Statystyka i Demografia - Sigma...
-
Upload
nguyenhuong -
Category
Documents
-
view
229 -
download
0
Transcript of Statystyka i Demografia - Sigma...
Trzeci Lubelski Konkurs Statystyczno-Demograficzny
z okazji Dnia Statystyki Polskiej
Projekt dofinansowany ze środków
Narodowego Banku Polskiego
Urząd Statystyczny
w Lublinie
Wyższa Szkoła Zarządzania
i Administracji w Zamościu
Polskie Towarzystwo
Statystyczne
Ruch naturalny ludności
Statystyka i Demografia
Ruch naturalny
Ruch naturalny to zawieranie i rozwiązywanie związków
małżeńskich oraz urodzenia i zgony.
Małżeńskość
Zawarcie małżeństwa lub związku małżeńskiego oznacza
w Polsce zawarcie związku między dwiema osobami płci
odmiennej, pociągające za sobą pewne wzajemne prawa i
obowiązki współmałżonków, ustalone w przepisach
prawnych i zwyczajowych.
Związki nie rejestrowane w księgach małżeństw to związki
kohabitacyjne (konkubinacie) – nie są objęte
sprawozdawczością statystyczną, która opiera się na danych
z ksiąg małżeństw.
Konkordat podpisany w 1993 roku między rządem RP a
Watykanem wprowadza równouprawnienie związku
zawartego w kościele rzymskokatolickim z cywilnym.
Małżeństwa wyznaniowe
Bieżąca sprawozdawczość statystyczna obejmuje wyłącznie
małżeństwa zawarte formalnie w świetle obowiązujących
przepisów prawnych. Od 2000 r. obok małżeństw zawartych
przed kierownikiem urzędu stanu cywilnego (małżeństwa
świeckie) statystyka ujmuje także małżeństwa wyznaniowe.
Związek małżeński wyznaniowy jest to małżeństwo zawarte w
obecności przedstawiciela kościoła (duchownego) lub związku
wyznaniowego, przy spełnianiu warunków określonych
ustawą, podlegające prawu polskiemu i pociągające za sobą
takie same skutki cywilnoprawne jak małżeństwo zawarte
przed kierownikiem urzędu stanu cywilnego.
Małżeństwa wyznaniowe
Małżeństwa wyznaniowe mogą być zawierane jedynie
w dziesięciu Kościołach i jednym Związku Wyznaniowym:
Kościół Katolicki,
Polski Autokefaliczny Kościół Prawosławny,
Kościół Ewangelicko – Augsburski,
Kościół Ewangelicko – Reformowany,
Kościół Ewangelicko – Metodystyczny,
Kościół Chrześcijan Baptystów,
Kościół Adwentystów Dnia Siódmego,
Kościół Polskokatolicki,
Związek Gmin Wyznaniowych Żydowskich,
Kościół Starokatolicki Mariawitów,
Kościół Zielonoświątkowy.
Ogólny współczynnik zawierania małżeństw
gdzie:
ogólna liczba małżeństw zawartych w okresie t
Wartość poznawcza tego współczynnika jest ograniczona
gdyż nie uwzględnia zmian w strukturze wiekowej ludności
a zwłaszcza zmian liczby dzieci.
CL
MW
t
tm
tM
Współczynnik zawierania małżeństw w stosunku do
liczby ludności uprawnionej do zawierania związków
małżeńskich
CL
MW t
m 20
Małżeństwa w Polsce w 2008 roku
Szacuje się, że w 2008 r. zawartych zostało256 tys. nowych
związków małżeńskich, tj. prawie 2 tys. mniej niż rok wcześniej ale
o ponad 6 tys. małżeństw więcej niż rok wcześniej. Liczba nowozawiera-
nych małżeństw rosła od 2003 roku, jej spadek w minionym roku może
oznaczać - w perspektywie 2-3 lat - zahamowanie wzrostu liczby urodzeń.
Współczynnik zawierania małżeństw (liczony na 1000 ludności) spadł
o 0,1 pkt. do poziomu 6,7‰.
Częstość zawierania małżeństw w miastach jest podobna jak na wsi
(we wcześniejszych latach częstość zawierania małżeństw w miastach
była nieznacznie niższa w porównaniu z obszarami wiejskimi). Wśród
nowozawartych związków ok. 85% stanowią małżeństwa pierwsze,
tj. panien z kawalerami (podobnie jak na początku lat 90-tych).
Małżeństwa wyznaniowe, tj. zawarte w kościołach i jednocześnie
zarejestrowane w urzędach stanu cywilnego, stanowią około 70%
zawieranych prawnie związków.
Wiek nowożeńców
Na przestrzeni ostatnich kilkunastu lat zdecydowanie zwiększył się wiek
osób zawierających małżeństwo. Na początku lat 90-tych – wśród
mężczyzn - ponad połowa nowożeńców była w wieku poniżej 25 lat,
w 2008 roku już tylko ¼; wśród kobiet udział ten zmniejszył się o ponad
1/3, tj. z 73 na 46%. Najczęściej mężczyźni żenią się „przed trzydziestką”;
w 2008 r. mediana wieku zawierania związku małżeńskiego wyniosła 27,7
roku t.j. o ponad lata więcej niż na początku lat 90 – tych. Panny młode
też są starsze, w 2008 roku mediana ich wieku wyniosła 25,4 lat, wobec
niepełna 23 lat na początku lat 90-tych. Nastąpiło przesunięcie grupy
wiekowej najczęstszego zawierania małżeństwa na 25-29 lat, jej udział
wynosi obecnie 44% (w 1990 r. – niespełna 14%).
Nowożeńcy w miastach są o ok. 1,5 roku starsi od mieszkających
na wsi (mężczyźni - o 1,4 roku, kobiety - o 1,7).
Szacuje się, że w końcu 2008 roku w Polsce istniało 8958 tys. małżeństw.
Nowożeńcy według wieku w latach 1990-2008
Nowożeńcy według wieku w latach 1990-2008
Wykształcenie nowożeńców
Zmieniła się także struktura wykształcenia nowożeńców
– w 2008 r. kobiety legitymowały się najczęściej wykształceniem
średnim - 42% (podobnie w 1990 r.) lub wyższym - 36% (w 1990 r.
– udział ten wynosił tylko 4%), zasadnicze zawodowe stanowiło
12% (w 1990 r. – 35%). Wśród mężczyzn – podobnie jak wśród
kobiet – największy był udział wykształcenia średniego 40%
(w 1990 r. – 28%), 26% zawierających związki małżeńskie
mężczyzn legitymowało się wykształceniem wyższym (5% na
początku lat 90-tych) natomiast udział mężczyzn z wykształceniem
zasadniczym zawodowym zawierających związki małżeńskie był
dwukrotnie większy niż u kobiet - 26% (51% w 1990 r.).
Przedstawione zmiany stanowią kolejny przykład przeobrażeń
zachodzących w zachowaniach ludzi młodych, którzy najpierw
inwestują w siebie – w edukacje, pracę a potem w rodzinę.
Rozwód i separacja
Rozwód oznacza rozwiązanie związku małżeńskiego
przez odpowiedni sąd w formie przypisanej prawem.
Konkordat podpisany w 1993 roku między rządem RP
a Watykanem wprowadza kategorię separacji.
Współczynnik rozwodów
CM
RW
t
tr
Rozwody w Polsce
W 2009r. wzrosła liczba rozwodów (o ponad 6 tys.); rozwiodło
się prawie 72 tys. par małżeńskich, współczynnik rozwodów wyniósł
1,9% (w 2008r - 1,7%o).
Liczba rozwodów zwiększała się systematycznie od wielkości ok. 40 tys.
w pierwszej połowie lat 90-tych, do 49 tys. w 2003r.; w latach 2004-
2006 odnotowano jej gwałtowny wzrost do 72 tys.; kolejne lata
przyniosły spadek do 65 tys. orzeczeń. Ale rok 2009 to ponowny wzrost
W 2008 roku na każde 10 tys. istniejących małżeństw 73 zostały
rozwiązane na drodze sądowej. W miastach intensywność rozwodów jest
prawie trzykrotnie wyższa niż na wsi (odpowiednio: 96 i 37 na 10 tys.).
Cechy rozwodzących się małżeństw
Rozwiedzeni małżonkowie przeżywają ze sobą - średnio
- ok. 14 lat (staż małżeński nieznacznie się wydłuża).
W 2008r. średni wiek mężczyzn w momencie rozwodu to 40 lat
i największa grupa z nich legitymowała się wykształceniem
zasadniczym zawodowym (40%)
Wykształceniem średnim legitymowało się 30% rozwodzących się
mężczyzn a wyższym 15%.
Rozwodzące się kobiety były o ok. 2,5 roku młodsze niż mężczyźni
i najczęściej posiadały wykształcenie średnie 39%, wykształcenie
zasadnicze zawodowe posiadało 25% rozwodzących się kobiet a
wyższe 23%.
Przyczyny rozwodów
W ponad 2/3 przypadków powództwo o rozwód wnosi
kobieta. Natomiast orzeczenie rozwodu z winy żony
następuje w niewiele ponad 3% przypadków (wina męża
orzekana jest w 20% rozwodów), ale przeważnie - ponad
70% rozwodów - sąd nie orzeka winy. Najczęściej
jako przyczynę rozwodu małżonkowie deklarują
niezgodność charakterów (1/3 wszystkich rozwodów),
kolejne przyczyny to zdrada lub trwały związek uczuciowy
z inną osobą (26%) oraz alkoholizm (1/5 rozwodów).
Dzieci w rozwodzących się małżeństwach
Wśród rozwiedzionych w 2008r. małżeństw ok.
60% wychowywało prawie 40 tys. nieletnich
dzieci (będących w wieku do 18 lat). Najczęściej (56%
przypadków) sąd przyznaje opiekę nad dziećmi
wyłącznie matce, wyłącznie ojcu jedynie w niespełna
4% przypadków, a 38% rozwiedzionych małżeństw
wychowuje dzieci wspólnie.
Rozpad małżeństw w latach 1990-2008
Lp KRAJE Lata
Na 1000 ludności Lata
Odsetek małżeństw
pierwszych kobieta
(%)
Lata
Rozwody na 1000
zawartych
małżeństw małżeństwa rozwody
1 Belgia Belgium 2007 4.3 2.8 2003 46.0 2007 660
2 Hiszpania Spain 2007 4.5 2.8 2002 60.0 2007 627
3 Węgry Hungary 2007 4.1 2.5 2007 78.8 2007 616
4 Austria Austria 2007 4.3 2.5 2007 75.3 2007 570
5 Luksemburg Luxemburg 2007 4.1 2.3 2007 75.7 2007 562
6 Bułgaria Bulgaria 2007 3.9 2.1 2007 88.6 2007 552
7 Portugalia Portugal 2007 4.4 2.4 2007 85.7 2007 545
8 Republika Czeska Czech Republic 2007 5.5 3.0 2007 73.5 2007 545
9 Rosja Russian Federation 2007 8.9 4.8 - - 2007 543
10 Estonia Estonia 2007 5.2 2.8 2007 72.7 2007 542
... ............... ... ... ... ... ... ... ...
29 Polska Poland 2007 6.5 1.7 2007 89.9 2007 268
30 Grecja Greece 2007 5.5 1.2 2007 88.7 2007 212
31 Serbia Serbia 2007 5.6 1.2 2007 87.7 2007 210
32 Chorwacja Croatia 2007 5.2 1.1 2007 91.4 2007 207
33 Włochy Italy 2007 4.2 0.8 2004 60.0 2007 196
34 Rumunia Romania 2007 8.8 1.7 2007 88.9 2007 192
35 Irlandia Ireland 2007 5.2 0.8 - - 2007 154
36 Turcja Turkey 2007 9.1 1.3 2007 92.0 2007 148
37 Czarnogóra Montenegro 2007 6.4 0.7 2007 95.9 2007 113
38 Macedonia Macedonia 2007 7.6 0.7 2007 92.9 2007 91
39 Bośnia i Hercegowina
Bosnia and Herzegovina 2007 6.1 0.5 2007 89.7 2007 78
Separacje w Polsce
Procedura prawnego orzekania o separacji została wprowadzona
w Polsce w końcu 1999 roku. Liczba orzekanych sądownie
separacji wzrastała bardzo szybko (od ok. 1,3 tys. w 2000 r.
do 11,6 tys. w 2005 r.). Od w 2006 r. następuje spadek
liczby separacji – szacuje się, że w 2009 r. orzeczono ich
niespełna 3,5 tys.
Co roku odnotowuje się też kilka przypadków zniesienia
separacji, tj. powrotu do małżeństwa, jednakże większość
pozostających w prawnej separacji małżeństw wnosi o rozwód.
Definicja urodzenia
W dniu 1.07.1994 r. została w Polsce wprowadzona definicja urodzenia (i zgonu) zgodna z rekomendowaną od wielu lat przez Światową Organizację Zdrowia, która głosi, że żywe urodzenie jest to całkowite wydalenie lub wydobycie z ustroju matki noworodka, niezależnie od czasu trwania ciąży, który po takim wydaleniu lub wydobyciu oddycha lub wykazuje jakiekolwiek oznaki życia (jak czynność serca, tętnienie pępowiny lub wyraźne skurcze mięśni zależnych od woli). Każdy taki noworodek jest uznawany za żywo urodzonego. Do celów statystyki dokumentacja medyczna obejmuje wszystkie płody i noworodki, które w chwili urodzenia ważyły co najmniej 500 g lub gdy nie jest znana masa urodzeniowa, ale zostały wydalone lub wydobyte z organizmu matki po co najmniej 22 tygodniach trwania ciąży lub gdy mierzą co najmniej 25 cm.
Martwe urodzenie (zgon płodu)
Martwe urodzenie (zgon płodu) jest to zgon następujący przed
całkowitym wydaleniem lub wydobyciem dziecka z ustroju matki,
niezależnie od czasu trwania ciąży. W polskiej statystyce od 1994 r.
ogólna liczba urodzeń składa się z dwu zbiorowości: urodzeń
żywych i martwych.
Urodzenie noworodka niezdolnego do życia z oznakami życia jest
rejestrowane obecnie jako urodzenie żywe i jednocześnie jako zgon
niemowlęcia. Natomiast urodzenie noworodka niezdolnego do życia
bez oznak życia jest rejestrowane jako urodzenie martwe.
Rodność (natężenie urodzeń)
Przez rodność należy rozumieć natężenie urodzeń w badanej
zbiorowości w określonym czasie.
Współczynnik urodzeń (rodności) – surowy współczynnik
urodzeń
CL
UW
t
tu
Płodność kobiet
Przez pojecie płodności rozumiemy natężenie urodzeń
w badanej populacji kobiet będących w wieku rozrodczym.
W polskiej praktyce statystycznej przyjmuje się, że kobiety
wchodzą w wiek rozrodczy po ukończeniu 15 roku życia i trwają
w nim do ukończenia 49 roku życia. Biologiczne granice wieku
rozrodczego kobiet mogą odbiegać od podanych; istnieje też
pewien odsetek kobiet bezpłodnych – zatem nieodzowne jest
zastosowanie rozwiązania umownego.
Ogólny współczynnik płodności
stan liczebny kobiet w wieku 15 – 49 lat w połowie
badanego okresu (np. dla roku t stan w dniu 30.06) lub
średnia liczba kobiet w wieku 15 – 49 lat w okresie t
4915K
CK
UW t
pł 4915
Współczynnika płodności małżeńskiej
W Polsce dzieci pozamałżeńskie stanowią ok. 12% rocznej
liczby urodzeń stąd też celowe jest obliczanie współczynnika
płodności małżeńskiej
Cząstkowe współczynniki płodności
Cząstkowe współczynniki płodności według wieku matki,
zazwyczaj w pięcioletnich przedziałach czasowych, jak również
według kolejnych numerów urodzenia dziecka.
Przy ocenie ogólnych i cząstkowych współczynników płodności
duże znaczenie ma stosowanie metody standaryzacji
współczynników.
Zmienne bezpośrednie
wpływające na poziom urodzeń i zgonów
dzielimy na:
wymierne, których wielkości można wyrazić liczbowo,
a nawet wyznaczyć przybliżone trendy,
niewymierne (bądź trudno wymierne), których siłę
oddziaływania nie zawsze udaje się wyrazić liczbowo, ale można
określić w jakim kierunku działała w przeszłości i może działać
w przyszłości.
Zmienne wymierne
1). Opisujące poziom i natężenie urodzeń
- liczbę i strukturę kobiet w wieku rozrodczym
- liczbę zawieranych małżeństw i strukturę nowożeńców
według wieku
- liczbę oraz strukturę wieku migrantek ze wsi do miast
- wzorzec płodności
2). Opisujące poziom i natężenie zgonów
- liczbę i strukturę ludności według wieku i płci
- wzorzec umieralności według wieku i płci
- wzorzec umieralności według przyczyn zgonów
Zmienne niewymierne
wpływające na poziom i natężenie urodzeń
- polityka zatrudnienia, zwłaszcza stopień aktywizacji
zawodowej kobiet
- poziom wykształcenia społeczeństwa
- perspektywy wychowania i wykształcenia w powiązaniu
z warunkami życia ludności
- system płac, dodatków rodzinnych i innych bodźców
ekonomicznych
- warunki mieszkaniowe
- dostępność środków antykoncepcyjnych
- działanie przepisów prawnych dopuszczających
przerywanie ciąży
- wierzenia religijne
Wzorzec płodności lub umieralności
Rozkład współczynników cząstkowych według wieku,
płci i innych cech demograficznych.
Współczynniki dzietności w latach 1990-2008
Płodność naturalna
Przez płodność naturalną należy rozumieć płodność małżeńską
wynikającą z braku stosowania jakichkolwiek metod zapobiegania
i przerywania ciąży, czy też świadomych działań zmierzających do
kontrolowania płodności w zależności od liczby już posiadanych dzieci.
Koncepcję płodności naturalnej, wprowadzoną do demografii przez
L. Henry’ego w 1953 roku, a zwłaszcza rozkład cząstkowych
współczynników płodności naturalnej, uznano za ważny wzorzec
przydatny w analizie zmian płodności.
Płodności naturalnej przypisuje się wyznaczenie wartości maksymalnych,
biologicznie możliwych do osiągnięcia, w normalnej zdrowej zbiorowości
ludzi, odbywających regularne stosunki seksualne w ciągu całego okresu
rozrodczego bez jakichkolwiek działań zmierzających do ograniczenia
liczby potomstwa.
Model płodności Ohadike
P. O. Ohadike stworzył model, w którym występują tylko
trzy zmienne wyjaśniające płodność naturalną:
Zawieranie małżeństw (małżeńskość)
Stosunki płciowe
Warunki społeczno – strukturalne i warunki społeczno –
ekonomiczne
Model płodności Ohadike
Zmienne związane z małżeńskością to:
- wiek w momencie zawarcia małżeństwa,
- wiek w chwili pierwszego stosunku płciowego,
- zwyczaje okresu macierzyńskiego,
- małżeństwa dzieci,
- rozwody,
- wdowieństwo,
- ponowne związki.
Model płodności Ohadike
Zmienne dotyczące stosunków płciowych są związane z:
- kontrolą stosunków przedmałżeńskich,
- abstynencją,
- karmieniem piersią (niedopuszczanie do stosunków w tym
okresie - „lactation taboo"),
- powrotem miesiączkowania,
- wiekiem matki w chwili rodzenia ostatniego dziecka.
Model płodności Ohadike
Zmienne związane z warunkami społeczno – ekonomicznymi
obejmują:
- rolę pokrewieństwa i społecznej organizacji w związku
ze zmiennymi związanymi z małżeńskością,
- preferencje dla posiadania synów,
- zależność od dorosłych dzieci,
- umieralność (zwłaszcza niemowlęca),
- ciąża i poród.
Ale także sytuacja materialna społeczeństwa.
Rozkład cząstkowych współczynników płodności
naturalnej według średniego wieku zawierania
małżeństw
T.J. Trussell, J. Menken i A.J. Coale
Hutterowcy
Najwyższa zarejestrowana dzietność dotyczy wybranej grupy
ludności z Ameryki Północnej o nazwie hutterowcy (13,7 dziecka
średnio na l kobietę w ciągu 35 lat trwania wieku rozrodczego).
Hutterowcy wywodzą się z radykalnego bractwa religijnego, które
powstało w Europie Centralnej w XVI w. Wysuwali oni w religii na
plan pierwszy treści moralne i podporządkowywali życie ich
nakazom. Hutterer Jacob (?-1536), przywódca niemieckich
anabaptystów, działał w Niemczech i na Morawach, gdzie zyskał
zwolenników (hutterowcy) i zorganizował gminy anabaptystów
oparte na zasadzie wspólnej własności; prześladowany, spalony
na stosie. W końcu XVIII w. hutterowcy, uciekając przed religijnymi
prześladowaniami, wyemigrowali do Europy Wschodniej (ówczesnej
Rosji). Stamtąd jednak w końcu XIX w. wyemigrowali do Ameryki,
aby uniknąć poboru do wojska, gdyż ich religia zakazywała udziału
w wojnach. Ich potomkowie żyją dziś w małych rolnych koloniach
w północno-wschodniej części Stanów Zjednoczonych i w Kanadzie.
Cząstkowe współczynniki płodności małżeńskiej
w wybranych zbiorowościach charakteryzujących się
naturalną płodnością
Ludność Okres
Grupa wieku Wsp.
dzietności
małżeńskiej 15-19 lat 20-24 25-29 30-34 35-39 40-44 45-49 lat
Hutterowcy 1920-1929 574 554 510 450 397 219 38 13,7
Genewa 1600-1649 419 525 485 429 287 141 16 11,5
Kanada XVII w. 453 511 479 478 413 218 24 12,9
Kanada XVIII w. 498 509 496 484 410 231 30 13,3
Grenlandia 1952-1955 568 458 356 285 253 120 18 10,3
1956-1960 468 442 396 309 231 124 18 9,9
Islandia 1853-1855 348 623 511 467 387 165 30 12,7
1891-1900 398 430 416 361 265 155 17 10,2
Zmiany liczby urodzeń w Polsce
W latach 1984-2003 z roku na rok rodziło się coraz mniej dzieci, rok 2008
jest już piątym z kolei, w którym odnotowano większą liczbę urodzeń
w stosunku do roku 2003 – najbardziej niekorzystnego dla rozwoju
demograficznego. Szacuje się, że w 2009 r. urodziło się ok. 425 tys.
dzieci, tj. o ponad 40 tys. więcej niż w 2007 r., ale o 30% mniej niż
w 1990 r. i ponad 40% mniej niż w 1983 r., który był szczytowym rokiem
ostatniego wyżu demograficznego (723 tys. urodzeń). W 2009 r.
współczynnik urodzeń wyniósł 11,2‰ ale był o około 3 punkty niższy niż
w 1990 r. i o 9 punktów niższy niż w roku 1983.
Zwiększenie natężenia urodzeń ma miejsce zarówno wśród rodzin
zamieszkałych w miastach, jak i na wsi – z niewielką przewagą dla
ludności miejskiej, ale współczynnik urodzeń na wsi jest w dalszym ciągu
wyższy.
Urodzenia w Polsce w latach 1946-2009.
Wyże i niże demograficzne
Zmiany urodzeń w Polsce w latach
1980 - 2009
696682
705724
702
680
638
608590
564548 548
515
494481
433 428413
396382 378
368353 351 356 364
374388
415425
300,0
350,0
400,0
450,0
500,0
550,0
600,0
650,0
700,0
750,0
1980
1982
1984
1986
1988
1990
1992
1994
1996
1998
2000
2002
2004
2006
2008
Urodzenia w 2009 roku
Według wstępnych danych w 2009r. zarejestrowano ponad
425 tys. urodzeń żywych, co oznacza wzrost o ok. 11 tys.
w stosunku do 2008r.; współczynnik urodzeń wyniósł 11,2‰
(o 0,3 pkt więcej niż w roku poprzednim, ale o 8,5 pkt mniej
niż w 1983 r.).
Zwiększenie natężenia urodzeń ma miejsce zarówno wśród
rodzin zamieszkałych w miastach, jak i na wsi; w 2008r.
współczynnik urodzeń w mieście wynosił 10,4‰, a na wsi -
11,6‰.
Urodzenia żywe według wieku matki (w%)
w latach 1980-2008
Depresja urodzeniowa w Polsce
Wzrost liczby urodzeń obserwowany jest już szósty z kolei rok (od 2004 r.) – nie oznacza to jednak boomu urodzeniowego. Należy podkreślić, że odnotowana w minionym roku liczba urodzeń jest w dalszym ciągu mniejsza - o ok. 40% - w stosunku do wielkości rejestrowanych podczas ostatniego wyżu demograficznego. W 1983r. - ostatnim, łączonym z boomem urodzeniowym - urodziło się 724 tys. dzieci. Rosnąca obecnie liczba urodzeń jest echem wyżu demograficznego z pierwszej połowy lat 80-tych i jest determinowana z wejściem w wiek najwyższej płodności kobiet urodzonych w latach 1979-1985. Dodatkowo na wzrost składa się także bieżąca realizacja planów rodzicielskich, które wcześniej były odkładane (przez osoby urodzone w latach 70-tych ub. wieku). W 2008r. współczynnik dzietności wynosił 1,39, co oznacza wzrost (o 0,17 pkt) w stosunku do odnotowanego w 2003 r., w którym wskaźnik ten był najniższy od ponad 50 lat, ale także oznacza, że jest on w dalszym ciągu niższy o ok. 0,75 pkt od wielkości optymalnej określanej jako korzystna dla stabilnego rozwoju demograficznego. Najbardziej korzystną sytuację demograficzną określa współczynnik dzietności kształtujący się na poziomie 2,1-2,15, tj. gdy w danym roku na 10 kobiet w wieku 15-49 lat przypada średnio 21 urodzonych dzieci, obecnie - 14 dzieci.
Urodzenia według płci w Polsce w latach 1950-2008
Lata
Na 1000
żywo
urodzonych
przypadało
chłopców
Na 1000
żywo
urodzonych
dziewcząt
przypadało
chłopców
Na 1000
żywo
urodzonych
przypadało
chłopców
Na 1000
żywo
urodzonych
dziewcząt
przypadało
chłopców
Na 1000
żywo
urodzonych
przypadało
chłopców
Na 1000
żywo
urodzonych
dziewcząt
przypadało
chłopców
ogółem miasta wieś
1950 517 1070 519 1079 516 1066
1960 518 1075 519 1078 517 1073
1970 516 1067 512 1063 517 1070
1980 513 1054 513 1053 513 1055
1990 514 1058 515 1062 513 1054
2000 515 1062 516 1068 513 1054
2005 514 1059 515 1064 513 1052
2008 514 1057 513 1052 515 1062
Sezonowość urodzeń w Polsce w 2008 roku. Przeciętna
miesięczna=100 (wyeliminowano wahania wynikające z nierównej
liczby dni w miesiącu)
101 98 94102
98103
108103
111
9890
95
0
100
Sty
czeń
Luty
Marz
ec
Kw
iecie
ń
Maj
Czerw
iec
Lip
iec
Sie
rpie
ń
Wrz
esie
ń
Paździe
rnik
Lis
topad
Gru
dzie
ń
Zmiany wzorca płodności
Przeobrażenia demograficzne (rozpoczęte już w latach 90-tych
ub. wieku) spowodowały między innymi przesunięcie najwyższej
płodności kobiet z grupy wieku 20-24 lata do grupy 25-29 lat,
a także znaczący wzrost płodności w grupie wieku 30-34 lata
(realizacja „odłożonych" urodzeń). W konsekwencji nastąpiło
podwyższenie średniego wieku rodzenia dziecka, który w 2008r.
wyniósł ponad 28 lat (wobec niespełna 26 lat na początku lat
90-tych), jak i średniego wieku urodzenia pierwszego dziecka -
prawie 26 lat w 2008. (ok. 23 lata w latach 90-tych).
Zmiany wzorca płodności według wykształcenia
Zmieniła się także struktura poziomu wykształcenia matek.
W 2008r. - w stosunku do początku lat 90-tych - odsetek matek
z wykształceniem wyższym wzrósł ponad sześciokrotnie (z 6%
do 34%), natomiast istotnie zmniejszył się odsetek kobiet z
wykształceniem podstawowym i bez wykształcenia (z 18% do
niespełna 7%).
Obserwowane zmiany to efekt wyboru, jakiego dokonują ludzie
młodzi decydując się najpierw na osiągnięcie określonego
poziomu wykształcenia oraz stabilizacji ekonomicznej, a dopiero
potem (około 30-tki) na założenie rodziny oraz jej powiększanie.
Urodzenia żywe na 1000 ludności w 2007 roku
16,2
14,6
12,9
12,7
12,4
11,8
11,7
11,7
11,4
11,3
10,2
10,2
9,7
9,7
9,6
9,5
9,2
8,3
0 2 4 6 8 10 12 14 16 18
Irlandia
Islandia
Francja
Wielka …
Norwegia
Estonia
Dania
Szwecja
Belgia
Rosja
Polska
Ukraina
Portugalia
Węgry
Litwa
Włochy
Austria
Niemcy
Urodzenia pozamałżeńskie
Dzietność kobiet w istotnym stopniu determinuje liczba zawieranych
związków małżeńskich. Obecnie ponad 80% dzieci rodzi się w
rodzinach tworzonych przez prawnie zawarte związki małżeńskie,
przy czym prawie połowa dzieci rodzi się w okresie pierwszych
trzech lat trwania małżeństwa rodziców. Jednocześnie od kilkunastu
lat systematycznie rośnie odsetek urodzeń pozamałżeńskich.
Na początku lat 90-tych ze związków pozamałżeńskich rodziło się
ok. 6-7% dzieci, zaś w ostatnich latach ok. 20%. Odsetek ten jest
zdecydowanie wyższy w miastach - w 2008 r. wynosił prawie 23%,
na wsi - prawie 16%.
Rosnący współczynnik dzietności pozamałżeńskiej może oznaczać,
że zwiększa się liczba rodzin tworzonych przez związki partnerskie
lub wzrasta liczba matek samotnie wychowujących dzieci,
tworzących rodziny niepełne.
Zmiany liczby urodzeń pozamałżeńskich w Polsce
554
702
552
380416
28 33 34 4682
5,0 4,76,2
12,1
19,8
0,0
5,0
10,0
15,0
20,0
25,0
0
100
200
300
400
500
600
700
800
1970 1980 1990 2000 2008
Urodzenia ogółem (tys. dzieci) Urodzenia pozamałżeńskie (tys. dzieci) % (prawa skala)
63.8
54.8
54.5
51.7
50.8
50.2
46.1
43.7
43.0
40.6
34.5
33.6
33.2
30.8
22.3
21.8
21.2
20.7
19.5
16.2
15.6
12.6
11.5
5.8
26.7
28.0
28.4
28.8
29.2
37.5
38.3
39.0
39.5
57.9
0.0 10.0 20.0 30.0 40.0 50.0 60.0 70.0
Islandia Iceland
Estonia Estonia
Szwecja Sweden
Norwegia Norway
Francja France
Słowenia Slovenia
Bułgaria Bulgaria
Dania Denmark
Wielka Brytania
Łotwa Latvia
Finlandia Finland
Niderlandy Netherlands
Belgia Belgium
Austria Austria
Węgry Hungary
Republika Czeska
Portugalia Portuga
Irlandia Ireland
Niemcy Germany
Litwa Lithuania
Słowacja Slovakia
Hiszpania Spain
Rosja Russian Federation
Rumunia Romania
Serbia Serbia
Ukraina Ukraine
Białoruś Belarus
Włochy Italy
Polska Poland
Szwajcaria Switzerland
Czarnogóra Montenegro
Macedonia Macedonia
Chorwacja Croatia
Grecja Greece
Urodzenia pozamałżeńskie w % 2007 roku
Urodzenia na 1000 mieszkańców w ciągu roku
Polityka pronatalistyczna w Europie
W Niemczech każda kobieta, która urodzi dziecko, otrzymuje becikowe.
Ale nie w formie jednorazowej wypłaty, tylko w postaci tzw. Elterngeld,
czyli „pieniędzy rodziców” – od 300 do 1,8 tys. euro miesięcznie.
Becikowe nalicza się, określając 67 proc. dochodów rodziców z
poprzedniego roku. Otrzymują oni świadczenie przez 12 – 14 miesięcy od
narodzin dziecka. Szwedzcy rodzice przez 480 dni urlopu wychowawczego
dostają co miesiąc zasiłek w wysokości 80 proc. zarobków. Wszystkie
dzieci od roku do pięciu lat mają zapewnione miejsce w przedszkolu.
We Francji za pierwsze dziecko rodzice otrzymują 350 euro dotacji
miesięcznie, za drugie 520, a za trzecie aż 750 euro. Po urodzeniu
trzeciego dziecka kobiety mogą pracować na pół etatu, ich pensja jest
dofinansowana przez państwo. Urlop wychowawczy trwa tam pół roku
w przypadku pierwszego dziecka, do trzech lat przy trzecim dziecku.
Definicja zgonu
Wprowadzona w Polsce w dniu 1 lipca 1994 r. nowa definicja zgonu jest zgodna z definicją rekomendowaną przez Światową Organizację Zdrowia. Zgonem — zgodnie z tą definicją — jest trwałe, czyli nieodwracalne ustanie czynności narządów niezbędnych do życia, konsekwencją czego jest ustanie czynności całego ustroju. Umieralność jest równoznaczna z pojęciem natężenia zgonów, wyrażającym stosunek liczby zgonów ogółem do liczby ludności. Śmiertelność oznacza natężenie zgonów z powodu określonej choroby, tj. stosunek liczby osób zmarłych do liczby osób, które zachorowały na tę chorobę.
Umieralność
Ogólny współczynnik zgonów, zwany czasami surowym
współczynnikiem zgonów dla podkreślenia, że na jego wielkość
mają wpływ zarówno zmiany w poziomie umieralności ludności
w poszczególnych grupach wieku i płci oraz zmiany struktury
ludności według płci i wieku, jest powszechnie stosowaną miarą
umieralności. Obrazuje on rzeczywisty poziom ogólnej
umieralności, będący wypadkową działania czynników nań
wpływających. Ponadto współczynnik zgonów jest jednym
z elementów określających współczynnik przyrostu naturalnego
ludności.
Umieralność niemowląt
Analiza przemian zachodzących w umieralności niemowląt bardzo często jest prowadzona na podstawie współczynników umieralności oraz współczynników umieralności neonatalnej i postneonatalnej. Umieralność neonatalna wyraża stosunek zgonów noworodków liczących nie więcej niż 28 dni (niekiedy jeden miesiąc) do ogólnej liczby urodzeń żywych. Umieralność postneonatalna wyraża stosunek zgonów niemowląt (liczących więcej niż 28 dni, ale mniej niż l rok) do ogólnej liczby urodzeń żywych. Podział ten wiąże się w pewnym stopniu z endogeniczną i egzogeniczną umieralnością niemowląt. Umieralnością endogeniczną nazywamy tę, która jest ściśle związana z wewnętrzną kondycją jednostek, z życiem wewnątrzmacicznym i okolicznościami porodu, a więc umieralność spowodowaną wrodzonymi wadami, wątłością wrodzoną czy też wcześniactwem lub uszkodzeniami przy porodzie. Umieralność egzogeniczna ma swoje źródło w styczności niemowląt z otoczeniem i jest prawie wyłącznie spowodowana chorobami zakaźnymi albo brakiem higieny, złym odżywianiem lub wypadkami.
Aborcja w Europie
Aborcja w Europie
W Unii Europejskiej co 27 sekund dokonuje się aborcji. Do tego
rozpada się instytucja małżeństwa. Eksperci są przerażeni.
3200 aborcji przeprowadza się każdego dnia w krajach Unii.
W krajach Unii rocznie przeprowadza się 1,2 mln zabiegów
usuwania ciąży. To tyle, ile wynosi populacja Malty i Luksemburga
razem wziętych – stwierdza raport niezależnego hiszpańskiego
Instytutu Polityki Rodzinnej. Dokument wskazuje na poważny
kryzys demograficzny na naszym kontynencie. Przyrost naturalny
stale się obniża, a w krajach Europy mieszka już więcej emerytów
niż dzieci.
Zmiany liczby zgonów w Polsce
Wstępne dane wskazują, że w 2009 r. zmarło ponad 387 tys.
osób, co oznacza prawie 8 tys. więcej niż w 2008 r.;
współczynnik umieralności wzrósł o 0,2 pkt do poziomu 10,1‰.
Po okresie spadku umieralności w latach 1992-2002 (wyjątek
stanowił rok 1999), od 2003r. obserwuje się wzrost liczby zgonów
- przy stosunkowo stałym tempie tego wzrostu. W ogólnej liczbie
osób zmarłych ok. 47% stanowią kobiety.
Zmiany liczby zgonów w Polsce
w latach 1980 – 2008 (tys. osób)
353
332
338
352
368
384
379381
373
383
390
406
395392
386 386 386
380
375
381
368
363
360
365364
368 369
377379
387
320
330
340
350
360
370
380
390
400
410
1980
1982
1984
1986
1988
1990
1992
1994
1996
1998
2000
2002
2004
2006
2008
Sezonowość zgonów w Polsce w 2008 roku W liczbach wyrównanych – przeciętna miesięczna = 100
111
95
111
101 10192 95 94 92
10395
110
0
100
Sty
czeń
Luty
Marz
ec
Kw
iecie
ń
Maj
Czerw
iec
Lip
iec
Sie
rpie
ń
Wrz
esie
ń
Paździe
rnik
Lis
topad
Gru
dzie
ń
Przyczyny zgonów
Do głównych przyczyn zgonów w Polsce należą choroby układu
krążenia i choroby nowotworowe oraz urazy i zatrucia. W zakresie
umieralności z powodu chorób układu krążenia obserwuje się
istotną poprawę, obecnie stanowią one przyczynę ponad 45%
wszystkich zgonów, a w 2000r. - prawie 48%.
Niekorzystnym zjawiskiem jest bardzo szybki wzrost liczby
zgonów powodowanych chorobami nowotworowymi do
26% ogółu zgonów 2008r., przy jednoczesnym wzroście liczby
nowych zachorowań; w 2000r. stanowiły one 23% zgonów.
Urazy i zatrucia są przyczyną prawie 7% wszystkich zgonów.
Zgony niemowląt
W 2009r. zarejestrowano 2,4 tys. zgonów dzieci w wieku poniżej 1 roku
życia (podobnie jak przed rokiem). Pozytywny, obserwowany nieprzerwanie
trend malejącej umieralności niemowląt potwierdza współczynnik wyrażający
liczbę zgonów niemowląt na 1000 urodzeń żywych, który w minionym roku
wyniósł 5,6‰ (na początku tego wieku ok. 8‰).
W ogólnej liczbie zmarłych niemowląt ponad 70% umiera przedukończeniem
pierwszego miesiąca życia (w okresie noworodkowym), w tym ok. połowa
w okresie pierwszego tygodnia życia. Przyczyną ponad połowy zgonów
niemowląt są choroby i stany okresu okołoporodowego, czyli powstające
w trakcie trwania ciąży matki i w okresie pierwszych 6 dni życia noworodka,
kolejną 1/3 zgonów stanowią wady rozwojowe wrodzone, a pozostałe są
powodowane chorobami nabytymi w okresie niemowlęcym lub urazami.
Podobnie jak ogólny współczynnik zgonów niemowląt także współczynnik
umieralności okołoporodowej (urodzenia martwe i zgony niemowląt w wieku
0-6 dni na 1000 urodzeń żywych i martwych) wykazuje tendencję spadkową; w
2008r. wynosił 7,6‰, zaś na początku tego stulecia wynosił prawie 10‰.
Zgony niemowląt na 1000 urodzeń żywych
w latach 1980-2008
Zgony dzieci
Stałemu spadkowi umieralności niemowląt w Polsce towarzyszy także stały spadek umieralności dzieci w wieku 1-14 lat. Szczególnie niska jest umieralność dzieci w wieku 5-14 lat, zwłaszcza w porównaniu z kolejnymi 5-letnimi grupami wieku. W 2008 r. na każde 100 tys. dzieci w wieku 1-14 lat umarło 18, a w 2000 r. - 22 dzieci. Umieralność dzieci i młodzieży zamieszkałej na wsi jest zdecydowanie wyższa niż mieszkańców miast -szczególnie wśród nastolatków. Najczęstszą przyczyną umieralności dzieci i młodzieży stanowiącą ponad połowę wszystkich zgonów są urazy i zatrucia, którym częściej ulegają chłopcy. Niepokojącym jest wzrost liczby samobójstw wśród dzieci i młodzieży (w wieku 5-19 lat), na początku lat 90-tych stanowiły ok. 10% zgonów w wyniku urazów, obecnie - już ponad 20%. Kolejnymi przyczynami zgonów w tej grupie wieku są nowotwory, które stanowią prawie 13% wszystkich zgonów, następnie wady rozwojowe wrodzone (szczególnie w grupie 1 -4 lata) oraz - coraz częściej - choroby układu nerwowego (ok. 7%).
Zgony według przyczyn w latach 1990-2008
Odsetek pacjentów, którzy po leczeniu nowotworu przeżyli co najmniej pięć lat
Narząd 1974 - 1976 1983 - 1985 1995 -2005
Najlepsze rokowania
Prostata 67 75 100
Tarczyca 92 94 97
Jądra 79 91 96
Skóra (czerniak) 80 78 92
Pierś 75 78 88
Najgorsze rokowania
Trzustka 3 3 4
Wątroba 4 6 9
Przełyk 5 8 15
Płuca 13 14 15
Żołądek 15 17 23
(Osobę, która po kuracji przeżyje pięć lat, uznaje się za wyleczoną z nowotworu. Dane pochodzą z USA, gdzie leczenie raka jest szczególnie zaawansowane)
Źródło: American Cancer Society, Cancer Facts and Figures, 2006, za: Walewski P., Gorycz zwycięstwa, Polityka nr 13 (2598), 31 marca 2007, s. 4
Mniej mężczyzn choruje na raka płuc, a kobiety rzadziej umierają z powodu
raka piersi. To dobre wieści z raportu na temat nowotworów.
Zła wiadomość - wszyscy coraz częściej zapadamy na raka jelita grubego
Choroby nowotworowe w Europie
Według "Annals of Oncology" w Europie w 2006 r. chorobę
nowotworową wykryto u 3,2 mln osób, u 300 tys. więcej niż
dwa lata wcześniej.
Najczęściej diagnozowano raka piersi, jelita grubego i płuc.
Szacuje się, że w ub. roku z powodu nowotworów zmarło
1,7 mln Europejczyków. Zabijały głównie rak płuc, jelita
grubego, piersi.
Otyłość – choroba przyszłości
Krzywe oczekiwanej długości życia, które w krajach rozwiniętych wciąż jeszcze lekko idą w górę, niedługo załamią się i zaczną spadać. Sprawi to światowa epidemia otyłości. O ile jeszcze w połowie lat 80 ludzi chorobliwie otyłych było w USA stosunkowo niewielu, o tyle dziś cała Ameryka dosłownie topi się w tłuszczu. W Luizjanie, Missisipi i Wirginii Zach. otyłych jest ponad 30 proc. obywateli, a w kolejnych 19 stanach co czwarta osoba dźwiga wiele nadprogramowych kilogramów. Niewiele lepiej jest w Europie. Na Starym Kontynencie rzadziej widać co prawda monstra ważące 200-250 kg, co w USA wcale nie jest rzadkością, ale trendy epidemiologiczne są, niestety, podobne. 20 lat temu odsetek otyłych Europejczyków w większości krajów nie przekraczał 5-10 proc. (wyjątek stanowiła Finlandia). Dziś chorobliwie otyły jest co czwarty Grek i Chorwat, co piąty Niemiec, Anglik, Czech, Węgier i Fin. Wśród kobiet przodują Greczynki, Portugalki i Finki. Epidemia otyłości nie oszczędziła nawet zdrowo jedzącego i przywiązującego wagę do wyglądu społeczeństwa francuskiego. W 2005 r. otyłych było 14 proc. Francuzów, w 2010 r. będzie ich już 17,5 proc.
Śmiertelna epidemia otyłości w Europie
Otyłość wśród dzieci
Najgorsze jest to, że dodatkowe kilogramy coraz częściej dotyczą
nastolatków, a także dzieci. W roku 2000 aż 1,1 mld młodych ludzi
do 18. roku życia cierpiało na nadwagę (ich indeks masy ciała, czyli BMI,
przekraczał 25), a 300 mln było chorobliwie otyłych (BMI
powyżej 30). Wystarczyło zaledwie pięć lat, by wskaźniki te stały się
jeszcze bardziej dramatyczne. W 2005 r. na świecie żyło 1,5 mld
dzieci do 15. roku życia z nadwagą i aż 414 mln otyłych! W Hiszpanii
nadwagę ma dziś co trzecie dziecko w wieku 7-11 lat.
A przecież otyłość to nie tylko problem kosmetyczny - to poważne
zagrożenie zdrowotne. Coraz więcej dzieci przed 10. rokiem życia
zapada na uszkadzającą naczynia krwionośne cukrzycę typu 2 związaną
z otyłością (do niedawna chorowały najczęściej na
uwarunkowaną genetycznie cukrzycę typu 1). - Co oznacza cukrzyca
typu 2 u dziesięciolatka? To, że jego naczynia krwionośne wyglądają
jak u 50-letniego mężczyzny.
Otyłość – co dalej
Scenariusz na najbliższe lata wygląda następująco: najpierw
będziemy świadkami dalszego nakręcania się epidemii otyłości
wśród dzieci i młodzieży, potem posypią się wśród nich
przypadki cukrzycy, nadciśnienia, wysokiego poziomu
cholesterolu, a potem - jeszcze nie zaraz, ale w ciągu
najbliższych 50 lat - będziemy świadkami coraz częstszych
zgonów i skracania się życia - roztaczał swoją kasandryczną
wizję naukowiec.
Umieralność na 1 000 mieszkańców w ciągu roku
Umieralność niemowląt na 1 000 urodzeń w ciągu roku
Budowa tablic trwania życia - wymieralność
Prawidłowości i tendencje zmian zaobserwowane w natężeniu
zgonów oraz masowy charakter procesu wymierania ludności
w dużych zbiorowościach pozwoliły na zastosowanie niektórych
elementów teorii prawdopodobieństwa do budowy tablic
wymieralności.
Tablica trwania życia lub wymieralności jest konstrukcją
teoretyczną umożliwiającą prowadzenie szczegółowej analizy
procesu wymierania badanej populacji.
Tablice wymieralności generacji i tablice przekrojowe
Konstruowane są tablice wymieralności wybranych generacji oraz
tablice przekrojowe. Tablice wymieralności generacji
obrazują rzeczywisty proces wymierania wybranej generacji. Czas
obserwacji zależny jest od dotychczasowej długości trwania życia
osób tej generacji. Pełny okres obserwacji trwa ok. 100 lat.
Wykorzystanie tych tablic dla bieżących szacunków jest więc
istotnie ograniczone.
Znacznie większe znaczenie ma analiza umieralności różnych
kohort w pewnym okresie (roku, kilku kolejnych latach) i dlatego
częściej konstruowane są tablice przekrojowe (czasami zwane
okresowymi lub bieżącymi).
Budowa tablic przekrojowych
Do budowy tablic wymieralności nieodzowne są dokładne informacje o:
1. strukturze ludności według płci, wieku w latach ukończonych
i roczników urodzenia (oraz o strukturze według miejsca
zamieszkania lub grup społecznych),
2. zgonach według tych cech.
Informacje te służą do obliczania prawdopodobieństwa zgonów
stanowiących nieodzowny element budowy tablic.
Wszystkie inne parametry tablic są ustalane jako wyniki formalnych,
algebraicznych zależności. Należy pamiętać, że prawdopodobieństwo
zgonu wyraża stosunek liczby zgonów z badanego okresu - z reguły roku -
do liczebności badanej populacji na początku tego okresu
(w odróżnieniu od współczynnika zgonów, który wyraża stosunek liczby
zgonów do stanu liczebnego ludności z połowy badanego okresu lub do
średniego stanu badanej populacji w tym okresie).
Interpretacja parametrów tablic wymieralności
Interpretacja parametrów tablic wymieralności jest nierozerwalnie
związana z koncepcją ludności zastojowej (stacjonarnej),
tj. populacji o niezmiennej liczbie urodzeń oraz niezmiennym porządku
wymierania (zależnych od określonego poziomu umieralności w danym
wieku), przy jednoczesnym braku migracji.
„Konstrukcję tablic wymieralności najłatwiej można sobie wyobrazić,
zakładając, że udało nam się zaobserwować pewną liczbę, np. 100 000,
jednocześnie urodzonych osób, stanowiących — z demograficznego
punktu widzenia — grupę dostatecznie jednorodną, i że grupa ta pozostaje
pod obserwacją aż do śmierci ostatniego osobnika wchodzącego w jej
skład, a w ciągu całego tego okresu warunki umieralności ludności, w
skład której grupa ta wchodzi, nie ulegają żadnym zmianom. Mamy
wówczas tzw. generację zamkniętą o niezmiennej umieralności”
S. Fogelson, hasło: Tablice wymieralności. w: Encyklopedia Nauk
Politycznych, t. III, Warszawa 1938, s. 601..
Analiza podstawowych parametrów tablic trwania życia
Zespół parametrów zawartych w każdych tablicach trwania życia pozwala
ocenić proces wymierania badanej populacji, co przy szczegółowej analizie
demograficznej i prognozach demograficznych jest niemal nieodzowne.
Prawdopodobieństwo zgonu, jeden z podstawowych parametrów tablic
wymieralności, wskazuje natężenie zgonów osób określonej płci i wieku w
określonym momencie. Ocena dynamiki wartości pozwala określić wielkość
zmian zachodzących w umieralności poszczególnych grup wieku (proces
wymierania ludności nie ulega bowiem, na ogół, zasadniczym zmianom z roku
na rok). Ogólną ocenę natężenia zgonów w poszczególnych rocznikach wieku
możemy uzyskać, posługując się wykresem wartości prawdopodobieństwa
zgonu. Jak można zauważyć, charakterystyczny kształt krzywej nie ulega
zasadniczym przeobrażeniom. Wysokie wartości prawdopodobieństwa
występują w grupie wieku 0 lat, po czym wartość tego parametru gwałtownie
się zmniejsza, osiągając minimum w grupach wieku 7-11 lat (zarówno dla
mężczyzn, jak i kobiet). Począwszy od wieku 12 lat wartości prawdopodo-
bieństwa poczynają wzrastać, przy czym tempo tego wzrostu słabnie znacznie
w grupie wieku 20-30 lat.
Prawdopodobieństwa zgonu mężczyzn
(polskie tablice trwania życia)
Prawdopodobieństwa zgonu kobiety
(polskie tablice trwania życia)
Rozkład liczby zmarłych kobiet według wieku
Rozkład liczby zmarłych mężczyzn według wieku
Przeciętne dalsze trwanie życia
Najbardziej znany parametr tablic wymieralności, wyraża
średnią liczbę lat, jaką w danych warunkach umieralności ma
jeszcze do przeżycia osoba pochodząca z badanej populacji
i będąca w wieku ukończonych x lat. Parametr ten syntetyzujący
ogół czynników, które wpływają na poziom umieralności danej
populacji, często używany jest do porównań międzynarodowych.
Najczęściej używa się wartości przeciętnego dalszego życia
noworodka. Informuje on ile lat do przeżycia ma noworodek
urodzony w danym roku jeżeli w przyszłości kolejność wymierania
byłaby taka jak w roku w którym urodził się noworodek.
xe
Przeciętna liczba lat dalszego trwania życia dla osób
w wybranym wieku Polskie tablice trwania życia 2008
Wiek Mężczyźni Kobiety
0 71,26 79,96
15 56,89 65,53
30 42,63 50,78
45 29,08 36,31
60 17,89 23,09
Przeciętna liczba lat dalszego trwania życia dla osób
w wybranym wieku w podziale na miasto i wieś Polskie tablice trwania życia 2008
Wiek Miasta Wieś
Mężczyźni Kobiety Mężczyźni Kobiety
0 71,64 79,83 70,70 80,24
15 57,25 65,40 56,35 65,80
30 42,91 50,64 42,20 51,05
45 29,33 36,20 28,70 36,54
60 18,11 23,06 17,56 23,17
Przeciętne dalsze trwanie życia mężczyzn według
województw w 2008 roku
69,1
70,2
70,4
70,5
70,6
70,6
70,9
71,0
71,2
71,3
71,7
71,8
71,9
72,0
72,1
72,9
73,1
67,0 70,0 73,0
Łódzkie
Lubelskie
Dolnośląskie
Lubuskie
Warmińsko-mazurskie
Zachodniopomorskie
Śląskie
Kujaw sko-pomorskie
Św iętokrzyskie
POLSKA
Mazow ieckie
Wielkopolskie
Opolskie
Podlaskie
Pomorskie
Małopolskie
Podkarpackie
Przeciętne dalsze trwanie życia kobiet według
województw w 2008 roku
78,9
78,9
79,0
79,3
79,6
79,6
79,8
79,9
79,9
80,0
80,0
80,5
80,6
80,7
80,9
81,3
81,4
78,0 80,0 82,0
Łódzkie
Śląskie
Dolnośląskie
Lubuskie
Kujawsko-pomorskie
Zachodniopomorskie
Warmińsko-mazurskie
Pomorskie
Wielkopolskie
Opolskie
POLSKA
Lubelskie
Mazowieckie
Świętokrzyskie
Małopolskie
Podkarpackie
Podlaskie
Zmiany trwanie życia w Polsce
Obserwowana od początku lat 90-tych poprawa sytuacji
w zakresie umieralności korzystnie wpływa na długość trwania
życia Polaków, przy czym nadal utrzymuje się duża różnica
między trwaniem życia mężczyzn i kobiet.
W 2008 roku przeciętne trwanie życia dla mężczyzn
wynosiło 71,3 lat, a dla kobiet - 80 lat. W porównaniu do
początku lat 90-tych trwanie życia wydłużyło się o 5,4 roku dla
mężczyzn i 4,9 roku dla kobiet. W Polsce występuje zjawisko
wysokiej nadumieralności mężczyzn. Mimo, że w dekadzie
lat 90-tych różnica między przeciętnym trwaniem życia kobiet
i mężczyzn malała, początek bieżącego stulecia przyniósł
ponowny wzrost tej wartości do 8,7 lat w 2008r.
Przeciętne dalsze trwanie życia w latach 1950 - 2007
Przeciętne trwanie życia w latach 1980-2008
Czynniki wpływające na wydłużenie życia
Wyraźny postęp w wydłużaniu się przeciętnego trwania
życia należy przypisywać szeroko propagowanemu – od
początku lat 90-tych – prowadzeniu zdrowego stylu życia.
W zachowaniach Polaków nastąpiły korzystne zmiany – zmienia
się sposób odżywiania; wśród osób dorosłych (głównie mężczyzn)
wyraźnie zmniejszył się odsetek osób palących tytoń. Co prawda
coraz więcej osób dorosłych pije alkohol, nastąpiły jednak istotne
zmiany w typowym wzorcu konsumpcji alkoholu - piwo powoli
wypiera wódkę i inne napoje spirytusowe.
Czynniki wpływające na wydłużenie życia
W ostatnich latach wyraźnie zwiększył się udział kobiet wykonujących
specjalne badania profilaktyczne.
W 2004 r. 70% ogółu polskich kobiet miało wykonane badanie
cytologiczne, podczas gdy w 1996 r. zaledwie 24%.
Zdecydowanie wzrosła powszechność badań mammograficznych lub
ultrasonograficznych piersi. Blisko 90% kobiet miało wykonane badanie
w latach 2000-2004, przy czym należy zaznaczyć, iż co trzecia z nich
korzystała z ogólnodostępnego programu badań.
Wyniki badania z 2004 r. wskazują, że dorośli Polacy są bardziej
zadowoleni ze stanu swojego zdrowia - ponad 53% dorosłych oceniło
je jako bardzo dobre lub dobre, podczas gdy w 1996 r. analogiczny
odsetek wynosił niecałe 44%.
Przeciętne trwanie życia - mężczyźni 40 50 60 70 80
Islandia
Australia
Szwajcaria
Japonia
Szwecja
Izrael
Kanada
Norwegia
Irlandia
Holandia
Wielka Brytania
Włochy
Hiszpania
Grecja
Austria
Francja
Niemcy
Belgia
Dania
40 50 60 70 80
Finlandia
USA
Portugalia
Czechy
Meksyk
Polska
Chiny
Słowacja
Bułgaria
Rumunia
Węgry
Estonia
Egipt
Litwa
Armenia
Białoruś
Indie
Ukraina
Rosja
Przeciętne trwanie życia - kobiety 40 50 60 70 80 90
Japonia
Szwajcaria
Francja
Hiszpania
Australia
Islandia
Szwecja
Norwegia
Włochy
Kanada
Finlandia
Austria
Izrael
Niemcy
Belgia
Irlandia
Holandia
Grecja
Portugalia
40 50 60 70 80 90
Wielka Brytania
Dania
USA
Polska
Czechy
Estonia
Słowacja
Litwa
Węgry
Meksyk
Bułgaria
Rumunia
Białoruś
Chiny
Ukraina
Rosja
Armenia
Egipt
Indie
Nadumieralność 0 5 10 15
Rosja
Litwa
Ukraina
Białoruś
Estonia
Polska
Węgry
Słowacja
Bułgaria
Francja
Armenia
Rumunia
Finlandia
Japonia
Hiszpania
Czechy
Portugalia
Belgia
Włochy
0 5 10 15
Austria
Niemcy
Szwajcaria
Meksyk
USA
Norwegia
Grecja
Australia
Kanada
Dania
Holandia
Irlandia
Szwecja
Izrael
Wielka Brytania
Egipt
Islandia
Chiny
Indie
Wojciech Moskal, 200 lat, bobasie! Tekst pochodzi z serwisu Wyborcza.pl - www.wyborcza.pl © Agora SA, 2009-10-05
Ponad połowa z przychodzących dziś na świat dzieci w krajach wysoko rozwiniętych dożyje setnych urodzin prognozują naukowcy. Nie widać na razie granicy w ciągłym wydłużaniu się ludzkiego życia Co więcej, będzie im się żyło lepiej, a przede wszystkim zdrowiej – twierdzi prof. Kaare Christensen z Uniwersytetu Południowej Danii. Opracowana przez jego zespół analiza została opublikowana na łamach ostatniego tygodnika "The Lancet".
Niestety, przewidywania te nie obejmują krajów Trzeciego Świata, m.in. Afryki, gdzie przeciętna długość życia z powodu epidemii AIDS czy malarii wciąż maleje.
Dane pochodzące z ponad 30 krajów (m.in. Austrii, Niemiec, Włoch, Japonii, Francji i USA) pokazują, że od roku 1950 prawdopodobieństwo dożycia i przekroczenia 80. roku życia wzrosło tam aż dwukrotnie, i to dla obu płci. Zdaniem ekspertów kluczowym dla tego trendu jest zdrowy styl życia.
Stale spada umieralność wśród ludzi starszych. W roku 1950 prawdopodobieństwo, że 80-latek dożyje 90. urodzin wynosiło 15-16 proc. dla kobiet oraz 12 proc. dla mężczyzn. W 2002 roku wskaźniki te wynosiły odpowiednio - 37 proc. I 25 proc,. Oczywiście nasze dzieci będą częściej dożywać setki, pod warunkiem że w kolejnych dekadach ów trend zostanie utrzymany. Christensen jest dobrej myśli. "Średnia przewidywana długość życia rośnie od 1840 i absolutnie nic nie wskazuje na to, aby ta sytuacja miała ulec zmianie" - pisze. Co więcej, ludzie nie tylko żyją dłużej, ale ich życie w coraz mniejszym stopniu jest ograniczane przez rożnego rodzaju upośledzenia i kłopoty z codzienną aktywnością – dodaje Duńczyk.
Co jeszcze ciekawego wynika z analizy Duńczykow?
Otóż okazuje się, że do lat 20. ubiegłego stulecia głównym czynnikiem, który
sprawiał, że średnia długość życia się wydłużała, była stała poprawa wskaźników
przeżywalności niemowląt i małych dzieci. Potem zaczęła się poprawiać kondycja
starszych. - Zwłaszcza od lat 70. - mówi Christensen. Duńczycy uważają, że życie
każdego człowieka można obecnie podzielić na cztery okresy - dziecięcy, dorosły,
wczesnej oraz późnej starości. Naukowcy twierdzą też, że nie ma żadnych
dowodów na to iż, ludzie z grupy późnej starości są mniej zdrowi niż ci młodsi.
Częściowo jest to spowodowane tym, że najsłabsi spośród nich już umarli, a zostali
tylko cieszący się dobrą krzepą, która pozwoliła im na przekroczenie 85. roku
życia.
Dane opublikowane w "Lancecie" pokazują także to, że w przedziale wieku 92-100
lat, od 30 do 40 proc. osób jest w na tyle dobrym stanie zdrowia, iż zachowuje
pełną niezależność i nie wymaga żadnej opieki. Duńczycy powołują się także na
przeprowadzone w USA badania 32 "super stulatków", którzy dożyli wieku ponad
110 lat. Okazuje się, że wśród nich aż 40 proc. wymagało zaledwie niewielkiej
opieki lub też nie potrzebowało jej wcale.
Wojciech Moskal, 200 lat, bobasie! (cd)
A co z problemem chorób przewlekłych i tych związanych z postępującym
wiekiem? Czy one nie zahamują wydłużenia życia? Christensen twierdzi,
że nie: - Wszystko wskazuje na to, że choć przybywa chorób przewlekłych,
to nie wiążą się one jakoś szczególnie z upośledzeniami czy ograniczeniami
w codziennym życiu. To głownie efekt lepszego rozpoznawania i
skuteczniejszego leczenia chorób układu krążenia czy nowotworów.
Christensen nie zgadza się również z tymi badaczami, którzy są zdania,
że średnia długość życia może zostać mocno ograniczona przez trwającą
obecnie na Zachodzie epidemię otyłości (która jest jednym z głównych
czynników ryzyka wielu groźnych chorób, jak chociażby nadciśnienia czy
cukrzycy). - To zbyt uproszczone podejście – mówi: życie to w pewnym
sensie loteria, można być otyłym i dożyć setki albo szczupłym i umrzeć o
wiele wcześniej.
Wojciech Moskal, 200 lat, bobasie! (cd)