Hakkari Oniversitesi ilahiyat Fakiiltesi 2-3 Mciy1s 2014

KADIN VE AiLE SORUNLARI

SEMPOZYUMU

Editor Yrd.Do~.Dr. $emsettin KIRI$

Sernpozyurn Onursal Ba~kam Prof. Dr. Ebubekir CEYLAN

Rektor

Sernpozyurn B~kam Prof. Dr. Orner PAKi~

Dlizenleme Kurulu Yrd.Dot;.Dr. Hiiseyin <;ELiK Yrd.Dor;.Dr. Musa KAVAL

Bilirn Kurulu Prof. Dr. Orner PAid~

Dor;.Dr. Abdiilalirn AYDIN Yrd.Dor;.Dr. $ernsettin KIRI~ Yrd.Dor;.Dr. Hiiseyin <;ELIK Yrd.Dor;.Dr. Murat ERG iN Yrd.Dor;.Dr. Musa KAVAL

Yrd.Dor;.Dr. Islam MUSAYEV

Editor Yrd.Dor;.Dr. $emsettin KIRI$

Editor Yardarnalan Yrd.Dor;.Dr. Hiiseyin <;ELiK Ar~. Gor. Saim GUNDOGAN

Ar$. Gor. YusufTAN

Redaksiyon Eyiip AKDOGAN

Sernpozyurn Koordinatorleri Ar~ . Gor. Bedir SALA

Ar$. Gor. Mesut AKDOGAN

Kapak Tasanm $ahin DURSUN

ir;Tasanm Ex.~.'!. J.iin.LtliJl.Bil!itll)._&_Ajans Hizrnetleri · - .

' :.· ·.~ ·· -332·i3S0·7fl:37 . . : -;~ ;·;r i .: l •• . • ' . - ~ . . ~ •• :.. • . • . • •

: i.~:·!;i :·· . .:_ ·: j;;~r.~ ·· :!;\": i . ~-.; i · . ~ 978l665~87i:li9-6-7 '

\·~:·.:~·.:~ --:~·i~~-a~~-~ ·.:· ~·:· . ::.:~ ::1.: • ... ·:

' Dizgi Ofset/Nisan 20,5. , ..... ·; :Fevzi <;akmak Mh. Matbaai:dar Sit. ' · ;

10451 Sk~ No:4-T/3420005·Karatay/Konya-· ~

Bu kitap Hakkari Oniversitesi biinyesinde hazrrlanan, T.C. Genflik Ve Spar Bakanl1g1 tarafindan "Genf/ik Projeleri Destek Program1" ferfevesinde desteklenen "Bizi Biz Yapan Degerler Bilinsin

isterim" projesi kapsammda bastmlmt~tlr.

78 Yrd.Ooc;.Dr.~emsettin KIRI~

G0N0M0Z AiLESiNDE EBEVEYNLERiN l;OCUK YETi$TiRMEDEKi ZORLUKJARI

YENi NESLiN YE:Ti$MESiNDE AiLED£ AHIAK EGtriMJj

Prof,Dr. Mehme.t Zeki AYDIN.

OZET

Bu ~ah~mada amac1m1z ahlak egitiminin insanhgm daha iyi yeti~mesinde­

ki. onemi i.izerinde durulacakt1r. Bunu yaparken ill< ba~ta genet anlamda ahlak teriminde neler anladlglmlZI anlatmaya ~ah~acag1z. Daha sonra ahlak egitimi­nin onemi i.izerinde durulacak ve ahlak egitiminin amac1 ve saghkh bireyler ye­ti~tirilmesi konusundaki onemi i.izerinde durulacakt1r. Bunlar belirtildikten sonra ahlaki olarak yeti~mi~ bireylerin olu~turdugu aile kurumu ve bu kurum­larm yeti~tirdigi yeni nesillerin nasll olmas1 gerektigi i.izerinde durulacakt1r. Aym paralelde bat1 dilnyas1 ve bizdeki ~ocuk yeti~tirme tarzlan kar~lla~tmlma­ya ~alL~llacaktlr. c;:ocuk yeti~tirmede ailelerin kar~lla~t1ldan kimi zorluklar be­lirtilip, bunlara kar~1 kimi ~ozi.im onerileri sunulacakt1r.

Anahtar Kelimeler: Ahlak, Ahlak Egitimi, Aile, Yeni Nesil Yeti~tirme

Challenges of Parents in Child Rearing in Today's Family

MORAL EDUCATION IN FAMILY FOR THE EDUCATIONOF NEW GENERATION

ABSTRACT

The aim of this study is to stress the importance of moral educationin better educate humanity.ln doing so,firstly, we will try to explain what we understand by the term ethics in general. Then, we will focus on the impor­tance and aim of moral education and also the importance of healthy indivi­duals rearing.After they are specified, it will be focused on family institution formed by individuals trained on moral grounds and how it should be the next generation brought up by these institutions. We will try to compare child rea­ring in Western world and in our country correspondingly. Some challenges

• Marmara Oniversitesi

Kad1n ve Aile Sorunlan Sempozyumu : 79

faced by families in child rearing will be stated and then some solutions will be presented.

Key Words: Ethics, Moral Education, Family, Next Generation Training

Ahlak Nedir·?

Ahlak, farkh dii~iincelere gore farkh ~ekilde degerlendirilmekte ve bu ne­denle de farklt tammlanmaktadir. K1saca belirtmek gerekirse ahlak, insamn bir amaca yonelik olarak kendi arzusu ile iyi davram~larda bulunup kottiliikten uzak olmasJdJr. Yine ahlak, bir toplumda insanlarm uymak zorunda olduldan davram~ kuralland1r.

Ahlakm gereldiligi ve onemi konusunda <;ok ~ey soylenebilir. Bu konudaki bir soruya verilecek en basit cevap, ahlak olmazsa toplum da olmaz, yani insan­lar ahlaksiz bir arada ya~ayamazlar ~eklindedir. insanlar hangi durumlarda nas1l davranmalan gerektigini bildikleri takdirde, ba~kalannm nas1l davranacag1 hak­landa da gii<;lii tahminlerde bulunabilir ve boylece giivenlik duygusu i<;inde ya­~arlar. Neyin iyi, neyin kotii oldugu hakkmda ortak bir anlay1~ bulunmasaydi, in­sanlar arasmda diizen ve huzur yerine tam bir karga~a hiikiim siirerdi.

Ahlak bir inan<; ve dii~iince sistemidir, iizerimizdeki elbise ve ba~tmtzdaki ~apka gibi maddi' bir varhgt yoktur. Fakat unutmamahyiZ ki, insanlan bir arada tutan ~eyler maddi' baglardan daha <;ok manevi' baglard1r. Ornegin, anla~ma araCJ olarak kullandtgimiz dil, tamamen manevl bir sistemdir. i~te ahlaki de­gerler de manevl degerlerin en onemlileri oldugu i<;in daima on planda tutul­mu~tur. Manevl sistemlerin en ilerisi olan dinler de biiyiik ol<;iide hirer ahlak sistemidirler.

Kaynag1, ister dine, ister ba~ka bir otoriteye dayansm, insanlar aras1 dav­ram~lann bir ktsmi, her zaman "iyi" ve "kotii" gibi deger yargilanna gore de­gerlendirilecektir. Bu yarg1lann bulundugu her yerde ahlaki davram~ soz ko­nusudur. Ahlakm varhg1 bir <;e~it doga yasas1d1r. Suyun bulundugu yerde, nasi! hayat varsa, insanlann bulundugu yerde de ahlak vard1r. insanlara dii~en, ah­laklanm en iyi ~elde sokmakttr. Boylece hepimizin davram~lanna sevgi, iyi ni­yet ve sorumluluk duygusu hakim olsun, cezay1 gerektirecek hi<;bir hareket goriilmesin. Yeni yeti~en nesillere ahlaki degerlerin ogretilmesi bu baktmdan onem ta~tr.

~unu bilmek gerekir ki, insan ne tamamen iyilik ne de tamamen kotii!Uk iizerine yarattlmt~ttr. Al<sine insan, Hd tarafa da egilimli olarak var edilmi~tir.

Her <;ocuk annesinden, dogruyu yanlt~tan aytrt etmeye mlisait olarak do gar.

80 : Yrd.Dor;.Or.Semsettin KIRIS

Kotti bir egitim ile bozulmaz ve dt~ etkenlerden kurtulursa iyi ahlakt geli~mi~ bir insan olur. Bundan ~u anla~tltr: insan, ~ocukken aldtgt egitime ve btiytidti­gi.inde se<;ecegi davram~lara, ah~kanhklara gore huy sahibi olur. Hangi davra­nt~t yerle~mi~ ve ah~kanhk haline gelmi~se, buna gore gtizel veya <;irkin huy sahibi olur. Arzu edilen ~ey, insanda bulunan egilimleri soktip atmak degil; on­Ian dengeli bir ~ekilde kullanarak davram~lan erdemlerle stislemek, kotti duy­gu ve davram~lardan uzakla~makttr.

Ahlak Egitimi

insan ahlaki davram~lan bilmi~ olarak dogmamaktadtr. Bu davram~larm degi~ik toplumlarda degi~ik ~ekiller almast ve farkh olarak degerlendirilmesi de onlarm sonradan ogrenilmi~ degerler oldugunu gosteriyor. Biz hangi du­rumda nastl davranmamtz gerektigini, i<;inde ya~adtg1m1z toplumun yeti~kin bireylerinden veya ya~ttlanmtzdan ogreniyoruz. ~u halde ahlak her ~eyden on­ce bir egitim konusudur. Bu egitim, sadece okullarda verilen derslerden ibaret degildir. Bir baktma, btittin toplumu bir okul ve her insam da bu okulun hem ogretmeni hem de ogrencisi sayabiliriz.

Egitimle ahlak i<; i~edir. Egitim ahlaka gore daha geni~ bir alam i<;ine ahr. Ahlakla egitimin ortak noktast, insanm dti~Unce, duygu ve davram~land1r. iyi ve kotti konusunda ahlakla egitim bir araya gelir. Ahlak, iyiyi ve yaptlmast ge­rekeni gosterir. Hangi davram~m iyi, hangisinin kotti oldugu da egitimle ogre­nilir. Ahlak, dogru eylemler i<;in temel olarak dogru degerleri ·saglamakla ilgi­lenir. Egitim bir bina ise, degerler onun tuglalandtr.

Egitimle ili~kisi baktmmdan ele almdtgmda ahlak, hayatla dogrudan ilgili olmast ve insanm insanca ya~ama <;abasma yardtmct olmast baktmmdan her <;agda egitimin hem amaCJ hem de konusu olmu~tur. Egitim, bireyi ister top­lumun etkin bir Uyesi yapma stireci, ister sorumlu bir yeti~kin olarak hayata kazandtr.ma ya da bir meslege haztrlama <;abast olarak dti~i.intilsi.in, ahlakm bu si.ire<; i<;inde herhangi bir ~ekilde yer ald1gt ve alacagt bir ger<;ektir.

Ahlak Egitiminin Amac1 ve Onemi

Ahlak egitimi saghklt di.i~iinen, hisseden ve davranan bireylerin yeti~tiril­mesi i<;in gerekli ve vazge<;ilmez bir egitimdir. Saghklt bir toplumun olu~umu, bireylerin saghkh olmasma baghdtr. Gelecegini garanti altma almak isteyen top­lumlar, ahlaldt bir nesil yeti~tirmek i<;in gayret gostermi~ler, ahlaki egitime onem vermi~lerdir. Ahlaki egitimin amact, olgun davram~lar konusunda ah~kan­hk saglaytp, Usttin ahlakt ger<;ekle~tirmektir. Bir·ahlaki davram~. kahct bir adet

Kad1n ve Aile Sorunlan Sempozyumu : 81

oluncaya ve koldii bir ahlak kurah haline gelinceye kadar, istikrarh bir ~ekilde tekrarlanmahd1r, boylece davram~ karakter haline gelir. insanm fiillerini devamh olarak dogruluk ~artlanna uydurmak, bu dogru ve diizenli hareketleri giizel ah­lal<i ah~kanhklar, yiiksek karakterler halinde elde etmek ahlaki egitimdir.

Ahlak egitiminin amac1, bireyi ve toplumu kotii ahlaktan korumak ve kur­tarmak, bunun yanmda iyi ahlakla donatmak ve devamm1 saglamakt1r. Bu ne­denle, c;:ocuklara ahlaki ve ahlaki olmayan ozellilder hakkmda dogru bilgiler verilmeli, saglam kanaatler olu~turulmahd1r. Bu ~ekilde, onlar iyi egilimlerini geli~tirmeyi, kotii egilimlerine teslim olmamay1 denerler ve boylece karakter­leri olumlu yonde geli~ir. <;:ocuklara ytiksek fikirler verilmeli ki yiiksek duygu­lar meydana gelsin. Dogrunun ogretilmesi ile yiiksek fikirler olu~ur.

Okullardaki ahlak egitiminin amac;:Iarmdan biri, ogrencilerde saghkh, tu­tarh ve dengeli bir ki~ilik olu~turmakt1r. Diger bir amaCI ise, her ogrenciyi hem ilgi ve yetenekleri (gizil giic;:leri) dogrultusunda yeti~tirerek hayata ve iist og­renime haz1rlamak hem de "iyi insan", "iyi vatanda~" olmalanm saglamak ic;:in gerekli bilgi, beceri, tutum, davram~ ve ah~kanhklar kazandmp, onlan kendi ahlak aQiay1~ma uygun olarak yeti~tirmektir. Bu birinci amac;:, yani, "ogrenci­lerde saghkh, tutarh ve dengeli bir ki~ilik olu~turmak", esasen egitimin en te­mel amac1d1r. Zira o olmadan, belirlenmi~ diger amac;:lara ula~dsa bile bu c;:ok fazla bir anlam ifade etmez.

Ahlak egitiminin esasm1 ahlak kurallanm ogretmek olu~turmaktad1r. Ah­lak egitimi kalbe, zekaya ve iradeye hitap etmeli ve amac1 iyiligi sevdirmek, tamtmak, istetmek olmahd1r. Ahlak egitimi once c;:ocugun duyarhhgma hitap etmelidir. <;:i.inkii c;:ocukta kalp, al(lldan once gelir. <;:ocuk heyecanh oldugu zaman akhm aydmlatmak da kolaylaw. Ahlak egitimi, irade iizerinde de etki yapmahd1r. <;:ocuklanm1zm bilgi ve becerilerine tertemiz bir vicdan e~lik etme­li; onun geli~mi~ bir beyni oldugu gibi biiyiik bir kalbi de olmahd1r. Maddl gii­ci.i bi.iyiiyen insanm merhameti de bi.iyi.imelidir. Saglam bir ahlak ve yiiksek bir karakterden mahrum insanlardan, paralannm, bedenlerinin, zevlderinin giicii­nii diger insanlann lehine kullanmalanm beklemek c;:ogu zaman zordur.

Ahlak egitiminin amac1, bireyin ahlaki bir ki~ilik geli~tirmesini saglamak­tlr. Bireyin ahlaki ozelliklerle donanm1~ olmas1, bireysel ahlakm hedefi olup, ahlak egitimi ile kazandmhr. Bireyin egitilmesi bireyin ic;:inde yer ald1g1 diger ortamlarda yani aile, toplum, devlet, i~ vb. alanlarda ahlakm hakim olmasm1 saglayacakt1r. Aynca bu ahlak alanlannm da kendine ozgi.i ahlak hedefleri bu­lunmakta olup bu hedefler de bireyin ahlak egitiminin saglanmasma yoneliktir. Bireysel ve sosyal yonii olan birey, ti.im bu alanlarda ahlakh olmay1, yine bu

82 : Yrd.Ooc;.Dr.~emsettln KIRI~

alanlann verdigi ahlak egitimi sayesinde ger~elde~tirecek, aym zamanda ken­disi de onlan etkileyecek ve ~ekillendirecektir. Burada en btiytik sorumluluk c;ocugun ilk ve en onemli c;evresi olan aileye dti~mektedir.

~ocugun Egitiminde Ailenin Onemi

Aile, kan veya akrabahk bag1yla birbirine bagh olan, aralannda toplumca belirlenmi~ hak ve odevlere sahip bireylerin olu~turdugu bir kurum, ortak de­

. gerleri olan bir gruptur. Gene) anlamda aym soya m~nsup veya birbirlerine ev­lilik bag1 ile bagh bulunan l<i~ilerin ttimtidtir. Daha dar anlamda bir erkek ile kadm ve varsa c;ocuklanndan olu~an toplumun en ktic;tik birimi ve kurumudur. .

Aile toplumun temelidir. Aile, ic;inde ya~amlan toplumda, devlete kadar uzanan kurumlar zinciri ic;inde, diger kurumlann gti~lti ve saghkh olmasm1 sag­layan en onemli birimdir. insanoglu kendi neslini mtikemmel bir ~ekilde ancak evlilik yolu ile koruyabilir. Ailenin en onemli i~levi, insan neslinin devam1 ic;in ,.. .. c;ocuk meydana getirip yeti~tirmektir. •

<;:ocugun ahlak egitiminde en onemli kurum ailedir. Aile, ahlaki duygula­nn uyandmlmas1, uygulanmas1 ve ahlaki bilgilerin kazandmlmas1 yoluyla ahlak egitimi gorevini yerine getirir. Aile bu gorevlerini gayn resml bir ortamda ye­rine getirir. Egitimin mekam her yerdir (okul, aile, toplum), fakat btittin egiti­min temeli ailededir.

Gazali'ye gore bilgi, beceri ve l<i~ilik kazanmada c;evrenin rolti btiytikttir. <;:ocuk once farkmda olmadan taklit eder, zamanla bu davram~lar ah~kanhk ha­line gelir; boylece bilgi dagarc1g1 ve l<i~iligi olu~ur. Gazali, "insan bulundugu kabm ~eklini alan SIVI gibidir." benzetmesiyle ki~iligin olu~masmda c;evrenin onemine dikkat c;eker.

<;:ocuk, sosyal hayata uyum saglayacak davram~lan kti~tik ya~Iarda ogrenir ve ogrenmeler kolay soktiltip atllamayacak kadar derin bir ~ekilde yerle~ir. Gtinltik hayatta "huy" dedigimiz karakter vas1flarmm pek c;ogunun temeli c;o­cuklukta aile vas!tas1yla at1hr. <;:otuk sadece insanlarla degil, e~ya ile olan ili~­kilerinin esasm1 da burada ogrenir. Comertlik, cimrilik, temizlik, dtizenlilik, dag1mkhk, c;ekingenlik ve sosyallik gibi ah~kanhklann kazamlmas1 hep c;ocuk­luktaki egitime baghd1r.

Egitimciler, c;ocuklann gelecekte uyumlu ve ba~anh olabilmeleri ic;in en saghkl1 egitim yollannm geli~tirilmesi c;abas1 ic;erisindedirler. Her ne kadar ki­~ilik geli~iminin insamn hayat1 boyunca stiregeldigini kabul etsek de ki~ilik ge­li~mesi ve yap1lanmasmda temelin c;ocukluk doneminde attldlgi ger~egi gec;er­liligini korumaktad1r.

Kad1n ve Aile Sorunlan Sempozyumu : 83

Sosyal uyum iizerine yaptlan ~ah~malar, ailenin ~ocuk iizerindeki ilk etl<ile­rinin son derece onemli oldugunu gostermi~tir. Anne babanm ve ailenin diger bireylerinin ~oculda olan etkile~imi, ~ocugun aile i~indeki yerini belirlemektedir. <;:ocuga yoneltilen davram~ ve ona kar~t takmtlan tavtr, ilk ya~anttlarm oriilme­sinde biiyiik onem ta~tmaktadtr. Okul oncesi donemde ~ocuk, sosyal birey ol­mayt ogrenirken aym zamanda ozde~im yapacagt bir modele ihtiya~ duyar. Ki~i­lik olu~umu i~in gerekli olan ozde~im, biiyiik ihtimalle aile i~indeki yakm bir iiye ile ger~ekle~mektedir. Genellikle ozde~im nesnesi anne baba olmaktadtr; fakat agabey, teyze, hala, dayt ya da amca gibi aile i~inden bir eri~kin de ozde~im nesnesi olabilir. Bu iiyelerin bozuk bir ki~ilik yaptsma sahip olmast halinde, olumsuz davram~ orneginin <;:ocuga yanstma ihtimali artmaktadtr.

Egitimin en iyi ger<;:ekle~tirilecegi yer ailedir. insanlar, temel degerlerini ye­ni nesillere aile aracthgt ile aktanr. Birey, ilk dini ve ahlaki bilgi ve tutumlan aile­sinden ogrenir. <;:ocugun egitimi her ~eyden ·once temel ruhi ihtiya<;:larmm kar~t­lanmasma baghdtr. Bunlar sevgi, disiplin ve ozgiirliiktiir. Bu i.i<;: ihtiya<;:, birbiriyle stkt stklya baglantJhdtr ve birlikte kar~tlamr. Bebeklikte sevgi ihtiyact yogundur, ileri ya~larda ise sevgi ihtiyacmm yanmda ozgiirliigu saglama ve disiplin verme geregi de ortaya <;:tkar. <;:ocuk i<;:in ailenih onemi, sadece onun maddi ihtiya<;:lan­m kar~tlamaktan kaynaklanmamaktadtr. <;:ocugun maddi ihtiya<;:lan ~u veya bu ~ekilde kar~tlanabilir. Ancak aile i<;:inde saglanan sevgi ve giiven ortammt ba~ka yerlerde saglamak olduk<;:a zordur. <;:ocuk i<;:in ozellikle anne sevgisi <;:ok onemli­dir. Anne sevgisinden mahrum kalan <;:ocuk, diger ihtiya<;:Jan giderilse bile, do­kunma ve sevme ihtiyact doyurulamadtgt i<;:in, psikolojik a<;:tdan tutarstz davra­m~lar gosterebilir. Yeti~tirme yurtlarmda yapdan ara~ttrmalar bu durumu a<;:tk<;:a gostermektedir. <;:ocuk sevgiyi ailede ogrenmektedir. Nitekim Sovyetler Birli­gi'nde Stalin doneminde aileyi ortadan kaldtrma giri~imleri istenilen sonu<;:Jar dogurmamt~, tekrar ailenin gi.i<;:Jendirilmesine doni.ilmii~tiir.

<;:ocukta ki~iligin geli~mesinde, objelere oranla, ki~ilerin daha <;:ok etkisi vardtr. Ozellikle <;:ocugun, aile i.iyeleriyle, anne babast veya karde~leriyle stkt ve siirekli temast, degerlerinin olu~umunda onemli bir rol oynamaktadtr. Etkisi en derin ve en kahct izlenimler, hayatm ilk be~ ydmda aile hayatmda ya~anan ilk izlenimlerdir. Bu nedenle, ki.iltiir edinme si.ireci evde ba~lamah ve ailenin hakim i ~levi, egitim olmahdtr. Aile ya~ayan bir organizmadtr, ttim organizma­larda oldugu gibi aile i<;:indeki bireylerden birinin sorunu tiim aileyi olumsuz etkiler. Anne ve babanm ki~ilik yaptlan, <;:ocuk yeti~tirme tutumlan, ~ocuga yalda~tm tarzlan <;:ocugu birinci planda etkiler. Aynca anne ve babanm ya~t,

saghk durumlan, birbirlerine sevgi, sayg~ ve gi.ivenleri, c;:ocugun cinsiyeti, do­gu~ SJrast vb. etkenler de aile i<;:i ileti~imi ve dolaytstyla <;:ocugu etkileyen et-_

8"1 : Yrd.Dot;.Dr.!;iemsettln KIRI!;i

menlerdendir. c;:ocuklar ebeveynler arasmdaki ileti~im ~eklini ve davram~lanm gozlemleyerek taldit eder ve i<;selle~tirir.

Ttirkiye'de tUm sorunlarma ragmen, aile kurumunun ~ok gii~IU oldugu soy­lenebilir. Yaptlan bir ara~ttrma, bekarlarm da evliler gibi biiytik ~ogunlukla aile kurumunu benimsedigini ve sahiplendigini, fakat evlilere gore evliligi sahiplen­

me diizeylerinin anlamh diizeyde di.i~Uk oldugunu gostermi~tir. Bunun ~e~itli nedenleri olabilir. Ancak bu durum, gen~ kesime aile konusunda bilgilendirici ve

·bilin~lendirici ~ah~malann yaptlmast geregini ortaya koymaktadtr. Ailenin one­mi. insanm hayatmm ve egitiminin dayandtgt temel kurum olu~undan ileri gel­mektedir. Birey ve toplum arasmdaki olumlu i li ~kiler aile araCJhgtyla kurulabildi- · ginden, aile temel toplumsal bir kurumdur. Toplumlar, temel degerlerini aile

aractl@ ile yeni ku~aldara aktanrlar. i~inde bulundugumuz ki.ilttirel atmosfer bi­ze ki~iligimizin geli~mesi, ahlaki karakterimizin olgunla~mast imkamm saglar.

Her ailenin, ~ocugun egitimiyle ilgili mutlaka.dogru bilgilere sahip olmast gerekir. Bu husus hi~bir ~ekilde ihmal edilmemelidir. Anne babalann ~ogu, ebeveynlerinin kendilerini yeti~tirme tarzmdan ~ikayet ederken kendi ~ocukla­nm nastl yeti~tirmek istedikleri konusunda ya fazla fikirleri yoktur ya da bu konuda di.i~i.inmeye vakit bulamazlar. Hayatlanm devam ettirirken ebeveynli­

gin kendiliginden olacagmt zannederler. Bu "pasif ebeveynlik tutumu" i~ine

di.i~me hatast herkesin ba~ma gelebilir. Ebeveynlik sadece olunan bir ~ey degil, yaptlmast gereken bir gorevdir. Anne baba olmak, bo~ zaman oldugunda yapt­lan basit bir i~ olarak degil, aktif bir oncelik olarak se~ilmelidir. Herkes iyi bir anne baba olabilir. Bu sadece ebeveynlik yapmaya hayatta oncelik vermeyi is­temekle saglanabilir. c;:ocuklarm, hayatt, anne babalanyla birlikte aktif bir ~e­

kilde ya~ayarak ogrenmeye, tammaya ihtiya~lan vardtr ve onlardan ayn olarak, pasif bir ~ekilde bu, mtimktin degildir. Yasalar da ~ocuklann yeti~tirilmesi go­revini aileye vermi~tir.

c;:ocugun bedensel, ruhsal ve sosyal geli~im.i sevgi dolu steak bir ortamda

yeti~mesine baghdtr. Boyle bir ortamt saglayan ilk ve temel topluluk ku~kusuz ailedir. Herkes, ailesinin bedensel ozellikleri gibi, dti~tincelerini, inan~lannt,

tutumlanm da ta~ t r. c;:unkii bi.itiin bunlan ~ogu zaman bilin~sizce, ailenin ha­yatmdan, uygulamalarmdan ahr.

Ailenin yani anne babanm t;ocugunun egitiminde' bazt gorevleri vardtr. Bu

gorevlerinin ba~mda t;ocugun maddi ihtiya~lannm kar~tlanmasmdan sonra onun sosyalle~mesi gelmektedir. Sosyalle~me, toplum it;inde ya~ayabilmek demektir. Bunun i~in toplumun kurallan bilinmelidir. Toplumda insanlar ara-

Kad1n ve Aile Sorunlan sempozyumu : 8 5

smdaki ili~ldleri di.izenleyen hukukt di.izenlemelerin yanmda ahlaki kurallar onemli bir yer tutar. 0 halde aile, ~ocuguna ahlaki kurallan ogretmelidir.

Okullar egitim i~in ~ok onemli, vazge~ilmez ve yeri doldurulamaz kurum­lar durumundadtrlar. Okullan orgi.in egitim kurumlan olarak nitelendirir, onla­n yaygm egitimden aymnz. Bu aytnm, ashnda okulu daha yakmdan tammak ve onunla ozel olarak me~gul olmak kolayhgt sebebiyledir. Okullar kadar yaygm ogretim hizmeti yapan kurum var mtdtr acaba? Okullar, ozellikle ilkogretim okullan vatanda~m ayagma kadar gitmekte, zorunlu olu~u sayesinde de yeti~­mekte olan yeni nesle, ortak degerleri kazandtrmaktadtr. Ailelerin bir ktsm1 ~ocuklannm okula gitmesi ile onlarla birlikte okulun verdiklerinden etkilen­mekt:e, yararlanmaktadlrlar.

Her i.imidi orgi.in egitim kurumlarma, okullara baglamak dogru bir di.i~i.in­ce degildir. Okul bilgi verir. Bilginin davram~ haline doni.i~mesi, bilgili ki~inin iyi ahlaklt, karakterli ki~i olmast, o bilgilerin duygularla bi.iti.inle~mesine bagh­dtr. Duygular ise, okul ~agmdan ~ok once insanda vardtrlar ve belli yonlerde ~ekil almaya ba~lamt~lardtr. Egitim i~in okul ~agmt beklemek, okulun ba~anst­

m t:ehlikeye atmak demekt:ir. Eger okul oncesinde duygular geli~tirilmemi~ ve dogru yonlendirilmesine ~ah~tlmamt~sa, okulun verdigi bilgiler bi.iyiik ~apta egreti kalacak, ~ocuk onlan ezberl~yecek, fakat kendisine mal edemeyecektir. iyiyi-koti.iyi.i, dogruyu-yanh~t. giizeli-~irkini teorik olarak ogrenip kurallan, ka­nunlan ezberledigi halde, yalan soylemeyi, ri.i~vet almayt, ~almayt, ki~isel ~tka­nm her ~eyden i.isti.in tutmayt, ba~kalanm bertaraf etmek i~in onlara iftiralar atmayt, aytplanm ara~ttrarak, hilelerle onlara zarar vermeyi siirdi.iren, hatta bunlan ba~an sayan kimselerin varhg1, onlann ogrendiklerini benimseyememi~ olmalanndandtr.

Giiniimiiz Batr Diinyasmda ve Br'zde Ailede l;ocuk Egiti'mi Anlayl$L

~ocuga uygulanacak disiplin anlay1~1 konusunda bizim toplumumuzda ve bugi.inki.i Bat1 toplumunda, anlayt~ farkhhg1 bulunmaktadtr. Batthlar, ~ocugun disiplinli bir ~ekilde yeti~mesi i~in bebekken yani ~ok ki.i~iikken bazt yaptmm­lan uygularlar. Ornegin, ~ocugun belli saatlerde yatmast, uyumast, emmesi onemlidir. Ancak ~ocuk bi.iyi.idi.ik~e ona ozgi.irli.ik verilmelidir. Hatta ona dogru ve yanh~m ogretilmesi bile onun ozgi.irli.igi.ine miidahaledir. Bizim toplumu­muzda ~ocuk ki.i~i.ikken ~ok serbesttir, yapttgt yaramazhklar bile ho~ gori.ili.ir ve "o daha ki.i~i.ik" denilir. ~ocuk· bi.iyi.idi.ik~e. ozgtirli.igi.i lasttlantr, her ~eyi yapmasma izin verilmez, egitim amactyla "art1k sen btiyi.idtin" denilir.

86 : Yrd.Ooc;.Dr.!?emsettin KIRI!?

Ozgtirltik anlay1~mm ve egitim uygulamalarmm ABO toplumundaki geli~­me ve sonl!~lanm ortaya koymas1 a~1smdan Atalay Yortikoglu tarafmdan akta­nla!i ~u bilgiler onemlidir:

Sosyal hayatm degi~en bu kararlarma gore, ~ocuk yeti~tirme anlay1~mm da degi~mekte olu~u. her ~agda degi~ik bir yakla~Imi ortaya 9karmaktad1r. Amerika'da, bir .oyuncak~I dtikkanmm vitrinine asiian "Anne babaya Ogtitler" yazisi, son altm1~ yiidaki degi~meyi alayh bir dille sergiler.

1910 <;ocuk/an doverek egitin

1920 <;ocuklan mahrum b1rakarak egitin

1930 (:ocuklann yaramazllklanm gormezden ge/in

1940 <;ocuklan inand1rarak egitin

1950 <;ocuk/an sevin .. '

1960 <;ocuklan severek doviin

1970 <;ocuklar m1? Hepsinin cam cehenneme!

Bu son ctimle, Amerikan toplumunun modern egitim yontemlerinden umdugunu bulamamasmm bir d1~a yansimas1d1r. Dengeli __ bir gen~lik yerine uyu~turucu bag1mhsi, bunahmh bir gen~ligin ortaya ~Iki~I, modern yontemlere olan umut ve beklentiyi sarsm1~t1r.

Toplumumuzda uzun y11lar a~m koruyucu ve bask!CI tutum hakim oldu. Disiplin .ad1 altmda ag1r bir bask1, ~ocugun ruhunu bunaltt1. "Terbiyeli" olmak­la "s1kligan" olmay1 birbirine kan~t1rdik. Halbuki "ut:anmay1 bilmek" ile "utan­ga~ olmak" birbirinden farkh ~eylerdi. Ag1r basi(! ve a~m koruyuculuk altmda ogretmeni ile konu~urken bile kekeleyen, ter i~inde ytizti i<Izaran, Universite ogrencisi oldugu halde bir topluluk ontinde konu~mayi "oltim" ile e~ deger tu- ·. tan, hakkm1 savunamayan, ne verilirse ona raz1 olan, dogrulan seslendirmeye cesareti olmayan bireyler yeti~ti.

Son zamanlarda, ba~ka bir tehlike, salgm bir moda ailelerimizi yak1p yik­maya ba~lad1. Ailelerimiz, ~elden ithal aile modellerinin ~ok gtizel olarak su­nulmasmdan, eski tutuma bir tepki olarak yeni bir aray1~ ~abasmdan, cinsel ozgtirWk ve rahathk beklentilerinden, ekonomik, s,iyasl ve ideolojik ~1kar umanlann aile yapimiZI y1kmaya yonelik propagandalimndan, telkin ve te~vik­lerinden etkilendiler. Kimi aileler, ~ocuklanm ayak bag1 gibi gormeye ba~ladi­lar. Onemsiz sebeplerle bo~anmalar artt1. <;:ocugu i~in en kti~tik fedakarhg1, kendi bireyselligine yonelik bir tehdit olarak algilayan anne babalar, bu sefer,

Kadrn ve Aile Sorunlarr Sempozyumu l 87

"utangac;" c;ocuk yerine "utanmaz" c;ocuklar yeti~tirmeye ba~ladilar. Bu birey­selci c;ocuklann, bir gun bireyselci anne babalanm yalmzhga terk edecelderine hie; ~tiphe yok. Evlerden kovulan ihtiyarlarm sayisi, model olarak ahnan top­lumlardaki say1ya ula~t1gmda, t1pk1 oralardaki gibi aile diye bir ~ey kalmayacak, c;iftler c;ocuk yapmayacak, istenmeden dogan c;ocuklar da ortada kalacaklardir.

Batt ile bizim toplumumuzdaki egitim anlay1~mdaki fark1, Dokmen'in verdi­gi ornelde daha iyi anlayabiliriz. "Siz hie; ytirtimeye <;Ikm1~ c;ocuklann, bir basa­maga ya da koltuga nasil ttrmand1klanm gozlediniz mi? Ugra~a debelene birkac; dakikahk bir gayret sonucu, yerden 15-20 em yukanya <;Ikarlar. <;:1kar c;tkmaz da ~oyle bir dikelip muzaffer bir komutan edastyla etraflanna bakarlar. Btiytik i~ ba­~armi~lardtr c;tinkti. $imdi size sormak istiyorum: 14 ayhk bir c;ocugun, kan ter ic;inde bir koltuga ttrmanmaya c;ah~ttgm1 gorseniz ne yaparsmtz? <;:oculdann merdiven c;tkmasma bilinc;li olarak kan~mayanlar, muhtemelen "c;ocugun egosu gtic;lensin" diye, "kendine gtiveni artsm" diye, seyirci kalmay1 tercih ediyorlar. Yardtm eden bizler ise, kendimizi sorumlu hissediyoruz; kafalanmtzdaki "anne baba" tamm1, c;ocuklara kol kanat germemiz gerektigini soyH.iyor. Bugtin, "tek ba~ma beceremez" diye basamagt t1rmanmasma yard1m ediyoruz; yarm okul odevlerine yardtm ediyoruz; pek c;ok ~eyi kendi ba~ma yapabilecek ya~a geldigi halde, yemek yemesine ve tuvalet temizligine yardtm ediyoruz; lisede OSYS'ye ba~vurdugunda tercihlerini yaparken yardtm ediyoruz; tiniversiteyi bitirince i~

bulmasma yard1m ediyoruz; evlenmesine yardtm ediyoruz. <;:ocugun merdiven <;1kmasma, "kendine olan gtiveni artsm" diye seyirci kalanlar, c;ocuklanm gtic;­lendirmeye c;ah~Iyorlar. <;:ocuga yard1m eden bizler ise, c;ocugu giic;lendirmekten ziyade c;ocuk ile aram1zdaki bag1 gtic;lendirmi~ oluyoruz. Kim dogru yap1yor? iki taraf da ... <;:iinkii her iki taraf da insan ili~kilerinde sahip oldugu iislubu sergili­yor. Gerek bizlerin, gerekse Bat1hlarm tavrmda, dogrular ve yanh~lar bulunabilir. Ornegin bizler koruyucu anne babalar olarak, bagtmh, hayat boyunca birilerinin destegine ihtiyac; duyacak bir insan yeti~tiriyor olabiliriz. <;:ocuguna siirekli ola­rak, bir yeti~kine davramyormu~ gibi davranan Bat1h ise, belld kendine giivenen ve bireyselle~mi~ bir insan yeti~tiriyor; fakat bu insan, hayat1 boyunca anne ba­ba-c;ocuk ili~kisindeki stcaldtgt arayabilir, aynca fazlaca bireyselle~menin bedeli-ni, toplumda yalmzhk c;ekerek odeyebilir. .

0 halde ne yapmahytz? Yukanda iki kutup halinde sergilenen anne baba tutumlanmn her ikisinden de vazgec;mekte, daha tist dtizeyde bir etkile~ime yonelmekte yarar vardtr. Ba~ka bir soyleyi~le, Bat1'daki anne baba tavrmt kop­ya etmeyelim; ama c;ocuklara a~m kan~ma ~eklindeld tavnmtzt da siirdiirmeye­lim; yalmzca eksikligimizi belirleyip, kendi tavrtmtzi geli~tirelim. Belli bir olay­da, c;ocugumuzu hem koruyup gozetebiliriz hem de adam yerine koyup birey-

88 : Yrd.Oor;.Or.$emsettin KIRI$

selle~mesine izin verebiliriz hem de onu bir <;ocuk olarak goriip bagnm1za ba­sabiliriz. Ornek: ~ocugumuz hayatmda ilk defa bir basamaga <;Ikmaya m1 <;ah­~Iyor, dii~ecek gibi olursa tutabilecegimiz bir mesafeden izleyelim (koruyucu anne baba olmu~ oluruz). Fakat <;Ikmasma kan~mayahm (<;ocugu adam yerine koymu~. ona giivenmi~ ve kendi ba~ma oviinebilecegi bir i~ yapmasma izin vermi~ oluruz). ·sasamagi <;1k1p da sevinince, onun bu sevincine <;ocuksu bir sevin<;le katliahm, "aferin sana" diyelim, opelim onu (<;ocuga gerekli olan anne baba sicakhgmi vermi~ oluruz). Dokmen hocanm verdigi ornekte goriildiigii gibi dengeli anne baba tutumundan dengeli <;ocuklar yeti~ebilir.

~ocuk geli~imi, <;ocugun davram~larmm ve ah~kanhldarmm tiimiidiir. ~o­cuk, i<;inde bulundugu <;evrede, kar~1hkh etkile~im halinde geli~ecektir. Davra­m~ ve ah~kanhklan, yeti~tigi aile ortamtm ve anne babamn onun iizerindeki tutumlarmt yansttacakttr. ~ocuga yonelik olan anne baba tutumlan, onun dav­ram~ ve ki~ilik geli~imini degi~ik ~ekillerde etkilem.ektedir.

Egitim <;ok yonlii bir olayd1r. insan, sahip oldugu ozellikleri, bir<;ok etke­nin etkisiyle kazamr. iyi bir egitim i<;in tUm etkenlerin dikkate almmast ve olumlu bir ~ekilde yonlendirilmesi gerekmektedir. Bu konudaki gorev ve so­rumluluk toplumun bir<;ok kesimini fakat en <;ok da aileyi ilgilendirmektedir. iyi bir <;ocuk egitiminde en onemli ilke, "ornek/model olmak~' t1r.

Ya~ayarak egitmek, bizzat iyi davram~ ornekleri sunmak, egitimde tartJ~­mas•z kabul edilen bir husustur. Ornek/model olma derken sadece aile bireyle­rinin ornek olmasm1 anlamamahy1z. ilk bebeklik doneminde dogal olarak anne baba gibi aile bireyleriyle ya~ayan <;ocugun, biiyiidiik<;e <;evresi geni~leyecektir. Bu nedenle, iyi bir <;evre olu~turmak onemlidir. ~ocuk her yerde giizel davra­m~lar gormelidir. ~iinkii <;ocukta ogrenmenin ilk ve basit ~ekli, <;evresinde gordiigii davram~lan taklit etmesidir. Bu nedenle <;ocugun <;evresinde bol mik­tarda iyi davram~ ornekleri meydana getirmeye dikkat edilmelidir. Aksi halde sozlerle telkin edilmeye <;ah~Ilan ahlaki ilkeler, davram~lar ile yalanlanmt~ olur. ~iinkii <;oculdarda sozlii telkinleri fiil haline donii~tiirmekten <;ok, gordiilderini taklit etme ozelligi hal<imdir. ~ocuk ailede ogrendigi davram~ kahplanna gore hareket etmektedir. Anne babalar <;ocuklara olumlu model olmanm bilinciyle, onlara davram~lanyla ornek olmahd1r. Dogru olsun veya olmasm anne babalar, <;ocuklan i<;in dogal ogrenme modelleridir. ~ocuklar ~nne babaya ait gordiik­leri tiim ozellikleri ogrenirler. Bu ogrenme bilgi, duy~u ve davram~ kazanma olarak ger<;ekle~ir. ~ocuklar her ~eyi, diger insanlarm yapttklanm izleyerek; soylediklerini dinleyerek; nesne ve olaylara bakarak; televizyon, video, CD, in­ternet, gazete, dergi, kitap vb. okuyarak, seyrederek veya dinleyerek; yani ki­saca "gozlem" yoluyla ogrenirler. Ogrenilenlerin kahet olmas1 i<;in, aile bireyle-

Kad1n ve Aile Sorunfan Sempozyumu l 89

rinin, her zaman benzer tutum ve davram~lan "tutarh" bir bit;imde sergilemeleri gereldidir. Aym ~ekilde, s;ocuk model gorerek ogrendiginden, toplumda benzer olaylann, ki~ilerin s:ocuga gosterilmesi, gozlemletilmesirur. Bu nedenle, s:ocukla­rm dogru, iyi, gtizel davram~lan gormesi ve y~amas1 it;in firsatlar olu~turulmah­dJr. <;:ocuga yoneJtilen davram~ ve ona kar~J takmJ!an taVIr, ilk ya~anOiann Orii(­mesinde buyiik onem ta~Jmaktad1 r. Okul oncesi donemde s:ocuk, sosyal birey olma.YJ ogrenirken aym zamanda ozde~im yapacag1 bir modele ihtiyas: duyar. Ki­~ilik olu~umu it;in gerekli olan ozde~im, buyiik ihtimaJle aile it;indeki yakm bir liye ile gert;ekle~mektedir. Genellilde ozde~im nesnesi anne baba olmaktadJr, fakat agabey, teyze, hala, day1 ya da amca gibi aile it;inden bir eri~kin de ozde­~im nesnesi olabilir. Bu uyelerin bozuk bir ki~ilik yap1sma sahip olmas1 halinde, olumsuz davram~ omeginin s:ocuga yans1ma ihtimali artmaktad1r.

Giiniimiiz Ebeveynlerinin r;ocuk Egitiminde Ka~1la~tlgt Giifliikler

Gunumlizde anne babalar, s:ocuk egitiminde olduks:a zorlanmaktadJrlar. Gittikt;e s:ocuk egitiminde kar~11a~Jian sorunlardan biri de toplumumuzdaki eski otoriter anla.YJ~a tepki olarak a~m ozgfirli.ik anla.YJ~mm geJj~meye b~JamasJdJr. Bunun sonucu soz dinlemeyen, 'ha.YJr' kelimesinden anJamayan, ~1mank, bencil, her istedigini yapmak, elde etmel< isteyen s:oculdar yeti~meye ba~JamJ~tJr.

Halbuki ozgi.irli.ik kavram1yla birlikte sorumluluk kavrammm da ele alm­masJ gerekir. Sorumlu olmak, sozunde durmay1, umursamay1, onemsemeyi, dikkatli olmay1, ozen gostermeyi, ciddiyeti, emin olma.YJ, gfivenmeyi, ilgi duy­mayJ, dert edinmeyi, i.izerine almay1, taahhi.it etmeyi, duyarh olmay1 gerektiren bir kavramd1r. Sorumsuzluk ise biiti.in bunlann tersi durumlan ortaya t;Jkam.

Anne babalarm, kiit;i.ik ya~taki s:ocuklarmm denetim konusundaki s:ekim­ser davram~lan, birt;ok soruna yol at;abilmektedir. <;:ocugun diretmesi Uzerine, onun istegine ba~ egen annelerin s:ocuJdan, uyumsuzluga, kendi dediklerini kabul ettirmeye ah~1rlar ve daha ilerideki ya~larda bu uyumsuzlugun cezasm1 t;ekerler. <;:evrenize balon, dostlanmzdan kimi son derece t;ekingen, it;ine ka­panik ki~ilerdir. Kimi ise atllgan, her ~eyde dedigi dedik olan, her ~eye kar~1 t;Jkan ki~ilerdir. Bunlar bi.iyiik bir ihtimalle, s:oculduklanm yanh~ ya~amt~. yan­~~~ egitilmi~ olanlardtr. 0 donemin etldleri biitiin hayatlannda si.irmektedir.

<;:ocugun gi.it;li.i bir ki~ilik kavram1 olu~turmast ve kendi kendine disiplin verecek hale gelmesi it;in gerekli egi~im yontemlerinden biri de "pes etmeme" ilkesidir. ~ocugunuzla olan ili~kilerinizde baz1 s;ao~malar olabilir. Omegin, yagmurlu havada s:ocugun s1rtma ceket giymesini istersiniz o da buna kar~J ~~­kar. Bu durumda ~u ihtimaller olabilir:

90 : Yrd.Oo.;.Or.~emsettln KIRI~

c;:ocugunuzun kar~1 koymasm1 sert~e engelleyip ana; siz ne derseniz onun yap1lacagm• soylersiniz. Bu durumda ~ocuga herhangi bir se~enek tanmina­mJ~tir. ~ocuk soyleneni isteksizce yapar. Fakat anne babaya kar~1 i~en i~e is­yan eder; kendi kendine disiplin verme olay1 da ger~ekle~emez.

c;:ocugun kar~1 koymas1 tizerine, siz pes edersiniz ve onun ceketsiz gitme­sine goz yumars1mz. Boyle bir ortamda btiytiyen ~ocuklar bencille~ir ve hep c;evreden bir ~eyler isteyen ki~iler olurlar.

Halbuki "pes etmeme" yonteminde her iki tarafa da uygun gelecek bir ~oztim soz konusudur. c;:ocuga neden ceket giymek istemedigini sorarsm1z. Diyelim ki, ceketinin rengini sevmiyor. 0 halde ona bir sec;enek tamym. Orne­gin, ba~ka bir ceket giymesini, ~emsiye almasm1 veya sizin bir elbisenizi kul­lanmasmJ onerin. c;:ocuga da uygun gelecek bir ~ozilm yolu, taviz verilmeden sonuca ula~IImasmi saglar. Verilen karara kendisi de kat1lan ~ocuk, soylenileni isteyerek yapar. Bu yontem, ~ocugun belirli bir sorunu ·~ozmek i~in dU~tinme­

ye ah~masm1 saglar. c;:ocuk be~ ya~ma geldikten sonra bu yontemi uygulamaya ba~larsamz, ~ocugunuz ergenlik c;agma geldiginde dogacak ~eli~kileri c;ok da­ha kolay ~oztimleyebilirsiniz.

Bugtin kti~tik ah~t1rmalarla orta yolu bulmay1 ogrenen kU~tik ~ocuklar, ya­rm ba~ka davram~lannda bencillik yapmamayl, fakat ol~tiyti de kac;JrmamayJ ba~arabileceklerdir. Baz1 ~ocuklar kti~tik yardJmlarla iyiye ve dogruya yonelti­lebilirler. Baz1lannda ise c;ok ugra~mak gerekir. Onemli olan ugra~may1 bJrak­mamaktJr. i~leyen organ, yetenegi ol~tistinde ilerler, i~lemeyen organ da yete­negi ne olursa olsun, kazandJidanm kaybederek geriler. Egitim, ~ocukta hi~ bulunmayan yeni bir yetenek kazandiramayacagJ gibi, mevcut bir yetenegi de btittini.iyle yok edecek gti~te degildir. Ailede egitimini alm1~ alan ~ocuk, aile­nin kontroltinden ~1kt1gmda sokakta, okulda, ~evrede, btitiin diger etkilerde yeni arkada~lar ve yeni egiticiler bulacakt1r. Bu yeni etkilerle, ~ocugun korel­tilmi~ veya ·gizli kalm1~ baz1 duygulannm, kotti orneklerle yeniden canlamp ai­lenin verdigi egitimin sarsllmasJ ve ~ocugun bozulmas1 da mtimktindUr. T1pi<J tarlasma ozenle bakan c;iftc;inin, hava ~artlarmm kotii gitmesi ile eli kolu bagh kalmas1 gibi. c;:ocuklann egitimi, yalmz dogu~tan getirdigi yeteneklerle degil, yalmz ailede veya okulda degil, her yerde, herkesin, her ~eyin bi.ittin etkileri altmda ~ekillenecektir. Toplumun bi.itiin ki~ileri her zaman her yerde, konu­~urken, gezerken, yazarken, yaymlarken, hassas olma~a. dogruyu, iyiyi, giizeli, kutsah korumaya ozen gostermek durumundadJrlar.

Bu konuda bilinmesi gereken ilk ~ey, en ba~ta arzularm ~ocuklara hakim oldugudur. c;:ocuklar arzulanm hemen hi~bir ~ekilde kontrol edemezler. Kendi

Kad1n ve Aile Sorunlan Sempozyumu : 91

kendini yonetmek i<;in yeterli bir kontrol mekanizmas1 kurmalan y1llar slirecek­tir. Onlar i<;in bu kontrol mekanizmasmm geli~me slirecini, kestirme yoldan olu~turmaya kallo~mak bizlerin bir yanh~Idir. Ne yaparsak yapahm, sadece bir iki y1l i<;inde onlara erteleme, uzla~ma gibi degerleri kabul ettirebilecegimizi bekle­yemeyiz. Onlara ogretmeye <;ah~tigimiz bir dersi, tek bir a<;1klama veya azarla­manm bir anhk ~iddet uygulamanm sonunda ogrenmelerini de bekleyemeyiz.

Anne Babalarm Kafalarr Karr~1k

~ocuk yeti~tirme konusunda pek c;ok tavsiyeler, yazth kitaplar vardtr. Bu­nunla birlikte <;ocuklar arasmda pek <;ok farkhhk vard1r. Bu nedenle, blitlin <;o­cuklar ic;in ge<;erli olacak formtiller vermek kolay, hatta mtimktin degildir. <;:ocuk yeti~tirmede dogru olarak kabul edilen ilkelerle onlann yorumlan zamanla de­gi~mektedir. Bir donem i<;in dogru saytlan yontemler, bir sonraki donem ic;in yanh~ say.tlabilmektedir. Bazen degi~meler o kadar htzh olmaktadtr ki, anne ba­ba c;ocuklanndan birini ba~ka, oblirtinti ba~ka bir yontemle yeti~tirmektedir. <;:o­cul<lar bekleneni veremeyince ise, aytplananlar yine anne babalar olmaktadtr. Yakm zamana kadar egitimde, gene! olarak, otoriter degil, <;ocugun hemen her dedigine "evet" diyen bir egitim anlayi~Imn dogru oldugu samhyordu.

Hic;bir yontem <;ocuktan onemli olmamahdir. <;:ocuk disiplin i<;in degil, di­siplin <;ocuk i<;indir. 0, <;ocuga yararh oldugu stirece uygulamr ve bir degeri olur. Ate~le oynadigi, kalabahk trafige ko~tugu, iyice ylizme ogrenmeden de­rin sulara attldigi zaman, ozglirltiglin c;ocuga faydasi dli~tiniilemez. Toplum kurallanna uyma, zamana uyma, gtinliik ya~ama dtizenine, temizlik kurallarma uyma da bu ctimledendir. <;:ocuk btiytidtikc;e, kendine anlamsiz gelse de bu dtizene ve kurallara uymas1 gerektigini ogrenecektir. iyi bir disiplin c;ocugu tedbirsizlilderden korur. Se<;im yapamadtgi durumlarda da onu, karar verme sorumlulugundan kurtanr.

<;:ocugun, btiytiklerin odasma girmek ic;in izin istemesi, bi.iytiklerden once oturmamas1, yemege ba~lamamas1, onlarla nezaket d1~1 kelimelerle konu~ma­mast, onlan isimleri ile <;agirmamast, esnedigi, oksi.irdi.igi.i, akstrdtgt zaman ag­zmt eli ile kapatmast, bi.iyi.il<lerinin ytizi.ine kar~1 ayaklarmt uzatmamast, selam vermeyi ogrenmesi vs. Bunlar zaman ic;inde, <;ocuklarm anne babalan ile birlik­te ya~arken, birlikte yaparak ogrenecekleri disiplinlerdir.

Sonuf

Egitim denince daha c;ok c;ocuklar akla gelir. Egitim genellikle onlan ilgi­lendirir. Egitimle ktic;tik ya~an itibaren c;ocuklara ahlaki davram~lan kazandtr­mak, bu davram~larm ah~kanhk haline gelmesiyle <;ocugu ahlaki meziyetlerle

92 : Yrd.Do~;.Dr.!;iemsettin KIRI!;i

donanm1~ iyi bir insan olarak yeti~tirmek ama9anmi~ttr. <;:ocuk egitiminin, top­Jum hayatmda oynad1g1 rol <;ok bUyUkt:Ur. Toplumun kU!tUr ve medeniyet ala­nmda yiikselmesi, <;ocuklann egitiminin onemsenmesine baghd1r. Toplumun temeli ailedir. Aileyi olu~turan bireylerin iyi olmasi toplumu, toplumun iyi olma­Sl da bireyi etkilemektedir. Ailenin asli gayesi, neslin devam1 olan <;ocuklardir. <;:ocugun ahlaki baklmdan yeti~tirilmesi anne ve babamn ortak gorevidir.

<;:ocugun ilk donemleri, ahlak egitimi i~in ~ok onemlidir. Bu donemlerde zararh ah~kanhklar da faydah ah~kanhklar da ~ocugun onlara ilgisi yonUnde ~ekillenir. i~te bu donemde anne ve babalara, ~ocuklan egitme ve yonlendir­me sorumlulugu di.i~mektedir.

<;:ocugun ahlak egitiminde en onemli kurum ailedir. Bunun yanmda arkada~ ili~kileri, okul hayat1 ve kitle ileti~im ara9an ~ocugun ahlaki egitiminde rol oy­namaktadlr. <;:ocuga gUzel ahlakm kazandmlmasmda bu etkenlerin etkisi bi.iyUk­tUr. Eger <;ocuk, iyi davram~lara yonlendirilmezse ~otti .davram~lara yonelebile­ceginden ~ocugun yeti~mesiyle ilgilenenlere onemli gorevler di.i~mektedir.