1

SINH HOÙA HOÏC

Chöông VI : HOÙA SINH HEÄ MIEÃN DÒCH

(Taøi lieäu söû duïng cho Thuù y 31)

TP.HCM - 20072

CAÙC NOÄI DUNG CHÍNH1. Khaùi nieäm veà mieãn dòch

1.1. Tính mieãn dòch1.2. Heä thoáng mieãn dòch

2. Caùc teá baøo tham gia ñaùp öùng mieãn dòch2.1. Sô ñoà toång quaùt

• 2.2. Caùc lymphocyte T vaø B.• 2.3. Caùc ñôn nhaân thöïc baøo.• 2.4. Caùc baïch caàu haït.3. Khaùng nguyeân (antigen)• 3.1. Ñònh nghóa.

3.2. Phaân loaïi

3

3.3. Nhoùm quyeát ñònh khaùng nguyeân.

3.4. Khaùng nguyeân phuø hôïp toå chöùc

4. Khaùng theå (antibody)4.1. Ñònh nghóa4.2. Caáu truùc phaân töû immunoglobulin (Ig).4.3. Söï taùi toå hôïp gene maõ hoaù chuoãi nheï vaø

naëng.4.4. Caùc lôùp Ig.4.5. Taùc ñoäng cuûa khaùng theå

5. Heä thoáng boå tuùc theå (complement)4

1.KHAÙI NIEÄM VEÀ MIEÃN DÒCH

1.1. TÍNH MIEÃN DÒCH (immunity)

Laø khaû naêng ñeà khaùng caû khoâng ñaëc hieäu laãnñaëc hieäu cuûa cô theå ñeå :

� choáng laïi söï xaâm nhaäp cuûa vaät laï, ñaëc bieät laø vi sinh vaät;

� giöõ ñöôïc söï toaøn veïn, hoaëc khoâng bò, hoaëc bònhöng thoaùt khoûi caùc beänh do caùc vi sinh vaät ñoù gaâyra.

2

5

• ÑAÙP ÖÙNG MIEÃN DÒCH :• Laø quaù trình cô theå ñoäng vaät : - nhaän bieát- trung hoøa- loaïi boû caùc caáu truùc laï (ñaëc bieät laø vi sinh vaät)ñeå giöõ gìn tính “nguyeân veïn cuûa baûn thaân”

6

Tính mieãn dòch (immunity)(tt)

�Mieãn dòch khoâng ñaëc hieäu (baåm sinh, töï nhieân)

• Tính chaát

– ñaùp öùng töùc thì,

– khoâng taêng leân sau khi taùi nhieãm.

Thaønh phaàn tham gia

– Tế bào : baïch caàu ñôn nhaân, baïch caàu ña nhaân, teá baøo Mast

– Dịch thể : lysozyme, boå theå …

7

�Mieãn dòch ñaëc hieäu (thu ñöôïc)Tính chaát

- caàn thôøi gian môùi coù ñaùp öùng mieãn dòch; - ñaùp öùng thì hai maïnh hôn vaø hieäu quaû hôn thì moät;- mieãn dòch thích nghi taïo ra coù tính chaát chuyeân

bieät cho töøng loaïi khaùng nguyeân.Thaønh phaàn tham gia

- Tế bào : ñaïi thöïc baøo, lympho B, lympho T vaø teábaøoNK;- Dịch thể : caùc globulin mieãn dòch (kháng thể)

8

1.2. HEÄ THOÁNG MIEÃN DÒCH�Laø moät heä thoáng hoaøn chænh thöïc hieän chöùc naêngñaùp öùng mieãn dòch cuûa cô theå, bao goàm :

– caùc cô quan lympho,– caùc teá baøo lympho,– caùc teá baøo khaùc coù lieân quan trong ÑÖMD.

�Heä MD vaø heä TK coù nhöõng neùt gioáng nhau :- Nhaän bieát vaø ñaùp öùng kích thích;- Ghi nhôù kích thích;- Ñoä phöùc taïp nhö nhau.Heä MD vaø heä TK hoaït ñoäng khaêng khít vôùi nhau, thí duï : macrophage tieáp xuùc vaät laï -> tieátinterleukin 1 -> heä thaàn kinh gaây soát.

3

9

Cô quanlympho

trung öông

Caùc teá baøokhaùc

Teá baøolympho

Cô quanlympho

Heä thoángmieãn dòch

Cô quanlymphongoaïi vi

Tuyeán öùc

Tuùi Fabricius

Haïch baïch huyeát

Laùch

Heä thoáng döôùi n/maïc

Lympho T

Lympho B

Teá baøo NK

Ñôn nhaân thöïc baøo

B/ caàu ña nhaân

Sô ñoà heä thoáng mieãn dòch (baûng 6.1) 10

2. CAÙC TEÁ BAØO THAM GIA ÑAÙP ÖÙNG MIEÃN DÒCH

• 2.1. SÔ ÑOÀ TOÅNG QUAÙT• Caùc t/b tham gia ÑÖMD coù nguoàn goác töø teá baøo goác(teá baøo maàm ôû tuûy xöông). Teá baøo goác (stem cell) laøteá baøo vaïn naêng, chuùng coù theå bieät hoùa thaønh caùcdoøng t/b khaùc nhau. Hai doøng chuû yeáu :

�Doøng teá baøo maàm daïng lympho : bieät hoùa thaønh• tieàn lympho T -> rôøi tuûy xöông ñeán tuyeán Thymus; vaøtieàn lympho B -> rôøi tuûy xöông ñeán tuyeán Bursa (tuùifabricius), ñeå ñöôïc tröôûng thaønh – huaán luyeän vaø bieäthoùa thaønh caùc doøng teá baøo lympho töông öùng coù chöùcnaêng rieâng bieät, coù maët trong tuaàn hoaøn hay trongcaùc cô quan lympho ngoaïi vi.

11

CAÙC TEÁ BAØO THAM GIA ÑÖMD (tt)

�Doøng teá baøo maàm heä taïo huyeát : bieät hoùa thaønh 3

doøng khaùc nhau :

- Teá baøo maàm doøng tuûy : bieät hoùa thaønh baïch caàu ñôn

nhaân vaø caùc baïch caàu haït (trung tính, öa acid vaø öa

kieàm).

- Teá baøo khoång loà -> sinh ra caùc tieåu caàu.

- Teá baøo doøng hoàng caàu : tieàn thaân cuûa hoàng caàu.12

Granulo cyte

Myeloplast(tieàn thaân doøng tuûy)

Tieàn thaân T

Tieàn thaân B

Doøng lympho

TB NK

T. Thymus

Tuùi Fabricius

NK

T

B

TOÅ CHÖÙCTUÛY XÖÔ NG VAØ CÔ QUAN TR UNG ÖÔ NG

B

B nhôù

T

NK

ÑA

ËC H

IEÄU

HÔ

ÏP TAÙC

MAÙU

TB maàm

Doøng taïohuyeát

Megaka ryocyte(doøng khoång loà)

Granulo cyte(doøng hoàng caàu)

Monocyte(ñôn nh aân thöïc baøo)

Baïch caàu haïtÑa nh aân trung tính

Tieåu caàu

Hoàng caàu

Baïch caàu haïtÑa nh aân toan tính

Baïch caàu haïtÑa nh aân kieàm tính

TB Ma st

KH

OÂN

G Ñ

AËC

HIEÄU

Ñaïi thöïc baøo

Caùc teá baøo tham gia ñaùp öùng mieãn dòch (B.6.2)

4

13

CAÙC TEÁ BAØO THAM GIA ÑAÙP ÖÙNG MIEÃN DÒCH (tt)

Toång quaùt :

- Caùc teá baøo doøng lympho : tham gia ÑÖMD ñaëc hieäu.

- Ñôn nhaân thöïc baøo : tham gia ÑÖMD caû khoâng ñaëchieäu vaø ñaëc hieäu.

- Caùc BC haït : tham gia ÑÖMD khoâng ñaëc hieäu.

- Tieåu caàu : tham gia giaùn tieáp trong ÑÖMD do chuùngtieát ra caùc yeáu toá hoùa hoïc trung gian.

- Hoàng caàu : khoâng tham gia trong ÑÖMD.

14

2.2. CAÙC LYMPHOCYTES T vaø B

Chöùc naêng

- Lympho T : . chòu traùch nhieäm trong ÑÖMD qua trung gian teá baøo vaø ñieàu hoøa ÑÖMD thoâng qua söïhôïp taùc teá baøo.

- Lympho B : chòu traùch nhieäm trong ÑÖMD dòch theå.

- Teá baøo NK : teá baøo huûy dieät töï nhieân, tieâu dieät teá baøobò nhieãm virus vaø teá baøo ung thö

15

CAÙC LYMPHOCYTES (tt)

Caùc daáu aán beà maët

�Lympho T : Thuï theå beà maët (sureface receptor)

phaùt hieän baèng caùc caáu truùc töông öùng -> T cell

receptor–TcR) vaø moät soá chuoãi polypeptide beà maët

khaùc (cluster of differenciation - CD) : CD1, CD3, CD4

………CD8…..

Lympho T chöùa caùc thuï theå ñaëc hieäu choáng hoàng caàu

maø lympho B khoâng coù. 16

Caùc daáu aán beà maët cuûa lympho T

5

17

� Lympho B: Khaùng nguyeân beà maët (sureface

antigene), phaùt hieän baèng caùc khaùng theå töông öùng.

Ñoái vôùi lympho B daáu aán beà maët ñöôïc duøng vaø tin

caäy laø caùc S.Ig (sureface immunoglobulin).

Caùch phaân bieät treân chæ laø töông ñoái.

Caùc daáu aán beà maët cuûa lympho B

19

CAÙC LYMPHO T CHUÛ YEÁUTuøy theo caùc CD maø lympho T ñöôïc chia thaønh caùcnhoùm:

�Nhoùm T4 (TH –T helper) : taêng cöôøng ÑÖMD : khiñöôïc hoaït taùc seõ S/X caùc yeáu toá hoã trôï lympho B :

- BCGF (B cell growth factor, tröôùc ñaây goïi laøTRF - T replacing factor);

- BCDF (B cell differentiating factor)

caùc yeáu toá treân seõ bieät hoùa lympho B ñeán giai ñoaïntöông baøo (plasmocyte) ñeå SX khaùng theå.

�Nhoùm T8 :

Tc (T cytotoxic - gaây ñoäc) vaø

Ts (T suppressor - traán aùp) :gaây ñoäc teá baøo, tieâu dieät caùc teá baøo bònhieãm virus vaø teá baøo ung thö.

6

21

Lymphocyte T (tt)

� Ti (T inducer - caûm öùng) . Teân khaùc : TA

(T amplifier – khuyeách ñaïi)

� TDTH (T delayted type hypersensitivity) : gaây quaùmaãn muoän.

� TFR ( T feedback regulator) : ñieàu hoøa theo kieåu

ñieàu khieån ngöôïc, kích thích Ts saûn xuaát caùc yeáu toá

hoøa tan laøm kìm haõm hoaït ñoäng cuûa taát caû caùc

lympho T vaø caû lympho B.22

SÖÏ BIEÄT HOÙA LYMPHOCYTE T

Laø quùa trình taùi toå hôïp gene maõ hoùa caùc protein laø thuïtheå beà maët cuûa lympho T : TcR, CD3, CD4, CD8

� Gñ1 : tuûy xöông

TB maàm cuûa tuûy xöông theo maùu ñeán T. Thymus -> pre-T cells (thymocyte- thymo baøo non).

� Gñ2 : vuøng voû : Thymo baøo non ñöôïc bieät hoùa nhôø caùcnoäi toá vaø söï tieáp xuùc vôùi caùc teá baøo bieåu moâ cuûa T. Thymus (döôõng baøo-thymic nurse cells) : CD3–CD4–

CD8- -> CD3+ CD4- CD8- -> CD3+ CD4+ CD8+. 95% thymocyte choáng laïi KN baûn thaân bò loaïi boû hoaëc baáthoaït.

� Gñ3 : vuøng tuûy tuyeán öùc : chæ khoaûng 5% caùc

thymocyte phaûn öùng vôùi phöùc [khaùng nguyeân laï +

khaùng nguyeân phuø hôïp toå chöùc]]]] ñöôïc tröôûng thaønh

vaø nhaân leân. Lympho T chín ñi vaøo maùu, ñeán cö nguï

taïi caùc vuøng nhaát ñònh cuûa cô quan lympho ngoaïi vi.

Khi coù taùc ñoäng cuûa antigen seõ bieät hoùa thaønh hai

nhoùm teá baøo haønh söï chính laø T4 vaø T8.

24

Antigen ���� Antigen ����T helper vaø

T helper trí nhôùT killer vaøT suppressor

Söï bieät hoùa lympho T

7

26

SÖÏ BIEÄT HOÙA LYMPHOCYTE B

Laø quùa trình taùi toå hôïp gene maõ hoùa chuoãi nheï vaøchuoãi naëng ñeå thaønh laäp khaùng theå.

� Giai ñoaïn khoâng phuï thuoäc antigen :

- ÔÛ chim xaåy ra ôû tuùi Fabricius, ñoäng vaät coù vuù - ôûtuûy xöông.

- Pro B cell -> pre B cell -> Immature B cell : treânbeà maët xuaát hieän IgM.

- Lympho B chín (mature B cell) treân beà maët coù söïkeát hôïp caû IgM vaø IgD.

8

Antigen

inde-

pendent phase

Antigen independent

phase

31

Söï bieät hoùa lymphocyte B (tt)

� Giai ñoaïn phuï thuoäc antigen :

- coù söï kích thích cuûa khaùng nguyeân,- söï giuùp ñôõ cuûa caùc yeáu toá do lympho T sx laø

BCGF (B cell growth factor) vaøBCDF (B cell differentiating factor)

-> moät soá lympho B bieät hoùa thaønh teá baøo trí nhôù(memory B cell)

vaø moät soá bieät hoùa sang giai ñoaïn taän cuøng laø caùctöông baøo ( plasma cell) SX ra caùc khaùng theå.

Antigen dependent phase

9

33

2.3. CAÙC ÑÔN NHAÂN THÖÏC BAØO

(Caùc baïch caàu ñôn nhaân)�Caùc teân goïi :� ÔÛ tuûy xöông : Teá baøo maàm -> monoblast -> Tieàn monocyte -> monocyte;

� Maùu ngoaïi vi : Monocyte� ÔÛ caùc toå chöùc khaùc nhau : Ñaïi thöïc baøo(macrophage - Mф)

35

CAÙC ÑÔN NHAÂN THÖÏC BAØO (tt)

� Chöùc naêng :

- Tham gia ÑÖMD khoâng ñaëc hieäu (thöïc baøo, dieätkhuaån…)

- Lieân laïc thoâng tín vôùi lympho T baèng caùch trìnhdieän caùc khaùng nguyeân laï trong phöùc hôïp vôùi khaùngnguyeân phuø hôïp toå chöùc II (PHTC II) -> hình thaønhÑÖMD ñaëc hieäu .

36

2.4. CAÙC BAÏCH CAÀU HAÏT

�BC ña nhaân trung tính (neutrophil)(60–70%)Coù khaû naêng thöïc baøo vaø dieät khuaån töông töïnhö ñaïi thöïc baøo.

�BC ña nhaân aùi toan (eosinophil) (2– 4%).ñieàu hoøa, hoaït taùc teá baøo mast vaø BC aùi kieàm.

�BC ña nhaân aùi kieàm (basephil) vaø tb mast:SX caùc chaát hoaït maïch nhö : histamine, serotonine…. -> gaây taêng tính thaám thaønhmaïch) -> dò öùng vaø xoác phaûn veä

10

(60 - 70%) (2 - 4%) (20 - 25%)

38Sô ñoà phoái hôïp hoaït ñoäng teá baøo trong ÑÖMD

39

3. KHAÙNG NGUYEÂN (ANTIGEN)• 3.1. ÑÒNH NGHÓA� KN laø moät chaát khi tieáp xuùc vôùi heä thoáng mieãn dòch(in vivo vaø in vitro) seõ daãn ñeán keát quûa :

(1) Taïo ra ÑÖMD teá baøo hay mieãn dòch dòch theå,(2) Keát hôïp ñaëc hieäu vôùi khaùng theå hay caùc thuï theå beàmaët cuûa lympho T (TcR) ñaõ ñöôïc nhaân leân nhieàutrong ÑÖMD.Nhöõng chaát chæ coù tính ñaëc hieäu khaùng nguyeân ñöôïcgoïi laø baùn khaùng nguyeân (khaùng nguyeân chöa hoaønchænh-hapten). Neáu chæ noùi “khaùng nguyeân” thì ñoù laøKN hoaøn chænh, coù caû hai thuoäc tính. 40

KHAÙNG NGUYEÂN (tt)• 3.2. PHAÂN LOAÏI�Khaùng nguyeân töï nhieân. Daïng haït : teá baøo, vi khuaån, virus.. Daïng hoøa tan : loaïi coù baûn chaát protein,

loaïi coù baûn chaát carbohydrate,loaïi coù baûn chaát nucleic acid.

Lipid khoâng phaûi laø khaùng nguyeân, nhöng khi gaénvôùi protein taûi thì coù vai troø nhö hapten.

�Khaùng nguyeân nhaân taïoKN töï nhieân + nhoùm QÑKN coù caáu truùc xaùc ñònh -> söû duïng nghieân cöùu ÑÖMD deã daøng.

11

41

�Khaùng nguyeân toång hôïp

Coù caáu truùc hoaøn toaøn xaùc ñònh, thí duï : homopolymer– poly L-proline, polypeptide thaúng.

PHAÂN LOAÏI THEO ÑAËC TÍNH GAÂY ÑÖMD

�Khaùng nguyeân phuï thuoäc tuyeán öùc :Khi gaây ÑÖMD caàn coù söï hôïp taùc giöõa lympho B vaø T môùi taïo ñöôïckhaùng theå töông öùng (thöôøng laø caùcKN protein).

�Khaùng nguyeân khoâng leä thuoäc tuyeán öùc : gaây ÑÖMD khoâng caàn söï giuùp ñôõ cuûa lympho T (thöôøng laø caùckhaùng nguyeân coù baûn chaát carbohydrate).

42

• 3.3. NHOÙM QUYEÁT ÑÒNH KHAÙNG NGUYEÂN�Laø vuøng treân phaân töû KN maø khaùng theå coù theå nhaändaïng ñöôïc. Nhoùm QÑKN coù kích thöôùc coù theå loïtñöôïc ñoaïn peptide 4-6 amino acid hoaëc moätoligosaccharide khoaûng 6 goác ñöôøng ñôn.

�Khaùng nguyeân chæ coù moät QÑKN ñaëc hieäu -> moät ñaëchieäu epitope -> khaùng nguyeân ñôn giaù -> khaùngnguyeân moät hoùa trò (monotonous antigen).Coù nhieàu epitope -> khaùng nguyeân ña giaù ->

polytonous antigen.�Epitope ñöôïc nhaän dieän bôûi khaùng theå cuûa lympho B khoâng truøng vôùi epitope nhaän dieän bôûi TcR.

43

�Lympho T chæ nhaän dieän epitope cuûa KN laï khi chuùngñöôïc xöû lyù vaø trình dieän cuøng vôùi nhoùm phuø hôïp toåchöùc chính MHC (major histocompatibility complex).

3.4. MOÄT SOÁ KN TREÂN BEÀ MAËT TEÁ BAØO�KN hoàng caàu : laø caùc aminosugar –seramide

N Ac Gal GalGal Gal-Fuc Gal

Fuc FucMaøng hoàng caàu

Nhoùm maùu A Nhoùm maùu O Nhoùm maùu B44

�KN baïch caàu (HLA-human leucocyte antigen) : treânbeà maët baïch caàu cuõng coù caùc KN. Khaùng theå choánglaïi KN cuûa nhoùm baïch caàu coù theå xuaát hieän ôû caùcbeänh nhaân truyeàn maùu nhieàu laàn, hay ôû caùc baø meïmang thai nhieàu laàn.

�KN nhoùm hoøa hôïp moâ chính (MHC-major histocompatibility complex) : laø caùc protein ôû treân beàmaët teá baøo ñoäng vaät ña baøo, coù 2 chöùc naêng :- Thoâng tin vôùi lympho T ñeå nhaän bieät KN thuoäc veàbaûn thaân hay xa laï;- Keát hôïp vôùi peptide KN laï ñeå trình dieän KN leân beàmaët teá baøo -> gaây ra ÑÖMD.

12

45

KN nhoùm hoøa hôïp moâ chính (MHC) coøn goïi laø phöùcHLA, ñöôïc chia laøm hai lôùp, khaùc nhau veà chöùcnaêng, caáu truùc vaø tính khaùng nguyeân.

�Phöùc HLA lôùp I (hay MHC lôùp I)- Bao goàm : HLA-A, HLA-B, HLA-C, coù ôû haàu heátmoïi teá baøo coù nhaân cuûa cô theå.

- Caáu truùc laø moät chuoãi polypeptide 345 aa-45.000 dalton, goïi laø chuoãi αααα,

- Caïnh chuoãi αααα (töông öùng chuoãi naëng trong Ig) xuaáthieän chuoãi ββββ2-microglobulin (töông öùng chuoãi nheïIg).

46

Phöùc hôïp hoøa hôïp moâ chính lôùp I (H6.7) vaø lôùp II (H6.8)

(Major histocompatibility complex – MHCI & MHCII)

47

• Phöùc HLA lôùp II (hay MHC lôùp II)

- Bao goàm HLA-DP, HLA-DQ vaØ HLA-DR, chæ coùtreân beà maët moät soá loaïi teá baøo nhö ñaïi thöïc baøo, lympho B, teá baøo thöôïng bì ….., coù vai troø quantroïng trong söï töông taùc teá baøo cuûa ÑÖMD.

- Caáu truùc phaân töû goàm 2 chuoãi polypeptide gaànbaèng nhau, moãi chuoãi coù 230 amino acid. Chuoãi αααα -32.000 vaø chuoãi ββββ 28.000 dalton.

- Söï töông quan veà caáu truùc phaân töû cuûa caùc lôùpMHC, TcR vaø antibody ñöôïc minh hoïa ôû hình sauñaây : 48

Söï töông quan caáu truùc cuûa MHC, TcR vaø Ig.

13

49

4. KHAÙNG THEÅ (ANTIBODY)

4.1. ÑÒNH NGHÓA

- Khaùng theå laø nhöõng globulin mieãn dòch coù khaû naêngnhaän dieän vaø keát hôïp ñaëc hieäu vôùi khaùng nguyeântöông öùng.

- Khaùng theå raát ña daïng. Theo quan ñieåm môùi, khoângphaûi KN quyeát ñònh vieäc taïo ra khaùng theå, maø KN khi vaøo cô theå seõ gaëp khaùng theå töông öùng maø thoâi. Tính ña hình cuûa khaùng theå do ñaëc ñieåm di truyeànquyeát ñònh.

- Thuï theå lympho T (TcR) cuõng nhaän daïng KN. 50

4.2. CAÁU TRUÙC PHAÂN TÖÛ IMMUNOGLOBULIN (Ig)

- Phaân töû ñoái xöùng goàm 2 chuoãi nheï (L- light chain) vaø2 chuoãi naëng (H - heavy chain).

- Chuoãi nheï L : 22.000 dalton, 214 AA; hai type k vaø λλλλ; moät vuøng VL (variable) vaø moät vuøng CL (constant).

- Chuoãi naëng H : 53.000 dalton, 440 amino acid,5 type : αααα , µµµµ, γγγγ, εεεε vaø δδδδ

moät vuøng VH (variable) vaø 4-5 vuøng CH (constant).- Coù 10 caùch keát hôïp giöõa chuoãi L vaø chuoãi H :

αααα2k2, µµµµ2k2, γγγγ2k2, εεεε2k2 vaø δδδδ2k2αααα2λλλλ2 , µµµµ2λλλλ2, γγγγ2λλλλ2, εεεε2λλλλ2 vaø δδδδ2λλλλ2

51

KHAÙNG THEÅ (tt)- Vuøng V cuûa chuoãi L vaø H taïo thaønh vuøng keát hôïpvôùi epitope cuûa KN (antigen binding site). Söï thayñoåi cuûa vuøng V giuùp khaùng theå hoaït ñoäng thích öùngvôùi nhieàu KN.

- Duøng papain: caét Ig thaønh 3 phaàn baèng nhau :2 Fab (antigen binding fragment) - keát hôïp vôùiantigen vaø Fc (crystallisable fragment)- keát hôïpvôùi boå theå ôû CH2, baùm vaøo maøng teá baøo.

- Duøng pepsin caét Ig thaønh 2 phaàn khoâng baèng nhau : F (ab)’2 (hai hoùa trò) + Fc bò phaù huûy.

- Duøng hoùa chaát caét caùc caàu (S – S) – caét doïc, thìñöôïc 2 chuoãi L vaø 2 chuoãi H. 52

Hình 6.4 : Caáu truùc phaân töû immunoglobulin - Ig

14

53

4.3. SÖÏ TAÙI TOÅ HÔÏP GENE MAÕ HOÙA CHUOÃI L&HTrong quaù trình taêng tröôûng vaø bieät hoùa lympho B gene töø teá baøo maàm ñöôïc taùi toå hôïp ñeå coù ñöôïc mRNA laøm khuoân maãu toång hôïp khaùng theå. Söï taùi toå hôïpgene taïo neân tính ña hình cuûa khaùng theå.

�Coù ba hoï gene taùch bieät nhau maõ hoùa khaùng theå :- Gene maõ hoùa chuoãi k : chia laøm3 boä nhoû V-J - C :

300 V + (4-5) J + 1 C- Gene maõ hoùa chuoãi λλλλ:

2 V + 4 (JC) (J1C1, J2C2, J3C3, J4C4)- Gene maõ hoùa chuoãi H : 4 boä nhoû V D J vaø C

(100 – 200) V + 20 D + 4 J + C 54

Baûng 5.1 : Soá löôïng caùc locus maõ hoaù chuoãi naëngvaø chuoãi nheï cuûa phaân töû Ig

55

Söï taùi toå hôïp gene ñeå toång hôïp chuoãi k(100-300 V + 4-5 J + 1 C)

(J : joint - noái khôùp; D : diversity – tính ña daïng) 56

Hình 5.12 : Taùi toå hôïp gene chuoãi naëng ôû chuoät(100-300V + 20 D + 4 J + 8 C: µµµµ - δδδδ - γγγγ3 - γγγγ1 - γγγγ2b - γγγγ2a - εεεε - αααα)

15

57Taùi toå hôïp gene toång hôïp chuoãi ββββ cuûa TcR

58

4.4. CAÙC LÔÙP GLOBULIN MIEÃN DÒCH�Caùc globulin mieãn dòch khaùc nhau veà caáu truùc vaøthuoäc tính sinh hoïc. Tuøy theo söï coù maët cuûa chuoãinaëng maø chuùng phaân thaønh 5 lôùp- IgA -> chuoãi naëng αααα- IgM -> µµµµ- IgD -> δδδδ- IgG -> γγγγ

- IgE -> εεεε�Caáu truùc phaân töû cuûa caùc Ig (H. 5.15).�Moät soá tính chaát vaø hoaït tính sinh hoïc cuûa caùc lôùpkhaùng theå ñöôïc daãn ra ôû baûng 6.4, t.187.

59Caáu truùc phaân töû caùc lôùp Ig

60

4.5. CÔ CHEÁ TAÙC ÑOÄNG CUÛA KHAÙNG THEÅ

(1) Taùc ñoäng tröïc tieáp cuûa khaùng theå vôùi khaùng nguyeân���� Laøm baát hoaït caùc taùc nhaân xaâm laán :

- Ngöng keát : KN ngöng keát thaønh ñaùm -> baát hoaït.

- Keát tuûa : phöùc KN – KT bò keát tuûa.

- Trung hoøa : khaùng theå trung hoøa KN -> maát ñoäc tính.

- Laøm tieâu ñi : KT taán coâng KN laøm tieâu maøng teá baøo.

Taùc ñoäng tröïc tieáp khoâng ñuû maïnh, do ñoù thöôøng phaûithoâng qua taùc duïng phoùng ñaïi cuûa heä thoáng boå theå vaøheä thoáng phaûn veä.

16

61

(2) Hoaït hóa complement roài tieâu huûy khaùng nguyeân

- Laøm tieâu ñi : enzyme boå theå laøm tieâu maøng teá baøo vi khuaån.

-Hoaït hoùa thöïc baøo : phöùc [KN-KT-boå theå] laøm chocaùc vaät xaâm laán maãn caûm cao vôùi thöïc baøo -> goïi laøopsonin hoùa, laøm taêng soá vi khuaån bò phaân huûy.

- Ngöng keát : enzyme boå theå gaây keát dính caùc phaân töûxaâm laán -> chuùng baát hoaït.

- Trung hoøa virus : enzyme boå theå taán coâng phaù hoaïicaáu truùc virus laøm chuùng maát taùc duïng.

62

(3) Hoaït hoùa heä thoáng phaûn veä, thay ñoåi moâi tröôøng taïichoã, öùc cheá ñoäc tính khaùng nguyeân.

IgE coá ñònh treân maøng teá baøo caùc moâ vaø treân maøng teábaøo mast ôû moâ vaø treân caùc basophil maùu tuaàn hoaøn. Khi khaùng nguyeân keát hôïp vôùi khaùng theå IgE treânmaøng teá baøo, laøm teá baøo phình to, vôõ ra vaø giaûi phoùngmoät soá chaát laøm giaõn maïch vaø taêng tính thaám cuûamaïch -> gaây phaûn öùng taïi choã giöõa thaønh maïch vaø moâ, bieåu hieän baèng trieäu chöùng phuø, ban ñoû, maån ngöaù vaøñau.

ÖÙNG DUÏNG THÖÏC HAØNH CUÛA MIEÃN DÒCH HOÏC

Tests huyeát thanh hoïc (Serological Tests)

� Test tröïc tieáp : Thaêm doø tröïc tieáp khaùngnguyeân (töø maãu beänh phaåm).

� Test giaùn tieáp : thaêm doø khaùng theå (töø huyeátthanh beänh nhaân)

� Ngöng keát KN-KT (Agglutination) : vôùi antigens höõuhình.

� Ngöng keát hoàng caàu (Hemagglutination) : P/ö ngöngkeát cuûa hoàng caàu (red blood cells- RBCs).

� P/öùng keát tuûa (Precipitation) : Vôùi antigens hoøa tan.� Kyõ thuaät khaùng theå huyønh quang (Fluorescent-antibody technique) : Antibodies kieân keát vôùi thuoácnhuoäm huyønh quang.

� Coá ñònh boå theå (Complement fixation) : Hoàng caàu laøchaát chæ thò.

� Phaûn öùng trung hoøa (Neutralization) : laøm baát hoaïtñoäc toá hoaëc virus.

� ELISA: Peroxidase enzyme laø chaát chæ thò.

17

• Hình 5-16 : • Sự kết hợpantigens hoøa tan với antibodies

• Hình 5-17 : Sự kếthợp antigens hữuhình vaø antibodies

• Antigens coù theå treânmoät teá baøo (ngöngkeát tröïc tieáp -direct agglutination) hoaëctaán coâng töøng phaàn

• (ngöng keát giaùn tieáp, hay thuï ñoäng -indirect or passive agglutination)

Hình 5-19 : HemagglutinationHieän töôïng ngöng keát hoàng caàu coù theå xaåy ra do caùcvirus, lectin (nguoàn goác thöïc vaät), khaùng theå choánghoàng caàu

Hình 5-20 : Neutralization ReactionsPhaûn öùng trung hoøa loaïi tröø taùc ñoäng coù haïi cuûa

virus hoaëc ngoaïi ñoäc toá

18

• Hình 5-18 :Antibody Titer

• Hieäu gía khaùngtheå laø noàng ñoäcuûa antibodies choáng laïi moätantigen höõu hình

Complement FixationCoá ñònh boå theå

Hình 5-21 : Complement FixationCoá ñònh boå theå 72

5. BOÅ TUÙC THEÅ (complement)

5.1. ÑÒNH NGHÓA

Boå tuùc theå laø moät heä thoáng protein goàm 15-20 loaïi

khaùc nhau, chieám khoaûng 10% protein toång soá

huyeát thanh. Bình thöôøng boå tuùc theå khoâng hoaït

ñoäng, khi coù yeáu toá khôi maøo thì nhaân phaûn öùng

leân theo kieåu doøng thaùc, moät soá hoaït ñoäng nhö

enzyme.

19

5.2. THAØNH PHAÀN

Goàm 9 yeáu toá ñaùnh daáu töø C1 ñeán C9.

C1 coù 3 loaïi C1q – C1r – C1s.

Trình töï hoaït hoa theo ñöôøng kinh ñieån (ñöôïc nghieân

cöùu vaø phaùt hieän tröôùc nhaát) :

C1q – C1r – C1s –C4 - C2 – C3 – C5 – C6 –

C7 – C8 – C9

74

5.3. CHÖÙC NAÊNG

Ñeå loaïi boû khaùng nguyeân thì :

• - Khaùng theå nhaän daïng khaùng nguyeân,

• - Hoaït hoùa boå tuùc theå (nhö laø nhöõng enzyme),

• - Laøm thuûng maøng -> loaïi tröø khaùng nguyeân.

• Nhö vaäy, boå tuùc theå phoái hôïp hoaït ñoäng vôùi khaùngtheå vaø ñoùng vai troø quan troïng cuûa caùc chaát trunggian trong ñaùp öùng mieãn dòch. Do quan nieäm chuùngcoù taùc duïng boå tuùc cho phaûn öùng khaùng nguyeân-khaùng theå neân coù teân goïi laø “boå tuùc theå”.