1. Preduzetnik: TEST 1

- pojam preduzetnika -

Preduzetnik je fizičko lice koje samostalno u vidu zanimanja obavlja određenu privrednu djelatnost u cilju sticanja dobiti.

- registracija preduzetnika -

Preduzetnik nema pravni subjektivitet i za razliku od privrednih društava, mali i srednji preduzetnici ne registruju se u sudu, nego kod nadležnog opštinskog organa. Međutim, veliki preduzetnici, koji imaju godišnji prihod preko 200.000,00 KM, registruju se u sudu, odnosno u registru poslovnih subjekata Okružnog privrednog suda.

- odgovornost preduzetnika -

Za obaveze preuzete u pravnom prometu preduzetnik odgovara cjelokupnom svojom imovinom.

2. Imovina privrednog društva:

- pojam imovine –

Imovinu privrednog društva čine pravo svojine, udio i akcije u drugom privrednom društvu (ulagač gubi pravo svojine na ulogu u drugo privredno društvo, a za uzvrat stiče udio u njemu ili akcije, izuzev ako na nekoj stvari nije zadržao pravo svojine i koja ulazi u njegovu imovinu), pravo industrijske svojine, potraživanja i druga imovinska prava. Predmeti ovih prava čine imovinsku masu (stvari i novac).

Sve što je unutar privrednog društva čini njegovu imovinu, izuzev stvari na kojoj je zadržano pravo svojine ulagača, koja pripada vlasnicima nad privrednim društvom.

- odgovornost za obaveze –

Imovina privrednog društva služi za obavljanje djelatnosti, s tim da privredno društvo odgovara za obaveze preuzete u pravnom prometu cjelokupnom svojom imovinom.

1

3. Pojam i vrste privrednih društava:

- pojam privrednog društva -

Privredno društvo je pravno lice koje osnivaju pravna i/ili fizička lica radi obavljanja djelatnosti u cilju sticanja dobiti.

- društva lica, podjela i karakteristike -

U društva lica spadaju ortačko i komanditno društvo.

Za društva lica je bitan međusobni odnos njihovih članova - ortaka, koji mogu biti fizička i pravna lica, odnosno odnos intuitu personae – odnos međusobnog povjerenja. Odnos međusobnog povjerenja je potreban iz razloga što ortaci društva u pravilu odgovaraju za obaveze društva cjelokupnom svojom imovinom. Društva lica su pretežno mala društva sa malim brojem ortaka. Osnovni kapital nije zakonom propisan, a društvo može prestati smrću jednog od ortaka ili gubitkom njegove poslovne sposobnosti. Prenos udjela u pravilu zahtjeva saglasnost svih ortaka društva.

- društva kapitala, podjela i karakteristike -

U društva kapitala spadaju društvo sa ograničenom odgovornošću i akcionarsko društvo.

Za društva kapitala je bitno da članovi društva unesu ugovoreni ulog u društvo i tu se njihova obaveza po pravilu završava. Za društva kapitala zakon propisuje minimalni osnovni kapital koji je potreban za osnivanje društva i pravilo o održavanju minimalnog zakonom propisanog osnovnog kapitala tokom poslovanja društva, iz razloga što članovi društva ne odgovaraju za obaveze društva, nego snose rizik do visine kapitala unesenog (upisanog i uplaćenog) u društvo. Društvo ne prestaje prestankom jednog od njegovih članova, a prenos udjela je uređen na liberalniji način.

4. Ulog u privredno društvo:

- pojam uloga –

Ulog je određena vrijednost, neko dobro koje se od strane osnivača unosi u društvo kako bi se na taj način formirao osnovni kapital društva. S obzirom

2

da sva privredna društva imaju svojstvo pravnog lica koji stiču momentom upisa u sudski registrar, svako društvo mora da ima i svoju imovinu. Ona se formira u početku ulozima osnivača tako da je osnovni kapital jednak imovini društva u momentu njegove registracije.

- vrste uloga –

Ulozi mogu biti novčani i nenovčani. Nenovčanim ulozima u smislu Zakona o privrednim društima Republike Srpske („Službeni glasnik RS br. 127/08 i 58/09 – u daljem tekstu: Zakon o privrednim društvima) smatraju se ulozi u stvarima i pravima, udjelima i akcijama u drugim društvima, kao i u radu i uslugama.

- procjena uloga -

Vrijednost nenovčanih uloga ortačkog društva i komanditnog društva, kao i društva sa ograničenom odgovornošću i zatvorenog akcionarskog društva, utvrđuju sporazumno ortaci, članovi ili akcionari u skladu sa osnivačkim aktom. Ako se vrijednost nenovčanog uloga ne utvrdi sporazumno, ortaci, članovi ili akcionari mogu procjenu vrijednosti tog uloga povjeriti ovlašćenom procjenjivaču ili podnijeti zahtjev za imenovanje ovlašćenog procjenjivača (sudskog vještaka) u sudskom vanparničnom postupku.

Procjenu vrijednosti nenovčanih uloga otvorenog akcionarskog društva vrši ovlašćeni procjenjivač koga biraju osnivači, odnosno upravni odbor sa liste ovlašćenih procjenjivača ili nadležni sud u vanparničnom postupku na zahtjev osnivača ili upravnog odbora društva.

5. Jednočlano privredno društvo:

- pojam –

Jednočlano privredno društvo je društvo koje ima samo jednog člana.

- pravna forma –

S obzirom na prirodu ortačkog i komanditnog društva, koja se osnivaju osnivačkim aktom u formi ugovora o osnivanju, navedena društva ne mogu biti osnovana od strane jednog osnivača (za zaključenje ugovora je potrebno najmanje dva lica). Jednočlano privredno društvo može poslovati u formi

3

društva sa ograničenom odgovornošću i zatvorenog akcionarskog društva, s tim da je u praksi veoma zastupljeno jednočlano društvo sa ograničenom odgovornošću.

6. Probijanje pravne ličnosti (lifting the veil-piercing the corporate veil):

Po pravilu članovi društva sa ograničenom odgovornošću ili akcionari akcionarskog društva odgaraju za obaveze društva do visine uloga u društvo. Međutim, ukoliko članovi ili akcionari iskoriste društvo s ciljem da izigraju povjerioce, primjenjuje se institut „dizanja vela pravne ličnosti“ uslijed čega oni za obaveze društva odgovaraju cjelokupnom svojom imovinom.

Taj slučaj predviđa i Zakon o privrednim društvima: Komanditori komanditnog društva, kao i članovi društva sa ograničenom odgovornošću i akcionari akcionarskog društva mogu prema trećim licima lično odgovarati za obaveze društva ako zloupotrijebe privredno društvo za nezakonite ili prevarne ciljeve ili ako sa imovinom privrednog društva raspolažu kao sa sopstvenom imovinom na način kao da privredno društvo kao pravno lice ne postoji.

7. Poslovno ime (Firma):

- pojam –

Poslovno ime je naziv pod kojim privredno društvo posluje. Zakon o privrednim društvima, umjesto ranijeg termina „firma“ koristi termin „poslovno ime“.

Poslovno ime ortačkog i komanditnog društava najčešće sadrži personalna imena jednog, nekolicine ili svih ortaka, što opet po pravilu nije slučaj sa poslovnim imenom društva sa ograničenom odgovornošću i akcionarskog društva.

- obavezni sadržaj –

Poslovno ime ortačkog društva sadrži oznaku "ortačko društvo" ili skraćenicu "o. d." ili "od".Poslovno ime komanditnog društva sadrži oznaku "komanditno društvo" ili skraćenicu "k. d."ili "kd".

4

Poslovno ime društva s ograničenom odgovornošću sadrži oznaku "društvo s ograničenom odgovornošću" ili skraćenicu "d. o. o." ili "doo".Poslovno ime akcionarskog društva sadrži oznaku "akcionarsko društvo" ili skraćenicu "a. d."ili "ad".Poslovno ime privrednog društva u postupku likvidacije sadrži i oznaku "u likvidaciji" a u postupku stečaja ''u stečaju''.

- Skraćeno ili modifikovano poslovno ime –

Privredno društvo može u poslovanju, pored poslovnog imena da koristi i jedno ili više modifikovanih i/ili skraćenih poslovnih imena, ako su ta imena navedena u osnivačkom aktu, pod istim uslovima i na način pod kojima se koristi poslovno ime.

- Ograničenja korišćenja poslovnog imena –

Poslovno ime privrednog društva može da sadrži naziv Republike Srpske ili jedinice lokalne samouprave, kao i njihova obilježja ili oznake koje ih podražavaju, uz prethodnu saglasnost nadležnog organa. Poslovno ime privrednog društva može da sadrži ime ili simbole strane države ili međunarodne organizacije, u skladu sa propisima te države, odnosno međunarodne organizacije. Poslovno ime ne može da sadrži ili da podražava službene znakove za kontrolu i garanciju kvaliteta.

Poslovno ime privrednog društva može da sadrži ime ili dio imena fizičkog lica, uz njegovu saglasnost, a ako je to lice umrlo, uz saglasnost svih nasljednika prvog nasljednog reda. Ako privredno društvo svojim poslovanjem ili na drugi način povređuje čast i ugled lica čije je ime uneseno u njegovo poslovno ime, to lice, odnosno njegovi nasljednici ako je ono umrlo, ima pravo da traži brisanje njegovog imena iz poslovnog imena društva.

8. Zaštita poslovnog imena:

Poslovno ime privrednog društva uživa višestruku pravnu zaštitu (zaštita po samom zakonu – po službenoj dužnosti, zaštita po osnovu postojanja opravdanog poslovnog interesa – tužba, zaštita po osnovu nelojalne utakmice i krivičnopravna zaštita). Zaštita poslovnog imena se sastoji u: odbijanju zahtjeva za upis; brisanju kasnije registrovanog poslovnog imena;

5

zabrani upotrebe tuđeg poslovnog imena; a eventualno i u naknadi dokazane pričinjene štete.

- zaštita po službenoj dužnosti –

Prema načelu isključivosti pod istim ili sličnim poslovnim imenom ne mogu biti upisana kod istog registarskog suda dva ili više privrednih društava koja obavljaju istu ili srodnu djelatnost, u kom slučaju prednost, odnosno zaštitu, uživa privredno društvo koje je ranije prijavilo poslovno ime. Nadležni registarski sud po službenoj dužnosti vodi računa da se ne izvrši upis dva ista ili slična poslovna imena dva privredna društva koja obavljaju istu ili srodnu djelatnost.

- krivičnopravna zaštita –

Krivičnim zakonom propisuje se i posebno krivično djelo neovlašćene upotrebe tuđeg poslovnog imena. Naime, krivično djelo čini onaj ko se u namjeri da zavara kupca ili korisnika usluga posluži tuđim poslovnim imenom ili unese pojedina obilježja oznaka u svoje poslovno ime, svoj žig ili zaštitni znak ili u svoju oznaku robe.

9. Djelatnost privrednog društva:

Privredno društvo može obavljati sve zakonom dozvoljene djelatnosti. Djelatnosti za koje je zakonom propisano da se mogu obavljati samo na osnovu saglasnosti, dozvole ili drugog akta nadležnog organa, mogu se obavljati po dobijanju te dozvole, saglasnosti ili drugog akta nadležnog organa, a djelatnosti za koje je posebnim zakonom propisano da se obavljaju u određenoj pravnoj formi privrednog društva, ne mogu se obavljati u drugoj pravnoj formi društva.

- uslovi za obavljanje djelatnosti –

Privredno društvo može da obavlja djelatnost u prostoru koji ispunjava uslove u pogledu tehničke opremljenosti, zaštite na radu i zaštite i unapređivanja životne sredine, kao i druge propisane uslove. Ispunjenost navedenih uslova provjerava nadležni organ u postupku redovnog inspekcijskog nadzora.

6

Privredno društvo može da počne da obavlja djelatnost koja obuhvata proizvodnju, promet, distribuciju, preradu i uskladištenje materija opasnih i štetnih po zdravlje ljudi i životnu sredinu, ako nadležni organ rješenjem utvrdi ispunjenost uslova u pogledu tehničke opremljenosti, zaštite na radu i zaštite i unapređivanja životne sredine, kao i ispunjenost drugih propisanih uslova.

10. Sjedište privrednog društva:

Sjedište privrednog društva je mjesto iz koga se upravlja poslovima društva. Sjedište privrednog društva je bitan elemenat individualizacije u pravnom prometu. Svako privredno društvo mora imati svoje sjedište, koje se utvrđuje u konstitutivnom aktu.

- značaj sjedišta –

Sjedište privrednog društva ima višestruki značaj u pravnom prometu: za ispunjenje fiskalnih obaveza, za određivanje mjesne nadležnosti registra, za određivanje mjesne nadležnosti sudskih i upravnih organa itd.

11. Privredni subjekti i treća lica:

- pojam zastupanja i zastupnici –

Privredni subjekti preuzimaju obaveze u pravnom prometu putem zastupanja. Zastupnik istupa u ime i za račun privrednog društva ili preduzetnika, te su time preuzeta prava i obaveze iz zaključenih pravnih poslova putem zastupanja prava i obaveze tog društva. Privredna društva su pravna lica i ne mogu direktno istupati u pravnom prometu radi realizacije svoje djelatnosti iz konstitutivnih akata, već to mogu samo preko svojih zastupnika, dok preduzetnik može direktno sklapati poslove (pravilo) ili to činiti preko imenovanog zastupnika ili punomoćnika.

Prema Zakonu o privrednim društvima, privredno društvo zastupa direktor. Ovo zakonsko zatupničko ovlašćenje proizilazi iz samog statusa direktora, koji se u zastupničkim poslovimma pojavljuje kao sastavni dio društva, kao njegov organ, izražavajući volju društva.

7

Pored direktora privrednog društva, osnivačkim ili drugim aktom društva kao zastupnici mogu se odrediti i druga lica (statutarni zastupnici), koja se u tom svojstvu takođe obavezno registruju.

- privredni subjekti i punomoćnici –

Za razliku od zastupnika koji svoja ovlašćenja za zastupanje vuku iz zakona i akata deponovanih u registar i propisno objavljenih, punomoćnici svoja ovlašćenja za zastupanje vuku iz punomoći dobijenog od zastupnika privrednog društva.

Punomoć je pisano ovlašćenje za zastupanje kojim vlastodavac ovlašćuje punomoćnika za preuzimanje određenih poslova i radnji.

Punomoć za zastupanje može dati sako pravno lice (kao i preduzetnik), odnosno njegov zakonski ili statutarni zastupnik (u okviru svojih ovlašćenja) izražavajući njegovu volju. Bitno je da zastupnici u momentu davanja punomoći imaju ovlašćenja za zastupanje, na osnovu zakona ili akta društva, a kasnije promjene u njihovom status irelevantne su za datu punomoć. Davanjem punomoći za zastupanje privrednog društva drugom licu, ne prestaje ovlašćenje za zastupanje zastupnika koji je dao punomoć, budući da on crpi svoja ovlašćenja za zastupanje iz zakona i akta društva i na toj osnovi izvršenih registracija, te jedino izmjene u ovim izvorima mogu voditi prestanku zastupničkih ovlašćenja.

12. Vrste punomoći:

- Opšta (generalna) punomoć –

Punomoćnik generalne punomoći ovlašćen je da preduzima sve pravne poslove koji ulaze u redovno poslovanje vlastodavca. U redovne poslove spadaju tekući poslovi vlastodavca, ali ne i vanredni kao npr. otuđenje nekretnina, otuđenje osnovnog sredstva, osvnivanje privrednog društva i sl.

- Posebna (specijalna) punomoć –

Poslove koji ne ulaze u redovno poslovanje punomoćnik može obavljati samo na osnovu posjedovanja posebne punomoći. Prema Zakonu o obligacionim odnosima, punomoćnik, ne može bez posebnog ovlašćenja

8

preuzeti mjeničnu obavezu, zaključiti ugovor o jemstvu, o poravnanju, odreći se prava bez naknade itd.

- Poslovna punomoć –

Punomoćnik po poslovnoj punomoći može obavljati sve poslove koji su uobičajeni u vršenju poslovne djelatnosti privrednopravnog subjekta određene vrste. Sadrži širi krug ovlašćenja u odnosu na generalnu punomoć, iz razloga što je krug uobičajenih poslova širi od kruga tekućih poslova.

- Punomoć trgovinskom putniku –

Privredno društvo može dati ovlašćenje i posebnom licu – trgovinskom putniku, koje se u redovnim slučajevima odnosi na poslove u vezi sa prodajom robe (prikupljanje porudžbina i sl.) koji su navedeni u punomoći. Bez posebnog ovlašćenja trgovinski putnik ne može sklapati posebn ugovore o prodaji robe, a posebno ovlašćenje da prodaje robu ne daje mu ovlašćenje da naplaćuje prodajnu cijenu iz tog ugovora, osim ako nije posebno ovlašćen.

- Punomoćnik po zaposlenju –

Određenim licima ovlašćenje za zaključenje i ispunjenje ugovora izvire iz same činjenice da obavljaju određenu radnu dužnost (bez posebne punomoći) i granice njihovih ovlašćenja određene su prema običajima poslovnog prometa, granicama radnih dužnosti na datom radnom mjestu. Riječ je o licima koja obavljaju određene poslove vezane za zaključenje i ispunjenje ugovora, kao što su: prodavci u prodavnicama, zaposlenici koji obavljaju određene usluge u ugostiteljstvu, zaposleni na poslovima šalterske službe u pošti, banci i sl.

13. Prokura:

- Pojam prokure -

Prokura je zakonska forma ovlašćenja kojim privredno društvo ovlašćuje jedno ili više lica za zaključivanje pravnih poslova i radnji u vezi sa djelatnošću društva. Ako u prokuri nije izričito navedeno da je data za poslovnu jedinicu smatra se da je prokura data za cijelo privredno društvo.

9

Prokura ne sadrži ovlašćenje za zaključivanje poslova koji se odnose na otuđenje i opterećenje nepokretnosti. Ovlašćenja iz prokure ne mogu se ograničiti i prokura se ne može dati na određeno vrijeme niti se može vezati za određene uslove. Ograničenja ovlašćenja prokuriste nemaju dejstvo prema trećim licima.

- Izdavanje i vrste -

Prokuru daje privredno društvo jednom licu ili većem broju lica kao pojedinačnu ili zajedničku. Ako je prokura data većem broju lica kao pojedinačna, svaki prokurista ima sva zastupnička ovlašćenja iz prokure u skladu sa zakonom. Ako je prokura data većem broju lica kao zajednička, pravni poslovi koje zaključuju ili radnje koje preduzimaju punovažni su samo uz saglasnost svih tih lica, a izjave volje trećih lica i njihove pravne radnje koje se u tom slučaju učine prema jednom prokuristi, smatra se da su učinjene svim prokuristima. Prokura se daje u pisanom obliku i može se dati samo fizičkom licu. Prokura je neprenosiva.

- Potpisivanje -

Prokurista potpisuje privredno društvo pod svojim punim imenom, sa jasnom naznakom svog svojstva koje proizlazi iz prokure sa oznakom "pp".

- Prestanak -

Prokuru privredno društvo može da opozove u svako doba i privredno društvo se ne može odreći prava da opozove prokuru.

- Registracija -

Zakonski zastupnik privrednog društva podnosi prijavu u sudski registar za upis izdavanja i opoziva prokure. Pri registraciji prokurista deponuje svoj potpis, sa oznakom koja označava njegovo svojstvo. Prokura koja nije upisana u sudski registar ne proizvodi pravno dejstvo.

10

14. Ortačko društvo:

- Pojam -

Ortačko društvo u smislu Zakona o privrednim društvima, jeste privredno društvo koje osnivaju dva ili više fizičkih i/ili pravnih lica u svojstvu ortaka društva radi obavljanja određene djelatnosti pod zajedničkim poslovnim imenom. Ortačko društvo odgovara za svoje obaveze cjelokupnom imovinom, dok su ortaci ortačkog društva odgovorni solidarno za sve obaveze društva cjelokupnom svojom imovinom, ako sa povjeriocem nije drugačije ugovoreno.

- Opšti akti ortačkog društva -

Osnivački akt ortačkog društva mora biti notarski obrađen, odnosno sačinjen u formi notarski obrađene isprave (u cjelosti sačinjen od notara prema odredbama Zakona o notarima) i isti obavezno sadrži:

- puno ime i prebivalište svih fizičkih lica ortaka i poslovno ime i sjedište pravnog lica svakog ortaka,

- poslovno ime i sjedište društva,- djelatnost i- označenje vrste i vrijednosti uloga ortaka.

Osnivački akt ortačkog društva može da sadrži i druge elemente od značaja za društvo i ortake društva.

Izmjene i dopune osnivačkog akta ortačkog društva vrše se uz saglasnost svih ortaka društva, ako tim aktom nije drukčije određeno.

Ugovor ortaka društva

Pored osnivačkog akta, ortačko društvo može da ima i ugovor ortaka društva kojim se određuje naročito poslovanje društva i upravljanje. Ugovor ortaka ortačkog društva ne prilaže se uz prijavu za registraciju,isti se sačinjava u pisanoj formi i potpisuje ga svaki ortak. Ugovor ortaka ortačkog društva, odnosno njegove izmjene i dopune imaju pravno dejstvo među ortacima od dana kada ga potpišu svi ortaci, ako tim ugovorom nije drugačije određeno.

11

U slučaju neusklađenosti između osnivačkog akta ortačkog društva i ugovora ortaka ortačkog društva, primjenjuje se osnivački akt društva.

15. Društvo sa ograničenom odgovornošću:

- Pojam i odgovornost –

Društvo sa ograničenom odgovornošću u smislu Zakona o privrednim društvima jeste privredno društvo koje osniva jedno ili više pravnih i/ili fizičkih lica, u svojstvu članova društva, radi obavljanja određene djelatnosti pod zajedničkim poslovnim imenom. Društvo sa ograničenom odgovornošću odgovara za svoje obaveze cjelokupnom imovinom, dok član društva ne odgovara za obaveze društva, osim do iznosa neunesenog uloga u imovinu društva. Društvo sa ograničenom odgovornošću može imati najviše 50 članova, a ako se broj članova društva poveća iznad navedenog broja, ali ne više od 100 članova i ako se taj broj održi u periodu dužem od godinu dana, to društvo mijenja pravnu formu u formu zatvorenog akcionarskog društva. Minimalni novčani ulog osnovnog kapitala društva sa ograničenom odgovornošću je 2.000,00 KM, od čega osnivači moraju uplatiti najmanje polovinu do podnošenja prijave za upis u sudski registar, a ostatak u roku od 2 godine.

- Opšti akti društva sa ograničenom odgovornošću –

Osnivački akt društva sa ograničenom odgovornošću je ugovor o osnivanju (ako društvo osnivaju dva ili više članova) ili odluka o osnivanju (kada društvo osniva jedan član). Osnivački akt društva sa ograničenom odgovornošću mora biti notarski obrađen, odnosno sačinjen u formi notarski obrađene isprave (u cjelosti sačinjen od notara prema odredbama Zakona o notarima) i isti obavezno sadrži:

- puno ime i prebivalište svakog fizičkog lica i poslovno ime i sjedište svakog pravnog lica člana društva,

- poslovno ime i sjedište društva,- djelatnost,- iznos osnovnog kapitala i iznos, vrstu i vrijednost uloga svakog

osnivača i opis vrste i vrijednost nenovčanog uloga, - način i vrijeme unošenja nenovčanih uloga, odnosno vrijeme uplate

novčanih uloga,

12

- ukupan iznos troškova osnivanja, odnosno procijenjeni iznos svih troškova plaćenih od društva ili zaračunatih društvu u vezi sa osnivanjem, a po potrebi i troškove prije nego što je utvrđeno da društvo ispunjava uslove za početak poslovanja i

- odobrene posebne pogodnosti bilo kom licu koje je učestvovalo u osnivanju društva ili u poslovima prije osnivanja društva ili utvrđivanja ispunjenosti uslova za početak poslovanja.

Osnivački akt društva sa ograničenom odgovornošću može sadržati i druge odredbe, uključujući i odredbe koje može sadržati i ugovor članova društva.

Društvo sa ograničenom odgovornošću, pored osnivačkog akta, može da ima i ugovor članova društva kojim se uređuje naročito poslovanje društva i upravljanje. Ugovor članova društva sačinjava se u pisanoj formi i proizvodi pravno dejstvo danom potpisivanja od svih članova društva, ako ugovorom nije drugačije određeno.

U slučaju neusklađenosti između osnivačkog akta društva sa ograničenom odgovornošću i ugovora članova društva primjenjuje se osnivački akt društva.

TEST 2

16. Akcionarsko društvo:

- Pojam i odgovornost za obaveze –

Akcionarsko društvo u smislu Zakona o privrednim društvima jeste privredno društvo koje osniva jedno ili više pravnih i/ili fizičkih lica u svojstvu akcionara radi obavljanja određene djelatnosti, pod zajedničkim poslovnim imenom, čiji je osnovni kapital utvrđen i podijeljen na akcije. Akcionarsko društvo odgovara za svoje obaveze cjelokupnom imovinom.Akcionari akcionarskog društva ne odgovaraju za obaveze društva, osim do iznosa ugovorenog a neuplaćenog uloga u imovinu društva, u skladu sa Zakonom o privrednim društvima.

- Opšti akti akcionarskog društva –

Osnivački akt akcionarskog društva je ugovor o osnivanju (ako društvo osnivaju dva ili više članova) ili odluka o osnivanju (kada društvo osniva

13

jedan član – forma zatvorenog akcionarskog društva). Osnivački akt akcionarskog društva mora biti notarski obrađen, odnosno sačinjen u formi notarski obrađene isprave (u cjelosti sačinjen od notara prema odredbama Zakona o notarima) i isti obavezno sadrži:

- puno ime i prebivalište fizičkog lica, odnosno poslovno ime i sjedište ravnog lica svakog osnivača društva,

- poslovno ime i sjedište društva,- djelatnost,- označenje da li je društvo otvoreno ili zatvoreno,- iznos osnovnog kapitala, upisanog i uplaćenog, i način njegovog

unošenja, odnosno oblik u kome se unosi ulog,- broj akcija i njihovu nominalnu vrijednost, vrste i klase akcija koje je

društvo ovlašćeno da izda kao i pravo akcija svake klase,- broj akcija svake vrste i klase koje su izdate, - identifikaciju osnivača koji daje nenovčane uloge, opis tih uloga i broj

i vrsta akcija za te uloge,- trajanje društva, osim ako je osnovano na neodređeno vrijeme,- ukupni ili procijenjeni iznos troškova u vezi sa osnivanjem društva

koji padaju na teret društva, prije nego što je utvrđeno da društvo ispunjava uslove za početak rada i

- posebne pogodnosti do dana osnivanja društva ili do trenutka kad je društvo ovlašćeno da počne poslovanje, koje su date osnivačima ili drugom licu koje je učestvovalo u osnivanju društva ili poslovima koji su bili potrebni za dobijanje takvog ovlašćenja.

Osnivački akt akcionarskog društva može da sadrži i druga pitanja koja u skladu sa Zakonom o privrednim društvima mogu biti sastavni dio osnivačkog akta ili statuta društva.

Akcionarsko društvo pored osnivačkog akta može da ima i statut kojim se bliže uređuje poslovanje i upravljanje društvom. Statut akcionarskog društva ne dostavlja se uz prijavu za registraciju. Statut akcionarskog društva sačinjava se u pisanoj formi i proizvodi pravno dejstvo prema akcionarima od dana njegovog donošenja, ako statutom nije drukčije određeno. Ako osnivačkim aktom ovlašćenje za donošenje ili izmjene i dopune statuta akcionarskog društva nije izričito dato skupštini akcionara, statut društva donosi ili mijenja upravni odbor.

14

U slučaju neusklađenosti osnivačkog akta i statuta akcionarskog društva, primjenjuje se osnivački akt društva.

17. Zatvoreno akcionarsko društvo (pojam i karakteristike):

Zatvoreno akcionarsko društvo ima sljedeće karakteristike:

- ne može javnom ponudom ili na bilo koji drugi javni način izdavati akcije na tržištu hartija od vrijednosti;

- nije pod nadzorom Komisije za hartije od vrijednosti;- nije u obavezi da izvještava javnost i Komisiju za hartije od

vrijednosti o važnijim poslovnim događajima, finansijskim izvještajima, izvještajima o poslovanju i izvještajima revizora;

- može izdavati akcije samo njegovim osnivačima ili ograničenom broju drugih lica, u skladu sa zakonom kojim se uređuje tržište hartija od vrijednosti i drugih finansijskih tržišta;

- može imati najviše 100 akcionara (ako taj broj pređe i održava se iznad tog broja tokom jedne godine obavezno se transformiše u otvoreno akcionarsko društvo, održavanje unutar ovog broja moguće je i suvlasništvom na akcijama više akcionara koji se pravno smatraju jednim akcionarom);

- može osnivačkim aktom ili statutom utvrditi ograničenja u prometu svojih akcija.

Zatvoreno akcionarsko društvo se osniva simultanim (pojednostavljenim) putem. Prilikom simultanog osnivanja osnivači upisuju sve akcije društva. Ne upućuje se javni poziv trećim licima za upis i otkup akcija i ne održava se osnivačka skupština. Postupak simultanog osnivanja se svodi na potpisivanje osnivačkog akta (ugovora ili odluke o osnivanju) koji se notarski obrađuje.

Minimalni novčani ulog osnovnog kapitala zatvorenog akcionarskog društva na dan upisa u registar iznosi 20.000,00 KM.

18. Otvoreno akcionarsko društvo (pojam i karakteristike):

Otvoreno akcionarsko društvo ima sljedeće karakteristike:

15

- može javnom punudom ili na bilo koji drugi način izdavati akcije na tržištu hartija od vrijednosti (u skladu sa Zakonom o privrednim društvima i zakonom kojim se uređuje tržište hartija od vrijednosti);

- pod nadzorom je Komisije za hartije od vrijednosti;- ima obavezu da izvještava, Komisiju za hartije od vrijednosti i

Registar o važnijim poslovnim događajima, finansijskim izvještajima, izvještajima o poslovanju i izvještajima revizora;

- može imati neograničen broj akcionara (pa i ako ima unutar broja određenog za zatvoreno akcionarsko društvo, društvo je otvoreno ukoliko ispunjava ostale uslove);

- ne može osnivačkim aktom ili statutom utvrditi ograničenja prometa svojih akcija.

Otvoreno akcionarsko društvo se osniva sukcesivnim putem kroz više faza:

- zaključivanje ugovora o osnivanju koji se notarski obrađuje; - upis, uplata ili unošenje uloga i preuzimanje djela akcija od samih

osnivača;- odobrenje prospekta od strane Komisije za hartije od vrijednosti i

objavljivanje javne ponude za upis i otkup akcija od strane trećih lica;- upis i uplata akcija ili unošenje uloga po javnoj ponudu;- upis i otkup eventualnih neupisanih akcija ponuđenih u javnoj ponudi

od strane osnivača;- eventualni postupak sa upisanim viškom akcija;- obavještavanje Komisije za hartije od vrijednosti o uspješnosti emisije

radi upisa u registar emisije akcija; - održavanje osnivačke skupštine i imenovanje organa društva;- registracija društva.

U slučaju neuspjelog osnivanja akcionarskog društva, odnosno ukoliko se ne upišu i ne uplate akcije u potrebnom broju, osnivači su dužni da bez odlaganja vrate sve uplaćene iznose. Za ovu obavezu osnivači odgovaraju solidarno.

Minimalni novčani ulog osnovnog kapitala otvorenog akcionarskog društva na dan upisa u registar iznosi 50.000,00 KM.

- Osnivačka skupština otvorenog akcionarskog društva -

16

Osnivačka skupština je neophodna faza u postupku osnivanja akcionarskog društva sukcesivnim putem i ona prethodi upisu društva u sudski registar. Osnivači su dužni da sazovu i održe osnivačku skupštinu (pod uslovom da je emisija uspjela) u roku od 60 dana od isteka roka za upis akcija utvrđenog u javnoj ponudi i prospektu. Svakom upisniku akcija dostavlja se pisani poziv na način propisan za sazivanje skupštine akcionarskog društva.

Na osnivačkoj skupštini učesnici su prisutni lično ili putem punomoćnika, a isto se odnosi i na osnivače. Da bi osnivačka skupština mogla punovažno odlučivati, potrebno je da joj prisustvuju upisnici koji imaju više od polovine uplaćenih akcija sa pravom glasa o pitanjima iz njene nadležnosti. Ako ne postoji kvorum za rad osnivačke skupštine, osnivači skupštinu mogu ponovo sazvati u roku ne kraćem od 8 niti dužem od 15 dana. Uslijed neodržavanja osnivačke skupštine u predviđenim rokovima, smatra se da osnivanje društva nije uspjelo, što osnivače automatski čini odgovornim za povraćaj uplaćenih iznosa

19. Skupština akcionarskog društva:

Skupština akcionarskog društva je organ društva, a ne skup akcionara i predstavlja institucionalni okvir za realizaciju akcionarskih prava (prevashodno upravljačkih prava). Skupština se od ostalih organa društva razlikuje po tome što nju čine lica koja su istovremeno i članovi (akcionari) društva, ali odluka skupštine predstavlja volju društva a ne njegovih članova (akcionara). U literaturi se često navodi da je skupština hijerarhijski najviši organ društva. Ipak svaki organ ima svoj djelokrug, utvrđen zakonom i statutom i u tim okvirima je samostalan u svom radu. Iako je veoma rano zapažena pasivnost akcionara i njihova nezainteresovanost za učešće u radu skupštine, ipak je i dalje dominantan tradicionalni koncept skupštine, na kojoj akcionari formiraju volju društva srazmjerno broju glasova koje pojedinačno imaju. U jednočlanom akcionarskom društvu (kao i kod jednočlanog društva sa ograničenom odgovornošću), ovlašćenje skupštine vrši taj akcionar ili od njega ovlašćeno lice, a po donošenju odluka iz nadležnosti skupštine on ima obavezu sastavljanja i potpisivanja zapisnika i upisivanja donesenih odluka u knjigu odluka.

- redovna i vanredna skupština -

17

Zakon o privrednim društvima RS razlikuje redovnu (godišnju) i vanrednu skupštinu. Godišnja skupština se mora održati najkasnije u roku od 90 dana od dana podnošenja finansijskih izvještaja ili šest mjeseci nakon završetka poslovne godine. Ona se održava u sjedištu društva (ako osnivačkim aktom nije drugačije određeno) u vrijeme utvrđeno osnivačkim aktom ili odlukom upravnog odbora u skladu sa tim aktom. Skupštine akcionarskog društva koje se održavaju između godišnjih su vanredne skupštine.

Zakon utvrđuje djelokrug skupštine akcionarskog društva i nalaže da se sve odluke donesene na sjednici skupštine pored zapisnika unose i u knjigu odluka.

20. Akcije:

- pojam akcije -

Akcija je hartija od vrijednosti koju izdaje akcionarsko društvo sa određenom nominalnom vrijednošću koja predstavlja dio njegovog osnovnog kapitala. U postupku osnivanja lice unosi ulog u društvo, a za uzvrat dobija akcije i na taj način stiče određena članska prava u društvu. Akcija ima tri osnovne karakteristike, tj. akcija je hartija od vrijednosti, ona daje članska prava i predstavlja dio osnovnog kapitala.

- vrste akcije -

redovne (obične) akcije, preferencijalne (povlašćene, prioritetne) akcije, užitničke akcije, zlatna akcija, garancijske akcije, otkupljive akcije.

21. Pojam klase akcija:

Akcije koje daju ista članska prava u akcionarskom društvu čine istu klasu akcija. Akcionarsko društvo osnivačkim aktom određuje da li će izdavati akcije različitih klasa, a ako ih izdaje, onda se u osnivačkom aktu mora navesti svaka klasa akcija i broj u svakoj klasi.

Ako je akcionarsko društvo izdalo akcije različitih klasa, onda akcionari svake klase odlučuju na odvojenim skupštinama svake klase akcije.

Različite klase postoje samo ako akcije daju različita prava.

18

22. Pravo na dividendu:

Pravo na dividendu, odnosno pravo na učešće u raspodjeli dobiti jeste jedno od osnovnih prava svakog akcionara. Odluku o isplati dividende donosi redovna godišnja skupština, kao i vanredna tokom poslovne godine, osim ukoliko je osnivačkim aktom drugačije određeno. Takvu odluku bi mogao da donese i upravni odbor, ako je to određeno osnivačkim aktom ili po ovlašćenju skupštine akcionarskog društva.

Da bi se izvršila isplata dividende, potrebno je da se ostvare dva neophodna uslova tj. postojanje dobiti i odluka nadležnog organa o raspodjeli dobiti akcionarima. Po donošenju odluke o isplati dividende, akcionar koji ostvaruje pravo na dividendu postaje povjerilac društva za iznos pripadajuće dividende.

23. Dan dividende (record date):

Osnivačkim aktom akcionarskog društva utvrđuje se dan (ili metod utvrđivanja tog dana) kojim se utvrđuje lista akcionara društva sa pravom na isplatu dividende i druga plaćanja u skladu sa zakonom, a ako u osnivačkom aktu nema tih odredbi, onda se to čini posebnom odlukom upravnog odbora društva.

Akcionar koji prenese svoje akcije poslije dana utvrđenog kao dan dividende koji ga kvalifikuje za dividendu ostaje titular prava na dividendu.

24. Privilegovane informacije (Insider Trading – Dealing):

Da bi se jedna informacija smatrala povlašćenom mora da ispunjava kumulativno tri uslova:

- povlašćena informacija je informacija o tačno određenim činjenicama u vezi sa jednom ili više kompanija, odnosno u vezi sa njihovim hartijama od vrijednosti koje se javno nude na tržištu;

- povlašćena informacija je informacija koja nije poznata javnosti (neobjavljena informacija);

- povlašćena informacija je informacija koja bi, da je poznata javnosti, imala značajan uticaj na cijenu tih hartija.

19

Kao insider-i (lica koja raspolažu povlašćenim informacijama) se najčešće smatraju članovi uprave i nadzornog odbora društva i povezanih društava, kao i ostali zaposleni u kompaniji, zatim, revizori, advokati, brokeri...

Lice koje posjeduje povlašćene informacije ne može iskoristiti prednost posjedovanja takvih informacija, radi sticanja imovinskih koristi ili drugih pogodnosti za sebe i treća lica.

25. Preuzimanje akcionarskih društava (takeover):

- obaveza objavljivanja ponude za preuzimanje -

Lice koje neposredno ili posredno putem zajedničkog djelovanja stekne akcije emitenta kojima, zajedno s akcijama koje već ima, prelazi procenat od 25% od ukupnog broja glasova koje daju akcije emitenta s pravom glasa, obavezno je da o sticanju odmah obavijesti emitenta, Komisiju za hartije od vrijednosti Republike Srpske, berzu i javnost, te objavi ponudu za preuzimanje, pod uslovima i na način određen Zakonom o preuzimanju akcionarskih društava.

26. - Pojam statusne promjene -

Statusna promjena privrednog društva u smislu Zakona o privrednim društvima RS je spajanje, podjela i odvajanje. U statusnoj promjeni privrednog društva mogu se kombinovati statusne promjene spajanja i podjele ili statusne promjene spajanja i odvajanja.

Svako privredno društvo koje učestvuje u statusnoj promjeni sačinjava finansijski izvještaj (završni račun) prema stanju na dan spajanja, podjele i odvajanja u skladu sa zakonom. Na osnovu ovih finansijskih izvještaja sačinjava se početni bilans u skladu sa zakonom koji uređuje računovodstvo i reviziju, koji je osnov za upis statusne promjene.

Prijava za registraciju statusne promjene podnosi se najkasnije u roku od osam mjeseci od dana izvršene promjene.

- Statusna promjena spajanja -

Spajanje privrednog društva u smislu Zakona o privrednim društvima RS jeste:

20

a) spajanje uz pripajanje i

b) spajanje uz osnivanje.

Spajanje uz pripajanje jeste statusna promjena kojom jedno društvo prestaje da postoji bez likvidacije prenoseći drugom postojećem društvu cijelu svoju imovinu i obaveze, u zamjenu za izdavanje akcija ili udjela.Spajanje uz osnivanje jeste statusna promjena kojom dva ili više privrednih društava prestaju da postoje bez likvidacije prenoseći cijelu svoju imovinu i obaveze na novo društvo koje se osniva.

27. Stečaj:

- pojam stečaja -

Stečaj je postupak grupnog namirenja povjerilaca stečajnog dužnika unovčenjem njegove imovine i podjelom prikupljenih sredstava stečajnim povjeriocima.

- pokretanje stečajnog postupka -

Stečajni postupak se pokreće pisanim prijedlogom. Za podnošenje prijedloga su ovlašćeni stečajni dužnik i svaki onaj povjerilac koji ima pravni interes za sprovođenje stečajnog postupka. Povjerilac je dužan u prijedlogu prilaganjem odgovarajuće dokumentacije učiniti vjerovatnim svoje potraživanje i platežnu nesposobnost stečajnog dužnika.

- stečajni razlog -

Razlog otvaranja stečajnog postupka je platežna nesposobnost stečajnog dužnika. Stečajni dužnik je platežno nesposoban ukoliko nije u stanju izvršavati svoje dospjele i potraživane obaveze plaćanja. Smatra se da je stečajni dužnik platežno nesposoban ako 30 dana neprekidno ne izmiruje svoje dospjele novčane obaveze. Stečajni postupak se može otvoriti i zbog prijeteće platežene nesposobnosti, koja postoji ako stečajni dužnik prema predviđanjima u vremenu dospjelosti neće biti u stanju da ispuni postojeće obaveze plaćanja, u kom slučaju samo stečajni dužnik može podnijeti prijedlog za otvaranje stečajnog postupka.

- Stečajni dužnik -

21

Stečajni postupak se može sprovesti nad imovinom pravnog lica, kao i imovinom fizičkog lica, odnosno preduzetnika, komplementara u komanditnom društvu i osnivaču ortačkog društva.

- Organi stečajnog postupka -

U organe stečajnog postupka spadaju: stečajni sudija, privremeni stečajni upravnik, stečajni upravnik, skupština povjerilaca i odbor povjerilaca.

- pojam stečajne mase -

Stečajna masa predstavlja cjelokupnu imovinu koja pripada stečajnom dužniku u vrijeme otvaranja stečajnog postupka kao i imovinu koju stečajni dužnik stekne za vrijeme stečajnog postupka. Stečajna masa služi namirenju troškova stečajnog postupka, povjerioca koji u vrijeme otvaranja stečajnog postupka imaju osnovan imovinsko-pravni zahtjev prema stečajnom dužniku (stečajni povjerioci), kao i povjerioca koji u toku otvorenog stečajnog postupka steknu pravo potraživanja prema masi (povjerioci mase).

28. Isplatni redovi u stečajnom postupku:

Namirenje povjerilaca iz postojećih sredstava slobodne stečajne mase vrši se prema sljedećem redoslijedu:

- stečajni povjerioci viših isplatnih redova (zaposleni stečajnog dužnika sa potraživanjima iz radnog odnosa do dana otvaranja stečajnog postupka u visini zakonom utvrđene najniže plate);

- stečajni povjerioci opšteg isplatnog reda (povjerioci koji u trenutku otvaranja stečajnog postupka imaju opravdan imovinski zahtjev prema stečajnom dužniku);

- stečajni povjerioci nižih isplatnih redova (kamate, troškovi koji su nastali učešćem u stečajnom postupku, novčane kazne, prekršajne kazne...)

Kada novčana sredstva dobijena unovčenjem stečajne mase budu dovoljna onda će se prvo u potpunosti namiriti povjerioci stečajne mase, a zatim povjerioci višeg isplatnog reda, pa povjerioci opšteg isplatnog reda i na kraju povjerioci nižeg isplatnog reda.

29. Izlučni i razlučni povjerioci:

22

Izlučni povjerici nisu povjerici stečajnog dužnika, to su lica koja imaju pravo na izdvajanje (izlučivanje) nekih njihovih stvari koje su se u momentu otvaranja stečajnog postupka zatekle kod stečajnog dužnika po osnovu određenog pravnog posla.

Razlučni povjerioci su lica koja imaju neko obezbjeđeno pravo na predmetu stečajne mase (hipotekarni povjerioci, povjerioci koji imaju založno pravo) i koji se namiruju prodajom stvari.

30. Razlika između stečaja i likvidacije:

Suštinska razlika između stečaja i likvidacije jeste u tome što kod stečaja ne dolazi do potpunog namirenja povjerilaca, već se neki povjerioci u potpunosti namiruju, a neki ostaju nenamireni. U postupku likvidacije svi povjerioci namiruju svoja potraživanja, a jedan dio ostaje i za članove ili akcionare društva.

31. Pojam berze:

Berza predstavlja specijalizovano tržište na kome se, u određeno vrijeme okupljaju njeni članovi ili posrednici članova, radi zaključenja određenih poslova.

TEST 3

32. Pregovori za zaključivanje ugovora:

- pojam pregovora -

Zaključenju ugovora u privredi često prethode pregovori. Svrha pregovora je u tome da se licu koje je dalo inicijativu za pregovore pomogne da formuliše svoju ponudu. Prema tome pregovori tek treba da dovedu do ponude. Pregovori se mogu voditi usmeno i pismeno.

Osnovno pravilo ugovornog prava je da pregovori ne obavezuju, za razliku od ponude koja po pravilu obavezuje jednostrano ponudioca (izuzev ako nije „čvrsta“ ponuda) i ugovora koji obavezuje ugovorne strane. Iz pravila da pregovori ne obavezuju proizilazi da se od pregovora može odustati u

23

svakom momentu, da se pregovori mogu voditi sa više lica istovremeno, da se ponuda može učiniti nezavisno od sadržaja pregovora i sl.

- odgovornost iz pregovora -

Odgovornost iz pregovora uslovljena je postojanjem određenih objektivnih i subjektivnih pretpostavki, koje moraju biti kumulativno ispunjene. U objektivne pretpostavke spadaju: pravo, potrebno je da su vođeni pregovori za zaključivanje nekog konkretnog posla; drugo, potrebno je da su pregovori bili bezuspješni - da nisu doveli do zaključivanja ugovora, i treće, potrеbno je da je neki učesnik u pregovorima pretrpeo štetu koja je u uzročnoj vezi sa skrivljenom radnjom drugog učesnika u pregovorima. Subjektivna pretpostavka za odgovornost iz pregovora ima dva svoja vida: prvo; potrebno je da strana koja je odustala od pregovora nije imala namjeru da zaključi ugovor, i drugo, potrebno je da strana koja odustane od pregovora to učini bez osnovanog razloga, iako je inače vodila do tada pregovore u namjeri da zaključi ugovor. Teorija je jedinstvena u stavu da pojam prekida pregovora “bez osnovanog razloga“ treba tumačiti restiktivno, s obzirom na polazni i temeljni princip da pregovori ne obavezuju.

33. Ugovorna kazna:

Ugovorna kazna je ugovorom određena svota novca ili kakva druga imovinska korist koju je jedna stranka dužna drugoj stranci da isplati odnosno pribavi, ako svoju obavezu ne ispuni ili je ispuni sa zadocnjenjem.

Ugovorna kazna je akcesorne prirode, tj. slijedi sudbinu glavne obaveze.

Ugovorna kazna se može ugovoriti za neispunjenje ili neuredno ispunjenje samo nenovčanih obaveza.

Kada je ugovorna kazna ugovorena za slučaj neispunjenja obaveze, povjerilac može zahtjevati ili ispunjenje obaveze ili ugovornu kaznu, a ukoliko je ugovorna kazna ugovorena za slučaj zadocnjenja sa ispunjenjem, povjerilac moe zahtjevati i ispunjenje obaveze i ugovornu kaznu, s tim da povjerilac koji je primio ispunjenje obaveze mora bez odlaganja saopštiti dužniku da zadržava svoje pravno na ugovornu kaznu.

24

34. Ugovor o prodaji (u privredi):

- pojam ugovora o prodaji -

Ugovor o prodaji u privredi je takav ugovor kojim se jedna strana – prodavac, kao subjekt ugovora u privredi, obavezuje da stvar (robu) koju prodaje isporuči (preda) drugoj ugovornoj strani - kupcu i da mu prenese pravo svojine, a kupac se obavezuje da prodavcu plati cijenu u novcu i preuzme stvar.

- bitni elementi ugovora o prodaji -

Bitni elementi ugovora o prodaji su: subjekt i predmet. Subjekti trgovinske prodje su privredni subjekti - trgovci (u širem smislu riječi) koji obavljaju privrednu (trgovinsku) djelatnost. Predmet trgovinske prodaje je roba (u načelu tjelesne pokretne stvari), odnosno prenosivo imovinsko pravo.

35. Fiksna prodaja:

Fiksna prodaja je prodaja kod koje je određen rok isporuke robe. Ako dužnik ne ispuni svoju obavezu u roku koji je određen ugovorom (fiksni rok) ugovor se smatra raskinutim po samom zakonu, s tim da povjerilac može, ukoliko želi da ugovor održi na snazi, ostaviti dužniku naknadni rok za ispunjenje obaveze.

36. Ugovor o Posredovanju:

- pojam ugovora o posredovanju -

Ugovor o posredovanju je takav ugovor o obavljanju privrednih usluga u kome se jedna ugovorna strana – posrednik obavezuje da nastoji da nadje i dovede u vezu sa svojim nalogodavcem kao drugom ugovornom stranom lice koje bi s njim pregovaralo o zaključenju odredjenog ugovora, a

25

nalogodavac se obavezuje da mu isplati odredjenu naknadu (proviziju), ukoliko ugovor bude zaključen.

- značaj posredovanja -

Privredni znacaj ovog posla sastoji se u tome sto su privredni subjekti, pogotovo u spoljnotrgovinskom prometu, često neobaviješteni o tome kome mogu prodati robu ili izvršiti određenu uslugu iz predmeta svog poslovanja. U ovakvoj situaciji oni se obraćaju određenoj specijalizovanoj organizaciji, čija se djelatnost upravo sastoji u tome da povezuje privredne subjekte, radi realizacije njihove proizvodnje ili vršenja usluga.

37. Ugovor o trgovinskom zastupanju:

- pojam ugovora o trgovinskom zastupanju -

Ugovor o trgovinskom zastupanju (agenturi) je takav ugovor o obavljanju privrednih usluga u kome se jedna ugovorna stranka – zastupnik (agent) obavezuje da se stalno stara da treća lica zaključuju ugovore sa njegovim nalogodavcem (komitentom), kao i da po dobijenom ovlašćenju zaključuje ugovore sa trećim licem u ime i za račun nalogodavca, a druga ugovorna strana – nalogodavac se obavezuje da mu za svaki zaključeni uzgovor isplati određenu naknadu – proviziju.

- karakteristike ugovora o trgovinskom zastupanju -

Po svojim karakteristikama ugovor o trgovinskom zastupanju spada u dvostrano obavezne, imenovane, komutativne i teretne ugovore. Značajno je naglasiti da nalogodavac za istu vrstu poslova i na istom poslovnom području, može imati više zastupnika, ali zastupnik na istom području i za istu vrstu poslova može zastupati samo jednog nalogodavca, izuzev u slučaju drukčijeg ugovora ili saglasnosti nalogodavca.

38. Ugovor o komisionu:

- pojam ugovora o komisionu -

Ugovor o komisionu je takav ugovor o obavljanju privrednih usluga u kome se jedna ugovorna strana – komisionar obavezuje da u svoje ime a za račun svog komitenta zaključi neki privredni ugovor, a druga ugovorna strana –

26

nalogodavac (komitent) se obavezuje da za to plati određenu naknadu (proviziju).

39. Vrste ugovora o kontroli:

- Kontrola sa vršenjem pojedinih pravnih radnji -

Na osnovu izričitog naloga naručioca kontrole, vršilac kontrole može pored izvršenja ugovorene kontrole predmeta kontrole da izvrši i pojedine pravne radnje u ime i za račun naručioca kontrole (npr. preuzimanje robe od prodavca, sklapanje ugovora sa prevoznikom, sklapanje ugovora sa špediterom slično).Vršeći ove pravne radnje vršilac kontrole napušta svoju nepristrasnu poziciju i nalazeći se u ulozi punomoćnika praktično štiti samo interese svog nalogodavca (naručioca kontrole).

- Kontrola sa garancijom i kontrola bez garancije -

Kontrola sa garancijom je vrsta ugovora o kontroli, kojom vršilac kontrole izričitom ugovornom klauzulom garantuje nepromljenjivost svojstava predmeta kontrole u ugovorenom roku (ako takvu obavezu nije izričito preuzeo predpostavlja se da je riječ o kontroli bez garancije). Kontrola sa garancijom najčešće se praktikuje kod distancione prodajne robe (kontrola robe se vrši prije utovara robe u prevozno sredstvo i vršilac kontrole garantuje da roba neće promjeniti svoja svojstva do njenog istovara u mjestu opredjeljenja).

40. Ugovor o osiguranju:

- pojam ugovora o osiguranju –

Ugovor o osnivanju predstavlja takav ugovor  kome se jedna stranka – ugovarač osiguranja obavezuje da plati određenu svotu osiguranja (premija osiguranja), prema ugovorom utvrđenim uslovima, a druga ugovorna strana – osiguravač se obavezuje da, ako se desi događaj koji predstavlja osigurani slučaj isplati ugovoraču osiguranja (osiguraniku ili nekom trećem licu) naknadu, odnosno ugovorenu svotu ili učini nešto drugo.

27

 - lica kod ugovora o osiguranju -

Ugovorene strane u pravom poslu osiguranja su osiguravač i ugovarač osiguranja. Ako ugovarač osiguranja zaključuje ugovor u svoje ime i za svoj račun onda je on ujedno i osiguranik. U ovakvom slučaju prava i obaveze iz ovog pravnog posla leže na ovim ugovornim stranama. Isto dejstvo ima i zaključenje ugovora u tudje ime i za tudji racun – i u ovom slučaju osiguranik se pojavljuje kao ugovorna strana, jer je ugovor posredstvom zastupnika zaključen u njegovo ime i na njegov račun.

Pored osiguravača, ugovorača osiguranja i osiguranika, u materiji osiguranja života koje po pravilu ima prirodu osiguranja u korist trećeg lica, pojavljuje se i korisnik osiguranja (npr. kod osiguravanja za slučaj smrti).

U materiji osiguranja života, osiguranja od posljedica nesrećnog slučaja, kao i kod osiguranja od odgovornosti pojavljuje se tzv. osigurano lice, tj. lice u vezi sa čijim životom, tjelesnim integritetom ili odredjenom radnjom (npr. vožnja automobila) se zaključuje ugovor o osiguranju. Osigurano lice može, ali ne mora biti ugovorač osiguranja..

Najzad, u materiji osiguranja od odgovornosti može se pojaviti tzv. ošteceno treće lice, koje u vezi sa realizovanim osiguranim slučajem ima odredjena prava prema osiguravaču – pravo zahtjevanja neposredno i direktno pretrpljenje štete za koju je odgovoran osiguranik, te zbog ovog i ovo lice javlja kao učesnik u poslu osiguranja.

41. Nadosiguranje, višestruko osiguranje i podosiguranje:

- nadosiguranje -

Budući da naknada iz osiguranja ne može biti veća od pretrpljene štete, nije dozvoljeno tzv. nadosiguranje. Dakle, nadosiguranje predstavlja ugovaranje veće svote osiguranja od vrijednosti osigurane stvari, u tom slučaju iznos štete je granica obaveza osiguravača, a ne iznos svote osiguranja.

- višestruko osiguranje -

Ista stvar ne smije biti osigurana za isto vrijeme od istih rizika, kod dva ili više osiguravača, tako da zbir svota osiguranja prelazi vrijednosti te stvari

28

(tzv. višestruko osiguranje). U ovom slučaju načelo obeštećenja ne može biti povrjeđno, te svaki osiguravač odgovara za izvršenje svojih obaveza iz ugovora koji je zaključio.

- Podosiguranje -

Dozvoljeno je takođe da ugovarač osiguranja osigura stvar samo za dio njene vrijednosti (tzv. podosiguranje).

42. Osiguranja od odgovornosti:

U osiguranju od odgovornosti pravni odnosi se zasnivaju između tri lica. Naime, ugovorom o osiguranju zasnivaju se pravni odnosi između osiguravača i osiguranika, a kada se realizuje osigurani slučaj, u neposredni pravni odnos sa osiguravačem stupaju i oštećena lica. U slučaju kada se desi događaj za koji odgovara osiguranik, oštećeno lice ima pravo direktne tužbe za naknadnu štete od osiguravača, ali najviše do iznosa osiguravačeve obaveze.

43. Ugovor o otpremanju (špediciji):

Ugovor o otpremanju (špediciji) je ugovor o obavljanju privrednih usluga u kome se jedna ugovorna strana – otpremnik (špediter) obavezuje da radi prevoza određene stvari zaključi u svoje ime, a za račun nalogodavca (komitenta) ugovor o prevozu i druge ugovore potrebne za izvršenje prevoza, kao i da obavi ostale uobičajne poslove i radnje, a druga ugovorna strana – nalogodavac (komitent) se obavezuje da mu isplati određenu naknadu ( proviziju ).

44. Ugovor o lizingu (Leasing):

- pojam ugovora o lizingu -

Ugovor o lizingu je ugovor kojim se davalac lizinga obavezuje da će korisniku (primaocu) lizinga dati na privremeno korišćenje (upotrebu – zakup) određenu stvar i da će obaviti određene radnje u vezi sa tom upotrebom, a korisnik se obavezuje da plaća naknadu (zakupninu) u ugovorenim ratama i da po isteku ugovorenog roka vrati stvari davaocu lizinga, ili produži korišćenje ili je otkupi.

- Indirektni (finansijski, pravi) lizing -

29

Ovo je trostrani pravni posao u kome učestvuju tri lica i zaključuju se dva ugovora. Centralnu poziciju kod ovog posla ima davalac lizinga koji je subjekt u oba ugovora. Pravna konstrukcija ovog posla je sljedeća: primalac lizinga daje davaocu lizinga specifikaciju opreme i bira isporučioca te opreme; davalac lizinga na osnovu ove specifikacije i ovog izbora zaključuje ugovor o kupovini (isporuci) sa trećom stranom (izabranim isporučiocem) i kupljenu robu putem ugovora o lizingu ustupa primaocu lizinga.Pravo svojine na opremi koja je predmet ugovora o lizingu stiče davalac lizinga, a iz praktičnih razloga isporučilac (prodavac) opreme koja je predmet lizinga će istu po nalogu lizing preduzeća (davaoca lizinga) isporučiti primaocu lizinga neposredno.

- Direktni (nepravi, kvazi) lizing -

Ovo je takav ugovor kod koga se javljaju samo dve strane u lizing konstrukciji i lizing ugovoru: davalac lizinga koji je istovremeno i prodavac (isporučilac) i korisnik lizinga. Prodavac (isporučilac) i nakon zaključenja ugovora o lizingu ostaje vlasnik stvari koja je predmet korišćenja iz ugovora o lizingu, budući da je on istovremeno i davalac lizinga.

45. Bankarski poslovi:

- pojam bankarskih poslova -

Bankarski poslovi su takvi pravni poslovi koji za svoj predmeti imaju promet novca i hartija od vrijednosti, kao i određene usluge koje banke vrše svojim klijentima u vezi sa prometom novca i hartija od vrijednosti.

- vrste bankarskih poslova;

Bankarski poslovi se djele na:

aktivne – poslovi kod kojih se banka pojavljuje kao povjerilac svog klijenta (raznovrsni oblici ugovora o kreditu);

pasivne – poslovi kod kojih se banka pojavljuje kao dužnik svog klijenta (ulog na štednju, tekući račun);

30

neutralne – poslovi kod kojih se banka ne pojavljuje ni kao povjerilac, ni kao dužnik svog klijenta, već obavlja određene poslove u platnom prometu kao zastupnik, komisionar ili posrednik klijenta (akrediti, garancija, itd.).

46. Kredit na osnovu zaloge hartija od vrijednosti – Lombardni kredit:

- pojam kredita na osnovu zaloge hartija od vrijednosti -

Prema Zakonu o obligacionim odnosima, ugovorom o kreditu na osnovu zaloge hartija od vrednosti, banka odobrava kredite u određenom iznosu, uz obezbjeđenje zalogom hartija od vrednosti, koje pripadaju korisniku kredita ili trecem licu koje na to pristane.

- obaveze ugovornih strana -

Obaveze kreditora iz ovog ugovora su: prvo, stavljanje na raspolaganje korisniku kredita određenog iznosa novčanih sredstava, drugo, vraćanje zalogodavcu (korisniku kredita ili trećem licu) založenih hartija kad kredit bude otplacen.Obaveze korisnika kredita su: prvo, predaja banci hartija od vrednosti na koje se odnosi ugovor, drugo, plaćanje ugovorene kamate i trece, vraćanje kreditnog iznosa u vreme i na nacin kako je ugovoreno.

47. Akreditiv:

- pojam akreditiva -

Akreditiv je takav bankarski posao kod kojeg banka na zahtjev svog nalogodavca izdaje nalog da se kod iste ili druge banke trećem licu stavi na raspolaganje određena suma novca, u za to određeno vrijeme, pod uslovima da preda unaprijed određena dokumenta. - značaj akreditiva -

31

U vrijeme kada distancione kupoprodaje praktično nije ni bilo, jer su trgovci pratili robu i neposredno je isporučivali kupcu, uz istovremeno plaćanje cijene, nije bilo ni logične potrebe za posebnim načinima obezbjeđenja plaćanja. Kada se, međutim, pojavila distanciona kupoprodaja, bez pratnje robe od strane trgovca, trebalo je osigurati posebne instrumente obezbjeđenja naplate, kao i uredne isporuke ako je plaćanje uslijedilo prije isporuke. Dakle, značaj akreditiva je umanjenje rizika kojeg ima kupac ukoliko robu plaća prije isporuke, odnosno rizika kojeg ima prodavac ukoliko robu isporučuje prije isplate cijene.

48. Bankarska garancija:

- pojam bankarske garancije -

Bankarska garancija predstavlja pismenu ispravu kojom se banka obavezuje prema primaocu garancije (korisniku) da će mu u slučaju neispunjenja obaveze od strane trećeg lica, ispuniti dospjelu obavezu, ukoliko su ispunjeni svi uslovi navedeni u garanciji.

- vrste bankarske garancije -

1. Licitaciona bankarska garancija;

2. Garancija za dobro izvršenje posla;

3. Garancija za vraćanje avansa;

4. Uslovna i bezuslovna garancija;

5. Akcesorna i apstraktna garancija.

- garancija za dobro izvršenje posla -

Garancija za dobro izvršenje posla je takva vrsta garancije kojom se banka obavezuje korisniku (investotoru, kupcu opreme) da mu isplati određenu novčanu sumu ako dužnik iz osnovnog posla (izvođač, prodavac) ne ispuni ili neuredno ispuni svoju ugovorenu obavezu.

32

49. Mjenica:

- pojam mjenice -

Mjenica je pisana isprava sa svojstvom hartije od vrednosti kojom njen izdavalac bezuslovno obavezuje da isplati određenu sumu novca (sopstvena menica) ili da to po njegovom nalogu učini određeno treće lice, označenom korisniku ili licu po njegovoj naredbi, i to u određeno vrijeme i na određenom mestu (trasirana menica).

- osobine mjenice -

1. menica je obligacionopravna hartija od vrednosti;

2. menica je po samom zakonu hartija po naredbi;

3. menica je tipičpna apstraktna hartija od vrednosti (nezavisna od osnovnog posla);

4. menica je strogo formalna hartija od vrednosti;

5. menica je prezentaciona hartija od vrednosti.

50. Ček:

- pojam čeka -

Ček je takva hartija od vrijednosti kojom njen izdavalac (trasant) daje bezuslovni nalog trasatu (banka ili drugo lice) da u čeku označenom korisniku (remittent) ili donosiocu čeka, po viđenju isplati određenu svotu novca (u gotovom ili prenosom na određeni račun) iz njegovog (trasantovog) pokrića kod trasata.

- značaj čeka -

Danas je ček jedna od najčešće korišćenih hartija od vrijednosti u praksi. Njegov značaj je višestuk. Osnovna funkcija čeka je funkcija sredstva plaćanja. Prirodi čeka suprotna je svaka upotreba u kreditnoj funkciji (mada u novije vrijeme postoje određeni izuzetci – kreditiranje kroz tekuće račune).

33