Size: 12.2 MB

UNIVERSITETI POLITEKNIK I TIRANËS FAKULTETI I GJEOLOGJISË DHE I MINIERAVE

Doktorata “Gjeoshkencat, Burimet Natyrore dhe Mjedisi” Rruga e Elbasanit, Tiranë – Albania

Tel/Fax: +355 4 2 375 246, Email: [email protected]

DISERTACION

METALOGJENIA E MINERALIZIMEVE POLIMETALORE NË RAJONIN ARTANË NËN

PERSPEKTIVËN E GJEOFIZIKËS AJRORE

(për marrjen e gradës shkencore “Doktor”)

Doktoranti: Udhëheqësi Shkencor:

M.Sc. Musa Shabani Prof.Asoc.Dr. Bardhyl Muceku

Tiranë, 2015

mailto:[email protected]

Teza: Metalogjenia e mineralizimeve polimetalore në rajonin Artanë nën perspektivën e gjeofizikës ajrore

Faqe 2

UNIVERSITETI POLITEKNIK I TIRANËS FAKULTETI I GJEOLOGJISË DHE I MINIERAVE

Doktorata “Gjeoshkencat, Burimet Natyrore dhe Mjedisi” Rruga e Elbasanit, Tiranë – Albania

Tel/Fax: +355 4 2 375 246, Email: [email protected]

Disertacion i përgatitur nga: M.Sc.Musa SHABANI

Për marrjen e Gradës Shkencore: DOKTOR

METALOGJENIA E MINERALIZIMEVE

POLIMETALORE NË RAJONIN ARTANË NËN

PERSPEKTIVËN E GJEOFIZIKËS AJRORE

Mbrojtur më datë 4 Maj, 2015 para Jurisë së përbërë nga:

1. Prof.Dr. Përparim Alikaj Kryetar

2. Prof.Dr. Ilir Alliu Anëtar (Oponent)

3. Prof.Dr. Llambi Langore Anëtar (Oponent)

4. Prof.Dr. Avni Meshi Anëtar

5. Prof.Dr. Vahdet Pruthi Anëtar

Tirane 2015

mailto:[email protected]


Faqe 3

Përmbajtja

HYRJE .................................................................................................................................... 5 KAPITULLI I ....................................................................................................................... 7 KARAKTERISTIKAT FIZIKO-GJEOGRAFIKE .................................................................... 7

1.1.Vendndodhja gjeografike dhe komunikacioni ............................................................... 7 1.2. Karakteristikat morfologjike të rajonit ......................................................................... 8 1.3. Karakteristikat hidrografike ....................................................................................... 10 1.4. Karakteristikat klimatike ............................................................................................ 11

KAPITULLI II ..................................................................................................................... 14 KARAKTERISTIKAT GJEOLOGJIKE, TEKTONIKE DHE METALOGJENIKE ............... 14

2.1. Rishikimi i kërkimeve të mëhershme ......................................................................... 14 2.2. Karakteristikat litostratigrafike .................................................................................. 16

2.2.1. Metamorfitet e Artanës dhe Zhegocit ................................................................ 21 2.2.2. Jurasiku (J) ....................................................................................................... 23 2.2.4. Kretaku (Cr)...................................................................................................... 26 2.2.5. Terciari ............................................................................................................. 28 2.2.6. Paleogjeni ......................................................................................................... 28 2.2.7. Mioceni ............................................................................................................ 29 2.2.8. Plioceni ............................................................................................................. 35 2.2.9. Kuaternari ......................................................................................................... 36 2.2.10. Pleistoceni....................................................................................................... 36 2.2.11. Holoceni ......................................................................................................... 37

2.3. Karakteristikat tektonike ............................................................................................ 37 2.3.1. Nënzona e Brendshme e Vardarit ...................................................................... 38 2.3.2. Nënzona e Qendrore e Vardarit ......................................................................... 39 2.3.3. Baseni i Strezocit .............................................................................................. 40 2.3.4. Historiku i formimit të terrenit .......................................................................... 41

2.4. Karakteristikat metalogjenike .................................................................................... 44 2.4.1. Vështrim mbi mineralet e dobishme .................................................................. 48 2.4.2. Vendburimi “Përroi i Ngjyrosur” i Artanës ...................................................... 50 2.4.3. Shfaqjet e manganit dhe hekurit ........................................................................ 52 2.4.4. Shfaqjet e plumbit dhe zinkut ............................................................................ 52 2.4.5. Shfaqjet e arit .................................................................................................... 54

KAPITULLI III ................................................................................................................... 55 METODIKAT E VROJTIMEVE GJEOFIZIKE AJRORE KOMPLEKSE NË HULUMTIMET METALOGJENIKE ............................................................................................................... 55

3.1. Hulumtimet gjeofizike ajrore komplekse................................................................... 56 3.2. Operacionet e rilevimeve gjeofizike ajrore ................................................................. 57

3.2.1. Mbledhja e të dhënave nga rilevimet ajrore ....................................................... 57 3.2.2. Pajisjet teknike .................................................................................................. 57

3.3. Problematikat e paraqitura gjatë hulumtimeve ajrore gjeofizike të kryera në Kosovë . 63 3.3.1. Problemet e mbledhjes së të dhënave në terrene të larta kodrinore ..................... 64 3.3.2. Tejkalimet në lartësinë e fluturimit .................................................................... 65 3.3.3. Devijimet në itinerarin e fluturimit .................................................................... 66 3.3.4. Tejkalimet në shpejtësinë e fluturimit ................................................................ 66

3.4. Përpunimi i të dhënave, procedurat e kontrollit të kualitetit e të përpunimit ............... 67


Faqe 4

3.4.1. Teknikat për kontrollin e cilësisë ....................................................................... 69 3.5. Karakteristika e të dhënave të hulumtimeve aerogjeofizike ........................................ 69

3.5.2. Filtrimi i të dhënave .......................................................................................... 71 3.5.3. Korrigjimet në të dhënat AERO-EM (AEM) ..................................................... 72 3.5.4. Korrigjimet në të dhënat aeromagnetike (AM) .................................................. 73 3.5.5. Korrigjimet në të dhënat aeroradiometrike (AR)................................................ 74 3.5.6. Ruajtja e të dhënave, ndryshoret në dosjet e të dhënave ..................................... 74 3.5.7. Dosja XYZ ....................................................................................................... 74

3.6. Itineraret e hulumtimeve aerogjeofizike në rajonin e Artanës ..................................... 76 3.6.1. Të dhënat aero-radiometrike.............................................................................. 78 3.6.2. Të dhënat e hulumtimeve aero-magnetike ......................................................... 80

3.7. Rilevimi ajror elektromagnetik (AEM) ..................................................................... 81 3.7.1. Bazat teorike ..................................................................................................... 81 3.7.2. Aspekte teorike të vrojtimeve AEM .................................................................. 86 3.7.3. Karakteristikat e rilevimit AEM në Kosovë ...................................................... 96 3.7.4. Karakteristikat fizike të mineraleve e shkëmbinjve të rajonit të Artanës ............ 99 3.7.5. Përpunimi i të dhënave AEM në rajonin e Artanës ......................................... 101

KAPITULLI IV .................................................................................................................. 105 INTERPRETIMI I TË DHËNAVE AEROGJEOFIZIKE ..................................................... 105

4.1. Interpretimi i të dhënave aeromagnetike .................................................................. 106 4.2. Interpretimi i të dhënave radiometrike ..................................................................... 112 4.3. Interpretimi i të dhënave AEM................................................................................. 118 4.4. ANALIZA E REZULTATEVE TË ANOMALIVE AEM TË FITUARA ................. 121

Anomlia A1 .............................................................................................................. 121 Anomalia A2 ............................................................................................................ 124 Anomalia A3 (Përroi i Thartë - Pjesa Veriore) .......................................................... 125 Anomalia A4 (Përroi i Thartë - Pjesa Jugore) ............................................................ 126 Anomalia A5 ............................................................................................................ 128 Anomali A6 .............................................................................................................. 128 Anomalia A7 (Pjesa Veriore e Artanës) .................................................................... 130 Anomalia A8 ............................................................................................................ 132 Anomalia A9 ............................................................................................................ 133 Anomalitë e tjera ...................................................................................................... 135

5.0. PËRFUNDIME DHE REKOMANDIME .................................................................. 136 6.0. LITERATURA ............................................................................................................ 138

HYRJE .................................................................................................................................... 6 KAPITULLI I ......................................................................................................................... 9 KARAKTERISTIKAT FIZIKO-GJEOGRAFIKE .................................................................... 9 1.1.Vendndodhja gjeografike dhe komunikacioni ..................................................................... 9 1.2. Karakteristikat morfologjike të rajonit ............................................................................. 10 1.3. Karakteristikat hidrografike ............................................................................................. 12 1.4. Karakteristikat klimatike ................................................................................................. 13 KAPITULLI II ....................................................................................................................... 16 KARAKTERISTIKAT GJEOLOGJIKE, TEKTONIKE DHE METALOGJENIKE ............... 16 2.1. Rishikimi i kërkimeve të mëhershme ............................................................................... 16 2.2. Karakteristikat litostratigrafike ........................................................................................ 18 2.2.1. Metamorfitet e Artanës dhe Zhegocit ............................................................................ 23


Faqe 5

2.2.2. Jurasiku (J) ................................................................................................................... 25 2.2.4. Kretaku (Cr) ................................................................................................................. 28 2.2.5. Terciari ......................................................................................................................... 30 2.2.6. Paleogjeni ..................................................................................................................... 30 2.2.7. Mioceni ........................................................................................................................ 31 2.2.8. Plioceni ........................................................................................................................ 37 2.2.9. Kuaternari .................................................................................................................... 38 2.2.10. Pleistoceni .................................................................................................................. 38 2.2.11. Holoceni ..................................................................................................................... 39 2.3. Karakteristikat tektonike .................................................................................................. 39 2.3.1. Nënzona e Brendshme e Vardarit .................................................................................. 40 2.3.2. Nënzona e Qendrore e Vardarit ..................................................................................... 41 2.3.3. Baseni i Strezocit .......................................................................................................... 42 2.3.4. Historiku i formimit të terrenit ...................................................................................... 43 2.4. Karakteristikat metalogjenike .......................................................................................... 46 2.4.1. Vështrim mbi mineralet e dobishme.............................................................................. 50 2.4.2. Vendburimi “Përroi i Ngjyrosur” i Artanës .................................................................. 52 2.4.3. Shfaqjet e manganit dhe hekurit .................................................................................... 54 2.4.4. Shfaqjet e plumbit dhe zinkut ....................................................................................... 54 2.4.5. Shfaqjet e arit ............................................................................................................... 56 KAPITULLI III ...................................................................................................................... 57 METODIKAT E VROJTIMEVE GJEOFIZIKE AJRORE KOMPLEKSE NË HULUMTIMET METALOGJENIKE ............................................................................................................... 57 3.1. Hulumtimet gjeofizike ajrore komplekse ........................................................................ 58 3.2. Operacionet e rilevimeve gjeofizike ajrore ....................................................................... 59 3.2.1. Mbledhja e të dhënave nga rilevimet ajrore ................................................................... 59 3.2.2. Pajisjet teknike ............................................................................................................. 59 Pajisjet gjeofizike ................................................................................................................... 61 3.3. Problematikat e paraqitura gjatë hulumtimeve ajrore gjeofizike të kryera në Kosovë ....... 65 3.3.1. Problemet e mbledhjes së të dhënave në terrene të larta kodrinore ................................ 66 3.3.2. Tejkalimet në lartësinë e fluturimit ............................................................................... 67 3.3.3. Devijimet në itinerarin e fluturimit ............................................................................... 68 3.3.4. Tejkalimet në shpejtësinë e fluturimit ........................................................................... 68 3.4. Përpunimi i të dhënave, procedurat e kontrollit të kualitetit e të përpunimit ..................... 69 3.4.1. Teknikat për kontrollin e cilësisë .................................................................................. 71 3.5. Karakteristika e të dhënave të hulumtimeve aerogjeofizike .............................................. 71 3.5.2. Filtrimi i të dhënave...................................................................................................... 73 3.5.3. Korrigjimet në të dhënat AERO-EM (AEM) ................................................................. 74 3.5.4. Korrigjimet në të dhënat aeromagnetike (AM) .............................................................. 75 3.5.5. Korrigjimet në të dhënat aeroradiometrike (AR) ........................................................... 76 3.5.6. Ruajtja e të dhënave, ndryshoret në dosjet e të dhënave ................................................ 76 3.5.7. Dosja XYZ ................................................................................................................... 76 3.6. Itineraret e hulumtimeve aerogjeofizike në rajonin e Artanës ........................................... 78 3.6.1. Të dhënat aero-radiometrike ......................................................................................... 80 3.6.2. Të dhënat e hulumtimeve aero-magnetike ..................................................................... 82 3.7. Rilevimi ajror elektromagnetik (AEM) ........................................................................... 83 3.7.1. Bazat teorike ................................................................................................................ 83 3.7.2. Aspekte teorike të vrojtimeve AEM .............................................................................. 88 3.7.3. Karakteristikat e rilevimit AEM në Kosovë ................................................................. 98 3.7.4. Karakteristikat fizike të mineraleve e shkëmbinjve të rajonit të Artanës ...................... 101


Faqe 6

3.7.5. Përpunimi i të dhënave AEM në rajonin e Artanës ..................................................... 103 KAPITULLI IV ................................................................................................................... 107 INTERPRETIMI I TË DHËNAVE AEROGJEOFIZIKE ..................................................... 107 4.1. Interpretimi i të dhënave aeromagnetike ........................................................................ 108 4.2. Interpretimi i të dhënave radiometrike ........................................................................... 114 4.3. Interpretimi i të dhënave AEM ...................................................................................... 120 4.4. ANALIZA E REZULTATEVE TË ANOMALIVE AEM TË FITUARA ...................... 123 Anomlia A1 ......................................................................................................................... 123 Anomalia A2 ........................................................................................................................ 126 Anomalia A3 (Përroi i Thartë - Pjesa Veriore) ...................................................................... 127 Anomalia A4 (Përroi i Thartë - Pjesa Jugore) ....................................................................... 128 Anomalia A5 ........................................................................................................................ 130 Anomali A6 ......................................................................................................................... 130 Anomalia A7 (Pjesa Veriore e Artanës) ................................................................................ 132 Anomalia A8 ........................................................................................................................ 134 Anomalia A9 ........................................................................................................................ 135 Anomalitë e tjera .................................................................................................................. 137 5.0. PËRFUNDIME DHE REKOMANDIME ...................................................................... 138 6.0. LITERATURA .............................................................................................................. 140

HYRJE

Rajoni i Artanës në aspektin metalogjenik, është një ndër rajonet më komplekse, më interesante

dhe ndër më të pasurat në Republikën e Kosovës. Deri më tani në këtë rajon, janë të njohura

katër vendburime sulfure polimetalore të: Pb, Zn, Ag, Mn, Au. Në aspektin gjeologjik është i

ndërtuar nga një larmi e formacioneve gjeologjike, të formuara që nga Paleozoiku deri më sot.

Formacionet më të rëndësishme gjeologjike të Artanës, me të cilat mendohet të jetë i lidhur

krijimi i vendburimeve të mineraleve të dobishme, janë ato të Terciarit, të cilat përfaqësohen

nga vullkanizmi andezito-diorit dhe ai i vjetër granitik-silicor.

Për shkak të vlerës ekonomike të metaleve dhe shfrytëzimit të tyre, në të kaluarën në rajonin e

Artanës janë kryer shumë studime dhe kërkime gjeologjike, metalogjenike, gjeofizike,

gjeokimike, petrografike, hidrogjeologjike etj. Qëllimi i këtij punimi doktorature është thellimi

i këtyre studimeve, duke përdorur të dhënat e reja të matjeve ajrore gjeofizike, të kryera gjatë

viteve 2006-2007 në territorin e Republikës së Kosovës.

Punimet kërkimore të më hershme në zonën e Artanës kanë qenë të kufizuara vetëm në zonën e

vendburimeve të njohura dhe kanë përfshirë sipërfaqe të kufizuara lokale. Ky punim trajton një

zonë prej rreth 100 km2, për të cilën kemi siguruar të dhënat e hulumtimeve ajrore gjeofizike,


Faqe 7

të realizuara në vitin 2006. Gjej rastin të falënderoj KPMM - Prishtinë për dhënien e këtyre të

dhënave dhe raporteve për shfrytëzim në punimin e këtij disertacioni. Të dhënat e mbledhura

aerogjeofizike, janë të dhëna të tri fushave gjeofizike: magnetike, elektromagnetike dhe

radiometrike.

Rajoni i Artanës i takon planshetit të Ferizajt K-34-55/4 dhe përfshin një sipërfaqe prej 100

km2. Kërkimet aerogjeofizike në këtë rajon, përfshijnë 47 itinerare fluturimi me gjatësi rreth

480 km. Distanca në mes të itinerareve të fluturimit gjatë vrojtimit ka qenë 200 m. Të dhënat

janë mbledhur gjatë fluturimit të avionit, i cili ka pasur të integruar pajisje digjitale për

mbledhjen e të dhënave magnetike, elektromagnetike dhe radiometrike (Mënyra Tre në Një).

Rilevimet janë realizuar përmes një fluturimi të ulët të avionit, në lartësi nominale nga Toka 30

m dhe me shpejtësi të fluturimit 60 m/s.

Në mënyrë analoge me vendburimet ekzistuese, anomalitë e fituara, mund të shfrytëzohen për

gjetjen e strukturave të reja mineralmbajtëse në shtrirje e në krahë të vendburimeve të njohur,

duke u bazuar si në intensitetin ashtu dhe në formën e anomalive të fituara.

Të dhënat e mbledhura nga këto hulumtime, mund të ndihmojnë në përpilimin e hartave

gjeofizike ajrore në shkallë deri 1:20,000. Për shkallë më të detajuara duhet kryer hulumtime të

tjera plotësuese.

Këto vrojtime kanë dhenë informacion mbi prezencën e mundëshme të mineralizimit sulfur

polimetalor në thellesi të kufizuar deri 150 m, por veҫ kësaj, janë shfrytëzuar edhe për

orientimin e drejtë të vrojtimeve gjeofizike sheshore, sidomos atyre elektrometrike të

Polarizimit të Provokuar dhe Rezistencës Elektrike me tekniken e “Prerjes Reale”, në zonën

veriore dhe jugore të vendburimit të Artanës, të cilat u drejtuan nga Prof. Dr. Përparim Alikaj

gjatë viteve 2010-2014. Rezultatet e fituara nga metodat elektrometrike tokësore treguan një

efektivitet të lartë, sidomos kur u bazuan mbi zonat anomale aero-elektromagnetike, ku priten

trupa xeherore sulfure polimetalore, me përmbajtje të Pb, Zn, Cu, Ag, Au, etj.

Hartat aerogjeofizike për rajonin e Artanës, mbi bazën e të dhënave u punuan në softuerin

Geosoft, duke përdorur metoda interpoluese për të dhënat me rrjeta 15 m.

Në këtë studim, u bë përpunimi dhe interpretimi i të dhënave ajrore elektromagnetike, ndërsa të

dhënat magnetike dhe radiometrike u shfrytëzuan për të ndihmuar në deshifrimin e gjeologjisë

së zonës dhe për krahasime me të dhënat elektromagnetike.


Faqe 8

Nga përpunimi dhe trajtimi i të dhënave elektromagnetike (AEM), në zonën e studimit u fituan

një mori anomalish elektromagnetike. Disa nga këto anomali u takuan direkt mbi zonat e

vendburimeve ekzistuese, disa të tjera, në zona të shfaqjeve të njohura mineralizuese të Pb-Zn

dhe shumë nga to, në zona të tjera të panjohura më parë. Anomalitë e fituara mbi zonat e

vendburimeve, si dhe ato mbi zonat e shfaqjeve xeherore, u shfrytëzuan për interpretimin e

anomalive mbi zona të panjohura më parë.

Të dhëna e fituara nga këto vrojtime gjeofizike ajrore, përveç kërkimit të drejtperdrejtë të

mineraleve të dobishme, mund të shfrytëzohen edhe për orientimin e vrojtimeve gjeofizike

sheshore për kërkimin e mineraleve të dobishme, studimet metalogjenike të brezave të

mineralizuar, studimet gjeologjike krahinore, hidrogjeologjike, gjeologo-inxhinjerike,

mjedisore, etj.

Vrojtimet AEM, të cilat kishin si objekt kryesor diktimin e anomalive elektrike të zonave me

rezistencë të ulët (apo inversin e saj, perҫueshmërisë së lartë), nëpërmjet aplikimit të katër

frekuencave të ndryshme, lejuan studimin e këtyre parametrave për thellësi të ndryshme. Në

bazë të rezultateve të fituara dhe të paraqitura në hartat AEM, vërehen sektore anomalë me

përçueshmëri të mirë elektrike, të cilët duhen interpretuar me kujdes, në bashkëlidhje të

ngushtë me informacionin gjeologjik. Përveҫ mineralizimit polimetalor, anomali të tilla mund

të kenë si shkak edhe arsye gjeologo – litologjike, sikurse janë formacionet e Kretakut dhe

Paleogjenit, të cilat mbulojnë shkëmbinjtë kristalor në dysheme. Detyrë e kesaj doktorature

është gjithashtu përcaktimi i një metodike komplekse të interpretimit të këtyre anomalive, duke

marre parasysh si ndërtimin konkret gjeologjik ashtu edhe koordinimin me metodat gjeofizike

sheshore. Një metodikë e tillë rekomandohet që të aplikohet edhe në rajone të tjera

metalogjenike të Kosovës.

Studimi i paraqitur në ketë disertacion, është kryer edhe në sajë të mbështetjes së fuqishme nga

pedagogët e Departamentit të Shkencave të Tokës, Fakulteti i Gjeologjisë dhe Minierave,

Universiteti Politeknik i Tiranës, të drejtuar nga Prof. Asoc. Dr. Bardhyl Muceku, të cilin, së

bashku me M.Sc. Altin Karriqi, gjej rastin t’i falënderoj. Po kështu, falënderoj të gjithë

bashkëpunëtorët nga Kosova, duke filluar nga Prof. Dr. Vahdet Pruthi, Prof. Asoc. Dr. Ferat

Shala, Dr. Selim Frangu, M.Sc.Bislim Muqa, M.Sc. Qamil Suka dhe M.Sc. Sali Mula. Një

falënderim të veçantë ia kushtoj Prof. Dr. Përparim Alikaj, për vërejtjet dhe sugjerimet e

rëndësishme që ai ka bërë, në përmirësimin e këtij studimi.


Faqe 9

KAPITULLI I

KARAKTERISTIKAT FIZIKO-GJEOGRAFIKE

1.1.Vendndodhja gjeografike dhe komunikacioni

Zona e Artanës, përfshin pjesën e territorit të Republikës së Kosovës, ndërmjet koordinatave

4716114, 4725406 të gjerësisë veriore gjeografike dhe 7530293, 7540539 të gjatësisë lindore

gjeografike (Figura 1). Kjo pjesë është kryesisht zonë malore, me malet e Gollakut në veri dhe

Malet e Strazhës dhe Zhegocit në jug. Administrativisht zona e studimit i takon komunave të

Atanës, Prishtinës dhe Dardanës.

Në zonën e Artanës, sikurse edhe në pjesët tjera të Kosovës, është i zhvilluar rrjeti i rrugëve të

asfaltuara. Artana përmes rrugës së asfaltuar Krilevë-Prekoc (12 km), lidhet me rrugën

magjistrale Prishtinë-Gjilan dhe është larg nga Prishtina 38 km, ndërsa me Gjilanin 25 km.


Faqe 10

Figura 1. Vendndodhja gjeografike e rajonit të Artanës, (korniza e kuqe paraqet zonën e

studimit).

1.2. Karakteristikat morfologjike të rajonit

Terreni i zonës së studimit (Artanë), karakterizohet me morfologji kodrinore-malore dhe me

një lartësi mesatare afërsisht 1000 m, kurse kuota më e ulët është në luginën e lumit të Marecit

600 m (Figura 2). Shtrirja e përgjithshme e relievit është e orientuar në drejtimin VP-JL dhe i

përgjigjet ndërtimit gjeologjik-strukturor, me përjashtim të masivit ultramafik të Koznicës, që

shtrihet në drejtimin VL-JP.


Faqe 11

Figura 2. Morfologjia e rajonit të Artanës

Foto 1. Morfologjia e terrenit Artanë “Kodra e Madhe”

Rajoni ndërtohet kryesisht nga zona kodrinore-malore, malet e Gollakut në veri dhe Malet e

Strazhës dhe Zhegocit në jug. Ndërmjet tyre shtrihet lugina e lumit të Marecit, e cila është


Faqe 12

mjaft e ngushtë dhe me pak hapësirë fushore rreth saj, me lartësi 600-700 m. Zonat kodrinore-

malore ndodhet në lartësi 800-1200m, kurse maja më e lartë (1260m) është maja e Kodrës së

Madhe, afër minierës së Artanës (Figura 2., Foto 1.), Kalaja e Artanës ndodhet në lartësinë

1100m (Foto 1/1).

Foto 1/1. Kalaja e Artanës

1.3. Karakteristikat hidrografike

Rajoni përbëhet nga një rrjet hidrografik i zhvilluar, në të cilin përfshihen kryesisht lumenj të

vegjël dhe përrenj. (Figura 3.). Lumenj të mëdhenj nuk ka. Në këtë territor gjenden burimet e

lumit të Marecit. I gjithë baseni hidrografik i Artanës, përmes lumit të Marecit derdhet në

lumin e Moravës së Binçës, i cili i takon Pellgut të Moravës dhe më tutje derdhet në Detin e Zi.

Lumenjtë dhe rrëketë në pjesët kodrinore kanë formuar gryka me lugina të thella (kanione),

kurse në pjesët e rrafshëta shtretërit i kanë të cektë dhe shpesh gjatë dimrit i përmbytin tokat

përreth tyre, ndërkaq gjatë verës, disa prej tyre shterojnë.


Faqe 13

Figura 3. Rrjeti hidrografik i zonës së studimit

1.4. Karakteristikat klimatike

Veçoritë klimatike të Kosovës janë të kushtëzuara nga pozicioni gjeografik, largësia nga Deti

Adriatik, reliefi dhe vetitë e masave ajrore. Sipas karakteristikave klimatike veçohen këto

rajone: Rrafshi i Kosovës, Rrafshi i Dukagjinit dhe rajoni i maleve të larta.


Faqe 14

Vitet

Shty

pja

atm

osfe

rike

(mb)

Lagë

shtia

rela

tive

e aj

rit (%

)

Tem

pera

tura

t m

esat

are

vjet

ore

(o C)

Res

hjet

për

Vit

(mm

)

Num

ri i d

itëve

me

shi d

he b

orë

gjat

ë vi

tit

2002 949.40 84.00 11.10 70.80 135.27

2003 946.30 72.00 11.00 45.90 147.00

2004 946.30 72.00 11.10 51.60 172.00

2005 946.20 73.00 10.40 53.60 145.00

2006 947.50 71.00 10.80 48.60 135.00

2007 946.50 70.00 11.60 51.70 137.00

2008 946.70 71.00 11.40 57.30 106.00

2009 945.10 72.00 11.40 57.30 149.00

2010 943.90 75.00 11.70 66.30 165.00

2011 947.60 71.00 11.00 33.90 96.00

2012 946.00 67.00 11.90 45.10 113.00

2013 945.90 70.00 11.70 51.00 123.00

Tabela 1. Paraqitja tabelore dhe grafiku i reshjeve të shiut dhe borës gjatë viteve

(Burimi: Instituti hidrometeorologjik i Republikës së Kosovës)


Faqe 15

Rajoni klimatik i Rrafshit të Kosovës i nënshtrohet ndikimit së grykave të lumenjve Ibër e

Lepenc dhe masave kontinentale ajrore. Frekuencën më të madhe e kanë erërat nga kuadranti

verior. Dimri është i ftohët, gjatë Janarit temperaturat mesatare arrijne deri në -10 oC. Ne raste

te vecanta, temperatura minimale zbret deri në -26 oC. Vera është e thatë dhe e nxehtë, me

temperaturë mesatare maksimale gjatë muajit qershor që varion 22-34 oC. Dallimet e

temperaturës në mes dimrit dhe verës janë të mëdha, ku temperatura mesatare vjetore e këtij

rajoni është 12 oC.

Rrafshi i Kosovës i takon grupit të rajonit klimatik të thatë, me reshje mesatare vjetore prej

600-700mm. Reshjet më të shumta janë gjatë muajit Maj dhe Qershor, ndërsa më të pakta, në

muajt Gusht, Shtator dhe Shkurt. Vlerat e reshjeve vjetore janë të ndryshme gjatë muajve të

vitit, me dallime edhe nga viti në vit.

Malet e larta si rajon klimatik, karakterizohen me klimë malore Alpine, me sasi më të madhe të

reshjeve (mesatarisht 900 – 1,300 mm/vit), ku stina e verës është e shkurtër dhe e freskët,

ndërsa dimri i gjatë dhe i ftohtë, me reshje të shumta dëbore.

Në saje të këtij përshkrimi, mund të përfundohet, se klima në trevat e rajonit të Artanës ka

luhatje të konsiderueshme, prandaj, marrë në përgjithësi, ajo karakterizohet me lagështi,

temperatura mesatare dhe diell të konsiderueshëm, ku mungojnë rrymat e erërave të forta.


Faqe 16

KAPITULLI II

KARAKTERISTIKAT GJEOLOGJIKE, TEKTONIKE DHE METALOGJENIKE

2.1. Rishikimi i kërkimeve të mëhershme

Për shkak të depozitimeve me vlera ekonomike të vendburimeve të Pb dhe Zn në zonën e

minierave të vjetra të Artanës, kjo zonë xeherormbajtëse e Kosovës, prej kohësh ka tërhequr

vëmendjen e shkencëtarëve, ekspertëve të xehetarisë dhe gjeologjisë, afaristëve etj. Si rezultat i

këtij interesimi, një numër i konsiderueshëm i tyre, kanë lënë pas vetes shumë dorëshkrime dhe

punime të botuara për gjeologjinë dhe pasurinë minerale të kësaj treve.

Aktivitetet minerare në zonën e Artanës janë të njohura që nga epoka parahistorike, kështu që,

njohuritë mbi gjeologjinë e Artanës lidhen me mineralet e dobishme të saj. Veprimtaria

minerare dhe ajo përpunuese e mineraleve, posaçërisht për ato të Pb, Ag, Au, njihen më se

2000 vjet më parë, të ushtruar nga fisi Ilir i Dardanëve. Kjo dëshmohet nga të dhënat

arkeologjike dhe nga gjetjet e gërmimeve minerale të vjetra (Preteni 1999, Kodra, Elezaj et.al

2008). Ky aktivitet ka vazhduar edhe më vonë dhe ka qenë më i vrullshëm gjatë mesjetës, për

të cilën dokumentohet me gjetjen e shkrimeve historike, një numri të madh i punimeve të

vjetra, mbetjeve nga furrat e shkrirjes etj. Aktiviteti minerar dhe puna kërkimore kanë vazhduar

dhe vazhdojnë deri në ditët e sotme. Ndërmjet dy luftërave botërore, anglezët dhe francezët

kanë kryer punë kërkimore të detajuara, në zonat e minierave të sotme të Trepçës. Dokumentet

e lëna nga ta, paraqesin bazat e mirëfillta të shkencës bashkëkohore për studimin e zonës.

Në periudhën pas Luftës së Dytë Botërore dhe këtyre viteve të fundit, kërkimet kanë qenë më

të zgjeruara dhe më komplekse. Përveç hartave gjeologjike 1:100,000 janë ndërtuar edhe hartat

e detajuara 1:10,000, si dhe planet gjeologjike në shkallë 1:2,500 për zonat e kufizuara të

vendburimeve, vetëm disa kilometra katrorë, duke u mbështetur në kërkimet gjeologjike me

punime minerare të hollësishme, që kanë rezultuar me rritjen e rezervave të xeherorëve të Pb-

Zn, por edhe zbulime të vendburimeve të reja të këtyre xeherorëve. Shfaqjet e mineralizuara

më përpara janë hulumtuar dhe studiuar vetëm në zonat e vendburimeve aktive. Ndërkaq,

viteve të fundit, në problematikën e hulumtimeve gjeologo-minerare punohet edhe në përmasa

rajonale.


Faqe 17

Të dhënat më të vjetra të studimeve gjeologjike që lidhen me basenin e Kosovës, vijnë nga A.

Visquenela (1842) dhe A. Bouea (1891). Ata në pjesën qendrore të basenit, kanë ndarë

aluvionet e Kuaternarit dhe formimet e Terciarit.

Për gjeologjinë e Serbisë dhe Maqedonisë si dhe të Kosovës, F. Kosmat (1924), ka dhënë të

dhëna të rëndësishme. Ndër të tjera, ai ka bërë ndarjen e Zonës së Vardarit si njësi tektonike e

veҫantë. Ai ka veçuar serinë e shisteve kristalore të Paleozoikut, si “Seria e Velesit” (shumica e

studiuesve e quajnë Zona e Brendshme e Vardarit), si dhe brezin flishor të sedimenteve të

Kretakut të Sipërm.

Florën fosile në mergelët e basenit të Strezocit e ka përcaktuar P. Cernjavski (1931 dhe ka

gjetur se ajo i përgjigjet Paleogjenit. Këtë gjetje më vonë i kanë vërtetuar M. Ilić, D.

Manojlović dhe N. Pantić (1966-1967), me mendimin se vjetërsia e florës mund të shkojë deri

në Miocen. Mirëpo, L. Milovanović (1969), në mergelet e këtij baseni ka mbledhur një numër

të madh të llojeve të bimëve fosile dhe ka vërtetuar se ato i takojnë moshës së Oligocenit të

Sipërm.

L. Marić (1948) ka përshkruar ndryshimet hidrotermale të andeziteve në lokalitetin e quajtur

Maja e Mprehtë, tek të cilat gjenden damar të piritit, magnetitit, opalit dhe limonitit. Rezultatet

e kërkimit të xeherorëve të hekurit në hapësirën e Kosovës i kanë sjellë në dorëshkrimet dhe

raportet e tyre edhe M. Donath (1953), M. Mladenović (1953), M. Kandić (1955) dhe T.

Janićić me S. Smejkal (1958).

Për formacionin diabaz-strallor, kohët e fundit shpesh është shkruar dhe diskutuar ndërmjet

gjeologëve. Ekzistojnë mendime të ndryshme për gjenezën, tektonikën etj. Në këtë drejtim,

janë të rëndësishme punimet e M.D. Dimitrijević (1974, 1975a, 1975b dhe 1979). Shpjegimi

dhe mendimi për formacionin diabaz-strallor si olistostromite, të riciklimit polifazor të

melanzhit ofiolitik, është përqafuar nga shumica e studiuesve.

Të dhëna të rëndësishme për gjeologjinë e rajonit ndërmjet Hajvalisë dhe Artanës ka dhënë

edhe A. Grubić (1958)

Magmatizmin (vullkanizmin) e Terciarit, fazat e tij dhe karakteristikat petrokimike në

Republikën e Kosovës, në dy vëllimet për planshetin e Ferizajt, kanë qenë lëndë e studimit të

S. Karamatës (1962).


Faqe 18

Me gjeologjinë e Kosovës e posaçërisht metalogjeninë dhe prognozën e mineraleve të

dobishme, është marre edhe prof. V. Pruthi më 1986. Në disertacionin e tij është trajtuar

prognoza për strukturat mineralmbajtëse dhe shpërndarja e tyre hapësinore edhe për zonën e

Artanës.

Në kohën e sotme, kërkimet për lëndët minerale (më së shumti për xeherorët metalore),

vazhdojnë pa ndërprerë. Rezultatet dhe përfundimet e tyre janë të përmbledhura në një numër

të konsiderueshëm të elaborateve, punimeve shkencore, teksteve etj. të autorëve të ndryshëm

si: I. Matijević, C. Muline dhe V. Timćeka (1967), për lëndët minerale të Artanës dhe D.

Simić, I. Misić dhe M. Kandić (1969) për lëndët e Artanës dhe Kopaonikut.

Pas luftës çlirimtare në Kosovë (1999), në vitet 2000 - 2005, me hulumtimet në vendburimet e

Artanës janë marrë një grup i ITT-së, UNMIK-ut (Misioni Civil Ndërkombëtarë i OKB-së në

Kosovë), të cilët kanë hartuar një raport për rezultatet e fituara.

Në vitin 2000-2005, S. Frangu dhe B. Fetahaj kanë plotësuar elaboratet e mëhershme për

Artanën. Gjatë viteve 2009-2014, për këtë zonë, kanë kryer hulumtime intensive M. Shabani,

S. Frangu, B. Fetahaj, Z. Gashi, për të cilat kanë paraqitur raporte të hollësishme gjeologjike.

Rajoni i Artanës është mbuluar edhe nga matjet ajrore gjeofizike të realizuara gjatë viteve

2006-2007 etj.

Gjatë vitit 2011 është ndërtuar edhe harta e re gjeologjike 1:25,000 – planshetet e Koznicës

dhe Strazhës (A. Meshi, B. Muceku, I. Fejza, M. Meha), e cila mbulon pjesën jugore dhe

perëndimore të zonës së studimit.

2.2. Karakteristikat litostratigrafike

Zona e Artanës i takon me një pjesë të vogël në perëndim, Nënzonës Qendrore të Vardarit,

kurse pjesa më e madhe i takon Zonës së Brendshme të Vardarit dhe një pjesë e vogël në

verilindje i takon Zonës së Masivit kristalin Dardan. Kufijtë e këtyre dy zonave gjeotektonike,

janë të përcaktuar me shkarjen, e cila është e mbuluar me formacionet e Oligocenit të basenit të

Strezocit. Janë dhënë ide të ndryshme lidhur me këtë kontakt tektonik dhe së fundmi është

përqafuar ideja se Zona e Masivit Kristalin Dardan, është e zhytur nën Zonën e Brendshme të

Vardarit.


Faqe 19

Shkëmbinjtë më të vjetër në zonën e Artanës janë metamorfitet, të cilët ndodhen në pjesën

qendrore të hapësirës së studimit. Ndër ta, më të përhapur janë shistet sericite dhe kuarc-

sericite. Më pak janë të përhapur filitet dhe pelitet metamorfike, si dhe amfibolet, shistet

amfibolike, gneiset, mermerët dhe kalk-shistet, mikat kuarcore, brekçet kuarcore dhe

konglomeratet Figura 4,5,6,7.

Metamorfitet e Artanës në Zonën e Vardarit, deri më tani nuk e kanë moshën të përcaktuar, ka

mundësi t’i takojnë Triasikut ose Paleozoikut të Vonshëm Figura 4,5,6,7. Ato përfaqësohen

nga sericitet, kuarc-sericitet, klorit-sericitet, shistet albit-mikore, shistet e gjelbra, kuarcitet,

mermerët dhe gëlqerorët e mermerizuar, me depërtime të gneis-graniteve të kataklazuara dhe

kuarc-porfireve. Pra, siç shihet edhe më lartë, rajoni i Artanës ka një ndërtim gjeologjik

kompleks si në aspektin litologjik, po ashtu edhe ne aspektin kohor te formimit të tyre.

Q - Kuaternari,

Pl1 – Plioceni,

M2 – Mioceni,

α – Andezitet,

Ol3 – Oligoceni i sipërm,

ω – Vullkanitet e Oligocenit,

Cr1,2 – Ranorët, alevrolitet, mergelët dhe konglomeratet

J – Aoreola ultramafike e Koznicës,

γ – Granite leukokrate,

ββ - Diabaze,

ν - Ultramafite,

Gγ – Gneis-granite të kataklazuara,

Sse – Metamorfitet e Artanës dhe Zhegocit,

M – Mermere dhe kalkshiste,

Figura 4. Harta gjeologjike K-34-55/4 Artanë, shkalla 1:25,000

Figura 5. Profili gjeologjik A-A’ nga harta gjeologjike 1:25,000 K-34-55/4; (GB,1983)

Figura 6. Profili gjeologjik B-B’ nga harta gjeologjike 1:25,000 K-34-55/4 (M.Shabani 2011)

Figura 7. Kolona lito-stratigrafike nga harta gjeologjike 1:100,000 K-34-55; (GZB 1983)


Faqe 23

Oreola ultramafike e masivit të Koznicës është e metamorfizuar dhe përfaqësohet nga amfibolet

dhe shistet amfibolite, pastaj sericitet, kuarc-sericitet dhe shistet epidot-kloritike, me ndërfutje

të filiteve, argjilo-shisteve, gneisëve, serpentiniteve, diabaz-porfireve dhe mermerëve. Në

argjiloshiste janë gjetur polen dhe spore të Jurasikut. Vetë masivi i Koznicës është i ndërtuar

nga harcburgitet.

Në Nënzonën e Brendshme të Vardarit, depozitimi ka filluar me karbonate e Albian-Senonianit,

të cilët më lartë kalojnë në ranor, alevrolite dhe gëlqerorë, ose Senoniani është i përfaqësuar me

melanezhin ofiolitik të ricikluar.

Tektonika në Zonën e Vardarit është mjaft e komplikuar. Mbizotërojnë dislokimet (shkarjet)

gjatësore, të cilat shpesh e ndajnë zonën sipas zhvillimeve të ndryshme, me ngritje blloqesh në

drejtimin e jugperëndimit. Të gjitha këto deformime nuk janë vetëm si pasojë e lëvizjeve të reja

(neotektonike), por edhe gjatë lëvizjes së blloqeve në Mesozoik.

2.2.1. Metamorfitet e Artanës dhe Zhegocit

Në Nënzonën Qendrore të Vardarit ndodhen dy breza të gjerë të metamorfiteve me vjetërsi të

panjohur, njëri në lokalitetin e Artanës, kurse i dyti në zonën e Zhegocit. Metamorfitet e këtyre

dy brezave i ndajnë formacionet e Jurasikut dhe Kretakut, me të cilat kufizohen përmes

shkarjeve tektonike dhe mbihipjeve. Kufiri i metamorfiteve të Zhegocit me shtresat e Triasikut

në jugperëndim, nuk është i qartë. Dyshemeja është e njohur, kurse mbi ta, në mënyrë

transgresive shtrihen sedimentet e Kretakut dhe të Paleogenit (Figurat 5,6).

Për vjetërsinë e shkëmbinjve të kompleksit metamorfik, deri më tani nuk ka të dhëna të sigurta.

Sipas tekstit sqarues të hartës gjeologjike 1:100,000 (plansheti K34-55, Ferizaj, Geozavod,

Beograd, 1983), në shistet amfibolike të milonitizuara, në shtratin e lumit të Marecit janë gjetur

fosilet e poleneve dhe sporeve, afër hyrjes së “Përroit të Ngjyrosur” dhe fabrikës së pasurimit të

minierës, në veri të Artanës. Janë përcaktuar Matonia sp., Schizaeacites sp., Lonchotriletes

triassicus, Leiotriletes virgatus, Bennetlites sp., Gycas cf. elliptica, Gingko typica, Podocarpus

multiformis, Podocarpus sp., Caytonia sp., dhe Protoceniferus sp. Vlefshmëria e këtyre fosileve

për të treguar vjetërsinë e këtyre shkëmbinjve, është shumë e kufizuar, mund të thuhet vetem që

këto lloje fosilesh, tregojnë për periudhën e Triasikut.


Faqe 24

Në hartën e re gjeologjike të Kosovës (Beack Gmbh, 2008), i njëjti formacion është renditur në

moshën e Paleozoikut.

Shkëmbinjtë bazë të kompleksit metamorfik janë kuarc-sericitet dhe shistet e gjelbra epidot-

aktinolite. Në ndërtimin e gjeologjik të rajonit (kryesisht të Artanës) marrin pjesë edhe

mermerët dhe kalk-shistet. Më pak, të përfaqësuara si thjerrëza ndërmjet shisteve, janë kuarcitet

dhe amfibolitet, ndërsa gneis-granitet dhe gneis-biotitet paraqiten si thjerrëza më të mëdha dhe

trupa të futur ndër shiste (nuk ka të tillë në metamorfitet e Zhegocit). Trashësia e kompleksit

metamorfik është mbi 1800 m Figura 7.

Mermerët dhe shistet në zonën e Artanës në disa zona, janë të xeherorizuara me mineralizime

polimetalore të: Pb, Zn, Mn, Fe, S, Cu, Bi, Cd, As, Ag, Au etj.

Shistet sericite, kuarc-sericite, sericit-klorite dhe shistet porfiroblastike albit-mikore (Sse),

përbëjnë bazën e terrenit të Artanës. Këta shkëmbinj gradualisht kalojnë nga njëri në tjetrin dhe

shpesh midis tyre ndërrohen. Në disa zona ata kalojnë në shiste kuarcore. Shistet sericite janë

shumë të rrudhosura dhe përbëhen nga kokrrizat e imta të kuarcit, sericitit dhe apatitit,

turmalinines dhe mineralet metalore, si përbërës dytësore. Tek shistet albit-muskovite

porfiroblastike, kuarci gjendet si kristale të mëdha ose agregate të vogla, kurse albiti gjendet në

porfiroblaste të cilat shpesh çimentojnë kokrrizat e kuarcit, turmalinës, apatitit dhe granatit. Si

përbërës kryesor janë biotiti dhe muskoviti. Tek ata, në disa raste është ruajtur tekstura psamite.

Shkëmbinjtë më së shpeshti janë me teksturë lepidoblastike, me efekte kataklazike, me

përvijimin dhe copëzimin të përbërësve mineral.

Kuarcitet (Q) - paraqiten si ndërfutje dhe thjerrëza të zgjatura ndërmjet shisteve, ose shumë

rrallë edhe në mermere, me të cilët shpesh bashkëndryshohen.

Mermerët, kalk-shistet dhe gëlqerorët e mermerizuar (M) - zënë vend me rëndësi në

ndërtimin e kompleksit metamorfik, posaçërisht në zonën e Artanës, ku arrijnë përmasa të

mëdha, duke ndërtuar grabenet malore siç është rasti i Kodrës së Madhe dhe Kodrës së Vogël.

Mermerët dhe kalk-shistet paraqiten si ndërfutje dhe thjerrëza të zgjatura në tërë serinë.

Shkëmbinjtë amfibolik (A) - gjenden si thjerrëza të rralla të zgjatura ndërmjet shisteve dhe

mermerëve të kompleksit të Artanës. Përbërësit kryesor janë amfiboli dhe plagjioklazi. I pari

gjendet në formën e kokrrizave të trasha dhe të zgjatura, kurse kokrrizat e plagjioklazit janë të

thyera (copëzuar) dhe të kaolinizuara. Mineralet sekondare janë: sfeni, apatiti, zirkoni dhe


Faqe 25

mineralet metalore. Shkëmbinjtë shpesh janë kataklazik dhe ndërrohen në mes tyre me gabrot e

uralitizuar dhe të kataklazuar. Kanë teksturë nematoblastike.

Gneiset biotite kokërrimët (Gb) - gjenden ndërmjet shisteve kuarc-sericite në formën e

thjerrëzave të rralla, me gjatësi disa qindra metra.

Gneis-granitet e kataklazuara (Gγ) - paraqiten në formën e trupave më të mëdhenj të zgjatur

dhe depërtimeve në kompleksin e Artanës, në zonën qendrore, e cila në fakt është më së shumti

e xeherorizuar dhe me ndryshime hidrotermale. Shkëmbinjtë shpesh janë të kataklazuar, me

kuarc me errësim ondular, shpesh i zhytur në plagjioklaz, albitin e sericitizuar e të copëzuar, me

kokrriza shumë të imta dhe biotitin plotësisht të kloritizuar. Kanë teksturë ksenoblastike dhe

milonitike. Kur shkëmbi është i shkatërruar, milonitizuar dhe me çarje, atëherë është i mbushur

me limonit dhe fiton pamje brekçioze. Në mostrën matrikse të situr, janë vërejtur kuarci dhe

plagjioklazi i sericitizuar, të cilët gjenden në formën e kokrrizave të mëdha.

Kuarc-porfiret e metamorfizuara (πq) - paraqiten si shfaqje të vogla në disa vende në shistet

e Artanës (në lindje të Koznicës). Shkëmbinjtë janë të metamorfizuar. Kokrrizat e kuarcit janë

të orientuara paralel me shistëzimin, kurse kuarci sekondar mbush çarjet.

2.2.2. Jurasiku (J)

Është i përfaqësuar me melanzhin ofiolitik, i cili në një pjesë të tij (masivi ultramafik i

Koznicës) është i metamorfizuar, prandaj është ndarë si njësi e veçantë. Melanzhi ofiolitik më

së shpeshti përfaqësohet në Nënzonën Qendrore të Vardarit.

Diabazet (ββ)

Diabazet më së shpeshti gjenden ndërmjet blloqeve të shkëmbinjve magmatike. Përveç

melanzhit ofiolitik të Jurasikut, ku arrijnë përmasa të mëdha, blloqet e tyre gjenden edhe në

serinë gëlqerore-alevrolite të Kretakut të Poshtëm, në të cilën kanë arritur në rrugë tektonike.

Diabazet në përgjithësi janë të kataklazuar dhe brekçëzuar, me plagjioklazin e epidotizuar dhe

albitizuar, piroksenin monoklin (kloritizuar e transformuar në amfibol sekondar dhe karbonate),

epidotin, prenitin, sfenin dhe mineralet metalore të limonitizuara. Shpeshherë në to kanë

depërtuar damarë kuarc-keratofire. Tek diabazet kryesisht është ruajtur tekstura primare ofitike,

por përbërësit mineralogjikë janë shumë të alteruar.


Faqe 26

Spilitet, ndodhen në masat me përmasa më të vogla, por shfaqjet e tyre janë të shpeshta. Këto

janë kokërrimëta dhe shumë të alteruara. Janë të ndërtuara në formë thuprash të albitit dhe

piroksenit monoklin, kryesisht i shndërruar plotësisht në klorit, epidot, karbonate dhe materie

hekurore.

Serpentinitet (Se)

Më së shpeshti paraqiten si trupa thjerrëzore jo të rregullt, me dimensione disa metra deri në

disa kilometra, shtrihen përgjatë thyerjeve ose në brendësi të vetë melanzhit. Serpentinitet në të

shumtën e rasteve janë rreshpore. Janë të ndërtuar nga serpentina rrjetore, bastiti dhe kromiti i

magnetizuar. Çarjet e tyre janë të mbushura me kalcedon, opal dhe karbonate. Në serpentinitet

që ndodhen në veriperëndim dhe jug të Koznicës, depërtojnë damarët e granitit leukokrat. Në

pjesën bazale të njësisë ranore-konglomerate të Albian-Senomanianit në veri dhe jug të Artanës

gjenden trupa të vegjël serpentinitesh dhe filitesh të ndërfutura tektonikisht e me depërtime të

damarëve të granit-porfireve, të renditura përgjatë dislokacioneve tektonike anësore.

Granitet leukokrate dhe granit-porfiret (γ)

Shfaqen në formën e silleve dhe damarëve të shumtë, të shtypur në masën e serpentiniteve dhe

gabrove. Në ndërtimin e tyre merr pjesë feldshpati i kaliumit, albiti, kuarci, muskoviti, biotiti

dhe mineralet dytësore si: apatiti, zirkoni, sfeni dhe mineralet metalore. Për dallim nga granitet

gneisore, këto kanë teksturë kokrrizore porfire. Feldshpatet e kaliumit gjenden në formën e

kokrrizave të mëdha alotriomorfe, shpesh ngjiten edhe kokrriza të plagjioklazit dhe kuarcit.

Shpesh kokrrizat e thyera janë pak ose shumë të kaolinizuara, më së shpeshti janë të

përfaqësuar mikrolina dhe ortoklazi. Kjo tregon se feldshpatit kryesor i përgjigjet ortoklazi, i

cili është shndërruar në mikrolinë. Plagjioklazit i korrespondon albit-albiklasit, i cili po ashtu

karakterizohet me kokrriza të thyera, që janë sericitizuar dhe ҫarjet i kanë të mbushura me silic.

Në disa mostra ai është si feldshpat i vetëm (te plagjiogranitet). Kuarci paraqitet me kokrriza të

mëdha dhe të granuluara me errësim ondular. Biotiti dhe muskoviti janë të zhvilluar

njëkohësisht, por muskoviti është në sasi më të vogla. Prania e këtyre mineraleve mikore është

mjaft e vogël, prandaj këta shkëmbinj paraqesin tip leukokrat (granite leukokrate).

Kuarc-keratofiret (πq)

Nga përfaqësuesit acidik, shfaqen edhe kuarc-keratofiret në formën e damarëve, të cilët

depërtojnë në gabro dhe diabaze. Në të shumtën e rasteve janë të alteruar me fenokristale të


Faqe 27

kaolinizuara e sericitizuara të albitit dhe përbërësit me ngjyrë plotësisht të ndryshuar në klorit e

limonit. Masa themelore përbëhet nga albiti mikrolitik me shumë klorit. Tekstura e shkëmbit

është porfire.

Brezi metamorfik i ultramafiteve të Koznicës

Melanzhi ofiolitik i Nënzonës Qendrore të Vardarit, në zonën e Koznicës, në kontakt me

formacionet tjera gjeologjike është i metamorfizuar. Shkëmbinjtë bazë në kompleksin

metamorfik të Koznicës janë: filitet, filito-argjilo-shistet, sericitet, kuarc-sericitet, dhe shistet

sericit-kloritike. Në to janë të vendosura edhe një numër i thjerrëzave të mermerëve (me gjatësi

500 m) dhe kuarciteve-mikore me dimensione më të vogla, pastaj thjerrëza të zgjatura të

gneiseve e serpentiniteve dhe në fund përgjatë vetë anëve të masivit ultramafik, amfibolitet dhe

shistet amfibolike.

Pozita e kompleksit metamorfik të Koznicës dallon nga shtrirja e zakonshme e formacioneve të

Nënzonës Qendrore të Vardarit që ka drejtim shtrirjeje veri-jug, me kthim deri në verilindje

(VL-J). Kompleksi i Koznicës është i ndarë përmes shkarjes gravitacionale nga metamorfitet e

Artanës në lindje, kurse në perëndim është i mbihipur mbi melanzhin ofiolitik të Nënzonës

Qendrore të Vardarit.

Në një thjerrëz argjiloshiste të kompleksit metamorfik të Koznicës, rreth 600 m në perëndim

nga ultramafitet, janë gjetur mbetje fosilesh të bimëve, sporeve dhe polenit (Mohria sp.,

Polypodiaceae gen. et. sp. indet., Goniopteris sp., Rodocarpus sp., Triparina sp.), në bazë të të

cilave nuk mundet të vihet në një përfundim të sigurt mbi moshën e kompleksit të Koznicës.

Mbetjet fosile tregojnë moshën e tyre Jurasike.

Shistet sericite, kuarc-sericite dhe epidot-klorite me olistolite të mermerëve (J)

Ndër metamorfitet e Koznicës më të përfaqësuarit janë: shistet sericite, kuarc-sericite dhe

epidot-klorite. Ato me radhë ndërrohen dhe shpesh gradualisht kalojnë njëra në tjetrën. Në to

paraqiten thjerrëza të zgjatura të vogla të ndërshtresave të filiteve, filito-argjilo-shisteve, kuarc-

mikave, gneiseve, serpentiniteve, diabaz-porfireve dhe më së shpeshti mermerët.

Mermerët dhe kalk-shistet (M)- shfaqen si thjerrëza të shumta me gjatësi deri 1 km, brenda

shisteve.


Faqe 28

Amfibolitet dhe shistet amfibolitike (A)- shfaqen si zona të ngushta dhe thjerrëza të zgjatura,

pothuajse në tërë pjesën perëndimore të masivit ultramafik. Janë të ndërtuara nga amfiboli,

plagjioklazi dhe kuarci, si përbërës kryesor. Në disa raste përmbajnë sasi më të mëdha të

epidotit dhe coisitit, por atëherë kalojnë në shiste amfibol-epidote. Kanë teksturë

nematoblastike. Amfiboli është i përfaqësuar nga horblenda e gjelbër me kokrriza të mëdha të

zgjatura, të cilat janë të orientuara paralel me foliacionin. Kuarci është me kokrriza të imta,

rrallë më të mëdha me errësim undular. Plagjioklazi është i rrallë dhe me kokrriza të

binjakëzura dhe të zgjatura, në drejtimin e foliacionit është i alteruar në sericit dhe kaolinë.

Gneisët (G)- paraqiten si thjerrëza të zgjatura në shiste me trashësi 20 m dhe gjatësi deri në një

kilometër. Ato janë të kataklazuara dhe sericitizuara. Janë të ndërtuara nga kuarci, albiti, biotiti,

si minerale të alteruara në agregatin e sericitit dhe kloritit, mandej granatit, apatitit, zirkonit,

sfenit dhe mineraleve metalore.

Harcburgitet (δ)- paraqesin masën kryesore dhe më të madhe të masivit ultaramafik të

Koznicës, me gjerësi 1-2 km dhe gjatësi mbi 10 km. Masivi përbëhet kryesisht nga harcburgitet.

Në përbërjen e tij merr pjesë olivina dhe enstatiti. Procesi i serpentinizimit të harcburgiteve

është shumë dobët i shprehur, përderisa kataklazimi është i shpeshtë, nga thyerja dhe bluarja e

kokrrizave deri në brekçëzimin e tërë shkëmbit. Vende-vende, shkëmbinjtë janë të plasaritur

nga një numër çarjesh të mbushura me karbonate dhe silic, që janë depozituar në rrugë

hidrotermale. Në masivin ultramafit të Koznicës shfaqen damare të piroksenit, si dhe të

peridotitit feldshpator.

Në brezin shistor, rreth masivit ultramafik të Koznicës, gjenden shistet e gjelbra, shistet epidot-

aktinolite, pastaj gabrot e alteruara, gabro-amfibolitet dhe shkëmbinj të ngjashëm. Është e qartë

që këtu është në pyetje formacioni diabaz-strallor, të cilin e ka metamorfizuar masivi

ultramafik.

2.2.4. Kretaku (Cr)

Formimet e Kretakut janë relativisht mjaft të përhapura në zonën e Artanës. Në Nënzonën e

Brendshme dhe Qendrore të Vardarit, janë zhvilluar formimet e Kretakut të Poshtëm dhe

Sipërm. Formimet e Kretakut të Poshtëm janë më të përhapura në krahasim me ato të Kretakut


Faqe 29

të Sipërm. Në Nënzonën Qendrore të Vardarit, janë të përfaqësuara formimet e Kretakut të

Poshtëm dhe Sipërm (Albian, Senomanian, Turonian).

Konglomeratet bazale, ranorët, alevrolitet dhe mergelet (Cr1,2)

Nënzonës Qendrore të Vardarit i takojnë: ranorët, alevroitet, mergelet dhe konglomeratet, me

trashësi deri në 500 m. Ato janë të përhapura në pjesën jugperëndimore të rajonit të Artanës.

Këto formime në zonën e Artanës shtrihen në mënyrë transgresive dhe fillojnë me

konglomerate bazale mbi formacionet e metamorfiteve. Konglomeratet ne veri të Artanës

përmbajnë blloqe të gëlqerorëve me mikro dhe makro fosile, në të cilat janë gjetur alga, korale

dhe farominifere. Janë përcaktuar format e: Bacinella irregularis, Thaumatoporella

parvovesiculifera, Trocholina cf.alpina, tubiphytes morronensis, Nautiloculina circilaris,

Clypeina? dhe të tjera. Ky asociacion tregon për vjetërsinë e shtresëzimin gjatë Jurasikut të

Sipërm dhe Kretakut të Poshtëm. Pasi që konglomeratet nga lartë kalojnë në njësinë ranore,

shumë është e mundur që konglomeratet dhe ranorët e tavanit të tyre të jenë më të rinj, të

Albian-Senomanianit (por nuk përjashtohet edhe vjetërsia e Turonianit).

Në këtë pjesë të njësisë, përkrah konglomerateve gjenden edhe brekçet, pastaj shtresa të

ranorëve, alevroliteve, argjiliteve, mergelëve si dhe sedimenteve tufogjene. Bazamentin dhe

pjesën kryesore të njësisë e përbëjnë ranorët, alevrolitet dhe mergelet, të cilat në zonën e

Artanës shtrihen mbi konglomerate.

Ranorët janë karbonatike ose hekurore, kokërrmëdhenj, kokërrmesëm dhe kokërrimët. Në

përbërjen e tyre hyjnë kokrrizat e kuarcit, plagjioklazit dhe fletëzat e muskovitit. Më tutje janë

të pranishme fragmente të kuarcit, stralleve, shisteve muskovite, mikrospariteve ranore,

argjiliteve hekurore dhe alevroliteve, si dhe copëza të rralla të serpentiniteve dhe diabazeve

shumë të ndryshuar. Çimentoja e tyre është e përzier: karbonatik i tipit poroz dhe silicor-

hekuror i tipit të kontaktit. Në fraksionet e rënda vërehet prania e mineraleve metalore dhe e

hematit-limonitit. Ranorët karbonatike në disa vende kalojnë në gëlqerorë me shumë rërë.

Ranorët e laminuar janë të ndërtuar nga ndërrime milimetrike të ranorëve me alevrolite.

Alevrolitet e argjilizuara kanë shtresa shumë të holla (lamine) vështirë të dallueshme, me ngjyrë

të shndritshme dhe të errët. Disa formacione ranore janë metamorfizuar. Intrasparitet ranore

janë të ndërtuara nga fragmentet e gëlqerorëve të rikristalizuar, gëlqerorëve dolomitik, mikritit

dhe mikrosparitit. Materia karbonatike merr pjesë me 47-49%. Mergelët janë ranore, me fletëza

të holla, me material karbonatik kripto deri në mikrokristalor, me përbërje rreth 33%. Gjenden


Faqe 30

edhe ndërfutje të rralla të mikrokonglomerateve dhe konglomerateve. Mikrokonglomeratet

ndërrohen në mes tyre me ranorët kokërrmëdhenj. Në ndërtimin e tyre marrin pjesë fragmente

të kuarcit, ranorëve, mikrosparitit, mikritit, sparitit, diabazeve të ndryshuara (metadiabazeve),

shkëmbinjve efuziv pelitik dhe shkëmbinjve magmatik acidik të kataklazuar. Çimento është

poroze-karbonatike dhe bazale. Konglomeratet përmbajnë përbërës të ngjashëm sikurse

mikrokonglomeratet.

2.2.5. Terciari

Në mbarimin e Kretakut ka përfunduar sedimentimi detar në këto treva. Vetëm në hapësirën e

Moravës së Binçës gjatë Oligocenit të Mesëm janë depozituar sedimentet e cektë detare.

Gjatë Terciarit ka ardhur deri te shkarëzimi, copëtimi dhe fundosja e formacioneve të vjetra dhe

formimi i baseneve (depresioneve) tektonike (fushëgropa tektone). Në këtë mënyrë u formuan

basenet liqenore me depozitime të ujërave të ëmbla dhe në disa vende me paraqitje të

rëndësishme të mineraleve të dobishme (basenet e Dukagjinit, Prizrenit dhe Drenicës, baseni i

Kosovës, Podujevës, i Moravës së Binçës me atë të Gjilanit dhe baseni i Strezocit dhe

Krivarekës). Në to janë shtresëzuar sedimentet e moshës së Paleogjenit dhe Neogjenit.

Me gjetjet themelore paleontologjike janë përcaktuar sedimentet e Oligocenit, Miocenit dhe

Pliocenit.

Proceset vullkanike kanë përfshirë pjesën lindore të Zonës së Vardarit dhe terrenin në lindje të

Rrafshit të Kosovës. Në pjesën lindore mund të dallohen dy zona vullkanike: vullkanitet e

brezit Strezoc-Artanë dhe Krilevës. Zona e parë është vazhdim i zonës së madhe vullkanike të

Kopaonikut, e cila shtrihet në drejtimin e juglindjes, kurse zona e dytë i takon përhapjes

vullkanike të kompleksit vullkanik të Leces, e cila shtrihet në veri të Artanës.

2.2.6. Paleogjeni

Konglomeratet (1Ol3)- përbejnë facien margjinale të basenit, kurse jashtë dislokimeve anësore

shihet që qëndrojnë transgresivisht mbi metamorfitet e Artanës. Kanë trashësi deri në 200 m.

Janë heterogjene, me kokrriza të trasha, dobët të lidhura, me copa pak të rrumbullakosura të

blloqeve të mermerëve, shisteve paleozoike, kuarcit dhe shkëmbinjve jeshil. Çimentimi është

argjilor-ranor. Në disa raste shtresohen së bashku me rërat dhe argjilat.


Faqe 31

Ranorët, argjilitet dhe mergelet (2Ol3)- me trashësi rreth 100 m, shtrihen mbi konglomerate.

Me radhë ndërrohen me gëlqerorët mergelor. Në mergelët dhe argjilitet e kësaj njësie në rajonin

fqinjë të Podujevës janë gjetur mbetje fosile të Oligocenit të Sipërm, kështu që e tërë sekuenca

e ujërave të ëmbla e basenit të Strezocit shikohet si e moshës së Oligocenit të Sipërm.

Gëlqerorët mergelor dhe dolomitet (3Ol3)- janë më të rinjtë në këtë sekuencë dhe me to ajo

përfundon. Kanë një trashësi rreth 80 m. Shtrihen në b ërthamën e një sinklinali të vogël të

cekët mbi ranorë, argjilite dhe mergele. Gëlqerorët janë të ujërave të ëmbla, pjesërisht edhe

mergelët e dolomitizuara me faunë gastropode (Planorbis etj.).

2.2.7. Mioceni

Gjatë moshës së Miocenit janë formuar shkëmbinjtë vullkanikë (andezitet, tufet dhe brekçet

vullkanike) dhe sedimentet e ujërave të ëmbla. Shkëmbinjtë vullkanikë gjendën në zonën e

Artanës, Kishnicës, Janjevës dhe Strezocit, kurse depozitimet e Miocenit, në zonën e Gjilanit

dhe Moravës së Binçës.

Brekçet andezitike (ω)- Përveç tufeve, në basenin e Sterzocit janë ndarë edhe brekçet

vullkanike me trashësi rreth 60 m, të cilat sikurse edhe tufet, shtrihen mbi sedimentet e ujërave

të ëmbla të Oligocenit të Sipërm dhe metamorfiteve të Artanës. Janë të ndërtuara nga

fragmentet e andeziteve me madhësi të ndryshme dhe janë të çimentuara me material tufor.

Andezitet (α)- janë të shtrira në zonën juglindore dhe verilindore të rajonit të Artanës dhe

paraqiten në formën e masave dhe rrjedhjeve vullkanike. Këta shkëmbinj i takojnë andeziteve

amfibol-piroksenike. Në përbërjen e tyre hyn plagjioklazi (rreth 45%), amfiboli dhe augiti,

kurse nga mineralet aksesore sfeni, apatiti, zirkoni etj. Masa kryesore është mikrokristalore,

kurse tekstura e shkëmbit është holokristalore-porfirike. Me proceset pasuese rregullisht janë

ndryshuar shumë: janë silicifikuar dhe karbonitizuar, kurse pjesërisht edhe të xeherorizuar me

(Pb, Zn).

Analizat petrografike për andezitet e Krilevës janë bërë edhe në laboratorin A.L.T.E.A &

GEOSTUDIO 2000 në Tiranë, në vitin 2010.

Janë analizuar dy kampion më shenjën M-6 dhe M-7. Me anë të këtyre analizave shkëmbi është

cilësuar si mikrodiorit. Dioritet janë shkëmbinj magmatike intruzive, me strukturë kokrrizore,


Faqe 32

me përbërje nga plagjioklazi acid, disa minerale feromagneziale, me përmbajtje shumë të vogël

të kuarcit ose nuk kanë fare kuarc. Në anën tjetër, andezitet janë ekuivalente efuzive të

dioriteve. Përmbajnë feldshpat, amfibol, biotit dhe piroksen. Nëse përmbajnë kuarc, atëherë

paraqesin varietetin kalues në dacite. Sipas përbërjes mineralogjike, ky shkëmb është më afër

andeziteve-daciteve e jo dioriteve. Edhe në hulumtimet e mëhershme, të cilat janë zhvilluar në

këto zona, të gjithë shkëmbinjtë e këtij tipi janë cilësuar si andezite. Nga analiza e të dy

kampioneve del se tekstura është magmatike, mikrrkokrrizore porfirike, deri mikrolitike

porfirike. Madhësia mesatare e kokrrizave është rreth 0.5 mm. Fenokristalet përfaqësohen nga

plagjioklazi (foto 2, 4), përmasat e kokrrizave te të cilëve arrijne deri >2 mm. Takohen edhe

fenokristale amfiboli, në formë të relikteve të kristaleve krejtësisht të alteruara, kanë madhësi

deri 2 mm në gjatësi. Fenokristalet përbëjnë rreth 5% të volumit të shkëmbit. Plagjioklazi shfaq

një zonalitet të qartë të riekulibrimit gjatë rritjes, si dhe binjakëzime të thjeshta (foto 3, 5).

Biotiti paraqitet ksenomorf, më përmasa të rendit 0.2 mm. Çimentimi është kryesisht

mikrokristalor dhe madhësia e kokrrizave luhatet nga 0.01 mm deri në 0.5 mm. Shpesh,

çimentimi mikrokristalor kalon deri në trajtë kriptokristalore e mikrolitike, gjë që shpreh edhe

natyrën hipoabisale të shkëmbit, deri efuzive, ndonëse nuk mund të themi se kemi të bëjmë me

andezit.

Në kampion nuk vërehet asnjë gjurmë e deformimit të kristaleve. I vetmi ndryshim midis

kampionit M-6 dhe M-7 qëndron në përmbajtjen e plagjioklazit (prej 60% deri në 65%) si dhe

të kuarci (7% të kampioni M-6, kurse 9% te kampioni M-7)

Përbërja e tyre minerale eshte:

-Plagjioklaz..............60 deri 65%

-Amfibol...................25 deri 30%

-Kuarc........................7 deri 9%

-Minerale opake.........1 deri 3%

-Biotit ...........................gjurmë


Faqe 33


Faqe 34


Faqe 35


Faqe 36

Foto 8. Masë vullkanike andezitike - ksenolit

Përbërja kimike:

Për të studjuar përbërjën kimike janë analizuar gjithsej 8 kampione, të cilët janë marrë nga

karrotieri i shpimit. Shkëmbi ka këtë përbërje kimike (“INKOS” sh.a. Kastriot, 2010):

Tabela 2. Raporti i analizave kimike (Instituti “INKOS” sh.a. 2010)

Emërtimet e mostrave Nr Parametrat Njësia Mostra 1

(2-3 m) Mostra 2 (10-11 m)

Mostra 3 (20-21 m)

Mostra 4 (29-30 m)

Mostra 5 (34-35 m)

Mostra 6 (44-45 m)

Mostra 7 (49-50 m)

Mostra 8 (69-70 m)

1 SiO2 (%) 25.70 27.57 25.86 23.48 26.33 20.75 22.33 29.36

2 Fe2O3 (%) 5.08 5.32 5.68 5.65 5.35 5.13 5.35 5.81 3 K2O (%) 0.35 0.55 0.33 0.51 0.40 0.27 0.34 0.49 4 Al2O3 (%) 18.94 11.70 10.21 10.90 11.60 10.66 9.69 12.64 5 CaO (%) 6.02 5.29 5.04 4.70 5.29 10.23 1.63 4.90 6 MgO (%) 1.99 2.07 2.05 1.87 2.15 1.60 11.65 1.73 7 SO3 (%) 0 0 0 0 0 0 0 0 8 H.P. (%) 5.57 3.95 3.72 3.77 3.73 11.70 9.83 6.35

Grafiku 1. Paraqitja grafike e analizave kimike

05

101520253035

1 2 3 4 5 6 7 8

SiO2 (%)

Fe2O3 (%)

K2O (%)

Al2O3 (%)

CaO (%)

MgO (%)

SO3 (%)


Faqe 37

Shkëmbinjtë e ndryshuar në rrugë hidrotermale janë të shpërndarë në rajonin e Artanës. Në

kuadrin e ciklit vullkanik të Neogjenit, gjatë proceseve aktive hidrotermale dhe metasomatike,

janë përfshirë të gjithë shkëmbinjtë rrethues: mermerët, shistet, shkëmbinjtë bazike dhe

ultrabazike, pastaj shkëmbinjtë sedimentare dhe vullkanike.

Mosha e sedimenteve është vendosur mbi bazën e korrelimit me sedimentet liqenore miocenike

të basenit të Dukagjinit, si dhe në bazë të mbetjeve fosile ostrakodike (Typhlocypris sp.1).

2.2.8. Plioceni

Në fundin e Miocenit dhe fillimin e Pliocenit, ka ndodhur depresioni (zhytja) tektonik në

hapësirën e sotme të Rrafshit të Kosovës, në të cilën janë depozituar sedimente Pliocenike të

ujërave të ëmbla, me shtresa të linjitit me vlerë të madhe ekonomike. Shtresat Pliocenike janë të

vendosura në mënyrë diskordante mbi shtresat më të vjetra të dyshemesë dhe anëve të basenit.

Plioceni i Kosovës është trajtuar prej kohësh dhe relativisht mirë. Mbi bazën e të dhënave të

shumë shpimeve të kryera, trashësia e përgjithshme e depozitimeve vlerësohet deri në 385 m.

Nën sedimentet e Pliocenit janë konstatuar shtresa të Kretakut të Sipërm dhe serpentinite.

Sedimentet bazale, me trashësi deri në 250 m, përbëhen nga argjila ranore, karbonatike dhe

qymyre me shtresa të shpeshta të zhavorreve dhe konglomerateve (“kompleksi aluvialo-

proluvial”). Pjesa tavanore e horizontit qymyror përbëhet nga argjilat e yndyrshme të

ranorizuara dhe mergelizuara, si dhe nga rërat me shtresa të rralla të gëlqerorëve - bigar. Realn

përfundimtare të sedimentimit është formuar paketimi i zhavorreve dhe rërave.

Mosha e depozitimeve është vendosur nga gjetja e mbetjeve fosile të buta, nga një faunë e

studiuar jo mire e ujërave të ëmbla: Congeria “ornithopsis”, Viviparus viquestneli, Kosovia

orvata, K.pavlovici, Fossarulus tetracarinatus, si dhe ostrakodet (Condana veljae, Candona

sp.). Mendohet se shtresat e qymyreve dhe sedimentet dyshemore janë të moshës së Pontianit

të Sipërm.

Mbi bazën e analizave të ndërtimit të sedimenteve dhe facieve, dallohen dy grupe të

depozitimeve Pliocenike: rërat e argjilat me linjit dhe zhavorret dhe rërat e argjilat me rërë.

Rërat dhe argjilat me linjit (Pl1) - Disa pjesë qendrore të basenit të Strezocit, ndërtohen nga

alevrolite dhe nga argjila ranore tejet të imta, rëra dhe alevrolite kokërrimëta, pastaj karbonatet,


Faqe 38

argjilat mergelore hekurore (“seria qymyrore”) me trashësi rreth 380 m. Në pjesët periferike të

basenit, sedimentet argjilore kalojnë në sedimente të rërave dhe zhavorreve.

Fraksionet e lehta të këtyre sedimenteve, përbëhen nga kuarci, pastaj agregatet silicore të

shkëmbinjve, limoniti, feldshpati dhe muskoviti. Në fraksionet e rënda, më i shpeshtë është

epidoti, mineralet metalore, hematiti, pastaj rutili, pirokseni, turmalina, kloriti, granati dhe

zirkoni.

Zhavorret, rërat dhe rërat argjilore (Pl1)- Kryesisht janë të shtrira në krahët anësor të basenit,

kurse në disa vende paraqiten edhe si mbetje erozive, kryesisht në formacionet e vjetra, në

lindje dhe perëndim të basenit të Kosovës.

Ky formacion sedimentues, me trashësi mbi 350 m, paraqet ekuivalentin anësor dhe afër bregor

të sedimenteve argjilore ranore dhe qymyrore.

2.2.9. Kuaternari

Formimet Kuaternare kanë një shpërndarje më të gjerë në basenin e Kosovës dhe basenin e

Moravës së Binçës. Janë ndarë tipe të ndryshme gjenetike të facieve liqenore-tokësore të

moshes së Pleistocenit dhe Holeocenit.

Pleistocenit i takojnë sedimentet liqenore, tarracave lumore dhe proluviumi i vjetër, kurse

Holeocenit i takojnë deluvionet, proluvionet dhe aluvionet.

2.2.10. Pleistoceni

Tarracat lumore- Janë dalluar dy lloje: tarraca e parë dhe e dytë lumore. Tarraca e parë lumore

(t1) është konstatuar në të majtë të lumit të Marecit.

Këtu është futur edhe tarraca lumore në anën e majtë të lumit të Marecit dhe përroit të

Kukavicës, ku lartësia relative e tyre 50-80 m mbi rrjedhjet e tanishme të lumenjve, mund të

shpjegoje intensitetin e gërryerjes së Krivarekës.

Sedimentet e kësaj tarrace lumore përfaqësohen nga zhavorret dhe rërat me thjerrëza të

konglomerateve.


Faqe 39

Tarraca lumore e dytë (t2), në shumë vende përcjell rrjedhjen e tanishme të lumenjve. Të tilla

janë evidentuar rreth lumit të Marecit, në lartësi relative 2-5 m.

Në përbërjen e këtyre tarracave marrin pjesë zhavorret dhe rërat. Tarracat e para lumore janë

sinkronike me depozitimet proluviale dhe në aspektin e lartësisë përputhen me to.

2.2.11. Holoceni

Aluvionet (al)- Përgjatë të gjitha rrjedhjeve lumore, kryesisht në pjesët e rrafshëta janë zhvilluar

depozitimet aluviale ose (bartjet lumore të depozituara) nga materiali lymor, rërat, zhavorret.

Sipërfaqet më të mëdha të aluvioneve janë formuar rreth lumit të Marecit.

2.3. Karakteristikat tektonike

Rajoni i Artanës në kuptimin tektonik i takon plotësisht Zonës së Vardarit si njësi tektonike e

Dinarideve të Brendshme (Figura 8).

Zona e Vardarit (në kuptimin e gjerë sipas M. Dimitrijevićit) është ndarë në tri nënzona:

Eksterne (e jashteme), Qendrore dhe Interne (e brendeshme). Sipas Dimitrijevićit zona e

Vardarit përfshin zonën nga thyerja Mirasale-Glavicë (Shpjeguesi Ferizaj) e deri te thyerja e

Tupallës (Shpjeguesi Vranje). Ekziston edhe një mendim tjetër për shtrirjen e Zonës së

Vardarit, që në lindje shkon vetëm deri te zona e thyerjeve tektonike Tirince-Dobrqan-Krive

Njive (Vukanović M. etj, Shpjeguesi Vranje, dhe Karamata S. etj). Kufiri lindor i Zonës së

Vardarit sipas Vukanović M., Tirince-Dobrqane-Krive Njive paraqet kufirin lindor të Zonës së

Vardarit në kuptimin e ngushtë, që faktikisht përfshin vetëm nënzonën eksterne e qendrore të

Dimitreijevićit M.

Formacionet Mesozoike dhe metamorfitet e Artanës dhe Zhegocit të Zonës së Vardarit, kanë

përjetuar të gjitha fazat e orogjenezës Alpine, kështu që janë shumë të rrudhosura. Depozitimet

Terciare, nga ana tjetër, nuk janë rrudhosur. Ato janë prekur vetëm nga tektonika e re bllokore

alpine, ku janë formuar basenet Terciare të Kosovës dhe Strezocit, (basenet e cekëta të

Moravës së Binçës dhe Gjilanit, që kryesisht janë formësuar në rrugë erozive).

Gjatë orogjenezës Alpine, formacionet e Zonës së Vardarit, anash janë shumë të shtypura

(ngushtuara), mandej të shkëputura nga zhvendosjet gjatësore dhe të mbihipura në drejtimin


Faqe 40

jugperëndimor. Shtresat në shumicën e rasteve kanë fituar kënde shumë të forta rënie (450-900),

më së shpeshti nga verilindja, kurse sedimentet e Jurasikut dhe Kretakut, në shumë vende janë

të kthyera në pozita inverse. Strukturat e rrudhosura rrallëherë janë të plota dhe percaktohen me

veshtiresi, ose mund të thuhet se janë plotësisht të deformuara. Në zonën e Koznicës, pozita e

masivit ultramafik ndaj shisteve anësore ndryshon nga pozicioni i zakonshëm i shtrirjes së

formacioneve. Shfaqjet e melanzhit ofiolitik të ricikluar, tregojnë për ekzistencën e shumë

hullive të thella gjatë periudhës së Jurasikut dhe Kretakut dhe për jouniformitetin tektonik të

zonës së Vardarit. Koha e metamorfizmit të shkëmbinjve të Artanës nuk dihet, por gjithsesi,

është para-Jurasike. Sipas Beack GmbH 2008, në hartën e re digjitale të Kosovës, janë paraqitur

të moshës Paleozoike (Pz). Megjithatë, metamorfizmi i shkëmbinjve të melanzhit ofiolitik,

përgjatë pjesëve anësore, rreth masivit ultramafik të Koznicës, ka ndodhur gjatë fundit të

Jurasikut.

Sedimentet Terciare të basenit të Sterzocit janë horizontale dhe shtrihen në mënyrë transgresive

mbi terrenet e vjetra të rrudhosura.

2.3.1. Nënzona e Brendshme e Vardarit

Në Masën Serbo-Maqedone, Dimitrijević dallon anën (skajin) perëndimore dhe pjesën qendrore

(bërthamën). Skaji (ana) perëndimore e Masës Serbo-Maqedone, shtrihet prej zonës së

thyerjeve Tirincë-Dobrqane-Krivenjive, në perëndim e deri te dislokacioni i Tupallës, në lindje

(shpjeguesi-Vranje). Nga ky dislokacion me tutje në lindje vazhdon pjesa qendrore e Masës

Serbo-Maqedone.

Nënzona e Brendshme paraqet kryesisht skajin perëndimor të Masës Serbo-Maqedone, të

ripërpunuar në rruge tektonike, me simetri triklinike, i tektonizuar nga orogjeneza Alpine dhe

me metamorfizim të dobët të rreshpeve kristalore.

Në territorin e Kosovës, nënzonës interne të Vardarit i takon hapësira prej thyerjes tektonike të

Merdarit, Merdar-Orlan-Krilevë-Strezoc (Shpjeguesi i Podujevës) e zonës së thyerjeve

Tirince-Dobrqan-Krivenjive (Shpjeguesi-Vranje), në perëndim, e deri te dislokacioni i Tupallës

(shpjeguesi-Vranje), në lindje, i cili paraqet kufirin lindor të Zonës së Vardarit në kuptimin e

gjerë, e njëkohësisht kufirin perëndimor të zonës Qendrore (bërthamës) së Masës Sebo-

Maqedone (Kosovë- Masivi Kristalin Dardan).


Faqe 41

Kjo njësi tektonike, me ndërtim shumë kompleks, përfshin metamorfitet e Artanës me Kretakun

dhe Terciarin transgresiv, melanzhin ofiolitik të Jurasikut, pjesërisht të metamorfizuar, me trupa

të zgjatur të peridotiteve, gabrove, diabazeve, pastaj shkëmbinj të ndryshëm të Kretakut me

melanzhin e ricikluar, si dhe sedimentet Terciare me vullkanitet. Nënzona e Brendshme e

Vardarit, në verilindje kufizohet me basenin e Strezocit, kurse në perëndim me Nënzonën

Qendrore të Vardarit. Kufiri i saj, nga baseni i Stezovcit është përcaktuar përmes dislokacionit

të Bolecit, e përcjellë me shkarje më të vogla tërthore. Në brendësinë e nënzonës vërehen dy

mbihipje të mëdha dhe disa zona të zhvendosura. Përgjatë mbihipjes Gllama-Gjilan janë

metamorfitet e Artanës të lëvizura mbi melanzhin ofiolitik të Jurasikut, në drejtimin e

jugperëndimit, kurse përgjatë mbihipjes tjetër Hanroc-Cernicë, sedimentet e Kretakut të

Poshtëm, shtrihen mbi melanzhin e ricikluar dhe sedimentet tjera të Kretakut të Sipërm. Zona e

shkarjeve meridionale dhe atyre tërthore, shtrihet përgjatë metamorfiteve të Artanës, duke

përfshirë edhe vetë hapësirën e minierës. Zona e shkarjeve gjatësore, e përcjellë me disa shkarje

tërthore, ndodhet në lindje dhe perëndim të kodrës së Gllamës dhe në lindje të Janjevës.

Melanzhi ofiolitik i Jurasikut dhe ai i ricikluar i Kretakut, janë mbërthyer nga zhvendosjet

tektonike.

Blloku tektonik i Koznicës, nga ambienti rrethues dallohet për shkak të metamorfizmit të

shkëmbinjve, nga pozita e ultramafiteve dhe rreshpeve, ndaj shkëmbinjve dhe formimeve tjera

rrethuese. Ky bllok, nga ana lindore kufizohet me një shkarje normale, kurse nga ana

perëndimore me shkarje reverse, përgjatë së cilës metamorfitet e Koznicës janë mbishtrirë në

melanzhin ofiolitik. Brendësia e bllokut është e ndërprerë nga një numër i shumtë i shkarjeve

me drejtime të ndryshme.

2.3.2. Nënzona e Qendrore e Vardarit

Sipas Dimitrijević M., (Geologija Jugoslavije, faqe106, Fig. 37), Nënzona Qendrore e Vardarit

kufizohet në perëndim me Nënzonën e Jashtme dhe në lindje me Nënzonën e Brendshme të

Vardarit (EVSZ- Nënzona e Jashtme e Vardarit, IVSZ-Nënzona e Brendshme e Vardarit).

Nënzona Qendrore e Vardarit shtrihet prej thyerjeve tektonike Grashtice-Trudë-Janjevë- Ravan

(Dimitrijević, Geologija Jugoslavije Fig. 37), në perëndim, e deri te zona e thyerjeve tektonike

Tirince–Dobrqan- Krive Njive. Në shpjeguesin e Vranjes, deri te kjo thyerje shtrihet Zona

Tektonike e Vardarit, por nuk theksohet se për kufirin e cilës nënzonë bëhet fjalë.


Faqe 42

Në Rajonin e Artanës, Nënzona Qendrore e Vardarit, në zonën e studimit, zë pjesën

perëndimore të planshetit dhe përfaqësohet nga blloku tektonik i Koznicës dhe një pjesë e

bllokut Kretasik të konglomerateve bazale të Artanës.

2.3.3. Baseni i Strezocit

Hapësira e këtij baseni (Figura 8), vetëm në një pjesë të vogël i takon zonës së Artanës dhe

është i mbushur nga depozitimet e ujërave të ëmbla të Oligocenit dhe nga vullkanitet e

Miocenit. Nga metamorfitet e Artanës dhe sedimentet e Kretakut e ndan zhvendosja

(dislokacioni) e Bolecit, e shoqëruar me disa shkarje më të vogla. Depozitimet e Oligocenit

ndërtojnë një sinklinal të drejtë, me bosht, i cili zhytet në drejtimin veri-veriperëndim.


Faqe 43

Figura 8. Harta tektonike e zonës së Artanës

2.3.4. Historiku i formimit të terrenit

Hapësira e planshetit të Ferizajt K34-55/4 i takon Zonës së Vardarit dhe një pjesë e vogël

Masivit Kristalin Dardan, kështu që historia e formimit të saj është e lidhur për historinë e

formimit të këtyre njësive.

Historia e formimit të këtyre formacioneve gjeologjike gjatë Jurasikut dhe Paleozoikut, është e

lidhur për basenet e mëdha oqeanike të Mesdheut, subduksionit në brezin ofiolitik dhe lëvizjen

e pllakave. Këto ngjarje gjeologjike të rëndësishme për tërë Mesdheun, kanë rezultuar këtu në

formimin e melanzhit dhe masiveve ultramafike.


Faqe 44

Gjatë Kretakut të Sipërm, lëvizjet orogjene gradualisht janë forcuar. Në fillim të Senomanian-

Turonianit lëvizjet kanë qenë të forta, në fillimin e Senonianit edhe më të forta e në fundin e

Senonianit dhe fillimin e Paleogjenit shumë më të forta. Lëvizjet tektonike gjatë Senonianit,

kanë shkaktuar transgresion, që përfshin hapësira shumë të gjera. Gjatë kësaj kohe ndodh që

disa zona shkëputen, shkarëzohen, zhyten dhe anash ndrydhen. Më vonë, nga fundi i Senonianit

dhe fillimi i Paleogjenit, fillojnë lëvizjet më të forta të cilat formojnë palosje, shkarje dhe

mbihipje. Shtypjet anësore janë me shtrirje zakonisht VL-JP, mbihipjet shtrihen në drejtimin e

jugperëndimit. Terreni ngrihet dhe ndërpritet sedimentimi i mëtejshem ku formohet një reliev

përafërsisht i ngjashëm me këtë të sotmin. Fillon faza liqenore kontinentale, e cila zgjat përgjatë

Paleogjenit dhe Neogjenit deri në Pliocenin e Poshtëm.

Në pjesët e ulëta e të rrafshëta, përgjatë lumit të Marecit dhe rrjedhjes së tij, janë depozituar

sedimente të Kuaternarit të përfaqësuara nga materialet e tarracave lumore.

Zhvillimi i terrenit të Zonës së Vardarit, karakterizohet me zhvillimin e fuqishëm të melanzhit

ofiolitik të Jurasikut, disa pjesë të metamorfizuara dhe melanzhin e ricikluar të Kretakut, me

ekzistimin e sedimentimit detar e liqenor të Oligocenit me vullkanitet e tyre, sedimentimin e

shtresave miocenike liqenore dhe vullkanizmin e tyre. Hapësira e Zonës së Vardarit, si tërësi,

ka qenë tektonikisht më labile në krahasim me zonat tjera tektonike

Pa marrë parasysh se në çfarë basenesh u formuan depozitimet e shkëmbinjve para Jurasikut,

ato më vonë u metamorfizuan dhe u shndërruan në shistet kristaline të Artanës. Para

metamorfizmit të shkëmbinjve të zonës së Artanës, granitet e kësaj zone janë gneisifikuar.

Pas metamorfizmit të shkëmbinjve të Artanës, në fillim të Jurasikut, në Nënzonën Qendrore dhe

të Jashtme të Vardarit, fillojnë lëvizje të fuqishme orogjenike, të cilat e ndryshojnë mjaft

relievin detar dhe tokësor. Baseni anash ndrydhet dhe thellohet, ndërkaq terreni i ndërtuar nga

shkëmbinjtë e vjetër shkarëzohet. Përgjatë zhvendosjeve gjatësore formohen grabene të

ngushta, të thella me drejtim shtrirjeje VP-JL, të lidhura për zonën e subduksionit. Në Nënzonat

Qendrore dhe të Jashtme të Vardarit, bëhet depozitimi i melanzhit ofiolitik me olistolite të

shkëmbinjve ultrabazik dhe bazik, mermerëve, gëlqerorëve të mermerizuar, shisteve kristalore

dhe shkëmbinjve të tjerë. Në melanzhin ofiolitik të Nënzonës Qendrore të Vardarit, nga fundi i

Jurasikut, depërton masivi ultramafik i Koznicës, i cili në pjesët anësore të tij i ndryshon

shkëmbinjtë e melanzhit në shiste kristalore.


Faqe 45

Nga fundi i Kretakut të Poshtëm dhe fillimi i Kretakut të Sipërm, Nënzonën Qendrore të

Vardarit e përfshijnë lëvizje të reja tektonike që shkaktojnë një transgresion të madh.

Transgresioni përfshin zonën e Artanës, ku mbi metamorfite, depozitohen konglomeratet bazale

heterogjene, pastaj ranorët, alevrolitet, mergelet etj. Anët e basenit të mëhershëm të Kretakut të

Poshtëm, në pjesën e Nënzonës Qendrore të Vardarit, zhvendosen dhe zhyten, kështu që në këtë

rajon të zgjeruar, depozitohen ranorët, alevrolitet dhe mergelet, pa ndonjë prezencë të

rëndësishme të konglomerateve bazale.

Lëvizje edhe më të fuqishme tektonike ndodhin në fillimin e Senonianit, kur edhe përfshijnë që

të dyja nënzonat dhe shkaktojnë zhvendosje të rëndësishme të linjave bregore në tërë hapësirën

e Zonës së Vardarit. Në hapësirën e Artanës ndodh regresioni. Me shkarëzimin dhe thellimin e

një pjese të fundit të basenit të Nënzonës Qendrore, në zonën e burimeve të lumit të Akllapit

dhe Përroit të Kishës, është formuar hulli, në të cilën është depozituar melanzhi ofiolitik i

ricikluar.

Në fundin e Senonianit dhe në fillim të Paleogjenit, ndodhin lëvizjet më të fuqishme orogjenike

në historinë e formimit të terrenit të rajonit të gjerë. E tërë hapësira ngrihet mbi nivelin e detit,

baseni i Senonianit zhduket dhe ndërpritet sedimentimi i mëtejshëm. Të gjitha formacionet,

ndrydhen (mblidhen), shkarëzohen dhe lëvizin si mbihipje. Strukturat e mëhershme

rirrudhosen, marrin forme përfundimtare dhe formohen struktura të reja. Njësitë litologjike

shpesh marrin pozicion invers, ose mbihipen mbi njëra tjetrën. Formacionet dhe strukturat

marrin një drejtim shtrirjeje VP-JL, me përjashtim të njësisë së Koznicës, e cila ka një kthim

nga verilindja. Forma e relievit bëhet e përafërt me atë të sotmen.

Pas Senonianit, gjatë Paleogjenit, fillon faza liqenore-tokësore. Në Nënzonën Qendrore dhe të

Jashtme të Vardarit, mungojnë formimet e Paleocenit, Eocenit dhe Oligocenit të Poshtëm. Kjo

sipas gjitha gjasave tregon për lidhjen ujore të kësaj zone me rajonin detar të Egjeut, si më të

afërmin. Depozitimet liqenore të ujërave të ëmbla të Oligocenit të Sipërm e mbushin basenin e

Strezocit. Vullkanizmi i fuqishëm andezit i Miocenit, përfshin zonën e Artanës dhe basenin e

Strezocit.


Faqe 46

2.4. Karakteristikat metalogjenike

Territori i Kosovës është pjesë e Brezit Metalogjenik Euroazian Tethys-ian (BMET). Ai është

formuar gjatë kohëve të Mesozoikut dhe pas Mesozoikut, në zonën e ish-oqeanit Tethys-ian

dhe brezin jugor të Euro-Azisë, me pllakat e Afro–Arabisë dhe Indisë në veri dhe jug. Ai

shtrihet nga Mesdheu Perëndimor, përmes Alpeve, Dinarideve, Albanideve, Helenideve dhe

Europës Juglindore, nëpërmjet Lesser Kaukazit, Hindokush-it dhe Pllajës së Tibetit, deri në

Birmani dhe Indonezi, duke u lidhur me Brezin Metalogjenik të Pacifikut Perëndimor. Rajoni

Karpato – Ballkanik është një nga sektorët BMET, i karakterizuar nga disa tipare specifike

(web - faqja KPMM-së).

Evolucioni i përgjithshëm gjeotektonik i rajonit ku ka qenë formuar BMET, është i lidhur

ngushtë me historinë e Tethys-it. Ai është i karakterizuar nga hapja, zhvillimi i harqeve

ishullore dhe mikropllakore, nga mbyllja dhe ngjitja e mikropllakave me Euro-Azinë,

subduksioni i koreve oqeanike si dhe përplasja e kontinenteve, përplasjet kontinent – harqe

ishullore dhe nën zhvendosjen e koreve kontinentale. Zhvillimi i vendburimeve xeherore dhe i

njësive krahinore metalogjenike, është i shoqëruar me ndërtime tektonike specifike, brenda

sektorëve individuale të BMET (web - faqja KPMM-së).

Bazuar në konceptin e tektonikës së pllakave, është e mundur të dallojmë këto fenomene

gjeologjike:

Riftëzimi ndërkontinental (skarne të oksideve të hekurit të shoqëruara me intruzione hipo-

abisale, vendburime vullkanogjene, hidrotermale dhe vullkanogjeno – sedimentare të lidhura

me veprimtarinë vullkanike (subvullkanike, që përmbajnë vendburime të temperaturave të

ulëta: Pb, Zn, Ba, Hg, Fe, Mn, të vendosura gjatë brezimeve kontinentale dhe të përfaqësuara

nga shkëmbinjtë karbonatik, që kanë në gjininë e tyre sulfure të Pb-Zn dhe Hg)

Mineralizimi i shoqëruar me zonat e hapjes oqeanike - të shoqëruara me seritë ofiolitike,

veçanërisht brenda Dinarideve dhe Albanideve, do të përmendim: kromitet, sulfuret e Ni-Co-Cu

(pirotina-kalkopiriti-pentlanditi-magnetiti në bashkëshoqërim me Au dhe Ag, magnetit titano-

hekuror dhe piriti–kalkopiriti ndodhen në gabro, vendburimet vullkanogjeno–sedimentare me

sulfure piritike të bakrit dhe vendburime të hekur-manganit shtresor).

Mineralizimi në zonat e lidhura me subduksion - vendburime të skarneve të Fe – metalet bazë,

vendburimet porfire të bakrit, (që përmbajnë Au dhe PGM), vendburime vullaknogjeno –


Faqe 47

hidrotermale të lidhura me komplekset vullkano – intruzive të serive kalcium – alkaline (që

përmbajnë Pb, Zn, Cu, Au, Ag).

Mineralizimi i lidhur me veprimtari magmatike në zonat kontinent–kontinent pas përplasjes -

vendburimet hipoabisale dhe nivelet vullkanike të: Pb, Zn, Au, Ag, B, Sb, As, Tl, Mo, Mg.

Në zonat e Ballkanit mund të identifikohen shumë provinca të mëdha metalogjenetike

(Provincat metalogjenetike Alpine, Dinarike, Albanide, Serbo-Maqedonase, Karpato-

Ballkanike, Helenike). Kosova është pjesë e dy prej këtyre njësive metalogjenetike: Provincës

Metalogjenentike Serbo–Maqedonase (Masivi Kristalin Dardan) dhe Provinca Metalogjenetike

Dinarike (Zona e Vardarit). Kufiri midis Provincës Serbo–Maqedonase dhe Dinarike është brezi

jugperëndimor i Zonës së Vardarit (web - faqja KPMM-së).

Provinca Metalogjenetike Serbo-Maqedonase, ka rëndësi shumë të madhe për Kosovën. Kjo

njësi është e zhvilluar gjatë zonës së vijës së kontaktit të ish-oqeanit. Vendburimet xeherore

janë përgjithësisht të bashkëshoqëruara me komplekset vullkano–intruzive të Oligocen–

Miocenit të serisë kalcium–alkaline. Vendburimet më të shquara (Stantërg, Belo Bërdë, Cërnac,

Hajvali, Kishnicë, Artanë etj.) përmbajnë plumb dhe zink, me një përmbajtje të bakrit dhe

antimonit, të shoqëruara me ar, argjend, arsenik, talium, bismut dhe hekur. Takohen shumë

rajone xeherore. Në Kosovë, rajoni xeheror i Albanikut është shumë i rëndësishëm, i

karakterizuar nga zëvendësimi hidrotermal - metasomatik dhe tipet damarore të Pb dhe Zn dhe

metaleve të tjera (Ag), (web - faqja KPMM-së).

Kjo provincë, kryesisht është e vendosur në brendësi të Dinarideve (si njësi gjeotektonike

krahinore), por shtrihet përtej tyre në Albanide dhe Helenide. Mineralizimi xeheror endogjen i

provincës Dinarike, është në pjesën më të madhe i lidhur me dy epoka metalogjenike: epokën

Herciniane më të vjetër dhe atë Alpine më të re (web - faqja KPMM-së).

Mineralizimi kryesor i Kosovës është i shoqëruar me kompleksin ofiolitik të Jurasikut të

Mesëm–Sipërm (vendburime podiforme, peridotit-pioroksenite që përmbajnë Cr, Ti, Fe).

Në mënyrë sporadike, mineralizimet e Ni dhe Cu mund të gjenden brenda njësive ultramafike

Jurasike. Ato kanë qenë formuar njëlloj si Cr dhe Ti, nga një segregacion i lëngshëm gjatë

diferencimit magmatik (web - faqja KPMM-së).

Pozicionimi i rajonit të Artanës në metalogjeninë e Kosovës


Faqe 48

Rajoni i Artanës i takon Provincës Metalogjenike Dardane (PMD), ose sipas Dimitrijević

(PMSM) Provinca Metalogjenike Serbo-Maqedone. Nëse shkojmë tutje, duke e detajuar nga

aspekti i ndarjes metalogjenike, ky rajon është pjesë e Zonës Minerogjenike të Vardarit (ZMV),

(nënzonës minerogjenike të brendshme (NMBV) dhe qendrore të Vardarit (NMQV)). Brenda

rajonit të Artanës (zona e studimit) shtrihet një fushë xeherore (FXA), katër vendburime të Pb,

Zn, Mn, Ag, Au dhe dy miniera, miniera e Artanës (aktive) dhe miniera e vjetër e manganit (jo

aktive). Ky klasifikim është bërë nga Dimitrijević M., duke u bazuar në karakteristikat

metalogjenike dhe minerogjenike të zonave. Në vitin 2009 është punuar edhe harta

metalogjenike digjitale e Kosovës nga “Beack” për KPMM-në në Prishtinë (Figura 9.).


Faqe 49

Figura 9. Harta metalogjenike e rajonit të Artanës, Beack 2009-KPMM-Prishtinë (FXA-

Fusha xeherore e Artanës, hy - zonë hidrotermale, an - andezite, Vb-vendburimet, dhe

shfaqjet e metaleve Au, Cr, Pb, Zn)

Figura 10. Harta metalogjenike e kombinuar e rajonit të Artanës, (Arkivi “Trepça” –

Artanë, M.Shabani)


Faqe 50

2.4.1. Vështrim mbi mineralet e dobishme

Hapësira e përfshirë në rajonin e Artanës paraqet një zonë shumë të rëndësishme xeherore, me

depozitime minerale të prejardhjes endogjene (aktiviteteve magmatike, hidrotermale). Nga

aspekti i vlerës ekonomike, më të rëndësishme janë zonat me xeherorizime të Pb-Zn, të lidhura

me vullkanizmin e Terciarit, të epokës metalogjenike Alpine.

Mineralet e dobishme që janë formuar gjatë veprimit të magmatizmit të Miocenit të Mesëm,

shfaqen në pjesën qendrore të rajonit (fusha xeherore e Artanës).

Fusha xeherore e Artanës – (Figurat 8-9.) përfshin një hapësirë prej rreth 100 km2 dhe gjendet

në pjesën verilindore të rajonit të gjerë të studimit. Në ndërtimin gjeologjik të fushës xeherore

marrin pjesë në masë më të madhe metamorfitet e Artanës, masivët ultrabazike, formimet e

Kretakut, kompleksi i sedimenteve vullkanik të Terciarit dhe damarë të përbërjes granodiorite.

Miniera e Artanës është vendburim sulfur (në zonën e oksidimit) i vendosur në shiste, i lidhur

me zonën zhvendosëse Guri i Keq - Përroi i Ngjyrosur - Guri i Ngulur, me shtrirje VVP-JJL.

Xeherorizimi paraqitet në forma të ndryshme: trupa minerale metasomatike, damarë,

shtokverke, etj., kurse në përgjithësi merr pjesë hekuri sulfur (piriti dhe pirotina) me

pjesëmarrje të lartë të sfaleritit e galenitit dhe elementet shoqerues: argjendi, kadmiumi, bismuti

dhe ari. Në vendburim janë formuar sasi të konsiderueshme të sideritit dhe hallauzitit.

Xeherorizimi ka ndodhur në gëlqerorë, mbi të cilët vijnë shistet si ekran. Vendburimi është i

dimensioneve të mëdha dhe i studiuar ndërmjet kuotave 1,040 m dhe 450 m, me përmbajtje

mesatare të Pb-Zn mbi 9%.

Vendburimi i “Manganit”, “Përroit të Ngjyrosur”, “Përroit të Thartë” dhe “Kaltërinës”, janë

vendburime hidrotermale të Pb-Zn-Ag-Au, të lidhura me zonën zhvendosëse tektonike me

shtrirje VVP-JJL, përgjatë së cilës, së pari janë derdhur andezitet dhe më vonë kanë qarkulluar

tretjet hidrotermale.


Faqe 51

Përveç vendburimeve xeherore të Pb-Zn të përmendura të Artanës, janë konstatuar edhe shfaqje

xeherore në sipërfaqe ose gjatë shpimeve në lokalitetet: Mëhalla e Kllokoqve, Kriva Reka (si

vazhdim i vendburimit të Artanë), Grozniqeci, Kapatina, Kalaja, Kisha Sase, Kllobukar, Përroi i

Thiut, Boleci, Modragllava etj.

Serinë metamorfike të Artanës e përbëjnë tri formacione:

1. Gneisët, shistet hetoregjene dhe shkëmbinjtë karbonatike

2. Shkëmbinjtë e metamorfizuar diabaz-strallor (amfibolitet) dhe

3. Gneis-granitet dhe pjesërisht serpentinitet.

Shkëmbinjtë karbonatikë të serisë së Paleozoikut, të përfaqësuar nga mermerët, gëlqerorët,

dolomitet dhe kalk-shistet, kanë pjesëmarrje të rëndësishme në ndërtimin gjeologjik dhe

depozitimin e tretjeve xeherore.

Formimet e Kretakut të hershëm janë prezent në pjesën verilindore dhe jugperëndimore të këtij

lokaliteti. Ato përfaqësohen nga shkëmbinjtë karbonatikë, konglomerate, ranorë, mergele dhe

argjila. Këta shkëmbinj kanë shërbyer për depozitimin e tretjeve xeherore. Formimet Terciare

janë të përfaqësuar si depozitime liqenore Oligocene dhe Pliocene (sedimentet e basenit të

Strezocit) në pjesën verilindor si dhe kompleksi vullkanogjeno-sedimentar.

Kompleksi vullkanogjeno-sedimentar i Terciarit është i zhvilluar në një sipërfaqe prej 17 km2

në pjesët e fshatit Miganovc, Staro Bushincë, Jasenovik dhe Gollubar. Janë të ndërtuar në

pjesën më të madhe nga brekçet vullkanike, derdhjet dhe mbetje në trajtë shtylle amfibolitike

(faza e parë e vullkanizmit) dhe andeziteve me piroksen (faza e dytë e vullkanizmit). Edhe ky

kompleks ka shërbyer si mjedis i depozitimit të xeherorëve.

Në aspektin e zhvillimit tektonik, dominojnë strukturat e orientimit Dinarik, strukura bazë VP–

JL. Strukturat rrudhosëse janë të zhvilluara në sedimentet e Paleozoikut dhe në formimet e

Kretakut, të prishura nga strukturat shkarëse dhe zhvendosëse. Po ashtu, janë prezentë edhe

strukturat me shtrirje LLP–PPJ dhe VL–JP. Strukturat e magmatizmit të Terciarit dhe

depozituese, me shtrirje VP, janë të lidhura për zonën thyerëse të Artanës. Në fushën xeherore

të Artanës paraqitet edhe mangani i formuar në zonën e oksidimit. Në disa lokalitete, përveç

Pb-Zn takohet dhe hallauziti.


Faqe 52

Xeherorët e Pb-Zn në këtë fushë xeherore, paraqiten në vendburimet e: “Përroit të Ngjyrosur”,

“Minierës së Manganit”, “Kaltërinës” dhe “Përroi të Thartë”. Ka gjithashtu shumë shfaqje

xeherore të konstatuara me punime gjeofizike, gjeokimike, shpime ose shfaqje sipërfaqësore, si:

Mëhalla Kllokoqi, Kriva Reka, Grozniqeci, Kopatinë, Kala, Kisha Sase, Kodra e Madhe,

Kolbukar, Bushincë, Përroi i Thiut, Bolevci, etj.

2.4.2. Vendburimi “Përroi i Ngjyrosur” i Artanës

Ky vendburim është sulfur - oksid, i cili është i depozituar në shistet e Paleozoikut (Figura 11.),

i lidhur me zonën thyerëse dhe zhvendosëse: Guri i Keq - Përroi i Ngjyrosur - Guri i Thyer, me

shtrirje VVP–JJL. Xeherori paraqitet në formën e trupave damarorë, masivë dhe shtokverkë,

sipërfaqja e të cilëve në prerje horizontale sillet 500-8,000 m2 , me shtrirje të trupave xeheror në

thellësi deri në 600 m, ku mbeten të hapura për studime të mëtejshme.

Xeherori është i përfaqësuar nga sulfuret e Fe (pirit, pirotinë) me përmbajtje të lartë të sfaleritit

(ZnS) e galenitit (PbS) dhe elementeve tjera shoqerues të Ag, Cd, Bi dhe Au. Në vendburim, po

ashtu, takohen sasi të konsiderueshme të sideritit dhe hallauzitit. Xeherori është i depozituar në

gëlqerorë të ndryshuar (silicitizuar, skarnitizuar) mes shisteve si zonë ekran, në dysheme shistet

gneis-biotite dhe në pjesën tavanore argjilite-filite. Përmbajtja mesatare e Pb-Zn në xeheror

është 9%. Vendburimet e Artanës janë të dimensioneve të mëdha me rezerva të verifikuara mbi

10,000,000 ton xeheror të Pb-Zn.

Në aspektin morfologjik trupat xeherorë janë në formë të damarëve, të cilët kanë rënie të fortë

deri në 650 (Figura 11.).

Mineralet parësore të vendburimeve janë të njëjta si të vendburimeve tjera të kësaj fushe

xehrore: galeniti, sfaleriti, piriti, pirotina, arsenopiriti, kalkopiriti etj. Në vendburim takojmë

koncentrime të karbonateve, të mangan-hekurit si produkte të alterimeve të mëvonshme.


Faqe 53

Figura 11. Harta dhe profilet gjeologjike të vendburimeve të Artanës nxjerrë nga harta

gjeologjike 1:10,000 Artanë (fondi i dokumenteve “Trepça”)


Faqe 54

2.4.3. Shfaqjet e manganit dhe hekurit

Në bashkëshoqërimet minerale, të cilat janë karakteristike për xeheroret e plumbit dhe zinkut të

kësaj fushe xeherore, është e rëndësishme edhe pjesëmarrja e Mn-sederitit, Mn-kalcitit dhe

rodokrozitit, që ka pasur si pasojë formimin e kapelave të mangan-hekurit në zonën e oksidimit

të vendburimeve dhe shfaqjet e përmendura.

Në Bolec, zona e oksidimit të mineraleve të Pb-Zn është në kontaktin e mermerëve me brekçet

vullkanike Terciare, në gjatësi deri në 230 m dhe me trashësi maksimale deri në 10 m. Sulfuret

parësore të Pb-Zn në këtë zonë, nuk janë gjetur. Në preparatet xeherore nga zonat e oksidimit

janë konstatuar: psilomelani, limoniti dhe kalkopiriti, të cilët tregojnë për oksidimin e zonës

sulfure. Përmbajtja e Mn në analizat kimike lëviz deri në 40%, Pb deri 4% dhe Zn më pak se

0,5%.

Në lokalitetin e Artanës, transformimi i sulfureve primare në Mn-okside, ka sjell deri te

formimi i vendburimeve okside të Mn. Në zonat e shfaqjeve (në sipërfaqe) të oksideve të

manganit, ato kanë formuar xeherorizime të forta me teksturë kolomorfe. Këto zona janë takuar

në lokalitetet Përroi i Ngjyrosur, Kapatinë dhe Kala.

2.4.4. Shfaqjet e plumbit dhe zinkut

Terreni i kësaj zone është i njohur për vendburimet e plumbit dhe zinkut. Mineralizimet

(xeherorizimet) janë të lidhura me intruzionet grano-diorite (S. Smejkal 1960, 1962), kurse në

mënyrë hapsinore mund të veçohet një fushë xeherore (Fusha xeherore e Artanës).

Në Figurën 12 paraqiten hartat plane dhe profilet të shtrirjes së trupave xeheror të vendburimit

“Përroi i Ngjyrosur” në Artanë në horizontin IV (798 m) dhe horizontit V (760 m). Në këto

plane gjeologjike paraqitet edhe sasia përqindore e metaleve në xehe, ndërsa në profilet

vertikale paraqiten marrëdhëniet gjeologjike të trupave xeheror me mjedisin gjeologjik rrethues.


Faqe 55

Figura 12. Planet e trupave xeheror H-IV; H-V dhe Profilet gjeologjike 0-0’; -25-25’ të

vendburimeve të Artanës (fondi i dokumenteve “Trepça”)


Faqe 56

2.4.5. Shfaqjet e arit

Në aluvionet e lumit të Marecit, të cilat janë të përshtatshme për t’i përgatitur si shlihe, është

gjetur edhe ari. Rezultatet më të mira kanë dhënë dy prova, të marra në zonën e burimeve të

lumit të Marecit, jo larg nga Prekoci. Provat janë përbërë nga material aluvial 1-1,5 m3 dhe në

to janë gjetur 544 kokrriza ari, nga të cilat 45 më të mëdha. Sipas të dhënave të V. Simićit

(1945), në materialet e lumit të Marecit dhe lumit të Bostanit, pastaj Përroit të Ngjyrosur dhe

Përroit të Magjypëve, janë konstatuar po ashtu sasi të konsiderueshme të arit.

Po ashtu, gjatë ndërtimit të hartës minerogjenike dhe metalogjenike të Kosovës (Knobloch dhe

Legler në v. 2009), kanë evidentuar edhe shumë vende tjera të kësaj zone me shfaqje të arit,

Figura 9, 10.


Faqe 57

KAPITULLI III

METODIKAT E VROJTIMEVE GJEOFIZIKE AJRORE KOMPLEKSE NË HULUMTIMET METALOGJENIKE

Metodat gjeofizike janë bërë sot të pazëvendësueshme në kompleksin e metodave të

gjeoshkencave që merren me kërkim – zbulimin e mineraleve të dobishme. Ato mundësojnë

drejtimin e metodave kërkimore gjeologjike, në orientimin e shpimeve dhe punimeve tjera

minerare të cilat kanë një kosto e risk mjaft të lartë financiar. Mjafton të permendim faktin se

nga 100 projekte kërkimi mineralesh të ngurta sot në botë, vetëm 5 prej tyre kanë fatin e

zbulimeve të reja me vlerë ekonomike. Kuptohet qartë këtu, se sofistikimi i metodave

gjeofizike komplekse është në qendër të vëmendjes së investimeve që kryhen sot për rritjen e

efektivitetit të kërkim – zbulimit të mineraleve të dobishme.

Metodat gjeofizike komplekse janë avancuar shumë si në aspektin e rritjes së ndjeshmërisë e

saktësisë së aparaturave ashtu edhe në teknikat dhe metodikat e aplikimit dhe interpretimit.

Përsa i përket objektit të kërkimit, metodat gjeofizike ndahen në sheshore (tokësore),

nëntokesore, detare/lumore/liqenore, ajrore dhe satelitore.

Metodat gjeofizike ajrore bëjnë studimin e nëntokës nga ajri, duke shfrytëzuar avionët dhe

helikopterët.

Metodat e rilevimeve gjeofizike ajrore zënë një vend shumë të rëndësishëm në kërkimet

gjeologjike të mineraleve të ndryshëm. Këto metoda kanë përparësitë dhe dobësitë e tyre. Si

përparësi mund të përmendet mbulimi i hapësirave të mëdha territoriale dhe me mbledhjen e të

dhënave gjeofizike për një kohë të shkurtër, duke përdorur disa metoda njëherësh, me një kosto

shumë të ulët në krahasim me metodat e kërkimeve sheshore. Dobësitë e këtyre metodave

qëndrojnë tek cilësia e të dhënave si pasojë e faktorëve të ndryshëm, si dhe mundësitë e

kufizuara të studimit në thellësi të mëdha. Metodat gjeofizike ajrore të kërkimeve po

avancohen dita-ditës duke eliminuar dobësitë e tyre.

Hulumtimet aerogjeofizike në Kosovë, për herë të parë janë kryer gjatë vitit 1978, ku janë kryer

matje aeromagnetike nga Gjeoinstituti i Beogradit - Departamenti i Gjeofizikës. Mbi bazën e

këtyre aero-rilevimeve magnetike, në atë kohë u përpilua edhe harta e strukturave

aeromagnetike të Kosovës, ku u evidentuan një sërë anomalish regjionale. Po ashtu, është bërë


Faqe 58

edhe një raport lidhur me këto hulumtime. Raportin e hulumtimeve aeromagnetike të vitit 1978,

si dhe këto të dhëna, fatkeqësisht nuk i patëm në dispozicion për të bërë krahasimet me

hulumtimet e reja të vitit 2006.

3.1. Hulumtimet gjeofizike ajrore komplekse

Gjatë vitit 2006 dhe 2007 mbi territorin e Republikës së

Kosovës u kryen hulumtime ajrore gjeofizike komplekse,

nga kompania JAC. Kompania JAC është kompani e

përbashkët kërkimore e themeluar nga Shërbimi Gjeologjik

Britanik dhe ai i Finlandës. Rilevimet ajrore të kryera nga

JAC mbi territorin e Kosovës, hyjnë në grupin e rilevimeve gjeofizike ajrore komplekse. Gjatë

këtyre rilevimeve regjionale u mblodhën të dhënat nga tri fusha fizike: aeromagnetike,

aeroelektromagnetike dhe aeroradiometrike. Metoda e aplikuar ishte e ashtuquajtura “Metoda

tre në një” (Hautaniemi 2005).

Duhet theksuar se këto hulumtime mbuluan tërë territorin e Kosovës, përveç zonës kufitare me

Serbinë dhe Malin e Zi, ku për shkak të marrëveshjes ushtarake të KFOR-it me Serbinë dhe

Malin e Zi, nuk janë kryer hulumtime më afër se 7 km nga kufiri me këto vende.

Pas përfundimit të hulumtimeve, janë dhënë: Raporti i fazës së parë të hulumtimeve 2006,

Raporti i fazës së dyte të hulumtimeve 2007 dhe Raporti i interpretimit të të dhënave regjionale

gjeofizike të mbledhura 2006-2007. Interpretimi nga kompania JAC u bë vetëm në shkallën

1:100,000 duke trajtuar të dhënat në një rrjet, një e dhënë në 50m dhe duke ndërtuar harta të

ndryshme tematike aerogjeofizike si:

Harta e intensitetit total të fushës magnetike (TMI)

Harta e sinjalit analitik magnetik (ANSIG) dhe derivateve të tij (TDR)

Harta e rezistencës së dukshme elektrike dhe e përcjellshmërisë elektrike AEM

Harta radiometrike e K %

Harta radiometrike e Th ppm

Harta radiometrike e U ppm


Faqe 59

Harta e përbashkët radiometrike K,Th,U

Po ashtu, u përpiluan shumë harta të tjera gjeofizike të zonave me interes, për kërkimin e

mineraleve metalore, jometalore dhe energjitike (linjitit).

Siç mund të shihet nga sa u tha më lartë, ekipi i JAC ka bërë interpretim regjional të të dhënave

të mbledhura dhe ka lënë në dorën e ekspertëve të tjerë të fushave të gjeologjisë dhe gjeofizikës

që të merren me deshifrimin më të detajuar të këtyre të dhënave, për nevoja të ndryshme të

kërkim - zbulimit të mineraleve të dobishme, ujrave, mjedisit, infrastrukturore etj.

3.2. Operacionet e rilevimeve gjeofizike ajrore

3.2.1. Mbledhja e të dhënave nga rilevimet ajrore

Mbledhja e të dhënave të hulumtimit gjeofizik ajror është kryer midis datave 16 Shtator dhe 28

Tetor 2006 (faza e parë) dhe 6 Maj deri më 16 Qershor 2007 (faza e dytë). Operacionet e

fluturimit zënë një javë gjashtë-ditore, me të Dielën si ditë pushimi.

Objektiv i hulumtimeve, ka qenë kryerja e dy fluturimeve me nga 2 x 4 orë në ditë. Praktikisht

kjo ishte e vështirë për tu kryer, për shkak të çështjeve të dukshmërisë dhe të sigurisë. Gjatë

kohës së mëngjesit ka pasur më shumë mjegull dhe për pasojë shpesh janë vonuar fluturimet,

ndërsa në pasditen e vonë, dielli ulej në një kënd duke shkaktuar probleme në çështje të

sigurisë së fluturimit. Avioni nuk mundi shpesh të marrë të dhëna më shumë se një fluturim 4

orësh në ditë, sidomos në zonat malore (Airo M-L., etj. 2007).

Koha më e përshtatshme për fluturime ishte përherë gjatë paradites, nga ora 9-12 dhe pasditeve,

nga ora 13-16. Për shkak të kufizimeve të vendosura, fluturimet janë anuluar për tre ditë. Moti i

keq ka penguar fluturimin dy ditë, ndërkaq, problemet teknike kanë anuluar fluturimet një ditë

(Airo M-L.,etj. 2007).

3.2.2. Pajisjet teknike

Avioni


Faqe 60

Avioni i përdorur në kërkimet gjeofizike ka qenë me dy motorre, i tipit DHC-6/300 Twin Otter

(me shenjë regjistrimi OH-KOG, i regjistruar në Finlandë) me krahë të fiksuar. Avioni ishte në

pronësi të Këshillit të Kërkimeve Gjeologjike, (“Natural Environment Research Council” /

“British Geological Survey”, NERC / BGS). Fluturimet dhe mirëmbajtja janë kryer nga

Akademia Finlandeze e Aviacionit (FAA), ndërsa monitorimi i pajisjeve gjeofizike në fluturime

është kryer nga Shërbimi Gjeologjik i Finlandës (GTK) së bashku me Shërbimin Gjeologjik

Britanik (BGS).

Tabela 3. Specifikimet e Twin Otter; OH-KOG

Shpejtësia normale e fluturimit 220 km/h

Shpejtësia e fluturimit në sipërfaqet fluturuese 160-220 km/h (50-60 m/s)

Shkalla e ngjitjes 7.5 m/s

Orët totale të fluturimit Rreth 16,000 orë deri më sot

Aterrimet (Ulje ngritjet) Rreth 8,000 aterrime deri më sot

Ky avion ishte prodhuar në Kanada në vitin 1979 dhe ka qenë në përdorim që nga viti 1980 për

hulumtime aerogjeofizike. Gjatë prodhimit të avionit “Twin Otter” disa herë janë bërë

modifikimet në sistemet e tij elektrike, në mënyrë që të zvogëloheshin nivelet e zhurmave

elektrike. Gjendja teknike e avionit ka qenë e mirë.

Avioni ka përparësi të mëdha në aspektin e shërbimeve dhe kostos, duke përfshirë edhe

performancë të shkëlqyer, operimin me shpejtësi të ulët, karakteristika dhe fleksibilitet

operacional, që lejon përdorimin e brezit të ngushtë të ajrit të pakontrolluar. Twin Otter ishte

zgjedhur si një mjet vrojtues më i përshtatshëm (Airo M-L.etj., 2007).


Faqe 61

Foto 9. Avioni Twin Otter në aeroportin e Prishtinës dhe aparaturat gjeofizike

Pajisjet gjeofizike

Pajisje gjeofizike ajrore të përdorura në hulumtimet komplekse gjeofizike në Kosovë, u

vendosen në një avion Twin Otter - (OH-KOG). Avioni ishte në pronësi të NERC/BGS dhe

pajisjet gjeofizike në pronësi të KPK/GTK. BGS dhe GTK kanë ndërmarrë përsipër punime

kërkimore gjeofizike ajrore në një sipërmarrje të partneritetit të njohur si: Geoscience

Capability Joint Airborne (KPK). Avioni operohet nga Akademia e Aviacionit (FAA

Finlandez), të cilët kanë bazën në Pori, Finlandë.

Një përshkrim mbi zhvillimin e pajisjeve gjeofizike të përdorura nga JAC është dhënë nga

Hautaniemi et al., (2005). Komponentët kryesore të sistemit të hulumtimeve gjeofizike janë

përmbledhur në Tabelën 4.

Tabela 4. Specifikimet, përmbledhjet e sistemeve kryesore gjeofizike

Sistemi elektromagnetik GTK AEM 05 katër frekuenca

Magnetometri i avionit 2 Scintrex CS-2 sensore me avuj të Ceziumit, të

vendosur në krahun e majtë dhe hundën e avionit.

Kompensatori magnetik Kompensator RMS për instrumente automatike dhe

digjitale (AADCII ).

Spektrometri i rrezeve gama Spektrometer i rrezeve gama, tip GR-830/3 me 256

kanale të vetë kalibruara.

Lartësi matësi Radar Collins për matjen e lartësisë.


Faqe 62

Navigacioni / sistemi i vendndodhjes së

të dhënave

Matës në kohë reale DGPS, bazuar në marrësin

Ashtech GG-24 GPS+GLONASS, kur sinjali RDS

është i lirë.

Sistemi i përvetësimit të të dhënave GTK- kontrollon njësinë duke përfshirë: serverin,

njësinë për fuqi, kutinë e alarmit dhe rrjetin e

hapësirës lokale.

Pajisjet ndihmëse Sensor të jashtëm për matjen e temperaturës dhe

sensor barometrik për lartësi.

PC Komponentët e pajisjeve gjeofizike të instaluara në

Twin Otter, janë lidhur me njëri tjetrin nga një rrjet

lokal ( LAN ).

Pajisjet magnetike

Pajisjet magnetike në avion janë:

- Dy magnetometrat Scintrex CS - 2 Cesium, në krahun e majtë dhe në hundën e avionit;

- Kompensatori automatik RMS AADCII;

- Mbledhësi ritmik i të dhënave prej 10 Hz.

Pajisjet elektromagnetike

Nga pajisja elektromagnetike është përdor modeli AEM-05 me këto karakteristika:

- Me konfigurim vertikal - koplanar spiral

- Frekuencat: 912 Hz , 3005 Hz , 11962 Hz dhe 24510 Hz

- Ndarja spirale 21.4 m

- Mbledhësi ritmik i të dhënave prej 4 Hz

Spektrometri i rrezeve Gama

Me këto karakteristika:

- Exploranium GR - 820/3

- Dy grupe të kristaleve NaJ

- Vëllimi total 42 litra



Faqe 63

Sistemi i Navigacionit : Me këto karakteristika:

- Ashtech GG24 ( 24 - kanal marrës GPS + Glonass )

- Saktësia 7 - 16 m ( 50 % - 95 % )

- DGPS në kohë reale kur sinjali diferencial është në dispozicion


Pajisjet për matjen e lartësisë:

- Lartësimatës Collins radar

- Rezolucioni 0.1 m, saktësinë 0,5 m


Pajisjet ndihmëse:

- Kamera dixhitale

- Riegl lartësimatës lazer

- Barometer, termometër, akselerometer

Pajisjet e stacionit bazë

Pajisjet e stacionit bazë kanë këto karakteristika:

- Sensor Scintrex CS - 2 për regjistrime magnetike

- Marrësi GPS Ashtech Ranger për korrigjim DGPS

- Magnetometer Picodas MEP – 7110

Pajisjet në stacionin bazë në tokë:

Pajisjet bazë në tokë, përbëheshin nga magnetometri bazë dhe stacionet e GPS. Këto stacione

primare në bazë, regjistrojnë të dhënat magnetike dhe të koordinatave para, gjatë dhe pas çdo

fluturimi. Të dhënat nga stacioni bazë magnetik, janë përdorur për korrigjimin e variacioneve

që zgjasin gjatë çdo dite, në të dhënat e hulumtimeve ajrore magnetike në terren. Të dhënat e

stacionit bazë GPS-së, janë përdorur për të kryer përpunimin diferencial të GPS ajror gjatë

hulumtimeve.

Stacioni bazë ishte i vendosur brenda perimetrit të aeroportit të Prishtinës, pas stacionit të

radarit, larg nga çdo rrugë, apo burimet e mundshme të zhurmave magnetike. Është paraqitur në


Faqe 64

(Foto 10). Një rrjetën e vlerave të përgjithshme magnetike në terren, është matur rreth zonës në

mënyrë që të verifikohen gradientët e ulet magnetike rreth sensorit të stacionit bazë.

Një shembull i të dhënave primare të stacionit bazë magnetik, të fituara gjatë hulumtimit është

treguar në Figurën 13.

Foto 10. Tendë, stacion bazë, sensor magnetike në sfond dhe marrës GPS në

vendndodhjen e tyre në aeroportin e Prishtinës. Foto: Kai Nyman

Figura 13. Shembull i regjistrimit nga stacioni magnetik bazë (fluturimi 010).


Faqe 65

3.3. Problematikat e paraqitura gjatë hulumtimeve ajrore gjeofizike të kryera në Kosovë

Këto problematika janë dhënë në mënyrë të detajuar në raportin e fazës së parë të hulumtimeve

në vitin 2006 dhe në raportin e fazës së dytë të hulumtimeve në vitin 2007, gjatë kryerjes së

matjeve nga Lahti, Leväniemi, 2006- 2007; KPMM-Prishtinë.

Përkundër problemeve të shumta që janë paraqitur gjatë kryerjes së hulumtimeve ajrore

gjeofizike, sipas specifikimeve të brendshme të kontrollit të kualitetit (QC), në përgjithësi jane

marre ne konsiderate kushtet e theksuara më poshtë dhe në raste të tejkalimit të tyre, jane

organizuar fluturime perseritese:

a) Kur vijat ndarëse të fluturimit janë më shumë se 130 % nga ndarja e projektuar mbi

një distancë prej 2 km ose më shumë, ose mbi çdo distancë ku ndarja e linjave të

fluturimit është më e madhe se 150 % e hapësirave të projektuara (përveçse kur

kushtet në terren diktojnë ndryshe, për shembull për të shmangur antenat e radio

transmetuesve, objekte të ndryshme, ose kufizimeve tjera etj.).

b) Kur lartësia nga terreni i kalon ± 20 metra nga kërkesa e projektuar në lartësi, për më

shumë se 5 kilometra të vazhdueshme ose + / - 50% të lartësisë së projektuar në çdo

kohë e në çdo linjë.

c) Kur shpejtësia e projektuar e fluturimit (210-220 km / h) është tejkaluar nga më

shumë se 30% (dmth shpejtësia e fluturimit gjatë mbledhjes së të dhënave është më

e madhe se 270 km / h) për më shumë se 5 kilometra në vazhdim.

Kushtet e mësipërme mund të tejkalohen pa organizuar rifluturime, kur kufizimet e tilla do të

shkelin rregullat e ajrit, ose sipas mendimit të pilotit, se ato rrezikojnë avionin dhe ekuipazhin.

Në praktikë kushtet e mësipërme janë tejkaluar për shkak të arsyeve të sigurisë, kur terreni

kishte lartësi të madhe. Terrenet e larta në perëndim dhe në jug ishin veçanërisht sfiduese dhe

kërkohet qasje krejtësisht e ndryshme.

Ndoshta në zonat malore ka qenë më mirë që hulumtimet të kryheshin me helikopter, për shkak

të ruajtjes së lartësisë nga toka e po ashtu edhe për shkak të ruajtjes së shpejtësisë së fluturimit.

Problem tjetër është paraqitur në sinjalet e GPS-it, të cilat ishin jashtëzakonisht të dobët në disa

vende ku kanë shkaktuar probleme për navigacionin dhe tejkalimi i limiteve nga linjat e


Faqe 66

fluturimit. Po ashtu, shmangia nga objektet e burgjeve dhe kampeve ushtarake dhe disa

objekteve infrastrukturore, ka shkaktuar probleme, të cilat ndarje janë të dukshme dhe në harta

janë reflektuar si boshllëqe.

3.3.1. Problemet e mbledhjes së të dhënave në terrene të larta kodrinore

Kur fluturon përpjetë në shpatet e pjerrëta kodrinore, për shkak të kursit të avionit në ngjitje,

karakteristikat topografike të profilit të terrenit nuk mund të ndiqen ne detaje, sepse ngjitja

fillon edhe më parë, prandaj, lartësia e fluturimit mbetet relativisht e lartë në kodrina për arsye

sigurie. Parametrat gjeofizike të kërkimit në lartësi të mëdha, nuk janë optimale për cilësi

të mirë të të dhënave, (Lahti dhe Leväniemi, 2007).

Per shkak të maleve të larta e pjerresive të medha në kufijtë e Kosovës, janë evidentuar edhe

shmangie nga plotësimet e kushteve teknike të zbatimit te projektit, gje që ka ndikuar edhe në

cilesine e matjeve. Figura 15 tregon fluturimin nga lartësitë drejt ultësirave në disa seksione të

linjës.

Këto linja janë të numëruara me shifrën e parë në numrin e linjës; numrat janë krijuar për arsye

teknike dhe operative të fluturimit. Siç shpjegohet më lart, sejcila nga këto linja është ajo e

shtrirjes në numërimin e planit origjinal.

Linja të shkurtra të fluturimit janë bërë për të përmirësuar të dhënat mbi terrenet e larta malore.

Linja është e prerë në dy pjesë në rrëzë të kodrës dhe pjesa fushore e linjës (vijat e zeza, fig.14),

është fluturuar sipas planit origjinal, dmth. drejt perëndimit, por linja në mënyrë të

konsiderueshme është më e shkurtër. Pjesa malore (vijat e kuqe në fig.14) tregon fluturimin në

drejtim të lindjes, dmth. drejt greminës.


Faqe 67

Figura 14. Shembull i vijave ndarëse në dy pjesë, në shpatet e maleve

Figura 15 tregon një shembull më të detajuar të procedurës. Çdo linjë tjetër është fluturuar nga

lindja në perëndim dhe në këtë mënyrë nuk është e nevojshme për të ndarë në dy pjesë këtë

vijë, si përdorimin e planit fillestar të fluturimit të avionit per fluturim poshtë shpatit, apo

kodrës. Megjithatë, çdo linjë tjetër kur avioni fluturonte nga perëndimi në lindje, është kryer për

shkak të mbledhjes sa më cilësore së të dhënave.

Në Figuren 15 është paraqitur një shembull i profilit ne zona malore. Sikur seksioni bazë i linjës

së fluturimit drejt perëndimit (Figura 15 B) të ishte zgjatur mbi kodër, lartësia e fluturimit në

shpat do të ishte dukshëm më e lartë. Duke e ndarë vijën e vrojtimit në dy pjesë, nga të cilat

pjesa malore (Figura 15A) u krye nga lartë - poshtë shpatit, janë siguruar të dhënat më të mira

për nga cilësia.

Figura 15. Shembull i profilit të fluturimit nga një linjë e fluturuar në dy pjesë, që tregon

lartësinë e fluturimit përgjatë profilit (të kaltër) dhe të terrenit topografik (të kuqe).

3.3.2. Tejkalimet në lartësinë e fluturimit

Harta në Figurën 16, tregon zonat ku lartësia e fluturimit gjatë mbledhjes së të dhënave të vitit

2006, ka tejkaluar specifikimet 50% në lidhje me lartësinë nominale të fluturimit të paraparë në

30 metra. Konturet paraqesin lartësi nga 55 m deri në 200 m, të treguara në krye të modelit

digital të terrenit.


Faqe 68

Përjashtimet janë bërë për shkak të terrenit të vështirë apo zonave urbane (profilit të terrenit

shumë të pjerrët për avionin për ta ndjekur, duke shmangur linjat e energjisë dhe pengesat tjera

etj.), të shmangura për shkak të çështjeve të sigurisë dhe rregullave të fluturimit.

Figura 16. Zonat me lartësi të mëdha të fluturimit (raporti faza 1).

3.3.3. Devijimet në itinerarin e fluturimit

Përjashtimet dhe devijimet në itinerarin e fluturimit, apo hapësirave ndërmjet linjave janë

shkaktuar kryesisht për shkak të shmangies së kullave të antenave dhe instalimeve të

tubacioneve, për arsye sigurie etj. Ndarje e linjave të veçanta është bërë për zonat me topografi

të pjerrtë.

Boshllëqe të tjera me të dhëna janë kryesisht për shkak të pamundësisë së mbajtjes së itinerarit

të fluturimit, për shkak të kushteve me erë të fortë dhe mbi male me lartësi të mëdha.

3.3.4. Tejkalimet në shpejtësinë e fluturimit

Shpejtësia e fluturimit mund të ndryshojnë për shkaqe te ndryshme. Shumë shpesh, ndryshimi i

shpejtësisë është i lidhur me kushtet atmosferike me erë, apo ngjitje në terrenet e lartë.

Shpejtësia nominale fluturimit është 210 km/h, e cila mundëson mbledhjen e të dhënave

radiometrike, në çdo 58 m. Në varësi të kushteve të topografisë dhe atyre atmosferike,

shpejtësia e fluturimit është rritur për 15% , kjo ka ndikuar që të dhënat të mblidhen në distanca

më të mëdha. Sektoret ku stacionet e mostrave radiometrike tejkalojne 75 m për shkak të


Faqe 69

tejkalimit të shpejtësisë nominale të fluturimit, paraqiten në Figuren 17 për fazë e parë (e

verdhë).

Figura 17. Pozicionet ku ndarja e mostrave të të dhënave radiometrike tejkalon 75 m

(raporti faza 1)

3.4. Përpunimi i të dhënave, procedurat e kontrollit të kualitetit e të përpunimit

Perpunimi i të dhënave dhe procedurat e kualitetit të kontrollit (QC), të përdorura nga kontrolli

paraprak i kualitetit (KPK), janë përshkruar plotësisht nga Hautaniemi et al., (2005).

Të dhënat gjeofizike të fituara nga kërkimet ajrore, gjatë çdo fluturimi monitorohen nga një

operator gjeofizik, i cili monitoron të gjitha instrumentet dhe të dhënat, duke përdorur një

kompjuter portativ. Çdo instrument është i lidhur me një mikroprocesor te dedikuar për këtë

qëllim. Mikroprocesori kontrollon transferimin e të dhënave në një fushë të rrjetit lokal (LAN).

Një GPS-bazë është i sinkronizuar me impuls dhe ofrohet përmes LAN-it në një frekuencë prej

40 Hz.

Operatori gjeofizik është përgjegjës për mirëmbajtjen dhe përshkrimet gjatë fluturimit.

Përshkrimet e tij përmbledhin të gjithë parametrat e kërkuar për çdo fluturim të hulumtimeve.

Faktorët e dukshëm (p.sh. kushtet kur fluturojnë lartë mbi zonat urbane) dhe përjashtime janë të

regjistruara në mënyrë digitale duke përdorur një pikë fikse (FP), numri i kanalit i të dhënave që

i lidh shënimet e operatorit me të dhënat e regjistruara. Pika e caktuar, gjithashtu përcakton

kushtet “on-line” dhe “off-line”.

Përpunimi bazë i të dhënave të regjistruara është ndërmarre menjëherë pas çdo fluturimi dhe

para fillimit të fluturimit të ardhshëm.


Faqe 70

Në fazën e parë të dhënat ekzaminohen për ndonjë gabim të dukshëm, të tillë si korruptimi i

skedarëve (regjistratorëve) ose gabime të rëndësishme në të dhëna. Pas kësaj, profilet e të

dhënave shqyrtohen më me kujdes.

Përpunimi standard dhe QC përfshin përdorimin e dallimeve në katër kanalet magnetike dhe

elektromagnetike. Te pamja e cilësisë dhe zhurma, ekzaminohen nivelet e të gjithë

komponentëve të të dhënave së bashku me kalibrimet EM, nivelet e depozitimit dhe kulmet e

zhurmave.

Të dhënat magnetike të GPS-it dhe të stacionit bazë, gjithashtu kontrollohen. Çdo zhurmë apo

karakteristikë që mund të konsiderohet si "lokale" filtrohet nga një mesatare e kombinuar dhe

filtrim mesatar. Të dhënat e GPS-it kontrollohen për ndonjë mangësi të regjistruar ose për të

dhëna me cilësi të ulët.

Edhe pse niveli përfundimtar i të dhënave AEM kryhet pas përfundimit të vrojtimeve, niveli

paraprak bëhet gjatë fazës së vrojtimeve. Ky hap fillestar i vlerësimit të të dhënave të kryera në

terren, është i rëndësishëm dhe krijon një shkallë më të madhe të QC-së, në raportet e fituara

integrale të AEM.

Pas kryerjes së të gjitha këtyre hapave të përpunimit, programe të tjera janë aplikuar më pas, për

kalibrimin dhe aplikimin e korrigjimeve metodologjike te të dhënave gjeofizike. Këto

procedura sigurojnë vlera fillestare, por ende paraprake, të vendosur në skedar (quajtur XYZ)

për çdo fluturim dhe për secilin nga tre grupet e të dhënave gjeofizike. Këto grupe të dhënash,

janë mbledhur më në fund, në një bazë të dhënash Geosoft për vlerësime të mëtejshme QC,

sipas atyre të kërkuara nga specifikimet e kërkimit.

Të dhënat paraprake transferohen në bazat e të dhënave në Geosoft, ku është aplikuar kontrolli

i mëtejshëm QC. Devijimi i lartësisë kontrollohet në mënyrë statistikore dhe gjithashtu duke u

kompletuar me profile ngjyrash. Itineraret e linjës së fluturimit krahasohen me itineraret e

linjës së specifikuar dhe analizohet gjithashtu devijimi i fluturimit. Kontrollohen gjithashtu

intervalet e mostrimit dhe shpejtësia e fluturimit gjatë hulumtimit.

Spektrat mesatare radiometrikë dhe dritaret kryesore të energjisë janë kompletuar për çdo linjë.

Kjo lejon një vlerësimin të çdo vlere apo domethënie joreale. Stabiliteti spektral dhe

funksionimi i përgjithshëm spektromatës, kontrollohet gjatë studimit në kohë reale (nga

operator gjeofizik), së bashku me inspektimin fillestar QC dhe linjës me probleme teknike. Të


Faqe 71

dhënat e përpunuara për çdo fluturim të njëpasnjëshëm, janë të bashkangjitur në bazat e të

dhënave të itinerareve të rilevuara. Parametrat gjeofizike, gabimet dhe nivelet e zhurmave,

shqyrtohen në të gjitha matjet në bazën e linjës. Parametrat gjeofizike interpolohen edhe për

rrjetat e hartave. Të gjitha këto rrjeta janë paraprake, por ato formojnë përmbledhje të dobishme

të përditësuar të sjelljes së të dhënave të vrojtuara.

3.4.1. Teknikat për kontrollin e cilësisë

Gjeofizikët kanë kryer kontrollin e përditshëm të cilësisë teknike dhe specifikimet e tyre janë

përshkruar më poshtë. Theksi i kontrollit të cilësisë teknike varet nga ndjekja e rrugës së

fluturimit, devijimit dhe nga lartësia e fluturimit. Shumë shpesh këto specifikime janë tejkaluar

për shkak të arsyeve të sigurisë dhe vendimit të pilotit. Në këto raste, fluturimet nuk janë

përsëritur. Shifrat janë llogaritur nga të dhënat origjinale, (duke përfshirë edhe përjashtime nga

QC të fluturimit). Për fazën e parë, nga kërkimet e vitit 2006 (Tabela 5.), mesatarja e lartësisë

në radar ishte 40.7 m. Dallimi është shpjeguar nga morfologjia dhe topografia e terrenit. Blloku

i hulumtuar më 2006, ka pasur më pak variacione topografike, në krahasim me blloqet e

hulumtimit të vitit 2007. Mbledhja e të dhënave në bllokun perëndimor ka qenë më sfiduese

duke pasur diferencë në lartësi prej 2,370 m.

Tabela 5. Statistikat për parametrat teknike

Lartësia në radar (m) Blloku (pjesa) Mesatarja Devijimi standard Minimumi Maksimumi Lindor 40.7 21.6 12.6 298 Distanca (m) – negative nëse drejtimi i fluturimit ka qenë në të majtë nga linja nominale, pozitive nëse ka qenë në të djathtë, duke u bazuar nga drejtimi i fluturimit. Blloku (pjesa) Mesatarja Devijimi standard Minimumi Maksimumi Lindor -2.6 22.9 -512.0 564.0 Shpejtësia (m/s) Blloku (pjesa) Mesatarja Devijimi standard Minimumi Maksimumi Lindor 65.2 5.6 34.5 122.0 Modeli digjital i terrenit (m) (DTM) Blloku (pjesa) Mesatarja Devijimi standard Minimumi Maksimumi Lindor 681.7 138.9 447 1489

3.5. Karakteristika e të dhënave të hulumtimeve aerogjeofizike

Të dhënat ajrore gjeofizike janë mbledhur gjatë viteve 2006 (faza e parë) dhe 2007 (faza e

dytë), nga ekipi i kompanisë JAC, (Figura 20), duke përdorur aparatura të integruara dhe të


Faqe 72

fiksuara në krahët, trupin, bishtin dhe hundën e avionit. Përmbledhja e të dhënave kërkimore

ajrore gjeofizike është dhënë në Tabelën 6.

Tabela 6. Informacioni i hulumtimeve

Kohëzgjatja e vrojtimit Faza 1: 16 Shtator – 28 Tetor,2006

Faza 2: 06 Prill – 14 Qershor, 2007

Drejtimi i itinerareve 90/270 (lindje-perëndim)

Hapësira midis itinerareve 200 m

Lartësia nominale e vrojtimit 30 m

Shpejtësia nominale e fluturimit 60 m/s

Përshkrimi i kompletuar i hulumtimeve ajrore është dhënë në raportin teknik mbi matjet ajrore

gjeofizike të Kosovës, faza e parë dhe faza e dytë (Lahti dhe Lavaniem, 2007). Itineraret e

fluturimit janë kryer në drejtimin lindje-perëndim, Figura 18.

Hapësira ndërmjet itinerareve ka qenë 200 m, në lartësi nominale 30 m. Të dhënat e navigimit

janë kushtëzuar nga Sistemi i Pozicionimit Global të Satelitëve (GPS).

Figura 18. Hulumtimet ajrore gjeofizike në Kosovë, 2006-2007

Përpunimi standard dhe korrigjimet janë aplikuar në të dhënat magnetike, elektromagnetike

dhe radiometrike, për të ndërtuar rrjetat koherente mbi studimin në tërësi. Të dhënat gjeofizike

kanë mundësuar ndërtimin e hartave digjitale gjeofizike në shkallën 1:100 000 në nivel vendi.


Faqe 73

Të dhënat gjeofizike ajrore janë interpretuar duke u bazuar në rrjetin e të dhënave në çdo 50 m

duke përdorur lakoret minimale të interpolimit përmes programit Geosoft.

3.5.1. Karakteristikat e të dhënave të vrojtuara në sinjal dhe ”zhurmë”

Të dhënat gjeofizike mund të japin përgjigje për dy fusha: për karakteristikat gjeologjike

(sinjal) dhe për karakteristikat infrastrukturore (qytete, fshatra, shtëpi, hekurudha, rrugë,

varreza, rrjeti energjetik me komplet infrastrukturën e tij etj, ose ndryshe “zhurmë”), të studimit

të dhënë. Interpretimi i hollësishëm i përgjigjeve gjeofizike në fund të fundit, kërkon të

kuptuarit jo vetëm të gjeologjisë, por edhe të morfologjisë e topografisë që duhet të përdoren

në lidhje me interpretimin e të dhënave gjeofizike.

Të dhënat magnetike (MAG) zakonisht ndikohen nga strukturat e ndërtesave (objekteve) me

përmbajtje të lartë të metalit hekuror. Këto shtrembërime zakonisht vërehen lehtë kur kryhet

shqyrtimi i detajuar i linjës bazë të të dhënave, ndërsa në imazhet e rrjetave edhe shtrembërimet

duken si tepër të lokalizuara (konturet e mbyllur).

Të dhënat e sinjalit radiometrik (RAD) në struktura ndërtimore dhe në tokë, teorikisht duhet të

reduktohen në zero. Megjithatë, gjurma e reagimit RAD, zakonisht është aq e madhe sa

përgjigja (reagimi) është mesatar në të dy zonat, si në mjediset gjeologjike ashtu dhe ne ato

jogjeologjike (infrastrukturore).

Të dhënat elektromagnetike (AEM) (duke qenë matje aktive te burimit) kanë mundësi për të

bërë ndërhyrje. Shtrembërimet nga zhurmat mund të ndodhin për zona të caktuara të studimit.

Për këtë arsye, duhet t'i referohemi të dhënave të imazheve të monitorimit të linjave të energjisë

(PLM). Karakteristika të tilla mund të lidhen me rrugët dhe linjat e shërbimeve (p.sh. energjisë

elektrike, gazit, ujë etj).

3.5.2. Filtrimi i të dhënave

Zhurmat e padëshiruara të shkaktuara nga njeriu mund të shkaktojne kufizime të rënda për

efikasitetin e lartë të rezolucionit të vrojtimeve ajrore. Zgjidhjet për filtrimin e zhurmave të

padëshiruara, në të dhënat e hulumtimeve gjeofizike ajrore, janë shqyrtuar nga Lahti et al.

(2007) dhe paraqesin një qasje gjysmë-automatike për vrojtime të resolucionit të lartë (filtrimi


Faqe 74

magnetik në Irlandën e Veriut). Kjo metodë përdor një bazë të dhënash të vend-ndodhjes së

objekteve (shtëpi, zyra, etj) të quajtur tregues. Qasja përbëhet nga dy hapa:

1) përdorimi automatik i të dhënave të treguesit, për të gjetur burimet e mundshme, psh.

zhurmave të padëshiruara (shtëpitë);

2) rafinimi manual i të dhënave të treguesit të filtruar, për të pastruar zhurmat e mbetura të

padëshiruara dhe minimizuar shtrembërimet gjeologjike. Kjo qasje, megjithatë kërkon një bazë

të dhënash ekzistuese digitale nga burime të njohura. Heqja e një sinjali lokal gjeofizik, p.sh.

lidhur me një shtëpi, është një rrezik për heqjen edhe të të dhënave lokale gjeologjike në të

njëjtën kohë. Prandaj, një filtrim sistematik i të dhënave është rekomanduar duke hequr të

dhënat e padëshiruara. Në vend të kësaj, zhurmat e shkaktuara nga infrastruktura mund të

zbuten ose hiqen dhe pastaj mund të përdoren në ndërtimin e hartave gjeofizike me këto të

dhëna, për qëllime të ndryshme. Për interpretime rajonale, ky lloj filtrimi automatik nuk paraqet

ndonjë problem të madh.

Si përfundim, filtrimi manual është e vetmja teknikë e sigurt që rezulton në të dhënat e kualitetit

të lartë, por procesi është i ngadalshëm dhe i mundimshëm. Në rastin e interpretimeve lokale,

nuk janë një problem i madh.

Të gjitha të dhënat e vrojtimeve gjeofizike ajrore për zonën e Artanës, që disponojmë janë të

filtruara nga vete kompania, e cila ka kryer hulumtimet. Prandaj në këtë drejtim, lidhur me

interpretimin e tyre nuk do të shfaqen probleme të natyrave që u theksuan më lartë.

3.5.3. Korrigjimet në të dhënat AERO-EM (AEM)

Të dhënat e vrojtimeve AEM, të mbledhura gjatë hulumtimit, janë kontrolluar dhe përpunuar

më tej. Nivelimi i te dhenave te vrojtuara si dhe mesatarizimet e ndryshme kane qene ne qender

te korrigjimeve AEM.

Një teknikë e filtrimit mesatar, e përshkruar nga Hautaniemi et al. (2005), është zbatuar në të

dhënat AEM, në mënyrë që të pastrohen të dhënat nga zhurmat dhe të hiqen gabimet e mbetura.

Të dhënat përfundimtare të filtruara të AEM janë përdorur për të llogaritur rezistencën e

dukshme dhe thellësinë e dukshme, sipas një modeli të gjysmë-hapësirës (Hautaniemi et al.,

2005). Vlerat kufitare dhe mesatare të filtrimit, janë përdorur për të përmirësuar besueshmërinë


Faqe 75

e llogaritjeve. Sjellja e raporteve të integrimit të komponentëve të valëve AEM, për një sërë

rezistencash për gjysmë-hapësirë, është treguar në Figurën 19.

Figura 19. Raportet e ҫiftimit EM të katër frekuencave të sistemit AEM-05 (Real dhe

Imagjinar) të fituara në një brez rezistencash në gjysëm-hapësirë, në lartësinë 30 m.

3.5.4. Korrigjimet në të dhënat aeromagnetike (AM)

Korrigjime standarde janë zbatuar gjatë përpunimit në terren të të dhënave. Përpunimi i

metejshem përfshin mikro-nivelimin e të dhënave magnetike për linjat me nivele të larta sfondi

normal, siç përshkruhet nga Hautaniemi et al (2005). Mikro-nivelimi i gabimeve në frekuencat

e larta u bë duke i përjashtuar matjet përkatëse nga të dhënat. Procedura e mikro-nivelimit

përdor një rrjetë për analizën e zhurmave në të dhëna, ku pas përcaktimit në rrjetë, bëhet largimi

i anomalive të frekuencave të larta nga të dhënat e matura. Për më tepër, në rastin e të dhënave

të Kosovës, të vrojtuara në lartësi të mëdha, që preken nga këto deformime, u krye heqja e tyre

në mënyrë selektive, duke përdorur një vlerë nivel. Seksionet e hequra janë ri-paraqitur duke

përdorur informacionin interpolues nga linjat fqinje. Kjo është bërë në mënyrë që të sigurohet

një rezultat më i mirë për gridimin e hartave.

Fusha Referuese Ndërkombëtare Gjeomagnetike (IGRF) është llogaritur duke përdorur

programin Geosoft Oasis Montaj, me përdorimin e mikro-niveleve të lartësisë së GPS-it, si

kanal i lartësisë. IGRF ri-freskohet çdo 5 vjet, me versionin më të fundit (të gjeneratës 10) të

publikuar në vitin 2005.


Faqe 76

Modeli IGRF përfshin luhatjen e komponentëve në kohë dhe të dhënat vihen në dispozicion

sipas datave. Në vrojtimin e IGRF vendoset data e ngritjes së stacionit bazë dhe jo data e

fluturimit.

3.5.5. Korrigjimet në të dhënat aeroradiometrike (AR)

Për përpunimin radiometrik të të dhënave fushore është përdorur teknika standarte e dritareve

(IAEA, 1991) (Airo M-L etj., 2007).

Në përpunimin final, nivelet e të dhënave u kontrolluan rresht pas rreshti dhe u korrigjuan kur

ishte e nevojshme. Një teknikë e filtrimit mesatar është përshkruar nga Hautaniemi etj. (2005)

dhe është zbatuar në të dhënat radiometrike, në mënyrë që çdo gabim të eleminohet dhe të

mbeten vetëm të dhënat e filtruara të sakta.

Të dhënat që u përdorën në këtë punim disertacioni ishin të filtruara, të korrigjuara dhe të

gatshme për përdorim.

3.5.6. Ruajtja e të dhënave, ndryshoret në dosjet e të dhënave

Të dhënat përfshijnë, rezultatet e kërkimeve për të dy fazat, të parën dhe të dytën. Pra, të gjitha

të dhënat e zonës së vrojtuar në Kosovës, janë përfshirë në dosje XYZ.

3.5.7. Dosja XYZ

Të dhënat janë dorëzuar si dosje XYZ në Geosoft Oasis Montaj. Ky është një skedar XYZ me

të dhënat e çdo pike të hulumtimit në çdo rresht, të ndara me hapësira. Dosja dhe përshkrimet e

tyre në kolona janë të përcaktuara në tabelat 7,8,9,10 dhe 11.

Tabela 7. Dosja XYZ.

Emri i dosjes Përshkrimi Përshkrimi i strukturës EMAPkoslev.xyz Të dhënat për EM dhe rezistencën e dukshme Përshkruara në tabelën 8 MLkoslev.xyz Të dhënat magnetike për krahun e majtë Përshkruara në tabelën 9 MNkoslev.xyz Të dhënat magnetike për hundën e avionit Përshkruara në tabelën 10 RADkoslev.xyz Të dhënat radiometrike Përshkruara në tabelën 11

Tabela 8. Të dhënat elektomagnetike

Kolona Përshkrimi Njësitë


Faqe 77

X Koordinatat lindore m Y Koordinatat veriore m Fluturimi Numri i fluturimit Dita Sipas kalendarit Julian Koha Koha është shtypur në formatin hhmmss DIR Drejtimi i fluturimit (këndi nga veriu) deg RALT Lartësia e fluturimit m DTM Modeli digital i terrenit (sipas elipsoidit të ËGS-84) m PLM Monitorimi i linjave të energjisë RE09 Komponenti Real, 0.9 kHz ppm IM09 Komponenti Imagjinar, 0.9 kHz ppm RE3 Komponenti Real, 3 kHz ppm IM03 Komponenti Imagjinar , 3 kHz ppm RE12 Komponenti Real, 12 kHz ppm IM12 Komponenti Imagjinar, 12 kHz ppm RE25 Komponenti Real, 24.5 kHz ppm IM25 Komponenti Imagjinar, 24.5 kHz ppm AP09 Rezistenca e dukshme, 0.9 kHz Ωm AD09 Thellësia e dukshme deri te përçuesi, 0.9 kHz m AP3 Rezistenca e dukshme, 3 kHz Ωm AD3 Thellësia e dukshme deri te përçuesi, 3 kHz m AP12 Rezistenca e dukshme, 12 kHz Ωm AD12 Thellësia e dukshme deri te përçuesi, 12 kHz m AP25 Rezistenca e dukshme, 24.5 kHz Ωm AD25 Thellësia e dukshme deri te përçuesi, 24.5 kHz m

Tabela 9. Të dhënat magnetike nga krahu i majtë i avionit

Kolona Përshkrimi Njësitë X Koordinatat lindore m Y Koordinatat veriore m Fluturimi Numri i fluturimit Dita Sipas kalendarit Julian Koha Koha është shtypur në formatin hhmmss DIR Drejtimi i fluturimit (këndi nga veriu) deg RALT Lartësia e fluturimit m DTM Modeli digjital i terrenit (sipas elipsoidit të WGS-84) m BASE Vrojtimi i variacionit ditor magnetik në stacionin bazë MGCL Intensiteti total magnetik i korrigjuar për pikën e caktuar

dhe kohën (i pa niveluar) nT

MGCL_LEV Intensiteti total magnetik i korrigjuar për pikën e caktuar dhe kohën ( i mikro-niveluar)

nT

MGCL_IGRF Intensiteti total magnetik i korrigjuar për nivelin IGRF (i niveluar)

nT


Faqe 78

Tabela 10. Të dhënat magnetike nga hunda e avionit

Kolona Përshkrimi Njësitë X Koordinatat lindore m Y Koordinatat veriore m Fluturimi Numri i fluturimit Dita Sipas kalendarit Julian Koha Koha është shtypur në formatin hhmmss DIR Drejtimi i fluturimit (këndi nga veriu) deg RALT Lartësia e fluturimit m DTM Modeli digjital i terrenit (sipas elipsoidit të WGS-84) m BASE Vrojtimi i variacionit ditor magnetik në stacionin bazë MGCN Intensiteti total magnetik i korrigjuar për pikën e caktuar

dhe kohën (i pa niveluar) nT

MGCN_LEV Intensiteti total magnetik i korrigjuar për pikën e caktuar dhe kohën ( i mikro-niveluar)

nT

MGCL_IGRF Intensiteti total magnetik i korrigjuar për nivelin IGRF (i niveluar)

nT

Tabela 11. Të dhënat radiometrike

Kolona Përshkrimi Njësitë X Koordinatat lindore m Y Koordinatat veriore m Fluturimi Numri i fluturimit Dita Sipas kalendarit Julian Koha Koha është shtypur në formatin hhmmss DIR Drejtimi i fluturimit (këndi nga veriu) deg RALT Lartësia e fluturimit m BALT Lartësia barometrike m TOUT Temperatura jashtë avionit 0C DTM Modeli digital i terrenit (sipas elipsoidit të ËGS-84) m D_TOT Radioaktiviteti total ur D_KAL Përqendrimi i kaliumit % D_URA Përqendrimi i uraniumit eU ppm D_THO Përqendrimi i thoriumit eTH ppm

3.6. Itineraret e hulumtimeve aerogjeofizike në rajonin e Artanës

Rajoni i Artanës i takon planshetit të Ferizajt K-34-55/4 dhe përfshin një sipërfaqe prej 100

km2. Vrojtimi aerogjeofizik i këtij rajoni është kryer gjatë vitit 2006, duke përfshirë 47 itinerare

fluturimi me gjatësi rreth 480 km (Figura 21). Distanca në mes të itinerareve të fluturimit gjatë

hulumtimeve, ka qenë 200 m. Të dhënat janë mbledhur gjatë fluturimit të avionit, i cili ka pasur


Faqe 79

të integruar pajisje digitale për mbledhjen e të dhënave magnetike, elektromagnetike dhe

radiometrike. Mbledhja e të dhënave është realizuar përmes një fluturimi të ulët të avionit, në

lartësi nominale nga toka 30 m dhe me shpejtësi të fluturimit 60 m/s.

Siç mund të shikohet nga rrjeta e përdorur e mbledhjes së informacionit gjeofizik ajror, këto të

dhëna mund të shfrytëzohen për të dhënë përgjigje ose sqarime lidhur me ndërtimin

litostratigrafik të rajonit, ndërtimin strukturor tektonik dhe metalogjenisë.

Në mënyrë analoge me vendburimet ekzistuese, anomalitë e fituara mund të shfrytëzohen për

gjetjen dhe për shtrirjen e strukturave mineralmbajtëse sipas përhapjes hapësinore të anomalive

dhe përcaktimit të kufijve gjeofizik.

Të dhënat e mbledhura nga këto hulumtime, mund të ndihmojnë në ndërtimin e hartave

gjeofizike ajrore në shkallën deri 1:20,000. Ndërsa për shkallë më të detajuara duhen kryer

matje të tjera plotësuese.

Të dhënat e fituara nga vrojtimet gjeofizike ajrore japin informacion të rëndësishëm jo vetëm

për kërkimin direkt apo planifikimin e vrojtimeve gjeofizike sheshore për kërkimin e

mineraleve të dobishme, por ndihmojnë edhe në problemet e gjeologjisë krahinore (litologjia,

struktura, tektonika), hidrogjeologjisë, gjeologjisë inxhinjerike, mjedisit, etj.

Hartat aerogjeofizike për rajonin e Artanës, mbi bazën e të dhënave që janë mbledhur, u punuan

në softuerin Geosoft duke përdorur metoda interpoluese për të dhënat gridim (Bi-Directional

Line-Gridding), çdo 15m.


Faqe 80

Figura 20. Harta e itinerareve të hulumtimeve gjeofizike ajrore të Artanës (K-34-55/4)

3.6.1. Të dhënat aero-radiometrike

Të dhënat radiometrike (RAD) zakonisht vrojtohen deri në thellësinë rreth 30 - 50 cm afër

sipërfaqes së Tokës, por në vrojtimet ajrore radiometrike ato vrojtohen edhe në lartësi dhjetra

apo qindra metra larg Tokës duke përdorur sensor të veҫantë dhe duke bërë korrigjime

përkatëse për lartësinë. Përmbajtja e elementeve të vrojtuar lidhen me mineralogjinë, e cila merr

pjesë në ndërtimin litostratigrafik të Tokës, por edhe me përmbajtjen e lagështisë.

Tre elemente natyrore individuale radioaktive (Kaliumi, K-40), Toriumi, Th-232) dhe

Uraniumi (U-238)) janë matur dhe janë ilustruar në imazhe, duke përdorur të dhënat totale në

pikat e matura. Kështu mund të ndërtohen imazhe ose harta (integrale) me tre elementet e

matura përmes ngjyrave: të kuqe, jeshile dhe të kaltër. Po ashtu, mund të ndërtohen edhe harta

të veçanta për sejcilin element veç e veç. Në Figurën 21 është paraqitur prania e elementeve

radioaktive të matur në formacionet kryesore shkëmbore.

Lloji i Prania e elementeve


Faqe 81

shkëmbinjve K (%) U (ppm) Th (ppm)

Acidik E lartë Bazik Mesatare

Ultrabazik E ultë Sedimentar

E ndryshueshme Metamorfik

Figura 21. Radioaktiviteti i fomacioneve kryesore sipas Rob Shives, Kanada 2007

Në Figurën 22 paraqiten imazhet e veҫanta për tre elementet radioaktive të matur në rajonin e Artanës, ndërsa në Figurën 23 paraqitet radioaktiviteti integral i të tre elementeve të marrë së bashku.

Figura 22. Hartat e imazheve të shpërndarjes së elementeve radioaktive K, U, Th

Figura 23. Hartat e imazheve të shpërndarjes së RAD-Total (Integral) për të tre elementet në rajonin e Artanës


Faqe 82

3.6.2. Të dhënat e hulumtimeve aero-magnetike

Pasqyra e të dhënave magnetike (MAG), jep përgjigje për të dy nivelet gjeologjike: në sipërfaqe

dhe thellësi (në varësi të gjatësisë valore të anomalive të fituara). Të dhënat magnetike janë

paraqitur në formen e hartave të Intensitetit Total të Fushës Magnetike (TMI) në nT, të cilat

paraqesin shpërndarjen e mineraleve kryesore ferromagnetike në shkëmbinj (magnetiti,

titanomagneti, muskoviti dhe pirotina). Variacionet e TMI mund të përdoren në identifikimin

e llojeve të ndryshme shkëmbore, prezencen e tektonikave të ndryshme regjionale apo lokale,

sektoret me presione e deformime të larta të masave shkëmbore, etj.

Krahas shpërndarjes së mineraleve magnetike në shkëmbinj, të dhënat aeromagnetike japin

informacion edhe mbi gjeologjinë dhe strukturat në thellësi. Ato reflektohen përgjithësisht me

anomali të frekuencave të ulëta apo shumë të ulëta. Përveç kësaj, interpretimet e anomalive

magnetike mund të japin të dhëna për kontrollin e strukturave në depozitimin e mineraleve apo

në përgjithesi për strukturat metalogjenike. Po ashtu, vrojtimet magnetike ajrore mund të japin

informacion të rëndësishëm edhe mbi problemet e mjedisit, sikurse janë vendet e panjohura të

groposjes së mbeturinave që përmbajnë metale, tubacionet dhe instalimet nëntokësore e

nënujore, etj.

Në Figurën 24, paraqiten hartat e imazheve të Intensitetit Total të Fushës Magnetike (TMI),

Sinjalit Analitik (ANSIG) dhe Derivateve të Intensitetit të Fushës Magnetike (TDR) në rajonin

e Artanës.

Figura 24. Hartat e imazheve të shpërndarjes së Intensitetit Total të Fushës Magnetike,

Sinjalit Analitik dhe Derivateve Vertikale në rajonin e Artanës


Faqe 83

3.7. Rilevimi ajror elektromagnetik (AEM)

3.7.1. Bazat teorike

Vrojtimet AEM kryhen në Fushë Kohe (Time Domain) dhe Fushë Frekuence (Frequency

Domain). Të dy këto sisteme vrojtimi janë ekujvalente me njëra tjetrën, duke patur parasysh

transformimin Fourier. Zgjedhja e njërit apo tjetrit sistem varet nga faktorë të ndryshëm teknikë

e tradicionale.

Ai mund të kryhet duke studiuar raportet e amplitudave dhe zhvendosjet reale të fushës

dytësore ndaj asaj parësore, këndin e pjerrësisë së elipsit të polarizimit të fushës magnetike dhe

ecurinë e proceseve kalimtare. Më poshtë jepen disa nga menyrat tradicionale të vrojtimeve

ajrore EM në të dy sistemet:

A) Mënyra e kabllit të gjatë dhe të lakut të patokëzuar. Fusha parësore nxitet në tokë me anë të

kabllove të gjatë ose të leqeve të patokëzuara të shtrira në sipërfaqen e tokës. Dipoli magnetik

marrës vendoset në aeroplan ose në helikopter, që fluturojnë sipas profileve që trasohen me të

njëjtat parime si edhe gjatë vrojtimeve tokësore. Maten raportet e amplitudave dhe zhvendosjet

në faza të fushës dytësore ndaj asaj parësore (Fushë Frekuence) (Frasheri etj. 1986).

Kjo mënyrë vrojtimi ka thellësinë më të madhe të kërkimit dhe kablloja ose laku i shtrirë në

tokë shërben edhe për kryerjen e rilevimit tokësor të detajuar.

B) Profilimi dipolar; Të dy dipolet, dhënësi që gjeneron fushën parësore dhe marrësi, i cili merr

sinjale nga fusha shumore e përbërë nga ajo parësore, fusha dytësore e nxitur nga trupat

përcjellës dhe fusha anësore e induktuar në trupin e avionit vendosen në një aeroplan ose

helikopter (Figura 25). Fusha parësore mund të nxitet nga kornize horizontale me formë

trekëndëshi e vendosur nga skajet e krahëve të aeroplanit deri në bishtin e tij (Figura 26 a), por

dhënësi mund të jetë edhe dipoli magnetik i ndërtuar nga një kornizë me diametër të vogël, e

vendosur vertikalisht në aeroplan ose në helikopter (Figura 26 a,b). Dipoli marrës është një

kornizë me diametër të vogël e vendosur vertikalisht në të njëjtin rrafsh me kornizën gjeneruese

dhe që tërhiqet pas aeroplanit (Figura 26 a,b) ose e montuar në te. Dipolet gjeneruese e marrëse

mund të jenë edhe korniza koaksiale. Kornizat orientohen sipas vijës së fluturimit.


Faqe 84

Figura 25. Parimi i profilimit dipolar për rilevimin ajror EM (Frashëri, etj. 1986)

Matet zhvendosja e fazës midis fushës dytësore dhe asaj parësore në dy frekuenca, zakonisht

400 dhe 2,300 Hz (Fushë Frekuence).

Studiohet edhe raporti i diferencave të fazave për dy frekuenca të përdorura p.sh. Δϕ400/

Δϕ2300 pasi ai lejon që përafërsisht të gjykohet për përcjellshmërinë elektrike të trupave që

shkaktojnë anomalitë. Tek përcjellësit e mirë, si për shembull mbi trupat xeheror sulfurore, ky

raport është më i madh se sa njësia, ndërkohë që përcjellësit e dobët e kanë këtë raport me

madhësi më të vogël se një.


Faqe 85

Figura 26 (a, b). Parimi i punës së profilimeve dipolare për rilevimin ajror EM; 1-

kornizë gjeneruese në formë trekëndëshi; 2- kornizë gjeneruese rrethore; 3- kornizë

marrëse rrethore; 4- kabllo; 5- kornizë koaksiale gjeneruese e marrëse; (Frashëri, etj,

1986)

Këto profilime kanë thellësi studimi të vogël, meqë kornizat gjeneruese kanë përmasa të vogla

dhe intensiteti i fushës parësore zvogëlohet në përpjesëtim me kubin e largësisë.

c) Profilimet e vendosjes se fushës elektromagnetike. Në këtë mënyrë pune studiohet fusha

magnetike në periudhën kur fusha magnetike parësore bëhet zero. Prandaj fusha parësore është

impulsive (Fushë Kohe). Periudhat e takimit dhe stakimit të rrymës në kornizën gjeneruese janë

të barabarta me njëra tjetrën dhe zgjatin 1.5 deri 2 milisekonda, me frekuencë (në disa lloje

aparatesh) 285 Hz (Figura 27). Korniza gjeneruese vendoset horizontalisht në aeroplan.

Regjistrohet gradienti i intensitetit të fushës dytësore në kohë dHd/dt, në periudhën kur

gjeneratori është stakuar, e cila përcaktohet në disa intervale kohe me gjatësi 100 msec sejcili.


Faqe 86

Gjatë çdo intervali sinjalet integrohen dhe regjistrohen veçmas në aparature disa kanalesh. Kjo

bëhet pasi amplitudat e njëpasnjëshme të sinjaleve në kanalet e ndryshme të aparaturës

karakterizojnë deri në një farë mase tipin e trupit që shkakton anomalinë e përhapjes së fushës

dytësore. Siç dihet përcjellësit e mirë, si p.sh. trupat xeherorë sulfurore sigurojnë sinjale të

ruajtura mirë në të gjitha kanalet e aparaturës, pasi fusha dytësore shuhet ngadalë. Në të kundërt

përçuesit e dobët kanë konstante shuarjeje të madhe dhe sinjalet mbizotërojnë vetëm në kanalet

e hershëm.

Si marrës përdoren magnetometra të ndjeshmërisë së lartë. Kjo metodë ka thellësi studimi më të

madhe se mënyrat e tjera të rilevimit ajror, ajo arrin rreth 120 – 150 m. Regjistrimi shumë

kanalesh lejon të sqarohet karakteri i trupave përçues që shkaktojnë anomalitë.

Për rilevimet ajrore, aeroplanët fluturojnë në lartësi mesatarisht 50-200 m, ndërsa helikopterët

mund të fluturojnë në lartësi edhe 15 m. Fushat parësore gjenerohen në tokë me frekuenca si

edhe gjatë rilevimit tokësor. Për lartësi të vogla fluturimi zakonisht përdoren frekuenca më të

larta, ndërsa për lartësitë 50-200 m përdoren frekuenca 1,000 Hz, dhe më të vogla. Regjistrimi

shifror magnetik dhe analog i parametrave bëhet i pandërprerë. Të dhënat e regjistruara janë

shumë të mëdha. Kur rilevimi bëhet në kompleks (magnetometrik, EM dhe radiometrik) në çdo

pikë matjesh regjistrohet një vëllim informacioni 300 - 500 bajt. Ketu hyn edhe informacioni i

detajuar mbi lartesinë e fluturimit dhe pozicionimit të avionit (GPS). Informacioni i një zone

arrin mbi 1000 Mb. Sistemi i marrjes është i ndërtuar mbi një mikroordinator.

Gjatë regjistrimit mikroordinatori ndjek procesin e matjeve dhe paralajmëron për gabimet që

mund të ndodhin, llogarit spektrat dhe disa vlera statistikore për të kryer menjëherë provat e

kontrollit.

Fazat e tjera të përpunimit të informacionit të regjistruar kryhen pas kryerjes së fluturimeve të

avionit, sipas bllok skemës së mëposhtme.

Kontrolli logjik i vlerave dhe korrigjimi

Matje dhe Regjistrim

Baza e të dhënave të vrojtimit (disk, etj)

Nxjerrja e koordinatave

Kontrolli i koordinatave


Faqe 87

Figura 27. Skema e operimit gjatë rilevimeve ajrore elektromagnetike (Frashëri, etj, 1986)

Fillimisht mikroordinatori lexon dhe kontrollon për gabimet logjike, raporton për to dhe i

rregullon kur është e mundur. Mandej të dhënat e vrojtuara ndahen në rreshta, të cilat

regjistrohen më vete. Në ordinator futen automatikisht (nga GPS) edhe koordinatat e pikave të

regjistrimit.

Me tej bëhen korrigjime metodike, si p.sh. për zhvendosjen e pikës zero të aparatit si edhe për

filtrimet me filtra shifrore rekursive. Mbas këtyre korrigjimeve e filtrimeve, rezultatet e matjeve

nxirren në shtyp si harta të llojeve e shkalleve të ndryshme.

Lartësia e fluturimit përcakton largësinë midis profileve, e cila luhatet nga 150 deri 800 m. Kjo

largësi kushtëzon fushën e përdorimit të rilevimit ajror të metodes EM. Ai përdoret zakonisht

për rilevimet me shkallë të vogla, kryesisht të karakterit rekonjicional të shpejtë. Prandaj në

shumicen e rasteve rilevimi ajror shoqërohet me rilevim tokësor imtësues. Kjo është e

nevojshme pasi rilevimi ajror e ka më të vogël thellësinë e kërkimit dhe aftësitë zgjidhëse.

Rilevimet EM ajrore zakonisht kryhen të kombinuara edhe me rilevimet ajrore magnetometrike

dhe radiometrike, pra bëhet studim kompleks. Të gjitha këto lloj rilevimesh kryhen krahas një

sistemi të tërë përcaktimesh të navigacionit, për të lidhur profilet gjeofizike me terrenin dhe për

të njohur lartësitë dhe kushtet e planeve të rilevimit. Pjesë e vrojtimeve të sotme janë edhe

regjistrimet video të terrenit në linjën e fluturimit, gjë e cila i jep mundësi përpunuesit e

sidomos interpretuesit të vrojtimeve ajrore të përjashtojë sektore anomale që lidhen me

“zhurma” magnetike apo EM, që shkaktohen nga objekte artificiale metalike në Tokë.

Korrigjimet metodike

Interpretime Harta grafikësh Interpolime

Harta me izolinja Harta të tjera


Faqe 88

3.7.2. Aspekte teorike të vrojtimeve AEM

Metodat elektromagnetike janë një grup i teknikave gjeofizike që lejojnë vlerësimin e

shpërndarjes së perҫueshmërisë elektrike të shkaktuar nga objektet nëntokësore përmes

rilevimeve joinvazive, pra konsiderohen matje nga distanca. Metodat elektromagnetike janë

themeluar mbi dukurinë e induksionit elektromagnetik, teori e cila është e zhvilluar nga

ekuacionet e Maksuellit (Maxwell, 1862). Metoda përfshin transmetimin e energjisë

elektromagnetike nëpërmjet një kablli lak, të cilin e shoqërojne fushat magnetike dhe elektrike

(Figura 28). Këto fusha parësore shkaktojnë rrymat bredhëse “eddy” (vorbulla), të cilat rrjedhin

në materiale nënsipërfaqësore me përçueshmëri elektrike. Rrymat nënsipërfaqësore nga ana

tjetër janë të shoqëruara nga fushat e tyre dytësore magnetike dhe elektrike që mund të maten

nën ose mbi sipërfaqe të Tokës. Që nga rrymat induktive nënsipërfaqësor po kështu dhe fushat e

tyre dytësore janë të ndikuara nga vetitë elektromagnetike të materialeve nënsiperfaqesore.

Analiza e fushave të zbuluara mundëson konkluzione që duhet të bëhen në lidhje me ato

materiale nënsiperfaqesore. Njohja e vetive elektromagnetike të materialeve nënsiperfaqesor si,

përçueshmërisë elektrike (σ), predispoziteti magnetik (μ) dhe depërtueshmëria dielektrike (ε),

ka rëndësi në studimet e nëntokës për qëllime të ndryshme.

Ka disa mënyra të ndryshme të operimit për metodat elektromagnetike. Ato janë klasifikuar

sipas atributeve si: përmasat, orientimi dhe përmbajtja spektrale e burimit të transmetimit;

pozicionet relative dhe orientimi i dhënësit e marrësit, mënyra e vrojtimit etj. Ky punim merret

vetëm me metodën ajrore elektromagnetike (AEM) në Fushë Frekuence, në të cilën dhënësi dhe

marrësi vendosen në pozicione të caktuara në lidhje me levizjen e aeroplanit apo helikopterit në

ajër. Sistemet në Fushë Frekuence transmetojë një formë valore të vazhdueshme sinusoidale

përmes harmonikave të shumta në frekuenca të ndryshme diskrete. Në të kundërt, sistemet në

Fushë Kohë pulsojnë formë valore nëpërmjet një laku.


Faqe 89

Figura 28. Konceptet kryesore të AEM: Mbi tokë, në kohë reale nxitet fusha parësore

përmes një laku me tel, duke shkaktuar rryma të induktuara “eddy”që rrjedhin në tokë.

Rrymat e induktuara kanë të lidhur një fushë magnetike që sillet duke krijuar fushën

dytësore, e cila nxit një tension në një spirale marrese që regjistrohet dhe analizohet (Ross

C.B., 2010)

AEM u zhvillua për herë të parë në Kanada në 1946 (Palacky dhe Westt, 1991) dhe është

zhvilluar më tej më 1948 nga një kompani e vogël eksplorimi Kanadeze. Në 1954 një studim

AEM çoi në zbulimin e vendburimit Heath Steal me zink-bakër-argjend, i cili çoi në një

përdorim më të gjerë të teknologjisë së re. Nuk ka dyshim se motivimi për zhvillimin e metodës

AEM ishte potenciali i saj i hulumtimit me rendiment të lartë i zonave të mëdha në një mënyrë

të rregullt hapsinore, pa pengesat e karakteristikave topografike dhe kulturore (p.sh. kodrat,

lumenjtë, rrugët, gardhet, etj.) që pengojnë rilevimet në terren.

Qëllimi i metodës AEM është rritja e njohurive të gjeoshkencetarëve për nëntokën duke

shfrytëzuar njohjen e vetive elektromagnetike të saj. Kjo është e zbatueshme ku ka kontrast të

mjaftueshëm midis vetive EM të njësive të ndryshme litologjike nëntokësore. Metoda nuk

mund të japë informacion përfundimtar mbi përbërjen mineralogjike të shtresave ose njësive

litologjike, sepse pjesa më e madhe e vetive EM të shkëmbinjve janë një funksion kompleks i

variablave të shumtë (p.sh. përmbajtja e mineraleve, tekstura e tyre, poroziteti, mbushja e

poreve me fluide, shkalla e alterimit, temperatura, etj) (Ross C.B., 2010).


Faqe 90

Sot metodat e rilevimeve ajrore zënë një vend të rëndësishëm në eksplorimin e mineraleve të

dobishme. Vendet udhëheqëse në botë në përdorimin e metodave rilevuese ajrore gjeofizike

janë: Kanadaja, Australia, Afrika e Jugut, SHBA, Finlanda, Anglia, Rusia, etj.

Përçueshmëria elektrike është vetia më kryesore që ndikon në përdorimin e metodës AEM.

Thellësia e studimit varet mjaft nga përçueshmëria elektrike e materialeve nënsipërfaqësore,

frekuenca e përdorur (apo gjatësia e impulsit), kontrasti i përçueshmërive midis njësive

nënsipërfaqësore dhe madhësia e këndi i rënies së objekteve që kërkohen.

AEM u zhvillua fillimisht si një mjet i eksplorimit të mineraleve, veçanërisht sulfureve masive,

të cilat kanë një kontrast të madh në përçueshmëri elektrike me shkëmbinjtë rrethues (Palacky,

West, 1991).

Përshkueshmëria magnetike është e vetia më themelore, magnetike dhe jepet përmes shprehjes,

Ku është përshkueshmëria magnetike e hapësirës së lirë.

Ekuacionet e Maksuellit janë një grup i ekuacioneve diferenciale pjesore që, së bashku me

ligjin e Lorencit për fuqinë, formojnë themelin e elektrodinamikës klasike, optikës klasike, dhe

qarqeve elektrike. Këto fusha përbëjnë bazën e teknologjive moderne elektrike dhe

komunikimit. Ekuacionet e Maksuellit përshkruajnë lidhjen e fushës elektrike me ate magnetike

dhe ndikimin e tyre në ngarkesën dhe rrymën elektrike. Ato janë emëruar sipas fizikantit dhe

matematikanit Skocez James Clerk Maxwell, i cili botoi një formë të hershme të këtyre

ekuacioneve midis viteve 1861 dhe 1862 (Tabela 12).

Tabela 12. Ekuacionet integrale dhe diferenciale sipas ligjeve fizike për elektricitetin,

magnetizmin, induksionin.

Emri Ekuacionet integrale Ekuacionet diferenciale

Ligji i Gausit

Ligji i Gausit për magnetizmin

Ekuacionet e Maksuell-

Faradeit Ligji i


Faqe 91

Faradeit për iduksionin

Ligji i qarqeve i Amperit (me

tepër i Maksuellit)

Figura 29. Paraqitje 3D e përhapjes së fushës elektromagnetike

Në elektromagnetizëm depërtueshmëria dielektrike (ε) përcakton sa rezistencë haset gjatë

formimit të një fushë elektrike në një mjedis. Me fjalë të tjera, ε është një masë se sa një fushë

elektrike ndikon dhe ndikohet nga mjedisi dielektrik. Depërtueshmëria elektrike e një mjedisi

përshkruan sa shumë fushë elektrike “gjenerohet” për njësinë e ngarkesës në atë mjedis dhe

përcaktohet nga aftësia e një materiali të polarizohet në përgjigje të fushës elektrike dhe në këtë

mënyrë të zvogëlojë fushën totale elektrike brenda materialit. Kështu, ε ka të bëjë me aftësinë e

një materiali të transmetojë (ose "lejoje") një fushë elektrike. Ajo është e lidhur direkt me

ndjeshmërinë elektrike, e cila është një masë se sa lehtë një jopërҫues i polarizuar përgjigjet

ndaj një fushe elektrike.


Faqe 92

Figura 30. Transformimet Fourier në Fushë Kohe (me të kuqe), dhe në Fushë e Frekuence

(me blu)

Në sistemin SI depërtueshmëria dielektrike DE (ε) matet në Farad për metër (F/m); (χ)- është

ndjeshmëria elektrike, pa përmasë. Ato janë të lidhura me njëra tjetrën nëpërmjet εr dhe ε0;

ku εr është DE relative e materialit, dhe ε0 = 8.85 ... x 10-12 F/m është DE në vakum.

Materialet mund të klasifikohen sipas vlerësimit kompleks të DE (ε) të tyre, pas krahasimit të

komponentit real të DE (ε’) dhe atij imagjinar (ε") (ose në mënyrë ekuivalente, përçueshmërisë

(σ) kur është e llogaritur në këtë të fundit). Një përçues i përsosur ka përçueshmëri të pafund σ

= ∞, ndërsa një jopërçues i përsosur është një material që nuk ka përçueshmëri fare, σ = 0.

Kur σ / (ωε')«1 konsiderohet që materiali eshte një jopërçues, ndërsa kur σ / (ωε')»1

konsiderohet që materiali është një përçues (Tabela 13).

Tabela 13. Klasifikimi i materialeve sipas përcueshmërisë dhe DE (ε)

σ/(ωε’) Përçueshmëria Përhapja e fushës

0 Izolator i përsosur

Mjedis me pak humbje

≪ 1 Material me përçueshmëri të ulet Përçues i dobët

Mjedis me humbje të ulët Izolator i mirë

≈ 1 Material përçues me humbje të vogël Mjedis me humbje

≫ 1 Material me përçueshmëri të lartë Përçues i mirë

Mjedis me humbje të lartë Izolator i dobët

∞ Përçues perfekt


Faqe 93

Ligji i Maxwell-it, ligji i Faraday-t, ligji i Amper-it, ligji i Gaus-it dhe ligjet për energjinë

elektrike dhe magnetizmin në një teori të vetme unifikuese të elektromagnetizmit jepen

nëpërmjet shprehjes së katër ekuacioneve themelore diferenciale të shkëputura:

Në këto ekuacione ρ (C/m3)- paraqet dendësinë elektrike të ngarkesës, ndërsa b (Wb/m2) - është

dendësia magnetike fluksi apo induksion magnetik, h (A/m) - është intensiteti i fushës

magnetike, d (C/m2 )- është dendësia e fluksit elektrik apo zhvendosja dielektrike, e (V/m) -

është intensiteti i fushës elektrike, j (A/m2)- përfaqëson dendësinë e rrymës elektrike, dhe δ/δt-

nënkupton një normë të ndryshimit të kohës (Ross C.B., 2010).

Për të qenë të përdorshëm në gjeofizikë ekuacionet e Makswellit duhet natyrisht të lidhen disi

me vetitë elektromagnetike të materialeve si: përçueshmëria elektrike (σ) predispoziteti

magnetik (μ) dhe DE (ε) që jepen përmes:

Fushat elektromagnetike në rajonet e burimeve homogjene në hapësirën e lirë, ndryshojnë

harmonikisht në kohën (t) me frekuencë këndore (ω) në formë , në këtë mënyrë

fushat elektrike dhe magnetike mund të shprehen si ekuacionet e valëve në Fushë Frekuence

(Ross C.B., 2010);

dhe


Faqe 94

Ekuacionet e valëve, të njohur gjithashtu si ekuacionet e Helmholtz-it, përshkruajnë përhapjen e

energjisë elektromagnetike me shumim konstant Për frekuenca të ulëta

(<105 Hz) dhe materiale reale të Tokës ajo zakonisht tregon se I njohur si

rasti kuazi-statik, ky supozim është zakonisht i vlefshem për frekuencat që përdoren në

rilevimet AEM. Fizikisht supozimi kuazi-statik do të thotë se rrymat përçuese dominojnë mbi

rrymat e zhvendosjes. Kjo gjithashtu do të thotë se ekuacionet e Helmholtz-it reduktojnë

ekuacionet e difuzionit dhe kështu difuzioni është procesi dominues, i cili rezulton në mungesën

e rezultantës në metodat elektromagnetike (Ward dhe Hohmann, 1988).

Kjo është vetëm për disa raste të thjeshta të përhapjes së valëve elektromagnetike në trupat e

mbyllur në formë që mund të marrin rrjedhën e zgjidhjes analitike me ekuacionet e Makswellit.

Përndryshe, duhet të përdoren zgjidhjet numerike të ekuacioneve diferenciale që përfshijnë

diferencat e fundme ose metodat e elementeve të fundme.

Për shkak të sasisë së madhe të të dhënave që do të interpretohet në AEM, praktika dikton se

duhet të bëhet thjeshtimi dhe supozime në lidhje me shpërndarjen hapësinore të zonave të

përafërta në modelin paraprak. Një supozim i tillë është quajtur hapësira 1D, përafrime në të

cilat zonat elektromagnetike supozohet të jenë të vazhdueshme në një seri të shtresave vertikale

(Ross C.B., 2010).

Për rastin më të thjeshtë të një mjedisi homogjene zgjidhja me ekuacionet Helmholcit të valës

ofron pasqyrën e disa parimeve të përgjithshme të elektromagnetizmit. Ward dhe Hohmann

(1988) tregojnë se si zgjidhja e ekuacionit të valës nën supozimin kuazi-statik për një dipol

harmonik vertikal (lak horizontal), burim mbi një mjedis homogjen, të çon në një parametër që

përdoret shumë në elektromagnetizëm, thellësia e studimit (skinefekti), e cila jepet:

δ=

(1-11)

(δ)- është një thellësi, në të cilën ndodh prishja e fushës primare 1/e të vlerës së tyre në

sipërfaqe. Skinefekti është përdorur shpesh si një tregues mbi thellësinë e studimit të metodave

elektromagnetike. Skinefekti në thellësi nuk mund të përdoret për të përcaktuar përfundimisht

ose për të krahasuar thellësinë e studimit të sistemeve elektromagnetike sepse ai nuk merr

parasysh fuqinë e burimit apo gjeometrinë dhe ndjeshmërinë e nivelit të zhurmave të pranuesit.

Megjithatë, skinefekti do të thotë që të gjitha gjërat e tjera janë të barabarta, mirëpo nëse


Faqe 95

frekuenca ose përçueshmëria rritet atëhere prishja e fushës primare është më e shpejtë. Kjo çon

në rregullin e përgjithshëm për burimet harmonike (p.sh. sistemet e Fushës së Frekuencës në

AEM), fushat e matura elektromagnetike me karakteristika të frekuencave të larta të burimit

janë më të ndjeshëm ndaj përçuesve të cekët, dhe karakteristikat e frekuencave të ulëta të

burimit janë më të ndjeshëm ndaj përçuesve të thellësisë (Ross C.B., 2010).

Një parim tjetër i rëndësishëm është ai (Nabighian dhe Macnae, 1991) për thellësinë e

difuzionit (d), i cili zbatohet për mjedisin homogjen dhe paraqet thellësinë e studimit. Thellësia

e difuzionit jepet përmes:

d=

(1-12)

dhe ajo është distanca në të cilën fusha elektrike dhe rrymat, maten për një kohë vonesë (t) të

caktuar në maksimum të hapit aktual. Një përafrim i dobishëm për një ngacmim të hapit të

funksionit është dhënë nga Nabighian (1979). Rregulli i përgjithshëm me afërsi që nxirret për

të është se për burimet e hap-funksionit (p.sh. sistemet e Fushës së Kohës së metodës AEM),

matjet në kohë të hershme, pas stakimit do të jenë më të ndjeshme në karakteristikat e

përçuesve të cekët, dhe se matjet në kohën më të vonë do të jenë më të ndjeshme ndaj

karakteristikave të përçuesve më të thellë.

Variacioni në ndjeshmërinë e matjeve të ndryshme në Fushë Frekuence dhe Kohe, i cili

kushtëzohet nga konceptet e skinefektit dhe difuzioni në thellësi, është ai që i jep metodave

EM aftësinë për të kryer matjen e përçueshmërisë në thellësi. Me transmetimin dhe matjen në

disa frekuenca (në një sistem me Fushë Frekuence) apo matjen e amplitudave të vonesës së

kohës (në një sistem me Fushë Kohe), potencialisht vrojtimi AEM mund të formojë një kurbë

përçueshmërie me thellësinë (Ross C.B., 2010).


Faqe 96

Figura 31. Paraqitja skematike në Fushë Kohe e formave valore (lartë) dhe e tensionit

përkatës spirale marrës (poshtë).

Frekuenca e sinjalit të transmetuar është me rëndësi të madhe, thellësia e penetrimit është në

proporcion të kundërt me frekuencën e sinjalit të transmetuar, ose i ashtuquajturi "skin-efekt”.

Thellësia e shtresës, δ percaktohet si thellësi, në të cilën amplituda e valëve elektrike në plan,

ose fushës magnetike në gjysmë – hapësirën homogjene, zvogëlohet me 1/e (afërsisht 37%) të

kësaj vlere në sipërfaqe (Straton, 1941), përderisa rrotullimet e fazës bëhen nga 1 radian (Spies,

1989). Matematikisht, kjo jepet përmes barazimit:

δ =503.8

......................(Spies, 1989), ( 1-13

) ku: δ - thellësia e dukshme e penetrimit të valëve EM..... (m) σ - përçueshmëria e dukshme ......(S / m) f - frekuenca e fushës EM.........(Hz)

Thellësia e shtresës është thellësi në të cilën amplituda e valës së avionit ka rënë për 1/e ose 37% në krahasim me amplitudën fillestar Ao. Rënia e amplitudës në thellësi, ndodh për shkak të përthithjes në dy frekuencat Az = A0 e-1

Thellësia e shtresës δ në metra; δ= 휔=2π f


Faqe 97

ω = 2π f = 503 = 503

f - frekuenca (Hz), σ- përçueshmëri në gjysmëhapësirë (S / m); μ- predispoziteti magnetik (zakonisht μ ≈ 1); λ- gjatësia e valëve; ω- frekuenca këndore; v- shpejtësia; ρ- rezistenca

Rezistenca në thellësi rritet sa dy frekuencat e fushës EM dhe ulët përçueshmëria. Psh. në argjilat glaciale me përçueshmëri 5 x 10-4 S/m, thellësia është rreth 225 m në një frekuence prej 10 kHz.

Thellësia e depërtimit në strukturat gjeologjike shkëmbore, është e cekët për frekuencat e larta dhe në këtë rast, kemi përçueshmërinë e ulët dhe rezistencën e lartë.

• Thellësia e penetrimit (δd), është funksion i frekuencave dhe ndërtimit gjeologjik të terrenit.

• Thellësia e shtresës (δd) në funksion të kohës, nëse amplituda e valës së EM ulët në 1/e ose

37 % krahasuar me amplitudën fillestare do të jetë në fushën e marrëdhënieve në kushte të

ngjashme, megjithatë ajo mund të shkruhet si:

δd=

(Spies, 1989), ( 1-14 )

ku:

δd; Thellësia e depërtimit,

t ; koha në sekonda, pasi burimi primar i fushës EM ka qenë i fikur,

σ; përçueshmëria e dukshme (S/m)

Δ 0; depertueshmeria magnetike në hapësirën e lirë (për përhapjen në këtë mjedis magnetik

vlera është zëvendësuar me koeficientin e duhur të depertueshmerise magnetike).

Nga ekuacionet (1-12) dhe (1-13), mund të nxjerrim varësinë e frekuencave në raport me kohën

për thellësinë e sinjalit dhe mund të vlerësojmë thellësinë e studimit. Fushat EM përhapen larg

nga transmetuesi, mirëpo ato zbuten ose zvogëlohen në ambiente nën ujë, dhe rënia e

amplitudës në mënyrë eksponenciale shkon me thellësinë dhe bëhet e krahasueshme me nivelin

e zhurmës në sistem.


Faqe 98

Figura 32. Interpretimi i frekuencave EM, duke e përshkruar depërtimin e parashikuar të

sinjalit EM si një funksion i frekuencave dhe përçueshmërisë në thellësinë e Tokës.

Vërehet se përçueshmëria e lartë ka ndikim të fortë në thellësinë e depërtimit të sinjalit

elektromagnetik (Lipinski, 2007).

3.7.3. Karakteristikat e rilevimit AEM në Kosovë

Vrojtimet AEM në Kosovë kanë pasur si qëllim studimin e përhapjes së përçueshmërisë dhe

rezistencës elektrike në hapësirën 3D. Kjo do të thotë që është studjuar përhapja e këtyre

parametrave në disa plane me thellësi të ndryshme, sipas profilave të vrojtimit. Teknikisht kjo

realizohet duke matur njëkohësisht përhapjen e fushës EM në Fushë Frekuence, në katër

frekuenca të ndryshme, të cilat sigurojnë thellësitë përkatëse të studimit. Rezistenca e dukshme

(ρd), gjithashtu mund të konvertohet në përçueshmërinë e dukshme (σd), duke

përdorur formulën σd = 1000 / ρd, ku ρd jepet në Ωm dhe σd në mS / m.

Frekuencat e përdorura në vrojtimet AEM të Kosovës kanë qenë respektivisht 0.9 kHz, 3 kHz,

12 kHz dhe 25 Khz, të cilat kanë siguruar afërsisht thellësitë e studimit 120 m, 90 m, 60 m dhe

30 m. Këto janë thellësi studimi mesatare, të cilat nuk varen vetëm nga frekuenca e valeve EM,

por edhe nga një sërë faktorësh fizike e teknike siҫ janë, kontrasti i rezistencave elektrike të

litologjive në prerje, prania e litologjive me rezistencë të ulët pranë sipërfaqes, variacionet në

lartësinë e fluturimit të avionit, fuqia e transmetuesit të valeve EM, etj. Në vija të përgjithshme,

të vrojtimet me frekuenca më të ulëta (0,9 kHz dhe 3 kHz) mund të zbulojnë strukturat më të

thella, ndërsa vrojtimet me frekuenca të larta (12 kHz dhe 25 kHz) lidhen me strukturat më të


Faqe 99

cekëta. Kur një anomali e rezistencës elektrike vendoset në, ose pranë sipërfaqes, vrojtimet për

të gjitha frekuencat karakterizohen me amplitudën në rënie, me zvogëlimin e

frekuencave. Përçueshmëria e pjesës më të madhe të materialeve më afër sipërfaqes varet

shumë nga ndërtimi gjeologjik (përbërja mineralogjike) dhe përçueshmëria elektrike e fluideve

të poreve. Përçueshmëria rritet ndjeshëm në fluidet me tretësira mineralesh.

Studimet AEM me katër frekuenca të ndryshme në rajonin e Artanës janë shfrytëzuar si për të

ndihmuar në kërkimin e mineralizimit polimetalor ashtu edhe në përvijëzimin e kufijve midis

shkëmbinjve me litologji të ndryshme, shpesh here të mbuluar nga mbulesa me trashësi deri

disa dhjetra metra.

Në këtë studim përshkruhen rajone me përçueshmëri të mirë elektrike, të cilët i përkasin

veçanërisht sedimenteve të baseneve të Kretakut dhe Paleogjenit, që mbulojnë shkëmbinj

kristalor në dysheme. Poroziteti i lartë rrit ndikimin e përmbajtjes së ujit në këto sedimente, të

cilet në masë të madhe ndikojnë në përçueshmëri. Nga ana tjetër, predispoziteti i lartë

magnetik, që ka të bëjë me prezencen e magnetitit sekondar në njësitë ultramafike dhe mafike

gjithashtu ndikon në vlerat e përҫueshmërisë elektrike komponentës Reale EM dhe duhet marre

në konsiderate (Airo M-L. etj., 2007).

Në vazhdim po japim disa vlera të rezistences dhe përҫueshmerise elektrike të shkëmbinjve të

ndryshem të siguruara nga literatura (Figura 33, Tabela 14).


Faqe 100

Figura 33. Variacioni tipik i rezistences dhe përcueshmërisë për një sërë shkëmbinjsh

(sipas Palacky, 1987)

Tabela 14. Vlerat e rezistencës së dukshme: Puranen etj. 1996 1), Peltoniemi 1982 2),

Pernu 1991

Rezistenca e dukshme (Ohmm)

SULFURET MASIVE0.01 0.1 1 10 100 1 000 10 000 100 000

0.010.11101001 00010 000100 000

GRAFITET

BAZIK ACIDIK

EKRAN

Përçueshmëria(mS / m)

SHKËMBINJË VULLKANIKDHE METAMORFIK

SHKËMBINJËMAGMATIK

SHKËMBINJËTË THELËSISË

SEDIMENTEGLACIALE

SHKËMBINJË SEDIMENTAR

AQUIFERET EUJËRAVE

GËLQERORËT DOLOMITET

KONGLOMERATETRANORËT

THENGJILLI

DHEU, LYMI

LIGNITI

ARGJILITE

ARGJILA

(SHKEMBINJTE METAMORFIK)

ZHAVORET DHE RERAT

AUJI I KRIPUR UJI I ËMBËL

DETI AKULLI

ZONA TËLARMISHME

SHKËMBINJË MAGMATIKSAPROLITET

AKULLNAJOR


Faqe 101

Rezistenca e shkëmbinjve, tipeve të kripërave dhe mineraleve

Substanca Rezistenca (Ωm)

Uji i shiut 300-900

Uji i detit 1-4

Uji i liqeneve 30-500

Rëra 2) 300-2000

Lymi 2) 80-200

Dheu 2) 300-500

Torfa 2) 100-300

Balta, rreshirat1) 80-50

Kripërat ose argjilat grafitike, argjilat1) 2-50, 33-70

Shkëmbinj sedimentar1) 100-400

Gabro1) 10000-30000

Granite1) 5000-20000

Serpentinite1) 50-500

Argjilite1) 20-50

Grafite dhe shistet me pirotine

damarore1)

0.1-50

Xeheroret sulfure1) 0.01-10

3.7.4. Karakteristikat fizike të mineraleve e shkëmbinjve të rajonit të Artanës

Në Tabelën 15 paraqiten vetitë fizike të rezistencës elektrike specifike, polarizueshmërisë,

densitetit dhe predispozitetit magnetik të një sërë kampionesh të rajonit të Artanes, të matur në

Laboratorin e Gjeofizikes, së Grupit Mësimor-Shkencor të Gjeofizikës, Departamenti i

Shkencave të Tokës, Fakulteti i Gjeologjisë dhe Minierave në Tiranë.


Faqe 102

Matjet e PP dhe Rezistencës janë kryer me marrësin IPR-10A dhe dhënësin laboratorik CTU-2

System, me kohet T = t = 2 sec. Matjet e paraqitura i takojnë dritares së mesit në një lakore

shuarje me tre pika (M2). Matjet e predispozitetit magnetik janë kryer me pajisjen laboratorike

CTU-2 System, ndërsa matjet e densitetit janë kryer me mënyrën peshimit të kampionit në ajër

dhe të futur në një enë me ujë, me anën e një peshoreje elektronike të saktësisë 0.1 g.

Sikurse shihet nga kjo tabele, mineralizimet e pasura polimetalore, me teksture

masive/damarore karakterizohen nga vlera të ulëta të rezistencës elektrike specifike, vlera mjaft

të larta të polarizueshmërisë elektrike (PP) si dhe vlera të larta të densitetit, krahasuar me

shkëmbinjtë rrethues. Përsa i përket predispozitetit magnetik, mineralizimet polimetalore

karakterizohen përgjithësisht me vlera të ulëta, krahasuar me shkëmbinjtë ultrabazike apo

mineralizimet e magnetitit. Megjithatë, në rastet e pranisë së magnetitit apo pirotinës në

mineralizimet e alteruara apo edhe të paalteruara vërehen edhe vlera mesatare të predispozitetit

magnetik. Gëlqerorët kompaktë, shkëmbinjtë silicore apo edhe shistet kompakte karakterizohen

nga vlera të larta të rezistencës elektrike specifike. Për sa mësipër, është e qartë se metodat

elektrometrike të PP/Rezistencës dhe ato EM kanë përparësi në kërkim-zbulimin e

mineralizimit polimetalor të rajonit të Artanës.

Tabela 15. Karakteristikat fizike të mineraleve e shkëmbinjve në rajonin e Artanes

Nr

Emërtimi i kampionit

Rezistenca elektrike (m)

Ngarkueshm. M2 [mV/V]

Predispoziteti Magnetik

[X10-5 –SI]

Densiteti Kg/m3

1 Metagranite -20 2,627 2 Xehe magnetiti 792,250 3,861 3 Diabaset 350 2,783 4 Shiste-kloritike 490 2,753 5 Shiste argjilore 210 2,670 6 Andezite të alteruara 198 2,160


Faqe 103

7 Xehe Kromi 8,620 4,021 8 Granitet 850 2,659 9 Shiste mikore 360 2,795 10 Mermere 10 2,750 11 Xehe e Pb-Zn - Artanë 380 3,586 12 Serpentinite - Artanë 69,910 2,589 13 Ligniti -10 1,524 14 Andezitet 1000 - 3000 45,280 2,265 15 Ultrabaziket 300 - 1000 42,800 2,792 16 Skorie afër Lumit të të Kolës 0.03 162.3 6,800 3,770 17 Filit 377 11.3 <100 2,533 18 Shkëmb silicor 13,500 2.5 <100 2,650 19 Filit 513 4.4 <100 2,540 20 Shkëmb vullkanik me damar

kuarci 800 7.2 <100 2,620

21 Shkëmb vullkanik 312 4.4 <100 2,820 22 Filit kompakt 6,900 9.5 <100 2,750 23 Magnetit 340 40.0 6,900 3,500 24 Shkëmb vullkanik 290 4.8 <100 2,760 25 Klorit-kuarc me pikez. te

rralla sulfuresh 1,100 18.1 <100 2,590

26 Xeheror polimetalor mjaft i oksiduar

224 47.1 3,300 2,520

27 Gëlqeror 10,100 2.6 <100 2,720 28 Xeheror galeniti masiv

(Artanë) 0.15 188.7 <100 6,700

29 Shist kloritik me pikezime deri mesatare sulfuresh

195

46.7

<100

2,680

30 Serpentinit 112 24.6 2,150 2,470 31 Xeheror damaror polimetalor 1.7 166.3 <100 3,750

3.7.5. Përpunimi i të dhënave AEM në rajonin e Artanës

Përpunimi i të dhënave AEM mundësoi ndërtimin e disa hartave EM si: Harta e rezistencës së

dukshme për frekuencën 25 kHz (Figura 34), Harta e rezistencës së dukshme për frekuencën 12 kHz

(Figura 35), Harta e rezistencës së dukshme për frekuencën 3 kHz (Figura 36), Harta e rezistencës

së dukshme për frekuencën 0.9 kHz (Figura 37). Në mënyrë te ngjashme mund të ndërtohen edhe

hartat e përҫueshmërisë për frekuenca të ndryshme, hartat e komponentit Real dhe Imagjinar të

intensitetit të fushës EM, etj. Këto harta mund të kombinohen me gjeologjine e rajonit si dhe me


Faqe 104

hartat strukturore tektonike, nga ku mund të nxirren përfundime të rëndësishme mbi mineralizimin

dhe ndërtimin gjeologjik të rajonit.

Figura 34. Harta e rezistencës së dukshme AEM (25kHz) me mineralizimin - Artanë

Në Figurën 34 paraqitet harta e rezistencës së dukshme për rajonin e Artanës dhe mbi të janë

vendosur projeksionet horizontale të vendburimeve dhe shfaqjeve xeherore të Artanës. Në këtë

hartë shihet se edhe pse vendburimet kanë dalje në sipërfaqe në formën e kapelave të hekurit

dhe manganit ato karakterizohen me rezistenca elektrike të larta. Kjo spjegohet me faktin se

zonat e oksiduara pranësipërfaqësore (30 m) të vendburimeve polimetalore nuk janë perҫues të

mirë elektrikë, ndërsa në thellësi ato janë të paoksiduara dhe janë përҫues të mirë.

Në figurën 35 paraqitet rezistenca e dukshme e rajonit të studiuar për frekuancën 12 kHz.

Thellësia e përafërt e vrojtimit është 60 m. Edhe këtu vendburimi Përroi i Ngjyrosur dhe


Faqe 105

vendburimi i Manganit paraqiten për të njejtën arsye si zona me rezistenca të larta, ndërsa

vendburimet Përroi i Thartë dhe Kaltrina vendosen në zona me rezistenca mesatare deri të ulta.


Në figurën 36 paraqitet rezistenca e dukshme e rajonit të studiuar për frekuencë 3 kHz.

Thellësia e përafërt e vrojtimit është 90 m nga sipërfaqja e Tokës. Në këtë hartë të gjitha

vendburimet e Artanës janë në zonë me rezistencë elektrike të ulët. Po ashtu edhe rreth tyre

paraqiten zona anomale me rezistenca të ulëta si Grozniqeci, Kalaja e Artanës, Lagja Kllokoq

dhe disa anomali në Kodrën e Vogël.


Faqe 106


Në figurën 37 paraqitet rezistenca e dukshme e rajonit të studiuar për frekuencë 0.9 kHz.

Thellësia e përafërt e vrojtimit për këtë frekuence është 120 m. Në këtë hartë të gjitha

vendburimet e Artanës janë në zona me rezistenc të ulët dhe paraqesin anomali AEM. Zonat

anomale me rezistenca të ulëta si Grozniqeci, Kalaja e Artanës, Lagja Kllokoq dhe disa anomali


Faqe 107

në Kodrën e Vogël dhe Kodrën e Madhe paraqiten në afërsi të vendburimeve ekzistuese.

Figura 37. Harta e rezistencës së dukshme AEM (0.9 kHz) me mineralizimin - Artanë

KAPITULLI IV

INTERPRETIMI I TË DHËNAVE AEROGJEOFIZIKE

Të dhënat ajrore gjeofizike, që u përdorën në këtë disertacion, ishin të gatshme për interpretim,

mbasi atyre u ishin kryer kontrolli i cilësisë (QC), heqja e zhurmave dhe filtrimi. Duke

përdorur këto të dhëna, të cilat janë në formatin xyz, u bë e mundur që të fillohet me


Faqe 108

procedurën e përpunimit të tyre në kompjuter, në programe të destinuara për këtë qëllim.

Përdorimi i të dhënave mundësoi ndërtimin e hartave të ndryshme tematike aerogjeofizike dhe

profileve AEM në thellësi. Në korrelacion me ndërtimin gjeologjik strukturor u bë e mundur

edhe interpretimi i tyre. Të dhënat e rilevimeve aerogjeofizike të tri fushave gjeofizike,

ndihmojnë shumë për interpretimin e shtrirjes së strukturave gjeologjike në plan dhe thellësi të

kufizuar, deri 120 m.

Vërehet një numur i madh anomalish gjeofizike ajrore brenda strukturave me ndërtim të njëjtë

gjeologjik, sidomos në zonat tektonike dhe ato pranë vullkanizmit të ri të Terciarit.

Të dhënat e vrojtimeve gjeofizike ajrore, në korrelacion me vendburimet e rajonit të Artanës,

mund të ndihmojnë për orientimin e kërkimeve të mëtejshme gjeofizike tokësore sidomos atyre

elektrometrike të PP/Rezistencës, për kërkim-zbulimet gjeologjike, për gjetjen e zonave të reja

perspektive, të pasura me xeherorë sulfurë, por edhe xeherorë të tjerë me interes.

Interpretimi i të dhënave aerogjeofizike përfshin:

- Përcaktimi i anomalive të parametrave gjeofizikë për njësi të ndryshme gjeologjike;

- Korrelimi në plan dhe prerje i mineralizimeve të njohur me anomalitë gjeofizike;

- Identifikimi i zonave të reja të mineralizuara dhe klasifikimet e tyre;

- Përcaktimi i marrdhënieve midis llojeve të ndyshme shkëmbore e përvijimi i tektonikave

lokale e regjionale;

4.1. Interpretimi i të dhënave aeromagnetike

Në rajonin e Artanës, gjithsej janë mbledhur 69,698 x 2 matje aeromagnetike (nga

magnetometri në hundën e aeroplanit dhe nga magnetometri në krahun e majtë të aeroplanit),

ose 697 x 2 të dhëna për km2. Të dhënat magnetike janë paraqitur në hartat gjeofizike si një

bashkësi e Intensitetit të Total të Fushës magnetike të Tokës (TMI, në nT), sinjalit analitik

ANSIG, i cili jepet përmes relacionit: AI(x,y)I=((∂M/∂x)2+(∂M/∂y)2+(∂M/∂z)2)1/2), M-

magnituda e TMI-së dhe derivateve të fushës magnetike TDR, (TDR=tan-1(VDR/THDR)), ku

VDR paraqet derivatet vertikale dhe THDR paraqet derivatet totale horizontale. Pra TDR


Faqe 109

përfaqëson një filtër të TMI-së, i cili mund të japë informacion shtesë mbi objektet me

predispozitet të lartë magnetik të vendosur në thellësi.

Në rajonin e Artanës, formacionet ofiolite dhe komplekset e magmatizmit vullkanik të Terciarit,

korrespondojnë me zonat me intensitet të lartë të magnetizmit, duke paraqitur anomali

magnetike të shumta. Sedimentet e basenit brenda Zonës së Vardarit, kanë magnetizëm të dobët

(Figura 38).

Në Figurën 38 paraqitet harta e TMI, në të cilën mund të dallohen zona me magnetizëm të lartë

(ngjyra e kuqe në vjollcë) që përfaqesojnë rajonin e Koznicës, të ndërtuar nga formacionet

ultramafike të harcburgiteve, lercoliteve e serpentiniteve. Po kështu, janë edhe zonat në

verilindje, juglindje dhe zona qendrore, pranë vendburimeve të Artanës (Kaltrina dhe Përroi i

Thartë), që ndërtohen nga formacione vullkanike të Terciarit. Edhe disa thjerrëza të

metagraniteve paraqiten me magnetizëm të lartë. Zona e vendburimeve Përroi i Ngjyrosur dhe

Manganit karakterizohen nga zona magnetike me vlera te ulëta, deri negative.


Faqe 110

Figura 38. Harta e Intensiteti Total të Fushës magnetike, (nT) - rajoni i Artanës

Figura 39 paraqet TMI-në për rajonin e vrojtuar së bashku me gjeologjinë për t’a kuptuar më

mirë përhapjen e TMI në formacione të ndryshme gjeologjike.

Figura 39. Harta e Intensiteti Total të Fushës magnetike (TMI-nT) me gjeologjinë, Artanë

Në Figurën 40 paraqitet harta e derivateve të Intensitetit Total të Fushës magnetike TDR për

rajonin e vrojtuar. Për t’a kuptuar më mirë përhapjen e TMI në formacione të ndryshme

gjeologjike në thellësi (vertikalisht) u llogaritën vlerat e derivatet vertikale dhe horizontale të

TMI dhe janë ilustruar në këtë imazh. Harta e TDR n’a mundëson të kuptuarit më të mirë të

shtrirjes hapësinore të strukturave të ndryshme gjeologjike e sidomos thyerjeve tektonike. Në

hartë me vija të zeza janë paraqitur linja, të cilat paraqesin thyerjet tektonike që përafërsisht

korrespondojnë me ato të paraqitura edhe në hartën gjeologjike.

Figura 40. Harta e derivateve (TDR) - Artanë


Faqe 113

Përmes hatës së sinjali analitik ANSIG, dallohen qartë zonat e mëdha magnetike të rajonit të

Artanës, të cilat paraqiten në Figurën 41. Nga kjo figurë shihet se vendburimi “Përroi i

Ngjyrosur” dhe pjesërisht ai i “Manganit” ndodhen në zonë të dobët magnetike, kurse

vendurimet Përroi i Thartë dhe Kaltrina, në zonë të fuqishme magnetike.

Figura 41. Harta sinjalit analitik (ANSIG) - Artanë

Rajoni i Artanës, pjesa e ultramafiteve të Koznicës, që ndërtohen nga formacionet e

harcburgiteve - δ, është shumë magnetike. Në hartën aeromagnetike (Figura 40) mund të

dallohet qartë formacioni i harcburgiteve (δ), i cili paraqet anomali magnetike. Në të njëjtën

hartë dallohet qartë edhe kufiri me formacionet tjera gjeologjike, që në pjesën veriore janë

melanzhi i Jurasikut dhe në lindje, njësia e shisteve metamorfike të Artanës e moshës së

Paleozoikut.

Zonat e vullkaniteve të Artanës, në verilindje, në juglindje dhe në pjesën qendrore janë shumë

magnetike dhe dallohen qartë në hartën magnetike të rajonit të Artanës (Figura 39). Po ashtu, në

disa formacione të magmatizmit të hershëm grano-diorit vërehet magnetizëm i lartë (Figura 38,

39, 40, 41). Disa zona të metamorfiteve të Artanës në pjesën veriore si dhe në pjesën, e cila

lidhet me vullkanizmin juglindor, që ndërtohen nga gneis-granitet (Gγ), kuarc-porfiret (πq),

intensiteti i Total i fushës magnetike është i lartë. Mendojmë se ky intensitet shkaktohet nga

prezenca e strukturave të thella magmatike (Figura 40, 41).

Zona e vendburimeve “Përroi i Ngjyrosur” dhe “Minierës së Vjetër”, nuk dallohen me anomali

magnetike (Figura 38, 39) intensive, pëkundrazi intensiteti i përgjithshëm i fushës magnetike

reflekton anomali negative. Kurse vendburimet e “Kaltrinës” dhe “Përroit të Thartë”, të cilat

ndodhen në jug të vendburimeve të minierës, janë të lokalizuar mbi zona me magnetizëm të

lartë. Një paraqitje e tillë duhet të lidhet kryesisht me litologjinë e shkëmbinjve para formimit të

vendburimeve polimetalore dhe nuk ka lidhje me vetë mineralizimin sulfur.

4.2. Interpretimi i të dhënave radiometrike

Nga të dhënat e mbledhura për çdo tre elementet radioaktive në zonën e studiuar, u bë i mundur

evidentimi i shpërndarjes së këtyre elementeve në harta të veçanta. Interpretimi i tyre është bërë

nëpërmjet krahasimit me njësitë gjeologjike që ndodhen aty.

Duke vërejtur me kujdes hartat ajrore radioaktive në rajonin e studimit, konstatohet se qendra e

vullkaneve në pjesën verilindore, juglindore dhe pjesën pranë vendburimeve të Artanës, ku po

ashtu hasen shkëmbinjtë vullkanikë, reflekton prezencë më të shtuar të elementeve radioaktive,

nëpërmjet anomalive përkatëse radiometrike. Duke ditur ndërtimin mineralogjik të llojeve të

shkëmbinjve vullkanikë të përfaqësuar nga andezitet, dioritet, brekçet vullkanike etj. e që

dominohen nga prania e plagjioklazit si mineral kryesor dhe zirkonit si mineral dytësor, mund

të kuptohet se anomalitë radiometrike shkaktohen nga mineralet radioaktive që janë pjesë e tyre.


Faqe 115

Pjesa lindore e zonës strukturore ndërtohet nga formacionet gjeologjike të Oligocenit dhe

përfaqësohet nga depozitimet e ranorëve, mergeleve, argjiliteve, magnezitit dhe pluhuri

vullkanik. Ky i fundit, i ardhur më vonë, përmban elementë radioaktive, të cilët ndikojnë në

rritjen e vlerave të matjeve të radioaktivitetit në vrojtimet ajrore, por gjithsesi në nivel më të ulët

se radioaktiviteti i shkëmbinjve vullkanike. Formacionet e metamorfiteve të Artanës po ashtu

paraqiten me një dozë të shtuar të pranisë së elementeve radioaktive, përveҫ formacionit të

mermerëve, të cilët pothuajse nuk kanë fare prani të radioelementeve dhe në hartat radioaktive

ato mund të konturohen saktësisht. Te metamorfitet e Artanës radioaktiviteti i shtuar ka ardhur

si pasojë e neotektonikës, e cila pas fazës vullkanike ka mundësuar sjelljen e solucioneve të

nxehta nga brendësia e Tokës drejtë sipërfaqes e me këtë ka shtuar edhe praninë e elementeve

radioaktive si dhe depozitimin e mineraleve të dobishme nëpër thyerje tektonike. Vlen të

theksohet se metamorfitet e Artanës dominohen nga shkëmbinjtë me prejardhje acidike përveç

mermerëve dhe disa argjiliteve.

Formacionet e Kretakut në veri dhe në jugperëndim të zonës së studimit kanë vlera të ulta të

shpërndarjes së elementeve radioaktivë.

Formacionet e Jurasikut, të cilat ndodhen krejtësisht në skajin perëndimor të rajonit të studiuar

e që ndërtohen kryesisht nga shkëmbinjtë ultrabazikë nuk kanë fare radioaktivitet, kjo shihet

qartë në hartat e shpërndarjes së elementeve radioaktive të fituara nga matjet ajrore.

Në zonën e ngushtë të vendburimeve të Artanës verehet se prania e K dhe Th është më e shtuar

në krahasim me atë të U.

Nga sa u tha më sipër, në rajonin i studiuar të Artanës verehen:

-zona me vlera të larta të shpërndarjes së elementeve radioaktive që shoqërohen me anomali

radioaktive,

-zona me vlera mesatare të shpërndarjes së elementeve radioaktive dhe

-zona me vlera të ulëta të pranisë së elementeve radioaktive.

Bazuar në veçoritë e tilla të shpërndarjes së elementeve të vrojtuar radioaktivë, të dhënat mund

të përdoren me sukses për përcaktimin litologjik të llojeve të ndryshme shkëmbore si dhe në

ndihmë të kërkimit të vendburimeve minerale.


Faqe 116

Figura 42. Harta e shpërndarjes së Kaliumit në Rajonin e Artanës

Harta e paraqitur në figurën 42 tregon shpërndarjen e Kaliumit radioaktiv. Nga harta mund të

verehet se shpërndarja me e madhe e Kaliumit është në metamorfitet e Artanës, aty ku ndodhet

edhe fusha xeherore e Artanës. Prania e Kaliumit është më e ultë në formacione sedimentare

dhe në ultrabazikët e Koznicës.


Faqe 117

Figura 43. Harta e shpërndarjes së Uraniumit me projeksionet horizontale të

vendburimeve polimetalore të Artanës

Harta e paraqitur në figurën 43 tregon shpërndarjen e Uraniumit. Nga harta mund të thuhet se

shpërndarja më e madhe e Uraniumit është në vullkanite dhe metamorfitet e Artanës, aty ku

ndodhet edhe fusha xeherore e Artanës. Pothuajse fare nuk shpërndahet në sedimente dhe në

ultrabazikët e Koznicës.


Faqe 118

Figura 44. Harta e shpërndarjes së Thoriumit me zonat e vendburimeve, Rajoni i Artanës

Harta e paraqitur në Figurën 44 tregon shpërndarjen e Thoriumit. Nga harta mund të thuhet se

shpërndarja më e madhe e Thoriumit është në metamorfitet e Artanës dhe vullkanitet. Prania e

tij është minimale në formacionet sedimentare dhe në ultrabazikët e Koznicës.


Faqe 119

Figura 45. Harta e Radioaktivitetit Total me zonat e vendburimeve, Rajoni i Artanës

Harta e paraqitur në Figurën 45 tregon shpërndarjen e Radioaktivitetit Total në rajonin e

Artanës. Nga harta mund të verehet se intensiteti më i lartë i Radioaktivitetit Total ndodhet në

metamorfitet e Artanës dhe vullkanitet. Prezenca e tij është minimale në formacionet

sedimentare dhe në ultrabazikët e Koznicës.


Faqe 120

Figura 46. Harta e shpërndarjes së K, U, Th me zonat e vendburimeve, Rajoni i Artanës

Figura 46 paraqet imazhin e shpërndarjes së tre elementeve radioaktive K, Th, U në Rajonin e

Artanës. Zona e ngushtë e vendndodhjes së vendburimeve polimetalore paraqet prani me të

shtuar të K dhe Th në krahasim me atë të U.

4.3. Interpretimi i të dhënave AEM

Interpretimi i të dhënave elektromagnetike të fituara gjatë matjeve ajrore gjeofizike mbi zonën e

studimit u bë duke shfrytëzuar programe kompjuterike të posaҫme. Në interpretim u shfrytëzua

edhe korrelimi me njohuritë e thelluara të ndërtimit gjeologjik të rajonit, krahasuar me të dhënat

e fituara mbi vetë vendburimet ekzistuese.

Sikurse dihet, metodat elektromagnetike diktojnë trupa xeherore masive, që kanë rezistencë

elektrike të ulët, apo përҫueshmëri elektrike të lartë. Në rajonin e studimit u zbuluan rreth 30

zona anomale të vogla me rezistencë të ulët dhe përҫueshmëri të lartë, të cilat kanë probabilitet


Faqe 121

të lidhen me trupa xeherore polimetalore. Në këtë punim disertacioni janë përshkruar 10 prej

tyre, të paraqitura si pozicion topografik në Figurën 47.

Figura 47. Harta e Profileve të anomalive AEM kryesore në rajonin e Artanës

Duke parë ndërtimin kompleks gjeologjik të rajonit të Artanës, anomalite AEM të fituara u

krahasuan me anomalitë mbi trupat polimetalore ekzistues dhe njësitë e tjera gjeologjike, për të

nxjerrë karakteristikat kryesore, përsa i përket intensitetit, formës e dimensioneve të tyre.

Rezistenca e ulët dhe përçueshmëria e lartë janë tregues për një mori faktorësh gjeologjike e

mineralë. Ato mund të shkaktohen nga prania e trupave xeherore sulfure masive, prania e

ujërave nëntokësore, prania e shkëmbinjve sedimentare si argjilat, argjilo-shistet, shistet

grafitike, zonat e alteruara, shkëmbinjtë ultrabazike të serpentinizuar e millonitizuar, etj.

Ndërtimi gjeologjik i rajonit të Artanës, dominohet nga metamorfitet, shistet kuarcore, kuarc

sericite, kuarc klorite, shistet e gjelbërta, mermerët, mikat kuarcore, gneiset biotite, gneiset


Faqe 122

granitike, kuarcitet, etj. Këta lloje shkëmbore përgjithësisht karakterizohen nga rezistenca

elektrike mesatare deri të larta, dhe si të tilla duhet të reflektonin vlera të larta edhe në vrojtimet

EM ajrore të rajonit të Artanës. Megjithatë, zhvillimi i mëtejshëm gjeologjik i rajonit,

sidomos gjatë Terciarit me një mori daljesh vullkanike, të cilat ndikuan në metamorfizmin dhe

alterimin e mëtejshem të shkëmbinjve rrethues e po ashtu edhe në sjelljen e tretësirave të

nxehta (hidrotermale), të pasura me minerale metalore, ndikuan në uljen e ndjeshme të

rezistencës elektrike të tyre. Tretësirat hidrotermale u depozituan në thyerjet tektonike si dhe në

kontaktet tektonike të formacioneve gjeologjike. Nga hulumtimet ajrore elektromagnetike u bë

e mundur që në thellësitë nga 30 m deri në 120 m të matet përçueshmëria dhe rezistenca e

dukshme e formacioneve. Me këtë rast u identifikuan një mori anomalish, kryesisht në zonat e

thyerjeve tektonike, kontakteve tektonike e në disa raste edhe brenda formacioneve të vetme

gjeologjike.


Faqe 123

4.4. ANALIZA E REZULTATEVE TË ANOMALIVE AEM TË FITUARA

Anomlia A1

Anomalia A1, përfaqëson vendburimin “Përroi i Ngjyrosur” në Artanë, i cili përbëhet nga

sulfure të Pb, Zn, Ag, Au të tipit hidrotermal dhe metasomatik, që aktualisht është në

shfrytëzim. Në këtë vendburim anomalia elektromagnetike diktohet për frekuencën 3 kHz (90

m thellë) dhe forcohet me tej për frekuencën 912 Hz (thellësia 120 m). Vendburimi kapet nga

linjat e fluturimit P-1293 (Figura 48) dhe P-1294 (Figura 49). Trupat xeheror të vendburimit

“Përroi i Ngjyrosur” kanë dalje në sipërfaqe në formën e kapelave okside të Fe dhe Mn.

Trupat xeheror kanë një rënie fillimisht 350 - 450, ndërsa në thellësi mbi 650 me rënie nga

jugperëndimi. Kjo vërehet qartë edhe nga hartat e rezistencës së dukshme, po ashtu edhe nga

profilet AEM të rezistencës së dukshme me katër frekuencat. Vendburimi “Përroi i

Ngjyrosur” shtrihet në një gjatësi rreth 700 m dhe një gjerësi nga 2 deri në 50 m.

Një intensitet më i lartë i anomalisë verehet në pjesën perëndimore të vendburimit “Përroi i

Ngjyrosur”, rreth 240 m nga vendburimi në vendin e quajtur Grozniqeci. Vendburimi është i

lokalizuar ndërmjet gneisëve (Gb) në dysheme dhe shisteve argjilore, filiteve (Sse) në tavan.

Këto të fundit bëjnë uljen e metejshme të rezistencës së shkaktuar nga trupat xeherore

minerale.

Në vendburimin “Përroi i Ngjyrosur” rezistencat elektrike me frekuenca 12 kHz dhe 25 kHz

variojnë nga 77 Ωm deri në 211 Ωm. Për frekuencat 3 kHz dhe 912 Hz, rezistencat

zvogëlohen deri në 6 Ωm, gjë që tregon se në pjesën e sipërme trupat xeherore janë mjaft të

oksiduar, ndërsa në thellësi 120 m ata janë më pak të alteruar. Duhet thenë se këtu kemi të

bëjmë me rezistencë elektrike të dukeshme, jo me rezistencë elektrike specifike, e cila mund

të përcaktohet nga përpunimi i metejshëm i matjeve AEM me programe të posaҫëm

inversioni, të cilët nuk i disponojmë.


Faqe 124

Figura 48. Profili qendror i ρd i vendburimit të Artanës (P-1293)

Figura 49. Profili 1294 i AEM të ρd në Grozniqec dhe vendburimin “Përroi i Ngjyrosur”

Në Figurën 50 tregohet profili P-1292 i cili paraqet rezistencën e dukshme si dhe pozicionin e

trupave xeheror të vendburimeve “Përroi i Ngjyrosur” dhe i “Manganit” së bashku me

ndërtimin gjeologjik të vendburimeve.


Faqe 125

Figura 50. Profili AEM i vendburimeve të Artanës kombinuar me gjeologjinë; P-1292

Figura 51. Harta AEM ρd-09 kHz, zona e Vb. të Artanës dhe linjat e profileve ajrore


Faqe 126

Figura 52. Profilet 3D AEM të ρd në zonën e vendburimit të Artanës

Në Figurën 51 paraqitet harta e rezistencës së dukshme për frekuencën 0.9 kHz si dhe

paraqitja në plan e vendburimeve (Përroi i Ngjyrosur, Manganit, Kaltrina dhe Përroi i Thartë),

ndersa ne Figuren 52 jepet paraqitja tre dimensional e profileve të rezistencës të kësaj zone me

pozicionimin e vendburimeve. Sikurse shihet, korrelimi midis anomalive të rezistencës së

metodës AEM dhe trupave xeherore polimetalore të pa alteruar në thellësi shprehet qartë.

Anomalia A2

Vendburimi i manganit (“Miniera e Vjetër”), shtrihet rreth 500 m në jug-lindje të vendburimit,

“Përroi i Ngjyrosur”. Anomalia është kapur nga linjat e fluturimit P-1290 (Fig. 53), dhe P-

1291, dhe P-1292. Edhe ky vendburim nga matjet AEM reflektohet qartë me anomali në

frekuencat 3 kHz dhe 912 Hz (Figura 51). Po ashtu, në pjesën veriore të vendburimit paraqitet

një anomali me rezistencë shumë të ulët dhe me përmasa të mëdha. Shtrirja e anomalisë është

përgjatë shtrirjes së vendburimit. Vendburimi ka shtrirje VVP-JJL. Daljet në sipërfaqe të

trupave xeherorë edhe këtu janë në formën e kapelave okside të Fe-Mn. Vlen të theksohet se

oksidet e manganit kanë një përmbajtje mbi 20% në këto kapele oksidesh të Fe-Mn.

Vendburimi është i lokalizuar ndërmjet amfiboleve (A) në dysheme dhe mermerëve (M) në


Faqe 127

tavan. Ka rënie 60° në drejtimin e verilindjes. Anomalia A2, në frekuencat 25 kHz duket se ka

rezistencë shumë të lartë, që do të thotë se zona e oksiduar paraqet barrierë për kalimin e

rrymës. Ndërkaq në valët elektromagnetike me frekuenca 12 kHz, depërtimi i tyre është rreth

60 m dhe rezistencat bien nga 17 Ωm deri në 11 Ωm. Për thellësi më të mëdha (frekuenca 912

Hz), rezistenca bie në vlera poshtë 1 Ωm.

Figura 53. Profili P-1290 me prerjen e ρd të AEM mbi vb. e Manganit

Anomalia A3 (Përroi i Thartë - Pjesa Veriore)

Anomalia A3 është takuar nga linja e fluturimit P-1290, në zonën e Përroit të Thartë, në jug të

Kalasë së Artanës. Ka afërsisht formë rrethore me rreze 90 m. Anomalia shfaqet në një zonë

të kontaktit tektonik të shisteve kuarcore (Sse) me shistet gneis-biotite (Gb) (Figura 54).

Thjerrëza e shisteve gneis-biotite është këputur në mes dhe është zhvendosur nga një shkarje

reverse. Më në jug të anomalisë, rreth 200 m takohet një dalje e andeziteve dhe në kontakt me

to më në jug brekçet vullkanike.


Faqe 128

Figura 54. Profili P-1290 i prerjes së ρd të vrojtimit AEM, Anomalia A3

Anomalia A4 (Përroi i Thartë - Pjesa Jugore)

Anomalia A4, është kapur nga linja e fluturimit P-1287 (Figura 55). Ka shtrirje VVP-JJL me

gjatësi 160 m dhe gjerësi 90 m (Figura 51). Ndërtimi gjeologjik i zonës ku është kapur

anomalia, përbëhet nga shistet (Sse) dhe në afërsi të anomalisë rreth 50 m në veri, takohen

brekçet vullkanike (ω) dhe andezitet (α) (Figura 55). Anomalia e “nderpret” rrugën e asfaltuar

që shkon në drejtimin e Artanës dhe shtrihet në shpatin perendimor të “Përroit të Thartë”.

Gjatë hulumtimeve gjeologjike në këtë zonë, kemi gjetur edhe damarë të piritit në shistet

(Sse).

Figura 55. Profili P-1287 me prerjen e ρd të vrojtimit AEM mbi Anomalinë A4

Në vitin 2013 në këtë sektor u kryen vrojtime elektrometrike eksperimentale të

PP/Rezistencës, të udhëhequra nga Prof. Dr. Përparim Alikaj me teknikën e “Prerjes Reale”

(Alikaj and Gordon, 1999, Frasheri, Lubonja and Alikaj 1995, Langore, Alikaj and Gjovreku

1989) në kuadrin e studimeve të disertacionit të M.Sc. Selim Frangut. Vrojtimet e rastësishme

të kryera mbi këtë anomali AEM nxorrën në pah në prerje e në plan vlera anomale të

fuqishme të parametrave të polarizimit të provokuar dhe rezistencës së dukshme, të cilat i

japin asaj një interes të veҫantë për verifikim me shpime për zbulimin e mineralizimit

polimetalor.

Bazuar në “Prerjen Reale” të Rezistencës së fituar në këtë profil (shih figuren 56, Pk -250 deri

-450) si dhe në hartën e të njëjtit parametër të fituar për thellësinë 300m (Fig. 57), interpretimi

i përafërt i formës së eksitusit të kësaj anomalie mund të përafrohet me një kolonë thuajse

vertikale, me vijueshmëri të konsiderueshme në thellësi (ndoshta qindra metra).


Faqe 129

Për këtë qëllim, rekomandohet kryerja e matjeve për nivele më të thellë të “Prerjes Reale” të

PP/Rezistencës përpara kryerjes së shpimeve. Gjithashtu, rekomandohet kryerja e profileve të

vrojtimeve elektrometrike rilevuese me skemën e gradientit të mesëm në shtrirje të kësaj

anomalie interesante, mbasi ajo mund të përfaqësoje një nivel mineralizimi të panjohur në

perëndim të vendburimit polimetalor të Artanës.

Figura 56. “Prerje Reale” e ρd, Artana Jugore (Frangu S. - 2014)


Faqe 130

Figura 57. Harta e ρd për thellësinë 300 m, Artana Jugore (Frangu S. – 2014)

Anomalia A5

Lokalizohet në afersi të kalasë së Artanës, për të vazhduar në perëndim të saj mbi 100 m. Ka

shtrirje P-L, me gjatësi 210 m dhe gjerësi 120 m. Qendra e anomalisë është 40 m në perëndim

të mureve të kalasë së Artanës. Anomalia është takuar nga linja e fluturimit P-1292 (Figura

58). Mjedisi gjeologjik në të cilin shtrihet anomalia A-5 është një thjerrzë mermeresh.

Figura 58. Profili P-1292 i prerjes së ρd të vrojtimit AEM, Anomalia A5.

Anomali A6

Anomalia A6 takohet nga linjat e fluturimit P-1294 (Figura 59) dhe P-1295 dhe vendoset 200

m në VVP të kalasë së Artanës. Ajo shtrihet përgjatë shpatit lindor të Përroit të Ngushtë, në

drejtimin VVL-JJP me gjatësi mbi 250 m dhe gjerësi 180 m. Pjesa më e madhe e anomalisë

shtrihet në shpatin lindor të përroit. Rezistencat më të ulëta të anomalisë janë në pjesën

veriore të saj, në pikë-takimin e një përroske të vogël nga krahu perëndimor me Përroin e

Ngushtë. Anomalia ka rezistencë shumë të ulët në qendër të saj. Mjedisi gjeologjik ku shtrihet

anomalia përbën një thjerrzë të madhe mermeresh, e zgjatur disa km në drejtimin V-J dhe

gjerësi disa qindra metra. Thjerrza e mermerëve është e lokalizuar në masën e shisteve (Sse)

dhe anomalia kalon nga mermeret në shistet (Sse).


Faqe 131


Anomalia A7 (Pjesa Veriore e Artanës)

Në afërsi të lagjes Munishi në linjën e fluturimit P-1303 takohet anomlia A7, e vendosur në

kontaktin e mermerëve me shistet kuarc sericitike dhe kuarc mikore (Figura 60).


Gjatë rikonjicionit të terrenit dhe rilevimeve elektrometrike me tekniken e “Prerjes Reale” të

PP/Rezistences te udhëhequra nga Prof. Dr. Përparim Alikaj në vitin 2010 u verifikua prezenca

e kësaj anomalie, dhe u pa më në detaje vazhdimi i saj në thellësi.

Në Figurën 61 është paraqitur harta e zonës së ngushtë të rezistencës së dukshme në frekuencën

0.9 kHz për lagjen Munishi, me pozitën e profilit tokësor elektrometrik të realizuar në vitin

2010.


Faqe 133

Fig.61. Harta e izolinjave të ρd AEM për frekuenca 0.9 kHz, rajoni Artana Veriore

Në Figurën 62 paraqitet “Prerja Reale” e Rezistencës së Dukshme e vrojtuar deri në thellësinë

300 m. Në këtë profil vërehet qartë kapja e anomalisë AEM të ρd në lagjen Munishi edhe nga

metodat sheshore elektrometrike gjatë vitit 2010. Në “Prerjen Reale” të Rezistencës u fituan dy

anomali me rezistence të ulët, njëra në pjesën perëndimore që fillon pranë sipërfaqes dhe që

mbetet e hapur në thellësi dhe tjetra në qendër të profilit, në thellësinë rreth 180 m, e cila po

ashtu mbetet e hapur në thellësi.

Figura 62. “Prerja Reale” e Rezistencës së Dukshme, rajoni Artana Veriore


Faqe 134

Anomalia A8

Në jug të majes Vaqinë në shpatin perëndimor të Përroit të Selishtës, nga linja e fluturimit P-

1310 u kap edhe një anomali tjetër interesante. Kjo anomali ndodhet në kontaktin e një

thjerrëze mermerësh (M) në lindje, me shistet e Artanës (Sse) në perëndim. Shistet në këtë zonë

përbëhen nga kuarc sericite dhe disa thjerrza të gneis-graniteve. Anomalia paraqitet në Figurën

63.

Figura 63. Profili P-1316 i prerjes së ρd AEM, Anomalia A8

Gjatë rikonjicionit të terrenit në shpatin e Përroit të Selishtës, hasëm në kapela të Fe-Mn, të cilat

shfaqen në kontaktin e mermerëve (M) me shistet kuarc-sericite (Sse) (Foto 11).

Foto 11. Shfaqje në sipërfaqe të kapelave okside të Fe-Mn (Përroi i Selishtës)

Gjatë rilevimeve elektrometrike me tekniken e “Prerjes Reale” të udhëhequra nga Prof. Dr.

Përparim Alikaj në vitin 2014, u verifikua prezenca e kësaj anomalie dhe u pa më në detaje


Faqe 135

vazhdimi i saj në thellësi (Figura 64). Profili i “Prerjes Reale” u realizua rreth 180 m në jug të

profilit AEM të praqitur në figurën më sipër.

Figura 64. “Prerja Reale” e Rezistencës së Dukshme në Përroi i Selishtës, viti 2014

Vërehen përputhje midis anomalive të rezistencës të fituara me të dy vrojtimet, ajrore e

sheshore.

Anomalia A9

Anomalia A9 është fituar në linjën e fluturimit P-1311 dhe ka formën e thjerrëzës me shtrirje

veri-jug, me gjatësi 300 m dhe gjerësi 100 m. Anomalia është e lokalizuar rreth 200 m në lindje

të majës së Modra Gllavës. Nga ana gjeologjike anomalia vendoset në konglomeratet e

Oligocenit (1Ol3), në kontakt me formacionet e Kretakut (Cr1,2). Formacionet e Oligocenit me

ato të Kretakut kanë kontakt tektonik (Figura 65).


Faqe 136

Figura 65. Profili P-1311 i prerjes së ρd AEM, Anomalia A9

Në këtë zonë në vitet 1956 janë kryer edhe kërkime të detajuara gjeologjike me punime galerish

nëntokësore dhe është verifikuar prania e disa trupave damarore me trashësi nga disa centimetra

deri në 1.9 m me një permbajtje prej rreth 5% të xehes sulfure të Pb+Zn. Kërkimet gjeologjike

këtu u braktisën meqenëse në Përroin e Ngjyrosur rezultatet e shpimeve ishin më interesante për

zbulimin e një vendburimi të ri. Megjithatë, këto të dhena gjeologjike janë me interes për

verifikime të mëtejshme mbi anomalitë gjeofizike ajrore e sheshore të fituara në këtë sektor.

Gjatë rilevimeve elektrometrike me “Prerjen Reale” të udhëhequra nga Prof. Dr. Përparim

Alikaj në vitin 2013 u evidentua prezenca e kësaj anomalie, dhe u pa më në detaje vazhdimi i

saj në thellësi (Figura 66).

Figura 66. “Prerja Reale” e Rezistencës së Dukshme në Modra Gllava, viti 2013

Anomalia A10


Faqe 137

Anomalia A10, është takuar përsëri në profilin P-1311, në formacionet ultramafike të Koznicës,

në harcburgite (δ). Anomalia është kapur nga linjat e fluturimit P-1311 (Figura 67) dhe P-1312.

Anomalia u evidentua nga vrojtimet AEM me frekuencat e ulta 3 kHz dhe 912 Hz, që tregon se

ajo ndodhet jo pranë sipërfaqes, por në thellësi 90 – 120 m.

Të dhënat e vrojtimit aeromagnetik (TMI), të vendosur në formën e një grafiku mbi prerjen e

rezistences AEM reflektojne vlera të larta në zonën e formacioneve ultrabazike, por ato ulen

menjëhere në zonën e metamorfiteve të Artanës. Kjo tregon një kontakt të qartë tektonik midis

këtyre dy formacioneve.

Figura 67. Profili P-1311 i prerjes së ρd AEM dhe grafiku i TMI , Anomalia A10

Anomalitë e tjera

Në zona të ndryshme të rajonit të Artanës, takohen edhe anomali tjera AEM të Rezistencës së

Dukshme, të cilat janë të rëndësishme për orientimin e kërkimeve të detajuara gjeologjike e

gjeofizike sheshore. Ato duhet të studjohen në bashkërendim me të gjithë materialin ekzistues

gjeologo-gjeofizik të rajonit dhe në komples të hedhin dritë mbi sektoret më perspektive për

zbulime të reja të mineraleve polimetalore të Kosovës.

400 600 800 1000 1200 1400

X (m)

46800

46900

47000

47100

47200

47300

TMI (

nT)


Faqe 138

Në vazhdim jepet tabela e anomalive kryesore AEM, me vlerat përkatëse të rezistencës së

dukshme ρd (Ωm), për katër frekuencat e aplikuara gjatë kryerjes së rilevimit ajror

elektromagnetik:

Tabela 16. Rezistenca e dukshme në anomalitë AEM në frekuenca të ndryshme

Rezistenca e dukshme në anomalitë elektromagnetike

Frekuencat 25 kHz 12 kHz 3 kHz 0.9 kHz

Anomalitë nga-deri (Ωm) nga-deri (Ωm) nga-deri (Ωm) nga-deri (Ωm)

A1 77 104 158 211 31 42 6 13

A2 635 1340 11 17 39 51 <1 36

A3 52 70 42 60 26 33 15 21

A4 1222 2664 1330 2132 7 24 <1 19

A5 1310 1320 1387 1422 2 10 <1 3

A6 90 145 110 114 35 55 17 29

A7 82 90 82 94 52 62 30 38

A8 19 32 13 20 15 19 24 32

A9 605 1127 738 927 171 330 1 14

A10 1216 1331 1131 1157 2 12 <1 5

5.0. PËRFUNDIME DHE REKOMANDIME

Të dhënat e informacionit të gjeofizikës ajrore, mund të shfrytëzohen për të gjykuar lidhur me

ndërtimin litostratigrafik të rajonit, ndërtimin strukturor, tektonikës dhe metalogjenisë.


Faqe 139

Anomalitë AEM të reflektuara mbi vendburimet ekzistuese polimetalore, u shfrytëzuan si

model për deshifrimin e anomalive të tjera të fituara në rajonin e Artanës. Ato u analizuan përsa

i përket formës në plan dhe në prerje si dhe intensitetit të tyre, të shprehur në formën e

anomalive të Rezistencës së Dukshme me vlera të ulta. Për shkak të oksidimit të fuqishëm të

mineralizimit polimetalor pranë sipërfaqes, vlerat e Rezistences së Dukshme të vrojtimeve

AEM nuk reflektojnë ulje anomale të këtij parametri. Kjo ulje shprehet qartë për thellësitë mbi

60 m, ku struktura e mineralit polimetalor është përgjithësisht e pa alteruar.

Të dhënat e mbledhura nga këto vrojtimet gjeofizike ajrore mundësuan përpilimin e hartave të

parametrave të ndryshëm gjeofizike në shkallën 1:20,000, të cilat janë bazë për interpretime të

orientuara sipas fushave me interes. Përveç kërkimit të mineraleve të dobishme, këto të dhëna

mund të shfrytëzohen edhe për planifikimin e hulumtimeve sheshore gjeofizike, për orientimin

e studimeve gjeologjike regjionale, të strukturave metalogjenike, gjeologjinë strukturore,

hidrogjeologjinë, mjedisin, etj.

Në rajonin e Artanës, në pjesën e ultramafiteve të Koznicës, vlerat e fushës magnetike janë

shumë të larta. Në hartën aeromagnetike ky formacion veҫohet me anomali magnetike

intensive, të dallueshme qartë nga formacionet tjera jo magnetike.

Zonat e vullkaniteve të Artanës, në verilindje, në juglindje dhe në pjesën qendrore, po ashtu

kanë vlera të larta të Intensitetit Total të fushës magnetike dhe dallohen qartë në hartën

aeromagnetike të rajonit të Artanës. Po ashtu, edhe në disa formacione të magmatizmit të

hershëm granodioritik vërehen vlera të tilla të larta.

Disa zona të metamorfiteve të Artanës në pjesën veriore si dhe pjesën juglindore karakterizohen

gjithashtu me vlera të larta magnetike.

Vendburimet “Përroi i Ngjyrosur” dhe i “Minierës së Vjetër” karakterizohen me vlera të ulëta të

fushës magnetike, kurse vendburimet e “Kaltërinës” dhe “Përroit të Thartë”, karakterizohen nga

vlera të larta. Duhet sqaruar këtu se shpërndarja e këtyre vlerave lidhet kryesisht me

formacionet gjeologjike të paramineralizimit polimetalor.

Në hartat e derivateve të Intensitetit Total të Fushës magnetike, dallon qartë tektonikat e

ndryshme që shoqërohen me përmbajtje të ngritur të magnetitit sekondar. Po ashtu, harta e

sinjalit analitik (ANSIG) të fushës magnetike, tregon për strukturat e thella magnetike.


Faqe 140

Në rajonin e studjuar janë fituar një numur i konsiderueshëm anomalish AEM me përçueshmëri

elektrike të lartë apo rezistencë të ulët, të cilat mund të lidhen edhe me faktorët litologjike.

Rajone të tilla janë formacionet e Kretakut dhe Paleogjenit, të cilat mbulojnë shkëmbinjtë

kristalorë në dysheme. Poroziteti i lartë i këtyre formacioneve, mundëson praninë e ujit, i cili

ndikon në rritjen e përçueshmërisë. Dallimi i anomalive AEM xeherore nga ato litologjike

mund të bëhet nëpërmjet vrojtimeve të detajuara sheshore gjeofizike dhe informacionit

gjeologjik të fituar në zonat e njohura.

Bazuar në veçoritë e shpërndarjes së elementeve të vrojtuara radioaktive të dhënat AR mund të

përdoren me sukses për përcaktimin litologjike të llojeve të ndryshme të shkëmbinjve si dhe në

kërkim për vendburimet minerale.

Rekomandohet kryerja e vrojtimeve gjeofizike sheshore me metodat elektrometrike të

Polarizimit të Provokuar dhe Rezistencës së Dukshme sipas teknikës së “Prerjes Reale” mbi

sektoret anomale të vrojtimeve AEM. Këto vrojtime duhet të shoqërohen me hartografime

gjeologjike të detajuara, studime gjeokimike, mineralogjike, etj.

Po ashtu, rekomandojme shfrytëzimin e vrojtimeve aerogjeofizike edhe për studime

gjeologjike, gjeologo-inxhinierike, hidrogjeologjike, gjeomjedisore, etj.

Trajtimi dhe përpunimi i tillë i të dhënave aerogjeofizike (AEM, AM, AR), duhet që të zbatohet

edhe në rajonet tjera perspektive metalogjenike të Republikës së Kosovës.

6.0. LITERATURA

Airo M-L, Beamish D, Hyvönen E, Lahti M, Leväniemi H, Naden J, Ruotsalainen A, 2007 - Interpretation of

airborne geophysical data from Kosovo. ICMM-Pristina 02151 Espoo, pp 1-57

Alikaj P, and Gordon R, 1999 - A Geophysical Tool for Mexican Geological Environments. Paper presented at the

Zacatecas Siglo XXI, Zacatecas, Mexico

Alikaj P, Frangu S, Shabani M, 2013 - Raport mbi vrojtimet gjeologo-gjeofizike për kërkimin e mineralizimit

polimetalor në rajonin Leshtar, Kosovë kryer nga “RAF GEOPHYSICS” SHPK. Fondi i doumentave

“DARDANIA MINING” SHPK, Prishtinë


Faqe 141

Alikaj P, Frangu S, Shabani M, 2014 - Raport mbi vrojtimet gjeologo-gjeofizike për kërkimin e mineralizimit

polimetalor në rajonin Leshtar, Kosovë kryer nga “RAF GEOPHYSICS” SHPK. Fondi i doumentave

“DARDANIA MINING” SHPK, Prishtinë

Andrija P, Ljubomir M, Milan K, 1981 - Osnovna geoloska karta SFRJ 1:100 000 Uroševac K34-55. Geozavod

Beograd

Andrija P, Ljubomir M, Milan K, 1983 - Tumać za list Uroševac K-34-55. Geozavod Beograd

Boue A, 1840 - Esquisse geologique de la Turquie D’Europe. Paris

Digital Geological Map of Kosovo Ferizaj K-34-55, 1:100 000, 2008 - Beak Consultants GmbH Am St. Niclas

Schacht 13 09599 Freiberg, Germany Managing director: A. Barth www.beak.de; KPMM-Prishtinë

Dimitrijević M.D, 1974 - Jedan model na osnovama “Nove Globalne Tektonike”. Simpozijum “Metalogenija i

koncepcija geotektonskog razvoja Jugosllavije”. Rudarsko geološki fakultet, Beograd.

Dimitrijević M.D, 1997 - Geology of Yugoslavia. ISBN 86-7156-016-3

Donath M, 1953 - Janjevo sa Kisnicom i Prlinom. . Fond strućni dokumenta. Geozavod, Beograd

Elezi Z, Kodra A, 2008 - Gjeologji e Kosovës. Universiteti i Prishtinës

Frangu S, Fetahaj B, 2000 - Elaborati gjeologjik i llogaritjes së rezervave xeherore në vendburimin e Artanës.

Fondi dolumentave Trepҫa

Frangu S, 2014 – Efektiviteti i studimeve elektrometrike në kërkimin e mineraleve polimetalorenë pjesën lindore të

Kosovës. Disertacion UPT, FGJM, Tiranë

Frashëri A, Avxhiu R, Malaveci M, Alikaj P, Leci V, 1986 - ELEKTROMETRIA 2; Tekst mësimor i Shtëpisë

Botuese te Librit Universitar, Tiranë

Frasheri A, Lubonja L, Alikaj P, 1995 - On the application of geophysics in the exploration for copper and chrome

ores in Albania. Geophysical Prospecting, 43, pp 743-757

Grubić A, 1958 - Geologija terena izmedu Ajvalie i Novog Brda i osvrt na probleme Vardarske Zone. Zbornik

Radova Rudarskog - Geološkog fakulteta, Beograd

Hautaniemi H, Kurimo M, Multala J, Leväniemi H, Vironmäki J, 2005 - The “Three in One” Aerogeophysical

Concept of GTK in 2004. Geological Survey of Finland, Special Paper 39, pp 21–74

Helmholtz Equation, Copyright © 2004 Andrei D. Polyanin http://eqworld.ipmnet.ru/en/solutions/lpde/lpde303.pdf

J. A. Stratton, 1941 - Electromagnetic Theory, McGraw – Hill, New York, p. 504

Karamata S, 1962 - Tercijarni magmatizam Dinarida, njegove faze i glavne petrohemijske karakteristike. Referati

V savetovanja geologa FNRJ, Beograd

Kearey P, Brooks M, and Hill I, 2002 - An Introduction to Geophysical Exploration. Third Edition. Blackwell

Science Ltd, Oxford, GB

Knobloch A, Legler C, 2009 Metallogenic - Minerogenic Map of Kosovo 1:200000 Beak Consultants GmbH Am

St. Niclas Schacht 13 09599 Freiberg, Germany. ICMM-Pristina.

Kossmat F, 1924 - Geologie der zentrales Balkanhalbisnel. Borntrager (ad).

Lahti M, 2006 Kosovo Airborne Geophysical Survey, Phase 1, Technical Report. ICMM-Pristina pp 1-34

http://www.beak.de;

http://eqworld.ipmnet.ru/en/solutions/lpde/lpde303.pdf


Faqe 142

Lahti M, Leväniemi H, 2007 - Kosovo Airborne Geophysical Survey, Phase 2, Technical Report. ICMM-Pristina

pp 1-37

Langore L, Alikaj P, Gjovreku D, 1989 - Achievements in the copper sulphide exploration in Albania with IP and

EM methods. Geophysical Prospecting, Vol. 37, Nr. 8

Lipinski, A, 2007 - Integrating Geophysics and Geochemistry to Evaluate Coalbed Natural gas Produced Water

Disposal, Powder River Basin, Wyoming, University of Pittsburgh

Maxwell, J.C. 1892 - A treatise on electricity and magnetism. Clarendon Press. (An unabridged, slightly altered,

republication of the two third edition volumes bound as one. Dover Publications, 1954)

Meshi A, Fejza I, Beqiraj A, Muceku B, Tole G, Meshi E, 2013 – Raport mbi punimet rilevuese fushore dhe

kampionimi për analiza në kuadër të projektit “Përpilimi i planshetave K34-55 Bc, K34-55 Da, K34-55 Dd ”.

KPMM, Prishtinë

Nabighian, M.N. 1979, Quasi-static transient response of a conducting half-space – An approximate

representation: Geophysics, 44, no. 10, pp 1700-1705

Nabighian M.N and Macnae J.C, 1991 - Time domain electromagnetic prospecting methods, in Nabighian, M.N

ed, Electromagnetic methods in applied geophysics, Volume 2, Application, Parts A and B; Investigations in

Geophysics No. 3: Society of Exploration Geophysicists, pp 427-520

Palacky, G.J, 1987 - Resistivity characteristics of geologic targets, in Nabighian, M.N., ed., Electromagnetic

methods in applied geophysics: Tulsa, Okla., Society of Exploration Geophysicists, v. 1, pp 53−129.

Palacky G.J and West G.F, 1991 - Airborne electromagnetic methods, in Nabighian, M.N. ed., Electromagnetic

methods in applied geophysics, Volume 2, Application, Parts A and B. Investigations in Geophysics No. 3.

Society of Exploration Geophysicists, pp 811-879

Peltoniemi, M, 1982 - Characteristics and results of an airborne electromagnetic method of geophysical surveying.

Geological Survey of Finland Bulletin 321, Espoo, p. 229

Pernu, T, 1991 - Model and field studies of direct current resistivity measurements with the combined (half-

Schlumberger) array Amn, MNB. Acta Universitatis Ouluensis, Series A, Scientiae Rerum Naturelium 221, p.

123

Petkovski P, (Teritorijata na SR Makedonija), Paviċ A, Koroviċ J, Menkoviċ Lj,(Teritorijata na SR Serbija), 1985 -

Tolkuvać za listot Kaċanik K-34-67. Geozavod Skopje i Geozavod Beograd

Petkovski P, Popovski S, (Teritorijata na SR Makedonija), Paviċ A, Koroviċ J, Menkoviċ Lj, Antonijeviċ R,

Drakuliċ N, Koshkal M, (Teritorijata na Sr Serbija), 1985 - Osnovna geološka karta SFRJ 1:100 000 list

Kaċanik K-34-67; Geozavod Skopje i Geozavod Beograd

Preteni N, 1999 - Historiku i minierës së Novobërdës (Artanës) dhe minierave tjera metalore të Kosovës (1453 -

1999). Simpoziumi Shkencor “Gjeologjia dhe Xehetaria bazë e zhvillimit ekonomik të Kosovës”, Prishtinë

Pruthi V, 1986 - Savremena metodologija proučavanja regionalne geološke gradje područja SAP Kosovo sa

posebnim osvrtom na metalogeniju i prognozu mineralnih sirovina. Doktorska disertacija, Univerzitet Kosova u

Prištini, Rudarsko-Metalurški Fakultet Titova Mitrovica


Faqe 143

Puranen, R., Mäkilä, M., and Oksama, M., 1996. Soiden aerosähkömagneettiset anomaliat: Geological Survey of

Finland, unpublished report Q 16.2/24.8/96/1, p. 26

Ross Colin Brodie, May 2010 - Holistic Inversion of Airborne Electromagnetic Data, A thesis submitted for the

degree of Doctor of Philosophy of The Australian National University

Simić D, Micić I, Klisić M, Perić M, 1968 - Studija metalogenije olova i cinka Tercijarnog magmatskog ciklusa u

Kopaonićkoj i Lecko-Novobrdskoj rudnoj zoni. Fond Struvni dokumenata. Geozavod, Beograd

Smejkal S, 1962 - Metalogenija Tercijarnog magmatizma u Dinaridima i Rodopima. Referati V savetovanja

geologa FNRJ, Beograd

Spies, B. R, 1989 - Depth of investigation in electromagnetic sounding methods: Geophysics, 54, p. 872–888

Suppala I, Oksama M, & Hongisto H, 2005 - GTK airborne EM system, characteristics and interpretation

guidelines. Geological Survey of Finland, Special Paper 39, pp 103–118

Shabani M, Fetahaj B, 2010 - Elaborat i thjeshtëzuar gjeologjik për vendburimin e Pb-Zn në Artanë. Arkiva e

Trepҫës

Shabani M, Shala F, Frangu S, Suka Q, 2011 - Vendburimi i Artanës Republika e Kosovës. Konferenca shkencore

me rastin e 60 vjetorit të UPT- Tiranë

Shabani M, Frangu S, Karriqi A, Suka Q, Halili H, Kuçaj S, 2012 - Airborne geophysical survey in the reg ion of

Artana - Kosovo. SGEM-Bulgaria, ISSN: 1314-2704, Vol. 2, pp 537-544

Shabani M, Frangu S, Muqa B, 2014 - AEM Survey in Artana Deposits – Kosovo. JIEAS, ISSN 1307-0428. Issue

2, Vol. 9, pp 339-343

Shabani M, Frangu S, Muqa B, 2014 - Airborne Magnetic (AM) surveys in Mareci. JIEAS; ISSN 1307-0428.

Issue 3, Vol. 9, pp 384-388

Shabani M, Muqa B, 2014 - Airborne Radiometric Surveys in Krileva Region – Kosovo. JIEAS, ISSN 1307-0428.

Issue 2, Vol. 9, pp 349-352

Shabani M, Muceku B, Frangu S, 2014 - Airborne Electromagnetic surveys over the Artana ore deposits in

Kosovo. CBGA-Tirana, ISSN 2306-9600. Vol. 1, pp 448-452

Shives R.B.K, 2007 – Gamma Ray Spectrometry – Geophysics for Everyone, PDF. Toronto, Canada

Terzin V, 1959 - Osnovna geološka karta i tumać za list Uroševac 51, 52 i 54. Fond strućni dokumenta. Geozavod,

Beograd

Terzin V, Rakiċ M.O, Bodiċ D, Vokanoviċ M, Dimitrijeviċ M, Domitrijeviċ M.N, Karajiciċ Lj, 1970 - Osnovna

geološka karta SFRJ 1:100 000 Vranje K34-56. G.Z. Beograd

Viqesnel A, 1842 - JOURNAL D’UN VOYAGE DANS LA TURQUIE D’EUROPE. Men Soc. geol. de France,

Paris.

Vokanoviċ M, Dimitrijeviċ M, Domitrijeviċ M.N, Karajičiċ Lj, Rakiċ M.O, 1975 - Tumać za list Vranje K34-56.

G.Z.Beograd

Vukanoviċ M, Dimitrijeviċ M, Dimitrijeviċ M, Karajičiċ Lj, Rajčeviċ D, Pejčiċ M, 1980 - Osnovna geološka karta

SFRJ 1:100 000 Podujevo K34-43. G.Z. Beograd


Faqe 144

Vukanoviċ M, Dimitrijeviċ M, Dimitrijeviċ M, Karajičiċ Lj, Rajčeviċ D, Navala M, Uroševiċ M, Maleševiċ M,

Trifunoviċ S, Serdar R, Atin B, 1982 - Tumać za list Podujevo K-34-43. G.Z. Beograd

Ward, S.H and Hohmann, G.W 1988 - Electromagnetic theory for geophysical applications, in Nabighian, M.N ed,

Electromagnetic methods in applied geophysics, Volume 1, Theory; Investigations in Geophysics No. 3.

Society of Exploration Geophysicists, pp 131-311

Size: 12.2 MB

Documents

Transcript of Size: 12.2 MB