Sử dụng thí nghiệm trong dạy học môn hóa lớp 10, 11 trường Trung Học Phổ...

8/13/2019 Sử dụng thí nghiệm trong dạy học môn hóa lớp 10, 11 trường Trung Học Phổ Thông tỉnh Dăk Lăk

http://slidepdf.com/reader/full/su-dung-thi-nghiem-trong-day-hoc-mon-hoa-lop-10-11-truong 1/145



LỜ I CẢM Ơ N

Đầu tiên tác giả xin bày tỏ lòng biết ơ n sâu sắc nhất đến TS. Nguyễn Tiến

Công đã tận tâm hướ ng dẫn và tạo điều kiện tối đa để tác giả có thể hoàn thành

luận văn. Cũng xin chân thành cảm ơ n TS. Tr ịnh văn Biều đã bỏ nhiều thờ i gian

để đọc luận văn và có những góp ý sâu sắc cùng vớ i hướ ng dẫn tận tình cho việc

hoàn thiện công trình này.

Xin chân thành cảm ơ n Ban Giám hiệu, Phòng KHCN-SĐH, Khoa Hóa họctr ườ ng Đại học Sư phạm Thành phố Hồ Chí Minh; Sở Giáo dục và Đào tạo Dăk

Lăk; Ban Giám hiệu tr ườ ng THPT Buôn Ma Thuột thành phố Buôn Ma Thuột,

tỉnh Dăk Lăk, nơ i tác giả đang công tác và tiến hành thực nghiệm sư phạm, Lãnh

đạo và Quý Thầy Cô giáo các tr ườ ng THPT tỉnh Dăk Lăk, đã tạo điều kiện giúp

đỡ một cách có hiệu quả bằng nhiều hình thức khác nhau.

Xin chân thành cảm ơ n thầy Phạm Đăng Khoa - tr ườ ng THPT chuyên

Nguyễn Du đã tạo mọi điều kiện giúp đỡ và động viên tác giả r ất nhiều trong quá

trình nghiên cứu và hoàn thành luận văn.

Cuối cùng, tác giả xin bày tỏ lòng biết ơ n đối vớ i cha mẹ, bạn bè đồng

nghiệ p đã giúp đỡ , động viên tác giả trong thờ i gian học tậ p, nghiên cứu và hoàn

thành luận văn.

Tuy đã cố gắng nhưng chắc chắn còn thiếu sót, r ất mong tiế p tục nhận đượ c

sự giúp đỡ , góp ý của Quý Thầy Cô và bạn bè, đồng nghiệ p.

Tp. H ồ Chí Minh, tháng 08 năm 2009

Chia seõ: CN. Nguyeãn Thanh Tuù– Email : t [email protected] - ww w.facebook.com/daykem.quynhon - www .daykemquynhon.ucoz.com



MỞ ĐẦU

1. Lý do chọn đề tài

Hóa học là một bộ môn khoa h ọc thực nghiệm, vì vậy việc lồng ghép các thí

nghiệm vào trong các bài học hóa học là một biện pháp quan tr ọng để nâng cao ch ất

lượ ng dạy và học.

Việc đổi mớ i phươ ng pháp dạy học nướ c nhà đã và đang đượ c triển khai trên

toàn quốc từ r ất lâu nay, tuy nhiên không thể nói đến đổi mớ i phươ ng pháp dạy học

mà không nói đến vai trò của thí nghiệm tr ực quan. Tr ướ c đây, phươ ng pháp dạy

học của ta còn nặng về lý thuy ết, r ất nhiều học sinh do không hình dung đượ c thí

nghiệm xảy ra như th ế nào nên không th ể ti ế p thu kiến thức đượ c, việc hiểu bài nhớ

bài là r ất khó khăn. Lại có em có thể nói thông vanh vách ki ến thức lý thuyết nhưng

đến khi cho thực nghiệm thì các em lại hoàn toàn lúng túng. Không chỉ có h ọc sinh

bình thườ ng mà có thể th ấy ngay cả các h ọc sinh đi tham dự các k ỳ thi Olympic

quốc tế v ề m ột số môn h ọc cần phải thực hành như v ật lý, hoá học, sinh học của

những năm tr ướ c đây, khi mà điểm lý thuyết r ất cao còn điểm thực hành lại gần như

không có.Trong khi đó sử d ụng thí nghiệm tr ực quan lại có r ất nhiều ưu điểm có thể k ể

ra như: thí nghiệm góp phần làm cho học sinh huy động đượ c tất cả các giác quan

tham gia vào quá trình nhận thức, gây hứng thú học tậ p cho học sinh, kiến thức thu

đượ c chắc chắn và sâu sắc, đồng thờ i lớ p học sôi nổi, hăng hái. Thí nghiệm giúp

làm sáng tỏ lý thuy ết, khơ i dậy tính tò mò khoa học cho học sinh, rèn luyện k ỹ n ăng

thực hành và nghiên cứu khoa học, thói quen giải quyết các vấn đề b ằng khoa học.

Tr ướ c tình hình đó, các nhà giáo dục đã quyết định phải đưa các thí nghiệm

tr ực quan vào giảng dạy trong các tr ườ ng phổ thông. Ch ỉ có minh ho ạ b ằng thí

nghiệm tr ực quan thì mớ i làm cho các em hiểu kiến thức sâu sắc và nhớ lâu. Có th ể

đưa vào chươ ng trình các hình ảnh minh hoạ, các tiết học thực hành thí nghiệm, các

mô hình thí nghiệm làm trên máy vi tính…

Tuy nhiên, theo thống kê của Bộ GD& ĐT cuối năm 2007, qua nhiều đợ t

tăng cườ ng cơ s ở v ật chất cho ngành giáo dục chỉ có 12/ 64 t ỉnh, thành đáp ứng

hia seõ: CN. Nguyeãn Thanh Tuù– Email : tuhoahocqn@gmail .com - ww w.f acebook.com/daykem.quynhon - ww w.daykemquynhon.ucoz.com



90% nhu cầu phòng học; 8 tỉnh, thành đáp ứng 70-90% nhu cầu phòng thí nghiệm,

trong đó bậc THPT chỉ có 40% đạt chuẩn. Đó cũng là một thách thức đối vớ i

phươ ng châm “đào tạo thực nghiệm” mà ngành giáo dục nướ c ta đã và đang nỗ l ực

theo đuổi.

Tr ướ c tình hình đó, tôi đã nghiên cứu đề tài v ề “Sử dụng thí nghiệm trong

dạy học môn hóa lớ p 10, 11 trườ ng trung học phổ thông tỉnh Dăk Lăk”.

2. Mục đích của việc nghiên cứ u

Tìm hiểu thực tr ạng việc sử d ụng thí nghiệm trong giảng dạy hóa học của

giáo viên từ đó tìm các giải pháp góp phần nâng cao chất lượ ng sử d ụng thí nghiệm

ở các tr ườ ng THPT tỉnh Dăk Lăk.

3. Nhiệm vụ của đề tài

- Tìm hiểu về đặc tr ưng phươ ng pháp dạy học hóa học, vai trò của thí

nghiệm, các hình thức thí nghiệm đượ c sử d ụng trong dạy học hóa học ở tr ườ ng phổ

thông.

- Tìm hiểu thực tr ạng việc sử d ụng thí nghiệm hóa học của giáo viên và thí

nghiệm thực hành của học sinh ở các tr ườ ng phổ thông t ại tỉnh Dăk Lăk.- Đề xu ất các biện pháp sử d ụng thí nghiệm góp phần nâng cao chất lượ ng

dạy học hóa học ở tr ườ ng phổ thông.

- Thực nghiệm sư ph ạm để đánh giá tính khả thi và hi ệu quả c ủa một số bi ện

pháp.

4. Khách thể và đối tượ ng nghiên cứ u

- Đối tượ ng nghiên cứu: việc sử d ụng thí nghiệm hóa học của giáo viên trong

dạy học hóa học ở tr ườ ng THPT tại Dăk Lăk.

- Khách thể nghiên c ứu: quá trình dạy học ở tr ườ ng THPT.

5. Phạm vi nghiên cứ u

Hiện nay tại Dăk Lăk có khoảng 47 tr ườ ng THPT và cấ p II, III. Trong đó có

37 tr ườ ng THPT và cấ p II, III công lậ p; 09 tr ườ ng THPT bán công và 01 tr ườ ng

THPT dân lậ p. Do thờ i gian có hạn nên trong phạm vi đề tài s ẽ t ậ p trung khảo sát




các tr ườ ng THPT tại thành phố Buôn Ma Thu ột và một số tr ườ ng THPT ở các

huyện gần thành phố.

6. Giả thuyết khoa học Nếu đề ra các bi ện pháp hợ p lý sẽ góp ph ần nâng cao chất lượ ng sử d ụng thí

nghiệm hóa học của giáo viên, từ đó nâng cao chất lượ ng giảng dạy bộ môn hóa ở

tr ườ ng THPT tại Dăk Lăk.

7. Phươ ng pháp nghiên cứ u

- Đọc và nghiên cứu tài liệu về thí nghi ệm hóa học ở tr ườ ng THPT, chú

tr ọng phần thí nghiệm của giáo viên và các nội dung liên quan đến đề tài nghiên

cứu.

- Phươ ng pháp điều tra bằng phiếu câu hỏi.

- Phươ ng pháp thực nghiệm sư ph ạm.

- Phươ ng pháp chuyên gia.

- Phươ ng pháp xử lí thông tin.

- Phươ ng pháp phân tích, tổng hợ p.

8. Đóng góp của đề tài nghiên cứ u- Đề xu ất 9 biện pháp nâng cao hiệu quả s ử d ụng thí nghiệm hóa học lớ p 10,

11 THPT ở D ăk Lăk.

- Sưu tậ p và sắ p xế p một số video thí nghi ệm theo từng chươ ng, từng khối

lớ p có thể h ỗ tr ợ cho giáo viên gi ảng dạy.




Chươ ng 1. CƠ SỞ LÝ LUẬN VÀ THỰ C TIỄN CỦA ĐỀ TÀI

1.1. Lịch sử vấn đề nghiên cứ u

Về thí nghi ệm hoá học ở tr ườ ng phổ thông Vi ệt Nam đã có nhiều công trình

nghiên cứu. Mặc dù có thể tìm hi ểu thêm trong các tài liệu hướ ng dẫn thực hành nói

chung về môn hoá h ọc nhưng tác giả ch ỉ xin gi ớ i thiệu những công trình gần gũi vớ i

đề tài:

1. Luận án PTS Khoa học Sư phạm – Tâm lý “HOÀN THIỆ N HỆ

THỐ NG THÍ NGHIỆM HÓA HỌC ĐỂ NÂNG CAO CH ẤT LƯỢ NG DẠY HỌC

Ở TR ƯỜ NG PTCS VIỆT NAM” của tác giả Trần Quốc Đắc 1992 [12].

Luận án có 3 chươ ng:

Chươ ng I. Những cơ s ở lý lu ận và thực tiễn của việc nghiên cứu hoàn thiện

hệ th ống thí nghiệm trong dạy học hoá học ở tr ườ ng phổ thông.

Chươ ng II. Nghiên cứu cải tiến hệ th ống thí nghiệm trong dạy học hoá học ở

tr ườ ng PTCS Việt Nam.

Chươ ng III. Thực nghiệm sư ph ạm.Trong công trình nghiên cứ u này tác giả đã:

* Xác định hệ th ống thí nghiệm hoá học ở tr ườ ng THCS gồm 105 thí nghiệm

biểu diễn và 27 thí nghiệm thực hành.

* Đề xu ất 13 dụng cụ thí nghi ệm cải tiến và cách sử d ụng chúng.

* Đề xu ất 13 thí nghiệm cải tiến và phươ ng pháp tiến hành có k ết quả các thí

nghiệm đó.

Theo chúng tôi đây là một công trình nghiên cứu vừa có tính khoa học cao

vừa có giá tr ị th ực tiễn lớ n. Những k ết quả thu đượ c từ công trình r ất bổ ích và thi ết

thực, có thể v ận dụng một phần nào đó những k ết quả nghiên c ứu ở ch ươ ng trình

THCS sang chươ ng trình THPT của đề tài.

2. Luận án TS Khoa học giáo dục “HOÀN THIỆ N K Ĩ THU ẬT,

PHƯƠ NG PHÁP SỬ D Ụ NG THÍ NGHIỆM HÓA HỌC VÀ THIẾT BỊ D ẠY HỌC




ĐỂ NÂNG CAO CH ẤT LƯỢ NG DẠY HỌC BỘ MÔN HÓA H ỌC Ở CÁC

TR ƯỜ NG PHỔ THÔNG MI Ề N NÚI” của tác giả Nguyễn Phú Tuấn 2000 [36].

Luận án có 3 chươ ng:

Chươ ng 1: Cơ s ở lý lu ận và thực tiễn của việc hoàn thiện k ĩ thu ật, phươ ng

pháp sử d ụng thí nghiệm hóa học và thiết bị d ạy học để nâng cao ch ất lượ ng dạy

học bộ môn hóa h ọc ở các tr ườ ng phổ thông mi ền núi.

Chươ ng 2: Nghiên cứu hoàn thiện k ĩ thu ật, phươ ng pháp sử d ụng thí nghiệm

hóa học và thiết bị d ạy học để nâng cao ch ất lượ ng dạy học bộ môn hóa h ọc ở các

tr ườ ng phổ thông mi ền núi.

Chươ ng 3: Thực nghiệm sư ph ạm và triển khai k ết quả nghiên c ứu trong dạy

học bộ môn hóa h ọc ở các tr ườ ng phổ thông mi ền núi.

Ở công trình nghiên cứ u này có một số nội dung đáng chú ý:

*Thự c tr ạng trang thi ế t b ị đồ dùng d ạ y học ở các tr ườ ng phổ thông mi ền

núi:

- Trang thiết bị d ạy học còn nhiều khó khăn, thiếu thốn.

- Cách dạy chủ y ếu là thầy truyền thụ ki ến thức một chiều, trò thụ động tiế pthu kiến thức.

- Chất lượ ng dạy học hóa học còn r ất hạn chế.

- Dụng cụ thí nghi ệm và hoá chất còn nghèo nàn và không đồng bộ.

- Điều kiện tối thiểu giúp giáo viên chuẩn bị và ti ến hành thí nghiệm còn r ất

hạn chế.

* Phươ ng hướ ng nghiên cứ u hoàn thi ện k ĩ thuật, phươ ng pháp sử d ụng

thí nghi ệm trong d ạ y học hoá học:

- Cải tiến, chế t ạo một số d ụng cụ thí nghi ệm hóa học đảm bảo yêu cầu khoa

học sư ph ạm, phù hợ p thực tiễn.

- Giớ i thiệu một số hóa ch ất gần gũi và sẵn có để thay th ế cho nh ững hóa

chất không đượ c trang bị.

- Dùng những dụng cụ t ự t ạo để th ực hiện 13 thí nghiệm.




* Phươ ng hướ ng nghiên cứ u sử d ụng thí nghi ệm hoá học để góp phần

đổ i mớ i phươ ng pháp d ạ y học hóa học:

- Giáo viên sử d ụng thí nghiệm để ch ủ động điều khiển các hoạt động của

học sinh, giúp các em tích cực hoạt động.

- Phác thảo quy trình thiết k ế bài so ạn, tóm tắt một số ho ạt động chính của

giáo viên và học sinh trong một tiết học. Đề ngh ị m ột số bi ện pháp sử d ụng thí

nghiệm và phươ ng tiện k ĩ thu ật để phát huy tính ch ủ động tích cực của học sinh.

Theo chúng tôi đây là một công trình nghiên cứu vừa có tính khoa học cao

vừa có giá tr ị th ực tiễn lớ n. Những k ết quả thu đượ c từ công trình r ất bổ ích và thi ết

thực, có thể v ận dụng một phần nào đó những k ết quả nghiên c ứu sang chươ ng trình

THPT của đề tài.

3. Tài liệu “ H ướ ng dẫn thí nghiệm hóa học 10” của PGS.TS. Trần Quốc

Đắc, NXBGD 2007 [13].

Tài liệu gồm 3 chươ ng:

Chươ ng 1: Hệ th ống thí nghiệm hoá học ở tr ườ ng phổ thông.

Chươ ng 2: Phươ ng pháp tiến hành thí nghiệm biểu diễn của giáo viên vàthí nghiệm nghiên cứ u của học sinh.

Chươ ng này gồm 50 thí nghiệm tươ ng ứng vớ i 14 nội dung bài học.

Sự bi ến đổi tuần hoàn tính kim loại –

phi kim của các nguyên tố trong b ảng

tuần hoàn các nguyên tố hóa h ọc

(2T/N)

Clo (10 T/N)

Hiđroclorua – Axit clohiđric (5 T/N)

Flo (1 T/N)

Iot (2 T/N)

Luyện tậ p về nhóm halogen (1 T/N)

Oxi (7 T/N)

Ozon và hiđropeoxit (4 T/N)

Hiđrosunfua, lưu huỳnh đioxit, lưu

huỳnh trioxit (3 T/N)

Hợ p chất có oxi của lưu huỳnh

(4 T/N)

Axit sunfuric – muối sunfat (1 T/N)

Tốc độ ph ản ứng (5 T/N)

Cân bằng hóa học (1 T/N)

Chươ ng 3: Thí nghiệm thực hành hóa học lớ p 10.

Chươ ng 4: Bảo quản, sử d ụng dụng cụ thí nghi ệm hóa h ọc.




- Luận văn thạc s ĩ giáo dục học “ Hình thành và phát triể n khái niệm các

loại phản ứ ng hóa học thông qua sử d ụng thí nghiệm và bài t ậ p hóa học trong

chươ ng trình hóa học l ớ p 10 trung học phổ thông ” của tác giả Thái Hạ Quyên

2007 [28].

- Luận văn tốt nghiệp “ Nhữ ng hình thứ c biể u diễ n thí nghiệm trong d ạ y học

hóa học l ớ p 10 đổ i mớ i ở tr ườ ng trung học phổ thông” của sinh viên Nguyễn

Phươ ng Thy 2007 [35].

- Luận văn tốt nghiệp “ M ột số vấ n đề về an toàn trong thí nghiệm hóa học

ở tr ườ ng THPT” của sinh viên Phạm Mai Ngọc Hiền 2007 [17].

…

1.2. Phươ ng pháp dạy học hóa học

1.2.1. Định ngh ĩ a

Theo Giáo sư Nguy ễn Ngọc Quang: “Phươ ng pháp dạy học hóa học có thể

hiểu là cách thức hoạt động cộng tác có mục đích giữa giáo viên và học sinh, trong

đó thống nhất sự điều khiển của giáo viên vớ i sự b ị điều khiển – tự điều khiển của

học sinh nhằm chiếm l ĩ nh khái niệm hóa học”[31, trang 5].1.2.2. Đặc trư ng của phươ ng pháp dạy học hóa học [2]

- Hóa học là một khoa học thực nghiệm k ết hợ p vớ i tư duy lý thuy ết nên

trong dạy học hóa học, thí nghiệm là một phươ ng tiện không thể thi ếu đượ c.

- Trong dạy học hóa học, các phươ ng pháp nhận thức sau đây đượ c sử d ụng

một cách thườ ng xuyên.

+ Phươ ng pháp diễn dịch – quy nạ p: sử d ụng khi dạy về m ối liên hệ

giữa vị trí – c ấu tạo – tính chất, khi hình thành khái niệm chu kì, nhóm trong hệ

thống tuần hoàn.

+ Phươ ng pháp cụ th ể tr ừu tượ ng: môn hóa đòi hỏi học sinh phải có

một trình độ phát tri ển nhất định về t ư duy tr ừu tượ ng. Giáo viên phải sử d ụng các

phươ ng tiện tr ực quan (hình vẽ, mô hình, …) khi đề c ậ p đến những vấn đề mà h ọc

sinh không thể quan sát tr ực tiế p bằng mắt thườ ng.

- Các học thuyết, định luật có vai trò r ất lớ n trong dạy học hóa học:




+ Là công cụ cho phép quy n ạ p và diễn dịch, phân tích và tổng hợ p.

+ Là công cụ để tiên đoán khoa học, để d ạy về các ch ất cụ th ể.

- Định luật tuần hoàn – hệ th ống tuần hoàn và các kiến thức về c ấu tạo chất

là lý thuyết chủ đạo của hệ th ống kiến thức hóa học. Từ ch ỗ là đối tượ ng nhận thức

sau khi học xong, nó lại tr ở thành ph ươ ng tiện sư ph ạm r ất hiệu nghiệm.

- Bài tậ p hóa học là công cụ r ất hiệu nghiệm để c ủng cố kh ắc sâu và mở r ộng

kiến thức cho học sinh, là cầu nối giữa lý thuyết và thực tiễn cuộc sống.

- Hóa học là bộ môn có nhi ều ứng dụng trong cuộc sống. Trong dạy học hóa

học cần có sự liên h ệ m ật thiết giữa nội dung kiến thức hóa học vớ i thế gi ớ i tự nhiên

và cuộc sống đờ i thườ ng của con ngườ i.

1.2.3. Phân loại các phươ ng pháp dạy học hóa học [ 2]

Có nhiều cách phân loại khác nhau, tùy theo cơ s ở dùng để phân lo ại.

a) Dự a vào mục đích dạy học:

- Phươ ng pháp dạy học khi nghiên cứu tài liệu mớ i.

- Phươ ng pháp dạy học khi hoàn thiện kiến thức.

- Phươ ng pháp dạy học kiểm tra kiến thức k ỹ n ăng, k ỹ x ảo.b) Dự a vào tính chất của hoạt động nhận thứ c:

- Phươ ng pháp minh họa.

- Phươ ng pháp nghiên cứu.

c) Dự a vào nguồn cung cấp kiến thứ c

Đây là cách phân loại đang đượ c sử d ụng phổ bi ến. Theo cách phân loại này

ngườ i ta chia phươ ng pháp dạy học ra làm 3 nhóm:

* Phươ ng pháp sử d ụng ngôn ngữ:

- Phươ ng pháp thuyết trình.

- Phươ ng pháp đàm thoại.

- Phươ ng pháp dùng sách giáo khoa và các tài liệu khác.

* Các phươ ng pháp tr ực quan (phươ ng pháp có sử d ụng phươ ng tiện tr ực

quan):

- Phươ ng pháp trình bày tr ực quan.




- Phươ ng pháp biểu diễn thí nghiệm.

* Các phươ ng pháp thực hành:

- Phươ ng pháp thí nghiệm.

- Phươ ng pháp trò chơ i …

1.2.4. Các phươ ng pháp dạy học hóa học cơ bản [2]

Theo giáo sư Nguy ễn Ngọc Quang “Các phươ ng pháp dạy học hóa học cơ

bản là những phươ ng pháp sơ đẳng (chưa biến đổi), ổn định, đượ c dùng phổ bi ến và

r ộng rãi, đượ c dùng làm nguồn gốc để liên k ết thành những biến dạng khác nhau và

những tổ h ợ p các phươ ng pháp dạy học phức hợ p”.

Trong dạy học hóa học có những phươ ng pháp dạy học hóa học cơ b ản sau:

- Phươ ng pháp thuyết trình (thông báo – tái hiện).

- Phươ ng pháp đàm thoại (hỏi – đáp).

- Phươ ng pháp nghiên cứu.

- Phươ ng pháp tr ực quan.

Phươ ng pháp Ư u điểm Nhượ c điểm

Thuyết trình (thông báo –

tái hiện)

- Truyền đạt đượ c lượ ngthông tin lớ n.

- Ít tốn thờ i gian.

- Hiệu quả kinh t ế cao.

- Học sinh tươ ng đối thụ động, chóng quên.

- Khó áp dụng vớ i kiến

thức tr ừu tượ ng.

Đàm thoại (hỏi – đáp)

- Học sinh làm việc tích

cực độc lậ p, tiế p thu tốt.

- Thông tin hai chiều.

- Tốn thờ i gian.

- Thầy dễ b ị động khi trò

hỏi lại.

Nghiên cứu

- Học sinh tự l ực, tích

cực, sáng tạo cao nhất.

- Học sinh tiế p thu kiến

thức sâu sắc, vững chắc.

- Tốn nhiều thờ i gian.

- Chỉ áp d ụng đượ c vớ i

một số n ội dung dạy học.

Tr ực quan (sử d ụng thí

nghiệm, các đồ dùng d ạy

- Học sinh tậ p trung chú

ý, dễ ti ế p thu bài, nhớ lâu,

lớ p học sinh động.

- Phụ thu ộc điều kiện vật

chất, trang thiết bị.

- Tốn thờ i gian chuẩn bị.




học) - Rèn đượ c k ỹ n ăng quan

sát thực hành.

- Một số thí nghi ệm nguy

hiểm, độc hại.

Sử d ụng bài tậ p

- Học sinh tích cực, tự

lực, sáng tạo, nhớ lâu.

- Rèn k ỹ n ăng vận dụng

kiến thức, giải quyết vấn

đề.

- Ít sử d ụng đượ c khi dạy

kiến thức mớ i.

- Tốn thờ i gian.

1.2.5. Phươ ng pháp trự c quan

Trong việc dạy học môn hóa ở tr ườ ng trung học, để nghiên c ứu những hiện

tượ ng hóa học và để rèn luy ện k ĩ n ăng thao tác và giải quyết các bài tậ p thực hành,

chúng ta phải dùng đến các phươ ng tiện tr ực quan. Sử d ụng phươ ng tiện tr ực quan

trong việc dạy học hóa học là một phươ ng pháp dạy học r ất quan tr ọng, góp phần

quyết định cho chất lượ ng l ĩ nh hội môn hóa học. Phươ ng pháp này gọi theo ngh ĩ a

đầy đủ là ph ươ ng pháp dạy học sử d ụng phươ ng tiện tr ực quan hay thườ ng gọi tắt là

phươ ng pháp tr ực quan.

Khái niệm về phươ ng tiện trự c quan và phươ ng pháp trự c quan [32]- Phươ ng tiện tr ực quan: bao gồm các dụng cụ, đồ dùng thi ết bị k ỹ thu ật

dùng trong quá trình dạy học làm cơ s ở và t ạo điều kiện thuận lợ i cho học sinh l ĩ nh

hội kiến thức, k ỹ n ăng, k ỹ x ảo. Học sinh có thể tri giác tr ực tiế p nhờ các giác quan.

- Phươ ng pháp tr ực quan: là phươ ng pháp giáo viên dùng các phươ ng tiện

tr ực quan để cung c ấ p kiến thức cho học sinh. Giáo viên hướ ng dẫn cho học sinh

quan sát, đặt câu hỏi để d ẫn dắt học sinh giải thích các hiện tượ ng học sinh quan sát

đượ c. Từ đó học sinh l ĩ nh hội kiến thức.

Tr ực quan trong hóa học chủ y ếu là quan sát và thí nghiệm. Nhờ quan sát, thí

nghiệm học sinh không những nhìn thấy chất và quá trình mà còn tri giác đượ c

chúng nhờ c ơ quan c ảm giác và dựa vào đó để hình thành nh ững biểu tượ ng đúng

đắn về s ự v ật và hiện tượ ng. Những biểu tượ ng này là cơ s ở c ủa hoạt động tư duy.

Vì vậy, trong quá trình dạy học hóa học ngườ i ta coi thực nghiệm là phươ ng pháp

r ất quan tr ọng, cơ b ản để truy ền thụ, khắc sâu kiến thức và rèn luyện k ĩ n ăng thực




hành cho học sinh. Cũng chính vì vậy, trong các phươ ng pháp dạy học hóa học đều

sử d ụng nhóm các phươ ng pháp tr ực quan và phươ ng pháp thực hành. Bên cạnh

việc sử d ụng có hiệu quả các ph ươ ng tiện tr ực quan khác, phươ ng pháp biểu diễn

thí nghiệm của giáo viên và thực hành của học sinh giữ vai trò đặc biệt quan tr ọng.

Trong dạy học hóa học, việc rèn luyện k ĩ n ăng thực hành cho học sinh phải

k ể đến cả vi ệc rèn luyện k ĩ n ăng sử d ụng hóa chất và dụng cụ t hí nghiệm, k ĩ n ăng

thực hiện những thao tác thực hành cơ b ản và k ĩ n ăng tổ ch ức thí nghiệm.

Phát triển k ĩ n ăng thực hành còn có ngh ĩ a là tậ p cho học sinh biết chuyển từ

tư duy tr ừu tượ ng vào thực tiễn - mức độ th ứ ba c ủa hoạt động nhận thức. Vì vậy có

thể nói, th ực hành là thướ c đo sự n ắm vững lí thuyết và là phươ ng tiện để hoàn

thiện kiến thức, rèn luyện k ĩ n ăng, k ĩ x ảo.

Trong dạy học hóa học cần chú ý phối hợ p chặt chẽ và h ợ p lí hai quá trình cơ

bản của hoạt động nhận thức: đi từ th ực nghiệm (quan sát và nghiên cứu các

phươ ng tiện tr ực quan, các hiện tượ ng hóa học trong tự nhiên, làm thí nghi ệm) ở

phạm vi hẹ p để xây các khái ni ệm, quy luật phản ứng hóa học,…. R ồi từ lý thuy ết

diễn dịch để nghiên c ứu, giải thích những hiện tượ ng khác ở ph ạm vi r ộng hơ n vànêu những ứng dụng thực tiễn của lý thuyết.

1.3. Thí nghiệm trong dạy học hóa học

1.3.1. Khái niệm

Thí nghiệm: Theo từ điển Tiếng Việt NXB khoa học xã hội 1992 thì thí

nghiệm có 2 ngh ĩ a. Ngh ĩ a thứ nh ất: “gây ra một hiện tượ ng, một sự bi ến đổi nào đó

trong điều kiện xác định để quan sát, tìm hi ểu, nghiên cứu, kiểm tra hay chứng

minh. Ngh ĩ a thứ hai: “làm th ử để rút kinh nghi ệm”. Theo đại từ điển Tiếng Việt

NXB văn hóa thông tin 1999 thì thí nghiệm là: “làm thử theo nh ững điều kiện,

nguyên tắc đã đượ c xác định để nghiên c ứu, chứng minh”. Trong đề tài nghiên c ứu

này khái niệm thí nghiệm đượ c giớ i hạn trong một phạm vi hẹ p hơ n là “thực hiện

các phản ứng, quá trình hóa học phục vụ cho vi ệc dạy học hóa học”.




1.3.2. Vai trò của thí nghiệm trong dạy học hóa học

Thí nghiệm có vai trò r ất quan tr ọng trong nghiên cứu khoa học và quan

tr ọng đặc biệt trong hóa học [4].

1.3.2.1. Thí nghiệm là phươ ng tiện trự c quan [34] [35]

Thí nghiệm là nền tảng của việc dạy học hóa học. Thí nghiệm là phươ ng tiện

tr ực quan chính yếu, đượ c dùng phổ bi ến và giữ vai trò quy ết định trong quá trình

dạy học hóa học. Nó giúp học sinh chuyển từ t ư duy c ụ th ể sang t ư duy tr ừu tượ ng

và ngượ c lại. Khi làm thí nghiệm học sinh sẽ làm quen đượ c vớ i các chất hóa học

và tr ực tiế p nắm bắt các tính chất lí, hóa của chúng. Mỗi chất hóa học thườ ng có

một màu sắc khác nhau như màu vàng l ục, lục nhạt, xanh lục, xanh lá, xanh ve,…

nếu học sinh không quan sát tr ực tiế p thì không thể nào hình dung đượ c các màu

sắc đó như th ế nào. Khi quan sát đượ c tính chất vật lí, học sinh bắt đầu có khái niệm

về ch ất đang học, cuối cùng thông qua thí nghiệm học sinh sẽ kh ắc sâu đượ c tính

chất hóa học của chất. Từ đó, học sinh sẽ h ọc môn hóa có hiệu quả h ơ n. Nếu không

có thí nghiệm thì:

- GV sẽ t ốn nhiều thờ i gian để gi ảng giải nhưng vẫn không rõ và hết ý vì mọithứ đều không thể di ễn đạt tr ọn vẹn bằng lờ i. Lờ i nói r ất tr ừu tượ ng còn các thí

nghiệm thì cụ th ể. Chỉ c ần quan sát thí nghiệm và GV nhấn mạnh những điều cần

rút ra trong những thí nghiệm vừa thực hiện (hoặc vừa xem), HS sẽ h ọc tậ p môn

hóa một cách nhẹ nhàng, không b ị gò bó hay áp l ực nặng nề.

Ví dụ: Khi giảng về tính ch ất hóa học của glixerin (glixerol). GV giảng: khi

cho Cu(OH)2 vào dung d ịch glixerin, dung dịch có màu xanh đặc tr ưng (xanh thẫm)

do sự t ạo thành phức đồng (II) glixerat. Nhưng HS sẽ không hình dung đượ c màu

xanh thẫm đó là màu như th ế nào? Nó khác màu xanh c ủa ion Cu2+ nh ư th ế nào?

Nếu GV chỉ c ần cho HS quan sát đượ c thí nghiệm trên (thí nghiệm thực hiện r ất

đơ n giản), HS ngay lậ p tức thấy đượ c màu xanh thẫm, HS sẽ ghi nh ớ l ại và khi gặ p

vấn đề HS s ẽ hình dung l ại kiến thức cũ.

- HS tiế p thu kiến thức thiếu chính xác và vững chắc. Các em sẽ r ất mơ h ồ v ề

các phản ứng và các hiện tượ ng kèm theo của mỗi phản ứng đó. Mỗi HS có một khả




năng tưở ng tượ ng khác nhau, do đó nếu GV mô tả hi ện tượ ng hay phản ứng bằng

lờ i, mỗi HS hình dung một cách khác nhau và có thể khác xa so v ớ i thực tế. Các em

sẽ khó hi ểu bài vì không có những biểu tượ ng rõ ràng, cụ th ể v ề các ch ất, các hiện

tượ ng hóa học.

- HS sẽ chóng quên khi không hi ểu bài, không có ấn tượ ng sâu sắc bằng các

hình ảnh cụ th ể. Hình ảnh cụ th ể th ườ ng dễ nh ớ h ơ n so vớ i ngôn ngữ tr ừu tượ ng,

nhất là đối vớ i các em học sinh trung học.

1.3.2.2. Thí nghiệm là cầu nối giữ a lý thuyết và thự c tiễn [11] [35]

Có thể nói quá trình nh ận thức của học sinh là một quá trình nhận thức độc

đáo – đó là ở ch ỗ h ọ luôn nh ận thức đượ c cái đúng. Những tri thức mà họ ti ế p nhận

đã đượ c các nhà khoa học, giáo dục miệt mài nghiên cứu, đúc k ết từ th ực nghiệm.

Song không phải những lý thuyết đưa ra đều đượ c học sinh chấ p nhận dễ dàng. S ẽ

thật thú vị n ếu chính bản thân học sinh chứng minh đượ c lý thuyết mình học là

đúng đắn dù đó là công việc mà những nhà nghiên cứu tr ướ c đây đã làm. Đối vớ i bộ

môn hóa học, thực hành thí nghiệm sẽ giúp cho h ọc sinh làm sáng tỏ nh ững vấn đề

lý thuyết đã đưa ra: “Học đi đôi vớ i hành” – vớ i ý ngh ĩ a đó thực hành thí nghiệmgiúp học sinh ôn tậ p và kiểm tra lại các vấn đề lý thuy ết đã học, trên cơ s ở đó hiểu

sâu sắc và nắm vững những nội dung cơ b ản trong giáo trình lý thuyết.

Nhiều thí nghiệm r ất gần gũi vớ i đờ i sống, vớ i các quy trình công nghệ.

Chính vì vậy, thí nghiệm giúp học sinh vận dụng các điều đã học vào thực tế cu ộc

sống. Học là để ph ục vụ cu ộc sống, ứng dụng kiến thức đã học vào cuộc sống, do

đó quá trình dạy học phải gắn liền vớ i thực tế cu ộc sống. Khi quan sát thí nghiệm

(tự mình ho ặc giáo viên làm) học sinh ghi nhớ l ại các thí nghiệm, nếu học sinh gặ p

lại hiện tượ ng trong tự nhiên, h ọc sinh sẽ hình dung l ại kiến thức cũ và gi ải thích

đượ c hiện tượ ng một cách dễ dàng. T ừ đó học sinh phát huy đượ c tính tích cực,

sáng tạo và vận dụng kiến thức nhạy bén trong những tr ườ ng hợ p khác nhau. Như

vậy, việc dạy học hóa học đã thực hiện đúng mục tiêu chung của giáo dục: đào tạo

những con ngườ i toàn diện về m ọi mặt, hình thành những k ĩ n ăng thích ứng trong

mọi tr ườ ng hợ p.




1.3.2.3. Rèn luyện k ĩ năng thự c hành [34]

Trong tất cả các thí nghi ệm khoa học, đặc biệt là thí nghiệm về hóa h ọc, nếu

không cẩn thận sẽ gây ra nguy hi ểm có khi dẫn đến tử vong. Khi th ực hành thí

nghiệm, học sinh phải làm đúng các thao tác cần thiết, sử d ụng lượ ng hóa chất thích

hợ p nên học sinh vừa tăng cườ ng khéo léo và k ĩ n ăng thao tác, vừa phát triển k ĩ

năng giải quyết vấn đề. Từ đó học sinh sẽ hình thà nh những đức tính cần thiết của

ngườ i lao động mớ i: cẩn thận, ngăn nắ p, kiên nhẫn, trung thực, chính xác, khoa

học,… Đây là điều mà thí nghiệm ảo không có đượ c.

1.3.2.4. Phát triển tư duy [11]

Thí nghiệm giúp học sinh phát triển tư duy, hình thành th ế gi ớ i quan duy vật

biện chứng. Khi tự tay làm thí nghi ệm hoặc đượ c tận mắt nhìn thấy những hiện

tượ ng hóa học xảy ra, học sinh sẽ tin t ưở ng vào kiến thức đã học và cũng thêm tin

tưở ng vào chính bản thân mình. Nếu như ch ưa quan sát đượ c hiện tượ ng, học sinh

sẽ hoài nghi v ề nh ững hiện tượ ng tự mình ngh ĩ th ầm trong đầu và đặt câu hỏi:

“Không biết mình ngh ĩ nh ư v ậy chính xác chưa?”. Học sinh sẽ không tin t ưở ng

chính mình – đó là một tr ở ng ại tâm lý lớ n trong học tậ p.1.3.2.5. Gây hứ ng thú cho học sinh [34] [35]

Giáo viên sử d ụng thí nghiệm vào ti ết học sẽ gây h ứng thú cho học sinh

trong quá trình học tậ p. Học sinh không thể yêu thích b ộ môn và không th ể say mê

khoa học vớ i những bài giảng lý thuyết khô khan. Nếu học sinh quan sát đượ c

những thí nghiệm hấ p dẫn, học sinh sẽ mu ốn khám phá những thí nghiệm và tính

chất hóa học của các chất. Để gi ải thích đượ c các câu hỏi: làm thế nào để t ự mình

thực hiện đượ c các thí nghiệm hấ p dẫn? Tại sao các chất phản ứng vớ i nhau lại tạo

ra đượ c hiện tượ ng như v ậy? Mình có thể s ử d ụng chất khác mà vẫn tạo ra đượ c

hiện tượ ng như trên không? T ừ đó học sinh sẽ t ự mình đi tìm hiểu vấn đề ch ứ

không phải đợ i thầy cô nhắc nhở .

Tóm lại, mục đích tổng quát của thực hành thí nghiệm là để c ủng cố l ại cho

ngườ i học kiến thức khoa học bằng cách cho phép ngườ i học nhiều cơ h ội để tiên

đoán, tổng hợ p, giải thích, điều khiển và giải quyết vấn đề.




Như v ậy, cùng vớ i lý thuyết, thí nghiệm hóa học có vai trò hết sức quan

tr ọng trong nghiên cứu khoa học cũng như trong d ạy học hóa học: ai học hóa học

mà chưa từng làm thí nghiệm hoặc quan sát thí nghiệm thì có thể xem nh ư ch ưa học

hóa.

1.3.3. Thí nghiệm hóa học ở trườ ng trung học

1.3.3.1. Các yêu cầu khi sử dụng thí nghiệm trong dạy học hóa học [4]

a) Thí nghiệm phải gắn vớ i nội dung bài giảng, tốt nhất là chọn đượ c các thí

nghiệm giúp học sinh tiế p thu các kiến thức cốt lõi, tr ọng tâm.

b) Thí nghiệm phải tr ực quan, hiện tượ ng rõ ràng, có tính thuyết phục.

c) Thí nghiệm phải hấ p dẫn, kích thích hứng thú ngườ i dạy, ngườ i học.

d) Thí nghiệm dễ ki ếm hóa chất, đơ n giản, dễ làm.

e) Việc thực hiện thí nghiệm không đượ c mất quá nhiều thờ i gian, làm ảnh

hưở ng đến tiến trình bài giảng.

f) Thí nghiệm phải an toàn, càng ít độc hại càng tốt. Nên thay các thí nghiệm

độc bằng các thí nghiệm không độc hoặc ít độc hơ n.

g) Số l ượ ng thí nghiệm trong một buổi thực hành cần hợ p lí, không nênnhiều quá.

1.3.3.2. Phân loại thí nghiệm hóa học trong dạy học hóa học

a) Thí nghiệm trong hệ thống các phươ ng tiện dạy học [4]

Các phươ ng tiện dạy học cơ b ản phổ bi ến r ộng rãi trong nhà tr ườ ng gồm 3

loại:

- Phươ ng tiện k ỹ thu ật dạy học (các phươ ng tiện nghe nhìn và máy dạy học).

- Phươ ng tiện tr ực quan (đồ dùng d ạy học tr ực quan).

- Thí nghiệm nhà tr ườ ng.

Đối vớ i hoá học thì thí nghiệm nhà tr ườ ng là phươ ng tiện dạy học quan tr ọng

nhất.

b) Phân loại thí nghiệm [4]

Trong tr ườ ng phổ t hông thí nghiệm đượ c sử d ụng dướ i các hình thức sau:




- Thí nghiệm do giáo viên tự tay bi ểu diễn tr ướ c học sinh gọi là thí nghiệm

biểu diễn của giáo viên.

- Thí nghiệm do học sinh tự làm g ọi là thí nghiệm của học sinh.

- Thí nghiệm ngoại khóa là những thí nghiệm vui dùng trong các buổi hội vui

về hoá h ọc và những thí nghiệm ở ngoài tr ườ ng như thí nghi ệm thực hành ở nhà c ủa

học sinh.

Trong các hình thức thí nghiệm trên thì thí nghiệm biểu diễn của giáo viên là

quan tr ọng nhất [27].

c) Sử dụng thí nghiệm trong dạy học hóa học

*Nhữ ng ư u điểm của thí nghiệm biểu diễn của giáo viên [4]

- Thí nghiệm biểu diễn do giáo viên làm các thao tác r ất mẫu mực nên có tác

dụng hình thành những k ĩ n ăng thí nghiệm đầu tiên cho học sinh một cách chính

xác.

- Có thể th ực hiện đượ c các thí nghiệm phức tạ p, có chất độc, chất nổ.

- Tiết kiệm hoá chất, tốn ít thờ i gian hơ n.

* Nhữ ng yêu cầu sư phạm về k ỹ thuật biểu diễn thí nghiệm [4] - Phải đảm bảo an toàn.

+ Các chất độc, dễ n ổ không dùng l ượ ng lớ n.

+ Thận tr ọng nghiêm túc theo đúng các quy định về b ảo hiểm.

- Phải đảm bảo thành công.

+ Nắm vững k ỹ thu ật thí nghiệm.

+ Thao tác nhanh chóng, khéo léo.

- Thí nghiệm phải rõ ràng, học sinh quan sát đượ c đầy đủ.

+ Thí nghiệm không bị che l ấ p.

+ Dụng cụ d ễ nhìn.

+ Dùng phông màu sắc thích hợ p.

- Các thí nghiệm phải đơ n giản, dụng cụ ph ải gọn gàng mỹ thu ật, đảm bảo

tính khoa học.

- Tốn ít thờ i gian.




- Số l ượ ng thí nghiệm trong một bài nên vừa phải.

- Phải k ết hợ p chặt chẽ thí nghi ệm vớ i bài giảng.

* Nhữ ng phươ ng pháp cơ bản sử dụng thí nghiệm trong dạy học hóa học

[32] [43]

Trong dạy học có thể s ử d ụng thí nghiệm theo 1 trong 2 phươ ng pháp sau:

- Phươ ng pháp nghiên cứu: dùng thí nghiệm để xác nh ận giả thuy ết, tự rút ra

kiến thức.

- Phươ ng pháp minh hoạ: dùng thí nghiệm để minh ho ạ cho ki ến thức đã

biết.

Thí nghiệm là một phươ ng tiện hết sức quan tr ọng trong dạy học hóa học.

Muốn cho việc sử d ụng thí nghiệm đạt hiệu quả cao, tr ướ c tiên là phải xác

định đúng mục đích, yêu cầu của thí nghiệm. Thí nghiệm bao giờ c ũng phải k ết hợ p

chặt chẽ v ớ i bài học, phục vụ đắc lực cho việc l ĩ nh hội kiến thức của học sinh.

Nói chung giai đoạn dạy học tr ướ c khi học các lý thuyết chủ đạo (cấu tạo

nguyên tử, định luật tuần hoàn và bảng tuần hoàn, liên k ết hóa học) nên sử d ụng thí

nghiệm hóa học theo phươ ng pháp nghiên cứu. Lúc này coi thí nghiệm là nguồncung cấ p kiến thức cho học sinh. Sau khi học các lý thuyết chủ đạo nên sử d ụng thí

nghiệm theo phươ ng pháp minh họa. Lúc này chúng ta có thể g ợ i ý cho học sinh

dựa vào cấu tạo nguyên tử, liên k ết hóa học, độ âm điện,… để d ự đoán tr ướ c tính

chất của các chất, sau đó làm thí nghiệm để minh h ọa. Ở đây thí nghiệm có tác dụng

kiểm chứng cho những dự đoán tính chất của chất.

Khi sử d ụng thí nghiệm theo phươ ng pháp nghiên cứu cần hướ ng dẫn học

sinh quan sát và gợ i ý để các em t ự rút ra đượ c các kiến thức mớ i. Cần khai thác

triệt để các hi ện tượ ng quan sát đượ c trong thí nghiệm để kh ắc sâu kiến thức cho

học sinh.

Ví dụ: Từ các hi ện tượ ng thấy đượ c có thể rút ra k ết luận từ thí nghi ệm natri

tác dụng vớ i nướ c như sau:

- Ngườ i ta bảo quản natri bằng cách ngâm chúng trong dầu hỏa → Natri là

kim loại r ất dễ b ị oxi hóa b ở i oxi của không khí.




- Có thể dùng dao để c ắt natri → Natri là kim lo ại mềm.

- Vết cắt ban đầu có ánh kim sau đó bị m ờ đi → M ột lần nữa khẳng định

natri dễ b ị oxi hóa b ở i oxi của không khí tạo ra màng oxit.

- Mẫu natri nổi trên mặt nướ c → Natri là kim lo ại nhẹ, có khối lượ ng riêng

nhỏ h ơ n 1.

- Mẫu natri nóng chảy thành giọt tròn → Ph ản ứng của natri vớ i nướ c là

phản ứng tỏa nhiệt, natri là kim loại có độ nóng ch ảy thấ p do có sức căng mặt ngoài

nên các chất lỏng có xu hướ ng co thành giọt tròn để có di ện tích xung quanh nhỏ

nhất.

- Mẫu natri chạy trên mặt nướ c phản ứng làm thoát ra chất khí.

- Chất khí đó cháy đượ c → D ựa vào thành phần phân tử c ủa nướ c suy ra chất

khí đó phải là hiđro.

- Biết: Na + H2O → H 2 Suy ra s ản phẩm thứ hai là NaOH và HS t ự l ậ p đượ c

ptpư.

- Nhỏ vài gi ọt dung dịch phenolphtalein vào dung dịch thu đượ c thấy màu

hồng xuất hiện → M ột lần nữa khẳng định dung dịch thu đượ c là kiềm.Cũng có thể khai thác tri ệt để các hi ện tượ ng thí nghiệm bằng cách nêu lên

một hệ th ống câu hỏi dẫn dắt HS.

Ví dụ: Khi biểu diễn thí nghiệm điện phân dung dịch NaCl trong nướ c có thể

nêu câu hỏi cho HS giải đáp như sau:

- Tại sao cần lọc dung dịch muối tr ướ c khi điện phân? Giải đáp câu hỏi này

HS sẽ nh ớ lâu giai đoạn tinh chế mu ối ăn tr ướ c khi điện phân trong công nghiệ p.

- Tại sao cần dùng ống nghiệm hình chữ U làm bình điện phân? Giải đáp câu

hỏi này HS sẽ hi ểu rõ tác dụng của cái màng ngăn dùng trong công nghiệ p.

- Có thể dùng ch ất gì để nh ận biết sản phẩm của sự điện phân ở các điện

cực? Giải thích việc dùng hỗn hợ p KI và hồ tinh b ột để nh ận biết clo tạo ra ở anot,

HS đượ c ôn lại tính chất hóa học của nhóm halogen.

- Dùng dung dịch phenolphtalein để nh ận biết môi tr ườ ng ở catot, nh ưng tại

sao điện phân lâu thì màu hồng của phenolphtalein đã xuất hiện ở catot l ại biến




Mức độ 1 áp d ụng cho các hiện tượ ng đơ n giản.

+ Mức độ 2: GV mô t ả các s ự v ật và quá trình, GV nhắc lại những kiến thức

đã học có liên quan dùng để gi ải thích bản chất của hiện tượ ng, GV giải thích các

hiện tượ ng r ồi rút ra k ết luận về nh ững mối liên hệ gi ữa các hiện tượ ng mà HS

không thể nh ận thấy đượ c trong quan sát tr ực tiế p. Sau đó GV biểu diễn thí nghiệm

để m inh họa.

Mức độ 2 áp d ụng cho các quá trình phức tạ p.

Biểu diễn thí nghiệm theo phươ ng pháp minh họa thì hoạt động nhận thức

của HS là thụ động. Ở đây HS thu đượ c kiến thức tr ướ c tiên từ l ờ i nói của GV, còn

việc biểu diễn thí nghiệm chỉ nh ằm khẳng định hoặc cụ th ể hóa các thông báo b ằng

lờ i của GV. Biểu diễn thí nghiệm theo phươ ng pháp minh họa tốn ít thờ i gian hơ n

so vớ i phươ ng pháp nghiên cứu.

Trong thực tế d ạy học, việc biểu diễn thí nghiệm theo phươ ng pháp nghiên

cứu hay minh họa phụ thu ộc vào vấn đề nghiên c ứu là đơ n giản hay phức tạ p. Nếu

HS đã có k ĩ n ăng quan sát và suy luận tốt, có yêu cầu cao về s ự phát tri ển tính tự l ực

của HS và có điều kiện thờ i gian thì nên biểu diễn thí nghiệm theo phươ ng phápnghiên cứu. Những nội dung khó, phức tạ p nên dùng phươ ng phá p minh họa. Điều

quan tr ọng là phải biết sử d ụng một các hợ p lí các phươ ng pháp trên.

Sử d ụng thí nghiệm theo phươ ng pháp nghiên cứu hay phươ ng pháp minh

họa là tùy thuộc vào tính phức tạ p của vấn đề nghiên c ứu. Nếu như vi ệc giải quyết

vấn đề không đòi hỏi sự c ăng thẳng đáng k ể ho ạt động trí lực của học sinh thì nên

theo phươ ng pháp minh họa. Ngượ c lại, nếu như s ự tri giác, ti ế p thu kiến thức về

đối tượ ng nghiên cứu đòi hỏi sự phân tích ph ức tạ p hơ n, phải động viên trí nhớ và

tư duy thì nên dùng ph ươ ng pháp nghiên cứu.

* Sử dụng hình vẽ và các phươ ng tiện dạy học thay cho thí nghiệm [4]

Vớ i những thí nghiệm khó, nguy hiểm, độc hại có thể dùng hình v ẽ để thay

thế. Giáo viên có thể v ẽ ra gi ấy khổ l ớ n hoặc in ra bản trong để chi ếu trên máy

OVERHEAD. Cũng có thể dùng các b ăng ghi hình để chi ếu cho học sinh.




* Định hướ ng sử dụng thí nghiệm theo hướ ng đổi mớ i phươ ng pháp dạy

học [4]

Thí nghiệm lượ ng nhỏ.

- Mô tả d ụng cụ:

Dụng cụ này là m ột tờ gi ấy A4 có in 5 hình vuông đen và 5 hình vuông

tr ắng. Tờ gi ấy đượ c ép plastic (hoặc đơ n giản hơ n có thể l ồng vào trong một túi

nilon).

Dụng cụ thí nghi ệm có thể t ận dụng những vỉ thu ốc đã dùng r ồi không bị

nứt, gãy trong đó dùng những vỉ thu ốc sâm triều tiên tỏ ra ưu thế h ơ n cả. Bôi đen

bên ngoài một số ch ỗ tr ũng đựng thuốc để th ực hiện các thí nghiệm có k ết tủa tr ắng,

các thí nghiệm có chất màu đượ c thực hiện trên các ô sơ n tr ắng.

- Thực hiện thí nghiệm:

Trên các ô vuông sẽ th ực hiện các thí nghiệm lượ ng nhỏ đơ n giản như: thí

nghiệm tạo chất k ết tủa, điện phân dung dịch… Lượ ng hóa chất sẽ l ấy r ất ít, chừng

một vài giọt. Các thí nghiệm có chất màu đượ c thực hiện trên các ô vuông tr ắng,

các thí nghiệm tạo k ết tủa tr ắng sẽ đượ c thực hiện trên các ô đen. Cách làm này cònưu điểm là:

+ Đơ n giản, gọn gàng, dễ di chuy ển vì không phải dùng đến ống nghiệm.

+ Dễ quan sát vì đượ c nhìn tr ực tiế p (không nhìn qua thủy tinh như làm trong

ống nghiệm).

+ Tiết kiệm hoá chất.

+ Mỗi học sinh đều có thể tìm đượ c hoặc làm đượ c dụng cụ nh ư trên do đó

có thể ch ủ động làm đượ c thí nghiệm.

+ Tích cực đưa thí nghiệm vào bài giảng để thay th ế tình tr ạng “dạy chay” ở

các tr ườ ng phổ thông.

- Sử d ụng thí nghiệm lượ ng nhỏ trong d ạy học hoá học ở THPT:

Ở các tr ườ ng THPT giáo viên có thể làm s ẵn các tờ gi ấy A4 có in ô vuông

tr ắng đen ép plastic, phát cho mỗi bàn để cho h ọc sinh tự làm thí nghi ệm. Nếu

không có điều kiện, hoá chất có thể dùng chung cho 2-3 dãy bàn. H ọc sinh sẽ r ất




thích thú khi đượ c tự tay làm thí nghi ệm. Việc quan sát ở kho ảng cách ngắn cũng sẽ

tốt hơ n là giáo viên làm cho cả l ớ p xem. Như v ậy, không nhất thiết lúc nào giáo

viên cũng phải dùng những thí nghiệm đủ l ớ n để c ả l ớ p quan sát mà có thể cho t ừng

nhóm học sinh tr ực tiế p làm và quan sát thí nghiệm. Vớ i việc sử d ụng thí nghiệm

lượ ng nhỏ, có thể thay th ế thí nghi ệm biểu diễn của giáo viên bằng thí nghiệm tự

làm của học sinh, tạo điều kiện cho học sinh hoạt động một cách tự giác, tích c ực,

hình thành những đức tính cần thiết của ngườ i lao động mớ i: cẩn thận, khoa học, k ỷ

luật.

1.4. Thự c trạng dạy học hóa học trong các trườ ng THPT ở tỉnh Dăk Lăk

1.4.1. Vài nét về các trườ ng THPT ở tỉnh Dăk Lăk [25] [26]

Theo phòng GDTH – Sở GD & ĐT tính đến năm học 2008-2009, toàn tỉnh

Dăk Lăk có 47 tr ườ ng THPT và cấ p II, III. Trong đó có 37 tr ườ ng THPT và cấ p II,

III công lậ p; 09 tr ườ ng THPT bán công và 01 tr ườ ng THPT dân lậ p. Tỉ l ệ 2, 6

tr ườ ng/huyện, tỉ l ệ này còn th ấ p so vớ i vùng đồng bằng.

+ Về đội ngũ GV d ạy môn hóa: đến năm học 2007-2008 có 175 GV.

+ Về h ệ th ống PTN hóa học: hiện nay trên toàn tỉnh chỉ có 14 tr ườ ng có phòng bộ môn hóa h ọc, trong đó chỉ có 3 tr ườ ng có phòng bộ môn hóa h ọc đạt

chuẩn. Tuy nhiên PTN môn hoá học vẫn chưa có tủ hút khí độc. Các tr ườ ng còn lại

chưa có hoặc đang xây dựng phòng bộ môn hóa h ọc.

Việc bảo quản các thiết bị d ạy học chưa đượ c quan tâm, ở m ột số địa phươ ng

đặc biệt là vùng sâu, vùng xa còn lấy phòng học cũ để ch ứa tạm, các thiết bị nh ận

về v ẫn đượ c nằm yên trong kho. Có những phòng chứa không đúng quy cách, gây

tâm lý khó ngại khi sử d ụng. Công tác bảo trì thiết bị ch ưa đượ c thực hiện tốt.

1.4.2. Thự c trạng sử dụng thí nghiệm trong dạy học hóa học ở các

trườ ng THPT tại tỉnh Dăk Lăk

1.4.2.1. Mục đích điều tra

Khi tiến hành điều tra chúng tôi đặt ra những mục tiêu chính sau đây:

- Tìm hiểu thực tr ạng sử d ụng thí nghiệm hóa học của giáo viên và thí

nghiệm thực hành của học sinh.




- Lý do mà một số thí nghi ệm đã không tiến hành đượ c.

- Tìm các biện pháp để nâng cao hi ệu quả s ử d ụng thí nghiệm hóa học lớ p

10, 11 THPT ở t ỉnh Dăk Lăk.

1.4.2.2. Phươ ng pháp điều tra

- Phát khoảng 50 phiếu điều tra (xem phụ l ục 1) ở 12 tr ườ ng THPT: Chuyên

Nguyễn Du, Buôn Ma Thuột, Chu Văn An, Tr ần Phú, Nơ Trang L ơ ng, Cao Bá

Quát, Cư M’Gar, Bán Công Lê H ữu Trác, Bán Công Lê Quý Đôn, Bán Công Buôn

Ma Thuột, Krông Buk, Krông Pach.

- Phỏng vấn tr ực tiế p tổ tr ưở ng bộ môn hóa h ọc ở các tr ườ ng THPT: Buôn

Ma Thuột, Chu Văn An, Nơ Trang L ơ ng, Cao Bá Quát, Tr ần Phú, Bán Công Buôn

Ma Thuột, Bán Công Lê Quý Đôn.

1.4.2.3. K ết quả điều tra

Sau khi thu về 30 phi ếu điều tra ở 12 tr ườ ng THPT k ết hợ p vớ i phỏng vấn

tr ực tiế p một số t ổ tr ưở ng bộ môn hóa h ọc ở các tr ườ ng tác giả rút ra k ết luận sau:

1. Khi dạy bài mớ i các thầy cô giáo dạy hóa học ở tr ườ ng phổ thông th ườ ng

ít sử d ụng thí nghiệm k ể c ả thí nghi ệm biểu diễn (thầy cô làm thí nghiệm).o Khoảng 20 phiếu thầy cô cho biết nguyên nhân chính không tiến hành thí

nghiệm:

- Giáo viên ngại tiế p xúc vớ i hóa chất, đặc biệt là các thí nghiệm có các khí

độc như: Cl2, H2S, NO, NO2,… gây ô nhiễm môi tr ườ ng, có hại cho sức khỏe do

chưa có dụng cụ, thiết bị hút khí độc. Đây là nguyên nhân chủ y ếu khiến giáo viên ít

làm thí nghiệm do đó các thí nghiệm liên quan đến các khí độc giáo viên thườ ng

không biểu diễn.

- Các dụng cụ đượ c phát lâu ngày bị v ỡ , hỏng nhiều nên khi làm thí nghiệm

thiếu nhiều dụng cụ.

- Hóa chất ở tr ườ ng phổ thông do S ở Giáo d ục cung cấ p về ch ậm hơ n so vớ i

tiến độ n ăm học. Nhiều hóa chất bị h ỏng, lẫn nhiều tạ p chất, thiếu chủng loại mà

chưa đượ c bổ sung nên nhi ều khi làm thí nghiệm không đạt yêu cầu, ví dụ thí

nghiệm Cu + H2SO4 dung d ịch thu đượ c không có màu xanh của Cu2+.




để th ực hành, nhiều thí nghiệm còn độc”.

Như v ậy, khi giảng dạy môn hóa ở tr ườ ng THPT các thầy cô giáo ít sử d ụng

thí nghiệm, k ể c ả thí nghi ệm biểu diễn lẫn thí nghiệm của học sinh.

K ết luận chươ ng 1

Trong chươ ng này đã tìm hiểu:

1. Lịch sử v ấn đề nghiên c ứu của đề tài.

2. Cơ s ở lý lu ận về ph ươ ng pháp dạy học hóa học: định ngh ĩ a, đặc tr ưng, phân

loại các phươ ng pháp dạy học hóa học; các phươ ng pháp dạy học hóa học cơ b ản,

phươ ng pháp tr ực quan.

3. Thí nghiệm trong dạy học hóa học.

- Khái niệm.

- Vai trò của thí nghiệm trong dạy học hóa học.

4. Dựa vào thực tế điều tra đã trình bày tóm t ắt thực tr ạng dạy học hóa học ở các

tr ườ ng THPT tỉnh Dăk Lăk.- Toàn tỉnh Dăk Lăk chỉ có kho ảng 14 tr ườ ng THPT có phòng bộ môn hóa

học tuy nhiên chỉ có 3 tr ườ ng có PTN đạt chuẩn, một số tr ườ ng khác chưa có hoặc

đang xây dựng PTN.

- Phần lớ n các tr ườ ng THPT vẫn lấy phòng học cũ làm phòng để d ụng cụ,

hóa chất và công tác bảo quản trang thiết bị v ẫn chưa đượ c quan tâm đúng mức.

- Thí nghiệm đượ c dùng trong dạy học hóa học ở các tr ườ ng THPT vẫn còn

ít vì nhiều nguyên nhân: giáo viên còn ngại tiế p xúc vớ i hóa chất; dụng cụ, hóa chất

còn thiếu, tốn thờ i gian chuẩn bị, k ĩ n ăng tiến hành thí nghiệm của giáo viên còn

yếu, thí nghiệm khó thực hiện, chưa có PTN, chưa có chế độ đãi ngộ h ợ p lí cho giáo

viên, …




Chươ ng 2. MỘT SỐ BIỆN PHÁP NÂNG CAO HIỆU QUẢ SỬ DỤNG

THÍ NGHIỆM HÓA HỌC LỚ P 10, 11 THPT Ở TỈNH DĂK LĂK

2.1. Xác định danh mục các thí nghiệm lớ p 10, 11 cần biểu diễn

Để giúp giáo viên ti ết kiệm công sức khi xác định thí nghiệm trong các bài

dạy, chúng tôi đề xu ất danh mục thí nghiệm tươ ng ứng vớ i các nội dung bài học

theo từng khối lớ p như sau:

PHẦN 1: HÓA HỌC LỚ P 10

CHƯƠ NG 2: BẢ NG TUẦ N HOÀN CÁC NGUYÊN TỐ HÓA H ỌC VÀ ĐỊ NHLUẬT TUẦ N HOÀN

ND: Sự biến đổi tính kim loại - phi kim của các nguyên tố trong bảng

tuần hoàn các nguyên tố hóa học (bài 9, chuẩn – bài 12, nâng cao)

T/N 1: Sự bi ến đổi t/c của nguyên tố trong nhóm

T/N 2: Sự bi ến đổi t/c của các nguyên tố trong c hu kì

CHƯƠ NG 5: NHÓM HALOGEN

ND: Clo (bài 22, chuẩn – bài 30, nâng cao)T/N 1: Tính tan của khí clo trong nướ c

T/N 2: Tính tẩy màu của clo ẩm

T/N 3 : Clo t/d vớ i kim loại (Na, hoặc sắt)

T/N 4: Clo t/d vớ i hiđro

T/N 5: Clo t/d vớ i muối của các halogen khác.

T/N 6: Đ/c khí clo trong PTN

ND: Hiđroclorua – Axit clohiđric (bài 23, chuẩn – bài 31, nâng cao)

T/N 1: Thử tính tan c ủa hiđro clorua trong nướ c.

T/N 2: Đ/c hiđro clorua theo phươ ng pháp sunfat (NaCl + H2SO4)

ND: Flo (bài 25, chuẩn – bài 34, nâng cao)

T/N: Sự ăn mòn thủy tinh của axit flohiđric

ND: Iot (bài 25, chuẩn – bài 36, nâng cao)

T/N 1: Sự th ăng hoa của iot




T/N 2: Iot t/d vớ i nhôm

ND: Luyện tập về nhóm halogen (bài 26, chuẩn – bài 37, nâng cao)

T/N: So sánh tính oxi hóa giữa clo, brom, iot.

CHƯƠ NG 6: OXI – LƯ U HUỲ NH

ND: Oxi (bài 29, chuẩn – bài 41, nâng cao)

T/N 1: Oxi t/d vớ i kim loại (natri hoặc sắt hoặc magie)

T/N 2: Oxi t/d vớ i phi kim (lưu huỳnh hoặc cabon hoặc photpho)

T/N 3: Đ/c oxi trong PTN (đ/c oxi từ KMnO 4 ho ặc từ KClO 3, hoặc phân hủy

H2O2)

ND: Ozon và hiđro peoxit (bài 29, chuẩn – bài 42, nâng cao)

T/N 1: Tính bền của phân tử H 2O2

T/N 2: Tính oxi hóa của H2O2

T/N 3: Tính khử c ủa H2O2

ND: Lư u huỳnh (bài 30, chuẩn – bài 43, nâng cao)

T/N 1: Xét tính tan của S trong nướ c

T/N 2: Quan sát tr ạng thái của ST/N 3: Lưu huỳnh t/d vớ i kim loại (đồng hoặc sắt)

T/N 4: Lưu huỳnh t/d vớ i phi kim (O2)

T/N 5: Lưu huỳnh t/d vớ i hiđro

ND: Hiđro sunfua, lư u huỳnh đioxit, lư u huỳnh trioxit (bài 32, chuẩn –

bài 44, nâng cao)

T/N 1: Đ/c hiđro sunfua và đốt cháy trong không khí

T/N 2: NB H2S, muối sunfua

ND: Hợ p chất có oxi của lư u huỳnh (bài 32, chuẩn – bài 45, nâng cao)

T/N 1: Đ/c và nhận biết lưu huỳnh đioxit

T/N 2: Lưu huỳnh đioxit là chất (o) và là chất (k) ( t/d vớ i KMnO4, H2S)

ND: Axit sunfuric – Muối sunfat (bài 33, chuẩn – bài 45, nâng cao)

T/N 1: Pha loãng axit sunfuric

T/N 2: Tính chất của axit sunfuric loãng




- T/d vớ i quì tím

- T/d vớ i kim loại

- T/d vớ i bazơ , oxit bazơ

- T/d vớ i muối

T/N 2: Tính chất của axit sunfuric đặc

- T/d vớ i Cu

- T/d vớ i phi kim (C)

- T/d vớ i hợ p chất (đườ ng)

T/N 3: NB axit sunfuric, muối sunfat

CHƯƠ NG 7: TỐC ĐỘ PH Ả N Ứ NG VÀ CÂN BẰ NG HÓA HỌC

ND: Tốc độ phản ứ ng hóa học (bài 36, chuẩn – bài 49, nâng cao)

T/N 1: Ảnh hưở ng của nồng độ đến tốc độ ph ản ứng

T/N 2: Ảnh hưở ng của nhiệt độ đến tốc độ ph ản ứng

T/N 3: Ảnh hưở ng của diện tích bề m ặt đến tốc độ ph ản ứng

T/N 4: Ảnh hưở ng của xúc tác đến tốc độ ph ản ứng

ND: Cân bằng hóa học (bài 38, chuẩn – bài 50, nâng cao)T/N: Sự chuy ển dịch CBHH khi thay đổi nhiệt độ

PHẦN 2: HÓA HỌC LỚ P 11

CHƯƠ NG 1: SỰ ĐIỆ N LI

ND: Sự điện li (bài 1, chuẩn – bài 1, nâng cao)

T/N: Tính dẫn điện của một số ch ất

ND: Phân loại các chất điện li (bài 1, chuẩn – bài 2, nâng cao)

T/N: Khả n ăng điện li của các chất

ND: Axit, bazơ và muối (bài 2, chuẩn – bài 4, nâng cao)

T/N: Hiđroxit lưỡ ng tính

ND: Sự điện li của nướ c –pH – Chất chỉ thị axit, bazơ (bài 3, chuẩn – bài

4, nâng cao)

T/N: Dùng quì tím, phenolphtalein xác định môi tr ườ ng của axit, bazơ




- T/d vớ i kim loại (Cu, Fe, Al)

- T/d vớ i phi kim (S hoặc C)

- T/d vớ i hợ p chất ( H2S)

T/N 4: Nhiệt phân muối nitrat (NaNO3, Cu(NO3)2)

T/N 5: NB ion nitrat

ND: Photpho (bài 10, chuẩn – bài 14, nâng cao)

T/N: Photpho t/d vớ i phi kim (O2)

ND: Axit photphoric và muối photphat (bài 11, chuẩn – bài 15, nâng

cao)

T/N 1: Tính tan khác nhau của muối photphat

T/N 2: NB ion photphat

ND: Phân bón hóa học (bài 12, chuẩn – bài 16, nâng cao)

T/N 1: Đ/c amoni nitrat

T/N 2: Đ/c amoni sunfat

CHƯƠ NG 3: CACBON - SILIC

ND: Cacbon (bài 15, chuẩn – bài 20, nâng cao)T/N 1: Khả n ăng hấ p phụ ch ất khí của than gỗ

T/N 2: Khả n ăng hấ p phụ ch ất tan trong dd của than gỗ

ND: Hợ p chất của cacbon (bài 16, chuẩn – bài 21, nâng cao)

T/N 1: Đ/c trong PTN và thử tính kh ử c ủa CO đối vớ i CuO

T/N 2: Chứng minh CO2 n ặng hơ n không khí và không duy trì sự cháy

T/N 3: Tính axit của axit cacbonic

ND: Silic và hợ p chất của silic (bài 17, chuẩn – bài 22, nâng cao)

T/N 1: Đ/c H2SiO3

T/N 2: Tính chất của muối silicat

CHƯƠ NG 4: ĐẠI CƯƠ NG VỀ HÓA H ỌC HỮ U CƠ

ND: Phân tích nguyên tố (bài 27, nâng cao)

T/N 1: Xác định nitơ

T/N 2: Xác định halogen




CHƯƠ NG 5: HIĐROCACBON NO

ND: Ankan (bài 25, chuẩn - bài 35, nâng cao)

T/N 1: Đ/c CH4

T/N 2: CH4 t/d v ớ i oxi

T/N 3: CH4 t/d v ớ i clo

CHƯƠ NG 6: HIĐROCABON KHÔNG NO

ND: Anken (bài 29, chuẩn – bài 40, nâng cao)

T/N 1: Đ/c etilen

T/N 2: Pư c ộng halogen – etilen t/d vớ i brom

T/N 3: Oxi hóa etilen bằng dd KMnO4

ND: Ankin (bài 32, chuẩn – bài 43, nâng cao)

T/N 1: Đ/c axetilen

T/N 2: Pư c ộng brom vào axetilen

T/N 3: Pư th ế b ằng ion kim loại (C2H2 + AgNO 3/NH3)

T/N 4: Pư oxi hóa C 2H2 (t/d v ớ i O2)

CHƯƠ NG 7: HIĐROCACBON THƠM – NGUỒ N HIĐROCACBON THIÊN NHIÊN – HỆ TH Ố NG HÓA VỀ HI ĐROCACBON

ND: Benzen và Ankylbezen (bài 35, chuẩn – bài 46, nâng cao)

T/N 1: Tính tan của C6H6

T/N 2: Pư th ế (brom hóa C 6H6)

T/N 3: Pư nitro hóa C 6H6

T/N 4: Pư c ủa C6H6 v ớ i clo

T/N 5: Pư oxi hóa c ủa benzen và toluen

T/N 6: Đốt cháy benzen

ND: Stiren và naphtalen (bài 35, chuẩn – bài 47, nâng cao)

T/N: Pư nitro hóa naphtalen

CHƯƠ NG 8: DẪ N XUẤT HALOGEN – ANCOL - PHENOL

ND: Ancol (bài 40, chuẩn – bài 54, nâng cao)

T/N 1: C2H5OH t/d vớ i Na




T/N 2: Pư th ế H c ủa nhóm OH ancol trong glixerol (pư riêng c ủa glixerol –

C3H5(OH)3 + Cu(OH) 2)

T/N 3: Pư th ế nhóm OH ancol

T/N 4: Pư oxi hóa ancol b ậc I

ND: Phenol (bài 41, chuẩn – bài 55, nâng cao)

T/N 1: Tính axit của phenol

T/N 2: Pư th ế vòng th ơ m của phenol

CHƯƠ NG 9: ANĐEHIT – XETON – AXIT CACBOXYLIC

ND: Anđehit và xeton (bài 44, chuẩn – bài 58, nâng cao)

T/N 1: Pư oxi hóa c ủa anđehit và xeton (t/d vớ i Br 2 và KMnO 4)

T/N 2: Pư oxi hóa an đehit và xeton (Anđehit t/d vớ i ion bạc trong dd NH3)

ND: Axit cacboxylic (bài 45, chuẩn - bài 61, nâng cao)

T/N: T/c của CH3COOH

- T/d vớ i quì tím (phenolphtalein)

- T/d kim loại (Mg)

- T/d muối (Na2CO3)2.2. Lập k ế hoạch làm thí nghiệm cho cả năm học

- Chuẩn bị vào đầu năm học mớ i giáo viên nên rà soát những thí nghiệm cần

làm trong từng học k ỳ, từng chươ ng, từng bài từ đó lậ p k ế ho ạch làm thí nghiệm

cho từng bài, từng chươ ng cho từng học k ỳ.

- Liệt kê những dụng cụ, hóa chất phục vụ cho t ừng thí nghiệm, từng bài học,

từng chươ ng của cả hai kh ối lớ p 10, 11 (xem phụ l ục 2).

- Kiểm tra, liệt kê những hóa chất và dụng cụ đã hỏng, thiếu cần phải mua và

có k ế ho ạch mua sắm.

2.3. Hoàn thiện hệ thống trang thiết bị của phòng thí nghiệm

Nhằm giúp giáo viên chuẩn bị thí nghi ệm và xế p dọn nhanh khi làm thí

nghiệm cần:

- Làm vệ sinh t ủ đựng hóa chất, tủ đựng dụng cụ s ạch sẽ.

- Dán nhãn từng ngăn tủ, từng loại hóa chất.




- Hóa chất, dụng cụ đượ c để đúng chỗ, ngăn nắ p, khi cần dùng có thể tìm

thấy ngay.

- Phối hợ p vớ i cán bộ ph ụ trách PTN l ậ p danh mục hóa chất, dụng cụ thí

nghiệm.

- Có PTN bộ môn và phòng đựng hóa chất riêng.

- Sửa chữa đườ ng điện, đèn, quạt thật tốt để khi vào PTN sáng s ủa, không có

hơ i hóa chất độc hại, chuẩn bị thí nghi ệm nhanh chóng và xóa đi mặc cảm độc hại

mỗi khi bướ c vào PTN.

- Hệ th ống nướ c tốt giúp giáo viên và học sinh r ửa dụng cụ, xế p dọn nhanh

chóng sau khi làm thí nghiệm.

- Có bình phòng cháy chữa cháy để đúng nơ i quy định tạo tâm lý an toàn cho

giáo viên khi đến PTN.

- Kiểm tra, đề ngh ị s ửa chữa bàn ghế h ỏng, tạo điều kiện thuận lợ i cho học

sinh làm thí nghiệm thực hành sau một chươ ng học, một phần học hoặc học sinh tự

làm thí nghiệm khi d ạy kiến thức mớ i (bài mớ i).

2.4. Cải tiến cách thự c hiện một số thí nghiệm của giáo viênĐể giúp giáo viên có th ể ti ến hành thí nghiệm dễ dàng h ơ n, chúng tôi vận

dụng những k ết quả c ủa một số tác gi ả đã nghiên cứu để c ải tiến cách tiến hành các

thí nghiệm sau:

T/N 1: Sự biến đổi tính chất của nguyên tố trong nhóm

Tiến hành thí nghiệm

Nhúng đồng thờ i hai miếng bông đã thấm nướ c Cl2 vào c ốc (1) chứa dung

dịch NaBr và cốc (2) chứa dung dịch NaI đã có thêm hồ tinh b ột.

Nhúng đồng thờ i hai miếng bông đã thấm nướ c Br 2 vào c ốc (3) chứa dung

dịch NaCl và cốc (4) chứa dung dịch NaI đã có thêm hồ tinh b ột.

Nhúng đồng thờ i hai miếng bông đã thấm nướ c I2 vào c ốc (5) chứa dung

dịch NaCl và cốc (6) chứa NaBr.

Từ các TN trên, GV h ướ ng dẫn HS rút ra k ết luận về s ự bi ến đổi tính chất

của nguyên tố trong nhóm.




Chú ý: Cẩn thận vớ i clo và brôm là những chất độc.

T/N 2: Sự biến đổi tính chất của các nguyên tố trong chu kì


Đặt ba mẩu nhỏ kim lo ại Na, Mg, Al lên mặt một thướ c nhựa, ứng vớ i ba cốc

chứa dung dịch HCl nồng độ kho ảng 20% đặt ở phía d ướ i ( hình 2.1).

Hình 2.1: Sự bi ến đổi tính chất của các nguyên tố trong m ột chu kì

Nghiêng cẩn thận chiếc thướ c để 3 m ẩu kim loại r ơ i đồng thờ i xuống 3 cốc.

Hướ ng dẫn HS quan sát hiện tượ ng xảy ra và có k ết luận.

T/N 3: Điều chế khí clo trong phòng thí nghiệm


Cho 4g MnO2 và 20 ml dd HCl 35% vào m ột bình cầu đáy tròn 50 ml, đậy

bình bằng nút cao su có ống dẫn khí xuyên qua. Đun nóng bình, thu khí clo theo phươ ng pháp dờ i chỗ không khí ( đượ c khoảng 1 lít clo).

Hình 2.2: Điều chế Cl 2

Chú ý: - Dung dịch HCl phải thật đặc, nếu loãng sẽ không có khí clo t ạo

thành.

- Sau khi xong thí nghiệm thì nhúng bình cầu vào chậu nướ c vôi để

huỷ clo và HCl d ư.

- Nút cao su phải vừa vớ i miệng bình cầu để đậy thật kín không cho

khí clo thoát ra.

dd Ca(OH)2

MnO2

dd HCl

Cl2




Hình 2.4: Lưu huỳnh tác dụng vớ i đồng

Chú ý: - Qua thí nghi ệm và viết PTHH, GV giúp học sinh nhận xét r ằng số

oxi hoá của S giảm từ 0 xu ống -2, S thể hi ện tính oxi hoá. Ngượ c lại, khi S tác dụng

vớ i O2, số oxi hoá c ủa S tăng từ 0 đến +4, S thể hi ện tính khử.- Không để dây đồng chạm vào thành ống nghiệm vì như v ậy dây sẽ

dính chặt lại, không lấy ra đượ c để quan sát CuS.

- Chỉ đưa dây đồng vào ống nghiệm khi S đã biến thành một lớ p hơ i

màu nâu sẫm cao khoảng 2- 4 cm.

- Chuẩn bị s ẵn 2- 3 sợ i dây đồng đã cạo sạch xoắn thành hình ruột gà

để thay th ế khi c ần.

T/N 9: Nhận biết H2S


- Đặt ống hình tr ụ vào c ốc thuỷ tinh, trên thành c ốc đặt hai mảnh giấy tẩm

dung dịch CuSO4 và dung d ịch Pb(NO3)2.

- Rót vào cốc lớ p nướ c mỏng. Cho tiế p vào cốc vài cục nhỏ FeS. Đậy miệng

ống bằng nút cao su có kèm ống nhỏ gi ọt chứa dung dịch HCl đặc.

- Bóp mạnh quả bóp cao su c ủa ống nhỏ gi ọt.

Hình 2.5: Nhận biết H2S

Chú ý: - Sau thí nghi ệm cần đổ thêm n ướ c vào cốc để hoà tan d ần lượ ng H2S có

trong ống hình tr ụ tr ướ c khi tháo r ửa thiết bị.

- Thí nghiệm thực hiện theo phươ ng án trên đảm bảo tính tr ực quan và

Giấy tẩmCuSO4

Giấy tẩmPb(NO3)2

dd HCl

FeS

Cu

S




an toàn trong lớ p học.

T/N 10: Sự chuyển dịch cân bằng hóa học khi thay đổi nhiệt độ

Chuẩn bị thí nghiệm

Cho vào hai bình cầu bằng cỡ nh ỏ (ho ặc ống nghiệm cỡ l ớ n), mỗi bình (hoặc

ống nghiệm) 2 vẩy Cu nhỏ, kích thướ c như nhau. Đậy mỗi bình (hoặc ống nghiệm)

bằng nút cao su có kèm ống hút nhỏ gi ọt chứa dung dịch HNO3 đặc.

Chuẩn bị m ột cốc nướ c đá lạnh.


Ta bóp đồng thờ i quả bóp cao su c ủa hai ống nhỏ gi ọt để cho cùng m ột lượ ng

HNO3 đặc vào mỗi bình cầu (hoặc ống nghiệm) tác dụng vớ i Cu. Chờ m ột lúc để

khí NO2 m ớ i tạo thành khuếch tán đều trong mỗi bình (hoặc ống nghiệm).

Để m ột bình làm đối chứng, nhúng bình (hoặc ống nghiệm) còn lại vào cốc

nướ c đá. Sau một thờ i gian, nhấc bình (hoặc ống nghiệm) ra, hướ ng dẫn HS quan

sát hiện tượ ng xảy ra và k ết luận.

T/N 11: Tính dẫn điện của một số dung dịch

Chuẩn bị thí nghiệm (nh ư hình v ẽ)

Hình 2.6: Tính dẫn điện của một số dung d ịchDùng 2 miếng đồng hình chữ nh ật kích thướ c 1cm x 3cm làm bản cực.

Nguồn điện là 1 bộ 3 pin 1,5 von. L ắ p dụng cụ thí nghi ệm như hình v ẽ. Dung dịch

điện phân đượ c dùng lần lượ t là: dung dịch NaCl, dung dịch HCl, dung dịch NaOH.


Khi thay các dung dịch trên bằng nướ c nguyên chất hoặc dung dịch đườ ng

thì đèn không sáng.

Bóng đèn

Dung dịch điện phân




Chú ý: - Nên dùng pin đại để đèn sáng đượ c lâu.

- Hai điện cực cắm qua một miếng nhựa tròn đậy trên miệng cốc.

- Khoảng cách giữa 2 điện cực không đượ c xa quá (chừng 1 cm).

- Sau ít lâu đèn sẽ không sáng vì có nhi ều bọt khí bám ở điện cực.

T/N 12: Nitơ tác dụng vớ i magie


- Đặt băng Mg còn mớ i trên mặt viên gạch phẳng.

- Đốt Mg cháy sáng r ồi lấy cốc thủy tinh úp lên.

Quan sát hiện tượ ng xảy ra và nhận xét.

Lúc đầu Mg cháy mạnh do phản ứng vớ i O2 c ủa không khí. Khi O2 đã hết,

Mg cháy âm ỉ do tác d ụng vớ i N2 c ủa không khí tạo thành Mg3 N2.

Hướ ng dẫn HS quan sát lớ p ngoài của sản phẩm cháy là bột MgO màu tr ắng,

bên trong là bột mịn magie nitrua Mg3 N2 màu xám.

3Mg + N2 Mg 3 N2

Chú ý: Để ch ứng minh sự t ạo thành nitrua, ta cho bột màu xám vào ống

nghiệm r ồi cho thêm vào vài giọt nướ c. Phản ứng xảy ra như sau:Mg3 N2 + 6H 2O 3Mg(OH) 2 + 2NH 3

Có thể nh ận biết khí NH3 thoát ra b ằng mùi khai hoặc dùng giấy chỉ th ị màu

(giấy quì tím hoặc giấy phenolphtalein).

T/N 13: NH3 tác dụng vớ i axit


- K ẹ p ống thủy tinh hình tr ụ n ằm ngang trên giá thí nghiệm.

- Tẩm dung dịch NH3 vào mi ếng bông r ồi đưa vào một đầu ống, đậy miệng

ống bằng nút cao su.

- Tẩm dung dịch HCl đặc vào miếng bông thứ hai r ồi đưa vào đầu ống bên

kia, đậy miệng ống bằng nút cao su.




Hình 2.7: NH3 tác d ụng vớ i axit

T/N 14: NH3 khử CuO


Cho vào đáy ống nghiệm một ít cát sạch và khô vớ i chiều cao khoảng 25mm, r ồi nhỏ vào dung d ịch amoniac đặc. Đặt nhúm bông thủy tinh vào ống nghiệm.

R ải đều bột CuO trên thành ống nghiệm. K ẹ p ống nghiệm trên giá ở t ư th ế ng ửa

miệng lên vớ i độ ch ếch 200. Đun nóng CuO chừng 1 phút thì cho ngọn lửa đèn cồn

thứ hai đun nóng cát đã tẩm dung dịch NH3.

T/N 15: Nhiệt phân NaNO3


Dùng đũa thủy tinh chấm vào dung dịch KNO3 bão hoà r ồi viết chữ ho ặc vẽ

hình lên tờ gi ấy tr ắng, hơ khô r ồi lấy que đóm mớ i tắt (đầu que còn than hồng) dí

vào chữ vi ết hoặc hình mớ i vẽ. Giấy sẽ b ị cháy theo nh ững chỗ có KNO 3 do oxi c ủa

phản ứng:

2KNO3 → 2KNO 2 + O 2

Chú ý: - Dùng lo ại giấy viết vào ít bị loang s ẽ d ễ đượ c hình theo ý muốn.

- Nếu viết chữ thì các nét ch ữ ph ải dính liền nhau để gi ấy cháy liên

tục.

T/N 16: Xác định nitơ


Tr ộn đều khoảng 0,1g urê và 0,2g vôi tôi xút r ồi cho vào ống nghiệm khô.

Đun nóng nhẹ ống nghiệm r ồi đặt mẫu giấy quỳ tím ẩm lên miệng ống nghiệm.

Chú ý: - Ngoài cách nhận biết NH3 b ằng giấy quì ẩm, bằng mùi (để mi ệng

Bông tẩm NH3 đặc

Bông tẩmHCl đặc




ống nghiệm xa mũi r ồi lấy bàn tay phẩy nhẹ) có thể đưa đũa thủy tinh mớ i nhúng

vào dung dịch HCl đặc lại gần miệng ống nghiệm, đầu đũa sẽ “ b ốc khói”.

- Vôi tôi xút là một hỗn hợ p của CaO và NaOH ở d ạng bột, dễ tr ộn

đều vớ i hợ p chất hữu cơ . Nếu dùng NaOH thay cho vôi tôi xút, ống nghiệm dễ b ị

thủng đáy do tác dụng của NaOH nóng chảy.

- Sau thí nghiệm, GV hướ ng dẫn HS rút ra k ết luận: (NH4)2SO4 và

urê tác dụng vớ i NaOH sinh ra NH3, NH3 l ại là hợ p chất của nitơ . Vậy (NH4)2SO4

và urê cũng là hợ p chất của nitơ .

T/N 17: Điều chế CH4


- Cho vào ống nghiệm một hỗn hợ p gồm CH3COONa khan và vôi tôi xút đã

tr ộn k ĩ v ớ i nhau theo tỉ l ệ 2 : 3 v ề kh ối lượ ng. Đậy ống nghiệm bằng một nút cao su

có kèm ống dẫn khí hình chữ S.

- Cặ p ống nghiệm nằm ngang trên giá thí nghiệm, sau đó đun mạnh vào chỗ

có chứa hoá chất. Để đảm bảo độ tinh khi ết, không nên thu khí bay ra trong phút

đầu tiên. Khoảng vài chục phút sau CH4 s ẽ bay ra m ạnh, ta thu khí qua nướ c vàomột ống nghiệm hoặc vào khí k ế ki ểu túi polietilen.

Hình 2.8: Điều chế CH 4

Chú ý: - Metan nh ẹ h ơ n không khí.

- Khi dừng thí nghiệm phải tháo ống dẫn khí r ồi mớ i bỏ đèn ra để

nướ c không tràn vào ống nghiệm.

- Cần nắm đượ c tác dụng của vôi xút.

Để đảm bảo k ết quả thí nghi ệm, ta phải dùng CH3COONa khan và vôi tôi

xút. Cách chuẩn bị các ch ất trên như sau :

1. Điều chế CH 3COONa khan: Cho tinh thể CH 3COONa vào bát sứ nung r ồi

CH3COONavà vôi tôi xút

CH4

H2O




đun cho đến khi nướ c bay đi hết. Để ngu ội, tán nhỏ. Có thể cho vào l ọ nút kín để

làm thí nghiệm dần.

2. Điều chế vôi tôi xút

Cách 1: Tr ộn đều vôi sống tán nhỏ (dùng lo ại vôi sống còn mớ i) vớ i lượ ng

xút theo tỉ l ệ 1,5 : 1 v ề kh ối lượ ng.

Lưu ý phải làm nhanh tay, tránh sự hút ẩm, chảy r ữa của NaOH r ắn. Vôi tôi

xút loại này phải dùng ngay.

Cách 2: Tr ộn vôi sống khô đã tán nhỏ v ớ i dung dịch NaOH bão hoà theo tỉ l ệ

2:1 r ồi đun trong capsun sứ cho đến khi nướ c bay đi hết. Để ngu ội, tán nhỏ dùng

ngay hoặc cất vào lọ có nút th ật kín.

T/N 18: CH4 tác dụng vớ i clo


Nạ p CH4 vào 1/2 th ể tích bình tam giác tr ướ c, sau đó nạ p tiế p 1/2 thể tích

khí Cl2. Đưa bình đựng hỗn hợ p khí trên ra ánh sáng khuếch tán. Sau một thờ i gian

cho nướ c vào bình, lắc nhẹ r ồi cho thêm vào một mẩu giấy quỳ tím.

Hình 2.9: CH4 tác d ụng vớ i Cl2

T/N 19: Điều chế etilen

Tiến hành thí nghiệmCho vào ống nghiệm 2 ml ancol etylic, một ít cát sạch và 6 ml axit sunfuric

đặc. Đậy ống nghiệm bằng nút cao su có ống dẫn khí xuyên qua, đun nóng ống

nghiệm. Thu khí etilen theo phươ ng pháp dờ i chỗ n ướ c.

CH4

Cl2

Ánhsáng

Nướ c

Quìtím




Hình 2.10: Điều chế C 2H4

Chú ý: - Nếu dùng ancol nhiều hơ n axit thì không thu đượ c etilen.

- Yêu cầu HS nêu tác dụng của cát trong thí nghiệm .

T/N 20: Điều chế axetilen

Tiến hành thí nghiệmCó thể l ắ p ráp dụng cụ đơ n giản để điều chế m ột lượ ng nhỏ khí C 2H2 trong

phòng thí nghiệm như mô t ả trên các hình 2.11.

a) b) c)

Hình 2.11: Điều chế axetilen

T/N 21: Phản ứ ng nitro hóa C6H6


- Nhỏ vào ống nghiệm 5 – 6 giọt HNO3 đặc, nhỏ ti ế p từ t ừ vào 10 gi ọt H2SO4

đặc r ồi lắc nhẹ (n ếu hỗn hợ p trong ống nghiệm này nóng quá thì phải làm lạnh bằng

cách ngâm vào cốc nướ c lạnh để tránh hi ện tượ ng phân huỷ HNO 3).- Nhỏ ti ế p vào ống nghiệm 5 giọt C6H6. Đậy miệng ống nghiệm bằng nút cao

su có kèm ống dẫn khí.

- Lắc hỗn hợ p phản ứng trong cốc nướ c nóng để gi ữ nhi ệt độ kho ảng 50oC –

60oC.

- Sau chừng 5 – 10 phút, rót cẩn thận hỗn hợ p vào cốc nướ c lạnh. Dùng đũa

thuỷ tinh khu ấy đều dung dịch sau đó để yên quan sát.

H2O

C2H2

CaC2 CaC2

H2O

C2H2

CaC2

H2O

Nướ c

C2H5OH và H2SO4 C2H4




Chú ý: - H 2SO4 giữ vai trò xúc tác.

- Cần làm lạnh hỗn hợ p để h ạn chế ph ản ứng phụ t ạo ra đinitrobenzen và

phản ứng phân huỷ HNO 3.

- Sau thí nghiệm cần đổ các ch ất vào chậu nướ c vôi để kh ử độc tr ướ c khi

r ửa dụng cụ.

T/N 22: Phản ứ ng của C6H6 vớ i clo


- Nhỏ vào nhánh (1) c ủa ống nghiệm hai nhánh vài giọt C6H6 (hình 2.12a),

nghiêng và xoay ống nghiệm để C 6H6 bám một lớ p mỏng trên thành ống.

- Cho vào nhánh (2) một thìa nhỏ KMnO 4, nhỏ ti ế p vào ống 5 giọt HCl đặc

(hình 2. 12b) r ồi đậy miệng ống bằng nút bấc. Hướ ng dẫn HS quan sát có màu vàng

lục của clo xuất hiện và bay từ nhánh (2) sang nhánh (1).

- Dùng k ẹ p kim loại đốt dây magie r ồi đưa lại gần nhánh (2) để cung c ấ p ánh

sáng cho phản ứng hoá học (những ngày tr ờ i nắng có ánh sáng mặt tr ờ i, ta không

cần đốt dây magie).

Hình 2.12: Benzen tác dụng vớ i Cl2

T/N 23: C2H5OH tác dụng vớ i Na


- Rót vào ống nghiệm khoảng 5ml C2H5OH khan, cho tiế p vào 1 mẩu Na bằng hạt đậu xanh. Phản ứng xảy ra êm dịu, không mãnh liệt như v ớ i nướ c, có khí

H2 bay ra.

- Khi mẫu Na tan hết, đun ống nghiệm bằng ngọn lửa đèn cồn để C 2H5OH

còn dư bay h ơ i, còn lại chất r ắn là C2H5ONa bám vào đáy ống. Để ngu ội ống

nghiệm r ồi rót 2ml nướ c cất vào. Nhỏ ti ế p vào vài giọt phenolphtalein.

Chú ý: Để chu ẩn bị C 2H5OH khan, ta cho bột CuSO4 khan vào C 2H5OH 960.

C6H6 dd HCl

KMnO4C6H6Cl6




T/N 24: Phản ứ ng oxi hóa ancol bậc I


- Nhỏ vào ống nghiệm từ 15 – 20 gi ọt C2H5OH 960.

- Nung sợ i dây đồng đườ ng kính 0,5mm đã đượ c quấn thành hình lò xo trên

ngọn lửa đèn cồn. Hướ ng dẫn HS quan sát hiện tượ ng xảy ra.

- Nhúng sợ i dây đồng đang nung nóng ở trên vào ống nghiệm chứa C2H5OH

960.

- Lặ p lại cách làm như v ậy khoảng 7 – 10 lần. Quan sát dây đồng chuyển từ

đen sang đỏ.

Chú ý: Có thể s ử d ụng lượ ng CH3CHO mớ i tạo thành để th ực hiện phản ứng

tráng bạc khi nhỏ vào ống nghiệm dung dịch AgNO3 trong NH 3 (và vài gi ọt dung

dịch NaOH) r ồi đun nóng nhẹ trên ng ọn lửa đèn cồn.

T/N 25: Phản ứ ng thế vòng thơ m của phenol


Cho vào ống nghiệm khoảng 2ml nướ c brom bão hoà, cho tiế p vào vài tinh

thể ho ặc dung dịch C6H5OH. Lắc nhẹ h ỗn hợ p.Chú ý : N ếu dùng lượ ng dư n ướ c brom sẽ có k ết tủa màu vàng vì khi đó k ết

tủa tribromphenol bị oxi hoá ti ế p tạo ra k ết tủa vàng 2,4,4,6–tetrabrom

xiclohexađienon.

T/N 26: Anđehit tác dụng vớ i ion bạc trong dung dịch NH3


R ửa thật sạch ống nghiệm bằng nướ c xà phòng, cho vào 1ml dung dịch bạc

nitrat 1%, lắc ống nghiệm r ồi nhỏ t ừ t ừ t ừng giọt dung dịch amoniac 5% đến khi tan

k ết tủa. Nhỏ 2 gi ọt dung dịch anđehit fomic vào, đun nhẹ (t ốt nhất nên đun hỗn hợ p

trên vài phút trên nồi nướ c nóng 600-700C) sẽ th ấy bạc bám ở thành ống.

Chú ý: - R ửa thật sạch ống nghiệm bằng cách nhỏ vào m ấy giọt dung dịch

kiềm đun nóng nhẹ, tráng đều, sau đó đổ đi và tráng bằng nướ c cất.

- Khi đun không lắc, không đun quá 60 -700C.




2.5. Tăng cườ ng an toàn, phòng độc khi làm thí nghiệm

2.5.1 Cách xử lí một số chất khí độc hại

Phần lớ n các thí nghiệm đượ c tiến hành ở trên l ớ p đều phải đảm bảo điều

kiện an toàn, ít độc hại, thí nghiệm xảy ra tươ ng đối nhanh và hiện tượ ng rõ ràng.

Nhưng trong chươ ng trình hóa học phổ thông v ẫn có một số thí nghi ệm có các chất

khí độc thoát ra ví dụ nh ư: các khí clo, hơ i brom, hiđroclorua, khí sunfur ơ ,

hiđrosufua, amoniac, nitơ đioxit. Vậy làm thế nào để các thí nghi ệm có những khí

này thoát ra vẫn an toàn, không bị ảnh hưở ng độc hại, giáo viên phải tìm cách khử

khí độc này. Để kh ử đượ c những khí độc này phải dựa vào tính chất của chất khí mà

dùng chất khử thích h ợ p.

+ Clo, brom là những chất oxi hóa mạnh, chúng còn có khả n ăng tác dụng

vớ i kiềm tạo ra những muối (không độc hại). Vậy sau khi làm thí nghiệm có khí clo,

hơ i brom giải phóng muốn quan sát màu sắc của khí đượ c giải phóng trong ống

nghiệm phải nút ống nghiệm bằng nút cao su, khi quan sát xong nên thay bằng nút

bông tẩm kiềm (đặc) để kh ử khí:

Cl2 + 2NaOH NaCl + NaClO + H 2OHoặc Br 2 + 2NaOH NaBr + NaBrO + H 2O

+ Khí HCl, H2S mang tính axit nên có thể dùng nút bông t ẩm kiềm để kh ử vì

những khí này có tính axit:

HCl + NaOH NaCl + H 2O

H2S + 2NaOH Na 2S + 2H2O

+ Khí SO2 có kh ả n ăng tẩy màu, khi cho học sinh quan sát khả n ăng tẩy màu

của khí SO2 có th ể kh ử nó b ằng kiềm vì SO2 là oxit axit:

SO2 + 2NaOH Na 2SO3 + H 2O

SO2 + NaOH NaHSO 3

+ Khí amoniac có tính bazơ nên kh ử khí b ằng nút bông tẩm axit:

NH3 + HCl NH 4Cl

+ Khí NO2 r ất độc, khi làm thí nghiệm có giải phóng khí NO2 màu nâu đỏ ví

dụ: axit HNO3 đặc, loãng tác dụng vớ i kim loại. Để quan sát hi ện tượ ng rõ ràng,




phải dùng nút cao su đậy miệng, khi quan sát xong thay nút cao su bằng nút bông

tẩm kiềm.

Vì nếu sản phẩm NO giải phóng

2NO + O2 NO 2↑(nâu)

NO2 v ừa có tính khử v ừa có tính oxi hóa, khi tác dụng vớ i NaOH tạo ra muối

không độc hại.

2NO2 + 2NaOH NaNO 2 + NaNO 3 + H 2O

Để đảm bảo an toàn thí nghiệm, không gây ảnh hưở ng đến sức khỏe của giáo

viên và học sinh, khi chuẩn bị các thí nghi ệm để d ạy học giáo viên cần phải nghiên

cứu k ỹ các thí nghi ệm tìm các phươ ng pháp thích hợ p để kh ử ch ất độc.

2.5.2. Cứ u chữ a khi bị tai nạn hoặc nhiễm độc

2.5.2.1. Khi bị axit, bazơ bắn vào ngườ i

Cở i bỏ qu ần áo dính hoá chất, giội nướ c r ửa ngay nhiều lần, có thể cho vòi

nướ c chảy thẳng vào, tránh cọ xát m ạnh làm tr ầy xướ c. Sau đó r ửa bằng dung dịch

natri cacbonat axit 10% (nếu bị axit), dung d ịch axit axetic 4% (nếu bị baz ơ ). Nếu

bị b ắn vào mắt, nhanh chóng dùng bình tia phun nướ c vào mắt r ồi r ửa bằng dungdịch natri bicacbonat 5% (nếu bị axit), dung d ịch axit boric 2% (nếu bị baz ơ ).

2.5.2.2. Khi bị nhiễm độc

- Nhanh chóng đưa ngườ i bị nhi ễm độc ra nơ i không khí trong lành.

- Nếu bị ng ất, cho uống cà phê, trà nóng hoặc hít hơ i của r ượ u, amoniac, chất

có mùi kích thích.

- Gây nôn mửa (tr ừ tr ườ ng hợ p axit hoặc bazơ ).

- Sử d ụng thuốc giải độc gồm 2 phần bột than, 1 phần bột magiê oxit và 1

phần bột axit tanic trong một cốc nướ c ấm.

- Gọi bác s ĩ và đưa đi cấ p cứu ngay vớ i những tr ườ ng hợ p bị nhi ễm độc

nặng.




Nhiễm độc Cách chữa tr ị.

Axit

Không gây nôn mửa, cho uống

MgO (10g MgO trong 150 ml

nướ c).

Bazơ

Không gây nôn mửa, cho uống

dung dịch axit axetic 4%, nướ c

trái cây.

R ượ u, amin, kim loại nặng (Hg, Pb,

Cu…) và các hợ p chất

Gây nôn mửa, cho uống sữa

hoặc lòng tr ắng tr ứng.

Hít phải khí độc

Đưa ra nơ i thoáng khí, làm hô

hấ p nhân tạo, cho thở oxi. N ếu là

khí ăn mòn (NH3, Cl2, Br 2, NO2,

HCl) cho ngửi hơ i của dung dịch

axit axetic.

Nếu là NH3 cho hít h ơ i nướ c

nóng, uống nướ c chanh.

Để t ổ ch ức sơ c ứu k ị p thờ i tai nạn xảy ra khi làm thí nghiệm, trong PTN hóa

học cần trang bị s ẵn một số ph ươ ng tiện và thuốc thông dụng cần thiết sau đây:

- R ượ u iot 3-5%.

- Dung dịch đồng sunfat 5%.

- Dung dịch sắt (III) clorua đặc.

- Dung dịch thuốc tím 2-3%.

- Dung dịch axit boric 2%.

- Dung dịch axit axetic 5%.

- Các loại bông, băng, gạc đã

tẩy trùng.

2.6. Sử dụng đúng và hiệu quả các dụng cụ, hóa chất thí nghiệm

2.6.1. Sử dụng dụng cụ thủy tinh

- Cần nhẹ tay, tránh va ch ạm mạnh.

- Không đựng dung dịch axit, kiềm đặc trong các bình thủy tinh mỏng.

- Không đun nóng, rót nướ c nóng vào các dụng cụ th ủy tinh có thành dày.




2.7. Tìm kiếm, thay thế một số hóa chất đơ n giản

Chúng tôi nghiên cứu và vận dụng những k ết quả c ủa một số tác gi ả đã

nghiên cứu để t ổ ch ức cho giáo viên làm và biết cách tổ ch ức cho học sinh tìm

kiếm, thay thế m ột số hóa ch ất đơ n giản như sau:

- Than hoạt tính: gắ p từ b ế p lò những cục than hồng cháy đã xác, bỏ vào l ọ

kín, than sẽ t ắt mà chưa cháy thành tro. Than này xố p, nhẹ, có nhiều k ẽ n ứt ngang

dọc. Đem nghiền nhỏ ta có than ho ạt tính tươ ng đối tốt.

Tốt nhất là than củi từ cây xoan, c ây nghiến. Có thể làm đượ c, tạo đượ c loại

than hoạt tính tốt hơ n như sau: B ọc một lớ p đất sét dày khoảng 1cm xung quanh

một miếng gỗ xoan r ồi cho vào bế p nung thật nóng. Sau đó lấy bọc đất ra, đậy kín,

để ngu ội, bỏ l ớ p đất đi, tán nhỏ. Ta đượ c loại than hoạt tính tốt.

- Đồng kim loại: Tận dụng phôi đồng phế th ải trong các nhà máy, xí nghiệ p,

hoặc từ ru ột các dây điện cũ. R ửa sạch đoạn dây đồng, dùng búa đậ p mỏng chúng ra

r ồi cắt thành những mảnh nhỏ.

- Nhôm kim loại: Có thể l ấy nhôm từ n ắ p các lọ thu ốc tiêm, các dụng cụ gia

đình bằng nhôm cũ, vỏ các h ộ p thuốc đánh r ăng, r ửa sạch, sấy khô để dùng. Dâynhôm lấy từ ru ột các dây dẫn bằng nhôm, dùng giấy ráp hoặc dao cạo nhẹ cho s ạch

lớ p vecni bọc trên bề m ặt.

- K ẽm kim loại: Có thể l ấy vỏ pin (pin con th ỏ ho ặc con ó) r ửa sạch, sấy khô,

cắt thành từng mảnh nhỏ.

- Gang: Lấy nắ p nồi gang mỏng đã hỏng, r ửa sạch, bẻ ra t ừng miếng nhỏ.

- Canxi oxit: Cho những cục vôi tr ắng, nhẹ (t ốt nhất là những cục vôi mớ i từ

các lò nung vôi ra), đậ p thành những miếng nhỏ v ừa phải, bảo quản trong các lọ

nút, kín để dùng.

- Natri clorua: Hòa tan muối ăn vào cốc nướ c đến độ bão hòa. L ọc sạch bằng

phễu và giấy lọc. Đun nóng dung dịch trong cốc thủy tinh chịu nhiệt hoặc trong

capsun sứ cho bay h ơ i nướ c. Cuối cùng ta đượ c muối k ết tinh, cho vào các lọ th ủy

tinh đậy kín để s ử d ụng.




giấy lọc vào cốc tác dụng vớ i dung dịch axit nitric đặc. Bạc chuyển thành bạc nitrat.

Nhượ c điểm của phươ ng pháp tách bạc ở trên là khó tách b ạc ra khỏi dung dịch

đồng nitrat. Điều đó sẽ đượ c khắc phục bằng cách sau đây: xử lý nh ững mảnh vụn

bạc bằng dung dịch axit clohiđric đun sôi để làm s ạch bề m ặt. Sau đó r ửa bằng nướ c

và hòa tan nó trong dung dịch axit nitric như đã nói trên. Làm bay hơ i dung dịch

cho đến khô và nung trong chén sứ. Vì đồng nitrat bị phâ n hủy ở 170 0C, còn bạc

nitrat đến 4440C mớ i bị phân h ủy nên trong hỗn hợ p đầu tiên đồng nitrat bị phân

hủy thành đồng oxit, nitơ đioxit và oxi. Vì vậy hỗn hợ p tr ở thành màu đen. Ở nhi ệt

độ này b ạc nitrat chỉ b ị nóng ch ảy. Đun nóng cho đến khi nitơ đioxit màu nâu

ngừng bay ra. Sau đó hòa tan chất đã để ngu ội vào một ít nướ c và lọc. Trên giấy lọc

đồng oxit lắng lại còn bạc nitrat chuyển vào nướ c lọc.

- Muối amoni: thông thườ ng các muối này như amoni clorua, amoni sunfat

(phân đạm 1 lá), amoni nitrat (phân đạm 2 lá), amoni photphat (phân đạm lân hay

còn gọi là amophot) có các cơ s ở s ản xuất và cung cấ p vật tư nông nghi ệ p. Trong

PTN ta có thể điều chế các mu ối trên bằng cách cho dung dịch amoniac tác dụng

vớ i dung dịch axit tươ ng ứng.- Tinh bột: Có thể dùng n ướ c cơ m nhưng tốt nhất vẫn dùng bột khoai tây

tươ i đã xây nhỏ, đổ n ướ c vào lọc, sau đó đun sôi, để ngu ội. Cho vào bình tam giác

đậy kín, nhỏ vài gi ọt dung dịch CuSO4 ho ặc dung dịch HgCl2 để di ệt khuẩn lên

men.

- Điều chế s ắt (II) sunfat: Cho đinh sắt vào bình tam giác đựng axit sunfuric

loãng. Chú ý lượ ng sắt phải cho dư để h ạn chế s ắt (II) chuyển thành sắt (III). Dung

dịch sắt (II) thu đượ c chỉ nên s ử d ụng trong khoảng thờ i gian ngắn do đó điều chế

lượ ng sắt (II) sunfat vừa đủ s ử d ụng.

- H2O2: Có thể dùng oxi già bán ở các ti ệm thuốc tây.

- CH3COOH: Có thể mua gi ấm ăn ở các ch ợ , hoặc mua r ượ u cho một ít con

giấm lên men để vài ngày là có th ể dùng đượ c.

- Iot: Có thể mua s ẵn lọ c ồn iot ở các ti ệm thuốc tây.




2.8. Sử dụng k ết hợ p các video thí nghiệm

Hiện nay ở D ăk Lăk hầu hết các tr ườ ng THPT đều đượ c trang bị đầu video,

màn hình, máy chiếu, bộ máy vi tính. Các thi ết bị d ạy học này giáo viên đều có thể

sử d ụng thành thạo.

Sau đây là một số video mà chúng tôi s ưu tậ p và sắ p xế p chúng theo từng

chươ ng có thể h ỗ tr ợ cho giáo viên gi ảng dạy (có kèm theo đĩ a CD).

LỚ P 10

CHƯƠ NG 5: NHÓM HALOGEN

T/N 1: Tính chất vật lí của halogen

T/N 2: Cl2 + kim lo ại (Al, Fe, Cu, Na)

T/N 3: H2 + Cl 2

T/N 4: Cl2 + mu ối (KBr, NaBr, NaI)

T/N 5: Tính tẩy màu của clo ẩm

T/N 6: Cl2 + SO 2

T/N 7: Đ/c Cl2 (t ừ KClO 3, KMnO4,

MnO2)T/N 8: Sử d ụng clo để đ/c nướ c javen

T/N 9: Tính tẩy màu của nướ c javen

T/N 10: Đ/c hiđroclorua

T/N 11: Tính tan của hiđroclorua

trong H2O

T/N 12: HCl + kim loại (Zn, Fe, Mg,

Ca)

T/N 13: HCl + bazơ (NaOH,

Mg(OH)2)

T/N 14: HCl + CuO

T/N 15: HCl + CaCO3

T/N 16: NaCl + AgNO3

T/N 17: Br 2 + AlT/N 18: Br 2 + NaI

T/N 19: Sự th ăng hoa của I2

T/N 20: I2 + kim lo ại (Cu, Al, Fe)

T/N 21: HI + H2SO4đặc

CHƯƠ NG 6: NHÓM OXI – LƯ U HUỲ NH

T/N 1: O2 + kim lo ại (Na, Fe)

T/N 2: O2 + H 2

T/N 3: O2 + phi kim (C - than g ỗ, S,

P)

T/N 4: Đ/c O2 t ừ KClO 3

T/N 5: Đ/c O3 trong PTN

T/N 6: T/c của O3

T/N 7: H2O2 + KI

T/N 8: H2O2 + KMnO 4

T/N 9: Quan sát sự bi ến đổi của S

theo nhiệt độ

T/N 10: S + Fe

T/N 11: S + H2

T/N 12: H2S + O2




T/N 3: Tính tan của NH3 trong H 2O

T/N 4: NH3 làm thay đổi màu chất chỉ

thị

T/N 5: NH3 (khí) + HCl (khí)

T/N 6: NH3 + FeCl 3

T/N 7: NH3 +AlCl 3

T/N 8: NH3 + CuSO 4

T/N 9: NH3 + O 2

T/N 10: Flash NH3 + CuO

T/N 11: Đ/c NH3 trong PTN

T/N 12: Sự th ăng hoa của NH4Cl

T/N 13: NB muối amoni

T/N 14: HNO3 + Kim lo ại (Ag, Au,

Mg, Cu)

T/N 15: HNO3đặc,nóng + kim loại

(Cu, Fe)

T/N 16: Sự th ụ động hóa của Fe trong

HNO3 đặc, nguội

T/N 17: HNO3đặc,nóng + phi kim (C,

S)

T/N 18: Đ/c HNO3 trong PTN

T/N 19: Nhiệt phân muối nitrat

T/N 20: NB muối nitrat

T/N 21: Phản ứng thuốc nổ đen

T/N 22: P2O5 + H 2O

T/N 23: Chuỗi phản ứng từ P →

Ca3(PO4)2

T/N 24: NB muối photphat

T/N 25: Tính tan của muối photphat

CHƯƠ NG 3: CACBON –SILIC

T/N 1: CO2 không duy trì s ự cháy

T/N 2: CO2 + Mg

T/N 3: CO2 + Ca(OH) 2

T/N 4: Đ/c CO2 trong PTN

CHƯƠ NG 4: ĐẠI CƯƠ NG VỀ H ỢP CHẤT HỮ U CƠ

T/N: Phân tích định tính hợ p chất hiđrocacbon

CHƯƠ NG 5: HIĐROCACBON NO

T/N 1: CH4 + Cl 2 ̀

T/N 2: CH4 + O 2

T/N 3: Đ/c CH4

CHƯƠ NG 6: HIĐROCACBON KHÔNG NO

T/N 1: C2H4 + Br 2

T/N 2: C2H4 + KMnO 4

T/N 3: Đốt cháy C2H4

T/N 4: Đ/c C2H4

T/N 5: C2H2 + Br 2

T/N 6: C2H2 + KMnO 4

T/N 7: C2H2 + AgNO 3/NH3

T/N 8: Đốt cháy C2H2




T/N 9: Đ/c C2H2

CHƯƠ NG 7: HIĐROCACBON THƠM

T/N 1: Tính chất vật lí của C6H6

T/N 2: C6H6 + Cl 2

T/N 3: C6H6 + HNO 3

T/N 4: Oxi hóa benzen, toluen

CHƯƠ NG 8: DẪ N XUẤT HALOGEN – ANCOL – PHENOL

T/N 1: C2H5OH + Na

T/N 2: Ancol + Br 2

T/N 3: Glixerol + Cu(OH)2

T/N 4: Oxi hóa ancol bậc I (C2H5OH

+ CuO)

T/N 5: Đốt cháy C2H5OH, CH3OH

T/N 6: C6H5OH + NaOH

CHƯƠ NG 9: ANĐEHIT – AXIT CACBOXYLIC

T/N 1: HCHO + AgNO3/NH3

T/N 2: CH3COOH + Mg

T/N 3: CH3COOH + NaOH

T/N 4: CH3COOH + Na2CO3

T/N 5: CH3COOH + NaHCO3

2.9. Một số giáo án sử dụng thí nghiệm ở lớ p 10, 11 THPT tỉnh Dăk Lăk

Dướ i đây xin giớ i thiệu một số giáo án.

2.9. 1. Giáo án lớ p 10Bài 33: AXIT SUNFURIC – MUỐI SUNFAT

I. Mục tiêu bài học

1. Về kiến thứ c

HS biết

- Tính chất vật lí của H2SO4, cách pha loãng H2SO4.

- Axit sunfuric loãng là axit mạnh có đầy đủ tính ch ất chung của axit, nhưng

axit sunfuric đặc nóng lại có tính chất đặc biệt là có tính oxi hóa mạnh.

- Phươ ng pháp sản xuất H2SO4 trong công nghi ệ p.

- Tính chất của muối sunfat và nhận biết ion2-

4so .

HS hiểu

- H2SO4 loãng có tính axit gây ra b ở i ion H+ và tính oxi hóa đượ c quyết định

bở i ion H+ (2H + + 2e H 2).




- H2SO4 đặc nóng có tính oxi hóa mạnh gây ra bở i gốc2-

4so trong đó S có số

oxi hóa cao nhất +6.

2. Về k ĩ năng

- K ĩ n ăng pha loãng H2SO4 đặc.

- Quan sát thí nghiệm, rút ra nhận xét về tính ch ất.

- Viết đượ c PTHH của H2SO4 v ớ i các chất.

- Phân biệt muối sunfat, axit sunfuric vớ i các axit và muối khác.

3. Về giáo dục: Vai trò c ủa H2SO4 đối vớ i nền kinh tế qu ốc dân.

II. Chuẩn bị GV: - Hóa chất: H2SO4 đặc, loãng, giấy quỳ tím, Cu, BaCl 2, Fe, Na2SO4,

CuO, Na2CO3, S, NaOH.

- Dụng cụ: ống nghiệm, đèn cồn, giá thí nghiệm, phim thí nghiệm

H2SO4 tác d ụng vớ i C12H22O11.

HS: xem lại bài tính chất của HCl.

III. Các phươ ng pháp dạy học

Thuyết trình Đàm thoại

IV. Thiết k ế các hoạt động dạy học

HO ẠT ĐỘ NG C Ủ A GV- HS N Ộ I DUNG BÀI GI Ả NG

Hoạt động 1: Tìm hiểu t/c vật lí của

H2SO4

GV cho HS quan sát bình đựng

H2SO4 đặc và hỏi: cho biết tr ạng thái,

tính chất vật lí của H2SO4.

GV thông báo tính tan của H2SO4,

yêu cầu HS quan sát hình 6.6 sgk, cho

biết cách pha loãng axit như th ế nào

cho hợ p lí? Giải thích?

A. AXIT SUNFURIC

I. Tính chất vật lí

Axit sunfuric H2SO4 là ch ất lỏng

sánh như d ầu, không màu, không bay

hơ i, nặng gần gấ p 2 lần nướ c.

H2SO4 tan vô h ạn trong nướ c và tỏa

r ất nhiều nhiệt. Vì thế, muốn pha loãng

axit H2SO4, phải rót axit từ t ừ vào n ướ c

chứ không làm ng ượ c lại.




Hoạt động 2: Nghiên cứ u t/c của axit

H2SO4 loãng

GV: axit H2SO4 loãng c ũng có

những tính chất như m ột axit thông

thườ ng, đó là những tính chất gì? Viết

PTHH và gọi tên sản phẩm.

GV tổ ch ức cho các nhóm HS làm

T/N chứng minh: (hoặc cho HS xem

video).

Nhóm 1: T/N đổi màu quì tím.

Nhóm 2: T/N H2SO4 + Fe.

Nhóm 3: T/N H2SO4 + NaOH.

Nhóm 4: T/N H2SO4 + CuO.

Nhóm 5: T/N H2SO4 + Na 2CO3.

Sau đó các nhóm báo cáo k ết quả,

viết PTHH.GV lưu ý lại điều kiện pư axit tác

dụng vớ i muối.

GV nhận xét, hướ ng dẫn HS k ết luận

về t/c c ủa dd H2SO4 loãng.

Hoạt động 3: Nghiên cứ u tính (o)

mạnh của H2SO4 đặc

- GV giớ i thiệu lại những số (o) có th ể

có của S, trong đó +6 là số (o) cao

nhất. Vậy ngoài tính axit của dd loãng,

dd H2SO4 đặc sẽ có t/c hóa h ọc đặc

tr ưng là gì?

- GV hướ ng dẫn 3 nhóm HS làm T/N

sau:

II. Tính chất hóa học

1. Tính chất của axit loãng

H2SO4 loãng có nh ững t/c chung của

một axit, bao gồm:

- Làm quỳ tím hóa đỏ.

- T/d vớ i kim loại đứng tr ướ c H.

- T/d vớ i oxit bazơ , bazơ .

- T/d vớ i muối.

2. Tính chất của axit đặc

Axit H2SO4 đặc có những t/c hóa học

đặc tr ưng sau:

Tính oxi hóa mạnh

Trong phân tử H 2SO4, S có số (o) là

+6, cao nhất. Trong các phản ứng hóa

học, S sẽ có khuynh h ướ ng giảm số (o),

thể hi ện tính (o) mạnh.

Axit H2SO

4 đặc, nóng có tính (o) r ất




Nhóm 1: Cu + H2SO4 loãng

Nhóm 2: Cu + H2SO4 đặc

Nhóm 3: S + H2SO4 đặc

GV gợ i mở để HS vi ết đượ c PTHH của

pư x ảy ra. Yêu cầu HS hoàn thành các

PTHH:

Cu + H2SO4đ → …

S + H2SO4đ …

Fe + H2SO4đ 0t …

KBr + H2SO4đ →…

GV yêu cầu HS nhận xét về s ự thay đổi

số (o) c ủa các nguyên tố và vai trò c ủa

các chất pư? Nguyên nhân gây ra tính

(o) mạnh của H2SO4 đặc.

- GV lưu ý HS: dù H2SO4 đặc có tính(o) mạnh nhưng vẫn không (o) đượ c

Au, Pt.

GV: Fe tác dụng vớ i H2SO4 đặc

nóng sẽ t ạo thành Fe (III).

GV: sản phẩm của phản ứng (o) của

axit H2SO4 đặc thườ ng là SO2.

GV giớ i thiệu một số kim lo ại bị th ụ

động trong axit H2SO4 đặc, nguội: Fe,

Al, Cr…

GV cho HS quan sát đoạn băng hình

H2SO4 h ấ p thụ n ướ c từ đườ ng

saccarozơ , vừa quan sát vừa giải thích

bằng phản ứng trên bảng.

mạnh, nó có thể (o) đượ c hầu hết các

kim loại (tr ừ Au, Pt), nhi ều phi kim và

nhiều hợ p chất:

2Fe + 6H2SO4

Fe2(SO4)3 + 3SO 2 + 6H 2O

Cu + 2H2SO4

CuSO4 + SO 2 + 2H 2O

2H2SO4 + C

CO2 + 2SO 2 + 2H 2O

2H2SO4 + 2KBr

Br 2 +SO 2 + 2H 2O + K 2SO4

Tính háo nướ c

Axit H2SO4 đặc hấ p thụ m ạnh nướ c

từ các gluxit, t ức là cacbonhiđrat

Cn(H

2O)

m.




GV: vì vậy, khi tiế p xúc vớ i H2SO4

đặc phải hết sức cẩn thận k ẻo bị ph ỏng

nặng.

Hoạt động 4: Tìm hiểu ứ ng dụng

GV yêu cầu HS đọc sgk, bổ sung

thêm một vài ý: H2SO4 đượ c gọi là

“máu của ngành công nghiệ p”.

Hoạt động 5: Tìm hiểu về qui trình

sản xuất axit H2SO4

GV giớ i thiệu 3 công đoạn sản xuất

axit H2SO4.

Hoạt động 6: Tìm hiểu về muối

sunfat – Nhận biết gốc sunfat

GV giớ i thiệu về mu ối sunfat.

GV yêu cầu HS phân loại muối

sunfat.

C12H22O11 12C + 11H 2O

2H2SO4 + C CO 2 + 2SO 2 +

2H2O

III. Ứ ng dụng

Axit H2SO4 là hóa ch ất hàng đầu của

nhiều ngành sản xuất.

Axit H2SO4 đượ c dùng để s ản xuất

phân bón, thuốc tr ừ sâu, ch ất tẩy r ửa

tổng hợ p, tơ s ợ i hóa học, chất dẻo, sơ n

màu, chế bi ến dầu mỏ…

IV. Sản xuất axit sunfuric

1. Sản xuất SO2: đốt cháy lưu huỳnh

hoặc quặng pirit sắt.

S + O2 SO 2

4FeS2 + 11O 2 2Fe 2O3 + 8SO 2

2 . Sản xuất SO3 2SO2 + O 2 2SO 3

3. Hấp thụ SO3 bằng H2SO4: dùng

H2SO4 98% thu oleum.

H2SO4 + nSO 3 H 2SO4. nSO3

Sau đó pha loãng oleum vào nướ c,

thu đượ c axit H2SO4 đặc.

H2SO4. nSO3 + nH 2O (n + 1)

H2SO4

B. MUỐI SUNFAT – NHẬN BIẾT

GỐC SUNFAT

I. Muối sunfat

Muối sunfat là muối của axit

sunfuric. Có hai loại muối:




GV hướ ng dẫn HS sử d ụng bảng tính

tan để cho bi ết tính tan của muối sunfat.

GV làm T/N cho HS quan sát:

- Nhỏ dd H 2SO4 vào dd BaCl 2.

- Nhỏ dd Na 2SO4 vào dd BaCl 2.

HS quan sát hiện tượ ng và k ết luận về

thuốc thử để nh ận biết ion2-

4so .

- Muối trung hòa: muối BaSO4,

SrSO4, PbSO4 không tan.

- Muối axit.

II. Nhận biết gốc sunfat

Thuốc thử: dd muối Bari.

Hiện tượ ng: k ết tủa tr ắng.

Phản ứng:

H2SO4 + BaCl 2 BaSO 4 + 2HCl

Na2SO4 + Ba(NO 3)2 BaSO 4 +

2NaNO3

Hoạt động 7: CỦNG CỐ

1) Nhận biết: HCl, H2SO4, HNO3, NaCl, Na2SO4.

2) Hoàn thành các phươ ng trình hóa học sau:

a) FeCl2 + H 2SO4đặc … b) Ag + H 2SO4đặc …

c) Zn + H2SO4 loãng …

Bài tậ p về nhà: 3, 6/143 (sgk).* Đối vớ i nội dung Axit sunfuric – Muối sunfat đượ c bắt đầu ở phần III

của Bài 45: Hợ p chất có oxi của lư u huỳnh c ủa chươ ng trình nâng cao c ũng sử

dụng giáo án trên và có thêm phần cấu tạo phân tử c ủa H2SO4.

2.9.2. Giáo án lớ p 11

Bài 43 : ANKIN

I. Mục tiêu

1. Kiến thứ c

Hs biết

- Khái niệm đồng đẳng, đồng phân, danh pháp và cấu trúc phân tử c ủa ankin.

- Cấu tạo, tính chất hóa học đặc tr ưng của ankin. Phươ ng pháp điều chế và

ứng dụng của axetilen.

- Cách phân biệt ankan, anken, ankin-1 bằng phươ ng pháp hóa học.

Hs hiểu




- Sự gi ống nhau và khác nhau về tính ch ất hoá học giữa ankin và anken.

- Nguyên nhân gây ra phản ứng cộng, phản ứng thế ion kim lo ại, phản ứng

trùng hợ p, phản ứng oxi hóa không hoàn toàn là do cấu tạo của phân tử ankin có

liên k ết ba (gồm 2 liên k ết Л và m ột liên k ết σ).

2. K ĩ năng

-Viết ptpư minh h ọa tính chất của ankin.

- Quan sát thí nghiệm, giải thích hiện tượ ng thí nghiệm.

- Từ công th ức biết gọi tên và ngượ c lại từ g ọi tên viết công thức những

ankin đơ n giản.

3. Tình cảm thái độ

Ankin có nhiều phản ứng mớ i lạ vì v ậy việc nghiên cứu ankin tạo cho HS

niềm hứng thú trong học tậ p tìm tòi, kích thích sự sáng t ạo.

II. Phươ ng pháp

Đàm thoại Hoạt động nhóm

III. Chuẩn bị

GV: - Máy tính, máy chiếu các phiếu học tậ p (tùy điều kiện từng tr ườ ng).- Tranh vẽ ho ặc mô hình r ỗng, mô hình đặc của phân tử axetilen.

- Dụng cụ: ống nghiệm, nút cao su kèm ống dẫn khí, cặ p ống nghiệm,

đèn cồn, bộ giá ống nghiệm.

-Hoá chất: CaC2, dd KMnO4, dd Br 2, dd AgNO3, dd KMnO4, dd NH3,

nướ c cất.

HS ôn tậ p bài anken và xem tr ướ c bài ankin.

IV. Thiết k ế các hoạt động dạy học

HO ẠT ĐỘ NG C Ủ A GV – HS N Ộ I DUNG

Hoạt động 1: Tìm hiểu về đồng đẳng

của ankin

- GV yêu cầu HS viết tất cả đồng phân

của C3H

4?

I. ĐỒNG ĐẲNG, ĐỒNG PHÂN,

DANH PHÁP, TÍNH CHẤT VẬT LÝ

VÀ CẤU TRÚC

1.Đồng đẳng




Ngoài anka đien còn có đồng phân

chứa một liên k ết ba trong phân tử.

- HS rút ra nhận xét.

- GV cho biết một số ankin tiêu bi ểu:

C2H2 , C 3H4.

- HS lậ p thành dãy đồng đẳng của ankin.

Hoạt động 2: Tìm hiểu về đồng phân

của ankin

- GV yêu cầu HS viết các đồng phân của

ankin ứng vớ i CTPT C5H8?

- HS viết các đồng phân và phân loại các

đồng phân vừa viết đượ c.

Hoạt động 3: Tìm hiểu về danh pháp

của ankin

- GV hướ ng dẫn HS gọi tên theo danh pháp IUPAC và danh pháp thông

thườ ng.

- GV cho một số tên g ọi để HS vi ết

CTCT.

- Các ankin có lk ba ở đầu mạch gọi là

các ank -1- in.

HS rút ra quy tắc gọi tên: tươ ng tự g ọi

tên anken, thay đuôi en thành đuôi in.

- Tên thông thườ ng :

Gố c ankyl + axetilen

- HS viết CTCT một số ví d ụ do GV đưa

ra.

Hoạt động 4: Tìm hiểu về tính chất vật

-Ankin là những hiđrocacbon mạch hở

có một liên k ết ba trong phân tử.

-Dãy đồng đẳng ankin có công thức

chung là C n H 2n-2 ( n ≥2 )

Ví d ụ :

HC CH , CH 3-C CH

2. Đồng phân

-Từ C 4 tr ở đi có đồng phân vị trí nhóm

chức, từ C 5 tr ở đi có thêm đồng phân

mạch cacbon.

CH C – CH 2 – CH 2 – CH 3

CH3 – C C – CH 2 – CH 3

HC C CH CH3

CH3

3. Danh pháp

a.Tên thông thườ ng

R – C C – R’

Tên g ố c R , R’ + Axetilen

Ví dụ :

CH3- C CH : metyl axetilen

b. Tên IUPAC

S ố chỉ nhánh - tên nhánh + tên C mạch

chính -số chỉ liên k ế t ba - in

Ví dụ :

CH3- C C – CH 3 : but -2 –in

4. Tính chất vật lí




lí của ankin

- GV hướ ng dẫn HS nghiên cứu sgk và

tr ả l ờ i các vấn đề có liên quan đến t/c vật

lí: tr ạng thái, quy luật biến đổi nhiệt độ

nóng chảy, nhiệt độ sôi, kh ối lượ ng

riêng, tính tan.

Hoạt động 5: Tìm hiểu về cấu trúc

phân tử của ankin

- GV trình bày CTCT, mô hình phân tử

của ankin.

-

- HS xem mô hình hoặc tranh vẽ c ấu tạo

phân tử axetilen.

- GV giớ i thiệu cấu trúc electron quatranh vẽ ho ặc mô hình phân tử axetilen.

- HS nêu nhận xét.

Hoạt động 6: Nghiên cứ u phản ứ ng

cộng của ankin

- GV: từ c ấu tạo của ankin gồm hai liên

k ết Л kém b ền yêu cầu HS phân tích khả

năng phản ứng của ankin vớ i H2, minh

họa bằng pư hóa h ọc.

GV gợ i ý: pư x ảy ra qua hai giai đoạn

theo sơ đồ:

C2H2 2+ H

Ni C 2H4 2

+ H

Ni C 2H6

- HS thảo luận và tr ả l ờ i:

* Ankin có 2 liên k ết Л kém b ền có khả

sgk

5. Cấu trúc phân tử

Hai nguyên tử C liên k ết ba ở tr ạng thái

lai hoá sp. Liên k ết ba HC CH g ồm 1

liên k ết và 2 liên k ết .

Hai nguyên tử C mang liên k ết ba và 2

nguyên tử liên k ết tr ực tiế p vớ i chúng

nằm trên một đườ ng thẳng.

III. TÍNH CHẤT HOÁ HỌC

1.Phản ứ ng cộng

a) Cộng hiđrô

HC CH + 2 H2, o Ni t CH 3-CH3

HC CH +H 23/ Pd PbCO CH 2 = CH 2




vào ankin cũng tuân theo quy tắc

Maccôpnhicôp.

- GV yêu cầu HS viết các ptpư để c ủng

cố ph ần phản ứng cộng của ankin.

* Axetilen + H2

* Axetilen + Br 2

* Axetilen + HCl

* Axetilen + H2O

* Propin + H2O - GV hướ ng dẫn HS viết những ptpư.

Hoạt động 7: Tìm hiểu về phản ứ ng

đime hóa và trime hóa của ankin

GV giớ i thiệu phản ứng đime và trime

hóa của ankin.

Hoạt động 8: Nghiên cứ u phản ứ ng thế

nguyên tử H của ank-1-in

- GV phân tích vị trí nguyên t ử hi đro ở

liên k ết ba của ankin.

- GV làm T/N C2H2 + AgNO 3 /NH 3

Ph ản ứng này dùng để nh ận biết các

ankin có lk CC ở đầu mạch .

Hoạt động 9: Nghiên cứ u phản ứ ng oxi

hóa của ankin

GV làm T/N đốt cháy axetilen trong

không khí, yêu cầu HS viết ptpư cháy

của ankin và nhận xét về: hiện tượ ng, tỉ

- Phản ứ ng cộng HX, H 2O vào các

ankin trong dãy đồng đẳ ng của axetilen

cũng tuân theo quy t ắ c Maccopnhicop .

d) Cộng HX

CH CH + HCl ,ot H CH 2 = CHCl

CH2 = CHCl ,ot H CH 3 – CHCl 2

Nhưng

CH CH + HCl 2

150 200o o

HgCl

C

CH2 = CHCl

e) Phản ứ ng đime và trime hóa

2CH CH 0t,xt

CH C – CH = CH 2

vinyl axetilen

benzen

2. Phản ứ ng thế nguyên tử H của ank-

1-in bằng ion kim loại

CH CH + 2AgNO3 + 2NH 3

AgC CAg vàng + 2NH4 NO3

Bạc axetilua

Ph ản ứng này dùng để nh ận biết các

ankin có liên k ết ba ở đầu mạch .

3. Phản ứ ng oxi hoá

CnH2n-2 +3 1

2

n O2

nCO2 + (n-1) H 2O H<0

- Ankin cũng làm mất màu dd KMnO4.

3CH CH 6000C bột C




lệ s ố mol H 2O và CO2, nhiệt lượ ng tỏa

ra.

- GV viết ptpư cháy c ủa C2H2.

Cho HS vi ết ptpư t ổng quát.

- HS viết ptpư cháy c ủa ankin bằng công

thức tổng quát.

- Nhận xét tỉ l ế s ố mol c ủa CO2 và H 2O.

- Trên cơ s ở hi ện tượ ng quan sát đượ c ở

T/N trên HS khẳng định ankin có pư (o)

vớ i KMnO4. GV làm T/N: sục khí

axetilen vào dd thuốc tím (KMnO4) yêu

cầu HS: nêu hiện tượ ng, giải thích.

GV nhận xét: pư làm m ất màu dd thuốc

tím có thể dùng để nh ận biết các ankin.

So vớ i anken pư này x ảy ra chậm hơ n.

Hoạt động 10: Tìm hiểu về điều chế vàứ ng dụng của ankin

- GV nêu phươ ng pháp chính đ/c axetilen

trong CN hiện nay là nhiệt phân CH4 ở

1500°C.

- HS viết ptpư.

- GV yêu cầu HS viết các ptpư đ/c C2H2

từ CaCO 3 và C.

- HS viết ptpư đ/c C2H2.

-GV cho HS xem một số hình ảnh về ứng

dụng của axetilen.

- Tìm hiểu ứng dụng của C2H2 trong sgk.

III. ĐIỀU CHẾ VÀ Ứ NG DỤNG

1. Điều chế -Nhiệt phân CH4

2CH4 1500o

CH CH + 3H 2

-Từ canxicacbua

CaC2 + 2H 2O Ca(OH) 2 + C 2H2

2.Ứ ng dụng

- Làm nhiên liệu.

C2H2 +5

2O2 2CO 2 + H 2O

H = -1300KJ

- Làm nguyên liệu để t ổng hợ p một số

hợ p chất hữu cơ .

Củng cố bài - Bài tập về nhà

GV chia HS thành 5 nhóm và phát các phiếu học tậ p có các nội dung sau:




Phiếu số 1

Có bao nhiêu đồng phân ankin có công thức phân tử C 5H8 tác d ụng đượ c vớ i

dung dịch AgNO3/NH3 t ạo k ết tủa vàng?

A. 2. B. 3. C. 4. D. 5. Đáp án A.

Phiếu số 2

Đốt cháy hoàn toàn 3 ankin A, B, C thu đượ c 3,36 lít CO2 ( đktc) và 1,8 gam

H2O. Vậy tổng số mol c ủa 3 ankin là

A. 0,15. B. 0,25. C. 0,08. D. 0,05. Đáp án D.

Phiếu số 3

Bằng phươ ng pháp hóa học hãy phân biệt etan, etilen, axetilen.

Phiếu số 4

Cho sơ đồ ph ản ứng X Y butan

Biết Y có đồng phân hình học. Công thức cấu tạo của X là

A.H3C CH2 C CH

. B.H3C C C CH3 .

C.H2C CH CH CH2 . D.

H2C CH2 C CHH3C . Đáp án B.

Phiếu số 5

Trong một bình kín chứa hiđrocacon X và H2. Nung nóng bình đến khi phản

ứng hoàn toàn thu đượ c ankan Y duy nhất. Ở cùng nhi ệt độ, áp suất trong bình

tr ướ c khi nung gấ p ba lần áp suất trong bình sau khi nung. Đốt cháy một lượ ng Y

thu đượ c 8,8 g CO2 và 5,4 g H 2O. Công thức phân tử c ủa X là

A. C2H2. B. C2H4. C. C4H6. D. C3H4. Đáp án A.

* Đối vớ i bài “Ankin” dành cho ch ươ ng trình chuẩn, tác giả c ũng sử d ụnggiáo án trên nhưng không trình bày cấu trúc phân tử c ủa ankin như sgk l ớ p 11

chuẩn.

+ H2

Ni

+ H2

Pd/PdCO3





Trên cơ s ở nghiên c ứu lý luận về thí nghi ệm và tìm hiểu thực tiễn, tác giả đã đề

xuất 9 biện pháp để nâng cao hi ệu quả s ử d ụng thí nghiệm khi giảng dạy hóa học

lớ p 10, 11 THPT ở t ỉnh Dăk Lăk.

1. Xác định danh mục các thí nghiệm lớ p 10, 11 cần biểu diễn.

2. Lậ p k ế ho ạch làm thí nghiệm cho cả n ăm học.

3. Hoàn thiện hệ th ống trang thiết bị c ủa PTN.4. Cải tiến cách thực hiện một số thí nghi ệm của giáo viên.

5. Đề xu ất các biện pháp tăng cườ ng an toàn, phòng độc khi làm thí nghiệm.

- Cách xử lí m ột số ch ất khí độc hại.

- Cứu chữa khi bị tai n ạn hoặc nhiễm độc.

6. Sử d ụng đúng và hiệu quả d ụng cụ, hóa chất thí nghiệm.

7. Tìm kiếm, thay thế m ột số hóa ch ất đơ n giản.

8. Sử d ụng k ết hợ p các video thí nghiệm.

9. Giớ i thiệu một số giáo án s ử d ụng thí nghiệm ở l ớ p 10, 11 THPT tỉnh Dăk

Lăk.

Chúng tôi đã sưu tậ p và sắ p xế p 48 video thí nghiệm lớ p 10 và 74 video thí

nghiệm lớ p 11 theo từng chươ ng có thể h ỗ tr ợ cho giáo viên gi ảng dạy (có kèm theo

đĩ a CD).




Chươ ng 3. THỰ C NGHIỆM SƯ PHẠM

3.1. Mục đích thự c nghiệm

Xác định tính đúng đắn và phù hợ p của các biện pháp đượ c đề ngh ị để nâng

cao hiệu quả s ử d ụng thí nghiệm hóa học, góp phần nâng cao chất lượ ng giảng dạy

của giáo viên ở các tr ườ ng THPT tỉnh Dăk Lăk.

3.2. Đối tượ ng thự c nghiệm

Địa bàn thực nghiệm sư ph ạm: đã chọn các lớ p học sinh 10, 11 đại diện cho

ba tr ườ ng THPT thuộc các khu vực khác nhau ở t ỉnh Dăk Lăk.Thờ i gian tiến hành thực nghiệm sư ph ạm: Học kì II năm học: 2008-2009.

Các tr ườ ng lớ p thực nghiệm sư ph ạm đáp ứng yêu cầu sau:

- Một tr ườ ng THPT công lậ p chất lượ ng học sinh tươ ng đối đồng đều, điều

kiện học tậ p thuận lợ i đó là tr ườ ng THPT Buôn Ma Thuột, thuộc thành phố Buôn

Ma Thuột, tỉnh Dăk Lăk.

- Một tr ườ ng THPT công lậ p chất lượ ng học sinh tươ ng đối đồng đều, nằm ở

vùng ven thành phố, điều kiện học tậ p trung bình đó là tr ườ ng THPT Nguyễn Bỉnh

Khiêm, huyện Krong Pach, tỉnh Dăk Lăk.

- Một tr ườ ng THPT công lậ p chất lượ ng học sinh tươ ng đối đồng đều, nằm ở

vùng ven thành phố, điều kiện học tậ p khó khăn hơ n, đó là tr ườ ng THPT Krông

Puk, huyện Krông Puk, tỉnh Dăk Lăk.

Các cặ p lớ p thực nghiệm và đối chứng đượ c chọn tươ ng đươ ng nhau về các

mặt sau:

- Số l ượ ng học sinh.

- Chất lượ ng học tậ p môn hóa.

- Cùng một giáo viên dạy.

Cụ th ể:




Bảng 3.1. Các lớ p thự c nghiệm và đối chứ ng lớ p 10

Số

tt

Lớ p thực

nghiệm –đối chứng

Lớ p thực tế

Số

học sinh Giáo viên giảng dạy

1 TN 1 10B2 (Nguy ễn Bỉnh Khiêm) 53

2 ĐC 1 10B7 (Nguy ễn Bỉnh Khiêm) 53 Nguyễn Thị Thu Hà

3 TN 2 10A1 (Krong Buk) 45

4 ĐC 2 10A4 (Krong Buk) 45 Nguyễn Thị H ằng

5 TN 3 10A4 (Buôn Ma thu ột) 45

6 ĐC 3 10A7 (Buôn Ma thu ột) 45Đặng Thị Thu Trang

7 TN 4 10B2 (Buôn Ma thu ột) 458 ĐC 4 10B3 (Buôn Ma thu ột) 45

Nguyễn Thị Thanh H ải

376 4

Bảng 3.2. Các lớ p thự c nghiệm và đối chứ ng lớ p 11

Số

tt

Lớ p thực

nghiệm –

đối chứng

Lớ p thực tế Số

học sinh Giáo viên giảng dạy

1 TN 5 11B2 (Nguy ễn Bỉnh Khiêm) 50

2 ĐC 5 11B3 (Nguy ễn Bỉnh Khiêm) 50 Nguyễn Thị Thu Hà

3 TN 6 11B2 (Krong Buk) 45

4 ĐC 6 11B4 (Krong Buk) 45 Nguyễn Thị H ằng

5 TN 7 11A11 (Buôn Ma thu ột) 45

6 ĐC 7 11A4 (Buôn Ma thu ột) 45Đặng Thị Thu Trang

7 TN 8 11C1 (Buôn Ma thu ột) 458 ĐC 8 11C2 (Buôn Ma thu ột) 45

Nguyễn Thị Thanh H ải

370 4

3.3. Nhiệm vụ thự c nghiệm

a) Vận dụng các biện pháp đượ c đề ngh ị để nâng cao hi ệu quả s ử d ụng thí

nghiệm và các phươ ng tiện k ĩ thu ật dạy học để biên so ạn và thực hiện hiệu quả nh ất

các giáo án hóa học:

- Lớ p 10: bài axit sunfuric, bài tốc độ ph ản ứng, bài cân bằng hóa học.




- Lớ p 11: bài ankin, bài benzen, bài ancol, bài phenol.

b) Kiểm tra và đánh giá những nội dung và biện pháp đã đề xu ất nhằm nâng

cao chất lượ ng giảng dạy của giáo viên thông qua:

- Bài kiểm tra cuối bài học.

- Ý kiến giáo viên tr ực tiế p dạy.

- Thông qua ý kiến chuyên gia.

3.4. Tiến hành thự c nghiệm

3.4.1. Các bài dạy thự c nghiệm

Lớ p 10

Bài 1: Axit sunfuric (chươ ng trình cơ b ản và nâng cao).

Bài 2: Tốc độ ph ản ứng (chươ ng trình cơ b ản và nâng cao).

Bài 3: Cân bằng hóa học (chươ ng trình cơ b ản và nâng cao).

Lớ p 11

Bài 1: Ankin (Chươ ng trình cơ b ản và nâng cao).

Bài 2: Benzen (Chươ ng trình cơ b ản và nâng cao).

Bài 2: Ancol (Chươ ng trình cơ b ản và nâng cao).Bài 3: Phenol (Chươ ng trình cơ b ản và nâng cao).

3.4.2. Đánh giá k ết quả thự c nghiệm

3.4.2.1. Phươ ng pháp xử lý k ết quả thự c nghiệm

Sau khi đã thực hiện bài dạy ở l ớ p thực nghiệm và lớ p đối chứng, tiến hành

kiểm tra chất lượ ng nắm vững kiến thức của học sinh các loại lớ p này. Hình thức

kiểm tra đượ c tiến hành vào cuối mỗi bài học, riêng ở l ớ p 11 đối vớ i bài ancol, bài

phenol đượ c tiến hành kiểm tra chung.

Thờ i gian làm mỗi bài kiểm tra: 15 phút.

K ết quả x ử lý th ực nghiệm sẽ đượ c trình bày theo từng bài.

Chúng tôi đã sử d ụng phươ ng pháp thống kê toán học theo thứ t ự:

1. Lậ p các bảng phân phối: tần số, tần suất, tần suất lũy tích.

2. Vẽ đồ th ị đườ ng lũy tích.

3. Tính các tham số đặc tr ưng.




a) ĐTBC: đặc tr ưng cho sự t ậ p trung số li ệu:

1 1 2 2 k k i i

11 2 k

n x + n x + ... + n x 1x = = n x

n + n +... + n n

k

i

ni: tần số c ủa các giá tr ị x i

n: số HS tham gia th ực nghiệm

b) Phươ ng sai S2, độ l ệch chuẩn S: là các tham số đo mức độ phân tán c ủa

các số li ệu quanh giá tr ị trung bình c ộng:

S2 =2

i in (x -x)

n-1 và S =

2

i in (x -x)

n-1

S càng nhỏ ch ứng tỏ s ố li ệu càng ít phân tán.

c) Độ bi ến thiên V: nhóm nào có V nhỏ h ơ n nhóm đó có số li ệu đồng đều

hơ n:

V =S

x .100%

d) Sai số tiêu chu ẩn m: giá tr ị trung bình s ẽ dao động trong khoảng x m .

Sm = n

e) Để kh ẳng định sự khác nhau gi ữa hai giá tr ị x TN và x ĐC là có ý ngh ĩ a vớ i

mức ý ngh ĩ a là α.

t = TN DC 2 2TN DC

n(x - x )

(S + S )

(trong biểu thức trên n là số HS c ủa nhóm thực nghiệm)

+ Chọn xác suất α (t ừ 0,01 – 0,05). Tra b ảng phân phối student tìm giá tr ị t αk vớ i độ l ệch tự do k = 2n – 2.

+ Nếu t ≥ t αk thì s ự khác nhau gi ữa xTN và x ĐC là có ý ngh ĩ a vớ i mức ý ngh ĩ a α.

+ Nếu t ≤ t αk thì s ự khác nhau gi ữa xTN và x ĐC là ch ưa đủ ý ngh ĩ a vớ i mức ý

ngh ĩ a α.




3.4.2.2. K ết quả thự c nghiệm

BÀI: AXIT SUNFURIC (LỚ P 10)

Bảng 3.3. K ết quả và % HS đạt điểm xi trở xuống bài kiểm tra lần 1, lớ p 10Điểm xi

1 2 3 4 5 6 7 8 9 10P/án SS Lớ p

Phân phối k ết quả kiểm tra

TN1 53 10B2 0 0 1 3 5 5 14 11 13 1

ĐC1 53 10B7 0 0 5 7 5 14 13 3 5 1

TN2 45 10A1 0 0 0 0 0 3 1 2 28 11

ĐC2 45 10A4 0 1 0 1 0 2 11 13 13 4

TN3 45 10A4 0 0 0 0 1 15 12 9 4 4

ĐC3 45 10A7 0 1 1 7 8 6 6 10 4 2

TN4 45 10B2 1 0 1 2 1 6 8 15 4 7

ĐC4 45 10B3 1 1 2 8 7 7 5 5 5 5

% học sinh đạt điểm xi trở xuống

TN1 53 10B2 0.0 0.0 1.9 7.6 17.0 26.4 52.8 73.6 98.1 100

ĐC1 53 10B7 0.0 0.0 9.4 22.6 32.1 58.5 83.0 88.7 98.1 100

TN2 45 10A1 0.0 0.0 0.0 0.0 0.0 6.7 8.9 13.3 75.6 100

ĐC2 45 10A4 0.0 2.2 2.2 4.4 4.4 8.9 33.3 62.2 91.1 100

TN3 45 10A4 0.0 0.0 0.0 0.0 2.2 35.6 62.2 82.2 91.1 100

ĐC3 45 10A7 0.0 2.2 4.4 20.0 37.8 51.1 64.4 86.7 95.6 100

TN4 45 10B2 2.2 2.2 4.4 8.9 11.1 24.4 42.2 75.6 84.4 100

ĐC4 45 10B3 0.0 2.2 6.7 24.4 40.0 55.6 66.7 77.8 88.9 100

Bảng 3.4. K ết quả học tập bài kiểm tra lần 1, lớ p 10 theo loại TB, K, G

Yếu – kém % Trung bình % Khá % Giỏi %Cặp

lớ p TN ĐC TN ĐC TN ĐC TN ĐC

B2-B7 7.6 22.6 18.9 35.9 47.2 34.0 26.4 7.6

A1-A4 0.0 4.4 6.7 4.5 6.7 53.3 86.7 37.8

A4-A7 0.0 20.0 35.6 31.1 46.7 35.6 17.8 13.3

B2-B3 8.9 24.4 15.6 31.1 51.1 22.2 24.4 22.2




Bảng 3.5. Tổng hợ p các tham số đặc trư ng bài kiểm tra lần 1, lớ p 10

Lớ p x x m S V% t k

10B2 7.2 7.2 0.2 1.6 22.3

10B7 6.0 6.0 0.2 1.7 28.23.7 104

10A1 9.0 9.0 0.2 1.0 11.1

10A4 7.9 7.9 0.2 1.5 18.83.9 88

10A4 7.3 7.3 0.2 1.3 18.0

10A7 6.4 6.4 0.3 1.9 30.42.5 88

10B2 7.4 7.4 0.3 1.9 25.8

10B3 6.4 6.4 0.3 2.2 34.32.5 88

0

20

40

60

80

100

120

1 2 3 4 5 6 7 8 9 1 0

TN1

ĐC1

0

20

40

60

80

100

120

1 2 3 4 5 6 7 8 9 10

TN2

ĐC2

0.00

20.00

40.00

60.00

80.00

100.00

120.00

1 2 3 4 5 6 7 8 9 10

TN3

ĐC3

0.00

20.00

40.00

60.00

80.00

100.00

120.00

1 2 3 4 5 6 7 8 9 10

TN4

ĐC4

Hình 3.1. Đồ thị đườ ng lũy tích của các lớ p 10 bài axit sunfuric

Nhận xét:

- ĐTBC: x TN > x ĐC.




- Đồ th ị đườ ng lũy tích: TN nằm bên phải và phía dướ i ĐC.

- Hệ s ố bi ến thiên V: VTN < V ĐC.

- Tỷ l ệ h ọc sinh đạt điểm khá giỏi ở các l ớ p thực nghiệm cao hơ n lớ p đối

chứng.

- Kiểm tra k ết quả th ực nghiệm bằng phép thử STUDENT. Ch ọn α = 0,05 ta

có t > tαk (t αk 1,67).

BÀI: TỐC ĐỘ PHẢN Ứ NG (LỚ P 10)

Bảng 3.6. K ết quả và % HS đạt điểm xi trở xuống bài kiểm tra lần 2, lớ p 10

Điểm xi

1 2 3 4 5 6 7 8 9 10P/án SS Lớ p


TN1 53 10B2 0 0 1 2 4 4 14 8 15 5

ĐC1 53 10B7 0 0 12 12 2 8 6 3 10 0

TN2 45 10A1 0 0 0 0 0 1 2 9 26 7

ĐC2 45 10A4 0 0 1 1 3 3 6 10 20 1

TN3 45 10A4 0 0 0 0 2 10 13 11 6 3

ĐC3 45 10A7 0 2 0 3 1 14 12 9 4 0

TN4 45 10B2 0 0 0 1 4 6 6 15 7 6

ĐC4 45 10B3 0 3 3 7 5 5 5 7 7 3


TN1 53 10B2 0.0 0.0 1.9 5.7 13.2 20.8 47.2 62.3 90.6 100

ĐC1 53 10B7 0.0 0.0 22.6 45.3 49.1 64.2 75.5 81.1 100 100

TN2 45 10A1 0.0 0.0 0.0 0.0 0.0 2.2 6.7 26.7 84.4 100

ĐC2 45 10A4 0.0 0.0 2.2 4.4 11.1 17.8 31.1 53.3 97.8 100

TN3 45 10A4 0.0 0.0 0.0 0.0 4.4 26.7 55.6 80.0 93.3 100

ĐC3 45 10A7 0.0 4.4 4.4 11.1 13.3 44.4 71.1 91.1 100 100

TN4 45 10B2 0.0 0.0 0.0 2.2 11.1 24.4 37.8 71.1 86.7 100

ĐC4 45 10B3 0.0 6.7 13.3 28.9 40.0 51.1 62.2 77.8 93.3 100





Yếu – kém % Trung bình % Khá % Giỏi %Cặp

lớ p TN ĐC TN ĐC TN ĐC TN ĐCB2-B7 5.7 45.3 15.1 18.9 41.5 17.0 37.7 18.9

A1-A4 0.0 4.4 2.2 13.3 24.5 35.6 73.3 46.7

A4-A7 0.0 11.1 26.7 33.3 53.3 46.7 20.0 8.9

B2-B3 2.2 28.9 22.2 22.2 46.7 26.7 28.9 22.2



10B2 7.6 7.6 0.2 1.7 22.2

10B7 5.6 5.6 0.3 2.2 39.35.1 104

10A1 8.8 8.8 0.1 0.8 9.4

10A4 7.8 7.8 0.2 1.6 19.83.7 88

10A4 7.4 7.4 0.2 1.3 17.2

10A7 6.6 6.6 0.2 1.6 23.92.6 88

10B2 7.7 7.7 0.2 1.6 20.2

10B3 6.3 6.3 0.4 2.4 37.53.3 88

0

20

40

60

80

100

120

1 2 3 4 5 6 7 8 9 1 0

TN1

ĐC1

0.00

20.00

40.00

60.00

80.00

100.00

120.00

1 2 3 4 5 6 7 8 9 10

TN2

ĐC2




0.0

20.0

40.0

60.0

80.0

100.0

120.0

1 2 3 4 5 6 7 8 9 10

TN3

ĐC3

0.00

20.00

40.00

60.00

80.00

100.00

120.00

1 2 3 4 5 6 7 8 9 10

TN4

ĐC4

Hình 3.2. Đồ thị đườ ng lũy tích của các lớ p 10 bài tốc độ phản ứ ng

Nhận xét:- ĐTBC: x TN > x ĐC.




chứng.


có t > tαk (t αk 1,67).

BÀI: CÂN BẰNG HÓA HỌC (LỚ P 10)


Điểm xi

1 2 3 4 5 6 7 8 9 10P/án SS Lớ p


TN1 53 10B2 0 0 0 4 7 10 6 13 10 3

ĐC1 53 10B7 0 3 6 6 8 5 10 8 7 0

TN2 45 10A1 0 0 0 0 2 8 9 8 9 9

ĐC2 45 10A4 0 1 5 2 7 7 7 6 8 2

TN3 45 10A4 0 0 1 1 3 9 9 10 8 4

ĐC3 45 10A7 0 0 6 5 11 10 3 4 5 1

TN4 45 10B2 0 0 1 2 6 8 9 7 7 5

ĐC4 45 10B3 0 2 3 4 7 7 8 5 5 4




0

20

40

60

80

100

120

1 2 3 4 5 6 7 8 9 10

TN1

ĐC1

0

20

40

60

80

100

120

1 2 3 4 5 6 7 8 9 10

TN2

ĐC2

0.00

20.00

40.00

60.00

80.00

100.00

120.00

1 2 3 4 5 6 7 8 9 10

TN3

ĐC3

0.00

20.00

40.00

60.00

80.00

100.00

120.00

1 2 3 4 5 6 7 8 9 10

TN4

ĐC4

Hình 3.3. Đồ thị đườ ng lũy tích của các lớ p 10 bài cân bằng hóa học

Nhận xét:





chứng.- Kiểm tra k ết quả th ực nghiệm bằng phép thử STUDENT. Ch ọn α = 0,05 ta

có t > tαk (t αk 1,67).




BÀI: ANKIN (LỚ P 11)


Điểm xi

1 2 3 4 5 6 7 8 9 10P/án SS Lớ p


TN5 50 11B2 0 1 0 6 5 5 5 17 8 3

ĐC5 50 11B3 0 4 5 8 9 7 9 6 2 0

TN6 45 11B2 0 0 4 4 4 5 7 6 9 6

ĐC6 45 11B4 0 2 4 6 6 9 5 5 7 1

TN7 45 11A11 0 0 0 3 6 4 8 9 8 7

ĐC7 45 11A4 0 1 3 8 4 4 6 14 3 2

TN8 45 11C1 0 0 0 0 2 7 3 8 10 15

ĐC8 45 11C2 0 0 2 6 6 9 5 5 7 5


TN5 50 11B2 0 2 2 14 24 34 44 78 94 100

ĐC5 50 11B3 0 8 18 34 52 66 84 96 100 100

TN6 45 11B2 0.0 0.0 8.9 17.8 26.7 37.8 53.3 66.7 86.7 100

ĐC6 45 11B4 4.4 13.3 26.7 40.0 60.0 71.1 82.2 97.8 100 100

TN7 45 11A11 0.0 0.0 0.0 6.7 20.0 28.9 46.7 66.7 84.4 100

ĐC7 45 11A4 0.0 2.2 8.9 26.7 35.6 44.4 57.8 88.9 95.6 100

TN8 45 11C1 0.0 0.0 0.0 0.0 4.4 20.0 26.7 44.4 66.7 100

ĐC8 45 11C2 0.0 0.0 4.4 17.8 31.1 51.1 62.2 73.3 88.9 100


Yếu – kém % Trung bình % Khá % Giỏi %Cặp lớ p

TN ĐC TN ĐC TN ĐC TN ĐC

B2-B3 14.0 34.0 20.0 32.0 44.0 30.0 22.0 4.0

B2-B4 17.8 26.7 20.0 33.3 28.9 22.2 33.3 17.8

A11-A4 6.7 26.7 22.2 17.8 37.8 44.5 33.3 11.1

C1-C2 0.0 17.8 20.0 33.3 24.4 22.2 55.6 26.7






11B2 7.1 7.1 0.3 1.9 26.8

11B3 5.4 5.4 0.3 1.9 35.44.31 98

11B2 7.0 7.0 0.3 2.3 32.6

11B4 6.0 6.0 0.3 2.2 35.62.1 88

11A11 7.5 7.5 0.3 1.8 24.4

11A4 6.4 6.4 0.3 2.1 32.32.57 88

11C1 8.4 8.4 0.2 1.6 18.9

11C2 6.7 6.7 0.3 2.1 30.94.24 88

0

20

40

60

80

100

120

1 2 3 4 5 6 7 8 9 10

TN5

ĐC5

0.00

20.00

40.00

60.00

80.00

100.00

120.00

1 2 3 4 5 6 7 8 9 10

TN6

ĐC6

0.00

20.00

40.00

60.00

80.00

100.00

120.00

1 2 3 4 5 6 7 8 9 10

TN7

ĐC7

0.00

20.00

40.00

60.00

80.00

100.00

120.00

1 2 3 4 5 6 7 8 9 10

TN8

ĐC8

Hình 3.4. Đồ thị đườ ng lũy tích của các lớ p 11 bài ankin

Nhận xét:








chứng.


có t > tαk (t αk 1,67).

BÀI: BENZEN (LỚ P 11)


Điểm xi

1 2 3 4 5 6 7 8 9 10P/án SS Lớ p


TN5 50 11B2 0 0 1 4 7 7 7 10 9 5

ĐC5 50 11B3 2 1 5 13 10 8 7 2 1 1

TN6 45 11B2 0 0 0 0 3 3 8 8 9 14

ĐC6 45 11B4 0 0 0 0 7 9 5 8 9 7

TN7 45 11A11 0 0 0 2 5 8 9 7 6 8

ĐC7 45 11A4 0 2 2 5 9 6 13 2 5 1

TN8 45 11C1 0 0 3 2 6 2 7 7 8 10

ĐC8 45 11C2 0 2 3 5 10 5 5 8 5 2


TN5 50 11B2 0 0 2 10 24 38 52 72 90 100

ĐC5 50 11B3 4 6 16 42 62 78 92 96 98 100

TN6 45 11B2 0.0 0.0 0.0 0.0 6.7 13.3 31.1 48.9 68.9 100

ĐC6 45 11B4 0.0 0.0 0.0 0.0 15.6 35.6 46.7 64.4 84.4 100

TN7 45 11A11 0.0 0.0 0.0 4.4 15.6 33.3 53.3 68.9 82.2 100

ĐC7 45 11A4 0.0 4.4 8.9 20.0 40.0 53.3 82.2 86.7 97.8 100

TN8 45 11C1 0.0 0.0 6.7 11.1 24.4 28.9 44.4 60.0 77.8 100

ĐC8 45 11C2 0.0 4.4 11.1 22.2 44.4 55.6 66.7 84.4 95.6 100






TN ĐC TN ĐC TN ĐC TN ĐCB2-B3 10.0 42.0 28.0 36.0 34.0 18.0 28.0 4.0

B2-B4 0.0 0.0 13.3 35.6 35.6 28.9 51.1 35.6

A11-A4 4.4 20.0 28.9 33.3 35.6 33.3 31.1 13.3

C1-C2 11.1 22.2 17.8 33.3 31.1 28.9 40.0 15.6



11B2 7.1 7.1 0.3 1.9 26.4

11B3 5.1 5.1 0.3 1.8 36.45.5 98

11B2 8.3 8.3 0.3 1.7 20.6

11B4 7.5 7.5 0.3 2.0 26.32.0 88

11A11 7.4 7.4 0.3 1.8 23.9

11A4 6.1 6.1 0.3 1.9 31.13.47 88

11C1 7.5 7.5 0.3 2.2 29.1

11C2 6.2 6.2 0.3 2.1 34.42.87 88

0

20

40

60

80

100

120

1 2 3 4 5 6 7 8 9 10

TN5

ĐC5

0.00

20.00

40.00

60.00

80.00

100.00

120.00

1 2 3 4 5 6 7 8 9 10

TN6

ĐC6




0.00

20.00

40.00

60.00

80.00

100.00

120.00

1 2 3 4 5 6 7 8 9 10

TN7

ĐC7

0.00

20.00

40.00

60.00

80.00

100.00

120.00

1 2 3 4 5 6 7 8 9 10

TN8

ĐC8

Hình 3.5. Đồ thị đườ ng lũy tích của các lớ p 11 bài benzen

Nhận xét:





chứng.

- Kiểm tra k ết quả th ực nghiệm bằng phép thử STUDENT. Ch ọn α = 0,05 tacó t > tαk (t αk 1,67).

BÀI: ANCOL - PHENOL (LỚ P 11)

Bảng 3.18 K ết quả và % HS đạt điểm xi trở xuống bài kiểm tra lần 3, lớ p 11

Điểm xi

1 2 3 4 5 6 7 8 9 10P/án SS Lớ p

Phân phối k ết quả kiểm traTN5 50 11B2 0 1 2 2 6 5 9 15 8 2

ĐC5 50 11B3 0 0 11 2 5 11 8 9 2 2

TN6 45 11B2 0 0 0 0 0 4 8 9 10 14

ĐC6 45 11B4 0 0 0 0 5 6 9 10 6 9

TN7 45 11A11 0 0 2 3 4 3 9 9 10 5

ĐC7 45 11A4 0 0 7 5 8 12 6 5 2 0

TN8 45 11C1 0 0 4 2 5 2 6 9 8 9

ĐC8 45 11C2 2 1 9 6 10 3 1 5 4 4





TN5 50 11B2 0 0 2 10 24 38 52 72 90 100

ĐC5 50 11B3 4 6 16 42 62 78 92 96 98 100TN6 45 11B2 0.0 0.0 0.0 0.0 0.0 8.9 26.7 46.7 68.9 100

ĐC6 45 11B4 0.0 0.0 0.0 0.0 11.1 24.4 44.4 66.7 80.0 100

TN7 45 11A11 0.0 0.0 0.0 4.4 15.6 33.3 53.3 68.9 82.2 100

ĐC7 45 11A4 0.0 4.4 8.9 20.0 40.0 53.3 82.2 86.7 97.8 100

TN8 45 11C1 0.0 0.0 6.7 11.1 24.4 28.9 44.4 60.0 77.8 100

ĐC8 45 11C2 0.0 4.4 11.1 22.2 44.4 55.6 66.7 84.4 95.6 100



TN ĐC TN ĐC TN ĐC TN ĐC

B2-B3 10.0 26.0 22.0 32.0 48.0 34.0 20.0 8.0

B2-B4 0.0 0.0 8.9 26.7 37.8 40.0 53.3 33.3

A11-A4 11.1 26.7 15.6 44.4 40.0 24.5 33.3 4.4

C1-C2 13.3 40.0 15.6 28.9 33.3 13.3 37.8 17.8



11B2 7.0 7.0 0.3 1.8 26.2

11B3 6.0 6.0 0.3 2.0 34.12.7 98

11B2 8.5 8.5 0.4 1.3 27.3

11B4 7.7 7.7 0.2 2.0 21.12.1 88

11A11 7.4 7.4 0.3 1.9 26.1

11A4 5.6 5.6 0.3 1.7 30.14.6 88

11C1 7.4 7.4 0.3 2.2 29.9

11C2 5.5 5.5 0.4 2.5 46.43.8 88




0

20

40

60

80

100

120

1 2 3 4 5 6 7 8 9 10

TN5

ĐC5

0.00

20.00

40.00

60.00

80.00

100.00

120.00

1 2 3 4 5 6 7 8 9 10

TN6

ĐC6

0.00

20.00

40.00

60.00

80.00

100.00

120.00

1 2 3 4 5 6 7 8 9 10

TN7

ĐC7

0.00

20.00

40.00

60.00

80.00

100.00

120.00

1 2 3 4 5 6 7 8 9 10

TN8

ĐC8

Hình 3.6. Đồ thị đườ ng lũy tích của các lớ p 11 bài ancol - phenol

Nhận xét:





chứng.- Kiểm tra k ết quả th ực nghiệm bằng phép thử STUDENT. Ch ọn α = 0,05 ta

có t > tαk (t αk 1,67).

Nhận xét chung

Các k ết quả th ực nghiệm cho thấy k ết quả h ọc tậ p của học sinh các lớ p thực

nghiệm cao hơ n lớ p đối chứng, thể hi ện:

- ĐTBC của học sinh các lớ p thực nghiệm đều cao hơ n lớ p đối chứng.




- Đồ th ị các đườ ng lũy tích của lớ p thực nghiệm luôn nằm bên phải và phía

dướ i các đườ ng lũy tích của lớ p đối chứng.

- Tỷ l ệ h ọc sinh đạt điểm khá giỏi ở các l ớ p thực nghiệm cao hơ n các lớ p đối

chứng.

- Hệ s ố bi ến thiên V của lớ p thực nghiệm luôn nhỏ h ơ n các lớ p đối chứng,

chứng tỏ độ phân tán quanh giá tr ị trung bình c ộng của các lớ p thực nghiệm nhỏ

hơ n ngh ĩ a là chất lượ ng của các lớ p thực nghiệm đồng đều hơ n các lớ p đối chứng.

- Kiểm tra k ết quả th ực nghiệm bằng phép thử STUDENT

Chọn α = 0,05 ta đều có t > tαk (t αk 1,67). Như v ậy sự khác nhau v ề k ết quả

học tậ p giữa các lớ p đối chứng và thực nghiệm do tác động của các phươ ng án thực

nghiệm là có ý ngh ĩ a.

Phân tích định tính k ết quả thự c nghiệm

Tổng hợ p k ết quả ki ểm tra kiến thức của học sinh, ý kiến nhận xét của các

thầy cô giáo, chúng ta thấy r ằng các bài lên lớ p hóa học thực nghiệm ở các bài giáo

án trên đã đạt đượ c yêu cầu:

- Trong các bài lên lớ p học sinh đượ c tiế p xúc nhiều vớ i thí nghiệm vì vậyrèn cho học sinh k ĩ n ăng làm thí nghiệm, k ĩ n ăng quan sát hiện tượ ng, rèn luyện cho

học sinh cách giải quyết vấn đề trong khi h ọc và giúp học sinh dễ hi ểu bài hơ n.

- Khi sử d ụng thí nghiệm hóa học một cách hợ p lí kích thích hứng thú học

tậ p, tính tích cực chủ động của học sinh, góp phần nâng cao chất lượ ng giảng dạy ở

tr ườ ng THPT.





Tác giả đã tiến hành thực nghiệm ở 3 tr ườ ng THPT: Nguyễn Bỉnh Khiêm,

Krông Buk, Buôn Ma Thuột - 3 tr ườ ng đại diện cho ba khu vực trên toàn tỉnh Dăk

Lăk vớ i 376 HS lớ p 10, 370 HS lớ p 11 vớ i k ết quả:

- ĐTBC của học sinh các lớ p thực nghiệm đều cao hơ n lớ p đối chứng.

- Đồ th ị các đườ ng lũy tích của lớ p thực nghiệm luôn nằm bên phải và phía

dướ i các đườ ng lũy tích của lớ p đối chứng.

- Tỷ l ệ h ọc sinh đạt điểm khá gi ỏi ở các l ớ p thực nghiệm cao hơ n các lớ p đối

chứng.

- Chất lượ ng của các lớ p thực nghiệm đồng đều hơ n các lớ p đối chứng.

K ết quả th ực nghiệm ở ch ươ ng này đã chứng minh:

- Việc sử d ụng thí nghiệm hóa học có tác dụng thiết thực giúp học sinh đượ c

học trong hoạt động, tiế p thu kiến thức một cách chủ động, tích cực do đó chất

lượ ng dạy và học hóa học đượ c nâng cao.

- Những giải pháp đề xu ất để nâng cao hi ệu quả s ử d ụng thí nghiệm hóa họclớ p 10, lớ p 11 ở tr ườ ng THPT tỉnh Dăk Lăk là có tính khả thi đối vớ i giáo viên.




92

K ẾT LUẬN

1. K ết luận

Đối chiếu vớ i mục đích, nhiệm vụ nghiên c ứu của đề tài, lu ận văn đã đạt

đượ c một số k ết quả sau:

1.1. Nghiên cứ u cơ sở lý luận và thự c tiễn của đề tài nghiên cứ u

- Tìm hiểu một số v ấn đề chung v ề ph ươ ng pháp dạy học hóa học: định

ngh ĩ a, đặc tr ưng, phân loại, các phươ ng pháp dạy học cơ b ản.

- Nghiên cứu một số v ấn đề v ề thí nghi ệm trong dạy học hóa học: khái niệm,

vai trò của thí nghiệm trong dạy học hóa học, thí nghiệm hóa học ở tr ườ ng trung

học.

- Khi nghiên cứu thí nghiệm hóa học ở tr ườ ng phổ thông chúng tôi đã làm

nổi bật vai trò của các loại thí nghiệm trong dạy học hóa học đặc biệt là thí nghiệm

biểu diễn của giáo viên.

- Điều tra thực tr ạng sử d ụng thí nghiệm trong d ạy học hóa học ở các tr ườ ng

THPT tỉnh Dăk Lăk.

+ Toàn tỉnh Dăk Lăk chỉ có kho ảng 14 tr ườ ng THPT có phòng bộ môn hóahọc tuy nhiên chỉ có 3 tr ườ ng có PTN đạt chuẩn, một số tr ườ ng khác chưa có hoặc

đang xây dựng PTN.

+ Phần lớ n các tr ườ ng THPT vẫn lấy phòng học cũ làm phòng để d ụng cụ,

hóa chất và công tác bảo quản trang thiết bị v ẫn chưa đượ c quan tâm đúng mức.

+ Thí nghiệm đượ c dùng trong dạy học hóa học ở các tr ườ ng THPT tỉnh Dăk

Lăk còn ít vì nhiều nguyên nhân: giáo viên ngại tiế p xúc vớ i hóa chất; dụng cụ, hóa

chất còn thiếu, tốn thờ i gian chuẩn bị, k ĩ n ăng tiến hành thí nghiệm của giáo viên

còn yếu, thí nghiệm khó thực hiện, chưa có PTN, chưa có chế độ đãi ngộ h ợ p lí đối

vớ i giáo viên , …

1.2. Đề xuất 9 biện pháp nâng cao hiệu quả sử dụng thí nghiệm hóa học

lớ p 10, 11 THPT ở tỉnh Dăk Lăk

- Xác định đượ c 38 thí nghiệm lớ p 10 và 66 thí nghiệm lớ p 11 cần biểu diễn.

- Lậ p k ế ho ạch làm thí nghiệm cho cả n ăm học.




93

- Hoàn thiện hệ th ống trang thiết bị PTN.

- Cải tiến cách tiến hành đối vớ i 38 thí nghiệm biểu diễn của giáo viên.

- Đề xu ất các biện pháp tăng cườ ng an toàn, phòng độc khi làm thí nghiệm.

- Sử d ụng đúng và hiệu quả d ụng cụ, hóa chất thí nghiệm.

- Tìm kiếm, thay thế 19 hóa ch ất đơ n giản.

- Sử d ụng k ết hợ p các video thí nghiệm.

- Giớ i thiệu 6 giáo án sử d ụng thí nghiệm ở l ớ p 10, 11 THPT tỉnh Dăk Lăk.

Chúng tôi đã sưu tậ p và sắ p xế p 48 video thí nghiệm lớ p 10 và 74 video thí

nghiệm lớ p 11 theo từng chươ ng có thể h ỗ tr ợ cho giáo viên gi ảng dạy (có kèm theo

đĩ a CD).

1.3. Tiến hành thự c nghiệm sư phạm bằng việc dạy 6 giáo án có sử d ụng

thí nghiệm hóa học đối vớ i các khối lớ p 10, 11 ở 3 tr ườ ng THPT tỉnh Dăk Lăk.

Qua thăm dò, trao đổi ý kiến vớ i nhiều giáo viên và vớ i k ết quả th ực nghiệm

sư ph ạm thu đượ c, chúng tôi khẳng định tính khả thi c ủa một số bi ện pháp nâng cao

hiệu quả s ử d ụng thí nghiệm hóa học lớ p 10, 11 THPT; từ đó góp phần nâng cao

chất lượ ng giảng dạy hóa học ở tr ườ ng THPT tỉnh Dăk Lăk.2. Kiến nghị

Qua quá trình nghiên cứu đề tài chúng tôi xin nêu ra m ột số ki ến nghị sau:

2.1. Vớ i các cấp quản lý giáo dục – đào tạo

- Tăng cườ ng cơ s ở v ật chất và thiết bị d ạy học, cần đảm bảo đủ s ố l ượ ng và

chất lượ ng dụng cụ, hóa chất ở các PTN. Đặc biệt hơ n là quan tâm và chú tr ọng

tăng cườ ng cơ s ở thi ết bị thí nghi ệm theo hướ ng trang bị đủ d ụng cụ, hóa chất cho

học sinh tự làm đượ c nhiều khi nghiên cứu bài mớ i.

- Cần có nhân viên phụ trách PTN ở các tr ườ ng THPT để làm t ốt công việc

chuẩn bị thí nghi ệm cho giáo viên bộ môn.

- Quan tâm thườ ng xuyên việc áp dụng các phươ ng pháp dạy học tích cực

của giáo viên, cần có sự động viên và khen ngợ i k ị p thờ i đối vớ i những giáo viên có

tinh thần trách nhiệm, đổi mớ i và sáng tạo trong việc vận dụng các phươ ng pháp

dạy học.




94

- Tăng cườ ng công tác bồi dưỡ ng thườ ng xuyên giáo viên, chú tr ọng mặt nội

dung và chất lượ ng, đặc biệt hơ n là phươ ng pháp sử d ụng và khai thác kiến thức bài

học thông qua thực nghiệm và thực hành.

- Đổi mớ i cách thức kiểm tra, đánh giá: tiêu chuẩn đánh giá giờ d ạy GV; Các

đề thi và ki ểm tra nên chú tr ọng khai thác, đánh giá kiến thức về thí nghi ệm, thực

hành.

- Nghiên cứu để gi ảm số l ượ ng học sinh /lớ p xuống mức có thể (40- 45 học

sinh/lớ p).

2.2. Vớ i giáo viên bộ môn

- Cần nâng cao tiềm lực về ki ến thức hóa học, về k ĩ n ăng sử d ụng thí nghiệm

cũng như k ĩ n ăng sử d ụng các thiết bị, k ỹ thu ật và phươ ng pháp dạy học hiện đại để

dạy học.

- Thườ ng xuyên trau dồi, học hỏi, trao đổi và rút kinh nghiệm vớ i đồng

nghiệ p.

2.3. Vớ i sinh viên sư phạm khoa hóa

- Cần tăng cườ ng công tác nghiệ p vụ s ư ph ạm cho sinh viên nói chung.- Tăng cườ ng số l ượ ng bài thực hành hóa học và thờ i lượ ng học tậ p ở các

PTN.

- Tổ ch ức tham quan học tậ p, rèn luyện k ĩ n ăng thao tác thực hành thí

nghiệm ở các c ơ s ở s ản xuất hoặc ở các PTN hi ện đại nếu có điều kiện.

Sau một thờ i gian thực hiện đề tài nghiên c ứu, chúng tôi nhận thấy r ằng việc

sử d ụng thí nghiệm đối vớ i môn hóa học ở tr ườ ng phổ thông s ẽ góp ph ần nâng cao

hiệu quả c ủa quá trình dạy học. Và những k ết quả thu đượ c của luận văn chỉ là

những k ết quả h ết sức nhỏ bé so v ớ i quy mô r ộng lớ n, phức tạ p của đối tượ ng

nghiên cứu và yêu cầu thực tế đặt ra. Chúng tôi r ất mong nhận đượ c những nhận

xét, đánh giá và góp ý của các chuyên gia, thầy cô và bạn bè đồng nghiệ p nhằm bổ

sung và hoàn thiện đề tài h ơ n.




95

TÀI LIỆU THAM KHẢO

1. Ngô Ngọc An (2005), Bài t ậ p nâng cao hóa hữ u cơ – Chuyên đề các chứ c hóahọc (dùng cho học sinh l ớ p 11, 12, ôn thi đại học và cao đẳ ng , NXB Đại học

Quốc gia Hà Nội.

2. Tr ịnh Văn Biều (2000), Giảng d ạ y hóa học ở tr ườ ng phổ thông, ĐHSP TP.

Hồ Chí Minh.

3. Tr ịnh Văn Biều (Chủ nhi ệm đề tài), Lê Tr ọng tín, Trang Thị Lân, V ũ Th ị Th ơ ,

Tr ần Thị Vân (2000), Đổ i mớ i nội d ụng và phươ ng pháp d ạ y học học phần

thự c hành lý luận d ạ y học hóa học nhằ m nâng cao chấ t l ượ ng đ ào t ạo giáo

viên trong giai đ oạn mớ i, ĐHSP TP.Hồ Chí Minh.

4. Tr ịnh Văn Biều (Chủ biên), Trang Th ị Lân, V ũ Th ị Th ơ , Tr ần Thị Vân (2001),

Thự c hành thí nghiệm - phươ ng pháp d ạ y học hóa học, ĐHSP TP.Hồ

Chí Minh.

5. Phan Thế Bình (2007), Nghiên cứ u xây d ự ng thí nghiệm vớ i sự hỗ tr ợ của máy

tính đ iện t ử trong d ạ y học hóa học l ớ p 10-Trung học phổ thông , Luận văn

thạc s ĩ giáo d ục, ĐHSP Huế.

6. Bộ Giáo d ục & Đào tạo, Vụ Giáo d ục Trung học (2006), Tài liệu bồi d ưỡ ng giáo

viên thự c hiện chươ ng trình, sách giáo khoa l ớ p 10 trung học phổ thông môn

hóa học, NXB Giáo dục.

7. Bộ Giáo d ục & Đào tạo, Vụ Giáo d ục Trung học (2007), Tài liệu bồi d ưỡ ng giáo

viên thự c hiện chươ ng trình, sách giáo khoa l ớ p 11 môn hóa học, NXB Giáo

dục.8. Nguyễn Hải Châu, Vũ Anh Tu ấn, Đào Thu Nga, Nguyễn Thị H ồng Thủy (2007),

Giớ i thiệu giáo án hóa học 11 (chươ ng trình chuẩ n và nâng cao), NXB

Hà Nội.

9. Nguyễn Thị Kim Chi (2001), Hoàn thiện k ĩ thuật và phươ ng pháp tiế n hành thí

nghiệm thự c hành bộ môn phươ ng pháp giảng d ạ y hóa học ở tr ườ ng Đ HSP

và C ĐSP Qui Nhơ n, Luận văn thạc s ĩ giáo d ục, ĐHSP Hà Nội.




97

10, 11, 12 ở trung tâm giáo d ục thườ ng xuyên, Luận văn thạc s ĩ giáo d ục,

ĐHSP Huế.

22. Nguyễn Thế Ngôn (2007), Thự c hành hóa học vô cơ , NXB Đại học Sư ph ạm.

23. Đặng Thị Oanh, Nguy ễn Thị S ửu (2006), Phươ ng pháp d ạ y học các chươ ng

mục quan tr ọng trong chươ ng trình – Sách giáo khoa hóa học phổ thông

(H ọc phần PPDH 2), ĐHSP Hà Nội.

24. Đặng Thị Oanh (Ch ủ biên), Đặng Xuân Thư, Tr ần Trung Ninh, Nguyễn Thị

Như Qu ỳnh, Nguyễn Phú Tuấn (2006), Thiế t k ế bài soạn hóa học 10 nâng

cao – các phươ ng án d ạ y học, NXB Giáo dục.

25. Phòng Giáo dục Trung học – Sở GD & ĐT (2008), Phòng học bộ môn, UBND

tỉnh Dăk Lăk.

26. Phòng Giáo dục Trung học – Sở GD & ĐT (2008), Thố ng kê phân ban và d ạ y

học t ự chọn l ớ p 10 năm học 2008 - 2009, UBND tỉnh Dăk Lăk.

27. Nguyễn Ngọc Quang, Nguyễn Cươ ng, Dươ ng Xuân Trinh (1977), Lý luận d ạ y

học hóa học t ậ p I , NXB Giáo dục.

28. Thái Hạ Quyên ( 2007), Hình thành và phát triể n khái niệm các loại phản ứ ng

hóa học thông qua sử d ụng thí nghiệm và bài t ậ p hóa học trong chươ ng trình

hóa học l ớ p 10 trung học phổ thông , Luận văn thạc s ĩ giáo d ục học,

ĐHSP Huế.

29. Cao Ngọc Sằng (2004), Nghiên cứ u sử d ụng thí nghiệm hóa học theo hướ ng tích

cự c hóa hoạt động học t ậ p của học sinh trong d ạ y học hóa học vô cơ ở

tr ườ ng trung học phổ thông , Luận văn thạc s ĩ giáo d ục, ĐHSP Huế.

30. Nguyễn Thị S ửu – Hoàng Văn Côi (2008), Thí nghiệm hóa học ở tr ườ ng phổ

thông , Nhà xuất bản khoa học và k ỹ thu ật Hà Nội.

31. Lê Tr ọng Tín (1999), Phươ ng pháp d ạ y học môn hóa học ở tr ườ ng PTTH , NXB

Giáo dục, Hà Nội.

32. Lê Tr ọng Tín (2006), Nhữ ng phươ ng pháp d ạ y học tích cự c trong d ạ y học hóa

học, Lưu hành nội bộ, Tài liệu bồi dưỡ ng thườ ng xuyên chu k ỳ III

(2004 – 2007).




98

33. Cao Thị Th ặng (Chủ biên), Lê Th ị Ph ươ ng Lan, Tr ần Thị Thu Hu ệ (2007),

Kiể m tra, đ ánh giá k ế t quả học t ậ p hóa học 11, NXB Giáo dục.

34. Tr ần Thị Thu (2001), Thí nghiệm hấ p d ẫ n gây hứ ng thú trong d ạ y học hóa học

ở tr ườ ng phổ thông , Khóa luận tốt nghiệ p, ĐHSP TP. Hồ Chí Minh.

35. Nguyễn Phươ ng Thy (2007), Nhữ ng hình thứ c biể u diễ n thí nghiệm trong d ạ y

học hóa học l ớ p 10 đổ i mớ i ở tr ườ ng trung học phổ thông , Luận văn tốt

nghiệ p, ĐHSP TP. Hồ Chí Minh.

36. Nguyễn Phú Tuấn (2000), Hoàn thiện k ĩ thuật, phươ ng pháp sử d ụng thí nghiệm

hóa học và thiế t bị d ạ y học để nâng cao chấ t l ượ ng d ạ y học bộ môn hóa học

ở các tr ườ ng phổ thông miề n núi, Luận án tiến s ĩ khoa h ọc giáo dục, ĐHSP

Hà Nội.

37. Nguyễn Văn Tòng (1998), Thự c hành hóa học hữ u cơ t ậ p hai, NXB Giáo dục.

38. Ngô Huyền Trân (1995), S ử d ụng phươ ng pháp tr ự c quan trong giảng d ạ y hóa

học ở tr ườ ng phổ thông , Khóa luận tốt nghiệ p, ĐHSP TP.Hồ Chí Minh.

39. Lê Xuân Tr ọng (Tổng chủ biên), Nguy ễn Hữu Đỉnh (chủ biên), Lê Chí Kiên, Lê

Mậu Quyền (2006), Hóa học 11 nâng cao, NXB Giáo dục.40. Lê Xuân Tr ọng (Chủ biên), T ừ Ng ọc Ánh, Lê Kim Long (2006), Bài t ậ p hóa

học 10 nâng cao, NXB Giáo dục.

41. Lê Xuân Tr ọng (Chủ biên), T ừ Ng ọc Ánh, Phạm Văn Hoan, Cao Thị Th ặng

(2006), Bài t ậ p Hóa học 11 nâng cao, NXB Giáo dục.

42. Lê Xuân Tr ọng (Tổng chủ biên kiêm ch ủ biên), T ừ Ng ọc Ánh, Lê Mậu Quyền,

Phan Quang Thái (2006), Hóa học 10 nâng cao, NXB Giáo dục.

43. Nguyễn Xuân Tr ườ ng (2006), Phươ ng pháp d ạ y học hóa học ở tr ườ ng phổ

thông , NXB Giáo dục.

44. Nguyễn Xuân Tr ườ ng (2007), 1350 câu hỏi tr ắ c nghiệm hóa học 10 (chươ ng

trình chuẩ n và nâng cao), NXB Đại học Quốc gia TP. HCM.

45. Nguyễn Xuân Tr ườ ng (2007), 1430 câu hỏi tr ắ c nghiệm hóa học 11 (chươ ng

trình chuẩ n và nâng cao), NXB Đại học Quốc gia TP.HCM.




99

46. Nguyễn Xuân Tr ườ ng (Tổng chủ biên), Lê M ậu Quyền (Chủ biên), Ph ạm Văn

Hoan, Lê Chí Kiên (2006), Hóa học 11, NXB Giáo dục.

47. Nguyễn Xuân Tr ườ ng (Chủ biên), Tr ần Trung Ninh, Đào Đình Thức, Lê Xuân

Tr ọng (2006), Bài t ậ p hóa học 10, NXB Giáo dục.

48. Nguyễn Xuân Tr ườ ng, Nguyễn Thị S ửu, Đặng Thị Oanh, Tr ần Trung Ninh

(2006), Tài liệu bồi d ưỡ ng thườ ng xuyên cho giáo viên trung học phổ thông

chu kì III (2004 – 2007), Dùng cho giáo viên và cán bộ qu ản lí giáo dục, Hóa

học, NXB Đại học Sư ph ạm.

49. Nguyễn Xuân Tr ườ ng (Tổng chủ biên kiêm ch ủ biên), Nguy ễn Đức Chuy, Lê

Mậu Quyền, Lê Xuân Tr ọng (2006), Hóa học 10, NXB Giáo dục.

50. http://camthachsp.wordpress.com/

51. http://cancerweb.ncl.ac.uk/omd/

52. http://chemvn.net/chemvn/showthread.php?t=4061

53. http://chemvn.net/chemvn/showthread.php?t=4585

54. http://dayhocintel.org/diendan/index.php

55. http://edu.net.vn/forums/p/1567/1567.aspx 56. http://fpe.hnue.edu.vn/index.php?showpost=532

57. http://fpe.hnue.edu.vn/index.php?showpost=534

58. http://hoahoc.org/forum/index.php

59. http://hoahoc.org/forum/showthread.php?t=2759

60. http://hoahoc-org.pcsite.us/forum/showthread.php?p=5753

61. http://thinhbk.googlepages.com/phothong

62. http://www.crocodilia.com/chemistry/content/activity.jsp

63. http://www.hoahocvietnam.com/Home/Photos/Dung-cu-Thi-nghiem-2.html

64. http://www.phanmemhoahoc.com/Home/

65. http://www.toanthpt.net/forums//forumdisplay.php?f=169

66. http://www.tudienhoahoc.com/Search/

67. http://www.vnschool.net/modules.php?name=News&file=article&sid=1163


http://camthachsp.wordpress.com/

http://cancerweb.ncl.ac.uk/omd/

http://chemvn.net/chemvn/showthread.php?t=4061


http://dayhocintel.org/diendan/index.php

http://edu.net.vn/forums/p/1567/1567.aspx

http://fpe.hnue.edu.vn/index.php?showpost=532


http://hoahoc.org/forum/index.php

http://hoahoc.org/forum/showthread.php?t=2759

http://hoahoc-org.pcsite.us/forum/showthread.php?p=5753

http://thinhbk.googlepages.com/phothong

http://www.crocodilia.com/chemistry/content/activity.jsp

http://www.hoahocvietnam.com/Home/Photos/Dung-cu-Thi-nghiem-2.html

http://www.phanmemhoahoc.com/Home/

http://www.toanthpt.net/forums//forumdisplay.php?f=169

http://www.tudienhoahoc.com/Search/

http://www.vnschool.net/modules.php?name=News&file=article&sid=1163

http://www.vnschool.net/modules.php?name=News&file=article&sid=1163

http://www.tudienhoahoc.com/Search/

http://www.toanthpt.net/forums//forumdisplay.php?f=169

http://www.phanmemhoahoc.com/Home/

http://www.hoahocvietnam.com/Home/Photos/Dung-cu-Thi-nghiem-2.html

http://www.crocodilia.com/chemistry/content/activity.jsp

http://thinhbk.googlepages.com/phothong

http://hoahoc-org.pcsite.us/forum/showthread.php?p=5753

http://hoahoc.org/forum/showthread.php?t=2759

http://hoahoc.org/forum/index.php



http://edu.net.vn/forums/p/1567/1567.aspx

http://dayhocintel.org/diendan/index.php



http://cancerweb.ncl.ac.uk/omd/

http://camthachsp.wordpress.com/



100

PHỤ LỤC

Phụ l ục 1. Phiếu tham khảo việc sử d ụng thí nghiệm trong dạy học môn hóa

lớ p 10, 11 ở tr ườ ng trung học phổ thông t ỉnh Dăk Lăk

Phụ l ục 2. K ế ho ạch những thí nghiệm hóa học cho từng khối lớ p

Phụ L ụ 3. C ải tiến cách thực hiện một số thí nghi ệm biểu diễn của giáo viên

Phụ l ục 4. Một số giáo án s ử d ụng thí nghiệm ở l ớ p 10

Phụ l ục 5. Một số giáo án s ử d ụng thí nghiệm ở l ớ p 11

Phục lục 6. Đề ki ểm tra các bài thực nghiệm




Phiếu tham khảo việc sử dụng thí nghiệm trong dạy học môn hóa lớ p 10, 11 ở trườ ng THPT tỉnh Dăk Lăk

Để có thêm t ư liệu trong việc tìm kiế m giải pháp nâng cao hiệu quả việc sử d ụng thí nghiệm

trong d ạ y học môn hóa l ớ p 10, 11 ở tr ườ ng THPT, xin Thầ y (cô) vui lòng cho biế t ý kiế n về một số vấ n đề d ướ i đ ây. Chúng tôi r ấ t cảm ơ n sự hợ p tác của quý Thầ y (Cô).

Họ và tên :………………. Số điện thoại:…………..Thờ i gian giảng dạy môn hóa:………………Trườ ng:…………………. chứ c vụ:……………..

Thầy (cô) xin vui lòng điền dấu (x) vào các thí nghiệm mà các Thầy (cô) không tiếnhành trong giảng dạy môn hóa?

Phần lớ p 10 cơ bản - nâng cao – Thí nghiệm biểu diễn của giáo viên

TT Tên thí nghiệm

1 Sự biến đổi tính chất của các nguyên tố trong nhóm A2 Sự biến đổi tính chất của các nguyên tố trong một chu kì3 Điều chế và thu khí clo4 Điều chế clo và nhận biết tính tẩy màu của clo ẩm5 Điều chế clo bằng phươ ng pháp điện phân dung dịch muối ăn6 Clo tác dụng vớ i Na7 Clo tác dụng vớ i sắt8 Clo tác dụng vớ i hiđro9 Clo tác dụng vớ i các halogen khác10 Điều chế HCl từ NaCl, H2SO4 đặc và thu vào bình chứa11 Thử tính tan của khí HCl trong nướ c12 Sự ăn mòn của axit flohiđric13 Sự thăng hoa của I2 14 Iôt tác dụng vớ i nhôm15 So sánh tính oxi hóa của Cl2, Br 2, I2 16 Oxi tác dụng vớ i natri17 Oxi tác dụng vớ i sắt

18 Oxi tác dụng vớ i lưu huỳnh19 Oxi tác dụng vớ i cacbon20 Oxi tác dụng vớ i photpho21 Điều chế oxi từ KMnO4 22 Điều chế oxi bằng cách phân hủy H2O2 23 Tính oxi hóa của H2O2 24 Tính khử của H2O2 25 Điều chế lưu huỳnh dẻo26 Lưu huỳnh tác dụng vớ i hiđro27 Lưu huỳnh tác dụng vớ i kim loại

28 Điều chế và đốt cháy H2S trong không khí29 Điều chế SO2 từ Na2SO3 và H2SO4

Phụ lục 1

1




Theo thầy (cô) giải pháp tốt nhất để có thể tăng số lượ ng bài giảng có thí nghiệmvà tăng hiệu quả sử dụng thí nghiệm là (có thể đánh vào nhiều giải pháp)

Tăng cườ ng ý thức thực hành bộ môn Thay đổi cách kiểm tra, thi cử Tăng cườ ng cơ sở vật chất cho phòng thí nghiệm Ý kiến khác ..................................................................................................................

Theo thầy (cô) cần trang bị thêm dụng cụ, hóa chất nào để giảng dạy thí nghiệmở trườ ng THPT nơ i thầy cô đang công tác?..................................................................................................................................................... ..........................................................................................................................................................................................................................................................................................................

Theo thầy (cô) có cần bố trí thêm thờ i gian ngoại khóa để tiến hành thí nghiệmkhông? Tại sao?..........................................................................................................................................................................................................................................................................................................

Thầy (cô) đã tiến hành cải tiến thí nghiệm nào hiệu quả nhất. Xin hãy cho biết

cách thư c hiện...........................................................................................................................................................................................................................................................................................................

Theo thầy (cô) có cần bồi dưỡ ng k ỹ năng thự c hành cho giáo viên phổ thông vàgiáo viên phụ trách phòng thí nghiệm không?.....................................................................................................................................................

Theo thầy cô điều quan trọng nhất để một bài giảng thành công là..........................................................................................................................................................................................................................................................................................................

Thầy (cô) có nhiều tài liệu hướ ng dẫn về thí nghiệm hay không? Có thể cho biếttên sách hướ ng dẫn thí nghiệm mà anh chị đang sử dụng...........................................................................................................................................................................................................................................................................................................

Xin chúc quý thầy cô dồi dào sứ c khỏe!

4




K ế hoạch nhữ ng thí nghiệm hóa học cho từ ng khối lớ p

Chuẩn : C Nâng cao: NC

Khối 10

Bài Nội dung Thí nghiệm Dụng cụ – Hóa chất

9C

12NC

Sự Biến ĐổiTính KimLoại - PhiKim CủaCác NguyênTố TrongBảng TuầnHoàn Các

Nguyên Tố Hóa Học

- Sự biến đổi t/c củanguyên tố trong nhóm- Sự biến đổi t/c củacác nguyên tố trongchu kì

- Cốc thuỷ tinh, ống hút nhỏ giọt, k ẹ p hoáchất, phễu thuỷ tinh, thướ c k ẻ HS.- Na, K, dd phenolphthalein, nướ c Clo,nướ c Brom, nướ c Iot, dd NaBr, dd NaI,các mẩu nhỏ kim loại Mg, Al, dd HCl

nồng độ 20 %.

22C30NC Clo

- Tẩy màu của clo- Tính tan của khí clotrong nướ c- Fe + Cl2 - Cl2 + H2 - Cl2 + MXn - đ/c Cl2 trong PTN

- Vải màu, giá ống nghiệm, bình tam giác,k ẹ p gỗ, nút cao su, bộ dụng cụ điều chế clo, lọ thuỷ tinh miệng r ộng (hoặc bìnhtam giác) 250ml, ống thuỷ tinh một đầuuốn cong và vuốt nhọn, ống cao su, K ẹ pmo (K).- Khí clo, Zn viên; KMnO4, HCl, Fe, H2O,dd HCl nồng độ 18%, dd NaOH loãng, bông.

23C31NC

HCl - Axitclohiđric

- Thử tính tan củaHCl trong H2O- HCl +quì tím; +Fe;+ bazơ ; + muối- Điều chế HCl

- Ống nghiệm, đèn cồn, diêm, nút cao su,nút bông tẩm kiềm, nút cao su kèm phễunhỏ giọt, bình tam giác kèm nút cao su 2lỗ, bình cầu có nhánh, cốc thuỷ tinh, bộ giá thí nghiệm, ống thuỷ tinh hình chữ L,lướ i đồng, đèn cồn, K ẹ p Mo.- NaCl khan, H2SO4 đặc, Axit HCl, quìtím, Fe, dd AgNO3, đá vôi, dd CuSO4, dd

NaOH, KMnO4, nướ c cất

25C34NC

FloSự ăn mòn thủy tinhcủa axit flohiđric

- Tấm kính vuông, ống hút nhỏ giọt, chậuthuỷ tinh.- Nướ c nóng, đinh sắt, H2SO4, xăng,

parafin.

25C36NC

Brom và iot - Al + I2

- I2 + hồ tinh bột

- Bát sứ nung (capsun sứ),ống hút nhỏ giọt, đèn cồn.

- Al (lá hoặc bột), I2, bột gạo.- Ống nghiệm có nhánh, nút cao su một lỗ,ống hút nhỏ giọt, ống thuỷ tinh hình tr ụ,

Phụ lục 2

5




26C37NC Luyện tậ p về

nhómhalogen

So sánh tính oxi hóagiữa clo, brom, iot

ống dẫn thuỷ tinh hình chữ L, bộ giá thínghiệm, đèn cồn, cốc thuỷ tinh 100 ml.- KMnO4, dd KBr bão hoà, dd KI bão hoà,dd NaOH loãng, dd HCl đặc, Bông.

29C41NC

Oxi- S+O2 - Fe + O2 - ĐC O2 trong phòngPTN

- Ống nghiệm, k ẹ p gỗ, đèn cồn, diêm.- Điều chế sẵn bình oxi, bột S, Fe, dâyđồng (lò xo).

29C42NC

Ozon vàhiđro peoxit

- Tính bền của phântử H2O2 - Tính oxi hóa củaH2O2 - Tính khử của H2O2

- Ống nghiệm, ống hút nhỏ giọt, cặ p ốngnghiệm.- Hồ tinh bột, dd H2O2, dd KI, giấy quỳ (hoặc giấy phenolphthalein), dd H-2SO4 loãng, MnO2.

30C43NC

Lưu huỳnh

- Xét tính tan của S

trong nướ c- Quan sát tr ạng tháicủa S- S + Cu (Fe)- S + O2 - S + H2

- Ống nghiệm, giá để ống nghiêm, cốc

thuỷ tinh, cặ p ống nghiêm, đèn cồn, k ẹ pkim loại, ống thuỷ tinh hình tr ụ, nút cao su1 lỗ đậy ống nghiệm và ống hình tr ụ, ốngnghiệm có nhánh, ống cao su, k ẹ p M,dụng cụ điều chế chất khí từ chất r ắn vàchất lỏng.- Zn hạt, dd HCl 18%, bột S, dd Pb(NO3)2,dd NaOH, dây Cu.

32C44NC

Hiđrosunfua, lưu

huỳnh đioxit,lưu huỳnhtrioxit

- đ/c H2S và đốt cháytrong không khí

- NB H2S, muốisunfua

- Tấm kinh vuông, đèn cồn, ống thuỷ tinhhình chữ L, dụng cụ điều chế chất khí từ

chất lỏng, ống thuỷ tinh hình chữ L.- FeS, dd HCl (1:1) hoặc dd H2SO4 (1:5).

32C45NC

Hợ p chất cóoxi của lưuhuỳnh

- SO2 là chất (o) hóavà là chất (k)- Đ/c, NB SO2

- Bình cầu có nhánh, phễu Bình tam giác,đèn cồn, nút cao su một lỗ đậy bình cầu,

bộ giá thí nghiệm, ống dẫn cao su, ốngdẫn bằng thuỷ tinh, ống nghiệm, nút caosu kèm ống dẫn thuỷ tinh hình chữ L, bộ giá thí nghiệm.- Na2SO3, dd NaOH loãng, dd KMnO4

loãng, dd H2S, H2SO4 đặc, bông.

33C45NC

Axit sunfuric – Muốisunfat

- Pha loãng axitsunfuric- T/c của axit H2SO4 loãng:+ quì tím; + kim loại;+ bazơ , oxit bazơ ; +muối- H2SO4 đặc + Cu;+C; + đườ ng - NB

H2SO4, muối sunfat

- Đèn cồn, k ẹ p gỗ, diêm,ống nghiệm, cặ p ống nghiệm, đèn cồn, cânđiện tử; caspun sứ, que đóm Fe.- Đinh sắt, dd H2SO4 loãng, H2SO4 đặc,BaCl2, Cu phoi bào, giấy quỳ tím,

Na2CO3, Na2SO4, S, NaOH, CuO, giấyquì tím.

36 C - AH của nđộ đến tđ - Đèn cồn, cốc thuỷ tinh, ống nghiệm, bộ

6




49 NCTốc độ phảnứng hóa học

pư - AH của nhiệt dộ đếntđ pư - AH của diện tích bề mặt đến tđ pư

- AH của xt đến tđ pư

giá thí nghiệm, lướ i thép.- Đá vôi, dd Na2S2O3 0,1M, dd H2SO4

0,1M, dd H2O2, MnO2, KMnO4, KClO3,dd HCl 4M.

38C50NC

Cân bằnghóa học

Sự chuyển dịchCBHH khi thay đổinhiệt độ

- Ống nghiệm có nhánh cỡ lớ n, cốc thủytinh, nút cao su đậy ống nghiệm, ống caosu, k ẹ p mo.- HNO3, Cu phoi bào, nướ c đá.

Khối 11

Bài Nội dung Thí nghiệm Dụng cụ – Hóa chất

1C1NC

Sự điện liTính dẫn điện củamột số chất

- Cốc thủy tinh, dụng cụ nhận biết tính dẫn

điện của 1 dd, đũa thủy tinh, thìa xúc hóachất.- Dd NaCl, NaOH r ắn, khan, dd NaOH, ddHCl, dd saccarozơ , C2H5OH, glixerol,nướ c cất NaCl r ắn, khan.

1C2NC

Phân loạicác chấtđiện li

Khả năng dẫn điệncủa các chất

- Cốc thủy tinh, dụng cụ nhận biết tính dẫnđiện.- Dd CH3COOH 0,10M, dd HCl 0,10M.

2C4NC

Axit, bazơ và muối

- Dd axit t/d dd bazơ - Dd axit t/d bazơ không tan- Dd axit t/d oxit bazơ không tan- Dd axit t/d hiđroxitlưỡ ng tính

- Cốc thủy tinh, ống nghiệm, ống hút nhỏ giọt.- Dd ZnSO4, dd HCl, dd NaOH, CuO.

3C4NC

Sự điện licủa nướ c –

pH – Chấtchỉ thị axit,

bazơ

Dùng quì tím, phenolphtalein xácđịnh môi tr ườ ng củaaxit, bazơ

- Ống nghiệm, giá thí nghiệm, ống nhỏ giọt.- Quì tím, phenolphthalein, dd HCl, dd

NaOH, nướ c cất.

4C6NC

Phản ứngtrao đổi iontrong dd cácchất điện li

- Pư tạo thành chấtk ết tủa- Pư tạo thành chấtđiện li yếu: pư tạothành H2O; pư tạothành axit yếu- Pư tạo thành chấtkhí- Khái niệm sự thủy

phân của muối- Pư thủy phân củamuối

- Ống nghiệm, đũa thủy tinh, giá để ốngnghiệm, cặ p ống nghiệm, ống hút nhỏ giọt, cốc thủy tinh, k ẹ p đốt hóa chất.- Dd NaOH loãng (0,10M), dd HCl loãng(0,10M), dd BaCl2, dd Na2SO4, dd

phenolphthalein, dd CH3COONa, dd Na2CO3, dd Ca(OH)2, nướ c cất, ddAl2(SO4)3, dd NaCl, giấy quì tím, dd

ZnSO4, dd KNO3.

7




7C10NC

Nitơ - T/c vật lý của N2 - N2 + Mg- Đ/c N2

- Ống nghiệm, nút cao su kèm ống dẫn khíhình chữ S, bộ giá thí nghiệm, chậu thủytinh, đèn cồn, châu chấu hoặc nhện conhoặc ruồi, viên gạch phẳng, cốc thủy tinh.- Ống nghiệm chứa đầy khí nitơ , giấy

phenolphthalein, ống hút nhỏ giọt, dd NaNO2 bão hòa, dd NH4Cl bão hòa, dâyMg.

8C11NC

Amoniac vàmuối amoni

- T/c vật lý của NH3 - NH3 t/d axit- NH3 làm thay đổimàu chất chỉ thị - NH3 t/d vớ i dd muối- Khả năng tạo phứccủa NH3

- NH3 t/d O2 - NH3 + CuO- Muối amoni t/d vớ idd kiềm- Nhiệt phân muối

NH4Cl (hoặc(NH4)2CO3

- Bình cầu khô, nút cao su có kèm ốngthủy tinh vuốt nhọn một đầu, cốc thủytinh, đèn cồn, ống dẫn thủy tinh một đầuvuốt nhọn, ống hút nhỏ giọt, bộ giá thínghiệm, ống nghiệm, ống thủy tinh hìnhtr ụ, đũa thủy tinh.

- Dd HCl đặc, dd NH3 đặc, bông, bôngthủy tinh, (NH4)2CO3, CuSO4 ( tinh thể khan), nướ c vôi trong dd NH3 đặc, dd

phenolphthalein, dd NaCl, dd AgNO3,CuO, giấy quì tím, NH4Cl, CaO hoặc

NaOH, KMnO4 (hoặc KClO3 và MnO2).

9C12NC

Axit nitricvà muốinitrat

- T/c vật lí HNO3 - HNO3 : + quì tím,CuO, dd Ca(OH)2,

vụn CaCO3 - HNO3 + kim loại(Cu, Fe, Al); + phikim (S hoặc C); +H2S- Đ/c HNO3 từ muốinitrat- Nhiệt phân (NaNO3,Cu(NO3)2)- NB ion nitrat

- Cặ p ống nghiệm, đèn cồn, ống hút nhỏ giọt, ống nghiệm, k ẹ p đốt hóa chất, giá để

ống nghiệm, thìa xúc hóa chất, bình cầu cổ cong, bình cầu cổ dài, bộ giá thí nghiệm,đèn cồn, chậu thủy tinh.- Dd HNO3 loãng, đặc, CuO, dd Ca(OH)2,CaCO3, dd BaCl2,dd H2S, KNO3, NaNO3, Cu(NO3)2, Cu

phoi bào, dd NaNO3, dd H2SO4 loãng,đặc, giấy quỳ tím, mảnh Cu, Fe ( hoặc Al),S.

10C14NC

Photpho- Sự chuyển P đỏ sang P tr ắng- P + O2

- Đèn cồn, diêm, ống nghiệm, giá sắt, ốngdẫn khí.- Lọ đựng khí O2, P đỏ, KMnO4 khan,CuSO4.

11C15NC

Axit photphoricvà muối

photphat

- Tính tan khác nhaucủa muối photphat- NB ion photphat- Đ/c H3PO4

- Ống hình tr ụ loe một đầu, nút cao su,muỗng đốt hóa chất, ống dẫn thủy tinhhình chữ L, cốc thủy tinh 500ml, đèn cồn,

phễu lọc, giấy lọc, ống nghiệm, bộ giá thínghiệm, lướ i thép không gỉ.- P đỏ, Ca3(PO4)2 hoặc than xươ ng, dd

AgNO3; dd HNO3 đặc, loãng, dd H2SO4 loãng, dd H3PO4 r ất loãng ( tỉ lệ 1:10 về

8




thể tích ), đặc, nướ c vôi trong, dd Na3PO4,dd AgNO3

12C16NC

Phân bón

hóa học

- Đ/c NH4 NO3

- Đ/c (NH4)2SO4

- Ống nghiệm thủng đáy, nút cao su kèmống dẫn khí, cốc thủy tinh, capsun ( bát sứ nung), đũa thủy tinh, giấy lọc : 3 (tờ ),

dụng cụ ĐC khí NH3, bộ giá thí nghiệm,đèn cồn;- Dd HNO3 (1:5), H2SO4, dd NH3

15C20NC

Cacbon

- Khả năng hấ p phụ chất khí của than gỗ - Khả năng hấ p phụ chất tan trong dd củathan gỗ

- Bình cầu đáy bằng, ống thủy tinh hìnhtr ụ, cốc thủy tinh 500ml, ống cao su, bộ giá thí nghiệm, đèn cồn, nút cao su kèmống thủy tinh, phễu lọc, than gỗ nghiềnnhỏ, bông- Nướ c màu khí Br 2 ( hoặc khí NO2 )

16C21NC

Hợ p chấtcủa cacbon

- Đ/c trong PTN và

thử tính (k) của COđối vớ i CuO- Chứng minh CO2 nặng hơ n không khívà không duy trì sự cháy- Tính axit củaH2CO3

Bình cầu có nhánh, phễu nhỏ giọt, nút cao

su 1 lỗ, ống thủy tinh đầu uốn cong, thẳng,ngắn, hình tr ụ, chậu thủy tinh, đèn cồn,dụng cụ điều chế chất khí từ chất r ắn vàchất lỏng, ống dẫn khí, k ẹ p Mo( K), cốcthủy tinh 500ml, nến, bộ giá thí nghiệm,- Dd HCOOH nguyên chất,dd H2SO4 đặc, CuO, nướ c vôi trong,CaCO3, dd HCl

17C22NC

Silic và hợ p

chất củasilic

- Đ/c H2SiO3 - T/c của muối silicat

Cốc thủy tinh, đũa thủy tinh, ống hút nhỏ giọt, đèn cồn, dụng cụ ĐC chất khí từ chất

r ắn và chất lỏng- Dd Na2SiO3, dd phenolptalein, mảnh vảihoặc que đóm

27NCPhân tíchnguyên tố

- Xác định nitơ - Xác định halogen

- Ống thí nghiệm, giá để ống nghiệm, ốnghút nhỏ giọt, cặ p ống nghiệm, đèn cồn,

phễu thủy tinh, bát sứ nung (capsun sứ),thìa xúc hóa chất- Dd (NH4)2SO4, dd NaOH, Urê(NH2)2CO, vôi tôi xút, C2H5OH, CHCl3,dd AgNO3 1%

2535NC

Ankan- Đ/c CH4 - CH4 + O2 - CH4 + Cl2

- Ống nghiệm, ống dẫn khí hình chữ S, bình tam giác, chậu thuỷ tinh, bộ giá thínghiệm, cốc thuỷ tinh 100ml, đèn cồn, nútcao su kèm ống dẫn khí vuốt nhọn đầu- Nướ c vôi trong, CH4, giấy quỳ tím, ddmuối ăn bão hoà, khí clo, CH3CHOONakhan, vôi tôi xút

29C

40NC

Anken- Đ/c C2H4 - C2H4 + Br 2

- Oxi hóa etilen bằngdd KMnO4

- Ống nghiệm, bình cầu, bình tam giác,nút cao su 1 lỗ, 2 lỗ, ống dẫn thuỷ tinhhình chữ L, thẳng, hình chữ S, ống cao su,

đèn cồn, bộ giá thí nghiệm, chậu thuỷ tinh,lướ i thép không gỉ, túi polietilen, cát sạch

9




hoặc mảnh sành nhỏ, cặ p ống nghiệm- Nướ c brom bão hoà, ống hút nhỏ giọt,dụng cụ ĐC C2H4, dd KMnO4 2%, H2SO4 đặc C2H5OH 96o, khí C2H4, dd NaOHloãng (10%)

32C43NC

Ankin

- đ/c C2H2 - C2H2 + Br 2 - pư thế bằng ion kimloại (C2H2 +AgNO3/NH3)- pư (o) C2H2 (t/d vớ iO2)- C2H2 + KMnO4

- Dụng cụ điều chế chất khí từ chất r ắn vàlỏng, bình r ửa khí tự tạo từ bình tam giác,ống nghiệm, chậu thuỷ tinh, ống thuỷ tinhmột đầu uốn cong, ống cao su, ốngnghiệm có ống dẫn, nút cao su kèm ốnghút nhỏ giọt, ống dẫn thuỷ tinh, ống cao su- Nướ c brom bão hoà, CaC2; dd AgNO3 1%, dd NH3 5%, dd NaOH

35C46NC

Benzen vàAnkylbezen

- Tính tan của C6H6 - Dùng benzen làmdung môi- pư thế (brom hóaC6H6)- pư nitro hóa C6H6 - pư của C6H6 vớ i clo- pư (o) của benzenvà toluen- Đốt cháy benzen

Ống nghiệm; Giá để ống nghiệm;Ống hút nhỏ giọt; Cốc thuỷ tinh;

Nút cao su; kèm ống dẫn khí; Đũathuỷ tinh; Ống nghiệm 2 nhánh chữ Y; Thìa xúc hoá chất; K ẹ p đốt hoáchất; Cặ p ống nghiệm; Lướ i thépkhông gỉ; Đèn cồn;- Dd KMnO4 5%, dd H2SO4 1M,đặc, C6H6, C6H5CH3, C2H5OH,xăng, I2, S bột, dd HCl đặc, ddHNO3 đặc, nướ c vôi trong, Mg

35C47NC

Stiren vànaphtalen

pư nitro hóanaphtalen

- Ống nghiệm, thìa xúc hoá chất, ống hút

nhỏ giọt, cốc thuỷ tinh, kiềng đun, lướ ithép không gỉ, đèn cồn, phễu lọc, giấy lọc:1 (tờ )- Naphtalen bột; dd HNO3 đặc; dd H2SO4

đặc

40C

54NC

Ancol

- C2H5OH + Na- pư thế H của nhómOH ancol trongglixerol (pư riêng của

glixerol)- pư thế nhóm OHancol- pư oxi hóa ancol

bậc I

- Bình cầu có nhánh, ống sinh hàn thẳng, bình tam giác, đèn cồn, giá thí nghiệm,ống cao su, ống nghiệm, cặ p ống nghiệm,cốc thuỷ tinh, k ẹ p đốt hoá chất, ống hútnhỏ giọt

- Dd CuSO4 5%, dd NaOH 10%, glixerol, Na, ancol isoamylic(CH3)2CHCH2CH2OH, dd H2SO4 loãng,đặc, C2H5OH 96o, khan, dây Cu, dd NH3,dd AgNO3 2%

41C55NC

Phenol- Tính axit của phenol- pư thế vòng thơ mcủa phenol

- Ống nghiệm, dụng cụ điều chế CO2, ốngthuỷ tinh hình chữ L, giá để ống nghiệm,thìa xúc hoá chất, ống hút nhỏ giọt, cặ pống nghiệm- Nướ c brom bão hoà, C6H5OH tinh thể,

r ắn, dd NaOH, dd HCl, CaCO3 44C Anđehit và - Pư (o) của anđehit - Ống nghiệm, cặ p ống nghiệm, ống hút

10




58NC xeton và xeton (+ Br 2 vàKMnO4)- Pư (o) anđehit vàxeton (anđehit + ion

bạc trong dd NH3)

nhỏ giọt, giá để ống nghiệm, cặ p ống thuỷ tinh, cốc thuỷ tinh, đèn cồn, thìa xúc hoáchất- Dd NH3 5%, dd AgNO3 1%, ddCH3CHO, nướ c brom, dd axeton, dd

KMnO4

45C61NC

Axitcacboxylic

- t/c của CH3COOH:+ quì tím, + Mg, +

Na2CO3

- Ống nghiệm, cặ p ống nghiệm, giá để ốngnghiệm, bình cầu có nhánh, phễu nhỏ giọt,nút cao su 1 lỗ, ống dẫn thủy tinh uốncong một đầu, đèn cồn, bình tam giác, lướ ithép không gỉ, thìa xúc hoá chất, ống hútnhỏ giọt- Dd CH3COOH 10%, 30%, dd Na2CO3 10%, dd quỳ tím, K 2Cr 2O7, dd H2SO4 đặc,Mg, C2H5OH, dd phenolphtalein

11




Phụ lục 3

Cải tiến cách thự c hiện một số thí nghiệm biểu diễn của giáo viên

T/N 1: Sự biến đổi tính chất của nguyên tố trong nhómTiến hành thí nghiệm

Lấy vào hai cốc thuỷ tinh, mỗi cốc chừng 80 ml nướ c, nhỏ tiế p vào vài giọt dung dịch phenolphthalein r ồi khuấy đều. Cho vào cốc (1) mẩu Na bằng hạt đậu xanh, cốc (2) mẩu Kcó cùng kích thướ c. Úp phễu thuỷ tinh lên hai miệng cốc.

T/N 2: Lư u huỳnh tác dụng vớ i hiđroThí nghiệm thực hiện trong ống nghiệm.Tiến hành thí nghiệmCho 1 thìa thuỷ tinh S vào đáy ống nghiệm, đặt vào thành ống mảnh giấy tẩm dung

dịch Pb(NO3)2. K ẹ p ống nằm ngang trên giá thí nghiệm.Đun nóng chảy S r ồi dẫn dòng khí H2 đã đượ c thử nguyên chất vào gần đáy ống

nghiệm.

Hướ ng dẫn HS quan sát hiên tượ ng xảy ra và nhận xét.Giấy tẩmdung dịchPb(NO3)2 H2S

H2 S

Hình 1: Lưu huỳnh tác dụng vớ i hiđro T/N 3: Điều chế và nhận biết lư u huỳnh đioxit


Cho 2 ml dung dịch axit sunfuric đặc nóng tác dụng vớ i natri sunfit tinh thể hoặc vớ iđồng. Dẫn luồng khí SO2 tạo thành qua ống nghiệm đựng nướ c có chứa mực loãng hoặc mộtcánh hoa hồng.

T/N 4: Khả năng hấp phụ chất khí của than gỗ Tiến hành thí nghiệm- K ẹ p thẳng đứng ống thủy tinh hình tr ụ trên giá thí nghiệm, miệng ống

phía dướ i đượ c nhúng trong cốc nướ c màu.- Nạ p khí Br 2 (hoặc khí NO2) vào bình cầu. Đậy miệng bình bằng nút cao

su có kèm ống dẫn thủy tinh. Nối ống này vớ i ống dẫn ở miệng ống hình tr ụ bằng đoạn ốngcao su.

- Cho vào bình cầu khoảng 5g than gỗ đã đượ c nghiền nhỏ r ồi đậy nhanhnút sao su lại.

Tg

Nướ cmàu

Khí Br 2

Hình 2: Khả năng hấ p phụ chất khí của than gỗ

hanỗ

T/N 5: Khả năng hấp phụ chất tan trong dung dịch của than gỗ

Tiến hành thí nghiệm- K ẹ p thẳng đứng ống thủy tinh hình tr ụ trên giá thí nghiệm, đậy một đầu ống bằngnút cao su có kèm ống dẫn khí.

12




- Đặt miếng bông trên nút cao su r ồi đổ lên trên lớ p bột than gỗ dày chừng10cm. Đặt tiến lớ p bông nữa trên lớ p bột than.

- Dùng phễu rót dung dịch nướ c màu vào ống thủy tinh hình tr ụ. Nướ c màu

bông

Than gỗ

Hình 3: Khả năng hấ p phụ chất tan trong dd của than gỗ T/N 6: Chứ ng minh cacbon đioxit nặng hơ n không khí và không duy trì sự cháy

Tiến hành thí nghiệm- Cho vài cục CaCO3 vào r ổ chứa dụng cụ điều chế chất khí từ chất r ắn và chất

lỏng hoặc cho tr ực tiế p vào bình tam giác.

- Rót dung dich HCl vào bình tam giác qua phễu nhỏ giọt cho đến khi dungdịch tiế p xúc vớ i CaCO3 thì dừng lại. Mở k ẹ p, khí CO2 tạo thành đượ c dẫn sang cốc thủytinh đặt hai ngọn nến đang cháy và có chiều cao khác nhau.

Hình 4: CO2 không duy trì sự cháy và nặng hơ n không khí T/N 7: Phản ứ ng nitro hóa naphtalenTiến hành thí nghiệm- Nhỏ vào ống nghiệm 5 – 6 giọt HNO3 đặc, nhỏ tiế p vào 10 giọt H2SO4 đặc r ồi lắc

nhẹ.- Cho tiế p từ từ vào ống nghiệm 5 thìa naphtalen r ồi lắc nhẹ.- Lắc hỗn hợ p phản ứng trong cốc nướ c sôi để giữ nhiệt độ khoảng 50 – 60oC cho đến

khi hoà tan hết naphtalen.- Rót hỗn hợ p vào cốc chứa 10ml nướ c lạnh. Lọc lấy sản phẩm. R ửa k ết tủa bằng

nướ c.

T/N 8: Phản ứ ng thế H của nhóm OH ancol trong glixerol (phản ứ ng riêng củaglixerol)Tiến hành thí nghiệm- Cho vào hai ống nghiệm, mỗi ống 3 giọt dung dịch CuSO4 5% và 10 giọt dung dịch

NaOH 10% lắc nhe, gạn lấy k ết tủa Cu(OH)2.- Nhỏ vào ống nghiệm (1) 5 giọt glixerol, ống (2) làm đối chứng. Cho học sinh quan

sát. T/N 9: Phản ứ ng thế nhóm OH ancol

Tiến hành thí nghiệm- Chuẩn bị 3 ống nghiệm, rót vào mỗi ống 3ml ancol isoamylic

(CH3)2CHCH2CH2OH. Rót tiế p vào ống nghiệm (1) 2ml nướ c, lắc ống r ồi để yên.- Rót tiế p vào ống (3) 2ml H2SO4 đậm đặc, lắc r ồi để yên. Cho học sinh quan sát.

13




T/N 10: Phản ứ ng cháy của rượ u vớ i oxiTiến hành thí nghiệmCho 1 ml r ượ u etylic nguyên chất vào ống nghiệm, rót nhẹ theo thành ống 0,5 ml axit

sunfuric đặc. Hỗn hợ p trong ống nghiệm sẽ phân làm 2 lớ p, bên dướ i là axit sunfuric, bêntrên là r ượ u. Từ từ thả những tinh thể kalipemanganat vào ống nghiệm (tất cả chừng hạt đậu

xanh), nửa phút sau sẽ có những tia lửa sáng lóe lên trong lòng chất lỏng như pháo hoa. Khi phản ứng ngưng, ta lại cho thêm ít hạt kalipemanganat vào thì hiện tượ ng lại tiế p tục. T/N 11: Tí nh axit của phenol

Tiến hành thí nghiệm- Đặt 3 ống nghiệm trên giá để ống nghiệm, cho vào mỗi ống 1 thìa C6H5OH r ắn.- Cho nướ c vào ống nghiệm (1), dung dịch NaOH vào ống nghiệm (2) và (3), lắc nhẹ.

Hướ ng dẫn HS quan sát hiện tượ ng xảy ra và nhận xét.- Sục khí CO2 từ dụng cụ điều chế chất khí từ chất r ắn và chất lỏng vào ống nghiệm

(3).GV lưu ý HS : Phenol độc, khi tiế p xúc vớ i da sẽ gây bỏng. Vì vậy phải thận trong khi

sử dụng phenol. T/N 12: Phản ứ ng oxi hóa của anđehit và xeton (tác dụng vớ i Br2 và KMnO4)

Tiến hành thí nghiệm- Nhỏ 5 giọt dung dịch axetanđehit vào ống nghiệm (1), nhỏ tiế p vài giọt nướ c brom.

Nướ c brom mất màu.- Nhỏ 5 giọt axeton vào ống nghiệm (2), nhỏ tiế p vài giọt nướ c brom. Dung dịch Br 2

không mất màu.- Nhỏ 5 giọt dung dịch axetanđehit vào ống nghiệm (3), nhỏ tiế p vài giọt dung dịch

KMnO4. Dung dịch KMnO4 mất màu.- Nhỏ 5 giọt axeton vào ống nghiệm (4), nhỏ tiế p vài giọt dung dịch KMnO4. Dung

dịch KMnO4 không mất màu.

14




Một số giáo án sử dụng thí nghiệm ở lớ p 10

BÀI 36: TỐC ĐỘ PHẢN Ứ NG HOÁ HỌCI. MỤC TIÊU

1.Về kiến thứ c

HS biết- Khái niệm về tốc độ phản ứng, chất xúc tác.HS hiểu- Sự ảnh hưở ng các yếu tố (nồng độ, áp suất, nhiệt độ, diện tích bề mặt, chất xúc tác)

đến tốc độ phản ứng.2.Về k ĩ năng- HS vận dụng: Thay đổi nồng độ, áp suất, nhiệt độ, diện tích bề mặt để thay đổi tốc

độ phản ứng. Dùng chất xúc tác để tăng tốc độ phản ứng.- Quan sát hiện tượ ng thí nghiệm, nhận biết về sự thay đổi tốc độ phản ứng.

II. CHUẨN BỊ: Bộ dụng cụ chuẩn bị cho các thí nghiệm trong sách giáo khoa.

GV: - Máy tính, máy chiếu, phiếu học tậ p.- Các dụng cụ và hóa chất thí nghiệm:+ Cốc đựng 25ml dd H2SO4 0,1M. (6 cốc)+ Cốc đựng 25ml dd Na2S2O3 0,1M. (4 cốc)+ Cốc đựng 25ml dd BaCl2 0,1M. (1 cốc)+ Cốc đựng 10ml dd Na2S2O3 0,1M + 15ml nướ c cất (1 cốc)+ Đá vôi dạng hạt to. (1g)+ Đá vôi dạng hạt nhỏ (1g)+ Cốc đựng 25ml dd HCl 4M (2 cốc)

HS: Nghiên cứu tr ướ c các nội dung trong sgk.

III. TỔ CHỨ C CÁC HOẠT ĐỘNG HỌC TẬP

Hoạt động của GV –HS Nội dung bài giảngHoạt động 1: Nghiên cứ u khái niệmvề tốc độ phản ứ ng - GV biểu diễn T/N lượ ng nhỏ GV hoặchướ ng dẫn các nhóm HS làm 2 thínghiệm.T/N 1: Đổ 25ml dd H2SO4 0,1M vàocốc đựng 25ml dd BaCl2 0,1M.

T/N 2: Đổ 25ml dd H2SO4 0,1M vàocốc đựng 25ml dd Na2S2O3 0,1M.HS quan sát và nhận xét:- pư (1) xuất hiện ngay k ết tủa.- pư (2) một lát sau mớ i có k ết tủa. pư (1) xảy ra nhanh hơ n.- GV tổng k ết: Để đáng giá mức độ xảyra nhanh hay chậm của các pư hoá học,ngườ i ta dùng khái niệm tốc độ pư hoáhọc, gọi tắt là tốc độ pư.

Hoạt động 2: Nghiên cứ u AH củanồng độ đến tốc độ pư

I. KHÁI NIỆM VỀ TỐC ĐỘ PHẢNỨ NG HOÁ HỌC1. Thí nghiệmBaCl2 + H2SO4 BaSO4 + 2HCl

Na2S2O3 +H2SO4S + SO2 + H2O + Na2SO4 2. Nhận xét

Tốc độ phản ứng là độ biến thiên nồngđộ của một trong các chất phản ứnghoặc sản phẩm trong một đơ n vị thờ igian.

II. CÁC YẾU TỐ ẢNH HƯỞ NGĐẾN TỐC ĐỘ PHẢN Ứ NG

1.Ảnh hưở ng của nồng độ a) Thí nghiệm

Phụ lục 4

15




GV tiến hành T/NT/N 1: 25ml dd H2SO4 0,1M + 25ml dd

Na2S2O3 0,1M.T/N 2: 25ml dd H2SO4 0,1M + 10ml dd

Na2S2O3 0,1M + 15ml nướ c cất.

HS quan sát và nhận xét:- Màu tr ắng đục ở T/N 1 sẽ xuất hiệnsớ m hơ n pư ở T/N xảy ra nhanh hơ n tốc độ pư lớ n hơ n.- K ết luận: Tăng nồng độ chất pư tốcđộ pư tăng.Hoạt động 3: Nghiên cứ u AH của ápsuất đến tốc độ pư GV viết bảng số liệu về sự phụ thuộcgiữa P và tốc độ phản ứng.

HS nhận xét sự ảnh hưở ng của P đếntốc độ phản ứng.Hoạt động 4: Nghiên cứ u AH củanhiệt độ đến tốc độ pư GV biểu diễn T/NT/N1: cho 25ml dd H2SO4 0,1M vào25ml dd Na2S2O3 0,1M ở nhiệt độ thườ ng.T/N2: Cho 25ml dd H2SO4 0,1M vào25ml dd Na2S2O3 0,1M đã đượ c đun

nóng tr ướ c khoảng 500

C.GV bổ sung: Tăng nhiệt độ các phân tử chuyển động nhanh hơ n va chạmnhiều hơ n số va chạm có hiệu quả tăng lên tốc độ phản ứng tăng.HS quan sát pư xảy ra, nhận xét tốc độ

pư và sự phụ thuộc của nó vào nhiệt độ.Hoạt động 5: Nghiên cứ u AH củadiện tích bề mặt đến tốc độ pư GV làm T/N

- T/N 1: 1g đá vôi (hạt to) + 25ml ddHCl 4M.- T/N 2: 1g đá vôi (hạt nhỏ) + 25ml ddHCl 4M.HS nhận xét:- Ở T/N 2 tốc độ sủi bọt khí nhanh hơ n,thờ i gian đá vôi tan hết nhanh hơ n.- Ở T/N2 tổng diện tích bề mặt đá vôitiế p xúc vớ i dd HCl lớ n hơ n nên tốc độ

pư tăng.

Hoạt động 6: Nghiên cứ u AH củachất xúc tác đến tốc độ pư

Na2S2O3 +H2SO4S + SO2 + H2O + Na2SO4

b) Nhận xétKhi tăng nồng độ chất phản ứng, tốcđộ phản ứng tăng.

2.Ảnh hưở ng của áp suấta) Ví dụ 2HI (k) H2(k) + I2 (k)Khi P=2 atm thì v (2) = 2v(1) khí P=1atm

b) Nhận xétÁp suất tăng, nồng độ chất khí tăngtheo, nên tốc độ phản ứng tăng.3.Ảnh hưở ng của nhiệt độ a) Thí nghiệm

Na2S2O3 +H2SO4S + SO2 + H2O + Na2SO4

b) Nhận xétKhi tăng nhiệt độ, tốc độ phản ứngtăng.

4.Ảnh hưở ng của diện tích bề mặta) Thí nghiệm

CaCO3 + 2HCl CaCl2 + H2O

b) Nhận xétKhi tăng diện tích bề mặt chất phảnứng, tốc độ phản ứng tăng.

5.Ảnh hưở ng của chất xúc tác

a) VDb) Nhận xét

16




GV đặt vấn đề sự phân huỷ H2O2:2H2O2 2H2O + O2 Tiến hành pư trong 2 tr ườ ng hợ p có xúctác và không có xúc tác MnO2.HS quan sát và nhận xét tốc độ pư,

lượ ng MnO2 sau pư.GV k ết luậnHoạt động 7: Tìm hiểu ý ngh ĩ a thự ctiễn của tốc độ phản ứ ngGV đặt vấn đề: Các yếu tố ảnh hưở ngđến tốc độ pư đượ c vận dụng nhiềutrong đờ i sống và sản xuất.GV sử dụng phiếu học tậ p và chiếu nộidung lên màn hình cho các nhóm HSthảo luận:

1. So sánh nhiệt độ ngọn lửa axetilencháy trong oxi và cháy trong không khí?2. Tại sao khi đun bế p, các chất đốt r ắnnhư than phải đậ p nhỏ, củi phải bổ nhỏ?3. Tại sao nấu thức ăn trong nồi áp suấtnhanh chín hơ n khi nấu trong nồithườ ng?GV yêu cầu các HS khác nhận xét câutr ả lờ i và bổ sung lờ i giải nếu cần. Sauđó yêu cầu HS lấy thêm thí dụ về các

yếu tố ảnh hưở ng đến tốc độ phản ứngthườ ng gặ p trong thực tiễn.

Chất xúc tác là chất làm tăng tốc độ phản ứng, nhưng còn lại sau khi phảnứng k ết thúc.

III. Ý NGHĨA THỰ C TIỄN CỦATỐC ĐỘ PHẢN Ứ NGCác yếu tố ảnh hưở ng đến tốc phản ứnghoá học đượ c vận dụng nhiều trong đờ isống và sản xuất.

Hoạt động 8: CỦ NG CỐ GV tổng k ết các ý chính trong bài.Bài tậ p về nhà: 1, 2, 3, 4, 5 (sgk)

* Đối vớ i bài “Tốc độ phản ứ ng” dành cho chươ ng trình nâng cao, tác giả cũng sử

dụng giáo án trên nhưng có bổ sung thêm công thức tính tốc độ trung bình của phản ứng như

sgk lớ p 10 nâng cao.

BÀI 38: CÂN BẰNG HOÁ HỌCI. MỤC TIÊU BÀI HỌC

1. Về kiến thứ cHS biết đượ c thế nào là cân bằng hóa học và sự chuyển dịch cân bằng hoá học.- HS hiểu phản ứng một chiều, phản ứng thuận nghịch và cân bằng hóa học. Các yếu

tố ảnh hưở ng đến cân bằng hóa học và nội dung nguyên lí Lơ Sa-tơ -li-ê.2. Về k ĩ năng

HS vận dụng nguyên lí Lơ Sa-tơ -li-ơ để làm chuyển dịch cân bằng.- Phân biệt phản ứng một chiều và phản ứng thuận nghịch.

- Quan sát thí nghiệm và rút ra đượ c nhận xét về phản ứng thuận nghịch và cân bằnghóa học.

17




- Vận dụng nguyên lý Lơ Sa-tơ -li-ê để làm chuyển dịch cân bằng đối vớ i một phảnứng thuận nghịch cụ thể.

- Dự đoán đượ c chiều chuyển dịch cân bằng hóa học trong những điều kiện cụ thể.3. Về giáo dục

Vận dụng các quy luật học đượ c vào bài tậ p, vào thực tế để cho cân bằng hóa học xảy

ra theo chiều có lợ i cho đờ i sống và sản xuất.II. CHUẨN BỊ ĐỒ DÙNG DẠY HỌCGV: - Phóng to hình 7.4, 7.5, 7.6 (sgk).

- Thí nghiệm chứng minh ảnh hưở ng của áp suất đến cân bằng.HS: - Ôn tậ p về tốc độ phản ứng.

III. TỔ CHỨ C CÁC HOẠT ĐỘNG DẠY VÀ HỌC

HO ẠT ĐỘ NG C Ủ A GV- HS N Ộ I DUNG BÀI GI Ả NG

Hoạt động 1: Nghiên cứ u pư 1 chiều –

pư thuận nghịchGV yêu cầu HS lên bảng viết phươ ng trìnhhóa học:KClO3 ….GV phân tích: khi đun nóng KClO3 (xúctác MnO2), KClO3 phân hủy thành KCl vàO2, cũng trong điều kiện đó KCl và O2 không phản ứng đượ c vớ i nhau tạo lạiKClO3, ngh ĩ a là phản ứng chỉ xảy ra mộtchiều từ trái sang phải. Phản ứng như thế

đượ c gọi là phản ứng một chiều.Hoạt động 2: Nghiên cứ u Pư thuậnnghịchGV lấy ví dụ phản ứng:Cl2 + H2O HCl + HClO

GV phân tích: ở điều kiện thườ ng Cl2 phảnứng vớ i H2O tạo thành HCl và HClO, đồngthờ i HCl và HClO sinh ra cũng tác dụngvớ i nhau tạo thành Cl2 và H2O, ngh ĩ a làtrong cùng điều kiện, phản ứng xảy ra theo

hai chiều trái ngượ c nhau, gọi là phản ứngthuận nghịch.GV yêu cầu HS nhận xét về phản ứngthuận nghịch và lấy ví dụ các ví dụ khác về

phản ứng một chiều và phản ứng thuậnnghịch.Hoạt động 3: Nghiên cứ u cân bằng hóahọc của pư GV hướ ng dẫn HS tậ p phân tích số liệu thuđượ c từ thực nghiệm của pư thuận nghịch

sau:H2 (k) + I2 (k) 2HI (k)

I. PHẢN Ứ NG MỘT CHIỀU, PHẢN

Ứ NG THUẬN NGHỊCH VÀ CÂNBẰNG HOÁ HỌC1. Phản ứ ng một chiềuVD: 2KClO3 2KCl + 3O2

Phản ứng chỉ xảy ra theo chiều tạo KClvà O2 phản ứng 1 chiềuNhận xét:- Phản ứng một chiều là phản ứng chỉ xảy ra theo một chiều từ trái sang phải.

- PTHH của phản ứng một chiều đượ c biểu diễn bằng dấu mũi tên chiều.2. Phản ứ ng thuận nghịchVD:

Cl2 + H2O HCl + HClO

Nhận xét:- Phản ứng thuận nghịch là phản ứngmà trong cùng điều kiện, phản ứng xảyra theo hai chiều trái ngượ c nhau.- PTHH của phản ứng thuận nghịchđượ c biểu diễn bằng dấu mũi tên 2chiều trái ngượ c.

3. Cân bằng hoá họcVD:

H2 (k) + I2 (k) 2HI (k)

Bđ 0,5mol 0,5mol 0 molPư 0.393mol 0.393mol 0.786molTT 0,107mol 0,107mol 0,786mol

MnO2 t0

Phản ứng thuận

Phản ứng nghịch

18




Bđ 0,5mol 0,5mol 0 molP ư 0.393mol 0.393mol 0.786molTTCB 0,107mol 0,107mol 0,786mol

GV phân tích biểu đồ biểu diễn sự biếnthiên tốc độ pư thuận và nghịch theo thờ i

gian

t

Hoạt động 4: Nghiên cứ u sự chuyển dịchCBHHGV tiến hành T/N theo hình 7.5 sgk.HS quan sát màu sắc của hai bình khítr ướ c và sau khi giáo viên làm thay đổinhiệt độ ở mỗi bình.GV giải thích, tổng k ết hiện tượ ng.Hoạt động 5: Củng cố bằng 3 câu hỏi:- CBHH là gì?- Tại sao nói CBHH là cân bằng động?

- Thế nào là sự chuyển dịch cân bằng?Hoạt động 6: Nghiên cứ u AH của nđộ đến CBHHGV đàm thoại dẫn dắt HS theo hệ thốngcâu hỏi.- Xét hệ cân bằng sau trong một bình kín ở nhiệt độ không đổiC + CO2 (k) 2CO (k)

- khi hệ đang ở tr ạng thái cân bằng, sosánh vt và vn?

- khi thêm vào một lượ ng CO2 thì làm tăngvt hay vn? Lúc đó cân bằng chuyển dịchnhư thế nào?GV bổ sung: CO2 đượ c thêm vào sẽ phảnứng thêm vớ i C tạo ra thêm CO cho đếnkhi vt = vn, lúc đó cân bằng mớ i đượ c thiếtlậ p. Ở tr ạng thái cân bằng mớ i, nồng độ các chất khác vớ i ở cân bằng cũ.GV hỏi tiế p: Vậy khi thêm CO2 vào hệ cân

bằng, cân bằng sẽ chuyển dịch theo chiều

thuận hay chiều nghịch, chiều làm giảmnồng độ CO2 hay làm tăng nồng độ CO2?

CB* Khái niệm: CBHH là tr ạng tháicủa

phản ứng thuận nghịch khi tốc độ phảnứng thuận bằng tốc độ phản ứngnghịch.

Chú ý: Cân bằng hoá học là cân bằngđộng.

II. SỰ CHUYỂN DỊCH CÂN BẰNGHOÁ HỌC1.Thí nghiệm

Nghiên cứu thí nghiệm:2NO2 N2O4

(Nâu) (không màu)2. Định ngh ĩ aSự chuyển dịch cân bằng hoá học là sự di chuyển từ tr ạng thái cân bằng nàysang tr ạng thái cân bằng cân bằng khácdo tác động của các yếu tố từ bên ngoàilên cân bằng.III.CÁC YẾU TỐ ẢNH HƯỞ NGĐẾN CÂN BẰNG HÓA HỌC1.Ảnh hưở ng của nồng độ

a) Thí nghiệmC + CO2 (k) 2CO (k)

b) K ết luận:Khi tăng hoặc giảm nồng độ một chất

trong cân bằng, thì cân bằng bao giờ cũng chuyển dịch theo chiều làm giảm

vt=vn

tr ạng thái cb

vn

vt

19




áp dụng lý thuyết vào thực tế thông qua 2ví dụ sgk.GV giúp HS đi đến k ết luận: Trong thực tế thì để đạt hiệu suất cao ngườ i ta phải tácđộng tất cả yêu tố C, P, t một cách hợ p lí.

Ví dụ 1: Trong quá trình sản xuất axitsunfuric phải thực hiện phản ứng sau:

2SO2 + O2 2SO3 ∆H <0Để làm cân bằng chuyển dịch sangchiều tạo nhiều SO3, ngườ i ta phải dùng

dư không khí, tức tăng lượ ng O2.Ví dụ 2: Trong công nghiệ p, amoniacđượ c tổng hợ p theo phản ứng sau:

N2 (k) + 3H2 (k) 2NH3 ∆H <0* Đặc điểm phản ứng: tốc độ r ất chậm ở nhiệt độ thườ ng, toả nhiệt, n khí sản phẩm >n khí phản ứng. Phải thực hiện phản ứng P cao. ở nhiệt độ cao, dùng xúc tác, nhưngcân bằng lại chuyển dịch theo chiều

nghịch, do đó chỉ thực hiện ở nhiệt độ thích hợ p.

Hoạt động 11: CỦ NG CỐ:GV củng cố toàn bài bằng 2 câu hỏi sau:

- Ngườ i ta thườ ng tác động vào những yếu tố nào để làm chuyển dịch cân bằng hoáhọc?

- Ngườ i ta dự đoán chiều chuyển dịch của cân bằng hoá học dựa vào nguyên lí nào?Phát biểu nguyên lí đó.DẶN DÒ: Làm bt sgk.

* Đối vớ i bài “Cân bằng hóa học” dành cho chươ ng trình nâng cao, tác giả cũng sử

dụng giáo án trên nhưng có bổ sung thêm hằng số cân bằng như sgk lớ p 10 nâng cao.

21




Hoạt động 2: Tìm hiểu cấu trúc củaphân tử benzen- Cho HS quan sát sơ đồ nhận xét về liên k ết và cấu trúc phân tử C6H6?-HS quan sát mô hình đặc và mô hình

r ỗng của benzen.

GV hướ ng dẫn hai kiểu CTCT của benzen.- HS tìm hiểu CTCT thu gọn của 1 số đồng đẳng của benzen → nhận xét.

Hoạt động 3: Tìm hiểu đồng đẳng,đồng phân, danh pháp củahiđrocacbon thơ m- GV đưa ra một số ví dụ VD: C6H5CH3: Toluen

C6H5CH2CH3:EtylbenzenC6H5CH2CH2CH3: Propylbenzen

CH3

2(o)

3(m)

1

4(p)(m)5

(o)6

metylbenzen (toluen)

GV: hướ ng dẫn hai cách đọc tên củaankyl benzen.HS gọi tên theo hai cách các vd

1 - Cấu trúc của phân tử benzen

a) Sự hình thành liên k ết trong phântử benzen

- 6 nguyên tử trtong phân tử benzen ở tr ạng thái lai hoá sp2

- 6 obitan p của 6 nguyên tử C xen phủ vớ i nhau để tạo thành obitan chungcho cả vòng benzen liên k ết ở

benzen tươ ng đối bền vững hơ n so vớ iliên k ết ở anken cũng như ở cáchiđrocabon không no khác.b)Mô hình phân tử

- Phân tử benzen có hình lục giác đều .- Các nguyên tử nằm trong một mặt

phẳng các góc hóa tr ị đều bằng 1200 .c/ Biểu diễn cấu tạo của benzen

2- Đồng đẳng ,đồng phân và danhphápa) Đồng đẳng-Khi thay các nguyên tử hiđro trong

phân tử benzen bằng các nhóm ankyl , tađượ c nhóm ankylbenzen , hợ p thành mộtdãy đồng đẳng của benzen- CnH2n-6 (n 6)

b) Đồng phân và danh pháp- Ankylbenzen có đồng phân mạchcacbon và đồng phân vị trí nhóm thế trênvòng benzen.- Gọi tên: chỉ rõ vị trí các nguyên tử Ccủa vòng bằng các chữ cái o, m, p ( ortho, meta, para ) .

23




Nhóm C6H5CH2 – là nhóm benzyl ,nhóm C6H5 – gọi là nhóm phenyl.

Hoạt động 4: Nghiên cứ u t/c vật lícủa hiđrocacbon thơ m- GV yêu cầu HS đọc sgk và rút ranhận xét.- GV cho HS quan sát bình đựng

benzen.- HS quan sát bình đựng benzen nhậnxét màu sắc và tính tan.

GV làm T/N hòa tan benzen vào nướ cvà xăng lắc k ĩ để yên cho HS quan sátcác tính chất như: màu, mùi, khả nănghòa tan trong nướ c.

Hoạt động 5: Nghiên cứ u phản ứ ngthế của hiđrocacbon thơ m

- GV: Phân tích đặc điểm cấu tạo của benzen từ đó dự đoán tính chất của benzen?- HS: Mạch vòng, tạo hệ liên k ết liênhợ p vì vậy nhân benzen khá bền.- GV thông báo :Các HC thơ m có hai trung tâm phản

ứ ng là nhân và mạch nhánh. Phản ứng vớ i halogenGV làm T/N: Cho Br 2 vào benzen lắc

nhẹ.HS quan sát và nhận xét

CH2CH3

CH3

CH3

etylbenzen 1,2-đimetylbenzeno-đimetylbenzen(o –xilen )

CH 3

CH 3

CH3

CH3

1,4 đimetyl benzen 1,3 – đimetylbenzen

p- đimetylbenzen m – đimetylbenzen(p- xilen) (m –xilen )II. TÍNH CHẤT VẬT Lí1. Nhiệt độ nóng chảy, nhiệt độ sôi vàkhối lượ ng riêng- Nhiệt độ sôi tăng dần.- Khối lượ ng riêng các HC thơ m nhỏ.

2. Màu sắc, tính tan, mùi

- Là những chất không màu hầu như không tan trong nướ c nhưng tan trong

các dung môi hữu cơ , đồng thờ i chínhchúng là các dung môi hoà tan nhữngchất khác.

- Các aren đều là những chất có mùithườ ng có hại cho sức khoẻ.III. TÍNH CHẤT HÓA HỌC1. Phản ứ ng thế a) Phản ứ ng halogen hóa- Khi có bột sắt benzen tác dụng vớ i

brom khan .H

+ Br 2Fe

Br

+ HBr brombenzen

Toluen phản ứng nhanh hơ n : N ế u chiế u sáng thì brom thế cho H ở nhánh

24




- Không có hiện tượ ng gì xảy ra. Chứngtỏ benzen không có phản ứng cộng vớ iBr 2.GV cho tiế p một ít bột sắt vào ốngnghiệm lắc nhẹ.

- Khi cho bột Fe vào thấy màu của Br 2 nhạt dần và thấy khí thoát ra do có pư thế.GV yêu cầu HS nhận xét khả năng pư của benzen vớ i Br 2 khan.HS thảo luận và nhận xét:- Benzen không pư vớ i Br 2 khan khikhông có xúc tác.- Benzen pư vớ i Br 2 khi có xúc tác (như

bột Fe, Al,…).

GV: Nếu cho toluen phản ứng vớ i Br 2 trong điều kiện có bột Fe cũng có hiệntượ ng giống benzen.Yêu cầu HS:- Phân tích khả năng thế toluen.- Viết phươ ng trình hóa học biết sản

phẩm thế Br chủ yếu vào vị trí ortho(41%) và para (59%).GV bổ sung: toluen dễ thế brom hơ n

benzen.

pư vớ i axit nitricGV làm T/N: cho benzen vào ốngnghiệm chứa sẵn hỗn hợ p H2SO4 vàHNO3 đặc, lắc mạnh hỗn hợ p 5-10 phút,sau đó rót hỗn hợ p vào cốc nướ c lạnhdùng đũa thủy tinh khuấy đều.Yêu cầu HS nêu hiện tượ ng giải thích?

GV yêu cầu HS viết ptpư toluen vớ iHNO3 biết sản phẩm thế chủ yếu vào vị

trí ortho (58%) và para (42%).GV củng cố lại :* Tr ạng thái : brom khan, HNO3 bốckhói, H2SO4 đậm đặc đun nóng .* Điề u kiện phản ứ ng : Bột sắt, chiếusáng.

CH 2-H

+ Br 2 as

CH 2-Br

+ HBrBenzyl bromua

b) Phản ứ ng nitro hóa- Benzen tác dụng vớ i hỗn hợ p HNO3 +H2SO4 đậm đặc tạo thành nitrobenzen :

H

+ OH-NO2 2 4 H SO

NO 2

+ H2Onitrobenzen

- Nitrobenzen tác dụng vớ i hỗn hợ pH2SO4đ và HNO3 bốc khói, đun nóng

NO2

+HO–NO2 2 4 H SO

NO2

O2 N

+ H2O

m- đinitrobenzen- Toluen phản ứ ng d ễ hơ n :

25




Hoạt động 6: Nghiên cứ u qui tắc thế ở vòng benzenQua phản ứng vớ i brom và HNO3 củatoluen, yêu cầu HS nêu quy tắc thế vàonhân thơ m.- GV đặt câu hỏi: Ảnh hưở ng củanhóm thế của nhân thơ m tớ i mức độ

phản ứng và hướ ng phản ứng?-HS: Toluen phản ứng nitro hóa dễ dàng

hơ n benzen và tạo thành sản phẩm thế vào vị trí ortho và para.

Hoạt động 7: Nghiên cứ u cơ chế thế ở vòng benzenGV trình bày cơ chế thế ở vòng

benzen. HS viết cơ chế cho 1 phảnứng thế tươ ng tự.Hoạt động 8: Tìm hiểu pư cộng củahiđrocacbon thơ m- GV: Biểu diễn T/N

Cho benzen vào dd brom.- HS: Benzen và ankyl benzen khônglàm mất màu dd brom.GV cho HS xem video C6H6 t/d vớ iCl2.* GV Bổ sung: Khi có nhiệt độ , xúctác, xảy ra phản ứng cộng vớ i H2:

+3H2 0t

AS

Hoạt động 9: Tìm hiểu pư (o) củahiđrocacbon thơ m GV làm T/N (hoặc cho HS xem video):Cho benzen và toluen cho vào 2 ốngnghiệm chứa dung dịch KMnO4 lắc đềuđể HS quan sát, sau đó đun nóng cả 2ống nghiệm.HS quan sát và nêu hiện tượ ng- Ban đầu cả 2 ống nghiệm đều khôngcó hiện tượ ng gì.

- Khi nung nóng thì ở ống nghiệm chứatoluen, màu của KMnO4 bị nhạt dần

CH3 3 2 4

2

HNO ,H SO

-H O

CH3

NO2

o-nitrotoluen

+H3C N 2O

p-nitrotoluen

c) Qui tắc thế ở vòng benzenKhi ở vòng benzen đã có sẳn :

- Nhóm ankyl hay (-OH ,-NH ,-OCH 3...) phản ứng thế vào vòng dễ dàng và ưutiên xảy ra ở vị trí ortho vàpara.- Nhóm –NO2 ,-COOH,-SO3H . . .,phảnứng thế vào vòng khó hơ n và ưu tiên ở vị

trí meta.d) Cơ chế thế ở vòng benzen

- Phân tử hal hoặc phân tử axit nitrickhông tr ực tiế p tấn công.

- Tiểu phân mang điện tích dươ ng tạothành do tác dụng của chúng vớ i xúc tácmớ i là tác nhân tấn công tr ực tiế p vàovòng benzen.2 . Phản ứ ng cộng

- Benzen và ankylbenzen không làm mấtmàu dung dịch brom . Khi chiếu sáng ,

benzen cộng vớ i clo thành C6H6Cl6 .C6H6 + Cl2 C6H6Cl6 khói tr ắng

- Khi đun , có Ni hoặc Pt làm xúc tác:

C6H6 +3H2 C6H12 .

3. Phản ứ ng oxi hóa- Ở điều kiện thườ ng benzen và toluen đềukhông làm mất màu dung dịch KMnO4.- Benzen không tác dụng vớ i KMnO4 ngaycả khi nung nóng.- các ankylbenzen chỉ phản ứng vớ iKMnO4 khi nung nóng.- Các ankylbenzen khi đun nóng vớ idung dịch KMnO4 thì nhóm ankyl bị (o).Ví Dụ C6H5CH3

4 2,80 100o

KMnO H O

C C6H5 – COOK

Kalibenzoat

Ni

t0

26




đồng thờ i có k ết tủa nâu xuất hiện.- Chỉ có toluen phản ứng vớ i KMnO4 khi nung nóng.HS k ết luận:- Benzen không tác dụng vớ i KMnO4

ngay cả khi nung nóng.- Các ankylbenzen chỉ phản ứng vớ iKMnO4 khi nung nóng.GV làm T/N đốt cháy benzen:GV bổ sung: Các HC thơ m khi cháytrong không khí thườ ng tạo ra nhiềumuội than.HS: Viết phươ ng trình cháy của

benzen và ankylbenzen.- Dựa vào sự hướ ng dẫn của GV, HS

lên bảng viết ptpư.- Nêu nhận xét về t/c hóa học.Hoạt động 10: Tìm hiểu điều chế -ứ ng dụng của hiđrocabon thơ m

Nêu hai phươ ng pháp đ/c hiđrocabonthơ m.- Chưng cất nhựa than đá hoặc dầu mỏ - Đ/c từ ankan hoặc xicloankan.-HS: Viết ptpư đ/c benzen và cácankylbenzen.

- Dùng sơ đồ tóm tắt giớ i thiệu một số ứng dụng của benzen và ankylbenzen.- Tìm hiểu ứng dụng trong sgk.

HCl C6H5 –COOH Axit benzoic

- Các HC thơ m cháy trong không khíthườ ng tạo ra nhiều muội than . Khicháy hoàn toàn thì tạo raCO2 , H2O vàtỏa nhiều nhiệt .

C6H6 +15

2O2 6CO2 + 3 H2O

H= -3273 kJ Nhận xét : Ben zen t ươ ng đố i d ễ tham gia phản ứ ng

thế , khó tham gia phản ứ ng cộng và bề nvữ ng vớ i các chấ t oxihóa , đ ó g ọi là tínhthơ m .IV. ĐIỀU CHẾ VÀ Ứ NG DỤNG1. Điều chế - Benzen , toluen , xilen . . . thườ ng táchđượ c bằng cách chưng cát nhựa than đáhoặc dầu mỏ .- Từ ankan hoặc xicloankan .Ví Dụ

CH3CH24CH3 2

,4

o xt t

H C6H6 + 4H2

CH3CH25CH3 2

,4

o xt t

H

, o xt t

C6H5CH3 + 4H2

C6H6+ CH2=CH2 C6H5CH2CH3 C6H6 + CH3Cl 3

AlCl C6H5CH3 + HCl2. Ứ ng dụng

sgk

Hoạt động 11. Củng cố Bài 1. Nhận xét cấu trúc của benzen giống và khác gì so vớ i các hiđrocacbon không

no khác? Bài 2. Cho HS quan sát thảo luận để củng cố kiến thức bài học.1. Hợ p chất thơ m A có công thức phân tử là C8H10. Cho A tác dụng vớ i dung dịch

KMnO4 tạo ra một axit có cấu tạo đối xứng. A có tên gọi như thế nào?A. etylbenzen. B. o-metyltoluen. C. m-metyltoluen. D. p-metyltoluen. Đáp án D.

2. Thuốc thử nào sau đây có thể dùng để nhận biết benzen, toluen đựng trong hai bìnhmất nhãnA. dd Br 2. B. dd AgNO3/NH3. C. dd KMnO4. D. dd HNO3. Đáp án C.4. Bài tập về nhà: 2, 3, 5 / 193 sgk

27




Đối vớ i “Benzen và đồng đẳng. Một số hiđrocabon thơ m khác” dành cho chươ ng

trình chuẩn, tác giả cũng sử dụng giáo án trên nhưng chỉ dừng ở phần A. benzen và đồng

đẳng như sgk lớ p 11 chuẩn.

BÀI 40: ANCOLI. MỤC TIÊU

1. Kiến thứ cHS biết- Định ngh ĩ a, phân loại, đồng phân, danh pháp, liên k ết hidro của ancol.- Phươ ng pháp điều chế ancol và ứng dụng của ancol etylic.- Tính chất vật lí, tính chất hóa học của ancol etylic.HS hiểu: Phản ứng thế H của nhóm –OH, phản ứng thế nhóm OH.2. K ĩ năngViết đúng công thức đồng phân ancol, biết cách đọc tên của ancol khi biết công thức

cấu tạo và viết đượ c công thức cấu tạo của ancol khi biết tên.Vận dụng liên k ết hidro giải thích một số tính chất vật lí của ancol.Vận dụng tính chất hóa học của ancol để giải đúng bài tậ p liên quan.Tiến hành thí nghiệm theo nhóm; biết cách quan sát, phân tích và giải các

hiện tượ ng thí nghiệm.3. Tình cảm thái độ HS hứng thú học tậ p, tự tìm tòi kiến thức mớ i trên cơ sở khai thác mối quan hệ cấu

tạo – tính chất.Bên cạnh những lợ i ích ancol đem lại còn biết cách sử dụng hợ p lý ancol để tránh

nguy hiểm, tự bảo vệ tr ướ c những tác hại của ancol.II. CHUẨN BỊ

GV: - Máy tính, máy chiếu, các phiếu học tậ p.- Bảng biểu, phần mềm mô phỏng, video thí nghiệm.- Hóa chất: Etanol, glixerol, dd CuSO4, dd NaOH 10%, Na, nướ c cất.- Dụng cụ: Ống nghiệm, máy lửa, ống hút nhỏ giọt, nút cao su có lắ p ống thủy

tinh vuốt nhọn, bộ giá thí nghiệm.HS: Ôn tậ p kiến thức bài dẫn xuất halogen và xem tr ướ c bài ancol.

III. CÁC HOẠT ĐỘNG DẠY HỌC

Hoạt động của giáo viên Hoạt động của học sinhHoạt động 1: Tìm hiểu địnhngh ĩ a và phân loại ancol - GV yêu cầu HS viết công thứccấu tạo của chất có công thức

phân tử là C4H10O, biết cónhóm – OH?Giớ i thiệu thêm một số côngthức của ancol, yêu cầu HSnhận xét thành phần nguyên tố,

nhóm chức gì?- HS nhận xét về thành phầnnguyên tố, nhóm chức –OH, từ

I. ĐỊNH NGHĨA, PHÂN LOẠI1. Định ngh ĩ a

Ancol là nhữ ng hợ p chấ t hữ u cơ trong phân

t ử có nhóm hidroxyl –OH liên k ế t tr ự c tiế p vớ inguyên t ử cacbon no

-OH: nhóm ancol2. Phân loại* ancol đơ n chức: có 1 nhóm OHa) Ancol no, đơ n chứ c, mạch hở : 1 nhóm – OH

gắn vớ i gốc ankylCt chung: CnH2n+1OHVD: CH3-OH, C2H5OH…

28




đó đi đến khái niệm ancol.

GV giúp HS nắm đượ c dấu hiệu bản chất của ancol: nhóm OHgắn trên C no và phân loại một

số ancol.

* Đưa ra CTCT của một số ancol, yêu cầu HS xác định bậccủa nguyên tử C liên k ết vớ i

nhóm –OH từ đó hình thànhkhái niệm bậc ancol.

Hoạt động 2: Tìm hiểu về đồng phân của ancol Yêu cầu HS viết các đồng phânancol có thể có của C2H5OH,C3H7OH, C4H9OH, từ đó HS tự rút ra k ết luận về loại đồng

phân của ancol.HS viết các đồng phân ancol

theo yêu cầu của GV và rút rak ết luận về loại đồng phân củaancol.Củng cố lại:Hướ ng dẫn HS cách viết đồng

phân cho đầy đủ:- Viết mạch C không nhánhtr ướ c, sau đó gắn nhóm –OHvào các nguyên tử C khác nhautrong mạch (các đồng phân vị

trí nhóm –OH).- Giảm số C mạch chính, tạo

b) Ancol không no, đơ n chứ c mạch hở : 1 nhóm –OH gắn vớ i gốc H-C không noVD: CH2=CH-CH2-OH…c) Ancol thơ m, đơ n chứ c: 1 nhóm OH gắn vớ iC no thuộc mạch nhánh của vòng benzen

Ví dụ:

CH2 - OH

ancol benzylicd) Ancol vòng no, đơ n chứ c: 1 nhóm OH gắnvớ i C no thuộc gốc H-C vòng no

Ví dụ:OH

* ancol đa chức: có 2 hay nhiều nhóm OHVí dụ :CH2- CH2

OH OHetylen glilcol

CH2-CH-CH2

glixerolOH OH OH

Dựa vào bậc C:

- ancol bậc I:CH3 - CH2 - OH

I

- ancol bậc II:

CH2 - CH - CH3

OH

II

- ancol bậc III:CH3 - C - CH3

CH3

OH

III

II. ĐỒNG PHÂN, DANH PHÁP1. Đồng phânVD: C4H10O có các đồng phân ancol sau:

CH3 -CH2-CH2-CH2 - OH

CH3-CH2-CH-CH3

OH

CH3-CH-CH2-OH

CH3

CH3-CH-CH3

CH3

OH Ancol no, mạch hở , đơ n chứ c có các đồng phân:

- Đồng phân mạch cacbon

- Đồng phân vị trí nhóm OH

29




thành mạch C có nhánh (đồng phân mạch C) r ồi gắn nhóm-OH vào các nguyên tử C khácnhau trong mạch.Hoạt động 3: Tìm hiểu về

danh pháp của ancolTrình bày quy tắc viết tênancol, r ồi đọc tên một chất để làm mẫu. Sau đó, yêu cầu HSgọi tên cho một số ancol.

Nhắc lại tên 2 ancol đa chứchay gặ p là etilen glicol vàglixerol.Chú ý: trong phân danh phápquốc tế, để HS nắm chắc cách

đọc tên, GV cho tên ancol r ồiyêu cầu HS viết CTCT.

Hoạt động 4: Tìm hiểu t/c vậtlí của ancol, đặc biệt là liênk ết hiđroHướ ng dẫn HS nghiên cứu bảng8.2 sgk, yêu cầu HS nhận xét về nhiệt độ sôi, độ tan, khối lượ ngriêng khi KLPT tăng.

GV hướ ng dẫn HS tìm hiểunguyên nhân:- Xét khái niệm liên k ết H- Xét ảnh hưở ng của liên k ết

H đến tính chất vật lí K ế t luận: ancol tạo đượ c liênk ết hidro nên chúng có nhiệt độ sôi cao hơ n và có khả năng tantrong nướ c tốt hơ n các chất có

phân tử khối bằng hoặc gần

bằng ancol nhưng không tạođượ c liên k ết hidro.Thông báo thêm:- các poli ancol như etylenglicol, glixerol là các chất lỏng,sánh do khả năng liên k ết H tốthơ n ancol đơ n chức có phân tử khối tươ ng đươ ng, nặng hơ nnướ c, có vị ngọt.- Các ancol trong dãy đồng

đẳng của ancol etylic đều lànhững chất không màu.

2. Danh phápa) Tên thông thườ ngancol + tên gốc ankyl + IC

Vd: C2H5OH: ancol etylicb) Tên thay thế B1: chọn mạch chính: mạch C dài nhất chứa nhómOHB2: đánh số C mạch chính bắt đầu từ phía gầnnhánh nhấtB3: gọi tên:Chỉ số nhánh-tên nhánh+tên H-C + chỉ số vị trí+Ol

(xem lại) mạch chính

nhóm OH

VD: Bảng sgkIII. TÍNH CHẤT VẬT LÍ-Tr ạng thái: là chất lỏng hoặc r ắn ở đk thườ ng-Nhiệt độ sôi, khối lượ ng riêng tăng khi KLPTtăng- Độ tan trong nướ c giảm khi KLPT tăngSo vớ i các H-C hoặc đồng phân ete có cùng KLPTthì ancol có:

+ Nhiệt độ sôi vì có lk H giữa các ancolO H O H O H

R R R + Độ tan trong nướ c cao hơ n vì có liên k ết H giữaancol và nướ c

O H O H O H

R H O H

R H

30




Hoạt động 5: Khái quát về tính chất hóa học của ancol Cho HS nhắc lại đặc điểm cấutạo của phân tử ancol, nhắc lạikhả năng phân cực của liên k ết

C–OH và O–H để từ đó HS cóthể dự đoán t/c hóa học củaancol.GV: làm T/N cho mẫu Na vàoống nghiệm khô chứa 1-2 mletanol khan.GV yêu cầu HS nêu hiện tượ ngquan sát đượ c và viết PTHH?- Khái quát ptpư tổng quát.Hoạt động 6: Nghiên cứ u

phản ứ ng thế H của nhómOH- Cho HS làm T/N etanol vàglixerol t/d vớ i Cu(OH)2, nhậnxét và rút ra k ết luận về ứngdụng của pư này để NB

poliancol mà các nhóm –OHđính vớ i những nguyên tử Ccạnh nhau.- Hướ ng dẫn HS viết ptpư giữa

glixerol và Cu(OH)2. Sau đócho HS vận dụng viết ptpư giữaetylen glicol vớ i Cu(OH)2.Hoạt động 7: Nghiên cứ u pư

thế nhóm OHLấy VD và yêu cầu HS viết

phươ ng trình hóa học xảy ra,chú ý nhấn mạnh điều kiện pư tạo ete.Cho HS vận dụng làm bài tậ p

nhỏ: đun nóng hỗn hợ p CH3OHvà C2H5OH trong H2SO4 đặc ở 1400Cthì thu đượ c mấy ete?Hoạt động 8: Nghiên cứ u pư tách nướ cHS viết phươ ng trình tách nướ ctạo anken (đã học ở bài anken).Hoạt động 9: Nghiên cứ u pư (o) của ancol- Chiếu phim (mô tả) T/N pư

giữa etanol và CuO, t0, r ồi sử dụng sgk hướ ng dẫn HS tìm

IV. TÍNH CHẤT HÓA HỌCLiên k ết , bị phân cực OHđặc biệt H dễ bị thế hoặc tách1.Phản ứ ng thế H của nhóm OHa) Tính chất chung

* Tác dụng vớ i kim loại kiềm (Na, K…)VD: 2C2H5OH+2Na 2C2H5ONa + H2 Tổng quát:R-OH + Na R-ONa + H2

b) Tính chất đặc trư ng của glixerol2C3H5(OH)3 +Cu(OH)2[C3H5(OH)2O]2CuXanh đồng(II) glixerat

dd xanh lam+H2O

Dấu hiệu phân biệt ancol có 2 nhóm OH gắn ở 2 C k ế cận nhau

2. Phản ứ ng thế nhóm OHa) Phản ứ ng vớ i axit vô cơ C

2H

5– OH + H – Br C

2H

5Br + H

2O

b)Phản ứ ng vớ i ancolC2H5 –OH + H –OC2H5 2 4

0

H SO

140 C C2H5OC2H5

đimetyl ete (ete etylic)

+ H2O

3) Phản ứ ng tách nướ cH2C CH2

OH H

4. Phản ứ ng oxi hóaa) Oxi hóa không hoàn toàn- Ancol bậc I (R-CH2-OH)

2 40

H SO

170 C CH2=CH2 + H2O

C OH O H

31




hiểu bản chấ t của sự biế n đổ ichất hữu cơ r ồi viết ptpư xảy ra:nguyên tử H của nhóm OH táchra cùng vớ i nguyên tử H liênk ết vớ i nguyên tử C gắn nhóm

OH tạo thành liên k ết đôi C=O.- Cho HS nắm rõ bản chất biếnđổi đó bằng cách yêu cầu HSthử viết phươ ng trình hóa họcxảy ra giữa ancol bậc II, bậc IIIvớ i CuO, t0.GV làm T/N (hoặc xem video)đốt cháy ancol etylic cho HSquan sát và yêu cầu nhậnxét:hiện tượ ng, viết phươ ng

trình hóa học, tỉ lệ số mol H2Ovà CO2.Nêu ứng dụng của phảnứng cháy.Hoạt động 10: Tìm hiểu phươ ng pháp điều chế và ứ ngdụng của ancol- Yêu cầu HS nghiên cứu sgktại lớ p và tóm tắt phươ ng phápđ/c và ứng dụng.

Ancol etylic anđehit axetic

Tổng quát :R-CH2OH + CuO R-CH=O + Cu + H2OAndehit

- Ancol bậc II (R-CH(OH)-R’)t0CH3 CH CH3 + CuO CH3 C CH3 +Cu + H2O

OH O -Ancol bậc III: không tác dụng vớ i CuO, t0 b) Oxi hóa hoàn toàn

0t

n 2n+2 2 2 2

3nC H O + O nCO + (n+1)H O

2

V. ĐIỀU CHẾ 1. Phươ ng pháp tổng hợ pa) Điều chế ancol etylic

C2H4 + H2O 2 4

0

H SO

t C2H5OH

b) Điều chế glixerol

CH2=CHCH3 CH2=CHCH2Cl

CH2 CH CH2 CH2 CH CH2

+Cl2, 4500C

Cl OH Cl OH OH OH

NaOHCl2+ H2O

2. Phươ ng pháp sinh hóa(C6H10O6)n + nH2O

+H nC6H12O6

tinh bộtC6H12O6

enzim 2C2H5OH + 2CO2

glucozơ ancol etylicVI. Ứ NG DỤNG (sgk)

CH3- CH + Cu O CH3-CH= O + Cu + H2O

Hoạt động 11. Củng cố bài – bài tập về nhà

GV yêu cầu HS tr ả lờ i 2 câu hỏi và bài tậ p sau:+ Quy tắc gọi tên ancol.+ Từ cấu tạo của ancol etylic yêu cầu HS suy ra tính chất hóa học cơ bản của nó.GV chiếu các bài tậ p sau lên màn hình để HS luyện tậ p:1. Đốt cháy hoàn toàn 7,6g hai ancol đơ n chức, mạch hở , liên tiế p trong cùng dãy

đồng đẳng thu đượ c 7,84 lít CO2 (đktc) và 9,00g H2O. Công thức phân tử của 2 ancol làA. CH3OH, C2H5OH. B. C2H5OH, C3H7OH.C. C3H7OH, C4H9OH. D. C4H9OH, C5H11OH. Đáp án: C.2. Khi điều chế C2H4 từ C2H5OH và H2SO4 đặc ở 1700C thì khí sinh ra có lẫn CO2,

SO2. Chất nào sau đây có thể loại bỏ đượ c tạ p chất để thu đượ c C2H4 tinh khiết?A. dd Br 2. B. dd KMnO4. C. dd KOH. D. dd K 2CO3. Đáp án: D.

O H

H

t0CH3- CH + Cu O CH3-CH= O + Cu + H2OO H

H

t0

32




3. Tr ộn ancol metylic và ancol etylic r ồi tiến hành đun nóng có mặt H2SO4 đặc thu đượ c tốiđa bao nhiêu chất hữu cơ ?

A. 3. B. 4. C. 5. D. 6. Đáp án: B.Bài tậ p 2, 3, 8, 9 (sgk).* Đối vớ i bài “Ancol” dành cho chươ ng trình nâng cao, tác giả cũng sử dụng giáo án

trên nhưng có bổ sung thêm phần phân tích k ĩ khái niệm liên k ết hiđro, ảnh hưở ng của liên

k ết hiđro đến tính chất vật lí như sgk lớ p 11 nâng cao.

BÀI 41: PHENOLI. MỤC TIÊU1. Kiến thứ c

HS biết- Khái niệm về loại hợ p chất phenol; cấu tạo, tính chất của phenol đơ n giản nhất.- Tính chất hóa học đặc tr ưng và một số ứng dụng, phươ ng pháp điều chế phenol.HS hiểu- Phản ứng thế nguyên tử hiđro của nhóm OH, phản ứng thế nguyên tử hiđro của vòng

benzen.- Tính chất hóa học: phản ứng thế nguyên tử H của nhóm OH (tính axit), phản ứng thế

ở vòng benzen, ảnh hưở ng qua lại giữa các nhóm nguyên tử trong phân tử phenol.2. K ĩ năng

- Phân biệt phenol và ancol thơ m.- vận dụng tính chất hóa học để giải bài tậ p.- Viết các phươ ng trình hóa học của phenol vớ i natri hiđroxit, dung dịch Br 2.

II. CHUẨN BỊ GV: - Máy tính, máy chiếu, mô hình phân tử phenol.

- Hóa chất: phenol r ắn, dd phenol bão hòa, dd NaOH, Na, dd brom, etanol.- Dụng cụ: ống nghiệm, ống nhỏ giọt, đèn cồn, giá thí nghiệm, nút cao su có lắ p

ống thủy tinh vuốt nhọn.HS: Ôn tậ p kiến thức bài ancol và xem tr ướ c bài phenol.

III. CÁC HOẠT ĐỘNG DẠY HỌC

Hoạt động của giáo viên Hoạt động của học sinhHoạt động 1: Vào bàiGV: Hãy cho bi

ết trong các ch

ất sau, ch

ất

nào là ancol; chât nào không phải là anol,giải thích?

OH

(A) ;

CH3

OH(B)

;

CH2 - OH

(C)

GV: Giớ i thiệu phenol, giớ i thiệu bài mớ i.Hoạt động 2: Tìm hiểu định ngh ĩ a,phân loại phenolDựa vào ví dụ đã nêu trên yêu cầu HS

phát biểu định ngh ĩ a phenol, nhắc lại địnhngh ĩ a ancol thơ m.

I. ĐỊNH NGHĨA, PHÂN LOẠI1. Định ngh ĩ a* Phenol là nhữ ng hợ p chấ t hữ u cơ trong

phân t ử có nhóm – OH liên k ế t tr ự c tiế pvớ i nguyên t ử C của vòng benzen.

33




GV hướ ng dẫn HS phân loại phenol

giống ancol là dựa vào số lượ ng nhómOH phenol.

Giớ i thiệu hợ p chất phenol đơ n giản nhấtlà phenol: C6H5 – OH.

Hoạt động 3: Tìm hiểu cấu tạo, tínhchất vật lí của phenol- GV: Cho HS tìm hiểu CTPT, CTCT của

phenol từ sgk.

- GV cho HS quan sát mẫu phenol r ắnmớ i và để ngoài không khí.- Nhấn mạnh tính độc, và tác hại gây

bỏng da của phenol.- HS quan sát mẫu phenol r ắn mớ i lấy rakhỏi lọ và sau đó để phenol ngoài không

khí một lát.K ết luận về tính chất vật lí:

Ví dụ:

OH

CH3

OH

* Ancol thơ m: là nhữ ng ancol có nhóm –

OH liên k ế t vớ i nguyên t ử C của mạch

nhánh vòng benzen

VD:

CH2 - OH

2. Phân loại* Dựa theo số nhóm –OH:- Phenol đơ n chức: có 1 nhóm –OH

phenol:

OH

OH

CH3 OH

Phenol 4-metyl phenol α-

naphtol- Phenol đa chức: có hai hay nhiều nhóm – OH phenol

OH

OH

CH3

2

4

1

1, 2-đihiđrooxi-4-metyl benzen

II. PHENOL1. Cấu tạo- CTPT: C6H6O

- CTCT C6H5OH hoặc

O

H

2. Tính chất vật lí- Ở đ k thườ ng, phenol là chấ t r ắ n, không

màu, để lâu trong không khí chuyể n thành

34




- Làm T/N độ tan của phenol trong nướ clạnh và nướ c nóng.HS nhận xét: tr ạng thái, màu sắc của

phennol.- Quan sát độ tan của phenol trong nướ c

lạnh và nướ c nóng.- K ết hợ p thêm sgk để biết thêm một số thông tin về tính chất vật lí của phenol.Hoạt động 4: Tìm hiểu tính chất củaphenolYêu cầu HS từ cấu tạo có thể dự đoántính chất của phenol (trên cơ sở bài ancolđã học).Giáo viên: k ết luận lại cấu tạo giống vàkhác nhau giữa ancol và phenol nên giữa

chúng có tính chất giống và khác nhau.- Phản ứng C6H5OH + Na HS tự nghiên cứu.GV làm T/N:- Lấy 2 ống nghiệm, mỗi ống chứa một ít

phenol. Ống nghiệm 1 thêm 2ml nướ ccất, ống nghiệm 2 thêm 2ml NaOH đặc.- Lắc đều cả hai ống, yêu cầu HS quan sátvà giải thích?GV làm tiế p T/N: sục khí CO2 vào dung

dịch muối C6H5ONa. Yêu cầu HS quansát hiện tượ ng và giải thích.Từ 2 T/N này, yêu cầu HS rút ra k ết luậnvề t/c hóa học khác vớ i ancol: tính axitKhắc sâu tính axit yếu của phenol bằng

phản ứng C6H5ONa + CO2+ H2O và khả năng không làm quỳ tím đổi màu.

GV: Dựa vào cấu tạo phenol, yêu cầu HS phân tích khả năng thay thế của phenol sovớ i benzen.GV: Để chứng minh khả năng thế ta làmT/N: cho benzen, dd phenol vào 2 ốngnghiệm. Sau đó nhỏ từ từ dd Br 2 vào lắcnhẹ, yêu cầu HS quan sát, nêu hiện tượ ngvà viết PTHH.GV hướ ng dẫn HS viết phản ứng của

phenol vớ i HNO3 đặc có H2SO4 đặc xúctác.

hồng do bị oxi hóa chậm trong không khí

- Rấ t độc, gây bỏng da

- Tan ít trong nướ c l ạnh, tan nhiề u trong

nướ c nóng

3. Tính chất hóa họca) Phản ứ ng thế nguyên tử H của nhóm

–OH* Tác d ụng vớ i kim loại kiề m

2C6H5OH + 2Na 2C6H5ONa + H2

* Tác d ụng vớ i dd baz ơ C6H5OH + NaOH C6H5ONa + H2O

C6H5ONa + CO2 + H2O C6H5OH + NaHCO3 K ế t luận:

- phenol có tính axit

- tính axit r ấ t yế u (yế u hơ n axit cacbonic:

dd phenol không làm qu ỳ tím đổ i màu

b) Phản ứ ng thế nguyên tử H của vòngbenzen* Tác dụng vớ i dd BromHS: quan sát thí nghiệm và rút ra k ết luận:H ở vòng benzen của phenol dễ bị thế hơ n

H của benzen

35




GV từ những tính chất hóa học đã học,yêu cầu HS k ết luận tính chất hóa học.Tiến hành T/N phenol tác dụng vớ i nướ c

brom và benzen vớ i nướ c brom. HS quansát và cho nhận xét và khả năng thế H ở

vòng benzen của phenol so vớ i benzenHướ ng dẫn HS viết phươ ng trình hóa học,nhấn mạnh vị trí thế o- và p-Tươ ng tự giớ i thiệu thêm phản ứng

phenol vớ i HNO3 đặc, HS viết phươ ngtrình hóa học.

k ết luận về ảnh hưở ng của nhóm OHlên vòng benzenK ết luận về sự ảnh hưở ng qua lại giữa cácnguyên tử trong phân tử.

Hoạt động 5: Tìm hiểu điều chế và ứ ngdụng của phenol

Yêu cầu HS nghiên cứu sgk, về nhà hoànthành chuỗi phản ứng (có kiểm tra vở ).

OH OHBr

Br

Br

+ 3Br 2 +3HBr

2,4,6-tribrom phenol phản ứng dùng để phân biệt phenol

* Tác dụng vớ i HNO3 đặc, xt: H2SO4 đặcOH OH

NO2O2 N

NO2

+ 3HNO3 +3H2O

2,4,6-trinitro phenol (axit picric)

H2SO4

c) K ết luận về sự ảnh hưở ng qua lạigiữ a các nguyên tử trong phân tử - Ảnh hưở ng của nhóm – C6H5 đến nhóm

–OH: tính axit- Ảnh hưở ng của –OH đến nhóm –C6H5:

phản ứng thế trên vòng benzen ở vị trí o-;

p-4. Điều chế - Trong công nghiệ p:

C6H6 C6H5CH(CH3)2 C6H5OHCH3-CH=CH2 1.O2 kk

2.H2SO4 Hoặc: C6H6 → C6H5Br → C6H5ONa → C6H5OHPTPƯ :

C6H6 + Br 2 C6H5Br + HBr Fe,t

0

C6H5Br + 2NaOHcao

0cao

P

t C6H5ONa + NaBr + H2OC6H5ONa + CO2 + H2O C6H5OH + NaHCO3

-Hoặc có thể điều chế từ nhựa than đá5. Ứ ng dụng ( sgk)

Hoạt động 6: Củng cố bài- Bài tập về nhàGV chiếu các bài tậ p sau lên màn hình cho HS luyện tậ p

1. Từ cấu tạo yêu cầu HS suy ra tính chất hóa học chính mà phenol có thể có?2. Benzen không phản ứng vớ i dịch Br 2, nhưng phenol làm mất màu dung dịch Br 2 nhanhchóng vì:

A. Phenol có tính axit. Đáp án DB. Tính axit của phenol yếu hơ n cả axit cacbonic.

36




C. Phenol là một dung môi hữu cơ phân cực hơ n benzen.D. Do ảnh hưở ng của nhóm –OH, các vị trí orhto, para trong phenol giàu điện tích

âm.3. Hợ p chất thơ m C8H10O có bao nhiêu đồng phân thỏa mãn tính chất: không phản ứng vớ i

NaOH, làm mất màu nướ c brom, có phản ứng vớ i Na giải phóng H2?

A. 2. B. 3. C. 4. D. 5. Đáp án: B.4. Thuốc thử nào sau đây có thể dùng để phân biệt nhanh phenol và n-butanol?A. dd Br 2. B. Na2CO3. C. Na. D. NaHCO3. Đáp án: A.Bài tập: 1, 2, 5/193 (sgk).* Đối vớ i bài “Phenol” dành cho chươ ng trình nâng cao, tác giả cũng sử dụng giáo án

trên nhưng không phân tích công thức cấu tạo của phenol và phân tích k ĩ ảnh hưở ng qua lạigiữa các nhóm nguyên tử trong phân tử như sgk lớ p 11 nâng cao.

Phụ lục 6

Đề kiểm tra các bài thự c nghiệm

Đề kiểm tra bài Axit sunfuricThờ i gian làm bài: 15 phút (không k ể thờ i gian giao đề)

Câu 1. Tính chất đặc biệt của dung dịch H2SO4 đặc, nóng là tác dụng đượ c vớ i các chấttrong dãy nào sau đây mà dung dịch H2SO4 loãng không tác dụng?

A. BaCl2, NaOH, Zn. B. NH3, MgO, Ba(OH)2. C. Fe, Al, Ni. D. Cu, S, C12H22O11 (đườ ng sacarozơ ).

Câu 2. Chất nào sau đây đượ c dùng để nhận biết axit sunfuric và muối sunfat?A. Chất chỉ thị màu. B. dd muối bari. C. dd muối natri. D. dd muối nhôm.Câu 3. Tính chất đặc biệt của axit H2SO4 đặc là tác dụng đượ c vớ i các chất ở phươ ng án nàosau đây?

A. Ba(NO3)2, BaCl2, Ba(CH3COO)2. B. MgO, CuO, Al2O3.C. Na, Mg, Zn. D. Cu, C, S.

Câu 4. Cu tác dụng vớ i H2SO4 ở điều kiện nào cho SO2?A. H2SO4 loãng, nóng. B. H2SO4 đặc, nóng. C. H2SO4 nóng. D. H2SO4 r ất loãng.Câu 5. Kim loại bị thụ động vớ i H2SO4 đặc, nguội là

A. Cu, Al. B. Cu, Fe. C. Al, Fe. D. k ết quả khác.Câu 6. Trong phản ứng nào chất tham gia phản ứng là axit sunfuric đặc?

A. H2SO4 + Na2CO3 → Na2SO4 + CO2 + H2O.B. H2SO4 + Fe(OH)2 → FeSO4 + 2H2O.C. 2H2SO4 + Cu → CuSO4 + 2H2O + SO2.D. Zn + H2SO4 → ZnSO4 + H2.

Câu 7. Trong phản ứng nào chất tham gia phản ứng là H2SO4 loãng? (chưa xét hệ số cân bằng)A. H2SO4 + C → SO2 + CO2 + H2O.B. FeO + H2SO4 → FeSO4 + H2O.C. H2SO4 + Fe → Fe2(SO4)3 + H2O + SO2.D. H2SO4 + Fe(OH)2 → Fe2(SO4)3 + H2O + SO2.

Câu 8. Muốn pha loãng dung dịch H2SO4 đặc cần làm như thế nào?A. Rót từ từ nướ c vào dung dịch axit đặc.B. Rót nướ c thật nhanh vào dung dịch axit đặc.C. Rót từ từ dung dịch axit đặc vào nướ c.

D. Rót nhanh dung dịch axit vào nướ c.Câu 9. Trong số các khí sau có lẫn hơ i nướ c, khí nào có thể làm khô bằng axit sunfuric đặc?A. SO2. B. H2S. C. NH3. D. H2.

37




Câu 10. Dãy kim loại phản ứng đượ c vớ i dung dịch H2SO4 loãng làA. Cu, Zn, Na. B. Ag, Ba, Fe, Sn.C. K, Mg, Al, Fe, Zn. D. Au, Pt, Al.* Đối vớ i lớ p 10 học chươ ng trình nâng cao ngoài 10 câu hỏi trên còn thêm câu

sau:

Câu 11. Chỉ dùng thêm quì tím nhận biết các dung dịch mất nhãn sau: H2SO4, Na2SO4, NaCl, Ba(NO3)2.

Đề kiểm tra Bài tốc độ phản ứ ng hóa họcThờ i gian làm bài: 15 phút (không k ể thờ i gian giao đề)

Câu 1: Để đánh giá mức độ xảy ra nhanh hay chậm của phản ứng hóa học:CaCO3 + HCl CaCl2 + CO2 + H2O

Ngườ i ta dùng đại lượ ng:

A. Khối lượ ng sản phẩm CaCl2 tăng. B. tốc độ phản ứng.C. Khối lượ ng chất CaCO3 giảm. D. Thể tích CO2.Câu 2: Cho phản ứng sau: N2O5 N2O4 + ½ O2 Lúc đầu nồng độ của N2O5 là 0,02 mol/l, sau 30 giây nồng độ là 0,019 mol/l. Tốc độ trung

bình của phản ứng trong khoảng thờ i gian 30 giây tính theo N2O5 là:A. 1,33.10-5 mol/l. B. 3,33.10-5 mol/l.C. 2,33.10-5 mol/l. D. 4,33.10-5 mol/l.

Câu 3: Khi cho cùng một lượ ng dung dịch axit sunfuric vào hai cốc đựng cùng một thể tíchdung dịch Na2S2O3 vớ i nồng độ khác nhau, ở cốc đựng dung dịch Na2S2O3 có nồng độ lớ nhơ n thấy k ết tủa xuất hiện tr ướ c. Điều đó chứng tỏ cùng điều kiện về nhiệt độ, tốc độ phản

ứng: A. Không phụ thuộc vào nồng độ của chất phản ứng.B. Tỉ lệ thuận vớ i nồng độ của chất phản ứng.D. Không thay đổi khi thay đổi nồng độ của chất phản ứng. C. Tỉ lệ nghịch vớ i nồng độ chất phản ứng.

Câu 4. Trong cốc đựng cùng một lượ ng dung dịch đồng sunfat, them vào cốc thứ nhất một lákim loại sắt, vào cốc thứ hai một lượ ng bột sắt, vào cốc thứ ba một lượ ng phoi sắt. Khốilượ ng của sắt trong 3 tr ườ ng hợ p là bằng nhau. Sau đó lắc đều cả 3 cốc một thờ i gian. (sắt

phoi bào…..?)a) Màu của dung dịch:

A. trong cốc thứ nhất nhạt hơ n trong hai cốc kia.B. trong cốc thứ hai nhạt hơ n trong cốc còn lại.C. trong cốc thứ ba nhạt hơ n trong hai cốc còn lại.D. trong ba cốc nhạt như nhau.

b) số mol đồng sunfat đã phản ứ ngA. trong cốc thứ nhất là nhiều nhất.B. trong cốc thứ ba nhiều hơ n trong hai cốc còn lại.C. trong cốc thứ hai nhiều hơ n trong hai cốc còn lại.D. trong ba cốc là bằng nhau.

Câu 5. Phản ứng phân hủy KMnO4 có xúc tác đượ c biểu diễn:

2 KMnO4 K 2MnO4 +MnO2 +O2 Những yếu tố không ảnh hưở ng đến tốc độ phản ứng là

38




A. Lượ ng K 2MnO4. B. Kích thướ c các hạt KMnO4.C. Nhiệt độ. D. chất xúc tác MnO2.

Câu 6. Cho 2 ống nghiệm: ống thứ nhất chứa 3 ml dung dịch HCl nồng độ khoảng 18%; ốngthứ hai chứa 3 ml dung dịch HCl nồng độ khoảng 6%. Cho đồng thờ i vào mỗi ống một hạtk ẽm có kích thướ c như nhau.Hiện tượ ng xảy ra ở hai ống nghiệm là

A. cả hai ống đều có khí thoát ra vớ i tốc độ như nhau.B. cả hai ống đều không có hiện tượ ng gì.C. Ống thứ hai có khí thoát ra nhanh hơ n ống một.D. Ống thứ nhất có khí thoát ra nhanh hơ n ống hai.

Câu 7. Cho hai ống nghiệm, mỗi ống đựng 3 ml dung dịch H2SO4 nồng độ 15%. Đun dungdịch trong ống một đến gần sôi và cho đồng thờ i vào mỗi ống nghiệm một hạt k ẽm có kíchthướ c giống nhau.

A. Cả hai ống không có hiện tượ ng gì.B. Ống một xuất hiện khí, ống hai không hiện tượ ng.C. Cả hai ống đều xuất hiện khí vớ i tốc độ như nhau.

D. Ống một xuất hiện khí nhanh hơ n ống hai.Câu 8. Cho 5g k ẽm vào cốc đựng 50 ml dung dịch H2SO4 0,4M ở nhiệt độ thườ ng. Tr ườ nghợ p nào tốc độ phản ứng không đổi?

A. Thay 5g k ẽm viên bằng 5g k ẽm bột.B. Thay dung dịch H2SO4 0,4M bằng dung dịch H2SO4 0,2M.C. Thực hiện phản ứng ở 500C.D. Dùng dung dịch H2SO4 0,4M gấ p đôi ban đầu.

Câu 9. Chất xúc tác là chất:A. làm tăng tốc độ phản ứng và bị tiêu hao trong quá trình phản ứng.B. không làm thay đổi tốc độ phản ứng và bị tiêu hao trong quá trình phản ứng.

C. làm tăng tốc độ phản ứng nhưng còn lại sau khi phản ứng k ết thúc.D. làm thay đổi tốc độ phản ứng và chỉ tiêu hao một ít trong quá trình phản ứng.Câu 10. Trong các cặ p phản ứng sau, phản ứng nào có tốc độ lớ n hơ n:

a) Mg + FeSO4 (2M) và Mg + FeSO4 (4M) (cùng nhiệt độ). b) Fe + CuSO4 (2M, 500C) và Fe + CuSO4 (2M, 250C).c) Zn (hạt) + CuSO4 (2M) và Zn (bột) + CuSO4 (2M) (cùng nhiệt độ).d) Nhiệt phân KClO3 ở nhiệt độ cao và nhiệt phân KClO3 ở nhiệt độ cao có mặt

MnO2.* Đối vớ i lớ p 10 học chươ ng trình nâng cao ngoài 10 câu hỏi trên còn thêm câu sau:Câu 11. Vì sao trong các viên than tổ ong, ngườ i ta tạo ra các hàng lỗ r ỗng?

Đề kiểm tra bài: Cân bằng hóa học (Đề 1)Thờ i gian làm bài: 15 phút (không k ể thờ i gian giao đề)

Câu 1. Cho phản ứng sau: Fe2O3(r) + 3CO(k) 2Fe(r) + 3 CO2(k)A. việc tăng hay giảm áp suất chung của hệ không làm cho cân bằng chuyển dịch.B. Nếu tăng áp suất chung của hệ thì cân bằng của phản ứng sẽ chuyển dịch theo

chiều thuận.C. việc tăng và giảm áp suất chung của hệ làm cho cân bằng của phản ứng bị chuyển

dịch nhưng không đáng k ể.

39




D. Nếu tăng áp suất chung của hệ thì cân bằng của phản ứng sẽ chuyển dịch theochiều nghịch.Câu 2. Cho phản ứng thuận nghịch sau: 2SO2(k) + O2(k) 2 SO3(k). Ở trạng thái cânbằng:

A. phản ứng trên dừng lại nhưng tốc độ phản ứng thuận không bằng tốc độ phản ứng

nghịch.B. phản ứng trên dừng lại và tốc độ phản ứng thuận bằng tốc độ phản ứng nghịch.C. phản ứng trên không dừng lại mà vẫn xảy ra và tốc độ phản ứng thuận bằng tốc độ

phản ứng nghịch.D. phản ứng trên không dừng lại mà vẫn xảy ra vớ i tốc độ phản ứng thuận lớ n hơ n tốc

độ phản ứng nghịch.Câu 3. Xét hệ cân bằng sau trong một bình kín: C(r) + H2O(k) CO(k) + H2(k) ∆H =131 KJCân bằng sẽ chuyển dịch như thế nào khi biến đổi một trong các điều kiện sau:

- Thêm lượ ng hơ i H2O vào hệ: …… - Tăng áp suất chung của hệ:…….

- Giảm nhiệt độ:……… - Dùng xúc tác:………- Thêm khí CO vào hệ:……

Câu 4. Trong công nghiệ p, amoniăc đượ c tổng hợ p theo phản ứng sau: N2(k) + 3 H2(k) 2 NH3(k) ∆H0

298 = -92,00 KJĐể tăng hiệu suất tổng hợ p amoniăc cần:

A. Duy trì nhiệt độ thích hợ p và tăng áp suất của hỗn hợ p phản ứng.B. Tăng nhiệt độ và giảm áp suất của hỗn hợ p phản ứng.C. Giảm nhiệt độ của hỗn hợ p phản ứng.D. Giảm nhiệt độ và tăng áp suất của hỗn hợ p phản ứng.

Câu 5. Cho phản ứng sau: C(r) + H2O(k) CO(k) + H2(k)

Muốn cân bằng phản ứng trên chuyển dịch theo chiều thuận cần phải:A. thêm lượ ng C vào hệ. B. bớ t lượ ng H2O trong hệ.C. thêm lượ ng H2O vào hệ. D. Bớ t lượ ng C vào hệ.

Câu 6. Cho phản ứng sau: Cl2(k) + H2S(k) 2HCl(k) + S(r)Khi tăng áp suất cân bằng của phản ứ ng trên:

A. không thay đổi. B. Chuyển dịch theo chiều thuận.C. sẽ dừng lại. D. Chuyển dịch theo chiều nghịch.

Câu 7. Cho CH3COOH tác dụng vớ i C2H5OH thu đượ c CH3COOC2H5 và H2O. BiếtCH3COOC2H5 tác dụng đượ c vớ i H2O để tạo ra hai chất ban đầu trong cùng điều kiện.

A. Phản ứng giữa CH3COOH và C2H5OH là phản ứng xảy ra theo hai chiều tráingượ c nhau trong các điều kiện khác nhau.B. Phản ứng giữa CH3COOH và C2H5OH là phản ứng xảy ra theo một chiều .C. Phản ứng giữa CH3COOH và C2H5OH là phản ứng không thuận nghịch.D. phản ứng giữa CH3COOH và C2H5OH là phản ứng thuận nghịch.

Câu 8. Xét phản ứng thuận nghịch sau: N2(k) + 3 H2(k) 2 NH3(k). Trong quá trình diễnra phản ứng:

A. Nồng độ của NH3 giảm dần nên vt giảm dần.B. Nồng độ của N2 và H2 giảm dần nên vt giảm dần.C. Nồng độ của N2 và H2 giảm dần nên vt tăng dần.

D. Nồng độ của N2 và H2 tăng dần nên vt giảm dần.

40




Câu 9. Cho phản ứng sau: N2(k) + 3 H2(k) 2 NH3(k). Khi cho chất xúc tác là bột sắtvào hệ thì:

A. Chất xúc tác đưa vào hệ làm tăng tốc độ phản ứng thuận so vớ i tốc độ phản ứngnghịch.

B. Chất xúc tác đưa vào không làm cho cân bằng của phản ứng chuyển dịch.C. Cân bằng của phản ứng sẽ chuyển dịch theo chiều nghịch.

D. Cân bằng của phản ứng sẽ chuyển dịch theo chiều thuận.Câu 10. Cho 1mol/l H2 và 1mol/l I2 vào trong một bình kín ở nhiệt độ 4300C, xảy ra phảnứng: H2(k) + I2(k) 2HI(k)

A. Sau phản ứng thu đượ c 2 mol/l HI nồng độ mol/l của H2 và I2 không đổi.B. Sau phản ứng thu đượ c 2 mol/l HI nồng độ mol/l của H2 và I2 bằng không.C. Nồng độ mol/l của HI tại thờ i điểm cân bằng nhỏ hơ n 2 mol/l và nồng độ mol/l của

H2 và I2 bằng không.D. Nồng độ mol/l của HI tại thờ i điểm cân bằng nhỏ hơ n 2 mol/l và nồng độ mol/l của

H2 và I2 khác không.* Đối vớ i lớ p 10 học chươ ng trình nâng cao ngoài 10 câu hỏi trên còn thêm câu sau:

Câu 11. Iot bị phân hủy bở i nhiệt theo phản ứng sau: I2(k) 2I(k)ở 7270C hằng số cân bằng K c là 3,8.10-5. Cho 0,0456 mol I2 vào trong bình 2,5 lít ở 7270C.Tính nồng độ I2 và I ở tr ạng thái cân bằng.

Đề kiểm tra bài: Ankin (Đề 1)Thờ i gian làm bài: 15 phút (không k ể thờ i gian giao đề)

Câu 1. Cặ p chất nào sau đây là hiđrocacbon không no có liên k ết ba trong phân tử?A. propin và eten. B. but-1-in và buten.C. propin và but-2-in. D. but-1-in và buta-1,3-đien.

Câu 2. Trong phân tử etin có 1 liên k ết ba trong đó có 1 liên k ết xich ma và hai liên k ết pi dođó có thể tham gia các phản ứng

A. cộng, trùng hợ p, oxi hóa, tách.B. cộng, trùng hợ p, oxi hóa, thế halogen.C. cộng, oxi hóa, phản ứng thế bằng ion kim loại. D. cộng, trùng hợ p, oxi hóa.

Câu 3. Sục khí axetilen vào dung dịch AgNO3 trong dung dịch NH3 thấy có k ết tủa màuvàng nhạt, đó là do có phản ứng hóa học tạo thành

A. Ag C C Ag . B. AgHC CH2 . C. AgHC CHAg . D. Ag C C H .Câu 4. Chất nào sau đây có phản ứ ng vớ i dung dịch AgNO3 trong NH3?

A.C CH3C CH3

. B.

C CH3C C2H5

. C.HC C C2H5

. D.C CCH2H3C CH3

.Câu 5. Khi hiđrat hóa khí axetilen có xúc tác thu đượ c sản phẩm cuối cùng làA. CH3CH2OH. B. CH2=CH–OH. C. CH3CHO. D. CH3 –O–CH3.

Câu 6. Dùng dung dịch Br2, KMnO4 có thể phân biệt đượ c cặ p khí nào sau đây?1. metan và axetilen 2. metan và etilen 3. etilen và axetilen 4. propilen và buta-1,3-đien

A. 1,3. B. 1,2. C. 2,3. D. 2,4. E. k ết quả khác………….Câu 7. Viết phươ ng trình hóa học của phản ứng giữa propin và các chất sau:

a) dung dịch Br 2 dư. b) dung dịch AgNO3 trong NH3.c) H2 có xúc tác Pd/PdCO3. d) HCl (tỉ lệ 1:1) có xúc tác HgCl2.

* Đối vớ i lớ p 11 học chươ ng trình nâng cao ngoài 7 câu hỏi trên còn thêm câu sau:

Câu 8. Nhận biết các khí sau: CH4, C2H4, C2H2 bằng phươ ng pháp hóa học.

41




Đề kiểm tra bài BenZen và Ankylbenzen (đề 1)Thờ i gian làm bài: 15 phút (không k ể thờ i gian giao đề)

Câu 1. Ở điều kiện thích hợ p, benzen tác dụng đượ c vớ i tất cả các chất trong nhóm nào sauđây? Viết phươ ng trình hóa học minh họa.

A. Brom khan, khí clo, dung dịch thuốc tím, hiđro.

B. Brom khan, khí clo, hỗn hợ p HNO3 đặc và H2SO4 đậm đặc, hiđro.C. Hỗn hợ p HNO3 đặc và H2SO4 đặc, KMnO4, hiđro.D. Dung dịch brom, hỗn hợ p HNO3 đặc và H2SO4 đặc, hiđro.

Câu 2. Ở điều kiện thích hợ p, toluen tác dụng đượ c vớ i tất cả các chất trong nhóm nào sauđây?

A. dd Br 2, dd thuốc tím, H2, O2.B. Br 2 khan, hỗn hợ p HNO3 đặc và H2SO4 đậm đặc, oxi, hiđro, dd KMnO4.C. Hỗn hợ p HNO3 đặc và H2SO4 đặc, KMnO4, H2, O2, nướ c clo.D. dd Br 2, hỗn hợ p HNO3 đặc và H2SO4 đặc, oxi, dd KMnO4.

Câu 3. Toluen phản ứng thế ở nhân benzen vớ i các chất tươ ng tự benzene nhưng khác vớ i

benzen làA. Phản ứng của toluen xảy ra chậm hơ n và chỉ có một sản phẩm duy nhất.B. Phản ứng của toluen xảy ra chậm hơ n và thườ ng có hai sản phẩm.C. Phản ứng của toluen xảy ra dễ dàng hơ n và thườ ng có hai sản phẩm thế vào vị trí

ortho và para.D. Phản ứng của toluen xảy ra nhanh hơ n và chỉ có một sản phẩm duy nhất.

Câu 4. Nhóm sản phẩm nào sau đây là của phản ứng giữa toluen vớ i brom khan có bột sắtlàm xúc tác?

1. o-bromtoluen. 2. p-bromtoluen 3. benzyl bromua 4. etylbrombenzenA. 1,3. B. 2,3. C. 1,4. D. 1,2.

Câu 5. Có thể dùng các chất nào sau đây để phân biệt hai chất lỏng là benzen và toluen?A. Brom khan và bột sắt. B. dd brom.C. Hỗn hợ p HNO3 đặc và H2SO4 đậm đặc. D. dd thuốc tím nóng.

Câu 6. Tính thơ m của benzen và dãy đồng đẳng của benzen thể hiện làA. Dễ tham gia phản ứng cộng, khó tham gia phản ứng thế.B. Dễ tham gia phản ứng cộng, khó tham gia phản ứng oxi hóa.C. Dễ tham gia phản ứng thế, khó tham gia phản ứng cộng, bền vững vớ i tác nhân oxi

hóa.D. Dễ tham gia phản ứng vớ i các chất oxi hóa, halogen ở nhiệt độ thườ ng.

Câu 7. Hãy nêu và giải thích hiện tượ ng xảy ra trong các thí nghiệm sau:

a) Cho brom lỏng vào ống nghiệm chứa toluen, lắc k ĩ r ồi để yên. b) Cho thêm bột sắt vào ống nghiệm ở thí nghiệm a) r ồi đun nhẹ.* Đối vớ i lớ p 11 học chươ ng trình nâng cao ngoài 7 câu hỏi trên còn thêm câu sau:Câu 8. Trình bày phươ ng pháp hóa học phân biệt các chất: benzen, hex-1-en và toluen. Viết

phươ ng trình hóa học của các phản ứng đã dùng.

Đề kiểm tra Ancol-phenolThờ i gian làm bài: 15 phút (không k ể thờ i gian giao đề)

Câu 1. Cặ p nào sau đây đều có phản ứng vớ i natri kim loại và hòa tan đượ c Cu(OH)2?A. ancol etylic và glixerol. B. etylen glycol và ancol metylic.C. ancol etylic và etylen glycol. D. etylen glycol và glixerol.

42




Câu 2. Cặ p chất nào sau đây bị oxi hóa nhẹ đều tạo thành anhđehit?A. Ancol etylic và etan. B. Butan và ancol metylic.C. Ancol etylic và ancol propylic. D. etylen glycol và propilen.

Câu 3. Chất nào sau đây phản ứng đượ c vớ i dung dịch NaOH, vớ i dung dịch brom ở ngaynhiệt độ thườ ng?

A. C2H5OH. B. C2H5Cl. C. C6H5OH. D. C6H5Cl.

Câu 4. Để phân biệt 2 dung dịch C2H5ONa và C6H5ONa có thể dùng chất nào sau đây?A. khí CO. B. khí CO2. C. khí NH3. D. khí O2.Câu 5. Có 2 dung dịch phenol, entanol riêng biệt không dán nhãn. Có thể dùng thuốc thử nào sau đây để phân biệt mỗi lọ đựng chất nào?

A. dd NaOH. B. dd Br 2. C. dd HCl. D. dd NaCl.Câu 6. Cặ p chất nào sau đây vừa có thể tác dụng vớ i Na và NaOH?

A. C2H5OH, C6H5OH. B. C6H5CH2OH, H3C-C6H4-OH.C. C6H5CH2OH, C6H5CH3. D. C6H5OH, H3C-C6H4-OH.

Câu 7. Nhỏ nướ c brom vào ống nghiệm (1) đựng dung dịch phenol và ống nghiệm (2) đựng benzen.

a) Hiện tượ ng quan sát đượ c làA. có k ết tủa tr ắng ở cả hai ống nghiệm. màu vàng của nướ c brom nhạt màu.B. không hiện tượ ng gì xảy ra.C. Ở ống nghiệm (2) màu của brom nhạt dần và có khí thoát ra. Không có hiện tượ ng

gì ở ống nghiệm (1).D. Có k ết tủa tr ắng ở ống nghiệm (1) và mất màu nướ c brom. Không có hiện tượ ng gì

ở ống nghiệm (2).b) Có hiện tượ ng xảy ra ở trên là do có phản ứ ng tạo thành:

A. brom benzen và khí HBr. B. 2,4,6-tribromphenol và khí HBr.C. tribrombenzen và khí HBr. D. 2,4-đibromphenol và khí HBr.

Câu 8. Có 3 ống nghiệm đựng dung dịch riêng biệt không dán nhãn: propanol, glixerol và phenol. Phản ứng hóa học đặc tr ưng giúp nhận biết đượ c phenol là tác dụng vớ i

Sử dụng thí nghiệm trong dạy học môn hóa lớp 10, 11 trường Trung Học Phổ...

Documents

Transcript of Sử dụng thí nghiệm trong dạy học môn hóa lớp 10, 11 trường Trung Học Phổ...