Spis treści - medforce.plmedforce.pl/wp-content/uploads/2018/09/ERpendium_3_probka.pdf · Skrypt z...
Transcript of Spis treści - medforce.plmedforce.pl/wp-content/uploads/2018/09/ERpendium_3_probka.pdf · Skrypt z...
Spis treści
1. Środki wpływające na autonomiczny układ nerwowy ..................................................................... 4
2. Leki psychotropowe, cz. I: neuroleptyki, leki uspokajające i psychoenergizujące ..................... 24
3. Leki psychotropowe, cz. II: leki przeciwdepresyjne i normotymiczne ......................................... 43
4. Środki stosowane w znieczuleniu .......................................................................................................... 57
5. Środki przeciwbólowe ............................................................................................................................. 74
6. Leki wpływające na krzepnięcie krwi .................................................................................................... 91
7. Leki działające na przewód pokarmowy ........................................................................................... 108
8. Leki działające na układ oddechowy (astma i POChP) .................................................................. 133
9. Chemioterapia zakażeń, cz. I: antybiotyki ........................................................................................ 151
10. Chemioterapia zakażeń, cz. II: antybiotyki, gruźlica, leki przeciwgrzybicze ................................ 168
11. Chemioterapia zakażeń, cz. III: wirusy, malaria, środki odkażające .............................................. 180
12. Leki moczopędne oraz leki inotropowo-dodatnie ........................................................................... 201
13. Leki stosowane w nadciśnieniu tętniczym .......................................................................................... 219
14. Leki stosowane w zaburzeniach rytmu serca. Leki przeciwhistaminowe ................................... 236
15. Leki stosowane w ChNS. Leki stosowane w zaburzeniach ukrwienia obwodowego ............. 252
16. Hormony, cz. I: przysadka i tarczyca ................................................................................................... 268
17. Hormony, cz. II: kora nadnerczy i leki hipolipemizujące ................................................................. 279
18. Hormony, cz. III: cukrzyca ...................................................................................................................... 295
19. Hormony, cz. IV: hormony płciowe ..................................................................................................... 311
20. Farmakoterapia zakażeń ........................................................................................................................ 324
21. Niedokrwistości i czynniki wzrostu ................................................................................................... 329
22. Środki przeciwnowotworowe i leki immunomodulacyjne ............................................................. 341
23. Leczenie bólu ............................................................................................................................................. 369
24. Leki roślinne .............................................................................................................................................. 394
25. Farmakokinetyka w praktyce ................................................................................................................. 411
26. Toksykologia, cz. I: pestycydy, metale, rozpuszczalniki, gazy ........................................................ 426
27. Toksykologia, cz. II: toksyczność wybranych leków ........................................................................ 452
28. Toksykologia, cz. III: subst. pochodzenia naturalnego, środki żrące, uzależnienia .................... 461
29. Homeostaza kostno-mineralna i dna moczanowa ............................................................................. 473
30. Farmakoterapia wybranych stanów nagłych ....................................................................................... 487
Indeks leków ............................................................................................................................................ 506
ERpendium 3
ŚRODKI WPŁYWAJĄCE NA
AUTONOMICZNY UKŁAD
NERWOWY AUTONOMICZNY UKŁAD NERWOWY
CZĘŚĆ WSPÓŁCZULNA CZĘŚĆ PRZYWSPÓŁCZULNA
miejsce opuszcze-
nia OUN
piersiowe i lędźwiowe nerwy
rdzeniowe
nerwy czaszkowe oraz trzeci
i czwarty korzeń nerwowy krę-
gosłupa krzyżowego
włókna przedzwo-
jowe krótkie długie
zwoje przykręgowe głównie sieci w ścianach uner-
wianych narządów
włókna zazwojowe długie krótkie
Neuroprzekaźniki autonomicznego układu nerwowego:
włókna przedzwojowe układu współczulnego
i przywspółczulnego są cholinergiczne– ace-
tylocholina uwalniana do szczeliny synaptycz-
nej działa na receptory nikotynowe (a także na
odgrywające mniejszą rolę receptory muskary-
nowe), umiejscowione na neuronach zazwojo-
wych
w układzie przywspółczulnym wszystkie włókna
zazwojowe są cholinergiczne, a uwalniana
z zakończeń nerwowych acetylocholina oddziału-
je na receptory muskarynowe
w układzie współczulnym neurony zazwojowe są
noradrenergiczne, a uwalniana noradrenalina
działa na receptory adrenergiczne α i β
o wyjątek stanowią zazwojowe włókna
współczulne unerwiające gruczoły potowe,
w których przekaźnictwo odbywa się
za pomocą acetylocholiny (receptory mu-
skarynowe).
Potencjalne punkty uchwytu terapii farmakologicznej:
synteza neuroprzekaźnika
jego przechowywanie
uwalnianie neuroprzekaźnika
kończenie działania neuroprzekaźnika
efekty receptorowe
1
Skrypt z farmakologii
5 Substancje wpływające na układ współczulny
SUBSTANCJE WPŁYWAJĄCE NA UKŁAD WSPÓŁCZULNY
UKŁAD WSPÓŁCZULNY (SYMPATYCZNY, ADRENERGICZNY)
Przewodzenie impulsów w układzie współczulnym:
impuls nerwowy w przedzwojowych włóknach współczulnych
uwalnianie acetylocholiny przez przedzwojowe włókna współczulne w zwojach
współczulnych
pobudzenie receptorów nikotynowych na włóknach zazwojowych
impuls nerwowy we włóknach zazwojowych
uwalnianie noradrenaliny
Synteza katecholamin:
TYROZYNA → hydroksylaza tyrozyny → DOPA → dekarboksylaza dopy → DOPAMINA
→ β-hydroksylaza dopaminy → NORADRENALINA → N-metylotransferaza → ADRENA-
LINA
w zakończeniach współczulnych synteza adrenaliny jest niemożliwa ze względu na
brak w nich N-metylotransferazy (syntetyzowana tylko w rdzeniu nadnerczy)
szybkość syntezy katecholamin jest zależna od aktywności hydroksylazy tyrozyny
Unieczynnianie noradrenaliny:
głównym mechanizmem (do 90%) jest wychwyt zwrotny do aksoplazmy, więk-
sza część noradrenaliny jest zwrotnie wchłaniana jeszcze przed osiągnięciem re-
ceptorów
metylacja pierścienia katecholowego za pomocą COMT (katecholo-O-metylo-
transferazy/metylotransferazy katecholowej) do farmakologicznie nieczynnego
metabolitu –normetanefryny
oksydatywna deaminacja przez MAO (monoaminooksydazę)
Receptory noradrenergiczne
receptor białko G efekt wewnątrzkomór-
kowy
α1 pobudzające aktywacja fosfolipazy C
α2 hamujące spadek stężenia cAMP
β1 pobudzające wzrost stężenia cAMP
β2 pobudzające wzrost stężenia cAMP
Efekty i receptory:
oko:
o rozszerzenie źrenicy(skurcz mięśnia rozwieracza źrenicy) – receptory α1
o rozkurcz mięśnia rzęskowego – spłaszczenie soczewki i wzrost ciśnienia
śródgałkowego
serce – receptory β1; dodatnie działanie:
o inotropowe – zwiększenie siły skurczu
o chronotropowe – zwiększenie częstości pracy serca
o batmotropowe – zwiększenie pobudliwości mięśnia sercowego
o dromotropowe – zwiększenie szybkości przewodzenia impulsów
naczynia:
o większość naczyń – skurcz – receptory α1
o naczynia mózgu i mięśniach szkieletowych – rozkurcz – re-
ceptory β2
zwiotczenie mięśniówki gładkiej oskrzeli – receptory β2
Biceps – mięśnie – rec.
B2 rozszerzają łożysko
naczyniowe i zwiększają
dopływ krwi do mięśni
ERpendium 3
6 Środki wpływające na autonomiczny układ nerwowy
wystarczy ogarnąć jak
działają poszczególne
receptory i które leki
na nie oddziałują,
żeby naumieć się tego
tematu…
np. leki blokujące
receptory β będą mia-
ły niekorzystny wpływ
na profil lipidowy
przewód pokarmowy:
o wydzielanie małych ilości gęstej (śluzowej) śliny – receptory α1
o aktywacja amylazy – receptory β1
o zwiotczenie dróg żółciowych – receptory β2
o spowolnienie pasażu jelitowego i spadek napięcia – receptory α2 i β2
o skurcz zwieraczy – receptory α1
o spadek wydzielania insuliny – receptory α2
metabolizm:
o wzrost glikogenolizy wątrobowej i mięśniowej – receptory β2
o wzrost glukoneogenezy – receptory β2
o wzrost lipolizy w tkance tłuszczowej – receptory β2
nerki i drogi moczowe:
o moczowody – wzrost napięcia i perystaltyki
o wzrost sekrecji reniny – receptory β1
o zwiotczenie mięśni ściany pęcherza – receptory β2
o skurcz zwieracza wewnętrznego – receptory α1
macica:
o w ciężarnej skurcze – receptory α1
o w nieciężarnej zwiotczenie – receptory β2
ejakulacja (nasieniowód) – receptory α1
stymulacja gruczołów potowych – receptory cholinergiczne(!)
receptory α2 znajdują się także w błonie presynaptycznej (receptory presynap-
tyczne), gdzie hamują uwalnianie noradrenaliny (ujemne sprzężenie zwrotne)
Klasyfikacja leków działających na układ współczulny:
bezpośrednie sympatykomimetyki/adrenomimetyki= agoniści receptorów
adrenergicznych:
o leki pobudzające głównie receptory α-adrenergiczne (np. fenylefryna)
o leki pobudzające głównie receptory β-adrenergiczne (np. izoprenalina)
o leki pobudzające zarówno receptory α- jak i β-adrenergiczne (np. epinefry-
na, czyli syntetyczna adrenalina)
pośrednie sympatyko(adreno)mimetyki – uwalniają noradrenalinę ze zbiorni-
ków (np. efedryna) i/lub hamują kompetycyjnie jej wychwyt zwrotny ze szczeliny
synaptycznej (np. kokaina)
leki adreno-/sympatykolityczne = antagoniści receptorów adrenergicznych
SYMPATYKOMIMETYKI
LEKI POBUDZAJĄCE NIESELEKTYWNIE RECEPTORY α- I β-
ADRENERGICZNE
EPINEFRYNA (ADRENALINA):
EpiPen, Adrenalina WZF
nazewnictwo: adrenalina jest endogenna, a epinefryna syntetyczna
oddziaływanie:
o wpływ na układ krwionośny:
wzrost ciśnienia skurczowego: dodatnie działanie tropowe na
serce (receptory β1) oraz skurcz wielu naczyń (receptory α1)
spadek ciśnienia rozkurczowego: zmniejszenie całkowitego opo-
ru naczyniowego poprzez rozszerzenie naczyń w łożysku mięśnio-
wym (receptory β2)
zmniejsza przepływ nerkowy (wzrost sekrecji reniny i skurcz tt.
nerkowych), nie ma natomiast wyraźnego wpływu na przepływ mó-
zgowy
o układ pokarmowy: spowolnienie perystaltyki
o układ oddechowy: rozszerzenie oskrzeli, poprawa wchłaniania tlenu
Skrypt z farmakologii
7 Sympatykomimetyki
o układ nerwowy: adrenalina nie przechodzi przez barierę krew-mózg,
wpływ na krążenie mózgowe – znikomy, stany lękowe po podaniu adrena-
liny mają charakter czysto odruchowy
o metabolizm: nasilenie glikogenolizy i wzrost stężenia cukru w surowicy
epinefryna rozkłada się w żołądku, dlatego jest podawana głównie i.v.(oprócz po-
dawania dosercowego i zastosowania miejscowego adrenaliny jako składnika kro-
pli do oczu czy nosa)
wskazania:
o !!! ZATRZYMANIE PRACY SERCA (1 MG I.V. + MASAŻ SERCA PO-
WTARZANE CO 3-5 MIN) !!!
w rytmach niedefibrylacyjnych – od razu
w rytmach do defibrylacji – razem z amiodaronem po 3 defibrylacji
o wstrząs anafilaktyczny lub septyczny (0,3-0,5 mg i.m. lub s.c.; pre-
ferowane i.m., jeżeli brak poprawy dawkę można powtarzać co 5-15 min);
adrenalina jest skuteczna w tym wskazaniu, ponieważ:
przyspiesza akcję mięśnia sercowego
kurczy naczynia krwionośne i podwyższa ciśnienie skurczowe
rozszerza oskrzela
hamuje uwalnianie histaminy
o wstrząs zagrażający życiu (0,3-1 mg i.v.) – ale nie wstrząs pochodze-
nia sercowego (w tym celu lepsza dopamina czy dobutamina)
o napad astmy oskrzelowej (0,3 mg s.c. lub i.m., do 3 dawek
w odstępach po 20 min)
o ciężka bradykardia (2-10 μg/min we wlewie ciągłym)
o miejscowo do zwężania naczyń krwionośnych (0,005-0,01 mg) – do-
datek do roztworów znieczulających w celu przedłużenia ich działania (ale
nie należy stosować epinefryny do hamowania krwawień z nosa lub zębo-
dołów, gdyż po początkowym zwężeniu naczyń krwionośnych powoduje ich
rozszerzenie i nasilenie krwawienia)
przeciwwskazania:
o gdy adrenalina jest stosowana dla ratowania życia – brak przeciwwska-
zań(!)
o w pozostałych przypadkach:
miażdżyca naczyń krwionośnych i ChNS
źle wyrównane nadciśnienie tętnicze
niewydolność i świeży zawał serca
blok serca
cukrzyca
nadczynność tarczycy
jaskra
przerost prostaty
recepta na adrenalinę – nie trzeba jej pisać, ale trzeba znać dawkowanie(nikt
w sytuacji zagrożenia życia nie będzie wypisywał recepty)
Rp.
Adrenalina WZF 1mg/ml
sol. pro inj.
10 amp. a 1 ml
D.S. we wstrząsie i.v. 1 ml.
NOREPINEFRYNA (NORADRENALINA)
Levonor
oddziaływanie:
o α>β: działa głównie na receptory α-, na receptory β-adrenergiczne działa
w mniejszym stopniu
WAŻNE!
adrenalina jako lek
ratujący życie
ERpendium 3
8 Środki wpływające na autonomiczny układ nerwowy
o wywołuje uogólniony skurcz naczyń krwionośnych (wyłączając naczynia
wieńcowe) – wzrost ciśnienia skurczowego i rozkurczowego
o bradykardia – wzrost ciśnienia krwi prowadzi do stymulacji barorecepto-
rów i pobudzenia nerwu błędnego – zwalnia się akcja serca (po podaniu le-
ku parasympatykolitycznego, np. atropiny noradrenalina zwiększa częstość
pracy serca)
o wpływ na receptory β2 nieznaczny – brak rozkurczowego wpływu na prze-
wód pokarmowy i układ oddechowy
o wpływ na zwiększenie poziomu cukru we krwi – niewielki
podawanie:
o tylko w postaci wlewu dożylnego pod stałą kontrolą ciśnienia krwi
o nie może być podawana s.c. ani i.m. (powoduje martwicę w miejscu poda-
nia) ani p.o. (rozkłada się pod wpływem soków trawiennych)
zastosowanie:
o groźne stany niedociśnienia tętniczego (zapaść naczyniowa np. we
wstrząsie pochodzenia sercowego czy wstrząsie anafilaktycznym)
o dodatek do roztworów lidokainy – w celu przedłużenia działania lidokainy
i zmniejszenia krwawienia w czasie operacji chirurgicznych (patrz środki
stosowane w znieczuleniu)
działania niepożądane:
o zaburzenia sercowe – arytmie i napady dusznicy bolesnej
o stany lękowe
o drżenia mięśniowe
o uczucie osłabienia
o po przedawkowaniu: gwałtowny wzrost ciśnienia tętniczego, a następnie
częstoskurcz komorowy i migotanie komór (w razie wystąpienia podać leki
α-adrenolityczne)
DOPAMINA
potrójny mechanizm działania:
o pobudza swoiste receptory dopaminergiczne w naczyniach nerko-
wych, wieńcowych i trzewnych prowadząc do zmniejszenia ich oporu
o działanie bezpośrednie: pobudza receptory β1-adrenergiczne
o działanie pośrednie: pobudza uwalnianie endogennej noradrenaliny
działanie na układ krążenia zależne od dawki:
DAWKA POBUDZANE RE-
CEPTORY EFEKTY
WPŁYW NA
CIŚNIENIE
mała
(0,5-2
μg/kg/min)
receptory dopami-
nergiczne D1
rozszerzenie naczyń nerkowych,
trzewnych, wieńcowych, mózgo-
wych i prawdopodobnie pozosta-
łych naczyń oporowych; stymula-
cja natriurezy, brak wpływu na
serce
↓
średnia
(2-10
μg/kg/min)
jw. + dodatkowo
receptory β1
w sercu
wzrost pojemności minutowej
serca ↑
duża
(>10
μg/kg/min)
receptory α skurcz naczyń obwodowych (włą-
czając w to łożysko nerek) ↑↑↑
dopaminę należy podawać do dużych naczyń żylnych lub do żyły centralnej,
w ciągłym wlewie za pomocą pompy infuzyjnej, stale kontrolując ciśnienie, tętno
i diurezę
zastosowanie:
o stany wstrząsowe (zwłaszcza pochodzenia sercowego) – dawka: 1-
5 μg/kg m.c./min (chcemy wypełnić łożysko naczyniowe i zwiększyć ciśnie-
nie)
Skrypt z farmakologii
9 Sympatykomimetyki
fenyLEFryna –
lew jest nume-
rem 1 wśród
Animals – fe-
nyLEFryna
selektywny α1-
mimetyk
granie w gry
(np. Tetris) psu-
je wzrok
TETRyzolina
stosowana w
kroplach do oczu
o przewlekła niewydolność serca oporna na leczenie – dawka: 0,5 μg/kg
m.c./min (chcemy zwiększyć diurezę i odciążyć serce)
recepta na dopaminę (np. w zawale serca po operacji kardiochirurgicznej):
Rp.
Dopaminum Hydrochloricum WZF 10mg/ml
sol. pro inj.
10 amp. a 5 ml
D.S. We wstrząsie i.v. do dużej żyły 1-5μg/kg m.c./min.
lek pojemność
wyrzutowa
akcja
serca
ciśnienie
skurczowe
ciśnienie roz-
kurczowe
całkowity
opór obwo-
dowy
epinefryna ++ + ++ 0/+/- -
norepinefryna + - +++ ++ ++
dopamina + + + 0/+ 0/+
izoprenalina* ++ ++ 0/+ - -
*patrz dalej
α-ADRENOMIMETYKI
α-adrenomimetyki nieselektywne:
TETRYZOLINA (Starazolin, Visine Classic), NAFAZOLINA (Rhinazin, Betad-
rin, Allertec Ukąszenia), KSYLOMETAZOLINA (Otrivin, Nasic, Sudafed Xylo-
Spray)
stosowane miejscowo do uzyskania efektu zwężenia naczyń błon ślu-
zowych i zmniejszenia obrzęku śluzówek; w postaci kropli do nosa
i do oczu
wykorzystywane w przypadku niespecyficznego i alergicznego zapalenia
spojówek, zatok oraz nosa i gardła; tetryzolina tylko do oczu
działają silnie i długotrwale
działania niepożądane:
o wysuszają błony śluzowe, po dłuższym stosowaniu mogą spo-
wodować zanikowy nieżyt błony śluzowej nosa – nie należy ich sto-
sować dłużej niż 5 dni
o rzadziej efekty związane z ogólnoustrojowym działaniem leku, który może
wchłaniać się do krwi (nadciśnienie, zaburzenia oddychania, stany śpiącz-
kowe)
Adrenomimetyki α1-selektywne:
FENYLEFRYNA
wg niektórych źródeł wykazuje też działanie na receptory α2
w dużych dawkach działa także na receptory β
obkurcza naczynia krwionośne
wywołuje odruchową bradykardię (jak norepinefryna)
wskazania:
o stosowana miejscowo do zniesienia przekrwienia i obrzęku spojówek
oka oraz błon śluzowych nosa (zwłaszcza w skojarzeniu z lekami
przeciwhistaminowymi, przeciwkaszlowymi i przeciwbólowymi – Gri-
pex Hot, Otrivin Allergy, Theraflu Zatoki)
o także w okulistyce w zabiegach diagnostycznych i operacyjnych na
oku jako środek poszerzający źrenicę i zwężający naczynia
Wspinasz się
w TATRach
NA szczyt –
METĘ po
LINIE
ERpendium 3
10 Środki wpływające na autonomiczny układ nerwowy
2 KLONY – kloni-
dyna α2-mimetyk
Twój klon to
przyjaciel,
pomoże Ci
wyjść z
uzależnienia
Adrenomimetyki α2-selektywne:
leki sympatolityczne – pobudzanie presynaptycznych receptorów α2-adrener-
gicznych w neuronach obwodowych hamuje uwalnianie z nich endogennej norad-
renaliny, co doprowadza do spadku aktywności układu współczulnego – mimo że
to mimetyki, to hamują układ współczulny
stosowane w leczeniu nadciśnienia
KLONIDYNA (Iporel):
o złożony mechanizm działania:
mechanizm ośrodkowy: jest lipofilna – szybko przenika
do OUN i pobudza tam receptory adrenergiczny α2, co
prowadzi do osłabienia pobudzenia współczulnego
w ośrodku naczynioruchowym
mechanizm obwodowy: stymulowane są także obwo-
dowe receptory presynaptyczne α2-adrenergiczne, co
zmniejsza uwalnianie noradrenaliny (jednak główną rolę
odgrywa mechanizm ośrodkowy)
wykazuje także działanie agonistyczne na receptory imidazolino-
we w rdzeniu przedłużonym, co również zmniejsza aktywność ukła-
du współczulnego
o obniża ciśnienie krwi, częstość pracy serca oraz objętość wyrzuto-
wą
o znosi objawy abstynencji morfinowej i alkoholowej – zespół abstynen-
cyjny przebiega ze wzmożoną aktywnością współczulną, którą kloni-
dyna znosi
o wskazania:
nadciśnienie tętnicze
migrenowe bóle głowy
jaskra
o w dużych dawkach może pobudzać receptor α1 i podwyższać ciśnienie tęt-
nicze (bo gdy Twój klon już zaczyna Cię wkurzać, to skacze Ci ciśnienie)
METYLDOPA (Dopegyt):
o aminokwas łatwo transportowany do OUN
o mechanizm działania: nie został w pełni poznany, mechanizmy hipote-
tyczne:
zmniejsza napięcie układu współczulnego poprzez stymulację
ośrodkowych, hamujących receptorów presynaptycznych α2
działa jako fałszywy neurotransmiter zastępując endogenną dopa-
minę na zakończeniach nerwów dopaminergicznych
zmniejsza aktywność reninową osocza i obwodowy opór naczyniowy
hamując enzym dopa-dekarboksylazę zmniejsza syntezę noradrena-
liny, dopaminy, serotoniny i stężenia noradrenaliny i adrenaliny w
tkankach
o wskazania: stosowana przede wszystkim do obniżania ciśnienia u kobiet
w ciąży
działania niepożądane α2-mimetyków:
nadmierna sedacja, depresja
bradykardia na skutek spadku stymulacji współczulnej
zahamowanie wydzielania śliny (suchość w ustach)
obrzęki (zaburzenia ortostatyczne, retencja sodu)
osłabienie libido i potencji
objaw rebound – znaczne skoki ciśnienia po nagłym odstawieniu le-
ku (zwłaszcza po klonidynie)
po metyldopie gorączka polekowa, anemia hemolityczna, uszkodze-
nie wątroby
α2-miemtyki, choć mime-
tyki, to AUN hamują, tak
jak autostrada A2, choć
autostrada, to korkach
stoi…
Skrypt z farmakologii
11 Sympatykomimetyki
izoproTERENol
TEREN Budowy
działa na recep-
tory β
DOBUTAMINA
jest fajna, bo ma
wszystko w na-
zwie: do jednego
buta (β1) i mi-
metyk
FENek w BUTAch
- fenoterol i salbu-
tamol należą do
jednej podgrupy
β-ADRENOMIMETYKI
β-adrenomietyki nieselektywne:
IZOPROTERENOL (IZOPRENALINA)
silny agonista receptorów β1 i β2-adrenergicznych, na aktywność recepto-
rów α-adrenergicznych wpływający nieznacznie
wykazuje dodatnie działanie chrono- i inotropowe oraz rozszerza naczynia
(receptory β2) – zwiększa pojemność minutową serca, obniża ciśnienie
rozkurczowe przy mniejszym spadku lub niewielkim wzroście ciśnienia
skurczowego
jej działanie ino- i chronotropowe jest silniejsze niż adrenaliny
krótki czas działania
ograniczone zastosowanie ze względu na właściwości arytmogenne
zastosowanie: blok przedsionkowo-komorowy oraz rzadkoskurcz zato-
kowy, rzadko wykorzystywana w dychawicy oskrzelowej (kiedyś była stosowana
w astmie, ale wyparły ją bezpieczniejsze adrenomimetyki β2-selektywne)
Adrenomimetyki β1-selektywne:
DOBUTAMINA
występuje w postaci racematu: izomer (-) jest agonistą receptorów α1,
ale jego działanie wazokonstrykcyjne jest maskowane przez izomer (+)
będący silnym antagonistą receptorów α1 oraz agonistą receptorów β1
nie pomylić z dopaminą! – dobutamina NIE pobudza receptorów dopami-
nergicznych
dobutamina wykazuje działanie inotropowe dodatnie: zwiększa kurcz-
liwość, objętość wyrzutową i minutową serca bez wpływu na ciśnienie tęt-
nicze
lek z wyboru w przypadku wstrząsu kardiogennego
podawana i.v.
dawkowanie: początkowo 2,5-10 μg/kg m.c./min, można zwiększać co 10-30
min; optymalnie 7-15 μg/kg m.c./min (maks. 40 μg/kg m.c./min)
recepta:
Rp.
Dobutamine TZF 250 mg
pulv. pro solv. pro inj.
25 viol.
D.S. We wstrząsie kardiogennym 2,5-10 µg/kg m.c./min.
Adrenomimetyki β2-selektywne:
stosowane w leczeniu stanów skurczowych oskrzeli
przerywają skurcz oskrzeli oraz pobudzają aktywność ruchową rzęsek, dzięki
czemu usprawniają usuwanie śluzu oraz hamują wydzielanie mediatorów zapal-
nych
podawane najczęściej wziewnie, dzięki czemu unika się w dużym stopniu ich
ogólnoustrojowego działania niepożądanego (drżenia mięśniowe, tachykardia,
komorowe zaburzenia rytmu, wzrost ciśnienia krwi)
patrz: astma i POChP
i.v. stosowane jako tokolityki (dzięki pobudzeniu receptorów β2 hamują czynność
skurczową macicy) w porodzie przedwczesnym (ale już nikt tak chyba nie robi,
tylko katedra Farmy ma to w swoich archiwach i pytaniach)
β2-sympatykomimetyki krótko działające:
O FENOTEROL (Berotec), SALBUTAMOL (Ventolin)
o stosowane w doraźnym leczeniu ostrego skurczu oskrzeli
o rozszerzenie oskrzeli następuje w ciągu kilku minut po aplikacji
i utrzymuje się 3-6 h (działają szybko i krótko)
β1 – serce,
bo mamy
jedno serce
β2 - oskrze-
la, bo mamy
je dwa
Szybko
zjadasz
PRALINkę
i już jej nie
ma – krótki
czas
działania
ERpendium 3
12 Środki wpływające na autonomiczny układ nerwowy
LABetalol
ora et labora
receptory α i β; no
i praca kojarzy się
z czymś negatyw-
nym – blokowanie
receptorów
FORMOterol – F
jak Fast – działa
szybciej;
SALMeterol – S jak
Slow – działa wol-
niej;
ale oba są długo-
działające, bo
DŁUGO FORMujący
się METEoryt
Niewybredna LAMA
– fentoLAMina
nieselektywna
o recepta na salbutamol
Rp.
Ventolin 100 μg/dawkę inhalacyjną
in aerosol
lag. 1
D.S. 1-2 inhalacje w nagłym skurczu oskrzeli lub przed spodzie-
wanym wysiłkiem. Nie więcej niż 8 inhalacji na dobę.
Rp.
Steri-Neb Salmalol 2mg/ml
roztwór do nebulizacji
D.S. Inhalować zawartość jednej ampułki co 6 h przez kilka dni,
do czasu kolejnej kontroli.
β2-sympatykomimetyki długo działające:
O FORMOTEROL, SALMETEROL
o działają długo, bo są lipofilne, ale mają też późny początek
działania, dlatego nie nadają się do leczenia stanów ostrych (sa-
lemeterol dopiero po 20 min, formoterol jest hydro-lipofilny i za-
czyna działać już po 5 min)
o wskazane w profilaktyce astmy średniej i ciężkiej oraz w le-
czeniu POChP
LEKI ADRENOLITYCZNE
LEKI BLOKUJĄCE NIESPECYFICZNIE RECEPTORY α I β
LABETALOL
mechanizm działania:
o blokowanie receptorów α1-adrenergicznych = zmniejszenie oporu
obwodowego naczyń krwionośnych
o blokowanie receptorów β1-adrenergicznych = zmniejszenie po-
jemności wyrzutowej i minutowej serca
o blokowanie receptorów β2-adrenergicznych – u osób podatnych
może wywołać kurcz oskrzeli
wywołuje hipotensję (brak odruchowej tachykardii, bo zablokowane
są też receptory β1)
zastosowanie: nadciśnienie tętnicze, większość stanów naglących, z wyjąt-
kiem towarzyszącej ostrej niewydolności serca
α-ADRENOLITYKI
α-adrenolityki nieselektywne:
FENTOLAMINA
silny kompetycyjny antagonista receptorów α1 i α2
działanie:
o hamowanie receptorów α1 – rozszerzanie naczyń i zmniejszenie
oporu obwodowego
o hamowanie presynaptycznych receptorów α2 – efekt kardiosty-
mulacyjny (poprzez zwiększenie uwalniania noradrenaliny
z nerwów współczulnych= efekt sympetykomimetyczny)
przyspiesza akcję serca i z tego powodu nie jest stosowana w lecze-
niu nadciśnienia
FENtoLAMi-
na fenek i
lama to dwa
różne zwie-
rzęta (ani-
mals) – dwa
różne recep-
tory α
Skrypt z farmakologii
13 Leki adrenolityczne
doksazoSYNA,
alfuzoSYNA
,,miała matka
(jednego) syna” –
receptory α1
butla z propanem
robi BUM i niszczy
wszystko nieselek-
tywnie
PORPRANOLOL –
nieselektywny β-
adrenolityk
wskazania:
o w leczeniu chromochłonnego guza nadnerczy – do opanowania przełomu
nadciśnieniowego
o w celu odwrócenia znieczulenia miejscowego
działania niepożądane: tachykardie, arytmie, niedokrwienie mięśnia sercowego
Adrenolityki α1-selektywne:
Receptory α1:
α1A – występują w pęcherzu moczowym, cewce moczowej i w gruczole krokowym
α1B – występują w naczyniach krwionośnych
DOKSAZOSYNA
selektywny antagonista receptorów α1 (zwłaszcza α1B – w naczyniach)
rozkurcza mięśnie gładkie zarówno tętnic, jak i żył (także mięśnie gład-
kie prostaty i wypieracz moczu), doprowadzając do spadku ciśnienia
skurczowego i rozkurczowego przy względnym braku tachykardii
długi okres półtrwania wynoszący około 22 h – może być podawana
w pojedynczej dawce dziennej
stosowana w leczeniu nadciśnienia oraz łagodnego przerostu pro-
staty
ALFUZOSYNA
selektywny antagonista receptorów α1, charakteryzujący się szczególnie wysokim
powinowactwem do receptorów α1A występujących w gruczole krokowym
rozkurcza mięśniówkę pęcherza moczowego i zmniejsza opór utrudniający odpływ
moczu
jej działanie hipotensyjne jest niewielkie
wskazana w leczeniu łagodnych przerostów gruczołu krokowego
działania niepożądane: może zwiększać ryzyko wydłużenia QT
URAPIDYL
podstawowe działanie leku – antagonista receptorów α1
dodatkowe działanie – pobudzanie receptorów 5-HT1A (receptory serotoninowe)
powoduje szybkie zmniejszenie ciśnienia skurczowego i rozkurczowego bez wi-
docznej odruchowej tachykardii
podawany i.v.
wskazania: przełom nadciśnieniowy, ciężkie i bardzo ciężkie nadciśnienie tętnicze
oraz nadciśnienie oporne na leczenie innymi lekami
β-ADRENOLITYKI
β-adrenolityki nieselektywne:
PROPRANOLOL
nieselektywny antagonista β-adrenergiczny
wykazuje małą, zależną od dawki biodostępność (ze względu na inten-
sywny metabolizm wątrobowy i efekt pierwszego przejścia)
obniża ciśnienie krwi poprzez:
o działanie chrono- i inotropowe ujemne, co zmniejsza pojemność
minutową serca
o zmniejszanie wydzielania reniny
o zmniejszanie stymulacji adrenergicznej z ośrodków naczynioru-
chowych w mózgu
wykazuje nieswoiste działanie błonowe – stabilizuje błony komór-
kowe, co nasila jego depresyjny wpływ na serce
zmniejsza zapotrzebowanie serca na tlen i w ten sposób zmniejsza ilość
epizodów bólowych w dławicy piersiowej
ERpendium 3
14 Środki wpływające na autonomiczny układ nerwowy
TYMek wpadł
mi w otwarte
oko –TYMolol
w postaci kro-
pli do oczu, na
jaskrę
z OTWARTYM
kątem
Serce przestaje robić
BAM – β-blokery to
Bisoprolol, Atenolol
i Metoprolol
wykorzystywany w tachyarytmiach nadkomorowych – zwalnia rytm komór
dzięki hamowaniu węzła przedsionkowo-komorowego
skuteczny w leczeniu samoistnych drżeń (choroba Parkinsona), zaburzeń lęko-
wych i w profilaktyce migreny (mechanizm nie do końca poznany, prawdopo-
dobnie dzięki blokowaniu receptorów β2)
stosowany także w przełomie tarczycowym – hamuje obwodową konwersję T4
do T3
propranolol znajduje też zastosowanie w lękach sytuacyjnych (np. związanych
z publicznym występem), ponieważ osłabia lub znosi obwodowe objawy pobudze-
nia adrenergicznego, które towarzyszą tym stanom
TYMOLOL
stosowany w postaci kropli do oczu
blokuje receptory β zlokalizowane w różnych częściach gałki ocznej prowa-
dząc do zmniejszenia wytwarzania płynu śródgałkowego i zwiększenia od-
pływu naczyniówkowo-twardówkowego – zmniejsza ciśnienie śródgał-
kowe
nie wpływa na szerokość źrenic ani na akomodację
zastosowanie: jaskra z otwartym kątem przesączania
Adrenolityki β1-selektywne = β-blokery
ATENOLOL, METOPROLOL, BISOPROLOL
β1>β2: wykazują większe powinowactwo do receptorów β1, ale
w dużych stężeniach mogą oddziaływać również na receptory β2
(stosować ostrożnie u pacjentów z astmą lub POChP w wywiadzie)
w mniejszym stopniu niż związki nieselektywne wpływają na meta-
bolizm węglowodanów
wskazania do stosowania β-blokerów:
o choroba wieńcowa serca
o czynnościowe zaburzenia serca i układu krążenia
o niewydolność serca (!)
o zaburzenia rytmu serca
o nadciśnienie
o guz chromochłonny (ale w tym wskazaniu można je stosować tylko w tera-
pii skojarzonej z α-blokerami, w przeciwnym wypadku mogłoby dojść do
przewagi mechanizmów kurczących ze strony receptorów α-adrener-
gicznych i jeszcze większego wzrostu ciśnienia krwi)
o jaskra
o β-blokery zmniejszają objawy wegetatywne wyzwolone lękiem (np. stres
przed operacją czy egzaminem z farmy)
przeciwwskazania:
o obturacyjne zaburzenia wentylacji
o bradykardie
o blok przedsionkowo-komorowy II i III stopnia
o dławica naczynioskurczowa Prinzmetala (β-blokery nasilają skurcz naczyń,
korzystniejsze by tu były blokery kanałów wapniowych – patrz antyarytmi-
ki)
o szok kardiogenny
o nasilona hipotonia
o przeciwwskazania względne: astma, stany skurczowe naczyń obwodowych,
cukrzyca isnulinozależna
dawka dobowa Bisoprololu – 2,5-10 mg, Metoprololu – 50-200 mg
Skrypt z farmakologii
15 Leki adrenolityczne
k-A-rwe-DI-LOL –
podwójne LOL, bo
jeszcze działa na
rec. α1;
N-ebiw-O-lol –
stymulacja wy-
dzielania NO
recepta na bisoprolol:
Rp.
Bisocard 5 mg
in tabl. obd. (tabletki powlekane)
D.S. raz dziennie 1 tabletka rano do czasu ponownej kontroli.
recepta na metoprolol:
Rp.
Metocard 50 mg
in tabl.
D.S. 1 tabletka co 12 h
Adrenolityki β1-selektywne o dodatkowym działaniu wazo dylatacyj-
nym:
mechanizm indukcji wazodylatacji:
o KARWEDILOL – równoczesne blokowanie receptorów α1
o NEBIWOLOL – stymulacja śródbłonkowego wytwarzania tlenku
azotu (jeden z najbardziej selektywnych β1-blokerów, w sam raz
dla astmatyków)
te β-blokery fajne się sprawdzają u osób z nadciśnieniem
ACEBUTOLOL:
wykazuje ISA = wewnętrzną aktywność β-adrenergiczną (intrinsic sympa-
thomimetic activity):
o wciąż jest β-blokerem, ale ma częściową aktywność β-agonistyczną (dzia-
łanie dualistyczne z przeważającą komponentą antagonistyczną)
o siła wewnętrznej aktywności sympatykomimetycznej jest oceniana przez
porównanie z izoprenaliną, która jest referencyjnym lekiem o wyłącznym
działaniu sympatykomimetycznym (siłę działania izoprenaliny przyjmuje się
jako 100%, acebutololu jest oceniany na 17%)
o leki wykazujące ISA są mniej skuteczne niż „czyste” β-blokery, ale mają
większy margines bezpieczeństwa: mniejsze ryzyko indukcji bradykar-
dii i zaburzeń lipidowych (przewlekłe stosowanie β-blokerów zwiększa po-
ziom LDL i zmniejsza poziom HDL w osoczu)
EFEKT REBOUND (Z ODBICIA) – w wyniku długotrwałej terapii β-blokerami zwiększa
się ilość receptorów β oraz uwalnianie noradrenaliny, co w przypadku nagłego odstawie-
nia tych leków może prowadzić do wzrostu ciśnienia krwi i niebezpieczeństwa wystąpienia
napadu dusznicy bolesnej lub nawet zawału serca, dlatego kończenie terapii tymi lekami
powinno polegać na powolnym (7-14 dni) zmniejszaniu dawki.
ZATRUCIE β-BLOKERAMI – podawanie β-mimetyków jest tu średnio skuteczne, bo re-
ceptory, na które β-mimetyki miałyby zadziałać są już pozajmowane przez β-blokery;
należy podać 10 mg glukagonu, który spowoduje wzrost wewnątrzkomórkowego stęże-
nia cAMP i tą drogą przełamie blokadę β-adrenergiczną; do tego 0,5-1 mg atropiny na
bradykardię wywołaną przez β-blokery, żeby serducho nie stanęło (patrz dalej).
ERpendium 3
16 Środki wpływające na autonomiczny układ nerwowy
SUBSTANCJE WPŁYWAJĄCE NA UKŁAD PRZYWSPÓŁCZULNY
UKŁAD PRZYWSPÓŁCZULNY
(PARASYMPATYCZNY, CHOLINERGICZNY)
Przewodzenie impulsów w układzie przywspółczulnym:
impuls nerwowy w przedzwojowych włóknach przywspółczulnych
uwalnianie acetylocholiny przez przedzwojowe włókna przywspółczulne w zwojach
pobudzenie receptorów nikotynowych na włóknach zazwojowych
impuls nerwowy we włóknach zazwojowych
uwalnianie acetylocholiny w obrębie przywspółczulnych zakończeń nerwowych
pobudzanie receptorów muskarynowych
Receptory cholinergiczne:
receptory nikotynowe:
o sterowane ligandem kanały jonowe
o występują w neuronach OUN i w zwojach (receptory NN) oraz w płytkach
nerwowo-mięśniowych (receptory NM)
receptory muskarynowe:
o sprzężone z białkiem G
o M1 – występują wyłącznie w OUN (procesy pamięci i uczenia się) oraz
w zwojach (przekazywanie impulsów)
o M2 – występują głównie w sercu (obniżają częstość jego pracy) i w mię-
śniach gładkich
o M3 – w mięśniach gładkich (skurcz) i gruczołach wydzielniczych (stymula-
cja sekrecji)
o M4 i M5 – w OUN, o nie do końca poznanych funkcjach
M1 – mm gładkie Białko Gq Wzrost fosfolipazy C IP3, DAG, ꜛCa w cytozolu Wzrost napięcia mm gładkich
M2 – kom. Roz-rusznikowe serca
Białko Gi Aktywacja kanałów K+,
ꜜcyklazy adenylowej i ꜜcAMP Spowolnienie diastolicznej depo-
laryzacji Wzrost częstości rytmu serca
M3 – kom. Gruczo-łów wydzielni-
czych Białko Gq Wzrost fosfolipazy C IP3, DAG, ꜛCa w cytozolu Wzrost sekrecji z gruczołów
Efekty pobudzenia układu przywspółczulnego:
oczy:
o skurcz mięśnia zwieracza źrenicy – zwężenie źrenic
o skurcz mięśnia rzęskowego – uwypuklenie soczewki
o obniżenie ciśnienia śródgałkowego
o stymulacja aktywności gruczołów łzowych
serce – ujemne działania tropowe na węzeł zatokowy i mięśniówkę przedsionków
naczynia – rozszerzenie naczyń narządów płciowych, brak wpływu na pozostałe
naczynia
oskrzela – skurcz mięśniówki i zwiększenie wydzielania gruczołów
przewód pokarmowy
o stymulacja wydzielania dużych ilości surowiczej śliny
o stymulacja gruczołów trawiennych
o skurcz dróg żółciowych
o wzrost pasażu i napięcia przewodu pokarmowego
o zwiotczenie zwieraczy
drogi moczowe – skurcz ściany pęcherza i zwiotczenie zwieracza wewnętrznego
Skrypt z farmakologii
17 Parasympatykomimetyki
metabolizm
o stymulacja wątrobowej syntezy glikogenu (brak wpływu na metabolizm gli-
kogenowy mięśni szkieletowych)
o brak wpływu na wydzielanie insuliny
o brak wpływu na metabolizm lipidowy
Unieczynnianie acetylocholiny:
szybki rozkład przez swoistą acetylocholinoesterazę zlokalizowaną w błonach pre-
i postsynaptycznej (do nieaktywnej choliny i kwasu octowego)
oprócz związanej z błoną komórkową swoistej acetylocholinoesterazy istnieje jesz-
cze we krwi i w wątrobie cholinoesteraza nieswoista, która zapobiega działaniu
acetylocholiny w miejscu odległym od miejsca uwalniania
PARASYMPATYKOMIMETYKI
PARASYMPATYKOMIMETYKI DZIAŁAJĄCE BEZPOŚREDNIO
leki te bezpośrednio pobudzają receptory cholinergiczne
acetylocholina praktycznie nie znajduje zastosowania w lecznictwie (za szybko
jest rozkładana w organizmie) – stosuje się jej estry (różniące się od acetylocholi-
ny wrażliwością na acetylocholinoesterazę, wybiórczością, czasem działania, moż-
liwością podawania p.o.) oraz naturalne alkaloidy(np. pilokarpina)
PILOKARPINA:
o alkaloid liści krzewu potoślinu (Pilocarpus jaborandi)
o wiąże się z receptorami muskarynowymi dając dość długotrwałe dzia-
łanie parasympetykomimetyczne (nie działa na receptory nikotynowe)
o obniża ciśnienie śródgałkowe:
stosowana w leczeniu jaskry otwartego kąta przesączania, gdzie
powoduje skurcz włókien podłużnych mięśnia rzęskowego, rozcią-
gnięcie utkania beleczkowego i poprawę współczynnika odpływu
cieczy wodnistej
może być również zastosowana w ostrym ataku jaskry zamkniętego
kąta przesączania – wywoła skurcz mięśnia zwieracza źrenicy
i odblokowanie dostępu do prawidłowego w tym przypadku belecz-
kowania
o pilokarpina może też być stosowana ogólnie (p.o.) do zwiększenia wydzie-
lania łez i śliny w zespole Sjögrena oraz do łagodzenia niedoczynności
gruczołów ślinowych (np. po naświetleniach)
KARBACHOL:
o ester choliny (karbamoilocholina) wolniej niż cholina rozkładany
o pobudza zarówno receptory M-, jak i N-cholinergiczne
o działa silniej i dłużej niż pilokarpina, jego stosowanie wiąże się jednak
z większym ryzykiem wystąpienia objawów ogólnych związanych
z pobudzeniem układu przywspółczulnego
o silny lek rzadko stosowany w stanach doraźnych
o najczęściej wykorzystywany w zabiegach chirurgicznych (operacje dna
oka), podawany wtedy w postaci iniekcji do przedniej komory oka
działania niepożądane parasympatykomimetyków:
o zwolnienie akcji serca
o spadek ciśnienia krwi
o wzmożenie wydzielania moczu, potu, łez, śliny i soku żołądkowego
o skurcz oskrzeli
o pobudzenie psychoruchowe
przeciwwskazania:
o astma – pobudzenie układu przywspółczulnego powoduje skurcz oskrzeli
o nadczynność tarczycy – u tych chorych mogą spowodować migotanie
przedsionków
para sympatycznych
karpi, do podania
bezpośrednio na stół
piloKARPina, KAR-
Babachol - parasym-
patykomimetyki
bezpośrednie
ERpendium 3
18 Środki wpływające na autonomiczny układ nerwowy
o choroba wieńcowa – mogą wywołać dalsze zmniejszenie przepływu wień-
cowego spowodowane spadkiem ciśnienia krwi
o choroba wrzodowa żołądka i dwunastnicy – nasilają wydzielanie żołądkowe
PARASYMPATYKOMIMETYKI DZIAŁAJĄCE POŚREDNIO
leki te same w sobie nie mają powinowactwa do receptorów cholinergicznych, ale
działają pośrednio poprzez hamowanie acetylocholinoesterazy – hamując en-
zymatyczny rozkład acetylocholiny zwiększają jej stężenie i przedłużają działanie
inhibitory cholinoesterazy o krótkim czasie działania: EDROFONIUM
o alkohol wiążący się na krótko z aktywnym miejscem acetylocholinoesterazy
i blokujący dostęp acetylocholiny do tego miejsca
o czas działania: 5-15 min
o nasila wszystkie działania acetylocholiny, zwiększa aktywność przywspół-
czulną oraz somatyczne przekaźnictwo nerwowo-mięśniowe
o nie przenika do OUN
o wskazania:
w myasthenia gravis (głównie do diagnostyki, w leczeniu dłu-
gotrwałym raczej niestosowany ze względu na bardzo krótki czas
działania – w tym celu lepiej się sprawdzają dłużej działające neo-
stygmina czy pirydostygmina)
RÓŻNICOWANIE ZESPOŁU MIASTENICZNEGO I PRZEŁOMU CHOL-
NIERGICZNEGO:
przełom miasteniczny – nasilenie objawów miastenicznych
z powodu gwałtownego postępu choroby lub stosowania zbyt
małych dawek leków przeciwcholinoesterazowych albo zmniej-
szenia się wrażliwości na te leki
przełom cholinergiczny – spowodowany jest przedawkowa-
niem leków parasympatykomimetycznych, poza symptomami
osłabienia mięśni występują też objawy cholinergiczne
test z edrofonium – jeśli po dożylnym podaniu leku wystąpi
nasilenie objawów choroby, przemawia to za przełomem choli-
nergicznym, poprawa objawów przemawia za przełomem mia-
stenicznym
edrofonium wykorzystuję się też do znoszenia blokady nerwowo-
mięśniowej za pomocą niedepolaryzujących środków zwiotczających
mięśnie (np. pankuronium)
niegdyś stosowany w leczeniu tachyarytmii nadkomorowych,
ale wyparty przez nowsze leki
o podawanie parenteralne
o działania niepożądane: nadmierna aktywacja przywspółczulna (np. zlewne
poty, nasilony ślinotok, nudności, wymioty, biegunka)
inhibitory cholinoesterazy o długim czasie działania (pochodne kwasu kar-
baminowego):
o NEOSTYGMINA
tworzy wiązania kowalencyjne z acetylocholinoesterazą (które jed-
nak może być hydrolizowane i wtedy enzym jest uwalniany)
czas działania: 0,5-2 h
działa podobnie jak edrofonium, ale bardziej długotrwale
nie przenika do OUN
wskazania:
- stosowana w objawowym leczeniu myashtenia gravis,
zwłaszcza ze względu na fakt, że wykazuje dodatkowe bez-
pośrednie nikotynowe działanie agonistyczne (ale i tak musi
być podawana co 4 h, ze względu na krótki czas działania,
a jest podawana parenteralnie – i.m.)
edroFONium
ang. phone – telefon
SZYBKI NUMEREK =
szybko i krótko dzia-
łający inhibitor cho-
linoesterazy i po-
średni kontakt
GMINA to DŁUGO
działający PO-
ŚREDNIk między
ludźmi a pań-
stwem
Skrypt z farmakologii
19 Parasympatykolityki
- w pooperacyjnej niedrożności jelit (atonia lub porażenie
mięśniówki gładkiej w obrębie jamy brzusznej w wyniku ma-
nipulacji chirurgicznych)
- w atonii pęcherza moczowego (btw. atonia – za-
nik/zmniejszenie zdolności do skurczu mięśni; przyczyny:
pooperacyjne, pourazowe, czy „pęcherz neurogenny”) – s.c.,
i.m.
- wykorzystywana do znoszenia blokady nerwowo-mięśniowej
za pomocą niedepolaryzujących środków zwiotczających
mięśnie – i.v.
O PIRYDOSTYGMINA
podobnie jak neostygmina, nieco słabsza, ale ma dłuższy czas dzia-
łania(3-6 h)
podawana tylko p.o. w myasthenii, porażennej niedrożności jelit
i atonii pooperacyjnej pęcherza
O RYWASTYGMINA
inhibitor acetylocholinoesterazy silnie działający na enzym w OUN
hamując rozkład acetylocholiny uwalnianej przez neurony zwiększa
przekaźnictwo cholinergiczne w mózgu
ma pozytywny wpływ na objawy ubytkowe dotyczące procesów po-
znawczych u pacjentów z chorobą Alzheimera i Parkinsona
może być podawana p.o. lub w systemach transdermalnych
często powoduje zawroty głowy, nudności, wymioty, utratę apetytu,
biegunkę, pobudzenie, splątanie, bóle głowy, lęk, senność itp.
o no i jeszcze FIZOSTYGMINA – stosowana jako odtrutka w zatruciach
atropiną, bo w przeciwieństwie do neostygminy przenika do OUN i może
znosić także ośrodkowe działanie atropiny
PARASYMPATYKOLITYKI
Wszystkie leki z tej grupy są antagonistami receptorów muskarynowych.
ATROPINA
dobrze wchłaniana p.o. amina trzeciorzędowa
alkaloid pochodzący z wilczej jagody (belladonny, Atropa belladonna)
wysoce selektywna wobec receptorów muskarynowych (znikome działanie
na receptory nikotynowe)
nie wykazuje jednak selektywności wobec podtypów receptorów muskarynowych
(M1, M2 i M3)
działanie:
o znosi wpływ n. błędnego na serce powodując tachykardię
o hamuje wydzielanie gruczołów wydzielania zewnętrznego, osłabia pe-
rystaltykę oraz napięcie mm. gładkich p. pokarmowego, dróg żółciowych
i moczowych
o działa przeciwwymiotnie
o rozszerza naczynia krwionośne skóry (poprzez stymulację wydzielania en-
dogennej histaminy)
o rozszerza źrenice, poraża akomodację i podnosi ciśnienie śródgałkowe
o w dużych dawkach działa pobudzająco na OUN, w mniejszych uspokajająco
wskazania:
o p.o. przeciwko kolkom przewodu pokarmowego oraz dróg żółciowych
i moczowych
o i.v.
w premedykacji przed znieczuleniem ogólnym (przy znieczule-
niu anestetykami wziewnymi drażniącymi drogi oddechowe
i zwiększającymi w nich sekrecję – atropina jako parasympatykoli-
tyk zmniejszy sekrecję śluzu oraz zahamuje wpływ n. błędnego na
ATROPIna:
A – anty prarasyma-
tyczna
T – tachykardia
RO – rozszerza źre-
nice
PI – pić, wywołuje
suchość w j. ustnej
Wójt tej GMINY
wyRYWA kobiety
na swój mózg ->
RYWAstyGMINA
na OUN
ERpendium 3
20 Środki wpływające na autonomiczny układ nerwowy
serce i oskrzela, znosi działanie n. błędnego w dawce 1 mg szyb-
sza praca serca; w niższej dawce 0,5 mg może wywołać zwolnienie
pracy serca
w krótkotrwałej terapii bradyarytmii – w reanimacji krążenio-
wo-oddechowej asystolii i bloków serca (atropina będzie przyspie-
szać rytm – jest odtrutką na przedawkowanie wielu leków indukują-
cych bradykardię, m.in. β-blokerów – w tym wskazaniu dawkowanie
0,5-1 mg i.v.)
w zatruciach związkami fosfoorganicznymi, lekami cholinomime-
tycznymi i grzybami zawierającymi muskarynę
dawkowanie:
o 0,25-1 mg p.o./i.v. do worka spojówkowego
o 1-2 mg i.v./i.m. w zatruciach w zależności od objawów powtarzając co 5-
60 min do opanowania objawów
o UWAGA: nie lejemy do oczu atropiny żeby rozszerzyć źrenice – po atropi-
nie porażenie akomodacji utrzymuje się 7-10 dni – lepsza jest w tym celu
hioscyna!
recepta:
Rp.
Atropinum Sulfuricum 0,5 mg/ml
in amp. a 1 ml No. 10
D.S. Iniekcja i.m. lub i.v. 0,5 mg co 5 h; dawka całkowita 2 mg.
działania niepożądane:
o reakcje uczuleniowe
o częstoskurcz
o suchość w ustach – nawet przy najmniejszych dawkach, gruczoły wy-
dzielania zewnętrznego są najbardziej wrażliwe na atropinę
o zaleganie treści pokarmowej w żołądku i jelitach
o depresja oddychania
o skurcz zwieracza pęcherza moczowego i utrudnienie oddawania moczu
o długotrwałe porażenie akomodacji
o wzrost ciśnienia wewnątrzgałkowego (uwaga na jaskrę)
SKOPOLAMINA (HIOSCYNA)
też amina trzeciorzędowa, dobrze wchłaniana p.o.
alkaloid pochodzący z lulka czarnego (Hyoscyamus niger)
w przeciwieństwie do atropiny już w dawkach leczniczych wywołuje depresję
OUN, co powoduje uspokojenie, senność i niepamięć (swego czasu przez CIA wy-
korzystywana jako „serum prawdy”)
podawana w postaci butylobromku – taki związek działa na receptory M silniej
niż zwykła hioscyna a jednocześnie jest pozbawiony depresyjnego wpływu na OUN
(butylobromek nie przenika przez barierę krew-mózg)
może być podawana w kroplach do oczu lub pod postacią przezskórnych syste-
mów terapeutycznych
wskazania:
o miejscowo do porażenia akomodacji i rozszerzenia źrenicy do badań
okulistycznych
o w premedykacji
o preparat przeciwwymiotny w leczeniu kinetoz (choroba lokomocyjna,
morska itp.)
o stany skurczowe narządów trzewnych, kolki nerkowe i żółciowe
o bóle menstruacyjne
działania niepożądane: tachykardia, zamazane widzenie, suchość ust, splątanie
Skrypt z farmakologii
21 Parasympatykolityki
Z zachwytu nad
tymi TROPIKAMI
rozszerzają się
źrenice!
OKSY-BUT-ynina
działa na mm
pęcherza stąd
pęcherz w oku-
larach i bucie
TROPIKAMID
działa jak atropina, ale szybciej i krócej – 15-60 minut
nadaje się do diagnostycznego rozszerzania źrenicy oraz porażenia
akomodacji przy badaniu refrakcji (skiaskopia) oraz w stanach przed-
i pooperacyjnych wymagających krótkotrwałego rozszerzenia źre-
nicy
IPRATROPIUM, TIOTROPIUM
bronchodilatatory
redukują lub zapobiegają skurczowi oskrzeli, ale w przeciwieństwie
do pozostałych parasympatykolityków nie zagęszczają wydzieliny oskrzeli i nie
utrudniają jej wydalania
zmniejszają częstość występowania zaostrzeń w POChP i stanowią użyteczne
wspomożenie przywrócenia płucnej tolerancji na wysiłek fizyczny; także w astmie
podawane w aerosolu
ipratropium ma krótszy czas działania (podawane 4x dziennie, tiotropium
1x dziennie)
dawki (raczej dla chętnych, zajrzyj w listę leków):
o ipratropium:
- 0,6-1,6 mg do inhalacji
- 20-45 mg p.o.
- 0,5 mg i.v.
o tiotropium 0,018 mg do inhalacji
OKSYBUTYNINA
słaby antagonista receptorów muskarynowych
działa przeciwskurczowo, głównie na mm. gładkie pęcherza moczowego
łagodzi skurcz pęcherza po zabiegu urologicznym, np. prostatektomii
stosowana też w nietrzymaniu moczu (blokuje kanały Ca2+)
PROPANTELINA
nigdzie nic o tym nie ma, była pierwszym lekiem na nadreaktywność pę-
cherza, ale ją wyparły nowsze leki, teraz chyba w gastroenterologii coś
robi
Leki blokujące receptory nikotynowe opisano w rozdziale o środkach stosowanych w znie-
czuleniu.
ERpendium 3
22 Środki wpływające na autonomiczny układ nerwowy
GRUPA LEK GŁÓWNE
WSKAZANIA GŁÓWNE DZIAŁANIA
NIEPOŻĄDANE
nieselektywne
adrenomimetyki
epinefryna
- zatrzymanie pracy serca - wstrząs anafilaktyczny /septyczny/zagrażający życiu - napad astmy oskrzelowej - miejscowo do zwężania naczyń krw. - ciężka bradykardia
- tachykardia (norepinefryna – bradykardia) - dławica piersiowa - wzrost ciśnienia tęt. - drżenia - zab. oddawania moczu - bóle głowy -rozszerzenie źrenic
norepinefryna - ciężkie niedociśnienie tętnicze - dodatek do lidokainy, przedłuża działanie i zmniejsza krwawienie
dopamina - wstrząs (zwłaszcza sercowy) - przewlekła niewydolność serca
α-adrenomimetyki
nieselektywne
nafazolina, tetryzolina, ksylometazo-lina
- zmniejszenie obrzęku śluzówek - zapalenie spojówek, zatok, nosa, gardła
- wysuszanie błon śluzowych - zanikowy nieżyt błony śluzowej nosa
α1-selektywne adrenomimetyki
fenylefryna - zmniejszenie przekrwienia i obrzęku spojó-wek i bł. śluzowej nosa
- tachykardia - wzrost ciśnienia tęt.
α2-selektywne adrenomimetyki
klonidyna - nadciśnienie tętnicze - migrenowe bóle głowy - jaskra
- sedacja - bradykardia - suchość w ustach - obrzęki - objaw rebound - metyldopa: gorączka polekowa, anemia hemolityczna, uszkodzenie wątroby
metyldopa - nadciśnienie tętnicze głównie u kobiet w ciąży
β-nieselektywne adrenomimetyki
izoproterenol - blok przedsionkowo-komorowy - bradykardia zatokowa
- drżenia - tachykardia
β1-selektywne ad-
renomimetyki dobutamina - wstrząs kardiogenny
- spadek RR - tachykardia
β2-selektywne ad-
renomimetyki
fenoterol, salbutamol, formoterol, salmeterol
- ostry skurcz oskrzeli (astma, wstrząs) - profilaktyka astmy - leczenie POChP
- tachykardia - hipokaliemia - drżenia mięśni - hiperlipidemia - hiperglikemia - bóle w klatce piersiowej
adrenolityki nieselektywne
labetalol - nadciśnienie tętnicze - hipotensja - skurcz oskrzeli
α-adrenolityki
nieselektywne fentolamina
- przełom nadciśnieniowy w chromochłonnym guzie nadnerczy
- tachykardia - niedokrwienie serca
α1-selektywne adrenolityki
doksazosyna, alfuzosyna - nadciśnienie - łagodny przerost prostaty
- hipotonia - ryzyko wydłużenia odstępu QT - bóle głowy
urapidyl - przełom nadciśnieniowy, ciężkie NT
β-adrenolityki
nieselektywne
propranolol
- tachyarytmie nadkomorowe - samoistne drżenia (ch. Parkinsona) - zaburzenia lękowe - profilaktyka migreny - przełom tarczycowy
- bradykardia - hipotonia - nasilenie objawów niewydolności serca - skurcz oskrzeli
tymolol - jaskra z otwartym kątem przesączania
β1-selektywne
adrenolityki
atenolol, metoprolol, bisoprolol, karwedilol, nebiwolol, acebutolol
- choroba wieńcowa serca - niewydolność serca - nadciśnienie - arytmie
- bradykardia, blok AV - skurcz tt. obwodowych - skurcz oskrzeli - impotencja - maskowanie hipoglikemii
Skrypt z farmakologii
23 Podsumowanie
parasympatykomi-metyki
bezpośrednie
pilokarpina
- jaskra otwartego kąta - ostry atak jaskry zamkniętego kąta - zespół Sjogrena i niedoczynność ślinianek
- zwolnienie akcji serca
- spadek RR - wzrost wydzielania śliny, łez, potu - skurcz oskrzeli karbachol - operacje dna oka
parasympatykomi-
metyki pośrednie
edrofonium - diagnostyka myasthenia gravis - nadmierna potliwość, Ślinotok - nudności, wymioty, biegunka
neostygmina, pirydo-stygmina, rywastygmina
- objawowe leczenie myasthenia gravis - pooperacyjna niedrożność jelit - atonia pęcherze moczowego
parasympatykolityki
atropina
- kolki ukł. pok. i mocz. - premedykacja - krótkotrwała terapia bradyarytmii - zatrucia zw. fosfoorganicznymi, lekami choli-nomimetycznymi i grzybami zaw. muskarynę
- tachykardia - suchość w ustach - zaleganie treści pokarmowej - długotrwałe porażenie
akomodacji - wzrost ciśnienia wewnątrzgałko-wego
skopolamina
- porażenie akomodacji i rozszerzenie źrenic w bad. okulistycznym - premedykacja - przeciwwymiotnie w kinetozach - kolki ukł. pok. i mocz.
tropikamid - porażenie akomodacji i rozszerzenie źrenic w bad. okulistycznym
ipratropium, tiotropium - leczenie POChP - leczenie astmy
oksybutynina - łagodzi skurcz pęcherza - nietrzymanie moczu