Holandska razvojna organizacija Crna Gora Netherlands development organisation Montenegro

STUDIJA FINANSIRANJA ŠUMA I ŠUMARSTVA CRNE GORE

(FOREST AND FORESTRY FINANCING STUDY IN MONTENEGRO)

Ferlin Franc, međunarodni konsultantu saradnji sa

Stamatović Saša, regionalni konsultant,Anđelić Milosav, pomoćnik ministra za šumarstvo

iČurović Milić, Demić Zehra, Marinović Dragan,

Radulović Rajko, Selmanović Gjulera, Terzić Joveta, Vojinović Rosanda i Vukica Perović,

domaći konsultantii

Nuhodžić Mensura, SNV savjetnik

Podgorica, april 2012. godine

1

SKRAĆENICE

DK – Domaći konsultantiFAO (Food and agriculture organisation) – Organizacija za ishranu i poljoprivredu FODEMO (Forestry development in Montenegro) - Razvoj šumarstva Crne GoreFRA (Forest Resource Assesment) – Procjena šumskih resurasaFSC (Forest Stewardship Council) – Savjet za brigu o šumama GJ – gazdinska jedinicaICP (International Cooperative Programmme) – Međunarodni program saradnje u okviru

monitoringa zdravstvenog stanja šumaIPA (Instrument for Pre-Accession) - Predpristupni instrument Evropske UnijeLIFE+ – Program EU za finansiranje projekata zaštite prirodeLPN – lovišta posebne namjeneMF – Ministarstvo financijaMK – međunarodni konsultantMN – Ministarstvo naukeMPRR – Ministarstvo poljoprivrede i ruralnog razvojaNATURA 2000 – mreža posebnih staništa evropsko značajnih biljnih i životinjskih vrsta i ptica NDŠP – nedrvni šumski proizvodiNIŠ – nacionalna inventura šumaNPUŠŠZ – Nacionalna politika upravljanja šuma i šumskih zemljišta Crne GorePDV – porez na dodatu vrijednostPGŠ – program gazdovanja šumamaPJ – Područna jedinica UŠPRŠ – plan razvoja šumaRG – radna grupaRK – regionalni konsultantŠPN – šume posebne namjeneUŠ – Uprava za šumeUVPŠ – Udruženje vlasnika privatnih šumaVJ - Vektra-JakićVPŠ – vlasnici privatnih šumaZoŠ – Zakon o šumamaZŽS – Zaštita životne sredine

2

SADRŽAJ

0. SUMMARY / SAŽETAK 6

1. UVOD 10

2. PROJEKTNI ZADATAK 11

3. METODOLOGIJA I PROCES IZRADE SCENARIJA I STUDIJE 133.1. Opšti metodološki okvir za strateško planiranje i izradu scenarija 133.2. Specifični metodološki okviri za planiranje i pripremu obračuna ostvarenih

i planiranih mjera, radova i aktivnosti u šumama i šumarstvu 143.2.1. Mjere uzgoja šuma 143.2.2. Aktivnosti i mjere zaštite šuma 163.2.3. Specijalne mjere i aktivnosti u zaštitnim šumama i šumama posebne namjene 163.2.4. Aktivnosti i mjere u sjemenskim sastojinama 173.2.5. Radovi na izgradnji i održavanju šumske infrastrukture 173.2.6. Upravni, stručni i tehnički poslovi Uprave za šume na gazdovanju šumama 183.2.7. Aktivnosti na planiranju gazdovanja šumama i sprovođenju doznake

stabala 18 3.2.8. Aktivnosti na sertifikaciji šuma 193.2.9. Aktivnosti na izgradnji institucionalnih kapaciteta i okvira u šumarstvu 193.2.10. Poslovi Ministarstva poljoprivrede i ruralnog razvoja – Sektora za šumarstvo 203.2.11. Potsticajne mjere za razvoj djelatnosti privatnih šumskih gazdinstava

i udruženja vlasnika šuma (osim sufinansiranja šumskih radova) 203.3. Metodološki okvir za analizu ostvarenog i planiranje budućeg obima

i strukture sječa 213.4. Metodološki okvir za zbirni pregled ostvarenih i planiranih mjera,

radova i aktivnosti, vezanih za šume i šumarstvo 213.4.1. Pregled iznosa svih troškova mjera i aktivnosti, vezanih za šume i šumarstvo 213.4.2. Pregled iznosa svih potsticajnih sredstava za razvoj privatnih šuma,

šumskih gazdinstva i udruženja vlasnika šuma 213.4.3. Pregled i međunarodno uporjeđenje visine bioloških i tehničkih investicija,

uključujući investicije u upravne, stručne i tehničke poslove vezane za gazdovanje šumama 22

3.5. Metodološki okvir za pripremu obračuna ostvarenih i planiranih prihoda odnosno izvora sredstava 22

3.5.1. Vrijednost drveta odnosno drvnih sortimenata 223.5.2. Iznos naknada i ostalih prihoda vezanih za korišćenje šuma 233.5.3. Prihodi od korišćenja, odnosno gazdovanja šumama za korisnike i vlasnike

šuma 233.5.4. Prihodi od gazdovanja šumama na nivou sektora vlasništva šuma 243.5.5. Budžetski prihodi sredstava Uprave za šume 24 3.6. Metodološki okvir za prikaz ostvarenih i pripremu planiranih izdataka

budžeta Uprave za šume 253.6.1. Opšti okvir za pripremu budžeta 253.6.2. Posebni okvir za analizu i pripremu budžeta 25

3

3.7. Metodološki okvir za bilansiranje scenarija finansiranja šuma i šumarstva 28 3.7.1. Bilansiranje obima i troškova bioloških i tehničkih investicija u šume

na osnovu ciljnih vrijednosti 28 3.7.2. Bilansiranje visine investicija u šume u odnosu na prihode korisnika i

vlasnika šuma i budžetske izvore 283.7.3. Obračun i zbirni prikaz izabranih scenarija finansiranja 293.8. Proces izrade scenarija i Studije finansiranja šuma i šumarstva 30

4. REZULTATI SCENARIJA I STUDIJE 324.1. Ostvarene i planirane mjere, radovi i aktivnosti u šumama i šumarstvu 324.1.1. Mjere uzgoja šuma 324.1.2. Mjere i aktivnosti na zaštiti šuma 384.1.3. Specijalne mjere u zaštitnim šumama i šumama posebne namjene 384.1.4. Aktivnosti i mjere u sjemenskim sastojinama 394.1.5. Radovi na izgradnji i održavanju šumske infrastrukture 394.1.6. Upravni, stručni i tehnički poslovi Uprave za šume na gazdovanju šumama 40 4.1.7. Aktivnosti na planiranju gazdovanja šumama i sprovođenju doznake stabala 464.1.8. Aktivnosti na sertifikaciji šuma 464.1.9. Aktivnosti na izgradnji institucionalnih kapaciteta i okvira u šumarstvu 474.1.10. Upravni poslovi MPRR – Sektora šumarstva 474.1.11. Potsticajne mjere za razvoj djelatnosti privatnih šumskih gazdinstava

i udruženja vlasnika šuma 48 4.2. Ostvareni i planirani obim i struktura sječa484.3. Zbirni pregledi ostvarenih i planiranih mjera, radova i aktivnosti

u šumama i šumarstvu 494.3.1. Pregled iznosa svih troškova mjera i aktivnosti, vezanih za šume i šumarstvo 494.3.2. Pregled iznosa potsticajnih sredstava za razvoj privatnih šuma, šumskih

gazdinstva i udruženja vlasnika šuma 534.3.3. Pregled visine bioloških i tehničkih investicija u šume, uključujući

investicije kroz državnu šumarsku službu 544.4. Ostvareni i planirani prihodi od korišćenja šuma i izvori budžeta Uprave

za šume 624.4.1. Vrijednost drveta odnosno drvnih sortimenata kao izvora prihoda 624.4.2. Troškovi naknada vezanih za korišćenje šuma 624.4.3. Biološke i tehničke investicije korisnika i vlasnika šuma i budžeta Uprave

za šume 654.4.4. Prihodi od korišćenja, odnosno gazdovanja šumama za korisnike i

vlasnike šuma 664.4.5. Prihodi od gazdovanja šumama na nivou (pod)sektora 674.4.6. Iznos budžetskih prihoda Uprave za šume 67 4.5. Ostvareni i planirani izdaci budžeta Uprave za šume 684.5.1. Ukupni izdaci za poslove i djelatnosti Uprave za šume i za investicije u šume 684.5.2. Struktura izdataka po djelatnostima Uprave za šume 684.5.3. Struktura izdataka budžeta Uprave za šume za investicije u šume 694.5.4. Trend budžetskih sredstava Uprave za šume 694.6. Zbirni scenariji za finansiranje gazdovanja šumama 78

4

5. ZAKLJUČCI I PREPORUKE 815.1. Metodološki aspekti 815.2. Suštinski aspekti 825.2.1. Finansiranje šuma i šumarstva u periodu od 2008. – 2010. godine - polazni

scenarij 825.2.2. Finansiranje šuma i šumarstva u narednom 5-godišnjem periodu – osnovni

optimalni scenarij 875.2.3. Finansiranje šuma i šumarstva u narednom 5-godišnjem periodu – varijanta I

optimalnog scenarija88 5.2.4. Finansiranje šuma i šumarstva u narednom 5-godišnjem periodu – varijanta II

optimalnog scenarija88

6. REFERENCE I IZVORI 88

ANEKS 90

5

0. SUMMARY / SAŽETAK

The aim of this Study was the development of strategic planning scenarios for financing the measures, works and activities in forests and forestry in Montenegro, harmonized with available funding sources from the forests and the state budget for the next 5-year period, taking into account the guidelines of National policy for forest and forest land administration (2008), new Forest law (2010) provisions and actual condition, needs and capacities of forests and forestry. Methodology used includes all relevant inputs and outputs related to forests, generated from the state forest users, the private forest owners (PFO) and the Forest Administration of Montenegro (FA) or the state budget, in natural and financial values. Inputs and outputs by third-party users of forest services are not included.

On the input side the methodology includes: (i) income of the state forest users and the PFO from forest utilization, (ii) income of the FA from rights awarded for utilization of state forests, (iii) income of the FA from its own sale of wood, (iv) income of the FA from compensation for the provision of its professional and technical services, (v) income of the FA from the right awarded for collection of the NWFPs for commercial purposes, (vi) income of the FA for the right awarded for use of other forest land, forest infrastructure and recreational forest services, (vii) income of the FA from the management of the special purposes’ hunting grounds and hunting, and (ix) income of the FA from the (anticipated) sale of forest seeds.

On the output side the methodology includes, in particular: (i) sylvicultural measures (from the forest regeneration, tending and rehabilitation of existing to establishment of new forests), (ii) preventive measures for forest protection, including fire protection and monitoring of forests, (iii) special measures in protection forests and special purpose forests, (iv) activities and measures in seed stands, (v) works on the construction and maintenance of forest roads and skidding ways, (vi) administrative and professionally-technical services (of the FA) in forest management, including planning and carrying out marking of trees for felling (by external performers), (vii) activities on forest certification, (ix) activities to build human and institutional capacities and frameworks in the sector, (x) the activities of the Supreme State Forestry Administration, and (xi) the measures for the development of private forest holdings and the PFO’s associations.

The following financing scenarios and their variants have been created: (1) baseline scenario on the situation in period 2008 - 2010, (2) optimal scenario for the next 5-year period, (3) modified optimal scenario I - with the additional budget revenue from the special compensation for professionally-technical activities to be paid by the concessionaires, and (4) modified optimal scenario II - with the additional budget revenue from the special compensation for professionally-technical activities to be paid by the concessionaires and increased price of wood assortments (by 10%). For the calculation of scenarios, appropriate software tools were developed (within Microsoft Excel), which can relatively quickly be adapted also for wider use.

Some of the key results of the baseline scenario are as follows:1) With the relatively low extent of realised harvest (0,72 m3/ha per year), the calculated gross

income from wood assortments’ sales amounted to 18.8 million € per year or 0.62% of GDP.2) Earmarked concession fees and special fees of the concessionaires for professionally-technical

activities (provided by the FA) amounted to approximately 15,4 €/m3 of gross harvest or 61% of the stumpage price.

3) Realized fee of PFO for professionally-technical activities (provided by the FA) was 2,9 €/m3 of gross harvest or 18% of the stumpage price.

4) Biological and technical investments in all forests amounted to 7,5 €/m3 of gross harvest or 5,3 €/ha forest and other forest land. The concessionaires’ investments amounted to 21%, the joint

6

investments of the concessionaires and the FA (in state forests) 25% and the joint investments of the PFO and the FA (in private forests) 5% of the value of wood assortments.

5) Investments in forests through all kind of the forest service activities amounted to 10,3 €/m3 of gross harvest or 29% of value of the produced wood assortments.

6) Net income from forest management for the state forest users (the concessionaires and the FA) and the PFO, amounted to 5,0 €/m3 of gross harvest or 14% of the produced wood assortments.

7) Net income from forest management at the level of (sub) sector amounted to 3,8 €/m3 of gross harvest or 10% of the produced wood assortments.

8) Total amount of the FA budget expenditures was 6,48 million € annually, of which the activities and operations of the FA 4,68 million € (72%), and the biological and technical investments in forests 1,80 million € (28 %).

9) Total budget of the FA was anxiously decreasing by years (22% in 2010 compared to 2008), as a consequence of reduction in the realised budget revenues from concessions.

Some of the key results of the optimal scenario are as follows:1) With a 37% increase of planned timber harvest volume (to 0,97 m3/ha per year), the expected

gross income from wood assortments’ sales raises to 26,5 million € per year or 0,86% of GDP.2) Averagely projected concession fee for utilisation of state forests is 13,0 €/m3 of gross planned

harvest or 53% of the stumpage price; special fee for the concessionaires for professionally-technical services (provided by the FA) was not calculated in this scenario.

3) Averagely projected fee of PFO for professionally-technical services (provided by the FA) is 2,7 €/m3 of gross planned harvest or 14% of the stumpage value.

4) Projected biological and technical investments in forests amount to 12,3 €/m3 gross planned harvest or 11,9 €/ha forest and other forest land. Investments of the concessionaires amount to 25%, joint investments of the concessionaires and the FA 35% (in state forests), investments of PFO 14% and joint investments of the PFO and the FA 27% (in private forests) of the projected value of wood assortments.

5) Projected investments in forests through all kind of the forest service activities amount to 7,1 €/m3 of gross planned harvest or 19% of value of the anticipated wood assortments.

6) Projected net income from forest management for state forest users and PFO amounts to 4,3 €/m3 of gross planned harvest or 12% of the value of anticipated wood assortments.

7) Projected net income from forest management at the level of (sub) sector amounts to 3,1 €/m3 planned gross harvest or 8% of the value of anticipated wood assortments.

8) Projected the total FA budget expenditures amount to 8,07 million € annually, of which all the activities and operations of the FA 4,68 million1 € (58%), and the biological and technical investments in forests € 3,39 million (42 %).

9) Total budget of the FA has seriously decreased also after 2010. In the official Budget of Montenegro for 2012 funds available for the FA are even € 3,09 million or 37% lower than projected ones in this Study. Within that, the funds for forest improvement were cut in two, if compared to 2008, which does not make any sylvicultural and technical investments possible.

The modified optimal scenario I shows, in comparison to the basic optimal scenario, that additional introduction of the special fee for the concessionaires - while maintaining their targeted income from forest management - requires a significant reduction of their investments in state forests (from 5,35 to 3,69 million € per year) and corresponding compensation of the investments by the FA budget. The modified optimal scenario II, in comparison to the optimal scenario, indicates that the combination of introduction of the additional fee for the concessionaires and increase in the wood assortments prices - significantly improves the economic result of forest management for the state forest users and the PFO (27%), as well as for the sector as a whole (38%).

1 The amount is the same as the one for 2008-2010 only by chance.

7

Methodology, tools and results of these scenarios can directly be used in preparation of the Strategy with the development plan of forests and forestry, and the annual budgets of the FA, as well as for monitoring and evaluation of their implementation.

*****

Cilj ove Studije bio je izrada strateško planskih scenarija za finansiranje mjera, radova i aktivnosti u šumama i šumarstvu Crne Gore, usklađenih sa raspoloživim izvorima finansiranja iz šuma i državnog budžeta, za naredni 5-godišnji period, uzimajući u obzir usmjerenja NPUŠŠZ, ZoŠ i aktuelno stanje, potrebe i mogućnosti šuma i šumarstva. Upotrijebljena metodologija uključuje sve relevantne ulaze i izlaze vezane za šume i to od strane korisnika državnih šuma, VPŠ i UŠ odnosno budžeta Crne Gore, u naturalnim i finansijskim vrijednostima. Ulazi i izlazi od strane trećih lica kao korisnika funkcija šuma nijesu uključeni.

Na strani ulaza metodologija uključuje: (i) obim korišćenja šuma i prihode korisnika i VPŠ od korišćenja šuma, (ii) prihode UŠ od dodijeljenog prava na korišćenje državnih šuma, (iii) prihode UŠ od prodaje drveta u vlastitoj režiji, (iv) prihode UŠ od naknade za obavljanje stručno-tehničkih poslova; (v) prihode UŠ od dodijeljenog prava na korišćenje NDŠP, (vi) prihode UŠ od dodijeljenog prava na korišćenje šumskog zemljišta, šumske infrastrukture i ostalih usluga šuma, (vii) prihode UŠ od upravljanja LPN i lova i (ix) prihode UŠ od (očekivane) prodaje šumskog sjemena.

Na strani izlaza metodologija uključuje, naročito: (i) mjere uzgoja šuma (od obnove i njege do sanacije postojećih i podizanja novih šuma), (ii) mjere preventivne zaštite šuma, uključujući zaštitu od požara i monitoring šuma, (iii) specijalne mjere u zaštitnim šumama i ŠPN, (iv) aktivnosti i mjere u sjemenskim sastojinama, (v) radove na izgradnji i održavanju šumskih puteva i vlaka, (vi) upravne i stručno-tehničke poslove na gazdovanju šumama, uključujući planiranje i sprovođenje doznake stabala (od strane eksternih izvršioca), (vii) aktivnosti na sertifikaciji šuma; (ix) aktivnosti na izgradnji institucionalnih i ljudskih kapaciteta i okvira u šumarstvu; (x) aktivnosti vrhovne državne šumarske administracije i (xi) mjere za razvoj privatnih šumskih gazdinstava i UVPŠ.

Izrađeni su sljedeći scenariji finansiranja odnosno njihove varijante: (1) polazni scenarij na osnovu stanja u peridu od 2008. - 2010. godine, (2) optimalni scenarij za naredni 5-godišnji period, (3) modifikovani optimalni scenarij I - sa dodatnim budžetskim prihodom od posebne naknade koncesionara za stručno-tehničke poslove i (4) modifikovani optimalni scenarij II - sa dodatnom posebnom naknadom koncesionara i uvećanom cijenom drvnih sortimenata (za 10%). Za obračun scenarija su izrađeni odgovarajući softverski alati (u Microsoft Excel-u), koji se mogu relativno brzo prilagoditi i za širu upotrebu.

Neki od ključnih rezultata polaznog scenarija su sljedeći:1) Uz relativno nizak obim ostvarene sječe (0,72 m3/ha godišnje), kalkulativni bruto prihod od

prodaje drvnih sortimenata2 iznosio je 18,8 miliona € godišnje ili 0,62% BDP.2) Doznačene koncesione i posebne naknade koncesionara za stručno-tehničke poslove iznosile su

prosječno 15,4 €/m3 ostvarene bruto sječe ili 61% vrijednosti drveta na panju.3) Ostvarena naknada VPŠ za vršenje stručno-tehničkih poslova UŠ iznosila je 2,9 €/m3 ostvarene

bruto sječe ili 18% vrijednosti drveta na panju.4) Biološke i tehničke investicije u šume iznosile su 7,5 €/m3 bruto sječe ili 5,3 €/ha šuma i šumskog

zemljišta; u odnosu na vrijednosti drvnih sortimenata investicije koncesionara iznosile su 21%, ukupne investicije koncesionara i UŠ (u državne šume) 25%, a investicije VPŠ i UŠ (u privatne šume) samo 5%.

2 Pri tom se uvjek uzima paritet kamionski put.

8

5) Investicije u šume kroz poslove i aktivnosti državne šumarske službe iznosile su 10,3 €/m3 bruto sječe ili 29% vrijednosti proizvedenih drvnih sortimenata.

6) Neto prihodi od gazdovanja šumama, za korisnike državnih šuma i VPŠ, iznosili su 5,0 €/m3 bruto sječe, odnosno 14% vrijednosti proizvedenih drvnih sortimenata.

7) Neto prihodi od gazdovanja šumama na nivou (pod)sektora iznosili su 3,8 €/m3 bruto sječe, odnosno 10% vrijednosti proizvedenih drvnih sortimenata;

8) Ukupni izdaci budžeta UŠ iznosili su 6,48 miliona € prosječno godišnje, od čega za vršenje poslova i djelatnosti UŠ 4,68 miliona € (72%), a za biološke i tehničke investicije u šume 1,80 miliona € (28%).

9) Budžet UŠ se po godinama, kao posljedica smanjivanja ostvarenih budžetskih prihoda iz koncesija, zabrinjavajuće smanjuje (22% u u 2010. godini u odnosu na 2008.).

Neki od ključnih rezultata optimalnog scenarija su sljedeći:1) Uz 37% povećani planirani obim sječe (na 0,97 m3/ha godišnje), očekivani bruto prihod od prodaje

drvnih sortimenata iznosi 26,5 miliona € godišnje ili 0,86% BDP3.2) Planirana koncesiona naknada za korišćenje državnih šuma iznosi prosječno 13,0 €/m3 planirane

bruto sječe ili 53% vrijednosti drveta na panju; posebna naknada koncesionarima u ovom scenariju nije obračunata.

3) Planirana naknada VPŠ za vršenje stručno-tehničkih poslova iznosi 2,7 €/m3 planirane bruto sječe ili 14% vrijednosti drveta na panju.

4) Planirane biološke i tehničke investicije u šume iznose 12,3 €/m3 ili 11,9 €/ha; u odnosu na vrijednost drvnih sortimenata investicije koncesionara iznose 25%, ukupne investicije koncesionara i UŠ 35%, investicije VPŠ 14% i ukupne investicije VPŠ i UŠ u privatne šume 27%.

5) Planirane investicije u šume kroz državnu šumarsku službu iznose 7,1 €/m3 planirane bruto sječe ili 19% vrijednosti proizvedenih drvnih sortimenata.

6) Planirani neto prihodi od gazdovanja šumama, za korisnike šuma i VPŠ, iznose 4,3 €/m3 planirane bruto sječe, odnosno 12% očekivane vrijednosti drvnih sortimenata;

7) Planirani neto prihodi od gazdovanja šumama na nivou (pod)sektora iznose 3,1 €/m3 planirane bruto sječe, odnosno 8% očekivane vrijednosti drvnih sortimenata;

8) Ukupno planirani izdaci budžeta UŠ iznose 8,07 miliona € godišnje, od čega za vršenje poslova i djelatnosti UŠ 4,68 miliona € (58%), a za biološke i tehničke investicije u šume 3,39 miliona € (42%).

9) U zvaničnom Budžetu Crne Gore za ovu godinu raspoloživa sredstva UŠ su čak za 3,09 miliona €, odnosno 37 % niža od planiranih u okviru ove Studije. Pri tom su sredstva za unapređenje šuma u odnosu na 2008. godinu prepolovljena, što ne omogučava nikakvih šumsko uzgojnih i tehničkih investicija.

Modifikovani optimalni scenarij I u odnosu na osnovni optimalni scenarij ukazuje da dodatno uvođenje posebne naknade koncesionarima - uz očuvanje njihovog ciljnog prihoda – iziskuje značajno smanjenje njihovih investicija u državne šume (sa 5,35 na 3,69 miliona € godišnje) i odgovarajuću kompenzaciju ovih investicija od strane budžeta UŠ. Modifikovani optimalni scenarij II u odnosu osnovni optimalni scenarij ukazuje da kombinacija dodatnog uvođenja naknade za koncesionare i uvećanja cijene drvnih sortimenata – značajno poboljšava ekonomski rezultat gazdovanja šumama za korisnike i VPŠ (za 27%), a i sektora kao cjeline (za 38%). Metodologija, alati i rezultati ovih scenarija mogu se neposredno upotrijebiti kod izrade Strategije sa planom razvoja šuma i šumarstva i godišnjih budžetskih programa UŠ, kao i za praćenje i vrednovanje njihovo realizacije.

3 Uzet BDP 2010. godine.

9

1. UVOD

Šumarski sektor Crne Gore se već od 2006. godine dalje nalazi u procesu reforme, pod okriljem tzv. nacionalnog šumarskog programa kao svjetski utemeljenog procesa razvoja politike sektora. Jedan od prvih, a i ključnih koraka te reforme, napravljen je usvajanjem NPUŠŠZ u 2008. godini, koja je definisala relevantne pravce i usmjerenja za razvoj šuma i šumarskog sektora kao cjeline. Dokument politike sadrži brojne izjave odnosno usmjerenja u podršku održivom razvoju šuma i šumarstva Crne Gore, među kojima je značajni dio usmjeren u podršku privatnih šuma i privatnog sektora, koji slično kao i zemljama u okruženju, sa izuzetkom izvođača radova u državnim šumama, još nije razvijen.

Usvajanju šumarske politike je u 2008. godini usljedio zahtjevan i dosta dugotrajan razvoj novog, modernog ZoŠ, sa međunarodnom podrškom, koji je usvojen krajem 2010. godine. Zakon reguliše sve ključne oblasti u šumarstvu, kao što su strateško i operativno planiranje, učešće zainteresovanih strana i javnosti u planiranju; zaštitu i uzgoj šuma, obavezne postupke kod korišćenja šuma i prometa drvnih sortimenata, upravne, stručno-tehničke i savjetodavne poslove UŠ, privatizaciju određenih stručnih poslova UŠ; dodjeljivanje prava korišćenja državnih šuma i nedrvnih šumskih proizvoda; načine korišćenja državnih šuma, naročito preko koncesija; uvođenje finansijske podrške VPŠ, kao i uvođenje dodatnih budžetskih prihoda od korišćenja šumskog zemljišta, šumskih puteva i ostalih usluga šuma. Ovaj zakon dakle donosi sve potrebne mehanizme za održivo gazdovanja šumama kao i njegovo finansiranje, međutim u pogledu pomenutih, dodatnih budžetskih izvora i finansiranja mjera i radova u privatnim šumama ostaje nepotpuno definisan.

Sa aspekta korišćenja i ekonomike gazdovanja državnim šumama značajno je, da su u 2007. i 2008. godini sklopljeni dugoročni koncesioni ugovori za pretežni dio površine državnih šuma, odnosno gazdinskih jedinica, sa izuzetkom jedne PJ UŠ (Rožaje), u kojoj su do sada sklapani jednogodišnji ugovori o korišćenju šuma. Jedna od ključnih karakteristika koncesionih mehanizama, koji su definisani pomenutim ugovorima, a dalje razrađeni novim ZoŠ, jeste da se cijena koncesionih naknada do sada nije mijenjala, dok novi zakon uvodi fleksibilni sistem godišnjeg prilagođavanja visine koncesionih naknada. Što se tiče implementacije koncesionih ugovora, od koje direktno zavisi ekonomika gazdovanja državnim šumama i budžetsko finansiranje, najznačajnija je činjenica da se koncesioni ugovori, zbog subjektivnih i objektivnih razloga nijesu realizovali u očekivanom obimu, a posljedica bio je ispad budžetskog prihoda od nenaplaćenih koncesionih naknada. U vezi sa pomenutim treba napomenuti i smanjivanje ostvarenih budžetskih izvora sredstava od 2008. – 2010. godine, koje je prouzrokovalo i pripadajuće smanjivanje budžeta UŠ, koji je u ovoj godini dostigao najniži mogući nivo i ugrozio održivost gazdovanja šumama u Crnoj Gori.

Sastavni dio reforme sektora je i razvoj sistema planiranja gazdovanja i razvoja šuma, koji je isto tako definisan novim ZoŠ i uključuje sve šume. Razvoj metodologije ovog planiranja, koji je u toku više godina, još nije završen. Naročito se očekuje dio, koji se odnosi na privatne šume. Sa aspekta izrade planova gazdovanja šumama, odnosno programa (po novoj zakonskoj terminologiji), nije se nakon usvajanja ZoŠ, gotovo još ništa značajnije promjenilo, jer PGŠ još ne uključuju privatne šume. U slučaju privatnih šuma zbog toga planiranje gazdovanja i dalje temelji jedino na godišnjem programu UŠ, koji se donosi nakon odobravanja zahtjeva VPŠ za sječu. Izuzetno važan doprinos razvoju sektora je izrada

10

metodologije i sprovođenje nacionalne inventure šuma, koja je završena u prošloj godini, međutim njeni rezultati za sada još nisu raspoloživi.

Sa institucionalnog aspekta je vrlo značajna reforma funkcionisanja i izgradnje kapaciteta šumarskih institucija i kadrova, tokom svih ovih godina. U okviru Sektora šumarstva MPRR ona je već izvršena, a sa kadrovskog aspekta još nije do kraja ispraćena. Naročito je proces reforme važan za UŠ, kao najveću šumarsku instituciju, kod koje inače najsporiji. Međutim, nakon izrade funkcionalne analize (FODEMO, 2010) i studije poslovnih procesa u šumarstvu (FODEMO, 2011) date su konačno osnove za promjenu i donošenje sistemizacije UŠ. Ozbiljno ograničavajući faktor u tom smislu su svakako velike, a sada još povečane restrikcije budžeta Crne Gore. U pogledu izgradnje kapaciteta privatnog šumarstva je značajno uspostavljanje opštinskih i nacionalnog UVPŠ, u periodu od 2007. – 2010. godine, kao i izgradnja njihovih funkcionalnih kapaciteta sa započetim obukama VPŠ za održivo gazdovanje njihovim šumama.

Holandska razvojna organizacija SNV je sa svojim savjetnicima i konsultantima dala značajan doprinos razvoju šumarske politike, nacrta ZoŠ i regulative, i institucionanom razvoju i izgradnji kapaciteta u šumarstvu, naročito privatnog sektora. Predstojećom Studijom finansiranja šuma i šumarstva Crne Gore, nakon podrške izradi dokumenta kriterijumi i indikatora održivog gazdovanja šumama (ANĐELIĆ, 2011) i uvođenja savremenih tehnika višenamjenskog gazdovanja šumama (FERLIN, 2010/2011), zaokružuje svoju misiju u Crnoj Gori.

2. PROJEKTNI ZADATAK

Cilj ove Studije je izrada scenarija za strateško planiranje i finansiranja mjera, radova i aktivnosti u šumama i šumarstvu Crne Gore, usklađenih sa raspoloživim izvorima finansiranja (van-budžetskim i budžetskim), za naredni 5-godišnji planski period, uzimajući u obzir usmjerenja NPUŠŠZ (2008), ZoŠ (2010), kao i aktuelno stanje i potrebe šuma i šumarstva u Crnoj Gori.

U okviru projektnog zadatka predviđene su sljedeće aktivnosti:

1. Adaptacija metodologije nacionalnog / sektorskog nivoa planiranja i finansiranja šuma i šumarstva, koja je prethodno razvijena u okviru FAO projekta Razvoja šumarstva u Srbiji (FERLIN et al., 2007), na participativni način, imajući u vidu uslove u Crnoj Gori odnosno bazirajući se na trenutnoj situaciji, potencijalima i potrebama šuma i šumarstva.

2. Priprema i dogovor o detaljnom Akcionom planu za realizovanje planiranih aktivnosti, uključujući rad na prethodnim analizama i pripremi elemenata scenarija, definisanju vremenskih okvira i odgovornosti pojedinih članova tima, identifikovanje institucija koje će biti uključene u projekat, konsultovanje sa zainteresovanim stranama, kao i prezentaciju rezultata Studije.

3. Priprema pregleda realizacije godišnjih planova / programa šumarske administracije (MPRR i UŠ), u fizičkom i finansijskom smislu (npr. u poslednje tri godine), uključujući sve izvore finansiranja šumarskog sektora, koji se posebno predstave za državni i privatni

11

podsektor šumarstva. Ovi rezultati treba da budu pripremljeni u dogovorenoj i metodološki odgovarajućoj formi, kako bi se mogli uključiti u (polazni ) scenarij.

4. Priprema pregleda troškova šumskih radova i aktivnosti (ukupno i po jedinicama mjere) i cijena šumskih proizvoda i usluga, uključujući cijene koncesija za državne šume. Takođe, potrebno je koristiti različite ostale izvore podataka, uključujući upitnike, kako bi se dobile nedostajajuće informacije o određenim šumskim proizvodima i uslugama. Na osnovu relevantnih informacija, uključujući iz okruženja (naročito Srbije) potrebno je pripremiti odgovarajuće liste jediničnih cijena i troškova za kalkulacije ovih scenarija.

5. Izrada (najmanje) dva scenarija strateškog nivoa planiranja i finansiranja šuma i šumarstva, u fizičkom i finansijskom smislu (npr. za period od 5 godina), a na osnovu realno očekivanih finansijskih izvora iz šuma i državnog budžeta, u skladu sa novim ZoŠ i propisima o budžetu Crne Gore. Scenarije je potrebno izraditi odvojeno za državni i privatni sektor šumarstva.

6. Izrada moguće šeme budžetske podrške (subvencija) vlasnicima privatnih šuma u Crnoj Gori, bazirane ZoŠ i odgovarajućim EU i nacionalnim politikama i mogućnostima ruralnog razvoja, koja će poslužiti kao osnova za kalkulisanje iznosa budžetskih sredstava u finansiranju.

7. Prezentacija preliminarnih scenarija zainteresovanim stranama.

8. Izrada i isporuka scenarija (prethodno) i konciznog dokumenta Studije, koji uključuje i preporuke za pripremu budžetskog dijela nacionalne Strategije sa planom razvoja šuma i šumarstva.

Ovim projektnim zadatkom je detaljnije sugerisano da se u modeliranje scenarija uključi realizovane i planirane fizičke i finansijske veličine koje su vezane sa:

proizvodnim funkcijama šuma, uslugama i radovima iz tog naslova, po vrstama (npr. korišćenje šuma, korišćenje nedrvnih šumskih proizvoda, korišćenje šumskog zemljišta i proizvodnih usluga šuma, podizanje novih šuma, njegu mladih šuma, obnovu šuma, konverziju izdanačkih šuma, zaštitu i sanaciju šuma, izgradnju i održavanje šumskih puteva i vlaka i dr.);

ekološkim i socijalnih funkcijama šuma i mjerama i aktivnostima iz tog naslova, po vrstama (npr. zaštita zemljišta i voda, biodiverzitet i očuvanje prirode, rekreacija i ruralni razvoj);

upravnim i stručnim, uključujući savjetodavnim poslovima u gazdovanju šumama i šumarstvu, po vrstama (npr. planiranje, upravni i stručno-tehnički poslovi, izgradnja kapaciteta / edukacija);

državnim budžetom za šume i šumarstvo, po namjenama (npr. za gazdovanje državnim šumama, šumarsku službu, subvencije VPŠ i dr.).

Projektni zadatak predviđa izradu Studije u okviru ekspetskog tima pod vođstvom međunarodnog eksperta za strateško planiranje i finansiranje šumarstva, a u saradnji sa regionalnim finansijskim specijalistom za šumarstvo, kao nosiocem izrade finansijskog dijela scenarija i domaćim šumarskim stručnjacima kao nosiocima pojedinih oblasti, koje se uključuju u scenarije: (a) planiranje gazdovanja šumama; (b) korišćenje šuma; (c) korišćenje

12

nedrvnih šumskih proizvoda, šumskog zemljišta i ostalih usluga šuma; (d) podizanje novih šuma i šumski reproduktivni materijal; (e) uzgoj i zaštita šuma; (f) gazdovanje zaštitinim šumama i ŠPN, uključujući područja NATURA 2000; i (g) državna uprava šuma, budžetsko planiranje i finansiranje.

Glavni očekivani izlazi su matrice podataka sa scenarijima i dokument Studije planiranja i finansiranja šuma i šumarstva Crne Gore, koja treba između ostalog da uključuje opis metodologije i procesa strateškog planiranja, analizu stanja, predstavljanje i razmatranje scenarija, kao i preporuke za njihovu upotrebu u procesu razvoja Strategije sa planom razvoja šuma i šumarstva i pripremu pripadajućih godišnjih budžetskih programa.

3. METODOLOGIJA I PROCES IZRADE SCENARIJA I STUDIJE

3.1. Opšti metodološki okvir za strateško planiranje i izradu scenarija

Priprema scenarija finansiranja sektora šumarstva Crne Gore započela je na osnovu metodologije, koja je izrađena u okviru FAO projekta razvoja šumarstva u Srbiji (FERLIN et al. 2007). Scenariji finansiranja u skladu sa ovom metodologijom predstavljaju moguće, sa konkretnim podacima i obračunima opremljene opcije finansijskog planiranja, praćenja i vrednovanja sektora šumarstva. Scenariji imaju razvojni karakter i temelje se na planovima odnosno njihovim varijantama (npr. niža, srednja, viša), pri čemu se za polazni scenarij obično uzimaju vrijednosti iz ostvarenja planova. Vrijednosti ulaznih veličina za scenarije su naturalne (u obimu odnosno količini), novčane ili kombinovane (u novčanom iznosu na određenu količinu). Kao novčane vrijednosti nastupaju troškovi / rashodi i izvori / prihodi. Sve vrijednosti se prikazuju prosječno godišnje.

Podaci o ostvarenju se odnose na izabrani trogodišnji period, od 2008. do 2010. godine, a planovi su pripremljeni za naredni 5-godišnji period. Što se tiče početne godine primjene planova koji su vezani za šume (dugoročniji planovi), oni se slobodno mogu, gotovo bez posebnih promjena upotrijebiti u narednih par godina. Kod kratkoročnijih planova, koji su po svojoj prirodi promjenljiviji, potrebna će biti određena prilagođavanja, posebno nakon 2013. godine. Priprema podataka koji se odnose na ostvarene mjere i aktivnosti u šumama i šumarstvu, kao i izvore sredstava, bazirala se naročito na analizi godišnjih izvještaja o utrošku budžetskih sredstava UŠ u navedenim godinama.

Za pripremu planiranih mjera i aktivnosti u šumama i šumarstvu, kao i izvora sredstava, koristilo se, uz podatke o ostvarenju, podatke iz godišnjeg programa korišćenja budžetskih sredstava UŠ za 2011. godinu, budžet Crne Gore za šumarstvo za 2011. i 2012. godinu, postojeće planove gazdovanja šumama sa orijentacionim planovima sječa (u državnim šumama), postojeće stručne studije i ostale relevantne izvore, strana iskustva i ekspertske procjene.

Sastavni dio pripreme scenarija finansiranja je i prethodno kreiranje politike sufinansiranja pojedinih mjera i aktivnosti u privatnim šumama odnosno subvencionisanja privatnog šumarstva u skladu sa EU politikom ruralnog razvoja.

13

Planirane mjere i aktivnosti u šumama i šumarstvu, kao elementi scenarija, na kraju se usklađuju sa planiranim prihodima odnosno izvorima sredstava, što predstavlja ključni dio metodologije. Na isti način se vrši i usklađivanje ostvarenih mjera i aktivnosti sa utrošenim izvorima sredstava, što naročito služi za verifikaciju metodologije i kalibraciju finansijskih obračuna.

Potrebne mjere i aktivnosti u šumama i šumarstvu, kao i očekivani izvori sredstava, detaljno su planirani samo u jednoj varijanti, na osnovu koje je izrađen osnovni planski scenarij. Obzirom da su planovi potrebnih mjera i aktivnosti pripremljeni pretežno kao optimalni za naredni 5-godišnji planski period i ujedno usklađeni sa realno očekivanim izvorima sredstava, taj se scenarij smatra optimalnim. Na osnovu ostvarenih mjera i aktivnosti, kao i izvora sredstava, izrađen je polazni scenarij.

Na osnovu optimalnog scenarija izrađene su dvije dodatne varijante: varijanta I sa dodatnim plaćanjem naknade za doznaku, prijem i otpremu za koncesionare i varijanta II sa dodatnim plaćanjem naknade za doznaku, prijem i otpremu i uvećanim cijenama drvnih sortimenata (za 10%).

Za obračune troškova i prihoda upotrijebljene su jedinične cijene, dobijene na osnovu realizovanih cijena, normativa, procjena na osnovu iskustava i tržišnih informacija. Vrijednosti proizvoda, prihodi, troškovi radne snage, usluga i materijala se obračunavaju sa odgovarajućim porezima (PDV i doprinosi). Za unošenje, obračun i usklađivanje ostvarenih i planiranih rashoda / troškova sa prihodima / izvorima sredstava pripremljen je softverski alat u Excel formatu koji uvezuje sve podatke i omogućava automatske (re)kalkulacije obračuna, kao i sveobuhvatno bilansiranje odnosno optimalizaciju scenarija. Pored toga je moguće vrlo brzo kreiranje dodatnih scenarija odnosno njihovih varijanti.

Specifični suštinski i logički okviri za planiranje i pripremu obračuna (ostvarenih i planiranih) mjera, radova i aktivnosti, kao i izvora sredstava prikazani su u narednim poglavljima. Pri tome je korišćena šumarska terminologija i klasifikacija, koja je u najvećoj mjeri usklađena sa crnogorskom praksom.

3.2. Specifični metodološki okviri za planiranje i pripremu obračuna ostvarenih i planiranih mjera, radova i aktivnosti u šumama i šumarstvu

3.2.1. Mjere uzgoja šuma

Uzgoj šuma se prikazuje odvojeno za državne i privatne šume, po obimu i troškovima, za sljedeće mjere:

a) Podizanja novih šuma na goletima sa pošumljavanjem i njegom mladih kultura;b) Obnova visokih šuma sa pripremom za prirodno podmlađivanje, sadnjom i

kompletiranjem podmlatka;c) Njega visokih šuma sa njegom prirodnog guštika i (nekomercijalnim) selektivnim

proredama;d) Sanacija oštećenih šuma od biotskih i abiotskih činioca i posebno požara, sa sadnjom i

njegom mladih zasada;

14

e) Indirektna konverzija izdanačkih šuma sa proredama i kompletiranjem prirodne obnove;

f) Direktna konverzija / rekonstrukcija izdanačkih šuma i šikara sa sadnjom i njegom mladih zasada.

Mjere i radovi su u slučaju državnih šuma prikazani odvojeno po obimu i iznosu troškova za VJ, kao jedinog koncesionara sa obavezom obavljanja uzgojnih radova i UŠ, a u slučaju privatnih šuma u ukupnom obimu i odvojenom iznosu za UŠ i VPŠ. Detaljniji pregled vrste radova i ostalih elemenata, za ostvarenje i za plan, je evidentan iz Tabela 1a i 1b. Tabela za privatne šume, pored pomenutog, sadrži i kolonu sa planskim udjelom ukupnog budžetskog sufinansiranja po pojedinim radovima, kao i kolonu sa obrazloženjem vrste i visine sufinansiranja, uključene u obračun.

Podaci o izvršenju za državne šume su uzeti iz godišnjih izvještaja UŠ u kojima je dat fizički obim po radovima. U slučaju složenih mjera, kao što je uzgoj, tačan podatak za utrošena budžetska sredstva se dobije samo za sve radove ukupno. Podataka o izvršenju radova u privatnim šumama nije bilo. Postojala je jedino informacija o broju sadnica, koje je UŠ isporučivala za pošumljavanje VPŠ. Na osnovu ovog broja i predpostavljene gustine sadnje, izračunat je obim pošumljavanja i uključen u obračun izvršenja. Procjena u okvuru RG je bila, da se ostali uzgojni radovi u privatnim šumama ne sprovode.

Planovi su pripremljeni u okviru RG, a na osnovu podataka o izvršenju u prethodnom periodu, godišnjeg programa korišćenja budžetskih sredstava UŠ za 2011. godinu, studije o dugoročnim potrebama za pošumljavanjem neobraslog šumskog zemljišta (FODEMO, 2010), ostalih relevantnih izvora i ekspertskih procjena. Istovremeno se u okviru RG, koristeći strana iskustva, pripremio i preliminarni predlog visine budžetskog sufinansiranja po pojedinima mjerama odnosno radovima u privatnim šumama.

Obračuni troškova radova su vršeni na osnovu prethodno pripremljenih jediničnih cijena, koje su upotrijebljene i za izvršenje i za planove. U slučaju pošumljavanja odnosno sadnje, ove cijene su dobijene na osnovu visine ukupno utrošenih sredstava, aktuelnih cijena uslužne radne snage, kalkulacija troškova u okviru citirane studije pošumljavanjem, starih normativa UŠ (nekadašnjeg Javnog preduzeća) i detaljnih prilagođavanja ovih kalkulacija u okviru RG sadašnjim uslovima (u saradnji sa Zehrom Demić, članicom za pošumljavanje i šumski reprodukcioni materijal). Upotrebom istih osnova u pogledu troškova (radne snage i ostalog) i pomenutih normativa, pripremljene su u okviru RG i kalkulacije cijene radova na prirodnoj obnovi i njezi šuma. Izuzetak su nekomercijalne prorede, kod kojih se u ovoj Studiji za jediničnu cijenu uzima određeni nadtrošak proredne sječe. Ovaj nadtrošak u slučaju privatnih šuma istovremeno predstavlja subvenciju VPŠ, odnosno može da bude osnova za odgovarajuće umanjenje naknade koncesionarima u slučaju državnih šuma. Sumarni pregled visine i strukture normativnih troškova svih uzgojnih radova, odvojeno za državne i privatne šume, dat je Tabeli 1c, dok su u prilogu (Tabele 1a – 1g) date revidirane kalkulacije normativnih cijena svih pripadajućih šumsko-uzgojnih radova.

Nakon izrade preliminarnih planova i obračuna troškova, usljedilo je u okviru RG prilagođavanje istih, naročito pomoću određenih ciljnih vrijednosti, do nivoa koji je u ovoj

15

fazi pripreme bio moguć. Detaljniji opis načina i tehnike usklađivanja odnosno bilansiranja ovih planova u odnosu na raspoložljiva sredstva, nalazi se u pod-poglavlju 3.7.1.

3.2.2. Aktivnosti i mjere zaštite šuma

Zaštita šuma se prikazuje po obimu (gdje je moguće) i troškovima za sve šume, za sljedeće mjere:

a) Preventivna zaštita šuma od insekata (feromonska);b) Preventivni pregledi zdravstvenog stanja šuma i rasadnika (eksterni);c) Preventivna zaštita šume od požara, sa izradom protivpožarnih puteva,

obezbjeđivanjem osmatranja (eksterni), sitne opreme za gašenje i rezervoara za vodu;

d) Sprovođenje ICP monitoringa stanja šuma (eksterni).

Podaci o izvršenju za utrošena budžetska sredstva su dobijeni iz godišnjih izvještaja UŠ. Preliminarni plan za pojedine mjere, po obimu i troškovima, je pripremljen u okviru RG na osnovu dosadašnjeg izvršenja. Kasnije se ovaj plan za sve vidove zaštite šuma, na osnovu godišnjeg programa UŠ za 2011. godinu i očekivanih budžetskih izvora sredstava, značajno uvećao. Bilansiranje ovog plana se izvršilo zajedno sa ostalim mjerama, u skladu sa upotrijebljenom metodologijom bilansiranja, koja je opisana u pod-poglavlju 3.7.1.

Aktivnosti i radovi u šumama prikazuju se odvojeno za VJ, UŠ i VPŠ. Obzirom da se većina aktivnosti i radova na zaštiti šuma, koje finansira UŠ, odnosi na sve šume, podjela na državne i privatne šume je urađena prema procentu površine šuma. Isto važi i za plan izrade protivpožarnih puteva u privatnim šumama. Ovaj plan sadrži i budžetsko sufinansiranje (od 80%). Pregled obima i troškova radova odnosno aktivnosti je u Tabeli 2.

3.2.3. Specijalne mjere i aktivnosti u zaštitnim šumama i šumama posebne namjene

Specijalne mjere i aktivnosti u zaštitnim šumama i ŠPN, uključujući šume u okviru potencijalne mreže NATURA 2000, prikazuju se po obimu i troškovima za sljedeće mjere:

a) Aktivno održavanje i unaprjeđenje šuma sa funkcijom zaštite tla i voda;b) Aktivno održavanje i unaprjeđenje šuma sa funkcijom zaštite infrastrukturnih

objekata;c) Smanjenje intenzitete sječa u šumama sa prirodozaštitnom vrijednošću u privatnoj

svojini (u obliku naknada za umanjenu dobit);d) Opremanje i promocija šuma posebne namjene za rekreacione i ekoturističke svrhe;e) Priprema osnova za očuvanje šumskih habitata izabranih rijetkih i ugroženih vrsta u

okviru buduće mreže NATURA 2000 kroz istraživanja i planove upravljanja vrsta; f) Očuvanje habitata kroz prilagođeno gazdovanje u privatnim šumama u okviru buduće

mreže NATURA 2000 (pokrivanjem nadtroška korišćenja šuma).

Radovi u okviru pojedinih mjera nijesu dalje razrađeni. Do sada ove mjere i aktivnosti nijesu vršene. Preliminarni plan je pripremljen za pojedine mjere u okviru RG, na osnovu procjena, a kasnije je u skladu sa očekivanim budžetskim sredstvima nekoliko uvećan. Mjere pod a), b), d) i e) se odnose pretežno na državne šume, dok se mjere pod c) i f) odnose isključivo na privatne šume. Pripadajuća je tabela broj 3.

16

3.2.4. Aktivnosti i mjere u sjemenskim sastojinama

Aktivnosti i mjere u sjemenskim sastojinama se po obimu i troškovima prikazuju za:a) Reviziju i izdvajanje sjemenskih sastojina;b) Održavanje odnosno njegu sjemenskih sastojina.

Podaci o izvršenju su uzeti iz izvještaja UŠ. Preliminarni plan je urađen od strane članice RG za sjemensku i rasadničku proizvodnju, a prema procjeni potreba za održavanje odnosno njegu sjemenskih sastojina. Kasnije je ovaj plan nekoliko prilagođen u pogledu troškova, koristeći isti normativ i cijenu uslužne radne snage kao kod uzgoja šuma. Pripadajuća je tabela broj 4. Aktivnosti na osnivanju sjemenske plantaže uključene su u djelatnost sjemenske i rasadničke proizvodnje, koja se u ovoj Studiji prikazuje i obračunava odvojeno od aktivnosti i mjera u šumama.

3.2.5. Radovi na izgradnji i održavanju šumske infrastrukture

Radovi na izgradnji i održavanju šumske infrastrukture se po obimu i troškovima prikazuju odvojeno za državne i privatne šume, i to za:

a) Izgradnju šumskih puteva;b) Izgradnju šumskih vlaka ic) Održavanje šumskih puteva.

Radovi se u slučaju državnih šuma prikazuju odvojeno za VJ, ostale koncesionare i UŠ, a u slučaju privatnih šuma za VPŠ i UŠ. Pripadajuće su Tabele broj 5a (državne šume) i 5b (privatne šume). Tabela broj 5b pored pomenutog, sadrži i kolonu za budžetsko sufinansiranje u privatnim šumama, koje se planira samo kod izgradnje vlaka.

Podaci o dosadašnjem izvršenju su prikupljeni na osnovu anketiranja koncesionara, koje je za te svrhe sprovedeno od strane UŠ - Odsjeka za korišćenje šuma (TERZIĆ, 2011). Međutim, zbog određene nejasnoće i nekonsistentnosti odgovora (u pogledu vrsta i troškova radova, vremenskog perioda na koje se oni odnose), a i nepotpunosti podataka, iste nije moguće smatrati potpuno pouzdanim. Sa druge strane, bolji podaci za državne šume i nijesu postojali, pa su isti uključeni u obračune. Što se tiče privatnih šuma, podaci o izvršenju ovih radova takođe nijesu postojali, a simbolični obim se po procjeni RG, po kojoj »se nešto ipak moralo uraditi«, uključilo u obračune.

Preliminarni planovi na izgradnji i održavanju šumske infrastrukture su u okviru RG pripremljeni na osnovu podataka o izvršenju i procjene potreba na osnovu iskustava. Obračuni troškova radova su takođe izvršeni na osnovu procjenjenih jediničnih cijena, jer konkretni podaci o njima za sada ne postoje.

Nakon izrade preliminarnih planova i obračuna troškova, usljedilo je u okviru RG prilagođavanje istih, naročito pomoću određenih ciljnih vrijednosti, takođe do nivoa koji je u ovoj fazi pripreme bio moguć. Dalje usklađivanje odnosno bilansiranje ovih planova, zajedno sa biološkim, rađeno je na osnovu zajedničke metodologije, koja je opisana u pod-poglavlju 3.7.1.

17

3.2.6. Upravni, stručni i tehnički poslovi Uprave za šume na gazdovanju šumama

Upravni, stručni i tehnički poslovi UŠ na gazdovanju šumama, sa pripadajućim opštim poslovima prikazani su po broju zapošljenih u okviru grupa poslova i po ukupnim troškovima za vršenje ovih poslova, za prethodni period i za plan. Pripadajuća je Tabela 6.

Troškovi za ove poslove dio su ukupnih izdataka budžeta UŠ, koji je pripremljen u poglavlju 4.5. Ukupni troškovi su odvojeni na lična primanja sa doprinosima i na opšte materijalne i ostale troškove za funkcionisanje, osim troškova IT opreme odnosno informacionog sistema (koji ovdje nijesu uključeni). Opšti materijalni i ostali troškovi ove vrste su, pomoću detaljne analize pojedinih stavki, prethodno odvojeni od posebnih troškova, koji nijesu vezani za funkcionisanje. Posebni troškovi i investicije koji su vezane za vršenje poslova gazdovanja u šumama od strane eksternih izvršioca (npr. izrada PGŠ, vršenje doznake, specijalni stručni poslovi), vršenje šumskih radova (npr. uzgoj i zaštita šuma, specijalne mjere u zaštitnim šumama i ŠPN, izgradnja i održavanje šumske infrastrukture), kao i troškovi uslužnih radova na korišćenju šuma u vlastitoj režiji (za snabdjevanje stanovništva odnosno u šumama van koncesija), ovdje nijesu uključeni. Prethodno su iz ukupnog budžeta UŠ izdvojeni i ukupni troškovi sjemenske i rasadničke proizvodnje i upravljanja LPN odnosno lovstva.

Obim i troškovi upravnih, stručnih i tehničkih poslova kod gazdovanja šumama, sa pripadajućim opštim poslovima, se za potrebe Studije dijeli na državne i privatne šume. U tom smislu određene su prvo za privatne šume relevantne grupe poslova sa brojem svih zapošljenih na tim poslovima (za državne i privatne šume). U pogledu planiranog broja i strukture zapošljenih u UŠ korišćeni su podaci analize poslovnih procesa (FODEMO, 2011). Pomoću koeficienata površine (u slučaju stručnih poslova na planiranju, uzgoju i zaštiti šuma), obima sječe (u slučaju korišćenja privatnih šuma) i ponderisanog zbira koeficienata površine i sječe (u slučaju čuvanja šuma) izračunat je broj zapošljenih, koji otpada na privatne šume. Na osnovu ovoga dobijen je i prosječni koeficijent za raspodjelu svih troškova na državne i privatne šume. Detaljniji pregled obračuna ovih koeficienata je evidentan iz Tabela 2a i 2b u prilogu.

3.2.7. Aktivnosti na planiranju gazdovanja šumama i sprovođenju doznake stabala (eksterni izvršioci)

Aktivnosti na planiranju gazdovanja šumama i sprovođenju doznake stabala prikazane su samo za eksterne usluge. Kod planiranja gazdovanja prikazuje se obim i trošak eksternih izvršioca za:

a) Izradu PGŠ ib) (Izvršenu) Nacionalnu inventuru šuma.

Kod sprovođenja doznake stabala prikazuje se eksterni trošak za:a) Pomoćnu radnu snagu (za državne i privatne šume);b) Licencirana privatna lica (za privatne šume).

Aktivnosti su prikazane po vrstama, obimu i nosiocima troškova (budžet, međunarodna sredstva), kao i jediničnim cijenama, u pripadajućoj Tabeli 7.

18

Podaci o ostvarenju kod planiranja i doznake su dobijeni iz godišnjih izvještaja UŠ. Za nacionalnu inventuru utrošena sredstva su u cjelini obezbjeđena iz međunarodnih sredstava (FODEMO). Preliminarni plan za izradu PGŠ, na osnovu umanjene jedinične cijene, je pripremljen od strane glavnog inženjera za planiranje (Vito Tepavčić). Predpsotavlja se da se suštinski dio pripreme PGŠ izrađuje u vlastitoj režiji okviru UŠ, a tehnički dio od strane eksternih izvršioca. Kasnije je, u skladu sa očekivanim većim izvorima budžetskih sredstava, prosječna površina šuma i šumskog zemljišta za izradu programa gazdovanja u okviru plana uvećana. Nova nacionalna inventura za narednih pet godina nije planirana jer se vrši tek za 10 godina.

Preliminarni plan za sprovođenje doznake u okviru RG je u kasnijoj fazi prilagođen, a na osnovu podataka o izvršenju. Uvođenje licenciranih lica za sprovođenje doznake i pratećih poslova u privatnim šumama - kao novinu u ZoŠ - je za početak planirano u malom, eksperimentalnom obimu. Kao osnova za ovaj posao se uzima iznos prosječnih bruto ličnih primanja inženjera na uzgoju šuma, sa pripadajućim opštim materijalnim troškovima i troškovima opreme (28% na bruto lična primanja) za 3 licencirana lica. Planirani trošak uslužne radne snage na doznaci je izračunat na osnovu jediničnog troška za ostvarenje, koji je uvećan proporcionalno sa povečanom planiranom sječom (odvojeno za državne i privatne šume).

Podjela troškova po sektoru vlasništva šuma kod ostvarenja je uzeta prema činjeničnom stanju izrade osnova za gazdovanje šumama, tj. samo za državne šume, a kod plana prema površinskom udjelu vlasništva šuma. Podjela troškova izvršene inventure isto je data prema površinskom udjelu. Trošak sprovođenja doznake pomoću uslužne radne snage je na državne i privatne šume podijeljen prema udjelu sječe, dok trošak licenciranih lica otpada samo na privatne šume.

3.2.8. Aktivnosti na sertifikaciji šuma

Aktivnosti na sertifikaciji državnih šuma prikazane su u finansijskim iznosima i jediničnoj cijeni (€/ha) po fazama sertifikacionog ciklusa, koji uključuje predocjenu, sertifikaciju i nadzor. Pretpostavlja se primjena FSC sertifikacione šeme. Pripadajuća je tabela broj 8.

3.2.9. Aktivnosti na izgradnji institucionalnih kapaciteta i okvira u šumarstvu

Aktivnosti na izgradnji institucionalnih kapaciteta i okvira u šumarstvu prikazane su po sljedećim kategorijama:

a) Izgradnja stručnih kapaciteta šumarskih stručnjaka i obuka VPŠ i izvođača šumskih radova;

b) Nabavka IT opreme i uspostavljanje šumarskog informacionog sistema, uključujći bar-kod sistem praćenja izvora drvnih sortimenata;

c) Izgradnja šumarskog regulatornog i strateško-planskog okvira (analize, stručne osnove i nacrti akata odnosno dokumenata) u okviru reforme šumarskog sektora;

d) Promotivne aktivnosti u šumarstvu (priprema publikacija, filmova, popularizacijskog materijala);

e) Istraživanja u šumarstvu (osnovna, aplikativna i razvojna).

19

Iznosi sredstava su prikazani po izvorima (međunarodna i domaća - budžetska) i institucijama. Ostvarene vrijednosti su dobijene iz izvora pojedinih institucija i pouzdane su na ukupnom nivou, dok je distribucija po aktivnostima samo približna (urađena naknadno u okviru RG). Isto važi za planirana sredstva. Iznosi planiranih međunarodnih sredstava, iako su prikazana u prosječnim godišnjim vrijednostima, se odnose naročito na 2012. i 2013. godinu, dok traju projekti FODEMO/IPA. Pripadajuća je tabela broj 9.

3.2.10. Poslovi Ministarstva poljoprivrede i ruralnog razvoja – Sektora za šumarstvo

Poslovi MPRR – Sektora za šumarstvo, za potrebe ove studije prikazani su po broju zapošljenih i pripadajućim troškovima ličnih primanja i opštih troškova za funkcionisanje, odvojeno za sljedeće grupe poslova:

a) Poslovi upravljanja i administracije sektora;b) Poslovi Centra za monitoring gazdovanja šumama; c) Poslovi Inspekcije za šumarstvo;d) Poslovi Savjeta za šume.

Pripadajuća je tabela broj 10.

3.2.11. Potsticajne mjere za razvoj djelatnosti privatnih šumskih gazdinstava i udruženja vlasnika šuma (osim sufinansiranja šumskih radova)

Potsticajne mjere za razvoj djelatnosti privatnih šumskih gazdinstava i UVPŠ, planirane u skladu sa EU politikom ruralnog razvoja, su prikazane po sljedećim grupama mjera:

a) Podrška gazdinstvima za investicije u savremenu opremu za unaprjeđenje tehnologije i efikasnosti korišćenja privatnih šuma, uključujući vršenje usluga u šumarstvu;

b) Podrška gazdinstvima za investicije u razvoj (dopunskih) djelatnosti, kao što su (ručna) obrada drveta, prerada drvne biomase i proizvodnja bioenergije (do 1 MW kapaciteta);

c) Podrška UVPŠ za vršenje obuke i savjetodavnih usluga svojim članovima, uvođenje zajedničkog upravljanja šumama sitnim posjedima i zajedničkog marketinga šumskih proizvoda.

Ove potsticajne mjere su - zajedno sa sufinansiranjem šumskih radova - sastavni dio cijelokupne finansijske podrške VPŠ odnosno šumskim gazdinstvima koju uključuje ova Studija. Pripadajuća je tabela broj 11.

3.3. Metodološki okvir za analizu ostvarenog i planiranje budućeg obima i strukture sječa

Obim korišćenja šuma je za potrebe studije prikazan u bruto masi, po grupama vrsta drveća (četinari i liščari), okvirnoj strukturi drvne mase (tehničko i prostorno, odnosno ogrijevno drvo), sektorimu vlasništva šuma i tipovima korišćenja (u okviru državnih) šuma. Tipovi korišćenja po kojima su prikazani obračuni su sljedeći: a) koncesija sa svim šumskim radovima (koncesija VJ), b) višegodišnje koncesije sa radovima na izgradnji i održavanju puteva, c) jednogodišnje »koncesije« (Rožaje), d) prodaja sortimenata iz šuma koje nijesu

20

pod koncesijom (u režiji UŠ), e) snabdjevanje stanovništva drvetom na panju (u režiji UŠ) i f) snabdjevanje stanovništva drvetom prodajom sortimenata (u režiji UŠ). Za privatne šume nema diferenciranog prikaza.

Izvršenje sječa je prikazano na osnovu godišnjih izvještaja UŠ. Plan sječa za naredni 5-godišnji se za državne šume pripremio u okviru RG, naročito na osnovu planova gazdovanja šumama, odnosno orijentacionih planova sječa (kod koncesija), uz procjenu trendova. Plan sječa u privatnim šumama, za koje još ne postoje osnove gazdovanja, pripremio se na osnovu podataka o izvršenju (registrovanih) sječa, stanja šuma i procjene trendova. Pripadajuća je tabela broj 12.

3.4. Metodološki okvir za zbirni pregled ostvarenih i planiranih mjera, radova i aktivnosti, vezanih za šume i šumarstvo

3.4.1. Pregled iznosa svih troškova mjera i aktivnosti, vezanih za šume i šumarstvo

Zbirni pregled svih troškova mjera i aktivnosti vezanih za šume i šumarstvo (Tabele 13 a i 13b) dat je u apsolutnim iznosima po mjerama, odnosno aktivnostima i ukupno za sektor šumarstva, kao i po nosiocima troškova. Takođe su dati izvori sredstava pojedinih nosioca za pokrivanje ovih troškova.

Mjere, odnosno aktivnosti su izgrupisane na:a) Biološke mjere u šumama uključujući potsticajne (uzgoj šuma, zaštita šuma, mjere u

sjemenskim sastojinama i specijalne mjere u zaštitnim šumama i ŠPN);b) Tehničke mjere u šumama uključujući potsticajne (izgradnja i održavanje puteva,

izgradnja vlaka);c) Aktivnosti šumarske uprave odnosno službe vezane za šume i šumarstvo (poslovi UŠ

na gazdovanju šumama sa pripadajućim opštim poslovima, eksterni poslovi nacionalne inventure i planiranja gazdovanja šumama, sertifikacija šuma, eksterni poslovi kod doznake, poslovi Sektora za šumarstvo MPRR, izgradnja stručnih i informacionih kapaciteta i izgradnja regulatornog okvira sa istraživanjem u šumarstvu) i

d) Mjere za potsticanje djelatnosti privatnih šumskih gazdinstava (investicije u savremenu opremu za korišćenje šuma, u obradu drveta, proizvodnju biomase i bioenergiju) i udruženja VPŠ (za vršenje savjetodavnih usluga).

Kao nosioci troškova su prikazani UŠ, MPRR - Sektor šumarstva, ostali sektori zajedno, korisnici i VPŠ zajedno i međunarodni donatori zajedno.

3.4.2. Pregled iznosa svih potsticajnih sredstava za razvoj privatnih šuma, šumskih gazdinstva i udruženja vlasnika šuma

Zbirni pregled svih potsticajnih mjera za razvoj privatnih šuma, privatnih šumskih gazdinstava i udruženja vlasnika šuma uključuje sufinansiranje bioloških mjera (uzgoj šuma, zaštita šuma i specijalne mjere u zaštitnim šumama i ŠPN) i tehničkih radova (izgradnja šumskih vlaka) u šumama, te mjere za potsticanje djelatnosti privatnih šumskih gazdinstava (investicije u

21

savremenu opremu za korišćenje šuma, u tradicionalnu obradu drveta, proizvodnju biomase i bioenergiju) i udruženja VPŠ (za vršenje savjetodavnih usluga). Ovaj pregled je prikazan izdvojeno iz troškova svih mjera i aktivnosti. Isti takođe sadrži koeficijente sufinansiranja po mjerama, koji su prikazani u odnosnu na ukupno potrebna sredstva. Obzirom da potsticajnih mjera, osim gratis davanja sadnica, u prethodnom periodu nije bilo, prikazane su samo planirane mjere. Pripadajuća je tabela broj 13c.

3.4.3. Pregled i međunarodno uporjeđenje visine bioloških i tehničkih investicija, uključujući investicije u upravne, stručne i tehničke poslove vezane za gazdovanje šumama

Pregled visine bioloških i tehničkih investicija, zajedno sa investicijama u upravne, stručne i tehničke poslove vezane za gazdovanje šumama, po bruto kubiku sječe (€/m3), odvojeno za državne i privatne šume, dat je po nosiocima investicija, za ostvarenje i za plan. Nosioci investicija su u slučaju državnih šuma: a) VJ kao koncesionar sa obavezom za biološke i tehničke investicije, b) svi ostali koncesionari zajedno sa obavezom za tehničke investicije i c) UŠ, koja obezbjeđuje biološke investicije u šumama ostalih koncesionara i u šumama van koncesija. U slučaju privatnih šuma to su: a) svi VPŠ zajedno i b) UŠ, koja u skladu sa ZoŠ sufinansira investicije u privatne šume. Pripadajuće su tabele broj 14a i 14b.

Za uporjeđenje visine investicija u državne i privatne šume, po vrstama investicija i ukupno, izabrane su Srbija i Slovenija, za koje se moglo dobiti uporjedive podatke, kako po kubiku sječe, tako i površini šuma i šumskog zemljišta. Pripadajuća je Tabele broj 14c. Kod ovih uporjeđivanja treba imati na umu, da je cijena bioloških i tehničkih investicija, kao i šumarske službe, u Srbiji uporjediva sa cijenama u Crnoj Gori, dok su cijene u Sloveniji od oko 2 - 3 puta veće.

3.5. Metodološki okvir za pripremu obračuna ostvarenih i planiranih prihoda odnosno izvora sredstava

3.5.1. Vrijednost drveta odnosno drvnih sortimenata

Vrijednost drveta, odnosno drvnih sortimenata je za potrebe studije obračunata na dva pariteta: na kamionskom putu i na panju. Pri tome je vrijednost drveta na panju dobijena tako da su od vrijednosti na kamionskom putu oduzeti troškovi sječe, izrade i izvlačenja, uz odgovarajuću konverziju vrijednosti iz neto u bruto masu. Pripadajući troškovi su uzeti po prosječnoj cijeni od 15 € (plus PDV) na neto kubik. Za obračun vrijednosti prodaje drveta na kamionjskom putu, tzv. uobičajenu prodaju, su u saradnji sa članom RG za korišćenje šuma (Joveta Terzič), određene modelne cijene tehničkog i prostornog / ogrijevnog drveta, koje po procjenama najviše odgovaraju stanju i trendovima tržišta drveta u Crnoj Gori. Ove su cijene, na osnovu zajedničke procjene, da će se u narednom 5-godišnjem periodu tržište drvetom ponovo oporaviti, uzete tako za prethodni kako i za naredni planski period. Kod maloprodaje drveta za snabdjevanje stanovništva se, kao osnova za kalkulacije cijena, uzela ostvarena vrijednost naplata stanovništva, u skladu sa posebnim cjenovnikom UŠ (iz 2009. godine), za paritet na panju. Zbog određenog obima gratis davanja drveta lokalnom stanovništvu, ovako obračunate cijene su (za oko 15%) niže od onih kod uobičajene prodaje. I za kalkulaciju vrijednosti planirane maloprodaje stanovništvu, koja će u skladu sa ZoŠ i dalje biti

22

subvencionisana, uzete su iste cijene. Cijene sortimenata, prikazane odvojeno za uobičajenu prodaju (od strane koncesionara i vlasnika šuma) i maloprodaju (za potrebe snabdjevanja stanovništva od strane UŠ), nalaze se u Tabeli 3a u prilogu.

Vrijednosti drveta odnosno drvnih sortimenata su, isto kao obim sječa, obračunate po sektorima vlasništva šuma i tipovima korišćenja (za državne šume), za izvršenje i za plan. Pripadajuće su tabele broj 15a i 15b.

3.5.2. Iznos naknada i ostalih prihoda vezanih za korišćenje šuma

Naknade vezane za koriščenje šuma uključuju koncesionu naknadu, koja je određena koncesionim ugovorima, i posebnu naknadu za doznaku, prijem i otpremu sortimenata, koja je definisana pravilnikom. U slučaju korisnika ili vlasnika šuma naknade predstavljaju trošak, a u slučaju države (budžetski) prihod, pa su odgovarajuće tome i uzete u obzir u okviru daljih obračuna. Obračunavaju su bez PDV.

Cijena koncesione naknade za prethodni period dobijena je kao koeficijent iznosa svih doznačenih (ne i naplaćenih) naknada i obima sječe u periodu od 2008. - 2010. godine. Isto važi i za naknadu za doznaku, prijem i otpremu u tom periodu. Kod ove naknade treba u slučaju koncesionara uzeti u obzir činjenicu, da je Vlada Crne Gore krajem 2008. godine tzv. strateške koncesionare oslobodila od plaćanja ove naknade. Pored toga, u 2009. godini je po navodima Odsjeka za korišćenje šuma UŠ, MF oslobodilo od plaćanja ove naknade i većinu ostalih koncesionara. Ovo stanje je za vrijeme izrade studije bilo još uvjek aktuelno, bez obzira da je novi ZoŠ donio obavezu plaćanja ove naknade i od strane korisnika šuma.

Za obračun visine koncesione naknade za naredni 5-godišnji period uzeta je prosječna cijena, koja je utvrđena važećim koncesionim ugovorima. Posebna naknada za doznaku, prijem i otpremu za koncesionare, zbog gore pomenute činjenice, u osnovnom planskom scenariju nije uračunata. Vrijednost ove naknade za VPŠ je za naredeni 5-godišnji period obračunata po cijenama iz pripadajućeg novog pravilnika o naknadi za doznaku, prijem i otpremu (2011). Cijene naknada po jedinici mjere nalaze se u pripadajućim tabelama 3b i 3c u prilogu.

Način obračuna naknade odnosno prihoda od maloprodaje drveta na panju (u režiji UŠ) dat je kod cijene na panju u prethodnom poglavlju. U istom je dat i obračun prihoda od maloporodaje drvnih sortimenata (u režiji UŠ) na kamionskom putu, koji polazi od cijene na panju.

Iznosi ovih naknada su, zajedno sa naknadama odnosno prihodima od maloprodaje drveta (u režiji UŠ), obračunati po tipovima korišćenja šuma (za državne) i sektorima vlasništva i uključeni u tabele broj 15a i 15b.

3.5.3. Prihodi od korišćenja, odnosno gazdovanja šumama za korisnike i vlasnike šuma

Prihod od korišćenja šuma za korisnike i VPŠ obračunat je na način da su od vrijednosti drveta na panju (sa već oduzetim troškovima sječe, izrade i izvlačenja) oduzeti troškovi tehničkih investicija u šume (izgradnje i održavanja puteva i vlaka), kao i troškovi naknada vezanih za korišćenje šuma, koje snose korisnici i VPŠ.

23

Prihod od gazdovanja šumama za korisnike i VPŠ obračunat je na način da su od prihoda od korišćenja šuma oduzeti troškovi bioloških investicija, koje oni snose.

Prihod od korišćenja, odnosno gazdovanja šumama u vlastitoj režiji UŠ, predstavlja vrijednost drveta na panju koja se, zbog činjenice da biološke i tehničke investicije UŠ nijesu odvojene za ovu svrhu, uzima u punom iznosu. Zbog toga će ovaj prihod po jedinici mjere izaći daleko veći od prihoda koncesionara, koji se umanjuje za pomenute investicije.

Prihodi od korišćenja, odnosno gazdovanja šumama su obračunati (u apsolutnim vrijednostima i na bruto kubik sječe) po tipovima korišćenja za državne šume, za VPŠ i ukupno. Pripadajuće su tabele broj 16b i 17b.

Troškovi bioloških i tehničkih investicija u šume, koji su pripremljeni za potrebe obračuna ovih prihoda, odnosno u uskladu sa njima, isto su prikazani u pripadajućim tabelama broj 16a i 17a.

3.5.4. Prihodi od gazdovanja šumama na nivou sektora vlasništva šuma

Prihod od gazdovanja šumama na nivou sektora vlasništva šuma dobijen je na način da su od prihoda od gazdovanja šumama na nivou korisnika odnosno vlasnika šuma, uvećanog za naknade vezane za korišćenje šuma, oduzeti troškovi bioloških i tehničkih investicija u šume, koje su obezbijeđene od strane budžeta UŠ (uključujući subvencije u slučaju privatnih šuma), kao i troškovi budžeta UŠ za upravne, stručne i tehničke poslove na gazdovanju šumama, uključujući izgradnju kapaciteta šumarskih stručnjaka i obuku VPŠ i izvođača radova.

Prihod od gazdovanja šumama je obračunat (u ukupnim iznosima i iznosima na bruto kubik sječe) po sektorima vlasništva šuma i ukupno. Pripadajuće su tabele broj 16b i 17b, koje sadrže i prihode od korišćenja, odnosno gazdovanja šumama na nivou korisnika i vlasnika šuma.

3.5.5. Budžetski prihodi sredstava Uprave za šume

Ukupni iznosi ostvarenih i planiranih budžetskih prihoda po vrstama sredstava, odnosno obveznicima za plaćanje, su dati u Tabeli 18.

Prihodi od naknada koje su vezane za korišćenje šuma, tj. koncesiona naknada i naknada za doznaku, prijem i otpremu, obrazloženi su u prethodnom poglavlju (kao troškovi korisnika i VPŠ).

Prihodi od naknada za pravo korišćenja (naročito sakupljanja) NDŠP, koje u skladu sa propisima, plaćaju komercijalni proizvođači (u visini od 5% od prodajne cijene NDŠP), planiraju se paušalno, na osnovu dosadašnjih iskustava.

Prihodi od maloprodaje drveta na panju i drvnih sortimenata za snabdjevanje stanovništva, kao i od prodaje sortimenata iz šuma van koncesija, isto su obrazloženi u prethodnog poglavlju.

24

Prihodi od sjemenske i rasadničke proizvodnje planiraju se od prodaje viška autohtonog sjemena na stranom tržištu (50% planirane proizvodnje).

Prihodi od upravljanja LPN odnosno lovstva (dozvole, trofeji, meso divljači, lovačke usluge) planira se na osnovu čiste procjene, jer se ova djelatnost uvodi na novo.

3.6. Metodološki okvir za prikaz ostvarenih i pripremu planiranih izdataka budžeta Uprave za šume

3.6.1. Opšti okvir za pripremu budžeta

Opšti okvir za planiranje i obračun izdataka budžeta UŠ prati metodologiju za izradu Budžeta Crne Gore. Jedna od ključnih direktiva MF za pripremu budžeta UŠ u 2012. godini, koja je korišćena i za pripremu planiranih izdataka UŠ u okviru ove Studije jeste, da izdaci mogu biti toliki, koliki su ukupni budžetski prihodi iz šuma i šumarstva, uključujući dio koncesionih naknada, koji se kanališe u opštinske budžete. Isti princip će se upotrebljavati i za korišćenje budžeta. Obzirom da sa 2012. godinom čak 70% prihoda od naknada za korišćenje šuma odlazi u budžete opština, ovakvo usmjerenje je dobra osnova za budžetsko šumarstvo Crne Gore jer, između ostalog, stimuliše intenziviranje gazdovanja (državnim) šumama, ćime se povećavaju i (budžetski) prihodi iz šuma, a na osnovu kojih je moguće obezbjeđivati veći obim sredstava za funkcionisanje UŠ, kao i za neophodne biološke i tehničke investicije u šume, zajedno sa subvencijama.

Zadatak koji je vezan za pripremu opštih stavki odnosno elemenate budžeta UŠ, u okviru navedenih usmjerenja MF i neophodnih potreba UŠ, povjeren je glavnoj osobi za finansije u okviru UŠ (Rosanda Vojinović). Sa druge strane, tzv. posebne stavke budžeta UŠ, koje se odnose na planirane mjere, radove i aktivnosti u šumama i za šume, pripremljene su u okviru planova ove Studije. Detaljni prikaz ostvarenog i planiranog budžeta UŠ po pojedinim budžetskim stavkama i njihovim grupama dat je u Tabeli 19.

3.6.2. Posebni okvir za analizu i pripremu budžeta

3.6.2.1. Izdaci za lična primanja zapošljenih

Izdaci za (bruto) lična primanja zapošljenih u UŠ na upravnim, stručnim i tehničkim poslovima vezanim za gazdovanje šumama, za sjemenarsku i rasadničarsku djelatnost i upravljanje LPN / lovstvo, kao i na opštim poslovima, obračunati su na osnovu budžetskih usmjerenja odnosno ograničenja MF. Iznos izdataka, koji je vezan za poslove na gazdovanju šumama sa pripadajućim opštim poslovima, koji predstavlja najveći dio ovog dijela budžeta UŠ, već je prethodno, za potrebe obračuna ukupnih troškova odnosno investicija u šume, prikazan u Tabeli 6.

25

3.6.2.2. Materijal i opšte usluge

U izdatke za materijal u skladu sa budžetskom terminologijom svrstavaju se posebni materijalni troškovi i oprema za vršenje radova u okviru djelatnosti UŠ, opšte materijalne troškove i opšte usluge.

Posebni materijalni troškovi i oprema za vršenje radova u okviru djelatnosti UŠ odnose se na:a) Materijal za zaštitu šuma (feromoni, sitna oprema za gašenje, cisterne za vodu);b) Materijal za opremanje šuma posebne namjenec) Kupovinu dodatnog šumskog reprodukcionog materijala;d) Materijal i opremu za sjemensku i rasadničku proizvodnju;e) Materijal i oprema za lovstvo.

Opšti materijalni troškovi su uobičajeni. Za potrebe plana posebni materijalni troškovi pripremljeni su u okviru planova ove Studije, dok se opšti materijalni troškovi i usluge za UŠ procjenjuju na osnovu potreba UŠ i opštih budžetskih ograničenja od strane MF.

3.6.2.3. Ugovorene usluge

U ugovorene usluge se u skladu sa budžetskom terminologijom i klasifikacijom uključuju intelektualne i fizičke usluge eksternih izvršioca (po ugovorima). Intelektualne usluge su:

a) Specijalsitičke stručne usluge za izradu raznih stručnih osnova za poslove vezane za gazdovanje šumama i pripadajuće opšte poslove UŠ;

b) Specijalističke stručne usluge kod sjemenske plantaže;c) Specijalistički pregledi stanja šuma i rasadnika kao i sprovođenje ICP monitoringa;d) Usluge licenciranih privatnih lica na doznaci stabala u privatnim šumama.

(Pretežno) Fizičke usluge su:a) Usluge dorade sjemena (u sjemenskom centru Požega); b) Usluge (povremene radne snage) za sakupljanje sjemena i proizvodnju sadnica;c) Usluge osmatranja za zaštitu šuma od požara;d) Usluge pomoćne radne snage kod vršenja doznake stabala;e) Usluge na opremanju šuma posebne namjene;f) Uslužni radovi na proizvodnjI sortimenata za snabdjevanje stanovništva i u šumama

koje nijesu pod koncesijama (u režiji UŠ).

Ostale (intelektualne i fizičke) usluge su uključene kod kapitalnih investicija u šume. Za potrebe plana usluga, izdaci se preuzimaju direktno iz planova Studije.

3.6.2.4. Tekuće održavanje i rente

Izdaci za tekuće održavanje i rente se u skladu sa budžetskom terminologijom i klasifikacijom odnose na tekuće održavanje javne infrastrukture i ostalo tekuće održavanje i rente. U tekuće održavanje javne infrastrukture svrstava se održavanje šumskih puteva (u režiji UŠ) u skladu sa planom naše studije. Ostali izdaci ove vrste se planiraju na osnovu iskustava i potreba UŠ.

26

3.6.2.5. Subvencije za proizvodnju i pružanje usluga

Izdaci za subvencije za proizvodnju i pružanje usluga, u skladu sa budžetskom terminologijom, nova su stavka u okviru budžeta UŠ. Mjere u privatnim šumama koje se svrstavaju u ovu kategoriju se odnose na:

a) Pošumljavanje / uzgoj privatnih šuma;b) Zaštitu privatnih šuma od požara (protivpožarne pruge);c) Izgradnju šumskih vlaka u privatnim šumama.

Plan izdataka za subvencije, koji je pripremljen u skladu sa novim ZoŠ, uzima se iz pripadajućih planova naše studije. Izdaci za subvencije u kontekstu ruralnog razvoja, koje se isto planiraju u okviru naše studije, trebali bi da se planiraju u okviru budžeta MPRR – Sektor za ruralni razvoj.

3.6.2.6. Ostali opšti izdaci i transferi

Ostali opšti izdaci i transferi UŠ, u skladu sa budžetskom terminologijom, procjenjuju se na osnovu potreba odnosno iskustava UŠ.

3.6.2.7. Kapitalni izdaci budžeta

Kapitalni izdaci, u skladu sa budžetskom terminologijom, odnose se na one, koji su vezani za investicije u šume i LPN, te na investicione izdatke za funkcionisanje UŠ.

Investicije u šume prikazju se u okviru budžetske stavke 'uređenje zemljišta', koja prema dosadašnjoj praksi i predlogu na osnovu ove studije obuhvata sljedeće mjere, radove i aktivnosti:

a) uzgoj šuma (pošumljavanje, njega, obnova, konverzija i sanacija);b) njega sjemenskih objekata;c) specijalne mjere u zaštitnim šumama i ŠPN;d) zaštita šuma od požara (protivpožarne pruge);e) planiranje gazdovanja šumama (izrada programa gazdovanja);f) izgradnja šumskih puteva;g) planiranje (izrada lovnih osnova), mjere i radovi u LPN.

Od kapitalnih izdataka koji se vezani za funkcionisanje UŠ (poslovni objekti, oprema i investiciono održavanje), posebna pažnja je u okviru ove Studije data izdacima za IT opremu i uspostavljanje šumarskog informacionog sistema. Ostali kapitalni izdaci su planirani paušalno prema iskustvima i procjenjenim potrebama UŠ.

27

3.7. Metodološki okvir za bilansiranje scenarija finansiranja šuma i šumarstva

3.7.1. Bilansiranje obima i troškova bioloških i tehničkih investicija u šume na osnovu ciljnih vrijednosti

Bilansiranje obima i troškova bioloških i tehničkih investicija u šume (po bruto kubiku sječe) – pomoću određenih ciljnih vrijednosti, koje su postavljene na osnovu sagledavanja dosadašnjeg stanja i uporijeđivanja u okviru i između sektora vlasništva šuma, koristeći pri tom i strana iskustva (Slovenije i Srbije) - rađeno je u prvoj fazi, odmah nakon što su obračunati preliminarni troškovi planiranih radova. Uz troškove ovih investicija su se, više manje kao konstante, vodili i troškovi investicija kroz upravne, stručne i tehničke poslove na gazdovanju šumama.

Jedan od početnih kriterijuma bilansiranja za državne šume, u okviru RG, koji polazi od visine dosadašnjih investicija u šume, bio je da obim planiranih tehničkih investicija na bruto kubik u šumama sa koncesijom VJ bude sličan kao u šumama ostalih koncesionara. Ovo se kasnije, nakon što se trošak planiranih investicija VJ mogao uporediti sa potencijalnim prihodom od korišćenja šuma, pokazalo da ipak nije moguće, jer prihod VJ od korišćenja nije izašao dovoljno visok, odnosno se koncesiona naknada za dati obim investicija pokazala previsokom. Dalje okvirno usmjerenje za državne šume, koje se baziralo na visini ostvarenih investicija (ukupno od oko 9 €/m3), procjeni potreba šuma i stranih iskustava, bilo je da ukupni obim bioloških i tehničkih investicija bude oko 12 – 12.5 €/m3. U završnoj fazi, nakon rada u RG, taj je obim podvrgnut dodatnom, sveobuhvatnom bilansiranju sa prihodima od korišćenja šuma i izvorima budžetskih sredstava.

Polazni kriterijum bilansiranja za privatne šume bio je da planirani obim bioloških investicija bude najmanje toliki, koliki je dosada ostvaren u državnim šumama, tj. oko 2.5 €/m 3. Sličan kriterij je uzet i za tehničke investicije, koje bi prema tome iznosile oko 6.5 €/m 3, što nagovještava veliko povećanje (relativne) visine investicija u privatne šume. U završnoj fazi se dio tih investicija, za koji se planira budžetsko sufinansiranje, naročito bilansira sa planiranim budžetskim izvorima.

U svrhu bilansiranja odnosno optimiranja visine ovih investicija pripremljena je, za internu upotrebu, posebna radna sveska u Excel-u, koja generiše izlaze date u tabelama broj 14a i 14b.

3.7.2. Bilansiranje visine investicija u šume u odnosu na prihode korisnika i vlasnika šuma i budžetske izvore

Bilansiranje visine investicija u šume na nivou (neto) prihoda korisnika i vlasnika šuma, kao i budžetskih prihoda UŠ, usljedilo je u završnoj fazi izrade scenarija, nakon što su obračunati svi prihodi od prodaje drvnih sortimenata, odnosno drveta na panju, kao i svi potencijalni izvori budžetskih sredstava. Cilj bilansiranja za planirane investicije je bio da se po vrijednosti usklade sa raspoloživim sredstvima korisnika i VPŠ (vlastita sredstva) i budžeta, uz omogućavanje primjerenog prihoda. Kriterijum koji je upotrijebljen za bilansiranje visine investicija u državne šume, koje snose koncesionari, je bio da bilans njihovog prihoda i rashoda, nakon plaćanja naknada, bude prosječno u pozitivi od oko 2,5 – 3% vrijednosti

28

drvnih sortimenata, odnosno 4 – 4.5 % vrijednosti drveta na panju. Za privatne šume kriterijum u tom smislu nije upotrijebljen.

Na nivou korišćenja, odnosno gazdovanja šumama konačno su, odgovarajućim bilansiranjem prilagođeni planovi obima tehničkih i bioloških investicija u šume za dvije grupe korisnika (VJ i svi koncesionari zajedno) i za VPŠ. Paraleleno s tim usljedilo je i bilansiranje visine planiranih bioloških i tehničkih investicija u šume sa raspoloživim izvorima budžetskih sredstava (odnosno subvencija u slučaju privatnih šuma) koja su nakon obračuna potrebnih sredstava za buduće funkcionisanje UŠ preostala za kapitalne investicije. Na taj način je izbalansiran i obim onih mjera u šumama koji direktno ne zavisi od prihoda iz šuma, odnosno koji se pokriva iz budžeta UŠ. Pored bilansiranja na nivoau korisnika i VPŠ, izrađen je i orijentacioni bilans svih investicija u šume (biološke i tehničke i investicije kroz upravne, stručne i tehničke poslove) i izvora sredstava iz korišćenja šuma na sektorskom nivou.

Za ove svrhe pripremljena je, za internu upotrebu, posebna radna sveska u Excel-u, koja uvezuje odgovarajuće zbirove (bruto) prihoda, odnosno izvore sredstava na jednoj i sve vrste troškova odnosno rashoda na drugoj strani, te automatski obračunava bilanse na navedenim nivoima. Na taj način je moguće, variranjem određenih veličina, kao što su visina i struktura sječe, visina naknada, cijene drvnih sortimenata / drveta, troškovi korišćenja, obim i troškovi bioloških i tehničkih radova, kao i troškovi upravnih, stručnih i tehničkih poslova kod gazdovanja šumama, vrlo brzo obračunavati različite scenarije finansiranja odnosno njihove varijante. Ovakav alat je moguće upotrijebiti i za praćenje i vrednovanje implementacije finansijskih planova.

Izlazi dati u tabelama broj 16 b i 17 b, vezani sa Tabelama broj 14 a i 14b, kao i svim osnovnim tabelama, rezultat su ovog, sveobuhvatnog bilansiranja.

3.7.3. Obračun i zbirni prikaz izabranih scenarija finansiranja

Za potrebe ove Studije obračunati su i uporedivo prikazani sljedeći zbirni scenariji finansiranja gazdovanja šumama odnosno njihovih ključnih elemenata:

1) Polazni scenarij, koji uključuje ostvarenje u periodu od 2008. - 2010. godine, koje je detaljno predstavljeno u prethodnim poglavljima ove Studije;

2) Osnovni planski scenarij, koji je konstantovan optimalnim za naredni 5-godišnji period, takođe detaljno predstavljen u prethodnim poglavljima ove Studije;

3) Modifikovani optimalni scenarij I, koji u odnosu na osnovni optimalni scenarij dodatno uključuje naknadu za doznaku, prijem i otpremu za koncesionare, uz predpostavku da njihovi prihodi iz gazdovanja šumama ostaju na nivou osnovnog optimalnog scenarija, a biološke i tehničke investicije UŠ uvećavaju se za iznos ove naknade, kao dodatnog prihoda budžeta. Ova varijanta scenarija predstavlja se samo na zbirnom nivou.

4) Modifikovani optimalni scenarij II, koji u odnosu na osnovni dodatno uključuje naknadu za doznaku, prijem i otpremu za koncesionare i uvećanje cijene drvnih sortimenata na kamionskom putu za 10%, osim uvećanja cijene maloprodaje drveta lokalnom stanovništvu, uz pretpostavku da ukupne biološke i tehničke investicije u šume od strane koncesionara ostaju na nivou osnovnog optimalnog scenarija, a

29

biološke i tehničke investicije od strane UŠ uvećavaju se za iznos dodatne naknade. Ova varijanta scenarija se takođe predstavlja samo na zbirnom nivou.

Prikaz ključnih elemenata ovih scenarija u zbirnom obliku, po sektorima vlasništva šuma, dat je u Tabeli 23. Ključni elementi ovog prikaza su sljedeći:

a) Tržišna vrijednost drvnih sortimanata na kamionskom putu i drveta na panju, kao vlastitog izvora finansiranja iz šuma za koncesionare i VPŠ;

b) Troškovi bioloških i tehničkih investicija u šume, koje snose korisnici odnosno VPŠ;c) Troškovi doznačenih naknada za korišćenje šuma (koncesione naknade i naknade za

doznaku, prijem i otpremu), koje snose korisnici odnosno VPŠ;d) Prihodi od gazdovanja šumama za korisnike odnosno VPŠ i ukupno, koji predstavljaju

razliku između vrijednosti drveta na panju i troškova vlastitih investicija u šume i navedenih naknada;

e) Vrijednost investicija u šume, koje se finansiraju odnosno subvencionišu iz budžeta UŠ;

f) Troškovi šumske uprave odnosno šumarske službe UŠ/budžeta;g) Prihodi od gazdovanja šumama na nivou pod-sektora vlasništva šuma i ukupno, koji

su razlika između vrijednosti drveta na panju, troškova investicija korisnika i VPŠ i troškova budžetskih investicija u šume;

h) Prihodi budžeta UŠ iz šuma (iz svih naknada, prihoda od maloprodaje drveta u vlastitoj režiji i ostalih prihoda).

3.8. Proces izrade scenarija i studije finansiranja šuma i šumarstva

Proces izrade scenarija i studije finansiranja šuma i šumarstva Crne Gore odvijao se u više faza, sa početkom u mjesecu oktobru 2011. godine, u koordinaciji savjetnika za šumarstvo SNV (Mensura Nuhodžić). U prvoj fazi usljedila je od strane MK priprema odnosno prilagođavanje opšte metodologije izrade scenarija, na osnovu FAO iskustava iz Srbije, a zatim, u saradnji sa RK i prilagođavanje softverskog alata (u Excel-u) za unošenje i obradu podataka. Na osnovu toga pripremljen je predlog pristupa, ciljeva, metodologije i operativnog plana za izradu Studije, koji je prezentovan Sektoru za šumarstvo MPRR i potencijalnim članovima RG (prva polu-dnevna radionica, početkom oktobra 2011). Ovaj predlog je prihvaćen od strane MPRR i s tim date osnove za izbor članova RG, kao DK za početak rada na ovoj studiji.

Poslije izbora i angažovanja članova RG, a u skladu sa projektnim zadatkom i operativnim planom, LK su nakon dodatnih objašnjenja, usmjerenja i podrške od strane MK i/ili RK započeli sa individualnom pripremom potrebnih podataka (iz godišnjih programa i izvještaja UŠ i izvora drugih relevantnih institucija) za prezetntaciju i analizu stanja u prethodnom periodu. Članovi RG su istovremeno, u saradnji sa (vlastitim i ostalim) institucijama, imali za zadatak i pripremu preliminarnih podataka za planski dio scenarija, za oblasti koje su im ugovorima povjerene.

Nakon dvije do tri nedjelje usljedila je druga faza, faza zajedničkog rada MK i RK sa članovima RG, naročito u obliku radionica (na početku sa svim, a nakon toga sa ključnim članovima), na kojima su se podaci o ostvarenju direktno unosili u prethodno pripremljene Excel tabele

30

odnosno programe i na licu mjesta obračunavali pomoću prethodno pripremljenih osnova i algoritama. Neophodan naglasak je pri tome, pored fizičnim podacima, dat i cijenama odnosno troškovima (drveta, radova i dr.). Obzirom da se očekivanja u vezi prethodne pripreme planskih podataka od strane članova RG uglavnom nijesu ostvarila, glavni je cilj zajedničkog rada u ovoj fazi, uz analizu podataka o ostvarenju, posvećen strateškom planiranju za anredni 5-godišnji period, kako u naturalnom (hektari, kubici, dani ...), tako u finansijskom smislu (troškovi, prihodi...). Planovi za pojedine mjere i aktivnosti u šumama su isto tako na licu mjesta unošeni u Excel tabele, direktno obračunavani i međusobno usklađivani. Rezultat rada u okviru RG na strateškom planiranju je priprema većine planskih podataka za mjere, radove i aktivnosti u šumama i šumarstvu, koje su zatim uključene u osnovni planski scenarij. RK je nakon zaključka ove faze (krajem novembra 2011. godine) pripremio još potrebne rekapitulacije podataka za ostvarenje i optimalni planski scenarij i s tim završio svoj zadatak.

U trećoj fazi rada koja je usljedila odmah nakon toga, nastavljena su od strane MK, samostalno i u saradnji sa pojedinim članovima RG, dopunjavanja, provjeravanja, sumiranja i upoređivanja podataka i obračuna svih elemenata stanja i osnovnog planskog scenarija, kao i priprema dodatnih obračuna i analiza. Uporedno je od strane MK izrađen još alat za istovremeno, kompleksno bilansiranje svih elemenata scenarija u Excel-u. Na osnovu toga pripremljeni su preliminarni rezultati scenarija i studije, koji su od strane MK prezentovati šumarskoj i ostaloj javnosti (u okviru 2. Crnogorskog šumarskog foruma, 14. decembra 2011. godine).

Sa kraćim prekidom usljedila je zaključna faza - finalizacija i elaboracija scenarija i studije (krajem januara 2012. godine). Međutim, kod sveobuhvatnog sagledavanja elemenata ovih scenarija, u cilju da njihovi ulazi, izvori i izlazi budu potpuno međusobno usklađeni, pokazala se i potreba za dodatnim provjeravanjima strukture pojedinih podataka i elemenata scenarija. U međuvremenu je usvojen i Budžet Crne Gore za 2012. godinu, sa izuzetno niskim raspoloživim sredstvima za UŠ, koji je odgovarajuće trebao da se uzme dodatno u obzir, naročito kao polazište za obračun razlike između planiranih i (u 2012. godini) raspoloživih sredstava. U skladu s tim budžetom i ograničenjima MF pripremljen je, od strane članice RG iz UŠ, obračun potrebnih sredstava za funkcionisanje UŠ za naredni 5-godišnji period. Tek nakon ovog obračuna, koji je odredio koliko je naophodno potrebno rezervisati budžetskih sredstava za funkcionisanje UŠ, bilo je moguće iskalibrirati konačni obim budžetskih investicija u šume i na taj način konačno izbalansirati sve elemente planskog scenarija odnosno njegovih varijanti.

Obzirom na značajni uticaj pomenutih činjenica na - prije gotovo već izbalansirane - scenarije, potreban je bio od strane MK dosta opsežan dodatni rad na prilagođavanju podataka i finalnom bilansiranju scenarija, kako bi rezultati ove Studije, koja je inače započeta sa daleko manjom ambicijom, omogućili kvalitetno strateško planiranje i donošenje finansijskih odluka u šumarstvu odnosno dali što je moguče upotrijebljiviju osnovu za pripremu finansijskog dijela Strategije sa planom razvoja šuma i šumarstva.

31

4. ANALIZE I REZULTATI SCENARIJA I STUDIJE

4.1. Ostvarene i planirane mjere, radovi i aktivnosti u šumama i šumarstvu

4.1.1. Mjere uzgoja šuma

Obim i troškovi ostvarenih i planiranih radova po pojedinim uzgojnim mjerama, su dati u tabelama 1 a (državne šume) i 1 b (privatne šume).

Analiza u prethodnom periodu izvršenih radova u okviru pojedinih mjera u državnim šumama ukazuje da:

su vršeni pretežno radovi na podizanju novih šuma, obnovi i sanaciji postojećih šuma, naročito „vještačkim” putem, tj. pošumljavanjem i sadnjom;

radovi na njezi prirodnog guštika i prvim selektivnom proredama, kao najznačajniji za unaprijeđenje kvaliteta i stabilnosti sastojina, su vršeni samo u simboličkom obimu;

radovi na indirektnoj konverziji izdanačkih šuma (putem proreda i prirodne obnove) nijesu vršeni; radovi na direktnoj konverziji (sadnji) izdanačkih šuma i šikara radovi takođe (gotovo) nijesu vršeni;

ukupni zbir svih uzgojnih radova iznosio je samo 926 ha godišnje, odnosno 994 hiljada € (sa vrijednošću sadnica), što je predstavljalo samo 0,2% ukupne površine državnih šuma;

udio VJ u uzgojnim radovima iznosio je 15% po obimu, odnosno 17% po vrijednosti, što je više od njenog učešća u ukupnoj površini, a manje od učešća u ukupnom obimu sječe u državnim šumama.

Analiza izvršenih radova u privatnim šumama ukazuje da: je vršeno pošumljavanje na goletima, u obimu od 95 ha godišnje, odnosno u

vrijednosti od 99 hiljada € (sa vrijednošću sadnica), što je predstavljalo simboličkih 0,04% ukupne površine privatnih šuma;

učešće VPŠ bilo je u radu, a UŠ u sadnicama, koje su davane gratis; ostali uzgojni radovi nijesu vršeni.

Za naredni 5-godišnji period planirane su, za državne i privatne šume, sve relevantne uzgojne mjere i radovi, koji su u pogledu troškova prethodno usklađeni sa prihodima odnosno izvorima sredstava iz šuma (vlastitih i budžetskih).

Glavne karakteristike plana uzgoja za državne šume su slijedeće: planovi gotovo podjednako uzimaju u obzir i izdanačke šume, kao značajni potencijal

za korišćenje i unapređenje šuma putem njihovog prevođenja u visoke; u pogledu vrsta mjera je dat veliki naglasak na prirodnu obnovu i njegu visokih šuma i

prevođenje izdanačkih šuma u visoke prirodnim putem, tj. mjerama koje su mnogo racionalnije i jeftinije od „vještačkih”; posebna pažnja je pri tom data nekomercijalnim selektivnim proredama kao mjerama za istovremeno unaprjeđenje kvaliteta šuma i povećanje obima proizvodnje sitnog drveta i šumske biomase; u tom smislu je planirano priznavanje do 80% nadtroška sječe i izrade stabala kod proreda odnosno 120 €/ha u visokim i 160 €/ha u izdanačkim šumama; ukupan iznos nadtroškova za planirani obim proreda je 50 hiljada € godišnje;

32

značajno je uvećan i obim podizanja novih šuma, ali naročito na račun njege kultura, dok je obim vještačke obnove na redovnim sječištima smanjen na račun prirodne;

obzirom da postoji relativno veliki obim oštećenih šuma, naročito od požara, jako je naglašena i sanacija šuma sa njegom mladih zasada;

ukupni zbir svih planiranih uzgojnih radova iznosi 3.430 ha godišnje, odnosno 2,01 miliona € (sa vrijednošću sadnica), što je 3,7 puta (po obimu), odnosno 2,0 puta (po vrijednosti) više nego do sada;

udio VJ u uzgojnim radovima iznosi 18% po obimu ili vrijednosti, što je značajno više od učešća u ukupnoj površini, a značajno manje od učešća u ukupnom obimu sječe u državnim šumama;

intenzitet planiranih uzgojnih radova iznosi 0,7% ukupne površine šuma godišnje.

Glavne karakteristike plana uzgoja za privatne šume su slijedeće: planovi su pripremljeni za sve mjere u visokim i izdanačkim šumama; naglasak je, slično kao u državnim šumama, dat na prirodnu obnovu i njegu, a

naročito na prevođenje izdanačkih šuma u visoke prirodnim putem; posebna pažnja je pri tome data nekomercijalnim selektivnim proredama;

obim radova na podizanju novih šuma je uvećan na račun njege mladih zasada, dok je pošumljavnje gotovo ostalo na dosadašnjem nivou;

ukupni zbir svih planiranih uzgojnih radova iznosi 1.230 ha godišnje, odnosno 444 hiljada € (sa vrijednošću sadnica), što je 13,0 puta (po obimu), odnosno 4,5 puta (po vrijednosti) više nego do sada;

za sprovođenje planiranih mjera odnosno vršenje radova planirano je sufinansiranje od strane UŠ (budžeta), a na osnovu sljedeće politike sufinansiranja po radovima: o sadnice gratis u slučaju pošumljavanja odnosno sadnje (u svim uslovima),o sufinansiranje 50% troškova fizičkog rada kod većine radova na obnovi i njezi,

osim kod njege guštika odnosno mladih kultura / zasada, gdje iznosi 70%, o pokrivanje nadtroška sječe i izrade stabala kod nekomercijalnih proreda u visini

do oko 80%, odnosno 120 €/ha u visokim i 160 €/ha u izdanačkim šumama; ukupni udio UŠ u sufinansiranju planiranih uzgojnih radova (uključujući vrijednost

sadnica) iznosi 317 hiljada € godišnje, odnosno 71,5%. intenzitet planiranih uzgojnih radova iznosi 0,5% ukupne površine šuma godišnje.

Upoređenje fizičkog plana ove Studije u odnosu na Plan pošumljavanja neobraslog zemljišta u Crnoj Gori (2005 – 2014) ukazuje, da je - uz realno očekivana sredstva budžeta UŠ na osnovu planiranih budžetskih izvora iz šuma – plan u pogledu pošumljavanja goleti u okviru ove Studije po obimu (500 ha godišnje) 1,9 puta, a po troškovima 39% veći od Plana pošumljavanja 2005 - 2015. U odnosnu na plan radova na pošumljavanju goleti, paljevina i direktnoj konverziji šuma, sa pripadajućom pripremom i njegom mladih kultura, kao i planom popunjavanja prirodnog podmlatka, koji je pripremljen u okviru FODEMO studije pošumljavanja (2010), plan ove Studije je po fizičkom obimu (1.370 ha godišnje) za 15%, a po finansijskom za 42 % niži od plana FODEMO studije.

33

Mjere i radoviIzvršenje 2008 - 2010 (prosječno godišnje) Optimalni 5-godišnji plan (prosječno godišnje) Jedinična

cijena sa porezima(€ / ha)

Obim -VJ (ha)

Obim - UŠ (ha)

Trošak –VJ Trošak - UŠ ukupni

Trošak - UŠ sadnice

Obim -VJ (ha)

Obim - UŠ (ha)

Trošak - VJ Trošak - UŠ ukupni

Trošak - UŠ sadnice

Podizanja novih šuma na goletima, od čega:

50 343 67.110 388.227 136.709 120 750 84.350 579.650 174.650

Sadnja, uključujući popunjavanje novih kultura

50 274 67.110 367.937 136.709 50 350 67.150 470.050 174.650 1343

Čiščenje mladih kultura od korova i nepoželjnih vrsta

0 68 0 20.169 50 350 14.800 103.600 296

Prve selektivne prorede kultura (do 30 godina)

0 1 0 120 20 50 2.400 6.000 120

Obnova visokih šuma, od čega: 9 240 1.725 184.417 62.272 80 410 38.130 195.270 61.595 Priprema zemljišta za prirodno

podmlađivanje9 57 1.725 11.261 20 100 3.980 19.900 199

Priprema zemljišta za sadnju 0 27 0 5.936 10 50 2.240 11.200 224 Obnova sadnjom 0 108 0 144.377 53.644 10 50 13.430 67.150 24.950 1343 Komletiranje prirodnog

podmlatka sadnjom0 49 0 22.843 8.628 40 210 18.480 97.020 36.645 462

Njega visokih šuma, od čega: 13 14 4.060 4.180 0 40 200 9.480 47.400 0 Čišćenje prirodnog guštika 10 10 3.695 3.695 20 100 7.080 35.400 354 Nekomercijalne selektivne

prorede u letvenjaku3 4 366 486 20 100 2.400 12.000 120

Sanacija oštećenih šuma, od čega: 69 184 92.761 246.445 91.568 220 850 137.090 532.550 142.200 Sanacija biotičkih i abiotičkih

oštećenja 0 0 0 0 0 10 100 6.680 66.800 17.450 668

Sanacija paljevina - priprema za sadnju

0 0 0 0 70 250 15.680 56.000 224

Sanacija paljevina – sadnjom 69 184 92.761 246.445 91.568 70 250 94.010 335.750 124.750 1343 Sanacija paljevina - čišćenje

zasada od korova i izbojaka0 0 0 0 70 250 20.720 74.000 296

Tabela 1a: Mjere i radovi na uzgoju državnih šuma

34

Tabela 1a: Mjere i radovi na uzgoju državnih šuma (nastavak)

Mjere i radoviIzvršenje 2008 - 2010 (prosječno godišnje) Optimalni 5-godišnji plan (prosječno godišnje) Jedinična

cijena sa porezima(€ / ha)

Obim –VJ Obim – UŠ Trošak - VJ Trošak – UŠ ukupni

Trošak – UŠ sadnice

Obim –VJ Obim - UŠ Trošak –VJ Trošak – UŠ ukupni

Trošak – UŠ sadnice

Indirektna konverzija izdanačkih šuma i šikara, od čega:

0 0 0 0 0 70 300 21.080 97.400 17.450

Nekomercijalne selektivne prorede u letvenjaku

0 0 0 0 0 50 200 8.000 32.000 160

Komletiranje podmlatka sadnjom sa pripremom

0 0 0 0 0 20 100 13.080 65.400 17.450 654

Direktna konverzija izdanačkih šuma i šikara, od čega:

0 4 0 4.745 1.763 90 300 62.190 207.300 49.900

Priprema za sadnju 0 0 0 0 30 100 13.020 43.400 434 Sadnja 0 4 0 4.745 1.763 30 100 40.290 134.300 49.900 1343 Čiščenje mladih zasada od

korova i izbojaka0 0 0 0 30 100 8.880 29.600 296

Ukupno 141 785 165.656 828.014 292.313 620 2.810 352.320 1.659.570 445.795

Napomene:1) Mjere i radovi su prikazani odvojeno za Vektru-Jakić (VJ) - kao jedinog koncesionara sa obavezom za uzgojne radove - i za UŠ.2) Troškovi uzgojnih radova obračunati su na osnovu prilagođenih kalkulacija cijena (Tabele 1 a – 1 g prilogu). Troškovi rada (uslužne radne snage) su u bruto

vrijednostima (sa 40% poreza i doprinosa), a troškovi sadnica i materijala sa PDV. Jedinične cijene su iste za obračun ostvarenja i plana. Troškovi sadnje prikazani su zajedno sa troškom sadnica. U slučaju UŠ trošak sadnica je prikazan i odvojeno.

3) Kod nekomercijalnih proreda je iskazan samo nadtrošak (od 120 € / ha u slučaju visokih šuma i kultura, odnosno 160 €/ha u slučaju izdanačkih šuma), jer je osnovni trošak prorede sastavni dio korišćenja šuma.

35

Tabela 1b: Mjere i radovi na uzgoju privatnih šuma

Mjere i radoviIzvršenje 2008 - 2010 (prosječno godišnje) Optimalni 5-godišnji plan (prosječno godišnje) Jedinična

cijena bez poreza(€ / ha)

Napomena (u vezi sufinansiranja)Obim

(ha)Trošak -

VPŠTrošak - UŠ

ukupniTrošak - UŠ

sadniceObim (ha)

Trošak - VPŠ

Trošak - UŠ ukupni

Trošak - UŠ sadnice

Udio sufinans.

Podizanja novih šuma na goletima, od čega:

95 54.713 44.111 44.111 230 38.850 90.350 46.600

Sadnja, uključujući popunjavanje novih kultura

95 54.713 44.111 44.111 100 30.250 74.150 46.600 0,7 1044 Gratis sadnice plus 50% sufinansiranja rada

Čiščenje mladih kultura od korova i nepoželjnih vrsta

0 0 0 100 8.600 12.600 0,6 212 70% sufinansiranja rada (bez materijala)!

Prve selektivne prorede kultura (do 30 godina)

0 0 0 30 0 3.600 1,0 120 Sufinansiranje u visini od oko 80 % troška sječe (4 € x 30 m3)

Obnova visokih šuma, od čega: 0 0 0 0 240 27.690 53.970 28.650 Priprema zemljišta za prirodno

podmlađivanje0 0 0 90 6.435 6.075 0,5 139 50% sufinansiranja rada

Priprema zemljišta za sadnju 0 0 0 0 30 2.370 2.250 0,5 154 50% sufinansiranja rada Obnova sadnjom 0 0 0 0 30 9.075 22.245 13.980 0,7 1044 Gratis sadnice plus 50%

sufinansiranja rada Kompletiranje prirodnog

podmlatka sadnjom0 0 0 0 90 9.810 23.400 14.670 0,7 369 Gratis sadnice plus 50%

sufinansiranja rada

Njega visokih šuma, od čega: 0 0 0 130 2.985 16.725 0

Čišćenje prirodnog guštika 0 0 0 30 2.985 4.725 0,6 257 70% sufinansiranja rada

Nekomercijalne selektivne prorede u letvenjaku

0 0 0 100 0 12.000 1,0 120 Sufinansiranje u visini od oko 80 % troška sječe (4 € x 30 m3)

Sanacija oštećenih šuma, od čega: 0 0 0 0 120 19.080 37.890 18.870 Sanacija biotičkih i abiotičkih

oštećenja 0 0 0 0 30 5.055 9.615 4.890 0,65 489 Gratis sadnice plus 50%

sufinansiranja rada

Sanacija paljevina - priprema za sadnju

0 0 0 0 30 2.370 2.250 0,5 154 Isto kao kod obnove

Sanacija paljevina – sadnjom 0 0 0 30 9.075 22.245 13.980 0,7 1044 Isto kao kod obnove Sanacija paljevina - čišćenje

zasada od korova i izbojaka0 0 0 30 2.580 3.780 0,6 212 70% sufinansiranja rada

(bez materijala)!

36

Tabela 1b: Mjere i radovi na uzgoju privatnih šuma (nastavak)Indirektna konverzija izdanačkih šuma i šikara, od čega:

0 0 0 0 360 10.560 67.680 9.780

Nekomercijalne selektivne prorede u letvenjaku

0 0 0 300 0 48.000 1,0 160 Sufinansiranje u visini od oko 80% troška sječe (4 € x 40 m3)

Komletiranje podmlatka sadnjom sa pripremom

0 0 0 0 60 10.560 19.680 9.780 0,65 504 50% sufinansiranja radova i gratis sadnice

Direktna konverzija izdanačkih šuma i šikara, od čega:

0 0 0 0 150 27.125 50.875 23.300

Priprema za sadnju 0 0 0 50 7.700 7.500 0,5 304 Isto kao kod obnove

Sadnja 0 0 0 0 50 15.125 37.075 23.300 0,7 1044 Isto kao kod obnove

Čiščenje mladih zasada od korova i izbojaka

0 0 0 50 4.300 6.300 0,6 212 70% sufinansiranja rada (bez materijala)

Ukupno 95 54.713 44.111 44.111 1.230 126.290 317.490 127.200

Mjere i radoviIzvršenje 2008 - 2010 (prosječno godišnje) Optimalni 5-godišnji plan (prosječno godišnje) Jedinična

cijena bez poreza(€ / ha)

Napomena (u vezi sufinansiranja)Obim

(ha)Trošak -

VPŠTrošak - UŠ

ukupniTrošak - UŠ

sadniceObim (ha)

Trošak - VPŠ

Trošak - UŠ ukupni

Trošak - UŠ sadnice

Udio sufinans.

Napomene:1) Mjere i radovi prikazani su odvojeno na one koje finansiraju vlasnici šuma i UŠ (iz budžeta). 2) Troškovi uzgojnih radova obračunati su na osnovu prilagođenih kalkulacija cijena u prilogu (Tabele 1a – 1g). Troškovi rada su u neto iznosima, troškovi sadnica i

materijala bez PDV. Troškovi sadnje su prikazani zajedno sa troškom sadnica. U slučaju UŠ trošak sadnica je, zbog potrebe prikazivanja troška sadnje bez sadnica, prikazan i izdvojeno.

3) Kod nekomercijalnih proreda iskazan je samo određeni nadtrošak (od 120 € / ha u slučaju visokih šuma i kultura, odnosno 160€/ha u slučaju izdanačkih šuma), jer je osnovni trošak prorede sastavni dio troška korišćenja šuam. Ovaj nadtrošak ujedno predstavlja subvenciju vlasniku šuma i finansira se iz budžeta UŠ.

4) Udio sufinansiranja je obračunat u odnosu na cjelokupni trošak (materijal i rad i ostalo) pojedinih radova, a u napomenama date su osnovice za sufinansiranje.

37

4.1.2. Mjere i aktivnosti na zaštiti šuma

Obim i troškovi ostvarenih i planiranih aktivnosti i radova po pojedinim mjerama, kao i zbirno, je dat u Tabeli 2 (sve šume).

Analiza u prethodnom periodu izvršenih aktivnosti u svim šumama ukazuje da: su vršene aktivnosti na preventivnoj zaštiti šuma od potkornjaka (pomoću feromona)

i da je po prvi put sproveden ICP monitoring šuma; da aktivnosti i radovi na zaštiti šuma, osim čuvanja šuma od strane UŠ, nijesu vršene; je vrijednosni obim ovih aktivnosti (sa materijalnim troškovima i troškovima rada)

simboličan - iznosi 2,4 hiljade € godišnje, od toga je samo 3,4% učešće VJ.

Glavne karakteristike plana zaštite šuma, koji je usklađen sa očekivanim izvorima (budžetskih) sredstava, su slijedeće:

značajno su naglašene mjere preventivne zaštite šuma sa feromonima, bez klasičnih mjera suzbijanja potkornjaka, kao i preventivni pregledi šuma i rasadnika;

uvedene su i značajno naglašene mjere preventivne zaštite šuma od požara, naročito izgradnja proptivpožarnih pruga (iako njihov obim iznosi samo 15 km), kao i dodatno osmatranje (od strane eksternih lica) u periodu najveće ugroženosti šuma od požara;

planiran je regularni (godišnji) ICP monitoring šuma; mjere se finansiraju od strane UŠ (budžeta) u svim šumama, osim onima za koje

koncesiju ima VJ; izuzetak je izgradnja protivpožarnih pruga u privatnim šumama, koja se sufinansira do 80%, uvisini od 15 hiljada € godišnje;

vrijednostni obim planiranih aktivnosti (sa materijalnim troškovima i troškovima rada) iznosi 122 hiljade € godišnje, što je mnogo više od izvršenja; od toga na državne šume otpada 67% i na privatne 33%;

planirano učešće VJ u državnim šumama iznosi 21,2%, a učešće VPŠ u privatnim šumama 10,2%; ostalo finansiranje se očekuje od strane UŠ (budžeta).

4.1.3. Specijalne mjere u zaštitnim šumama i šumama posebne namjene

Obim i troškovi planiranih mjera i aktivnosti u zaštitnim šumama i ŠPN (Tabela broj 3), koji su usklađeni sa očekivanim sektorskim izvorima budžetskih sredstava (ne i ostalim), su sljedeći:

za aktivno održavanje i unaprjeđenje šuma sa funkcijom zaštite tla, voda i inftastrukturnih objekata, u državnim šumama, planirani su troškovi za površinu od 300 ha šuma godišnje, odnosno 56 hiljada € (od visini od 160 - 240 €/ha konkretne površine); ova sredstva se obezbjeđuju od strane UŠ;

za očuvanje zaštitnih šuma sa prirodozaštitnom vrijednošću u privatnoj svojini, preko smanjenja intenzitete sječa (i naknade za umanjenu dobit u visini od 120 €/ha konkretne površine), kao i za očuvanje habitata rijetkih i ugroženih vrsta u okviru buduće mreže NATURA 2000 u privatnim šumama, preko preilagođenog gazdovanja šuma (i pokrivanja nadtroška korišćenja u visini od 160 €/ha), planirana su sredstva u visini od 28 hiljada € godišnje; za ova sredstva se očekuje da se pokriju od strane nadležnog Sektora za zaštitu životne sredine (ZŽS);

za opremanje šuma posebne namjene u rekreacione i ekoturističke svrhe, kao i promotivne aktivnosti planirano je 21 hiljada € godišnje; ova sredstva se (gotovo) u cjelini obezbjeđuju od strane UŠ;

38

za pripremu osnova za očuvanje šumskih habitata izabranih rijetkih i ugroženih vrsta u okviru buduće mreže NATURA 2000, kroz istraživanja i planove upravljanja vrsta na pilot područjima, planirana su sredstva u visini od 50 hiljada € godišnje; ova sredstva bi trebalo obezbjediti preko odgovarajućeg EU fonda (LIFE+);

ukupno je za sve ove mjere planirano 155 hiljada € godišnje, u državnim šumama 127 hiljada € i privatnim 28 hiljada €.

4.1.4. Aktivnosti i mjere u sjemenskim sastojinama

Aktivnosti i mjere u sjemenskim sastojinama (Tabela broj 4), koje se odnose na reviziju i izdvajanje sjemenskih sastojina (ukupno 24, od čega izdvojeno 16), su izvršene u obimu od 3,3 hiljade € godišnje (samo eksterne usluge). Za održavanje odnosno njegu izdvojenih sjemenskih sastojina planirano je 1,7 hiljada € godišnje (eksterne usluge). Ove aktivnosti i mjere se naročito odnose na državne šume.

4.1.5. Radovi na izgradnji i održavanju šumske infrastrukture

Obim i troškovi izvršenih i planiranih radova na izgradnji i održavanju šumske infrastrukture prikazani su u tabelama br. 5 a (državne šume) i 5 b (privatne šume).

Analiza u prethodnom periodu izvršenih radova u državnim šumama ukazuje da je: izgrađeno 56 km šumskih puteva godišnje, u vrijednosti od 1,29 miliona € (23.400

€/km); izgrađeno 119 km šumskih vlaka godišnje, u vrijednosti od 416 hiljada € (3.510 €/km) i održavano 350 km šumskih puteva godišnje, odnosno 1,01 milion € (2.878 €/km); ukupno izgrađeno i održavano 525 km šumskih puteva i vlaka, u vrijednosti od 2,72

miliona €, od čega (po vrijednosti) 84,0% od strane koncesionara sa obavezom izgradnje i održavanja puteva i vlaka, 13,9% od strane VJ i 2,1% od strane UŠ.

Za privatne šume se procjenilo da je u režiji VPŠ izgrađeno 3 km šumskih puteva i 10 km vlaka godišnje, u kalkulativnoj vrijednosti od 105 hiljada €.

Za naredni 5-godišnji period planirani radovi su u pogledu troškova usklađeni sa očekivanim izvorima (sredstava korisnika i budžetskih) sredstava.

U državnim šumama planiran sljedeći obim radova: izgranja šumskih puteva u dužini od 80 km godišnje, odnosno u vrijednosti od 2,15

miliona € (26.9104 €/km); izgradnja šumskih vlaka u dužini od 350 km godišnje, odnosno u vrijednosti od 1,23

miliona € (3.510 €/km); održavanje šumskih puteva u obimu od 660 km godišnje, odnosno 1,90 miliona €

(2.878 €/km); ukupno 1.090 km svih radova godišnje, odnosno u vrijednosti od 5,28 miliona€, što je

2,0 puta (po obimu), odnosno 1,9 puta (po vrijednosti) više nego do sada; na koncesionare sa obavezom izgradnje i održavanja puteva i vlaka (po vrijednosti) otpada 72,8%, na VJ 21,6% i na UŠ 5,6% ovog plana.

4 Jdinična cijena za plan je poprocjena, uvećana u odnosu na izvršenje za 15%.

39

U privatnim šumama planiran je sljedeći obim radova: izgranja šumskih puteva u dužini od 10 km godišnje, odnosno u vrijednosti od 269

hiljada € (26.910 €/km); izgradnja šumskih vlaka u dužini od 100 km godišnje, odnosno u vrijednosti od 597

hiljada € (3.510 €/km), od čega je 50 % planirano da se sufinansira iz budžeta UŠ; održavanje šumskih puteva u obimu od 10 km godišnje, odnosno 25 hiljada € (2.460 €/km);

ukupno 120 km svih radova godišnje, odnosno u vrijednosti od 890 hiljada €, što je 14,6 puta (po obimu), odnosno 8,5 puta (po vrijednosti) više nego do sada; na finansiranje od strane VPŠ (po vrijednosti) otpada 66,5%, a na sufinansiranje od strane UŠ 33,5% ovog plana.

4.1.6. Upravni, stručni i tehnički poslovi Uprave za šume na gazdovanju šumama

Broj zapošljenih i ukupni troškovi vršenja upravnih, stručnih i tehničkih poslova UŠ na gazdovanju šumama (sa pripadajućim opštim poslovima), koji su za potrebe scenarija izdvojeni iz ukupnog budžeta UŠ, prikazani su u Tabeli 6.

Analiza broja zapošljenih i utrošenih sredstava za vršenje ovih poslova UŠ, u prethodnom periodu, ukazuje da je:

bilo prosječno 472 zapošljenih (od ukupno 474) godišnje, od čega je prema podjeli poslova (tabela 2 a u prilogu), 336 (71%) otpalo na državne i 136 (29%) na privatne šume;

je za lična bruto primanja i troškove vršenja poslova utrošeno 4,38 miliona € budžetskih sredstava godišnje (9.282 € na zapošljenog), što je vrlo nisko; ova sredstva su na državne i privatne šume podijeljena prema broju zapošljenih;

je procenat opštih materijalnih troškova za vršenje poslova na bruto lična primanja, koji je dobijen na osnovu prethodne detaljne analize ovih stavki, iznosio 34%, što je dosta povoljno.

Za ovakve finansijske pokazatelje, koji su naročito posljedica velikih budžetskih ograničenja od strane MF, se može konstatovati da su neodrživi za povećani planirani obim poslova i njihovo kvalitetno vršenje.

40

Tabela 2: Mjere i radovi na zaštiti šuma u državnim i privatnim šumama

Aktivnosti

Izvršenje 2008 - 2010 (prosječno godišnje)

Optimalni 5-godišnji plan(prosječno godišnje)

Jedinična cijena sa porezima (€/jed.)

NapomenaObim Trošak-

VPŠTrošak-

UŠTrošak-

VJObim Trošak

– VPŠTrošak-

UŠTrošak-

VJ

Mjere preventivne zaštite šuma od insekata - feromonska zaštita

0 1.321 84 0 12.000 2000 Klopke i feromoni za potkornjake

Eksterni specijalistički pregledi zdravstvenog stanja šuma i rasadnika

0 0 0 0 125 0 5000 0 40 Obim u danima; 80% za šume, 20% za rasadnike

Mjere zaštite šume od požara, od čega:

0 0 0 3.750 80.000 16.000

Protivpožarni putevi 0 0 0 0 15 3750 45.000 9000 3850 Obim u kilometrima; za privatne šume 18.750 €

Sitna oprema za gašenje 0 0 0 0 5.000 1.000 Osmatranje (vanjski osmatrači) 0 0 0 0 1500 0 25.000 5.000 20 Obim u čovjek-danima

Vodozahvati (cisterne) 0 0 0 0 6 0 5.000 1.000 1000 Obim u komadimaSprovođenje ICP monitoringa stanja šuma (49 bioindikacijskih tačaka)

16 0 918 0 49 0 3.087 0 63

Ukupno, od čega: 0 2.350 84 3.750 100.087 18.000- Državne šume 1.658 85.058

- Privatne šume 776 36.779

Napomena: 1) Distribucija troškova po vlastništvu šuma urađena je prema površinskom udjelu.2) Za izradu protivpožarnih puteva u privatnim šumama planirano je 80% sufinansiranje iz budžeta UŠ (od ukupnog iznosa od 18.750 €)

41

Mjere i aktivnosti

5-godišnji plan (godišnje vrijednosti)

Jedinčna cijena(€/ha)Količine Trošak Izvor

finansiranja

Mjere u zaštitnim šumama i ŠPN, od čega: 68.000

Aktivno održavanje i unaprjeđenje šuma sa funkcijom zaštite tla i voda

200 32.000 budžet UŠ 160

Aktivno održavanje i unaprjeđenje šuma sa funkcijom zaštite infrastrukturnih objekata

100 24.000 budžet UŠ 240

Smanjenje intenzitete sječa u šumama sa prirodozaštitnom vrijednošću u privatnoj svojini (nadoknađivanjem za umanjenu dobit)

100 12.000 budžet ZŽS 120

Aktivnosti na opremanju šuma posebne namjene, od čega:

21.000

Izrada sitne infrastrukture za odmor i rekreaciju 20.000 budžet UŠ Izrada Informacionih tabli i popularizacionog materiala 1.000 Donatori

Mjere u šumama u okviru buduće mreže NATURA 2000, od čega:

66.000

Priprema osnova za očuvanje šumskih habitata kroz istraživanja i pripremu planova upravljanja

50.000 EU LIFE+

Očuvanje šumskih habitata kroz prilagođeno gazdovanje šumama u privatnoj svojini (pokrivanjem nadtroška korišćenja)

100 16.000 budžet ZŽS 160

Ukupno, od čega za: 155.000 Državne šume 127.000 Privatne šume 28.000

Tabela 3: Specijalne mjere i radovi u zaštitnim šumama, šumama posebne namjene i budućim NATURA 2000 staništima

Napomena: 1) Troškovi su u bruto iznosima.

Tabela 4: Aktivnosti i mjere na izdvajanju i održavanju sjemenskih sastojina

AktivnostiOstvarenje 2008 - 2010

(prosječno godišnje)5-godišnji plan

(prosječno godišnje)Jedinična cijena sa porezima

€/jed.Količina Trošak UŠ Količina Trošak UŠ

Revizija i izdvajanje sjemenskih objekata 24 3301 0 0 138

Održavanje / njega sjemenskih sastojina 0 0 16 1.680 105

Ukupno 3.301 1.680

Napomena: 1) Broj revidiranih i osnovanih sjemenskih sastojina iznosi 24, od čega je proglašeno 16.2) Održavanje je planirano sezonskom radnom snagom (normativ 5 dana po hektaru, cijena 15€/dan plus

40% poreza i doprinosa).3) Rashodi za lična primanja i opšte troškove zapošljenih, koji učestvuju u ovim aktivnostima, nijesu

prikazani.

42

Tabela 5a: Radovi na izgradnji i održavanju šumske infrastrukture u državnim šumama

Aktivnosti

Izvršenje 2008 - 2010 (prosječno godišnje)

Optimalni 5-godišnji plan(prosječno godišnje)

Jedinična cijena sa PDV (€/jed.)

Obim -VJ

Obim -Ost.kon

.

Obim -UŠ

Trošak – VJ

Trošak -Ost.kon.

Trošak - UŠ

Obim -VJ

Obim -Ost.kon

.

Obim -UŠ

Trošak – VJ

Trošak -Ost.kon.

Trošak – UŠ

Izvršenje Plan

Izgradnja šumskih puteva 1 53 2 13.338 1.239.888 40.512 10 60 10 351.000 1.614.600 269.100 23.400 26.910

Izgradnja šumskih vlaka 33 86 0 116.988 300.582 0 100 250 0 518.076 877.500 3.510 3.510Održavanje šumskih puteva 86 258 6 247.525 743.535 17.473 180 470 10 1.614.600 1.352.754 28.782 2.878 2.878

Ukupno 1 120 397 8 377.852 2.284.005 57.985 290 780 20 1.138.176 3.844.854 297.882

Ukupno 2 525 2.719.841 1.070 5.280.912

Napomena: 1) Ost. kon. – Ostali koncesionari.2) Jedinične cijene za plan izgradnje puteva i vlaka i održavanja puteva su procjenjene na osnovu iskustava, jer nijesu postojali pouzdani podaci. Cijena izgradnje puta

za plan je povišena za 15% u odnosu na ostvarenje. Obim je dat u kilometrima.

Tabela 5b: Radovi na izgradnji i održavanju šumske infrastrukture u privatnim šumama

Aktivnosti

Izvršenje 2008 - 2010 (prosječno godišnje)

5-godišnji plan (prosječno godišnje)

Jedinična cijena (€/jed.)

Obim Trošak – VPŠ

Trošak – UŠ

Obim Trošak – VPŠ

Trošak – UŠ

Udiosufinanc.

Izvršenje Plan

Izgradnja šumskih puteva 3 70.200 0 10 269.100 0 0 23.400 26.910Izgradnja šumskih vlaka 10 35.100 0 100 298.350 298.350 0,5 3.510 3.510Održavanje šumskih puteva 0 0 0 10 24.600 0 0 2.460 2.460

Ukupno 1 13 105.300 0 120 592.050 298.350

Ukupno 2 13 105.300 120 890.400

43

Napomena: 1) Planirano je 50% budžetskog sufinansiranja izgradnje vlaka.2) Cijena održavanja puteva je bez PDV, jer se predpostavlja da ga VPŠ sami vrše.

44

Tabela 6: Upravni, stručni i tehnički poslovi na gazdovanju šumama sa pripadajućim opštim poslovima Uprave za šume

Grupe poslova

Stanje 2008 - 2010 (prosječno godišnje)

5-godišnji plan (prosječno godišnje)

Broj zapošljeni

h

Trošak ličnih

primanja

Opšti troškovi i oprema

Broj zapošljeni

h

Trošak ličnih

primanja

Opšti troškovi i oprema

Opšti poslovi (menadžement, administracija i logistika)

39

3.267.684 1.113.521

75

3.120.814 827.202

Planiranje gazdovanja šumama

5 20

Uzgoj i zaštita šuma 18 18Korišćenje šuma, uključujući šefove područnih jedinica

201 149

Čuvanje šuma 209 148Ukupno, od čega otpada na:

472 3.267.684 1.113.521 409 3.120.814 827.202

državne šume 336 2.327.774 793.230 304 2.323.375 615.833 privatne šume 136 939.910 320.291 105 797.439 211.369

Napomena:1) Za obračun planiranih troškova za zapošljene na poslovima gazdovanja šumama je uzet broj i struktura

zapošljenih na osnovu FODEMO Studije. 2) Podjela troškova po sektorimu vlasništa šuma izvršena je pomoću koeficijenta poslova za PŠ (0.29 za

stanje odnosno 0.26 za plan). Obračun istog se nalazi u tabeli 2 b u prilogu.

Plan zapošljenih i potrebnih sredstava za vršenje ovih poslova UŠ, za naredni 5-godišnji period, koja su usklađena sa očekivanim izvorima budžetskih sredstava iz šuma, predviđa:

409 zapošljenih (od ukupno 428) godišnje, od čega prema podjeli poslova (tabela 2b u prilogu) 304 (74%) otpada na državne i 105 (26%) na privatne šume; s tim se ukupni broj zapošljenih u odnosu na prethodni period umanjuje (za 15%), a podiže se njihova zahtjevana obrazovna struktura;

3,95 miliona € budžeta godišnje za lična bruto primanja i troškove vršenja poslova, što u odnosu na prethodni period predstavlja smanjenje ukupnog iznosa (za 10%), dok se prosječni iznos na zapošljenog od 9.653 € godišnje samo minimalno uvećava (za 3%); ova sredstva su na državne i privatne šume podijeljena prema broju zapošljenih;

da procenat opštih materijalnih troškova za vršenje poslova na bruto lična primanja iznosi samo 26%, što je značajno manje nego u prethodnom periodu.

45

Tabela 7: Aktivnosti na planiranju gazdovanja šumama i sprovođenju doznake stabala (eksterni izvršioci)

Aktivnosti

Ostvarenje 2008-2010 (prosječno godišnje)

Optimalni 5-godišnji plan (prosječno godišnje)

Jedinična cijena bruto (€/jed.)

Obim / količina

Trošak UŠ

Trošak-međ.proj.

Obim / količina

Trošak UŠ

Trošak-međ.proj.

Izvršenje Plan

Inventura i planiranje gazdovanja šumama, od čega: 844.746 315.320 940.000 35.000 Izrada PGŠ za GJ (državne i privatne šume),

ukljucujuci sastojinske inventure45.514 844.746 0 75.000 940.000 35.000 18,56 13,00

Sprovođenje Nacionalne inventure šuma 744.000 0 315.320 0 0 Doznaka stabala za sječu, od čega: 109.824 0 191.779 0 Eksterni trošak za pomoćnu radnu snagu kod

vršenja doznake u državnim šumama 81.528 0 119.475 0 0,21 0,21

Eksterni trošak za privatna licencirana lica za vršenje doznake u privatnim šumama

0 0 3 40.725 0 13.575

Eksterni trošak za pomoćnu radnu snagu kod vršenja doznake u privatnim šumama

28.297 0 31.441 0 0,21 0,21

Ukupno, od čega otpada na: 954.571 315.320 1.131.779 35.000 Državne šume 926.274 211.264 749.275 23.450Privatne šume 28.297 104.056 382.365 11.550Sve ukupno 1.269.891 1.166.641

Napomena:1) Obzirom da do sada nijesu izrađivane osnove za gazdovanje u privatnim šumama, zbir za privatne šume kod ostvarenja odnosi se samo na nacionalnu inventuru

šuma i doznaku.2) Za naredni 5-godišnji planski period nema vrijednosti za nacionalnu inventuru, jer se ista ponavlja tek za 10 godina. 3) Podjela troškova na državne i privatne šume je sljedeća: 100% pripreme osnova / programa gazdovanja do sada pripada državnim šumama (jer nije bilo planiranja

u privatnim) i 67% nacionalnen inventure. Isti procenat ide i za planiranje gazdovanja kod optimalnog plana. Trošak na doznaci u slučaju ostvarenja i plana se dijeli na državne i privatne šume prema udjelu sječe.

46

Tabela 8: Aktivnosti i na sertifikaciji državnih šuma (FSC šema)

Aktivnosti

5-godišnji plan (godišnje vrijednosti) Jedinična cijena

(€/ha)Trošak

Predocjena 3.000 0,006Sertifikacija 6.000 0,012Nadzor 12.000 0,024Ukupno 21.000 0,042

4.1.7. Aktivnosti na planiranju gazdovanja šumama i sprovođenju doznake stabala

Aktivnosti na planiranju gazdovanja šumama i sprovođenju doznake stabala od strane eksternih izvršioca po obimu i nosiocima troškova, kao i jediničnim cijenama, prikazane su u Tabeli 7.

Za ostvarene aktivnosti u prethodnom periodu je karakteristično sljedeće: Izrađene su osnove za gazdovanje šumama od strane eksternih izvršioca za prosječno

45 hiljada ha državnih šuma godišnje, odnosno 845 hiljada € (18,6 €/ha); Izvršena je nacionalna inventura šuma, za koju su obezbijeđena međunarodna

sredstva (FODEMO) u visini od 315 hiljada € godišnje; podjela troška po sektorima vlasništva šuma je data prema udjelu površine;

Za pomoćnu, eksternu radnu snagu kod vršenja doznake je utrošeno 110 hiljada € godišnje (0,21 €/m3); podjela troška po sektorima vlasništva šuma je data prema obimu sječe.

Plan aktivnosti za naredni 5-godišnji period, koji je usklađen sa očekivanim izvorima (budžetskih i međunarodnih) sredstava, predviđa:

Izradu programa za gazdovanje šumama za prosječno 75 hiljada hektara državnih i privatnih šuma godišnje, odnosno u trošku UŠ od 940 hiljada € (13,0 €/ha) za eksterne izvršioce, što predstavlja 65% povećanja po obimu ili 11,3% po vrijednosti;

Dodatnih 35 hiljada € godišnje za razvoj planiranja iz međunarodnih sredstava (FODEMO), koja će biti iskorišćena na početku planskog perioda; podjela sredstava po sektorima vlasništva šuma je izvršena na osnovu udjela površine;

Za eksterne usluge kao pomoć kod vršenja doznake 151 hiljada € godišnje (0,21 €/m3), što predstavlja 37,4% povećanje u odnosu na prethodni period; podjela po sektorima vlasništva šuma izvršena je na osnovu udjela sječe;

Uvođenje licenciranih privatnih lica za sprovođenje doznake (sa pratećim stručnim poslovima) u privatnim šumama, koje bi angažovala i finansirala UŠ, u vrijednosti od 41 hiljada € godišnje, što je ekvivalent za tri bruto plate inženjera na uzgoju šuma (sa 28% materialnih troškova), odnosno 13.575 € godišnje po inženjeru.

4.1.8. Aktivnosti na sertifikaciji šuma

Ukupni troškovi FSC sertifikacije državnih šuma (Tabela broj 8) su planirani u visini od 21 hiljade € godišnje (0,04 €/ha), odnosno 105 hiljada € za cijeli 5-godišnji ciklus (0,21 €/ha) sa predocjenom, dodjelom sertifikata i nadzorom. Očekuje se da će se sredstva za predocjenu i

47

dodjelu sertifikata (udio od 42,8%) obezbjediti iz FODEMO projekta, a za kasniji nadzor iz novih međunarodnih projekata.

4.1.9. Aktivnosti na izgradnji institucionalnih kapaciteta i okvira u šumarstvu

Aktivnosti na izgradnji institucionalnih kapaciteta i okvira u šumarstvu prikazane su u Tabeli 9.

U prethodnom periodu su utrošena sredstva za sljedeće namjene: Izgradnja stručnih kapaciteta šumarskih stručnjaka i obuka VPŠ i izvođača šumskih

radova, izgradnja šumarskog regulatornog i strateško-planskog okvira (analize, stručne osnove i nacrti akata odnosno dokumenata) u okviru reforme šumarskog sektora, kao i promotivne aktivnosti u šumarstvu (priprema publikacija, filmova, popularizacijskog materijala) u ukupnoj visini od 650 hiljada € godišnje, koja su obezbijeđena iz međunarodnih projekata odnosno institucija, od toga FODEMO 71,5% i SNV 28,5%;

Nabavka IT opreme UŠ u visini od 65 hiljada € godišnje, iz budžeta UŠ; Istraživanja u šumarstvu (osnovna) u visini 11 hiljada € godišnje, iz budžeta MN; Ukupno je za sve namjene utrošeno 726 hiljada € godišnje, od čega 89,5% iz

međunarodnih sredstava, što je izuzetno značajan iznos.

Plan aktivnosti za naredni 5-godišnji period, predviđa: Izgradnju stručnih kapaciteta, šumarskog regulatornog i strateško-planskog okvira,

kao i promotivne aktivnosti u šumarstvu u ukupnoj visini od 462 hiljada € godišnje, od čega iz postojećih FODEMO/IPA sredstava 440 hiljada € i 22 hiljade € od strane Sektora šumarstva MPRR;

Uspostavljanje šumarskog informacionog sistema i nabavku IT opreme UŠ (softver, hardver) u visini od 132 hiljade € godišnje, od ćega iz FODEMO/IPA sredstava 82 hiljade € i 50 hiljada € iz budžeta UŠ;

Istraživanja u šumarstvu (osnovna, primjenjiva i razvojna) u visini od 46,5 hiljada € godišnje, od čega se od Sektora nauke MN očekuje 26,5 hiljada € i od Sektora šumarstva MPRR 20 hiljada €;

Ukupno za sve namjene 660 hiljada € godišnje, što je 9% manje nego u prethodnom periodu, i predstavlja i dalje izuzetno značajan iznos. Daleko najveći udio od ukupno planiranih sredstava (79%) dolazi iz FODEMO5/IPA projekata, koja su obezbjeđena, a obzirom da se projekti završavaju do kraja 2013. godine, ova će se sredstva, ukupno 2,61 miliona € za cijeli period, morati realizovati do tada.

4.1.10. Upravni poslovi MPRR – Sektora šumarstva

Broj zapošljenih i ukupni troškovi vršenja upravnih poslova u okviru Sektora šumarstva MPRR, prikazani su u Tabeli 10.

5 Prema zadnjim informacijama tokom finalizacije izvještaja ove Studije, značajan dio sredstava vezanih za produženje FODEMO projekta za biomasu, planira se za finansiranje ovih investicija, pa će se iznos sredstava za izgradnju kapaciteta odgovarajuće smanjiti.

48

U prethodnom periodu bilo je 18 zapošljenih, sa ukupnim troškovima za lična bruto primanja i vršenje poslova od 205 hiljada € godišnje (11,3 hiljade € na zapošljenog), što je takođe vrlo nizak nivo.

Za naredni 5-godišnji period planiran je isti broj zapošljenih, sa ukupnim troškovima za lična bruto primanja i vršenje poslova od 228 hiljada € godišnje (12,7 hiljada € na zapošljenog), što je zbog ograničenja MF takođe vrlo nizak i nestimulativni nivo. Pored toga, planiran je i simbolički iznos od 3 hiljade € godišnje za rad Savjeta za šume, koji je predviđen ZoŠ.

4.1.11. Potsticajne mjere za razvoj djelatnosti privatnih šumskih gazdinstava i udruženja vlasnika šuma

Plan sufinansiranja za razvoj djelatnosti privatnih šumskih gazdinstava i udruženja vlasnika šuma, osim sufinansiranja šumskih radova (Tabela broj 11) za naredni 5-godišnji period previđa:

Podršku investicijama u savremenu opremu za korišćenja šuma u iznosu od 80 hiljada € godišnje (od 500 € – 20 hiljada € na gazdinstvo, sa do 50% sufinasiranja);

Podršku investicijama za razvoj (dopunskih) djelatnosti šumskih gazdinstava u iznosu od 100 hiljada € godišnje (od 1 – 20 hiljada € na gazdinstvo, do 25% sufinasiranja)

Podršku udruženjima VPŠ u iznosu od 20 hiljada € godišnje, od čega 15 hiljada € za pojedine savjetodavne aktivnosti (sa 80% sufinansiranja).

Obzirom da je ova podrška uskladu sa politikom ruralnog razvoja (EU i CG), očekuje se da i izvor finansiranja bude budžet Ruralnog razvoja.

4.2. Ostvareni i planirani obim i struktura sječa

Ostvarena sječa u prethodnom periodu (Tabela 12) u državnim šumama po obimu iznosila je 389 hiljada m3 bruto godišnje, od čega četinara 73% i liščara 27%. U toj masi količina tehničkog drveta iznosila je 245 hiljada m3, odnosno 63% (kod četinara 77%, kod lišćara 26%). Prema tipovima korisnika, odnosno korišćenja šuma na VJ otpalo je 20%, na ostale koncesionare 68% i na UŠ 12% ostvarene bruto sječe. Ostvarena, registrovana sječa u privatnim šumama iznosila je 135 hiljada m3 bruto godišnje, od čega četinara 30% i liščara 70%. U ovoj masi količina prostornog i ogrjevnog drveta iznosila je 97 hiljada m3 odnosno 72% (kod četinara 10%, kod lišćara 98%).

Ukupna ostvarena bruto sječa u svim šumama iznosila je 524 hiljada m3 bruto godišnje. Intenzitet izvršene sječe iznosi 0,70 m3/ha (0,78 u državnim i 0,55 u privatnim šumama). Ako se uporijedi sa zemljama Zapadnog Balkana, intenzitet sječe je niži od Srbije, dosta niži od BiH i Hrvatske, a posebno Slovenije, viši od Makedonije i značajno viši od Albanije (FRA, 2010).

Planirana sječa za naredni 5-godišnji period (Tabela 12) u državnim šumama po obimu iznosi 570 hiljada m3 bruto godišnje, od čega četinara 63% i liščara 37%. U ovoj masi se očekuje 366 hiljada m3 tehničkog drveta, odnosno 64% (kod četinara 80%, kod lišćara 36%). Ovaj plan je

49

veći za 46% u odnosu na ostvarenje. Prema tipovima korisnika na VJ otpada 25%, na ostale koncesionare 65% i na UŠ 10% planirane bruto sječe. Planirana sječa u privatnim šumama iznosi 150 hiljada m3 bruto godišnje, sa 46% četinara i 54% liščara. Ovaj plan je veći za 11 % u odnosu na ostvarenje. U ovoj masi se očekuje 86 hiljada m3 prostornog i ogrjevnog drveta odnosno 58% (kod četinara 10%, kod lišćara 98%).

Ukupno planirana bruto sječa u svim šumama iznosi 720 hiljada m3 bruto godišnje, što je 37% povećanje u odnosu na ostvarenje. Intenzitet planirane sječe iznosi 0,97 m3/ha (1,14 u državnim i 0,61 u privatnim šumama).

4.3. Zbirni pregledi ostvarenih i planiranih mjera, radova i aktivnosti u šumama i šumarstvu

4.3.1. Pregled iznosa svih troškova mjera i aktivnosti, vezanih za šume i šumarstvo

Za izvršene mjere, odnosno aktivnosti (Tabela broj 13a) u prethodnom periodu utrošena su sljedeća sredstva:

za biološke mjere 1,10 miliona € godišnje, od čega 878 hiljada € budžetskih sredstava UŠ i 220 hiljada € sredstava korisnika i VPŠ;

za tehničke mjere 2,83 miliona € godišnje, od čega 58 hiljada € budžetskih sredstava UŠ i 2,77 miliona € sredstava korisnika i VPŠ;

za aktivnosti državne šumarske uprave odnosno službe u širem smislu (UŠ i MPRR sa eksternim poslovima, izgradnjom kapaciteta i regulatornog okvira) 6,58 miliona € godišnje, od čega 5,62 miliona € iz budžeta i 965 hiljada € iz međunarodnih izvora;

ukupno 10,50 miliona € godišnje, od čega 6,34 miliona (60 %) budžetskih i 3,95 (40%) miliona van-budžetskih, što zajedno čini 14,1 €/ha šuma i šumskih zemljišta.

Utrošena sredstava korisnika i VPŠ predstavlju 58% vrijednosti posječenog drveta na panju, a razlika sačinjava ukupnu dobit korisnika i VPŠ od korišćenja šuma.

Plan za naredni 5-godišnji period (Tabela broj 13b) predviđa sljedeća sredstva: za biološke mjere, uključujući potsticajne, 2,73 miliona € godišnje, od čega 2,15

miliona € budžetskih sredstava UŠ i 500 hiljada € sredstava korisnika i VPŠ; preostatak od 3% se odnosi na budžetska sredstva Sektora ZŽS i međunarodne projekte;

za tehničke mjere, uključujući potsticajne, 6,17 miliona € godišnje, od čega 596 hiljada € budžetskih sredstava UŠ i 5,57 miliona € sredstava korisnika i VPŠ;

za aktivnosti šumarske uprave odnosno službe 6,02 miliona € godišnje, od čega 5,43 miliona iz budžeta i 598 hiljada iz međunarodnih izvora;

za djelatnosti privatnih šumskih gazdinstava i udruženja VPŠ 585 hiljada € godišnje, od čega 385 hiljada € vlastitih i 200 hiljada budžetskih (potsticajnih) sredstava;

ukupno 15,52 miliona € godišnje, od čega 8,41 miliona € (54%) budžetskih, 6,46 miliona € (42%) sredstava korisnika i VPŠ, kao i 649 hiljada € (4%) međunarodnih sredstava, što zajedno čini 20,8 €/ha šuma i šumskih zemljišta.

50

Tabela 9: Aktivnosti na izgradnji institucionalnih kapaciteta i okvira u šumarstvu

Aktivnosti

Ostvarenje 2008-2010 (prosječno godišnje)

Optimalni 5-godišnji plan (prosječno godišnje)

Iznos međ. sred.

Iznos budž. sred.

Budžetska institucija

Iznos međ. sred.

Iznos budž. sred.

Budžetska institucija

Izgradnja stručnih kapaciteta šumarskih stručnjaka, obuka VPŠ i izvođača šumskih radova

270.000 0 - 295.000 0 -

Nabavka IT opreme i uspostavljanje šumarskog informacionog sistema uključujći bar-kod sistem praćenja

0 64.941 UŠ 82.000 50.000 UŠ

Izgradnja šumarskog regulatornog i strateško-planskog okvira (analize, stručne osnove i nacrti dokumenata) u okviru reforme šumarskog sektora

369.680 0 - 140.000 22.000 MPRR

Promotivne aktivnosti u šumarstvu (publikacije, filmovi, popularizacijski materijal)

10.000 0 - 5.000 0

Istraživanja u šumarstvu, od čega:: 11.000 20.000 46.500 Naučno istraživački projekti (osnovna istraživanja) 0 11.000 MN 0 26.500 MN Istraživačko-razvojni projekti (aplikativna i razvojna

istraživanja)0 0 - 20.000 20.000 MPRR

Ukupno, od čega: 649.680 75.941

542.000 118.500 FODEMO/IPA 464.680

522.000

SNV 185.000 0EU DG Nauke i tehnološkog razvoja 0 20.000UŠ 64.941 50.000MPRR 0 42.000MN 11.000 26.500

Napomena: 1) Iznosi planiranih međunarodnih sredstava, iako su prikazana u prosječnim godišnjim vrijednostima, se odnose naročito na 2012. i 2013. godinu, dok traju postojeći

projekti FODEMO/IPA. 2) Obzirom da od strane FODEMO kancelarije nijesu dostavljene specifične informacije o visini planiranih sredstava za pojedine namjene (izgradnja stručnih

kapaciteta, uspostavljanje informacionog sistema, izgradnja regulatornog okvira i promocija), konačna podjela je na osnovu informacija o ukupno raspoloživim sredstavima urađena naknadno od strane lidera studije.

3) SNV u 2012. godini više ne planira sredstava podrške šumarstvu.

51

Tabela 10: Poslovi Ministarstva poljoprivrede i ruralnog razvoja – Sektor za šumarstvo

Poslovi

Stanje 2008 - 2010 (prosječno godišnje)

5-godišnji plan (prosječno godišnje)

Broj zapošljenih

Trošak funkcionisanja

Broj zapošljenih

Trošak funkcionisanja

Poslovi upravljanja i administracije sektora 3 34.768 3 42.934Poslovi Centra za monitoring 5 57.949 5 55.494Poslovi Inspekcije za šumarstvo 10 111.833 10 129.944Poslovi Savjeta za šume - 0 - 3.000Ukupno, od čega otpada na: 18 204.550 18 231.372 državne šume 15 166.425 14 177.707 privatne šume 3 61.947 4 231.372

Napomena: 1) Troškovi za plan funkcionisanja ministarstva su identični raspoloživom budžetu za 2012. godinu s tim

da je dodata procjena minimalnog troška rada Savjeta za šume. 2) Troškovi su podijeljeni prema vlasništvu šuma na osnovu koeficijenta djelatnosti za PŠ iz tabele 2b u

prilogu (27% za stanje i 23% za plan).

Tabela 11: Potsticajne mjere za razvoj djelatnosti privatnih šumskih gazdinstava i udruženja vlasnika šuma, u skladu sa EU politikom ruralnog razvoja

Grupe mjera

Inicijalni 5-godišnji plan(godišnje vrijednosti) Napomena

Iznos subvencije

Udio subvencije

Subvencionisanje nabavke savremene opreme za unaprjeđenje tehnologije i efikasnosti korišćenja privatnih šuma

80.000 0,50 Iznos pomoći od 500 € do 20.000 €

Podrška investicijama u (ručnu) obradu drveta, proizvodnju drvne biomase i bioenergije (do 1 MW)

100.000 0,25 Iznos pomoći od 1.000 € do 20.000 €

Podrška udruženjima VPŠ, od čega za: 20.000 0,75 Vršenje obuke i savjetodavnih usluga VPŠ 15.000 0,80 Sufinanciranje do 80% cijene

aktivnosti, odnosno do 1.500 € Uvođenje zajedničkog upravljanja šumama

sitnim posjedima4.000 1,0 4.000€ na pilot projekat, 5

projekata (1 na godinu) Uvođenje zajedničkog marketinga šumskih

proizvoda1.000 1,0 Podrška organizaciji jedne

licitacije trupaca na godinuUkupno 200.000 0,35

52

Tabela 12: Obim bruto sječe drvne mase po okvirnoj sortimentnoj strukturi, tipovima korišćanja šuma i sektorima vlasništva

Tip korišćenja

Ostvarenje 2008 - 2010 (prosječne godišnje, u bruto m3)

Optimalni 5-godišnji plan(prosječne godišnje, u bruto m3)

četinari tehnika

četinari prostorno

lišćari tehnika

lišćari ogrijev

Ukupno četinari tehnika

četinari prostorno

lišćari tehnika

lišćari ogrijev

Ukupno

Korišćenje državnih šuma 219.130 65.825 27.458 76.543 388.956 290.000 70.750 75.600 133.650 570.000

Koncesija sa svim šumskim radovima (VJ) 51.870 22.230 900 3.000 78.000 75.000 25.000 5.000 35.000 140.000

Višegodišnje koncesije sa radovima na izgradnji i održavanju puteva 123.760 30.940 26.520 39.780 221.000 163.600 31.650 69.900 54.850 320.000

Jednogodišnje »koncesije« (Rožaje) 35.200 8.600 0 0 43.800 40.000 10.000 0 0 50.000

Prodaja sortimenata iz šuma koje nijesu pod koncesijom (režija UŠ) 500 0 0 0 500 1.500 500 100 900 3.000

Snabdjevanje stanovništva drvetom na panju (režija UŠ) 7.800 4.055 38 33.763 45.656 8.400 3.600 100 37.900 50.000

Snabdjevanje stanovništva drvetom prodajom sortimenata (režija UŠ) 0 0 0 0 1.500 0 500 5.000 7.000

Korišćenje privatnih šuma 36.450 4.050 1.890 92.610 135.000 62.100 6.900 1.620 79.380 150.000

Ukupno 255.580 69.875 29.348 169.153 523.956 352.100 77.650 77.220 213.030 720.000

Napomena:1) Za optimalni plan za državne šume su uzete vrijednosti iz osnova gazdovanja šumama, odnosno orijentacioni planovi sječa na osnovu kojih su podpisani koncesioni

ugovori.2) Orijentacioni planovi sječa kod dugoročnih koncesija su realizovani sa 83%.3) Plan moguće sječe u privatnim šumama, za koje još ne postoje programi gazdovanja, urađen je na osnovu godišnjih programa (kojima se odobravaju zahtjevi za

sječu), sa nekoliko uvećanim obimom (11%).

53

Planirana sredstava budžeta UŠ u visini od 7,88 miliona € godišnje, uključujući potsticajna sredstva koja se odnose na šume, su u cjelini pokrivena sa očekivanim izvorima iz šuma (naknadama i ostalim, vidjeti i naredna poglavlja!). Svi planirani izvori UŠ u ovom prikazu i nijesu angažovani, jer postoji »višak« od 170 hiljada €. Međutim, ovaj višak se koristi za ostale djelatnosti UŠ, koje ovdje nijesu uključene. Planirana sredstva korisnika i VPŠ zajedno takođe su u cjelosti pokrivena iz očekivanih prihoda iz šuma, uz značajni »ostatak« sredstava - 1,96 miliona € - na ovom nivou obračuna. Planirana sredstva međunarodnih donatora obezbijeđena su 90%, a preostalih 10% sredstava, kao i nova donatorska sredstva nakon 2013. godine, će se morati tek obezbijediti za ove svrhe.

Planirani troškovi bioloških i tehničkih mjera korisnika i VPŠ, koje oni snose, predstavlju 77% vrijednosti planirane sječive drvne mase na panju i pokriveni su sa očekivanim prihodima od korišćenja šuma. Ostatak od 23% sačinjava očekivanu dobit svih korisnika i VPŠ zajedno.

4.3.2. Pregled iznosa potsticajnih sredstava za razvoj privatnih šuma, šumskih gazdinstva i udruženja vlasnika šuma

Plan za naredni 5-godišnji period (Tabela broj 13c) predviđa sljedeća budžetska sredstva: za biološke i tehničke potsticajne mjere u šumama 659 hiljada € godišnje, od čega

96% od strane UŠ; ova sredstva predstavjaju ukupno 61% sufinansiranja, odnosno od 50 - 87% kada su u pitanju pojedine mjere;

za potsticanje razvoja djelatnosti privatnih šumskih gazdinstava i udruženja VPŠ 200 hiljada € godišnje; ova sredstva predstavjaju ukupno 34% sufinansiranja, odnosno od 25 - 80% sufunansiranja po pojednim mjerama;

ukupno 857 hiljada € godišnje, od čega 631 hiljada (65%) iz budžeta UŠ i 228 hiljada (35%) iz budžeta Ruralnog razvoja i ZŽS.

Planirana sredstava za potsticajne mjere u šumama pokrivena su sa planom budžeta UŠ i predstavlju 2,7 €/ha privatnih šuma i šumskih zemljišta, odnosno 26% vrijednosti drvne mase na panju koja se planira za sječu. Sredstva za potsticajne mjere u kontekstu ruralnog razvoja i ZŽS treba da se planiraju u ovim budžetima.

4.3.3. Pregled visine bioloških i tehničkih investicija u šume, uključujući investicije kroz državnu šumarsku službu

4.3.3.1. Ostvarene i planirane investicije u odnosu na obim sječe

Karakteristični pokazatelji ostvarenih investicija u državne šume (Tabela broj 14a) u odnosu na obim sječe su sljedeći:

biološke i tehničke investicije svih nosioca su ukupno iznosile 9,6 €/m3 bruto ostvarene sječe godišnje, pri čemu je VJ investirala 7,0 €/m3, ostali koncesionari (samo tehničke) 8,6 €/m3 i UŠ (pretežno biološke) 2,9 €/m3;

investicije kroz poslove šumarske službe, koju obezbjeđuje UŠ, ukupno su iznosile »visokih« 10,5 €/m3 ostvarene godišnje sječe;

sve ostvarene investicije ukupno su iznosile »visokih« 20,1 €/m3 ostvarene godišnje sječe, od čega biološke i tehničke 48%.

54

Tabela 13a: Pregled svih godišnjih troškova ostvarenih mjera i aktivnosti vezanih za šume i šumarstvo za period od 2008. - 2010. godine (državni i privatni sektor)

Grupe mjera i aktivnostiNosioci troškova

UkupnoUŠ MPRR Šumarstvo

Ostali sektori

Ukupno Budžet CG

Korisnici i VPŠ

Međunar.donatori

Biološke mjere u šumama, od čega: 877.776 0 0 877.776 220.453 0 1.098.229 Uzgoj šuma 872.125 0 0 872.125 220.369 0 1.092.494 Zaštita šuma 2.350 0 0 2.350 84 0 2.434 Revizija, uspostavljanje i održavanje sjemenskih objekata 3.301 0 0 3.301 0 0 3.301Tehničke mjere u šumama, od čega: 57.985 0 0 57.985 2.767.156 0 2.825.141 Izgradnja i održavanje šumskih puteva 57.985 0 0 57.985 2.314.486 0 2.372.471 Izgradnja šumskih vlaka 0 0 0 0 452.670 0 452.670Aktivnosti šumarske uprave / službe, od čega: 5.400.716 204.550 11.000 5.616.266 0 965.000 6.581.266 Poslovi UŠ na gazdovanju šumama i pripadajući opšti poslovi (lična

primanja, materijalni troškovi, oprema, osim IT / infosistema)4.381.205 0 0 4.381.205 0 0 4.381.205

Eksterni poslovi nacionalne inventure i planiranja gazdovanja šumama 844.746 0 0 844.746 0 315.320 1.160.066 Eksterni poslovi kod doznake (pomoćna radna snaga) 109.824 109.824 109.824 Izgradnja stručnih i informacionih kapaciteta u šumarstvu 64.941 0 0 64.941 0 280.000 344.941 Izgradnja regulatornog okvira i istraživanje u šumarstvu 0 0 11.000 11.000 0 369.680 380.680 Poslovi MPRR - Sektor za šumarstvo (lična primanja, materijalni

troškovi i oprema)0 204.550 0 204.550 0 0 204.550

UKUPNO 6.336.477 204.550 11.000 6.552.027 2.987.609 965.000 10.504.636IZVORI SREDSTAVA 6.584.522 204.550 11.000 6.800.072 5.123.010 965.000 12.888.082IZVORI minus TROŠKOVI 248.045 0 0 248.045 2.135.401 0 2.383.446

Napomena:1) Navedene su samo mjere koje su se realizovale. Potsticajnih mjera u tom periodu, osim gratis davanja sadnica VPŠ za pošumljavanje, nije bilo. Vrijednost gratis

sadnica je ukalkulisana u troškove UŠ.2) Djelatnosti sjemenske i rasadničarske proizvodnje i upravljanje LPN u ovom pregled nijesu uključene.3) Budžetski izvori sredstava UŠ dolaze od naknada od prodaje drveta odnosno drvnih sortimenata stanovništvu, kao i prodaje sortimenata iz šuma van koncesija.

Realizovan budžet UŠ iznosi 6.484.987 €.4) Sredstva korisnika / vlasnika šuma dolaze od korišćenja šuma. Kao osnov je uzeta prodajna cijena na panju, smanjena za koncesionu i/ili posebnu naknadu za

doznaku, prijem i otpremu sortimenata. Tabela 13b: Pregled svih godišnjih troškova planiranih mjera i aktivnosti vezanih za šume i šumarstvo za naredni 5-godišnji period (državni i privatni sektor)

55

Grupe mjera i aktivnostiNosioci troškova

UkupnoUŠ MPRR Šumarstvo

Ostali sektori

Ukupno Budžet CG

Korisnici i VPŠ

Međunar.donatori

Biološke mjere u šumama uključujući potsticajne, od čega: 2.154.827 0 28.000 2.182.827 500.360 51.000 2.734.187 Uzgoj šuma 1.977.060 0 0 1.977.060 478.610 0 2.455.670 Zaštita šuma 100.087 0 0 100.087 21.750 0 121.837 Revizija, uspostavljanje i održavanje sjemenskih objekata 1.680 0 0 1.680 0 0 1.680 Specijalne mere u zaštitnim šumama i ŠPN 76.000 0 28.000 104.000 0 51.000 155.000Tehničke mjere u šumama uključujući potsticajne, od čega: 596.232 0 0 596.232 5.575.080 0 6.171.312 Izgradnja i održavanje šumskih puteva 297.882 0 0 297.882 4.048.230 0 4.346.112 Izgradnja šumskih vlaka 298.350 0 0 298.350 1.526.850 0 1.825.200Aktivnosti šumarske uprave / službe, od čega: 5.129.657 270.372 26.500 5.426.529 0 598.000 6.024.529 Poslovi UŠ na gazdovanju šumama i pripadajući opšti poslovi (lična primanja,

materijalni troškovi i oprema, osim IT / infosistema)3.948.016 0 0 3.948.016 0 0 3.948.016

Eksterni poslovi nacionalne inventure i planiranja gazdovanja šumama 940.000 0 0 940.000 0 35.000 975.000 Sertifikacija šuma (predocjena, dodjela sertifikata i nadzor) prema FSC 0 0 0 0 0 21.000 21.000 Eksterni poslovi kod doznake (licencirana privatna lica i pomoćni radnici) 191.641 0 0 191.641 0 0 191.641 Izgradnja stručnih i informacionih kapaciteta u šumarstvu 50.000 0 0 50.000 0 377.000 427.000 Izgradnja regulatornog okvira i istraživanje u šumarstvu 0 42.000 26.500 68.500 0 165.000 233.500 Poslovi MPRR - Sektor za šumarstvo (lična primanja i troškovi funkcionisanja) 0 228.372 0 228.372 0 0 228.372Mjere za potsticanje djelatnosti privatnih šumskih gazdinstava i udruženja VPŠ, od čega:

0 0 200.000 200.000 385.000 0 585.000

Investicije u savremenu opremu za korišćenje šuma 0 0 80.000 80.000 80.000 0 160.000 Investicije u obradu drveta, proizvodnju biomase i bioenergiju 0 0 100.000 100.000 300.000 0 400.000 Podrška udruženjima za pružanje savjetodavnih usluga VPŠ 0 0 20.000 20.000 5.000 0 25.000UKUPNO 7.880.716 270.372 254.500 8.405.588 6.460.440 649.000 15.515.028IZVORI SREDSTAVA 8.050.732 284.872 0 8.335.604 8.424.125 586.000 17.650.635IZVORI minus TROŠKOVI 170.016 14.500 -254.500 -69.984 1.963.685 -63.000 2.135.607

Napomena:1) Za mjere, aktivnosti i izvore sredstava važi isto kao kod prethodne tabele. U okviru pojedinih mjera su integrisane i potsticajne mjere za privatni sektor.

Tabela 13c: Pregled godišnjih troškova svih planiranih potsticajnih mjera vezanih za privatne šume i šumarstvo, za naredni 5-godišnji period

Grupe mjera i aktivnosti Nosioci troškova Ukupno Udio

56

subvencijeUŠ Ostali

sektoriUkupno

Budžet CGVPŠ /

gazdinstvaBiološke i tehničke potsticajne mjere u šumama, od čega: 630.840 28.000 658.840 428.390 1.087.230 0,61 Podizanja novih šuma na goletima 90.350 0 90.350 38.850 129.200 0,70 Obnova visokih šuma 53.970 0 53.970 27.690 81.660 0,66 Njega visokih šuma 16.725 0 16.725 2.985 19.710 0,85 Sanacija oštećenih šuma 37.890 0 37.890 19.080 56.970 0,67 Indirektna konverzija izdanačkih šuma 67.680 0 67.680 10.560 78.240 0,87 Direktna konverzija izdanačkih šuma i šikara 50.875 0 50.875 27.125 78.000 0,65 Zaštita šuma 15.000 0 15.000 3.750 18.750 0,80

Specijalne mere u zaštitnim šumama i ŠPN 0 28.000 28.000 0 28.000 1,00 Izgradnja šumskih vlaka 298.350 0 298.350 298.350 596.700 0,50Mjere za potsticanje djelatnosti šumskih gazdinstava i udruženja VPŠ, od čega: 0 200.000 200.000 385.000 585.000 0,34 Investicije u savremenu opremu za korišćenje šuma 0 80.000 80.000 80.000 160.000 0,50 Investicije u obradu drveta, proizvodnju biomase i bioenergiju 0 100.000 100.000 300.000 400.000 0,25 Podrška udruženjima za pružanje savjetodavnih usluga VPŠ 0 20.000 20.000 5.000 25.000 0,80UKUPNO 630.840 228.000 858.840 813.390 1.672.230 0,51OČEKIVANI IZVORI SREDSTAVA 630.840 0 630.840 2.528.109 2.994.765IZVORI minus TROŠKOVI 0 -228.000 -228.000 1.714.719 1.322.535

Napomena: 1) Vrijednost gratis sadnica je ukalkulisana u trošak UŠ. Trošak bioloških in tehničkih mjera UŠ bez kalkulisanja vrijednosti gratis sadnica iznosi 503.640 €.

57

Karakteristični pokazatelji ostvarenih investicija u privatne šume (Tabela broj 14b) u odnosu na obim sječe su sljedeći:

biološke i tehničke investicije su ukupno iznosile samo 1,5 €/m3 bruto ostvarene sječe godišnje, pri čemu od strane VPŠ 1,2 €/m3 i UŠ 0,3 €/m3, što predstavlja samo 16% nivoa investicija u državne šume;

investicije kroz poslove šumarske službe, koju obezbjeđuje UŠ, ukupno su iznosile »visokih« 9,7 €/m3 ostvarene godišnje sječe, što je po jedinici mjere samo nekoliko manje nego u državnim šumama;

sve ostvarene investicije ukupno su iznosile 11,2 €/m3 ostvarene godišnje sječe, od čega biološke i tehničke samo 14%; po posječenom kubiku, ovo je ukupno samo 56% nivoa investicija u državne šume.

Karakteristični pokazatelji visine planiranih investicija u državne šume, u odnosu na obim sječe, za naredni 5-godišnji period (Tabela broj 14a), koje su usklađene sa potencijalnim izvorima sredstava, su sljedeči:

biološke i tehničke investicije svih nosioca ukupno iznose 13,1 €/m3 bruto planirane godišnje sječe, što je po jedinici mjere 37% više nego do sada, pri čemu bi visina investicija VJ iznosila 10,8 €/m3, ostalih koncesionara (samo za tehničke) 10,4 €/m3 i UŠ (pretežno za biološke) 4,9 €/m3;

investicije kroz poslove šumarske službe, koje obezbjeđuje UŠ, bi ukupno iznosile 6,5 €/m3 planirane godišnje sječe, što je po jedinice mjere, zbog nekoliko smanjenih troškova ovih poslova, a naročito zbog povećanog obima planirane sječe, »samo« 62% dosadašnje visine;

planirane investicije ukupno iznose 19,6 €/m3 planirane godišnje sječe, što je čak nekoliko niže od dosadašnjeg nivoa, s tim da biološke i tehničke investicije u strukturi zauzimaju značajno veći udio (ukupno 67%).

Ovakva struktura investicija u državne šume je značajno održivija od dosadašnje.

Karakteristični pokazatelji visine planiranih investicija u privatne šume, u odnosu na obim sječe, za naredni 5-godišnji period (Tabela broj 14 b), koje su isto tako usklađene sa potencijalnim izvorima sredstava, su sljedeći:

biološke i tehničke investicije ukupno iznose 9,1 €/m3 bruto planirane sječe godišnje, što je po jedinici mjere čak 6 puta više od dosadašnjeg nivoa, ili 70% nivoa u državnim šumama, pri čemu bi VPŠ investirali 4,8 €/m3 i UŠ (za biološke i tehničke subvencije) 4,3 €/m3;

investicije kroz poslove šumarske službe, koju obezbjeđuje UŠ, iznosile bi ukupno 9,3 €/m3 planirane godišnje sječe, što je po jedinice mjere nekoliko niže od dosadašnje visine, a za 43% više od nivoa u državnim šumama (obzirom da je planirana sječa u privatnim šumama po hektaru značajno niža);

planirane investicije ukupno iznose 18,5 €/m3 planirane godišnje sječe, što je 165% nivoa u prethodnom periodu, ili 94% nivoa u državnim šumama; biološke i tehničke investicije u strukturi zauzimaju značajno viši udio (ukupno 49%) od prethodnog, a još uvjek manji od onoga u državnim šumama.

Ovakva visina i struktura investicija u privatne šume je značajno održivija od dosadašnje.

58

4.3.3.2. Uporjeđenje visine investicija u odnosu na obim sječe i ukupnu površinu šuma i šumskog zemljišta sa Srbijom i Slovenijom

Uporjeđenje ostvarene visine investicija u šume Crne Gore, u odnosu na obim sječe i ukupnu površinu šuma i šumskog zemljišta, sa investicijama u šume Srbije i Slovenije (Tabela 14c) ukazuje na sljedeće:

Biološke investicije su po kubiku sječe u državnim šumama niže od srbijanskih i slovenačkih, ali su ove razlike daleko manje po površini šuma i šumskog zemljišta. Što se tiče privatnih šuma, investicije u Crnoj Gori su, po kubuku i površini šuma, značajno niže.

Tehničke investicije po kubiku sječe su u Crnoj Gori veće u odnosu na obe zemlje; po površini šuma su na nivou srbijanskih, a značajno niže od slovenačkih. Naročito to važi za državne šume. U privatnim šumama tehničke investicije su veće od srbijanskih prema jednom i drugom indikatoru.

Ukupno ostvarene biloške i tehničke investicije po kubiku sječe za sve šume (u visini od 7,5 €/m3) su, naročito zbog nižeg6 intenziteta sječe, veće od investicija u Srbiji i Sloveniji, iako je standard cijena investicija u Sloveniji značajno viši. Investicije u odnosu na površinu šuma i šumskog zemljišta (u visini od 5,3 €/ha) značajno su niže od Srbije, a naročito od Slovenije. Za državne šume sve navedeno izrazito važi, dok su u privatnim šumama investicije u odnosu na Srbiju i Sloveniju značajno niže po osnovu oba indikatora.

Investicije kroz šumarsku službu su po kubiku sječe veće, a po površini šuma i šumskog zemljišta manje od investicija u Srbiji i Sloveniji;

Ukupno ostvarene biološke, tehničke i investicije kroz šumarsku službu ukupno su u Crnoj Gori veće od srbijanskih i slovenačkih po kubiku sječe, dok su po površini manje od srbijanskih i naročito slovenačkih.

Uporjeđenje planskih vrijednosti investicija (Tabela 14c) ukazuje da: Biološke investicije u državnim šumama su po kubiku sječe nekoliko niže od

ostvarenih srbijanskih, a veće od slovenačkih. Kada se uporijede po površini šuma, značajno su niže od srbijanskih i slovenačkih. U privatnim šumama planirane biološke investicije su po kubiku niže od ostvarenih srbijanskih, a veće od slovenačkih, dok su po površini šuma niže od srbijanskih, a pogotovu od slovenačkih.

Tehničke investicije po kubiku sječe su veće u odnosu na obije zemlje, dok su po površini veće od ostvarenih srbijanskih i niže od slovenačkih.

Ukupno planirane biološke i tehničke investicije na kubik sječe za sve šume (u visini od 12,3 €/m3) dosta su veće od ostvarenih investicija u Srbiji i Sloveniji. Na površinu šuma i šumskog zemljišta iste su (u visini od 11,9 €/ha) značajno veće od investicija u Srbiji, a još uvjek značajno niže od onih u Sloveniji. Međutim, ako se uzme u obzir značajno veće jedinične cijene investicija u Sloveniji, može se konstantovati da je nivo planiranih investicija u šume u Crnoj Gori blizu ili čak iznad nivoa (ostvarenih) slovenačkih. Na osnovu navedenog može se predloženi plan investicija, koje su pokrivene sa očekivanim izvorima sredstava, smatrati optimalnim.

6 Intenzitet realizovane sječe (m3/ha) je u Sloveniji oko 4-puta, a u Srbiji oko 70% veći od intenziteta u Crnoj Gori.

59

Tabela 14a: Prikaz ostvarenih i planiranih godišnjih vrijednosti pojedinih bioloških i tehničkih mjera i aktivnosti državne uprave / šumarske službe vezanih za državne šume, u odnosu na obim sječe, od strane Vektre-Jakić, ostalih koncesionara i budžeta Uprave za šume

Grupe mjera i aktivnosti

Ostvarenje 2008 - 2010 (€/m3, godišnje)

5-godišnji plan(€/m3, godišnje)

VJ Ostali koncesionari

UŠ VJ Ostali koncesionari

UŠ

Biološke mjere u šumama, od čega: 2,12 0 2,67 2,65 0 4,20

Uzgoj šuma 2,12 0 2,66 2,52 0 3,86 Zaštita šuma 0,001 0 0,005 0,13 0 0,16 Specijalne mjere zaštite, očuvanja i unaprjeđenja šuma 0 0 0 0 0 0,18 Uspostavljanje i održavanje sjemenskih sastojina 0 0 0,01 0 0 0,004

Tehničke mjere u šumama, od čega: 4,84 8,63 0,19 8,13 10,39 0,69

Izgradnja i održavanje puteva (€/m3) 3,34 7,49 0,19 5,62 8,02 0,69 Izgradnja vlaka (€/m3) 1,50 1,14 0 2,51 2,37 0

Ukupno biološke i tehničke mjere 6,97 8,63 2,86 10,77 10,39 4,89

6,97 10,21 10,77 13,839,56 13,08

Aktivnosti šumarske uprave / službe vezane za šume, od čega: 10,53 6,54

Poslovi gazdovanja šumama i pripadajući opšti poslovi UŠ (lična primanja, materijalni troškovi i oprema, osim IT/infosistema)

8,02 5,16

Eksterni poslovi kod nacionalne inventure i planiranja gazdovanja šumama 2,17 1,10

Eksterni poslovi kod doznake (pomoćnI radnIci) 0,21 0,21 Aktivnosti na izgradnji stručnih i informacionih kapaciteta UŠ 0,12 0,07

Ukupno sve mjere i aktivnosti 20,09 19,62

Napomena: 1) Obim ostvarene sječe na koji se prikazuju vrijednosti investicija je sljedeći: VJ – 78.000 m3, Ostali koncesionari – 264.800 m3, UŠ za biološke i tehničke investicije –

310.956 m3 i UŠ za aktivnosti uprave šuma - 388.956 m3.2) Obim planirane sječe na koji se prikazuju vrijednosti investicija je sljedeći: VJ – 140.000 m3, Ostali koncesionari – 370.000 m3, UŠ za biološke i tehničke investicije –

430.000 m3 i UŠ za aktivnosti uprave šuma - 570.000 m3.

60

Tabela 14b: Prikaz ostvarenih i planiranih godišnjih vrijednosti pojedinih bioloških i tehničkih mjera i aktivnosti državne uprave / šumarske službe vezanih za privatne šume, u odnosu na obim sječe, od strane vlasnika privatnih šuma i budžeta Uprave za šume

Grupe mjera i aktivnosti Ostvarenje 2008 - 2010

(€/m3, godišnje)5-godišnji plan

(€/m3, godišnje)VPŠ UŠ VPŠ UŠ

Biološke mjere u šumama uključujući potsticajne, od čega: 0,41 0,33 0,86 2,34 Uzgoj šuma 0,41 0,32 0,84 2,12 Zaštita šuma 0,00 0,01 0,02 0,22 Specijalne mjere zaštite, očuvanja i unaprjeđenja šuma 0,00 0,00 0,00 0,00 Uspostavljanje i održavanje sjemenskih sastojina 0,00 0,00 0,00 0,00

Tehničke mjere u šumama uključujući potsticajne, od čega: 0,78 0,00 3,95 1,99 Izgradnja puteva (€/m3) 0,52 0,00 1,96 0,00 Izgradnja vlaka (€/m3) 0,26 0,00 1,99 1,99

Ukupno biološke i tehničke mjere uključujući potsticajne 1,19 0,33 4,81 4,331,52 9,14

Aktivnosti šumarske službe, od čega: 9,67 9,35 Poslovi gazdovanja šumama i pripadajući opšti poslovi UŠ (lična

primanja, materijalni troškovi i oprema, osim IT/infosistema) 9,33 6,73

Eksterni poslovi kod nacionalne inventure i planiranja gazdovanja šumama 0,00 2,07

Eksterni poslovi kod doznake (licencirana privatna lica i pomoćni radnici) 0,21 0,48

Aktivnosti na izgradnji informacionih i stručnih kapaciteta UŠ i VPŠ 0,13 0,08

Ukupno sve mjere i aktivnosti 11,19 18,49

Napomena: 1) Obim ostvarene sječe na koji se prikazuju vrijednosti investicija za VPŠ i za UŠ iznosi – 135.000 m3.2) Obim planirane sječe na koji se prikazuju vrijednosti investicija za VPŠ i za UŠ iznosi – 150.000 m3.

61

Tabela 14c: Pokazatelji visine bioloških i tehničkih investicija i investicija kroz poslove šumarske uprave / službe u šume Crne Gore u uporjeđenju sa Srbijom i Slovenijom

Vlas

ništ

vo

Tip investicija

Crna Gora Srbija 2006 – 2007

Slovenija 2008 – 20102008 – 2010 Opimalni plan

€/m3 €/ha €/m3 €/ha €/m3 €/ha €/m3 €/ha

Drž

avne

Biološke 2,57 1,34 3,82 4,35 4,22 7,32 3,17 15,40

Tehničke 6,99 3,66 9,26 10,56 1,95 3,39 3,71 18,02

Šumarska služba 10,53 5,50 6,54 7,45 9,20 15,96 6,48 31,50

Ukupno 20,09 10,50 19,62 22,36 15,37 26,67 13,36 64,91

Priv

atne

Biološke 0,74 0,41 3,20 1,97 4,62 2,99 2,34 5,65

Tehničke 0,78 0,43 5,94 3,65 0,00 0,00 3,86 9,33

Šumarska služba 9,67 5,35 9,35 5,75 6,16 3,99 6,21 15,02

Ukupno 11,19 6,19 18,49 11,37 10,78 6,98 12,41 30,01

Sve

šum

e

Biološke 2,10 1,48 3,69 3,57 4,32 5,29 2,65 7,87

Tehničke 5,39 3,80 8,57 8,29 1,47 1,80 3,80 11,31

Šumarska služba 10,31 7,26 7,12 6,89 8,44 10,34 6,31 18,78

Ukupno 17,80 12,53 19,38 18,76 14,23 17,42 12,76 37,96

Napomena:1) Podaci za Crnu goru su zbirovi iz tabela 14a (ostvarenje 2008 – 2010) i 14b (optimalni plan).2) Podaci za Srbiju su dobijeni iz Scenarija finansiranja šuma i šumarstva Srbije (FERLIN et al., 2007).

Pripadajući intenzitet sječe iznosio je 1,74 m3/ha u državnim i 0,65 m3/ha u privatnim šumama, odnosno 1,22 m3/ha ukupno. Jedinične cijene bioloških i tehničkih i investicija, kao i šumarske službe mogu se smatrati sličnim sa cijenama u Crnoj Gori.

3) Podaci za Sloveniju su prirjeđeni na osnovu godišnjih izvještaja Zavoda za gozdove Slovenije, Fonda za poljoprivredna zemljišta i šuma Republike Slovenije i Ministarstva poljoprivrede i šumarstva Republike Slovenije za 2008., 2009. i 2010. godinu i dodatnih obračuna (FERLIN, GRECS I BEGUŠ, 2012). Pripadajući intenzitet sječe iznosio je 4,86 m3/ha u državnim i 2,42 m3/ha u privatnim šumama, odnosno 2,97 m3/ha ukupno. U odnosu na Crnu Goru, jedinične cijene fizičke radne snage su 4.5 – 5 puta veće, cijene materijala približno iste, cijene izgradnje puteva i vlaka 2 – 2,5 puta veće, troškovi sječe, izrade i izvlačenja samo oko 20% veći, a troškovi operativne šumarske službe oko 3 puta veći.

Uporjeđenje planskih vrijednosti investicija (Tabela 14c) dalje ukazuje da: Planirane investicije kroz šumarsku službu su po kubiku sječe niže od ostvarenih u

Srbiji, a još uvjek veće nego u Sloveniji, dok su na površinu šuma i šumskog zemljišta značajno niže od Srbije, a naročito Slovenije.

Planirane biološke, tehničke i investicije kroz šumarsku službu ukupno su veće od (ostvarenih) srbijanskih i slovenačkih po kubiku sječe, dok su po površini veće od srbijanskih, a manje od slovenačkih. Ako se uzme u obzir značajno veće jedinične cijene u Sloveniji, može se konstantovati da je i nivo svih planiranih investicija u šume u Crnoj Gori blizu ili iznad nivoa (ostvarenih) slovenačkih.

62

4.4. Ostvareni i planirani prihodi od korišćenja šuma i izvori budžeta Uprave za šume

4.4.1. Vrijednost drveta odnosno drvnih sortimenata kao izvora prihoda

Vrijednost drvnih sortimenata na kamionskom putu i na panju, po tipovima korišćenja, sektorima vlasništva i ukupno, za izvršenu sječu i za plan, obračunata na osnovu prethodno prezentovane metodologije, prikazana je u tabelama broj 15a i 15b.

Vrijednost drvnih sortimenata na kamionskom putu u državnim šumama u periodu od 2008 - 2010. godine iznosila je ukupno 14,65 miliona € godišnje, odnosno 46,3 €/ m3 sortimenata, a vrijednost na panju 9,10 miliona € godišnje, odnosno 23,4 €/m3 bruto mase. Ukupna vrijednost na kamionskom putu u privatnim šumama iznosila je 4,18 miliona €, odnosno 37,1 €/m3 sortimanata, a na panju 2,20 miliona € godišnje, odnosno 15,3 €/m3 bruto mase. Prosječna cijena sortimanata iz privatnih šuma je, zbog većeg procenta lišćara i ogrjevnog drveta, za 20% niža od cijene sortimenata iz državnih šuma.

Ukupna vrijednost drvnih sortimenata iz svih šuma iznosila je 18,83 miliona € godišnje, odnosno 43,9 €/m3 sortimenata. Ako ovu vrijednost smatramo kao doprinos ka ukupnom bruto domaćem proizvodu Crne Gore, ona iznosi 0,62% BDP7.

Vrijednost planirane sječe sortimenata na kamionskom putu u državnim šumama za naredni 5-godišnji period iznosi ukupno 21,44 miliona € godišnje, odnosno 46,0 €/m3 sortimenata, a vrijednost na panju 13,25 miliona € godišnje, odnosno 23,2 €/m3 bruto mase. Vrijednost na kamionskom putu u privatnim šumama iznosi 5,11 miliona €, odnosno 41,1 €/m3

sortimanata, a na panju 2,93 miliona € godišnje, odnosno 19,5 €/m3 bruto mase. Očekuje se da prosječna cijena sortimenata u privatnim šumama, zbog većeg procenta lišćara i ogrjevnog drveta, bude za 10% niža od cijene iz državnih šuma.

Ukupna vrijednost planirane sječe drvnih sortimenata iz svih šuma iznosi 26,55 miliona €, odnosno 45,0 €/m3 sortimenata. U odnosu na prethodni period je ukupna vrijednost za 41% veća (u državnim 46%, u privatnim 22%) i predstavlja 0,86% BDP8.

4.4.2. Troškovi naknada vezanih za korišćenje šuma

Troškovi koncesione naknade i posebne naknade za doznaku, prijem i otpremu za pojedine tipove koncesija, kao troškovi naknade za doznaku, prijem i otpremu za VPŠ, obračunati su na osnovu prezentovane metodologije za izvršenu sječu i za plan i prikazani u tabelama broj 15a i 15 b.

Visina doznačenih koncesionih i posebnih naknada koncesionara u periodu od 2008. - 2010. godine iznosila je 5,27 miliona € godišnje, odnosno 15,4 €/m3 bruto mase. Kretala se od 13,8 €/m3 (VJ) do 17,0 €/m3 (Rožaje). Iznos ove naknade predstavlja 61% vrijednosti posječenog drveta na panju. Međutim, stvarno su naplaćene naknade samo u visini od 3,48 miliona € odnosno 72% doznačenog iznosa.

7 Prosječni PDP (po tržišnim cijenama) u periodu od 2008. – 2010. godine iznosi 3.056,8 miliona € (MONSTAT, 2011).8 BDP za 2010. godinu u iznosu od 3.103,8 miliona € (MONSTAT, 2011).

63

Tabela 15a: Ostvarena vrijednost drvnih sortimenata na kamionskom putu i drveta na panju kao i vrijednost naknada za korišćenje šuma i prihoda od maloprodaje, po tipovima korišćenja i sektorima vlasništva šuma, za period od 2008. - 2010. godine (prosječne godišnje vrijednosti, sa PDV)

Tip korišćenja i sektor vlasništva

Vrijednost / Cijena na kamionskom putu

Vrijednost / Cijena na panju

Vrijednost / Cijena naknada i maloprodaje (iz

državnih šuma)

€ Ukupno € / m3 neto € Ukupno € / m3 bruto € Ukupno € / m3 bruto

Korišćenje državnih šuma, od čega: 14.648.269 46,30 9.096.066 23,39 5.778.366 14,86

Koncesija sa svim šumskim radovima (VJ) 3.058.088 48,86 1.959.545 25,12 1.074.074 13,77

Višegodišnje koncesije sa radovima na izgradnji i održavanju puteva 8.559.960 47,52 5.398.942 24,43 3.455.761 15,64

Jednogodišnje »koncesije« (Rožaje) 1.848.600 52,76 1.233.648 28,17 744.600 17,00

Prodaja sortimenata iz šuma koje nijesu pod koncesijom (režija UŠ) 23.400 58,50 16.380 32,76 16.380 32,76

Snabdjevanje stanovništva drvetom prodajom na panju (režija UŠ) 1.158.222 30,31 487.552 10,68 487.552 10,68

Korišćenje privatnih šuma 4.178.330 37,07 2.200.007 16,30 394.997 2,93

Ukupno 18.826.600 43,88 11.296.073 21,56 6.173.363 11,78

Napomena:1) Vrijednost drveta na kamionskom putu je obračunata po cijenama u Tabeli 3a prilogu. 2) Obračuni vrijednosti na panju su rađeni od pariteta kamionski put unazad, osim u slučaju prodaje drveta na panju (u režiji UŠ). Vrijednost na panju je obračunata

kao vrijednost na kamionskom putu minus troškovi sječe, izrade i izvlačenja (15 € + PDV na neto kubik). U slučaju prodaje na panju usljedio je, sa dodatkom troškova sječe, izrade i izvlačenja, obračun vrijednosti na kamionskom putu (kako bi se i taj dio ukljućio u sektorski bilans).

3) Obzirom da je cijena na kamionskom putu izražena na neto, a cijena na panju na bruto kubik, razlika između tih cijena je za 27% (ako se uzme ukupnu cijenu drvne mase) veća od troška korišćenja.

4) Vrijednost koncesionih naknada je uzeta po doznačenim iznosima. Vrijednost naplaćenih koncesionih naknada ukupno iznosi 3.481.497 € odnosno 72% doznačenih. Ove naknade su trošak korisnika, a ujedno predstavljaju i budžetski prihod.

5) Vrijednost naknade za korišćenje privatnih šuma (naknada za doznaku, prijem i otpremu) je u ovom slučaju uzeta po ostvarenju. Ove naknade su trošak VPŠ, a ujedno predstavljaju i budžetski prihod.

6) Vrijednost naknada odnosno prihoda od maloprodaje je u ovom slučaju uzeta po ostvarenju. Ove naknade predstavljaju budžetski prihod. 7) Obračuni svih naknada - na osnovu kojih su dobijene i prosječne jedinične cijene naknada (u tabelama 3 b i 3 c u prilogu) – su rekalibrirani na doznačene iznose.

64

Tabela 15b: Planirana vrijednost drvnih sortimenata na kamionskom putu i drveta na panju kao i vrijednost naknada za korišćenje šuma i prihoda od maloprodaje, po tipovima korišćenja i sektorima vlasništva šuma, za naredni 5-godišnji period (prosječne godišnje vrijednosti, sa PDV)

Tip korišćenja i sektor vlasništva

Vrijednost / Cijena na kamionskom putu

Vrijednost / Cijena na panju

Vrijednost / Cijena naknada i maloprodaje (iz

državnih šuma)

€ Ukupno € / m3 neto € Ukupno € / m3 bruto € Ukupno € / m3 bruto

Korišćenje državnih šuma, od čega: 21.440.301 45,96 13.253.884 23,25 7.357.869 12,91

Koncesija sa svim šumskim radovima (VJ) 5.164.088 45,30 3.163.388 22,60 1.517.500 10,84

Višegodišnje koncesije sa radovima na izgradnji i održavanju puteva 12.541.420 47,82 7.939.152 24,81 4.243.024 13,26

Jednogodišnje »koncesije« (Rožaje) 2.106.000 52,65 1.404.000 28,08 850.000 17,00

Prodaja sortimenata iz šuma koje nijesu pod koncesijom (režija UŠ) 108.254 44,19 65.257 21,75 65.257 21,75

Snabdjevanje stanovništva drvetom prodajom na panju (režija UŠ) 1.326.939 31,67 591.594 11,83 591.594 11,83

Snabdjevanje stanovništva drvetom prodajom sortimenata (režija UŠ)

193.601 32,95 90.494 12,93 90.494 12,93

Korišćenje privatnih šuma 5.105.769 41,16 2.928.691 19,52 400.583 2,67

Ukupno 26.546.070 44,95 16.182.576 22,48 7.758.451 10,78

Napomena:1) Vrijednost drveta na kamionskom putu je obračunata po istim cijenama i na isti način kao za prethodni period. 2) Razlika između neto cijene na kamionskom putu i bruto cijene na panju je za 28% veća od troška korišćenja (ako se uzme ukupnu cijenu drvne mase). 3) Vrijednost naknada i ostalih prihoda je precizno obračunata na osnovu planirane strukture sječe i jediničnih cijena koje su date u tabelama 3 b i 3 c u prilogu.

65

Visina realizovane naknade VPŠ iznosila je 395 hiljada € godišnje, odnosno 2,9 €/m3 bruto mase. Ovaj iznos predstavlja 18% vrijednosti posječenog drveta na panju. Ako bi se ova naknada obračunala na osnovu realizovane strukture drvnih sortimenata po starom cijenovniku, ona bi iznosila 26% više. Razlog za ovo odstupanje nije poznat.

Visina planirane koncesione naknade u narednom 5-godišnjem periodu iznosi 6,61 miliona € godišnje, odnosno 13,0 €/m3 bruto mase, što je manje od prethodnog perioda, zbog neuračunate posebne naknade za doznaku, prijem i otpremu. Naknada se kreće se od 10,8 €/m3 (VJ) do 17,0 €/m3 (Rožaje). Iznos ove naknade predstavlja 53% vrijednosti sječivog drveta na panju. Visina naknade VPŠ po novom pravilniku iznosi 401 hiljadu € godišnje, odnosno 2,7 €/m3 bruto mase. Iznos ove naknade predstavlja 14% vrijednosti sječivog drveta na panju. Cijena ove naknade se u odnosu na stari cjenovnik, ako se uzme u obzir planirana struktura sječive drvne mase po vrstama i kvalitetu, u prosjeku smanjuje za 41%, što je vrlo značajno za VPŠ, a u skladu sa pripadajućom izjavom PUŠŠZ (2008).

4.4.3. Biološke i tehničke investicije korisnika i vlasnika šuma i budžeta Uprave za šume

Iznos bioloških i tehničkih investicija u državne šume, ostvarenih od strane koncesionara (ukupno 2,83 miliona €) predstavlja 21% vrijednosti sortimenata na kamionskom putu, što je u odnosu na bruto prihod moguće ocjeniti kao zadovoljavajuće u odnosu na kriterijum9 minimalnih investicija. Ako mu se dodaju investicije od strane budžeta UŠ, koje su ukupno sa investicijama koncesionara iznosile 3,72 miliona € godišnje, odnosno 25% vrijednosti drveta na kamionskom putu, nivo investicija već pada u kategoriju srednje visine, što je povoljno. Međutim ova činjenica je naročito posljedica malog obima odnosno niskog intenziteta sječe.

Iznos bioloških i tehničkih investicija u privatne šume, ostvarenih od strane VPŠ (ukupno 160 hiljada €) predstavlja samo 4% vrijednosti sortimenata na kamionskom putu i daleko je ispod minimalnog. Stanje nije dosta bolje, ako mu se dodaju izvršene investicije od strane budžeta UŠ, koje su zajedno sa investicijama VPŠ iznosile 205 hiljada €, odnosno 5% vrijednosti sortimenata na kamionskom putu. Jasno je dakle, da je stanje u pogledu ovog indikatora za privatne šume izuzetno kritično.

Iznos bioloških i tehničkih investicija u državne šume koji se – na osnovu postavljenog ciljnog prihoda - planira za za naredni 5-godišnji period period za koncesionare (ukupno 5,35 miliona €) predstavlja 25% vrijednosti sortimenata na kamionskom putu, što se sa strane ukupnog prihoda na nivou preduzeča može već smatrati optimalnim. Ako mu se dodaju investicije od strane budžeta UŠ, planirane na osnovu raspoložljivih budžetskih sredstava, koje ukupno sa investicijama za koncesionare dostižu 7,45 miliona €, odnosno 35% vrijednosti sortimenata na kamionskom putu, ukupni procenat investicija postaje maksimalni.

Iznos bioloških i tehničkih investicija koji se planira za privatne šume (ukupno 722 hiljada €), predstavlja 14% vrijednosti sortimenata na kamionskom putu, što je još uvjek značajno ispod minimalnog nivoa. Obzirom da država za obezbjeđivanje bioloških i tehničkih investicija u

9 Kod ove procjene može se poći od kriterija, koji je za minimalne investicije u Crnoj Gori upotrijebljen prije 1989. godine kod obavezne reprodukcije šuma, koje su iznosile 20% bruto virjednosti drvnih sortimenata odnosno prihoda šumskih gazdinstava.

66

privatnim šumama – osim zakonske obaveze VPŠ za vršenje određenih uzgojnih mjera proporcionalno obimu sječa – nema drugih mehanizama, osim subvencija, viši nivo investicija (koje bi VPŠ sami finansirali) nije realno planirati. Međutim, ako se ovim investicijama dodaju investicije od strane budžeta UŠ, koje je moguće planirati na osnovu raspoložljivih budžetski izvora - u ukupnom iznosu sa investicijama VPŠ od 1,37 miliona €, odnosno 27% vrijednosti sortimenata na kamionskom putu - ukupni procenat investicija već postaje nadprosječan.

Kod konačne procjene procenta planiranih investicija u odnosu na prodajnu vrijednost drvnih sortimenata, odnosno ukupni prihod iz ovog naslova, svakako je potrebno uzeti u obzir i činjenicu da je visoki procenat značajnim djelom posljedica još uvjek relativno niskog obima sječa, odnosno prihoda iz ovog naslova.

Na osnovu raspoloživih prihoda od korišćenja šuma, kao i raspoloživih budžetskih sredstava je dakle moguće planirati značajan obim tehničkih (za koncesionare) i bioloških (za VJ i od strane UŠ) investicija u državne i privatne šume, kod drugih naročito preko subvencija, što zajedno omogućava postizanje vrlo povoljnog ukupnog efekta za održivost gazdovanja šumama.

4.4.4. Prihodi od korišćenja, odnosno gazdovanja šumama za korisnike i vlasnike šuma

Prihodi od korišćenja, odnosno gazdovanja šumama za korisnike državnih šuma (koncesionare i UŠ kao korisnika) i VPŠ, kao i ukupno, obračunati na osnovu prezentovane metodologije, prikazani su u tabelama 16 b (za izvršenu sječu) i 17 b (za plan).

Kalkulativni prihodi od korišćenja državnih šuma za korisnike u periodu od 2008. - 2010. godine iznosili su 1,16 miliona € godišnje, odnosno 3,0 €/m3 bruto sječe: kod koncesionara 1,9 €/m3 i kod UŠ 10,9 €/m3. Kalkulativni prihodi od gazdovanja državnim šumama za korisnike u istom periodu iznosili su 994 hiljada €, odnosno 2,6 €/m3 bruto sječe, što je samo za 14% niže od prihoda od korišćenja, jer je biološke investicije u skladu sa postojećim sistemom imala samo VJ. Kalkulativni prihodi VPŠ od korišćenja privatnih šuma iznosili su 1,70 miliona € godišnje, odnosno 12,6 €/m3 bruto sječe. Nakon oduzimanja bioloških investicija VPŠ, pripadajući prihod od gazdovanja šumama ostaje u visini od 1,64 miliona €, odnosno 12,2 €/m3.

Ostvareni prihod koncesionara iznosi 3,6% vrijednosti drvnih sortimenata na kamionskom putu, a VPŠ 39%. Razlog za visoki procenat prihoda VPŠ je u vrlo niskom obimu investicija u privatne šume od strane VPŠ.

Planirani prihodi od korišćenja državnih šuma za korisnike u narednom 5-godišnjem periodu, koji su u skladu sa postavljenim ciljnim vrijednostima poslužili za (re)kalibraciju obima i visine bioloških i tehničkih investicija korisnika, iznose 1,66 miliona € godišnje, odnosno 2,9 €/m 3

bruto sječe: kod koncesionara 1,1 €/m3 i kod UŠ 12,5 €/m3. Planirani prihodi od gazdovanja državnim šumama za korisnike u istom periodu iznosili bi 1,29 miliona €, odnosno 2,3 €/m 3

bruto sječe, što je za 12% niže od prihoda od korišćenja. Razlog za mnogo veći očekivani prihod po kubiku kod UŠ je u tome, što u ovom obračunu investicije UŠ još nijesu prikazane.

67

Planirani prihodi VPŠ od korišćenja privatnih šuma, za koje nije nijesu upotrjebljena ciljna ograničenja (jer je donošenje odluka VPŠ o prihodu slobodno), iznose 1,94 miliona € godišnje, odnosno 12,9 €/m3 bruto sječe. Nakon oduzimanja planiranih bioloških investicija VPŠ očekuje se prihod od gazdovanja privatnim šumama u visini od 1,81 miliona €, odnosno 12,0 €/m3.

Planirani neto prihodi koncesionara – uz ukalkulisani plan investicija i troškove naknada - iznose 2,7% vrijednosti drvnih sortimenata na kamionskom putu, što je u okviru postavljenih ciljnih vrijednosti, dok se prihod VPŠ očekuje u visini od 35% vrijednosti sortimanata na kamionskom putu, što je posljedica činjenice da je planirani obim vlastitih investicija VPŠ u šume još uvjek ispod minimalnog, a budžetski dio ovdje nije prikazan.

4.4.5. Prihodi od gazdovanja šumama na nivou (pod)sektora

Prihodi od gazdovanja šumama na nivou sektora vlasništva šuma i ukupno, obračunati na osnovu prezentovane metodologije, prikazani su u tabelama 16 b (za izvršenu sječu) i 17 b (za plan).

Ukupni kalkulativni prihodi od gazdovanja šumama u periodu od 2008. - 2010. godine, u kojima su uključeni svi troškovi i investicije u šume, uključujući vlastite (korisnika i VPŠ) i budžetske, iznosili su 1,97 miliona € godišnje, odnosno 3,8 €/m3 bruto sječe (3,3 €/m3 u državnim i 5,1 €/m3 u privatnim).

Ukupni planirani prihodi od gazdovanja šumama u narednom 5-godišnjem periodu, koji su u skladu sa postavljenim ciljnim vrijednostima poslužili za rekalibraciju obima i visine svih bioloških i tehničkih investicija, iznose 2,23 miliona € godišnje, odnosno 3,1 €/m3 bruto sječe (3,6 u državnim i 1,0 €/m3 u privatnim).

Iz toga se vidi da je ukupni prihod od gazdovanja privatnim šumama na nivou pod-sektora, koji uključuje dodatne biološke i tehničke, a investicije kroz poslove i aktivnosti šumarske službe (sve kao subvencije), lošiji nego u državnim šumama, što dodatno ukazuje na značajni uticaj budžetske podrške za ekonomiku gazdovanja privatnim šumama.

4.4.6. Iznos budžetskih prihoda Uprave za šume

Ukupni iznosi ostvarenih i planiranih budžetskih prihoda UŠ po vrstama sredstava su dati u Tabeli 18.

U periodu od 2008. – 2010. godine je ukupno doznačeno (u slučaju koncesionih naknada) odnosno ostvareno (kod ostalih naknada odnosno prihoda) 6,59 miliona € budžetskih sredstava godišnje, od čega je na koncesione naknade otpalo 73%, na naknade koncesionara za doznaku, prijem i otpremu (koje uključuju i zaostala plaćanja iz 2007. godine) 9%, na naknade VPŠ za doznaku, prijem i otpremu 6%, a na prihode UŠ od prodaje drveta 8%.

Za naredni 5-godišnji period se na osnovu planova Studije realno očekuje 8,07 miliona € budžetskih izvora sredstava godišnje, od čega iz koncesionih naknada 82%, iz naknada VPŠ za

68

doznaku, prijem i otpremu 5% i iz prihoda UŠ od prodaje drveta 11%. Očekivani izvori sredstava su za 23% veći od izvora u prethodnom periodu.

4.5. Ostvareni i planirani izdaci budžeta Uprave za šume

4.5.1. Ukupni izdaci za poslove i djelatnosti Uprave za šume i za investicije u šume

Detaljni obračun ostvarenog i planiranog budžeta UŠ po budžetskim stavkama i njihovim grupama, sa zbirovima na različitim nivoima, nalazi se u Tabeli 19. Obzirom da su troškovi za poslove na gazdovanju šumama, kao najveća kategorija izdataka budžeta UŠ, kao i budžetski troškovi investicija u šume (iako kalkulisani sa cijenom sadnica), već detaljno prezentovani i komentarisani u prethodnim poglavljima, ovdje će se pomenuti samo ukupni iznos i odnosi između dvije glavne kategorije izdataka - za UŠ (uprave, stručne i ostale poslove i proizvodne djelatnosti zajedno) i za investicije u šume.

Ukupno ostvareni izdaci budžeta UŠ u periodu od 2008. – 2010. godine iznosili su 6,48 miliona € prosječno godišnje, od čega za vršenje svih poslova i djelatnosti UŠ 4,68 miliona € (72%), a za investicije, odnosno unaprijeđenje šuma 1,80 miliona € (28%). U okviru poslova i djelatnosti UŠ u prethodnom periodu daleko najveći udio je pripao upravnim, stručno-tehničkim (uključujući eksterne usluge) i pripadajućim opštim poslovima na gazdovanju šumama (97%). Prosječno je u tom periodu u UŠ zapošljeno 474 radnika, sa trendom opadanja.

Planirani izdaci budžeta UŠ u okviru ove Studije za naredni 5-godišnji period iznose 8,07 miliona € godišnje, od čega 4,68 miliona € (58%) za vršenje poslova i (proizvodnih) djelatnosti UŠ i 3,39 miliona € (42%) za unaprijeđenje šuma, uključujući subvencije VPŠ. Plan za vršenje poslova i djelatnosti UŠ je urađen za 428 zapošljenih. U okviru poslova i djelatnosti UŠ za naredni period na upravne, stručno-tehničke (uključujući eksterne usluge) i pripadajuće opšte poslove na gazdovanju šumama otpada 89% troškova svih poslova i djelatnosti UŠ odnosno 52% sveukupnog budžeta UŠ. U odnosu na ostvareni budžet UŠ u periodu od 2008. – 2010. godine, planirani izdaci za naredni 5-godišnji period, koji su pokriveni sa očekivanim budžetskim izvorima, su veći za 1,59 miliona € godišnje (24,5%) i to u cjelosti na račun sredstava za unapređenje (državnih i privatnih) šuma, što je ključno za obezbjeđivanje održivosti gazdovanja šumama u Crnoj Gori.

4.5.2. Struktura izdataka po djelatnostima Uprave za šume

Ukupni izdaci po djelatnostima UŠ prikazani su na kraju tabele broj 19. Što se tiče strukture izdataka za upravne, stručne i ostale poslove UŠ (lična primanja, opšti troškovi i oprema), oni su predstavljeni u Tabeli 6 i komentarisani u poglavlju 3.1.6. U tabelama broj 20 i 21 – kao sastavnom dijelu budžeta UŠ – detaljnije su prikazani izdaci za djelatnost sjemenske i rasadničke proizvodnju i izdaci za upravljanje LPN i lovstvo.

U prethodnom periodu je u okviru djelatnosti UŠ 97,4% izdataka otpalo na gazdovanje šumama, 2,5% na sjemensku i rasadničku proizvodnju i 0,1% na upravljanje LPN koje je tek započelo. Plan Studije za naredni 5-godišnji period za djelatnost gazdovanja šumama,

69

uključujući i korišćenje šuma u režiji UŠ, predviđa 92,6%, za sjemensku i rasadničku proizvodnju 4,4% i za upravljanje LPN i lovstvo 3,0% sredstava.

U odnosu na prethodni period se dakle veći naglasak daje navedenim (dodatnim) djelatnostima UŠ, koje neće predstavljati samo trošak, nego će generisati i određene prihode. Ovo naročito važi za sjemensku i rasadničku proizvodnju, s tim da će najveći dio njenog prihoda - od proizvodnje sadnica i sjemena - biti tzv. prihod u naturi, jer će taj reprodukcioni materijal UŠ upotrijebiti kod pošumljavanja i u tom smislu smanjiti obim budžetskog finansiranja kupovine sadnica i sjemena na tržištu. Za ovu djelatnost se zapravo očekuje da – ako se pomenuta proizvodnja adekvatno valorizuje - bude ekonomski samoodrživa i čak profitabilna. Što se tiće LPN odnosno lovstva, na početku neće moći da bude samoodrživo, kako se i planiralo, nego bi to trebao da bude dugoročni cilj.

4.5.3. Struktura izdataka budžeta Uprave za šume za investicije u šume

Kod uporjeđivanja visine budžetskih izdataka za investicije u šume (Tabela broj 19) sa kalkulisanim troškovima, odnosno vrijednošću investicija (Tabele broj 13 a - c ), potrebno je imati na umu da budžetski izdaci UŠ ne uključuju cijene sadnica (nego samo trošak proizvodnje), koje UŠ sama proizvodi i upotrijebljava ih u državnim šumama i besplatno dodjeljuje VPŠ. U prethodnom periodu je od izdataka budžeta za unaprijeđenje šuma (u visini od 1,80 miliona € godišnje) najviše otpalo na t.i. izdatke za uređenje zemljišta 1,42 miliona € (79%). Među njima najveći su bili za uređivanje šuma (59%) i pošumljavanje, odnosno uzgoj šuma (37,5%).

Za naredni 5-godišnji period je od izdataka budžeta za unaprijeđenje šuma (u visini od 3,39 miliona € godišnje) za t.i. uređivanje zemljišta planirano 2,51 milion € (74%), od ćega najviše za pošumljavanje, odnosno uzgoj državnih šuma (48%), za uređivanje svih šuma (37,5%) i za izgradnju šumskih puteva u državnim šumama (11%). Za subvencije VPŠ za radove u šumama (uz davanje sadnica koje nije izdatak budžeta) planirano je 503 hiljade € godišnje (15% svih budžetskih sredstava za unaprijeđenje šuma), od čega najviše za izgradnju vlaka (59%) i pošumljavanje, odnosno uzgoj (38%) u privatnim šumama. U odnosu na prethodni period, ovaj plan je značajan iskorak u pravcu održivijeg gazdovanja šumama, naročito i u pogledu subvencija, koje se uvode po prvi put.

4.5.4. Trend budžetskih sredstava Uprave za šume

Za budžet UŠ karakteristično je značajno, zabrinjavajuće smanjivanje planiranih i utrošenih, sredstava po godinama (Tabela broj 22), kao posljedica smanjivanja budžetskih prihoda iz gazdovanja državnim šumama odnosno koncesija. Smanjenje je u 2010. godini dostiglo 22% u odnosu na 2008. godinu i išlo je na račun izdataka za vršenje poslova i djelatnosti UŠ, koje je pratio i trend smanjivanja zapošljenih. U pogledu pokrivenosti izdataka budžeta UŠ sa izvorima sredstava iz šuma može se vidjeti, da je u periodu 2008. – 2010. godine UŠ bila značajan neto primalac budžetskih sredstava (u visini 21%), što se sa 2011. godinom, naročito zbog uvećanih budžetskih prihoda, smanjuje.

70

Tabela 16a: Ostvareni troškovi bioloških i tehničkih investicija korisnika i vlasnika šuma i Uprave za šume kao i investicija u upravne, stručne i tehničke poslove za šume, za period od 2008. – 2010. godine (prosječne godišnje vrijednosti, sa PDV)

Tip korišćenja i sektor vlasništva

Troškovi tehničkih investicija u šume

(korisnika i vlasnika)

Troškovi bioloških investicija u šume

(korisnika i vlasnika)

Troškovi bioloških i tehničkih investicija u

šume (UŠ)

Troškovi upravno-stručnih investicija u šume (UŠ)

€ Ukupno € / m3 bruto € Ukupno € / m3 neto € Ukupno € / m3 bruto € Ukupno € / m3 bruto

Korišćenje državnih šuma, od čega: 2.661.856 6,84 165.740 0,43 890.874 2,29 4.094.603 10,53

Koncesija sa svim šumskim radovima (VJ) 377.852 4,84 165.740 2,12 0 0

4.094.603 10,53

Višegodišnje koncesije sa radovima na izgradnji i održavanju puteva 2.284.005 8,63 0 0

890.874 2,86Jednogodišnje »koncesije« (Rožaje)

Prodaja sortimenata iz šuma koje nijesu pod koncesijom (režija UŠ)

0 0 0 0Snabdjevanje stanovništva drvetom prodajom na panju (režija UŠ)

Korišćenje privatnih šuma 105.300 0,78 54.713 0,41 44.887 0,33 1.306.113 9,67

Ukupno 2.767.156 5,28 220.453 0,42 935.761 1,79 5.400.716 10,31

Napomena:1) Troškovi tehničkih investicija u šume su troškovi izgradnje šumskih vlaka i puteva, kao i održavanja puteva. 2) Troškovi bioloških investicija su prikazani za dio koji finansiraju korisnici (u tom slučaju samo VJ) i VPŠ i dio koji finansira UŠ (preko budžeta). Ovaj drugi se odnosi na

sve državne šume, osim one za one u kojima koncesiju ima VJ, kao i na privatne šume. 3) Troškovi upravnih, stručnih i tehničkih poslova uključuju troškove UŠ na poslovima vezanim za gazdovanje šumama i pripadajućim opštim poslovima (bez

rasadničarske djelatnosti i upravljanja LPN odnosno lovstva), troškove inventure i planiranja gazdovanja šumama (samo eksterne usluge), troškove sprovođenja doznake (samo eksterne usluge) i troškove izgradnje stručnih kapaciteta i IT/informacionog sistema (koje finansira UŠ). Za podjelu ovih troškova po sektoru vlasništva upotrijebljen je prethodno prikazani ključ (73% na državne, 27% na privatne šume).

71

Tabela 16b: Ostvareni prihod od korišćenja odnosno gazdovanja šumama za korisnike i vlasnike šuma, kao i bilans gazdovanja šumama na nivou sektora vlasništva, za period od 2008. – 2010. godine (prosječne godišnje vrijednosti, sa PDV)

Tip korišćenja i sektor vlasništva

Prihod od korišćenja šuma (na ime korisnika i

vlasnika)

Prihod od gazdovanja šumama (na ime korisnika

i vlasnika)

Bilans gazdovanja šumama (na nivou sektora vlasništva)

€ Ukupno € / m3 bruto € Ukupno € / m3 bruto € Ukupno € / m3 bruto

Korišćenje državnih šuma, od čega: 1.159.776 2,98 994.036 2,56 1.282.993 3,30

Koncesija sa svim šumskim radovima (VJ)

655.844 1,91 490.104 1,43

1.282.993 3,30

Višegodišnje koncesije sa radovima na izgradnji i održavanju puteva

Jednogodišnje »koncesije« (Rožaje)

Prodaja sortimenata iz šuma koje nijesu pod koncesijom (režija UŠ)

503.932 10,92 503.932 10,92Snabdjevanje stanovništva drvetom prodajom na panju (režija UŠ)

Korišćenje privatnih šuma 1.700.010 12,59 1.645.297 12,19 688.994 5,10

Ukupno 2.859.785 5,46 2.639.332 5,04 1.971.987 3,76

Napomena:1) Prihod korišćenja šuma na nivou grupa korisnika (osim UŠ kao korisnika) odnosno VPŠ dobijen je tako da su od vrijednosti drveta na panju oduzeti troškovi naknada

i troškovi tehničkih investicija u šume. Bilans je bilo moguće prikazati za sve koncesionare zajedno, kao i zajedno za sve VPŠ.2) Prihod od gazdovanja šumama na nivou korisnika (osim UŠ kao korisnika) odnosno VPŠ dobijen je tako da su od prihoda od korišćenja šuma oduzeti troškovi

bioloških investicija korisnika (samo VJ) odnosno VPŠ. 3) Prihod od gazdovanja šuma na nivou sektora dobijen je tako da su od vrijednosti drveta na panju oduzeti troškovi tehničkih, bioloških i upravno-stručnih investicija

u šume.

72

Tabela 17a: Planirani troškovi bioloških i tehničkih investicija korisnika i vlasnika šuma i Uprave za šume kao i investicija u upravne, stručne i tehničke poslove za šume, za naredni-5 godišnji period (prosječne godišnje vrijednosti, sa PDV)

Tip korišćenja i sektor vlasništva

Troškovi tehničkih investicija u šume

(korisnika i vlasnika)

Troškovi bioloških investicija u šume

(korisnika i vlasnika)

Troškovi bioloških i tehničkih investicija u

šume (UŠ)

Troškovi upravno-stručnih investicija u šume (UŠ)

€ Ukupno € / m3 bruto € Ukupno € / m3 bruto € Ukupno € / m3 bruto € Ukupno € / m3 bruto

Korišćenje državnih šuma, od čega: 4.983.030 8,74 370.320 0,65 2.102.190 3,69 3.726.887 6,54

Koncesija sa svim šumskim radovima (VJ) 1.138.176 8,13 370.320 2,65 0 0

3.726.887 6,54

Višegodišnje koncesije sa radovima na izgradnji i održavanju puteva 3.844.854 10,39 0 0

2.102.190 4,89

Jednogodišnje »koncesije« (Rožaje)

Prodaja sortimenata iz šuma koje nijesu pod koncesijom (režija UŠ)

0 0 0 0Snabdjevanje stanovništva drvetom prodajom na panju (režija UŠ)

Snabdjevanje stanovništva drvetom prodajom sortimenata (režija UŠ)

Korišćenje privatnih šuma 592.050 3,95 130.040 0,87 648.869 4,33 1.402.770 9,35

Ukupno 5.575.080 7,74 500.360 0,69 2.751.095 3,82 5.129.657 7,12

Napomena:

1) Troškovi svih investicija su obračunati i prikazani na isti način kao za pretekli period.

73

Tabela 17b: Planirani prihod od korišćenja odnosno gazdovanja šumama za korisnike i vlasnike šuma, kao i bilans gazdovanja šumama na nivou sektora vlasništva, za naredni-5 godišnji period (prosječne godišnje vrijednosti, sa PDV)

Tip korišćenja i sektor vlasništva

Prihod od korišćenja šuma (na ime korisnika i

vlasnika)

Prihod od gazdovanja šumama (na ime korisnika

i vlasnika)

Bilans gazdovanja šumama (na nivou sektora vlasništva

€ Ukupno € / m3 bruto € Ukupno € / m3 bruto € Ukupno € / m3 bruto

Korišćenje državnih šuma, od čega: 1.660.331 2,91 1.290.011 2,26 2.071.457 3,63

Koncesija sa svim šumskim radovima (VJ) 507.712 3,63 137.392 0,98

2.071.457 3,63

Višegodišnje koncesije sa radovima na izgradnji i održavanju puteva 405.274 1,10 405.274 1,10Jednogodišnje »koncesije« (Rožaje)

Prodaja sortimenata iz šuma koje nijesu pod koncesijom (režija UŠ) 65.257 21,75 65.257 21,75

Snabdjevanje stanovništva drvetom prodajom na panju (režija UŠ) 591.594 11,83 591.594 11,83

Snabdjevanje stanovništva drvetom prodajom sortimenata (režija UŠ)

90.494 12,93 90.494 12,93

Korišćenje privatnih šuma 1.936.059 12,91 1.806.019 12,04 154.962 1,03

Ukupno 3.596.389 4,99 3.096.029 4,30 2.226.420 3,09

Napomena:1) Prihodi i bilans su obračunati na isti način kao za prethodni period2) Prihodi od korišćenja, odnosno gazdovanja šumama su u ovom slučaju mogli da se prikažu po pojedinim tipovima korišćenja.

74

Izvori / prihodi Ostvarenje 2008 – 2010

(prosječno godišnje)5-godišnji plan

(prosječno godišnje)Jed.cijena Iznos Jed.cijena Iznos

1. Koncesiona naknada 14,06 4.821.322 12,96 6.610.5242. Naknada za korisnike šuma za doznaku, prijem i

otpremu 1,52 577.018 - -

3. Naknada za VPŠ za doznaku, prijem i otpremu sortimenata

2,92 394.697 2,67 400.583

4. Naknada za snabdjevanje stanovništva drvetom na panju i drvnim sortimentima na kamionskom putu

10,68 487.558 13,78 785.194

5. Naknada za pravo korišćenja NDŠP od strane komercijalnih sakupljača / proizvođača

31.675 41.177

6. Naknada za korišćenje šumskog zemljišta za postavljanje objekata IT infrastrukture, crne i obojene metalurgije ...

- 100.000

7. Naknada za komercijalno korišćenje šumskih puteva, rekreacionih i ostalih »usluga« šuma

- 5.000

8. Prihod UŠ od prodaje drvnih sortimenata na kamionskom putu iz šuma van koncesija

46,80 23.400 36,08 108.254

9. Prihod UŠ od upravljanja LPN, odnosno lovstva u skladu sa zakonom o divljaći i lovstvu

- 10.000

10. Prihod UŠ od prodaje šumskog sjemena na stranom tržištu

- 16,86 11.247

11. Ostali budžetski prihodi 272.252 0

Ukupno 6.591.542 8.071.979

Tabela19: Ostvareni (u 2008. – 2010. god.) i planirani (za naredni-5 godišnji period) prihodi budžeta Uprave za šume

Napomena: 1) Iznos koncesione naknade kod ostvarenja je uzet kao doznačeni od strane UŠ (zbog kašnjenja, odnosno

nepotpunog naplaćivanja od strane koncesionara). Iznos za plan je preuzet iz pripadajućeg obračuna.2) Naknada za doznaku, prijem i otpremu (posebna naknada) za koncesionare, nakon 2008. godine, zbog

odluke koncedenta o oslobađanju strateških, a kasnije (u 2009. godini) i većine ostalih koncesionara, nije naplaćivana.

3) Naknada za snabdjevanje stanovništva kod ostvarenja sadrži samo drvo na panju. Ostvareni iznos je nekoliko niži od iznosa po cjenovniku (13%), zbog gratis davanja. Kod planiranog iznosa (sa istim procentom umanjenja naknade za gratis davanja) obračun uključuje i prodaju sortimenata na k.p., u skladu sa planiranom sječom.

4) Planirana naknada za korišćenje NDŠP je procjenjena na osnovu ostvarene, sa 30% uvečanja.5) Naknada za korišćenje šumskog zemljišta za postavljanje objekata IT infrastrukture, crne i obojene

metalurgije... u skladu sa novim ZoŠ je paušalno procijenjena. Uzeta je konzervativniija procjena u odnosu na procjenu iz obrazloženja predloga ZoŠ (koja je iznosila 500.000 €).

6) Naknada za komercijalno korišćenje šumskih puteva i ostalih »usluga« šuma (npr. kampovanje), u skladu sa novim ZoŠ, data je kao čista procjena za početak implementacije te odredbe.

7) Prihod od prodaje drvnih sortimenata na k.p. sadrži vrijednost na tom paritetu, po cijenama koje su upotrijebljene za obračun svih sortimenata (osim za snabdjevanje stanovništva).

8) Prihod UŠ od upravljanja LPN, odnosno lovstva čista je procjena za početak implementacije ove djelatnosti.

9) Prihod od prodaje sjemena na tržištu planiran je za 50% obrađenog sjemena po normativnim cijenama (na osnovi iskustava iz Srbije).

75

Tabela 19: Prikaz ostvarenih (od 2008. – 2010. godine) i obračun planiranih (za naredni-5 godišnji period) rashoda sveukupnog budžeta Uprave za šume po budžetskim stavkama

Pozicija Budžetska stavka

Utrošeno 2008 – 2010 (prosječno godišnje)

5-godipnji plan (prosječno godišnje)

Ind. Iznosi Grup. iznosi Ind. Iznosi Grup. Iznosi

411 Bruto zarade i doprinosi na teret poslodavca 3.067.3003.287.676 3.254.424 3.254.424

412 Ostala lična primanja (topli obrok, regres i dr.) 220.3764131

Rashodi za materijal: Kupovina sadnica i sjemena 338.283

419.733

228.943

369.258

Materijal za zaštitu šuma (feromoni, sitna oprema za gašenje, cisterne) 1.432 22.000

Materijal za sjemensku i rasadničku proizvodnju 77.018 93.315Materijal i oprema za lovstvo 3.000 15.000Materijal za opremanje šuma posebne namjene 0 10.000Štampanje tehničke dokumentacije i časopisa 10.000

242.980

13.000

256.500

Materijal za obavljanje stručnih poslova 0 30.000Kancelarijski materijal 20.000 20.000Ostali opšti troškovi (osiguranje, registarcije, tenderi, održavanje IT)

102.980 96.000

Rezervni djelovi za vozila i druga oprema 45.000 40.000

Radna odjeća i obuća i sredstva higijene 65.000 57.5004132 Rashodi za službena putovanja 55.000

541.401

70.000

405.995

4133 Rashodi za reprezentaciju 25.000 3.3954134 Rashodi za energiju (uklj. gorivo) 346.401 240.0004135 Rashodi za telefonske usluge 85.000 75.6004136 Rashodi za poštanske usluge 3.000 1.6004137 Bankarske usluge (provizija) 7.000 5.4004138 Usluge prevoza 20.000 10.0004139

Ugovorene usluge Specijalsitičke stručne usluge za izradu raznih stručnih osnova za opšte poslove i poslove gazdovanja šumama

0

134.207

50.000

494.358

Usluge dorade sjemena (Požega) 0 17.168Specijalističke stručne usluge kod sjemenske plantaže 0 3.500

Povremena radna snaga za sakupljanje sjemena i proizvodnju sadnica 16.444 42.858

Specijalistički pregledi stanja šuma, rasadnika i sprovođenje ICP monitoringa 918 8.087

Usluge osmatranja za zaštitu šuma od požara 0 25.000Pomoćna radna snaga na doznaci 109.824 150.916Usluge licenciranih privatnih lica na doznaci u privatnim šumama 0 40.725

Usluge na radovima za opremanje šuma posebne namjene 0 10.000

Uslužni radovi za proizvodnju sortimenata (u režiji UŠ) van koncesija i za snabdjevanje stanovništva 7.020 146.104

4141 Tekuće održavanje javne infrastrukture (šumski 17.443 17.443 28.782 28.782

76

putevi)Tabela 19: Prikaz ostvarenih (od 2008. – 2010. godine) i obračun planiranih (za naredni-5 godišnji period)

rashoda budžeta Uprave za šume ... (nastavak)

Pozicija Budžetska stavka

Utrošeno 2008 – 2010 (prosječno godišnje)

5-godišnji plan (prosječno godišnje)

Ind. Iznosi Grup. iznosi

Ind. iznosi Grup. Iznosi

4142 Tekuće održavanje građevinskih objekata 20.000

67.679

20.000

54.8004143 Tekuće održavanje opreme 33.743 30.0004161 Zakup objekata

13.936 4.8004163 Zakup zemljišta4171

Subvencije za proizvodnju i pružanje usluga:

0 503.640a) pošumljavanje / uzgoj privatnih šuma 0 190.290b) zaštita privatnih šuma od požara (protivpožarne pruge) 0 15.000

c) Izgradnja šumskih vlaka u privatnim šumama 0 298.3504181 Komunalne usluge

45.38975.566

25.00025.000

4182 Sudske odluke4183 Takse4184 Ostalo (PDV i dr.)4313 Transferi pojedincima 30.178 04413 Izdaci za građevinske objekte (poslovni prostori) 126.667 126.667 0 04414

Izdaci za uređenje zemljišta:

1.421.934

2.505.555

a) pošumljavanje / uzgoj šuma 533.374 1.198.775b) sjemenski objekti 3.301 1.680c) specijalne mjere u zaštitnim šumama i ŠPN 0 56.000d) zaštita šuma od požara (protivpožarne pruge) 0 30.000e) uređivanje šuma (programi gazdovanja) 844.747 940.000f) izgradnja šumskih puteva 40.512 269.100g) planiranje i radovi u LPN 0 10.000

4415 Izdaci za opremu (avtomobili, IT/infosistem) i ostalo 141.106 149.702 150.000 173.6674416 Izdaci za investiciono održavanje (zgrada) 8.595 23.667 UKUPNO, od toga: 6.484.987 6.484.987 8.071.979 8.071.979

Upravni, stručni i tehnički poslovi na gazdovanju šumama, uključujući opšte poslove i eksterne usluge

4.555.970 4.189.657

Usluge kod korišćenja državnih šuma (u režiji UŠ) 7.020 146.104Sjemenarska i rasadnička djelatnost UŠ (bez kupovine sadnica) 118.988 207.434

Upravljanje LPN i lovačka djelatnost UŠ 3.000 138.777Unaprjeđenje šuma (materijal, usluge, biološke i tehničke investicije, uređivanje šuma) 1.800.010 2.886.367

Subvencije investicija za unaprjeđenje privatnih šuma 0 503.640

Broj svih zapošljenih 474 428

IZVORI SREDSTAVA 6.484.987 8.071.979

Napomena: 1) Prikazani su iznosi po pojedinim budžetskim pozicijama kao i grupisani iznosi po različitim vrstama rashoda.

77

Tabela 20: Izdvojeni prikaz rashoda budžeta Urave za šume za stručne poslove i proizvodnu djelatnost sjemenske i rasadničke proizvodnje

Aktivnosti / radoviOstvarenje 2008 - 2010

(prosječno godišnje)5-godišnji plan

(prosječno godišnje)Količina Trošak € Količina Trošak € Jed. cijena

(€/jed.)Rad zapošljenih na obavljanju stručnih poslova i proizvodne djelatnosti

2 25.525 4 48.592 12.148

Proizvodnja sjemena, od čega: 2.667 59.710

Sakupljanje, skladištenje, ispitivanje i dorada sjemena

0 0 1.140 54.210 47,55

Nabavka opreme za berače sjemena 0 2.667 500 Osnivanje sjemenske plantaže Munike 0 5.000

Proizvodnja sadnica, od čega: 1.382.256 90.796 1.507.000 98.990

Sadnice učestalih vrsta drveča za potrebe pošumljavanja

1.382.256 90.796 1.500.000 98.290 0,07

Sadnice rijetkih vrsta drveča za očuvanje biodiverziteta (Munika)

0 0 7.000 700 0,10

Ukupno 118.988 158.699

Napomena:1) Rad zapošljenih (2 u prethodnom, 4 u narednom periodu) sadrži lična primanja i pripadajuće opšte

troškove UŠ.2) Količine sjemena su u kilogramima, a sadnica (sadnice smrče, borova i lišćara) u komadima. Troškovi

dorade u sjemenskom centru u Požegi su određeni na osnovu normativa iz Srbije (Izvor: Studija FODEMO). Trošak sezonske radne snage je 15€ / dan plus 40% poreza i doprinosa. Specijalističke stručne usluge za osnivanje plantaže iznose 3.500 €, materijal 1.500 €. Troškovi rasadničke proizvodnje su dati na osnovu domaćih iskustava.

3) Obzirom da se vrijednost pošumljavanja odnosno sadnje kao biološke investicije obračunava sa vrijednošću sadnica, u ukupnom bilansu investicija u šume se troškovi sjemenske i rasadničke proizvodnje ne iskazuju. Međutim, ovi troškovi su sastavni dio budžeta UŠ.

4) Jedinična cijena je data sa porezima.

Tabela 21: Izdvojeni prikaz rashoda budžeta Urave za šume za stručne poslove na gazdovanju LPN i vršenju lovačke djelatnosti

Aktivnosti / radovi

Ostvarenje 2008 - 2010 (godišnje)

5-godišnji plan

(godišnje)Napomena

Iznos Iznos Rad zapošljenih na obavljanju stručnih poslova i vršenju lovačke djelatnosti

0 113.777 14,5 zapošljenih, prosječni trošak 7.847 € godšnje

Izrada 4-lovne osnove (eksterne usluge) 0 3.400 Ukupni trošak 17.000 €Materijal i oprema za lovstvo 3.000 15.000 Plan je paušalna procjena.Mjere i radovi u LPN (obilježavanje i opremanje lovišta i biotehničke mjere)

0 6.600

Ukupno 3.000 138.777

Napomena:1) Rad zapošljenih (14,5) u narednom periodu sadrži lična primanja i pripadajuće opšte troškove UŠ.2) Ovi rashodi se ne uključuju u bilans investicija u šume, a sastavni su dio ukupnog budžeta UŠ.

78

Tabela 22: Trend budžetskih izdataka UŠ za period od 2008. – 2012. godine i njihova pokrivenost sa izvorima sredstava

Grupa izdatakaBudžetska godina

2008 2009 2010 2011 2012

Izdaci za vršenje poslova i djelatnosti UŠ 5.842.908 4.664.318 4.232.770 4.344.716 4.341.082

Izdaci za unaprjeđenje šuma 1.441.022 1.797.671 1.476.212 1.220.000 720.000

Ukupni izdaci budžeta 7.283.930 6.461.989 5.708.981 5.564.716 5.061.082

Ostvareni prihodi budžeta iz šuma 5.953.147 4.852.938 4.603.510 5.973.594 ?

Pokrivenost izdataka -1.330.783 -1.609.051 -1.105.471 +408.878 ?

Napomena: 1) Podaci za 2008. - 2010. godinu predstavljaju ostvarene, a za 2011. i 2012. godinu planirane vrijednosti

u okviru zvaničnog budžeta CG odnosno programa UŠ.

Ukupna budžetska sredstva se zabrinjavajuće smanjuju i od 2010. godine dalje (Tabela 22), a na račun investicija za unaprjeđenje šuma, jer je kod poslova UŠ već dostignuta donja granica. Naime, u usvojenom budžetu CG za ovu godinu raspoložljiva sredstva za unaprjeđenje šuma su prepolovljena u odnosu na 2008. godinu. Imajući u vidu do sada ostvarene, a naročito potrebne izdatke ovog dijela budžeta po namjenama, očito je da sa ovako niskim iznosom sredstava za unaprijeđenje šuma neće biti moguće – osim obaveznog planiranja gazdovanja šumama – obezbjediti gotovo nijednu šumsko-uzgojnu i tehničku investiciju u šume, što čini gazdovanje šumama za ovu godinu potpuno neodrživim. Međutim, ohrabruje činjenica, da se – u skladu sa planovima ove Studije, već u zvaničnom programu raspodjele budžetskih sredstava UŠ za 2012. godinu – planira značajno veći budžetski prihod, na račun povećane realizacije koncesionih ugovora u državnim šumama, koji bi trebao – u skladu sa usmerjenjima MF – da omogući i proporcionalno veće rashode budžeta.

4.6. Zbirni scenariji za finansiranje gazdovanja šumama

Zbirni scenariji finansiranja investicija za gazdovanje šumama po glavnim elementima su prikazani u Tabeli 23. Obzirom da su elementi polaznog scenarija (stanja) i optimalnog (planskog) scenarija već detaljno prezentovani i komentarisani u prethodnim poglavljima, u ovom će se naglasiti samo sljedeće:

Vrijednost planirane proizvodnje drvnih sortimenata na kamionskom putu, kao izvora finansiranja investicija u šume od strane korisnika i VPŠ, se u skladu sa uvećanim obimom sječe u optimalnom scenariju uvećava za 40% (iz 18,83 na 26,55 miliona € godišnje);

Investicije u šume, naročito tehničke, koje finansiraju korisnici i VPŠ, mogle su se u optimalnom scenariju, a u skladu sa postavljenim ciljnim prihodom koncesionara iz gazdovanja državnim šumama, uvečati za 2,0 puta (iz 2,99 na 6,07 miliona € godišnje) u odnosu na polazni, što je izuzetno važno za postizanje održivosti korišćenja šuma;

Na osnovu očekivanih, uvećanih budžetskih prihoda iz šuma u optimalnom scenariju (iz 6,59 na 8,07 miliona € godišnje) mogle su se istovremeno - čak za 2,9 puta - uvećati budžetske investicije UŠ u šume, a u okviru njih na novo uvesti značajne subvencije investicija u privatne šume;

79

Uprkos postavljenom ograničenju u vezi ciljnog prihoda iz gazdovanja državnim šumama kod koncesionara, očekuje se i u optimalnom scenariju dosta značajno uvećanje ukupnog prihoda korisnika i VPŠ od gazdovanja šumama (za 17%);

Konačno, poboljšan je i bilans prihoda od gazdovanja šumama na nivou sektora (za 13%).

Modifikovani optimalni scenarij I u odnosu na osnovni optimalni scenarij ukazuje da dodatno uvođenje naknade za doznaku, prijem i otpremu sortimenata za koncesionare - uz očuvanje ciljnog prihoda (od 2,7% vrijednosti sortimenata na kamionskom putu) – iziskuje značajno smanjenje investicija u državne šume od strane korisnika (sa 5,35 na 3,69 miliona € godišnje) i odgovarajuću kompenzaciju ovih investicija od strane budžeta UŠ (uvečanje iz 2,10 na 3,76 miliona € godišnje), koja je zbog većih budžetskih prihoda (zbog dodatnog uvođenja naknade) moguća i potrebna, kako bi se obezbjedilo održivi nivo ovih investicija.

Modifikovani optimalni scenarij II u odnosu osnovni optimalni scenarij ukazuje da kombinacija dodatnog uvođenja naknade za doznaku, prijem i otpremu sortimenata za koncesionare i uvećanja cijene drvnih sortimenata na kamionskom putu (za 10%) – značajno poboljšava ekonomski rezultat gazdovanja šumama za korisnike i VPŠ (za 27%), kao i ekonomski bilans sektora kao cjeline (za 38%), uz istovremeno uvećanje budžetskih investicija u šume, koje je moguće zbog većih budžetskih prihoda od dodatne naknade. Ovakav scenarij bio bi za korisnike i VPŠ, kao i za budžet UŠ najodrživiji.

Na osnovu ovih scenarija se, između ostalog, jasno vidi da najveći uticaj na šumarski budžet i s tim šumarstvo Crne Gore ima obim korišćenja državnih šuma, odnosno visina budžetskih prihoda iz šuma u datim tržišnim uslovima.

Varijante ovih scenarija, pripremljene i u cilju prikaza uticaja pojedinih elemenata odnosno varijabli scenarija, koje je moguće – na osnovu predstojećeg softverskog alata - izraditi vrlo brzo, mogu dakle poslužiti kao osnova za efikasno strateško-finansijsko planiranje i donošenje odluka, kao i za praćenje implementacije pripadajućih finansijskih planova.

80

Tabela 23: Pregled ključnih elemenata scenarija za finansiranje gazdovanja šumama po sektorima vlasništva šuma

Ključni elementi scenarija

Polazni scenarij – prethodno stanje (u 1000 € god.)

Optimalni planski scenarij – osnovni (u 1000 € god.)

Optimalni planski scenarij –modifikovani I (u 1000 €

god.)

Optimalni planski scenarij – modifikovani II (u 1000 €

god.)

Državne

Privatne

Ukupno Državne

Privatne

Ukupno

Državne Privatne

Ukupno Državne Privatne

Ukupno

Vrijednost sortimenata na kamion. putu

14.648 4.178 18.826 21.440 5.106 26.546 21.440 5.106 26.546 23.432 5.616 29.049

Vrijednost drveta na panju 9.096 2.200 11.296 13.254 2.929 16.183 13.254 2.929 16.183 15.246 3.439 18.685

Troškovi bioloških i tehničkih investicija u šume – za korisnike/VPŠ

2.828 160 2.988 5.353 722 6.075 3.693 722 4.415 5.353 722 6.075

Troškovi doznačenih naknada - za korisnike/VPŠ

5.274 395 5.669 6.610 401 7.011 8.271 401 8.672 8.271 401 8.672

Prihodi od gazdovanja šumama – za korisnike, UŠ kao korisnika i VPŠ

994 1.645 2.639 1.290 1.806 3.096 1.290 1.806 3.096 1.622 2.316 3.938

Vrijednost investicija u šume – za budžet UŠ

891 45 936 2.102 649 2.751 3.762 649 4.411 3.762 649 4.411

Troškovi šumske uprave / službe – za budžet UŠ

4.095 1.306 5.401 3.727 1.403 5.130 3.727 1.403 5.130 3.727 1.403 5.130

Prihodi od gazdovanja šumama – na nivou pod-sektora vlasništva

1.283 689 1.972 2.072 155 2.227 2.072 155 2.227 2.403 666 3.069

Prihodi budžeta UŠ iz šuma (naknade i ostali)

6.591 (5.268)

8.072 9.732 9.732

Napomena:1) Vrijednost drveta na panju u slučaju državnih šuma, iz koje je obračunata vrijednost na kamionskom putu, uključuje i iznos, koji otpada na UŠ kao korisnika (kod

maloprodaje i ostale prodaje). Ovo iznosi su sljedeći: 504 hiljada € kod polaznog, 747 hiljada € kod optimalnog scenarija i njegove varijante I i 758 hiljada € kod njegove varijante II.

2) Modifikovani planski scenariji izvedeni su iz optimalnog planskog scenarija. 3) Optimalni scenarij – modifikovani I u odnosu na osnovni optimalni scenarij dodatno uključuje plaćanje naknade za doznaku, prijem i otpremu od strane

koncesionara, uz predpostavku da njihovi prihodi iz gazdovanja šumama ostaju na nivou optimalnog scenarija, a biološke i tehničke investicije od strane UŠ uvećaju se za iznos naknade za doznaku, prijem i otpremu..

81

4) Optimalni scenarij – modifikovani II u odnosu na osnovni dodatno uključuje plaćanje naknade za doznaku, prijem i otpremu od strane koncesionara i povećanje cijene drvnih sortimenata na kamionskom putu za 10% (osim kod maloprodaje drveta stanovništvu), uz pretpostavku da ukupne biološke i tehničke investicije u šume od strane koncesionara ostaju na nivou optimalnog scenarija, a biološke i tehničke investicije od strane UŠ uvećaju se za iznos dodatne naknade.

5) Prihodi budžeta UŠ kod polaznog scenarija u slučaju koncesione naknade uključuju iznos, koji je bio doznačen, a ostvareni iznos je niži (vrijednost u zagradi).

82

5. ZAKLJUČCI I PREPORUKE

5.1. Metodološki aspekti

Upotrijebljena metodologija izrade scenarija finansiranja šuma i šumarstva Crne Gore, koja uključuje sve ulaze (izvore, prihode) i izlaze (troškove, rashode) šumarskog sektora, naročito kod gazdovanja šumama, od strane korisnika, VPŠ i UŠ odnosno budžeta Crne Gore, prilagođena je u okviru ove Studije uslovima i specifikama šumarstva Crne Gore i dorađena do nivoa, koji omogućava istovremeno, multivarijantno bilansiranje odnosno usklađivanje naturalnih i finansijskih vrijednosti ulaza i izlaza scenarija, u skladu sa postavljenim ciljnim vrednostima odnosno ograničenjima.

Obzirom da je izrada scenarija softverski automtizovana, moguće je vrlo brzo, na osnovu promjenjenih strateško-planskih i ostalih inputa, kao i postavljenih ciljnih vrijednosti, izraditi dodatne varijante scenarija. Softverski alati (u Microsoft Excel-u) su za sada primjenjivi interno, a moguće ih je uz određenu softversku doradu, relativno brzo pripremiti za širu upotrebu. Primjena ovih alata, kao i metodologije se nosiocima strateškog planiranja u sektoru šumarstva svakako preporučuje. Prva primjena bi zapravo mogla da se ostvari uskoro, prilikom početka izrade nove Strategije sa planom razvoja šuma i šumarstva Crne Gore, za pripremu dugoročnog, ostvarljivog (budžetskog) programa finansiranja, praćenja i vrednovanja planiranih strateških mjera i aktivnosti u šumama i šumarstvu.

Još značajniji od primjene ove metodologije i alata za strateško finansijsko planiranje, monitoring i vrednovanje, su dobijeni rezultati, koji se temelje na konkretnim, iako u određenim slučajevima nepotpuno pouzdanim ili manjkavim evidencijama, podacima i procjenama stanja10 i potreba šuma i šumarstva.

Ključni elementi, na osnovu kojih su izrađeni različiti scenariji finansiranja, odnosno ekonomski bilansi gazdovanja šumama u Crnoj Gori, za prethodni i naredni planski period, su sljedeći:

a) Vrijednost proizvodnje drvnih sortimenata na kamionskom putu i drveta na panju, kao vlastitog izvora finansiranja za koncesionare i VPŠ;

b) Vrijednost bioloških i tehničkih investicija u šume, koje snose korisnici odnosno VPŠ;c) Troškovi naknada za korišćenje šuma (koncesione naknade i naknade za doznaku,

prijem i otpremu) koje snose korisnici odnosno VPŠ;d) Vrijednost investicija u šume koji se finansiraju odnosno subvencionišu iz budžeta UŠ;e) Troškovi državne šumarske službe odnosno budžeta UŠ;f) Prihodi od gazdovanja šumama za korisnike odnosno VPŠ i ukupno;g) Prihodi od gazdovanja šumama na nivou sektora vlasništva i ukupno;h) Prihodi budžeta UŠ (iz naknada, prihoda od prodaje drveta u vlastitoj režiji i ostalih

prihoda).

5.2. Suštinski aspekti10 U studiji se još uvjek koriste stari podaci o stanju šuma, objavljeni u NPUŠŠZ (2008), jer podaci izvršene nacionalne inventure šuma još nijesu bili raspoloživi.

83

5.2.1. Finansiranje šuma i šumarstva u periodu od 2008. – 2010. godine - polazni scenarij

Za finansiranje šuma i šumarstva u periodu od 2008. – 2010. godine, koje se u strateško planskom smislu uzima kao polazni scenarij, može se zaključiti sljedeće:

(1) Vrijednost proizvodnje drvnih sortimenata:

Kalkulisana ukupna tržišna vrijednost proizvodnje drvnih sortimenata na kamionskom putu, koja je iznosila 14,6 miliona € godišnje u državnim i 4,2 miliona € u privatnim šumama, odnosno 18,8 miliona € ukupno, predstavlja 0,62% ukupnog bruto domaćeg proizvoda Crne Gore u ovom periodu. S obzirom na relativno nizak obim ostvarene sječe, koja je iznosila 524 hiljada m3 godišnje, odnosno 0,72 m3/ha (0,78 u državnim i 0,55 u privatnim šumama), što je niže od Srbije, BiH i Hrvatske, daleko niže od Slovenije, a više od Makedonije i Albanije, može se konstatovati i da je i ostvareni bruto prihod iz šuma Crne Gore relativno nizak. Ovo naročito važi za privatne šume, u kojima je ostvarena sječa nižeg intenziteta i značajno lošije kvalitetne strukture.

(2) Naknade vezane za korišćenje šuma i ostali prihodi budžeta UŠ

Iznos koncesionarima doznačenih koncesionih i posebnih11 naknada za doznaku, prijem i otpremu sortimenata, koji predstavlja trošak koncesionarima i budžetski prihod UŠ, u visini od 5,27 miliona € godišnje, odnosno 15,4 €/m3 bruto sječe, moguće je za postojeći koncesioni sistem Crne Gore smatrati održivim. Međutim, naplaćene su naknade samo u visini od 3,48 miliona € odnosno 72% doznačenog iznosa, što je ugrozilo funkcionisanje i održivost sistema u šumarstvu. Ako se ukupna visina naknade koju plaćaju koncesionari, po kubiku, uporijedi sa Slovenijom12, iako zbog specifičnosti koncesionog sistema, različitih standarda gazdovanja šumama i tržišnih uslova, nije neposredno uporediva, ipak se namjeće okvirna procjena da je prosječna naknada u Crnoj Gori visoka13.

Naknada za doznaku, prijem i otpremu koju su plaćali VPŠ, koja je iznosila 395 hiljada € godišnje, odnosno 2,9 €/m3 bruto sječe, je manja od predviđene prema pripadajućem pravilniku (iz 2009. godine) i predstavlja 18 % tržišne vrijednosti posječenog drveta na panju. Ovaj iznos je mogao da pokrije 30% troškova državne šumarske službe u privatnim šumama.

Ukupno doznačeni prihodi budžeta UŠ, koji su pored ovih naknada (88%) uključivali i ostale naknade odnosno prihode - među njima kao najznačajniji prihod od maloprodaje drveta stanovništvu (8%) - iznosili su 6.59 miliona € prosječno godišnje, sa tendencijom opadanja do 2010. godine. Zbog nenaplaćivanja koncesionih naknada, ostvareni su prihodi budžeta samo

11 Do njihovog oslobađanja u 2008./2009. godini.12 Koncesioni sistem u Sloveniji je integralni (sa svim biološkim i tehničkim radovima), sa obavezom realizacije ambicioznih planova gazdovanja šumama, koji uz srazmjerno visoki intenzitet sječe (4,9 m3/ha), koji s eostvaruje 100%, sadrže i visoki nivo investicija u šume, koje se ostvaruju iznad 85 % (oko 6,9 €/m3). Obzirom na visoke troškove korišćenja šuma (preko 22 €/m3) i srazmjerno niske cijene drvnih sortimenata iz državnih šuma, koje su i posljedica monopolne pozicije koncesionara, visina koncesione naknade u periodu od 2008.-2010. godine nije prelazila 7,0 €/m3 realizovane bruto sječe.13 Takođe je sa suprotnog aspekta moguće smatrati, da je koncesiona naknada u Sloveniji niska.

84

u iznosu od 5,14 miliona € godišnje, odnosno 78%. U skladu sa njima opadala je i visina planiranog i utrošenog budžeta UŠ.

(3) Biološke i tehničke investicije u šume:

Ukupno ostvarene biološke i tehničke investicije za sve šume u Crnoj Gori (u visini od 7,5 €/m3 ili 5,3 €/ha) su, ako se uporede na kubik sječe, veće od investicija kako u Srbiji, tako i u Sloveniji, iako je cijena investicija u Sloveniji značajno viša. Razlog je naročito u niskom obimu sječe. Investicije u odnosu na površinu šuma značajno su niže od Srbije, a naročito od Slovenije, pri čemu nije razlog samo u višim slovenačkim cijenama. U privatnim šumama investicije u odnosu na Srbiju i Sloveniju su značajno niže po osnovu oba indikatora.

Iznos bioloških i tehničkih investicija u državne šume, ostvarenih od strane koncesionara, ukupno 2,83 miliona €, odnosno 21% vrijednosti sortimenata na kamionskom putu, može se u odnosu na bruto prihod, sa aspekta minimalnog kriterijuma za ove investicije, ocjeniti zadovoljavajućim. Ako mu se dodaju investicije od strane budžeta UŠ, koje ukupno sa investicijama koncesionara iznose 3,72 miliona € godišnje, odnosno 25% vrijednosti drveta na kamionskom putu, nivo investicija dolazi u kategoriju srednje visine, što je povoljno. Međutim ova činjenica je naročito posljedica malog obima odnosno niskog intenziteta sječe.

Iznos bioloških i tehničkih investicija u privatne šume, ostvarenih od strane VPŠ, ukupno samo 160 hiljada €, odnosno 4% vrijednosti sortimenata na kamionskom putu, daleko je ispod minimalnog. Stanje nije dosta bolje, ako mu se doda ostvarene investicije iz budžeta UŠ, koje su zajedno sa investicijama VPŠ iznosile 205 hiljada €, odnosno 5% vrijednosti sortimenata na kamionskom putu. Jasno je dakle, da je stanje i u pogledu ovog indikatora za privatne šume izuzetno kritično.

(4) Investicje u šume kroz državnu šumarsku službu:

Ukupni troškovi ostvarenih investicija u šume kroz državnu šumarsku službu, iznose 10,3 €/m3 ostvarene sječe ili 29% vrijednosti proizvedenih sortimanata na kamionskom putu, što je izuzetno visoko. Ovi jedinični troškovi su veći od troškova uporedivih šumarskih službi u Srbiji i Sloveniji, što je posljedica niskog obima sječe.

(5) Prihodi od gazdovanja šumama na nivou14 korisnika odnosno VPŠ;

Neto prihodi od gazdovanja državnim šumama za sve korisnike šuma (koncesionare i UŠ kao korisnika) iznosili su 2,6 €/m3 bruto sječe, odnosno 7% vrijednosti proizvedenih sortimenata na kamionskom putu, što je solidno. Ostvareni prihod samih koncesionara bio je manji - 3,6% vrijednosti drvnih sortimenata na kamionskom putu. Uporedivi prihodi VPŠ od gazdovanja privatnim šumama iznosili su 12,2 €/m3 bruto sječe, odnosno 39% vrijednosti proizvedenih sortimenata na kamionskom putu, što je daleko više od prihoda korisnika državnih šuma, a naročito zbog vrlo niskog obima investicija VPŠ u šume.

14 Ovi prihodi su dobijeni iz tržišne vrijednosti sortimanata na kamionskom putu, kao ukupnog bruto prihoda, od koje su oduzeti troškovi investicja u šume, koje finansiraju korisnici i VPŠ i troškovi naknada za koriščenje šuma, koje plačaju koncesionari i VPŠ.

85

Ukupni neto prihodi od gazdovanja svim šumama u Crnoj Gori, za sve korisnike šuma i VPŠ, iznosili su 5,0 €/m3 bruto sječe, odnosno 14% vrijednosti proizvedenih sortimenata na kamionskom putu, što sektor na ovom novou – na kojem još nijesu uključene budžetske investicije UŠ – iskazuje dosta profitabilnim.

(6) Prihodi od gazdovanja šumama na nivou15 (pod)sektora;

Neto prihodi od gazdovanja državnim šumama na nivou pod-sektora, iznosili su 3,3 €/m3

bruto sječe, odnosno 9% vrijednosti proizvedenih sortimenata na kamionskom putu, što je povoljan finansijski bilans. Uporedivi pod-sektorski prihodi od gazdovanja privatnim šumama iznosili su 5,1 €/m3 bruto sječe, odnosno 16% vrijednosti proizvedenih sortimenata na kamionskom putu, što je daleko više od državnih šuma, a naročito zbog nižeg obima investicija u privatne šume.

Ukupni neto prihodi od gazdovanja državnim i privatnim šumama u Crnoj Gori na nivou sektora, iznosili su 3,8 €/m3 bruto sječe, odnosno 10% vrijednosti proizvedenih sortimenata na kamionskom putu, što je i za sektor kao cjelinu – sa uključenim vlastitim i budžetskim investicijama - povoljan finansijski bilans.

(7) Izdaci budžeta UŠ i budžetski trendovi:

Ukupno ostvareni izdaci budžeta UŠ iznosili su 6,48 miliona € prosječno godišnje, što je nekoliko manje od doznačenih, a značajno više od realizovanih budžetskih prihoda. Za vršenje poslova i djelatnosti UŠ je od toga utrošeno 4,68 miliona € (72%), a za biološke i tehničke investicije u šume 1,80 miliona € (28%). U okviru poslova i djelatnosti UŠ daleko najveći je udio pripao upravnim, stručno-tehničkim i pripadajućim opštim poslovima na gazdovanju šumama (97%). Prosječno je u ovom periodu u UŠ zapošljeno 474 radnika, sa trendom opadanja.

Za ostvarene budžete UŠ po godinama karakteristično je zabrinjavajuće smanjivanje sredstava, kao posljedica smanjivanja ostvarenih budžetskih prihoda iz gazdovanja državnim šumama odnosno koncesija. Smanjenje je u 2010. godini dostiglo 22% u odnosu na 2008. godinu i išlo je na račun izdataka za vršenje poslova i djelatnosti UŠ. Ukupna budžetska sredstva se zabrinjavajuće smanjuju i od 2010. godine dalje, sada samo na račun investicija za unaprjeđenje šuma, jer je kod poslova i djelatnosti UŠ već dostignuta donja granica.

5.2.2. Finansiranje šuma i šumarstva u narednom 5-godišnjem periodu – optimalni scenarij

Za finansiranje šuma i šumarstva u narednom 5-godišnjem periodu prema optimalnom scenariju, može se zaključiti sljedeće:

15 Ovi prihodi su dobijeni iz tržišne vrijednosti sortimanata na kamionskom putu, kao ukupnog sektorskog bruto izvora sredstava iz gazdovanja šumama, od koje(g) su oduzeti troškovi bioloških, tehničkih i investicja kroz državnu upravu šuma, tj. onih koje finansiraju korisnici, VPŠ i budžet UŠ.

86

(1) Vrijednost proizvodnje drvnih sortimenata:

Vrijednost planirane proizvodnje drvnih sortimenata na kamionskom putu iznosi 21,44 miliona € godišnje u državnim šumama i 5,11 miliona € u privatnim šumama, odnosno 26,55 miliona € ukupno, što predstavlja 0,86% BDP. U odnosu na prethodni period ukupna vrijednost je veća za 41% (u državnim 46%, u privatnim 22%), što je značajno uvećanje, a posljedica je uvećanja planiranog obima sječe.

Obim sječe u državnim šumama se planira u visini od 570 hiljada m3 bruto godišnje, što predstavlja uvećanje od 46%, a u privatnim šumama 150 hiljada m3, što odgovara uvećanju od 11%. Ukupno planirana bruto sječa u svim šumama iznosi 720 hiljada m3, što je 37% povećanje u odnosu na prethodni period. Intenzitet planirane sječe iznosi 0,97 m3/ha (1,14 u državnim i 0,62 u privatnim šumama), što je još uvjek niže od ostalih zemalja Zapadnog Balkana, osim Makedonije i Albanije.

(2) Naknade vezane za korišćenje šuma i ostali prihodi budžeta UŠ:

Ukupan iznos planiranih koncesionih16 naknada, kao očekivanog troška koncesionara, a ujedno i budžetskog prihoda UŠ, dostiže 6,61 miliona € godišnje, odnosno 13,0 €/m3 bruto sječe, što je u apsolutnom iznosu 25% više, a po kubiku 16% manje od prethodnog perioda.

Iznos planirane naknade za doznaku, prijem i otpremu za VPŠ, u visini od 400 hiljada € godišnje, odnosno 2,7 €/m3 bruto sječe, je - zbog smanjenja cijene ovih naknada, u skladu sa novim Pravilnikom (2011) – približno na nivou prethodnog perioda. Ove cijene su, ako se uzme u obzir planirana struktura sječive drvne mase po grupama vrsta drveća i okvirnom tehničkom kvalitetu, u prosjeku umanjene za 41%, što je vrlo značajno za VPŠ, a u skladu sa pripadajućom izjavom NPUŠŠZ (2008). Iznos ove naknade inače predstavlja 14 % vrijednosti bruto sječive drvne mase na panju.

Ukupno planirani prihodi budžeta UŠ, koji pored ovih naknada (87%) uključuju i prihode od prodaje drveta, odnosno drvnih sortimenata stanovništvu, kao i od korišćenja šuma van koncesija (ukupno 11%), naknade za komercijalno korišćenje šumskog zemljišta, šumskih puteva i NDŠP i ostalo (ukupno 2%), u iznosu od 8,07 miliona € prosječno godišnje, predstavljaju uvećanje za 23% u odnosu na prethodno razdoblje.

(3) Biološke i tehničke investicije u šume:

Ukupno biološke i tehničke investicije u sve šume u Crnoj Gori planirane su – u skladu sa realno očekivanim izvorima sredstava - u visini od 12,3 €/m3 ili 11,9 €/ha. Na kubik sječive drvne mase veće su od (ostvarenih) investicija u Srbiji i u Sloveniji. Na površinu šuma i šumskog zemljišta takođe su značajno veće od srbijanskih, a još uvjek značajno niže od slovenačkih. Međutim, ako se uzme u obzir značajno veće jedinične cijene investicija u Sloveniji, može se konstantovati da je nivo planiranih crnogorskih investicija u šume blizu ili čak iznad nivoa (ostvarenih) slovenačkih. Na osnovu navedenog može se planirani obim investicija, koje su i pokrivene sa očekivanim izvorima sredstava, zaista smatrati optimalnim.

16 Kod ovog scenarija posebna naknada koncesionarima, u skladu sa sadašnjim stanjem, nije obračunata.

87

Iznos bioloških i tehničkih investicija u državne šume koji se – na osnovu postavljenog ciljnog prihoda - planira za koncesionare, ukupno 5,35 miliona €, odnosno 25% vrijednosti sortimenata na kamionskom putu, može se sa aspekta ekonomije preduzeća smatrati optimalnim. Ako mu se dodaju planirane investicije od strane budžeta UŠ, koje ukupno sa investicijama koncesionara iznose 7,45 miliona €, odnosno 35% vrijednosti sortimenata na kamionskom putu, ukupni iznos postaje zapravo maksimalni. Međutim i ova činjenica je, značajnim dijelom, posljedica relativno niskog obima planirane sječe.

Iznos bioloških i tehničkih investicija koji se planira za privatne šume/VPŠ, ukupno 722 hiljada €, odnosno 14% vrijednosti sortimenata na kamionskom putu, još je uvjek značajno ispod minimalnog nivoa. Međutim, ako mu se dodaju planirane investicije od strane budžeta UŠ, koje ukupno sa investicijama VPŠ iznose 1,37 miliona €, odnosno 27% vrijednosti sortimenata na kamionskom putu, ukupni nivo investicija već postaje nadprosječan.

Na osnovu raspoloživih prihoda od korišćenja šuma i raspoloživih budžetskih sredstava je dakle moguće planirati značajan obim bioloških i tehničkih investicija u šume, što je važan signal za obezbjeđivanje održivosti gazdovanja šumama u Crnoj Gori.

(4) Investicje u šume kroz šumarsku službu:

Ukupni planirani troškovi investicija u šume kroz državnu upravu šuma, odnosno šumarsku službu, iznose 7,1 €/m3 bruto planirane sječe ili 19% vrijednosti planirane proizvodnje drvnih sortimanata na kamionskom putu, što je dosta povoljnije i predstavlja značajno smanjenje u odnosu na prethodni period. Ovi jedinični troškovi su nekoliko niži od Srbije i nekoliko viši od Slovenije.

(5) Prihodi od gazdovanja šumama na nivou korisnika i VPŠ:

Planirani neto prihodi od gazdovanja državnim šumama za korisnike iznose 2,3 €/m3 bruto sječe, odnosno 6% vrijednosti proizvedenih sortimenata na kamionskom putu, što je nekoliko manje od ostvarenih prihoda u prethodnom periodu. Međutim, neto prihodi samih koncesionara su u scenariju ograničeni na 2,7% vrijednosti drvnih sortimenata na kamionskom putu, što je na nivou profita još uvjek povoljno. Planirani prihodi od gazdovanja privatnim šumama za VPŠ, za koje kod bilansiranja nijesu korišćena ciljna ograničenja, iznose 12,0 €/m3odnosno 35% vrijednosti sortimanata na kamionskom putu, što je posljedica činjenice da je planirani obim vlastitih investicija VPŠ u šume još uvjek ispod minimalnog. Međutim, bilans za privatne šume se značajno mijenja, kada se uključe budžetske investicje UŠ.

Ukupno planirani neto prihodi od gazdovanja svim šumama u Crnoj Gori, za sve korisnike šuma i VPŠ, iznose 4,3 €/m3 bruto sječe, odnosno 12% vrijednosti sortimenata na kamionskom putu, što je samo nekoliko niže od ostvarenja. Na osnovu ovih planova se dakle gazdovanje šumama i dalje iskazuje dosta profitabilnim za korisnike i VPŠ.

88

(6) Prihodi od gazdovanja šumama na nivou pod-sektora:

Očekivani neto prihodi od gazdovanja državnim šumama na nivou pod-sektora iznose 3,6 €/m3 bruto sječe, odnosno 10% očekivane vrijednosti sortimenata na kamionskom putu, što je čak nekoliko pogodnije od stanja u prethodnom periodu. Međutim, uporedivi pod-sektorski prihodi od gazdovanja privatnim šumama iznose samo 1,0 €/m3 bruto sječe, odnosno 3% vrijednosti sortimenata na kamionskom putu, što je daleko niže od državnog pod-sektora, a naročito zbog značajnog obima subvencija.

Ukupno očekivani neto prihodi od gazdovanja svim šumama na nivou cjelokupnog sektora u Crnoj Gori, iznose 3,1 €/m3 bruto sječe, odnosno 8% očekivane vrijednosti sortimenata na kamionskom putu, što je za sektor kao cjelinu – uz visoki nivo planiranih vlastitih i budžetskih investicija – i dalje povoljan ekonomski bilans.

Ovaj bilans odnosno scenarij ukazuje, da je i gazdovanje šumama u Crnoj Gori, uz relativno nizak potencijal šuma i srazmjerno visoke potrebne investicije u šume, u buduće moguće upravljati na ekonomski, a posljedično i ekološki održiv način.

(7) Izdaci budžeta UŠ i budžetski trendovi

Planirani izdaci budžeta UŠ u okviru ove Studije iznose 8,07 miliona € godišnje, isto kao i planirani budžetski prihodi, od čega 4,68 miliona € (58%) za vršenje poslova i djelatnosti UŠ i 3,39 miliona € (42%) za biološke i tehničke investicije u šume, uključujući subvencije VPŠ. Plan izdataka za vršenje poslova i djelatnosti UŠ je, u skladu sa rezultatima Studije poslovnih procesa, urađen za 428 zapošljenih, koji sadrži i poboljšanje edukcione strukture.

U okviru izdataka za poslove i djelatnosti UŠ, na upravne, stručno-tehničke i pripadajuće opšte poslove na gazdovanju šumama otpada 89% troškova, što predstavlja samo 52% sveukupnog budžeta UŠ. U odnosu na ostvareni budžet UŠ u prethodnom periodu, planirani izdaci, koji su i pokriveni sa očekivanim budžetskim izvorima, su veći za 1,59 miliona € godišnje (24,5%) i to u cjelosti na račun sredstava za unaprjeđenje šuma, što je ključno za obezbjeđivanje održivosti gazdovanja šumama u Crnoj Gori.

Međutim, u zvaničnom budžetu Crne Gore za ovu godinu raspoloživa sredstva budžeta UŠ su čak za 3,09 miliona €, odnosno 37 % niža od sredstava koja se na osnovu realnih budžetskih izvora, kao optimalna planira u okviru ove Studije. Pri tom su sredstva za unaprjeđenje šuma prepolovljena u odnosu na 2008. godinu. Očito je dakle, da sa ovako niskim zvaničnim budžetom neće biti moguće – osim obaveznog planiranja gazdovanja šumama – obezbjediti gotovo nijednu šumsko-uzgojnu i tehničku investiciju u šume, što čini budžet i gazdovanje šumama za ovu godinu potpuno neodrživim.

Međutim, ohrabrjuje činjenica, da se – u skladu sa planovima ove Studije, u zvaničnom programu raspodjele budžetskih sredstava UŠ za 2012. godinu – planira značajno veći budžetski prihod, a na račun povečane realizacije koncesionih ugovora u državnim šumama, koja bi trebala da omogući i proporcionalno veće rashode budžeta već u ovoj godini.

89

5.2.3. Finansiranje šuma i šumarstva u narednom 5-godišnjem periodu – varijanta I optimalnog scenarija (sa dodatnom naknadom za doznaku, prijem i otpremu za koncesionare)

Modifikovani optimalni scenarij I u odnosu na osnovni optimalni scenarij ukazuje da dodatno uvođenje naknade za doznaku, prijem i otpremu sortimenata za koncesionare - uz očuvanje njihovog ciljnog prihoda (od 2,7% vrijednosti sortimenata na kamionskom putu) – iziskuje značajno smanjenje investicija u državne šume od strane korisnika (sa 5,35 na 3,69 miliona € godišnje) i odgovarajuću kompenzaciju ovih investicija od strane budžeta UŠ (uvećanje iz 2,10 na 3,76 miliona € godišnje), koja je zbog većih budžetskih prihoda u okviru ovog scenarija moguća i potrebna, kako bi se obezbjedilo održivi nivo ovih investicija.

5.2.4. Finansiranje šuma i šumarstva u narednom 5-godišnjem periodu – varijanta II optimalnog scenarija (sa dodatnom naknadom za doznaku, prijem i otpremu za koncesionare i uvećanom cijenom drvnih sortimanata)

Modifikovani optimalni scenarij II u odnosu osnovni optimalni scenarij ukazuje da kombinacija dodatnog uvođenja naknade za doznaku, prijem i otpremu sortimenata za koncesionare i uvećanja cijene drvnih sortimenata na kamionskom putu (za 10%) – značajno poboljšava ekonomski rezultat gazdovanja šumama za korisnike i VPŠ (za 27%), kao i ekonomski bilans sektora kao cjeline (za 38%), uz istovremeno uvećanje budžetskih investicija u šume, koje je moguće zbog većih budžetskih prihoda. Ovakav scenarij je dakle za korisnike i VPŠ, kao i za budžet UŠ najodrživiji.

6. REFERENCE I IZVORI

1. ANĐELIĆ, M. (ur.), 2011. Kriterijumi i indikatori održivog gazdovanja šuma u Crnoj Gori, MPRR/SNV, 54 s.

2. FERLIN, F., GRECS, Z. i BEGUŠ, J. 2012. Investicje u šume Slovenije 2008 – 2010. Excel tabele, nepublikovano.

3. FERLIN, F. et al. 2007. Scenariji finansiranja šumskih mera, Dodatak 7. http://www.forestryprojectserbia.org.rs/PDF/srpski/strucni-izvestaji/scenariji_finansiranja_sumskih_mera_dodatak_7.pdf , V: Studija vrednovanja i finansiranja Srbije, Podstudija finansiranja šuma, Univerzitet Helsinki, Odsjek za šumarsku ekonomiku.

4. FERLIN, F. 2004. Primerjava organiziranosti gozdarstev in številčnosti javnogozdarskega kadra srednjeevropskih držav s stanjem v Sloveniji, Gozdarski inštitut Slovenije, Ljubljana, 79 p., http://www.gozdis.si/departments/silviculture/silviculture_dept.htm

5. FERLIN, F., 2010: Načela višenamjenskog uzgoja šuma i rezultati experimentalnog izbora stabala za sječu, sa posebnim osvrtom na privatne šume (jelovo-smrčeve i bukove šume), SNV i Uprava za šume, 23 s. + prilozi; http://www.nsp-cg.com/?jezik=m&meniId=2&opsirN=107

90

6. TERZIĆ, J., 2011. Obim izvršenih radova koncesionara na izgradnji i održavanju šumskih puteva i vlaka. Rezultati upitnika, radni materijal.

7. Analiza poslovnih procesa i nacrt šumarskog informacionog sistema Crne Gore, 2011, FODEMO/OIKOS, 74. s. + aneksi.

8. FRA - Procjena šumskih resurasa, 2010. Organizacija za poljoprivredu i hranu (FAO) Ujedinjenih nacija, Rim, 2010, http://www.fao.org/forestry/fra/fra2010/en/

9. Nacionalna politika upravljanja šuma i šumskog zemljišta Crne Gore, 2008. Vlada Crne Gore, Ministarstvo poljoprivrede, šumarstva i vodoprivrede, http://nsp-cg.com/?jezik=e&meniId=16&opsirN=20

10. Procena dugoročnih potreba za pošumljavanjem šumskog zemljišta u Crnoj Gori, 2010, FODEMO/Šumarski institut Beograd, 45. S. + prilozi

11. Pravilnik o visini naknade za vršenje doznake stabala, premjer i žigosanje drvnih sortimenata i izradu izvođačkog projekta. "Službeni list Crne Gore, broj 32/2011", http://www.sllistcg.me/PravniAktDetalji.aspx?tag={5C84B819-09D1-4420-B658-679B9C2CEEE5}

12. Statistički godišnjak 2011. Zavod za statistiku Crne Gore MONSTAT.

13. Zakon o šumama Crne Gore, Službeni list Crne Gore, 2010, br. 74. http://www.sllistcg.me/PravniAktDetalji.aspx?tag=%7B68F2A7AC-FDA3-45F5-859E-22BEEB6A32DB%7D

91

Aneks:Normativi, cijene i ostali pomoćni podaci za obračun

scenarija finansiranja šuma i šumarstva Crne Gore sa komentarima

92

Tabela 1: Zbirni pregled cijena šumsko uzgojnih radova po vrstama radova i vlasništvu šuma (na osnovu revidiranih normativa Uprave za šume)

Vrsta troška

Šumsko-uzgojni radovi

sadnja bez pripreme

zemljišta na goletima

sadnja sa pripremom

zemljišta kod obnove šuma i

sanacije paljevina

sadnja sa pripremom

zemljišta kod ostalih sanacija

šuma

sadnja sa pripremom

zemljišta kod rekonstrukcije / konverzije šuma

priprema za prirodno

podmlađivanje

kompletiranje prirodnog podmlatka

sadnjom, sa pripremom

čišćenje mladih zasada / kultura

od korova, izbojaka i

nepoželjnih vrsta

njega prirodnog

guštika

državne privatne

državne privatne državne privatne

državne privatne

državne privatne

državne privatne državne privatne

državne privatne

Materijal 499 466 499 466 174 163 499 466 0 0 174 163 29 25 29 25

Rad 803 551 1013 701 473 315 1223 851 189 135 459 330 252 180 315 225

Priprema i ostalo 41 27 41 27 21 11 41 27 10 4 21 11 15 7 9 7

Ukupno 1343 1044 1553 1194 668 489 1763 1344 199 139 654 504 296 212 354 257

Napomena:Kalkulacija cijene uzgojnih radova urađena je na osnovu studije FODEMO (2010), starih normativa UŠ (JP Crna Gora šume) i sledećih prilagođenja (u saradnji sa članicom radne grupe za Uzgoj šuma, Zehrom Demić): 1) Materijal je u slučaju državnih šuma obračunat sa PDV (sadnice 7%, ostali materijal 17%). 2) U model kalkulacije je uzeta prosječna kombinacija sadnica po vrstama drveća (smrča 25%, c.bor 25%, b.bor 25% i liščari 25%), u prosječnoj gustini od 2.125

sadnica/ha kada je u pitanju sadnja na goletima, na paljevinama ili kod konverzija šuma, odnosno u gustini od 750 sadnica/ha kada je je u pitanju sanacija šuma oštećenih od biotskih ili abiotskih činitelja ili kompletiranje prirodnog podmlatka. Cijena sadnica bez PDV: smrča 0.25€, borovi 0.20€, lišćari 0.22€.

3) Rad je u slučaju državnih šuma obračunat u bruto iznosu (cijena neto radnog dana od 15 € uvečana za 40% poreza i doprinosa) za sezonsku radnu snagu, kako se i do sada isplaćuje (preko zadruga). Sa PDV su obračunati i određeni ostali poslovi.

4) U privatnim šumama rad je obračunat u neto iznosu od 15 €/dan bez PDV, jer se predpostavlja da vlasnik radi sam, a sadnice (koje se davaju gratis), ostali materijal i priprema su bez PDV.

5) Modela kalkulacije ne sadrži režijskih troškova, jer u slučaju sezonske radne snage i vlasnika privatnih šuma režije nema.6) Kod normativa za obavljanje radova su u slučaju privatnih šuma redukovane (u odnosu na državne) određene stavke pripremnih i ostalih aktivnosti, koje kod

vlasnika šuma ne dolaze u obzir, dok ostale ostaju iste.

93

Tabela 1a: Kalkulacija cijene pošumljavanja goleti (sadnjom)

Državne šume Privatne šume

Vrsta troškaJed.mjere Norma Jed.cijena Vrijed.

bez porezaVrijed. sa porezima

Norma Jed.cijena Vrijed. bez poreza

Sadnice 2125 0,2175 466 499 2125 0,2175 466Ukupno materijal 466 499 466Kopanje dan/ha 20,25 15 304 425 20,25 15 304Sadnja dan/ha 14,25 15 214 299 14,25 15 214trapljenje + ostalo 2,25 15 34 39 2,25 15 34razmer/obilježavanje 2,25 15 34 39 0Ukupno rad 585 803 551prevoz sadnica Kom 2225 0,01 22 26 2225 0,01 22prevoz radnika br.radnika 15 0,7 11 12 3 0,7 2amortizacija alata 1 2,2 2 2 1 2,2 2Ukupno usluge i ostalo 35 41 27Ukupni trošak 1119 1343 1044

Tabela 1b: Kalkulacija cijene pošumljavanja paljevina (sadnjom)

Državne šume Privatne šume

Vrsta troškaJed.mjere Norma Jed.cijena Vrijed.

bez porezaVrijed. sa porezima

Norma Jed.cijena Vrijed. bez poreza

Sadnice Kom 2125 0,2175 466 499 2125 0,2175 466Ukupno material 466 499 466priprema terena dan/ha 10 15 150 210 10 15 150Kopanje dan/ha 20,25 15 304 425 20,25 15 304Sadnja dan/ha 14,25 15 214 299 14,25 15 214trapljenje + ostalo 2,25 15 34 39 2,25 15 34razmer/obilježavanje 2,25 15 34 39 0Ukupno rad 735 1013 701prevoz sadnica Kom 2225 0,01 22 26 2225 0,01 22prevoz radnika br.radnika 15 0,7 11 12 3 0,7 2amortizacija alata 1 2,2 2 2 1 2,2 2Ukupno usluge i ostalo 35 41 27Ukupni trošak 1236 1553 1194

94

Tabela 1c: Kalkulacija cijene pošumljavanja (sadnjom) kod direktne konverzije izdanačkih šuma

Državne šume Privatne šume

Vrsta troškaJed.mjere Norma Jed.cijena Vrijed.

bez porezaVrijed. sa porezima

Norma Jed.cijena Vrijed. bez poreza

Sadnice Kom 2125 0,2175 466 499 2125 0,2175 466Ukupno materijal 466 499 466priprema terena + sječišta dan/ha 20 15 300 420 20 15 300trapljenje + ostalo 2,25 15 34 39 2,25 15 34Kopanje dan/ha 20,25 15 304 425 20,25 15 304Sadnja dan/ha 14,25 15 214 299 14,25 15 214razmer/obilježavanje 2,25 15 34 39 0Ukupno rad 885 1223 851prevoz sadnica Kom 2225 0,01 22 26 2225 0,01 22prevoz radnika br.radnika 15 0,7 11 12 3 0,7 2amortizacija alata 1 2,2 2 2 1 2,2 2Ukupno usluge i ostalo 35 41 27

Ukupni trošak 1386 1763 1344

Tabela 1d: Kalkulacija cijene sanacije sastojina oštećenih biotičkim i abiotičkim faktorima (sadnjom), osim paljevina

Državne šume Privatne šume

Vrsta troškaJed.mjere Norma Jed.cijena Vrijed.

bez porezaVrijed. sa porezima

Norma Jed.cijena Vrijed. bez poreza

Sadnice Kom 750 0,2175 163 175 750 0,2175 163Ukupno materijal 163 175 163Trapljenje + ostalo 1 15 15 18 1 15 15Kopanje i sadnja dan/ha 12 15 180 252 12 15 180Razmer/obilježavanje 2 15 30 35Priprema terena dan/ha 8 15 120 168 8 15 120Ukupno rad 345 473 315Prevoz sadnica Kom 750 0,01 8 9 750 0,01 8Prevoz radnika br.radnika 12 0,7 8 10 2 0,7 1Amortizacija alata 1 2,2 2 2 1 2,2 2Ukupno usluge i ostalo 18 21 11Ukupni trošak 526 668 489

95

Tabela 1e: Kalkulacija cijene kompletiranja prirodnog podmlatka sadnjom, uključujući pripremu terena

Državne šume Privatne šume

Vrsta troškaJed.mjere Norma Jed.cijena Vrijed.

bez porezaVrijed. sa porezima

Norma Jed.cijena Vrijed. bez poreza

Sadnice Kom 750 0,2175 163 174 750 0,2175 163

Ukupno rad 163 174 163

Priprema terena dan/ha 9 15 135 189 9 15 135

Trapljenje + ostalo 1 15 15 18 1 15 15

Kopanje i sadnja dan/ha 12 15 180 252 12 15 180

Ukupno rad 330 459 330

Prevoz sadnica Kom 750 0,01 8 9 750 0,01 8

Amortizacija alata 1 2,2 2 2 1 2,2 2

Prevoz radnika br.radnika 12 0,7 8 10 2 0,7 1

Ukupno usluge i ostalo 18 21 11

Ukupni trošak 511 654 504

Tabela 1f: Kalkulacija cijene čišćenja mladih kultura

državne šume privatne šume

Vrsta troškaJed.mjere Norma Jed.cijena Vrijed.

bez porezaVrijed. sa porezima

Norma Jed.cijena Vrijed. bez poreza

Benzin l/ha 12 1,1 13 15 12 1,1 13Dvotaktol kg/ha 0,5 12 6 7 0,5 12 6Lancol kg/ha 6 1 6 7 6 1 6Ukupno materijal 25 29 25Uklanjanje korova dan/ha 7 15 105 147 7 15 105Sječa izdanaka i izbojaka dan/ha 5 15 75 105 5 15 75Ukupno rad 180 252 180Prevoz radnika br.radnika 12 0,7 8 10 2 0,7 1Amortizacija alata 1 5 5 5 1 5 5Ukupno usluge i ostalo 13 15 6Ukupni trošak 219 296 212

96

Tabela 1g: Kalkulacija cijene čišćenja prirodnog guštika

Državne šume Privatne šume

Vrsta troškaJed.mjere Norma Jed.cijena Vrijed.

bez porezaVrijed. sa porezima

Norma Jed.cijena Vrijed. bez poreza

Benzin l/ha 12 1,1 13 15 12 1,1 13

Dvotaktol kg/ha 0,5 12 6 7 0,5 12 6

Lancol kg/ha 6 1 6 7 6 1 6

Ukupno material 25 29 25

seča sa polaganjem stabala dan/ha 15 15 225 315 15 15 225

Ukupno radAmortizacija alata 1 5 5 5 1 5 5

Prevoz radnika br.radnika 5 0,7 4 4 2,0 0,7 1

Ukupno usluge i ostalo 9 9 6

Ukupni trošak 259 354 257

Tabela 1h: Kalkulacija cijene pripreme zemljišta za prirodno podmlađivanje

Državne šume Privatne šume

Vrsta troškaJed.mjere Norma Jed.cijena Vrijed.

bez porezaVrijed. sa porezima

Norma Jed.cijena Vrijed. bez poreza

Čišćenje i obradjivanje zemljišta dan/ha 9 15 135 189 9 15 135Ukupno radPrevoz radnika br.radnika 9 0,7 6 7 2 0,7 1Amortizacija alata 1 2,2 2 2 1 2,2 2Ukupno usluge i ostalo 9 10 4Ukupni trošak 144 199 139

97

Tabela 2a: Upravni, stručni i tehnički poslovi na gazdovanju šumama sa pripadajućim opštim poslovima Uprave za šume, koji su vezani za privatne šume

Grupe poslova

Stanje 2008 – 2010(prosječno godišnje)

5-godišnji plan (prosječno godišnje)

Relevantni broj u UŠ

Koeficijent poslova u PŠ

Broj vezanza PŠ

Relevantni broj u UŠ

Koeficijent poslova u PŠ

Broj vezanza PŠ

Opšti poslovi (menadžement, administracija i logistika) 180,33

5,9 540,33

17,8Planiranje gazdovanja šumama 1 0,3 20 6,6Uzgoj i zaštita šuma 18 5,9 18 5,9Korišćenje šuma, uključujući šefove područnih jedinica 201 0,26 51,8 149 0,21 31,0Čuvanje šuma 209 0,31 64,6 148 0,26 37,9Ukupno 447 0,29 128,6 389 0,26 99,3Koeficijent djelatnosti u PŠ (osnovica ukupni broj u UŠ) 0,27 0,23

Napomena: 1) Relevantni broj (zapošljenih) u UŠ je ukupni broj zapošljenih na poslovima gazdovanja šumama, koji se vrše i u privatnim šumama (PŠ). 2) Koeficijenti poslova u PŠ su: udjeo površine (za opšte poslove, planiranje, uzgoj i zaštitu), udjeo sječe (za korišćenje), ponderisana suma udjela površine i sječe (kod

čuvanja šuma), ukupni koeficijent poslova (broj vezan za PŠ u odnosu na relevantni broj u UŠ) i ukupni koeficijent djelatnosti u PŠ (osnovica ukupni broj u UŠ). Ponderi poslova na čuvanju šuma za površinu i sječu, obračunati su na osnovu relativnog obima pojedinih zadataka i nalaze se u narednoj tabeli.

3) Broj (zapošljenih) vezan za PŠ je produkat relevantnog broja u UŠ i koeficijenata poslova za PŠ, po relevantnim grupama.

Tabela 2b: Relativni obim zadataka čuvara šuma koji se odnose na privatne šume

Grupe zadatakaStanje 2008 – 2012 5-godišnji plan

Ukupno%

U okviru PŠ%

Ukupno%

U okviru PŠ%

Nadzor za zaštitu šuma 48,2 67,0 34,0 36,6Učešće u doznaci stabala i prijemu sortimenata 43,3 27,1 58,0 59,1Ostali zadaci u šumama 8,5 5,9 8,0 4,3Ukupno, od toga vezano za: 100,0 100,0 100,0 100,0 Površinu šuma 55,3 70,9 41,0 39,8 Obim sječe 44,7 29,1 59,0 60,2

Napomena: 1) Obračun je urađen na osnovu detaljne procjene relativnog obima sistematizovanih zadataka, a u tom okviru posebno zadataka koji se odnose na privatne šume.

98

Tabela 3a: Cijene drveta / drvnih sortimenata (bez DDV)

Paritet prodajeRegularna prodaja Maloprodaja za snabdjevanje stanovništva

Četinari Lišćari Četinari Lišćari

Tehnika Prostorno Tehnika Ogrijev Tehnika Prostorno Tehnika Ogrijev

Kamionski put 50 25 45 25 45,5 22,8 41,1 22,0

Kod panja – izrađeno 40 15 35 15 35,5 12,8 31,1 12,0

Na panju 35 10 30 10 30,5 7,8 26,1 7,0

Napomena: 1) Cijene za regularnu prodaju polaze od pariteta kamionski put. Obzirom da UŠ sistematski ne prati cijena drveta, u saradnji sa Odsjekom za korišćenje šuma (inž.

Joveta Terzič) uzete su okvirne cijena koje odgovaraju cijenama tehničkog i prostornog / ogrijevnog drveta u Crnoj gori. Kod kalkulacije vrijednosti sortimanata su, na osnovu zajedničke procjene (koja predviđa da će se u narednom periodu tržište drvetom ponovo oporaviti odnosno cijene vratiti na prijašnji nivo) uzete iste cijene za prethodni period i za plan.

2) Cijene za maloprodaju drveta ruralnom stanovništvu polaze od pariteta na panju i pripadajućeg cjenovnika UŠ (iz 2009. godine). Međutim realizovane cijene, koje su uzete kao osnova za kalkulacije, nekoliko su niže jer su subvencionisane od strane UŠ (u njima je i gratis davanje). I u tom slučaju su za kalkulaciju vrijednosti planirane maloprodaje ruralnom stanovništvu, koja će u skladu sa ZoŠ i dalje biti subvencionisana, uzimane iste cijene.

3) Iz razlika cijena po paritetima se vidi kalkulisani trošak sječe i izrade sortimenata koji iznosi 5 €/m3, a trošak izvlačenja 10 €/m3, što su opšte poznate prosječne cijene u Crnoj Gori.

Tabela 3b: Cijene koncesione naknade (na bruto kubik, bez PDV)

Tip koncesijeČetinari Lišćari

Tehnika Prostorno Tehnika Ogrijev

Koncesija sa svim šumskim radovima (VJ) 12,6 6,5

Koncesije sa radovima na izgradnji i održavanju puteva 17,0 7,4

Napomena:

Cijena naknade je dobijena na osnovu doznačenih koncesionih naknada. Upotrijebljena je i za obračun planirane naknade (za planiranu sječu).

99

Tabela 3c: Cijene naknade za vršenje stručno-tehničkih poslova (na bruto kubik, bez PDV)

Korisnik / vlasnik i pravna osnovaČetinari Lišćari

Tehnika Prostorno Tehnika Ogrijev

Koncesionari - koncesioni ugovori 1,5

Vlasnici šuma - naplaćena naknada (2008. – 2010.) 2,9

Vlasnici i korisnici šuma – cijene po novom Pravilniku 4,0 1,6 3,8 1,7

Napomena: 1) Cijena ove naknade za koncesionare je prosječna, obračunata samo na osnovu naplaćenih iznosa

naknada do prije kraja 2008. godine, nakon što je Vlada Crne Gore sve strateške koncesionare oslobodila plaćanja ove naknade, a u 2009. godini MF i ostale koncesionare.

2) Cijena naknade za VPŠ je prosječna, dobijena na osnovu naplaćenih naknada.

3) Cijena naknade za vlasnike i korisnike šuma po novom ZoŠ i pravilniku, u kome se daje u neto masi, je za potrebe ove tabele preračunata u bruto masu, tj. smanjena sa faktorom 0,80 kod četinara odnosno 0,85 kod lišćara.

100