır.

Olağanüstü toplantı: TBMM’nin tatil veya ara verme sırasında Cumhur-başkanı veya Meclis Başkanının çağrısı üzerine yaptığı toplantıdır.

Oturum: Bir birleşimin ara ile bölünen kısımlarından her biridir.

Özel gündem: Anayasa ve İçtüzük gereği belli bir sürede sonuçlandırıl-ması gereken konuların görüşülme günleri ile beraber yer aldığı Genel Ku-

166 167


rul gündeminin kısmıdır.

Resmi Gazete: Hükümet tarafından yayımlanan ve yasama, yürütme ve yargı organlarına ilişkin mevzuat, karar ve ilanların yer aldığı süreli ya-yındır. Kanunların yürürlüğe girerek vatandaşlar için bağlayıcı olması için Resmi Gazete’de yayımlanması gerekir.

Salt çoğunluk: Belirli bir sayının yarısından fazla olan çoğunluktur. TBMM’nin üye tamsayısının salt çoğunluğu 276’dır.

Sıra sayısı: Komisyon raporlarının yayınlandığı belgenin adıdır. Yasama döneminin başından itibaren komisyonların karara bağlayıp Başkanlığa sundukları raporlar bir sıra sayısı verilerek kitapçık halinde basılır ve mil-letvekillerine dağılır. Sıra sayısında raporların yanı sıra tasarı ya da tekli-fin gerekçesi ile metni, tali komisyon raporları ve varsa alt komisyon ra-porları da yer alır. Meclis araştırması ve soruşturması komisyonlarının ra-porları da sıra sayısı olarak bastırılır.

Siyasi parti grubu: TBMM’de en az 20 milletvekili bulunan siyasi parti-nin oluşturduğu gruptur. Söz konusu 20 milletvekilinin aynı partiye men-sup olması gerekir; bağımsızların veya birden fazla siyasi partiye mensup milletvekillerinin, sayıları 20’ye ulaşsa dahi bir araya gelerek grup kurma-ları mümkün değildir. Siyasi parti grupları Başkanlık Divanı’nda ve ko-misyonlarda üye sayılarının oranlarına göre temsil edilirler ve Meclis’in tüm faaliyetlerine güçleri oranında katılırlar.

Stenograf: TBMM Genel Kurulu’nun açık ve kapalı toplantılarında, ko-misyonlarda, Başkanlık Divanı toplantılarında, Anayasa Mahkemesi’nin Yüce Divan sıfatıyla yaptığı duruşmalarda hazır bulunarak konuşulanları steno yöntemiyle yazıya geçiren TBMM personelidir.

Soru: Başbakan veya bir bakandan açık ve belli bir konuda bir önergeyle yazılı veya sözlü olarak cevaplandırılmak üzere bilgi istemektir.

Tatil: TBMM’nin çalışmalarını belli bir süre ertelemesidir. Meclis en faz-la 3 ay tatil yapabilir. İçtüzüğe göre Meclis 1 Temmuz’da kendiliğin-den tatile girer ve 1 Ekim’de kendiliğinden toplanır. Ancak Danışma Kurulu’nun önerisi üzerine Meclis 1 Temmuz’dan sonrada çalışma kararı alabilir ve tatil tarihini değiştirebilir.

TBMM internet sayfası: TBMM’nin yasama ve denetim faaliyetleri ile milletvekilleri, komisyonlar ve Başkanlık Divanı’na ilişkin bilgi ve belge-lere ulaşılabilen web sayfasıdır: ( Erişim için: http://www.tbmm.gov.tr/)

Tekrir-i müzakere (Yeniden görüşme): Genel Kurul’da kanun tasarı veya teklifinin tümünün oylanmasından önce daha önce kabul edilen bel-

li bir maddesinin yeniden görüşülmesidir. Yeniden görüşme önergesi Hü-kümet veya esas komisyonca bir defaya mahsus olmak üzere istenebilir.

Temel kanun görüşmesi: Kapsamlı kanun tasarı ve tekliflerinin 30 mad-deyi geçmeyen bölümler halinde, özel bir yöntemle görüşülmesidir. Bu yöntemde maddeler ayrı ayrı görüşülmemekte ve maddeler üzerinde veri-len önerge sayısı daha da sınırlandırılmaktadır.

Toplantı yetersayısı: TBMM Genel Kurulu ile komisyonların toplantı-ya başlayabilmeleri ve tespiti istendiğinde toplantıyı sürdürebilmeleri için gerekli olan en az milletvekili sayısıdır. Bu sayı Genel Kurul için 184, ko-misyonlar için üye tamsayısının 1/3’üdür.

Tutanak Dergisi: Belirli bir sistem içerisinde kayda alınan ve deşifre edi-len Genel Kurul’da yapılan konuşmaların ve okunan evrakların tutanakla-rının belirli esaslar dahilinde düzenlenmesi suretiyle oluşturulan süreli ya-yındır. Tutanak Dergisi’nde ayrıca, geçen tutanak özeti, Genel Kurul gün-demi, gelen kağıtlar, komisyon raporları (sıra sayıları), yazılı sorular ve cevapları gibi diğer metinler de yer alır.

Üye tamsayısı: Anayasa’da belirlenen toplam milletvekili sayısı olup, 550’dir. Çeşitli nedenlerle Meclis üyeliklerinde boşalma olması bu sayı-yı değiştirmez.

Yasama Dönemi: İki milletvekili genel seçimi arasındaki 4 yıllık süredir.

Yasama dokunulmazlığı: Ağır cezayı gerektiren suçüstü hali ve seçim-den önce soruşturmasına başlanılmış olmak kaydıyla devletin ülkesi ve milletiyle bölünmez bütünlüğünü bozmak ve insan haklarına dayanan de-mokratik ve laik Cumhuriyeti ortadan kaldırmayı amaçlayan faaliyetler-de bulunmak durumları hariç, seçimden önce veya sonra bir suç işlediği ileri sürülen bir milletvekilinin Meclis kararı olmadıkça milletvekili oldu-ğu süre içerisinde tutulamaması, sorguya çekilememesi, tutuklanamama-sı ve yargılanamamasıdır.

Yasama sorumsuzluğu: TBMM üyelerinin Meclis çalışmalarında kullan-dıkları oylardan, sarf ettikleri sözlerden, açıkladıkları düşüncelerinden ve o oturumdaki Başkanlık Divanının teklifi üzerine Meclis’çe aksi bir ka-rar alınmadığı sürece bunları Meclis dışında tekrarlamak ve açığa vur-maktan sorumlu tutulmamaları, hukuki ve cezai bir takibata maruz kal-mamalarıdır.

Yasama yılı: 1 Ekim’de başlayıp 30 Eylül’de sona eren süredir.

Ziyaretçi kabul salonu: Seçmenlerin milletvekilleri ile görüşebilmek için tanıtım kartı almaları gereken salondur.

ANA BİNA

1. TBMM GENEL KURUL SALONU2. İHTİSASKOMİSYONLARI PTT-THY-TCDDD3. SİYASİPARTİGRUPLARI TBMMGENELSEKRETERLİĞİ KANUNLARVEKARARLARD.BŞK.LIĞI KANUNLARVEKARARLARMÜDÜRLÜĞÜ KÜTÜPHANEDÖKÜMANTASYONVETERCÜMEMÜDÜRLÜĞÜ4. İHTİSASKOMİSYONLARI BÜTÇEMÜDÜRLÜĞÜ TUTANAKMÜDÜRLÜĞÜ LOKANTALAR5. SİYASİPARTİGRUPTOPLANTISALONLARI6. BASINVEYAYINKURULUŞLARI7. TBMMBAŞKANLIĞI BAŞKANLIKDİVANIÜYELERİ ÖZELKALEMMÜDÜRLÜĞÜ TELEVİZYONMÜDÜRLÜĞÜ8. TÖRENSALONU İHTİSASKOMİSYONLARI9. ATATÜRKANITI10.ŞEREFGİRİŞİ11.BİRNO’LUKAPI12.İKİNO’LUKAPI13.ÜÇNO’LUKAPI14.DÖRTNO’LUKAPI15.BASINveYAYINKURULUŞLARI BASINTOPLANTISALONU16.GENELEVRAKVEBASIN-HALKLAİLİŞKİLERD.BŞK.LIĞI GENELEVRAKVEARŞİVMÜDÜRLÜĞÜ

HALKLA İLİŞKİLER BİNASI

17. A BLOK PARLAMENTERHİZMETLERİMÜDÜRLÜĞÜ TÜRKİYEİŞBANKASI18. B BLOK DIŞİLİŞKİLERVEPROTOKOLMÜDÜRLÜĞÜ ULUSLARARASIKOMİSYONLAR TÜRKPARLEMENTERLERBİRLİĞİ T.C.ZİRAATBANKASI TÜRKİYEVAKIFLARBANKASI19.ALTGEÇİTGİRİŞİ20.CAMİ21.ZİYARETKABULSALONU VAKIFMÜDÜRLÜĞÜHEDİYELİKEŞYASATIŞREYONU KAFETERYA

SİVİL TOPLUM İÇİN YASAMA SÜRECİNE KATILIM EL KİTABISivil Toplum Kuruluşları’nın (STK)...

Documents

Transcript of SİVİL TOPLUM İÇİN YASAMA SÜRECİNE KATILIM EL KİTABISivil Toplum Kuruluşları’nın (STK)...