เอกสารวชาการฉบบท ๖ /๒๕๕๑

ชววทยาบางประการขSome Biological Aspect

in the Khw

ปารฉตร ปรญดา รกฤษฎา

สานกวจยและพฒนาประมงนาจด กรมประมง กระทรวงเกษตรและสหกรณ

Technical Paper No. 6 /2008

องปลาหมจดในแมนาแควนอย จงหวดพษณโลก s of Spotted loach, Botia beauforti Smith, 1931 aenoi River, Phitsanulok Province

มสกธรรม Parichat Musikatham ตนแดง Parinda Rattanadeang ดอนทร Gridsada Deein

Inland Fisheries Research and Development Bureau Department of Fisheries

Ministry of Agriculture and Cooperatives

เอกสารวชาการฉบบท ๖ /๒๕๕๑

ชววทยาบางประการขSome Biological Aspec

in the Khw

ปารฉตร ปรญดา รกฤษฎา ด

สถานประมงนาจดจงหวดสโขทย สานกวจยและพฒนาประมงนาจด กรมประมง ๒๕๕๑

ร

Technical Paper No. 6 /2008

องปลาหมจดในแมนาแควนอย จงหวดพษณโลก ts of Spotted loach, Botia beauforti Smith, 1931 aenoi River, Phitsanulok Province

มสกธรรม Parichat Musikatham ตนแดง Parinda Rattanadeang อนทร Gridsada Deein

Sukhothai Inland Fisheries Station Inland Fisheries Research and Development Bureau

Department of Fisheries 2008

หสทะเบยนวจย 48-0566-48045

1 ซม.

ชอไทย ปลาหมจด หมลายเสอ ชอสามญ Spotted loach ชอวทยาศาสตร Botia beauforti Smith, 1931

สารบาญ

หนา บทคดยอ 1 Abstract 2 คานา 3 วตถประสงค 4 วธดาเนนการ 4

1. วธเกบตวอยางและรวบรวมขอมล 4 2. การศกษาและการวเคราะหขอมล 6

ผลการศกษา 10 1. ลกษณะทวไปและอนกรมวธาน 10 2. แหลงทอยอาศย 11 3. อาหารและนสยการกนอาหาร 12 4. ความแตกตางระหวางเพศและสดสวนเพศ 12 5. ความสมพนธระหวางนาหนกและความยาวตวปลา 14 6. ฤดวางไข 17 7. ความดกไข และความสมพนธระหวางความดกไขตอนาหนกและความยาวตวปลา 21

สรปและวจารณผล 24 เอกสารอางอง 29 ภาคผนวก 31

iiสารบาญตาราง

ตารางท หนา

1 จดเกบตวอยางปลาหมจดในแมนาแควนอย จงหวดพษณโลก จากการรวบรวมระหวางเดอนตลาคม 2548 ถงเดอนกนยายน 2549

4

2 จานวนและสดสวนของลกษณะทางอนกรมวธานทสาคญของปลาหมจดในแมนาแควนอย จงหวดพษณโลก จากการรวบรวมระหวางเดอนตลาคม 2548 ถงเดอนกนยายน 2549

11

3 พสยของคณสมบตนาบรเวณจดสารวจปลาหมจดในแมนาแควนอย จงหวดพษณโลก จากการรวบรวมระหวางเดอนตลาคม 2548 ถงเดอนกนยายน 2549

11

4 สดสวนเพศของปลาหมจดในแมนาแควนอย จงหวดพษณโลก จากการรวบรวมระหวางเดอนตลาคม 2548 ถงเดอนกนยายน 2549

13

5 พฒนาการของอวยวะสบพนธปลาหมจดเพศเมยในแมนาแควนอย จงหวดพษณโลก จากการรวบรวมระหวางเดอนตลาคม 2548 ถงเดอนกนยายน 2549

18

6 พฒนาการของอวยวะสบพนธปลาหมจดเพศผในแมนาแควนอย จงหวดพษณโลก จากการรวบรวมระหวางเดอนตลาคม 2548 ถงเดอนกนยายน 2549

19

7 ดชนความสมพนธของอวยวะสบพนธปลาหมจดในแมนาแควนอย จงหวดพษณโลก จากการรวบรวมระหวางเดอนตลาคม 2548 ถงเดอนกนยายน 2549

20

8 นาหนกและความยาวตวปลากบความดกไขของปลาหมจดในแมนาแควนอย จงหวดพษณโลก จากการรวบรวมระหวางเดอนตลาคม 2548 ถงเดอนกนยายน 2549

22

ตารางผนวกท

1 สดสวนความยาวตวปลาเปรยบเทยบกบความยาวลาไสและอาหารทพบในกระเพาะของปลาหมจดในแมนาแควนอย จงหวดพษณโลก จากการรวบรวมระหวางเดอนตลาคม 2548 ถงเดอนกนยายน 2549

31

iiiสารบาญภาพ

ภาพท หนา

1 แผนทสงเขปแสดงลกษณะแมนาและบรเวณจดเกบตวอยางปลาหมจดในแมนาแควนอย จงหวดพษณโลก จากการรวบรวมระหวางเดอนตลาคม 2548 ถงเดอนกนยายน 2549

5

2 รอยละของปรมาณอาหารทพบในกระเพาะของปลาหมจดในแมนาแควนอย จงหวดพษณโลก จากการรวบรวมระหวางเดอนตลาคม 2548 ถงเดอนกนยายน 2549

12

3 ความสมพนธระหวางนาหนกและความยาวตวปลาหมจดแบบไมแยกเพศในแมนาแควนอย จงหวดพษณโลก จากการรวบรวมระหวางเดอนตลาคม 2548 ถงเดอนกนยายน 2549

14

4 ความสมพนธระหวางนาหนกและความยาวตวปลาหมจดเพศผในแมนาแควนอย จงหวดพษณโลก จากการรวบรวมระหวางเดอนตลาคม 2548 ถงเดอนกนยายน 2549

16

5 ความสมพนธระหวางนาหนกและความยาวตวปลาหมจดเพศเมยในแมนาแควนอย จงหวดพษณโลก จากการรวบรวมระหวางเดอนตลาคม 2548 ถงเดอนกนยายน 2549

16

6 ปรมาณรอยละของระยะการเจรญพนธของปลาหมจดเพศเมยในแมนาแควนอย จงหวดพษณโลก จากการรวบรวมระหวางเดอนตลาคม 2548 ถงเดอนกนยายน 2549

18

7 ปรมาณรอยละของระยะการเจรญพนธของปลาหมจดเพศผในแมนาแควนอย จงหวดพษณโลก จากการรวบรวมระหวางเดอนตลาคม 2548 ถงเดอนกนยายน 2549

19

8 การเปลยนแปลงคาดชนความสมพนธของอวยวะสบพนธ (GSI) ของปลาหมจดในแมนาแควนอย จงหวดพษณโลก จากการรวบรวมระหวางเดอนตลาคม 2548 ถงเดอนกนยายน 2549

20

9 ความสมพนธระหวางความดกไขตอนาหนกของปลาหมจดในแมนาแควนอย จงหวดพษณโลก จากการรวบรวมระหวางเดอนตลาคม 2548 ถงเดอนกนยายน 2549

23

10 ความสมพนธระหวางความดกไขตอความยาวของปลาหมจดในแมนาแควนอย จงหวดพษณโลก จากการรวบรวมระหวางเดอนตลาคม 2548 ถงเดอนกนยายน 2549

23

ชววทยาบางประการของปลาหมจดในแมนาแควนอย จงหวดพษณโลก

ปารฉตร มสกธรรม๑ ปรญดา รตนแดง๒ * และ กฤษฎา ดอนทร๒

๑ สถานประมงนาจดจงหวดสโขทย ๒ ศนยวจยและพฒนาประมงนาจดพษณโลก

บทคดยอ

การศกษาชววทยาบางประการของปลาหมจด Botia beauforti Smith, 1931 ในแมนาแควนอย จงหวดพษณโลก มวตถประสงคเพอศกษาลกษณะทวไปและอนกรมวธาน แหลงทอยอาศย อาหารและนสยการกนอาหาร ความแตกตางระหวางเพศและสดสวนเพศ ความสมพนธระหวางนาหนกและความยาวตวปลา ฤดวางไข ความดกไขและความสมพนธระหวางความดกไขตอนาหนกและความยาวตวปลา ไดดาเนนการระหวางเดอนตลาคม 2548 ถงเดอนกนยายน 2549 โดยการรวบรวมตวอยางจากชาวประมง จากเครองมอขายขนาดชองตา 1 เซนตเมตร และกระแสไฟฟา ทาการสมตวอยางทกเดอน บรเวณ 11 จดสารวจ ในแมนาแควนอย จงหวดพษณโลก

ผลการศกษาตวอยางปลาหมจดจานวน 262 ตว พบวาเปนปลาเพศผจานวน 134 ตว มนาหนกเฉลย 3.89 + 1.94 กรมและความยาวเฉลย 7.71 + 1.38 เซนตเมตร ปลาเพศเมยจานวน 128 ตว นาหนกเฉลย 4.14 + 1.34 กรมและความยาวเฉลย 7.91 + 1.07 เซนตเมตร ปลาหมจดเปนปลาทมลาตวเรยวยาว ลาตวมสนาตาลออนจนถงนาตาลเขม สวนหวคอนขางยาว ม spine แยกเปน 2 แฉก มหนวด 3 ค ลาตวมแถบสดาพาดขวาง 11 แถบ มจดสดากระจายตลอดลาตว ครบหลง และครบกน พบอาศยอยบรเวณทเปนโขดหนทมกระแสนาไหลเออยๆ ผลการศกษาอาหารและนสยการกนอาหาร พบวาปลาหมจดเปนปลากนเนอ โดยอาหารในกระเพาะ ประกอบดวยตวออนแมลงรอยละ 55.98 หนอนตวกลมรอยละ 8.78 หอยฝาเดยวรอยละ 2.25 กงรอยละ 0.67 และซากเนาเปอยรอยละ 32.32 มความยาวลาตวตอความยาวลาไสเทากบ 1 : 0.44 สดสวนเพศผ : เพศเมย มคาเทากบ 1 : 0.96 สมการความสมพนธระหวางนาหนกและความยาวแบบไมแยกเพศคอ W = 0.0218 L2.5079 (R2 = 0.8223, n = 262, p < 0.05) ฤดวางไขอยระหวางเดอนกรกฎาคมถงเดอนกนยายน 2549 ไขแบบ ครงจมครงลอย ลกษณะเมดกลมสเขยวปนเทา แมปลามความยาวเฉลย 9.34 ± 1.31 เซนตเมตร นาหนกเฉลย 6.27 ± 1.08 กรม ปรมาณความดกไขเฉลย 2,200 ± 582 ฟอง สมการความสมพนธระหวางความดกไขกบนาหนกแมปลา คอ F = 171.9607 W 1.3805 (R2 = 0.8260, n = 18, p < 0.05) สวนสมการความสมพนธระหวางความดกไขกบความยาวตวปลา F = 55.7111 L 1.6363 (R2 = 0.6506, n= 18, p < 0.05) โดยพบวาความดกไขมความสมพนธกบนาหนกมากกวาความยาวตวปลา คาสาคญ : ปลาหมจด ชววทยา แมนาแควนอย *ผรบผดชอบ : บรเวณเขอนนเรศวร อ.พรหมพราม จ.พษณโลก ๖๕๑๕๐ โทร. ๐ ๕๕๓๖ ๙๐๖๕ e-mail: tingtoei@chaiyo.com

2

Some Biological Aspests of Spotted loach, Botia beauforti Smith, 1931 in the Khwaenoi River, Phitsanulok Province

Parichat Musikatham1 Parinda Rattanadeang2 * and Gridsada Deein 2

1 Sukhothai Inland Fisheries Station 2 Phitsanulok Inland Fisheries Research and Development Center

Abstract

A study on some biological aspects of Spotted loach, Botia beauforti Smith, 1931 was

conducted during October 2005 to September 2006 in the Khwaenoi River, Phitsanulok Province. The objectives of this study were characteristic and taxonomy, habitat, food and feeding behavior, sex difference and sex ratio, length – weight relationship, spawning season, fecundity and relationship between fecundity to weight and length. Fish samples were monthly collected from fishers, gillnets and electro – fishing at 11 sites of the Khwaenoi River.

The results showed that the total number of 262 fish specimens, 134 males and 128 females, the average sample sizes of male was 7.71 + 1.38 cm in total length and 3.89 + 1.94 g of body weight, and that of female was 7.91 + 1.07 cm in total length and 4.14 + 1.34 g of weight. The body shape of B. beauforti was elongate, brownish to dark brown in colour, with black oblique 11 bars and small black spots on its body, dorsal fin and anal fin. The head was long with bifid spine and 3 barbels. The habitat was rocky bottom with slowly water flow. The analysis of food and feeding showed that this fish was carnivorous. The stomach content consisted of 55.98 % insect larvae, 8.78 % worms, 2.25 % gastropods, 0.67 % shrimp and 32.32 % the detritus. The ratio between body length and intestine length was 1: 0.44. The sex ratio was 1 : 0.96. The exponential equation of length-weight relationship was W = 0.0218 L2.5079 (R2 = 0.8223, n = 262, p < 0.05). The study of spawning season from gonad development indicated that the spawning period of this fish started from July to September. The egg was semi-buoyant, round shape and grey greenish color. The average fecundity was 2,200 ± 582 eggs from the average spawner sizes of 9.34 ± 1.31 cm and 6.27 ± 1.08 g. The equations of relationship between fecundity to weight was F = 171.9607 W 1.3805 (R2 = 0.8260, n = 18, p < 0.05) and fecundity to length was F = 55.7111 L 1.6363 (R2 = 0.6506, n = 18, p < 0.05). The relationship between fecundity to weight was higher related than to length. Key words: Botia beauforti, Spotted loach, fish biology, Khwaenoi River *Corresponding author: Nareasuan Dam’s area, Prompiram District, Phitsanulok 65150 Tel. 0 5536 9065 e-mail: tingtoei@chaiyo.com

3คานา

ปลาหมจดหรอปลาหมลายเสอ มชอสามญวา Spotted loach ชอวทยาศาสตรคอ Botia beauforti

Smith, 1931 เปนปลาในครอบครวปลาหม (Family Cobitidae) นยมรวบรวมจากธรรมชาตแลวนามาเลยงเปนปลาสวยงามเพอการสงออกตางประเทศ ลาตวมสสะดดตา โดยลาตวและหวเปนสเขยวปนเทาออน ๆ ครบหลงและครบหาง เปนสสม มจดสดา มถนอาศยในแมนาเจาพระยาและสาขาแมนาทาด จงหวดนครศรธรรมราช (สมโภชน และกาญจนร, 2543) โดยพบปลาหมจดครงแรกทบรเวณนาตกแถวบานครวงศ จงหวดนครศรธรรมราช (Smith, 1945)

ปลาหมจดหรอปลาหมลายเสอ เปนปลาทองถนชนดหนงทสามารถพบไดในระบบแมนาของจงหวดพษณโลก โดยเฉพาะในแมนาแควนอยตงแตบรเวณทกาลงกอสรางเขอนแควนอยอนเนองมาจากพระราชดารขนไปจนถงตนนา พบเฉพาะตามโขดหนทมกระแสนาไหลเออยๆ ผลจากการสรางเขอนแควนอยฯ ปดกนแมนาแควนอยตอนกลางรวมถงการเกดอางเกบกกนาขนาดประมาณ 38,000 ไร สงผลกระทบตอระบบนเวศในนาและการเปลยนแปลงของความหลากหลายของชนดปลา ซงการเกดอางเกบนาขนาดใหญ ทาใหบรเวณสนเขอนมระดบความลกของนาประมาณ 80 เมตร ปรมาณนาทาจะไหลเขาอางเกบนาเฉลยปละ 1,449 ลานลกบาศกเมตร ดวยอตราไหลสงสดของปรมาณนาหลาก 8,252 ลกบาศกเมตรตอวนาท (ซงมอตราการกดเซาะหนาดนสงสด 0.11 มลลเมตรตอป) จะปะทะกบมวลนาในอางเกบนา ตงแตบรเวณปากอางลงมาจนหยดนงทบรเวณกลางอางถงหนาเขอน ผลจากความเรวกระแสนาทลดลงอยางรวดเรว ทาใหตะกอนดนจากพนทรบนาฝนทงบรเวณรอบอางและทมากบนาทาเหนออาง (คดเปนปรมาณตะกอนทงสน 468,000 ลกบาศกเมตรตอป) ตกตะกอนทบถมพนทองนาบรเวณอาง ซงจะสงผลถงแหลงทอยอาศยของปลาหมจด ทาใหปลามแหลงทอยอาศยคอนขางจากด จงอาจทาใหปลาหมจดสญพนธไปจากแมนาแควนอยได (กฤษฎา และคณะ, 2549)

ดงนนการศกษาชววทยาบางประการของปลาหมจดในแมนาแควนอย จงหวดพษณโลก จงจาเปนอยางยง เพอนาไปใชเปนขอมลพนฐานในการเพาะขยายพนธเพอเพมผลผลตในแหลงนา และเปนขอมลสาคญในการเตรยมมาตรการวางแผนคมครอง การอนรกษฟนฟพนธ หรอการใชประโยชนเชงพาณชยในอนาคต

4วตถประสงค

เพอทราบขอมลชววทยาบางประการของปลาหมจด ดงน 1. ลกษณะทวไปและอนกรมวธาน 2. แหลงทอยอาศย 3. อาหารและนสยการกนอาหาร 4. ความแตกตางระหวางเพศและสดสวนเพศ 5. ความสมพนธระหวางนาหนกและความยาวตวปลา 6. ฤดวางไข 7. ความดกไขและความสมพนธระหวางความดกไขตอนาหนกและความยาวตวปลา

วธดาเนนการ

1. วธเกบตวอยางและรวบรวมขอมล

รวบรวมปลาหมจดทมลกษณะภายนอกสมบรณจากแมนาแควนอย จงหวดพษณโลก ในบรเวณพนททกาหนดรวม 11 จดสารวจ รายละเอยดแสดงในตารางท 1 และภาพท 1 รวบรวมตวอยางปลาหมจดทกเดอน ระหวางเดอนตลาคม 2548 ถงเดอนกนยายน 2549 เดอนละไมตากวา 30 ตวอยาง โดยการรบซอจากชาวประมง จากการใชเครองมอขายขนาดชองตา 1 เซนตเมตร และกระแสไฟฟา แลวนาปลาหมจดทรวบรวมไดมาศกษาในรายละเอยดตาง ๆ ณ หองปฏบตการของศนยวจยและพฒนาประมงนาจดพษณโลก ตารางท 1 จดเกบตวอยางปลาหมจดในแมนาแควนอย จงหวดพษณโลก จากการรวบรวมระหวางเดอน

ตลาคม 2548 ถงเดอนกนยายน 2549 จดสารวจ

ลาดบ อกษรยอ ชองตาราง จดเกบตวอยางในแมนาแควนอย

1 N2C2 8D ต. ทอแท อ. วดโบสถ 2 N2C3 8E ต. ทางาม อ. วดโบสถ 3 N2C4 7E ต. บานยาง อ. วดโบสถ 4 N2C5 6E ต. คนโชง อ. วดโบสถ 5 N2C6 7F ต. คนโชง อ. วดโบสถ 6 N2C7 7G ต. สวนเมยง อ. ชาตตระการ 7 N2C8P1 6G ต. ปาแดง อ. ชาตตระการ 8 N2C9 6H ต. นครไทย อ. นครไทย 9 N2C10 7H ต. นครไทย อ. นครไทย 10 N2C11 7I ต. เนนเพม อ. นครไทย 11 N2C12 8I ต. บานแยง อ. นครไทย

5

พจตรกาแพงเพชร

สโขทย

อตรดตถ

เลย ลาว

เพชรบรณ

1

2

3

4

5

6

7

8

9

10

11

12

13

14

A B C D E F G H I J K L 100o 00'E 100o 30'E 101o 00'E

17o 30'N

17o 00'N

16o 30'N

แมนาภาค

แมนาแควนอยแมนา

แควนอย

แมนานาน

แมนานานแมนายม

พจตรกาแพงเพชร

สโขทย

อตรดตถ

เลย ลาว

เพชรบรณ

1

2

3

4

5

6

7

8

9

10

11

12

13

14

1

2

3

4

5

6

7

8

9

10

11

12

13

14

A B C D E F G H I J K L 100o 00'E 100o 30'E 101o 00'E

17o 30'N

17o 00'N

16o 30'N

แมนาภาค

แมนาแควนอยแมนา

แควนอย

แมนานาน

แมนานานแมนายม

ภาพท 1 แผนทสงเขปแสดงลกษณะแมนาและบรเวณจดเกบตวอยางปลาหมจดในแมนาแควนอย

จงหวดพษณโลก จากการรวบรวมระหวางเดอนตลาคม 2548 ถงเดอนกนยายน 2549

62. การศกษาและการวเคราะหขอมล

1. ลกษณะทวไปและอนกรมวธาน 1.1 ลกษณะทวไป นาตวอยางปลาหมจดทมลกษณะภายนอกสมบรณทงเพศผและเพศเมยไป

ศกษาลกษณะรปพรรณสณฐานภายนอกทวไปดวยการสงเกต และพจารณาลกษณะรปราง ลกษณะสและลายขางตว รวมทงลกษณะและตาแหนงของอวยวะทสาคญตาง ๆ เชน ครบ ปาก และตา เปนตน แลวนาลกษณะทไดไปประเมนลกษณะนสยและพฤตกรรมในการดารงชวต โดยใชแนวคดในการศกษาจากทฤษฎววฒนาการของสงมชวต ทกลาววา สงมชวตแตละชนดตองผานกระบวนการววฒนาการ และการเลอกสรรของธรรมชาต เพอปรบเปลยนลกษณะรปรางของตนเองใหเหมาะสมตอการดารงชวตตามสภาพนเวศและสงแวดลอมทเปนอย (Moyle, 1993; Wootton, 1998)

1.2 ลกษณะอนกรมวธาน นาตวอยางปลาหมจดทมลกษณะภายนอกสมบรณมาศกษาลกษณะทางอนกรมวธาน เชน จานวนกานครบตาง ๆ การเปรยบเทยบสดสวนของอวยวะและจานวนเกลด เปนตน ตามวธของสบสน (2524) และ Smith (1945) และจดลาดบทางอนกรมวธานตามระบบของ Nelson (1994)

2. แหลงทอยอาศย

ตรวจสอบสภาพภมประเทศทางกายภาพ เชน ลกษณะพนทองนา และคณสมบตของนาบรเวณจดสารวจปลาหมจดดงน

2.1 อณหภม (temperature) ดวยเทอรโมมเตอร มหนวยเปนองศาเซลเซยส 2.2 ปรมาณออกซเจนละลาย (dissolved oxygen) ดวยเครองมอวเคราะหนา (water quality

checker) TOA รน WQC-20 A มหนวยเปนมลลกรมตอลตร 2.3 ความเปนกรดเปนดาง (pH) ดวยเครองมอวเคราะหนา (water quality checker) TOA

รน WQC-20 A 2.4 ความโปรงแสง (transparency) โดยใช secchi disc มหนวยเปนเซนตเมตร 2.5 ความกระดาง (hardness) วเคราะหโดยวธการไตรเตรท ตามวธ standard method for the

examination of water and waste water อางโดยไมตรและจารวรรณ (2528) มหนวยเปนมลลกรมตอลตร 2.6 ความเปนดาง (alkalinity) วเคราะหโดยวธการไตรเตรท ตามวธ standard method for the

examination of water and waste water อางโดยไมตรและจารวรรณ (2528) มหนวยเปนมลลกรมตอลตร เกบรวบรวมขอมลการจบปลาหมจดของชาวประมง พรอมทงตรวจสอบและสอบถามขอมล

แหลงทจบปลาหมจด

73. อาหารและนสยการกนอาหาร

นาตวอยางปลาหมจดทรวบรวมไดจานวน 40 ตวอยาง มาศกษาลกษณะนสยการกนอาหาร โดยการชงนาหนกและวดความยาวรายตวดวยเครองชงทมระดบความละเอยด 0.01 กรม และไมวดทมระดบความละเอยด 0.1 เซนตเมตร ทาการศกษาชนดของอาหารทพบในกระเพาะและบรเวณลาไสตอนตน โดยจาแนกกลมของประเภทอาหารทพบตามวธของ Hynes (1950) และประมาณชนดของอาหารทพบเปนรอยละ (estimating percentage by bulk) (Lagler, 1970) จากการตดกระเพาะและลาไสตอนตนประมาณ 1 ใน 3 มาผาและลางดวยนาสะอาด นาอาหารทงหมดใสจานแกว แลวนาไปจาแนกชนดของอาหารดวยกลองจลทรรศนกาลงขยายตา จาแนกกลมของอาหารเปนกลมตวออนแมลง กลมหนอนตวกลม กลมหอย กลมกง และ กลมซากเนาเปอย จากนนบนทกคาอาหารทพบในแตละกลมจากการประมาณดวยสายตาเปนรอยละโดยใหปรมาณอาหารทงหมดทมอยในขณะนนเปน 100 เปอรเซนต สวนนสยการกนอาหารนน พจารณาจากชนดของอาหารทปลากนเปนหลก สาหรบกระเพาะและลาไสทวเคราะหตวอยางสดไมทนจะทาการเกบรกษาในสารละลายฟอรมาลนเขมขน 10 เปอรเซนต เพอสามารถวเคราะหไดในภายหลง

สาหรบการศกษาสดสวนระหวางความยาวตวปลาตอความยาวลาไสตามวธการของ Nikolsky (1963) ไดนาตวอยางปลาทชงนาหนกและวดความยาวแลวมาผาทอง ตดแยกสวนระบบทางเดนอาหารออก ทาความสะอาดโดยตดเนอเยอสวนทไมเกยวของทง แยกคลกระเพาะและลาไสใหเปนเสน ใสถาดแชนาเพอปองกนการยดผดปกต วดความยาวกระเพาะและลาไส เพอไปคานวณหาสดสวนระหวางความยาวตวปลาตอความยาวลาไส เพอใชประกอบการพจารณานสยการกนอาหารตอไป

4. ความแตกตางระหวางเพศและสดสวนเพศ

นาตวอยางปลาทสมบรณมาศกษาลกษณะเพศจากอวยวะภายนอก (secondary sexaul characteristics) ดวยการสมผสและดวยสายตา เชน การสงเกตลกษณะส ลาตว ตงเพศ ขนาด และความออนแขงของทอง ตลอดจนการบบและรดทองเบา ๆ เพอดไขและนาเชอ และลกษณะเพศจากอวยวะภายใน (primary sexaul characteristics) โดยการผาตดเพอตรวจดอวยวะภายใน นบจานวนปลาเพศผและเพศเมยทไดแลวนาไปศกษาสดสวนเพศและทดสอบความแตกตางทางสถตโดยใชวธ Chi-square test (Snedecor and Cochran, 1973) จากการตงสมมตฐานวาปลาเพศผและปลาเพศเมยมสดสวนเทากนท 1 : 1 โดยทาการทดสอบสดสวนเพศในภาพรวมทงปจากชดขอมลทสมตวอยางทงหมด และทดสอบสดสวนเพศรายเดอน เพอตรวจสอบวาสดสวนเพศมการเปลยนแปลงไปตามฤดกาลหรอไม โดยคานวณจากสตร X2 = Σ (O – E)2 / E

4.1 ในการทดสอบสดสวนเพศในภาพรวมทงป ใชการเปรยบเทยบคา X2 ทคานวณไดกบคา X2 ทเปดจากตาราง X2

0.05 ท df = (number of row – 1) x (number of column – 1) 4.2 ในการทดสอบสดสวนเพศทพบรายเดอน ใชการเปรยบเทยบคา X2 ทคานวณไดกบคา X2

ทเปดจากตาราง X20.05 ท df = (n – 1)

เมอคา X2 ทคานวณไดมคามากกวา X2 ทเปดจากตาราง แสดงวาสดสวนเพศทพบมความแตกตางไปจากสมมตฐานทตงไว แตเมอคา X2 ทคานวณไดมคานอยกวา X2 ทเปดจากตาราง แสดงวาสดสวนเพศทพบมคาไมแตกตางไปจากสมมตฐาน

85. ความสมพนธระหวางนาหนกและความยาวตวปลา

วดความยาวเหยยด (total length) ดวยไมบรรทดทระดบความละเอยด 0.1 เซนตเมตรและ ชงนาหนกดวยเครองชงไฟฟาทระดบความละเอยด 0.01 กรม แลวนาขอมลทไดมาวเคราะหความสมพนธระหวางความยาวตวปลา (L) และนาหนกตวปลา (W) ดวยวธการวเคราะหการถดถอยแบบเสนตรงเชงเดยว (linear regression analysis) ตามวธของ Rounsefell and Everhart (1953) โดยใชสตรสมการยกกาลง คอ W = aLb ซงคานวณในรปสมการ logarithm ดงน log W = log a + b log L โดย W = นาหนกตวปลา (กรม) L = ความยาวเหยยด (เซนตเมตร) a และ b = คาคงท

เมอคานวณไดสมการแสดงความสมพนธและคาสมประสทธตวกาหนด (R2) แลวทาการ

ตรวจสอบตอวา สมการดงกลาวสามารถอธบายความผนแปรของตวแปรตาม (คาแกน Y) ทไดอยางเหมาะสมหรอไมอยางไร โดยคานวณคา t จากสตร t = √(n-2)R2/(1-R2) แลวนาคา t ทคานวณไดไปเปรยบเทยบ กบคา t ทเปดจากตาราง t – distribution ท t0.05 (n-2) ถาคา t ทคานวณไดมคามากกวาคา t ทเปดจากตาราง แสดงวา เสนสมการแสดงความสมพนธมความสมพนธหรอมความเชอมนในการอธบายความผนแปรของตวแปรตามอยางมนยสาคญทางสถต

6. ฤดวางไข

ทาการศกษาโดยประเมนชวงเวลาการวางไขของปลาหมจด จากขอมลการเปลยนแปลงของอวยวะสบพนธ ซงไดตดตามและประเมนการเปลยนแปลงของระยะพฒนาการของอวยวะสบพนธปลาหมจดในรอบป รวม 2 วธ คอ การตรวจสอบระยะการเจรญพนธ (maturity stage) ดวยตาเปลา และการประเมนคาดชนความสมพนธของอวยวะสบพนธ (gonadosomatic index) แลวนาผลการศกษามาพจารณารวมกนเพอประเมนชวงเวลาทแสดงแนวโนมการวางไขของปลาหมจดในแมนาแควนอย จงหวดพษณโลก ในชวงเวลาททาการศกษา

6.1 การตรวจสอบระยะการเจรญพนธ (maturity stage) ดวยตาเปลา นาตวอยางปลาหมจดทรวบรวมไดในแตละเดอนมาทาการผาตด เพอจาแนกพฒนาการ

ของอวยวะสบพนธในแตละเดอน ยดหลกการจาแนกขนตอนพฒนาการของอวยวะสบพนธตามวธการของ Kesteven (1960, อางตามสนทนาและคณะ, 2531) โดยแบงเปน 5 ระยะดงตอไปน

ระยะท 1 virgin เปนระยะทอวยวะสบพนธยงไมมการพฒนา อวยวะสบพนธมขนาด เลกมาก มตาแหนงอยใกลหรอแนบตดกระดกสนหลง

ระยะท 2 developing เปนระยะทอวยวะสบพนธเรมพฒนา ถงนาเชอมสขาวปนแดง ทงถงนาเชอและรงไขมความยาว 1/2 หรอ 2/3 ของชองทอง

9ระยะท 3 gravid เปนระยะทอวยวะสบพนธขยายเตมชองทอง ถงนาเชอมสขาว ไขม

ลกษณะกลมมเนอเยอตดกน เมอรดบรเวณทองยงไมมเมดไขไหลออกมา ระยะท 4 spawning เปนระยะทอวยวะสบพนธเจรญเตมท พรอมทจะวางไข ถงนาเชอ

และรงไขขยายเตมชองทอง ถารดบรเวณทองจะมไขและนาเชอไหลออกมา ไขมลกษณะกลมและโปรงแสง ระยะท 5 spent เปนระยะทปลาวางไขแลว ถงนาเชอและรงไขจะเหยวแฟบมสแดง อาจม

ไขสขน ๆ เหลออยเลกนอยในลกษณะทถกดดซมไป 6.2 การประเมนคาดชนความสมพนธของอวยวะสบพนธ (gonadosomatic index, GSI)

นาตวอยางปลาหมจดทรวบรวมไดในแตละเดอนมาชงนาหนก วดความยาวลาตว และผาเอาอวยวะสบพนธของปลา (gonads) ทงเพศผและเพศเมยมาลางทาความสะอาด แลวนาไปชงนาหนก จากนนคานวณคาดชนความสมพนธของอวยวะสบพนธตามวธการของ Benfey and Sutterlin (1984) โดยนาหนกอวยวะสบพนธปลาจะมนาหนกมากขนเมอปลามขนาดใหญขน และเมอถงฤดสบพนธปลาจะมอวยวะสบพนธเจรญขนมากกวาปกต ทาใหสามารถประเมนฤดสบพนธได โดยคานวณจากสตร

นาหนกอวยวะสบพนธ GSI (%) =

นาหนกปลา - นาหนกอวยวะสบพนธ X 100

7. ความดกไข และความสมพนธระหวางความดกไขตอนาหนกและความยาวตวปลา

นารงไขของปลาหมจดมาศกษาความดกไข ตามวธของ Siddiqui et al. (1976) โดยการชงนาหนกไขทงหมดแลวสมตวอยางไขตรงบรเวณสวนตน สวนกลาง และสวนปลายของรงไข รวม 3 จด มาทาการชงและนบจานวนแลวจงคานวณหาจานวนไขทงหมด พรอมทงหาคาความสมพนธระหวางความดกไข (F) ตอนาหนก (W) และความยาวตวปลา (L) ดวยวธวเคราะหการถดถอยแบบเสนตรงเชงเดยว (linear regression analysis) โดยใชสตรสมการยกกาลงคอ F = aWb และ F = aLb ตามลาดบ ซงคานวณในรป logarithm ดงน

log F = log a + b log W และ log F = log a + b log L

โดย F = ความดกไข (ฟอง) W = นาหนกปลา (กรม) L = ความยาวเหยยด (เซนตเมตร)

a และ b = คาคงท

10วเคราะหความสมพนธระหวางความดกไขตอนาหนกและความยาวตวปลา โดยใชคาสมประสทธ

ตวกาหนด (coefficient of determination, R2) และทดสอบความเชอมนของสมการทไดโดยคานวณคา t จากสตร t = √(n-2)R2/(1-R2) แลวนาคา t ทคานวณไดไปเปรยบเทยบกบคา t ทเปดจากตาราง t – distribution ท t0.05 (n-2) ถาคา t ทคานวณไดมคามากกวาคา t ทเปดจากตาราง แสดงวาเสนสมการแสดงความสมพนธมความสมพนธหรอมความเชอมนในการอธบายความผนแปรของตวแปรตามอยางมนยสาคญทางสถต

ผลการศกษา

1. ลกษณะทวไปและอนกรมวธาน

1.1 ลกษณะทวไป

ผลการศกษาลกษณะภายนอกของปลาหมจด พบวาปลาหมจดเปนปลาทมลาตวเรยวยาว (elongate) มขนาดเลก ลาตวมสนาตาลออนจนถงนาตาลเขม มเกลดขนาดเลก สวนหวคอนขางยาว ม spine แยกเปน 2 แฉก (bifid spine) ฝงอยในรองใตตา ตามขนาดเลกอยคอนไปทางดานหลง ไมมหนงปดตา ปากอยในระดบทตากวาจะงอยปาก (inferior mouth) มหนวด 3 ค ครบหางมรปรางแบบสอม (fork) ครบหลงและครบหางมสสม ครบกนและครบทองมสเหลองออน สวนหวมแถบสดาพาดยาวในแนวกลาง 2 แถบ และพาดเฉยงอก 2 แถบทบรเวณดานขางบนแผนปดเหงอก (operculum) ลาตวมแถบสดาพาดขวาง 11 แถบ ครบหางมแถบสดา 3 แถบ มจดสดากระจายตลอดลาตว ครบหลงและครบกน สวนทองมสขาว

1.2 ลกษณะอนกรมวธาน จากการศกษาลกษณะอนกรมวธาน (ตารางท 2) พบวา ปลาหมจดมลกษณะลาตวเรยวยาว

(elongate) แบนขาง เกลดมขนาดเลก เปนเกลดแบบ cycloid ทฝงแนนอยในผวหนง (embedded scale) สดสวนความลกลาตวตอความยาวมาตรฐานเทากบ 1 : 4.9 – 5.4 ความยาวสวนหวตอความยาวมาตรฐานเทากบ 1 : 3.2 – 3.6 สวนหวแหลมคอนขางยาว ความยาวหวมากกวาความลกลาตว มหนวด 3 ค ความยาวใกลเคยงกน อยทปลายจะงอยปาก 2 ค และขากรรไกรบน 1 ค ปากมขนาดเลกตงอยในระดบตากวาจะงอยปาก (inferior mouth) ครบหลงประกอบดวยกานครบออน 9 กาน ครบอกประกอบดวยกานครบออน 14 กาน ครบทองประกอบดวยกานครบออน 8 กาน ครบกนประกอบดวยกานครบออน 5 กาน มเสนขางตวสมบรณอยในแนวกลางลาตว สามารถจดลาดบทางอนกรมวธาน ตามระบบของ Nelson (1994) ไดดงน

Phylum Chordata Class Pisces Subclass Teleostomi Order Cypriniformes

Family Cobitidae Genus Botia

Species beauforti Smith,1931

11ตารางท 2 จานวนและสดสวนของลกษณะทางอนกรมวธานทสาคญของปลาหมจด ในแมนาแควนอย จงหวด

พษณโลก จากการรวบรวมระหวางเดอนตลาคม 2548 ถงเดอนกนยายน 2549 หนวย การวดสดสวนและการนบจานวน standard length เซนตเมตร 5.33 – 6.52 total length เซนตเมตร 6.77 – 7.80 snout length เซนตเมตร 0.75 – 0.97 head length เซนตเมตร 1.66 – 1.83 body depth เซนตเมตร 1.08 – 1.20 fork length เซนตเมตร 1.44 – 1.52 anal fin ray กาน 5 dorsal fin ray กาน 9 pectoral fin ray กาน 14 pelvic fin ray กาน 8 ความลกลาตวตอความยาวมาตรฐาน 1 : 4.9 – 5.4 ความยาวสวนหวตอความยาวมาตรฐาน 1 : 3.2 – 3.6

2. แหลงทอยอาศย

จากการรวบรวมตวอยางปลาหมจดในแมนาแควนอย เขตจงหวดพษณโลก พบวา ปลาหมจด

ถกจบไดมากในจดสารวจท N2C11 ชองตารางท 7I ในเขตตาบลเนนเพม อาเภอนครไทย จงหวดพษณโลก (ตารางท 1) ในบรเวณทเรยกวาหวยนาไท ซงเปนแหลงทอยอาศยมลกษณะเปนโขดหนและมกระแสนาไหลเออย ๆ จากการวเคราะหคณสมบตของนา พบวามปรมาณออกซเจนละลาย (DO) อยระหวาง 6.5 – 8.3 มลลกรมตอลตร ความเปนกรดเปนดาง (pH) 6.7 – 7.8 ความเปนดาง (alkalinity) 103 – 150 มลลกรมตอลตร ความกระดาง (hardness) 106 – 142 มลลกรมตอลตร ความโปรงแสง (transparency) 25 – 36 เซนตเมตร และอณหภม (temperature) 23.0 – 32.5 องศาเซลเซยส (ตารางท 3) ตารางท 3 พสยของคณสมบตนาบรเวณจดสารวจปลาหมจดในแมนาแควนอย จงหวดพษณโลก จากการ

รวบรวมระหวางเดอนตลาคม 2548 ถงเดอนกนยายน 2549 คณภาพนา พสย

ปรมาณออกซเจนละลาย (มลลกรมตอลตร) 6.5 – 8.3 ความเปนกรดเปนดาง 6.7 – 7.8 ความเปนดาง (มลลกรมตอลตร) 103 – 150 ความกระดาง (มลลกรมตอลตร) 106 – 142 ความโปรงแสง (เซนตเมตร) 25 – 36 อณหภมนา (องศาเซลเซยส) 23.0 – 32.5

123. อาหารและนสยการกนอาหาร

จากการศกษาองคประกอบของอาหารในกระเพาะของปลาหมจด จานวน 40 ตวอยาง พบวา

ปลาหมจดมความยาวระหวาง 5.3 – 9.7 เซนตเมตร นาหนกระหวาง 1.23 – 6.91 กรม กระเพาะมรปรางลกษณะแบบตวเจ (J - shape) มขนาดเลก ชนดอาหารทพบในกระเพาะประกอบดวย ตวออนแมลงรอยละ 55.98 หนอนตวกลมรอยละ 8.78 หอยฝาเดยวรอยละ 2.25 กงรอยละ 0.67 และซากเนาเปอยรอยละ 32.32 (ตารางผนวกท 1 และภาพท 2) จากลกษณะดงกลาวทาใหทราบวา ปลาหมจดเปนปลาทชอบกนเนอสตวเปนอาหาร โดยจะหากนอาหารบรเวณหนาดน และจากการศกษาสดสวนระหวางความยาวตวปลาตอความยาวลาไส พบวา ปลาหมจดมความยาวตวปลาเฉลย 7.8 ± 1.12 เซนตเมตร ความยาวลาไสเฉลย 3.4 ± 0.41 เซนตเมตร และสดสวนความยาวตวปลาตอความยาวลาไสมคาเทากบ 1 : 0.44

ภาพ

4. คว

เมอยยนยาพบวสบพรงไข

ซากเนาเปอย32.32%

กง0.67%

หอยฝาเดยว2.25%

หนอนตวกลม8.78%

ตวออนแมลง55.98%

ท 2 รอยละของปรมาณอาหารทพบในกระเพาะของปลาหมจดในแมนาแควนอย จงหวดพษณโลก จากการรวบรวมระหวางเดอนตลาคม 2548 ถงเดอนกนยายน 2549

ามแตกตางระหวางเพศและสดสวนเพศ 4.1 ความแตกตางระหวางเพศปลาหมจด

ผลการศกษาลกษณะภายนอก พบวาปลาเพศผและเพศเมยไมสามารถแยกเพศไดอยางชดเจนงไมถงฤดผสมพนธ เนองจากปลาหมจดเปนปลาทมขนาดเลก ตงเพศ (urogenital papillae) มขนาดเลกไมวออกมา สและลวดลายบนลาตวของทงสองเพศมลกษณะเหมอนกน แตในชวงฤดผสมพนธวางไข าสวนทองของปลาเพศเมยมลกษณะอม และมผนงทองบางกวาปลาเพศผ และเมอศกษาลกษณะอวยวะนธภายใน พบวาปลาเพศเมยมรงไขลกษณะเปนฝก 2 ฝก เมอถงฤดผสมพนธพบไขเปนจานวนมากใน สวนอวยวะสบพนธเพศผมลกษณะคลายเสนดายสขาวขน

134.2 สดสวนเพศ

จากตวอยางปลาหมจดทรวบรวมไดในรอบปจานวน 262 ตวอยาง พบวาเปนปลาเพศผจานวน 134 ตว และเพศเมยจานวน 128 ตว มความยาวอยระหวาง 5.3 – 12.1 เซนตเมตร นาหนกอยระหวาง 1.23 – 7.52 กรม สดสวนเพศผตอเพศเมยเทากบ 1 : 0.96 และเมอทดสอบความแตกตางทางสถตของสดสวนเพศในภาพรวมทงปทระดบความเชอมน 95 % พบวาคา Chi-square ทคานวณไดมคาเทากบ 1.69 ซงมคานอยกวาคา Chi-square ทเปดจากตารางซงมคาเทากบ 19.68 ท degree of freedom = 11 แสดงวาสดสวนเพศในภาพรวมทงปไมมความแตกตางกนทางสถต และเมอทดสอบความแตกตางทางสถตของสดสวนเพศรายเดอนทระดบความเชอมน 95 % พบวาคา Chi-square ทคานวณไดมคาอยระหวาง 0 – 0.56 ซงมคานอยกวาคา Chi-square ทเปดจากตารางซงมคาเทากบ 3.84 ท degree of freedom = 1 แสดงวาสดสวนเพศรายเดอนไมมความแตกตางกนทางสถต (ตารางท 4)

ตารางท 4 สดสวนเพศของปลาหมจดในแมนาแควนอย จงหวดพษณโลก จากการรวบรวมระหวางเดอน ตลาคม 2548 ถงเดอนกนยายน 2549

เดอน/ป เพศผ(ตว) เพศเมย(ตว) รวม(ตว) คาทคาดวาจะได สดสวนเพศผ:เมย Chi - square ต.ค.48 6 5 11 5.5 1 : 0.83 0.09 พ.ย.48 19 17 36 18.0 1 : 0.89 0.11 ธ.ค.48 20 25 45 22.5 1 : 1.25 0.56 ม.ค.49 15 15 30 15.0 1 : 1.00 0.00 ก.พ.49 16 15 31 15.5 1 : 0.94 0.03 ม.ค.49 12 10 22 11.0 1 : 0.83 0.18 เม.ย.49 11 10 21 10.5 1 : 0.91 0.05 พ.ค.49 8 6 14 7.0 1 : 0.75 0.29 ม.ย.49 8 7 15 7.5 1 : 0.88 0.07 ก.ค.49 8 9 17 8.5 1 : 1.13 0.06 ส.ค.49 5 5 10 5.0 1 : 1.00 0.00 ก.ย.49 6 4 10 5.0 1 : 0.67 0.40

134 128 262 131.0 1 : 0.96 1.69 หมายเหต คา Chi-square ทระดบความเชอมน 95 % เทากบ 3.84 ท df = 1 และ 19.68 ท df = 11

145. ความสมพนธระหวางนาหนกและความยาวตวปลา

5.1 ความสมพนธระหวางนาหนกและความยาวตวปลาหมจดแบบไมแยกเพศ

จากการศกษาความสมพนธระหวางนาหนกและความยาวตวปลาหมจดจานวน 262 ตวอยาง พบวามนาหนกเฉลย 4.01 + 1.68 กรม และความยาวเฉลย 7.80 + 1.24 เซนตเมตร เมอวเคราะหความสมพนธระหวางนาหนกและความยาวตวปลา พบวา มความสมพนธดงสมการ (ภาพท 3)

W = 0.0218 L2.5079

หรอ log W = 2.5079 log L - 1.6609 มคาสมประสทธตวกาหนด (R2) = 0.8223

n = 262, p < 0.05

คาสมประสทธตวกาหนด (R2) เทากบ 0.8223 แสดงวานาหนกของปลาหมจดจะผนแปรไปตามการเปลยนแปลงของความยาวตวปลารอยละ 82.23 ทระดบความเชอมน 95 เปอรเซนต เมอนาคา R2 ไปคานวณหาคา t พบวาคา t จากการคานวณมคาเทากบ 34.69 ซงมคาทมากกวาคา t 0.05 (262 - 2) ทเปดจากตาราง t – distribution ทมคาเทากบ 1.645 แสดงวาสมการความสมพนธระหวางนาหนกและความยาวของ ปลาหมจดแบบไมแยกเพศทคานวณได มระดบความเชอมนในการยอมรบสงอยางมนยสาคญ (p < 0.05)

log W = 2.5079 log L - 1.6609 R2 = 0.8223 n = 262

0.000.100.200.300.400.500.600.700.800.901.001.101.20

0.70 0.72 0.74 0.76 0.78 0.80 0.82 0.84 0.86 0.88 0.90 0.92 0.94 0.96 0.98 1.00

log of length

log of

weigh

t

ภาพท 3 ความสมพนธระหวางนาหนกและความยาวตวปลาหมจดแบบไมแยกเพศในแมนาแควนอย จงหวด

พษณโลก จากการรวบรวมระหวางเดอนตลาคม 2548 ถงเดอนกนยายน 2549

155.2 ความสมพนธระหวางนาหนกและความยาวตวปลาหมจดเพศผ

จากการศกษาความสมพนธระหวางนาหนกและความยาวตวปลาหมจดเพศผจานวน 134 ตวอยาง พบวา มนาหนกเฉลย 3.89 + 1.94 กรม และความยาวเฉลย 7.71 + 1.38 เซนตเมตร เมอวเคราะหความสมพนธระหวางนาหนกและความยาวตวปลา พบวา มความสมพนธดงสมการ (ภาพท 4)

W = 0.0138 L2.7186

หรอ log W = 2.7186 log L – 1.8598 มคาสมประสทธตวกาหนด (R2) = 0.8638

n = 134, p < 0.05

คาสมประสทธตวกาหนด (R2) เทากบ 0.8638 แสดงวานาหนกของปลาหมจดเพศผผนแปรไปตามการเปลยนแปลงของความยาวตวปลารอยละ 86.38 เมอนาคา R2 ไปคานวณหาคา t พบวาคา t จากการคานวณมคาเทากบ 28.93 ซงมคาทมากกวาคา t 0.05 (134 - 2) ทเปดจากตาราง t – distribution ทมคาเทากบ 1.645 ดงนน แสดงวาสมการความสมพนธระหวางนาหนกและความยาวของปลาหมจดเพศผทคานวณได มระดบความเชอมนในการยอมรบสงอยางมนยสาคญ (p < 0.05)

5.3 ความสมพนธระหวางนาหนกและความยาวตวปลาหมจดเพศเมย จากการศกษาความสมพนธระหวางนาหนกและความยาวตวปลาหมจดเพศเมยจานวน 128

ตวอยาง พบวา มความยาวเฉลย 7.91 + 1.07 เซนตเมตร และนาหนกเฉลย 4.14 + 1.34 กรม เมอวเคราะหความสมพนธระหวางนาหนกและความยาวตวปลา พบวา มความสมพนธดงสมการ (ภาพท 5)

W = 0.0610 L 2.0251

หรอ log W = 2.0251 log L - 1.215 มคาสมประสทธตวกาหนด (R2) = 0.7532

n = 128, p < 0.05

คาสมประสทธตวกาหนด (R2) เทากบ 0.7532 แสดงวา นาหนกของปลาหมจดเพศเมยผนแปรไปตามการเปลยนแปลงของความยาวตวปลารอยละ 75.32 เมอนาคา R2 ไปคานวณหาคา t พบวาคา t จากการคานวณมคาเทากบ 19.61 ซงมคาทมากกวาคา t 0.05 (128 - 2) ทเปดจากตาราง t – distribution ทมคาเทากบ 1.645 ดงนน แสดงวาสมการความสมพนธระหวางนาหนกและความยาวของปลาหมจดเพศเมยทคานวณได มระดบความเชอมนในการยอมรบสงอยางมนยสาคญ (p < 0.05)

16

W = 0.0138 L2.7186

R2 = 0.8638n = 134

02468

101214

4 5 6 7 8 9 10 11 12 13

นาหน

ก (กรม)

ความยาว (เซนตเมตร)

ภาพท 4 ความสมพนธระหวางนาหนกและความยาวตวปลาหมจดเพศผในแมนาแควนอย จงหวดพษณโลก จากการรวบรวมระหวางเดอนตลาคม 2548 ถงเดอนกนยายน 2549

W = 0.0610 L2.0251

R2 = 0.7532n = 128

0

2

4

6

8

10

4 5 6 7 8 9 10 11 12 13

นาหน

ก (กรม)

ความยาว (เซนตเมตร)

ภาพท 5 ความสมพนธระหวางนาหนกและความยาวตวปลาหมจดเพศเมยในแมนาแควนอย จงหวดพษณโลก จากการรวบรวมระหวางเดอนตลาคม 2548 ถงเดอนกนยายน 2549

176. ฤดวางไข

การศกษาฤดวางไขของปลาหมจดในแมนาแควนอย จงหวดพษณโลก ไดทาการประเมนและ

ตดตามการเปลยนแปลงของระยะพฒนาการของอวยวะสบพนธทงปลาเพศผและเพศเมยจาก 2 วธการ แลวนาผลการศกษาทไดมาวเคราะหและพจารณารวมกน เพอประเมนชวงเวลาในการวางไขในรอบป โดย ผลการศกษามดงน

6.1 การตรวจสอบระยะการเจรญพนธ (maturity stage) ดวยตาเปลา

จากตวอยางปลาหมจดทรวบรวมได จานวน 262 ตว เปนเพศเมย 128 ตวและเพศผ 134 ตว พบวาปลาหมจดเพศเมยทรวบรวมไดตงแตเดอนตลาคม 2548 ถงเดอนพฤษภาคม 2549 ไมมพฒนาการของ รงไขถงระยะท 3 (gravid) แตในเดอนมถนายน 2549 รงไขมการพฒนาอยในระยะท 3 (gravid) รอยละ 28.57 และระยะท 4 (spawning) รอยละ 57.14 สวนในระหวางเดอนกรกฎาคม 2549 ถงเดอนกนยายน 2549 พบตวอยางปลาหมจดอยในระยะท 4 (spawning) ซงเปนระยะทพรอมวางไขถงรอยละ 75.00 – 80.00 และ รงไขเรมพฒนาถงระยะท 5 (spent) ในเดอนตลาคม 2548 ถงเดอนธนวาคม 2548 รอยละ 11.76 – 60.00 โดยในเดอนตลาคม 2548 เปนเดอนทปลาเพศเมยมพฒนาการของรงไขอยในระยะท 5 (spent) มากทสด (ตารางท 5 และภาพท 6)

สวนการตรวจสอบการเปลยนแปลงของพฒนาการอวยวะสบพนธของปลาหมจดเพศผดวย ตาเปลา พบวาปลาหมจดเพศผทรวบรวมไดตงแตเดอนพฤศจกายน 2548 ถงเดอนพฤษภาคม 2549 ไมมพฒนาการของถงนาเชอถงระยะท 3 (gravid) หลงจากนนในเดอนมถนายน 2549 ถงเดอนกนยายน 2549 ถงนาเชอมการพฒนาอยในระยะท 3 (gravid) ถงระยะท 4 (spawning) รอยละ 50.00 – 100.00 โดยในระยะท 4 (spawning) ซงเปนระยะสบพนธพบมากในเดอนสงหาคมและกนยายน (ตารางท 6 และภาพท 7)

18ตารางท 5 พฒนาการของอวยวะสบพนธปลาหมจดเพศเมยในแมนาแควนอย จงหวดพษณโลก จากการ

รวบรวมระหวางเดอนตลาคม 2548 ถงเดอนกนยายน 2549

เดอน/ป ระยะท 1

virgin ระยะท 2

developing ระยะท 3

gravid ระยะท 4 spawning

ระยะท 5 spent

จานวนตวอยาง

จานวน % จานวน % จานวน % จานวน % จานวน % (ตว) ต.ค.48 - - 2 40.00 - - - - 3 60.00 5 พ.ย.48 2 11.76 13 76.47 - - - - 2 11.76 17 ธ.ค.48 4 16.00 18 72.00 - - - - 3 12.00 25 ม.ค.49 3 20.00 12 80.00 - - - - - - 15 ก.พ.49 - - 15 100.00 - - - - - - 15 ม.ค.49 - - 10 100.00 - - - - - - 10 เม.ย.49 - - 10 100.00 - - - - - - 10 พ.ค.49 - - 6 100.00 - - - - - - 6 ม.ย.49 - - 1 14.29 2 28.57 4 57.14 - - 7 ก.ค.49 - - - - 2 22.22 7 77.78 - - 9 ส.ค.49 - - - - 1 20.00 4 80.00 - - 5 ก.ย.49 - - - - - - 3 75.00 1 25.00 4

0102030405060708090

100

ต.ค.48 พ.ย.48 ธ.ค.48 ม.ค.49 ก.พ.49 ม.ค.49 เม.ย.49 พ.ค.49 ม.ย.49 ก.ค.49 ส.ค.49 ก.ย.49เดอน

การเจร

ญพนธ

(%)

virgin developing gravid spawning spent

ภาพท 6 ปรมาณรอยละของระยะการเจรญพนธของปลาหมจดเพศเมยในแมนาแควนอย จงหวดพษณโลก

จากการรวบรวมระหวางเดอนตลาคม 2548 ถงเดอนกนยายน 2549

19ตารางท 6 พฒนาการของอวยวะสบพนธปลาหมจดเพศผในแมนาแควนอย จงหวดพษณโลก จากการ

รวบรวมระหวางเดอนตลาคม 2548 ถงเดอนกนยายน 2549

เดอน/ป ระยะท 1

virgin ระยะท 2

developing ระยะท 3

gravid ระยะท 4 spawning

ระยะท 5 spent

จานวนตวอยาง

จานวน % จานวน % จานวน % จานวน % จานวน % (ตว) ต.ค.48 - - - - - - - - 6 100.00 6 พ.ย.48 2 10.53 13 68.42 - - - - 4 21.05 19 ธ.ค.48 3 15.00 15 75.00 - - - - 2 10.00 20 ม.ค.49 2 13.33 13 86.67 - - - - - - 15 ก.พ.49 - - 16 100.00 - - - - - - 16 ม.ค.49 - - 12 100.00 - - - - - - 12 เม.ย.49 - - 11 100.00 - - - - - - 11 พ.ค.49 - - 8 100.00 - - - - - - 8 ม.ย.49 - - 5 62.50 3 37.50 - - 8 ก.ค.49 - - - - 4 50.00 4 50.00 - - 8 ส.ค.49 - - - - - - 5 100.00 - - 5 ก.ย.49 - - - - - - 6 100.00 - - 6

0102030405060708090

100

ต.ค.48 พ.ย.48 ธ.ค.48 ม.ค.49 ก.พ.49 ม.ค.49 เม.ย.49 พ.ค.49 ม.ย.49 ก.ค.49 ส.ค.49 ก.ย.49เดอน

การเจร

ญพนธ

(%)

virgin developing gravid spawning spent

ภาพท 7 ปรมาณรอยละของระยะการเจรญพนธของปลาหมจดเพศผในแมนาแควนอย จงหวดพษณโลก

จากการรวบรวมระหวางเดอนตลาคม 2548 ถงเดอนกนยายน 2549

206.2 การประเมนคาดชนความสมพนธของอวยวะสบพนธ (gonadosomatic index, GSI)

จากการศกษาคาดชนความสมพนธของอวยวะสบพนธของปลาหมจด พบวาปลาเพศเมยมคา GSI อยระหวาง 0.50 – 5.96% โดยมคาสงในชวงเดอนมถนายนถงเดอนธนวาคม (3.08 – 5.96%) และมคาสงสดในเดอนสงหาคม 2549 (5.96%) สวนปลาหมจดเพศผมคา GSI อยระหวาง 0.31 – 1.05% (โดยมคา GSI สงในชวงเดอนมถนายนถงเดอนกนยายน (0.92 – 1.05%) และมคาสงสดในเดอนกรกฎาคม 2549 (1.05%) (ตารางท 7 และภาพท 8) ตารางท 7 ดชนความสมพนธของอวยวะสบพนธปลาหมจดในแมนาแควนอย จงหวดพษณโลก จากการ

รวบรวมระหวางเดอนตลาคม 2548 ถงเดอนกนยายน 2549 เดอน/ป เพศเมย (ตว) GSI (%) เพศผ (ตว) GSI (%) ต.ค.48 5 5.38 6 0.88 พ.ย.48 17 4.66 19 0.54 ธ.ค.48 25 3.17 20 0.31 ม.ค.49 15 0.50 15 0.36 ก.พ.49 15 0.61 16 0.39 ม.ค.49 10 0.63 12 0.42 เม.ย.49 10 1.03 11 0.46 พ.ค.49 6 1.25 8 0.62 ม.ย.49 7 3.08 8 0.92 ก.ค.49 9 5.84 8 1.05 ส.ค.49 5 5.96 5 0.99 ก.ย.49 4 5.70 6 0.97

01234567

ต.ค.48 พ.ย.48 ธ.ค.48 ม.ค.49 ก.พ.49 ม.ค.49 เม.ย.49 พ.ค.49 ม.ย.49 ก.ค.49 ส.ค.49 ก.ย.49เดอน

เพศผ

เพศเมย

I(%

)

GS

ภาพท 8 การเปลยนแปลงคาดชนความสมพนธของอวยวะสบพนธ (GSI) ของปลาหมจดในแมนาแควนอย

จงหวดพษณโลก จากการรวบรวมระหวางเดอนตลาคม 2548 ถงเดอนกนยายน 2549

217. ความดกไข และความสมพนธระหวางความดกไขตอนาหนกและความยาวตวปลา

จากการศกษาปลาหมจดเพศเมยจานวน 18 ตวอยาง พบวามนาหนกอยระหวาง 4.20 – 7.50 กรม และความยาวระหวาง 7.4 – 12.0 เซนตเมตร นาหนกเฉลย 6.27 ± 1.08 กรม และความยาวเฉลย 9.34 ± 1.31 เซนตเมตร นาหนกรงไขเฉลย 0.366 ± 0.07 กรม มปรมาณไขเฉลย 2,200 ± 582 ฟอง (ตารางท 8) ลกษณะไขปลาหมจดเปนไขประเภทครงจมครงลอย เปนเมดกลมสเขยวปนเทา เมอนามาหาคาความสมพนธระหวางความดกไขตอนาหนกและความยาวตวปลา พบวามความสมพนธ ดงน

7.1 ความสมพนธระหวางความดกไขตอนาหนกตวปลา มความสมพนธตามสมการ

F = 171.9607 W 1.3805

หรอ log F = 1.3805 log W + 2.2354 มคาสมประสทธตวกาหนด (R2) = 0.8260 n = 18, p < 0.05

คาสมประสทธตวกาหนด (R2) เทากบ 0.8260 แสดงวาความดกไขปลาหมจดจะผนแปรไปตามนาหนกของตวปลารอยละ 82.60 เมอนาคา R2 ไปคานวณหาคา t พบวาคา t จากการคานวณมคาเทากบ 8.715 ซงมากกวาคา t 0.05 (18 - 2) ทเปดจากตาราง t – distribution ทมคาเทากบ 1.746 ดงนน แสดงวาสมการความสมพนธของความดกไขตอนาหนกตวปลาทคานวณได มระดบความเชอมนของการยอมรบสงอยาง มนยสาคญ (p < 0.05) (ภาพท 9)

7.2 ความสมพนธระหวางความดกไขตอความยาวตวปลา มความสมพนธตามสมการ

F = 55.7111 L 1.6363

หรอ log F = 1.6363 log L + 1.7459 มคาสมประสทธตวกาหนด (R2) = 0.6506 n = 18, p < 0.05

คาสมประสทธตวกาหนด (R2) เทากบ 0.6506 แสดงวา ความดกไขปลาหมจดจะผนแปรไปตามความยาวของตวปลารอยละ 65.06 เมอนาคา R2 ไปคานวณหาคา t พบวาคา t จากการคานวณมคาเทากบ 5.458 ซงมากกวาคา t 0.05 (18 - 2) ทเปดจากตาราง t – distribution ทมคาเทากบ 1.746 ดงนน แสดงวาสมการความสมพนธของความดกไขตอความยาวตวปลาทคานวณได มระดบความเชอมนของการยอมรบสงอยางมนยสาคญ (p < 0.05) (ภาพท 10)

22ตารางท 8 นาหนกและความยาวตวปลากบความดกไขของปลาหมจดในแมนาแควนอย จงหวดพษณโลก

จากการรวบรวมระหวางเดอนตลาคม 2548 ถงเดอนกนยายน 2549 ลาดบท ความยาว นาหนก นาหนกรงไข จานวนไขทงหมด

(ซม.) (กรม) (กรม) (ฟอง) 1 7.4 4.20 0.230 1,256 2 7.8 4.70 0.270 1,548 3 7.9 6.20 0.345 1,925 4 8.5 5.20 0.300 1,763 5 8.6 5.00 0.320 1,624 6 8.7 5.70 0.290 1,765 7 8.7 5.80 0.320 1,504 8 8.9 5.30 0.340 1,692 9 9.0 7.20 0.385 2,080 10 9.1 6.10 0.340 2,220 11 9.3 6.20 0.347 2,548 12 9.3 7.40 0.415 2,655 13 9.5 7.30 0.465 2,969 14 9.6 7.00 0.438 2,998 15 11.0 7.30 0.390 2,555 16 11.0 7.30 0.450 2,750 17 11.8 7.50 0.465 2,900 18 12.0 7.50 0.480 2,850

เฉลย ± SD 9.34 ± 1.31 6.27 ± 1.08 0.366 ± 0.07 2,200 ± 582

23

log F = 1.3805 log W + 2.2354 R2 = 0.8260 n = 18

3.053.103.153.203.253.303.353.403.453.50

0.60 0.62 0.64 0.66 0.68 0.70 0.72 0.74 0.76 0.78 0.80 0.82 0.84 0.86 0.88 0.90log of weight

log of

fecun

dity

ภาพท 9 ความสมพนธระหวางความดกไขตอนาหนกของปลาหมจดในแมนาแควนอย จงหวดพษณโลก

จากการรวบรวมระหวางเดอนตลาคม 2548 ถงเดอนกนยายน 2549

log F = 1.6363 log L + 1.7459 R2 = 0.6506 n = 18

3.00

3.10

3.20

3.30

3.40

3.50

3.60

0.80 0.82 0.84 0.86 0.88 0.90 0.92 0.94 0.96 0.98 1.00 1.02 1.04 1.06 1.08 1.10log of length

log of

fecun

dity

ภาพท 10 ความสมพนธระหวางความดกไขตอความยาวของปลาหมจดในแมนาแควนอย จงหวดพษณโลก

จากการรวบรวมระหวางเดอนตลาคม 2548 ถงเดอนกนยายน 2549

24สรปและวจารณผล

จากการศกษาชววทยาบางประการของปลาหมจด ในแมนาแควนอย จงหวดพษณโลก จากการรวบรวมในเดอนตลาคม 2548 ถงเดอนกนยายน 2549 สามารถสรปและวจารณผลไดดงน 1. ลกษณะทวไปและอนกรมวธาน จากการศกษาลกษณะทางอนกรมวธานของปลาหมจดในแมนาแควนอยจงหวดพษณโลก พบวา ปลาหมจดมชอวทยาศาสตรวา Botia beauforti Smith, 1931 หรอ spotted loach จดอยในครอบครวปลาหม ปลาคอ (Family Cobitidae) ในประเทศไทยสามารถพบปลาหมได 13 ชนด คอ Botia rostrata (ปลาหมฮองเต) Botia helodes (ปลาหมขางลาย) Botia beauforti (ปลาหมลายเสอ) Botia berdmorei (ปลาหมลายสาละวน) Botia sidthimunki (ปลาหมอารย) Botia modesta (ปลาหมขาว) Botia eos (ปลาหมครบแดง) Botia lecontei (ปลาหมสก) Botia morleti (ปลาหมคอก) Botia rubripinnis (ปลาหมแดง) Botia caudipunctatus (ปลาหมหางจด) Botia longidorsalis (ปลาหมหลงยาว) Sinibotia longiventralis (ปลาหมทองยาว) (ชวลต และคณะ, 2540) ซง Mohsin et al. (1983) ไดแยกปลาในสกล Botia ออกจากสกลอน ๆ ใน Family Cobitidae โดยอาศยลกษณะการม bifid spine อยทหนาตา และบรเวณสวนหวทไมมเกลด

การศกษาลกษณะทวไปและอนกรมวธานของปลาแตละชนด แสดงใหเหนถงสงมชวตไดผาน

กระบวนการววฒนาการทางธรรมชาต โดยเฉพาะทางดานนเวศวทยาและสงแวดลอม ซงไดมการปรบตวและมววฒนาการมาแลวเปนเวลายาวนาน การมววฒนาการกเพอจะชวยใหสงมชวตนน ๆ สามารถดารงอยไดในสภาพแวดลอมดงกลาว โดยมการปรบเปลยนสภาพอวยวะ ซงไดแก รปรางและการปรบพฤตกรรมตาง ๆ ดงนนลกษณะรปพรรณสณฐานภายนอกตาง ๆ จงสามารถใชบงชถงแหลงทอยอาศย ลกษณะการดารงชวต พฤตกรรมตาง ๆ ทเกยวของไดอยางมนยสาคญ (Wootton, 1998) จากลกษณะรปรางปลาหมจดทใชหลกการเปรยบเทยบสดสวนความยาวลาตวและความลกของลาตว พบวามความยาวมาตรฐานประมาณ 4.9 - 5.4 เทาของความลกลาตว จดวาเปนปลาทมรปรางแบบ elongate มลาตวเรยวยาว ซงสอดคลองกบวมล (2540) ทกลาวไววา การจดรปทรงของปลาโดยใชการวดเทยบสดสวน (morphometry) ระหวางความยาวและความลกของ ตวปลา ในปลาทมรปรางแบบ elongate นน จะมความยาวตอความลกของตวปลามากกวา 4 เทา สวนหวมลกษณะแหลมคอนขางยาว เพราะจะชวยในการแทรกเขาไปในกรวดทรายไดงายขน ปากมขนาดเลกตงอยในระดบทตากวาจะงอยปาก (inferior mouth) ลกษณะของปากดงกลาวบงบอกวาเปนปลาทหากนอาหารพนทองนา เลอกกนอาหารทมขนาดไมใหญมากนก มหนวด 3 คชวยในการสมผส ตามขนาดเลกทาใหไมตองการแสงมาก ครบหางมรปรางเปนแบบสอมทเวาลกและมแพนครบหางเรยวยาว แสดงถงความสามารถในการวายนาไดคอนขางรวดเรว สวนขนาดของครบเปนเครองบงชของการทรงตวไดด ลาตวมลกษณะสสนและลวดลายและมจดสดา เพอชวยใหปลาหมจดกลมกลนเขากบสภาพแวดลอมจนสงเกตไดยาก

252. แหลงทอยอาศย แหลงทอยอาศยและการแพรกระจายของปลาหมจดในแมนาแควนอย จงหวดพษณโลก โดยจะพบปลาหมจดมากในหวยนาไท ตาบลเนนเพม อาเภอนครไทย จงหวดพษณโลก ซงเปนบรเวณทเปนโขดหน มกระแสนาไหลเออย ๆ สามารถรวบรวมไดตลอดทงป โดยในชวงทจบปลาไดมากเดอนพฤศจกายน 2548 ถงเดอนกมภาพนธ 2549 เปนชวงทนาในแมนาแควนอยลด ระดบนาในบรเวณนลกประมาณ 30 – 50 เซนตเมตรทาใหสามารถทาการประมงไดสะดวกและรวบรวมพนธปลาไดงาย ซงสอดคลองกบการศกษาของ ประวทย (2546) ทกลาววา การทรวบรวมพนธปลาหมขางลายไดมากหรอนอยขนกบปรมาณนาในแมนาและความขนของนา ผลการศกษาคณสมบตของนาในบรเวณจดสารวจ จดไดวามคณภาพดโดยเฉพาะปรมาณออกซเจนละลายคอนขางสง ความเปนกรดเปนดาง ความกระดาง ความเปนดางและอณหภมเหมาะสมตอการดารงชวตของปลาหมจดตามธรรมชาต ตามคาเกณฑมาตรฐานของไมตร และจารวรรณ (2528) 3. อาหารและนสยการกนอาหาร

จากการศกษาตวอยางปลาหมจดจานวน 40 ตวอยาง พบวามความยาวตวปลาเฉลย 7.8 ± 1.12 เซนตเมตร ความยาวลาไสเฉลย 3.4 ± 0.41 เซนตเมตร สดสวนความยาวตวปลาตอความยาวลาไสมคาเทากบ 1 : 0.44 ซงจนดา (2506) กลาววา การทจะพจารณาวาปลาชนดทศกษาเปนปลากนพชหรอกนสตวเปนอาหาร สามารถพจารณาไดจากขนาดความสนยาวของลาไสและสสนของเยอบผวลาไส โดยสงเกตดวาถาปลาชนดใดมลาไสสนและเหยยดตรงและมเยอบผนงลาไสสขาว แสดงถงปลาชนดนนจะมนสยชอบกนสตวดวยกนเปนอาหาร สวนปลาชนดใดมลาไสยาวและยดจนขดงอทบกนและผนงลาไสมสดา กจดไดวาเปนประเภทกนพชเปนอาหาร ซงสอดคลองกบ Nikolsky (1963) ทกลาววา ปลาทมลาไสสนกวาความยาวตวจดเปนปลาจาพวกปลากนเนอ (carnivore) ดงนนสามารถสรปไดวา ปลาหมจดเปนปลากนเนอ (carnivore) มกระเพาะอาหารรปรางแบบตวเจ (J-shape) ผนงกระเพาะคอนขางหนา ผลการตรวจสอบชนดและปรมาณอาหารในกระเพาะประกอบดวย ตวออนแมลง รอยละ 55.98 หนอนตวกลม รอยละ 8.78 หอยฝาเดยว รอยละ 2.25 กง รอยละ 0.68 และซากเนาเปอย รอยละ 32.33 เมอวเคราะหองคประกอบของอาหารปลาหมจดทาใหพบวาเปนปลาทกนอาหารบรเวณผวหนาดน ซงสอดคลองกบ Rainboth (1996) ทกลาววา ปลาหมจดหากนบรเวณผวหนาดนโดยชอบกนพวกหอย และกง

264. ความแตกตางระหวางเพศและสดสวนเพศ

จากการตรวจสอบลกษณะภายนอก พบวาเมอยงไมถงฤดผสมพนธจะไมสามารถแยกความแตกตางระหวางเพศได เพราะปลาหมจดเพศเมยและเพศผมตงเพศ (urogenital papillae) ทมลกษณะคลายกนมาก ไมมตงเพศยนยาวออกมา สของลาตวทงสองเพศมลกษณะเหมอนกน แตในชวงฤดผสมพนธวางไขพบวา ปลาเพศเมยมสวนทองอมและผนงทองบางกวาเพศผ รงไขเปนฝก ภายในมเมดไขอยเตมชองทอง สวนปลาเพศผถงนาเชอมลกษณะคลายเสนดายสขาวขนแนบตดผนงดานกระดกสนหลง การแยกเพศจากการตรวจสอบถงนาเชอและรงไขดวยตาเปลาทมพฒนาการในระยะท 1 (virgin) และ 2 (developing) ไมชดเจน จงตรวจสอบภายใตกลองจลทรรศน และพบวาในรอบปทาการศกษามสดสวนเพศผตอเพศเมยเทากบ 1 : 0.96 (p > 0.05) แสดงใหเหนวาปลาหมจดในแมนาแควนอย จงหวดพษณโลก มสดสวนเพศผตอเพศเมยใกลเคยงกน ซงสอดคลองกบการศกษา ของประวทย (2546) ทรายงานวา อตราสวนระหวางเพศผและเพศเมยของปลาหมขางลาย มคา 1 : 0.96 สาหรบผลการศกษาสดสวนเพศในแตละเดอนพบวา มสดสวนเพศผตอเพศเมยใกลเคยงกนทกเดอน ซงสามารถ ใชเปนขอมลพนฐานในการวางแผนการเพาะพนธปลาหมจดได

5. ความสมพนธระหวางนาหนกและความยาวตวปลา จากการศกษาความสมพนธระหวางนาหนกและความยาวตวปลาของปลาหมจดในรอบป จานวน 262 ตว เปนปลาหมจดเพศผ 134 ตว ปลาหมจดเพศเมย 128 ตว พบวาความสมพนธระหวางนาหนกและ ความยาวตวปลาของปลาหมจดสามารถแสดงความสมพนธไดตามสมการ ดงน

สมการแบบไมแยกเพศ W = 0.0218 L2.5079 (R2 = 0.8223, n = 262, p < 0.05) สมการเพศผ W = 0.0138 L2.7186 (R2 = 0.8638, n = 134, p < 0.05) สมการเพศเมย W = 0.0610 L 2.0251 (R2 = 0.7532, n = 128, p < 0.05)

จากสมการทแสดงความสมพนธทง 3 สมการพบวา สมการแบบไมแยกเพศนาหนกปลามความ

ผนแปรไปตามการเปลยนแปลงของความยาวตวปลารอยละ 82.23 (p < 0.05) สวนปลาหมจดเพศผและเพศเมย นาหนกปลามความผนแปรไปตามการเปลยนแปลงของความยาวตวปลารอยละ 86.38 และ 75.32 (p < 0.05) จากผลการศกษาสมการความสมพนธระหวางนาหนกและความยาวตวปลาหมจดเพศผ แสดงใหเหนวา นาหนกปลามความผนแปรตามการเปลยนแปลงของความยาวตวปลามากกวาความสมพนธทพบในปลาหมจดเพศเมย เชนเดยวกบการศกษาของ ประวทย (2546) ทรายงานวา สมการความสมพนธระหวางนาหนกตอ ความยาวตวปลาหมขางลายเพศผนาหนกปลามความผนแปรตามการเปลยนแปลงของความยาวตวปลามากกวาความสมพนธทพบในปลาเพศเมย

276. ฤดวางไข

การประเมนชวงฤดวางไขดวยวธการ 2 วธคอ การตรวจสอบระยะการเจรญพนธ และการประเมนคาดชนความสมพนธของอวยวะสบพนธ พบวาปลาหมจดเพศเมยจะมไขแกและเรมวางไขตงแตเดอนมถนายน 2549 ถงเดอนกนยายน 2549 เพราะรงไขของปลาหมจดมการพฒนาการอยในระยะท 3 และระยะท 4 และเมอดคาดชนความสมพนธของอวยวะสบพนธ (GSI) ของปลาเพศเมยพบวา จะมคา GSI สงตงแตเดอนมถนายนถงเดอนธนวาคม โดยมคาเฉลยสงสดในเดอนสงหาคม สวนในชวงเดอนตลาคมถงเดอนธนวาคมพบวา รงไขของปลาหมจดไมมพฒนาการอยในระยะท 3 และระยะท 4 เลย เปนเพราะวา ปลาหมจดทรวบรวมไดในชวงเดอนนเปนปลาหมจดทมขนาดใหญจงทาใหนาหนกของรงไขมากขน สงผลใหคา GSI สงขนตาม สาหรบปลาหมจดเพศผมพฒนาการของถงนาเชอจนพรอมทจะผสมพนธอยในชวงเดอนกรกฎาคม 2549 ถงเดอนกนยายน 2549 และเมอดจากคา GSI พบวามคา GSI เฉลยสงสดในเดอนกรกฎาคม 2549 จงอาจกลาวไดวาฤดวางไขของปลาหมจดอยในชวงเดอนกรกฎาคมถงเดอนกนยายน 2549 ซงสอดคลองกบฤดวางไขของ ปลาหมขางลายทอยในชวงระหวางเดอนกรกฎาคมถงเดอนกนยายน 2540 (ประวทย, 2546)

7. ความดกไข และความสมพนธระหวางความดกไขตอนาหนกและความยาวตวปลา

ความดกไขและความสมพนธระหวางความดกไขตอนาหนกและความยาวตวปลาของปลาหมจดเพศเมยจานวน 18 ตว พบวามปรมาณความดกไขอยระหวาง 1,256 – 2,998 ฟอง โดยมคาเฉลย 2,200 ± 582 ฟอง ไขปลาหมจดเปนไขประเภทครงจมครงลอย มลกษณะเปนเมดกลมสเขยวปนเทา โดยมสมการทแสดงความสมพนธระหวางความดกไขตอนาหนกและความยาวตวปลา ตามสมการดงตอไปน

สมการแสดงความสมพนธระหวางความดกไขตอนาหนกตวปลาตามสมการตอไปน

F = 171.9607 W 1.3805

R2 = 0.8260, n = 18, p < 0.05

สมการความสมพนธระหวางความดกไขตอความยาวตวปลาตามสมการตอไปน

F = 55.7111 L 1.6363 R2 = 0.6506, n = 18, p < 0.05

28จากสมการความสมพนธระหวางความดกไขตอนาหนกและความยาวตวปลา แสดงวาความดกไข

จะผนแปรไปตามการเปลยนแปลงของนาหนกและความยาวตวปลา รอยละ 82.60 และรอยละ 65.06 (p < 0.05) ตามลาดบ ซงจากการศกษาครงนพบวา จานวนไขมความสมพนธกบนาหนกตวมากกวาความยาวตวปลา ซงสอดคลองกบรายงานของ Wootton (1990) ทกลาวไววา ความดกไขจะผนแปรตามขนาด อาย และความสมบรณของแมปลา และสอดคลองกบการศกษาของประวทย (2546) ทรายงานวา จานวนไขของปลาหมขางลายมความสมพนธกบนาหนกตวมากกวาความยาวตวปลา ซงแตกตางกบสจตรา (2543) ทกลาววา จานวนไขของปลาหมขาวมความสมพนธกบความยาวตวปลามากกวานาหนกตว

ผลการศกษาชววทยาบางประการของปลาหมจดในแมนาแควนอย จงหวดพษณโลก ทาใหทราบถง ลกษณะโดยทวไปและอนกรมวธาน แหลงทอยอาศย อาหารและนสยการกนอาหาร ความแตกตางระหวางเพศและอตราสวนเพศ ความสมพนธระหวางความยาวและนาหนกตว ฤดวางไข ความดกไขและความสมพนธระหวางความดกไขตอนาหนกและความยาว สามารถนาไปใชเปนขอมลเบองตนนาไปสแนวทางในการอนรกษปลาหมจดในแหลงนาใหสามารถดารงอยตอไปได เชนการงดจบปลาในฤดปลาวางไข ควบคมปรมาณการจบ และการกาหนดเขตพนททเปนแหลงทอยอาศย ตลอดจนเปนขอมลพนฐานเพอนาไปใชในการเพาะขยายพนธเพอเพมผลผลตในแหลงนา

29เอกสารอางอง

กฤษฎา ดอนทร ปรญดา รตนแดง ยงยทธ อนากรสวสด ถาวร ทนใจ วชาญ องศรสวาง และ จมพล

สงวนสน. 2549. รายงานผลการตดตามตรวจสอบระบบนเวศในนาและการประมง โครงการเขอนแควนอยอนเนองมาจากพระราชดาร. ศนยวจยและพฒนาประมงนาจดพษณโลก, สานกวจยและพฒนาประมงนาจด, กรมประมง. 138 หนา.

จนดา เทยมเมธ. 2506. มนวทยา. คณะวทยาศาสตรการประมง, มหาวทยาลยเกษตรศาสตร. กรงเทพฯ. 71 หนา. ชวลต วทยานนท จรลธาดา กรรณสต และ จารจนต นภตะภฎ. 2540. ความหลากชนดของปลานาจดใน

ประเทศไทย. สานกงานนโยบายและแผนสงแวดลอม. กรงเทพ ฯ. 102 หนา. ประวทย ละออบตร. 2546. ชววทยาบางประการของปลาหมขางลายในแมนายม จงหวดแพร. เอกสารวชาการ

ฉบบท 13/2546. ศนยวจยและพฒนาประมงนาจดพจตร, สานกวจยและพฒนาประมงนาจด, กรมประมง. 52 หนา.

ไมตร ดวงสวสด และ จารวรรณ สมศร. 2528. คณสมบตของนาและการวเคราะหสาหรบการวจยทางการประมง. ฝายสงแวดลอมสตวนา, สถาบนวจยประมงนาจดแหงชาต, กรมประมง. 113 หนา.

วมล เหมะจนทร. 2540. ชววทยาปลา. สานกพมพแหงจฬาลงกรณมหาวทยาลย. 318 หนา. สมโภชน อคคะทววฒน และ กาญจนร พงษฉว. 2543. อนกรมวธานของปลาสวยงาม เพอการสงออกของไทย.

กรมประมง, กระทรวงเกษตรและสหกรณ. 214 หนา. สนทนา ดวงสวสด ชยชนะ ชมเชย และ บญเลศ เกดโกมต. 2531. ฤดวางไข แหลงวางไขของปลาในอางเกบนา

เขอนกระเสยว จงหวดสพรรณบร. เอกสารวชาการฉบบท 113. สถาบนวจยประมงนาจด, กรมประมง. 15 หนา.

สบสน สนธรตน. 2524. ชววทยาของปลา. ภาควชาวทยาศาสตรทางทะเล, คณะประมง, มหาวทยาลยเกษตรศาสตร. 193 หนา.

สจตรา สรสทธ. 2543. ชววทยาบางประการของปลาหมขาวในแมนานาน จงหวดพจตร. เอกสารวชาการฉบบท 1/2543. สถานประมงนาจดจงหวดพจตร, กองประมงนาจด, กรมประมง. 28 หนา.

Benfey, T. J. and A. M. Sutterlin. 1984. Growth and Gonad Development in Triploid and Looked Atlantic Salmon (Salmo salas). Can. J. Fish. Aquat. Sci. 41: 1387 - 1392.

Hynes, H. B. N. 1950. The food of freshwater sticklebacks (Gasterosteus aculeatus and Pygosteus punitius) with a review of methods used in studies of the food of fishes. Journal of Animal Ecology 19: 36 – 58.

Lagler, K. F. 1970. Freshwater Fishery Biology. 2 nd edition, WM. C. Brown Company publishers, Michigan. 421 pp.

Mohsin, A., K. Mohammad and M. A. Ambak. 1983. Freshwater Fishes of Peninsular Malaysia. Penerbit University Pertanian, Malaysia. 284 pp.

Moyle, P. B. 1993. Fish: An Enthusiast’s Guide. University of California Press. California. 272 pp. Nelson, J.S. 1994. Fishes of the World, 3th edition, John Wiley & Sons, Inch. New York. 600 pp.

30Nikolsky, G. U. 1963. The Ecology of Fishes. Academic press, London. 352 pp. Rainboth, W. J. 1996. Fishes of The Cambodian Mekong. FAO Species Identification Field Guide for

Fishery Purposes. FAO, Rome. 265 pp. Rounsefell, G. A. and W. H. Everhart. 1953. Fishery Science. John Wiley and Sons Inc., New york. 444 pp. Siddiqui, A. Q., A. Chatterjee and A. A. Khan. 1976. Reproductive Biology of the Carp, Lebeo bata (Ham)

from the River kali, India. Aquaculture 7 (2): 181 - 191. Smith, H. M. 1945. The Freshwater Fishes of Siam. United States Government Printing Office, Washington.

pp. 206 - 208. Snedecor, G. W. and W. G. Cochran. 1973. Statistical method 6th edition. The Iowa State Uni. Press, USA.

593 pp. Wootton, R. J. 1990. Ecology of Teleost Fishes. Chapman Hall, London. 404 pp. Wootton, R. J. 1998. Ecology of Teleost Fishes. 2nd edition, Kluwer Academic Publishers, London. 386 pp.

31ภาคผนวก

ตารางผนวกท 1 สดสวนความยาวตวปลาเปรยบเทยบกบความยาวลาไสและอาหารทพบในกระเพาะของ

ปลาหมจดในแมนาแควนอย จงหวดพษณโลก จากการรวบรวมระหวางเดอนตลาคม 2548 ถงเดอนกนยายน 2549

ตว นาหนก ความยาว ความยาวลาไส สดสวน ชนดอาหารทพบในกระเพาะ(%) ท (กรม) (เซนตเมตร) (เซนตเมตร) ความยาว

ลาตว:ลาไส ตวออนแมลง

หนอน ตวกลม

หอยฝาเดยว

กง ซากเนาเปอย

1 5.1 8.4 3.6 1 : 0.43 65.0 5.0 3.0 - 27.0 2 5.7 9.0 3.9 1 : 0.43 55.0 5.0 1.0 1.0 38.0 3 6.4 9.3 3.7 1 : 0.40 50.0 3.0 - 1.0 46.0 4 2.9 7.2 3.5 1 : 0.49 54.0 8.0 - 1.0 37.0 5 2.8 6.8 3.1 1 : 0.46 48.0 11.0 2.0 39.0 6 5.6 9.0 3.9 1 : 0.43 64.0 8.0 - - 28.0 7 4.0 7.8 3.3 1 : 0.42 53.0 12.0 2.0 - 33.0 8 6.9 9.7 4.2 1 : 0.43 50.0 14.0 1.0 1.0 34.0 9 5.0 8.4 3.6 1 : 0.43 44.0 6.0 3.0 - 47.0 10 3.9 7.9 3.2 1 : 0.41 46.0 13.0 9.0 2.0 30.0 11 6.1 8.9 3.1 1 : 0.35 55.0 4.0 13.0 - 28.0 12 6.1 9.0 3.8 1 : 0.42 53.0 8.0 4.0 - 35.0 13 2.5 6.5 2.6 1 : 0.40 55.0 11.0 - 1.0 33.0 14 1.5 5.8 2.8 1 : 0.48 44.0 8.0 2.0 - 46.0 15 2.5 7.0 2.8 1 : 0.40 56.0 12.0 1.0 - 31.0 16 2.8 7.3 2.9 1 : 0.39 57.0 10.0 3.0 1.0 29.0 17 3.8 8.0 3.1 1 : 0.39 60.0 12.0 8.0 - 20.0 18 3.3 7.7 3.3 1 : 0.43 55.0 13.0 2.0 1.0 29.0 19 2.2 6.4 3.6 1 : 0.56 62.0 7.0 5.0 - 26.0 20 5.9 9.1 4.1 1 : 0.45 54.0 5.0 5.0 2.0 34.0 21 6.2 9.5 4.0 1 : 0.42 66.0 8.0 3.0 1.0 22.0 22 4.1 8.5 3.6 1 : 0.42 67.0 4.0 5.0 2.0 22.0 23 2.5 6.9 3.0 1 : 0.43 58.0 5.0 - 2.0 35.0 24 3.7 7.9 3.5 1 : 0.44 59.0 3.0 - - 38.0 25 2.5 6.9 3.1 1 : 0.45 54.0 3.0 - - 43.0

32ตารางผนวกท 1 (ตอ)

ตว นาหนก ความยาว ความยาวลาไส สดสวน ชนดอาหารทพบในกระเพาะ(%) ท (กรม) (เซนตเมตร) (เซนตเมตร) ความยาว

ลาตว:ลาไส ตวออนแมลง

หนอน ตวกลม

หอยฝาเดยว

กง ซากเนาเปอย

26 2.3 6.8 2.9 1 : 0.43 42.0 12.0 2.0 1.0 43.0 27 1.2 5.3 3.0 1 : 0.57 61.0 11.0 1.0 1.0 26.0 28 1.8 6.0 2.6 1 : 0.43 72.0 9.0 2.0 - 17.0 29 1.3 5.4 2.9 1 : 0.54 47.0 10.0 1.0 1.0 41.0 30 2.9 7.4 3.6 1 : 0.49 66.0 13.0 - - 21.0 31 3.0 7.5 3.5 1 : 0.47 55.0 9.0 2.0 2.0 32.0 32 3.3 8.3 3.5 1 : 0.42 57.0 8.0 1.0 1.0 33.0 33 3.7 8.4 3.5 1 : 0.42 52.0 7.0 - 1.0 40.0 34 3.4 8.2 3.4 1 : 0.41 48.0 14.0 1.0 1.0 36.0 35 2.4 7.4 3.4 1 : 0.46 53.0 11.0 2.0 1.0 33.0 36 4.1 9.1 3.9 1 : 0.43 55.0 8.0 2.0 1.0 34.0 37 3.5 8.5 3.4 1 : 0.40 58.0 7.0 1.0 - 34.0 38 3.1 7.7 3.2 1 : 0.42 61.0 12.0 2.0 - 25.0 39 3.8 8.3 3.8 1 : 0.46 65.0 9.0 1.0 1.0 24.0 40 2.3 7.3 3.5 1 : 0.48 63.0 13.0 - - 24.0 เฉลย 3.7 7.8 3.4 1 : 0.44 55.98 8.78 2.25 0.68 32.33