Surİyelİ Mültecİlerİn türkçe AlgılArı Ahmet AKKAYA.pdf · SuRİYElİ MültEcİlERİn...

179

ÖzSuriye’de başlayan iç savaşla Suriyeliler 2011 yılında Ürdün, Lübnan, Irak, Mısır ve

Türkiye’ye iltica etmeye başladılar. İltica edilen ülkelerden Ürdün, Lübnan, Irak ve Mısır’da mültecilerin ana dilleri Arapça konuşulurken Türkiye’de Türkçe konuşulmaktaydı. Bu neden-le, mülteciler iltica ettikleri ülkeler içerisinde sadece Türkiye’de farklı bir dille karşılaştılar ve Türkçeyi çeşitli kurumlar aracılığıyla öğrenmeye başladılar. Mültecilere Türkçe öğreten bu kurumlardan biri de Gaziantep’teki Yaşar Torun Gençlik Merkezidir. Bu araştırmanın amacı, Türkçe öğrenen Suriyeli mültecilerin Türkçeye ilişkin algılarını metaforlar aracılığıyla ortaya çıkarmaktır. Bu amaç doğrultusunda Yaşar Torun Gençlik Merkezinde A2 seviyesinde Türkçe öğrenmiş 52 mülteciden “Türkçe… gibidir, çünkü…” cümlesindeki boşlukları doldurmaları istenmiştir. Böylelikle araştırmanın verileri elde edilmiştir. Verilerin analiz edilmesinde içe-rik analizi tekniği kullanılmıştır. Araştırmanın sonucunda, araştırmaya katılan mültecilerin büyük bir çoğunluğunun (% 96,2) Türkçeyle ilgili olumlu metaforlar geliştirdiği görülürken % 3,8’inin ise olumsuz metaforlar geliştirdiği tespit edilmiştir. Olumlu metafor geliştiren mül-teciler anne, satranç gibi metaforlar geliştirmişlerdir. Bu metaforlar değer verme, iletişim, ahenk, bilgilenme, dil yapısı, sözvarlığı, diller arası etkileşim ve bireysel farklılık kategori-lerine ayrılabilir. Olumsuz metafor geliştirenler bebek, kural metaforlarını geliştirmiştir. Bu metaforlar ise olumsuz tutum kategorisinde değerlendirilmiştir.

Anahtar Kelimeler: Türkçe, Suriyeli mülteciler, metafor.

Syrian Refugees’ Perception of the Turkish LanguageAbstract

The Syrian people began to take refuge in Jordan, Lebanon, Iraq, Egypt and Turkey upon the outbreak of the civil war in 2011. While the Arabic language is spoken in Jordan, Lebanon, Iraq and Egypt, Turkish language is spoken in Turkey. For this reason, Turkish becomes a different language for the refugees. They began to learn it via various institutions. One of these institutions is Yaşar Torun Youth Center. This paper aims to reveal the Syrian refugees’ perceptions of the Turkish language through metaphors. To do so, those 52 refugees having learned Turkish on A2 level have been wanted to fill in such blanks as “Turkish is like…, because…”. So the research data is acquired. Content analysis technique has been used to examine the data. It is ascertained as a result of the research that most of the participant refugees (96,2 %) has developed positive metaphors about Turkish, while the rest (3,8 %) has developed negative metaphors. The positive part developed such metaphors as mother and chess. These metaphors can be categorized as estimation, communication, harmony, enlightenment, language structure, vocabulary, interlingual interaction and individual difference. The negative part has developed baby and rule metaphors which are categorized as negative attitudes.

Key Words: Turkish, Syrian refugees, metaphor.

Surİyelİ Mültecİlerİn türkçe AlgılArı

*) Yrd.Doç.Dr.,AdıyamanÜniversitesiEğitimFak. (e-posta:[email protected])

Ahmet AKKAYA (*)

EKEV AKADEMİ DERGİSİ Yıl: 17 Sayı: 56 (Yaz 2013)

180 / Yrd. Doç. Dr. Ahmet AKKAYA EKEV AKADEMİ DERGİSİ

girişİnsanoğlu,varoluşundanbugünekadaristemliyadaistemsizbirşekildecoğrafyalar

arasındasüreklihareketveyagöçhalindedir.Bugöçlerinenönemlinedenlerindenbirisidekargaşadır.AvrupaKonseyi’nin26Temmuz2011’deHatay’ıziyaretininardındanya-yınladığıraporagöre,15Mart2011’denberiSuriye’debaşlayanprotestodalgasımevcuthükümetiveoradayaşayaninsanlarızordurumdabırakmışvebirkargaşaortamıoluş-turmuştur(2011,s.1).KargaşaortamınınsonundaSuriyeliler;Türkiye,Ürdün,Lübnan,IrakveMısır’damülteciolmuşlardır.BMMültecilerYüksekKomiserliği’ninverilerinegöre,SuriyelilerinenfazlamültecikonumundabulunduklarıülkelerinbaşındaTürkiyegelmektedir.Buradan3Haziran2013’tealınanverileregöre372,3261SuriyelimülteciTürkiye’deAdıyaman,Şanlıurfa,Kahramanmaraş,Gaziantep,Kilis,OsmaniyeveHatayillerindebulunmaktadır.

Harita1.Türkiye’deki Suriyeli Mültecilerinin Bulunduğu Kamplar.

Türkiye’ninilticaedilendiğerülkelerdenbirçokfarkıbulunmaktadır.Bufarklarınenönemlilerindenbiridedildir. İlticaedilenülkelerdenÜrdün,Lübnan, IrakveMısır’damültecilerinanadilleriArapçakonuşulmaktaykenTürkiye’deTürkçekonuşulmaktadır.Bunedenle,mültecilerilticaettikleriülkeleriçerisindesadeceTürkiye’defarklıbirdillekarşılaştılarveTürkçeyiçeşitlikurumlararacılığıylaöğrenmeyebaşlamışlardır. İnsan-larınöğrenmeyeçalıştığıdile ilişkin algıları önemlidir.SuriyelimültecilerinTürkçeyeilişkinnasılbiralgıiçerisindeolduklarınımetaforlararacılığıylatespitetmekisebuaraş-

1) BMMültecilerYüksekKomiserliği(http://data.unhcr.org/syrianrefugees/country.php?id=224)

181SuRİYElİ MültEcİlERİn tüRKçE AlGılARı

tırmanınkonusunuoluşturmaktadır.Metafor,kelimesi,Grekçemetapherein(aktarmak)kelimesindentüretilmişolupmeta(arasında)vepherein(taşımak,nakletmek)sözcükleri-ninbirleşmesiyleoluşmuştur.Metafor,anlamınbirşeydendiğerineaktarılmasıdır(Niki-tinaveFuruoka,2008,s.194).Sözcüklerde“mecaz”biçimindebelirtilenbilgilerleilgiliolanmetafor,herhangibirşeyinyadaolayınkarşılaştırılabileceğibaşkabirşeydensözederekbetimlenmesidir (Günay,2007, s.73).Aristo’danbuyanapekçok retorikçininveşiirteorisiüzerindeçalışanındikkatiniçekmişolanmetaforsonzamanlardadilbilimteorisiileilgilenenlerinveeğitimbilimcilerindikkatiniçekmiştir.HeinzVerner’egöre,metaforbirtakımtabularıolanvebazışeylerinisimlerininsöylenmesininyasakolduğutoplumlardagelişmiştir(WellekveWarren,1983,s.263-265).Budurum,metaforlarınbilinçaltında gizlenmiş algıların yansıtılmasında önemli bir yerinin olduğunu gösterir,çünkümetaforlaryasaklardandoğmuştur.

AmaçBuaraştırmanıngenelamacı,Türkiye’deTürkçeöğrenenSuriyelimültecilerinTürk-

çeyeilişkinsahipolduklarıalgılarımetaforlararacılığıylaortayaçıkarmaktır.Bugenelamacıgerçekleştirmekiçinaşağıdakisorularacevaparanmıştır.

1. Suriyelimülteciler,Türkçeyeilişkinalgılarınıhangimetaforlarlaaçıklamaktadır-lar?

2. SuriyelimültecilerinTürkçeyeilişkinolarakilerisürdüklerimetaforlar,hangika-tegorileraltındatoplanabilir?

yöntemAraştırmanın ModeliAraştırmada,nitelaraştırmayaklaşımıçerçevesindegörüşmeyöntemikullanılmıştır.

Temelveritoplamaaracıolangörüşmeformuileeldeedilenverileriçerikanalizitekniğiileincelenmiştir.İçerikanalizi,belirlikurallaradayalıkodlamalarlabirmetninbazısöz-cüklerinindahaküçükkategorileri ileözetlendiğisistematik,yinelenebilirbir tekniktir(Büyüköztürk,2009,s.269).

çalışma grubuAraştırmanınçalışmagrubunuGaziantepYaşarTorunGençlikMerkezindeA2sevi-

yesindeTürkçeöğrenen52mültecioluşturmaktadır.Çalışmagrubununyaş,cinsiyetveeğitimdurumlarınındağılımışöyledir:


Tablo1.Çalışma Grubunun Özellikleri

Özellikler (f) (%)

Yaş

17-22 28 53.823-28 16 30.829-33 4 7.734-38 4 7.7

toplam 52 100

CinsiyetKadın 36 69.2Erkek 16 30.8

toplam 52 100

EğitimLise 12 23.1Lisans 38 73.1Lisansüstü 2 3.8

toplam 52 100

Verilerin toplanmasıSuriyelimültecilerinTürkçealgılarınıbelirlemekiçin12Aralık2012tarihindeGa-

ziantepYaşarTorunGençlikMerkezindeA2seviyesindeTürkçeöğrenmişSuriyelimül-tecilerden“Türkçe…gibidir,çünkü…”cümlesinitamamlamalarıistenmiştir.Böylelik-le“Türkçe”yeilişkinSuriyelimültecilerinsahipolduklarımetaforlarbelirlenmiş,dahasonradabumetaforlarkategorilereayrılarakSuriyelimültecilerin“Türkçe”yeyönelikalgılarıtespitedilmiştir.

Verilerin Analiz edilmesiBuaraştırmadaverilerinanalizedilmesiveyorumlanmasındaSaban’ın(2008)“İlköğ-

retimI.KademeÖğretmenveÖğrencilerininBilgiKavramınaİlişkinSahipOlduklarıZihinselİmgeler”adlımakalesindenyararlanılmıştır.Budoğrultuda,Suriyelimültecile-ringeliştirdiğimetaforlarınanalizedilmesiveyorumlanmasısürecidörtaşamadagerçek-leştirilmiştir:1.Adlandırmaaşaması2.Elemevearıtmaaşaması3.Derlemevekategorigeliştirmeaşaması4.Geçerlikvegüvenirliğisağlamaaşaması.

Adlandırma aşamasında, geliştirilen metaforların geçici bir listesi alfabetik sırayagöreyapılarakSuriyelimültecilerinbelirginbirşekildemetaforuifadeedipetmediğinebakılmıştır.ElemevearıtmaaşamasındaiseSuriyelimültecilerinürettiğimetaforlartek-rarincelenmişvemetaforkaynağıiçermeyen,açıklamasıolmayanformgörülmemiştir.Derlemevekategorigeliştirmeaşamasında,geliştirilenmetaforlarolumluveolumsuzolmaküzereikigrubaayrıldıktansonraSuriyelimültecilerin“Türkçe”kavramınailişkinsahipolduklarıortaközelliklerbakımındanolumlumetaforlar8,olumsuzmetaforlarise1kategorialtındatoplanmıştır.Geliştirilenmetaforlarınyanınaörnekmülteciaçıklamasıdasunulmuştur.


Geçerlik ve güvenirliği sağlama aşamasında ise araştırmadaulaşılan 9 kategorininaltındaverilenmetaforlarınsözkonusukategoriyitemsiledipetmediğinibelirlemekama-cıylauzmangörüşünebaşvurulmuştur.Bunedenle,ikiuzmanaikilisteverilmişolupbulistelerşunlardır:

1. Suriyelimültecilertarafındangeliştirilen36metaforunalfabetiksırayagörediziliolduğuliste.

2. Araştırmacı tarafındanoluşturulan9kategoriyivebukategorilerinözellikleriniiçerenliste.

Uzmanlardan bu iki listeden yararlanarakmetaforlarla kategorileri eşleştirmesi is-tenmiştir. Sonra uzmanların ve araştırmacının yaptığı liste karşılaştırılmıştır.Karşılaş-tırmasonundauzmanlarınvearaştırmacının35metafordagörüşbirliğindeolduğu,fakatİngilizcemetaforlarındagörüşayrılığı içindeolduklarıgörülmüştür.DahasonraMilesveHuberman’ın[Güvenirlik:GörüşBirliği/(GörüşBirliği+GörüşAyrılığı)]formülü(Aktaran:Saban,2008,s.430)kullanılarakaraştırmanıngüvenirliğihesaplanmıştır.Nitelaraştırmalardauzmanlarınvearaştırmacınındeğerlendirmesiarasındakiuyumun%90veüzeriolduğudurumlarda istenilengüvenirliksağlanmaktadır (Saban,2008,s.430).MilesveHuberman’ınformülünegöre,araştırmanıngüvenirliği35/(35+1):0,97olarakhesaplanmıştır.Buisearaştırmanıngüvenilirolduğunugöstermektedir.

Bulgular ve yorumBubaşlıkta,araştırmayakatılanSuriyelimültecilerin“Türkçe”yeilişkinoluşturdukla-

rımetaforlartablolarhâlindesunulmuşvearaştırmasonuçlarınagörealtbaşlıklarhâlindeanalizedilerekyorumlanmıştır.

Suriyeli Mültecilerin “türkçe” ye İlişkin geliştirdikleri Metaforlar Bubaşlıkta,Suriyelimültecilertarafındangeliştirilenmetaforlaralfabetiksırayagöre

listelenerekherbirmetaforutemsiledenmültecisayısıveyüzdesisunulmaktadır.


Tablo2.Türkçeye İlişkin Suriyeli Mültecilerin Geliştirdikleri Metaforlar ile Bunları Temsil Eden Mülteci Sayısı ve Yüzdesi.

kategori kod Metaforun AdıMetaforu temsil eden Mülteci

(f) (%) kodlar toplam(f) (%)

Olumlu Metaforlar

1 Anne 5 9,7

50 96,2

2 Araba 1 1,93 Arapça 1 1,94 Babam 1 1,95 Bilgisayar 1 1,96 Cennet 1 1,97 Deniz 2 3,88 Ev 3 5,79 Gelin 1 1,910 Güneş 2 3,811 Hava 1 1,912 Havuz 1 1,913 Hayat 4 7,714 Işık 1 1,915 İngilizce 1 1,916 İnsan 3 5,717 Kardeş 1 1,918 Kuş 1 1,919 Market 1 1,920 Mektep 1 1,921 Müzik 1 1,922 NancyAjram 1 1,923 Nefes 1 1,924 Öğretmen 1 1,925 Satranç 2 3,826 Sevgi 1 1,927 Su 2 3,828 Süt 1 1,929 Şiir 1 1,930 Televizyon 1 1,931 Tren 1 1,932 Türk 1 1,933 Türkiye 2 3,834 Yemek 1 1,9

Olumsuz Metaforlar

35 Bebek 1 1,9 2 3,836 Kural 1 1,9toplam 52 100 52 100


Tablo2incelendiğinde,52SuriyelimültecininTürkçeyleilgili36metaforgeliştirdiğigörülmektedir.Buveriler,Suriyelimültecilerinimajdünyasınınçokdarolmadığınıgös-terir.Bununlabirlikte,geliştirilenmetaforlarınbüyükbirçoğunluğunun(%96,2)olumlu,%3,8’ininiseolumsuzçağrışımlaroluşturduğugörülmektedir.Buveriler,Suriyelimül-tecilerinTürkçeyeilişkinolumlubirtutumiçerisindeolduklarınıgösterir.Suriyelimül-tecilerinenfazlaanne,ev,insanmetaforlarınıkullandığıgörülmektedir.Bumetaforlarıngenelinin“güven”kavramınınsözcükselalanındaolduğudüşünüldüğünde,Suriyelimül-tecilerinkargaşadandüzenlibirortamageldiklerivebilinçaltlarındaTürkçedenTürk’eveTürkiye’ye“güven”duyduklarınıgösterir.TürkveTürkiyemetaforlarınınolumlubirçağrışımlakullanılmasıdaTürk’eveTürkiye’ye“güven”duyulduğununbirkanıtıola-rakdüşünülebilir.Bununla birlikte kuş, deniz, hayat, nefes gibimetaforlar da “özgür-lük”kavramının sözcüksel alanı içindedeğerlendirilebilir.Türkçeye ilişkingeliştirilenbumetaforlararacılığıylaSuriyelimülteciler“özgürlük”leriniistedikleriniifadesiolarakyorumlanabilir.

Suriyelimültecilerin kamphayatı yaşadıkları ve bu kamphayatında satranç oyna-dıkları,marketegittikleri,yemekyedikleri,öğretmendenokulda(mektep)dersaldıklarıgibisomutetkinlikleridüşünüldüğündeTürkçeyeilişkingeliştirdiklerisatranç,market,yemek,öğretmen,mektepgibimetaforlardahaiyianlaşılacaktır.Budurum,özeldeSuri-yelimültecilerin,geneldeiseinsanoğlununyakınçevresindekisomutetkinliklerimetaforgeliştirirkenbilinçdüzeyinedahakolayçıkardığınıgöstermektedir.

AraplarınçokfazlailgiduyduğusanatçılardanbiriolanNancyAjramilegünümüzTürkçesindesıklıklakullanılmayanArapçakökenlimektepsözcüğününmetaforolarakkullanılması,metaforlarınkültürelbirkimliklegeliştirildiğinigöstermektedir.TürkçeninözelliklemektepmetaforlarıylailişkilendirilmesiiseTürkçeninSuriyelimültecilertara-fındantamolaraköğrenilmediğineişaretetmektedir.Metaforugeliştirenmülteci,çağdaşTürkçebirsözcüklemetaforüretememişveTürklerileAraplartarafındanbilinen,fakatTürklerinsıklıklakullanmadıkları“mektep”sözcüğüylemetaforgeliştirmiştir.

türkçeye İlişkin Suriyeli Mültecilerin geliştirdikleri Metafor kategorileriBubaşlıkta,araştırmayakatılanSuriyelimültecilertarafındangeliştirilenmetaforlar

kategorilereayrılarakkategoriyivemetaforu temsiledenmülteci sayılarıveyüzdelerisunulmaktadır.


Tablo3.Türkçeye İlişkin Geliştirilen Olumlu Metaforlar ile Bunları Temsil Eden Mülteci Sayısı ve Yüzdesi

kategori kod Metafor Örnek Mülteci Açıklamaları

Metaforu temsil eden Mülteci

(f) (%)kodlar toplam

(f) (%)

İletişim

2 Araba “İletişimkurmamızısağlar.” 1 1,9

8 15,2

5 Bilgisayar “İletişimkurmamızısağlar.” 1 1,98 ev “İçindeyaşıyorum.” 3 5,716 İnsan “İnsanlarkonuşuyor.” 1 1,926 Sevgi “Hemenanlaşılır.” 1 1,930 televizyon “Televizyondakonuşuluyor.” 1 1,9

Değer Verme

1 Anne “Mutlulukveriyor.” 4 7,7

22 42

4 Babam “Çokseviyorum.” 1 1,96 cennet “Benzersiz.” 1 1,913 Hayat “Çokseviyorum.” 4 7,714 ışık “Biziaydınlatır.” 1 1,917 kardeş “Kardeşimizindilidir.” 1 1,919 Market “İçindeherşeyvar.” 1 1,923 nefes “Türkçederahatlıyorum.” 1 1,925 Satranç “Zihinlerigeliştirir.” 1 1,927 Su “Çokiçmekistiyorum.” 2 3,828 Süt “İçersenbüyürsün.” 1 1,932 türk “Güvenilirveanlaşılır.” 1 1,933 türkiye “Türkiye’deçokkonuşuluyor.” 2 3,834 yemek “Yaşamakiçinihtiyacımvar.” 1 1,9

Ahenk

9 gelin “Bütünkelimelerigüzel.” 1 1,9

5 9,518 kuş “Kuşsesigibigüzel.” 1 1,921 Müzik “Çokahenklikarakterlervar.” 1 1,922 nancy Ajram “NancyAjramgibigüzel.” 1 1,929 Şiir “Bütünkelimelerigüzel.” 1 1,9

Bilgilenme

1 Anne “Bizeyenişeyleröğretiyor.” 1 1,9

5 9,510 güneş “Bizeilimöğretiyor.” 2 3,820 Mektep “Bizeilimöğretiyor.” 1 1,924 Öğretmen “Bizebilgiveriyor.” 1 1,9

Dil yapısı12 Havuz “Çokkuralvar.” 1 1,9

3 5,725 Satranç “Kurallarıvar.” 1 1,931 tren “Eklerkelimedensonragelir.” 1 1,9

Sözvarlığı 7 Deniz “Birçokkelimemevcut.” 2 3,8 3 5,716 İnsan “Çokkelimevar.” 1 1,9


Diller Arası

etkileşim

2 Arapça “Bazıkelimeleraynı.” 1 1,92 3,815 İngilizce “Kelimelerbenziyor.” 1 1,9

Bireysel Farklılık

11 Hava “Heryerinhavasıfarklı,farklıkonuşuluyor.” 1 1,9 2 3,8

16 İnsan “Ağızdanağızadeğişir.” 1 1,9toplam 50 96,2 50 96,2

Tablo3’tekimetaforlar incelendiğinde,araştırmayakatılanSuriyelimültecilerin32metaforu8kategoride(iletişim,değerverme,ahenk,bilgilenme,dilyapısı, sözvarlığı,dillerarasıetkileşim,bireyselfarklılık)geliştirdiklerigörülmüştür.Bununlabirlikte,aynımetaforların(anne,insan,satranç)farklıkategorilerdeyeraldığıgörülmektedir.Budu-rum,oluşturulanmetaforayüklenenanlamlailgilidir.

Olumlumetaforgeliştirenmültecilerinyarısınayakınının(%42,0“değerverme”ka-tegorisindeTürkçeyleilgilimetaforgeliştirdiklerigörülür.Değervermeanne,baba,kar-deşgibiyakınakrabalıkisimleriyle;su,süt,yemekgibifizyolojikihtiyaçlarıkarşılayansomutisimlerle;cennetgibidinîterminolojiylehayat,ışık,market,nefes,satrançmeta-forlarıylageliştirilmiştir.DeğervermekategorisindegözeçarpanenönemlimetaforlariseSuriyelimültecilerinTürk’eveTürkiye’yegüvendiklerinibelirtenTürkveTürkiyemetaforlarıdaTürkçeyedeğervermekategorisindegeliştirdikleridiğermetaforlardır.

Dil,enbasittanımıylabiriletişimaracıdır.AraştırmayakatılanSuriyelimültecilerinolumluçağrışımyapan%15,2’sideTürkçeniniletişimyönünüvurgulayanaraba,bilgi-sayar,ev,insan,sevgivetelevizyonmetaforlarınıgeliştirmiştir.Bumetaforlardanaraba,bilgisayar,ev,insanvetelevizyonsomut,sevgiisesoyutisimdir.Özelliklesevgimetaforugeneldedeğervermekategorisindedüşünülürkenmetaforunaçıklamamacümlesigörül-düğündeTürkçeniniletişimyönünüvurguladığıanlaşılacaktır.

Yazıda/konuşmada“seslerinarmonizeedilmesiyleoluşanahenk,okuyanı/dinleyenietkisi altına alır” (Özerol, 2013, s. 1009).AraştırmayakatılanSuriyelimültecilerin%9,5’igelin,kuş,müzikvekendilerininilgigösterdiğisanatçılardanbiriolanNancyAjrammetaforlarınıgeliştirerekTürkçeninahenklibirdilolduğunuifadeetmişlerdir.

İletişimin en önemli ögelerinden biri “bilgilenme”dir.Araştırmaya katılan Suriyelimültecilerin%9,5’ianne,güneş,mektepveöğretmenmetaforlarınıolumluçağrışımya-pacakşekildegeliştirmişlerveTürkçearacılığıylabilgilendikleriniifadeetmişlerdir.

Dillerinkendilerineözgükurallarıyadayapılarıvardır.AraştırmayakatılanSuriyelimültecilerden%5,7’si havuz, satrançmetaforlarıylaTürkçeninkurallarınınolduğunu;trenmetaforuyladasondaneklemelibirdilolduğunubelirtmişlerdir.

Sözvarlığı,“birdilinörgüsünüoluşturansözcüklerdir”(Aksan1995,s.339).Araştır-mayakatılanSuriyelimültecilerin5,7’siTürkçeninsözvarlığınınzenginolduğunudenizveinsanmetaforlarıylaifadeetmişlerdir.

“Herdilde–şuyadabuölçüde-başkadillerdenalınmasözcüklerinbulunduğu,başkamilletlerinkavramlarınınvarolduğugörülür.Çünkübaşkadillerlehiçilişkisiolmamakdemek,birmilletinbaşkamilletlerlehiçilişkisibulunmamasıdemektir”(Aksan,1995,s.348).Türkmilletinindebirçokmilletleiletişimyadaetkileşimiçerisindebulunduğu


düşünüldüğünde,Türkçedediğerdillerdensözcüklerinolmasıdoğalbirkarşılanır.Araş-tırmayakatılanSuriyelimültecilerin3,8’iArapçaveİngilizcemetaforlarıylaTürkçeninArapçaveİngilizceyleetkileşimiçerisindeolduğunubelirtmiştir.

Bireyselfarklılık,dilleriçinherzamangeçerlibirkavramdır.Bireyselfarklılık,özel-likledilintemelbecerilerindenkonuşmadakendinigösterir.AraştırmayakatılanSuriyelimültecilerin%3,8’ihavaveinsanmetaforlarıyla,bireyselfarklılıktankaynaklananko-nuşmadeğişiklikleriniifadeetmişlerdir.

Tablo4. Türkçeye İlişkin Geliştirilen Olumsuz Metaforlar ile Bunları Temsil Eden Mülteci Sayısı ve Yüzdesi.

kategori kod Metafor Örnek Mülteci Açıklamaları

Metaforu temsil eden Mülteci

(f) (%)kodlar toplam

(f) (%)Olumsuz tutum

35 Bebek “Gelişmemiş,gelişimeihtiyacıvar.” 1 1,9 2 3,8

36 kural “Çoksıkıyor.” 1 1,9 toplam 2 3,8 2 3,8

Tablo4 incelendiğizaman,olumsuzmetaforgeliştirenaraştırmayakatılanSuriyelimültecilerin(%3,8)bebekvekuralmetaforlarıylaTürkçeyeilişkinolumsuzbir tutumiçinde olduklarını ifade etmişlerdir.Bu durum, olumsuz bir tutumolmakla birlikte azsayıdamültecininbudüşünceyesahipolduğunugöstermektedir.

Sonuç, tartışma ve ÖnerilerDünyanıneneski,coğrafîolarakdaenyaygındillerindenbiriolanTürkçe,Türklerin

iletişim ve etkileşim kurdukları insanlar tarafından tarihin her döneminde öğrenilerekkullanılmıştır.Türkçeöğreneninsanlar,herzamanTürkçeyeilişkinolumluyadaolum-suzbiralgıiçerisindeolmuştur.2011yılındadaSuriye’dekikargaşadandolayıTürkiye’yegöçedeninsanlardaTürkiye’deçeşitlikurumlararacılığıylaTürkçeöğrenmeyebaşlamışveTürkçeyeilişkinçeşitlialgılargeliştirmişlerdir.Buçalışmada,Türkiye’dekiSuriyelimültecilerinTürkçeye ilişkinalgılarımetaforlar aracılığıyla incelenmiştir.Araştırmayakatılan52Suriyelimültecilerden%96,2’sininanne,araba,Arapça,babam,bilgisayar,cennet, deniz, ev, gelin, güneş, hava, havuz, hayat, ışık, İngilizce, insan, kardeş, kuş,market,mektep,müzik,NancyAjram,nefes,öğretmen,satranç,sevgi,su,süt,şiir, te-levizyon,tren,Türk,Türkiyeveyemekmetaforlarıylaolumlu;%3,8’ininisebebekvekuralmetaforlarıylaolumsuzbiralgıyasahipolduklarıgörülmektedir.OlumlumetaforgeliştirenSuriyelimültecilerinenfazlaanne,evveinsanmetaforlarınıgeliştirdiklerites-pitedilmiştir.SuriyelimültecilerinTürkçeyeilişkingeliştirdikleriolumlumetaforlardangeliştirilen/oluşturulankategorilerşuşekildedir:

• Değerverme(%42,0),• İletişim(%15,2),


• Ahenk(%9,5),• Bilgilenme(%9,5),• Dilyapısı(%5,7),• Sözvarlığı(%5,7),• Dillerarasıetkileşim(%3,8),• Bireyselfarklılık(%3,8)

Suriyeli mültecilerin Türkçeye ilişkin dile getirdikleri bebek ve kural metaforlarıolumsuzdur.Bumetaforlariseşöylekategorilendirilmiştir:

• Olumsuztutum(%3,8)Akkaya ve Karadağ çalışmalarında (2012, s. 209) 5. sınıf öğrencilerinin genelde

Türkçe,özeldeiseTürkçedersineilişkinolumlubiralgıyasahipolduklarınıtespitetme-siylebuçalışmanınsonuçlarıörtüşmektedir.Bununlabirlikte,Sevimvd.çalışmalarında(2012)TürkçeileTürkDiliveEdebiyatıEğitimibölümüöğrencilerininTürkçeyeilişkinalgılarınıbelirlemişlerveöğrencilerinoluşturduklarımetaforlardanyolaçıkılaraköğret-menadaylarınınTürkçeileilgilialgılarınıncanlıvedahadageliştirilmeyeuygunolduğusonucunaulaşmışlardır.SuriyelimültecilerindeTürkçeileilgilialgılarınıncanlıvedahadageliştirilmeyeuygunolduğusöylenebilir.

Metaforlaryalnızcabilişselolarakşekillenmez.Kültürdemetaforlarınoluşumundaönemlibirroloynar(CharterisveBalck’tenalıntılayanÇalışkan,2009,s.92).Araştır-mayakatılanSuriyelimültecilerinArapçakökenliolan,fakatTürkçedesıklıklakullanıl-mayanmektepileAraplarınilgiyledinlediklerisanatçılardanbiriolanNancyAjramileTürkçeyeilişkinmetaforlargeliştirmesi,geliştirilenmetaforlarınkültürelkimlikleoluştu-rulduğunuyadaiçindeyaşanılantoplumundeğerleriniyansıttığınıgösterebilir.

Metaforlar aracılığıyla algılarıbelirlemedeaynı sözcüksel alan içerisinegiren söz-cüklerinmetafor olarak geliştirilmesi, algıların belirlenmesini kolaylaştırmaktadır.Ör-neğin,Suriyelimültecilerinenfazlaanne,ev,insanmetaforlarınıkullanmasıTürk’eveTürkiye’ye “güven” duyduklarını gösterir. Türk veTürkiyemetaforlarının olumlu birçağrışımla kullanılması daTürk’e veTürkiye’ye “güven” duyulduğunun bir kanıtıdır.Bununlabirliktekuş,deniz,hayat,nefesgibimetaforlarda“özgürlük”kavramınınsöz-cükselalanıiçindedeğerlendirilebilir.Türkçeyeilişkingeliştirilenbumetaforlararacılı-ğıylaSuriyelimülteciler“özgürlük”leriniistedikleriniifadeetmiştir.

Akkaya(2011,s.8)’yagöre,metaforkullanımıbireyseldir.Bunedenle,metaforgeliş-tirenkişisayısıkadarçokmetaforyadametaforaçıklamasıolabilir.Birkavramayönelikfarklımetaforlarınvarlığı,herbireyinkendidüşüncedünyasındaaynıkavramafarklıan-lamlaryükleyebileceğinidesteklemektedir(GöçerveTabak,2013,s.537).Araştırmayakatılan52Suriyelimültecinin36metaforgeliştirdiğidüşünüldüğündeherbirSuriyelimülteciye1,4metafordüşmektedir.BudurumisearaştırmayakatılanSuriyelimültecile-rinimajdünyasınıdarolmadığınıgösterir.

SonuçolarakaraştırmayakatılanSuriyelimültecilerinbüyükbirçoğunluğu,Türkçeyiolumlubirtutumlaalgılamaktadır.Olumsuzbiralgıyasahipmültecilerinoranıoldukça


düşüktür.Bununlabirlikte,metaforlararacılığıylaTürkçeöğrenendiğergruplarındaal-gılarınıortayaçıkarıcıçalışmalaryapılabilir.

kaynakçaAkkaya,A.(2011).İlköğretim8.sınıföğrencilerininkonuşmakavramınailişkinalgıları.

Adıyaman Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, (7),1-9.Akkaya,A.veKaradağ,R.(2012).Türkçedersineilişkinilköğretim5.sınıföğrencileri-

ningeliştirdiklerimetaforlar. 11. Ulusal Sınıf Öğretmenliği Eğitimi Sempozyumu Bildiri Özetleri,Rize:NobelAkademikYayıncılık.

Aksan,D.(1995).Her yönüyle dil ana çizgileriyle dilbilim. Ankara:TDKYayınları.BMMültecilerYüksekKomiserliği,http://data.unbcr.org/syrianrefugeesadresinden10

Haziran2013’tealınmıştır.BM Mülteciler Yüksek Komiserliği, http://data.unhcr.org/ syrianrefugees /country.

php?id=224adresinden10Haziran2013’tealınmıştır.Büyüköztürk,Ş.(2009).Bilimsel araştırma yöntemleri.Ankara:PegemAYayıncılık.CouncilofEurope,Syrian refugees on the Turkish border report on the visit to Antakya

(Turkey) (26 July 2011), http://www.assembly.coe.int/CommitteeDocs/2011/amahlarg04201.pdfadresinden22Mayıs2013’tealınmıştır.

Çalışkan,N. (2009).Metaforların izindebiryazarınkavramlardünyasınagiriş:CemilMeriç’inBuÜlke’sindekitapmetaforları. Dil Araştırmaları,4,87-100.

Göçer,A.veTabak,G.(2013).Öğretmenadaylarının‘görselokuryazarlık”ileilgilialgı-ları.Adıyaman Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi Türkçenin Eğitimi Öğretimi Özel Sayısı,6(11),517-541.

Günay,V.D.(2007).Sözcükbilime giriş. İstanbul:MultillingualYayınları.Nikitina,L.veFuruokaF.(2008).Alanguageteacherislike…examiningMalaysianstu-

dents’perceptionsoflanguageteachersthroughmetaphoranalysis.Electronic Journal of Foreign Language Teaching, http://e-flt.nus.edu.sg/v5n22008/nikiti-na.pdfadresinden18Haziran2011’dealınmıştır.

Özerol, N. (2013). Seyyid Nesimî’nin şiirlerinde ahengi sağlayan edebî sanatlar.The Journal of Academic Social Science Studies, 6 (5), 981-1011 http://dx.doi.org/10.9761/JASSS1614adresinden7Haziran2013’tealınmıştır.

Saban,A.(2008).İlköğretimI.kademeöğretmenveöğrencilerininbilgikavramınailiş-kinsahipolduklarızihinselimgeler. İlköğretim Online, 7(2),421-455.http://il-kogretimonline.org.tr/vol7say2/v7s2m15.pdf adresinden27Temmuz2011’dealınmıştır.

Sevim,O.,Veyis,F.veKınay,N.(2012).ÖğretmenadaylarınınTürkçeyleilgilialgıları-nınmetaforlaryoluylabelirlenmesi:AtatürkÜniversitesi. Uluslararası Cumhu-riyet Eğitim Dergisi, 1(1),38-47.

Wellek,R.veWarren,A.(1983).Edebiyat biliminin temelleri, (çev.AhmetEdipUysal).Ankara:KültürveTurizmBakanlığıYayınları.

Surİyelİ Mültecİlerİn türkçe AlgılArı Ahmet AKKAYA.pdf · SuRİYElİ MültEcİlERİn...

Documents

Transcript of Surİyelİ Mültecİlerİn türkçe AlgılArı Ahmet AKKAYA.pdf · SuRİYElİ MültEcİlERİn...