1 z 27

nr 2 (2) listopad 2010

SŁOWO WSTĘPNE OD ZARZĄDU SUPP GDAŃSK

Drodzy Czytelnicy!

Oddajemy w Wasze ręce drugi już numer Biuletynu Studenckiej

Uniwersyteckiej Poradni Prawnej w Gdańsku. Znajdziecie w nim zagadnienia

związane z legalizacją samowoli budowlanej, problematyką zagranicznych aukcji

internetowych czy odwołaniem darowizny, prawem do korzystania z komputera

w zakładzie karnym, konwojowaniem osób niepełnosprawnych, tematyką przerwy

w odbywaniu kary pozbawienia wolności, a także problematykę sądowego

dochodzenia świadczeń od ZUS .

Mamy nadzieję, że mimo małych opóźnień i innych drobnych trudności,

idea Biuletynu SUPP zyskuje powoli Waszą akceptację, poparcie

i zainteresowanie!

Dziękujemy wszystkim autorom poniższych artykułów za ich wkład

i gotowość do jeszcze większego zaangażowania się w działalność SUPP,

a naszym Opiekunom za niezłomne czuwanie nad merytoryczna poprawnością

tekstów.

Życzymy miłej lektury!

ZARZĄD SUPP

2 z 27

SPIS TREŚCI:

Sekcja Prawa Administracyjnego…………………………………………......3

Zalegalizowanie samowoli budowlanej i podział lokalu mieszkalnego.....3

Sekcja Prawa Cywilnego.…………………………………………………........8

Aukcje internetowe z elementem obcym....................……………………8

Odwołanie darowizny....................………………………...………….....11

Sekcja Praw Człowieka……………………………………………..………...15

Komputer w celi........................................................................................15

Sekcja Prawa Karnego……………………………………………….……….18

Konwojowanie osób niepełnosprawnych…………………………….….18

Przerwa w odbywaniu kary pozbawienia wolności..................................20

Sekcja Prawa Pracy………………………………………………...................24

Sądowe dochodzenie świadczeń emerytalno-renotwych od Zakładu

Ubezpieczeń Społecznych.........................................................................24

3 z 27

ZALEGALIZOWANIE SAMOWOLI BUDOWLANEJ

I PODZIAŁ LOKALU MIESZKALNEGO

Do Poradni zgłosił się Klient, który zamieszkuje wraz z rodziną w budynku należącym

do Miasta Gdańska. Budynek ten w 1986 r. został rozbudowany bez uzyskania pozwolenia

na budowę. W wyniku tej rozbudowy uzyskano dodatkowe pomieszczenia mieszkalne,

zajmowane obecnie przez Klienta. Rozbudowa została dokonana przez głównego najemcę

nieruchomości. Wniosek o „zalegalizowanie” tych pomieszczeń zgłoszony w 2000 r. do Urzędu

Miasta (Wydziału Urbanistyki i Architektury), z uwagi na brak normatywnej wysokości

pomieszczeń, spotkał się z odmową. W 2008 r. Klient wystąpił o legalizację samowoli

budowlanej do Powiatowego Inspektora Nadzoru Budowlanego i tam w chwili obecnej toczy się

postępowanie, nie są jednak podejmowane żadne działania w tym postępowaniu.

Klient Poradni chciał zalegalizować samowolę budowlaną, a następnie dokonać podziału

mieszkania na dwa odrębne lokale, aby zostać samodzielnym najemcą wyodrębnionej części.

Dzięki temu będzie mógł rozliczać się oddzielne, niezależnie od głównego najemcy, z którym

pozostaje w konflikcie.

W świetle obecnie obowiązującej ustawy z dnia 7 lipca 1994 r. Prawo budowlane1,

rozbudowa budynku bez pozwolenia na budowę jest samowolą budowlaną, objętą hipotezą

restrykcyjnego z art. 48 ustawy. Jednakże w związku z tym, że budynek został rozbudowany

w 1986 r., a więc przed wejściem w życie tej ustawy, zgodnie z art. 103 ust. 2 stosuje się

„przepisy dotychczasowe”, a więc przepisy ustawy Prawo budowlane z dnia 24 października

1974 r.2 (dalej jako „Prawo budowlane z 1974 r.”).

Przepisy Prawa budowlanego z 1974 r. stanowią, że obiekty budowlane lub ich części,

wybudowane niezgodnie z przepisami obowiązującymi w okresie ich budowy, podlegają

przymusowej rozbiórce wyłącznie wtedy, gdy:

znajduje się na terenie, który zgodnie z przepisami o planowaniu przestrzennym nie jest

przeznaczony pod zabudowę albo przeznaczony jest pod innego rodzaju zabudowę, lub:

powoduje bądź w razie wybudowania spowodowałby niebezpieczeństwo dla ludzi

lub mienia albo niedopuszczalne pogorszenie warunków zdrowotnych lub użytkowych

dla otoczenia.3

1 tekst jedn. Dz. U. z 2006r. Nr 156 poz. 1118 ze zm.

2 Dz. U. Nr 38, poz. 229 ze zm.

3 art. 37 ust. 1 ustawy Prawo budowlane z 1974 r.

4 z 27

Jeśli więc nie zachodzą powyższe okoliczności, nie może zostać nakazana rozbiórka.

W tej sytuacji właściwy organ wydaje inwestorowi, właścicielowi lub zarządcy decyzję

nakazującą wykonanie w oznaczonym terminie zmian lub przeróbek, niezbędnych

do doprowadzenia obiektu budowlanego lub terenu nieruchomości do stanu zgodnego

z przepisami.4

W związku z tym, że rozbudowa została dokonana w 1986 r., dla oceny, czy nie narusza

ona przepisów - ze względu na zasadę lex retro non agit - należy odnieść się do rozporządzenia

Ministra Administracji, Gospodarki Terenowej i Ochrony Środowiska z dnia 3 lipca 1980 r.

w sprawie warunków technicznych, jakim powinny odpowiadać budynki5,

które to rozporządzenie reguluje m.in. normatywną wysokość pomieszczeń mieszkalnych.

Minimalna wysokość pomieszczeń w świetle w/w rozporządzenia w mieszkaniach w budynkach

jedno- i wielorodzinnych oraz w budynkach związanych z gospodarstwami rolnymi, jak też

w pokojach sypialnych 1 do 4-osobowych oraz w budynkach zbiorowego zamieszkania powinna

wynosić 2,5 m6. Jeśli wysokość pomieszczeń jest niższa, powinna zostać wydana decyzja

nakazująca doprowadzenie obiektu do stanu zgodnego z prawem. Następnie inwestor

zobowiązany będzie uzyskać pozwolenie na użytkowanie7.

Legalizacja samowoli budowlanej odbywa się w postępowaniu prowadzonym

przez organy nadzoru budowlanego. Organem właściwym w pierwszej instancji jest obecnie

Powiatowy Inspektor Nadzoru Budowlanego (dalej jako „PINB”), a organem wyższego stopnia

jest Wojewódzki Inspektor Nadzoru Budowlanego (dalej jako „WINB”)8. W postępowaniu tym

stosuje się przepisy Kodeksu postępowania administracyjnego9 (dalej jako „KPA”). KPA

ustanawia zaś zasadę szybkości postępowania, zgodnie z którą organy administracji publicznej

powinny załatwiać sprawy bez zbędnej zwłoki. Załatwienie sprawy wymagającej postępowania

wyjaśniającego powinno nastąpić nie później niż w ciągu miesiąca, a sprawy szczególnie

skomplikowanej - nie później niż w ciągu dwóch miesięcy od dnia wszczęcia postępowania10

.

W związku z tym, że PINB od 2008 r. nie podjął żadnej czynności w sprawie legalizacji

samowoli budowlanej, strona postępowania może złożyć zażalenie na niezałatwienie sprawy

w terminie do organu wyższego stopnia. Jeśli WINB uzna, że zażalenie jest uzasadnione,

wyznaczy dodatkowy termin załatwienia sprawy oraz zarządzi wyjaśnienie przyczyn i ustalenie

4 art. 40 ustawy Prawo budowlane z 1974 r.

5 Dz. U. z 1980 r. Nr 17, poz. 62 ze zm.

6 § 136 ust. 1 Rozporządzenia

7 art. 42 ustawy Prawo budowlane z 1974r.

8 art. 80 ustawy Prawo budowlane z 1994r.

9 ustawa z dnia 14 czerwca 1960 r. Kodeks postępowania administracyjnego (Dz. U. z 2000 r. Nr 98, poz. 1071 j.t.

ze zm.) 10

art. 35 KPA

5 z 27

osób winnych niezałatwienia sprawy w terminie, a w razie potrzeby także podjęcie środków

zapobiegających naruszaniu terminów załatwiania spraw w przyszłości11

.

Kluczową kwestią w tym przypadku jest to, czy klient jest stroną postępowania

w sprawie legalizacji samowoli budowlanej. W świetle art. 28 KPA stroną postępowania jest

każdy, czyjego interesu prawnego lub obowiązku dotyczy postępowanie albo kto żąda czynności

organu ze względu na swój interes prawny lub obowiązek. Najogólniej rzecz ujmując interes

prawny to chroniony przepisami prawa interes jednostki, wynikający z przepisów prawa

materialnego. „Mieć interes prawny w postępowaniu administracyjnym znaczy to samo,

co ustalić przepis prawa powszechnie obowiązującego, na którego podstawie można skutecznie

żądać czynności organu z zamiarem zaspokojenia jakiejś potrzeby albo żądać zaniechania

lub ograniczenia czynności organu sprzecznych z potrzebami danej osoby”12

. Niewątpliwie

w sprawie legalizacji samowoli budowlanej stroną jest przede wszystkim inwestor (osoba, która

dokonała samowoli budowlanej) – w niniejszej sprawie główny najemca lokalu. Stroną jest

również właściciel budynku, a jego interes prawny wynika z konstytucyjnie chronionego prawa

własności. Natomiast Klient jest wyłącznie lokatorem. Ochronę praw lokatorów określa ustawa

z dnia 21 czerwca 2001 r. o ochronie praw lokatorów, mieszkaniowym zasobie gminy

i o zmianie kodeksu cywilnego13

. W świetle art. 2 ust. 1 pkt 1 tej ustawy, lokator to zarówno

najemca lokalu, jak i osoba używająca lokalu na podstawie innego tytułu prawnego niż prawo

własności. W tym przypadku istnienie interesu prawnego Klienta można więc zasadniczo

uzasadnić. Dodatkowo warto powołać się również na art. 75 ust. 1 Konstytucji14

, który stanowi,

że władze publiczne prowadzą politykę sprzyjającą zaspokojeniu potrzeb mieszkaniowych

obywateli, zaś w szczególności m.in. popierają działania obywateli zmierzające do uzyskania

własnego mieszkania.

Jeśli więc uznamy, że klient ma interes prawny w zalegalizowaniu samowoli budowlanej

w zamieszkiwanej przez niego nieruchomości, jest on stroną postępowania w tej sprawie, a tym

samym może złożyć zażalenie na niezałatwienie sprawy w terminie do WINB.

Dopiero zalegalizowanie samowolnie rozbudowanych pomieszczeń pozwoli

na dokonanie prawnego podziału lokalu. Zgodnie z art. 2 ustawy z dnia 24 czerwca 1994 r.

o własności lokali15

, samodzielnym lokalem mieszkalnym jest wydzielona trwałymi ścianami

w obrębie budynku izba lub zespół izb przeznaczonych na stały pobyt ludzi, które wraz

z pomieszczeniami pomocniczymi służą zaspokajaniu ich potrzeb mieszkaniowych.

11

Art. 37 §2 KPA 12

wyrok NSA z dnia 22 lutego 1984 r., I SA 1748/83, cyt. za: M. Jaśkowska, A. Wróbe., Kodeks postępowania

administracyjnego – Komentarz, Bibliografia postępowania administracyjnego za lata 1927 – 2008, wydanie 3,

Wolters Kluwer, Warszawa 2009, s. 216 13

Dz. U. z 2001 r. Nr 71, poz. 733 ze zm. 14

Konstytucja Rzeczpospolitej Polskiej z dnia 2 kwietnia 1997 r., Dz. U. z 1997 r. Nr 78, poz. 483 ze zm. 15

Tekst jedn. Dz. U. z 2000r , Nr 80 poz. 903 ze zm.

6 z 27

Ponieważ jednak właścicielem lokalu jest Miasto Gdańsk, wyodrębnienie dodatkowego

lokalu uzależnione jest od zgody organów Miasta jako właściciela. Kwestie te zostały

uregulowane w uchwale Nr XXII/651/04 Rady Miasta Gdańska z dnia 25 marca 2004 roku

w sprawie zasad wynajmowania lokali mieszkalnych wchodzących w skład mieszkaniowego

zasobu Miasta Gdańska oraz zasad udzielania pomocy w wynajęciu takich lokali w zasobach

Towarzystw Budownictwa Społecznego, wydanej na podstawie art. 21 ust. 1 pkt. 2 ustawy

o ochronie praw lokatorów16

i stanowiącej tym samym akt prawa miejscowego. W świetle tej

uchwały, na podział lokalu stanowiącego własności gminy Miasta Gdańsk może być wyrażona

zgoda, jeśli lokale powstałe w jego wyniku będą spełniały wymogi samodzielności w rozumieniu

przepisów ustawy o własności lokalu. Po dokonaniu modernizacji polegającej na połączeniu

lub podziale lokalu, Prezydent Miasta Gdańska wyraża zgodę na zawarcie umowy najmu lokalu

lub lokali17

. Jest to autonomiczna kompetencja gminy jako właściciela nieruchomości i tylko

gmina może podejmować decyzje w sprawie podziału lokalu.

Powstaje pytanie, czy zgoda taka jest decyzją administracyjną, do której stosuje się

przepisy KPA. Przyjmuje się, że decyzja administracyjna to:

jednostronna czynność z zakresu prawa administracyjnego,

podjęta na podstawie przepisów ustanawiających kompetencję organu administracji

publicznej,

w trybie i w formie przewidzianej przepisami prawa (proceduralnego),

określająca konsekwencje stosowanej normy prawnej w odniesieniu do konkretnego

adresata i w konkretnie oznaczonej sprawie.

I właśnie ze względu na punkt pierwszy – z zakresu pojęcia „decyzja administracyjna”

należy wyłączyć jednostronne czynności podejmowane w sferze prawa cywilnego18

. Podkreślić

trzeba, że prawna regulacja korzystania z gminnego zasobu nieruchomości, zawarta w ustawie

o ochronie praw lokatorów, jest regulacją cywilnoprawną. Stosunek najmu nawiązany

na podstawie tej ustawy jest stosunkiem cywilnoprawnym i powstaje na mocy umowy, a nie

decyzji administracyjnej. Można tutaj przytoczyć tezę wyroku NSA z dnia 19 lipca 1982 r.

(II SA 760/82, ONSA 1982, nr 2, poz. 73), w której Sąd stwierdził, iż „warunkiem

wykorzystania aktu administracyjnego, jakim jest decyzja administracyjna, przy realizowaniu

przez państwo funkcji organizatorskich w sferze stosunków gospodarczych i społecznych, jest

istnienie w tym zakresie podstawy ustawowej, dopuszczającej kształtowanie w tej formie praw

i obowiązków obywateli. Dzierżawa jest instytucją prawa cywilnego, a nie administracyjnego

16

Jak w przypisie nr 13 17

§ 30 ust. 4 Uchwały Nr XXII/651/04 Rady Miasta Gdańska z dnia 25 marca 2004 roku w sprawie zasad

wynajmowania lokali mieszkalnych wchodzących w skład mieszkaniowego zasobu Miasta Gdańska oraz zasad

udzielania pomocy w wynajęciu takich lokali w zasobach Towarzystw Budownictwa Społecznego 18

M. Jaśkowska, A. Wróbel, op. cit., s. 72.

7 z 27

i prawidłowe jej zawarcie może być oceniane wyłącznie w świetle przepisów kodeksu cywilnego,

a w razie sporu rozstrzygane przez sąd powszechny”.

Analogicznie możemy potraktować sytuację najmu mieszkania, która również jest

instytucją prawa cywilnego, gdzie gmina Miasta Gdańsk występuje jako właściciel. Dlatego

w tym przypadku, gdy sprawa nie jest rozstrzygana decyzją administracyjną, wszystkie kwestie

sporne w tej sprawie mogą być dochodzone tylko przed sądami powszechnymi. W szczególności

do wyrażania zgody na podział lokalu przez Miasto jako właściciela nie mają zastosowania

przepisy KPA, tak więc nie ma możliwości złożenia odwołania od pisma odmawiającego zgody

na podział lokalu, jak również brak jest możliwości zaskarżenia tego stanowiska do sądu

administracyjnego.

Podsumowując, legalizacja dobudowanych pomieszczeń może jedynie nastąpić

po przebudowie lokalu i uzyskaniu wysokości pomieszczeń zgodnej z przepisami. Dopiero

po uzyskaniu pozwolenia na użytkowanie rozbudowanej części, można będzie uzyskać

zaświadczenie o samodzielności lokalu i złożyć do organów gminy wniosek w sprawie podziału

lokalu.

PODSTAWA PRAWNA:

1. Ustawa z dnia 14 czerwca 1960r. Kodeks postępowania administracyjnego (Dz. U. z 2000 r.

Nr 98, poz.1071 ze zm.)

2. Ustawa z dnia 24 października 1974r. Prawo budowlane (Dz. U. z 1974 r. Nr 38, poz. 229

ze zm.)

3. Ustawa z dnia 7 lipca 1994r. Prawo budowlane (Dz. U. z 2006r. Nr 156, poz. 1118)

4. Ustawa z dnia 24 czerwca 1994r. o własności lokali (Dz. U. z 2000 r. Nr 80, poz. 903)

5. Rozporządzenie Ministra Administracji, Gospodarki Terenowej i Ochrony Środowiska

z dnia 3 lipca 1980 r. w sprawie warunków technicznych, jakim powinny odpowiadać

budynki (Dz. U. z 1980 r. Nr 17 poz. 62)

6. Rozporządzenie Ministra Infrastruktury z dnia 12 kwietnia 2002 r. w sprawie warunków

technicznych, jakim powinny odpowiadać budynki i ich usytuowanie (Dz. U. z 2002 r.

Nr 75 poz. 690)

Aleksandra Lubocka, II MSA

8 z 27

AUKCJE INTERNETOWE Z ELEMENTEM OBCYM

Klient Poradni korzystając z aukcji internetowych zakupił dwa porcelanowe przedmioty.

Dnia 28 lutego 2010 r. zawarł za pośrednictwem jednego z czeskich internetowych serwisów

aukcyjnych umowę sprzedaży figurki porcelanowej. Klient wpłacił wymaganą cenę na konto

osoby trzeciej, wskazanej przez sprzedawcę, jednak towar nie dotarł do Polski. W kontaktach

telefonicznych, Sprzedawca podawał różne powody odwlekania wysyłki, nie kwestionował

jednak, iżby nie dotarła do niego zapłata.

W marcu 2010 roku, za pośrednictwem pewnego portalu, Klient zawarł umowę

sprzedaży z obywatelem Republiki Federalnej Niemiec. Klient zapłacił z góry cenę sprzedaży

na wskazane konto. Sprzedawca zobowiązał się do wysyłki przedmiotu w sposób bezpieczny,

z ubezpieczeniem pocztowym zapłaconym przez Klienta. Niestety obywatel RFN nie wywiązał

się z tego zobowiązania, a na opakowaniu brakowało odpowiedniego oznaczenia,

stwierdzającego delikatność przedmiotu przesyłki. Porcelana potłukła się w drodze. W obecności

kuriera sporządzono protokół zniszczenia. Sprzedawca uzależnił zwrot ceny zakupu

od ewentualnej wypłaty odszkodowania przez przewoźnika.

Klient zwrócił się do niemieckiego portalu o pomoc. Portal uzależnił wszczęcie

jakichkolwiek działań od podania numeru zwrotu paczki. Klient podał ów numer.

W obu przypadkach zarówno Klient jak i jego kontrahenci nie są przedsiębiorcami.

W powyższej sprawie należy po pierwsze zauważyć, że serwisy aukcyjne bardzo często

proponują własne sposoby rozwiązywania sporów pomiędzy swoimi klientami. Są one opisane

w regulaminach tych portali i warto zastanowić się, czy z nich nie skorzystać. Jednakże

rozwiązania te oczywiście nie zamykają możliwości dochodzenia roszczeń na drodze sądowej.

Wybierając drogę postępowania sądowego, z uwagi na obecność elementu obcego,

w pierwszej kolejności rozważyć należy, jakie prawo będzie właściwe do rozstrzygnięcia sprawy

oraz do którego sądu (krajowego czy zagranicznego) będzie należała jurysdykcja w tym

przypadku.

Zarówno kupujący jak i sprzedawcy mają miejsce zamieszkania na terenie Unii

Europejskiej, więc zastosowanie znajdzie tu Rozporządzenie Rady (WE) nr 44/2001 z dnia 22

grudnia 2000 roku w sprawie jurysdykcji i uznawania orzeczeń sądowych oraz ich wykonywania

w sprawach cywilnych i handlowych (dalej jako „Rozporządzenie Rady”). Art. 5 pkt 1 lit a)

Rozporządzenia Rady głosi, że osoba, która ma miejsce zamieszkania na terytorium Państwa

Członkowskiego, może być pozwana przed sąd miejsca, gdzie zobowiązanie zostało wykonane

albo miało być wykonane, jeżeli przedmiotem postępowania jest umowa lub roszczenia

9 z 27

wynikające z umowy. Dalej art. 5 punkt 1 litera b) wskazuje, że w przypadku sprzedaży rzeczy

ruchomych miejscem wykonania umowy jest miejsce, do którego rzeczy te zostały dostarczone

lub miały być dostarczone. W omawianym przypadku będzie to Polska, więc właściwość sądu

należy ustalić zgodnie z art. 34 k.p.c.

Pomimo iż obie strony transakcji są konsumentami nie należy tu stosować sekcji 4

Rozporządzenia Rady, gdyż umowy zawarte przez Klienta nie znajdują się pośród

wymienionych w art. 15, a tylko do tych powinno stosować się przepisy konsumenckie.

Materialnoprawne kwestie powinny być rozstrzygnięte na gruncie Rozporządzenia

Parlamentu Europejskiego i Rady (WE) Nr 593/2008 z dnia 17 czerwca 2008 r. w sprawie prawa

właściwego dla zobowiązań umownych (Rzym I) (dalej jako „Rozporządzenie Rzym I”).

Artykuł 3 Rozporządzenia Rzym I stanowi, iż „umowa podlega prawu wybranemu

przez strony. Wybór prawa jest dokonany wyraźnie lub w sposób jednoznaczny, wynika

z postanowień umowy lub okoliczności sprawy(…)”, czyli umożliwia stronom umowy

samodzielnie zdecydować, jakie prawo materialne będzie się do niej stosować. Taki wybór mógł

nastąpić w ustaleniach bezpośrednich między kontrahentami albo poprzez akceptację regulaminu

aukcji internetowej, z której skorzystał Klient oraz Sprzedawca. Dlatego należy sprawdzić,

czy w regulaminach serwisów internetowych istnieje postanowienie regulujące tę kwestię.

Jeśli takiego zastrzeżenia w umowie albo regulaminie nie ma, to zgodnie z art. 4

ust. 1 litera a) Rozporządzenia Rzym I „umowa sprzedaży towarów podlega prawu państwa,

w którym sprzedawca ma miejsce zwykłego pobytu”. Wynika z tego, iż o sposobie wykonania

umowy sprzedaży (w tym miejscu wykonania umowy) będzie decydować prawo obce (czeskie

lub niemieckie). Z kolei art. 12 ust 2 Rzym I przewiduje, iż „w odniesieniu do sposobu

wykonania [zobowiązania] oraz środków, które może podjąć wierzyciel w przypadku

nienależytego wykonania, bierze się pod uwagę prawo państwa, w którym następuje wykonanie.

Dalej art. 4 ust 1 lit a) reguluje, iż umowa sprzedaży towarów podlega prawu państwa, w którym

sprzedawca ma miejsce zwykłego pobytu”. Z tego względu o miejscu wykonania umowy

decydować będzie prawo niemieckie bądź czeskie. Jeśli zgodnie z regulacją zagraniczną, miejsce

wykonania umowy nie znajduje się w Polsce, o tym jakie roszczenia przysługują Klientowi

i w jakich terminach powinien z nimi wystąpić, rozstrzygnie prawo materialne Sprzedawców.

Jednakże jeśli według prawa zagranicznego miejsce wykonania zobowiązania znajduje

się na terenie Polski, to wówczas Klient będzie mógł skorzystać z roszczeń przewidzianych

w art. 491 k.c. (brak przesyłki z Czech) bądź z art. 471 k.c. (niewłaściwe wykonanie

zobowiązania przez kontrahenta z Niemiec).

Poza powyższymi uwagami, w przypadku umowy zawartej przez Klienta z Niemcem

pojawia się kwestia odpowiedniego oznaczenia przesyłki oraz rozliczeń wynikających

z niezawarcia umowy ubezpieczenia. Jeśli na podstawie Rozporządzenia Rzym I okaże się,

10 z 27

iż właściwe jest prawo polskie, to zgodnie z art. 545 k.c., sprzedawca powinien opakować

przesyłkę w taki sposób, aby zapewnić jej całość oraz nienaruszalność. Jest to obowiązek leżący

po stronie osoby, która przesyła przedmiot umowy sprzedaży. Podobnie elementem wykonania

umowy będzie ubezpieczenie paczki zgodnie ze sposobem, jaki uzgodniły strony. Jeśli

sprzedający nie wywiązał się z tego zobowiązania, to według art. 471 k.c. będzie odpowiadać

za wynikłą stąd szkodę – w tym przypadku wszystko, co zapłacił sprzedawcy z związku

z ubezpieczeniem oraz straty, jakie poniesie z uwagi na brak zawartej umowy ubezpieczenia

(w tym utrata spodziewanych zysków) – art. 361 § 2 k.c..

Wreszcie co się zaś tyczy Sprzedawcy, który usiłuje uzależnić zwrot ceny zakupu

od swoich rozliczeń z przewoźnikiem, to umowa między tymi dwoma podmiotami została

zawarta na terenie Niemiec, dlatego będzie podlegać prawu niemieckiemu. Natomiast przesłanie

produktu jest elementem wykonania umowy sprzedaży, a więc ponownie na podstawie art. 4

ust. 1 lit a) w związku z art. 12 ust. 2 Rozporządzenia Rzym I, ewentualna odpowiedzialność

Sprzedawcy za działania przewoźnika zależy od uregulowania niemieckiego dotyczącego

miejsca wykonania umowy. Jeśli właściwe będą przepisy polskie, to zgodnie z art. 474 k.c.,

sprzedawca będzie odpowiadał również za działania lub zaniechania osób, którymi się posługuje

przy wykonaniu swojego zobowiązania. Taką osobą będzie Poczta. A zatem Klient,

gdy stwierdził, że przedmiot przesyłki uległ zniszczeniu, był jedynie zobowiązany dokonać

czynności niezbędnych do ustalenia odpowiedzialności przewoźnika.

PODSTAWA PRAWNA:

1. Ustawa z dnia 17 listopada 1964 r. Kodeks postępowania cywilnego (Dz. U. z 1964 r.,

Nr. 43, poz 296 ze zm.) – w tekście jako „k.p.c.”,

2. Ustawa z dnia 23 kwietnia 1964 r. Kodeks Cywilny (Dz. U. z 1964 r. Nr 16, poz. 93

ze zm.) – w tekście jako „k.c.”,

3. Rozporządzenie Parlamentu Europejskiego i Rady (WE) Nr 593/2008 z dnia 17 czerwca

2008 r. w sprawie prawa właściwego dla zobowiązań umownych (Rzym I) – w tekście

jako „Rozporządzenie Rzym I”,

4. Rozporządzenie Rady (WE) nr 44/2001 z dnia 22 grudnia 2000 roku w sprawie

jurysdykcji i uznawania orzeczeń sądowych oraz ich wykonywania w sprawach

cywilnych i handlowych – w tekście jako „Rozporządzenie Rady”.

Ewa Gromada, V rok prawa stacjonarnego

11 z 27

ODWOŁANIE DAROWIZNY

Darowizna jest jednym ze stosunków zobowiązaniowych regulowanych przez prawo

cywilne. Samo zawarcie tej umowy ma istotne znaczenie zarówno z punktu widzenia

obdarowanego, jak i darczyńcy. Zgodnie z treścią przepisu art. 888 KC – przez umowę

darowizny darczyńca zobowiązuje się do bezpłatnego świadczenia na rzecz obdarowanego

kosztem swego majątku. Niniejsza sprawa może budzić kontrowersje nie z powodu dokonania

samej darowizny, lecz okazania rażącej niewdzięczności przez obdarowanego, który przed

zawarciem umowy użył podstępu wobec darczyńcy. Sąd Najwyższy w orzeczeniu z 2005r.

wskazał wyraźnie na moralny obowiązek wdzięczności obdarowanego, twierdząc, iż nabiera on

szczególnej wymowy, gdy do zawarcia umowy darowizny dochodzi między osobami

najbliższymi, których powinność świadczenia pomocy i opieki wynika już z łączących strony

umowy stosunków rodzinnych.

Klientka zawarła umowę darowizny ze swoim wnukiem w formie aktu notarialnego,

(zgodnie ze stosownymi przepisami KC). W drodze tej umowy Klientka przeniosła własność

swojego mieszkania na wnuka, by pomóc dzieciom i wnukowi, którym groziła eksmisja. Wnuk

miał zamiar wziąć kredyt zabezpieczony hipoteką ustanowioną na darowanym lokalu

mieszkalnym, w kwocie koniecznej do spłaty zadłużenia rodziców i brata w wysokości

maksymalnie 100 tys. zł, tymczasem kredyt został zaciągnięty na kwotę 400 tys. zł. Przed

zawarciem wskazanej umowy zarówno wnuk Klientki, jak i jego rodzice przekonywali Klientkę,

że darowizna ta jest konieczna dla dobra jej drugiego, niepełnosprawnego wnuka, wykorzystując

jednocześnie okres jej choroby. Podkreślali także swoją trudną sytuację związaną z grożącą lada

dzień eksmisją. Zdrowy wnuk zobowiązał się spłacić kredyt oraz zadłużenie rodziny. Po

zawarciu umowy wnuk wziął kredyt w wysokości wyższej niż uzgodniono i według domniemań

Klientki wybudował za uzyskane pieniądze dom. Rodzice ani niepełnosprawny brat nie uzyskali

kwoty potrzebnej na spłatę zadłużenia i zostali eksmitowani z dotychczasowego mieszkania.

Wnuk zerwał całkowicie kontakt z Klientką, która w chwili obecnej obawia się eksmisji

ze swojego dotychczasowego mieszkania. Pani ta zastanawia się także nad możliwością

odwołania darowizny oraz możliwością zmiany przedmiotu zabezpieczenia kredytu z mieszkania

na dom wnuka.

Istotą hipoteki zabezpieczającej wierzytelność wynikającą z kredytu zaciągniętego

przez wnuka Klientki, zgodnie z art. 65 uKWiH19

, jest to, iż w celu zabezpieczenia oznaczonej

wierzytelności można nieruchomość obciążyć prawem, na mocy którego wierzyciel może

dochodzić zaspokojenia z nieruchomości bez względu na to, czyją stała się własnością,

i z pierwszeństwem przed wierzycielami osobistymi właściciela nieruchomości. W przypadku,

19

ustawa z dnia 6 lipca 1982 r. o księgach wieczystych i hipotece (Dz. U. z 2001 r. Nr 124, poz. 1361 j.t.)

12 z 27

gdyby wnuk nie spłacił swojego zobowiązania względem banku, zgodnie z zawartą przez niego

umową i na podstawie ustanowionego zabezpieczenia –– na podstawie przepisu art. 75 uKWiH

zaspokojenie wierzyciela hipotecznego następuje według przepisów o sądowym postępowaniu

egzekucyjnym. Bank jest więc zgodnie z przepisami KPC20

uprawniony do wszczęcia egzekucji,

która skutkować może sprzedażą lokalu w drodze licytacji. Jednocześnie zgodnie z zawartą

przez Klientkę umową darowizny, właścicielem mieszkania jest wnuk, dlatego w obu

przypadkach nie jest wykluczone, że będzie ona musiała opuścić mieszkanie, aczkolwiek

zastosowanie znajdzie tu norma art. 897 KC21

wskazująca, iż jeżeli po wykonaniu darowizny

darczyńca popadnie w niedostatek, obdarowany ma obowiązek, w granicach istniejącego jeszcze

wzbogacenia, dostarczać darczyńcy środków, których mu brak do utrzymania odpowiadającego

jego usprawiedliwionym potrzebom. Obdarowany może jednak zwolnić się od tego obowiązku

zwracając darczyńcy wartość wzbogacenia.

Biorąc pod uwagę okoliczności, w których Klientka zawarła umowę darowizny, wydaje

się, iż przy złożeniu swojego oświadczenia woli została świadomie wprowadzona w błąd

przez wnuka w celu złożenia oświadczenia woli o określonej przez niego treści. Zgodnie

z normą art. 86 KC mamy do czynienia z podstępnym wywołaniem błędu, przez co,

jak podkreśla się w literaturze, następuje niedopuszczalna ingerencja w wewnętrzną sferę

motywacji człowieka. Konieczne jest jednak wykazanie związku między podstępnym działaniem

wywołującym mylne wyobrażenie o rzeczywistości a złożeniem oświadczenia woli określonej

treści. Nie ulega wątpliwości, iż Klientka podjęła decyzję o dokonaniu darowizny

w przeświadczeniu, że uzyskane w ten sposób pieniądze zostaną przeznaczone na spłatę

zadłużenia rodziny, nie bez znaczenia pozostała także emocjonalna manipulacja jaką posłużono

się wobec niej. Zgodnie z normami KC uchylenie się od skutków prawnych oświadczenia woli

powinno nastąpić przez złożenie tej osobie oświadczenia na piśmie, problem stanowi jednak

termin wskazany przez art. 88 KC – uprawnienie do uchylenia się wygasa z upływem roku

od dnia wykrycia błędu.

Odnosząc się już do samej umowy darowizny istnieje możliwość jej odwołania w razie

rażącej niewdzięczności obdarowanego w stosunku do darczyńcy, zgodnie z treścią art. 898 KC.

Paragraf drugi wspomnianego przepisu wskazuje, iż zwrot przedmiotu odwołanej darowizny

powinien nastąpić stosownie do przepisów o bezpodstawnym wzbogaceniu. Od chwili zdarzenia

uzasadniającego odwołanie obdarowany ponosi odpowiedzialność na równi z bezpodstawnie

wzbogaconym, który powinien się liczyć z obowiązkiem zwrotu.

Przepisy nie wskazują, co oznacza „rażąca niewdzięczność”. W doktrynie i judykaturze

przyjmuje się, że można odnieść to do popełnienia przez obdarowanego przestępstwa

20

ustawa z dnia 17 listopada 1964 r. Kodeks postępowania cywilnego (Dz. U. z 1964 r., Nr. 43, poz. 296 ze zm.) 21

ustawa z dnia 23 kwietnia 1964 r. Kodeks Cywilny (Dz. U. z 1964 r. Nr 16, poz. 93 ze zm.)

13 z 27

albo ciężkiego naruszenia obowiązków rodzinnych względem darczyńcy, bądź podobne czyny

względem osób mu bliskich.

Zgodnie z przepisem art. 900 KC odwołanie darowizny następuje przez oświadczenie

złożone obdarowanemu na piśmie. Jednak także w tym przypadku przepisy KC przewidują

termin zawity dla odwołania darowizny, mianowicie darowizna nie może być odwołana po

upływie roku od dnia, w którym uprawniony do odwołania dowiedział się o niewdzięczności

obdarowanego. Istotny jest więc tu moment, w którym wnuk zawarł umowę kredytu w kwocie

wyższej niż zdeklarowana, a następnie nie wywiązał się z obietnicy spłaty długów rodziny,

która to obietnica była warunkiem i główną motywacją dokonania przez Klientkę darowizny.

Ważne jest, aby składając oświadczenie o odwołaniu darowizny nadać je listem poleconym

za zwrotnym poświadczeniem odbioru, by mieć dowód jego złożenia.

Wspomnieć należy, iż istnieje także możliwość wystąpienia od razu z roszczeniem

windykacyjnym przeciwko wnukowi – zamieszczając oświadczenie w pozwie. W takim

przypadku, zgodnie z przepisami KPC chwila doręczenia pozwu wnukowi będzie momentem

złożenia oświadczenia o odwołaniu darowizny. Ze względu jednak na możliwość doręczenia

pozwu wnukowi przez sąd z opóźnieniem, lepszym rozwiązaniem będzie osobiste przesłanie,

możliwie jak najszybciej, oświadczenia pocztą.

Jeżeli chodzi o kwestię zmiany przedmiotu zabezpieczenia zaciągniętego kredytu -

ponieważ hipoteka zabezpieczająca wierzytelność banku wynikającą z kredytu obciąża

konkretną nieruchomość – nie ma możliwości przeniesienia zabezpieczenia na inną

nieruchomość. Klientce nie przysługuje roszczenie o zwolnienie mieszkania spod hipoteki.

Ewentualna zmiana przedmiotu zabezpieczenia wymagałaby współdziałania wnuka z bankiem

w postaci zmiany umowy o kredyt, połączonej ze zrzeczeniem się hipoteki przez bank w zamian

za ustanowienie innego zabezpieczenia.

Podsumowując stosownym rozwiązaniem w tej sytuacji będzie odwołanie darowizny

z powodu rażącej niewdzięczności, poprzez złożenie stosownego oświadczenia na piśmie.

Zgodnie z przepisem art. 61 KC oświadczenie woli uważa się za złożone drugiej stronie,

gdy doszło do niej w taki sposób, że mogła się zapoznać z jego treścią. Klientka musi także

ustalić dokładnie moment, w którym dowiedziała się o rażącej niewdzięczności wnuka, bowiem

od tej chwili biegnie roczny termin do złożenia oświadczenia o odwołaniu darowizny. Istotne

jest by wskazane oświadczenie zostało złożone jak najszybciej i w taki sposób, by otrzymać

zwrotne poświadczenie odbioru.

14 z 27

PODSTAWA PRAWNA:

1. Ustawa z dnia 23 kwietnia 1964 r. Kodeks Cywilny (Dz. U. z 1964 r. Nr 16, poz. 93

ze zm.) – w tekście jako „KC”,

2. Ustawa z dnia 1982 r. o Księgach wieczystych i hipotece (Dz. U. z 2001 r. Nr 124, poz.

1361 j.t.) – w tekście jako „uKWiH”,

3. Ustawa z dnia 17 listopada 1964 r. Kodeks postępowania cywilnego (Dz. U. z 1964 r.,

Nr. 43, poz 296 ze zm.) – w tekście jako „KPC”.

ŹRÓDŁA POZAPRAWNE:

1. Orzeczenie Sądu Najwyższego z dnia 13 października 2005 r., sygn. akt I CK 112/05,

niepubl.

2. Z. Radwański, Prawo cywilne-część ogólna, W-wa 2007 r.

3. Z. Radwański, J. Panowicz-Lipska, Zobowiązania – część szczegółowa, W-wa 2008

Izabela Kowalewska, V rok prawa

15 z 27

KOMPUTER W CELI

Kwestia dopuszczalności posiadania komputera w celi nie jest często przedmiotem opinii

sporządzanych przez sekcję praw człowieka SUPP. Większość zapytań dotyczy poniżającego

traktowania osadzonych, warunków niespełniające norm sanitarnych w celach i ich

przeludnienia. Z tej przyczyny niniejsza sprawa wydaje się nad wyraz ciekawa.

Klient odbywający karę pozbawienia wolności od kilku lat bezskutecznie zabiega

o zgodę dyrektora Zakładu Karnego (dalej jako „ZK”) na posiadanie w celi komputera, o którym

mowa w art. 110a § 2 KKW22

. Klient przebywa w zakładzie karnym od 11 lat i nigdy wcześniej

nie używał komputera. Ze względu na rozpowszechnienie tego sprzętu i istotną rolę, jaką ten

sprzęt odgrywa we współczesnym świecie, Klient wykazuje chęć posiadania w celi komputera

stacjonarnego bądź przenośnego notebooka. Ponadto wskazuje, że sprzęt ten miałby służyć

do edukacji i podnoszenia kwalifikacji zawodowych, co miałoby po odbyciu kary pozbawienia

wolności podnieść atrakcyjność Klienta na rynku pracy i ułatwić znalezienie pracy. Osadzony

chciałby używać komputera m.in. do nauki języków obcych, korzystania z systemów informacji

prawnych czy napisania książki. Ponadto komputer umożliwiłby Klientowi samokształcenie,

rozwój zainteresowań, pasji, umiejętności, co realnie zwiększyłby szansę Klienta na pomyślną

readaptację społeczną po zwolnieniu. Klient wyjaśnia, że nigdy nie żądał od dyrektora zakładu

dostarczenia sprzętu komputerowego na koszt Skarbu Państwa, ale jest gotów wydać na ten cel

własne środki. Sprzęt zostałby zakupiony w sklepie, byłby fabrycznie nowy i posiadałby

certyfikat bezpieczeństwa „CE”, spełniając wszystkie wymagania służby więziennej dotyczące

oznaczeń bezpieczeństwa użytkowego.

Punktem wyjścia w odpowiedzi na pytanie o dopuszczalność posiadania komputera

w celi jest art. 70 ust. 1 Konstytucji RP23

stanowiący, że każdy ma prawo do nauki. Konstytucja

nie różnicuje podmiotowo kategorii osób, którym prawo to zostało przyznane, zatem osoba

skazana również korzysta z podmiotowego prawa do nauki. Ponadto Konstytucja RP w art. 32

ust. 1 stanowi, że wszyscy obywatele Rzeczypospolitej Polskiej są równi wobec prawa

i posiadają prawo do równego traktowania przez władze publiczne. Prawo do nauki zostało

uznane za podstawowe prawo jednostki w wielu aktach i konwencjach międzynarodowych, m.in.

w Powszechnej Deklaracji Praw Człowieka (art. 26), Międzynarodowym Pakcie Praw

Gospodarczych, Społecznych i Kulturalnych (art. 13), Protokole nr 1 do Europejskiej Konwencji

22

ustawa z dnia 6 czerwca 1997 r. Kodeks karny wykonawczy (Dz. U. z 1997 r. Nr 90, poz. 557 ze zm.) 23

Konstytucja Rzeczpospolitej Polskiej z dnia 2 kwietnia 1997 r. (Dz. U. z 1977 r. Nr 78, poz. 483)

16 z 27

Praw Człowieka (art. 2). Zasadniczo przepisy te nakładają na państwo obowiązek zapewnienia

realizacji prawa do nauki, szczególnie na poziomie podstawowym i wyższym. Jednakże tak

skonstruowane prawo winno być interpretowane również w szerszym zakresie przyznającym

jednostce prawo do kształcenia i własnego rozwoju, oraz z całą pewnością państwo nie może

prawa tego w żaden sposób ograniczać, a powinno zapewnić jednostce warunki

do niezakłóconego korzystania z tego prawa. Warto wskazać na protokół nr 1 do Europejskiej

Konwencji Praw Człowieka, który w art. 2, prawo do nauki ujmuje od strony negatywnej,

stanowiąc, iż nikt nie może być pozbawiony prawa do nauki.

W przedmiotowej sprawie wyżej wymienione prawa zostały wyrażone w art. 110a § 2

KKW, na treść którego powołuje się Klient. Stanowi on, że Dyrektor ZK może zezwolić

skazanemu na posiadanie w celi sprzętu audiowizualnego, komputerowego oraz innych

przedmiotów, w tym także podnoszących estetykę pomieszczenia lub będących wyrazem

kulturalnych zainteresowań skazanego, jeżeli posiadanie tych przedmiotów nie narusza zasad

porządku i bezpieczeństwa obowiązujących w ZK. Na gruncie powyższego przepisu rodzi się

kilka wątpliwości. Po pierwsze decyzja Dyrektora ZK, opiera się na uznaniu („może zezwolić”).

Przepis w tym miejscu uzależnia przyznanie prawa czy nałożenie obowiązku lub inne

rozstrzygnięcie od uznania organu postępowania wykonawczego. Obecnie nie dopuszcza się już

uznania "swobodnego". Przyjmuje się, że uznanie jest zawsze związane normami prawnymi

i w coraz większym stopniu zostaje poddawane sądowej kontroli.

Kolejną problematyczną kwestią w omawianym przepisie 110a § 2 KKW jest warunek

nienaruszania zasad i bezpieczeństwa obowiązujących w ZK. Jak podaje Zbigniew Hołda

w Komentarzu do KKW24

„zagrożenie dla bezpieczeństwa zakłada wyższe niż przeciętne

prawdopodobieństwo zaistnienia okoliczności, które są podstawą stosowania

przez funkcjonariuszy Służby Więziennej środków przymusu bezpośredniego, broni palnej

czy psa służbowego”. Komputer pozbawiony technicznych możliwości dostępu do Internetu nie

powinien w żaden sposób naruszać bezpieczeństwa i porządku w ZK.

Warta podkreślenia jest determinacja Klienta w dążeniu do zapewnienia mu komputera

w celi, powołując się przy tym na szereg argumentów, którym trudno odmówić słuszności.

Odnosząc się do niektórych z nich, zasadnym jest argument potrzeby praktycznego doskonalenia

swoich umiejętności na sprzęcie komputerowym. Pozbawienie Klienta dostępu do sprzętu

komputerowego nie tylko narusza jego uprawnienia do samokształcenia i rozwoju, lecz również

w perspektywie zakończenia wykonywania kary pozbawia go realnie konkurencyjności na rynku

pracy. Zasadnym jest również w ocenie autora argument wskazujący na potrzebę posiadania

komputera w celu prowadzenia działalności twórczej.

PODSTAWA PRAWNA:

24

Zbigniew Hołda, Komentarz do Kodeksu karnego wykonawczego, Gdańsk 2006

17 z 27

1. Konstytucja Rzeczpospolitej Polskiej z dnia 2 kwietnia 1997 r. (Dz. U. z 1977 r. Nr 78,

poz. 483)

2. Konwencja o ochronie praw człowieka i podstawowych wolności (Dz. U. z 1993 r. Nr 61,

poz. 284 ze zm.)

3. Powszechna Deklaracja Praw Człowieka z 1984 r.

4. Międzynarodowy Pakt Praw Gospodarczych, Społecznych i Kulturalnych z 1966 r.

5. Ustawa z dnia 6 czerwca 1997 r. Kodeks karny wykonawczy (Dz. U. z 1997 r. Nr 90,

poz. 557 ze zm.)

ŹRÓDŁA POZAPRAWNE:

1. Pismo Helsińskiej Fundacji Praw Człowieka z dnia 8 grudnia 2008 r. skierowane

do Dyrektora Zakładu Karnego mjr mgr Piotra Kondraciuka

Michał Gulczyński, IV rok prawa stacjonarnego

18 z 27

KONWOJOWANIE OSÓB NIEPEŁNOSPRAWNYCH

Izolacyjny charakter kar oraz środków zapobiegawczych powoduje, że organy

wykonawcze często stają w obliczu problemu zastosowania odpowiednich środków ochronnych

oraz przymusu. Spotykamy się z tym między innymi przy konwojowaniu przez służbę więzienną

osób skazanych oraz tymczasowo aresztowanych. Na jednej płaszczyźnie równolegle zbiegają

się wtedy normy prawa karnego oraz praw człowieka. Niemniej, przedmiotem rozważań

niniejszego artykułu będą wyłącznie normy pierwszego typu, w oparciu o które postaram się

przedstawić prawny zakres działania funkcjonariuszy służby więziennej wobec osób

pozbawionych wolności. Punktem odniesienia będzie tu określony stan faktyczny, z którym

zetknęła się Poradnia.

Skazany prawomocnym wyrokiem sądu z art. 148 § 1 k.k. (zabójstwo zagrożone karą

pozbawienia wolności na czas nie krótszy od 8 lat, karą 25 lat pozbawienia wolności, albo karą

dożywotniego pozbawienia wolności) jest osobą niepełnosprawną, chorującą min. na: RZS

(reumatoidalne zapalenie stawów), nadciśnienie tętnicze czy zaćmę obuoczną. Odmówił on

transportu do publicznej służby zdrowia z powodu konieczności zastosowania prowadnic.

Ponadto, przy kolejnym transporcie został zmuszony przez funkcjonariuszy służby więziennej

do „wczołgania się do więźniarki, skuty i na czworakach”. Należy również dodać,

że wspomniane zajście miało miejsce po nieudanej próbie samobójczej skazanego. Dla oceny

tego stanu faktycznego wiodącą rolę będzie miała uSW25

.

Prawny zakres działania funkcjonariuszy służby więziennej wobec osób pozbawionych

wolności opiera się przede wszystkim na ogólnych regułach postępowania. Powinni się oni

kierować zasadami praworządności, bezstronności oraz humanizmu, a także szanować prawa

i godność osadzonych. Normy te mają jednak charakter dyrektywalny, w związku z tym nie

mogą stanowić samodzielnej podstawy odpowiedzialności. Prawa i obowiązki funkcjonariuszy

służby więziennej szczegółowo precyzują kolejne artykuły, obejmując m. in. zakres

zastosowania środków przymusu bezpośredniego wobec osób pozbawionych wolności. Środki

przymusu bezpośredniego zostały ujęte w zamknięty katalog, a ich stosowanie wyraźnie określa

ustawa, co ma istotne znaczenie w kontekście omawianej sprawy. Poza sytuacjami typowymi

tj. usiłowanie zamachu na życie lub zdrowie, nawoływanie do buntu, rażące nieposłuszeństwo,

groźne zakłócenie spokoju i porządku, niszczenie mienia, ucieczka osoby pozbawionej wolności,

25

ustawa z dnia 26 kwietnia 1996 r. o Służbie Więziennej (Dz. U. z 2002 r. Nr 207, poz. 1761, j.t. ze zm.), od 13

sierpnia 2010 r. obowiązuje nowa ustawa z dnia 9 kwietnia 2010 r. o służbie więziennej (Dz. U. Nr 79, poz. 523)

19 z 27

środki te można również stosować w uzasadnionych przypadkach w czasie konwojowania

lub doprowadzania osoby pozbawionej wolności w celu zapobieżenia ucieczce tej osoby

lub objawom jej czynnej agresywności. Katalog środków przymusu bezpośredniego został

jednak, w przypadku wspomnianego konwojowania lub doprowadzania, ograniczony

do zastosowania kajdan, pasa obezwładniającego lub prowadnic. Środków tych nie można

ponadto stosować dłużej niż wymaga tego potrzeba – zasada ta odnosi się do całego katalogu

i wszystkich sytuacji faktycznych.

Nie można pominąć faktu, że pod reżimem nowej ustawy o służbie więziennej,

przytoczone regulacje dotyczące konwojowania i doprowadzania osób pozbawionych wolności

zastąpiła odmienna konstrukcja. Zgodnie z art. 19 tej ustawy „w celu zapobieżenia ucieczce

osoby pozbawionej wolności lub objawom jej czynnej agresji lub autoagresji można zastosować,

jako środki prewencyjne, kask ochronny, kajdanki, pas obezwładniający lub prowadnice, a także

urządzenia techniczne powodujące blokadę stawu kolanowego”.

Tym samym nowa ustawa o służbie więziennej poszerzyła nieco zakres zastosowania

wymienionych środków prewencyjnych, co wyraża się w braku wyraźnego wskazania

czynności, podczas których środki te miałyby być zastosowanie (wcześniej „w czasie

konwojowania lub doprowadzania”) oraz w pominięciu zwrotu „w uzasadnionym przypadku”.

Jeżeli chodzi o konwojowanie osób chorych lub niepełnosprawnych, to brak w tej materii

odrębnych przepisów, zastosowanie będą tu miały wyżej opisane regulacje (odrębne regulacje

mają zastosowanie jedynie do kobiet oraz kobiet w ciąży).

Podsumowując prawny zakres działania funkcjonariuszy służby więziennej,

w odniesieniu do opisanego stanu faktycznego, należy stwierdzić, że funkcjonariusze

zobowiązani są do poszanowania szeroko pojętych praw i godności człowieka niezależnie

od popełnionego czynu. Zastosowanie kajdan lub prowadnic podczas konwojowania może

nastąpić w celu zapobieżenia ucieczce lub objawom czynnej agresywności, jednak jedynie

w uzasadnionym przypadku. W ocenie tego stanu faktycznego należy z pewnością uwzględnić,

że skazany posiada status osoby niepełnosprawnej oraz cierpi na udokumentowane choroby.

Argumentem przemawiającym za zastosowaniem tego typu środków może być, np.: wysoki

ciężar gatunkowy sprawstwa, jednak całość wymagałaby dokładniejszego zbadania wszystkich

okoliczności sprawy.

PODSTAWA PRAWNA:

1. Ustawa z dnia 26 kwietnia 1996 r. o Służbie Więziennej (Dz. U. z 2002 r. Nr 207, poz. 1761, ze zm.)

2. Ustawa z dnia 9 kwietnia 2010 r. o Służbie Więziennej (Dz. U. z 2010 r. Nr 79, poz. 523)

3. Ustawa z dnia 6 czerwca 1997 r. Kodeks Karny (Dz. U. z 1997 r. Nr 128 poz. 840 ze zm.)

Tomasz Niesiołowski, IV rok prawa

20 z 27

PRZERWA W ODBYWANIU KARY POZBAWIENIA WOLNOŚCI

Pan A. został skazany prawomocnym wyrokiem na karę pozbawienia wolności.

Pozostało mu do odbycia 11 miesięcy z orzeczonej kary. W między czasie Pan A. otrzymał

z Sądu w Z. pozew o eksmisję z zajmowanego przez niego przed orzeczeniem wyroku karnego,

wraz z matką i babcią, lokalu mieszkalnego. Pod koniec 2009 r. zapadł wyrok zasądzający

eksmisję z lokalu w związku z jego zadłużeniem na kwotę ponad 20.000 zł. Równocześnie

pełnomocnik Burmistrza Z. poinformował Pana A., iż istnieje możliwość zawarcia z nim

oraz jego matką i babcią ponownej umowy najmu lokalu, w przypadku uregulowania wyżej

opisanej wierzytelności. Klient chciałby, aby w stosunku do jego osoby orzeczono przerwę

w odbywaniu kary, gdyż w takiej sytuacji, jak twierdzi Pan A., miałby on możliwość podjęcia

zatrudnienia, które to pozwoliłoby mu na spłatę zadłużenia lokalu.

Przerwa w wykonaniu kary pozbawienia wolności (dalej jako „przerwa”) została

uregulowana w art. 153 KKW26

. W polskim prawie karnym wykonawczym mamy do czynienia

bądź to z przerwą orzekaną obligatoryjnie, bądź fakultatywnie.

Przerwy obligatoryjnej (art. 153 § 1 KKW) udziela sąd penitencjarny, jeżeli zachodzą

przesłanki do odroczenia wykonania kary pozbawienia wolności z art. 150 § 1 KKW,

czyli w wypadku choroby psychicznej skazanego lub innej ciężkiej choroby uniemożliwiającej

wykonywanie tej kary. Przerwę fakultatywną (art. 153 § 2 KKW) sąd penitencjarny może

udzielić, jeżeli przemawiają za tym ważne względy zdrowotne, rodzinne lub osobiste.

Przesłanka ważnych względów zdrowotnych, rodzinnych lub osobistych jest typową

klauzulą generalną, czyli świadomie niedoprecyzowaną normą prawną, której zastosowanie

i dookreślenie powierza się organowi stosującemu prawo27

. Warto dodać, że klauzule generalne

pozwalają znacznie uelastycznić proces stosowania prawa, czyniąc je bliższym sytuacjom

życiowym. Trudno bowiem sobie wyobrazić, iż ustawodawca zawarłby w KKW pełny katalog

przesłanek, w których przypadku można orzec przerwę.

Ocenę tego, czy zachodzą ważne względy zdrowotne, rodzinne lub osobiste sąd

penitencjarny dokonuje zawsze indywidualnie w odniesieniu do konkretnej sprawy.

Przykładowo wskazuje się, że takimi ważnymi względami może być, np.: pozostawanie rodziny

skazanego bez środków do życia, potrzeba uregulowania spraw majątkowych lub osobistych

skazanego, bądź wiek lub kalectwo członków rodziny skazanego, z którymi wspólnie

zamieszkuje lub opiekuje się nimi, zaś opieki tej nie mogą zapewnić inne osoby28

. Sąd

penitencjarny bierze również pod uwagę wiele innych okoliczności przy orzekaniu przerwy

26

ustawa z dnia 6 czerwca 1997 r. Kodeks karny wykonawczy (Dz. U. z 1997 r. Nr 90, poz. 557 ze zm.) 27

T. Stawecki, P. Winczorek, Wstęp do prawoznawstwa, Warszawa 2003, str.34-35, 28

Z. Hołda, K. Postulski, Kodeks karny wykonawczy. Komentarz, Gdańsk 2007, s.502,

21 z 27

fakultatywnej. Na wstępie warto zauważyć, że przerwa w wykonaniu kary pozbawienia wolności

jest jedną z najdalej idących form wstrzymania wykonania kary pozbawienia wolności. Inny

charakter mają takie instytucje prawne jak – przepustka, nagroda, czy zezwolenie – dlatego

w pierwszej kolejności sąd penitencjarny powinien rozważyć, czy dla realizacji potrzeb

skazanego nie będą wystarczające wyżej wskazane instytucje. W dalszej kolejności sąd bada,

czy skazany rokuje wykorzystanie przerwy zgodnie z deklarowanymi celami. Jeżeli takiej

perspektywy brak, wówczas przerwa nie powinna być udzielona29

. Sąd penitencjarny poddaje

również badaniu charakter, okoliczności i skutki czynu popełnionego przez skazanego.

Wskazano jednakże, iż odległy koniec kary niedawno orzeczonej nakazuje dużą powściągliwość

w udzielaniu przerwy, m.in. dlatego, iż rodzi to obawę przed uchyleniem się od wymiaru

sprawiedliwości30

. Ocenie sądu podlega także zachowanie skazanego w trakcie odbywania kary,

jak również prognoza, co do zachowania się skazanego po udzieleniu mu przerwy.

W świetle przesłanki ważnych względów rodzinnych należy dodać, że chodzi tu o ciężką

sytuację życiową najbliższej rodziny skazanego. KKW nie przesądza zakresu pojęciowego

terminu rodzina, jednakże chociażby w świetle definicji ustawowej osób najbliższych

z art. 115 § 11 KK31

bezspornie należy uznać, iż status taki (rodziny najbliższej) w przypadku

Pana A. mają jego matka i babcia. Warto jednakże nadmienić, iż dobro i ochrona rodziny nie

należy do celów postępowania wykonawczego (jest nim wymierzenie sprawiedliwości). Nie

może być to zatem jedyny cel, ze względu na który sąd penitencjarny orzeka o przerwie32

.

Jeśli chodzi o przesłankę ważnych względów osobistych to jej materialną treścią są

ciężkie skutki dla oskarżonego, jakie mogą wystąpić w przypadku, kiedy przerwa nie zostanie

orzeczona33

. Wydaje się, iż prawdopodobieństwo odebrania prawa do lokalu mieszkalnego może

spełniać tę przesłankę. Jednakże zasadniczą kwestią w tej sytuacji jest prawdopodobieństwo

wykazania przez skazanego możliwości uzyskania przez niego zatrudnienia, które pozwoliłoby

mu na spłatę zadłużenia. Takie prawdopodobieństwo musi równać się w praktyce pewności

takiego zatrudnienia. Ponadto w sytuacji Klienta warto wskazać, iż dla oceny, czy zachodzi

przesłanka ważnych względów osobistych może mieć również znaczenie, czy skazanemu i jego

rodzinie przysługuje prawo do lokalu socjalnego. Należy jednak jasno zaznaczyć, iż w polskim

porządku prawnym nie jest możliwa tzw. „eksmisja na bruk”, gdyż przepisy prawa lokalowego

nakładają na gminy obowiązek zapewnienia w określonych przypadkach (np. eksmisja) lokali

29

postanowienie SA w Krakowie z dnia 29 listopada 1999 r., II AKz 512/99. 30

postanowienie SA w Krakowie z dnia 28 grudnia 2001 r., IIAKz 505/01). 31

ustawa z dnia 6 czerwca 1997 r. Kodeks karny (Dz. U. z 1997 r., Nr 88, poz. 553 ze zm.) 32

tak: Sąd Apelacyjny w Krakowie w postanowieniu z dnia 13 marca 2002 r., II AKz 62/02. 33

Z. Hołda, K. Postulski, Kodeks karny wykonawczy. Komentarz, s. 512.

22 z 27

socjalnych34

. Kwestia ta niewątpliwie może mieć znaczenie dla decyzji sądu w przedmiocie

przerwy.

Sąd penitencjarny udziela przerwy fakultatywnej na wniosek skazanego w drodze

postanowienia o udzieleniu przerwy. W przypadku orzeczenia przerwy fakultatywnej jej okres

nie może przekroczyć roku. Może być on orzeczony zarówno jednorazowo, bądź składać się

z kilku krótszych przerw, które łącznie nie przekroczą okresu jednego roku.

Udzielając przerwy sąd może zobowiązać skazanego do utrzymywania w okresie tej

przerwy kontaktu z sądowym kuratorem zawodowym w miejscu pobytu, niezmieniania bez jego

zgody miejsca pobytu, podjęcia starań o znalezienie pracy zarobkowej lub meldowania się

we wskazanej jednostce Policji (art. 153 § 4 KKW). Obowiązki te sąd określa w postanowieniu

o udzieleniu przerwy. Niewykonanie nałożonych obowiązków może skutkować odwołaniem

przerwy. Wniosek skazanego o udzielenie przerwy podlega opłacie w wysokości 60 zł35

.

PODSTAWA PRAWNA:

1. Ustawa z dnia 6 czerwca 1997 r. Kodeks karny wykonawczy (Dz. U. z 1997 r., Nr 90,

poz. 557 z późn. zm.),

2. Ustawa z dnia 6 czerwca 1997 r. Kodeks karny (Dz. U. z 1997 r., Nr 88, poz. 553

z późn. zm.),

3. Ustawa z dnia 21 czerwca 2001 r. o ochronie praw lokatorów, mieszkaniowym zasobie

gminy i o zmianie Kodeksu cywilnego (Dz. U. z 2001 r. Nr 71, poz.773 z późn. zm.),

4. Ustawa z dnia 23 czerwca 1973 r. o opłatach w sprawach karnych (Dz. U. z 1983 r.,

Nr 49, poz. 223 z późn. zm.).

ŹRÓDŁA POZAPRAWNE:

1. T. Stawecki, P. Winczorek, Wstęp do prawoznawstwa, Warszawa 2003,

2. Z. Hołda, K. Postulski, Kodeks karny wykonawczy. Komentarz, Gdańsk 2007.

Marcin Stachowicz, V rok prawa stacjonarnego

34

art. 14 ustawy z dnia 21 czerwca 2001 r. o ochronie praw lokatorów, mieszkaniowym zasobie gminy i o zmianie

Kodeksu cywilnego (Dz. U. z 2001 r. Nr 71, poz.773 ze zm.). 35

art. 15 ust. 1 pkt. 2 ustawy o opłatach w sprawach karnych (Dz. U. z 1983 r. Nr 49, poz. 223 ze zm.).

23 z 27

SĄDOWE DOCHODZENIE ŚWIADCZEŃ EMERYTALNO-RENTOWYCH

OD ZAKŁADU UBEZPIECZEŃ SPOŁECZNYCH

Klient ma obecnie 65 lat i tym samym osiągnął wiek emerytalny. W opinii organu

emerytalnego nie ma wypracowanych 25 lat okresów składkowych i nieskładkowych (dwie

niezbędne przesłanki do przyznania prawa do emerytury z Zakładu Ubezpieczeń Społecznych –

dalej jako „ZUS”). Klient otrzymał decyzję odmowną w związku z ustaleniem przepracowanych

lat na poziomie 12 lat i 2 miesięcy. Na skutek decyzji odmownej Klient zdecydował się

na wystąpienie na drogę sądową, gdyż posiada dokumentację mogącą potwierdzić jego

działalność zawodową. Najpoważniejszym uchybieniem poczynionym przez ZUS było

nieuwzględnienie okresu, w którym Klient prowadził lub pracował na gospodarstwie rolnym.

W powyższym stanie faktycznym należało wyjść od wyjaśnienia tego, w jaki sposób

w aspekcie teoretycznym należy traktować prawo do renty.

System ubezpieczeń społecznych dzieli ubezpieczonych na trzy grupy wiekowe – każda

podlega odrębnemu reżimowi prawnemu. Wiek wskazany przez Klienta w dokumentach

świadczył o przynależności do grupy osób urodzonych przed 1. stycznia 1949 r.. W myśl

obecnych przepisów, obywatele polscy zaliczani do tejże grupy nabywają prawo do emerytury

w momencie: 1) osiągnięcia wymaganego wieku, odpowiednio – 60 lat dla kobiet i 65 lat dla

mężczyzn; 2) posiadania co najmniej 20 (dla kobiet) lub 25 (dla mężczyzn) lat okresów

składkowych i nieskładkowych.

Jak już zostało wspomniane wcześniej konieczne jest jednoczesne spełnienie obu

z powyżej wymienionych przesłanek. O ile pierwsza z nich nie budzi większych wątpliwości,

o tyle druga wymaga nieco głębszej analizy. Po pierwsze wskazane jest wyjaśnić pojęcie

okresów składkowych. Należy przez to rozumieć czas, w ciągu którego osoba uprawniona

podlegała ubezpieczeniu, a więc de facto odprowadzała obowiązkowe składki ZUS. Do tego

należy zaliczyć okresy wymienione w art. 6 uERzFUS36

.

Z tegoż katalogu wynika, iż w przepisach zostało jasno określone, co może zostać

zaliczone do osiągniecia wymaganego ustawą okresu składkowego, a tym samym do spełnienia

jednego z dwóch w/w warunków uzyskania prawa do emerytury. Enumeratywne wyliczenie

36

ustawa z dnia 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych (Dz. U. z 1998 r.

Nr 153, poz. 1227 ze zm.)

24 z 27

ustawowe jest katalogiem zamkniętym – w praktyce oznacza to, że ZUS jest nim związany i nie

ma możliwości uznania innych okresów za okresy składkowe.

Natomiast przez pojęcie okresów nieskładkowych należy rozumieć okresy pobierania

wynagrodzenia za czas niezdolności do pracy wypłacanych na podstawie przepisów KP37

,

zasiłków z ubezpieczenia społecznego (chorobowego lub opiekuńczego), świadczenia

rehabilitacyjnego, urlopu bezpłatnego, nauki w szkole wyższej na jednym kierunku

pod warunkiem jej ukończenia, w wymiarze określonym w programie studiów, pobierania

zasiłku przedemerytalnego i świadczenia przedemerytalnego i inne wymienione w art. 7

uERzFUS. Z przedstawionych przez Klienta dokumentów nie wynikało nic na temat w/w stanów

faktycznych/prawnych, a więc regulacja ta nie miała dla Klienta żadnego znaczenia.

Jednakże najdonioślejszym przepisem dla rozstrzygnięcia sprawy okazał się być art. 28

ust. 2 uERzFUS. Uregulowane w nim uprawnienie upoważnia Klienta do zmniejszenia okresu

składkowego do 20 lat ze standardowego 25-letniego okresu. Wyjątek od sztywnego czasu

uregulowanego przepisami prawa niesie za sobą również pewne niedogodności.

Otóż „(...)negatywną konsekwencją takiego ułatwienia w przechodzeniu na emeryturę

jest brak możliwości podwyższenia tego świadczenia do kwoty emerytury minimalnej (art. 54

ustawy o ubezpieczeniu społecznym rolników – dalej jako „uUSR”), gdyby jej wysokość okazała

się niższa niż stanowi art. 85 ust. 2 uUSR”38

.

Co więcej, z dokumentów przedstawionych przez Klienta wynikało, iż w latach

1963-1971 prowadził on gospdarstwo rolne. Oznacza to, że w/w okres, zgodnie z przepisem

art. 10 ust. 1 uERzFUS mówiącym, iż „przy ustalaniu prawa do emerytury oraz przy obliczaniu

jej wysokości uwzględnia się również następujące okresy, traktując je, z zastrzeżeniem art. 56,

jak okresy składkowe: (...) pkt. 2: przypadające przed dniem 1 lipca 1977 r. okresy prowadzenia

gospodarstwa rolnego po ukończeniu 16 roku życia (...)”, może zostać zaliczony do okresów

składkowych i nieskładkowych branych pod uwagę przez ZUS przy wydawaniu decyzji

o przyznaniu bądź odmowie przyznania emerytury.

Ponadto, pkt. 3 tegoż przepisu mówi o „(...)okresie pracy w gospodarstwie rolnym po

ukończeniu 16 roku życia”. Oznacza to, że do okresu składkowego może zostać zaliczony nie

tylko czas, kiedy Klient zarządzał gospodarstwem, ale także czas, gdy jedynie w nim pracował.

Odnosząc się do wymaganych dowodów potwierdzających czas pracy, należy przede

wszystkim przytoczyć § 21 Rozporządzenia RM39

. Norma wynikająca z tego przepisu w sposób

37

ustawa z dnia 26 czerwca 1974 r. Kodeks pracy (Dz. U. z 1998 r. Nr 21, poz. 94 j.t.) 38

Komentarz do art. 28 uERzFUS, [w:] K. Antonów, M. Bartnicki, B. Suchacki, Ustawa o emeryturach i rentach

z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych. Komentarz, ABC, 2009, wyd. III. 39

Rozporządzenie Rady Ministrów z dnia 7 lutego 1983 r. w sprawie postępowania o świadczenia emerytalno-

rentowe i zasad wypłaty tych świadczeń (Dz. U. z 1983 r. Nr 10, poz. 49 ze zm.)

25 z 27

wyczerpujący określa zakres wymaganych dowodów wymaganych do przedłożenia organowi

emerytalnemu.

Nieco bardziej zawile, acz bardzo korzystnie przedstawia się regulacja dotycząca dowodu

ze świadków w niniejszej sprawie. Przede wszystkim zwrócić uwagę należy na § 22

Rozporządzenia RM, zgodnie, z którym „okresy zatrudnienia mogą być udowodnione

zeznaniami świadków, gdy zainteresowany wykaże, że nie może przedstawić zaświadczenia

zakładu pracy. Zeznania świadków przedstawia osoba ubiegająca się o przyznanie

świadczenia”. Nadto, biorąc pod uwagę stadium postępowania (wdanie się w spór sądowy),

zastosowanie będzie miała teza wyrażona przez Sąd Najwyższy w sentencji wyroku z dnia

2 lutego 1996 r. (II URN 3/95), w myśl której „w postępowaniu przed sądami pracy

i ubezpieczeń społecznych okoliczności mające wpływ na prawo do świadczeń lub ich wysokości

mogą być udowadniane wszelkimi środkami dowodowymi, przewidzianymi w kodeksie

postępowania cywilnego. Ograniczenia dowodowe zawarte w § 22 Rozporządzenia (...) dotyczą

wyłącznie postępowania przed tymi organami”. W praktyce oznacza to, że w toku rozprawy

Klient będzie miał możliwość przedstawienia dowodu zarówno 1) z dokumentu – wszelkie

posiadane zaświadczenia o wykonywanej pracy (w tym uzyskane od starosty) – szczegółowa

regulacja znajduje się w art. 244 i nast. KPC40

oraz 2) z zeznań świadków – zeznania osób

mogących wiarygodnie potwierdzić fakt wykonywania pracy na roli – szczegółowa regulacja

znajduje się w art. 258 i nast. KPC, czyli zgodnie z przepisami dotyczącymi procedury cywilnej.

Reasumując należy stwierdzić, iż w przypadku, gdy ZUS odmawia obywatelowi prawa

do emerytury, osobie poszkodowanej przysługuje prawo do dochodzenia swych roszczeń

w drodze powództwa cywilnego z zachowaniem wszelkich przywilejów wynikających z tego

faktu.

PODSTAWA PRAWNA:

1. Konstytucja Rzeczypospolitej Polskiej z dnia 2 kwietnia 1997 r. (Dz. U. Nr 78, poz. 483 ze zm.),

2. Ustawa z dnia 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych

(Dz. U. z 1998 r. Nr 153, poz. 1227 ze zm.),

3. Ustawa z dnia 20 grudnia 1990 r. o ubezpieczeniu społecznym rolników (Dz. U. z 1990 r. Nr 50,

poz. 291 ze zm.),

4. Ustawa z dnia 17 listopada 1964 r. Kodeks postępowania cywilnego (Dz. U. z 1964 r. Nr 43,

poz. 296 ze zm.),

5. Ustawa z dnia 28 lipca 2005 r. o kosztach sądowych w sprawach cywilnych (Dz. U. z 2005 r. Nr 90,

poz. 594 ze zm.),

6. Rozporządzenie Rady Ministrów z dnia 7 lutego 1983 r. w sprawie postępowania o świadczenia

emerytalno-rentowe i zasad wypłaty tych świadczeń (Dz. U. z 1983 r. Nr 10, poz. 49 ze zm.).

40

Ustawa z dnia 17 listopada 1964 r. Kodeks postępowania cywilnego (Dz. U. z 1964 r. Nr 43, poz. 296 ze zm.)

26 z 27

ŹRÓDŁA POZAPRAWNE:

1. Komentarz do ustawy z dnia 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń

Społecznych (Dz. U. z 2009 r. Nr 153 poz. 1227), [w:] K. Antonów, M. Bartnicki, B. Suchacki,

Ustawa o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych. Komentarz, ABC, 2009,

wyd. III.

Szymon Szarmach, IV rok prawa stacjonarnego

27 z 27

REDAKCJA:

REDAKTORZY NACZELNI:

1. Dominika Mróz (V rok prawa stacjonarnego)

2. Mikołaj Szlagowski (V rok prawa stacjonarnego)

AUTORZY ARTYKUŁÓW:

1. Aleksandra Lubocka (II rok MSA)

2. Ewa Gromada (V rok prawa stacjonarnego)

3. Izabela Kowalewska (V rok prawa stacjonarnego)

4. Michał Gulczyński (IV rok prawa stacjonarnego)

5. Tomasz Niesiołowski (IV rok prawa stacjonarnego)

6. Marcin Stachowicz (V rok prawa stacjonarnego)

7. Szymon Szarmach (IV rok prawa stacjonarnego)