Skrpita - Shkrim akademik

7/23/2019 Skrpita - Shkrim akademik

1/52

Akademia e Kosovs pr Siguri Publike

Fakulteti i Siguris Publike

Lnda: Shkrim Akademik

1


2/52

Vushtrri, 2014

SHKRIM AKADEMIK

GJUHA

Gjuha - sistem tingujshGjuha sht sistem i veant tingujsh, fjalsh, trajtash e rregullash pr formimin

e fjalve dhe pr lidhjen e tyre n fjali.

Gjuha - mjet komunikimi

Gjuha sht mjeti themelor e m i rndsishm q u shrben njerzve pr t

krijuar dhe pr t shprehur mendimet e tyre dhe pr tu marr vesh njri me

tjetrin n shoqri.

Gjuha tipar i nj kombi

Gjuha sht nj sistem q sht krijuar dhe zhvilluar historikisht nga nj popull

dhe q prbn tiparet themelore t nj kombi.

Gjuha ligjrim, stil

Gjuha sht trsia e fjalve dhe e mjeteve gramatikore, q prdoren n t folur

dhe n t shkruar, sipas krkesave dhe veorive t nj norme; ligjrim; stil.

gjuha e folur gjuha q flitet n jetn e prditshme

gjuha e shkruar gjuha e prdorur n libra, n shtyp etj

gjuha standarde gjuha e normzuar sipas rregullave t prcaktuara

gjuha poetike gjuha me t ciln shkruhet letrsia

2


3/52

gjuha bisedore gjuha e prdorur gjat komunikimit joformal

gjuha politike gjuha e cila prdoret n jetn politike n nj shoqri t caktuar

gjuha shkencore gjuha me specifikat e veta nga lmi t ndryshme shkencore

gjuha e fmijve gjuha t ciln e prdorin fmijt

gjuha zhargon gjuh e grupeve t ndryshme joformale

SHTRESAT GJUHSORE

Piramida gjuhsore-prej t folmes s nj individi deri te gjuha standarde

e folmja individuale e folmja e nj individi t veant

e folmja vendore e folmja e nj fshati, e nj qytetit

e folmja krahinore e folmja e nj krahine

nndialekti p.sh. e folmja e Malsis s Madhe nndialekti geg; e folmja e

bregdetit n jug nndialekti tosk nndialekte t dialekteve t gjuhs shqipe

dialekti dialekti geg dhe dialekti tosk te shqiptart

gjuha standarde varianti i prbashkt i gjuhs s nj kombi

GJUHA STANDARDE GJUH LETRARE

Gjuha standarde shqipe sht emrues i prbashkt i varianteve territoriale dhe

sociale q shrben pr komunikim m t leht ndrmjet shqiptarve.

Gjuhn standarde zakonisht e prdorin:

- institucionet arsimore, kulturore, shkencore

- institucione shtetrore

- mjete e informimit etj.

3


4/52

NORMA E SHQIPES STANDARDE

Norma veoria kryesore e prdorimit t trajtave, t fjalve e t ndrtimeve.

Shembuj:

nga trajtat e t pakryers:shkonja, shkojsha, shkoj, shkoj, shkoja sht

zgjedhurshkoja

nga trajtat e t ardhmes s thjesht:t do shkoj, do t shkoj, kam me shkue, kam

t shkoj- sht zgjedhurdo t shkoj

nga:kompir, kumpir, kromidhe, patatesht zgjedhurpatate

nga:ven, vend, vndsht zgjedhur:vend

nga:knusi, knosi, kndusi, knduesi, kndezi,gjelisht zgjedhurgjeli

nga:ni, nji, nja, njo, njsht zgjedhurnj

nga:njoh, njo, ngjo, ngjoh, ngjofsht zgjedhurnjoh

nga:nigoj, ndigjoj, ndgjoj, dgjoj, ngoj, sht zgjedhurdgjoj

4


5/52

SHKRIMI

Shkrimi shenjat grafike

Paraqitja e ligjrimit t folur me an t shenjave t posame grafike, sistemi i

ktyre shenjave q prdoren pr t shkruar nj gjuh t caktuar (alfabeti).

Shkrimi aftsia pr t shkruar

Shkrimi paraqet aftsin pr t shkruar; zotrimin e shprehjeve n nj gjuh t

caktuar.

LEXIMI

Leximi i thjesht

Leximi i thjesht paraqet ndjekjen e germave t nj shkrimi me z ose n vete, pra

duke shqiptuar apo n heshtje, me qllim t t kuptuarit t asaj q sht shkruar.

Leximi kritik

Leximi kritik paraqet mnyrn e gjykimit pr at q kemi arritur ta kuptojm.

SHKRIMI AKADEMIK

Shkrimi akademik paraqet njrn prej formave m t prsosura t

shkrimit, prkatsisht shkrimin e qart, t kuptueshm, pa gabime

drejtshkrimore dhe t shkruar me nj stil t veant.

5


6/52

DREJTSHKRIMI

Drejtshkrimi paraqet sistemin e rregullave pr ti shkruar drejt dhe njsoj

fjalt e nj gjuhe letrare.

DREJTSHQIPTIMI

Sistem rregullash pr ti shqiptuar drejt dhe njsoj fjalt n gjuhn letrare.

PARIMET THEMELORE T DREJTSHKRIMIT

-parimi fonetik: fjalia shkruhet ashtu si shqiptohet; p.sh.: gur, mal, art,

bukur, dashuri, shkoj, hekur, kaloj, nesr, zemr, rruga etj.

-parimi morfologjik:ruajtja e morfemave (formave) n t gjitha rastet e

prdorimit t tyre. Ky parim zbatohet n shkrimin e formave foljore met

patheksuar, si p.sh.: luajm, luajn, shlyejm, shlyejn, ziejm, ziejn,

vuajm, vuajn etj.

-parimi historik-tradicional ose etimologjik: ruajtja tradicionale e

shkrimit, p.sh.: ball, djal, burr, lum, mjalt, kaletj. tek t cilat zanorja

ruhet pr shkak t tradits, sikurse te foljet: eci, iki, hipitek t cilat ruhet

i-ja

T SHKRUARIT SI FORM KOMUNIKIMI

Tri fazat e shkrimit

-planifikimi: prgatitja e skedave, mbledhja e materialit

- shkrimi: teksti, prmbajta e tekstit, lidhja e tekstit

o lidhza e fjals: lidhza kundrshtuesemegjithat: pshEdhe pse po

bie shi, megjithat ne do t dalim n shtitje. Lidhza sqaruese

domethn,p.sh.Ne do shkojm n Durrs, domethn ne pushim.

6


7/52

o Lidhza e tekstit: lidhza kundrshtuesemegjithat: psh Sot po bie

shi. Ne megjithat ne do t dalim n shtitje. Lidhza sqaruese

domethn,p.sh.Nesr do shkojm n Tiran. Domethn nuk do t

jemi n Prishtin.

- rishikimi: redaktura, lektura dhe korrektura

Format e shkrimit:

shkrimi letrar; shkrimi shkencor; shkrimi juridik; shkrimi dokumentar; shkrimi

epistolar; shkrimi politik etj.

Secila form e shkrimit sipas lmis i ka specifikat e veta.

Format e komunikimit nprmjet shkrimit:

- shkrimi n shkoll detyrat e klass dhe detyrat e shtpis

- shkrimi i nj vepre letrare

- shkrimi i nj vendimi juridik

- shkrimi i nj trajtese shkencore

- shkrimi i nj letre intime

- shkrimi i nj letre zyrtare etj.

7


8/52

EMRI

Emr quhet ajo pjes e ligjrats q emrton qenie t gjalla dhe sende dhe ka

kategorit gramatikore t gjinis, t numrit, t rass dhe t shquarsis dhe tpashquarsis

Nga pikpamja kuptimore emrat emrtojn:

- frymor: njeri, burr, grua, fmij, djal, vajz, dele, kali, flutur, qen,

peshk etj.

- sende konkrete:gur, dru, shtpi, qytet, fshat, mal, fush, flamur,

- dukuri t realitetit:ver, dimr, shi, bor,mjegull, furtun

- cilsi:bukuri, dashuri, shkathtsi, dobsi, mirsi, trimri, gjatsi, drejtsi

-veprim ose gjendje: ecje, drejtim, prkrahje, lodhje, tmerr, veprim

- nocione abstrakte:e mira, e keqja, e vrteta, gnjeshtra, ideja

Sipas kuptimit leksikor dhe veorive morfologjike emrat ndahet n:

- emrat e prgjithshm

- emrat e prvem

EMRAT E PRGJITHSHM

- qeniet e gjalla dhe sendet sipas tipareve t tyre t prbashkta:nna, babai,

njeriu, ujku, delja, djali, mali, fusha, dera, dritarja, fletorja, shkolla, shkalla,

fakulteti, fitorja, drrasa, muri

EMRAT E PRVEM

- fjalt q emrtojn veta, frymor dhe sende t veanta

Emrat e prvem ndahen n:

- emrat personal, llagapet, pseudonimet:Alban, Kushtrim, Bes,Qndres, Petrit Gashi, Betim Berisha, Shpresa Hasani, Migjeni, Asdreni

8


9/52

- emrat e kafshve:Baloshi, Kuqoja, Murrkoja, Reksi, Pipi, Mimi, Laroja

- emrat gjeografik(shtete, qytete, male, dete, liqene):Shqipria, Kosova,

Evropa, Adriatiku, Dukagjini, Gjirokastra, Gjermania, Azia, Afrika, Vjosa,

Sharri, Niagara, Misisipi, Kilimanxharo

- emrat e periudhave dhe ngjarjeve historike:Rilindja Kombtare, Lufta e

Dyt Botrore, Kongresi i Manastirit, Lidhja e Prizrenit

- emrat e institucioneve, organizatave:Kuvendi i Kosovs, Fakulteti

Filozofik, Instituti Albanologjik

- titujt e veprave letrare, t gazetave, t revistave: Kronik n gur, Lulet

e vers; Epoka e re, Zri, Gjurmime albanologjike

- emrat e trupave qiellor:Arusha e Madhe, Jupiteri, Marsi, Orioni, Urani,

Toka, Dielli

EMRAT KONKRET DHE EMRAT ABSTRAKT

Emrat e kategorizuar n kt mnyr jan emrat t prgjithshm:

- emra konkret:njeriu, macja, lumi, mali, fusha, dreni, lopa, ndrtesa, guri,

druri,

- emra abstrakt:fjala,ideja, dashuria, lumturia, fmijria, gzimi, frika

EMRAT PRMBLEDHS

Jan emra t prgjithshm dhe si t till emrtojn nj trsi vetash, kafshim

sendesh n numrin njjs:

- djalria, shqiptaria, graria, rinia, pleqria, beqaria, puntoria,

fshatarsia etj.

EMRAT E LNDS

9


10/52

Jan emrat q emrtojn prodhime ushqimore, kultura bujqsore, metale etj. Dhe

prdoren kryesisht n numrin njjs:

- djath, dhall, gjiz, kos, hirr, qymyr, ver, raki, duhan, grur, mjalt,

qumsht etj.

10


11/52

KATEGORIA E GJINIS

Kategorin e gjinis e kan t gjith emrat n gjuhn shqipe. Pjesa drrmuese e

emrave jan emra t gjinis mashkullore dhe t gjinis femrore, ndrkaq nj

pjes simbolike i takojn gjinis asnjanse.

Emra t gjinis mashkullore:

- lisi, plisi, mali, djali, kali, fati, libri, druri, guri, ariu, lapsi, bariu, ylberi, elsi

Emra t gjinis femrore:

- vasha, lulja, delja, dera, bima, fleta, bleta, dashuria, lumturia, kultura, puna,

goja, shkolla, molla,

Emra t gjinis asnjanse:

- t ardhurit, t folurit, t ecurit

- t errtit, t kuqt, t mugtit

- emrat lndor: gruri, djath, miell, lesh, vaj, brum, drith, mish

KATEGORIA E NUMRIT

Gjuha shqipe njeh dy numra, njjsin dhe shumsin, t cilt i kundrvihen njri

tjetrit, qoft me an t forms(mal-male, dash-desh, plak-pleq)apo me

prshtatje(kjo shtpi- kto shtpi, kjo lule- kto lule)

KATEGORIA E RASS

Rasa shpreh lidhjen e emrit me fjalt e tjera n fjali.

Emri n gjuhn shqipe ka pes rasa:

- emrorja mali - fusha

- gjinorja i, e malit - - i, e fushs

11


12/52

- dhanorja malit - - fushs

- kallzorja malin - fushn

- rrjedhorja malit - fushs

KATEGORIA E SHQUARSIS DHE E PASHQUARSIS

T gjith emrat n gjuhn shqipe marrin dy trajta, t cilat dallohen sipas

mbaresave, sipas individualizimit apo veantis.

- trajta e shquar

o mali, pula, fjala, djali, lulja, ariu

- trajta e pashquar

o mal, pul, fjal, djal, lule, ari,

12


13/52

MBIEMRI

Mbiemri sht ajo pjes e ligjrats q emrton nj tipar(cilsi, veti, marrdhnie),

t sendit dhe prshtatet n gjini, n numr, pr nj pjes edhe n rasa me emrin e

ktij sendi.

Kategorit e mbiemri jan: gjinia, numri, rasa (t varura nga emri) dhe kategoria

e shkalls t ciln nuk e ka emri.

KLASIFIKIMI I MBIEMRAVE

1. Klasifikimi kuptimor

- mbiemra q tregojn cilsi, e q quhen edhe mbiemra cilsor, t cilt

emrtojn veti apo cilsi q kapen drejtprdrejt me shqisa ose q

paramendohen, prfytyrohen:

o ngjyra: e kuqe, e bardh, e zez

o shtrirja hapsinore, madhsia, forma:i gjat, i holl, i trash, i

ngusht, i madh, i thell etj.

o shija:i mbl, i hidhur, i njelmt

oveti fizike apo gjendje shpirtrore:i but, i that, i verbr, i

knaqur

o cilsi t karakterit ose cilsi mendore:dinak, i ndershm, i

turpshm, i zgjuar

2. Klasifikimi morfologjik

- mbiemrat e nyjshm

o

i mir, i keq, i bardh, i holl, i gjat, i nxeht, i ftoht,

- mbiemrat e panyjshm

13


14/52

o amtar, heroik, objektiv, edukativ, lozonjar, kombtar

14


15/52

KATEGORIA E GJINIS

Mbiemrat n gjuhn shqipe ndryshojn edhe sipas gjinis.

Shembuj: i mir / e mir; i keq / e keqe; i bardh / e bardh; normal / normale;

shqiptar / shqiptare; madhshtor / madhshtore

KATEGORIA E NUMRIT

Mbiemri n gjuhn shqipe ka dy numra: njjs dhe shums.

Formimi i shumsit n gjuhn shqipe ndryshon, jo vetm midis dy gjinive, por

edhe midis dy grupeve t mbiemrave (t nyjshm dhe t panyjshm)

Formimi i shumsit t mbiemrave t nyjshm t gjinis mashkullore

Te shumsi i mbiemrave mashkullor ndryshon nyja ngaint.

Shembuj: i mir/t mir, i gjat/t gjat, i egr/t egr, i plot/t plot, i afrt/t

afrt, pafat/t pafat

Nga kjo rregull bjn prjashtim vetm kta mbiemra: i keq/t kqij, i ri/t rinj, i

zi/t zinj, i vogl/t vegjl, i lig/t ligj dhe i madh/t mdhenj

Formimi i shumsit t mbiemrave t panyjshm t gjinis mashkullore

Mbiemrat e panyjshm e formojn shumsin:

- duke marr mbaresn :agresiv/agresiv, kimik/kimik, naiv/naiv

- duke e ruajtur t pandryshuar trajtn e njjsit:krijues, lotues, vajtues,

pyets, prkdhels, muajsh, katsh, geg, tosk,

- duke marr mbaresn nj: merakli/meraklinj, qejfli/qejflinj

Formimi i shumsit t mbiemrave t nyjshm t gjinis femrore

Mbiemrat e nyjshm t gjinis femrore e formojn shumsin:

15


16/52

- duke ndryshuar vetm nyjn e n t:e kuqe/kuqe, e sotme/t sotme, e

sjellshme/t sjellshme

Nga kjo rregull bjn prjashtim mbiemrat:e keqe/t kqija, e madhe/t

mdha, e re/t reja

- duke ndryshuar nyjn e n t dhe duke marr edhe mbaresn e:e

mir/t mira, e zez/t zeza, e afrt/t afrta

Formimi i shumsit t mbiemrave t panyjshm t gjinis femrore

Mbiemrat e panyjshm t gjinis femrore e formojn shumsin n dy mnyra:

- mbiemrat q e ruajn t njjtn trajt:buzagaze, faqekuqe, sypish

- mbiemrat q marrin mbaresn e: gojmbl/gojmbla.

kokfort/kokforta, syshkruar/syshkruara

KATEGORIA E RASS

Gjat ligjrimit mbiemri vendoset zakonisht pas emrit q prcakton.

Shembuj:dita e re, vajz e bukur, njeri i mir

Bjn prjashtim rastet me ngjyrimet emocionale.

Shembuj:i gjori Migjen, e mjera nn, e shkreta grua

Mbiemrat lakohen vetm n bashkvajtje me emrat ose m vete si temrzuar.

KATEGORIA E SHKALLS

Shkalla e mbiemrit shpreh masn n t ciln shfaqet nj cilsi e caktuar te sendi i

dhn.

16


17/52

Kt kategori e kan vetm ata mbiemra cilsor, tiparet e t cilve shprehen n

mas t ndryshme.

1. Shkalla pohore

- emrton tiparin e nj sendi jasht do krahasimi.

Shembuj:Dyert e reja t shkolls s re; Ata kan nj jet t lumtur. Ata bjn nj

jet t vshtir dhe t pashpres.

2. Shkalla siprore

- cilsia e dhn krahasohet me vetveten ose me nj cilsi tjetr

Albana sht m e bukur e Besa. Artani sht m i mir se shokt e tij.

EMRZIMI I MBIEMRIT

Kalimi i mbiemrit n klasn e emrit pa ndryshim t jashtm, pa ndajshtesa.

Shembuj: E miradhee liganuk harrohen.

I bardhi, i verdhidhe iziukan t drejt t jetojn t lir dhe

me dinjitet..

Era q vinte nga malet silltet ftohtite dbors.

17


18/52

NUMRORI

Numrori sht ajo pjes e ligjrats q tregon numra abstrakt ose sasit

caktuar sendesh qeniesh t nj fare.

Numrort nuk jan fjal emrtuese. Ata japin nocione t veanta q nuk jan t

lidhura me sende reale, por me numra matematik.

Tipari qensor i numrorit: dallimi i nj numri nga numrat e tjer.

Tradicionalisht si numror jan konsideruar edhe t ashtuquajturit numror

rreshtor, t cilt e kan kategorin e mbiemrit:i pari, i dyti, i tretietj.

Numrort e mirfillt

N grupin e numrorve q shprehin njsi t plota, hyjin ato fjal q jan

elemente t sistemit t numrimit:nj, dy, tre, katr, pes...

Numrort prdoren edhe si shoqrues t emrave q emrtojn sende a qenie t

nj fare, sasia e t cilve sht e numrueshme.

P.sh.Dy vajza. Tre vet kaprcejn malin. Ata i kan pes fmij.

Veorit strukturore t numrorit

Numrort jan:

Fjal t parme:0-10; nj, dy, tre... (numrori zero m shum prmendet si emrzero)

Fjal t prngjitura:11-19; njmbdhjet, pesmbdhjet..

Fjal t prbra: tridhjet, pesdhjet, pesdhjet, njqind, dyqind etj (numrortnjzet e dyzet jan formuar nga numrort nj e dy dhe nga numrori i lasht zet)

Shprehje: 21-29, 31-39, 41-49 etj., pastaj 101-199, 201-299, 1001-1999(sepse: tridhjet e nj, dyzet e dy, nj qind e nj, dyqind e tridhjet e pes, dy mij,

nj milion etj.)

18


19/52

PREMRI

Premr quhet ajo pjes e ligjrats q tregon n mnyr t prgjithshme,

pa I emrtuar frymor, sende, tipare ose sasi t caktuara.

Premrat prbjn nj klas korrelative me emrat dhe mbiemrat, madje n raste

t caktuara edhe m numrort.

Klasifikimi i premrave

Sipas kuptimit q kan dhe sipas shrbimit q kryejn, premrat e gjuhs shqipe

ndahen n shtat grupe:

1. Premrat vetor

- njjs: un, ti, ai (ajo)

- shums: ne, ju, ata (ato)

Premrat vetor e kan kategorin e rass, gjinis, numrit

2. Premrat vetvetor

- vetja dhe vetvetja

E kan kategorin e rass. Kan vetm njjsin.

3. Premrat dftor

- ky, kjo (personat afr folsit)

- ai, ajo (persona larg folsit)

- i/e till, i/e atill, I ktill (tipar sendesh q jan afr ose larg folsit)

Kan kto kategori: rasa, gjinia, numri.

4. Premrat pronor

Premrat pronor vetor:im, yt, i tijetj.

Premri pronor vetvetor:i (e) vet

Kategorit e premrave pronor

Kategoria e vets

19


20/52

Veta par:im-ime; e mi-e mia, yn-jon/tan-tona(sendi i prket atij q flet)

Veta e dyt: yt-jote; e tu- e tua; juaj-juaj/tuaj-tuaja(sendi i prket

bashkbiseduesit)

Veta e tret:i tij-e tij/e tij; i saj-e saj/e saj; i tyre-e tyre/e tyre; i vet-e vet/e vet-

e veta(sendi sht i atij pr t cilin bhet fjal, por q nuk sht i pranishm)Kta premra kan edhe kategorin e gjinis, rass, numrit.

5. Premrat pyets

-kush, cili, , far, sa (i sati)

6. Premrat lidhor

- premrat lidhor t caktuar:q, i cili, ka

- premrat lidhor t pacaktuar:kush, i cili, , far, sa(nga burimi jan

premra pyets)

7. Premrat e pacaktuar

-kush, dikush, nj, njeri, ndonj, ndonjri, njfar, askush, asnj,

asgj, gj, dika, do, secili, tjetr, njri-tjetri, shum, pak, ca, disa,

gjith, gjithfaretj.

20


21/52

FOLJA

Folje emrton nj veprim si proces, nj gjendje apo edhe ndryshimin e

gjendjes.

- Foljet q tregojn veprim q e kryen apo e pson kryefjala:eci, msoj,

ngjitem, prparoj, prpiqem, punoj

- Foljet q tregojn gjendjen n t ciln ndodhet kryefjala:jam, gjendem, fle

- Foljet q tregojn ndryshime n gjendjen e kryefjals:rritem, plakem,

skuqem, zemrohem, zverdhem

KLASIFIKIMI I FOLJES SIPAS FUNKSIONIT DHE KUPTIMIT

Foljet ndihmsekamdhejam

Foljet gjysmndihmsefoljajamsi kpuj (sht, tjet)mund, duhet, do

Foljet kalimtareEmrtojn veprime q nuk mbeten tek ai q i kryen por shkojn e bien mbi nj

person a send tjetr dhe marrin kundrin t drejt.

T tilla jan foljet:dua, hap, krkoj, marr, mbyll, nderoj, prshndet, qepetj.

Foljet jokalimtareEmrtojn veprime q mbeten tek ai q i kryen. Ato tregojn gjendje, lvizje.

T tilla jan foljet:fle, rri, dal, eci, lviz, shkoj, vrapoj, hyj

KATEGORIT GRAMATIKORE T FOLJES

Kategorit gramatikore t foljes jan:- veta

- numri

- diateza

- mnyra

- koha

VETA

Veta shpreh lidhjen midis folsit dhe kryefjals t fjalis.Folja ka tri veta.

Veta e par (un, ne): prfaqson veten

21


22/52

Veta e dyt (ne, ju): prfaqson bashkbiseduesin

Veta e tret (ai/ajo, ata/ato): prfaqson at q nuk merr pjes n bashkbisedim

Foljet njvetore

- veprimet karakteristike t kafshve (vetm veta e tret): hingllin,

hungron, mjaullin, pllet

- dukurit atmosferike ose natyrore: bie (shi, bor), fryn (era, tufani), bleron

(ara, livadhi), gjelbron (bari), ushton (gryka)

- foljet e tipit: (sm) besohet, m (duket), plqen, bhet

- disa folje kalimtare si; di, lejoj, ndaloj, them t prdorura n formnjoveprore si: dihet, ndalohet, thuhet etj.

Foljet pavetore

- dukurit atmosferike si: vettin, bubullin, veson

- foljet modale: duhet dhe do

- folja kam n vetn e tret njjs (Ska rrym, Ka mjaft)

- foljet kalimtare n form joveprore t shoqruara me pjeszn mohuese s,

si: sshkohet, shyhet, slyhet, sfiltet

22


23/52

NUMRI

Kategoria e numrit te folja ka karakter sintaksor, sepse kushtzohet nga numri i

kryefjals s shprehur, n njjs ose n shums.

DIATEZA

Diateza shpreh lidhjen midis veprimit t foljes dhe kryefjals.

N gjuhn shqipe jan katr diateza t foljes.

Diateza veprore: veprimin e kryen vet kryefjala.

P.sh.:Mbyllaportn dhengjitashkallt me vrap.Lexojashum ngadal dhe nuk

kuptojapothuajse asgj.

Diateza psore:veprimin e pson vet kryefjala.

P.sh.: Udogjndhe uthyen.

Diateza vetvetore:veprimin e kryen dhe e pson njkohsisht kryefjala.P.sh.:lahem, vishem, krihem, mburrem, martohem, prqafohem, etj.

Diateza mesore:veprimin e kryen kryefjala por me formn joveprore.P.sh.:

- kur kemi lvizje:nisem, prpiqem, rrotullohem, mbshtetem, ngrihem, vrtitem

- veprimet psiko-fiziologjike: dshprohem, gzohem, krenohem, pikllohem

- gjendja fizike, fiziologjike, psikologjike e kryefjals: dobsohem, egrsohem,

rritem, tkurrem, skuqem

MNYRA

Kategoria e mnyrs te folja shpreh lidhjen midis verpimit dhe realitetit objektiv.

Gjuha shqipe i ka gjasht forma t mnyrs:

- dftore

- habitore

- lidhore

- kushtore

- dshirore- urdhrore

Sipas kuptimeve mnyrat ndahen n tri grupe:

- vrtetsia: dftore dhe habitorja

- mundsia: lidhorja dhe kushtorja

- dshira: dshirorja dhe urdhrorja

Kto forma t mnyrs ndryshe quhen edhe forma t shtjelluara.

Ndrkaq format e pashtjelluara jan: pjesorja, prcjellorja.

KOHA

23


24/52

Kategoria e kohs shpreh lidhjen midis kohs kur kryhet veprimi dhe nj asti t

caktuar.

Koht themelore t foljes jan:

- e tashmja, e shkuara, e ardhmja

DREJTSHKRIMI I ZANOREVE

e-ja e theksuar

Shkruhen meedhe jo mefjalt tek t cilat zanorjaesht e theksuar dhe sht

afr bashktinglloreve hundorem, ndhenj:

m- emr, femr, zemr, dhemb, shemb, tremb,

n-mend, kuvend, prmend, shpend, vend, qendr, qenie

nj- e enjte, shenj, gshtenj

e-ja e patheksuar

Tek emrat femror me njefundore t patheksuar n trajtn e pashquar t

njjsit, ndrsa n emroren e shquar biee-ja, ndrsa n rastet e tjera shkruhet:

artiste-artistja artisteje

fitore fitorja- fitoreje

lule lulja luleje

studente studentja studenteje

anije anija- anijeje

shtje - shtja shtjeje

pyetje pyetja pyetjeje

-ja e theksuar

Shkruhen mefjalt te t cilat zanorjae theksuar i prgjigjet historikisht nja-

je q ndiqet nga nj bashktingllore hundore:dm, dhmb, ndrr, gjndr,

kmb, kng, lnd, mbrmje, mng, nnt, ngrn, nj,njri,

Por edhe tipat e fjalve si:shtje, bj, dm, dmtoj

-ja e patheksuar

Shkruhet:

24


25/52

- te fjalt e parme e n t gjitha fjalt ku ajo i takon rrokjes s par, p.sh.:

argtoj, bagti, brryl, dgjoj, dnes, dshir, fmij, dboj, gzoj, ksaj etj.

- te fjalt e prejardhura t formuara nga nj tem me: p.sh.antarsi,

bardhsi, burrri, coptim, drejtsi, gjuhsi, robri, flakroj, friksoj,

frymzoj, gjelltore, gjersi, thellsietj.Pr shkak t tradits nuk shkruhen mefjalt e tipit:rojtar (roj), zyrtar (zyr),

amtar (am), besnik (bes), furrtar (furr), kishtar (kish)etj.

Nuk shkruhen me as fjalt e prbra t tipit:bashkudhtar, kokuluretj.

-ja pastheksore

- shkruhet tek emrat femror me z: p.sh.:drejtz, vashz, gjuhz, kmbz,

pjeszetj.

- shkruhet tek emrat dhe mbiemrat mashkullor me s, -sh, p.sh.:ardhs,

blers, shits, munds, els, gjykats, npuns, trekndsh, mijshe, tetrroksh

- te mbiemrat me t, p.sh.:i/e cekt, i/e dobt, i/e zbrazt, i/e shkathtetj.

Nuk shkruhetpastheksore te format si p.sh:ajri (ajr), pupla (pupl), kodra

(kodr), ndrr (ndrra), i mbli (i mbl), i jashtmi (i jashtm), materializmi

(materializm), i natyrshme (i natyrshm)etj.

-ja fundore

Shkruhet:

- tek emrat femror:buk, fjal, pun, zhurm, geg, tosketj.

- te disa emra mashkullor si:burr, lum, kal, djal, djath, dhall, uj etj.

- te mbiemrat e ndajfoljet e tipit:i/e but but, i/e ftoht ftoht, i/e gjall

gjall, i/e leht leht, i/e mir mir etj.

- mbiemrat me,ndajfoljet pa:i/e drejt drejt, i/e fort fort, i/e kot

kot, i/e lart lart, i/e shkurt shkurt, i/e shpejt shpejt, i/e vrtet

vrtet etj.

zanorjau

Shkruhen meu,n t gjitha rastet, emrat dhe mbiemrat me ull, -ur, p.sh:akull,

avull, kukull, kumbull, mjegull, nofull, flutur, hekur, lepur etj.

zanoretidhey

25


26/52

Shkruhen meidhe jo meyfjalt:ai, bilbil, direk, fishek, frik, krip, rrip, shqip,

shpirtetj. Ndrkaq shkruhen meyfjalt: yryk, gjysm, lyp, tym, vyshket, lyps,

zymbyl etj.

zanoretudheyShkruhen meudhe jo meyfjalt si:bufe, bulmet, tunel, kurbet etj.Ndrkaq

shkruhen meydhe jo meue as meifjalt, si;brryl, byrek, byro, dyqan, gjynah,

dyshek, yndyr, virtyt etj.

DREJTSHKRIMI I GRUPEVE T ZANOREVE

Grupe zanoresh dhe diftongjeie/je

shkruhen meie:

- kur ndiqen nga bashktinglloretl, ll, r:e diel, diell, miell, qiell, fier, diellor,

qielloretj.

- foljet me mbaresnj:ziej, prziej, ndiej etj.

- foljet ku ky grup zanoresh kan rrokje t hapur:bie, shpie, shtieetj.

shkruhen mejefoljet q kan n teml, ll, rr:

- mjel, vjel, mbjell,

- prcjell, pjell, sjell,

- nxjerr, tjerr, jerr

grupiye

fjalt si: arsye, fyej, fyell, lyej, thyej etj.

grupiua,ue

emrat:buall, ftua, grua, muaj, prrua, thua etj.

mbiemrat:i huaj, i prmuajshmetj.

foljet:bluaj, dua, ruaj, shkruaj, luaj, quaj, rruajetj.

APOSTROFI

26


27/52

Apostrofi shnon rnien e-s fundore te trajtat e shkurtra t premrave vetor

mdhet, te pjeszat, si dhe te ndrtimet e ndryshme t pjeszave.

Shembuj: mi dha; ti dha; t mu bsh t fala; do tu thuash; tia thuash, do tia

tregoja; me tiu ofruar; tju ndrrojm, do tju lutesha; do tjua kisha treguar

Pas pjess mohueses: sarrin, se di, serdhi etj.Pas premrit: do, rast, koh

THEKSI

N gjuhn shqipe, si rregull, nuk vihet theksi.

27


28/52

DREJTSHKRIMI I BASHKTINGLLOREVE

Bashktinglloret e zshmeb, d, dh, g, gj, v, x, xh, z, dh, zhshkruhen ashtu si

shqiptohen, kur jan para nj zanoreje, edhe kur gjenden n fund t fjals ose n

trup t saj, prpara nj bashktinglloreje t shurdhr ose para bashktinglloresn.

- meb: elb, gjemb, korb, rob, lab, kalb, shtalb

- med: invalid, fund, knd, hibrid, mund, standard, shkund, vend

- medh: bredh, dredh, mbledh, gardh, lidh, livadh, ndodh, ndrydh

- meg: breg, burg, djeg, larg, lng, i lig, prag, shteg, varg, zog

- megj: ligj, prgjigj, qengj

- mev: hov- mex: xix

- mexh: borxh, tunxh, xhuxh

- mez: bixhoz, brez, dorz, filiz, gaz, ndez, njerz, oriz, pullaz, rrogoz

- mezh: garazh, shantazh,

bashktinglloretsh, zhdhenistore

- sh(kur ndiqet nga nj bashktingllore e shurdhtf, k, p, q, t, th):

shfajsoj, shfaq, shfaros, shfryj, shfrytzoj, shkallmoj, shkarkoj, shkatrroj, i

shkatht, shkreh, shklqej, shkput, shkruaj, shthur, shtpi, shigjet, shpall,

shpatull, shkoq, shkoll shkul, shpikje, shpall shpoj, shprblim, shqipe etj

- zh(kur ndiqet nga nj bashktingllore e zshmeb, d, g, gj, v):zhbart,

zhbj, zhdredh, zhvendos, zhduk, zhdrejt, zhgnjim, zhvillim, zhvesh,

zhvleftsim etj.

- (kur ndiqet nga nj zanore ose nga nj bashktingllore e tingullit (l, ll, r,rr, m, n, nj, j): armatos, lirim, liroj, orientim, lodhje, mos, nderoj, jerr,

mend, rregullim etj

bashktinglloretsdheznistore

- s- kur ndiqet nga nj bashktingllore e shurdhr ose nga nj

bashktingllore e tingullitm, n, l:sfilit, sfungjer, skalit, skuq, sprkat,sqepar, sqepetj. ose edhe:smalt, smir, smirzi, snob, snobizm etj.

28


29/52

- z- kur ndiqet nga nj bashktingllore e zshme:zbardh, zbatic, zbavit,

zbrthej, zbokth, zbraz, zbres, zbritje, zbukuroj, zbut, zdrukth, zgavr etj.

bashktingllorjaj

-j-ja ndrzanore i prket tems:anije, dije, shije, pije, bij, mij, shkndij,caj, faj, skaj, vaj etj.

- te emrat femror t tipit:kala kalaja, para- paraja, ide ideja, re reja, fe-

fejaetj. (por jo edhe te emrat e tipit:dashuri-a, liri-a, li-a, shtpi-a, ushtri-a)

- te premrat:i tij, i saj, i ktij, i atij, i asaj, i ksajetj.

- te foljet dhe te disa nga trajtat e saj t tipit:bj, luaj, laj, kndoj, arrij,

paguaj, lyej, kryej, prziej, fshij, vrapoj etj.

bashktingllorjah

- n fillim t fjals: ha, habit, hart, horr, hije, hardhi, hutoj, huaj, i holl,

helm, hap, heq, hell etj. Edhe te fjalt e burimit turk:hajat, hajdut, hajmali,

harem, harxh, hile, hendek, hise, hordhi, hoshafetj.

- n fund t fjals:deh, fsheh, ftoh, rrah, shkreh, mih, njoh, nxeh etj.

- n mes t fjals:

o te foljet psore:lahem, kthehem, fshihem, tregohem, shtyhem etj.

o

te fjalt e burimit turk si:ahur, aheng, behar, duhan, ehre, muhamet,pehlivan, xhevahir etj.

bashktingllorjarr

n fillim:

- emrat:rradake, rrafsh, rrebesh, rrip, rrjet, rrug, rrush, rrym, rregull etj.

- mbiemrat:i rrall, i rrem, i rrept etj.

- foljet:rrah, rrej, rri, rrshqas, rrfej, rroj, rrjedh, rrit, rropatemetj.

- ndajfoljet:rrall, rrotull, rrokopuj etj.

n mes:

- emrat:arr, barr, brryl, birr, furr, korrik, kurriz, murriz, sorr, sharr etj.

- mbiemrat: i pjerrt, i vocrr etj.

- foljet:arrij, ngurroj, urrej, thrras, grryej, shkatrrojetj.

- ndajfolja:kurr

- pasthirrma:urra

n fund:

- emrat:derr, curr, ndrr, dokrr, kokrr, zjarr, sherr, tmerr, turr, varr, horr

foljet: bjerr, jerr, marr, nxjerr, tjerr etj.

29


30/52

bashktingllorjanj

n trup t fjals

- emrat:banj, rrnj, gshtenj, mushkonj, zonj etj.

- mbiemrat: i florinjt, i drunjt, i shtrenjt, i shenjt etj.

n fund:

- te shumsi i emrave:arinj, barinj, kallinj, turinj, heronj, budallenj, drunj,

ftonj, prrenj, thonj etj.

DREJTSHKRIMI I GRUPEVE T BASHKTINGLLOREVE

Grupet: mb, nd, ng, ngj

mb: mbaj, mbaroj, mbes, mbi, mbjell, mbush, mbyll, mbyt

nd: ndaj, ndej, ndesh, nder, ndonj, ndreq, ndodh, ndrioj

ng: ngacmoj, ngarkoj, ngastr, ngadhnjim, nga

ngj: ngjan, ngjal, ngjall, ngjiz, ngjashm, ngjesh, ngjit, ngjyej

Takime bashktinglloresh

takimiit-smesh-n

i begatshm, i uditshm, i ndritshm, i prbotshm, i prditshm, i prmotshm, i

prshpirtshm, i sotshm, i prvitshm

takimi ig-s ose in-s mej-n

shkruhen meie jo mejpr ta mnjanuar shqiptimin si nj shkronj (gjosenj)

djegie, lagie, shmangie, shtangie, biologe-biologia, pedagoge-pedagogiadhnie, rnie, thnie, kundrvnie, marrdhnie

takimiid-s,s-s, b-s ose iz-s meh-n

fjalt tek t cilat ruhet shqiptimi i germave:i herpashershm, mesholl,

moshapje, moshyrje, shtathedhur, fathumbur, shtatholl brezhumbur, gazhedhse

Takimi id-s met-n

i argjendt, i njmendt, i njqindt, i treqindti, endte, rendte, tundte, shkundte etj.

30


31/52

Takimi i dy shkronjave t njjta

Shkruhen:knddrejt, nnndarje, mossulmim, kundrreform, zvendssekretar, i

pjesshm, mishshits, shpeshher, passhkrim, veshshkurtr, vendimmarrje etj.

Mirpo kur takohen shkronjatrmerrose melosellmellshkruhen vetm merrosell(prreth, fodullk, dembellketj.)

31


32/52

ELEMENTET E SHKRIMIT KRITIK

Elementet kryesore t shkrimit kritik:

- Qartsiao Cilsi pr t qen nj njohje e padyshimt.

- Kuptimi

o Domethnia, njohuria e asaj q thuhet apo shkruhet.

- Prshtatshmria

o Prputhshmria e asaj q thuhet me at q shkruhet, e asaj q

shkruhet me at q kuptohet.

- Logjika

oArsye, q ka lidhje t brendshme, t rregullt e t domosdoshme.

- Elokuenca

o Qartsia dhe kuptimsia e shkrimit dhe t folurit.

- Gjuha

o Mnyra e lidhjes s fjalve dhe t mendimeve pr ti dhn shkrimit

nj kuptim t veant.

- Stili

o Mnyra e veant e nj tipi t shkrimit,

32


33/52

ESEJA

Shkrim i shkurtr prozaik, n t cilin jepen prshtypjet dhe pikpamjet

personale pr ndonj shtje nga jeta, morali, shkenca apo letrsia.

Shkrim jo i gjat, i cili trajton n mnyr t prgjithshme e t lir, jo t

gjithanshme e shteruese nj shtje t veant shoqrore, shkencore,

letrare, historike, kulturore, filozofike etj.

Nocioni tjetr pr esen sht sprova.

Sipas rregullit eseistt nuk prdorin metodat shkencore dhe faktet logjike, porbazohen kryesisht n prsiatje personale, duke ia ofruar lexuesit pikpamjet e

veta.

Eseja sillet ndrmjet tri fushave t ndryshme:letrsis, gazetaris dhe

shkencs.Ndrkaq, ndonjher i afrohetreportazhit, ndonjherskics, madje

edhepoezisdheprozs, e nganjher edheartikullitosetrajtess shkencore.

Eseja sht vshtir t prkufizohet, madje as t saktsohet se cils fush i

prket.

Karakteristikat kryesore t eses:rrjedhshmria, qartsia, aspekti letrar.

Fjaln ese, i pari e ka prdorur Mishel Montenji, i cili ka i shkruar dy libra me

titullin Ese n vitet 1580 dhe 1588, e t cilat kishin t bnin kryesisht me

prshtypjet e tij mbi librat e lexuara.

Shkrimet eseistike jan t njohura edhe te:

- impresionistt anglez(shkrimet e tyre ekscentrike humoristike);

- enciklopedistt francez(shkrimet e Volterit etj.);

- romantikt gjerman(shkrime e ndryshme kozerie).

33


34/52

LLOJET E ESES

Eseja sipas tipologjis

- Eseja tematike

- Eseja prshkruese- Ese rrfyese

- Ese personale

- Ese prsiatse

- Ese ngjarje

- Ese bindse

- Ese krahasuese

- Ese analitike

- Ese sintetike

- Ese reportazh etj.

Eseja sipas fushs

- Ese artistike

- Ese letrare

- Ese shkencore

- Ese gazetareske

- Ese kulturore

- Ese shoqrore

- Ese filozofike

- Ese historike

- Ese ekonomike etj.

34


35/52

FJALT ME PREJARDHJE T HUAJ DHE EMRAT E PRVE T HUAJ

- Fjalt e futura n leksikun e shqipes prmes gjuhs s folur

- Fjalt e futura n leksikun shqipes nprmjet gjuhs s shkruar

Fjalt me prejardhje t huaj q kan hyr n leksikun e shqipes prmes gjuhs s

shkruar:

- fjalt q kan n trupin e tyreia, ie, io, iushkruhen me t njjtat diftongje,

pra i nuk shndrrohet nj

-ia- australian, austriak, diagram, dialekt, diatez, financiar, gjenial,

industrial, iranian, irakian, piano, psikiatr, variant, specialist, diametretj.

-ie- bankier, hierarki, materie, pionier, portier, ambicie, karrocier, magazioner,

minier etj.

-io-agresion, agjitacion, aviacion, kamion, biologji, biografi, radiologji,

komision, miop, radio, aksion, reaksion, refleksion, komision, funksion etj.

-iu- kalcium, natrium, akuarium, kalium, kolokuium, koniunktur,

moratorium, stadium etj.

E njjta gj vlen edhe pr emrat e prvem:Diana, Iliada, Oktaviani;Daniel, Molieri, Robespieri; Tokio, Violeta, Berliozi, Diogjeni, Hesiodietj.

Ndrkaq shkruhen me-ja, -je, -jo, -jufjalt si:plejad, medalje, objekt, subjekt,

trajekt, bajonet, major, rajon, pavijon, judikatur, juridik, jurietj.

- fjalt dhe emrat e prvem q nisin meja, je, jodhejue ruajn germnj:

ojaht, janki, jamb, jard Jalta, Japonia, Jashari, Javeri

ojenier, jezuit Jemen, Jeronim, Jerusalem

ojod, jon, jonizim Jokohama, Jordania

ojug, juri, juridik Jupiteri, Justiniani

- fjalt dhe emrat e prvem me burim nga greqishtja e vjetr q n kt

gjuh kany(ipsilon)n shqip shkruhen mei:

o analiz, antonim, amidon, cinik, dinasti, distik, fizik, glicerin, gjimnaz,

kristal, idil, himn, psikik, simbol, simfoni, mit, mistik, sintez, oksigjen

o edhe emrat e prvem si:Asiria, Bizanti, Egjipti, Libia, Siria, Mikena,

Olimpi

35


36/52

- fjalt me burim nga greqishtja, latinishtja, prkatsisht nga gjuht romane,

q n shqip kan njgjt ndjekur nga njeoseishkruhen megjdhe jo

meg, psh:

o agjenci, biologji, fiziologji, borgjez, elegji, gjeni, gjenez, gjeneral,

energji, agjent, filologji, gjimnaz, logjik, regjim legjend, kirurgji,gjeodezi, higjien, heterogjen etj.

o edhe emrat e prvem si: Egjeu, Gjeorgjia, Egjipti, Eugjen, Virgjili

Shkruhen mehn fillim fjalt q n greqishten e vjetr kan filluar ne nj zanore

ose n latinishte meh, p.sh.:

- harmoni, heretik, hero, hidrogjen, himn, histeri, histori etj.

- ose emrat e prvem si:Hanibali, Helena, Hektori, Hesiodi, Homeri,

Herodoti, Herakliti, Hipokrati, Horaci

- por edhe:Hungaria, Hondurasi, Hanoi, Himalaja, Holandaetj.

Shkruhen mekdhejomeh:

- fjalt e tipit tekniko-shkencor si:anakronik, anarki, arkaik, arkiv, kimi,

kimist, kirurg, teknik, psikoz, psikologji, arkivol, arkitektur, arkeolog

teknologji etj.

- por edhe emrat e prvem:Akili, Arkimedi, Eskili, Plutarku, Telemaku etj,

Fjalt me prejardhje nga greqishtja e vjetr apo nga latinishtja n shqip shkruhen

meldhe jo mellp.sh.:plan, diplom, duel, dialog, monolog, filolog, iluzion, lord,

planet, plagjiat, ilustrim, diplomat, rezultat, spekulim, reflektim bilanc, konsult etj.

Edhe emrat e prvem si:Atlandita, Platoni, Plutoni, Penelopa, Peleponezietj.

Por ka fjal t cilat n pajtim me shqiptimin popullor shkruhem melle jo mel

p.sh.:apostull, atllas, bullgar, idhull, kabllo, konsull, llogari, pllakat, sallam,

protokoll, sulltan, sall, vullkan, kontrolletj.

Shkrimi i emrave t huaj t prvem mbshtetet kryesisht n shqiptimin e tyre

n gjuht prkatse, por i prshtaten sistemit grafik t gjuhs shqipe p.sh.:

Moxart, Gte, Myse, Vilhelm Tel, Vagner, Bajron, Mickievi , Shekspir, Shiler,

Shopen, Sidnej, Vrashav, Sofje, Tajland etj.

36


37/52

PRDORIMI I SHKRONJS S MADHE

Shkronja e madhe prdoret pr t dalluar emrat e prvem dhe emrtimet

e barasvlershme me ta nga emrat e prgjithshm.

Me shkronj t madhe shkruhen:

- emrat dhe mbiemrat e personave, epitetet ose ofiqet (nofkat) q jan

pjes prbrse e tyre, si dhe pseudonimet:

o Gjergj Kastrioti, Naim Frashri, Ismail Kadare, Dritro Agolli, Rexhep

Qosja, Adem Demai, Adem Jashari, Drita, Shpresa, Fatlumi

o Gavril Dara Plaku, Gavril Dara i Riu, Rikard Zemrluani, Aleksandr

Duma Biri, Leka i Madh, Ivani i Tmerrshm

oAsdreni, ajupi, Migjeni

- nyjet dhe pjest e emrave t huaj shkruhen me shkronj t vogl kur jan

bashk me emrin dhe mbiemrin, ndrsa me shkronj t madhe kur jan

vetm me mbiemr:

o Leonardo da Vini Da Vini; Lope de Vega De Vega; Vinsent van

Gog Van Gog

o ndrkaq te emrat kinez, korean dhe japonez shkruhen me germ

t madhe: Sun Jat Sen, Ho Shi Min, Ban Ki Mun, Lu Sin- emrat q tregojn kategori t caktuar njerzish: Edhe ne i kemi

Homerttan, Adem Jashart,Prometei ditve tona

- emrat e bots mitologjike e fetaresi:Adami, Eva, Krishti, Muhameti,

Zeusi, Posejdoni, Polifemi etj.

- emrat e prvem t kafshve:Balashi, Murroja, Kuqali etj.

- yjsit dhe planett:Arusha e Madhe, Dielli, Hna, Ylli Polar, Orioni

- emrtimet gjeografike:Adriatiku, Joni, Ballkani, Shqipria, Kosova,Prishtina, Vlora, Gadishulli Ballkanik, Amerika Jugore, Guineja e Re, Drini i

Bardh, Sadovina e Jerlive, Dumnica e Poshtme

- emrtimet zyrtare t shteteve: Shtetet e Bashkuara t Ameriks,

Republika Arabe e Egjiptit, Emiratet e Bashkuara Arabe, Perandoria Osmane

- emrtimet e periudhave historike:Komuna e Parisit, Konferenca e Paqes,

Konferenca e Rambujes, Lufta e Dyt Botrore, Beteja e Llapushnikut,

Traktati i Versajs, Kongresi i Berlinit, Kongresi i Drejtshkrimit

37


38/52

- emrtimet zyrtare t sotme ose historike:Kuvendi i Republiks s

Kosovs, Partia Demokratike, Lidhja Demokratike, Partia Socialiste, Aleanca

pr Ardhmrin e Kosovs etj.

- festat kombtare e ndrkombtare:28 Nntori, 8 Marsi, Dita e Msuesit,

Viti i Ri, Dita Ndrkombtare e Gruas- titujt e gazetave dhe revistave:Epoka e re, Koha, Shekulli, Zri

Gjurmime albanologjike

- shkurtesat:SHBA, RTK, PDK, AAK, LDK, NATO, OKB

Mund t shkruhen me shkronj t madhe pr shkak t ndonj ngjyrimi emocional

apo nj veantie:

- emrat e prvem t tipit si:Atdhe, Liri, Njeri

- premrat n shenj respekti:Ju, i Juaj, i Saj

- kur i drejtohemi shenj respekti ndonj zyrtari: nderuariKryetar, e

nderuaraMinistre, i nderuariProfesor

Nuk shkruhen me shkronj t madhe

- emrat e prvem tregojn ndonj cilsi apo tipizojn dika:ciceron,

donkishot, kuisling, gobsek

- emrat e prvem q kan marr cilsime t tjera nga shkenca e teknika:

amper, om, vat, volt, dizel, ford, mauzer, rntgen, zhilet, farad- emrtimet e funksioneve shtetrore, politike, t gradave t titujve fetar:

ministri, kryetari, presidenti, deputeti, perandori, mbretresha, sulltani

do fjali fillon me shkronj t madhe, sikurse edhe pas vnies s piks,

pikpyetjes, pikuditjes, tri pikave. Prjashtim bjn vargjet e poezis.

38


39/52

PRDORIMI I SHENJAVE T PIKSIMIT

Shenjat e piksimit

Grafema q i japin kuptim dhe e qartsojn nj shkrim nprmjet lidhjes dhe

ndarjes s tyre.

Parimet e piksimit

- parimi intonativ

- parimi sintaksor

Jan 10 shenja t piksimit:pika, pikpyetja, pikuditja, tri pikat, presja,

pikpresja, dy pikat, viza, kllapat dhe thonjzat.

Funksionet e shenjave t piksimit:

- treguese t segmentimit sintaksor t ligjrimit,

- shprehin marrdhniet midis fjalive t nj periudhe,

- tregojn karakterin e fjalis (dftore, pyetse, kushtore),

- tregojn gjatsin e pauzave.

Shenjat ndarse- shenjat ndarse brenda fjalis:presja, pikpresja, dy pikat dhe viza

- shenjat ndarse n fund t fjalis:pika, pikpyetja, pikuditja tri

pikat

Shenjat veuese:kllapat, thonjzat

Pika .

Vihet pik:

- n fund t nj fjalie dftore dhe n fund t nj periudhe me fjali dftore.

(Studentt e zellshm meritojn t vlersohen drejt.)

- pas nj grupi fjalsh ose pas nj fjale t vetme kur kjo e ka kuptimin e nj

fjalie t paplot dftore. (Fusha. Lumenj. Male. T bukura. T papara.

Ka Kosova jon.)

- n fund t nj fjalie pyetse t tipit:Profesori i pyeti studentt se a jeni

t knaqur me kushtet e prgjithshme t studimeve.

- n fund t nj fjalie dshirore kur nuk ka intonacion thirrmor(T lumt, i

nderuar, po mund t jet edhe ndryshe.)

39


40/52

- n rastet kur prdoret iniciali i emrit, si:I. Kadare, D. Agolli, F.S. Noli

- pas shkurtess s titullit grads si:dr., prof., mr., ing.

Nuk vihet pik pas titullit t nj vepre, gazete a reviste.

Nuk prdoret pika te shkurtesat si: cm (centimetr), kg (kilogram), l (litr), a(amper)

Nuk vihet pika te shkurtesat si: SHBA, OKB, OSBE, NATO etj

Pikpyetja ?

Vihet pikpyetje n fund t nj fjalie pyetse apo t nj periudhe me fjali pyetse.

Pikuditja !

Tregon fundin e nj fjalie thirrmore, nxitse, kushtore apo dshirore.

Tri pikat ...

N fund apo n mes t nj fjalie t paplot.

Presja ,

Prdoret pr t krijuar nj pauz t shkurtr brenda nj fjalie apo nj periudhe.

Kllapat ( )

- veojn fjalit

- shpjegojn kuptimin e nj fjalie

Thonjzat

Prdoren:

- n ligjratn e drejt

- te parullat q prdoren n tekst

- te fjalt me kuptim ironik

- te titujt e gazetave, revistave, librave

- te emrat e rrugve, shesheve, institucioneve, ndrmarrjeve

40


41/52

SHTJE SINTAKSORE

ka paraqet sintaksa

Bashkimi i fjalve t nj gjuhe sipas kuptimit dhe natyrs gramatikore.

Marrdhniet e vendosura midis njsive t fjalive q shprehin nj mendim dhe at

mendim ua bjn t njohur t tjerve.

Objekti i sintakss sht ligjrimi i lidhur.

Dy drejtimet themelore t sintakss:

- Drejtimi logjik gramatikoroVshtrimi i kategorive sintaksore si pasqyrim i drejtprdrejt i

logjiks

- Drejtimi formal gramatikor

o Karakterizohet nga njohja formale e fakteve sintaksore

41


42/52

RAPORTET SINTAKSORE

Raportet sintaksore shprehen nprmjet aspektit:

- Morfologjik forma e fjalve- Sintaksor lidhja e fjalive

- Fonetik intonacioni

Dallohen dy kategori raportesh sintaksore:

1. Raportet e barazis, prkatsisht pavarsis

2. Raportet e varsis

Raportet e barazis, pavarsis

Raporte barazie kemi n nj fjali a n nj periudhe midis fjalive homogjene, n nj

periudh me fjali bashkrenditse.

Shembuj 1:

Zjarri kishte marr mirdhedhoma e vogl e kshtjells ishte e ngroht dhe

plot drit.

Trupi shndoshet me t punuar,mendja ndriohet me t msuar.

42


43/52

Raportet e varsis

Raportet e varsis dalin n fjali dhe n periudha, zakonisht midis gjymtyrve t

dyta apo plotsuese.

Shembuj 2.

Syt e tijt qetvshtroninme habi kt sken prekse.

Duartq mbanin pushktu qen br lulkuqe, e ,megjithse i hukasnin, nuk i

shkrinin dot.

Format kryesore te raportet e varsis

1. Prshtatja

2. Drejtimi, kushtzimi

3. Bashkimi i thjesht

Shembuj 1:

lisi i lart; lisa t lart; male t blerta, pishs s lart, puls s kuqe, gjelit t zi,

pula e bardh, vajzs s bukur, djalit t menur

Shembuj 2:

Nj er e kndshmetrndafilisolli me vetegzimin e djalit.

Shembuj 3:

Vinteduke knduar.

GjyshiAlbani tregonte atij prralla.

Albani i fletlirishtdy gjuh t huaja.

43


44/52

FJALIA

Fjalia prbn lidhjen e gjuhs me mendimin.

Fjalia ka dy an kryesore:

- ana kuptimore

o shprehje e nj mendimi, ku shprehet nj gjykim, nj pyetje, nj

dshir, nj ndjenj

- ana strukturore,

o lidhja e fjalve sipas ligjeve t gjuhs shqipe

TIPAT E FJALIVE SIPAS LLOJIT T KUMTIT

Sipas kumtit t fjalis q prmbushin nj ligjrat dallojm tre tipa fjalish:

1. Fjalia dftore

2. Fjalia nxitse ose dshirore

3. Fjalia pyetse ose fjalit e pyetjes

Shembuj 1:

Disa krisma armsh u dgjuan njra pas tjetrs.

Ishte nj dit e bukur.

Sapo doli nga shtpia, Albani u takua me Albann.

Shembuj 2:

I gzuar qofsh, o Alban Gashi

Mos shkoni andej, se rruga sht e mbyllur.

Natn e mir, shihemi nesr.

Shembuj 3:

Prej nga jeni?

Ku po shkoni n kt koh?

A e njihni Alban Gashin?

44


45/52

Tipat e fjalive dallohen zakonisht n baz t intonacionit. N ligjrim ato mund

dallohen kryesisht n baz t intonacionit dhe theksit emocional, ndrkaq n t

shkruar ato i bjn t dallueshme shenjat e piksimit.

TIPAT E FJALIS SIPAS RAPORTIT T THNIES ME REALITETIN

N baz t raportit t asaj q thuhet dhe realitetit dallojm dy tipa fjalish:

1. Fjalia pohore

- shpreh pohimin, miratimin, mbshtetjen e nj thnie

2. Fjalia mohore

- shpreh mohimin e qenies s nj fakti, dshirn pr tu mos u br

dika, pr t parandaluar nj veprim

Shembuj 1:

Erdhi dimri, natyra u b e bardh.

Sigurisht ajo e kuptonte se shpirti i Albanit ishte i shqetsuar.

Erdha, e dashur, pr pes minuta do t jem n vendin e caktuar.

Shembuj 2:

T kalova prskaj dhe nuk m vure re.

Mos bni zhurm.

Nuk sht e vrtet.

45


46/52

PROCESI I PUNIMIT KRKIMOR-SHKENCOR

Tipa t ndryshm t nj punimi krkimor-shkencor:

-punimi seminarik

-punimi i diploms-punimi i masterit

-punimi i magjistraturs

-punimi i doktorats

ZGJEDHJA E TEMS

Disa nga rregullat e zgjedhjes s nj punimi:

-tema mund t propozohet nga msimdhnsi

-tema mund t propozohet nga vet kandidati

-prputhshmria e tems me lndt msimore gjat studimeve

-prshtatja e tems me interesat e kandidatit (aftsit e tij t nxnies, niveli

i tij, prvoja n punime krkimore, pikpamjet e tij politike etj.)

-burimet dhe literatura q duhet prdor kandidati gjat hartimit t punimit

duhet t jen burime q nuk paraqesin vshtirsi pr tu gjetur, pr t qen

n dispozicion t kandidatit

-burimet dhe literatura e nevojshme nuk duhet t paraqesin vshtirsi pr

prdorim nga kandidati

N przgjedhjen e nj teme duhet t kihet parasysh karakteri i punimit:

-punim monografik apo prmbledhs

-punim me karakter historik apo teorik

-punim me karakter shkencor apo politik

-punim me tema t vjetra apo t reja

Si t zgjedhet nj tem pr punim diplome:

-bashkpunimi ndrmjet msimdhnsit dhe kandidatit duhet t jet

korrekt,

-tema duhet t jet e prshtatshme me zhvillimin e plan-programit

msimor,

-titulli i tems duhet t jet i qart dhe i kuptueshm,

-titulli i punimit duhet t jet prmbledhs,

46


47/52

-tema duhet t trajtoj nj aspekt t veant t nj shtjeje, dukurie,

periudhe etj.,

-duhet ikur temave q trajtojn periudha t gjata kohore (p.sh: Ballkani n

kohn e sundimit bizantin, Sundimi otoman n trojet shqiptare etj ),

-duhet ikur temave q trajtojn disa shtje prnjher (p.sh. Lufta e UK,Kosova nn administrimin e UNMIK-ut dhe pavarsia e Kosovs)

PRZGJEDHJA E LITERATURS DHE SHFRYTZIMI I BURIMEVE

Literatura

- literatura baz

- literatura ndihmse

Prshkrimi i literaturs

Kur kemi t bjm me nj libr ose artikull t shkruar nga nj autor, shkruhet

n kt mnyr:

Mbiemri, Emri, Titulli i librit, Botuesi, Vendi i botimit, viti i botimit.

Ndrsa me m shum se nj autor, shkruhet n kt mnyr:

Mbiemri, Emri Emri Mbiemri, Emri Mbiemri, Titulli i librit, Botuesi, Vendi i

botimit, viti i botimit.

ose

Mbiemri, Emri etj., Titulli i librit, Botuesi, Vendi i botimit, viti i botimit.

Burimet

-burimet kryesore

-burimet dytsore

Rregullat themelore t citimit bibliografik

-skeda bibliografike

-skeda e leximeve

-citimi i librave

-prpilimi i bibliografis prfundimtare

47


48/52

LLOJET E SKEDAVE

- skeda librash

shnimi n skedave i librave q do t shfrytzohen gjat hartimit t punimit

- skeda artikujshshnimi n skedave t artikujve t ndryshm n gazeta e revista t

materialit q do t shfrytzohen gjat hartimit t punimit

- skeda tematikeshnime pr shtje kryesore dhe ato dytsore q do t jen t

domosdoshme pr hartimin e tems, q nga shtruarja e tems, analizat,

argumentet, prfundimi etj.

- skeda citimeshshnimet e citateve nga autor t ndryshm q do t shfrytzohen pr

hartimin e punimit,pr argumentim, pr prforcimin e ides

- skeda puneshnime mbi mnyrat, metodat, planin e puns, gjat hartimit t punimit

HARTIMI I PUNIMIT

Plani i puns

Plani i puns sht i nevojshm pr tu br pr shkak t hartimit m t leht t

tems.

N planin e puns duhet t prfshihet struktura e tems, e cila sht e

domosdoshme pr mbarvajtjen e puns n hartimin e nj teme.

N strukturn e tems duhet t prfshihen: ndarja n kapituj e n nnkapituj apo

edhe n pjes m t vogla, t cilat n fund t prfundimit t hartimin do t

kompletohen edhe me pjest e tjera t strukturs s punimit si fjalt els, hyrja,

prfundimi, literatura, treguesi i emrave, treguesi i koncepteve etj.

48


49/52

STRUKTURA E NJ PUNIMI KRKIMOR-SHKENCOR

Prmbajtja

AbstraktiFjalt els

Hyrja

Kapitujt

- Kapitujt

- Nnkapitujt

- Paragraft

- Nnparagraft

Prfundimi

Rezymeja n gjuh t huaj

Burimet dhe literatura

Shkurtesat

Indeksi i emrave

Treguesi i nocioneve

Shtojcat

- Kujtimet

- Rrfimet

- Letrat

- Tabelat

- Grafikonet

- Hartat

- Fotografit

- Faksimilet

Prmbajtja

N kt rast prmbajtja nuk ka t bj me brendin e nj teme, por me t

ashtuquajturn tryezn e lnds.

Zakonisht prmbajtja e nj punimi shkruhet n fillim t punimit, me qllim q t

fitohen njohurit fillestare se ka prmban nj punim krkimor-shkencor.

49


50/52

Prmbajtja duhet t jet e prputhshme me kryetitujt, titujt, nntituj, mestitujt.

Po kshtu n prmbajtje shkruhen edhe numrat e faqes se ku sht akcili titull i

kapitujve dhe nnkapitujve t brendis s punimit

Abstrakti

Abstrakti sht nj tekst paraprijs dhe shum i shkurtr i nj punimi, i cili n

mnyr t prmbledhur prshkruan brendin e punimit, prkatsisht

prmbajtjen n pika t shkurtra t punimit.

Fjalt els

Fjalt els jan fjalt kryesore, prkatsit nocionet themelore rreth t t cilve

shtjellohet tema e nj punimi. Renditja e fjalve els bhet zakonisht sipas

rndsis t akcilit nocion.

Hyrja

Hyrja sht pjesa paraprijse e nj punimi shkencor, e cila kryesisht prbn nj

vshtrim prmbledhs pr prmbajtjen e punimit. N hyrje paraqiten shnimet

sqaruese t punimit shkencor.

N hyrje zakonisht theksohen: qllimi i punimit, metodat e punimit, trajtimi,

qmtimi i prmbajtjes s kapitujve ve e ve n pika t shkurtra.

Falnderimi

Falnderimet mund t paraqiten n fund t hyrjes s nj punimi, po qe se nuk

jan paraqitur ndonj vend tjetr.

Sidomos n punimet shkencore t tipit t doktorats sht paraqitet falnderimi,

ndaj t gjith atyre q kan ndihmuar gjat hartimit t punimit.

Kapitujt

50


51/52

Kapitujt prbjn shtyllat kryesore t nj punimi. Varsisht nga aspektet q

trajton nj punim shkencor bhet edhe ndarja n kapituj.

Kapituj mund t ndahen n nnkapituj, t cilt po kshtu trajtojn segmente t

veanta t punimit por q kan t bjn me shtjen t ciln e trajton kapitulli.

Nnkapitujt mund t ndahen edhe n paragraf t veant, ku secili paraqet njsegment trajtues.

Kapitujt paraqesin boshtin e trajtimit t nj punimi shkencor.

Ndarja e kapitujve dhe nnkapitujve bhet me numra.

Prfundimi

Prfundimi paraqet mendimin prgjithsues dhe prmbledhs q nxirret pas

trajtimit t tems s nj punimi shkencor. N prfundim zakonisht nxirren

argumentet dhe rezultatet e arritura t punimit shkencor.

Rezymeja n gjuh t huaj

Nj punim shkencor mund t plotsohet n fund edhe me rezymen prkatsisht

nj prfundim t shkurtr edhe n ndonjrn nga gjuht e huaja.

Burimet dhe literatura

Burimet dhe literatura e shfrytzuar gjat hartimit t nj punimi shkencor duhett paraqiten pas prfundimit t punimit. Burimet dhe literatura paraqesin

aspektin kryesor ndihms t hartimit t nj punimi shkencor.

Paraqitja e burimeve dhe literaturs duhet t prcillen sipas metodologjis

shkencore t paraqitjes s burimeve. Duhet t bhet ndarja e tyre, p.sh.: burimet

e dors se par dhe burimet e dors s dyt.

Po kshtu edhe literatura mund t ndahet n literatur kryesore dhe n at

ndihmse.

Literatura duhet t prmbaj kto elemente:

51


52/52

Nj autor

Mbiemri, Emri, titulli i librit, botuesi, vendi i botimit, viti i botimit.

Me shum autorMbiemri, Emri Emri Mbiemri, Emri Mbiemri, Titulli i librit, Botuesi, Vendi i

botimit, viti i botimit.

ose

Mbiemri, Emri etj., Titulli i librit, Botuesi, Vendi i botimit, viti i botimit.

Renditja e literaturs bhet kryesisht sipas alfabetit.

Shkurtesat

Po qe se n nj punim shkencor prdoren m shuam shkurtesa do t ishte q ato

n vend se t qartsoheshin me fusnota t paraqiten nprmjet nj tabele t

shkurtesave. Renditja e shkurtesave bhet e sipas alfabetit.

Treguesi i emrave dhe i nocioneve

Pr t qen nj punim m i plot mund t prcillet edhe me treguesin e emrave t

prvem dhe i nocioneve, i cili zakonisht vendoset pas prfundimit t nj punimi.

Renditja emrave duhet t beht sipas alfabetit.

Shtojcat

Varsisht nga profili shkencor i nj punimi mund t prdoren edhe shtojcat. T

cilat zakonisht prbjn pjesn ndihmse t nj punimi shkencor. N shtojcamund t futen: tekstet ndihmse t nj punimi (kujtimet, rrfimet, letrat etj) ose

tabelat, grafikonet, hartat, fotografit, faksimilet (po qe se nuk jan futur brenda

tekstit t punimit.

Skrpita - Shkrim akademik

Documents

Transcript of Skrpita - Shkrim akademik