ISS

N:

185

7-6

710

Nr . 51 Çmimi : 50 den. Nëntor 2013IS

SN

: 18

57-

671

0

„ S H K Ë L Q I M I I M A Q E D O N I S Ë 9 “

R E v I S t Ë E M I N I S t R I S Ë S Ë M b R O j t j E S S Ë R E p u b L I K Ë S S Ë M A Q E D O N I S Ë R e v i s t ë e M i n i s t R i s ë s ë M b R o j t j e s s ë R e p u b l i k ë s s ë M a q e d o n i s ë

ARM – NATO RApORTiMe ARMATiM HisTORi UsHTARAke LOjëRA dHe siMULiMe

vIZItË pAQERuAjtËSvE

SINERGjIA NË FuSHËbEtEjË

„RENXHERËT“ PËRSËRI MË TË MIRËT

kipet e ,,Renxherëve” të Maqedonisë, të Shtabit të Përgjithshëm të ARM-së, atashetë ushtarak të akredituar në RM, përfaqësues nga Zyra e NATO-s në Shk-

up dhe nga Ministria e Mbrojtjes, më 8 tetor, në vendgjuajtjen „Stenkovec“, u shoqëruan dhe gjuajtën me armë në largësi prej 10 metrave. Se-cili ekip kishte nga 5 anëtarë, ndërsa kishte edhe gjuajtje provë.Edhe pse gjuajtja ishte vetëm si arsyetim për shoqërim, kishte edhe deklarata për fituesit. Më i mirë u tregua ekipi i „Renxherëve“, para ekip-eve të Shtabit të Përgjithshëm dhe atasheve ushtarake. Në konkurrencë individuale i padis-kutueshëm ishte renxheri D.S. Theksuar këtu se, për ekipin e Ministrisë së Mbrojtjes gjuajtën edhe ministri i Mbrojtjes Talat Xhaferi, si dhe shefi i mëparshëm i SHP-së së ARM-së, gjeneral-nënkolonel Mirosllav Stojanovski. Që të dy ar-ritën rezultate të shkëlqyeshme, por ajo nuk qe mjaftueshëm që të ngriten në piadestal.

SHKËMBIM PËRVOJASH MBI ,,TË DREJTAT” GJATË KONFLIKTET E ARMATOSURA

E DREJTA NË KONFLIKTET E ARMATOSURA

MIRËNJOHJE...

ditorialin tim të parë si kryereda-ktore përgjegjëse e “Mburojës”,

para se gjithash ua kushtoj paqerua-jtësve tanë, pjesëtarëve të Armatës së Republikës së Maqedonisë të cilët më shumë se një dekadë janë pjesë dhe kontribuojnë në misionet paqeru-ajtëse jashtë territorit të Republikës së Maqedonisë. Dua që edhe një herë të shpreh mirënjohjen time njerëzve të cilët kanë kryer dhe vazhdimisht janë duke kryer detyra të ndërlikuara dhe detyra me rrezik për jetën e tyre gjatë misioneve në Irak, Afganistan, në Bosnjë dhe Hercegovinë dhe ne disa vende të tjera. Përfaqësuesit e Ministrisë, Armatës dhe vendit tonë, asnjëhere nuk ha-rojnë t’i përmendin dhe vizitojnë këta ushtarë, të cilët shpesh herë edhe gjatë festave shtetërore dhe fetare ballafaqohen me sfida në ndonjë vend të largët, larg atdheut, larg të afërmive, atmosferës festive apo shëtitjeve.Ministri i Mbrojtjes Talat Xhaferi gjatë muajit tetor (muaj ky që përkoi me dy festa të mëdha, shtetërore dhe fetare: 11 Tetori- Dita e Kryengritjes gjithëpopullore të popullit të Maqedo-nisë, dhe festa e madhe fetare e Kur-ban Bajramit, festa e mirëqenies te besimtarët mysliman) vizitoi paqërua-jtësit në Bosnjë e Hercegovinë dhe Afganistan.„Paqeruajtësit tanë janë ambasa-dorët më të mirë që në mënyrën më të denjë përfaqësojnë vendin tonë në botë” theksoi ministri Talat Xhaferi, gjatë vizitës së tij tek paqeruajtësit tanë, njëkohësisht edhe një herë duke rikujtuar se paqeruajtësit e Maqedo-nisë, duke treguar shkathtësitë dhe aftësitë e tyre në misione në tërë botën, janë promotorët më të mëd-henj të armatës dhe vendit tonë. Nga ana tjetër, e ndjej të nevojshme që ne këtë editorial të parë, të për-mend dhe njëkohësisht të shpreh mirënjohje ndaj kolegut tonë, kryere-daktorit të deritanishëm të revistës “Mburoja”, Vasil Diçevski, i cili pas disa ditësh me plot meritë do të pen-sionohet. Pothuajse që nga fillimi i formimit të ARM-së dhe MM-së, Vase me zellshmëri ndiqte çdo ngjarje, së pari në revistën “Mbrojtja” si kryere-daktor përgjegjës, e më pas edhe në “Mburoja”, kujdesej që çdo numër i revistës të del në kohë, të jenë të përfshira të gjitha ngjarjet, lajmet dhe përmbajtjet e tjera lidhur me ARM-në dhe MM. Kolegut tonë, përzemër-sisht i dëshiroj kënaqësi gjatë ditëve si pensionist, të shëtis nëpër male dhe të impresionohet nga bukuritë e Maqedonisë, por njëkohësisht edhe të shkruaj ndonjë tekst të mirë, tekst i cili gjithmonë do të gjejë hapësirë në revistën e tij dhe tonën…

Dr. Zhanet Ristoska

„MBURROJA” JU PARAqET

TANKSI I LEHTË AMFIB ZTD-05

SFIDAT E REJA NË SHËRBIMET E INTELIGJENCËS

SEMINAR PËR ZgJERIMIN E NJOHURIVE DHE PLANIFIKIMIN E OPERAcIONEVE TË INTELIgJENcËS

VIZIONI PËR BE

NJË BOTË ME SHTETE DEMOKRATIKE TË UDHËHEQURA MIRË

SHKAK PËR LUFTË TË FTOHTË TË RE KRIZA AKTUALE E POLITIKËS BOTËRORE RRETH LUFTËS cIVILE NË SIRI

,,KONFLIKTET E NGRIRA” POST-SOVJETIKE

PROBLEMET NË RAJONIN E KAUKAZIT JUgOR

„PSIKOTROPE V8.3“

PAKO E PROgRAMIT PËR ANALIZIM TË TË DHËNAVE DHE TEKSTEVE

14

24

33 4

38

40 26

42

54

Faqja

Faqja

FaqjaFaqja

Faqja

Faqja

Faqja

Faqja

Faqja Faqja

MBUROJA - Viti V, numri 50, nëntor 2013, del një herë në muaj BOTUES – MINISTRIA E MBROJTJES SË REPUBLIKËS SË MAqEDONISË

BORDI BOTUES Emil Dimitriev (kryetar)gjeneral-nënkolonel Naser Sejdini, Blerim Ukalli, kolonel Mirçe gjorgovski, Dr. Zhanet Ristoska,kolonel Meri Rinxhova, Prof. Dr. gjorgji Malkovski

REDAKTOR KRYESOR DHE PËRGJEGJËS Dr. Zhanet Ristoska

REDAKSIONIBiljana Ivanova (redaktor teknik, artistiko-grafik),Kristina Ilievska (gazetar), Mitko Vasilevski (gazetar), Ksenija Miteva-Koteska (lektor); Aleksandar Atanasov (fotografi)

Shtyp: „EVROPA 92“ – Koçan

ADRESA E REDAKSIONIT MINISTRIA E MBROJTJES – REVISTA „MBUROJA“Rr. „Orce Nikolov“ 116, 1000 ShkupTelefon: 02 3128 276www.morm.gov.mk; E-mail: stit@morm.gov.mk

Përmbajtja:

3

ÇMIMI I NJË KOPJE ËSHTË 50 DENARËABONIM VJETOR 600 ДЕНАРИ

Llog. Bankare 05001001 1678720(Numri i referencës: 725939-10)numri taksativ: 4030990271748ТС 100000000063095

50

INTERVISTË ME KOLONEL DR. ORCE POPOVSKI,DEKAN I AKADEMISË USHTARAKE „GJENERAL MIHAILO APOSTOLLSKI“ SHKUP

8Faqja

4

atkeqësitë elementare, karakterizo-hen nga efektet shkatërruese PREJ tërmeteve të mëdha, tajfuneve , tornadove dhe nga valët e cunamit,

zjarret e mëdha dhe përmbytjet dhe çdo vit prekin shumë vende, duke shkatërruar shumë shtëpi, dhe duke lënë pas shkatër-rime të mëdha e me mijëra humbje jete , infrastrukturë të shkatërruar dhe siguria e rrezikuar në shtetet e prekura. Zhvil-limi teknologjik, shfrytëzimi i energjisë bërthamore dhe prodhimi i substancave të rrezikshme, aq sa kontribuojnë në zhvilli-min dhe mirëqenien në një vend po aq dhe gjithnjë e më shumë bëhen një rrezik po-tencial me pasoja të paparashikuara nëse ndodhin aksidente nga pakujdesia ose nga ndikimi i një fatkeqësie natyrore . Tërme-tet në Haiti, Japoni, Turqi, në Kashmir , në Kinë, cunami në Indonezi, Japoni, Torna-dot në SHBA dhe aksidentet në Çernobil, në Bhopal , në Fukushima etj. janë vetëm disa nga shembujt që tregojnë se sa është fuqia e tyre shkatërruese dhe cilat janë pa-sojat e ngjarjeve të tilla në të gjitha sferat e shoqërisë në shtetet e prekura dhe më gjerë, kryesisht në drejtim të kërcënimit të jetës dhe sigurisë së njerëzve . Ngjarje të tilla të shëmtuara aktivizojnë të gjitha fuq-itë dhe potencialet e shtetit të prekura në një përpjekje për të përballur fatkeqësinë dhe për të kthyer shoqërinë në normale. Çdo shtet brenda sistemit të sigurisë dhe mbrojtjes së tij e trajton me kujdes çështjen e mbrojtjes dhe të shpëtimit, si dhe menaxhimin dhe koordinimin e sub-

PËRGJEGJËSIA NATYRORE E VENDEVE NGA RAJONI

MËSIMET E NXJERRA NGA OPERACIONET DHE STËRVITJET E UDHËHEQURA NGA EADRCC

EADRCC ËSHTË MEKANIZMI KRYESOR CIVIL I NATO-S PËR REAGIM NDAJ GJENDJEVE TË KRIZËS TË SHKAKTUARA NGA FATKEqËSITË NATYRORE APO FATKEqËSI OSE KATASTROFA TË TJERA TEKNOLOGJIKE NË RAJONIN EUROATLANTIK. qENDRA I PËRFSHIN TË GJITHA VENDET ANËTARE DHE VENDET PARTNERE TË NATO-S DHE ÇDOHERË ËSHTË AKTIVE DHE OPERATIVE GJATË TËRË VITIT. AJO FUNKSIONON SI ,,CLEARING HOUSE” PËR KOORDINIMIN E KËRKESAVE DHE OFERTAVE PËR NDIHMË, KRYESISHT NË SITUATA TË FATKEqËSIVE NATYRORE DHE FATKEqËSIVE TË SHKAKTUARA NGA NJERIU

5

gjendja e krizës. Për reduktimin dhe eliminimin e efekteve të dëmshme dhe pasojave të këtyre kër-cënimeve vendi jonë realizon bashkëpunim të ngushtë kryesisht me vendet e tjera të rajonit dhe në nivel jo rajonal shkëmben informacione mbi fatkeqësitë natyrore dhe përmes angazhimit të forcave për mbrojtje dhe shpëtim ndihmon vendet e tjera. Por në qoftë se lind nevoja, ka me-kanizma brenda institucioneve shtetërore përmes të cilave kërkohet asistencë dhe ofrohet ndihmë dhe mbështetje nga tru-pat ndërkombëtar. gjithashtu, çdo shtet në situata paqësore duhet vazhdimisht të bëjë vlerësimet e duhura të kërcënimeve të mundshme nga fatkeqësitë e tilla naty-rore dhe të tjera dhe gjithashtu duhet vazhdimisht të bëj stërvitje për këtë qël-lim. Përgatitja e duhur të dokumenteve për lëvizje të mekanizmave për të kërkuar ndihmë, por edhe vetë aktivitetet të të gjitha palëve të interesuara në rast të një fatkeqësie me përmasa të mëdha, si zjar-ret në pyje të mëdha, tërmetet, përmbyt-jet shkatërruese, aksidentet, aksidente në objektet industriale dhe të ngjashme za-konisht planifikohen dhe praktikohen vazh-dimisht në kornizat kombëtare brenda institucioneve individuale dhe së bashku në nivel rajonal apo multilateral përmes simulimit të duhur dhe ushtrimeve fushore në mënyrë dhe në kushte reale që të jenë në gjendje të përgjigjen në mënyrën më të përshtatshme .Republika e Maqedonisë në vazhdimësi përpiqet për koordinim dhe zhvillim të kapaciteteve dhe aftësive për menaxhim me kriza të natyrës joluftarake, si në nivel kombëtar ashtu edhe në nivel rajonal. Për-vojat e nxjerra nga pjesëmarrja në stërvit-jet simuluese ndërkombëtare janë burim i çmuar në trajnimin e mëtejmë, në koor-dinimin, në shkëmbimin e informacioneve në menaxhimin me krizat, në shqyrtimin e dobësive dhe në sendërtimin e sistemit kombëtarë për menaxhim me krizat.Ministria e Mbrojtjes dhe Armata e Repub-likës së Maqedonisë gjatë këtij viti kanë patur më shumë aktivitete të dedikuara pikërisht segmentit të menaxhimit me kriza dhe të bashkëpunimit civilo-ushtarak në raste të fatkeqësive të mëdha civile. Vlen të përmendet stërvitja „Përpjekje e përbashkët 13“, e cila u mbajt gjatë muajit qershor në Poligonin Ushtarak (PU) ,,Kriv-ollak“ dhe në Qendrën për Trajnime (QT) ,,Pepelishtë”. Në stërvitje, krahas Armatës së Republikës së Maqedonisë si nikoqire, morrën pjesë edhe armatat e SHBA-ve, Republikës së Shqipërisë, Bosnjë e Herce-govinës, Malit të Zi, Sllovenisë dhe Forcat e Sigurisë së Kosovës, si dhe përfaqësues nga Qendra për Menaxhim me Kriza, nga Ministria e Shëndetësisë, Ministria e Pu-nëve të Brendshme, Drejtoria për Mbrojtje dhe Shpëtim dhe nga Kryqi i Kuq. Stërvitja kishte për qëllim të paraqesë mënyrën në të cilën koordinohen dhe bashkëveprojnë profesionistët nga vende të ndryshme në një aksion të përbashkët, që duhet të jep përgjigje ndaj fatkeqësive të mëdha. Stër-vitja bazohej në një skenar për operacione të menaxhimit me fatkeqësi natyrore dhe

jekteve të sistemit gjatë këtyre ngjarjeve fatkeqe , dhe me qëllim të krijimit të insti-tucioneve të veçanta, forcave dhe mjeteve të përfshira në veprimet dhe operacionet për t’u marrë me fatkeqësitë elementare apo tekniko-teknologjike dhe fatkeqësitë e tjera .Në Republikën e Maqedonisë si pjesë e veçantë e sistemit për mbrojtje kombëtare është i organizuar edhe sistemi për mbro-jtje dhe shpëtim dhe sistemi për menaxh-imin me kriza. Këto sisteme janë të lidhura ngushtë mes veti dhe aktivitetet e tyre

kanë kahjen e zbulimit dhe parandalimit të hershëm të fatkeqësive natyrore dhe fatkeqësive tekniko-teknologjike, epidemi-ve, epifitotive dhe fatkeqësive të tjera në gjendje të paqes, krizës, të jashtëzakon-shme apo edhe të luftës të cilat rrezikojnë jetën e njeriut, pasuritë natyrore, botën bi-more dhe shtazore, të mirat në përgjithësi, mjetet të cilat kanë vlerë kulturore dhe historike.

Mbrojtja dhe shpëtimi në Republikën e Maqedonisë realizohen në nivel qendror dhe lokal, ndërsa elementet strukturore të sistemit të mbrojtjes dhe shpëtimit dhe të sistemit të menaxhimit me kriza i përbëjnë Drejtoria për Mbrojtje dhe Shpë-tim dhe Qendra për Menaxhim me Krizat. Armata e Republikës së Maqedonisë nuk është jashtë nga vendimet e sistemit për reagim gjatë fatkeqësive civile dhe situat-ave të krizës dhe roli i saj është i rregullu-ar ligjërisht me Ligjin për Menaxhimin e Krizave dhe ligjeve të tjera përkatëse,

për të cilat ne kemi shkruajtur në numrat e mëparshëm të « Mburojës «. Madhësia e dëmeve të shkaktuara si dhe humbja e jetërave njerëzore dhe numri i pamjaf-tueshëm i prodhimeve bazike, pajisjet dhe mjetet shpeshherë e alarmojnë bash-kësinë ndërkombëtare të përfshihet në op-eracionet në terren dhe secila organizatë nën kompetencat e saja të ndihmojë gjatë menaxhimit dhe tejkalimit të pasojave nga

6

të dhënies së ndihmës humanitare, ud-hëhequr nga NATO/BE apo OKB. Qëllimi ishte të demonstrohej ndërveprimi midis armatave, agjencive civile dhe vendeve të rajonit. gjatë stërvitjes u simulua një tërmet katastrofik, me ç’rast u demon-strua ndërveprimi midis armatës dhe in-stitucioneve civile nga Republika e Maqe-donisë, si dhe armatave të SHBA-ve dhe vendeve nga rajoni në menaxhimin me pasojat e dalura nga tërmetet, si që janë zjarret, vërshimat dhe dëmtimet e infra-strtukturës. Stërvitja u realizua me sukses dhe u vlerësua lartë. Në kuadër të Ministrisë së Mbrojtjes, lidhur me këtë ngjarje, ministri i mbrojtjes Talat Xhaferi që nga muaji prill i këtij viti real-izoi takim me ginter Bretshnajder, drejtor i Qendrës Euroatlantike Koordinative të NATO-s për reagim gjatë fatkeqësive naty-rore (EADRcc), ku u bisedua mbi nevojën për shkëmbim të mendimeve, praktikave dhe përvojave në fushën e menaxhimit me kriza, mbrojtjes dhe shpëtimit. Drejtori i EADRcc, Bretshnajder, në bisedën me ministrin e mbrojtjes theksoi rëndësinë për analizë të stërvitjeve të kryera të përbash-këta dhe për një prezantim të mësimeve të nxjerra nga stërvitjet e kryera brenda kë-tyre kornizave. Në këtë drejtim ai shprehu mirënjohje ndaj Republikës së Maqedonisë

dhe Drejtorinë për Mbrojtje dhe Shpëtim, kuptohet përmes rregullave të definuara rreth mënyrës dhe formës së shfrytëzimit të Armatës, në pajtim me rolin e saj kush-tetues. Njëkohësisht, ministri Xhaferi përmendi faktin se vendet e rajonit janë shtete të vogla të cila posedojnë resurse dhe kapacitete të ngjashme, por jo edhe të njëjta, duke shtuar se individualisht asnjëri vend nuk posedon kapacitete për ballafaq-im të mëvetësishëm me krizat nga natyra joluftarake. Në këtë kontekst, ministri, si një shembull praktik dhe një tregues për bashkëpunim të suksesshëm nga aspekti rajonal, përmendi edhe pjesëmarrjen e Ar-matës së Republikës së Maqedonisë dhe Drejtorisë për Mbrojtje dhe Shpëtim në aktivitetet për ballafaqim me vërshimat në Republikën e Shqipërisë.Para përfaqësuesëve të pranishëm të lartë nga Ministria e Punëve të Jashtme, Qendra për Menaxhim me Kriza dhe Dre-jtoria për Mbrojtje dhe Shpëtim, si dhe nga NATO dhe nga vendet e Dialogut Mesdhetar dhe Nismës së Stambollit, ndihmës-sekretarri, gjeneral i Aleancës për opeacione, ambasadori Stiven Evans, theksoi se në konferencë theksi do të vi-het në dy elemente të veçanta – në fak-tin që gjatë reagimit ndaj fatkeqësive të natyrës joluftarake nuk duhet të punohet mëvetësishëm, por që mënyra më efikase të reagohet ndaj këtyre sfidave është të veprohet bashkërisht, si dhe të punohet në nevojën për mësimin e leksioneve nga përvoja, sepse kjo sipas definicionit do të avancojë aftësitë dhe kapacitetet për ndonjë përballje të ardhshme me fatkeqësi të këtij llojit.Ambasadori Evans në hapjen solemne të Konferencës theksoi se kjo praksë e anl-izimit të gjendjeve nëpërmjet përpunimit të temave të caktuara në formë të mësi-meve të nxjerra nga stërvitjet është inkua-druar nga viti 2011, me qëllim të mbizhvil-limit të praktikave ushtarake të NATO-s, sepse edhe pse NATO, parasegjithash, është aleancë ushtarako-politike, ekziston përgjegjësia e përbashkët e strukturave

ushtarake dhe civile në aspekt të ndihmës gjatë operacioneve humanitare nëpërmjet organeve të ndryshme nën mbikqyrjen e EADRcc. Mësimet e nxjerra kanë për qël-lim të sigurojnë që në të ardhmen mos të gabojmë dhe njëkohësisht atë që e kemi mësuar e ndajmë me vendet partnere dhe pjesëmarrësit tjerë. Përmes këtyre anali-zave NATO demonstron kapacitetet e saja

që ka pranuar të jetë nikoqire e Konfer-encës në temë „Mësimet e nxjerra nga op-eracionet e kryera nga Qendra Euroatlan-tike për Koordinim në Raste Fatkeqësie “.Konferenca „ Mësimet e nxjerra nga op-eracionet e kryera nga Qendra Euroatlan-tike për Koordinim në Raste Fatkeqësie“ u mbajt në Ohër nga 14 - 17 tetori në orga-nizim të Ministrisë së Mbrojtjes dhe Qen-drës për Menaxhim me Kriza të RM-së. Në këtë konferencë të rëndësishme të NATO-s patëm nderin të jemi nikoqir të përfaqë-suesëve të mbi 70 vendeve, ekspertë nga institucionet civile përgjegjës për mbrojtje dhe shpëtim dhe për menaxhim me kriza, përfaqësues të forcave të armatosura, nga sektori joqeveritar dhe përfaqësues të mediave, si dhe nënkuptohet, ekspertë nga NATO përgjegjës për organizimin dhe rrjedhën e një operacioni humanitar të ud-hëhequr nga EADRcc . „Republika e Maqedonisë nga viti 1991, me kornizën e re ligjore me vendosmëri është nisur në rrugën e miratimit të rregulloreve, procedurave dhe standardeve evropiane, rrugë kjo e arritjes së vlerave evropiane“, tha ministri Xhaferi gjatë hapjes së Kon-ferencës në Ohër dhe shtoi se pas vitit 2004 funksionet mbrojtje dhe shpëtim dhe menaxhim me kriza janë të përqëndru-ara në Qendrën për Menaxhim me Kriza

7

të dobësive gjatë përgatitjes dhe zbatimit të aktiviteteve stërvitore. Në një panel të ndarë u debatuan përvojat dhe aktivitetet të cilat duhet t’i ndërmarrë shteti i goditur në raport të realizimit të ndihmës sa më të shpejtë dhe më efektive ndërkombëtare humanitare. Koloneli Lupço Bellçovski nga Armata e Republikës së Maqedonisë dha kontribut të madh në realizimin e panelit të dedikuar bashkëpunimit ushtarako-civil gjatë fatkeqësive humanitare dhe si mod-erator, poashtu si diskutues, për çka ishte në veçanti i lavdëruar dhe i theksuar nga ana e ambasadores së NATO-s, Françeska Tadiolli. U bë edhe një kthim domethënës i rolit të mediave, sidomos të komunikimit në gjendje krize, ndërsa eksperti nga BBS i kushtoi vëmendje edhe domethënies sa më të madhe të mediave shoqërore gjatë gjendjeve të krizës. U shqyrtuan edhe aspektet të cilat do të kishin mundësuar koordinim sa më të mirë mes sektorit qeveritar dhe joqeveritar, dhe në veçanti interesant ishte paneli dedikuar rolit të EADRcc-së dhe NATO-operacioneve për menaxhim me rreziqet nga përdorimi i ar-mëve për shkatërrim masiv, gjatë së cilave nevojiten pajisje specifike dhe personel i trajnuar i cili mundet të menaxhojë me pa-sojat nga këto llojë rreziqesh.Në këtë kontekst, pjesëmarrja e Repub-likës së Maqedonisë në këto lloj trajnime dhe analiza të përbashkëta paraqet përfi-tim për shtetin në pikëpmaje të aspiratave për anëtarësim.Në ditën e fundit të konferencës në temë „Mësimet e nxjerra nga operacionet dhe stërvitjet e kryera nga Qendra Euroat-lantike për Reagim dhe Koordinim pranë Krizave – EADRcc“, krahas tjerëve, fjalim mbajti edhe drejtori i Qendrës për Menax-him me Kriza, Zulfi Adili. Në fjalimin e tij para pjesëmarrësve në konferencë, drejto-ri Adili e theksoi rëndësinë e kontrollimit të mësimeve të nxjerra nga operacionet dhe stërvitjet e kryera nga Qendra Koordina-tive Euroatlantike për Përgjigje në Kriza, si dhe aplikimin e përvojave të fituara gjatë bashkëpunimit të ardhshëm me qëllim të tejkalimit të dobësive dhe ngritjes së af-tësive në mënyrë të shpejtë dhe të duhur me qëllim që të ballafaqohen me katastro-fat natyrore të cilat vendet nuk munden t’i zgjedhin.Për fund edhe njëherë do ta potencojmë rëndësinë dhe domethënien e avansimit të bashkëpunimit në këtë fushë mes vendeve të rajonit, sepse kësi llojë fatkeqësishë nuk ndalojnë para kufijve dhe nuk zgjedhin kur, ku dhe me çfarë intensiteti ndodhin apo, siç e bëri të qartë ministri i Mbrojtjes Ta-lat Xhaferi: „Asnjë vend i rajonit nuk ka mjaft fuqi që të ballafaqohet me të gjitha rreziqet nga natyra joushtarake. Ato janë përgjegjësi natyrore të të gjitha vendeve të rajonit. Mesimet e nxjerra nga fat-keqësitë që kanë ndodhur, dëshmojnë se bashkëpunimi dhe ndihmesa mes vendeve të Ballkanit Perendimor është e patjetër-sueshme dhe shkon në linjë të ngritjes, ndërsa qëllimi është menaxhimi sa më i mirë që do të sjellë deri në një mjedis më të sigurt ku qëndrojnë shtetet”.

Dr. Zhanet Ristoska

me të cilat ndihmon rigjallërimin dhe rikon-struimin e shoqërive në vendet e prekura të cilat kanë kërkuar ndihmë. EADRcc është një shembull pozitiv për koordinim në bashkëpunim midis të gjithë aktorëve të përfshirë në një operacion humanitar. Në fakt, futja e këtyre ushtrimeve praktike është e përfshirë edhe në Qëllimin e Part-neritetit 3781, të miratuar më 5.3.2012.Vetë konferenca zgjati disa ditë dhe u zhvil-lua në panele paralele në disa salla konfer-encash. Krahas kontrollit të mësimeve të nxjerra nga operacionet dhe stërvitjetet e kryera nga Qendra Koordinative Euroatlan-tike për reagim ndaj krizave, pjesëmarrësit nga më shumë vende i analizuan përvojat e deritanishme dhe planet për bashkëpuni-min e ardhëshëm me qëllim të tejkalohen

dobësitë dhe të ndërtohen kapacitetet dhe aftësitë për përgjigje në mënyrë të shpejtë dhe të duhur dhe të jepet ndihma e nevojshme në vendet që e kanë kërkuar atë, në pamundësi që vetë të ballafaqo-hen me pasojat nga fatkeqësitë naty-rore apo lloje tjera nga natyra luftarake. Numri i pjesëmarrësve ka mundësuar që të gjithë në mënyrë të njejtë të jenë të inkuadruar dhe të kyçur në më shumë panele sipas angazhimeve dhe interesave profesionale. U shqyrtua dhe u debatua roli i NATO-s, si aleat ushtarako-politik në operacionet humanitare ku prioriteti është i vënë në operacionet e udhëhequra nga EADRCC. Panel i veçantë ishte i projek-tuar për vlerësim të stërvitjeve të kryera nga EADRCC, në pikëpamje të tejkalimit

VËRTETIM DHE FALEMNDERIM PËR KONFERENCËN NË OHËR Në takimin e Komitetit për Planifikim Civil të gjendjeve të jashtëzakonshme (CEPC) pranë NATO-s, nga ana e kryesuesit ambasadores Françeska Tardiolli, zëvendës-ndihmës e e sekretarit gjeneral për Operacione, ishte shprehur një kënaqësi e madhe dhe falemnderim për organizimin e suksesshëm të Konferencës së Mësimeve të Nxjerra nga pjesëmarrja në stërvitjet dhe operacionet ushtarake, të mbajtur në Ohër nga 15-17.10. 2013. Kjo ngjarje nga ana e Komitetit është vlerësuar si një ndër ngjarjet më të mira në vitet e fundit e organizuar në këtë temë, ndërsa si vërtetim i po të njejtës është pjesëmarrja e më shumë se 100 pjesëmarrësve, nga të cilët 86 të huaj, përmes së cilëve ishin të prezentuara 30 kombe, 2 organizata ndërkombëtare (OKB dhe OSBE) dhe një organizatë joqeveritare.Ambasadorja Tardiolli theksoi mbështetjen e ministrit të Mbrojtjes së RM, Talat Xhaferi, të zëvendës-ministrit për punë të jashme, Zoran Petrov, si dhe të drejtorit të qendrës për Menaxhim me Kriza, Zulfi Adili, për përkushtimin e tyre, mikëpritjen dhe organizimin e shkëlqyer të ngjarjes. Në uratat për organizimin e shkëlqyer janë bashkangjitur edhe përfaqësuesit nga Çekia, Suedia dhe Rumania.Nga ana e përfaqësuesëve tanë është shprehur falemnderimi për përshtypjet pozitive dhe shpresë se konkluzionet dhe rekomandimet e nxjerra, do të paraqesin bazë të shkëlyeshme për avansim të mëtejmë të menaxhimit me kriza në vendet anëtare dhe partnere të NATO-s.

e mbrojtjes, menaxhimit të krizave dhe për-pjekjeve për vendosje dhe ruajtje të paqes dhe sifgurisë botërore. Qëllimi im është të arrijmë majen... të jemi një institucion prestigjioz i cili do të jetë shembull për gjithë të tjerët. Duhet të krijojmë një mentalitet të fitimtarëve dhe AU të bëhet institucion i lartë arsimor dhe shkencoro-kërkimor me karakter rajonal. Ju jeni pjesë e kuadrit arsimor të AU thuajse që nga vetë fillimi. Na kujtoni shkurtimisht për zhvillimin dhe problemet me të cilat bal-lafaqohej AU në atë periudhë ?Historia e zhvillimit të arsimimit të lartë ush-tarak në RM daton që nga vetë fillimi i shtet-formimit tonë bashkëkohor. Në maj të vitit 1992 është formuar Departamenti për Shkol-lim në kuadër të SHP të ARM-së, që më pas në prill të vitit 1993 eai të transformohet në Institucion për Trajnim të Eprorëve Ushtarak duke pasur për detyrë të zgjidh arsimimin e ka-detëve nga ish shkollat ushtarake të Jugosllav-isë, të përgatit dhe realizojë projektin për form-imin e Akademisë Ushtarake. Më 1.10.1994 filloi të funksionojë Shkolla për Komandë dhe Shtab. Më 7.06.1995 është theneluar AU me Ligjin për Akademi Ushtarake, i miratuar në Kuvendin e RM. Më 25 shtator, pas për-gatitjeve intensive, filloi të arsimohet edhe kla-sa e parë e kadetëve të Maqedonisë. Formimi i një institucioni arsimor të lartë ushtarak në atë kohë ishte një sfidë edhe për njerëzit të cilët ishin drejtëpërdrejtë të përfshirë në proces, por edhe për të gjithë shtetin në përgjithësi. Në atë kohë formimi i Akademisë Ushtarake në vend ishte shprehje e vetëdijes së lartë për shtetformim të vetë. Por, njëkohësisht, kjo ishte edhe një sfidë financiare dhe organiza-

Jeni i emëruar dekan i Akademisë Ushtarake në muajin korrik të këtj viti. A keni pasur kohë të mjaftueshme të kryeni vlerësim ad-ekuat dhe të filloni me punë në vitin e ri aka-demik, duke dhënë udhëzime të reja, duke përfshirë ndryshime etj.?Caktimi im në pozitën e dekanit vjen si rrejd-hojë e kryerjes së detyrës prodekan i financave dhe bashkëpunimit ndërkombëtar, që më mundësoi të fitoj njohje të mirë në mënyrën e funksionimit të Akademisë Ushtarake dhe më ndihmoi që shumë shpejt të marr në duar „ti-monin“. Meqenëse mora detyrën në periudhën e fillimit të vitit akademik, para se gjithash isha i fokusuar në fillimin e suksesshëm të vitit të ri studimor. pasi që të përmbyllim regjistrimet (përfshirë këtu edhe ciklin e dytë të studime-ve), do të vijojnë aktivitete për një analizë më të thellë në funksionimin organizativ të brend-shëm të AU dhe krijimin e masave të propo-zuara për transformime dhe përmirësime adekuate. AU ka funksionuar dhe vazhdon të funksionojë në një nivel të kënaqshëm, dhe këtë e dëshmojnë pa dyshim komentet pozi-tive nga kontrollet e shumta nga organet për-katëse të Ministrisë së Arsimit dhe shkencës, por gjithmonë mundet më mirë dhe më sukse-shëm. Në periudhën e ardhshme do të fokuso-hemi në analizimin e strukturës aktuale të Akademisë dhe në mënyrën sipas së cilës funk-sionon ajo dhe do të përpiqemi të zbulojmë dhe të përmirësojmë edhe dobësitë më të vo-gla. këtu e kam fjalën edhe për strukturën për-katëse organizative, por edhe për vendosjen e kuadrit adekuat në vende pune adekuate. AU disponon me kuadër të shkëlqyer nga fusha e shkencave organizative dhe menaxhmentit, të cilët do të marrin për detyrë të bëjnë një anal-

ME KOLONEL DR. ORCE POPOVSKI, DEKAN I AKADEMISË USHTARAKE „GJENERAL MIHAILO APOSTOLLSKI“ SHKUP

SYNIMI IM ËSHTË TË ARRIJMË MAJEN...

INTERVISTË

8

izë të planeve, strukturës dhe procedurave të punës. planifikojmë që të intensifikohet dhe përmirësohet bashkëpunimi me Ministrinë e Mbrojtjes, ARM-në, Universitetin „Goce del-lçev“, drejtorinë për shpëtim dhe Mbrojtje, Qendrën për Menaxhim me kriza, si dhe me institucione arsimore të larta të tjera simo-tra. jam i sigurtë se me përkrahjen e bash-këpunëtorëve të mi të ngushtë, bashkë me anëtarët e ksHM të AU, dhe angazhimit të përditshëm bujar nga personeli administrativ dhe logjistik, do të arrijmë të përforcojmë AU si një institucion i arsimit të lartë i respektuar në rajon.

Si dekan aktual i AU, cili është vizioni i juaj konkret për zhvillimin e saj?do të orvatem që AU të zhvillohet në një institucion të lartë arsimor të organizuar në mënyrë të përkryer, maksimalisht funksional dhe efikas. Një vend ku përmes ciklit të parë, të dytë dhe të tretë studimor dhe përmes formave tjera të mësimit në mënyrën më profesionale do të edukohen dhe trajnohen kadetë, studentë dhe eprorë. dua që AU të bëhet një vend ku krijohen dhe mbi arsimo-hen oficerë të përgatitur shkëlqyeshëm dhe profesionalisht për përbërjen e ardhshme aktive dhe rezerve, si dhe menaxhues për menaxhim me kriza dhe të shpëtimit dhe mbrojtjes. dëshiroj që të gjithë ne nga AU të përkushtohemi në krijimin e kuadrove të cilët do të jenë të aftë të vendosen si udhëheqës në profesionet e tyre. Qëllimi im është AU përmes veprimit edukativ, shkencoro-kërki-mor, aplikativ, këshillues dhe veprimit krijues të bëhet një institucion udhëheqës në shtet në fushën e shkathtësive operative në sferën

tive për të gjithë të përfshirët. Nga perspe-ktiva e sotme, marrë parasysh rezultatet dhe mirënjohjet e shumta që secilën ditë i fitojnë ofcerët e rinj, të cilët shkollimin e tyre e kanë kryer në AU, mund me një ndërgjegje të qetë të them se brezi i atëhershëm i cili udhëhiqte dhe zhvilloi arsimimin e lartë ushtarak me suk-ses ka përballuar të gjitha sfidat dhe ka arritur të krijojë oficerë cilësor, të cilët so shërbejnë si shembull, jo vetëm në rajon, por edhe në ven-det e NATO-s. Akademia Ushtarake rifilloi me punë në dhjetor të vitit 2008. Si erdhi deri në këtë vlerësim dhe cilat ishin aktivitetet që u ndër-morrën në këtë drejtim?Në procesin intensiv të reformave në ARM, në përpjekjet për anëtarësim në NATO, është konstatuar pabarazi në numrin e oficerëve aktiv në kuadër të strukturës hierarkike të Armatës. Analizat kanë treguar se nuk ekzis-ton llogaritje koresponduese për nevojat e plotësimit me kuadër të ri oficerësh d.m.th. se ka numër të tepërt të kuadrove të rinj koman-dantë. Pikërisht për këtë në vitin 2003 është sjellë vendim politik që mos të bëhet regjistrim i kadetëve të rinj. Veç kësaj, në pikëpyetje u vu edhe punësimi i kadetëve aktual. Këto ishin nga ditët më të vështira në funksionimin e Ak-ademisë. Arsimuam kadetë të cilët e dinin se nuk do të punësohen në Armatë. Jam i sigurtë se të gjithë kujtojnë imazhin e çuditërishëm, kur oficerët e tyre të rinj potencial përmes një marshimi protestues shprehën pakënaqësinë e tyre. Mirëpo, me përpjekje të vështira u arrijt të gjendet një lloj zgjidhje për të gjithë të cilët ishin pjesë e këtyre brezave të rinj para mora-toriumit. Pas ndërprerrjes së shkollimit të brez-it të rregullt të kadetëve në ciklin e parë të stu-dimeve (edhe pse AU vazhdoi të funksionojë në forma tjera të edukimit të oficerëve), pasoi periudha e analizimeve dhe krijimit të projek-timeve të sakta mbi lëvizjet e kuadrit të ofi-cerëve në vitet që vinin. U krijua një dinamikë matematikisht e llogaritur për numrin e duhur të oficerëve për nevojat e Armatës në shkallë vjetore që të mund të ruhet piramida. Këtu u llogaritën edhe oficerët të cilët duhej të dilnin në pension edhe oficerët të cilët avancoheshin në detyr atë reja dhe marrin grada më të larta, si dhe ata të cilët për arsye të ndryshme lësho-nin Armatën. Kështu, në vitin 2008 në kënaqësinë tonë të madhe, Qeveria e RM-së solli vendim për rifil-limin e procesit të shkollimit të oficerëve në ciklin e parë të studimeve. Këtë lirisht mund ta quajmë formim të dytë të AU. Ky vendim futi një elan të ri në funksionimin tonë, që mund të vërehej që nga vetë fillimi. Menjëherë filluam me tentime më intensive, përveç se në skenën vendore, të dëshmohemi si të cilësishëm edhe në rajon. Sinqerisht, mendoj ky është njëri nga drejtimet më të rëndësishme të cilat duhet t’i zhvillojmë dhe në të cilin qëndron shfrytëzimi adekuat i kapaciteteve tona në kontekst ra-jonal.

Në AU arsimohen kadetë për nevojat e ARM-së. Na theksoni disa nga mundësitë për shkollim në kuadër të programit dhe kat-edrave mësimore të cilat janë pjesë e AU-së?Veprimtaria ynë parësore në kuadër të ciklit të parë është edukimi i kuadrove për Armatën, si dhe për dy institucionet qeveritare (Qen-drën për Menaxhim me Kriza dhe Drejtorinë për Mbrojtje dhe Shpëtim). Pesë katedrat për shkencat dhe shkathtësitë ushtarake, për shkencat natyrore dhe ushtarako-teknike, për logjistikë, për shkencat shoqërore dhe për

siguri, menaxhim me kriza dhe mbrojtje dhe shpëtim, janë shtyllat bartëse të segmentit mësimor dhe shkencoro-kërkimor në AU. Ka-detët e rinj nëpërmjet procesit të arsimimit fitojnë njohuri nga e drejta ndërkombëtare, nga siguria vendore dhe ndërkombëtare dhe lëndë të tjera të ngjashme, ata fitojnë edhe njohuri bazë nga matematika, fizika, kimia, elektroteknika dhe shkencat tjera fundamen-tale. Sigurisht, këto njohuri bazike janë vetëm baza fillestare pë rata të cilët në vitin e tretë do të vendosin të zgjedhin njërën nga gjinitë (lidhje, artileri, MABK etj.), të cilat kërkojnë mësim më të hollësishëm të shklencave të caktuara. Duhet të përmenden edhe lëndët lidershipi dhe menaxhimi, psikologjia ushta-rake, sociologjia, andregogija ushtarake dhe ngjashëm. Dua të theksoj se një pjeë e madhe në suksesin e ndërtimit të liderëve të ardh-shëm ushtarak kanë edhe eprorët nga Qendra për Trajnime të Kadetëve pranë Komandës për Trajnime dhe Doktrina. Konsideroj se deri tani brenda gjithë kësaj funksionojmë kënaqshëm, por si që paralajmërove, në periudhën që vjen do të bëjmë analiza më të thella dhe do të për-piqemi të bëjmë modifikime dhe përmirësime çdokund ku do të konsiderojmë se ka nevojë, sepse çdoherë mundet edhe më mirë, ndërsa edhe sunimi ynë, siç përmenda më parë, nuk është mesatarja, por maja!

Njëra nga aktivitetet kyçe të AU përveç ar-simimit të kuadrove oficere të reja është edhe arsimimi i atyre ekzistues. Na tregoni sa jeni të kënaqur me këtë proces?Përveç aktiviteteve tjera, ne ekzistojmë që të krijojmë dhe të arsimojmë kuadrin e oficerëve

në Armatë. Për këtë qëllim kemi ciklin e parë të studimeve, por edhe format tjera të arsimimit të oficerëve aktiv. Këtu hyjn segmenti i ciklit të dytë të studimeve – specializim për detyra në komandë dhe shtab, por edhe dy kurset të cilat pas rifillimit filluan të funksionojnë me sukses: Kursi për Komandantë në Detash-mente dhe Kursi për Detyra në Shtab në batalion janë arsimime të cilat ARM i ka pran-uar si të detyrueshme për oficerët para avan-cimit të tyre dhe vendosjes në detyra të reja. Jemi të vetëdijshëm se program ii mëparshëm në praktikë ka shfaqur mangësi të caktuara të cilat duhet të përmirësohen. SHP është i gatshëm për të biseduar dhe analizuar, ndër-sa ne jemi të hapur të dëgjojmë sygjerimet e tyre dhe bashkërisht të krijojmë programe të cilat drejtëpërdrejtë do të përgjigjen ndaj nevojave të oficerëve të cilët do të vendosen në detyra të reja. Kohëve të fundit është for-muar një grup punues që do të nis këtë pro-ces dhe në një afat kohor të arsyeshëm do

të dalë me propozim-ndryshime të cilat do ta bëjnë arsimimim e vazhdueshëm të oficereëve më të fokusuar dhe të drejtuar praktikisht drejt detyrave të tyre reale dhe angazhimeve punuese.Këto pa dyshim duhet të theksohet edhe rëndësia e specializimit. Në këtë rast dua të informoj se kemi arritur që specializ-imin ta ngërthejmë në sistemin e rregullt për arsimim në kuadër të ciklit të dytë. Kështu, çdo oficer që ka të mbaruar specializim për detyra në komandë dhe shtab ka mundësi të marrë një numër të caktuar të lëndëve plotë-suese dhe të përgatit tezën e magjistraturës, krahas specializimit, të kryejë edhe studimet e magjistraturës dhe të marrë thirjen magjistër. Ky ishte një hap i shkëlqyer dhe shumë i men-çur i dekanit të mëparshëm, i prodekanit për mësim dhe PSHK dhe i njerëzve të cilët ishin të përfshirë në akreditimin e programeve. Tani arsimimi ushtarak nuk është një parasistem i arsimimit por një arsimim valid, i njohur nga sistemi për transfer të kredive, në vend dhe ndërkombëtarisht.

Katedra e Sigurisë, Menaxhimit me Kriza dhe e Mbrojtjes dhe Shpëtimit është e vetmja e këtij lloji në Republikë. Projektimi ka qenë të arsimohen kuadro civile për nevojat e Drejto-risë për Mbrojtje dhe Shpëtim dhe Qendrës për Menaxhim me Kriza, por edhe këtë vit nuk ka patur regjistrim të studentëve. Ku qëndron problemia?AU për çdo vit dërgon thirje në Drejtorinë për Mbrojtje dhe Shpëtim dhe në Qendrën për Menaxhim me Kriza për deklarimin e nevojave të tyre për të arsimuar kuadro. Në dy brezat e fundit ata nuk kanë shfaqur interesim. Këtë vit një grup studentësh diplomuan në këto dy drejtime. Jemi të vetëdijshëm se arsimimi i kuadrove për në këto dy segmente për herë të parë organizohet në vendin tonë dhe se do të duhet kohë të vendoset një praktikë e rregullt për arsimim dhe shfrytëzim adekuat të kuadrit që ka kaluar këtë arsimim në këtë drejtim dhe cilësor. Do të marr guximin dhe do të them se praktika e deritanishme ishte që në këto institucione të punësohen kuadro me çdo lloj arsimimi, dhe një pjesë të jetë më afër sferës së punës, dhe një pjesë tjetër edhe patur as-një pikë kontakti me veprimtarinë në të cilën funksionojne. Kjo kjo ishte e kuptueshme deri këtë vit kur vërtetë nuk kishte personel nga fu-sha konkrete. Mirëpo, tanimë këtë personel e kemi, njerëz profesional të rinj të diplomuar të cilët për katë vite arsimohen për të funksionu-ar në sistemet e mbrojtjes dhe shpëtimit dhe menaxhimit me kriza. Jam i sigurtë se këto in-stitucione do t’i njohin këto kuadro dhe do t’i punësojnë duke ju dhënë mundësi të dëshmo-jnë profesionalizmin e tyre. Në periudhën që vijon do të inicojmë takime me autoritetet e këtyre dy institucioneve për të biseduar lidhur me idetë e tyre rreth arsimimit të personelit në kuadër të këtyre programeve. Jemi të sigurtë se do të korrim sukses në ilustrimin e rëndë-sisë së shfrytëzimit të mundësisë që ofrohet nga AU për arsimimin e personelit përkatës. Jemi të gatshëm të bisedojmë edhe për për-shtatje të programeve në rast se paraqitet nevojë e atillë, por jemi të bindur se do të ar-rijmë të mbajmë „në jetë“ këto drejtime, meqe-nëse këtë e tregojnë jo vetëm nevojat reale të sigurisë, por edhe aspiratat tona për tu bërë pjesë e sistemeve kolektive, ku qartë thekso-het se këto dy sisteme duhet patjetër të jenë të ekipuara me personel profesional për qël-lime të caktuara, dhe ne si institucion tanimë e kemi zhvilluar këtë.

9

10

jashtë. Edhe pse veprojmë në një fushë shken-core në të cilën ka disa institucione arsimore të larta, ne gjithmonë jemi munduar të jemi të drejtë dhe të lëmë hapësirë për të gjithë. Qasjen e këtillë do ta ruajmë edhe në të ardh-men, me tendenca për hapje edhe me vendet e jashtme. Ne jemi pjesë e strukturës arsimore rajonale, evropiane dhe botërore dhe kështu edhe duhet të mendojmë. Maqedonia është e vogël, por bota është e madhe, në të ka mjaft programe, studentë dhe financa për projekte dhe hulumtime. Mirëpo, kyçe është cilësia. Ai që është cilësor dhe që investon, nuk do të ketë probleme të bashkëpunojë me profesorë dhe fakultete me renome. Ai që është cilësor jo vetëm do të kërkojë projekte, por edhe do të sjellë projekte, aktivitete dhe financa për institucionin. Kjo është ajo që unë kërkoj nga mësimdhënsit dhe punëtorët e mi.Me këtë rast dua të theksoj se një ngjarje shumë e rëndësishme e cila dëshmon se AU fil-lon të jetë një partner serioz në fushën e bash-këpunimit ndërkombëtar në sferën e arsimim-it. Në periudhën nga 20-26 tetori në Ohër, AU në bashkëpunim me Fakultetin e Drejtësisë nga Lubljana, ishte nikoqire Shkollës Rajonale të NATO-s për Mbrojtje Kibernetike. Ky pro-jekt është sposoruar nga Program ii NATO-s „Shkencë, paqe dhe siguri“ dhe paraqet një projekt të parë të këtij lloji i cili i është ndarë një vendi që nuk është anëtar i NATO-s. Jemi kre-nar për këtë arritje dhe në këtë shpreh mirënjo-hjet e mia drejt të gjithë kolegëve të cilët janë pjesë e këtij projekti ndërkombëtar. Njëkohë-sisht, le të jetë ky shembulli i cili duhet të na udhëzojë ku t’i fokusojmë përpjekjet tona dhe mënyrën e veprimit.

Keni një nën-faqe interneti brenda faqes zyrtare të MM, a keni person të caktuar për marrëdhëniet me publikun, a zhvillohet edhe veprimtaria botuese brenda AU, në çfarë gjendje është biblioteka, a keni personel të mjaftueshëm dhe mjete për zhvillim të edhe këtyre aktiviteteve?Po, AU ka kapacitete të caktuara në fushat që i përmendët. Por, këtu ka hapësirë për për-mirësime. Do të theksoja nevojën për zgjidhje adekuate hapsinore për bibliotekën. Ajo ka një fond solid të librave, por nevojitet të bëhet për-mirësimi i kapaciteteve hapsinore, ripërtrirje e fondit të bibliotekës me literaturë të re dhe bashkëkohore, implementim të sistemeve in-formatike për kërkim më të lehtë dhe aspekte tjera që do të përmirësonin funksionimin.Kur bëhet fjalë për veprimtarinë botuese, më duhet të pranoj se për momentin për shkak të moratoriumit, personeli mësimor hyri në një fazë kur nuk ishte përkufizuar ardhmëria e tyre dhe një numër i madh i tyre u larguan nëpër institucione tjera. Të tjerët nuk ishin të përqën-druar shumë drejt veprimtarisë botuese. Nga ana tjetër, mungonin edhe financa për botim të rregullt të literaturës. Mirëpo, fatmirësisht, e gjithë kjo periudha është pas nesh. Për mo-mentin AU ka një personel arsimor shumë të motivuar dhe në pjesën më të madhe të rinj i cili nëse udhëzohet në mënyrë adekuate duke shfrytëzuar entuziazmin e të rinjve dhe përvo-jën e më të moshuarve mund të krijojë një liter-aturë të shkëlqyeshme. Jam i lumtur që është rritur vëllimi i punimeve shkencore të cilat botohen nga kolegët e mi në shumë konfer-enca ndërkombëtare dhe në revista në brenda dhe jashtë vendit. Kjo është një shenjë e mirë se shumë shpejt edhe veprimtaria botuese do të marrë vendin e vet të merituar.

Dr. Zhanet Ristoska

Lidhur me çështjen aktuale mbi forcimin e bashkëpunimit rajonal midis vendeve nga Ballkani Perëndimor dhe më gjerë, AU jep mundësi për arsimim të kadetëve që vijnë nga vende tjera. Ku qëndrojnë perspektivat e AU në kët aspekt?Njëra nga strategjitë kyçe të AU është të bëhemi një “brand” i njohur si institucion për arsim të lartë rajonal. Themelet e shëndosha janë hedhur që nga vetë fillimi, por mbetet që intensivisht të vazhdohet me punën në këtë drejtim. Vërtetë që nga dita e parë e ardhjes sime në këtë pozitë unë kam dhenë udhëzime dhe bashkë me kolegët filluam me aktivitete intensive në drejtim të plotësimit të qëllimit të caktuar. Në disa breza të AU arsimohen ka-detë nga Mali i Zi, Bosnja dhe Hercegovina dhe kosova. kjo aktualisht realizohet me sukses.

por, në të ardhmen do të veprojmë në ritjen e numrit dhe ritjen e cilësisë në këtë bashkë-punim. punojmë që numri i vendeve të cilët arsimojnë kadetët e tyre në AU të ritet, të ritet edhe numri i vendeve të cilat tanimë janë të pranishëm, dhe njëkohësisht të pasurojmë dhe përmirësojme mësimdhënien për këtë katego-ri të studentëve. Njëra nga idetë është të përf-shijmë edhe profesorë ekspertë në ligjeratat në lëndë të caktuara nga këto vende, përmes së cilës do të afrojmë kontekstin e sistemit në të cilin ata më vonë do të punojnë. kuptohet kjo do të nënkuptonte shkëmbim dhe ligjerim të profesorëve tanë apo pjesëmarrje të për-bashkët në projekte të përbashkëta shken-coro-kërkimore, që pa dyshim është njëra nga përmbajtjet kyçe të sistemit evropizn për transfer të kredive. Besoj në atë se shkenca nuk njeh kufij dhe punoj për këtë që përmes Akademisë ky besim të bëhet realitet. Nga ana tjetër, mendoj se arsimimi është njëri nga segmented ku koncepti i NATO-s për „mbro-jtje të zgjuar“ – „smart defense“, tanimë është realitet. Akademia Ushtarake e Maqedonisë është shembulli përmes së cilit rajoni i shfrytë-zon bashkërisht kapacitetet dhe krijon oficerë të NATO-s të cilët janë profesionistë dhe me kualifikim të lartë.

Akademia Ushtarake njihet edhe për nga Kampusi Veror i cili organizohet për çdo vit. Për çka bëhet fjalë? projekti ndërkombëtar „kampusi Veror“ është një nismë e cila pasqyron gatishmërinë tonë për bashkëpunim. ky projekt filloi të realizo-het nga viti i parë i rifillimit me punë të AU. ky është një projekt i shkëlqyer që në një vend grumbullon kadetët e rinj dhe ju mundëson një përvojë jo të zakonshme të funksionimit (ligjerime, trajnime dhe kryerje të aktiviteteve stërvitore) në një përbërje shumëkombëshe.

Që nga fëmijëria kadetët përmes kampusit Veror fillojnë të ndjejnë „shijen“ e punës me njerëz nga kultura dhe kombe të ndryshme. sipas përmbajtjes, kampusi ka një koncept origjinal i cili i bashkon ligjeratat akademika nga ekspertë me renome, trajnime për zbati-min e masave dhe procedurave në sferën e zbatimit nga njësitë ushtarake për parandalim të konflikteve, veprim adekuat në misionet paqeruajtëse në rajone ku ka konflikte, si dhe ndërmarrjen e veprimeve në periudhat post-konflikte d.m.th. në ndërtimin e demokracisë dhe forcimit të jetës normale shoqërore. dhe, për fund, si kurorë, kryhet stërvitje e përbash-kët, ku kadetët para syve të përfaqësuesëve më të lartë nga vendet e tyre krahë më krahë në mënyrë praktike demonstrojnë atë që kanë mësuar. Një pjesë e kampusit Veror është pro-

gram i pasur i aktiviteteve kulturoro-argëtuese dhe sportive. Një ekip i AU është në biseda in-tensive me përfaqësuesit e sHBA-ve në vend, me qëllim që një institucion simotër arsimor i lartë nga sHBA-të të jetë bashkë organiza-tor i kampusit. punët lëvizin në një drejtim të shkëlqyer. Nëse kemi suskes, i gjithë aktiviteti do të kalojë në një nivel më të lartë të funk-sionimit. Besoj se mundemi ta realizojmë këtë. Mbetet të investojmë përpjekje dh eta dësh-mojmë këtë në vepër.

Pritet të dalin magjistrat e parë nga studi-met e akredituara nga cikli i II i AU, a do të ketë edhe studime të doktoraturës në AU?përpunimi i pjesës më të madhe nga puni-met e magjistraturës të brezit të parë të stu-dentëve nga cikli i dytë është në fazën për-fundimtare. Falënderoj dhe shpreh mirënjohje ndaj të gjithë atyre të cilët ishin të përfshirë në këtë procesc. jam i lumtur që e realizuam me sukses këtë proces të arsimimit. kjo për-vojë na shtoi vetëbesimin që të fokusohemi në përgatitjen e programit studimor për studime të doktoraturës. kanë filluar disa përgatitje të caktuara në këtë segment. jemi të vetëdi-jshëm se ky vërtetë duhet të jetë një program serioz, sepse krijimi i doktorantëve shkencor është një proces vërtetë i përgjegjshëm. së shpejti do të fillojmë me krijimin e programit dhe presim bashkëpunim dhe mbështetje nga të gjitha institucionet relevante.

Profesorët e AU shpesh marrin pjesë në de-bate dhe konferenca të organizuara në tema mbi mbrojtjen dhe sigurinë. Si është bashkë-punimi i AU me fakultetet dhe institucionet tjera arsimore nga vendi dhe nga jshtë?AU njihet si një institucion që mban bashkë-punim të shkëlqyer me të gjitha fakultetet dhe institucionet tjera arsimore nga vendi dhe nga

inistri i Mbrojtjes, Talat Xhaferi, dhe zëvendësi i gjen-eralit të Shtabit të Përigjith-

shëm së ARM-së, gjeneral nënkol-onel Naser Sejdini, më 30 tetor patën takime me ekipin mjekësor të ARM-së ku në gjashtë muajt e ardhshëm do të marë pjesë në rotacionin e pesëmbëdhjetë të misionit ALTEA në Bosnjë e Her-cegovine. Në takim morrën pjesë edhe drejtori i Shtabit të Përigjith-shëm së ARM-së gjeneral-major Dimçe Perovski, zëvendës kom-andanti i Brigadës për përkrahje logjistike, komandanti i personelit ushtarako-mjekësor si dhe per-sonelin kyç nga MM dhe Shtat-

11

inistri i Mbrojtjes së RM-së, Talat Xhaferi në fillim të tetorit vizitoi pjestarët e kontingjentit të Armatës

së Republikës së Maqedonisë në kuadër të misionit EUFOR-ALTEA në Bosnjë e Hercegovinë.

likës së Maqedonisë i kyresuar nga kyretari i Kuvendit Trajko Vel-janovski, vizituan paqeruajtësit e Maqedonisë që janë pjesë e for-cave ISAF në Afganistan. Me këtë rast, ministri Xhaferi përshëndeti paqeruajtësit dhe i porositi ata se përmes veprimeve të tyre, krijojnë imazhin e Armatës së Republikës së Maqedonisë, kështu padyshim bëhen edhe ambasadorët më të mirë të Republikës së Maqe-donisë në bashkësinë ndërkom-bëtare.gjatë vizitës, delegacioni i lartë nga Republika e Maqedonisë pati takime me kryesinë ushtarake të misionit, gjegjësisht me koman-dantin e ISAF, gjeneralin Xhozef

gjatë vizitës së delegacionit nga Maqedonia në kampin Butmir të Sarajevës, ministri Xhaferi thek-soi se paqeruajtësit e Maqedo-nisë në vazhdimësi demonstrojnë shkathtësitë dhe aftësitë e tyre, që padyshim dëshmohet në mis-ionin e ARM-së si kontribues i vazhdueshëm për sigurinë, stabil-itetin dhe paqen globale. Ministri Xhaferi vuri kurorra lulesh pranë përmendores së viktimave të ak-sidentit ajror të Bllacës së Katl-lanovës. gjatë fundjavës festive, nga 11 deri më 13 tetor, delegacioni i Min-istrisë së Mbrojtjes i kryesuar nga ministri Talat Xhaferi, si dhe një delegacion nga Kuvendi i Repub-

Danford, me përfaqësuesin më të vjetër civil të NATO-s në Af-ganistan, ambasadorin Mauric Johems, dhe me zëvendës ko-mandantin e forcave, general-nënkolonelin Xhon Lorimer. Në kuadër të vizitës, ministri Xhaferi u takua edhe me ministrin e Mbro-jtjes së Afganistanit, Bismila Kan Mohamadi, ku u bisedua mbi situ-atën aktuale në vend, si dhe mbi planet për demokratizimin e më-tutjeshëm të këtij vendi mesazia-tik. Ministri Mohamadi falenderoi ministrin Xhaferi për kontributin e paqeruajtësve nga Maqedonia në përpjekjet për etablimin e paqes dhe demokracisë në këtë pjesë të botës.

VIZITË PAQeRUAJTËSVE

Info

EKIP I RI MJEKËSOR I ARM NË ALTEA

Republikës së Maqedonisë.Ekipi mjekësor i ARM-së përbëhet nga 10 perona, personel ndihmës mjekësor dhe profesional , detyra e së cilës, në kuadër të misionit

madhëria e ARM-së. Ministri Xhaferi shprehu kënaqësi-në nga puna e deritanishme e ekipit mjekësor të ARM-së në mis-ionin ALTEA, ku theksoi se kryerja e detyrave në mënyrë profesio-nale në gjasht muajt e ardhshëm do të jetë parakushti kryesor për përfaqësim të suksesshëm të ARM-së dhe Republikës së Maqe-donisë në misionin e BE-së. gjen-erali Sejdini tha se ekipi mjekësor i ARM-së në gjashtë vitet e kalu-ara në mënyrën më të mirë të mundshme dëshmon aftësitë dhe ndërveprimin e ARM-së në kuadër të misionit ALTEA, dhe jep kon-tribut në afirmimin e ARM-së dhe

ALTEA, është të sigurojë ndihmë të përgjithshme mjekësore për nevojat e forcave të EUFOR-it që janë të vendosura në kampin But-mir në Sarajevë.

Pjesëmarja e ARM-së në mis-ionin ALTEA si pjesë e forcave të EUFOR-it është e një rëndësie të veçantë për afirm-imin e Republikës së Maqedonisë, por edhe për pro-movimin e aftësive operative të ARM-së në pjesën e sig-urisë mjeksore.

12

residenti i Republikës së Maqedonisë dhe komandanti suprem i Forcave të Armatosura Dr. Gjorgje Ivanov, me rastin e 11 Teto-

rit – Ditës së Kryengritjes Popullore, vizitoi pjesëtarët e ARM-së në objektin e ndarë të ARM-së “Solunska Glava”. Gjatë vizitës presidenti Ivanov u shoqërua nga gjenerali i Shtabit të Përigjithshëm të ARM-së, gjeneral nënkolonel Goranço Kotevski. Vizita u shfrytëzua për të vizituar objektin si dhe për tu njoftuar me kushtet për jetesë dhe pune në të, me obligimet e pjestarëve të ARM-së ku detyrat në këtë objekt i kryejnë në vazhdimësi në kushte tejet të ndërlikuara. Me ras-tin e 11 Tetorit - Ditës së Kryengritjes Popullore, delegacion i ARM-së i kryesuar nga gjenerali i Shtabit të Përigjithshëm të ARM-së gjeneral - nënkolonel Goranço Kotevski, në Prilep vuri kurorra lulesh në për-mendoren e Metodija Andonov-Çento. Në kuadër të shënimit të festës, ne qendër të Prilepit u shpalos një ekspozitë e mjeteve luftarake, teknologjike dhe mjete tjera të ARM-së, ku qytetarët e Prilepit dhe të Republikës së Maqedonisë patën

rast të njihen me mjetet ma-teriale dhe teknike, autom-jetet luftarake dhe armatimin e ARM-së. Gjatë ekspozitës u prezantuan aftësitë dhe shkathtësitë në ushtrimet luf-tarake, si lëshimi me litar nga ana e pjesëtarëve të Njësitit për Operacione Speciale të ARM-së si dhe stërvitje të qenve të ARM-së.Në nder të festës, delega-cione të MM dhe Shtabit të Përigjithshëm të ARM-së në Shkup vunë kurorra me lule

në varrëzat partizane, në varrin e ish kryetarëve Kiro Gligorov dhe Boris Trajkovski, në varrin e gjeneral Mihajlo Apostolski në varrezat e qytetit në Butel, si dhe pranë përmendores së Metodija Andonov-Çento dhe në përmendoren e heronjve në sheshin e Shkupit.

epublika e Maqedonisë është e fokusuar në mundësinë për

të kontribuar në misionin e ri ush-tarak në Afganistan të kryesuar nga NATO pas vitit 2014, theksoi ministri i Mbrojtjes i Republikës së Maqedonisë, Talat Xhaferi, në mledhjen e ministrave të mbro-jtjes të vendeve kontribuese të forcave ISAF në Afganistan, e cila u mbajt në selinë e Aleancës në Bruksel. ARM ka ekspertë për trajnime dhe këshilla në lëminë e policisë ushtarake, lidhjeve, shër-bimeve sekrete etj, shtoi ministri dhe tha se ajo do realizohej me pajtim të nevojës në Afganistan si dhe me pajtim të aftësive dhe kapaciteteve tona kombëtare. Republika e Maqedonisë, tha min-istri Xhaferi, në dekadën e fundit

SHËNOHET DITA E KRYENGRITJES POPULLORE

MBROJTJA KIBERNETIKE – NEVOJË REALE

ga 12 deri më 26 tetor në Ohër u mbajt NATO - Shkolla Rajonale për Mbrojtje Kibernetike në bashkëorganizim me AU ,,Gjeneral Mihajllo Apostollski” dhe Fakultetit Juridik

nga Lubljana, Republika e Sllovenisë. Në këtë shkollë morën pjesë rreth 50 pjesmarrës nga: Shqipëria, Bullgaria, Bosnja dhe Hercegovina, Maqedonia, Serbia, Sllovenia, Kroacia dhe Mali i Zi. “ Konsideracionet e sigurisë bashkëkohore në lëmi-në e teknologjisë informatike iu shkaktojnë probleme serioze

profesionistëve, ekspertëve dhe akademikëve që merren me sigurinë dhe çështjet e sigurisë. Republika e Maqedonisë balla-faqohet me sfidën dhe nevojën për inkoroporim të teknologjive bashkëkohore në të gjithas sferat e jetës moderne”, theksoi minsitri i Mbrojtjes Talat Xhaferi, në hapjen e NATO - Shkollës Rajonale për Mbrojtje Kibernetike. Për më tepër, në kontekst të situtatës momentale në sferën e Sigurisë Kibernetike në Re-publikën e Maqedonisë, ministri Xhaferi tha se e njëjta është në nivel të duhur. Por, siç tha ministri, duke pasur parasysh zhvil-limin e teknologjisë në sistemet e reja, ne tani dhe në të ardh-men duhet të inkorporojmë masa të reja të zhvillimit dhe të sig-urisë. Në solemnitetin me rastin e mbylljes së suksesshme të Shkollës Rajonale për Mrojtje Kibernetike, sekretari shtetëror pranë MM, Sasho Stefanovski theksoi se “Kjo konferencë edhe një herë fuqishëm e vërtetoi përkushtimin tonë kundrejt inte-grimeve euroatlantike. Me shfrytëzimin e NATO programit për paqe ne jemi ne gjendje të arrijmë rezultate pozitve dhe te stimulojmë edhe qasje shumë më serioze. Gjithashtu me këtë ngjarje, shpaloset edhe puna e Qeverisë së RM-së në sferën e krijimit të e- Qeverisë si dhe pakoja e tërësishme e projekteve që do të vijonë në këtë drejtim”

htabi i Përgjithshëm i ARM-së u vizitua nga një delegacion i

Këshillit Atlantik të Kanadasë. Nikoqi-ri i delegacionit ishte drejtori i Shtabit të Përigjithshëm të ARM-së gjeneral major Dimçe Petrovski. Në takim, mysafirët nga Kanadaja u njohën me transformimin e ARM-së, me refor-mat në Mbrojtje dhe me pjesëmar-rjen e ARM-së në misionet paqerua-jtëse. Gjenerali Petrovski shprehu falenderimet për mbështetjen që RM merr nga Kanadaja në rrugën drejt anëtarësimit të plotë në NATO, duke

theksuar se në pesëmbëdhjetë vitet e kaluara, rreth 300 pjestarë të ARM-së janë shkolluar në qendra të ndryshme trajnimi në Kanada, duke vlerësuar bashkëpunimin mes armatave me forcat e armatosura të Kanadasë si të suksesshme. Delegacioni kanadez gjatë bisedave shfaqi interes të madh për trans-formimin e ARM-së dhe për arrit-jet e standardeve te NATO-s, ku u theksua gatishmëria për përforcimin e mëtejshëm të bashkëpunimit me Maqedoninë në fushën e Mbrojtjes.

NJË DELEGACION I KA TË KANADASË VIZITON SHTABIN E PËRIGJITHSHËM

enerali i Shtabit të Përgjithshëm të ARM-së gjeneral-nënkolonel Goranço Kotevski, zhvil-

loi vizitë zyrtare dy ditore në KL të R. së Lituanisë, ku u prit nga gjenerali i Shtabit të Përigjithshëm të KL të Lituanisë, gjeneral-nënkolonel Arvidas Po-cius. Kjo është vizita e parë zyrtare në Shtabin e Përgjithshëm të KL të R. të Lituanisë. Gjatë vizitës u shqyrtua bashkëpunimi bilateral ushtarak dhe zgjerimi i tij mes dy armatave, përvojat nga transformimi dhe pjesëmarja në operacionet ndërkombëtare paqeruajtëse si dhe mundësive të shfrytëzimit të kapaciteteve për trajnim. Gjatë qëndrimit në Vilnus, gjenerali Kotevski u takua edhe me mini-strin e Mbrojtjes së R. së Lituanisë Jouzas Olekas ndërsa gjithashtu vizitoi edhe Regjimentin për Trajnimin e Forcave Tokësore dhe Brigadën e Mekanizuar të Këmbësorisë “Ujku i Hekurt”. Gjatë takimeve në Vilnus u bisedua edhe mbi bash-këpunimin në sferën e sigurisë ajrore (Air policing), sipas shembullit të vendeve baltike, si dhe për zhvillimin e konceptit për forcat rezerve, ku nga ana e nikoqirëve u tregua interes për organizimin e një trajnimi të përbashkët dhe shfrytëzim të kapaciteteve trajnuese.Gjenerai i Shtabit të Përgjithshëm të ARM-së e vlerësoi si shumë të rëndësishme vizitën, duke vërtetuar edhe një herë kontributin dhe përkushtimin e R. së Maqe-donisë dhe ARM-së kundrejt politikës evropiane të Mbrojtjes dhe Sigurisë, marë parasysh se Lituania është anëtare e BE-së dhe kryesuese e Këshillit të BE-së.

VIZITË NË SHTABIN E PËRGJITHSHËM LITUANEZ

VAZHDOJMË ME KONTRIBUTIN DREJT PAqES NDËRKOMBËTARE

enerali i Shtabit të Përgjithshëm të ARM-së gjeneral-nënkolonel Goranço Kotevski, realizoi takim me Gjeneralin e Shtabit të KFOR-

it, gjeneral brigade Dejvid Ajkok, Në takim u shpreh kënaqësia nga bashkëpunimi i ARM-së me forcat e KFOR-it, veçanërisht në pjesën e mbështetjes të këtij misioni të NATO-s për të cilën në ARM disa vite funk-sionon Qendra Koordinative për Mbështetjen e vendit-mikëpritës. Gjatë qëndrimit në Shtabin e Përgjithshëm të ARM-së gjenerali Ajkok zhvilloi ta-kim zyrtar edhe me drejtorin e Shtabit të Përgjithshëm Dimçe Petrovski, ku u bisedua për avansimin e bashkëpunimit të ARM-së me KFOR-in dhe për punën e Qendrës Koordinative për Mbështetjen e vendit-mikpritës, ku si mision primar ka përkrahjen e drejtpërdrejt të misionit të KFOR-it.

TAKIM I GJENERALIT TË SHTABIT TË PËRIGJITHSHËM ME GJSH TË KFOR-IT

në kontinuitet kontribuon në misionet ndërkombëtare, veça-nërisht në misionet e kryesuara nga NATO, ku që nga viti 2002 e deri më sot, në operacionet ndërkombëtare janë shpërndarë rreth 50% e personelit ushta-rak të ARM-së. Siç ceku ministri, vendi ynë edhe vitin e ardhshëm planifikon të mbajë nivelin e nje-jtë të kontributit në operacionet paqësore ndërkombëtare”.

STËRVITJE E PËRBASHKËT “B-9”jesëtarët e Regjimentit për Operacione Speciale (ROS) të ARM-së (njësi nga Bataljoni për Qëllime Speciale) nga data 20 deri më 26 tetor morrën pjesë në stërvitjen e përbashkët ndërkombëtar

“B-9“ që u mbajt në Republikën e Serbisë. Në këtë stërvitje përveç pjesëtarëve të ROS-it nga Armata e Republikës së Maqedonisë dhe pjesëtarë të ushtrisë së Serbisë si nikoqirë, morrën pjesë edhe pjesëtarë të forcave speciale të Bosnjë e Hercegovinës, Bullgarisë, greqisë, Rumanisë, Turqisë dhe Malit të Zi. Stërvitja u zhvillua në kuadër të iniciativës “B-9” nga drejtuesit e shtatmadhërive të armatave të vendeve të Ballkanit, ndërkaq stërvitijes i paraprinë përgaditjë të de-tajizuara nga ana e ar-matave pjesëmarëse, të ndjekura edhe nga disa konferenca të pl-anifikuara. Në ditën e mysafirëve të shquar, Armatën e Republikës së Maqedonisë e për-faqësoi komandanti i ROS- it, nënkolonel Vasko gjurçinovski.

TË HAPUR PËR BASHKËPUNIMepublika e Maqedonisë dhe Ministria e Mbrojtjes janë gjithmonë të hapura për

bashkëpunim të ngushtë dhe ak-tiv me të gjitha vendet partnere, dhe për kënaqësinë tonë të mad-he laboratori për mësimin e gjuhës greke, që nga formimi i saj në vitin 2007 e deri më sot, funksionon pandërprerë”, tha ministri i Mbro-jtjes Talat Xhaferi në solemnitetin i cili u mbajt në Akademinë Ush-tarake të RM-së ku u ndanë edhe certifikatet e para për dhjetra të punësuar në MM dhe ARM të cilët e mbaruan kursin e gjuhës greke, solemnitet ky në të cilin morri pjesë edhe ambasadori i Repub-likës së Greqisë në Shkup, Haris Lallakos. „Qasja e dy vendeve tona kah mundësia për realizimin e trajnimit gjuhësor, tregon se jemi maksimal-isht të përkushtuar dhe kjo është një shenjë se është e mundur të shmangen barierat e caktuara” shtoi ministri Xhaferi. Ai më tej theksoi se Republika e Maqedo-nisë, edhe më tej do të ngelet e fokusuar në zhvillimin e marrëd-

hënieve ndërfqinjësore që janë bazë e ritjes dhe avansimit të më-tutjeshëm të dy vendeve.Njëzet e tetë të punësuar në MM dhe ARM mësojnë gjuhën greke në nivel të avansuar dhe fillestar.

NGA AKTIVITETET E OORRM

TRAJNIM NJË DITORNë kuadër të programeve për trajnimin e oficerëve dhe nënoficerëv të rinj të OORRM më 28 shtator në rajonin e Shtipit (qendrën e qitjes “Pe-nush” dhe në kazermën “Jane Sandanski”), u realizua trajnim një ditor- gjuajtje përgatitore me AP 7, 62 mm me numër rendor 1 dhe mbledhje teknike për 150 oficerë dhe nënoficer rezervë nga pjesa lindore e Maqedonisë. Këshilli ekzekutiv i OORRM vendosi që gjatë re-alizimit të programeve vjetore për edukim dhe trajnim, përveç oficerëve dhe nënoficerëve të rinj, në bazë vullnetare të inkuadrojë edhe maturantët nga shkollat e mesme si dhe studentët nga të gjitha univer-sitetet shtetërore dhe private. Në trajnimin praktik në qendrën e qitjes “Penush” pjesmarësit u njohën me masat e sigurisë gjatë gjuajtjes, me karakteristi-kat taktiko-teknologjike si dhe me mënyrën e përdorimit të AP 7,62 mm. Pas përfundimit

të suksesshëm të gjuajtjeve, në kazermën “Jane Sandanski” në Shtip u organizua një mbled-hje teknike ku pjesmarësit në trajnim u njoftuan me një pjesë të mjeteve ajrore luftarake si dhe me armatimin që e pose-don Bataljoni i dytë i brmk1 që është nën komandën e nënkol-onelit Stojançe Todorov. FESTIM DINJITOZBeteja e ushtarëve të guxim-shëm për lirinë e territorit të Kopaçkës dhe Debarcës më 6 tetor të vitit 1943 kundër forcave të mëdha të okupa-torit fashist në f. Klenoec, në shkencën e historisë dhe në memorien kolektive të gjen-eratave të asaj periudhe, paraqet epope madhështore për guximin e pathyeshëm li-ridashës të partizanëve nga Maqedonia. Jo rastësisht, ko-mandanti i LNÇ dhe NJPM, gjenerali Mihajllo Apostollski, në vitin e largët 1972, duke e kujtuar këtë ngjarje dhe gjakun e derdhur për liri, betejën e f.

VIZITË NJËSIVEenerali i Shtabit të Përigjith-shëm të ARM-së gjeneral-kolonel Goranço Koteski,

gjatë muajit tetor zhvilloi vizita në njësitë të cilat gjenden nën KBO, gjegjësisht në garnizonet ne Shtip dhe në Prilep. Vizita e gjeneralit të Shtabit të Përgjith-shëm të ARM-së zhvillohet në kuadër të planit për vizitë të gar-nizonëve të ARM-së, realizim i cili filloi me vizitën e Komandës së Bashkuar Operative (KBO) në garnizonin e Kumanovës, ndërsa planifikohet që deri në fund të muajit nëntor gjenerali të vizitojë të gjitha garnizonet e ARM-së.Në kuadër të vizitës së kazer-mës ,,Jane Sandanski” në Shtip, pjesëtarët e ARM-së që kryejnë detyrat e rregullta në njësitë e garnizonit në Shtip, nga ana e gjeneralit të Shtabit të Përigjith-

Klenoec e quajti “ Meçkin Ka-men i Dytë”. Në përvjetorin e 70 të kësaj ngjarje, në pllakën përkujtimore në afërsi të f. Klenoec u mbajt tubim i madh popullor ku morrën pjesë disa qindra qytetarë nga ana e Kopaçisë, ana e Ohrit, ana e gjevgjelisë, ana e Demir Hisarit, mes të cilëve edhe një numër i madh i rezervistëve oficerë, luftëtar dhe të rinj, me një qëllim të vetëm, për t’i nderuar luftëtarët guxim-tar që dhanë jetën e tyre para altarit të lirisë së atdheut për një ardhmëri më të mirë për gjeneratat e ardhshme.

Zhivko Trajanovski

MARSHI REKREATIV I KONDICIONIT

ë kuadër të aktiviteteve të pl-anifikuara te planit vjetor dhe programit të muajit tetor, të

punësuarit në komandën e KTD dhe Qendrës për përpunimin e doktrinave, udhëzimeve dhe mësi-meve të nxjerra (QPPDUMN), realizoi marshin rekreativ të kondi-cionit. Marshi për herë të parë u mbajt në rrafshinat e komunës Llozovo në gjatësi prej 9 km. Koha e bukur dhe numri i madh i pjesëmarësve kontribuan që relacioni i paraparë të kaloj shumë shpejt në biseda dhe shoqëri të përbashkët. Ky shoqërim përfundoi me një drekë të përbashkët në një motel-restorant në f. Llozovë

ZMM PËR VIZITË NË KAZERMËN E SHTIPIT

ëvendës ministri i Mbro-jtjes, Emil Dimitriev vizitoi kazermën “Jane Sandanski”

në Shtip, ku i priti fëmijët e kop-shtit “goce Dellçev” nga Pro-bishtipi. Me këtë rast ai e ceku rëndësinë e bashkëpunimit të ARM-së me strukturat civile. Duke theksuar se këto vizita janë në shërbim të dashurisë ndaj atdheut qysh nga mosha e hershme. Fëmijët e kopshtit “goce Dellçev” nga Probishtipi patën mundësi që të shoqëro-hen me pjesëtarët e ARM-së dhe të shohin një pjesë nga pajisjet dhe hapësirat ku ata veprojnë.

13

shëm të ARM-së u informuan për gjendjen aktuale në ARM, si dhe për planet dhe detyrat e ardhshme. gjenerali i Shtabit të Përigjithshëm të ARM-së në garnizonin në Shtip shoqërohej nga: Komandanti i KBO, gjeneral-major Metodija Ve-liçkovski, komandanti i brigadës së 1 të mekanizuar këmbësorike, gjen-eral brigade Pavle Arsoski, nga një pjesë e gjeneralëve të sekcioneve të Shtabit të Përigjithshëm të ARM-së, si dhe nga komandanti i garnizonit në Shtip. Nga ana e gjeneralit të Shtabit të Përgjith-shëm u konstatua se funksionimi dhe rregulli i kazermës “Jane San-danski” është në nivelin e duhur

dhe se kushtet që ka kjo kazermë iu mundësojnë pjesëtarëve të ARM-së punë normale. gjenerali i Shtabit të Përgjithshëm të ARM-së, gjener-al-nënkolonel goranço Koteski më 22 tetor vizitoi edhe garnizonin në Prilep. Kjo ishte vizita e parë zyrtare e gjeneralit Koteski në kazermën “Mirçe Acev” në Prilep pas riaktivimit në fillim të këtij viti. Ai, pjesëtarëve të ARM-së që janë pjesë e kësaj ka-zerme, u shprerhu mirënjohje për re-zultatet e arritura, si dhe i përgëzoi për përpjekjet që ata bënë në nëntë muajt e fundit për përmirsimin e kushteve të jetesës dhe të punës në garnizonin në Prilep.

14

Ministrisë së Mbrojtjes, në hapjen e punëtorisë u drejtua edhe ambasadori i Republikës së Austrisë në Republikën e Maqedonisë, Dr. Tomas Majkël Baer, i cili përcolli përvojat e Republikës së Austrisë në këtë sferë.Temat të cilat u përfshinë në këtë pu-nëtori ishin të fokusuara drejt person-ave politik dhe ushtarak të cilët kanë fuqi vendim marrëse, gjegjësisht të cilët drejtëpërdrejtë janë të përfshirë në planifikimin operativ, si dhe këshill-tarët juridik në ministritë e mbrojtjes dhe shtabet e përgjithshme të armat-ave. Në këtë punëtori të rëndësishme, gjatë dy ditëve që u mbajt ajo, pjesë-marrësit debatuan në mënyrë aktive dhe shkëmbyen përvojat lidhur me disa tema që kanë të bëjnë me të drejtën gjatë konflikteve të armatosura dhe më gjerë. U diskutua mbi dallimin midis konflikteve të armatosura ndërkom-bëtare dhe ato jo-ndërkombëtare. Në veçanti u vlerësuan situatat e tra-zirave dhe temsioneve të brendshme, si dhe ligjet aplikative në kushte të ndryshme. Gjithashtu u përmend edhe zhvillimi historik dhe gjeneza e ligjeve të zbatueshme në konfliktet e arma-tosura jo-ndërkombëtare dhe statusi ligjor në konfliktet e armatosura jo-ndërkombëtare. Një panel i veçantë iu përkushtua planifikimit dhe kryerjes së operacioneve në konfliktet e arma-

ë periudhën prej 14 deri 17 tetor, në organizim të Ministrisë së Mbrojtjes së Republikës së Maqe-donisë, në Shtëpinë e ARM-së u

mbajt punëtoria dy ditore në temë „E Drejta në Konfliktet e Armatosura“. Në këtë punëtori morrën pjesë aktive përfaqësues nga Ministria e Mbrojtjes, Ministria e Punëve të Jashtme, Min-istria e Punëve të Brendshme, nga Armata e Republikës së Maqedonisë, profesorë nga institucionet e larta ar-simore shtetërore dhe private, si dhe nga Akademia Ushtarake „gjeneral Mi-hailo Apostollski“ – Shkup.

E DREJTA NË KONFLIKTET E ARMATOSURA

SHKËMBIM PËRVOJASH MBI ,,TË DREJTAT” GJATË KONFLIKTEVE TË ARMATOSURA

Punëtoria u hap nga sekretari shtetëror i Ministrisë së Mbrojtjes, z. Sasho Ste-fanovski, gjatë së cilës nga ai u theksua rëndësia e kësaj punëtorie në zbatimin e procedurave juridike gjatë konflik-teve, por edhe gjatë misioneve paqe-sore në të cilat merr pjesë Armata e Republikës së Maqedonisë. Sekretari shtetëror Sasho Stefanovski, përveç rëndësisë të së drejtës ndërkombëtare gjatë konflikteve të armatosura, thek-soi edhe rolin e Ministrisë së Mbro-jtjes në përgatitjen e ushtarëve të cilët dërgohen nëpër misione paqerua-jtëse. Krahas sekretarit shtetëror të

15

tosura jo-ndërkombëtare. Me rëndësi ishte edhe fakti se u debatua mbi inkorporimin e rregulloreve të zbat-ueshme në konfliktet e armatosura jo-ndërkombëtare. Temat që u mbuluan në këtë të cilat edhe i theksuam më lartë kishin për qëllim hapjen e mundë-sisë për ngritjen e vetëdijes në të gjitha nivelet politike dhe ushtarake dhe në këtë mënyrë të mundësohet që pjesë-marrësit të reagojnë në sferën e tyre të përgjegjësisë në koordinim me parimet dhe rregullat e të drejtës humanitare ndërkombëtare, e zbatueshme në kon-fliktet e armatosura jo-ndërkombëtare.Lidhur me rëndësinë e punëtorisë ,,e drejta gjatë konflikteve të armatosura” profesori Aleksandar Donçev, deka i Fakultetit për Detektivë dhe Siguri në Universitetin FON theksoi se kjo pu-nëtori është shumë e rëndësishme, jo vetëm për përbërjen e armatosur, por edhe më shumë për përbërjen civile. Ai shtoi se në punëtori u diskutua për dife-rencën midis civilëve dhe luftëtarëve, objekteve civile dhe ushtarake, mbi zbatimin e të drejtës humanitare ndërkombëtare apo mbi nevojën që

popullata civile të jetë e njohur me të drejtat dhe detyrimet, si dhe mënyrën e veprimit gjatë konflikteve të armato-sura, pavarësisht nëse bëhet fjalë për konflikt të brendshëm apo ndërkom-bëtar dhe si më me rëndësi theksoi diskutimin mbi ngritjen e vetëdijes së komandës, ekzekutivit dhe popullatës civile, gjegjësisht të gjithë të jenë të informuar mbi rregullat apo parimet të cilat duhet patjetër të respektohen apo mos të lejohen. Profesori Bashkim Selmani nga Uni-versiteti SHtetëror i Tetovës theksoi se në këtë punëtori u diskutua në tema për të cilat nuk është dikutuar shumë,

si për shembull e drejta gjatë konflik-teve të armatosura nga këndvështrimi i të drejtave të njeriut, cilat janë të dre-jtat e njeriut, cilat janë të drejtat e poli-cies dhe të drejtat e ushtrisë. Gjithash-tu u diskutua mbi situatat konfliktuoze që kanë pasoja të shumta, të cilat nuk zgjidhen lehtë, duke u ndalur kështu se ne në Ballkan kemi shumë përvoja nga poasojat e luftërave.Të gjithë ne që morrëm pjesë në këtë punëtori patëm mundësinë të shkëm-bejmë përvojat tona si pedagogë dhe analistë, me specialistët dhe anlistët e shquar, si nga sfera civile ashtu nga përvojat e gjeneralëve të armatës. Per-

sonalisht konsideroj që të gjitha dobitë që dolën nga kjo punëtori duhet të bëhen publike, përmes mediave dhe ligjerimeve nëpër universitetet me qël-lim të pengohen të gjitha dukuritë në shoqëri me të cilat shkelen të drejtat themelore ë njeriut si që është edhe rasti lidhur me rrahjen e nxënësve nëpër autobusë ose në vende të tjera publike etj. E Drejta Ndërkombëtare Humanitare duhet doemos të jetë në programin e shkollave të mesme që nxënësit të mund të zhvillohen në këtë frymë, ngase ata janë fëmijë të mitur dhe të rinj, mirëpo veprimet e tyre ndikojnë negativisht në ardhmërinë e shtetit.Ambasadori i Austrisë në Republikën e Maqedonisë, Dr. Tomas Majkel Baer, u pajtua plotësisht me të gjitha vërejtjet dhe konkluzionet nga këto diskutime tona dhe premtoi se në të ardhmen do të zhvillohen projekte të ngjashme në nivel universitar, të shkollave të mesme e fillore.Gjeneral brigade Karl Edlinger dhe min-istri i Mbrojtjes, Talat Xhaferi, në fjalët e tyre mbyllëse shprehën qëndrimin

e përbashkët për atë se punëtoritë e këtilla në të ardhmen duhet të orga-nizohen më shpesh, edhe atë në nivel rajojnal.Mbyllja solemne e Punëtorisë u bë nga ministri i Mbrojtjes, z. Talat Xhaferi, i cili shprehu kënaqësinë e tij nga arrit-jet nga kjo punëtori, dhe poashtu për-colli falënderime ndaj Ambasadës dhe Ministrisë së Mbrojtjes dhe Sportit të Austrisë për mbajtjen një punëtorie të këtillë, që për herë të parë organizo-het në bashkëpunim me Republikën e Austrisë.

Dr. Ylber Sela

Në këtë punëtori u diskutua në tema për të cilat nuk është dikutuar shumë, si për shembull e drejta gjatë konflikteve të armatosura nga këndvështrimi i të drejtave të njeriut, cilat janë të drejtat e njeriut, cilat janë të drejtat e policies dhe të drejtat e ushtrisë. Gjithashtu u diskutua mbi situatat konfliktuoze që kanë pasoja të shumta, të cilat nuk zgjidhen lehtë, duke u ndalur kështu se ne në Ballkan kemi shumë përvoja nga poasojat e luftërave.Të gjithë ne që morrëm pjesë në këtë punëtori patëm mundësinë të shkëmbejmë përvojat tona si pedagogë dhe analistë, me specialistët dhe anlistët e shquar, si nga sfera civile ashtu nga përvojat e gjeneralëve të armatës.

16

etuesit e Kombeve të Bashkuara kanë mbledhur mostra në vendin ku ranë predhat në pjesën lindore të Damaskut. SHBA-të pohojnë

se kanë dëshmi se ka qenë i përdorur helm me ngjyrë „sarin“ që të mbyten më shumë se 1.400 civilë gjatë sulmit ne Siri, më 21 gusht të këtij viti.Nëse kjo është e vërtetë, atëherë sul-met amerikane mbi Sirinë do të mund të fokusoheshin në bazat ushtarake, por ato poashtu do të mund t’i shkatërrojnë edhe rezervat e armëve kimike me ndih-mën e armëve për shkatërrim të armëve për shkatërrim masovik. Nga viti 1998, Pentagoni zhvillon armë për shkatërrim të armëve kimike pa përhapjen e tyre. Forcat ajrore ushtarake amerikane disa vite zhvillojnë armë me qëllim shkatër-rim të depove me armë kimike ose bi-ologjike, pa prishjen apo lirimin e tyre në zonat përreth.Kjo armë ka për qëllim ta kufizojë dë-min kolateral dhe efektet. Bëhet fjalë për municion (aviobomba) të tipit PAW, (PAW - Passive Attack Weapon) përn-dryshe për armë për sulm pasiv dhe për aviobombat nga tipi „Crash Pad“. Këto armë mund të mbahen me aeroplane, si që janë aeroplanët luftarak F-15 apo F-22 dhe bombarduesit B-2 apo B-1. Me siguri, forca ajrore do ta rendit këtë armë në aeroplanët B-2 apo F-22 që t’i shfrytëzojnë përparësit e tyre në shmangien e radarëve me ndihmën e teknologjisë stelth (fshehtas) dhe duke pasur parasysh sistemet e përparuara

„Mk 84“, me rreth 66 kg të „PBX-109“, eksploziv shumëshkatërrues dhe fosfor të bardhë 190 kg. është e dizajnuar për sulm mbi depo me armë kimike apo bi-ologjike. Me shfrytëzim të eksplozivit PBX-109 për copëzim të kokës luftarake kryhet thyerje e depove, ndërsa me fos-forin e bardhë, që ndez me shpejtësi prej rreth 2.700 ° C, shkatërrohet arma kimike apo thënë ndryshe biologjike. Sarini, për shembull, është ndezje dhe temperaturat e larta shpejt do ta shkatërrojnë. Kjo armë do të duheshte të jetë e aftë për shkatërrim të agjen-tëve kimik dhe biologjik pa shkaktuar kontaminim të rrethit.

kundërajrore mbrojtëse me te cilat dis-ponon Siria. A do të mund të shfrytëzoheshin këto armë nëse jepet urdhër për sulm mbi Sirinë? Përfaqësues të Forcave Ajrore të SHBA-ve nuk komentojnë se nëse këto armë do të kishin qenë pjesë nga arma që do të shfrytëzoheshte gjatë sulmit të mundshëm mbi Sirinë. Shefi i Shoqatës së Shtabit të Përgjithshëm të SHBA-ve, gjenerali Martin Dempsi, nuk ofroi asnjë lloj hollësie lidhur me detajet e planifiki-meve apo mendimeve, por theksoi se sesione të caktuara, takime dhe disku-time janë në rrjedhë e sipër. „Shoqata shtab vazhdon me takime dhe planifikime që të mundësojë këshill dhe mundësi më të mira të mundshme për presidentin. Do të ishte e padrejtë të spekulohet për atë se çfarë zgjidhje mund të bjerë presidenti dhe cilat op-cione ushtarke mund të përdoren për mbështetje të asaj zgjidhjeje. Ushtria amerikane mbetet në qëndrimin se do të mundësojë numër të madh të aftësive ushtarake, nëse urdhëron presidenti“, theksoi Skot Meklin, zëdhënës i Shoqa-tës Shtab i Përgjithshëm.Aviobomba „crashPad“ apo „Blu-119/B“, është bombë e cila zhvillon temperaturë të lartë, e dizajnuar për ndezje të agjen-tëve kimik para se ato të jenë të dëm-shme. Aviobomba është e zhvulluar në vitin 2002 dhe për herë të parë është përdorur për mbështetje të operacionit „Liri për Irakun“ në vitin 2003. Arma përbëhet prej 900 kg bombë nga klasi

SI SHBA-tË MUND TË SHKATËRROJnË ARMËt KIMIKE TË SIRISË?

ARMË PËR SHKATËRRIM TË depove ME ARMË PËR

SHKATËRRIMe MASiVe

Bomba „CBU-107“ bën pjesë në të ashtuquajturat armë për sulme pasive (PAW - Passive Attack Weapon), dhe është e bërë për qëllim të shkatërrimit të depove me armë kimike, pa përdorim të eksplozivit. Arma për sulm pasiv apo „PAW“, përfshin asgjësimin e shurfave, depërtuesëve nga çeliku dhe ‘uollfarme’ me dimenzione të ndryshme, që të kri-johet energji kinetike pa përdorim të ekplozivëve. Kjo armë është e projek-tuar për sulme të qëllimeve ku forca eksplozive është e padëshiruar, si që janë objektet dhe magazinat për karbu-rantë apo objekte për ruajtjen e armëve kimike dhe biologjike në fusha civile. Kjo armë për herë të parë është e shfrytë-zuar për shkatërrim të antenave të Ministrisë për Informata në Irak, gjatë kohës së operacionit „Liri për Irakun“ në vitin 2013.Ideja është që të arrihen efekte me vlera strategjike në fushë betejë, pa pasur nevojë të dëmtohen apo sulmo-hen pjesë të mëdha të infrastrukturës të vendit apo fushës së sulmuar. E hedhur me shpejtësi të madhe, bomba 450 kilogramëshe dallgohet dhe në formë të shiut bie në më shumë se 3700 shufra të çelikut dhe ‘uallfarme’ në sipërfaqe të plotë me pengesë prej rreth 60 metrave. Shufrat-depërtuese, të cilat janë në dimenzion prej disa cen-timetrave deri më disa dhjetra centime-tra, mund të asgjësojnë karburantë me rezervoare armiqësore, antena apo he-likopterë, pa pasoja vdekjeprurëse mbi njerëzit. Analistët theksojnë se nëse arma hudhet prej një lartësie mjaft të madhe dhe ka mundësi të udhëtojë me shpejtësi të mjaftueshme – ajo mund t’i shkatërrojë rezervat e armës kimike pa kontaminim plotësues. Kur do të goditet diçka me shpejtësi të shpejtë, jashtëza-konisht shpejt fitohet nxehtësi e paparë në hapësirë të mbyllur, e cila mund të shndërojë në pluhur gjithçka që është në atë fushë. Sipas tyre, mundësia që të gjenerohet nxehtësia e nevojshme e cila do të jetë e mjaftueshme për kar-burantin apo neutralizimin e agjentëve dëmtuese është element thelbësor për suksesin e kësaj arme. Për atë, që të vlerësohet efektiviteti i kësaj arme, së pari duhet të vërtetohet temperatura e nevojshme për neutralizim të shpejtë.Pentagon ka edhe armë të re sekrete për neutralizim të vendeve ku janë të ru-ajtura armë kimike apo biologjike: tope raketash. Këto janë sfera të uritura të mbushura me karburantë raketorë, që do të ndizen, do të djegin gjithçka para vetes me shpejtësi të madhe, duke sh-embur dyer dhe dritare, duke e shndëru-ar tërë ndërtesën në fer. Krijuesit i qua-jnë „topa të ndezur kinetik djegës“. Pentagoni nuk dëshiron të flet për to, por dokumente të caktuara të shpallura tregojnë se topat djegës u janë nënsh-truar testeve mbi bunkerë nëntokësorë.Ekziston një numër i madh bombash që do të mund të shkatërronin labora-tore, ndërsa bombat për shkatërrim të bunkerëve mund të ballafaqohen me

e përmbushur me mbushje nga topat djegës, ndërsa ka qenë e testuar mbi bunkerë me më shumë hapësira. Supo-zohet se kjo bombë në periudhën deri në vitin 2008 është e prodhuar në sasi te vogla dhe se ende punohet në për-mirësimin e kësaj teknologjie.Topat djegës kinetik mund të jenë mënyrë efektive për shkatërrim të sig-urt të armëve kimike apo biologjike për shkatërrim masovik. Ato, poashtu, mund të jenë efikas edhe kundër objek-teve nukleare, gjatë së cilës munden në mënyrë efikase të shkatërrojnë nëpër gjithë kompleksin, pa shkaktuar njëko-hësisht edhe përhapje radioaktive. Mbushje më të vogla me topa djegës kanë qenë të propozuar edhe për raketa dhe granata për gjuajtës me dorë për përdorim taktik. Është e njohur, sepse për momentin nuk disponohet me op-cione taktikore për menaxhim me labo-ratorë të dyshimtë kimik dhe biologjik të udhëhequr nga ana e teroristëve apo tjerë, se ekziston insteresim për mbush-je raketave 84 mm për SMAË (Shoulder-Launched Multipurpose Assault Weap-on), raketa gjuajtëse të dorës. Mund të gjinden edhe përdorime tjera të topave djegës si „teknologji për dëme të ulëta kolaterale“. Koka luftarake, e mbushur me topa djegës ofron mënyrë të largo-hen të gjithë njerëzit nga ndërtesa, pa shkaktuar rrëzim dhe dëme të struk-turave përreth. Nuk ka eksploziv, nuk ka fragmentim. Kuptohet, arma djegëse mund të shkaktojë reagime politike

objekte të përforcuara nëntkësore. Por, shkatërrimi i armës për shkatërrim maso-vik me eksplozive nuk është ide e mirë. Përdorimi i eksplozivëve lartëhetues në mënyrë të paparë mund ta mbulojë një hapësirë të gjërë, ndërsa kjo është pikër-isht ajo që duhet të shmanget.Mbushja e bombës „BLU-119/B“ është kombinim i materies eksplozive dhe ndezëse, por nuk është shumë e sigurt. Eksplozimi shkakton shtypje të madhe dhe liron materie të rrezikshme. Përsëri, pa asnjë llojë eksplozivi materiet djegëse nuk do të jenë mjaftueshëm të dispen-zuara. Por, materiet djegëse, poashtu, duhet ta mbajnë temperaturën kohë më të gjatë, që të sigurohet shkatërrimi. Kjo do me thënë nxehje të gjithë struk-turës për vetëm disa sekonda. Materiet djegëse ekzistuese kanë për tendencë të djegin shpejt dhe fuqishëm.Një nga zgjidhjet është zëvendësim i eksplozivit standard apo materieve ndezëse me mbushje nga topat kinetik. Topi kinetik djegës është sferë boshe me vrimë në të. Kur të ndezet brendë-sia, vrima vepron si vrimë predhe. Topat kinetik djegës prodhojnë gazra me tem-peratura tejet të larta që e nxehin rrethin me temperaturë prej mbi 500 gradë cel-sius vetëm për disa sekonda. Rikoshetë e tyre të rastësishme garantojnë se ato do ta përmbushin çdo hapësirë që e marrin dhe janë të aftë për përhapje nëpër struktura me më shumë hapësira.Ky projekt ka mbaruar në vitin 2006, me bombën „BLU-109“, e cila ka qenë

17

Në Beograd, kompania „Jugoimport SDPR”, në panairin për sisteme dhe pajisje mbrojtëse, „Partner 2013”, për herë të parë prezantoi autoblindin e ri për më shumë qëllime „Lazar 2“ (8х8). Gjatë zhvillimit të automjetit „Lazar 2“ në një masë të madhe janë shfrytëzuar përvojat dhe zgjidhjet teknike të aplikuara në automjetin koncep-tual „Lazar“. Mirëpo, për dallim nga autom-jeti konceptual „Lazar“ i cili i takon klasës MRAP, automjeti i ri „Lazar 2“ i takon klasës MRAV. Blindi i „Lazar 2“ mundëson mbrojtje të rrumbullakët nga predha me kalibër prej 14,5 mm, apo sipas NATO STANAG korespondon me shkallën e mbrojtjes të Nivelit IV. Automjeti „Lazar 2“ është zhvilluar sipas filozofisë ushtarake perëndimore për ndërtim të autoblindave. Gjegjësisht, automjeti ka hyrjen kryesore nga ana e pasme në formë të bllokut ku janë të vendosura dy dyer të cilat hapen anash, ndërsa tek pozita e vozitësit ka edhe një derë më të vogël, ndërsa motori është i vendosur përpara nga ana e djathtë. Automjeti posedon suspensione të pavaruara në secilën rrotë që mundëson lëvizje të shkëlqyer në terren trualli. Për dukshmëri më të mirë dhe gjindshmëri në fushë-betejë (sipas shembullit të automjeteve MRAP), për njësitin zbarkues në të dyja anët e automjetit ka të vendosura nga 5 xhama të blinduar, ndërsa nën to vende për pushkët për veprim nga brenda. Ushtarët në pjesën transportuese ulen shpinë më shpinë, ndërsa për nevojat e tyre në kulmin e automjetit kanë të vendosur edhe dy hapje. Në pjesë qendrore të sipërme të automjetit vendoset kub luftues, apo sipas dëshirës së blerësit në automjet mund të vendoset stacion operues për luftë dhe një kub luftues për ekipazh që mund të pajisen me armë automatike me kalibër prej 12,7 mm deri 30 mm dhe predha kundërblind. Përndryshe, për nevojat e vozitësit të automjetit i janë instaluar 5 kamera prej të cilave dy mbulojnë pjesën e parme, dy pjesët anësore dhe një mbulon pjesën e pasme të automjetit. Sipas dëshirës së blerësit, në automjet mund të instalohet edhe sistem radio-komunikues, kondicioner ajri, mbrojtje ABK, sisteme të ndryshme senzorësh (optik, termal...) etj. Blerësi i parë i autoblindit për më shumë qëllime „Lazar 2“ (8х8) është Pakistani, që bleu 3 automjete për kryerje të vlerësimit dhe nëse plotëson nevojat, ekziston mundësia për prodhim të liçensuar.

Duke ndjekur tendecat botërore në zhvillimin e brezit të ri të automjeteve Automjeteve Luftarake Këmëbësorike (ALK), kompania turke për industri ushtarake „Otokar“ në mënyrë të pavarur zhvilloi, dizajnoi dhe prodhoi automjetin e blinduar me rrota zinxhiri për shumë qëllime „Tulpar“, i cili mund të përdoret si ALK apo Transportues i Blinduar (TB). Ky automjet i është i prezantuar publikut për herë të parë në maj 2013 në panairin për armë „Defense Exhibition IDEF 2013“. Automjeti paraqet një platformë moderne që karakterizohet me një lëvizshmëri të madhe, mbrojtje të mirë të blinduar modulare, ele-ktronikë moderne, fuqi të madhe luftarake etj. Sipas prodhuesit, nga automjeti mund të zhvillohen versione të ndryshme të specializuara, si për shembull: ALK, TB, versioni antitank, versioni minahedhës, versioni MKA, automjeti inxhinierik, automjeti për gjur-mim, automjeti ambulancë, automjet komandues etj. Ndërtimi dhe rradhitja e automjetit „Tulpar“ është standarde, ndërsa hyrja/dalja nga automjeti bëhet nëpërmjet platformës që komandohet me hidraulik të vendosur në pjesën e prapme, në të cilën është integruar një derë. Blind ii përbërë i vendosur në automjet siguron një mbrojtje të rrumbullakër nga predhat me kalibër 14,5 mm, ndërsa në zona të caktuara të automjetit, blindi mund të sigurojë mbrojtje edhe nga predhat kunndërbllinde prej 25 mm. Mirëpo, sipas nevojës mund të vendoset edhe një blind shtesë me qëllim të shtimit të mbrojtjes nga predhat e kalibrit më të madh. Automjeti është i pajisur me brezin më të ri të sistemeve digjitale për kontrollim të zjarrit, me sisteme elektro optike të cilat mundësojnë lëvizje në të gjitha kushtet kohore, ditën dhe natën, ka të instaluar kondicioner ajri, sistem për mbrojtje ABK,ndërsa si opsion për instalim ofrohet edhe një agregat shtesë, pajisje për C4I etj. Automjeti ka të instaluar motor turbo dizel „Scania DI 16“ me fuqi prej 810 kf. Për veprim luftarak të automjetit mund të vendosen modele të ndryshme në stacione luftarake të komanduara me telekomandë në të cilat vendosen mitralozë me kalibër prej 7,62mm dhe 12,7mm dhe topa me kalibër prej 25mm dhe 30mm. Në versionin ALK pritet të in-stalohet stacioni i stabilizuar luftues „Miz-rak-30“, e cila është e pajisur me top prej 30 mm dhe mitraloz boshtor me kalibër prej 7,62 mm dhe lançues të kutive për tym . Si-pas dëshirës në kub mund të shtohen edhe laserë për predhat kundërbliduese UMTAS me shtrirje prej 8 km. Për nevojat e koman-dantit dhe shënjestarit, „Mizrak-30“ është i pajisur edhe me dy shënjestra të stabili-zuara me kamera CCD të instaluara.

Ivica Damevski

AUTOBLINDI PËR SHUMË qËLLIME „LAZAR 2“

18

edhe në media, mirëpo përdorimi i ri-tur i deritanishëm i armëve pishino-ter-mike dëshmoi se kjo nuk duhet të jetë pengesë.Teknologjia e tanishme e topave djegës kinetik si duket do të mbetet në listën e armëve sekrete. Prandaj, të gjithë që ud-hëheqin laboratore për armë kimike apo biologjike, nën supozimin se askush nuk do t’i sulmojë, duhet të frikohen.Çdo sulm me armë për sulm pasiv do të kyç edhe planifikim me mjet sulmues të forcave amerikane ajrore, të quajtur „Serpent“ (apo „Gjarpër“). Ky mjet kom-binon modele të efekteve nga eksplozivi, shpërndarjen në atmosferë dhe normën

e neutralizmit të agjentëve kimik që të parashihet model i „reziqeve kolater-ale» nga sulmi i qëllimit me depo me armë kimike dhe biologjike, me spektër të ndryshëm të armëve. Detajet mbi ob-jektivin, si dhe vlerësimin e efekteve nga sulmi menjëherë sapo të ndodhë, kryhen gjatë përdorimit të fluturakeve të minu-ara pa pilotë që lirohen nga bishti i bom-bës disa sekonda para goditjes. Kjo do të duhej të sigurojë paralajmërim urgjent nëse paraqitet re nga tymi toksik. Sasia e përgjithshme e armëve kim-ike dhe biologjike në Siri vlerësohet se varion nga disa qindra e deri në disa mijëra ton, ndërsa shpërndarja e tyre në dhjetëra lokacione, ashtu që i gjithë qëllimi për shkatërrimin e tyre është i dyshimtë. Shkatërrimi i tyre nuk mund të jetë gjithëpërfshirës dhe me eksplozivet mund të lirohet gaz vdekjeprues me për-fundim fatal, edhe nëse bëhet nxehje e mjaftueshme.Disa ekspertë vërejnë se komponentat për sarin mund të rruhen ndaras, sepse ai zakonisht përzihet pak kohë para se të vihet në përdorim, ashtu që më bom-bardimin e depove mund të shkaktohet përzierja e tyre. Prandaj, zgjidhje më e mirë, nëse ekziston për qëllim të shkatër-rohet arma kimike, është të shkohet në terren, të gjindet dhe të konfiskohet arma, e pastaj të demontohet dhe në mënyrë të sigurtë të shkatërrohet.

Aleksandar Stojçevski

AUTOMJET I BLINDUAR ME RROTA ZINXHIRI „TULPAR“

19

ga fabrika dhe fusha e aeroplanëve, afër Milanos, për herë të parë më 3 shkurt 2001 fluturoi tipi i ri i helikop-terit të njohur si „Agusta Westland

139“ (AW139). Ky helikopter i takon gjener-atës së re të helikopterëve, me vendosjen e standardeve të reje, në pajtim me kërke-sat e rrepta të prera në aspektin e perfor-mansave dhe sigurisë. Fluturuese me aftë-si të mrekullueshme në një spektër të gjërë të kushteve të punës për operim, duke inkuadruar të ashtuquajturat kushtet „hot and high“. I dizajnuar profesionalisht nga „Agusta“ (Itali) dhe „Bell“ (SHBA), helikop-teri është quajtur si Agusta-Bell AB139. Bashkëpunimi mes „Agusta dhe Bell“ fillon që nga viti 1952 dhe vazhdon me prodhim dhe dizajn të: „Agusta-Bell 204“ (viti 1961), „Agusta-Bell 205“ (viti 1966), „Agusta-Bell 206“ (viti 1968), „Agusta-Bell 212“ (vit 1971) dhe „Agusta-Bell 412“ (viti 1981) me modifi-kimin e tij „Griffon“ në vitin 1983 .Në vitin 1997, prodhuesi Italian i helikopter-ëve „Agusta“ filloi programin për zhvillim dhe zëvendësim për familjen e helikopter-ëve „Bell Huey“. Këto të njëjtat nga ana e „Bell“ helikopterëve do të ndërtoheshin në numër edhe më të madh dhe nën liçencën e „Agusta“. Tregu potencial kishte para-shikuar prodhimin dhe shitjen e rreth 900 helikopterëve. Në vitin 1998 „Bell“ dhe „Agusta“ nënshkruajnë marrëveshje për investim të përbashkët të bashkuar nën emrin „Bell/Agusta Aerospace Company“ (BAAC). Marrëveshja parashihte zhvillimin apo prodhimin e dy fluturakeve: një he-likopter konvencional (AB139) dhe tiltro-

aterimit, menaxhimin me resurset ekipore, performancë të avionit dhe publikimet mbi aviacionin.

KaraKteristiKat e heliKopterit„Agusta Westland 139“ është helikopter i mesëm transportues, i gjihanshëm me dy motorë. Helikopteri karakterizohet me vija dizajni karakteristike për helikopterët bashkëkohor. Për ekuipazhin, udhëtarët dhe përbërjen teknike është i paraparë komoditet dhe përshtatjeje maksimal, me mundësi hyrjeje nga të dyja anët, ndërsa rezervarët e karburantit gjenden menjëherë pas kabinës së ngarkimit. Pjesa e pasme e motorit është e vendosur në një pozicion më të lartë për arsye sigurie. Rrotat mba-jtëse janë të përforcuara dhe të tërhequra. Me qëllim që të zvogëlohen shpenzimet, varijanti civil dhe ushtarak i helikopterit, posedojnë 90% pjesët e njejta. Zhurma që shkakton helikopteri është për 5 decibele më e vogël nga ajo standarde, kjo vjen si rezultat i lopatave të vogla kompozitive në

tor fluturak („Agusta“ dhe „Bell/Agusta BA609“), e ngjajshme me „Bell Boeing V-22 Osprey“. Helikopteri është ridizjanuar në AW139 kur „Bell“ u tërhoq nga projekti. AW139 u bë njëri ndër prodhimet më me ndikim të „Agusta Westland“ dhe së fundmi është zhvilluar në dy variante të helikopterëve të mesëm: i orientuar ushtarakisht në AW149 dhe në helikopter për shërbimet e tregut civil AW189.Që nga shtatori i vitit 2012 , „Agusta West-land“ sjell programin e trajnimit teorik pa pjesëmarjen e patjetërsueshme të kandi-datëve. Sistemi „Distance Learning Portal“ mundëson trajnim të suksesshëm të pi-lotëve. Ligjërata i përfshin të gjitha njohu-ritë paraprake të cilat do të kishin mundësi përmirësimi në kompaninë e ,,Instructor-led Type Rating ground School”. Lëndët që kanë qasje ndaj mësimit nga distanca përfshijnë: përshkrim të përgjithshëm të avionit, njohje në sistemet e aviacionit të integruar, procedurat e mirëmbajtjes dhe

Helikopter me dy motorë dhe i gjithanshëm

AW139

20

rotorin kryesor me aeroprofil të ri. Në dhje-tor të 2004 AW139 u vlerësua si helikopter me shpenzime më të vogla operative dhe produktivitet më të madh nga helikopteëret e katogorisë prej 5-8 ton. Helikopteri ka pesë krahë në rotorin kryesor të përpunu-ara me matriali kompozitiv dhe titani. Mund të barten 15 udhëtar të rradhitur në tre rrad-hë në kabinën e ngarkimit si dhe peshë apo ngarkese gjer më 2500 kg. AW139 është dizajnuar për mirëmbajtje të lehtë dhe të shpëjtë me numër të vogël të pjesëve si dhe qasje të lehtë deri te sistemet kritike me komponentë të zgjeruar të ciklit jetësor. Misionet më karakteristike për të cilat përdoret ky helikopter janë: ‘Law Enforce-ment’, ‘Emergency Medical Service’, ‘Anti-Drug Patrols’, ‘Illegal Migrant Interdiction’, ‘Maritime and Offshore Oil Operations’, ‘Fisheries Enforcement’, ‘Executive Trans-port’ dhe ‘Search аnd Rescue’. Si alterna-tiva që përdoren janë: AB139 (produksion origjinal italian), AW139 (prodhuar në Itali dhe SHBA), AW139M (alternativë ushta-rake) dhe HH-139A (përdoret nga „Italian Air Force“ për misionin ‘Search-аnd Rescue’).Në vitin 2006, kompania fillon me prod-himin dhe zhvillimin e AW149 verzionit ushtarak të këtij helikopteri. Ai është me motorë më të fuqishëm, dhe me trap më të fuqishëm mbajtës. Trupi eshtë i vazh-duar me çka mundësohet I 12-18 ushtarëve plotësisht të pajisur dhe posedon kargo hapësirë më të madhe. Verzionet luftarake janë të blinduara, sinjalizues ndaj rezatimit si dhe armatim modular. Varianti AW149 si „Multi-Role Battlefield Helicopter“, „Agusta Westland“ e publikuar gjatë Farnborough

KARAKTERISTIKA TË PËRGJITHSHME

EKUIPAZHI 1 gjer më 2 anëtar

gJATËSIA 13.77 m (17.57м AË149)

LARTËSIA 3.72 m (5.14)

PESHA E HELIKOPTERIT TË ZBRAZUR 3.622 kg

PESHA MAKSIMALE E FLUTURIMIT 6.400 kg (8.600кг AË149)

SHPEJTËSIA MAKSIMALE 310 km/orë

KAPAcITETI 15 udhëtar (18 udhëtar AË149)

NgRITJA MAKSIMALE 1.061 km

FLUTURIM NË LARTËSI 6.100 metra

МоTORËT 2 × Pratt & Whitney canada PT6c-67c turboshaft engine, 1.679 KS çdo (3.358 KS gjithsej)

21

Air Shoë më vitin 2006. Kompania pranoi më tepër porosi, nga të cilat 200 helikop-terë qenë porositur gjer në janar të vitit 2009. Helikopteri ka të bëjë me sistem dhe pajisje bashkëkohore edhe atë : sistem për fikjen e zjarrit, parashikime metorologjike, pajisje speciale për kërkim dhe shpëtim, sistem për ngarkesë të jashtme, ngritëse për shpëtim në vended dhe terene të papërshtatshme dhe të pakalueshme, sistem për kërcim të dyfishtë të forcave speciale me litar etj. Avansimi teknologjik i fluturueses përfshin edhe : FLIR-kamerë, ‘Downlink Transmission Capability’ (Air-to-Ground), ‘Satellite Based Augmentation System’ (SBAS), ‘Health and Usage Monitoring System’ (HUMS), ‘Ther-mal Imaging аnd High-Definition Low Light Sensors’, ‘Maritime Automated Identifica-tion System’ (AIS), ‘GPS Integrated Mov-ing Map Display’, SAR Radar, ‘NVG Cockpit Lighting’, ‘Nightsun’, ‘TAC Radios’, ‘Four Axis Autopilot’, ‘Emergency Flotation Sys-tem’, ‘Direction Finding Equipment’, treg-ues LCD („glass“ i pajisur me kater displej me ngjyrë), ‘Store Management System’ (SMS), ‘Traffic Collision Avoidance System ‘ (TCAS) dhe ‘Full Ice Protection System’ (FIPS) që mundëson fluturime në kushte të njohura atmosferike të përcjellura me acar. Për trajnim kontribon edhe simulatori bash-këkohor (Full Flight Simulator). ‘Simplex Aerospace Fire Attack System’ i zhvilluar dhe prodhuar nga japonezët përmes ‘Multi Function Display’ (MFD), i mundëson pilotit manovrim më të lehtë dhe kontroll mbi op-eracionet gjatë procesit të mbushjes së ujit dhe fikjes së zjarreve. Gjatë kësaj veçanër-isht ritet siguria ndaj misioneve të fikjes së zjarreve. Me lansimin e AW139, kompania krejtë-sisht përshtati rrjedhjen e ngjarjeve. „Kjo e ndryshoi sjelljen tonë si kompani“, theksoi drejtori i ri gjeneral i „Agusta Westland“, Sp-agnolini.

BashkëpunimiGjatë vitit 2006 është raportuar se „Ja-pan Coast Guard“ përzgjedh AW139 si zëvendësim për flotën e saj të halikopter-ëve „Bell 212“. „Agusta Westland“ rapor-toi për bashkëpunimin me Japoninë për shitjen e helikopterëve AW139 për operim në njësitë vijuese: ,,Japan National Police Agency”, ,,Tokyo Metropolitan Police De-partment”, ,,Japan Coast Guard”, ,,Kansai TV”, ,,Saitama Prefecture” dhe ,,Fire and Disaster Management Agency”. Me këtë numri i helikopterëve u rrit në më shumë se 30, prej të cilave 10 janë në shërbim të ,,Tokyo Metropolitan Police Department”. Si rezultat i përkrahjes së biznesit dhe pu-nës në rritje e sipër „Agusta Westland“ hapi biznes të ri rajonal me seli në Tokio në vitin 2008. Helikopterët e ,,Japan National Po-lice Agency” (JNPA) pritet të hyjnë në për-dorim gjatë vitit 2014.Në qershor të vitit 2010, „Agusta“ shpalos bashkëpunimin me „Rosvertol“ –in rus (prodhues i helikopterit Mi-28) për ndërti-mini e linjes në regjionin moskovit Tomilino. „Russian Helicopters“ dhe „AgustaWest-land “(Finmeccanica Company) nënshk-ruan memorandumin e mirëkuptimit për

20 helikopterë të planifikuar për federatën ruse. Bashkëpunimi rrjedh edhe më tej me themelimin e një kompanie „HeliVert,“ për përpunimin e një serie të AW139 në fabrikën regjionale në Moskë.,,US Department of Homeland Security” përmes programit të ,,US Air Forces com-mon Vertical Lift Support Platform” (cV-LSP), do të shfrytëzojë helikoptërët në misionet: SAR (Search and Rescue), ,,Law Enforcement and Transport”. Megjithatë ,,US coast guard” ende operon me flotën e Eurokopter MH/HH-65 Dolphins për misio-nin SAR. Në vitin 2007 në Filadelfia, SHBA filloi me punë linja e dyte e prodhimit të „AgustaWestland Aerospace“.Nga viti i kaluar, „Egyptian Air Force“ po-rositi këtë lloj të helikopterit për misionin Search and Rescue. Helikopterët karak-terizohen me aftësi të mrekullueshme të ashtuquajtura „High and Hot conditions“, fluturuese të integruar, sistem të komple-tuar për mbrojtje nga ngrirja duke ju mundë-suar anëtarëve të ekuipazhit përmbushjen e detyrave në misione edhe gjatë kushteve më të vështira atmosferike. „AgustaWestland“, në pajtim me mar-rëveshjen e janarit të vitit 2013 do ta pajisë „Azerbaijan Airlines“ me 10 helikopterë të ri ku shuma e tyre arrinë gjer më 115.000.000 €. Kjo është edhe shtrirja e parë e kompa-nisë në tregun azerbejxhanas. Helikopterët do të shfrytëzohen për: Offshore Transport Operations, Emergency Medical Services, Search аnd Rescue и Vip Transport.Policia si dhe një pjesë e mirë e struk-turës civile në Kinë, helikopterin AW139 e shfrytëzojnë në misione të shumta siç janë: Laë Enforcement, Disaster Relief, Fire Fighting, Water Pollution Monitoring, VIP, Utility и Passenger Transport.„Swedish Maritime Administration“ me marrëveshje nga nëntori i vitit 2012 po-rositë këtë lloj helikopterësh me pajisje për misionin Search and Rescue (SAR). Po-rositë e para priten të arrijnë në pranverën e vitit 2013. Administrata ujore suedeze është përgjegjëse për SAR sherbimet ujore dhe ajrore në Suedi dhe do të operon me 5 baza në tërë vendin.Me hyrjen në për-dorim, ky helikopter nga mesi i vitit 2013 do ta zëvendësojë helikopterin e deritanishem “S – 76”Më tej, „Irish Air corps“ ka filluar me prani-min e AW139 të parë gjatë vitit 2007 si dhe zëvendësimin për ”Aspatiale Alouette III“. Për këtë helikopter nuk nuk është i in-teresuar vetëm sektori ushtarak, këtu paraqitet edhe kompania „Brunei Shell Petroleum“kompani e cila helikopterët dhe simulatorët (Full Flight Simulator) i porosi-sin përmes „AgustaWestland Malaysia“.Si përfundim vlen të theksohet edhe statis-tika e cila tregon se pothuajse 180 shfrytë-zues nga mbi 50 vende të botë kanë poros-itur rreth 660 AW139- helikopterë. Forcat e armatosura të Irlandës, Katarit, Australisë, Emirateve të Bashkuara, Italisë dhe Egji-ptit janë vetëm një pjesë e vogël nga ato që përdorin helikotperët 660 AW139. Ky lloj helikopterësh është më se i nevojshëm edhe për forcat ushtarake dhe civile maqe-donase.

Dragan Pavllovski

Automjeti për deminim „PEROCC“ është prod-him i kompanisë “ Pirson Inzhinering” (Pear-son Engineering) që është e specializuar për prodhimin e sistemeve për deminim. Automjeti në fakt është një sistem i modifikuar komercial apo ngarkues për goma të rënda të kompanisë „Caterpillar“.qëllimi i kompanisë është që të sigurojë autom-jet për pastrimin e rrugëve, automjet të aftë për gjetjen dhe heqjen e lëndëve ekspoloduese në rrugë, njëkohësisht duke u përkujdesur për siguri maksimale për ekuipazhin e vet tre anëtarësh. Motori i automjetit është i vendosur në pjesën e pasme, kabina e blinduar për ekuipazhin është e montuar në shasinë e automjetit, shoferi është i vendosur përpara, operatori i komandës nga larg dhe të armatosur „Protector RCWS“ është i vendosur në mes, ndërsa në pozitën më të lartë të automjetit gjendet komandanti i automjetit, ku në këtë mënyrë ka edhe pamjen më të mirë dhe më të përshtatshme.Niveli i mbrojtjes së ekuipazhit është më i madh se niveli i 3 sipas STANAG 4569. Para rrotave gjendet sitemi dypjesësh rrotullues të cilët i hapin rrugën automjetit, sepse pjesa e pasme e elementit qëndrorë mundëson pastrimin e pjesës së mbetur qëndrore. Rrotullueset janë rezistentë ndaj ekspozivit dhe mund të gjenero-jnë forcën e presionit gjer më 550 kg. Në rast eksplodimi, rrotullueset shume shpejtë mund të zëvendësohen. Dora mekanine e montuar në automjet mund apo është në gjendje për të pasur kontroll ndaj sendeve në vende apo rrethe të dyshimta. Ajo gjithashtu mund të përdoret edhe për ngritje të peshave gjer më 1.500 kg dhe të sillet rreth 360 O dhe të ketë arritur gjer më 7,5 m. Në të mund të montohen një numer i madh të aleteve të shumëllojshme, riper, ngritëse, shat, alet me-kanik e gjer te gjeoradari i cili ndjek fotografitë e operatorit dhe komandantit të automjetit.Puna e të gjithë sistemeve, rrotullueseve, aleteve mekanike si dhe stacioni i armatosur – mund të kontrollohen nga ekupiazhi që gjendet në kabinën e blinduar. Hapsira për rruajtjen e automjetit është e konfiguruar në mënyrë që të sigurohet vend për setet reserve të rrotullue-seve dhe rrotave, duke mundësuar ndërrimin, gjegjësisht riparimin e tyre të shpejtë.

Shoferi e kontrollon automjetin, kontrollon sistemin e rrotullueseve si dhe aletet mekan-ike. Opratpri I stacionit të armatosur është i pozicionuar menjëherë pas shoferit dhe punon me stacionin e armatosur. Komandanti është i vendosur në pozicionin më të lartë në pjesën e pasme të kabinës me qëllim që të ketë pamje sa më të mirë. Të gjithë anëtarët e ekupazhit kanë një pozitë të mirë pamëse dhe njëkohë-sisht qasje në fotografinë e kamerave indirekte vëshzuese.

Aleksandar Stojçevski

AUTOMJET PËR DEMINIM „PEROCC“

22

elikopteri amerikan i lehtë me një motor „Bell 206“ është pandashëm i lidhur me historinë e aviacionit të Maqedonisë. Në fakt, pikërisht me këtë lloj fluturake në vitin 1970 të largët

janë vendosur themelet e aviacionit modern të Maqedonisë, ndërsa sot me „Bell 206“ në kuadër të Qendrës për Trajnim të Pilotëve (QTP) krijohen pilotët e ardhshëm të aviacionit të Maqedonisë. Helikopteri „Bell 206“ vetë në vete meriton një shqyrtim më të gjerë, por në këtë rast nuk do të ndalemi në përshkrim të hollësishëm dhe analizim të kësaj fluturake por shkurtimisht do të shqyrtojmë disa ngjarje të rëndësishme nga historia e shërbimit të tij në interes të shtetit të Maqedonisë.

„Bell 206“ në shërBim të policisë së maqedonisë Hapat e parë të drejtuar kah krijimi i aviacioni bashkëkohor i Maqedonisë janë bërë në vitin e largët 1970 ku Njësia Helikopterike e atëher-shme e milicisë së Maqedonisë u furnizua me një helikopter të lehtë me një motor, të ri, të prodhuar me liçensë në Itali, „Agusta-Bell AB.206A xhetrenxher 1“ (Agusta-Bell AB.206A Jet Ranger I). Me dorëzimin e këtij helikopteri, Sekretariati Republikan për Punë të Brendshme i RS Maqedonisë u bë operuesi i dytë me helikopter në territorin e ish Jugosl-lavisë, fill pas institucionit përkatës në ish RS të Sllovenisë. Pas pranimit në shërbim të for-cave të sigurisë së Maqedonisë të kësaj flutur-ake që mbante numrin identifikues të fabrikës 8175 dhe shenjën e regjistrimit „jenki-juni-form-hotel-alfa-november“ (YU-HAN), filloi të shfrytëzohet maksimalisht për kryerje të vazh-dueshme të një spektri të gjerë të detyrave të

fluturojë në kushte kohore shumë të vështira. Në këtë rast, helikopteri ishte shkatërruar plotësisht, ndërsa piloti, fatmirësisht, kishte kaluar vetëm me lëndime të lehta (vesh të prere), është shëruar dhe për një periudhë të shkurtër kohore iu është kthyer detyrave të veta ditore në punë.Shkurtë pas aksidentit me helikopter në Malin Sharr, me paratë e fituara nga sigurimi, Sek-retariati Republikan për Punë të Brendshme i RS të Maqedonisë nga prodhuesi iitalin i he-likopterave „Agusta“ porositi një helikopter të ri të modelit „Agusta-bell AB.206B Xhetrenx-her 2“ (Agusta-Bell AB.206B JetRanger II). Ky helikopter që mbante numrin identifikues të fabrikës 8365 ishte futur në regjistrin jugosl-lav të aviacionit më 1 shtator 1973 me shenjën e regjistrimit „jenki-juniform-hotel-bravo-delta“ (YU-HBD). Fillimisht, fluturakja është dorëzuar

ndryshme nga fusha e Sekretariatit Repub-likan për Punë të Brendshme (SRPB). gjatë kësaj, vëmendja ishte më shumë e drejtuar kah mbikqyrja e kufijve me vendet fqinje, Bull-garinë, greqinë dhe Shqipërinë, ndërsa nuk u lanë pas dore edhe operacionet rutinore të policisë dhe ato humanitare me interes për RS të Maqedonisë dhe Federatës Jugosllave.Por, fatkeqësisht, në vjeshtën e vitit 1972 helikopteri i parë dhe i vetëm në atë kohë në Maqedoni u shkatërrua në një aksident që ndodhi gjatë mbështetjes së një opera-cioni për zbardhje të vrasjes monstrueze e cila kishte ndodhur në rajonin e fshatrave Urviç dhe Jelovjan, në Malin Shar, në afërsi të Tetovës. Sipas dëshmitarëve, aksidenti me helikopterin AB.206А-1 kishte ndodhur në atë moment kur fluturakja me rotorin e bish-tit kishte goditur në një dru gjatë tentimit të

„BELL 206“ SHKRUAN HISTORINË

„BELL“ NË QIELLIN E MAQEDONISË

Foto nga Faqja kryesore: Helikopteri aB.206B-2. Helikopteri i parë që valëviti Flamurin e repuBlikës së maqedonisë, dHe Helikopteri i parë i maqedonisë i sHënuar në regjistrin Z3 të avionëve të maqedonisë (foto: igor Bozhinovski)

1. Helikopteri i parë „Bell 206“, i dorëZuar në qendrën për trajnim të pilotëve, me sHenjën usHtarake identiFikuese të maqedonisë „401“, emBlemën e qtp dHe sHenjën e Forcave ajrore të maqedonisë (foto: igor Bozhinovski)

2. Helikopteri aB.206B-2, solunska glava, në pranverë të vitit 1991 (foto nga arkivi igor Bozhinovski)

3. Helikopteri i parë „Bell 206“, i dorëZuar në qendrën për trajnim të pilotëve më 2 korrik 2013 (foto: kriostijan alinger)

4. Helikopteri i parë „Bell 206“, i dorëZuar në qendrën për trajnim i vërejtur në Belgjikë më 28 gusHt 2010 (foto: stefan de suter)

dhe ka funksionuar me ski të ulëta të cilat më vonë janë zëvendësuar me ski të reja të tipit më të lartë.Në procesin e dezintegrimit të SFRJ-së, për Maqedoninë, një rol vendim-tar ka luajtur Ministria e Punëve të Brendshme (MPB), e cila ishte forca e vetme e organizuar dhe dhe abso-lutisht lojale në të cilën në atë kohë mundej të mbështetet shteti i Maqe-donisë. Në ato kohëra turbulente MPB kishte në dispozicion vetëm helikopterin AB.206B-2 i cili shfrytëzo-hej për mbikqyrje të vazhdueshme të aktiviteteve dhe tërheqjes së armatës së fuqishme ,,federale” nga vendi ynë.Helikopteri AB.206B-2 hyri në histori si helikopteri i parë i Maqedonisë të cilit i është ngjitur flamuri i Repub-likës së Maqedonisë. Më 21 prill 1994 helikopteri akoma edhe njëherë u shënua në historinë e aviacionit të Maqedonisë kur në trupin e flutur-akes përfundimisht qe ngjitur edhe shenja kombëtare e regjistrimit „zulu-tre-hotel-hotel-alfa“ (Z3-HHA), me çka helikopteri i policisë AB.206B-2 u bë helikopter i parë i Maqedonsië i shënuar në regjistrin Z3 të fluturakeve të Maqedonsië.Në Maqedoninë e pavarur helikopteri policor AB.206B-2 pësoi disa ndry-shime vizuele. Kështu, gjatë servisimit të regullt në qendrën e autorizuar për servisim në Britaninë e Madhe flutur-akes iu kryej zëvendësim i skemës së vjetër ngjyrë të çelë të kaltërt duke e ngjyrosur atë në një ngjyrë të re dhe më moderne të kaltërt të erët, dhe e gjithë kjo në një pako për freskim edhe të enterierit të fluturakes. Paralelisht me zhvilimin e njësisë së helikopterit të MPB-së, sot e njohur me emrin „Jastrebi“, erdhi edhe deri në lirimin e helikopterit AB.206B-2 nga pjesa kryesore e punëve të MPB-së dhe duke e drejtuar atë për shërbime tra-jnuese të pilotëve ekzistues dhe të ardhshëm për nevojat e MPB-së. Me regjistrimin e ri të fluturakeve të MPB-së helikopteri AB.206B-2 fitoi shenjë të re regjistrimi – „majk-alfa-papa-seven-seven-fajv-ziro“ (MAP-7750). Fluturimi i parë me këtë regjistrim nga helikopteri AB.206B-2 u krye më 26 prill 2012. Njëra nga detyrat e fundit që u krye me sukses me he-likopterin AB.206B-2 ishte mbitrajnimi për fluturim me fluturake të tipit „Bell 206“ për katër instrukturorët e Qen-drës për Trajnim të Pilotëve, proces ky që përfundoi me sukses në dhjetor 2012.Më 1 shtator 2013 mbyllen 40 vite jubilare nga momenti kur helikopteri policor AB.206B-2 nisi t’i shërbejë Maqedonisë dhe qytetarëve të saj. Edhe përkundër asaj se bëhet fjalë për një helikopter shumë të vjetëruar, mund të vërehet se kujdesi i veçantë ndaj fluturakes nga njësia helikop-terike e MPB-së dhe servisimi dhe modernizimi i tij i pandërprerë në qen-dra servisimi të autorizuara ka bërë që helikopteri i policisë AB.206B-2 sot të jetë në një gjendje shumë të mirë, dhe

helikopter mban numrin indentifikues të fabrikës 4090, është i prodhuar në SHBA në vitin 1990 nga „Elbit Sys-tems” dhe është blerë në tregun ko-mercial në Belgjikë ku ka fluturuar me shenjën e regjistrimit N73LV.Deri në fund të vitit 2013 në QTP do të dorëzohet edhe helikopteri i fundit i katërt „Bell 206B-3“, i cili tanimë është blerë, por është dërguar në qendër servisimi të autorizuar për servisim të plotë të rregullt dhe lyerje në ske-mën e ardhshme standarde të flutur-akeve të QTP sipas së cilës së shpejti do të përshtaten edhe helikopterët tjerë të blerë pranuar deri më tani. Në ndërkohë, tri helikopterët „Bell 206“

vazhdojnë të përdoren për trajnim të pilotëve të ardhshëm të Maqedo-nisë. Në këtë kontekst, është me in-teres të veçantë të vërehet momenti i ardhshëm historik: më 25 korrik 2013 fluturimin e parë me helikopter vetëvetiu e kryen katër kadetë të QTP nga brezi i parë historik. Këto kadetë filluan shkollimin në gjysmën e dytë të vitit 2012. Dhe, sipas dinamikës së paraparë, në fillim të vitit 2014 do të promovohen në pilotë të forcave ajrore ushtarake të Maqedonisë me gradën toger. Sipas marrëveshjes midis Ministrisë së Mbrojtjes dhe „El-bit Systems“, katër helikopterët „Bell 206“ do të jenë në pronësi të Maqe-donisë deri në vitin 2019.

Igor Bozhinovski

vizuelisht të duket si një fluturake e re.

„BELL 206“ NË SHËRBIM TË qENDRËS PËR TRAJNIM TË PILOTËVE Paralelisht me jubilenë e helikopterit AB.206B-2 në këtë tekst do të ndale-mi edhe në dy ngjarje me rëndësi histo-rike për Maqedoninë. gjegjësisht, gjatë muajit korrik 2013 në Qendrën për Tra-jnim të Pilotëve u dorëzuan edhe dy helikopterë „Bell 206“, me çka flota e QTP-së u rit në tre fluturake të këtij lloji. Helikopteri i parë „Bell 206B xhetrenx-her 3“ (Bell 206B Jet Ranger III) fluturoi në Petrovc nga Irlanda më 22 nëntor 2012 dhe mbante shenjë regjistrimi të irlandeze EI-MER. Pas përfundimit të pranimit të fluturakes e cila mban num-rin identifikues 4513, regjistrimi irlan-dez qe zëvendësuar me shenjën ush-tarako-identifikuese të Maqedonisë „401“. Fluturakja „Bell 206B-3“ arrijti në QTP më 2 korrik 2013 përmes rrugës, i hipur në kamion. Kjo fluturake është prodhuar në vitin 1995 dhe është blerë në tregun komercial në gjermani ku e njëjta ka operuar nën shenjën e regjis-truar D-HTRI. Për shkak të referencës do të përmendim se ky helikopter mban numrin identifikues të fabrikës 4331, ndërsa nga pranimi në QTP morri shenjën ushtarake identifikuese nga Maqedonia „402“. Helikopteri i tretë „Bell 206B-3“ fluturoi në QTP më 15 korrik 2013, dhe shpejtë pas kësaj fil-loi të operojë nën shenjën ushtarako identifkuese të Maqedonisë „403“. Ky

23

24

„Mburroja” ju paraqetKUFIRI UJOR qË KA KINA, TENSIONET ME TAIVANIN, MOSMARRËVESHJET ME JAPONINË RRETH KUFIRIT DETAR DHE JOSTABILITETI I GADISHULLIT KOREAN, BËRI qË ARMATA KINEZE TË ZHVILLOJË MJETE BASHKËKOHORE LUFTARAKE TË MARINËS DETARE DHE NJËSIVE TË DESANTE MARINARE. NJËRA NGA ATO ËSHTË EDHE MJETI LUFTARAK AMFIB ZBD-2000, NË BAZË TË SË CILËS U ZHVILLUA FAMILJA E MJETEVE LUFTARAKE AMFIBE. GJEGJËSISHT, MË TË ZHVILLUARA JANË VERSIONET: ZBD-2000, TRANSPORTUES I BLINDUAR I PAJISUR ME MITROLOZ TË RËNDË 12,7 MM; ZBD-CCV, MJET KOMANDUES; ZBD-ARV, VERSIONI PËR TËRHEqJE DHE RIPARIME; ZTD-05, TANKS I LEHTE AMFIB ME TOP 105 MM; ZBD-05 MJET AMFIB LUFTARAK I MARINËS DESANTE TË KËMBËSORISË, I PAJISUR ME TOP AUTOMATIK 30 MM DHE DY LANSUES ANTI BLINUES SI DHE DY LANSUES TJERË RAKETORE. наведува ракети и др. MOMENTALISHT, FAMILJA E MJETEVE ZBD-2000 JANË MJETE LUFTARAKE UJORE MË TË SHPEJTAT NË BOTË . PËRNDRYSHE, PROJEKTI ZBD-2000 U REALIZUA NGA KOMPANIA „HUNAN JIANGLU MACHINERY GROUP”, E CILA ËSHTË PJESË E KORPARATËS KINEZE SË INDUSTRISË SË SHËRBIMEVE „NORINCO”. MJETET NGA FAMILJA ZBD-2000 PËR HERË TË PARË SHFAqEN PUBLIKISHT NË VITIN 2006.NË KËTË TEKST DO T’JU PREZANTOJMË VERSIONIN ZTD-05. TRUPI BLINDUES I ZTD-05 I PËRPUNUAR NGA TARGA TË NGJITURA TË ÇELIKUT TË CILAT NË PJESËN E PËRPARME MBROJNË NGA PROEKTILET E KALIBRIT 12,7MM, NDËRSA ANËT TJERA 7,62MM DHE PREDHA TË GRANATAVE. PJESA E PËRPARME E KUBIT LUFTARAK MUNDËSON MBROJTJEN NGA PROEKTILET PANCIRE ME KALIBËR 25MM NË DISTANCË NGA 1.000M. PJESA E PËRPARME E KONSTRUKSIONIT ËSHTË E PJERRËT DHE NË TË ËSHTË VENDOSUR MBUROJË DYPJESËSHE qË AKTIVIZOHET GJATË MBUSHJES SË UJIT, NDËRSA PJESËT ANËSORE DHE PJESA E PASME E TARGËS SË BLINDUAR JANË TË VENDOSURA NË KËND TË DREJTË. NË PJESËN E PËRPARME NGA ANA E DJATHTË E KONSTRUKSIONIT ËSHTË I VENDOSUR TURBO-DIZEL MOTORI BF8M1015C, ME FORCË PREJ 585KS, NDËRSA NË ANËN E MAJTË GJENDET SHOFERI. PËR SHKAK TË SIGURISË SË KONSTURKSIONIT, KUBI LUFTARAK ËSHTË I VENDOSUR NDËRMJET PJESËS SË MESME DHE TË FUNDIT TË KONSTRUKSIONIT. NË PJESËN E PASME TË KONSTRUKSIONIT GJENDET

hapësira e njësisë së mjetit luftarak desant për vendosjen e 4 vetëve që mund të përdoret për bartjen e peshës plotësuese (në vend të ushtarëve). në pjesën e pasme është e vendosur dera desante që hapet anash. nga jashtë, në fund të konstruksionit është vendosur targa lëvizëse stabilizuese “flaps” që lëshohet përgjatë lundrimit në ujë si dhe gjatë desantimit të njësisë luftarake e gjithashtu përdoret edhe për mbrojtje plotësuese në pjesën e pasme. në pjesët e pasme anësore të konstruksionit janë të instaluara dy kanale të ujit të pajisur me lëvizës hidriko elips, që mundëson mjeti në ujë të arrijë shpejtësinë 45 km/h. përndryshe, konstruksioni i blinduar është vendosur në 2x6 rrota mbështetëse që posedojnë suspension terzionik, ndërsa rrota e parë e dytë dhe e gjashtë mbështetëse kanë amortizim hidraulik. nga pajisjet në ztd-05 është instaluar edhe gps aparat, për mbrojtje abk, sistem automatik për fikje të zjarrit, sistem digjital për kontroll të zjarit i cili përbëhet nga kompjutor balistik, pajisje shënjestre për komandirin e mjetit, komandë laseri si dhe sistem pasiv për kamerë termike në aksione luftarake gjatë natës.si armë kryesore e kubit luftarak është vendosur topi stabilizues me kaibër 105 mm. në anën e djathtë është vendosur automatiku koaksial „type-86“ 7,62x54 mm, ndërsa në hapjen e djathtë të kubit për mbrojtje anti ajrore është vendosur automatiku i rëndë „qjc-88“ 12,7x108 mm. topi përdor disa lloje granatash siç janë he, heat и apfsds-t, ku vepron në mënyrë precise gjer më 2.000 m. por, në bazë të proektilit rus 9m117 “bastion” industria e shërbimeve kineze për këtë top bëri edhe proektil raketor me shtrirje laseri të gjysmë automatikut kumulativ, që në mënyrë precize vepron në distancë prej 4 gjer më 5 km me indikacion laserik gjyswm automatik me mbushje raketore kumulative. përndryshe me këtë top veprohet edhe gjatë mbushjes së mjetit. përveç armës së kubit luftarak janë të vendosura edhe 2x4 lansues të granatave të gazit me kalibër 76 mm.

Ivica Dameski

1. Dera e desantit2. Hapja për hyrjen e ajrit3. Shportë metalike për pjesët reserve

që njëkohësisht mbron nga proektilet kumulative

4. Brendësia e kubit luftarak5. Hapja e kubit6. Antena7. Automatik i rëndë QJc-88 12,7x108 mm8. Lansues i granatave të gazit me kalibër

76 mm9. gyp për gazin e motorit10. Hapje për shoferin11. Tre periskope për shoferin12. Top stabilizues me kalibër 105 mm13. Fren gazi i topit14. Mekanizmi hidraulik për levizjen e

mburojës 15. Mburrojë valësh e dyfishtë16. Rrotori

Tanksi i lehtë amfib ZTD-05

1

2

3

22232425

26

27

25

Tanksi i lehtë amfib ZTD-05

KARAKTERISTIKAT TEKNIKO-TAKTIKE TË ZTD-05

EKUIPAZHI 4 vetë + 4 njësi desante

gJATËSIA 7,8 m

gJERËSIA 3,2 m

LARTËSIA 2,8 m

PESHA 26 ton

IMPIANT I MOTORIT Turbo disel BF8M1015c, me fuqi prej 585 ks

FORcA SPEcIFIKE 25 ks/ton

SHPEJTËSIA RRUgORE 70 km/h

SHPEJTËSIA NË UJË 45 km/h

AUTONOMIA E LËVIZJES NË TOKË 500 km

AUTONOMIA E LËVIZJES NË UJË 120 km (parashikim)

PJERRËSI PARËSOR 60%

PJERRËSI ANËSOR 30%

PENgESA VERTIKALE 70 sm

HENDEK 2 m

ARMË Top i kalibrit 105 mm, automatik koaksial Type-86 7,62x54 mm dhe automatik I rëndë QJc-88 12,7x108 mm

17. Pëlhurë mbrojtëse metalike18. Rrota mbështetëse19. Turbo disel-motor „BF8M1015c“ me fuqi

prej 585 kf20. Sistem zjarrfikës21. Shporta e kubit luftarak22. Hapsirë për vendosjen e njësisë luftarake

për 4 vetë, I cili mund të përdoret edhe për bartjen e peshës plotësuese në vend të ushtarëve

23. Kanali për ujë i lëvizësve hidrik 24. Përforcues zinxhiri25. Hapja e pasme e kanalit të ngasësve

mbështetës hidroreaktiv26. Mekanizmi hidraulik për lëvijzen e flaps

stabilizatorit27. Platforma e pasme stabilizuese “flaps”

e cila lëshohet gjatë lundrimit në ujë dhe gjatë desantimit të njësisë luftarake

4

56

78

9 1011

12 1314

15

1617181920

21

26

i vend nënshkrues i Konventës për ndalimin e municionit thërmues e nënshkruar në Osllo në vitin 2008, Republika e Maqedonisë ka marë për

obligim të lirohet nga rezervat e municionit thërmues që ka Armata e Republikës së Maqedonisë. Për këtë qëllim, Republika e Maqedonisë ka marë vendim për nënshkrim të Memoran-dum për bashkëpunim me organizatën jo-qeveritare “Ndihma kombëtare norvegjeze” („Norëegian People’s Aid“ - NPA), në shkurt të vitit 2013. Me këtë fillon realizimi praktik i procesit për lirimin e tërësishtëm të rezer-vave të munuicionuit thërmues. Si partner në këtë proces, NPA ofron ndih-mën e nevojshme teknike dhe profesionale, përderi sa procesi është i finansuar nga

MM e RM-se, Zyra e Puneve të Jashtme të Republikës së gjermanisë dhe Ministria e Jashtme e Norvegjisë. Projekti ishte i realizuar ne disa faza, ku dy fazat e para u realizuan në kompleksin Dellaboraçnica, në depon për materiale të klasës së 5 - municuion “Erebino” ku u bë një ndarje e pjesërishme e municionit thër-mues në : - furda (mbeturina të metalit dhe drurit) me qëllim të reciklimit dhe

- elementet ndërluftuese (shkrepëse, pjesë iniciale, mbushje primare dhe bazike).Në periudhën nga 10 shtatori gjer më 15 tetor, në poligonin ushtarak “Krivollak” u re-alizua faza e fundit e projektit për shkatër-rimin e municionit thërmues që e posedon ARM-ja.

gjatë kësaj faze u shkatërrua sasia e tërë e elementeve ndërluftuese të delaborimit nga municioni thërmues që posedonte Armata e Republikës së Maqedonisë, gjejgësisht 1000 mina për minahedhës 120mm M93 dhe 1448 copë aviobomba me dispenser BKF AO 2,5 RT.Minat për minahedhës 120mm N93 paraqe-sin armatim të zhvilluar në fillim të viteve të 90-ta të shekullit të kaluar, në hapësirat e ish Jugosllavisë, ndërsa aviobomba me dispens-er BKF AO 2,5 RT, është me prejardhje ruse dhe është një nga municionet thërmuese më dominante në botë.Shkatërrimi u realizua në vendin e përkohëshëm për shkatërrim me metod të detonimit “Mushanci” vend i cili është në

SHKATËRRIMI I MUNUICIONIT THËRMUES

KUJDES, BOMBË!

Njësiti EOD i Armatës së Republikës së Maqedonisë ekziston që nga vetë formimi i saj, gjer në vitin 2007 të njëjtat funksionojnë nën emrin Komisio-ne për gjetje dhe shkatërrim të mjeteve joeksploduese ndërluftuese, ndërsa nën emrin e njësive EOD që janë oficialisht të formuara me urdhër të gjeneralit të Shtatëmadhërisë në vitin 2007. Me këtë, zbatohet terminologjia në emëri-min e personelit i cili punon në shkatër-rimin e municionit shpërthyes si dhe në eliminimin e mjeteve joeksploduese ndërluftuese. Në vitin 2007 në Akademinë ushtarake “Gjeneral Mihajllo Apostollski” në Shk-

up, është realizuar kurs profesional-spe-cialistik për eliminimin e mjteve nder-luftuese joeksploduese, të cilën e kanë kryer pjestarë të njësive të ndryshme të ARM-së nga më shume garnizone. Nga këta persona janë formuar tre ekipe me nga tre pjestarë si dhe drejtues që komandon me mejtet që posedojnë këto ekipe. Gjatë vitit 2012, ekipet kanë ritur numrin e tyre me nga 6 pjestarë të rinj, pjestarë të cilët gjithashtu paraprakisht kanë kryer trajnime në Shkup dhe në EOD qendrën në Bosnje e Hercegovinë. EOD-njësitë rregullisht angazhohen në shkatërrimin e mjeteve ndërluftuese dhe joeksploduese, pas realizimit të

gjuajtjeve në poligonin e ARM-së. Përveç kësaj, ata deri më tani kanë realizuar edhe një numër të madh aktiv-itetesh në fushën e shkatërrimit të mu-nicionit të MES, të ndaluar, të vjetër dhe jopersoektiv. Si një ndër projektet më të rëndësishëm ishte projekti i shkatër-rimit minave të antikëmësorisë, projekt ky që për shkak të rëndësisë së tij u realizua tre herë edhe atë në vitin 2002, në 2003 dhe në vitin 2008. Gjatë vitit 2008 u realizua projekti për shkatërri-min e sistemeve fluturuese antiraketore “Shigjeta 2M” ndërsa në vitin 2011 edhe projekti për shkatërrimin e sistemit antiblindues “ Shturm”.

HISTORI E SHKURTËR E NJËSISË EOD TË ARM-SË

27

kuadër të poligonit të armatës “Krivollak”.Shkatërrimin e realizuan pjestarët e njësive EOD („Explosive Ordinance Disposal“) – njësit për gjetjen dhe shkatërrim të mjëteve të paeksploduara ndërluftuese. Sipas procedurës standarde dhe operative të përgatitur (PSO) prej anës së NPA dhe nga ekspertë prej ARM-së shkatërrimi është kryer në pesë „fugues të hapur“.Vetë procesi i shkatërrimit u realizua në dy faza në përputhje me Memorandumin për mirëkuptim dhe bashkëpunim dhe në dy grupe ishin të angazhuar të gjithë pjestarët e njësisë EOD.

Në fazën e parë u shkatërruan minat për minahedhës 120mm M93, ndërsa në fazën e dytë qenë shkatërruar bombat nga avio-bomba BKF.Njësitë çdo ditë në mënyrën më profesionale e kryenin këtë aktivitet pa i marë parasyesh kushtet atmosferike, të cilat për shkak të intervalit të gjatë kohor të zhvillimit të ak-tivitetit, arrinin gjer në temperatura të larta ekstreme në shtator, gjer më temperatura të ulta në fillim të tetorit, shpesh herë edhe në kushte të rënda me baltë që u krijuan si pa-sojë e rreshjeve të njëpasnjëshme gjatë asaj periudhe.Me këtë aktivitet pjestarët e njësitit EOD i plotësuan dhe i zgjëruan përvojat e tyre në shkatërrimin e municionit të vjetër dhe joper-spektiv dhe gjithashtu ishin të parët që paraq-itën procedurën teknologjike për shkatërrim të sigurtë të aviobombës me dispenser BFK dhe bombën AO 2,5 PT, të cilën për momen-tin është pjesë e armatimit në shume vende të botës.gjatë shkatërrimit njësitë EOD u vizituan nga ana e pjesmarësve në punëtorinë “Menaxh-ment dhe shkatërim i municionit”, e cila u mbajt në Republikën e Maqedonisë prej 7 gjer më 11 tetor, në kuadër të SHADOË kon-ceptit të NPA.Si verifikim për kryerjen e këtij aksioni, më 25 tetor u realizua Dita e mysafirëve të lartë, ku u organizua edhe shkatërrimi përfundimtar të

masave të fundit nga municioni thërmues.Në ditën e mysafirëve të lartë morën pjesë disa përfaqësues të lartë të MM dhe ARM, atashe ushtarake nga disa amabasada të vendeve të jashtme, përfaqësues të orga-nizatave joqeveritare, si dhe ambasadori i Republikës së gjermanisë në Republikën e gjermanisë, znj. gudrun ShtajnakerMe përfundimin e aksionit, Republika e Maqe-donisë, gjegjësisht Armata e Republikës së Maqedonisë, u lirua nga të gjitha rezervat e municionit thërmues, me ç’rast në tërësi u përmbushën kriteret e konventës në Oslo.

Vane Trajkov

Minat 120mm përmbajnë, çdonjëra nga 23 bomba më të vogla të cilat për shkak konstruksionit të minës nuk mund të ndahen veç e veç, por në procesin e delaboracionimit u është hequr vetëm stabilizatori dhe pjesa shtytëse – barutim ndërsa kontenjerët së bashku me bombat më të vogla shkatërrohet si një njësi e tërë.Për shkak të arritjes së efikasitetit opti-mal gjatë shkatërrimit dhe për shkak të parandalimit të shpërndarjes (“kick out”) të mbeturinave gjatë demontimit, këto mina shkatërrohen ku përdoren fuçitë e fituara boshe metalike nga dispenser i autobombës BFK, ku rradhiten nga shtatë mina dhe disa fuçi në çdo “fu-gasë”. Gjatë shkatërrimit është përdorur

metoda e lidhjes së të gjitha fuçive nga një fugasë në të ashtuquajturën “unazë” nga fitili detonues, i cili më tej armatoset dhe aktivizohet me ndihmën e shkrepses që digjet më ngadalë apo aktivizohet me kapsulë elektronike detonike num.8. Principi i njejtë i shkatërrimit është për-dorur edhe në fazën e dytë të shkatër-rimit të bombave të vogla AO 2,5 PT. Shkatërrimi i këtyre bombave të vogla është për një shkallë më i komplikuar për faktin se nga sasia e përmendur e 1448 dispanserëve, ku çdonjëri përmban nga 12 bomba të vogla, me delaboracio-nin fitohen 17376 copë nga këto bomba. Të gjitha këto bomba veç e veç rradhiten nga 36 copë në një fuçi dhe përsëri në disa fuçi tjera në një fausë.

PROCEDURË E SHKURTËR TEKNOLOGJIKE

28

gjedhja juaj tregoi se në ARM ka vend vetëm për më të mirët mes më të mirëve, ndërsa ata jeni ju. Jam i bindur se familjet tuaja krenohen me ju dhe

zgjedhjen tuaj që të jeni oficerë të ardhshëm në shërbim të Armatës” - i porositi Ministri i Mbrojtjes i RM-së, Talat Xhaferi, kadetëve të klasës së 17 studentë të ciklit të parë të vitit 2013/2014 në Akademinë Ushtarake. Në so-lemnitetin e Akademisë Ushtarake të RM-së, me rastin e betimit solemn të kadetëve- stu-dentë të ciklit të parë të studimeve për vitin 2013/2014, morën pjesë edhe gjenerali i Shtatëmadhërisë së ARM-së, general-nënkolo-nel goranço Koteski, zëvendës ministri i mbro-jtjes Emil Dimitriev, sekretari shtetëror Sasho Stefanovski dhe dekani i Akademisë Ushta-rake nenkoloneli Orce Popovski, si dhe familjar e miq të kadetëve.„Në katër vitet e ardhshme, me mësimin prak-tik dhe teorik sipas standardeve botërore, do të përfitoni njohuri bashkëkohore në profesio-nin ushtarak, gjegjësisht hap pas hapi profe-sorët tuaj do të ju shpien e do t’ua zbulojnë

shkathtësitë e komandimit. Jam thellësisht i bindur, se me përkushtim, punë të palod-hëshme dhe diciplinë të padyshimtë, do të ar-rini t’i realizoni të gjitha detyrat e parashtruara gjatë arsimimit tuaj në Akademinë Ushtarake” theksoi ministri Xhaferi. „Në korrik të këtij viti, si ministër i mbrojtjes pata nderin të promovoj klasën e 13 të nënkol-onelëve të motivuar dhe të arsimuar të Aka-demisë Ushtarake, apo klases së parë pas rifil-limit të Akademisë në vitin 2009. Pas katër vitesh edhe ju do të promovoheni si nënkolo-nel, me çka edhe do të fillojë angazhimi juaj profesional në Armatën e Republikës së Maqe-donisë, në Armatën e Bosnjë dhe Hercegovi-

nës, në Forcën e Sigurisë së Kosovës dhe në Armatën e Malit të Zi” - tha ministri Xhaferi.Ministri Xhaferi u fokusua edhe në pozitën e Armatës së Republikës së Maqedonisë e cila nga viti 2002 kontribon në misionet ndërkombëtare paqësore, duke vënë në dijeni se obligimi i oficerëve të ardhëshëm është që denjësisht ta përfaqësojnë armatën, brenda, në NATO, në BE dhe në operacionet e OKB-së, gjegjësisht gjithandej ku do të jetë rasti si am-bassadorë më të mirë të paqes së Rebublikës së Maqedonisë.Solemnitetit ju drejtua edhe dekani i Aka-demisë ushtarake, kolonel Orce Popovski, ku theksoi se para kadetëve prijnë ditë të vështira, ku profesorët do të kërkojnë dituri, ndërsa komandirët diciplinë. „Për të arritur suk-ses duhet mund të madh dhe njëkohësisht të këni një qëllim, pra të bëheni oficerë dhe lider të shkëlqyer” theksoi dekani Popvski. Betimin solemn e dhanë 31 kadetë, nga të cilët 26 nga Republika e Maqedonisë, nga dy kadetë nga Mali i Zi dhe Kosova, si dhe një kadet nga Bos-nja e Hercegovina.

R.М.

Betimi solemn i kadetëve-studentëve të ciklit të parë të studimeve në vitin 2013/2014

VEND VETËM PËR MË TË MIRËT

29

SINERGJIA NË FUSHËBETEJË

„SHKËLQIMI I MAQEDONISË 9“hkëlqimi i Maqedonisë 9“ është një vazhdimësi e një sërë stërvitjesh bazuar në skenarin e sajuar për op-eracione të ruajtjes së paqes të ud-

hëhequra nga NATO dhe të deleguara nga OKB. Stërvitja kishte për qëllim të tregojë nivelin e arritur të ndërveprimit dhe të ofrojë një pasqyrë të gatishmërisë luftarake të një-sive të deklaruara për përdorim në operacio-net e drejtuara nga NATO.Themelimi i forcave për detyra të veçanta si formë tejet komplekse është një sfidë edhe për ushtritë më të mëdha dhe më moderne dhe paraqet majen më të lartë të një organi-zate ushtarake. Ushtria arriti të bëjë atë dy

herë në më pak se një muaj dhe nga mod-estia nuk mbi atë se ç’farë mund të bëjnë oficerët tanë“ tha gjeneral-majori Metodi Ve-liçkovski në brifingun para stërvitjes „Shkëlq-imi i Maqedonisë 9“.Stërvitja u ndoq nga 1300 pjesëmarrës dhe si drejtor i kësaj stërvitje të rëndësishme u emërua koloneli Zoran Ilov. Skenari parashi-konte 33 ngjarje dhe 60 incidente, me ma-sat e sigurisë maksimale të marra kundër rreziqeve të mundshme.Në aktin e ceremonisë së hapjes së „Shkëlq-imi të Maqedonisë 9“, para pjesëmarrësve në stërvitje u drejtua zëvendës komandanti i Komandës për Operacione të Përbashkëta

NË POLIGONIN USHTARAK “KRIVOLLAK” DHE NË qENDRËN E TRAJNIMIT “PEPELISHTË” NGA 14 - 18 TETOR U REALIZUA STËRVITJA USHTARAKO-TAKTIKE “SHKËLqIMI I MAqEDONISË 9”. STËRVITJA U PARAPRI NGA PARAPËRGATITJET INDIVIDUALE DHE KOLEKTIVE ME qËLLIM TË KRYHET TRAJNIMI DHE PRAKTIKIMI NË SITUATA TË NDRYSHME, NË PËRPUTHJE ME LISTËN E DETYRAVE qË DUHET KRYER GJATË OPERACIONEVE TË NATO-S NË MBËSHTETJE TË PAqES

30

( KOP ), gjeneral brigade Doc . Dr. Muhamet Racaj, i cili theksoi se zbatimi i stërvitjes ,„Shkëlqimi i Maqedonisë 9“ për Armatën e Republikës së Maqedonisë është një detyrë me prioritet të lartë, nga ku do të del edhe vetë –vlerësimi i Nivelit 2 të Këmbësorisë së Mesme të Batalionit dhe vlerësimi i NATO-s për spitalin e lehtë manovrik.gjithashtu, ai vuri në dukje se notat e larta që ata marrin në vazhdimësi nga NATO në kryerjen e misioneve paqeruajtëse, por edhe për realizimin e stërvitjeve teknike për vlerësi-min e njësive të deklaruara, me garancinë më të madhe tha se këtë, edhe pse një stërvitje komplekse, do t’a realizojmë me sukses.Sipas skenarit, stërvitja u realizua në katër faza dhe përfundoi më 18 tetor me konfer-encën fillestare për vlerësimin e arritjeve. VLËRËSIMI I SPITALIT TË LEHTË MANOVRIK NË KUADËR TË STËRVITJES „SHKËLqIMI I MAqEDONISË 9“Më 15 tetor 2013 në Qendrën e Trajnimit „Pepelishtë” në kuadër të stërvitjes „Shkëlq-imi i Maqedonisë 9”, filloi procesi i vlerësimit të NATO-s për spitalin e lehtë manovrues. Sipas konceptit të aftësive operative u vlerë-sua edhe ndërveprimi i spitalit, i cili është një parakusht kryesor për zbatimin e niveleve të mëposhtme të vlerësimit në përputhje me këtë koncept.Vlerësimin NATO 1 e ka kryer ekipi i vlerësim-it i NATO-s , i udhëhequr nga drejtori i ekipit vlerësues, koloneli Viktor Ukrainec. Për zbati-min e suksesshëm të veprimtarisë, ekipi i vlerësimit ka marrë pjesë në procesin e plani-fikimit të stërvitjes, në përgatitjen e skenarit të stërvitjes dhe në përgatitjen e listës së

ngjarjeve dhe incidenteve.Sipas skenarit të stërvitjes është vlerësuar zbatimi i procedurave standarde operative për MAScAL (situata kur kemi një numër ma-siv të të plagosurve rëndë): dhënia e ndihmës së parë, pranimi, përzgjedhja, trajtimi kirurgjik, stabilizimi në spitalin e lehtë manovrik dhe evakuimi mjekësor nga ajri, nëse është i nevo-jshëm trajtimi i nivelit më të lartë të kujdesit.Duhet të theksohet përdorimi i makiazhit për prezantimin sa më real të lëndimeve me metodën „Mulazh”, me ç’rast ishte i an-gazhuar një ekip i posaçëm për të realizuar këtë aktivitet.Në shëtitje nëpër aktivitetet në Krivollak ishte shefi i Shtabit , gjeneral nënkolonel goranço Koteski, komandanti i KBO, gjeneral major

Në korniza të stërvitjes „Shkëlqimi i Maqedonisë 9“, më 15 tetor 2013 pjesëmarrësit në stërvitje realizuan një aksion humanitar, si pjesë e aktiviteteve të planifikuara në kuadër të stërvitjes, për donacion në Shkollën e Mesme Shtetërore për arsimim dhe rehabilitim „Shkëndija” - Shtip.

Donacioni nga ARM, i cili përfshinte një pako ushqimore

njëditore nga e gjithë udhëheqësia e përgjithshme e stërvitjes dhe spitalit polak në emër të pjesëmarrësve të stërvitjes „Shkëlqimi i Maqedonisë 9“, u dorëzua nga delegacioni i pjesëmarrësve në stërvitje. Në ndarjen e donacionit morën pjesë, përfaqësues të autoriteteve lokale dhe përfaqësues të mediave lokale.

Drejtori i SHMSH „Shkëndija”

DONACION NË SHMSH „SHKËNDIJA“ - SHTIP NË KUADËR TË STËRVITJES „SHKËLqIMI I MAqEDONISË 9“

31

Metodi Veliçkovski dhe komandanti i bpmk, gjeneral brigade Paul Arsoski.NATO vlerësimi i Nivelit 1 është i një rëndësie të madhe për spitalin e lehtë manovrues dhe për ARM-në, për arsye se për herë të parë ndodh vlerësimi i këtij lloji të njësisë, e cila ishte e deklaruar në lidhje me misionet e drej-tuara nga NATO, BE apo OKB.

VLERËSIMI I BATALIONI TË KËMBËSORISË SË GRUPIT TË MËSËM (BKGM)Më 16 tetor 2013, në orët e mëngjesit, Batalioni i Këmbësorisë së grupit të Mësëm (BKgM) me sukses kreu një marshim nga ka-zerma „Boro Menkov’ “ në Kumanovë deri në Poligonin Ushtarak (PU) „Krivollak“ me ç’rast stërvitja „Shkëlqimi i Maqedonisë 9“ hyri në fazën përfundimtare. Anëtarët e Brigadës së parë këmbësorike të mekanizuar e perfor-muan marshin duke formuar rradhë prej mbi 180 automjete, si një nga veprimet e larta ushtarake me të cilën dhe filloi vlerësimi i kësaj njësie në përputhje me konceptin e vlerësimit të NATO-s.Deri në fund të ditës BKgM në PU „Krivolak“ vlerësohej përmes zgjidhjes së më shumë ng-jarjeve dhe incidenteve, duke kryer detyrat e mëposhtme: blokim të rrugës, procedura për gjetjen e një mjeti shpërthyes, përcjellje dhe sulmim të rradhës, krijimin e pikës së kontrollit të përhershëm dhe të lëvizshëm, patrullë zbu-luese dhe mobile, procedura në bazë të sulmit artilerik, sulmit ajror, kordone dhe kërkime, re-agim në tokën e kontaminuar, evakuimin e të tjerëve të plagosur dhe të sëmurë (MEDEVAc , cASEVAc) etj. Në të njëjtën kohë ka vazh-duar vlerësimi i NATO-s për Spitalin e lehtë manovrik, i cili u zhvillua në QT „Pepelishte“.Deri në fund të ditës projekti u përfundua në fushën e bashkëpunimit civilo-ushtarak në rregullimin e mjedisit, me të cilin është paraparë që pjesëtarët e Batalionit të Inx-hinierisë nga brigada e parë e këmbësorisë të mekanizuar të eliminojnë mbeturinat në afërsi të fshatit Krivolak për të krijuar një mjedis më të pastër dhe të shëndetshëm.

STËRVITJA TAKTIKE ME qITJE (STMq) NË TEMË „BATALIONI I PËRFORCUAR MEKANIK I KËMBËSORISË NË SULM“Më 17 tetor në kuadër të stërvitjes në Poligonin Ushtarak Krivollak për Ditën e Personaliteteve të Shquar u realizua stër-vitja taktike me qitje “Batalioni i përforc-uar mekanik i këmbësorisë në sulm”. Në ditën për personalitete të shquar morrën pjesë: Presidenti i Republikës dhe Koman-

Shtip shprehu kënaqësinë dhe vlerësimin për humanizmin e ARM-së, me ç’rast përfaqësuesit e udhëheqësisë i dorëzuan një punim të punuar me dorë.

Dorëzimi i donacionit përfaqëson vërtetim për bashkëpunimin civilo-ushtarak të Armatës së Republikës së Maqedonisë me qytetarët vendor, me ç’rast edhe një herë në vepër u vërtetua humanizmi i tyre.

32

danti Suprem i Forcave të Armatosura, Dr. gjorgje Ivanov, Ministri i Mbrojtjes së Republikës së Maqedonisë, Talat Xhaferi, Shefi i Shtabit të Përgjithshëm gjeneral nënkolonel goranço Koteski, komandanti i Komandës së Përbashkët Operative të ARM-së, gjeneral major Metodija Veliçkovski, anëtarë të Kuven-dit të Maqedonisë, përfaqësues të Qe-verisë, atashe ushtarak të akredituar në vend, përfaqësues të Zyrës për Lidhje të NATO-s, kryetari i komunës së Shtipit dhe personalitete të tjera të larta.Stërvitja taktike me qitje u realizua me njësitë e deklaruara të BKgM dhe njësitë tjera të gjinive, njësive logjistike

dhe shërbimit luftarak mbështetës. Pjesëmarrësit në PU “Krivollak» përkrah zbatimit praktik të taktikave dhe pro-cedurave për kryerjen e veprimeve luf-tarake ofensive, demonstruan edhe trajnime superiore në kryerjen e qitjes të ndryshme nga këmbësoria, artileria dhe armët e vogla me mbështetje efektive ajrore për BKgM.Pas stërvitjes, Presidenti Ivanov përgëzoi pjesëmarrësit në stërvitje për rezultatet e arritura, dhe vuri në dukje se ushtria mund të kryejë shumë vep-rime komplekse luftarake sulmuese të cilat janë në përputhje me standardet e NATO-s.

ARM - UshtRiA e vetMe në RAjon dhe në evRopë, e vleRësUAR në nivelin e vleRësiMit të BAtAlionit të GRUpit lUftARAkMë 18 tetor 2013 përfundoi vetë -vlerësimit i nivelit 2 të Batalionit të Këmbësorisë të Grupit të Mesëm (BKGM) dhe vlerësimi i NA-TO-s i Nivelit -1 për Spitalin e Lehtë Manovrik (SLM), sipas Konceptit për aftësi operative.Në përputhje me planin dhe skenarin për realizimin e stërvitjes, BKGM nga brigada e parë e këmbësorisë të mekanizuar gjatë vlerësimit i realizoi këto aktivitete: shoqërim-in e një radhe humanitare me reagim nga një mjeti shpërthyes i improvizuar, vendosjen e një vend-vëzhgimi, sigurimin e bazës me kontrollin e turmës dhe fillimin e negociat-ave, patrullim dhe ngritja e një postblloku të përkohshëm, kërkim, patrullim me një pajisje të improvizuar shpërthyese, veprim në ras-tin e sulmit të këmbësorisë dhe artilerisë në bazë dhe MEDEVAC, si edhe realizimin e op-eracioneve ofanzive. Spitali i Lehtë Manovrik (SLM ) u vlerësua në procedurat standarde operative për ofrimin e ndihmës së parë pranimin, përzgjedhjen, trajtimin dhe stabiliz-imin kirurgjikal.Në përputhje me konceptin e aftësive opera-cionale, komandantët e njësive të deklaruar ( BKGM dhe SLM ) pranuan vlerësimin e një-sive të tyre për kryerjen e misioneve jashtë territorit të pavarur si pjesë e një njësie të lartë. Vlerësimi u bë nga ekipi vlerësues i përbërë nga vlerësuesit me përvojë dhe të certifikuar.

Përveç kësaj , 17 tetori ishte edhe dita e fun-dit e vetëvlerësimit, me ç’rast edhe praktiki-sht përfundoi stërvitja e „Shkëlqimi i Maqe-donisë 9”.Më 18 tetor , njësitë u kthyen në garnizonet e tyre.Kjo stërvitje ishte një gamë komplekse dhe më e madhja ndonjëherë e realizuar, marrë parasysh numrin e pjesëmarrësve (rreth 1,300 pjesëtarë të ARM-së), por duke përdorur përvojën e fituar dhe mësimet e nxjerra nga stërvitjet e mëparshme dhe pjesëmarrja në misionet në Afganistan dhe Irak, stërvitja u zbatua me sukses dhe arriti qëllimin e pritur.

Çasllav Stojmanov

Shefi i Shtabit, gjeneral nënkolonel go-ranço Koteski theksoi se sot u realizua stërvitja më e madhe dhe më komplekse që deri tani është realizuar nga ana e ARM-së që nga formimi i saj, për shkak të pjesëmarrjes së të gjitha gjinive dhe llojeve në ushtri, duke e vlerësuar stër-vitjen me notë shumë të lartë.„Unë jam ushtar i Republikës së Maqe-donisë, misioni im është numër një, kurrë nuk do të dorëzohem, kurrë nuk do të pranojë humbje, kurrë nuk do të lë shokun e rënë, Unë jam luftëtar dhe anëtar i ekipit“, ishin fjalët që e prëcollën presidentin dhe komandantin suprem gjorge Ivanov nga poligoni „Krivollak“.

33

idhur me nismën „Black Sea Ro-tation Forces“ dhe programin për bashkimin e kontakt-ekipeve në SHBA për vitin fiskal 2013, në periud-

hë nga 16 gjer më 20 shtator të vitit 2013, u mbajt seminar në fushën e shërbimeve të intelegjencës, në kazermën „Panzer“, në afërsi të vendit të quajtur Bublingen (2km) dhe qytetit të Shtutgardit (18km) në gjermani. Në këtë seminar morën pjesë tre pjëstarë nga Armata e Republikës së Maqedonisë, si dhe përfaqësues nga R. e Serbisë (3), R. e Malit të Zi (2), R. e Bull-garisë (3) dhe R. e Rumanisë (3), ndërsa seminari u organizua nga ana e trupave të marinës të armatës së SHBA-ve, nën kom-andën e SHBA-së në Europë.Seminari pati për qëllim shkëmbimin e informative mes popujve partnerë në koalicion në nivel “jokualifikues” si dhe zgjërimin e njohurive në planifikimin e op-eracioneve të shërbimeve të intelegjencës, duke përdorur aplikacionet nga përgaditjet e operacioneve të intelegjencës të mjedisit operativ (IPOM) – Intelligence Preparation of the Operational Environment (IPOE) dhe elementet nga cilki i intelegjencës (In-telligence cycle). gjithashtu, njohuri të Bc të popujve partner me taktikat, teknikat dhe procedurat operative standarde të in-telegjencës të NATO-s gjatë operacioneve të koalicionit.Temat e seminarit ishtin të përpunuara përmes ligjeratave teorike nga ana e ligje-ruesve, ku pasoi panel diskutimi në grupe në skenare të dhëna ku u shkëmbyen për-voja praktike gjatë kryerjes së misioneve paqëruajtëse në regjionet e krizës në botë.gjatë seminarit, qenë shqyrtuar procedur-at e personelit të intelegjencës gjatë PSVU (Procesi i Sjelljes së Vendimit Ushtarak) në rrethinë multinacionale, ku gjatë pjesës teorike dhe panel diskutimit erdhi në për-fundim se PSVU nuk është i unifikuar në vendet e NATO-s dhe se qëllimi që duhet të arrihet është e njejtë, por mënyrat për arritjen e këtij qëllim janë të ndryshme.Si pjesë e temave të përpunuara ishte edhe ndërmarja e masave për zbulim dhe sulm të rrjetit kundërshtar për përpunimin e IEN (Information exchange network). Theksi u

vu në masat të cilat duhen ndërmarë me qëllim të zbulimit të grupit të caktuar grup i cili vepron në terren në organizimin dhe imponimin e IEN. Si shembull u cek, se nuk është i lejuar që incident me IEN të jetë i anashkaluar dhe të ngelet pa u hetuar me qëllim që të vihen gjurmët e keqbërësit.gjatë kohës së seminarit, pjestari i tru-pave të marinës të SHBA-ve nga qendra e sistemeve inkomponuese kompjuterike, ceku mënyrat e minimizimit të kërcënimit përgjatë arritjes së forcave vetanake në loklacione të reja. Në seminar u shqyrtua edhe siguria e limaneve para arritjes së anijeve mike. Në vendin ku duhet të arrijnë forcat vetanake, ndërmeren aktivitetet vi-juese : dërgonen pararpjë të intelegjencës ku vërehet kanosja e rrezikut (eksiztimi i grupeve kriminale, sëmundjet, urretja ndaj forcave mikem etj.); këto informata më së shpeshti merren nga institucionet oficiale shtetërore, biseda me banorët lokal, për-cjellja e mediave publike, hulumtimet vizu-ele në terren, etj,; analizë e infrastruktyurës eksiztuese, (kjo e fundit a jep mundësinë për veprim ndaj forcave mike) raportimi i personit përgjegjës për gjendjen në terren si dhe marrjen e vendimit në bazë të njo-hurive të mara.Hapat nga kjo temë duhen marë para-syesh para shtrirjes së trupave në një mis-ion të ri multinacional paqëruajtës jashtë vendit, gjegjësisht të ndërmeren masa për dërgimin e një ekipi të intelegjencës që do ta konstatonin rrethinën operative, do të definonin ndikimet në rrethinë dhe do të definonin kërcënimin në qëllimin përfun-dimtar – kryerjen e përgaditjevë kualitative para fillimit të misioneve, e me këtë edhe kryerje më të mirë dhe më të sigurtë të detyrës së dhënë. Zgjërimi dhe konfirmimi i njohurive do mund të bëhej edhe përmes bashkëpunimeve multilaterale dhe bilater-ale.Si temë që u shqyrtua dhe që në bazë të kësaj u dhanë propozime të caktuara, u morë parasyesh edhe prevenimi i zmad-huar i tregtisë me njerëz , mes të cilave edhe migrimi i mundshëm të njerëzve nga vatrat e krizës si dhe gravitimi i hapsirës së vendeve pjesëmarëëse në seminar, ishte

Seminar për zgjerimin e njohurive dhe planifikimin e operacioneve të inteligjencës

SFIDAT E REJA NË SHËRBIMET E INTELiGJENCËS

temë e cila nuk u definuan sistemet për regjistrim dhe zbulim të identitetit (Bio-metric). Këto sisteme plotësohen me të dhëna të personave të cilët qëndrojnë në një vend të caktuar (marrja e gjurmëve të gishtit dhe skanim i bebëzës së syrit) si dhe gjurmë të zëvendësuara të mara nga vendet ku kanë ndodhur incidentet. gjatë skenimit me mjete të tilla gjatë hyrjes në objekt, në ndonjë bazë apo pikë të kontrol-lit, mund të zbulohet prezenca e person-ave radikal në lokacione të qeta apo lo-kacione ku kryhen misionet paqëruajtëse, në qoftë se azhurohen me kohë ndrimet dhe plotësimet e bazës me të dhëna per-sonale.Si problem aktual botëror u cek gjithash-tu edhe parandalimi i sajber terorrizmit, gjegjësisht zhvillimi i vazhdueshëm i teknologjisë informatike si dhe mundësia që ajo të përdoret nga ana e grupeve ter-roriste. U theksua edhe procedura kom-plekse për të hyrë në këto sisteme- mash net rrjetet (Mash Net Netëorks), me qël-lim që të shqyrtimin e qëllimeve të forcave armike, e me keëtë të veprohet në mënyrë preventive. Dukë përcjellur aktualitetet botërore për intensivikimin e mbrojtjes nga sajber- terrorizmi, në Ballkan ndërmeren masa preventive për instalimin e sistemit të mbrojtjes dhe strategji për mbrojte nga ky lloj i terrorizmi. Është e nevojshme që institiucionet e sigurisë ne vend t’i ndjekin trendet e reja të sajber-terrorizmit dhe gjithashtu të jenë të përgatitur për të marë qëndrim të përbashkët për hartimin e strategjisë dhe sistemit për mbrojtje nga ndonjë sulm të tillë eventual.Ky trend i organizimit të seminareve nga fusha e intelegjencës në kuadër të ko-alicionit në luftë kundër terrorizmit do të ndiqet edhe në të ardhmen. Shkëmbimi i përvojave gjatë misioneve paqëruajtëse, përmirsimi i mënyrës së veprimit të op-eracioneve të intelegjencësdhe unifikimi të procedurave dhe hapave të ndërmara në situata të ndryshme, janë një ndër el-ementet kruciale për mbarvajtjen e suksse-shme të operacioneve të intelegjencës dhe për mundjen ndaj armikut potencial.

Dragan Ristov

34

Kupa e pestë nË Futsal për Paqe- Shkupi 2013

Ministria e Mbrojtjes dhe ARM – nikoqirë të Projektit Ndërkombëtar Ushtarako-Sportiv

që ARM, MM dhe Republika e Maqedonisë të jenë vend-nikoqir në Kupën e Pestë Futsal për Paqe në vitin 2013.Bartës i këtij aktiviteti ishte Këshilli për Sporte Ndërkombëtare Ushtarake në MM dhe SHP të ARM-së, që në kooordinim me ZSHSHP të ARM-së, general-nënkolonel Naser Sejdini, dhe përgjegjësit për Futsal në ARM, me për-cjellës nga PU 4803 Shkup, përfaqësues nga PU 3562 Shkup dhe pjesëmarrje aktive të orkestrës ushtarake, në mënyrë shumë të suk-sesshme dhe profesionale e organizuan dhe realizuan Futsalin e Pestë për Paqe që u reali-zua në Shkup, në Republikën e Maqedonisë.Mbështetja nga ana e ministrit të Mbrojtjes dhe nga shefi i Shtabit të Përgjithshëm së ARM-së ishin si nxitës për personelin e tërë të inkuadruar në realizimin e projektit, ta përfaqë-sojnë Armatën e Republikës së Maqedonisë, Ministrinë e Mbrojtjes dhe Republikën e Maqe-donisë në dritën më të mirë.Anëtarët nga Federate e Futbollit të Maqedo-

inistria e Mbrojtjes në vitin 2005 lëshoi kërkesë për tu pranuar si anëtare në or-ganizatën më të madhe sportive ushta-rake, KNSU (Këshillin Ndërkombëtar për Sporte Ushtarake - cISM, në tekstin e

mëtejmë KNSU) me bazë të përherëshme në Bruksel, ndërsa pastaj morrëm edhe përgjigje se jemi të pranuar si anëtarë të 127 të KNSU. Sot kjo familje sportive botërore numëron 133 vende-anëtare. Kushti themelor për të qenë anëtare e kësaj organizate botërore ushtarako-sportive (cISM) është që vendi të jetë anëtare e Kombeve të Bashkuara dhe të ketë armatë të veten. Projekti ,,Kupa Futsal për Paqe” filloi si ide e sekretarit të përgjithshëm të KNSU (cISM), me mbështetje të autoriteteve më të larta nga Brukseli, në seminarin e mbajtur ,,Sport për Paqe” në vitin 2007 gjatë kohës së Lojërave të 4-ta Ushtarako-Olimipike në Indi.Projekti ishte i vlerësuar si një nismë e fuq-ishme për ndërtim të paqes përmes sportit dhe përmbush mesazhin thelbësor të KNSU, ,,Miqësi për Paqe”.Bordi i drejtorëve i KNSU me vendimin e marrë në Monako në vitin 2009 e filloi realizimin e projektit dhe për mbajtjejn e saj të parë ishte e përzgjedhur Republika e Serbisë, e cila në Prill të vitit 2009 ishte vendi-nikoqir dhe përgjatë saj filloi Kupa e Parë në Fustal për Paqe me ar-matat nga të gjitha vendet të cilat ishin pjesë përbërëse të ish-Jugosllavisë.Pastaj organizatorë-nikoqir ishin Forcat e Ar-matosura të Kroacisë në vitin 2010, Forcat e Armatosura të Sllovenisë në vitin 2011 dhe në vitin 2012 nikoqir ishin Forcat e Armatosura të Malit të Zi, kur në mënyrë solemne edhe u pranua flamuri i KNSU (cISM) dhe filloi procesi

35

nisë në mënyrë profesionale i udhëhoqën të gjitha garat me delegacione nga FFM dhe FIFA - Arbitër të Futsalit nga Republika e Maqedo-nisë, të cilën kanë lënë përshtypje të fuqishme deri tek të gjithë shefat e delegacioneve nga ish-Jugosllavia, por edhe tek përfaqësuesi i KNSU nga Brukseli, koloneli i marinsave nga Brazili Paulo Rikardo Lins Barbosa, menaxheri kryesorë i projektit,,Sport dhe Paqe” në shtabin në Bruksel.Shefi i Shtabit të Përgjithshëm së Armatës së Republikës së Maqedonisë, general-nënkolonel goranço Koteski, në fjalimin e tij u drejtua me fjalët ,,Sot jemi mbledhur që të dëshmojmë se sporti në armatat në botë paraqet një segment domethënës në trajnim, mirëpo poashtu, nëpër forma dhe përmbajtje të ndryshme, paraqet mjet domethënës për zhvillim të miqësisë, shoqërisë dhe afërsisë së popujve nga kom-bësi të ndryshme”, që la një vend të posaçëm tek kryetari i KNSU në Bruksel, i cili në mënyrë ekspresive iu falemnderua dhe i dërgoi ,,Letër Falënderuese” për fjalët e thëna dhe realizimin e suksesshëm të projektit.Ministri i Mbrojtjes, zotëri Talat Xhaferi, në fjalimin e tij u drejtua deri tek të gjithë ata që ishin prezent me fjalët ,,Ju siguroj se Ministria e Mbrojtjes dhe ARM-ja ndjekin të gjitha hapat për mirëmbajtje, kujdesje dhe përparim të standardeve ndërkombëtare, ndërsa përmes kësaj japin respekt edhe kësaj familje të mad-he botërore ushtarako-sportive e cila, para se gjithash, ka për qëllim të zhvillojë ‘Miqësi përmes Sportit’, ndërsa njëkohësisht vаrtësit dhe ushtarët në mënyrë psikofizike të për-gatiten për mbështetje dhe mirëmbajtje të paqes në botë.Ministri i Mbrojtjes, zotëri Talat Xhaferi, Futsalin e Pestë për Paqe të vitit 2013 e shpalli të ha-pur, duke u dëshiruar fat konkurentëve në garë në drejtim të zhvillimit dhe kujdesit të mesazhit thelbësor të KNSU ,,Miqësi përmes Sportit”, me porosinë që në periudhën e ardhshme kupa të zgjërohet edhe për vendet e Evropës Juglin-dore, me afirmim të plotë të miqësisë përmes sportit, dhe me këtë mirëmbahet edhe paqja përmes sportit.Përfaqësuesi nga KNSU në Bruksel, së bashku me shefat e delegacioneve nga: Republika e Sllovenisë, Republika e Kroacisë, Republika e Bosnje dhe Hercegovinës, Republika e Malit të Zi dhe nikoqiri Republika e Maqedonisë, ishin të pranuar nga ana e sekretarit shtetëror në Mini-strinë e Mbrojtjes, Zotëri Sasho Stefanovski, i cili në një atmosferë mikpritëse dhe pozitive u dëshiroi mirëseardhje dhe i njoftoi mysafirët

me reformat në Ministrinë e Mbrojtjes, si dhe me hapat të cilat i bëjmë për hyrje në NATO.Poashtu, ai potencoi edhe kontributin e përgjithshëm të ARM-së dhe Ministrisë së Mbrojtjes në të gjitha misionet paqeruajtëse që janë në drejtim të mbështetjes, ndërtimit, mirëmbajtjes dhe stabilizimit të paqes në botë.Krahas ekipeve nga: Republika e Sllovenisë, Republika e Kroacisë, Republika e Bosnje dhe Hercegovinës, Republika e Malit të Zi dhe niko-qirit Republikës së Maqedonisë, i pranishëm si mysafirë ishin edhe menaxheri kryesorë i pro-jektit ,Sport dhe Paqe” nga shtabi në Bruksel dhe oficeri i Forcave të Sigurisë së Republikës së Kosovës.Në garimin katër ditësh, shoqëriminm dhe qëndrimin e përbashkët në Shkup, në një ambi-ent të plotë pozitiv, por edhe zjarr të fuqishëm sportiv, me pasiguri dhe turbulenca të mëdha u veçuan edhe fituesit. Vendin e parë e morri eki-pi nga Republika e Kroacisë, vendin e dytë eki-

pa e Republikës së Bosnje dhe Hercegovinës, vendin e tretë ekipa e Republikës së Serbisë, vendin e katërt ekipa e Republikës së Malit të Zi e cila pritej që të jetë në finale për shkak se në përbërjen e vet kishte edhe sportist profesional – ushtarë në futsal, vendin e pestë e morri ekipi i Republikës së Sllovenisë dhe vendin e fundit të gjashtë, ekipi i Republikës së Maqedonisë.Në fund, pas ndarjes së suksesshme të çertifikatave për më të mirët, të cilat ishin të ndara nga ana e gjeneral-major Metodija Veliçkovski, në një ambient pozitiv dhe një fushë të bashkëpunimit të krijuar mes të pranishmive, Futsal Kupi i Pestë për Paqe i vitit 2013 u mbyll dhe flamuri u dorëzua në KNSU, shefit të delegacionit nga Bosnja dhe Hercegovina, i cili ka për detyrë ta organizojë Kupën e gjashtë në Futsal për Paqe të vitit 2014 në Bosnjë dhe Hercegovinë me po të njejtat vende-pjesëmarrëse.

Kolonel Mr. Borko Simoski

36

është kontribues aktiv për paqen dhe sigurinë në skenën ndërkombëtare.

Përmes operacioneve të saja për menax-him me kriza, Aleanca gjithashtu e demon-stron edhe gatishmërinë e saj të veprojë si forcë pozitive për ndryshim, duke pasur parasysh kapacitetin e saj të përgjigjet ndaj sfidave të sigurisë në shek.21. Që nga op-eracioni i saj i parë i madh në Ballkan, në vitet e hershme të 90-ta, ritmi dhe shumël-lojshmëria e operacioneve të NATO-s u zmadhuan. NATO është e angazhuar në misionet të cilat mbulojnë të gjihë spe-ktrin e menaxhimit të krizave - nga mis-ionet paqësore e luftarake, trajnimet dhe përkrahja logjistike, deri tek mbikqyrja dhe ndihmat humanitare. Sot në misionet e NATO-s në botë janë të angazhuar rreth 110.000 personel ushta-rak, ku me sukses menaxhojnë operacione komplekse tokësore, ajrore, ujore dhe të gjitha llojet e operacioneve në ambientin jetësor. Këto forca momentalisht janë duke punuar në Afganistan, në Kosovë, në Af-rikë (Afrikën veri-lindore, ndonjëhere edhe në gadishullin somalez) dhe në Somali. Për shembull, në dhjetor të vitit 1992 ministrat e jashtëm të vendeve anëtare të NATO-s theksuan se janë të gatshëm të mbësh-tesin misionet paqësore të kryesuara nga Këshilli i Sigurimit të Kombeve të Bash-kuara, i cili mban përgjegjësinë primare për paqen dhe sigurinë ndërkombëtare. Minis-trat rishikuan masat e ndërmara nga ana e vendeve anëtare të NATO-s në raport me misionet paqësore, sanksionet dhe

OPERACIONET DHE MISIONET E ALEANCËS

embargon, qofshin ato masa individuale të vendeve apo bashkësi të Aleancës, me çka mbështetën rezolutën e Kombeve të Bashkuara që i referohej konflikteve në ish Jugosllavi.

MISIONE DHE OPERACIONE AKTUALE- Afganistan – paraqet përkushtimin dhe kontributin më të rëndësishëm të Aleancës deri më ditën e sotme. Të lidhura me mandatin e OKB-së në vitin 2001, Forcat ndërkombëtare të sigurisë për ndihmë - ISAF (International Security Assistance

Force - ISAF) janë nën kryesimin e NATO-s nga gushti i vitit 2003. ISAF për momentin përbëhet nga rreth 102.000 ushtarë, pjestarë të 50 vendeve të ndryshme të vendosura në Afganistan. Misioni ISAF paraqet zgjerimin e rolit qeveritar qendror në Afganistan me qëllim që të krijohet një ambient normal për funksionimin e institucioneve demokratike si dhe për sundimin e ligjit. gjithashtu, misioni ka për qëllim të parandalojë që Afganistani përsëri të jetë fole e terrorizmit. Krahas kësaj, gjatë rikonstruimit

Krijimi dhe zhvillimi i NATO-s (8)

37

përmes 28 ekipeve për rikonstruim- Provincial Reconstruction Teams (PRTs) të vendosura në tërë vendin, ISAF ka për qëllim vënien e Forcave profesionale të sigurisë- Afghan National Security Forces (ANSF), ku afganëve do të ju mundësohet që ta marrin përgjegjësinë mbi sigurinë në vendin e tyre. Deri në fund të vitit 2014,do të kryhet një tranzicion gradual për sigurinë nga trupat ISAF tek policia dhe ushtria afgane. gjatë kësaj periudhe, ISAF do të përqëndrohet në trajnime dhe rolin vetanak, por gjithashtu do të vazhdojë të mbështes vendin edhe në operacionet luftarake së bashku me forcat afgane kur të jetë e nevojshme. Pas vitit 2014, përkrahja e NATO-s në Afganistan do të fokusohet në trajnim, këshilla, ndihmë dhe kontribut për të mbajtur në nivel Forcat e Sigurisë Kombëtare afgane.- Kosova – Deri sa Afganistani mbetet teatri primar operativ i NATO-s, Aleanca nuk u tërhoq nga obligimet tjera, sidomos në Ballkan. Sot rreth 5.500 aleatë ushtarak punojnë në Kosovë, si pjesë e NATO-s në Kosovë (NATO’s Kosovo Force - KFOR). Nga qershori i vitit 1999, me qëllim që t’i vë fund dhunës së gjerë dhe katastrofës humanitare, trupat e KFOR-it vazhduan të jenë prezent në tërë teritorin. Pas shpalljes së pavarsisë së Kosovës në shkurt të vitit 2008, NATO u dakordua që të vazhdojë të qëndojë në pajtim me rezolutën e Këshillit të Sigurimit të OKB-së 1244. NATO ndihmon që të formohen Forcat e Sigurisë së Kosovës, profesionale e multietnike - Kosovo Security Force, të armatosura lehtë, përgjëgjëse për detyrat e sigurisë të cilat nuk i përkasin policisë. Në ndërkohë, është shënuar përparim edhe në BE i cili e sponsoroi dialogun mes Beogradit dhe Prishtinës. - Deti mesdhe – përcjelljet e operacioneve të NATO-s nuk janë të kufizuara vetëm në zonat e konfliktit. Si pasojë e sulmeve teroriste të 11 shtatorit të vitit 2001, NATO filloi të ndërmarrë masa për kundërvimin ndaj kërcënimeve të terorizmit ndërkombëtar. Me vënien e operacionit detar për mbikqyrje të ashtuquajtur Përpjekje Aktive - Active Endeavour në tetor të vitit 2001, NATO vuri edhe një dimension në luftën globale kundër terorizmit. Të udhëhequra nga forcat detare të NATO-s, operacioni “Përpjekje Aktive” u fokusua ne gjetjen dhe kthimin e aktiviteteve terroriste në Detin Mesdhe. - Bregu i Afrikës – misioni kundër piratëve, operacioni „Ocean Shield“, i realizuar nga forcat e NATO-s, qe miratuar më 17 gusht të vitit 2009 nga Këshilli Euroatlantik, me qëllim që të kontribojë në përpjekjet ndërkombëtare në luftën kundër piraterisë në këtë rajon. Në bregun afrikan gjinden shtete si Eritrea, Xhibuti, Etiopia dhe Somalia me popullsi prej rreth 90,2 milion banorë.- Unioni Afrikan – përkrahje e Unionit jashtë regjionit Euro-atlantik nga ana e Aleancës për Unionin Afrikan, UA (African Union) në misionet paqësore në kontinentin e Afrikës. Nga qershori i vitit 2007, NATO ndihmoi misionin e UA-së në Somali - AU Mission in Somalia (AMISOM) me sigurimin

dan dhe operacionet e NATO-s në Libi).NATO në Bosnjë e Hercegovinë. Me sh-bërbërjen e Jugosllavisë në prill të vitit 1992, filloj konflikti i përgjakshëm. Ale-anca u përgjigj me vënien e embargos për armë nga ana e OKB-së dhe me vënien e ndalesës për fluturime ajrore, gjithashtu e vënë nga Këshilli i Sigurimit. NATO an-gazhoi forcat e veta ajrore në operacione luftarake për herë të parë në historinë e vet. Qenë kryer dy operacione: operacioni “Deadeye” i cili filloi më 30 gusht dhe ishte i orientuar kundër forcave ajrore të ser-bëve të Bosnjës. Ky opreacion nuk rezul-toi me largimin e forcave serbe ndaj dhe pasoi edhe opreacioni i dytë “Delibarte Force” i cili qe orientuar ndaj komandës dhe kontrollit të instalimit të armëve. Kjo kampanjë ajrore ishte faktor kyç për të ulur palët në tavolinën e bisedimeve dhe shpiu në nënshkrimin e Marëveshjes së Dejtonit që u nënshkrua në dhjetor të vitit 1995. NATO menjëhere vendosi 60.000 ushtarë në të ashtuquajturën Implementa-tion Force (IFOR). Në dhjetor të vitit 1996 erdhi deri te vendosja e 32.000 pjestarë të forcave për stabilizim SFOR- Stabiliza-tion Force (SFOR). Në gjendjen e përmirë-suar të sigurisë, në dhjetor të vitit 2004, Bashkimi Evropian vendos forca të reja të quajtura operacioni ALTEA ku marrin pjesë edhe pjesëtarët e Armatës së Republikës

së MaqedonisëNATO në Republikën e Maqedonisë. NATO në Republikën e Maqedonisë iu përgjigj kërkesës së Qeverisë së Maqedo-nisë për ndihmë në zbutjen e tensioneve etnike. Aleanca ndërmorri tre operacione gjatë përiudhës gusht 2001 deri në mars 2003. Së pari, operacioni “Korrja e Domos-doshme” („Essential Harvest“) fillimisht çarmatosi grupet etnike shqiptare në teri-torin e Maqedonisë ndërsa në vazhdim operacioni “Dhelpra Qelibare” („Amber Fox“),e cila siguroi mrojtjen e vëzhguesve ndërkombëtar të cilët e ndiqnin implemen-timin e planit paqësor. Në fund, operacioni “Harmonia e Aleatëve” (Allied Harmony) qe lansuar në dhjetor të vitit 2002 për të sigu-ruar elemente konsulatative të Qeverisë në krijimin e stabilitetit në tërë teritorin e Maqedonisë.

Dragan Pavllovski

e mbështetjes dhe përkrahjes me bartje ajrore të forcave paqësore të UA-së. Këshilli Veriatlantik u pajtua që mbështetjen ta zgjerojë në periudhë gjashtë mujore, dhe këtë e ka bërë disa herë.

OPERACIONET GJATË PERIUDHËS SË LUFTËS SË FTOHTËNë vitin 1949 kur u formua Aleanca e NATO-s, njëra ndër rolet e saja bazike ka qenë të ndikojë si faktor i fuqishëm në parandalimin e çdo agresioni të luftës. Në këtë rol, suk-sesi i NATO-s është evident për faktin se gjatë gjithë periudhës së Luftës së Ftohtë, forcat e NATO-s nuk kanë qenë të invol-vuara në angazhime luftarake. Me fundin e Luftës së Ftohtë, në fillim të viteve të 90’-ta vjen deri në ndryshimet e mëdha në sigurinë ndërkombëtare me përhapjen e kërcënimeve të reja. NATO nga roli strikt i sigurisë, mori edhe më tepër rol proaktiv në bashkësinë ndërkombëtare. Para angazhimit në operacionin e saj më të madh në Ballkan, NATO ndërmori edhe disa operacione tjera luftarake:- Operation Anchor Guard, kohëzgjatja nga 10 gushti 1990 deri më 9 mars të vitit 1991. Përgjatë invazionit të forcave irakiene ndaj Kuvajtit më 2 gusht 1990, NATO në hapë-sirën ajorore të Turqisë vendosi fluturake për paralajmërim të hershëm. Kjo u bë me qëllim që të ndiqet kriza dhe të sigurohet mbulimi i Turqisë juglindore në rast sulmi nga ana e Irakut përgjatë krizës apo luftës së gjirit.- Operation Ace Guard, kohëzgjatja nga 3 janari deri 8 mars 1991. Si përgjigje ndaj kërkesës turke për ndihmë me qëllim të pengimit të kërcënimeve nga Iraku gjatë Krizës/Luftës së Parë të gjirit, NATO shpërndau një grup forcash ajrore mobile dhe mbrojtje kundërajrore për Turqinë.- Operation Allied Goodëill I & II, kohëzg-jatja nga 4-9 shkurti dhe nga 27 shkurti deri më 24 mars të vitit 1992. Pas shpërbërjes së Bashkimit Sovjetik në dhjetor të 1991, si dhe shpërbërjes së sistemit të tij qëndror ekonomik NATO ndihmoi me ekspertë oper-acionin ndërkombëtar humanitar, ekipin për ndihmë humanitare dhe këshilltarët medici-nal në Rusi dhe në bashkësinë e shteteve të pavarura.- Operation Agile Genie, kohëzgjatja nga 1-19 maj i viti 1992. gjatë periudhës së ten-sioneve të larta të perëdimit me Libinë, Këshilli i Sigurimit vuri sanksione me qëllim sfidimin e Libisë që ti dorëzojë të akuzuarit përgjegjës për sulmin me bombë në avionin “Pan am” mbi qytetin Lokberi në Skoci në vitin 1988. NATO siguroi mbështetje edhe në Mesdheun Qëndror dhe ndjekje të drejti-meve ajrore nga Afrika e Veriut.

MISIONET DHE OPERACIONET PËRMBYLLËSENë këtë kontekst do të cekim karakteristi-kat themelore të disa operacioneve të kr-yera të misioneve të Aleancës së NATO-s, kurse në numrat e ardhshëm të revistës, do të përshkruhen detaje të çdo misioni veç e veç (operacionet në Bosnjë e Hercegovinë, në Maqedoni, operacionet në luftën e dytë të gjirit, marrëdhëniet NATO - Irak, tërrmeti në Pakistan, uragani “Ketrin”, misioni në Su-

38

NJË BOTË ME SHTETE DEMOKRATIKE TË UDHËHEQURA MIRË

zënë kërcënimet në vijim:Terrorizmi (dëmtime të rënda; minimi i çiltërisë dhe tolerancës në shoqëritë e vendeve të BE-së; ekstremizmi i dhunshëm fetar, kërkimi i bazave të Al-Kaedës në Angli , Itali, Gjermani, Spanjë dhe Belgjikë ).Përhapja e armëve të shkatërrimit në masë (gara për ASHM, sidomos në Lindjen e Mesme; rreziku i zhvillimit të armëve biologjike, sulme me armë kimike dhe radiologjike, përhapja e teknologjisë së raketave, në dispozicion me ASHM nga terroristët)Konfliktet rajonale (Kashmir, rajoni i Liqeneve të Mëdha, Gadishulli Korean, Lindja e Mesme)Kolapsi i disa shteteve (Somalisë, Liberisë, Af-ganistanit).Krimi i organizuar që shkakton prishjen e ren-dit shoqëror dhe sundimi i ligjit (kontrabanda e drogës 90 % e heroinës së kontrabanduar në BE vjen nga Afganistani, dhe paratë e ngri-tura nga kjo janë përdorur për të formuar ush-tritë private, për trafikimin e emigrantëve të paligjshëm, për trafikimin me njerëz/200.000 gra të shpërndara nëpërmjet rrjeteve krimi-nale të Ballkanit në të gjithë botën, gjithsej 700.000 njerëz, trafikimit të armëve dhe të njëjtën lidhur me terrorizmin, trafikimin me gurë të çmuar, armë të vogla dhe të mesme; Rritja e piraterisë detare).Kapitulli i dytë është i përkushtuar për objekti-vat strategjike ku janë identifikuar tri objektiva strategjike:Ballafaqimi me kërcënime. Në përgjigje të sul-meve të 11 shtatorit, BE-ja ka krijuar disa me-kanizma të përbashkët me SHBA-në (mirati-min e Mandatit Evropian të Arrestit; marrjen e masave për të sulmuar financimin e terrorizmit

uke pasur parasysh tendencën e Re-publikës së Maqedonisë për anëtarësim në Bashkimin Evropian, dhe veçanërisht faktin se kjo tendencë qëndron si prior-

itet në agjendën e politikës së saj të jashtme, dhe fakti se në këtë moment Republika e Maqedonisë në mënyrë aktive merr pjesë në misionet paqeruajtëse të BE-së (të tilla si mis-ioni në Bosnjë dhe Hercegovinë - ALTHEA) , është e rëndësishme njohja e situatës aktuale me politikat e sigurisë dhe strategjisë së or-ganizatës.Dokumenti aktual i BE-së lidhur me politikat e sigurisë që përmbledh aspekte të përgjith-shme të të kuptuarit strategjik të sigurisë në tërësinë e saj është Strategjia Evropiane e Sigurisë nga dhjetori i vitit 2003, e quajtur „Evropa e sigurtë në një botë më të mirë“. Dokumenti u paraqit në 14 faqe teksti të ven-dosura në tre kapituj : Mjedisi i sigurisë - sfidat globale dhe kërcënimet kryesore, objektivat strategjike dhe implikimet e politikës . Në vetë fillimin është dhënë një hyrje ku dallohen dy konkluzione: Asnjë vend sot nuk mund vetëm të përballet me të gjitha sfidat e kohës mod-erne, gjegjësisht me problemet komplekse të të sotmes, si dhe angazhimin për të ndarë përgjegjësinë për sigurinë globale, sidomos për rolin e „lojtarit“ global në ndërtimin e një bote më të mirë, duke marrë parasysh mad-hësinë e bashkësisë (25 shtetet anëtare në atë kohë - në vitin 2003, me mbi 450 milionë banorë), dhe pjesëmarrja në nivel të prodhimit global në një të katërtën.Në kapitullin e parë - mjedisi i sigurisë/sfidat globale dhe kërcënimet kryesore, është i dhë-në një rishikim i të kuptuarit të globalizimit

si një nga sfidat më të mëdha aktuale. Kjo mund të shihet nëpërmjet perspektivave të ndryshme: njëherë si një mundësi për zhvillim dhe ndonjëherë si një kauzë e frustrimit dhe padrejtësisë. Zhvillimi i nxitur nga globalizimi e ka rritur vëllimin e grupeve jo shtetërore të cilët mund të luajnë një rol ndërkombëtar, dhe kështu kanë rritur vartësinë evropiane dhe dobësinë në aspektin e infrastrukturës ndërkombëtare në fushën e energjisë, trans-portit, informacionit dhe fushave të tjera. Këtu mund të konkludojmë se pas vitit 1990 gati 4 milionë njerëz janë vrarë nëpër luftëra prej të cilëve 90% janë civil. Mbi 18 milionë njerëz në mbarë botën kanë braktisur shtëpitë e tyre si rezultat i konflikteve ushtarake. Është e rëndësishme të theksohet se si sfida të rëndë-sishme përmenden edhe niveli i varfërisë botërore dhe mungesa e ushqimit. gati 3 miliard njerëz jetojnë me të ardhura më pak se 2 euro në ditë dhe 45 milion njerëz në vit vdesin nga uria.garat për burimet natyrore, veçanërisht për ujë të pijshëm, në dekadat e ardhshme do të jenë më të kufizuara nga efek-tet e ngrohjes globale, me një sasi të madhe të probabilitetit do të shkaktojë turbullirë të mëtejshme dhe lëvizjet migracione në rajone të ndryshme. Në pikëpamje të BE-së, është i rëndësishëm fakti për vartësinë e energjisë identifikuar, d.m.th. fakti se BE-ja është impor-tuesi më i madh në botë i naftës dhe gazit dhe përbën diku 50% të konsumit të përditshëm të këtyre lëndëve të para. Pritet që kjo përqin-dje të rritet në 70% në vitin 2030, edhe atë me importet nga vendet e gjirit , Rusisë dhe Afrikës së Veriut .Në pikëpamje të kërcënimeve, vend qendror

VIZIONI PËR BE

39

dhe nënshkrimin e një marrëveshje për ndihmë të ndërsjellë juridike me SHBA-në). gjithashtu, BE-ja ka miratuar një program veprimi i cili sig-uron fuqizimin e Agjencisë Ndërkombëtare të Energjisë Atomike, si dhe masat për kontrollet e eksportit të përforcuara, transportimin ilegal dhe prokurimin. BE-ja ka marrë disa ndërhyrje për të ndihmuar me trajtimin e konflikteve ra-jonale, si dhe të ju ndihmojë vendeve të ,,dobë-ta” të qëndrojnë në këmbët e veta, duke përf-shirë këtu edhe Ballkanin, Afganistanin dhe DRc. Këtu theks të veçantë merr shfajësimi për pikëpamjen se vija e frontit shpesh do të jetë jashtë BE-së. Kjo buron nga fakti se në epokën e globalizimit, kërcënimet që vijnë nga larg janë shqetësuese po aq sa ato që vijnë nga më afër. Një tjetër pikë interesante është zbulimi i qartë i metodës që ka të bëjë me ter-rorizmin, e cila përfshin një kombinim të ma-save të përbashkëta të inteligjencës , policisë, juridikut dhe tjera.Ndërtimi i sigurisë në lagjen tonë. Në pjesën e dytë thuhet se në epokën e globalizimit, gjeografia është e rëndësishme, prandaj menaxhimi mirë i kufijve nga ana e vendeve fqinje me BE është i një rëndësie të madhe për BE-në. Si qëndrim vendimtar përmendet se zgjerimi i BE nuk duhet të shkaktojë linja të reja ndarëse në Evropë. Nga ana tjetër, ekzistenca e fqinjëve ku ndodhin konflikte të dhunshme apo shtete të dobëta, ku lulëzon krimi i organizuar, shoqëritë jofunksionale dhe shoqëritë me rritje të madhe të popullsisë, kri-jojnë një problem për sigurinë e Evropës. Për tu ballafaquar me këto probleme paraqitet nevoja për të krijuar një „unazë“ të vendeve të qeverisura mirë në Evropën Lindore dhe në pellgun e Mesdheut. Ilustrimi më i mirë i kësaj qasjeje është evident në Ballkan, ku përpjekjet e përbashkëta të NATO-s, Rusisë dhe Shteteve të Bashkuara, në stabilitetin e rajonit nuk janë më një kërcënim për ndodhjen e konflikteve të mëdha. Rajonet e tjera me interes të veçantë në Kaukazin e Jugut, kon-flikti arabo-izraelit (zgjidhja „dy -shtete“, e cila një kohë të gjatë është e mbështetur nga Ev-ropa , në këtë moment konkret, kështu që viti 2003 është pranuar gjerësisht), zgjidhja e të cilit është një prioritet strategjik për Evropën dhe kjo është parë si një përpjekje e përbash-kët e BE-së, SHBA-ve, OKB-së dhe Rusisë. Në pikëpamje të rajonit të Mesdheut, BE-ja është e angazhuar për orvatje të vazhdueshme me partnerët mesdhetar në procesin „Barcelona“, dhe kryesisht përmes bashkëpunimit në fush-at ekonomike , kulturore dhe ato të sigurisë. BE-ja do të zhvillojë dhe angazhimin e zgjeruar me botën arabe.Në kapitullin Rendi ndërkombëtar i bazuar në multilateralizmin efektiv konkludohet se është e lartë vartësia në sigurinë globale dhe në prosperitetin global të ekzistencës së një sistemi efektiv shumëpalësh, dhe i referohet një bashkimi proporcional pozitiv. Në këtë aspekt , gjithashtu thuhet se zhvillimi i një shoqërie të fortë ndërkombëtare, zhvillimi i institucioneve ndërkombëtare që funksiono-jnë mirë dhe zhvillimi i një rendi që ka për bazë sundimin e ligjit, përfaqësojnë objektiva të rëndësishme të BE-së. Përveç kësaj në këtë seksion numërohen edhe disa organizata ndërkombëtare që janë të rëndësishme në këtë rend imagjinarë ndërkombëtarë dhe të cilat luajnë një rol të rëndësishëm në arritjen e qëllimeve të përcaktuara më parë: OKB, ONB (këtu veçanërisht është i dukshëm qëndrimi

euro për sektorin e mbrojtjes, vërtetohet niveli i ambicies që njëkohësiht të udhëhiqen disa operacione. Një përkushtim i rëndësishëm i BE-së në këtë pjesë lidhet me përcaktimin për mbështetje të OKB-së në orvatjet e saja për t’ju përgjigjur kërcënimeve që cenojnë paqen dhe sigurinë ndërkombëtare, veçanërisht në pjesën e menaxhimit afatshkurtë të situatave të krizës. Për realizim të sukseshëm të këtij përcaktimi BE duhet të ndërtojë aftësi për ve-prime preventive. Në vazhdim jepet sqarimi i tre tendencave të përgjithshme lidhur me af-tësitë mbrojtëse të BE-së:1. Të jesh edhe më i aftë. Këtu në pika të shkurtra, pa numërimin e planeve konkrete të shprehura në numra, përmendet dimensioni i mbrojtjes dhe në atë kontekst edhe formimi i i agjencionit të mbrojtjes dhe diçka që mer-tion vëmendje ndarja e resurseve më të mëd-ha për mbrojtjen. Këtu hyn edhe orvatja për ndërtimin e kapaciteteve më të forta diplo-matike dhe atë me kombinim të resurseve të vendeve anëtare dhe institucioneve të BE-së. Në pjesën e spektrit të mundshëm të misione-ve thuhet se të njëjtët mund të përfshijnë ak-tivitete siç janë për shembull operacionet për ç’armatim, mbështetja e vendeve të treta në reformat e sektorit të mbrojtjes. Në fund të kësaj pjese theksohet edhe rëndësia e bash-këpunimit permanent me NATO-n, e vlerësuar si një partneritet strategjik i suksesshëm, në veçanti këtu theksohet angazhimi në korniza të procesit ,,Beril plus”.2. Të qenurit më koherentë. Sipas të shkru-arës vërehet edhe pakënaqësia nga situata momentale në koordinimin e instrumenteve dhe kapaciteteve të ndryshme ndërsa ndara-zi përmenden: programet evropiane për asis-tim dhe fondet evropiane për zhvillim si edhe kapacitetet ushtarake dhe civile të vendeve anëtare. Agjenda e njëjtë duhet ndjekur me orvatje diplomatike, programe zhvilluese, poli-tika tregtare dhe politikat për mbrojtjen e mje-disit etj. Koordinimi më i mirë mes aktiviteteve të jashtme dhe politikat në fushat e drejtësisë dhe punëve të brendshme janë të një rëndësie të madhe në luftën kundër terrorizmit dhe krimit të organizuar.3. Puna me partnerët. Për menaxhim të suk-sesshëm me kërcënimet e përbashkëta është i paraparë edhe angazhimi i përbashkët në korniza multilaterale me organizata ndërkom-bëtare si edhe partneritet me aktorët kyç. Veçanërisht është i rëndësishëm partneriteti me SHBA-në i cili duhet realizuar bazuar në një themel të balancuar dhe efektiv. Nga vendet dhe rajonet e tjera të cilat janë të përmendur si të rëndësishëm, vend të veçantë zë Rusia si partner strategjik i identifikuar i cili është i rëndësishëm për sigurinë dhe prosperitetin e BE-së. Lidhjet duhet të mbahen edhe me ven-det nga Lindja e Mesme, partnerët nga Afrika, Amerika Latine dhe Azia ndërsa partneritet strategjik duhet ndërtuar me Japoninë, Kinën, Kanadanë dhe Indinë.Nëse merret parasysh fakti se Strategjia e Sigurisë së BE-së e kontrolluar, është e sjel-lë në vitin 2003 mund lirisht të themi së në këtë periudhë 10 vjeçare logjikisht kërkon disa ndryshime të caktuara veçanërisht për shkak të ndryshimit të numrit të vendeve anëtare në bashkësinë dhe për shkak të kërcënimeve dhe sfidave të identifikuar si të reja, gjegjësisht aktuale.

Mr. Robertino Çontev

pozitiv i BE- së për anëtarësimin e Kinës dhe për ambiciet për anëtarësim të Rusisë në këtë organizatë), NATO, OSBE, KE, Unioni Afrikan , ASEAN ( BE-ja në vitin 2006 është partneri i dytë tregtar i ASEAN me 11.7 % gjegjësisht fill pas Kinës ) dhe MERcOSURE. BE-ja është partneri i parë tregtar i MERcOSURE , duke mbuluar 20% të tregtisë totale. Një organi-zatë tjetër ndërkombëtare është përmendur dhe i është dhënë një kuptim i veçantë, dhe ajo është gjykata Ndërkombëtare Penale - IcI. Siguria mund të përmirësohet me anë të ma-save për ndërtimin e besimit dhe mënyrave për kontrollimin e armëve .Element shumë i rëndësishëm në pjesën kual-iteti i shoqërisë ndërkombëtare është udhëq-ja kualitative nga ana e qeverive. Mbrojtja më e mirë për sigurinë sigurohet me ekzistencën e një bote me shtete demokratike të ud-hëhequra mirë. Në pajtueshmëri me këtë do-kument, masat më të mira për përforcimin e rendit ndërkombëtarë janë si në vijim: refor-mat shoqërore dhe politike, menaxhimi me ko-rupsionin dhe keqpërdorimin e pushtetit, ven-dosja e sundimit të së drejtës dhe mbrojtja e të drejtave njerëzore. Në këtë pjesë ndahen tri qëndrime me të rëndësishme. Qëndrimi i parë referohet në atë se politikat tregtare dhe zhvil-luese mund të jenë mjete për promovimin e reformave. Premisë tjetës përfaqëson vizioni në botën në të cilën do të ekzistojë mundë-sia dhe drejtësia për secilin do të sigurojë edhe sigurim me të madh për BE dhe banorët e saj. Qëndrimi i tretë qëndron në linjën e

njëjtë me politikat e SHBA-ve, gjegjësisht me me vizionin e vendeve që dalin nga shoqëria ndërkombëtare e promovuar, prej ku disa promovojnë izolim ndërsa të tjera në mënyrë permanente e dhunojnë të drejtën ndërkom-bëtare, përderisa orvatjet e tyre për reintegrim me anë të sigurimit të mbështetjes së BE-së nuk janë frytdhënëse, të njëjtat duhet të kup-tojnë se për shkak të sjelljes së tillë ekziston edhe një çmim i cili duhet paguar - përfshirë këtu edhe marrëdhëniet e tyre me BE-në.Pjesa e tretë është e titulluar Implikime në politikën për Evropën. Fillimthi duhet kon-statuar se BE ka arritur progres në arritjen e politikës së jashtme koherente dhe menaxhim efetiv të krizës (diçka që është demostruar në Ballkan dhe më larg). Në këtë pjesë gjithashtu theksohet se është e nevojshme të zhvillohet strategjia kulturore e cila do të mundëspojë intervenim të shpejtë, të hershëm dhe kur të jetë nevoja edhe të fuqishëm. Si bashkësi e 25 shteteve anëtare (gjendja e vitit 2003) të cilat harxhojnë më shumë se 160 miliardë

40

KRIZA AKTUALE E POLITIKËS BOTËRORE RRETH LUFTËS CIVILE NË SIRI

menaxhojnë kurset politike të shteteve të mëdha dhe të vogla. Epoka e imperializmit të kompanive multinacionaliste fillon me zh-villimin teknologjik dhe nevojën për resurset e kufizuara. Shterja e bilansit energjetik dhe mineral rrotullohet rreth rajonit të Lindjes së Afërt dhe kontinentit të zi, Afrikës. Kështu që, intereset e firmave të mëdha (multi)nacionale ndeshen me botën arape, e cila rezulton me konflikte dhe luftëra kronike. Kur bëhet fjalë për Afrikën, përparësinë e dominimit ia kanë lënë gjigantit ekonomik, Kinës, përkundër Francës tradicionale. Shkol-limi i popullatës së varfër në shkollat e spe-cializuara kineze u tregua si investicioni më fitimprurës për ekonominë kineze. Me atë siguruan prezencë ekonomike dhe kulturore, si dhe projekte shkencoro-hulumtuese të shumta nga fusha e zhvillimit teknologjik, që ju mundëson kompanive kineze dhjetë vite me radhë të shënojnë zhvillim më të lartë ekonomik, posaçërisht nga fusha tekniko-teknologjike. Po ashtu, janë të lidhura shumë marrëveshje për gërmime ekskluzive të mineraleve dhe repromaterialeve të cilat janë garancion për zhvillim afatgjatë tekon-logjik. Kështu që, si rezultat i asaj, Kina bëri kërcimin e madh në drejtim të përpairmit për “zaptimin” e kosmosit.

„Vikiliks“ dhe „PranVera arabe“Paraqitja e „Vikiliksit“ e promovoi çështjen e sundimit të së drejtës luftarake ndërkom-bëtare, posaçërisht në rastet e viktimave civile në Irak dhe në burgun në Guatemalë. Në të dy rastet kemi skena eksplicite të me-

emi dëshmitarë të një paradigme të re politike në marrëdhëniet komplekse të politikës ndërkombëtare në lidhje me çështjet e rregulluara me Kartën

e OKB-së. Por, përpos kësaj, koha tregon që pyetjet komplekse zgjidhen në mënyrë e cila është legjitime por jo edhe e ligjshme, e rregulluar me ligje vendase, por jo edhe me ligjet ndërkombëtare, ndërsa zgjidhjet paraqesin improvizime të ashpëra në të cilat shpesh popullata e pafajshme është “lidhja më e dobët” ose pjesa e cila vuan nga forcat e mëdha. Për këtë qëllim në tekstin që vijon do të anal-izojmë dhe do të flasim për krizën aktuale të politikës botërore rreth luftës civile në Siri.

Marrëdhëniet e përgjithshme të politikës ndërkombëtare janë të ngarkuara me impe-rializmin, i cili që nga zanafillat e tij nuk ka ndryshuar në lidhje me qëllimet dhe pasojat e tij, por vetëm është modernizuar në pjesën e pragmatikës. Kështu që, nga njëra anë e kemi perandorinë amerikane me vëllaun e saj më të vogël Anglinë, dhe nga ana tjetër e kemi Rusinë dhe Kinën, dhe gjithsesi, shtetin më dominant të Evropës, gjermaninë. Nevoja e imperializmit është e lidhur me nevojën për mbijetesë. gjatë viteve impe-rializmi është zhvilluar nga pushtimi i ter-ritoreve, asimilimi i popullatës dhe qeverive të varrura, deri sot, kur është epoka e sun-dimit të kompanive multinacionale të cilat i

SHKAK PËR LUFTË TË FTOHTË TË RE

41

diave dhe dëshmi për sjellje jo-njerëzore ndaj civilëve dhe të burgosurve të pafuqishëm. Poashtu, „Vikiliksi“shpalli edhe fillimin e „Pran-verës arabe“ me shpalljen e dokumenteve të shumta për korrupsionin e regjimit totalitar të liderëve arab. Ajo u përdor për inicimin e kry-engritjes rajonale në Lindjen e Afërt dhe në Afrikë, e cila rezultoi me proteste të (pa)dhun-shme dhe ndërime të regjimeve sunduese. Bota duartrokiti ndaj protestave romantik të popullatës së shtypur kundër liderëve të tyre tiran (mizorë). Për fat të keq, së shpejti bota e pa fytyrën tjetër të „subjekteve të shtypur”. Mediat që janë në rrjedha transmituan direkt ekzekutimet popullore dhe sodomizmin ndaj kryetarit libanez gadafit, arrestimin e „fara-onit perendimor“ Mubarakut, ndërsa tiranin e zëvendësuan qeveritë e zgjedhura islamike demokratike. Këto qeveri radikale islamike (shumica nga to nuk e fshehnin afërsinë e tyre me organizatat terroristike mes të cilave edhe Al Kaeda) e filluan projektin për krijimin e kalifatit, i cili në shekullin 21 do të vinte si oksi-moron i globalizimit rajonal. Në fakt, këtë qark të sistemit shoqëror dhe fetar bota e përjetoi si version perendimor të sistemit shoqëror, por të përshtatur në botën arabe. Nëse zam kola e zëvendëson koka kolën, lojëtarë strat-egjik, tani të personifikuar si tiranë kanë qenë të zëvendësuar me faraonë të ri besnikë me dëshira dhe apetite vetjake (zam kola është variacion arab i koka kolës, i fituar nga burimi Zam Zam i gjetur nga profeti Muhamed A.S. në shkretëtirë). Epidemia e protesteve të (pa)dhunshme nuk e tejkaloi as Turqinë moderne, kështu që vijoi sheshi “Tahrir” ku demokrati Erdogan “ulërinte për konspiracion botëror kundër” Turqisë së fortë ekonomikisht (kry-eministri Taip Erdogan mbështeti ndërrimin e regjimit të diktaturës si akt i drejtë i nxjerrë nga popullata e pakënaqur). Në të njëjtën kohë, (ar)miqësia me fqiun Izraelit e ndërroi interesin e përbashkët ekonomik edhe armiku Siria. Lufta civile në Siri filloi me të njëjtën ske-më të organizimit spontan të popullatës së shtypur dhe të pakënaqur, e cila kulminoi me luftë të përgjakur civile me viktima të shumta civile ku, sipas disa organizatave humanitare, numri është edhe më i madh se një qind mijë viktima.

LUFTA NË SIRI – GJENEZA Nëse bëjmë një opus të luftës në Siri mund të shihet se gjeneza e problemit është në sun-dimin e shumë dekadave të dinastisë Asad me një shtet multi-fetar dhe konfesional si Siria. Kështu që, familja Asad i takon fisit alaviti, ndërsa pjesa më e madhe e popul-latës janë sunit, edhe pse një pjesë e vogël e popullatës janë të krishterë, druze dhe një numër shumë i vogël maronit, numri më i madh i tyre jeton në shtetin fqinjë Liban (ala-vitët janë mysliman por përaqesin përfaqësi të rreth 12% nga popullata siriane. Mësimi i tyre dallon nga ai shiit dhe sunit kundrejt pre-jardhjes së profetit Muhamed A.S. Poashtu, sipas mësimit të tyre është i lejueshëm kon-sumim i moderuar i alkoolit dhe renditet si mësim i moderuar fetar). Dinastia Asad sun-don po thuaj se katër dekada me popullatë e cila më tepër se dy të tretat i takon konfe-sionit e cila implikon revoltë dhe pakënaqësi. Sundimi i gjithë këtyre regjimeve diktatoriale është determinuar nga tradita, adetet/doga-

është i shkolluar në Uashington dhe qën-dron si njeriu më besnik i bashkësisë ameri-kane për zbulim. Poashtu, ai është shef i shërbimit për zbulim në Arabinë Saudike, e cila nën ndikimin e Britanisë së Madhe kon-siderohet se ka krijuar vëllazërinë e dikur-shme të njohur myslimane e cila ka ndikuar në rrëzimin e regjimit egjiptian. Më pas e njëjta ishte e rrëzuar me sulm luftarak përsh-kak të një qeverisjeje më të fortë. Princi Ban-dar Bin Sulltan, luftën në Siri dhe ndërrimin e qeverisë do që ta shfrytëzojë për promovim personal dhe ndihmë nga Perendimi që të zgjidhet për mbret i Arabisë Saudike. Roli i Iranit është mbrojtës, duke pasur parasysh që aleati Siria është mbrojtës i Iranit (ashtu siç është Irani për Rusinë) nga ana e forcës perendimore. Ka shumë kohë që kur Irani është sponsor i lëvizjeve ushtarake palesti-neze dhe Hezbollahut si lëvizje luftarake më e eksponuar (veçanarisht e njohur nga lufta 34 ditëshe në Liban kur u rrëzua ushtria legj-endare izraelite – IDF) në Lindjen e Afërt. Në atë mënyrë Irani i ruan kufijtë e vet dhe burimet energjetike nga forcat armiqësore – Perendimi dhe shtetet fqinje arabe. Në diademën e piramidës gjinden korpo-rata multinacionale dhe punonjës direkt, fuqitë e mëdha me ushtritë e tyre të fuq-ishme. Shpesh në ueb-portalet mund të lexohet për atë që kryetarët e shteteve të mëdha janë nën shtypje për të sjellë ven-dime të dëmshme dhe jopopullore me çka e humbasin kredibilitetin e tyre moral, dhe nga këtu parashtrohet pyetja pse kjo ndodh kështu kur edhe njerëzit e thjeshtë e vërejnë

atë, çka mbetet nga qendrat megalomane të PR, qëllimi i të cilave është përmirësimi i vazhdueshëm i vlerësimit politik të kryet-arit. Intrigues është fakti që publiku shken-cor botëror gjithmonë e përkujton këryeta-rin amerikan Obama nëpërmjet mediave që është fitues i çmimit Nobel për paqë, e cila do të ishte oksimoron kundrejt luftërave humanitare me shumë viktima njerëzore. Prandaj shpesh në publik qarkullojnë debate dhe diskusione për “krijuesit e padukshëm” të këtyre luftërave, nga të cilat, kundrejt vuajtjeve të viktimave të pafajshme, pasuro-het kompleksi i industrionit luftarak, sistemi energjetik, dhe gjithësesi, financierët e ven-dosjes politike.

Mr. Igor Gelev

nat, dhe zhvillimi i ngadalshëm shoqëroro-politik. Si rezultat i kësaj, regjimet qeveritare kanë formë të sundimit diktatorial që t’ju ikin ndeshjeve fisore, e cila do të ishte një formë më e vogël e luftës civile. Nga ana tjetër, ajo shkakton koncentrim të forcës në një numër të vogël njerëzish, ngjajshëm ajo nënkupton edhe shpërndarje të pabarabartë ekonomike të pasurisë shtetërore. Nga këtu vjen deri te secesionizmi shoqëror i disa pjesëve të pazhvilluara ekonomike të cilat prijnë drejt një regjimi tjetër diktatorial në ndonjë shtet fqinj, motivi i së cilës në “imazhin e madh” është i një natyre tjetër. Shumë nga këto të përvua-jtuar nuk e dijnë për kë dhe përse luftojnë. Shkaku personal gjithsesi është skamja eko-nomike, por fitimet nga ajo luftë i fiton pala e tretë, për deri sa pozita e luftëtarit mbetet e pandryshuar.

AMBIENTI I POLITIKËS DHE SIGURISË Po të analizoheshin të gjithë aktorët në tregimin mbi Sirinë do të konstatohej që ai do të përngjante me një piramidë, ku bazën e përbëjnë pjesëmarrësit direkt të konflik-tit, e ato janë regjimi qeveritar në ballë me familjen Asad dhe nga ana tjetër rebelët islamik të famëkeqit “Al Nusra” dhe Ush-tria e Bashkuar e Opozitës Siriane nga ana tjetër. Niveli i ardhshëm janë aktorët rajonal siç është Turqia, e cila i mbështet forcat që luftojnë kundër regjimit sirian (nuk involvohet në luftë, përveç që rrëzoi një helikopter sirian i cili patë thyer hapësirën ajrore të Turqisë) politikisht, ekonomikisht dhe me furnizimin e armëve të rebelëve sirian. Shkaku i asaj është sepse janë të rrezikuara disa pozita ekonomike turko-izrealite rreth tejkalimit të rrugës për naftë dhe gaz. Duke pasur para-sysh që në Arabinë Saudite regjimi është monark, ngjajshëm si dhe në Siri, religjioni është sunit, si në Siri, nuk kanë probleme ekonomike nga aspekti i Sirisë fqinje, para-shtrohet pyetja cili është shkaku për finan-cimin e rebelëve sirian. Roli i Arabisë Sau-dite sipas disa qendrave që janë në rrjedha, është kontrolluesi i botës arabe. Shumë rol të madh ka princi saudit Bandar Bin Sulltan i cili është i biri më i madh i mbretit të ndjerë saudit Faruk. Trashëgimtari do të zgjidhet nga rreth 5.000 princësh, prej të cilëve 40 hyjnë në rrethin më të ngushtë. Problemi për trashëgimtarin qëndron në atë se nëna e princit Bandar Bin Sulltan nuk është nga familja mbretërore. Princi Bandar Bin Sulltan

42

PROBLEMET NË RAJONIN E KAUKAZIT JUGOR

SHBA dhe BE.Në kohën e njëjtë veçanërisht pas 11 shtato-rit të vitit 2001, Perëndimi ishte i fokusuar para se gjithash në luftën kundër terrorizmit. Por duke marrë parasysh faktin se ajo është rruga më e shkurtër përmes Evropës dhe Azisë dhe më shumë për shkak të faktit se ai vend është i pasur me naftë dhe gazë natyrorë, Kaukazi Jugor fiton rëndësi edhe më të madhe në kuptimin ndërkombëtarë, madje ai bëhet një nga vendet kyçe ku për-plasen interesat e Perëndimit dhe Rusisë. Në atë kuptim ,,konfliktet e ngrira” janë nga instrumentet kryesore për matjen e fuqive sepse Rusia të njëjtat i shfrytëzon për nda-limin e ndikimit të Perëndimit në këtë rajon para se gjithash zgjerimin e NATO-së.Rajoni i Detit të Zi dhe Kaukazit Jugorë merr rëndësi gjeopolitike, kryesisht për shkak të vendndodhjes së tij strategjike dhe pasur-isë me burime natyrore. Ky rajon ka luajtur gjithmonë një rol të rëndësishëm për shkak të vendndodhjes së tij gjeografike. Në këtë rajon jetojnë shumë grupe etnike dhe fe-tare që kanë qenë prej kohësh me forcë të mbajtura së bashku nga qeveritë represive, kryesisht brenda Perandorisë Ruse dhe më pas Bashkimi Sovjetik . Armiqësia në mes kombeve të ndryshme në fund shpërtheu pas rënies së Bashkimit Sovjetik në vitin 1991, duke rezultuar në luftëra të shkurtra dhe shumë të përgjakshme në shumë vende në rajonin e Kaukazit Jugor. Krijimi i vendeve të reja të pavarura nuk solli ndonjë zgjidhje pikërisht për shkak të faktit se grupet e ndryshme etnike mbetën të shpërndarë në shumë vende të rajonit, pavarësisht kufijve shtetërorë të sapo vendosura. Si rezultat i kësaj ,shpërbërja e Bashkimit Sovjetik çoi, në njërën anë,në vakum të sigurisë, dhe

as ndarjes së Bashkimit Sovjetik para më shumë se 20 viteve, pavarësia e 15 kombeve ose shteteve dhe banorëve të tyre me 300 milion nënkuptonte

premtim për liri dhe shpresë për prosper-itet. Por pavarësia gjithashtu nënkuptonte frikë dhe jo sigurimet për disa dhuna sepa-ratiste të lindura nga nacionalizmi i atëher-shëm i shtypur. As një tjetër rajon në botë nuk ka probleme dhe konflikte separatiste aq shumë sa ka Kaukazi Jugor, ku Armenia, Azerbajxhani dhe gjeorgjia ende luftojnë me ,,konfliktet e ngrira”. Këto konflikte e ndalo-jnë bashkëpunimin rajonal, orvatjet për mar-rëdhëniet e mira me ,,fuqitë e mëdha” fqinje dhe e ngadalësojnë progresin e rajonit. Kaukazi Jugor, pavarësisht problemeve që ka, ka dhe potencial të madh si korridori i energjisë dhe tregtisë. Ai shtrihet në kon-vergjencën e fuqive të mëdha historike, Ru-sisë, Turqisë dhe Persisë, të cilat kanë lënë gjurmë të thellë në kulturën dhe historinë e rajonit .Kaukazi Jugor gjithashtu shtrihet në buzë të Kaspikut, i cili është i pasur me naftë dhe gaz natyror. Ajo pasuri e tërheq vëmendjen e Bashkimit Evropian, SHBA-së dhe Kinës. Prandaj jo stabiliteti rajonal përbën një rrezik të krijimit të një konflikti që mund të përhapet përtej rajonit , duke e vënë atë në një ose më shumë ,,fuqi të mëdha” rajonale apo të jashtme.„Konfliktet e ngrira“ në Kaukazin e Jugut, edhe pse bëhet fjalë për një rajon i rëndë-sishëm strategjik, deri pak para , nuk ishin në fokusin e interesimit, mbi të gjitha, jo në poli-tikën e ,,perëndimit“. Në vitet ‘90 të shek-ullit të kaluar, Perëndimi nuk dëshironte të hyjë në konflikt të hapur me Rusinë për këto çështje, sepse presidenti rus i atëhershëm Boris Jelcin, ishte shumë bashkëpunues me

,,KONFLIKTET E NGRIRA” POST-SOVJETIKE

SHPREHJA ,,KONFLIKT I NGRIRË” KA NJË KARAKTER TË DËMSHËM PËR VETË GJENDJET E KRIZËS TË PAPARASHIKUAR DHE EKSPLOZIVE. GJITHSESI EDHE PSE ËSHTË SHUMË E qARTË SE SHPREHJA ËSHTË SHUMË E PAPËRSHTATSHME AJO ENDE PËRDORET NË MASË TË MADHE. PRANIMI I SHPREHJES ,,KONFLIKT I NGRIRË” MUND TË SJELL DERI TEK qASJA HIPOKRITE E CILA TREGON SE SITUATA ËSHTË E ,,NGRIRË” PËRDERISA PASOJAT POST-KONFLIKTE JANË TË DUKSHME DHE ZHVILLOHEN OSE NË qASJE E ,,NUHIT” SIPAS TË CILËS AKTROJMË SE NUK E SHOHIM KANOSJEN ERREZIKUT OSE NJË qASJE E NGJASHME , E CILA SUPOZON SE NËSE KONFLIKTI NUK ËSHTË MENJËHERË PARA SHPËRTHIMIT PËRSËRI ATËHERË AI ËSHTË NJË PROBLEM PËR DIKË TJETËR

43

nga ana tjetër, në rritjen e nacionalizmit dhe kërkesave nacionaliste. Qeveritë e sapo themeluara jo stabile nuk janë të afta të sig-urojnë integrim të plotë të të gjitha grupeve në korniza të territoreve të tyre. Përkundër vështirësive ekonomike, krimi i organizuar ndërkombëtar, veçanërisht trafi-kimi i drogës, armëve dhe i njerëzve janë ende karakteristike për rajonin. Terrorizmi është ende i pranishëm në rajonin e Kauka-zit , edhe pse qeveritë e Azerbajxhanit dhe gjeorgjisë janë shumë të përkushtuara në luftën kundër terrorizmit. Shumica e proble-meve të kësaj natyre nisen nga Çeçenia ku lufta kundër organizatave terroriste është veçanërisht karakteristike. Përpjekjet për vrasjen e krerëve të shteteve dhe zyrtarët të tjerë, por edhe likuidime të fraksioneve dhe grupeve etnike janë gjithashtu karakter-istike për këtë rajon.Përpjekjet e bashkësisë ndërkombëtare, në veçanti përpjekjet e OSBE-së dhe OKB-së, që këto konflikte të zgjidhen përfundi-misht, deri tani nuk na sollën në rezultate domethënëse. Mungesa e transparencës, dështimet për të vendosur sundimin e ligjit dhe institucioneve demokratike, dështimet për të ndërtuar mekanizmat e duhura të sig-urisë janë probleme themelore dhe të rëndë-sishme për shtetet e reja të pavarura.Armiqësitë e shumta dhe më tej akoma zgjasin, gjithashtu këtu është e pranishme frika e përshpejtimit të militarizimit dhe ar-matimit në rajon. grupeve e ndryshme et-nike mund të provokojnë paqen dhe sigurinë ndërkombëtare, sidomos kur është fjala për aktet terroriste. Megjithatë, është e rëndë-sishme të theksohet se pasuria e burimeve natyrore është një faktor i rëndësishëm për tërheqjen e investitorëve duke marrë parasysh se rajoni është një udhëkryq dhe një korridor i mundshëm të për të furnizuar Evropën me lëndë djegëse të energjisë së nevojshme.

HISTORIAMe territori e sotëm të Kaukazit Jugor, deri në fund të shekullit të 18-të dhe në fillim të shekullit të 19-të kryesisht kanë sunduar Per-sia dhe Turqia, dhe më vonë shtypen nga Rusis cariste . Për shkak se gjatë gjithë his-torisë, ky rajon ka qenë i sunduar nga fuqitë e mëdha, emrat e rajoneve si Azerbajxhani, Armenia, Karabaku i Epërm, gjeorgjisë dhe Abkhazisë, në kohën e Persisë dhe Peran-dorisë Osmane, më shumë ishin si njësi ad-ministrative, ndërsa gjatë periudhës së sun-dimit të Rusisë cariste si njësi shtetërore. gjeorgjia, Armenia dhe Azerbajxhani janë kri-juar në vitin 1918, pas Revolucionit të Tetorit në Rusi. Si shtete të pavarura kanë ekzistuar vetëm disa vjet, deri më 1921, kur u push-tuan sërish nga bolshevikët dhe u përfshinë në Bashkimin Sovjetik.Bolshevikët nacionalizmin e kanë përdorur si një dukuri të përkohshme, fenomen kalim-tarë i cili është efektivë për të arritur qël-lime të menjëhershme politike, gjegjësisht të drejtën e popujve për vetëvendosje e kanë përdorur për dobësimin e imperializmit dhe promovimin e revolucionit proletar. Për konsolidim të socializmit, Lenini varej nga mbështetja e popujve jo-ruse, dhe për këtë arsye u detyrua të bëjë disa lëshime për ta. Vlerësonin se në qoftë se kombet jo- ruset nuk fitojnë të drejtën e vetëvlerësimit ajo do

bënë strehimore të sigurta të këtyret“ reg-tarëve.Disa kolumnistë në gazetën ditore „Novaja Gazeta“, në vitin 2008 shkroi se „Osetia e Jugut nuk është as territor as shtet e as një lloj i regjimit, por një grup i gjeneralëve dhe banditëve që bëjnë para në konflik-tin me Gjeorgjinë.“ Këto zona edhe më tej mbeten të përshtatshme për organizimin e veprimtarisë kriminale. Kjo do të jetë deri sa të ekzistojnë konfliktet, duke lejuar mos vendosjen e standardeve ndërkombëtare të sigurisë dhe qeverisjes të bazuar në normat ligjore ndërkombëtare.Të gjitha këto konflikte kanë origjinën nga politika sovjetike nacionaliste të kohës së Stalinit, kur ishin të vendosura kufijtë arti-ficialë ndarëse të grupeve etnike dhe përzi-erja me njëri-tjetrin. Në disa raste, grupe të tëra etnike ishin forcërisht të shpërngulur në Siberi apo Azinë Qendrore, dhe se deri në kohën e Nikita Hrushovit, nuk u ishte lejuan kthimi i sërishëm. Urdhëri i tillë për depor-tim në Siberi apo Azinë Qendrore, u pezullua pas vdekjes së Stalinit.Kjo politikë kishte për qëllim t’i dobësojë lidhjet kombëtare dhe etnike dhe të nxisë besnikërinë ndaj shtetit multinacional sovje-tik . Perestrojka e Mikail Gorbaçovit thjesht i mbyllur konfliktet ekzistuese pa gjetur mjete për zgjidhjen e tyre paqësore. Kufijtë e për-piluar në atë mënyrë të Bashkimit Sovjetik janë përgjegjëse për tensionet mes Rusisë dhe Ukrainës mbi Gadishullin e Krimes dhe për pjesën lindore të Ukrainës, dhe kjo poli-tikë kombëtare çoi deri në konflikte separat-iste në republikat veriore kaukaze të Feder-atës Ruse.

m-r Simeon Mitrev

të mund të inkurajojë luftën nacionaliste me çka do të parandalohej vendosja e social-izmit.Në vitin 1922, Bashkimi i Republikave So-cialiste Sovjetike ishte i përbërë nga katër shtete: Rusia, Ukraina, Bjellorusia dhe Federata Transkaukaze e cila përbëhej nga Azerbajxhani, Armenia dhe gjeorgjia. Të pestë republikat e Azisë Qendrore: Uzbeki-stani, Turkmenistani, Taxhikistani, Kaza-kistani dhe Kirgistani, statusin e republikave e kanë fituar në vitet 1925-1936 . Para asaj ata ishin zonat autonome brenda Rusisë. Kur u krijua Federata Transkaukaze në vitin 1922 (Armenia , Azerbajxhani dhe gjeorgjia), Abkhazia kishte statusin e një republike të veçantë në të njëjtin nivel si gjeorgjia.Por në vitin 1931, Stalini ia morri atë status dhe e bashkoi me gjeorgjinë. Ngjashëm është situata me Karabakun e Epërm i cili shpalli pavarësinë në kohën kur Azerba-jxhani ishte një shtet i pavarur në vitet 1919-1920. Nëse kthehemi në vetë fillimin e konflikteve Karabaku i Epërm posedon argu-mentet më të forta për pranimin e kërkesës të tij për pavarësi si ligjërisht të vlefshme sepse Karabaku i Epërm ka bërë gjithçka si-pas ligjeve sovjetike. Në fakt , në prill të vitit 1990, Këshilli Suprem i BRSS miratoi një ligj shumë të rëndësishëm që u dha të drejta të barabarta të gjitha republikave autonome dhe republikave socialiste sovjetike , duke përfshirë këtu edhe të drejtën e shkëputjes nga Bashkimi Sovjetik ose nga republikat në përbërjen e të cilave janë ndodhur. Ai është ligji në të cilin sot thiret Çeçenia. Problemi me Abkhazinë qëndron se ajo kërkesën për pavarësi e ka paraqitur pas rënies së Bash-kimit Sovjetik në vitin 1991 .Federata Transkaukaze në vitin 1936 është ndarë në tri republika. Abkhazia, më pak se një vit ka qenë republikë në kuadër të Bash-kimit Sovjetik, pas kësaj me një marrëveshje të veçantë lidhet me gjeorgjinë dhe përfun-dimisht u bë një republikë autonome brenda gjeorgjisë. Osetia Veriore dhe Jugore fil-limthi ishin një shtet i vetëm dhe më vonë ndahen në dysh. Kufijtë e rajonit shumë shpesh ndërroheshin , dhe jo sipas kritereve demografike, por në interes të qendrave të fuqishme.Shpërndarja e Bashkimit Sovjetik nga vitet 1989-1992 u pasua me disa luftëra të vo-gla në mes grupeve etnike që kërkonin pa-varësinë nga vendet e reja që sapo fituan pavarësinë nga Moska.Karabaku i Epërm, rajoni moldavian i Trans-nistrisë dhe dy provincat gjeorgjiane të Ab-khazisë dhe Osetisë së Jugut mbetën në një gjendje të ashtuquajtur „konflikte të ngrira“. Për shumë njerëz të botës Karabaku i Epërm, Transnistria, Abkhazia dhe Osetia Jugore mbetën si territore të njohura të Azerbajxhanit, Moldavisë dhe gjeorgjisë. Por secili prej këtyre territoreve kanë deklaruar pavarësinë dhe kanë themeluar „de facto“ qeveritë e zgjedhura dhe mbetën pjesërisht të pavarur me përkrahjen e jashtme, krye-sisht të Rusisë.,,Status quo“ aktuale ose „as paqe dhe as luftë „Situata, lejon konsolidimin e regjimeve separatiste, duke inkurajuar transformimin e tyre në shtete të pavarura efektive. Qe-veritë e dobëta dhe korrupsioni mundësuan tregtimin e armëve dhe tregtimin e njerëzve dhe pjesë të atyre territoreve separatiste u

44

Еvoluimi i shkencave ushtarake nëpërmjet ndryshimeve revolucionare në punët ushtarake

lajmëron vetëdijshëm për ekzistimin e anom-alive (mungesa ose çrregullime). Paraqitja e teorisë së re ndodh kur përpjekja për të lar-guar problemin me shkencën ekzistuese në mënyrë të vazhdueshme rezulton pa suk-ses. E para, shkenca “normale” të jep zgjid-hje e cila disi qetëson problemin, po edhe për një kohë të shkurtër; e dyta, problemi i shkruhet mungesës së fushës me vegla të duhura, metoda dhe asete që ajo të zgjid-het; dhe e treta, të ofrohet një zgjidhje e re e cila do të tund paradigmën ekzistuese dhe fillon një luftë me të (konflikt paradigmash). Vjen deri te revolucioni shkencor i cili paraqet zhvillim jokumulativ me të cilin paradigma e vjetër është e ndryshuar ose bëhet pjesë

dikimi i punëve revolucionare-ushta-rake dhe reformave janë shumë të rëndësishme në studimin e shkencave ushtarake sepse në mënyrë direkte

ndikojnë mbi mënyrën e luftimit dhe mbi zh-villimin e aftësive operative. Por, ku qëndron thelbi i evolucionit të luftimit dhe si në të vërtetë planifikuesit operativ në mënyrë pe-riodike bëjnë ndrimin e doktrinës, në mënyrë shkencore mund të shpjegohet dhe të kup-tohet nëpërmjet teorisë së paradigmave. Këtë teori e ka sugjeruar Tomas Kun në vitin 1962 në punën e tij “Struktura e revo-lucionit shkencor”, ku për të parën herë ka propozuar termin e sotëm për “zhvendosje të paradigmës”, me të cilën shpjegohet mekanika e zhvillimit të shkencës përmes ndryshimeve revolucionare. Aftësia opera-tive dhe zhvillimi i doktrinës së një ushtrie poashtu kalon nëpër këtë mekanizëm të “zh-vendosjes së paradigmës”, ku ndryshimet i identifikojmë si reforma në punët luftarake, dhe mund të jenë të shkaktuara për shkak të ndryshimeve në mjedisin operativ, politikave të rajonit, shpikjeve të reja teknologjike dhe të armëve etj. Sipas teorisë së Kun-it, që të ekzistojë progres në cilën do shkencë, nuk mjafton vetëm akumulimi i shpikjeve dhe zbulimeve individuale, por herë pas here janë të nevo-jshme edhe ndryshime revolucionare. Secila shkencë mundohet t’i zgjedhë problemet e fushës së vet përmes njohurisë dhe prak-tikës së definuar. Por, shkenca e vërtetë fillon atëherë kur shfaqen anomalitë e para si rezultat i pamundësisë për t’u zgjedhur nj-donjë problem me ndihmën e rregullave dhe

procedurave që ekzistojnë. Që të gjindet një zgjidhje, është e nevojshme të gjindet një qa-sje e re në shkencë, e cila quhet “zhvendosje e paradigmës”. Zhvendosjet e paradigmave janë revolucione periodike të cilat ndodhin në shkencë patjetër që të ekziston progres. Kur vjen deri te zhvendosja në një shkencë, ajo do të thotë ndryshim drastik i natyrës, pjesërisht ose në përgjithësi. Paraqitet në një mënyrë tejet të re lidhur me atë se si shihen punët në atë shkencë. Çdo shkencë që të funksionojë duhet të posedojë një grup të njohurive shkencore të definuara. Tranzicioni i suk-sesshëm nga një paradigmë në tjetër nëpër-mjet ndryshimeve revolucionare është rrugë e zakonshme për përparim në shkencë. Praktikantët e ndonjë shkence punën dhe hu-lumtimet e tyre i bazojnë në standarde dhe rregulla të njejta në kuadër të paradigmës së vendosur. Për shkak të kësaj rrallë ekzistojnë keqkuptime rreth mendimeve, sepse paradig-ma ekzistuese e udhëheq grupin në një fushë të caktuar nëpër kriteret e caktuara. Prandaj “shkenca normale” mundohet të gjejë zgjid-hje të problemeve me dituri të përcaktuara më herët, si një enigmë për tu zbërthyer. Çdo mendim jokonvencional jashtë kornizës së paradigmës së caktuar është përpjekje që ajo të thyhet, ndërsa që të bëhet kjo nevojitet një teori e re radikale me rregulla dhe stan-darde të reja, e cila, sa i përket asaj teorisë ekzistuese, është revolucionare dhe shpesh jo vetëm që e përmbush, por edhe e përjash-ton. Shpikja e fakteve të reja, por edhe ekzistuese, si shpikja e një teorie plotësisht të re,

NË PARADIGMË TË RE, ME DOKTRINË TË RE

45

e paradigmës së re të papajtueshme. Kjo nuk është zhvendosje e vogël në kuptuesh-mërinë, por papajtueshmëri fundamentale, ku dallimet nuk mund të bashkohen. Pranimi i paradigmës së re shpesh imponon ridefini-min e shkencës në ndonjë fushë të caktuar. Shkruhen libra të reja, shkencëtarët shndërro-hen, ndërsa paradigma e vjetër përjashtohet dhe mbetet në historinë e shkencës si fazë e cila është tejkaluar.Konceptin për “punët revolucionare ushta-rake” për herë të parë e ka propozuar histo-riani britanez Michael Roberts në vitin 1955. Ai erdhi deri në përfundim që disa shpikje ushtarake dhe armë ndikojnë në atë mënyrë në taktikë dhe doktrinë, sa që shkaktojnë një mënyrë të re të luftimit e cila është më efikase nga e mëparëshmja. Shembuj për punë revolucionare ushtarake të shkaktuara me armët e reja janë: zhvillimi i mitralozit dhe artilerisë të cilët kanë sjellën deri në orar të tundshëm të ushtrive; tanku dhe aeroplani kanë sjellë deri në “blickrig”; aeroplanët e rëndë mundësuan doktrinën e bombardimit strategjik; laseri dhe “bombat e mençura” kanë sjellë deri në bombardimet precize, lid-hja e kompjuterëve në rrjet ka kontribuar në komandim dhe kontrollim më efikas etj. Nga ana tjetër, koncepti për “reforma në pu-nët ushtarake”, i cili për herë të parë është pro-pozuar nga teoricientët ushtarak botërorë, dallon në intensitetin e atyre ndryshimeve, sepse jo vetëm që ndikojnë në mënyrën e luftimit, por ato janë ndryshime të mëdha historike, të cilat në strukturë e ndryshojnë shoqërinë, por dhe natyrën e luftës. Nox dhe Murray në “Dinamikën e revolucioneve ushta-rake” identifikojnë pesë reforma të mëdha në punët luftarake të shekullit 17 deri sot: 1. Kri-jimi i shteteve moderne nacionale (paraqitja e ushtrive profesionale dhe disciplinimi i fuqisë luftarake); 2. Revolucioni Françez (mobilizimi i përgjithshëm dhe simbioza e politikës dhe luftës); 3. Revolucioni indurstrial (furnizimi dhe mobilizimi i formacioneve të mëdha luf-tarake); 4. Lufta e Parë Botërore (shpikjet të cilat dolën e formuan luftën gjatë gjithë shekullit); dhe 5. Epoka e armëve nukleare (politika e përmbajtjes për shkak të frikës nga shkatërrimi total). Nga vitet e 90-ta të shekul-lit të kaluar e këndej, këtë koncept e përdorë ushtria e SHBA-së për të paramenduar lufti-min e ardhshëm nëpërmjet analizave dhe su-pozimeve se si ndryshimet e reja teknologjike dhe organizative të ushtrive botërore do të ndikojnë mbi luftën e ardhshme.Sipas teorisë së paradigmave, të gjithë shkencat, po edhe ato luftarake, fillojnë me periudhën e ashtuquajtur “faza para paradig-

në 20 vitet e ardhshme do të vazhdojnë të mbështeten në avionët e gjeneratës 4. Që të vijë deri në revolucion në punët ushtarake, duhet që të gjithë të pranojnë paradigmën e re si “shkencë normale”.As inovimet teknologjike nuk janë të mjaf-tueshme që të shkaktojnë revolucion në pu-nët ushtarake, as të dytat nuk janë të mjaf-tueshme që të vijë deri te reformat të cilat historikisht do ta kishin ndryshuar shoqërinë. Si në të vërtetë do të transformohet luftimi do të tregojnë teoricientët e ardhshëm ush-tarak – historianët. Cili do të jetë revolucioni i ardhshëm në punët ushtarake, shumë rëndë mund të parashikohet. Është dominante ide-ja e ushtrisë së SHBA-ve në lidhje me “lufti-min e fokusuar rrjetor”, të nxitur nga zhvillimi i madh i kompjuterëve dhe softuerëve. Por, njëlloj si “teknologjia - stelth”, në qoftëse nuk është e integruar nga ana e ushtrive tjera botërore, me siguri nuk do të vijë deri në ndryshim drastik në paradigmë (mënyrën e të të luftuarit). Aftësia operative në kuptim të vërtetë mund të praktikohet vetëm me kundërshtar i cili ka kapacitet dhe mundësi të njëjta. Shembull për këtë është që SHBA dhe shtetet e NATO-s, me armët dhe pajis-jet më moderne, ende nuk mund të dalin në fund me talibanët, ndërsa lufta në Afganistan zgjat me gjatë nga të dy luftërat botërore së bashku. Planifikuesit operativ duhet të dijnë se si t’i shpjegojnë në mënyrë shkencore aftësitë operative dhe nevojën për ndryshime në dok-trinë. Bllokimi në paradigmën ekzistuese dhe kokëfortësia ndaj ndryshimeve mund të jenë katastrofale. Për dallim nga shkencat tjera, vonesa e paradigmës së re në shkencat luf-

tarake ka efekte strategjike. Shembull i mirë për këtë është injorimi i Sharll De Goll-it, i cili në vitin 1934 kur ka qenë nënkolonel, ka bot-uar një libër në të cilin paralajmëroi që i vetmi shpëtim nga gjermanët në luftën e ardhshme është formimi i shpejtë i divizioneve mobile të blinduara. Libri ka qenë i kritikuar nga gjen-eralët e Paten-it të cilët janë avokuar drejtë ushtrisë defanzive, kështu që në Francë janë shitur vetëm 7000 mostra. Libri i njejtë është shitur në 7000 mostra në Gjermani, ndërsa personalisht Adolf Hitler-i ka qenë i informuar për përmbajtjen. Një vit më pas, në vitin 1935, Gjermanët forumuan tre panzer-divizionet e para. Nuk mund të ekzistojë përshtatje e aftësive operative ndaj ndryshimeve të mje-disit, pa mos u thyer paradigmat e vjetra.

Gjorgji Veljovski

mës”, ose gjendja origjinale e cila ekziston vetëm një herë. Sipas kësaj, faza para para-digmës në shkencat luftarake është periudha para gustav August-it, kur luftimi ka qenë im-provizim i implementimit nga ana e ushtrive të paguara. Termi i Kunit për “shkencë nor-male” e përshkruan fazën kur filloi të ekziston “paradigma dominante” e cila filloi të jetë e pranuar si normale. Ajo paraqet reformën e parë në punët ushtarake të shekullit 17, me krijimin e shteteve moderne nacionale. Që atëherë deri më tani, në periudha të ndry-shme, filluan të paraqiten “anomali” ose shpikje të reja ushtarake dhe ndryshime soci-ale të cilat paradigma ekzistuese ose taktika nuk mund t’i zgjidh edhe organizimi i ushtrisë. Kur këto anomali më nuk mund të përmba-jnë paradigmën ekzistuese, paraqitet “krizë” ose nevojë nga një ndryshim fundamental, të cilin e identifikojmë si “ndryshim të paradig-mës” ose mënyrë e re e të luftuarit. Që të bëhen ato ndryshime fundamentale dhe që të tejkalohet “kriza”, nevojiten shpikje të reja revolucionare. Shembull i mrrekullueshëm për këtë është shpikja e tankut në Luftën e Parë Botërore si mjet që të prishet fronti Perendi-mor. Fronti Lindor, në të cilin nuk ekzistonte front i vazhdueshëm, nuk ka shkaktuar “krizë” të mjaftueshme që të nxitë një inovacion të tillë. Tanku paraqet shpikje revolucionare i cili së bashku me armët tjera të reja e ndryshoi mënyrën e luftimit do të thotë, shkaktoi ndry-shim në paradigmë.Kur ndodhin ndryshime në shkencat luftarake (tanku dhe avioni paraqiten në fushë betejë), rezultati është paradigma e re (tanku dhe avioni pranohen nga të gjithë ushtritë si armë standarde dhe të domosdoshme), d.m.th.

paraqitet një doktrinë e re e cila pranohet si “shkencë normale”. Paradigmat në shken-cat luftarake nuk mund të kontrollohen as të planifikohen, dhe është diskutabile nëse mund edhe të parashikohen. Edhe pse mund të dizajnohen armë të reja, ajo nuk do të thotë gjithmonë që ato automatikisht do të shkaktojnë “ndryshim të paradigmës”, e cila do të çojë deri në revolucion në punët ush-tarake. Edhe pse konsiderohej që avionët e përpunuar me teknologjinë “stelth” (të paduk-shme) fundamentalisht do të ndryshojnë forcën ajrore, ajo deri tani nuk ka ndodhur (nga viti 1983 kur për të parën herë u bë op-erativ F-117). Shkaku për këtë është që përveç SHBA-së, asnjë tjetër nuk e pranoi këtë teknologji si standarde, edhe pse Rusia dhe Kina zhvilluan avionët e vetë “stelth”, paradat e tyre të fundit ushtarake tregojnë që edhe

46

KOMANDIMI DHE KONTROLLIMI NË OPERACIONET USHTARAKE (3)këtë parasysh komandanti ushtarak duhet patjetër të ketë aftësi të sjellë vendimet më të mira të cilat do të zvogëlonin rreziqet për organizatën ushtarake me të cilën komandon. Prandaj, udhëheqja ushtarake ka veçoritë e veta në sistemin e menaxhimit në krahasim me organizat tjera.

Komandanti

„Pas gjithë asaj që është thënë dhe bërë, më i kërkuar është vendimi cilësor i komandantit, ai duhet të jetë në gjendje të japë komanda të arsyeshme dhe të menaxhojë me zbati-min e tyre. Pavendosshmëria dhe mëdyshja janë fatale për secilin epror, tek komandanti kryesor kjo konsiderohet si krim“.

Feldmarsal Bernard Law montgomery, memoirs, xxi 1958

Marrë parasysh këtë, komandanti është pjesë

istemi i komandimit ndihmon koman-dantin të gjejë një mënyrë përkatëse për verpim për të arritur objektivat e dëshiruara. Komandimi është një ele-ment thelbësor i këtij sistemi dhe është

në funksion të autoritetit dhe përgjegjësisë. Komandimi është autoritet që e zbaton ko-mandanti i forcave të armatosura në mënyrë ligjore mbi vartësit e tij, në bazë të gradës apo detyrës. E njëjta përfshin autoritetin dhe përgjegjësinë për shfrytëzim efikas të resur-seve në dispozicion, planifikim të aktiviteteve, organizim, udhëzim, koordimim djhe kontrol-lim të forcave të armatosura për realizimin e detyrave të caktuara. gjithashtu përfshin edhe përgjegjësinë për shëndetin, mirëqe-nien, moralin dhe disiplinën e vartësve të tij në zinxhirin e komandimit, nëpunësve vartës.NATO definon komandimin si „autorizime të dhëna komandantit ushtarak për menaxhim, koordinim dhe kontrollim të forcave ush-tarake“ /Public Diplomacy division NATO. (2003). AAP-6 - NATO glossary of terms and definitions. Belgium. Brussels/. Komandimi dhe kontrollimi janë në ndërveprim. Funksio-net e komandimit dhe kontrollimit shihen përmes lidhshmërisë së njerëzve, pajisjeve, kominikimeve, objekteve dhe procedurave të cilat i ka angazhuar komandanti për planifikim, udhëzim, koordinim dhe kontrollim të forcave dhe operacioneve për të arritur objektivin. Komandimi dhe kontrollimi kanë të bëjnë me procesin e njësisë me të cilën komandanti vendos çka duhet të bëjë dhe nëse vendimi i tij është zbatuar. Meqenëse edhe vetë ai është pjesë e njësisë, ai ka kompetenca të gjera për definim të gjendjes fillestare dhe

përfundimtare të njësisë me të cilën koman-don. Komandanti i udhëheq, i uddhëzon dhe i motivon vartësit e tij. Komandami ushta-rak përfshin shkathtësinë e sjelljes së vendi-meve, udhëheqejes, motivimin dhe nxitjen e vartësve të tij për të vepruar, si dhe për të zbatuar detyrat. Menaxhimi ushtarak kërkon të pasurit vizion për gjendjen e dëshiruar, kuptim të shkencave ushtarake, koncepteve, shkathtësive dhe doktrinave. Kjo kërkon edhe aftësi për vlerësim të njerëzve dhe reziqeve, si dhe shqyrtim të vazhdueshëm të situatës. Komandanti duhet ptajetër të kuptojë mirë dinamikën e proceseve të cilat ndodhin jo vetëm në komandën e tij, por edhe jashta saj. Një lider i mirë duhet patjetër të ketë aftësi të zgjedh plan për veprim dhe dëshirë që të njëjtin ta arrijë. Ajo që është karakteristike për anëtarët e organizatës ushtarake është ekspozimi në situata të rrezikshme dhe marrë

KOMANDANTI SI PJESË E SISTEMIT TË KOMANDIMIT DHE KONTROLLIMIT NËPËR OPERACIONET USHTARAKE

47

e sistemit të komandamit dhe kontrollimit, e jo vetëm shfrytëzues i tij. Arti dhe shkathta e komandimit qëndron në atë që në kohë të zbulohet dhe shfrytëzohet pasiguria e kundërshtarit dhe të vihet në situatë të cilën nuk do të mund ta parashihte. Thënë ndry-she, kontrolli personal i pasigurisë në hapë-sirën dhe kohën duhet të shfrytëzohet për sjelljen e pakontrolluar të kundërshtarit dhe për destabilizim në zonën e zbatimit të op-eracionit. (gjozo K. 2010.,Sistemet Operative në Fushëbetejë – mjedisi operativ, Skriptë ligjeratash për lëndën: Shkathtësisa opera-tive, Akademia Ushtarake „gjeneral Mihailo Apostollski “- Shkup).Komandanti është themeli i sistemit të kom-andimit dhe kontrollit. Komandanti udhëheq procesin e komandimit dhe kontrollimit dhe mban përgjegjësinë e fundit për zbatim të detyrës. Ai e shfrytëzon autoritetin e tij në or-ganizatë ndaj komandantëve vartës të cilët, nga ana tjetër, shfrytëzojnë informatat për të sjellë vendime dhe i koordinojnë njerëzit dhe resurset për të arritur një qëllim të përbash-kët. Komandanti është i lidhur me vartësit e tij përmes sistemit komandues dhe kontrollues nëpërmjet të cilit grumbullohen, përpunohen, dërgohen dhe mbrohen informatat. Këto informata janë të rëndësishme për koman-dantët e të gjitha niveleve që ata të mund të njihen më mirë me kundërshtarin dhe me zo-nën ku kryhen operacionet, me qëllim të sillet vendim ekzekutiv dhe të arrihet dominim mbi forcat kundërshtuese. Edhe pse teknologjia e

sotme parasheh vizulizim të plotë në zonëen ku kryhet operacioni, komanda është thjeshtë aktivitet intelektual njerëzor ku subjekti krye-sor është koamndanti me të gjitha mangësitë dhe vyrtitet e tij. Element ii udhëheqjes perso-nale në sistemin e komandamit luan një rol të rëndësishëm që asnjë komandant nuk duhet ta harrojë. Karakteristika, tipare që duhet t’i posedojë komandanti: inteligjencë dhe urtësi, dëshirë dhe vullnet, origjinalitet, guxim, vetëbesim, vendosmëri, këmbëngulësi, stabilitet, qetë-si, iniciativë (të posedojë iniciativë), të jep urdhra të shpejtë dhe të drejta, të kuptojë situatën shpejtë dhe të vendos drejtë, të ketë përgjegjësi, të parashikojë dhe të vlerësojë rrezikun dhe të ndërmarrë rrezik, të pose-dojë tipare tjera morale (ndershmëri, drejtësi,

ritetit të tij. Autoriteti i cili bazohet në ligj dhe në rregulloret ushtarake përputhet me prani-min e përgjegjësive të tij të cilat nuk mund të barten. Mirëpo, komandanti thith utritetin e vet nga dy burime: profesional dhe personal. Autoriteti profesional është në funksion të gradës apo pozitës dhe është në pajtim me ligjin. Autoriteti personal është në funksion të ndikimit të karizmës së komandantit në siste-min me të cilin komandon. Autoriteti personal fiton përkushtim bujar në sistemin nën kom-andën e tij, raport të ndershëm ndaj punës, përvojat e shumta të cilat i posedon dhe duke paraqitur shembull për të tjerët. Komandanti, si një autoritet kryesor i sistemit, personalisht është përgjegjës për rezultatet e arritura nga sistemi. Ai ka fuqi dhe autorizim për të sjellë vendim për fillim të aktiviteteve, dhe në pajtim me këtë mban edhe përgjegjësinë për sukses apo mos sukses. Njkë karakteristikë e rëndë-sishme e sistemit të menaxhimit dhe koman-dimit qëndron në atë se autorizimi mund të delegohet për dallim nga përgjegjësia. Përdorimi i komandimit në rend të parë ka të bëjë me procesin e planifikimit dhe ven-dim marrjes. Procesi duhet patjetër të jetë njëkohësisht dinamik dhe shumëdimensional dhe do të duhet të miratojë vendime lidhur me operacionet aktuale, ato të realizohen njëkohësisht me planifikim dhe vendimmar-rje për operacionet e ardhshme. Koha dhe informatat të cilat janë në dispozicion janë faktorët kryesor në këtë proces, dhe gjithom-në ekziston nevoja për marrë një vendim në

kohë përkundër procesit të vendim marrjes të armikut, nëse duhet të fitohet apo të rikthe-het iniciativa. Prandaj, komandantët dhe sh-tabet e tyre duhet patjetër të kenë për qëllim të punojnë në korniza të kohëzgjatjes së ciklit të marrjes së vendimeve për armikun. Mirëpo, përdorimi i komandimit do të vihej në pikëpy-etje nëse i mungon së paku njëra nga pjesët përbërëse: informata, kontrolli dhe lidhjet. Me fjalë tjera, komandantit i nevojiten informatat për të sjellë vendime, kontrolli për të koordin-uar dhe mbikqyrur veprimet e njësive dhe mjetet e tyre, si dhe lidhjet për të përcjellur dhe shpallur informatat, përmes së cilës ko-mandanti ka mundësinë të vazhdojë të sjellë dhe të zbatojë vendimet për të përmbushur qëllimet e përbashkëta.

Kemo Gjozo

karakter, integritet...), të jetë i balancuar dhe konsistent, të jep udhëzime për njerëzit, të jep drejtime për ngjarjet, vazhdimisht të avan-cohet dhe arsimohet, flijim dhe pakujdesi, të mund të përshtatet punën ekipore në njësi, të zotërojë aftësi oratorike dhe aftësi bindëse, të jetë kreativ dhe inovativ (me aftësi kreative për risi), të poesdojë intuitë, karizëm dhe të mund të parasheh ngjarjet nga fushëveprimi i komandimit dhe kontrollimit. (Karakteristikat e lartëpërmendura nuk duhet të përcaktojnë renditjen e prioriteteve dhe rëndësinë e ud-hëheqjes. Savevski, З.,2012. Karakteristikat të cilat duhet t’i posedojë komandanti sipas doktrinës së Forcave të Armatosura të Repub-likës së Turqisë. Ligjeratë në kursin për oficerë shtabi në lëndën Lidershipi në Njësitë Taktike, Akademia Ushtarake Shkup)Komandimi në një mjedis ushtarak nënkupton aftësi për menaxhim, apo motivim për nëpu-nësit për të arritur qëllime të përbashkëta, zhvillim të kohezionit të brendshëm dhe njesi drejt bashkimit. Komandanti mban një rol kyç në menaxhimin e c2. Ai e udhëheq proce-sin dhe është personi me përgjegjësi më të madhe për të arritur qëllimin, përdor autorite-tin në organizatë, ku ekzistojnë edhe koman-dantë tjerë vartës të tij, ai është i lidhur me një sistem që grumbullon, përpunon, bart dhe mbron informatat. Ai për mbështetje të pro-cesit të sjelljes së vendimeve shfrytëzon të gjitha informatat e disponueshme, duke marrë parasysh ndërlikueshmërinë e sistemeve dhe teknologjisë aktuale.

Komandimi dhe kontrollimisi një proces dhe një sistem ofrojnë njohuri mbi natyrën e prob-lemit ushtarak me të cilin ballafaqohet orga-nizata ushtarake. Me sistemin e komandimit dhe kontrollimit krijohet një pasqyrë për armi-kun, për aftësitë, qëllimet dhe dobësitë e tij, dhe rishikohet situata personale dhe dobësitë personale. Sistemi i komandimit dhe kontrol-limit e ndihmon komandantin të arrijë qëllimet e dëshiruara dhe të gjejë mënyrë përkatëse për veprim.

PËRDORIMI I KOMANDIMIT Komandimi nënkupton autorizim që i është ndarë një individi për udhëzim, koordinim dhe kontrollim të forcave ushtarake. Komandanti përdor këtë autorizim nëpërmjet vartësve të tij në bazë të emërimit të tij dhe në bazë të auto-

KOMANDANTI SI PJESË E SISTEMIT TË KOMANDIMIT DHE KONTROLLIMIT NËPËR OPERACIONET USHTARAKE

PARIMI TIPARETSHPIRTIN E SHËRBIMIT Përkushtim dhe durim

DËgJUESHMËRI DHE RESPEKT Sinqeriteti, paanshmëri dhe besnikëriATDHE DHE NDER Bashkësi dhe shpirt njësiti

REPUTAcION DHE NDERSHMËRI Nder, emër dhe ndikimARSyETIM DHE VENDIM MARRJE Arsye të shëndoshë, instikt dhe guxim

PËRgJEgJËSI Ndërgjegjësim, sinqeritet, seriozitet dhe aftësi planifikimi

NDËRgJEgJËSIM I VETËVETES Modesti, kthjelltësi dhe besim në vete PUSHTET MBI VETE vetëkontroll, përshtatëshmëri dhe inovacion

MOTIVIM Pedanteri, inciativë, optimizëm dhe shembull për të tjerët

NDJESHMËRI Mirëkuptim , njohuri politike dhe udhëheqësi SHKATHTËSI SHOQËRORE Ndikim, aftësi komunikimi, udhëheqësi, kohe-

zion, menaxhim me konflikte dhe kujdesje për vartësit

48

Operacionet Speciale gjatë Luftës së Dytë Botërore„OPERACIONI HILMER“

Njeriu që e nisi Lufën e Dytë Botërore

jdes e solli gjeneralin Josht në kabine-tin e punës të SS-gjeneralit Rajnhard Hajndrih. Hajndrih në rrethin nacist ishte i njohur nën pseudonimin “qeni rojtar i Rajhut të tretë” dhe ky epitet aspak nuk ishte i paarsyeshëm. Ai tip nordik, me linje të lehta mongole, sportist, inteligjent dhe i shpejtë, për një kohë të shkurtër u bë pjesë e kier-arkisë më të lartë naziste dhe gjithash-tu u bë zëvendës i SS-rajhfirerit Hajnrih Hilmer, që ishte njeriu i katërt në Ra-jhun e Tretë. Gjenerali Hajndrih i tha të ulet në kolltuqet e zeza të lëkurës gjeneralit Josht ende pa e ulur dorën nga përshëndetja. “Josht, filloi gjener-

gusht 1939, e enjte. Qi-elli mbi Berlinin digjte si në ekuator, rretë e bardha kishin pushuar sikur edhe

toka ishte ndalur të lëvizë. Ndërtesa e gjërë e betonit në rrugën “Princ Al-bertshtrase” numër 8, ishte adresa ku numri më i madh i “të vdekurve të zakonshëm” civil, e rrethonin në një hark të zgjeruar. Arsyeja ishte e thjeshtë. Në këtë adresë gjendej ad-ministrate kryesore e sigurisë së ra-jhut, shërbimit sekret policoro-politik të gjermanisë naciste. Këtu qe i kon-centruar “truri” i makinerisë vrastare që deri atëherë kishte parë bota. Nga këtu bëheshin plane për “zgjidh-jet përfundimtare”- term i përshtatur për shkatërrimet masive të racave, kombeve dhe popujve të tërë. Nga ky vend vinin idetë lucide për rregullimin e ri botëror, racën ariane, dhe cakto-heshin fatet e miliona njerëzve të pa-fajshëm në tërë botën. Administrata kryesore e sigurisë së rajhut (RSHA), në përgjithësi ishte një bashkësi e më tepër shërbimeve sekretë, të zbulimit dhe kundërzbulimit, si dhe shërbime të specializuara tekniko-operative dhe elektronike të zbulimit. gjithsesi, “nën ombrellën” e RSHA-së gjendej edhe përbërja e përgjithshme policore. Por, ajo që ka krijuar po ky shërbim, disa muaj më vonë, totalisht do ta lë nën hije emrin dhe prestigjin e saj dhe do ta lë në plan të dytë. Mu kjo bashkësi e shërbimeve sekrete, do ti krijojë in-

stitucionet si gestapo ( Policia sekrete politike gjermane), SS dhe trupat e saj SS, dhe njësitet e dënimit SS, kampet e përqëndrimit e të tjera. “ Fëmijët” e këtij shërbimi do ti ndjek një zë i zi, nga i cili asnjëhere nuk do të lirohen. Para kabinetit të shefit të Administratës së sigurisë së rajhut SS-gjeneralit Ra-jnhard Hajndrih, me durim priste SS-gjeneral majori i policisë Heinz Josht i cili ishte kryeshef i njësisë së gjashtë, që nënkuptonte se drejton politikën e jashtme të shërbimit sekret. Në orën 11 saktësisht, SS-nënkoloneli gerxh, agjitanti i shefit të të gjitha shërbimeve sekrete gjermane, me ku-

49

ali Hajndrih, ju kam thirur në lidhje me detyrën më kryesore që për momentin ka Administrata kryesore e sigurisë së rajhut, detyrë kjo e cila do t’ju beso-het juve!”. I shokuar nga ky lajm, gjen-erali Josht pyeti se cila është detyra? Në atë moment, rrufeshëm u dëgjuan fjalët e “ qenit-rojtar të Rajhut të Tretë” : “Fireri vendosi që ta sulmojmë Po-loninë dhe ti duhet të komandosh me aksionin e parë që do të provo-kojë luftë!”. Kështu më së miri mund të përshkruhet biseda e aktorëve kry-erorë në aventurën e rezikshme para skenës së gjithë botës, e quajtur, Luftë e Dytë Botërore. Për kohë të shkurtër gjenerali Josht së bashku me bash-këpunëtorët e tij e mendoi planin op-erativ të quajtur “Aksioni Himler”. Plani parashihte një lojë perfide që do të jepte një arsye racionale për parlamen-tin gjerman (Rajhshtag) si dhe para opinionit vendor dhe ndërkombëtar, për invazionin gjerman ndaj Polonisë. Rrethi i ngushtë i njerëzve që punonin në realizimin e planit, përveç ideologut dhe planifikuesit kryesor SS-gjeneralit Rajnhard Hajndrih, përbehej edhe prej gjeneralit Josht, shefi i gestapo-s gjen-erali Hajndrih Myler, si dhe njeriu i cili qe zgjedhur të udhëheq në terren, SS-majori Alfred Naujoks. Paramendimi ka qenë që një grup special diversant i gestapo-s, i veshur me uniforma ush-

tarake polake dhe armatim polak, të “inskenojë” futjen e trupave gjermane në armatën polake në territor gjerman, të sulmojë një patrullë gjermane dhe të mer një radiostacion gjerman ku në gjuhën polake do të mbahej një fjalim për gjermaninë naziste. Me rëndësi është ajo se gjatë fjalimit do të bëhej e ditur se “Polonia i shpall luftë gjer-manisë”. Me këtë makinerisë propa-ganduese naziste, do ti jepej forcë dhe argumente të mjaftueshme për të nxitur urretje dhe të përgadisë terrenin për miratim gjithpopullor të invazionit të planifikuar mbi Poloninë. Të martën më 15 gusht, gjeneral-majori Josht, shkon tek admirali Vilhem Kanaris, she-fi i shërbimit ushtarak sekret gjerman

re me Poloninë, Para fillimit të sulmit në radiostacionin e Gllajvicit, në vendin e banuar janë pushkatuar rrobërit civil të sjellur nga kampet e përqëndrimit të veshur edhe me uniforma gjermane, për të treguar terrorin e ushtrisë po-lake mbi gjermanët.Menjëherë pas kësaj, grupi dhunshëm ka hyrë në radistacionin në Gllajvic, ku një agjent i Gestapos ka mbajtur një fjalim nacionalist në gjuhën polake, duke duke thënë se Polonia do ta sul-mojë Gjermaninë. Grupi është tërhequr dhe kështu operacioni “Himler” ka përfunduar. Për vetëm disa orë Adolf Hitler ka dhënë urdhër për sulm ndaj Polonisë dhe njësitë e blinduara dhe të mekanizuara gjermane, duke shfrytë-zuar deri më atëherë strategjinë “blic krig”, më 1 shtator kanë hyrë thellë në territorin polak. Më 17 shtator qeve-ria polake ka braktisur vendin, ndërsa gjermanët kanë vënë nën kontroll 185. 000km2 të territorit polak. Me këtë ata kanë filluar aventurën lucide e cila do të merr me miliona jetëra njerëzish dhe pas kësaj bota më asnjëherë nuk do të jetë e njejtë. Shkenca ushtarake, nga ajo ditë, njeh SS-majorin e Gestapos Alfred Naujoks si “njeriu i cili e nisi Luftën e Dytë Botërore”.

Vlladimir Jovanovski

“Abver”, shërbimi i vetëm profesional sekret, ku mangësi të vetme ka pasur ate së është krijuar shumë vite para se nazismi të ngrihej në gjermani, që te nazistët kishtë një kuptim apo kën-veshtrim të një lloj mosbesimi. Por, ad-mirali Kanaris, ka qenë autoritativ dhe i respektuar si njëri ndër njerëzit më të informuar në gjermani dhe “Abver” ka qenë një makineri e shkathët spiunësh. Sa edhe të kenë dashur që makinerinë ushtarake ta mbajnë më larg nga ky aksion, planifikuesit e gestapos, pat-jetër kanë kërkuar edhe ndihmën e Abverit, parasegjithash në sigurimin e uniformave ushtarake origjinale polake dhe armët të cilat në atë moment i ka poseduar vetëm ajo. Admirali Kana-ris, si punëtor i vjetër dhe me përvojë në shërbimin sekret, nuk ka shpejtuar dhe është konsultuar me shefin e tij në linjë ushtarake, gjeneral-nënkolonel Vilhem Kajtel, kryeshef i komandës supreme të armatës gjermane- Ver-mahtot. gestapo për disa ditë është pajisur me pajisjen e nevojshme, si dhe me karta të rreme polake të identifi-kimit. Në orën 20 të mbrëmjes së 20 gushtit ka filluar operacioni “Himler”. Një grup i vogël agjentësh nga shër-bimi i sigurisë “SD” dhe SS gestapo, i udhëhequr personalisht nga SS-majori Alfred Naujoks, të veshur me uniforma ushtarake polake, kanë mbëritur në gl-lajvic, qytezë gjermane në vijën kufita-

50

Bisedë me Zoran Dimov, atleti që solli ultra-maratonën në vend, ndërsa me përkrahjen e ARM-së edhe vrapimin malor

BET

EJA M

Ë E

RËN

DË

JET

ËSORE

SI FILLOI TREGIMI I SUKSESSHËMPËR ZORAN DIMOVIN?Unë fillova të vrapoj që në moshën 15-16 vjeçare, ndërsa aktivisht nga mosha 17-18 vjeçare, gjegjësisht diku në vitet 1979/80, kur në Veles u ven-dos pista e atletikës në Stadiumin e Qytetit. Atëherë u formua edhe klubi i atletikës “Borec” dhe unë fillova aktiv-isht të garroj dhe të merrem me atle-tikë. Që nga viti 1980 e deri më tani, në vitin 2013, vrapoj dhe garoj aktiv-isht, gjegjësisht 33 vjet, ku shumë vite si anëtar i KA “Izgrev” nga Velesi.Kur fillova ishte konkurrenca e te rinjëve dhe seniorëve në turniret ven-dore dhe ndërkombëtare. Atëherë kohërat ishin të tilla, kishtë më tepër të holla për sportin dhe shkonim për përgatitje në Mavrovë dhe Dojran. Nuk kishte ndonjë trajner cilësor dhe

ne atletët duhej që vet të gjindemi për të fituar përvojë, dije dhe të garojmë nëpër gara të ndryshme. Por, ishim shumë këmbëngulës dhe gjithashtu kishim shokë nga vendet ballkan-ike e në bashkëpunim me ata kishim shkëmbim përvojash dhe dijesh dhe ia dilnim që të siguronim vend në pistat botërore të atletikës.

CILA KA qENË GARA E PARË MË E MADHE qË KE MARRË PJESË?Më kujtohet se pista ime e parë ofi-ciale në të cilën kam vrapuar ka qenë dikur në vitet 1983/84 në Kumrovc të Kroacisë. Pista ishte 26 kilometërshe. Merrnin pjesë atletë nga e gjithë Ju-gosllavia e atëhershme, ndërsa gara mbahej për nder të kyretarit të ndjerë të RFSJ-së Josip Broz Tito në qytetin e tij të lindjes në Kumrovc. Kjo garë

ZORAN DIMOV ËSHTË SPORTISTI I VITIT 2012 NË qYTETIN E VELESIT, NDËRSA NË MAJ TË KËTIJ VITI MORRI PJESË NË KB NË VRAP NË LARGËSI NË POLONI, KU PËR 24 ORË VRAPOI 188 KILOMETRA. AI ËSHTË qYTETARI I PARË NGA VELESI I CILI VRAPOI NË ULTRA-MARATONËN AUSTRALIANE NË 100 KILOMETRA. GJITHASHTU ËSHTË PJESËMARRËS I RREGULLT NË GARËN MEMORIALE MARATONIKE NGA STRUMICA DERI NË SHKUP, E CILA MBAHET ÇDO VIT NË NDER TË KRYETARIT TË NDJERË BORIS TRAJKOVSKI. NË KAMPIONATIN SHTETËROR TË MARATONËS SË SHKUPIT NË VITIN 2012 FITOI VENDIN E TRETË. VETËM DISA DITË PASI qË REALIZOI KËTË INTERVISTË TONIKE PËR “MBUROJËN” NGA STADIUM I qYTETIT NË VELES, KY ATLET DHE ULTRAMARATONIST I SHqUAR, PËSOI NJË AKSIDET TRAFIKU KU MORI LËNDIME TË RËNDA NË TË DYJA KËMBËT. qË ATËHERË 50-VJEÇARI ZORAN DIMOV, PËRNDRYSHE I PUNËSUAR SI POSTIER NË “POSTAT E MAqEDONISË” NË VELES, ËSHTË NË MJEKIM SHTËPIAK DHE VET E ME PËRKRAHJEN E FAMILJES, LUFTON ME BETEJËN MË TË RËNDË JETËSORE- PËRSËRI T’JU KTHEHET SHTIGJEVE TË CILAT PËR TË KANË DOMETHËNIE JETËSORE.KJO ËSHTË BISEDA qË ZHVILLUAM ME TË PARA FATKEqËSISË. KEMI NJË DËSHIRË TË VETME TË SHËROHET DHE TI REALIZOJË TË GJITHA PLANET PËR TË CILAT NA FLISTE GJATË KËSAJ INTERVISTE.

vitin 2005 arrita të grumbulloj një ekip dhe shkuam në Austri në Hajlin-genblut, vend i vogël afër majës më të lartë malore Grosgllokner në Austri. Aty për herë të parë reprezentacioni i Maqedonisë morri pjesë në vrapimin botëror malor. Në atë kohë kishim edhe një përfaqësues të ARM-së, nënkolonelin Dragan Nedelkovski i cili tashmë është i penzionuar dhe është njëriu i dytë më meritor për sjelljen e vrapimit malor në Maqedoni. Atëherë në fillim, në vitin 2005 me ndihmën e tij zhvilloja bashkëpunimin me ARM-në. Ai më ndihmoi të formohen ekipet e vrapimit malor si dhe vetë ARM-ja pastaj ndihmoi shumë që të formo-het një Ligë e vrapimit malor. Kishim nga dhjetë xhiro. Për çdo xhiro në çdo dy javë vraponim nëpër male të ndryshme të Maqedonisë. Përveç pjesëmarrësve-garues nga ARM-ja të cilët garonin së bashku me ne, ARM-ja na përkrahte me logjistikë, si sigurim transporti deri në vendin e garave, sig-urim tendash për vendosje dhe nevoja tjera. Në ARM vërejtën se vrapimi mal-or është i rëndësishëm për pjestarët e ARM-së dhe për këtë arsye edhe rino-vonin ekipin me kuadro te reja. Kështu që, aktualisht ARM-ja merr pjesë në kampionatet shtetërore dhe botërore të armatave nga e gjithë bota dhe ar-rin rezultate solide. Atletika dhe vrapimi janë disa nga sportet kryesore për mbajtjen e kondicionit të pjesëtarëve të ARM-së, sepse është shume e rëndësishme që përveç psikikisht, të jenë të përgaditur edhe fizikisht, ndërsa atletika është sporti numër 1 për përgaditje kondi-cionale, jo vetëm për çdo sportist, por edhe për çdo pjesëtar të ARM-së.

Si i Shikon familja juaj aktivitetet tuaja? Për atletikën e para është interesuar bashkëshortja Olivera e cila për shumë vite ka vrapuar së bashku me mua në pistat e atletikës. Qysh nga mosha më e re edhe vajza Stefani, studente e ekonomisë, është në pistat e atletikës. Ajo është krenaria ime dhe gjithashtu atlete cilësore e KA “Izgrev” në Veles. Me 20 vitet e saja ajo është rekordere e Maqedonisë në maratonë 24 orësh. Por më e rëndësishmja është se ajo më mbështet në garat e gjata mara-tonike, më sjell ushqim, gjithnjë është pranë meje duke më dhënë forcë të qëndroj.

Kjo ishte biseda me maratonistin Zoran Dimov. Familja, edhe sot kur ai lufton betejën më të rëndë për të, është pranë tij. Zoranit i dëshirojmë shumë fat edhe këtë herë si edhe shumë herë të tjera më parë, të jetë këmbëngulës dhe t’ia dalë, sepse ai është krenaria e maratonës dhe ul-tramaratonës së Maqedonisë, krenari dhe shembull i sportit të Maqedonisë.

Antoanella Dimitrievska

për një kohë të shkurtër edhe mbi të gjitha pritjet e mjekëve i’a dola që t’u khehem pistave pa ndonjë stërvitje të veçantë. Ky është një sukses i madh dhe shpresoj që viti që vjen te jetë edhe më i suksesshëm. Më 27 korrit të këtij viti, mora pjesë edhe në tur-neun soko maratonik të Pançevës që u mbajt në Serbi, maratonë kjo e cila zhvillohet gjatë orëve të mbrëmbjes me fillim në orën 20. Në pistën e gjatë 42 kilometre me 66 pjesëmarrës nga Maqedonia, Serbia, Hungaria, Kora-cia dhe Sllovenia, zura vendin e parë. Nërkaq, kontrolli më serioz i kondi-cionit tim do të jetë në turneun ultra-maratonik 24 orësh që do të mbahet në Beograd më 5 dhe 6 tetor, ndërsa planifikoj pjesëmarrje edhe në turne të tjera maratonike dhe ultramaratonike në shumë vende të botës.

SI, ME PËRKRAHJEN E ARM-SË, E SOLLE KËTU VRAPIMIN MALOR?Përveç ultramaratonës, solla këtu në Maqedoni edhe vrapimin malor. Në

51

në atë kohë njihej si gara më e njohur e më prestigjoze dhe në të merrnin pjesë disa mijëra garues. Pastaj vinin me rradhë maratone e maratone. Kështu arrita numrin e 102 maratoneve, ndërsa më tej edhe 40 ul-tramaratone. Ultramaraton është çdo maraton më i gjatë se 42 kilometra. Ekspertët zakonisht rekomandojnë që atleti në një vit të vrapojë në 2-3 mara-tonë, sepse ultramaratonët janë më të gjata, duhet vrapuar një apo maksi-mum 2 maratonë. VItin e kaluar kam vrapuar 4 maratonë dhe 9 ultramara-tonë. Ultramaratoni më i shkrutër ka qenë 60, ndërsa më i gjati 200 kilome-tra. Më shumë kam vrapuar 212 km në pistë rreth liqenit Balton në Hungari. Vrapova në këtë pistë të ultramara-tonit të njohur ndërkombëtarisht, për tre vite me rradhë 2009, 2010 dhe në vitin 2011. Vrapohet një gjiro në pistë rreth liqenit ndërsa çdo vit merrnin pjesë rreth 270 deri më 350 atletë në konkurrencë individuale. Zura vendin e 24. Me këtë, unë tani për tani jam i vetmi nga Maqedonia i cili ka vrapuar aq për 24 orë.

Në sa ultramaratoNë ke vrapuar?Kam vrapuar rreth pesëdhjetë ultra-maratonë në njëqind kilometra. I pari ka qenë në Podgoricë, në Mal të Zi në vitin 2000 ku në 100 kilometra zura vendin e gjashtë. Në vitin 2001 zura vendin e tretë, ndërsa në vitin 2004 zura vendin e parë ku dola fitues në 100 kilometre, gjithashtu në Podgoricë kam fituar dy herë edhe në 50 kilom-tra. Në maratonën 12 orëshe në Beo-grad gjithashtu tre vitet e fundit gjith-një kam dal fitues. Gara e fundit në të cilën kam marrë pjesë sivjet është ajo në Holandë gjatë Kampionatit Botëror në 24 orë në qytetin Sten-vek, ku kam vrapuar 188 kilometra, që për mua është një arritje e madhe për faktin se para pesë muajsh pata një ndërhyrje kirurgjikale të gjurit dhe

PIONIERË I GARRIMIT NË VRAP MALOR NË MAqEDONI

PËRVEÇ ULTRAMRATONIT, KAM SJELLË EDHE GARRIMIN NË VRAP MALOR NË MAqEDONI. NË VITIN 2005 ARRIJTA TË MBLEDH NJË EKIP DHE TË SHKOJMË NË HAJLIGENBLUT TË AUSTRISË, NJË VEND I VOGËL AFËR MAJES MË TË LARTË GROSGLOKNER NË AUSTRI. KËTU NDODHI EDHE PJESËMARRJA E PARË E REPREZENTACIONIT TË MAqEDONISË NË GARRIMIN BOTËROR NË VRAP MALOR. ATËHERË KISHIM EDHE NJË PËRFAqËSUES NGA ARM, NËNKOLONEL DRAGAN NEDELKOVSKI I CILI TANI NDODHET NË PENSION DHE AI ËSHTË PERSONI I DYTË MERITOR PËR SJELLJEN E GARRIMIT NË VRAP MALOR NË MAqEDONI.

52

„Ju nuk bartni turpin mbi vete. Ju u ankuat, duker rrezikuar jetët tuaja për lirinë, drejtësinë dhe nderin“

y përshkrim i përmendores së rezis-tencës gjermane nga Lufta e Dytë Botërore, që gjendet në Berlin, ju është mirënjohës të gjithë atyre gjermanëve, përveç masës, iu kundërvunë një të

keqeje të skajshmë të kohës së tyre – politikës hitleriane. Mes tyre dhe Klaus Stafenberg, orga-nizator dhe prijës i grushtetit të pasuksesshëm, më 20 korrik të vitit 1944, ku disa prijës ushtarak dhe politikan gjerman u orvatën të neutraluizo-jnë naci-politikën aktuale, të marin pushtetin në Gjermani dhe t’i vënë fund luftës pesëvjeçare të kampeve të përqëndrimit. Ky opreacion në his-tori është i njohur nën emrin “Vallkiri”.

Lindja e idesëDuke marë parasyesh reputacionin e kompozi-torit Riçard Vagner si promotor i paragjykimeve raciste dhe të antisistemit, nuk është për tu habitur që edhe pas kaq dekadash nga vdekja e tij ai rritet në një idol tek naci-trashëgimtarët. Në muzikën e tij, ata kanë parë personifikimin e idesë për kombin gjerman. Menjëherë pas operës së Vagnerit “Vallkiri”( vajzat mitologjike që kanë bërë zgjedhjen se kush do të jetojë e se kush do të vdesë në luftë), Hitleri emëron planin se kush duhet të mbrojë udhëheqësinë e lartë ushtarake dhe politike të Gjermanisë, në rast atentati ndaj tij dhe ndarjes së forcave aleate në Berlin. Në këtë mënyrë, do të shman-gej zhdukja e Rajhut. Por, çka ndodh kur dikush paramendon apo planifikon një ide gjeniale për të asgjësuar armikun me armën vetanake ? Pikërisht atë e bën Tom Kruz në rolin e guerilit nënkolonel Klaus fon Stanfenberg, kur vjen ne idenë për të kthyer planin “Vallkiri” kundër planit të vetë ideatorit, Hitlerit.

Komploti i dështuar për atentat ndaj Hitlerit

„Valkiri“

Edhe pse i ri, Stafenberg, e ka hetuar trish-timin e luftës. Shërbimi i tij në Afrikën e veriut e lë atë të hendikepuar, më një dorë ampute, pa dy gishta në dorën tjetër dhe pa njërin sy. Megjithatë mangësia fizike jo vetëm që nuk për-bën pengesë për t’u nisur në luftë por ajo është edhe motiv plus, prej kur është edhe i avancuar dhe i rreshtuar në rrethinen e Berlinit. Por ashtu siç lufta vazhdon, forcat gjermane pakësohen, ai është i vetëdijëshem se madhështisë dhe forcës së vendit të tij po i vjen fundi. Aleatët bëjnë trysni ndaj forcave naciste, ndërsa këto të fundit dita ditës dobësohen më shume. Në duart e Hitlerit, si pasojë e politikës së të tij të verbër, vendi shkon drejt humbjes totale. Për një patritot të çiftit të Klaus Stafenbergut që mbi të gjitha dhe për prioritet ka atdheun, këto ngjarje janë të papranueshme. Me aq sa e do

Rajhun dhe me sa është i gatshëm të sakrifikoj gjithçka për mbrojten e tij, aq më shumë e ur-ren Hitlerin dhe e akuzon për katrahurën që po ndodh. Për të fireri është armik primar. Rezis-tenca dalngadalë po organizohet, por jo gjith-monë rrjedhin punët ashtu siç janë planifikuar të bëhen.

Rajhu, mbi të gjithaTë ndërrohet pushteti dhe të dorëzohet lufta nuk do të jetë punë e lehtë. Nuk mjafton që të vritet vetëm Hitleri, por edhe bashkëpunëtorët e tij më të afërt së bashku me forcat e SS, pat-jetër të asgjësohen. Duke dëgjuar Vagnerin në

gramafon, Stafenbergut i lind ideja kyçe : të modifikojë dhe shfrytëzoje “Vallkiri” planin që parashikon aktivitete për rregullimin e njësisë reserve ushtarake për mbrojtjen e Berlinit si dhe të pushtetmbajtësve, në qoftë se Hitlerit do t’i ndodhte diçka e papritur. C’do të ndodhë në qoftë se anëtarët e rezistencës vrasin Hit-lerin dhe e bindin njësinë rezerve se vdekja e tij është rezultat I grushtetit pikërisht nga ana e SS, që tradhëtuan firerin për të marë pushtetin? Atëherë obligimi i rezervistëve do të ishte që ti robërojnë të gjithë pjestarët e kësaj njësie. Dhe për derisa ata mendojnë se luftojnë për liderin e tyre, e jo për grushtet, rezistenca do të ketë gjasa të arrijë qëllimin e saj për të neutralizer ushtrinë hitleriane..Plani është i përkryer, por megjithatë, rezisten-ca është e fuqishme aq sa edhe pika e tij më e

dobët. Edhe pse Klaus Stafenberg nuk arrin ta vrasë liderin me bombën që e vendos ajo prapë se prapë nuk është arsye kryesore për dësh-timin e operacionit. Faji më i madh ngel te re-agimi tejet i ngadalshëm i bashkëpunëtorëve të kolonelit, dyshimi dhe pavendosmëria e tyre. Jo vetëm që kërcënojnë jetën e pjesëmarrësve në këtë aksion por ata rezikojnë edhe ardhmërinë e egzistimit të shtetit. Si e vetmja pikë pozitive në gjithë këtë situatë është pikërisht karakteri kryesor që në asnjë moment nuk bëhet viktimë e frikës dhe dyshimit edhe përkundër faktit se familja e tij do të duhej ta paguan çmimin e mossuksesit eventual. Në këtë kontekst, njëri

nga pjesëtarët e rezistencës do të shk-ruaj: “ Vlera morale e njeriut është në atë pikë ku ai është i gatshëm të flijo-het për bindjet e tij” Klaus Stafenberg vë në pah një anë tjetër të popullit gjer-man dhe përshtypje të përgjithshëm për pasivitetin e tyre, hap një perspe-ktivë të re nga e cila shohim se nga joshje negative nga idetë naciste, një pjesë e madhe e njerëzve kanë ngelur imun ndaj fanatizmit.

mirënjohje pas vdekjesQë në fillim, regjisori bën një shkrirje të naracionit të Tom Kruz me gjuhën dhe theksin e veçant gjerman, në trans-formim me naracionin anglez. Në këtë mënyrë u ruajt origjinaliteti i legjendës së filmit, ndërsa shikuesit i vë në një pozitë më të afërt dhe më diskrete në raport me veprimin, duke u servuar dia-

nga dora “mike”. Megjithatë, aksioni i Stafenberg meriton respekt, e pranuar pas ekzekutimit të tij dhe rënies së nacizmit. Filmi sipas karakterit të tij ridefinon termet patriot dhe tradhtar dhe jep disa aspekte te reja që ndan këto terme. Në mënyrën e vet, regjisori Brajan Singer, na tregon se ndonjëherë veprimi që duket se është drejtuar kundër popullit dhe liderit të vet, mund të jetë edhe si heroizëm më i madh. Thënë ndryshe, konkretisht, me fjalët e Herman Treskov para vetëvrasjes së tij:” Do të na kujtojnë si vrasës, por unë e di se ne zgjodhëm rrugën e duhur. Për disa orë, para Zotit, e di se mund të arsyetoj atë që bëmë kundër Hitlerit, armikut të Gjermanisë, armikut të botës.“

Elena Gjorgjievska

53

Këtë rubrikë ja përkushtojme USHTARIT – NJERIU është i pari i cili sulmohet nga stuhija e quajtur luftë – NJERIU është ai i cili është tejet i motivuar për ta mbrojtur atdheun dhe idetë – NJERIU është ai i cili është fizikisht dhe psikikisht i përgatitur në nivel më te lartë – NJERIU është ai i cili la pjesë të shpirtit të tij në shtëpi te familja e vet – NJERIU i cili në fund, është vetem NJERI.Edhe për këtë ai është inspirim për shumë filma dhe vepra artistike të cilat lanë përshtypje të fortë në publikun e gjërë neutral, na bënë ta kuptojme ashpërsinë tonë emocionuse dhe na treguan se sa e dëmshme dhe se si ajo ndikon tek njerëzit.Në numrat vijuese të Shtitit do të veshtrojmë disa prej atyre filmave pa ndonjë ambicie te veçantë për tu bëre kritik filmi. Duam vetem të ju përcjellim pjesë të ndjenjave tona, të ju tregojmë se një ushtare, fati njerëzor mund t’i ndryshojë qëndrimet tona për vlerat në jetë,në veçanti ta theksojmë se sa ajo jetë e rëndë e ushtarit me mund, me baltë, me djersë meriton RESPEKT.

logë të kuptueshëm dhe të qartë për shumicën. Momentet e simbolikës së fuqishme nuk janë të anashkaluara, në veçanti të theksuara në skenën e zyrës së From, kur Klaus Stafenbergu me qël-lim shmang përshëndetjen e njohur “ Heil Hitler” ndërsa pas vëretjes që i bëhet ai i ketheht Firerit, duke e përsh-endetyr zëshëm me dorë të zgjatur, ku mund të shohim se e ka të amputuar. Kjo skenë aludon në një “ respect të hendikepuar” ndaj Hitlerit në një sjellje hipokrite të këtij njeriu kundrejt nacio-nal-socializmit, në kuazi lojalitetin e tij ndaj politikës së liderit. Nga ana tjetër, invaliditeti i tij është një dëshmi fizike se përkushtuimi i kolonelit ndaj atd-heut, tregon se në asnje moment nuk është tradhëtar i Rajhut..Në dy orë kohëzgjatjeje të këtij filmi, që nga skena e parë e deri te ajo e fun-dit, mund të shohim veprim që është fokusuar në vazhdimsi me fotografi vizuele që ndejkin skenarin e plotë-suar me aktrim solid të trupës së ak-torëve. E gjithë kjo krijon një kompletim sineatik e cila ndriçon në një niansë të lëhtë dokumentaristike. Fokusi kryesor është vënë në ndikimin apo veprimin dhe përshkrimin e ngjarjeve kurse janë marë parasyesh edhe ndërtimi dhe kri-jimi i roleve. Komponenta emocionale si pjesë përbërëse që mungon për të dhënë një rëndësi më të veçantë në film, pothuajse nuk është prezente ne film.Dhe siç e dimë nga burimet historike, operacioni i rezistencës gjermane ka qenë edhe njëra ndër 20 orvatjeve të pasuksseshme për të vrarë Hitlerin

Regjia: Bryan Singer

Rolet: Tom Cruise, Kenneth Branagh, Bill Nighy, Tom Wilkinson, Carice van Houten, Thomas Kretschmann, Terence Stamp, Eddie Izzard

Skenari: Christopher McQuarrie, Nathan Alexander

Muzika: John Ottman

Kohëzgjatja:120 minuta

Vendi: SHBA

Viti: 2008

Cmimet: „Bambi“ dhe BMI çmimet, 7 nominime për çmimet „Saturn“, nominim për efekte vizuele për VES çmim

53

54

ë numrin paraprak diskutuam për ndjekjen elektronike të komuni-kimit nga ana e së misteriozes ASK (NSA) dhe GHQE-së britan-

ike që shkaktoi reagim nga pothuajse të gjitha vendet shtetasit e të cilëve kanë qenë subjekt i këtyre aktiviteteve. Në tekst shkurtimisht e sqaruam pari-min e ndjekjes së komunikimeve dhe filtrimin e të dhënave me „ngrirje” të përkohshme dhe ruajtje të të dhënave që të njëjtat të përdoren në afat të cak-tuar kohor. Githsesi se më tutje paso-jnë mori procedurash dhe teknikash që i ndajnë të dhënat si të dhëna zëvendë-suese që edhe më tutje të analizihon, ‘ndëranëtarësohen’ dhe krahasohen, e gjithë kjo me qëllim për – marrje të një prodhimi të gatshëm analitik. E gjithë kjo sigurohet me softuere komplekse dhe të ndërtuara që në mënyrë vargore dhe të përsëritshme e kryejnë përpuni-min e miliona përdoruesëve, ndryshe thënë komunikimet e tyre elektronike. E tërë kjo duket mbresëlënëse dhe e madhërishme, si që në fakt edhe është. Për atë, në vazhdim të tekstit do të fla-sim për një mini softuer pako (që për shkak të shfrytëzimit të ilustracioneve do të përdorim version më të vjetër), që mundëson analizë semantike të tekstit dhe llojeve tjera të të dhënave. Konkretisht, për rastin do të flasim për „Tropes V8.3“ – verzionin anglez. Gjegjësisht, me këtë softuer do të in-terpretohet mundësia e analizës, kra-hasimit, matjes së frekuencisë dhe konektimit të të dhënave (tekst i shk-ruar) me qëllim të fitimit të një prod-himi përfundimtar analitik. Kësi lloj të softuerëve mund të gjenden të lira në hapësirën kibernetike dhe paraqe-sin mjete të vetme informatike gjatë ndonjë hulumtimit shkencor, përpunimi të të dhënave, teknikë të analizës së përmbajtjes së dokumentacioneve në metodologji gjatë hulumtimit shkencor, dhe paraqet një softuer të thjeshtësuar me çka mund të pranohet në zbulimin OSINT. Zbulimi nga burime të hapura është kategoria më e aplikueshme në mbledhjen e të dhënave-zëvendësuese që më tutje nënshtrohen në anal-izë, krahasim, matje të frekuencës,

PAKO E PROGRAMIT PËR ANALIZIM TË TË DHËNAVE DHE TEKSTEVE

„PSIKOTROPE V8.3“

konektim dhe marrje të një prodhimi të mbaruar analitik. Patjetër që kjo kategori ka disavantazhet e veta si që janë vërtetësinë e të dhënave, (pa)mundësinë e kahjes së dhënësit të in-formacionit, ndjeshmërinë e mesazhit të fshehur, të pasurit-jo të pasurit kred-ibilitet të informacionit, marrosje dhe të ngjashme, por për atë ekzistojnë metoda dhe teknika për kontrollimin e tyre.Paketi programik Tropes V8.3 kapë 6 faza të përpunimit të tekstit:Ndarje logjike të fjalive të thjeshta. Ndarja është e bazuar në parimin e fjalive të thjeshta që mund të komu-nikojnë mes vete, mbahet tërësia logjike dhe bëhet lidhje me përmbajtjen e tekstit.Interpretimi gramatik, sintaksor dhe semantik (kuptimor) i fjalëve, sido-mos në tekste gazetareske ku një fjalë mund të ketë më shumë domethënie.Këtu bëhet fjalë për ndarje të fjalive nëpër disa grupe dhe klasifikimin e tyre të fjalës të interpretuar sipas kuptimit të fjalisë. Pastaj merren variantet nga afati i interpretuar dhe të njejtat sin-tetizohen me çdo fjalë të grupit.

IDENTIFIKIM I KLASAVE EKUIVALENTENë identifikimin e klasave ekuivalente bëhet fjalë për njohjen e fjalëve apo grupë fjalëve dhe sistematizimin e tyre në klasa sipas parimit të ngjashmërisë. Për shembull, fjalët nënë dhe babë i sistematizon në klasën familje. Fjalët komunizëm dhe demokraci, i sistemati-zon në klasën e sistemit politik. Fjalët

ministër dhe kryeministër, i sistemati-zon në klasën qeveri. Klasat familje, sistem politik dhe qeveri i sistematizon në grup referencuese shoqërore apo në shtet.

ANALIZË STATISTIKORE DHE KOGNATIVELloji i parë i analizës tekstuale është analizë statistikore e shpeshtësisë së kategorive dhe nënkategorive të fjalëve të caktuara të ndara nga teksti. Analiza tjetër është ndërlidhje analizu-ese e klasave ekuivalente me kategori fjalore.Vijon me analizë më të ndërlikuar dhe kap proces të grupës së analizës gjeometrike si epizoda.Analizë kognitative-diskursive është ajo e cila mundëson detektimin e pjesëve më karakteristike nga teksti që është subjekt i analizës. Të gjitha të dhënat e marra mund të jenë të interpretuara në grafike dhe të jenë të vëna si shtresa jografike për përpunim të mëtejmë të tekstit.

IDENTIFIKIM I PJESËVE MË KARAKTERISTIKE NGA TEKSTIprogramuese ka disa mjete që mundë-sojnë identifikimin e pjesëve më karak-teristike nga teksti. Përgjatë saj, iden-tifikimi bie në dy kategori: stile dhe konfigurime.Stilet mund të jenë:- Të argumentuara – kur nga më shumë

vende prej tekstit ka përshkrim fak-tografik të gjërave që ndodhin – me arsye-rjedhshëm;

- tregues – stil tregues;

GRUP REFEREUES KLASA FJALA

shtet familje Nënë

shtet familje Babë

shtet sistem politik Komunizëm

shtet sistem politik Demokraci

shtet qeveri Ministër

shtet qeveri Kryeministër

PAKO E PROGRAMIT PËR ANALIZIM TË TË DHËNAVE DHE TEKSTEVEМаја Ржанова

55

- përshkrues – përshkrim, identifikim të dikujt apo diçkaje. Poashtu mund të jetë edhe përshkrim i ngjarjes.

Konfigurimet përmbajnë:- dinamikë të ritmit të tekstit, ndryshe

thënë interpretim të shprehjeve në

borimin e domethënies të secilës fjalë, grupe të fjalëve apo, përsëri, pjesë të tekstit, mundësohet edhe tregim grafik i aktivitetit në tërësi. Kjo paraqet përparësi, sidomos kur bëhet fjalë për pjesë nga teksti. Me tregim grafik lehtë vërehet bash-kimi i fjalëve apo grupë fjalëve me fjalë tjera, dhe në të njejtën kohë në lentën për elaborim ka sqarim të logjikës tekstuale me varianta.

Tregim Të rezulTaTeveTregimi i rezultateve mund të jetë vi-zuel, statistik dhe elaborativ. Tregimi i tërësishëm ndodhet në anën e ma-jtë nga dritarja aplikative (Fotografia numër 1). Hap tjetër në analizën e tekstit është definimi i klasave. Gjegjësisht, që të kryhet analizë e caktuar përgatitje e nevojshme paraprake e parametrave të caktuar, sepse shumë kompleks është interpretimi i rezultateve nëse më parë nuk vendosen parametrat për analizë konkrete. Dhe, kështu, nevojitet definimi i klasave, që d.m.th. se softuerit i japim parametra që klasa ekuivalente t’i marrë parasysh gjatë analizës të një pjese të caktuar të anal-izës së tekstit. Njëkohësisht, si indika-torë për klasifikim mund t’i shtohen parametra që të jenë të gjitha fjalët e ngjashme frekuenca (përsëritja) e së cilave është minimum 3, apo, përsëri, për klastrime të përgjithshme të jetë grup fjalësh (klasë) që ka me frekuencë minimale 3. Kështu fitohet fotografi më e përgjithshme, edhe pse tolerimi për gabime ritet. Kjo do me thënë se sa më i lartë të jetë niveli i klastrimit po aq humbet në detaje, dhe e kundër-ta, sa më i ulët të jetë niveli i klastrimit aq më shumë ritet fondi i të dhënave që nuk mundemi ti klastrojmë.

Në numrin e ardhshëm të Mburojës do të vazhdojmë me elaborimin e paketit programues „Tropes V8.3“, për atë se si bëhen epizodet dhe si ndërtohet një skenar.

tekst;- involvim të bartësit të tekstit me

shprehje të veta, identifikim të idesë kryesore apo qëllimit të tekstit.

- Poashtu, krahas identifikimit të sti-leve dhe konfigurimeve, me ela-

„PSIKOTROPE V8.3“

TABELA 2: KLASTRIMI I PARAMETRAVE TË PARAZGJEDHURA

Fotografia 1: TREGIM GRAFIK TË REZULTATËVE NGA ANALIZA E NJË PJESE TË CAKTUAR NGA TEKSTI

ëfimi i cili 70 vite rradhazi rrëfehet në anën e Vratnicës në Tetovë për rrëzimin e aeroplanit amerikan dhe për shpëti-min e pilotëve gjatë Luftës së Parë

Botërore, zgjoi interesim të madh te unë dhe gjithsesi se nuk ngela gjakftohtë. Pata rastin që këtë ta dëgjojë drejtpërsëdrejti nga banorët e fshatit Vratnicë kur në vitin 2008 Brigada ajrore me helikopterë Mi-17 ndihmoi në insta-limin e ujësjellësit në fshat. Për të qenë i sin-qetë, në atë kohe mendova se tregimi është ‘kompatibil’ me pilotët që transportonin gypat e ujësjellësit dhe se në këtë mënyrë nikoqirët donin të shprehin mirënjohjen e tyre për kon-tributin tonë për ujësjellësin. Një pjesë e dys-himeve gjithsesi se vinin nga “boshllëku edu-kativ” i arsimimit tim ku operacionet ajrore të aleatëve mbi shtetet ballkanike gjatë Luftës së Dytë Botërore kanë qenë interesante, apo në qoftë se diçka ka ndodhur, gjithsesi se ajo ka ndodhur në shtetet e tjera vëllazerore. Lex-uesit më të vjetër besoj se mbajnë mend fil-mat e prodhimit jugosllav, ku sipas rregullave aeroplanët aleatë binin gjithkund, përveç në territorin e Republikës së Maqedonisë. Rëfimi për bariun e Vratnicës i cili arrin ti shpëtojë pilotët amerikan gjatë Luftës së Dytë Botërore gjithashtu ka mbërritur edhe deri te ambasadori amerikan në Republikën e Maqedonisë ku në vitin 2004 e ka vizituar Vratnicën dhe ka biseduar me bariun (Angelko Tomovski) i cili në atë kohe ka qenë 12 vjeçar ka shkur në vendin e ngjarjes ku së bashku me shokët kanë arritur të marin nga një dru njërin nga anëtarët e lënduar të ekuipazhit. Sipas tregimit të plakut Angelko, aeroplani

56

Shpëtimi i ekuipazhit nga aeroplani i rrëzuar gjatë Luftës së Dytë Botërore në malet e Sharrit

FLUT

URIM

I I F

UNDI

T I

“DAS

HURI

SË S

ONË”

57

është rrëzuar në gushtin e vitit 1943, duke lënë gjashtë viktima dhe tre të mbijetuar. Duke hulumtuar arkivin e Ministrisë së Mbrojtjes në SHBA, Am-basada e SHBA-ve në Shkup nuk arrinë që ta gjejë në evidencë aeroplanin e rrëzuar apo ndonjë vërtetim informate për aeroplanin në vitin 1943 në teritorin tonë. Përsëri në shkurt të vitit 2013, Ambasada e SHBA-ve në Shkup, u angazhua dhe pas dy vizitave në fshat përmes intervistave me banorët lokal ( informata të cilat bazoheshin nga evidence kishtare), vërtetuan se dita e fatkeqësisht ka qenë dita e 26 gushtit 1944, dhe vendi i rëzimit të avionit ka qenë pikërisht fshati Vratnicë apo më sakt, vend i quajtur Sllabica në 1500 metra latësi mbidetare.Ambasada e SHBA-ve në hulumtimet e mëtejshme supozoi se bëhet fjalë për bombarder të tipit B-24 Liberator, aeroplan i cili është rëzuar atë ditë në territorin e Maqedonisë duke u kthyer nga misioni në Rumani. Atasheu ajror i ambasadës së SHBA-ve mundi të sigurojë tre raporte për ekuipazhe të pagjetura (“Missing Aircreë Repts”) dhe në bazë kësaj dëshmon se bëhet fjalë për aeroplanin me numrin serik 42-78240, numër të evidencës 240 dhe emër të kodit “OUR LOVE’ (DASHU-RIA JONË) fat i cili përputhet me rrë-fimet e banorëve të fshatit Vratnicë. Ekzistojnë të dhëna se bëhet fjalë për aeroplanin “DASHURIA JONË”. Am-basada e SHBA-ve në Shkup ka filluar të kontaktojë familjarët e viktimave të ekuipazhit përmes internetit dhe arriti që të gjejë lidhje me dy nga katër famil-jet e anëtarëve të ekuipazhit. Në bazë të bisedave, fotografive, raporteve të mara nga antarët e familjes vërte-tohet se bëhet fjalë për aeroplanin me numër serik 42-78240, numër evi-dence 240dhe emër të kodit “DASHU-RIA JONË” që ka rënë mbi Vratnicë më 26 gusht të vitit 1943. Një letër nga Sekretariati Ushtarak i SHBA-ve, e datës 29 maj 1947 e përmend edhe emrin Vratnica si vend ku kanë humbur jetën anëtarët e ekuipazhit fluturues të forcave të armatosura të SHBA-ve. Më 5 shtator të vitit 2013 Ambasada e SHBA-ve organizoi vizite në vendin e rënies së aeroplanit në Vratnicë, së bashku me ambasadorin e SHBA-ve z. Poll D. Volers, prof. d-r. Marijan Dimitrijevski nga Instituti i Hisotrisë Kombëtare i Republikës së Maqedo-nisë, përfaqësues të Brigadës ajrore të ARM-së, banorë të fshatit Vratnicë

etj. Gjatë hulumtimit në vendin e ng-jarjes dhe gjatë bisedës së profesorit me banorët lokal si dhe gjatë hulum-timit të dokumenteve të deklasifikuara të mara nga amabsada e SHBA-ve në Shkup, arrita të kuptoj se çka ka ndodhur atë ditë dhe cili ka qenë fat i ekuipazhit amerikan dhe “dashurisë së madhe të tyre”. Ditën e 26 gushtit të vitit 1944, aero-plani “B-24 Liberator” me emër kodi “OUR LOVE”, “DASHURIA JONË”, në të kthyer nga misioni bombardues në Rumani u sulmua nga ana e 5 aeropla-nëve-gjahtarë Me-109 (Messerschmitt Bf 109) ku pas vetëm 5 minutash të hasë në artilëri kundërajrore. Në sulmin e drejtpërdrejtë humbin jetën kopilot, nënkolonel Xhon Edvards dhe gjua-jtësi i spikatur, rreshteri Vilijam Rods, deri sa aeropani goditet fillojnë prob-lemet me motorin që rezultojnë me humbjen e barazpeshës në ajr. Pilot i parë, koloneli Edvin Keselberg, duke mos mundur ta mbajë aeroplanin në lartësinë e duhur, pas një kohe ndahet nga grupi dhe mer vendim për aterim në teren të zgjedhur i cili mundëson at-erim te detyruar me dëme më të vogla. Duke i kaluar pjesët e Serbisë jugore, vëren malin Sharr dhe rrafshnaltën e Vratnicës e cila sipas vlerësimit të tij ka qenë teren i përshtatshëm për të ateruar, larg autoriteteve bullgare në fushgropën e Pollogut, ku më tej me forcat e tyre do të mund të kalonin te aleatët në Shqipëri dhe Itali. Gjatë depërtimit, aeroplani përnjëherë ka fil-luar të humb lartësinë dhe udhëheqësi i ekuipazhit ka dhënë urdhër që të braktiset aeroplani. Si rezultat i shpe-jtësisë së madhe dhe forcës së madhe rrotulluese gjatë rënies, një pjesë e ekuipazhit arrinë që të kërcejë, ndërsa pjesa tjetër mbetet brenda në aero-plan dhe aty për aty humb jetën. Nga gjithsej 9 anëtar të ekuipazhit, vetëm 3 arrijnë të mbijetojnë misionin.Të mbijetuar::Kolonel Edvin Keselberg (Edëin Kie-selbash) - pilot. Është hedhur me para-shutë. Kolonel Riçard Mek Kuli (Richard Mc-Cauley) - bombarder. Është hedhur me parashutë.Rreshter Eduard Ambrosini (Edëard Ambrosini) – Radioperator. Është hed-hur me parashutë.Viktima:Nënkolonel Xhon Edvards (John Edëards) - kopilot. Vdes gjatë sulmit të aeroplanëve „Ме-109“.Rreshter Dejv Koblic (Dave Koblitz) – Inxhinjer ajror në hedhje me parashutë. Humb jetën gjatë hedhjes me para-shutë.Rreshter Brus Tuthill (Bruce Tuthill) – gjuajtës nga kuba e sipërme. Vdes në aeroplan. Nuk ka mundu të hidhet me parashutë.Rreshter Harlod Viken (Harold Viken) - gjuajtës nga kupola e përparme. Humb jetën gjatë hedhjes me parashutë.Rreshter Viliem Rods (William Rhodes) - gjuajtës nga kupola e bishtit. Vdes gjatë sulmit të aeropanëve „Ме-109“.

1. FOTOGRAFI E NJË PJESE TË EKUIPAZHIT TË “DASHURIA JONË”

2: FOTOGRAFI E EKUIPAZHIT DHE AEROPLANIT ME NUMËR TË EVIDENCËS 240

3: LETËR DREJTUAR FAMILJES VIKEN NGA ZYRA PËRGJEGJËSE PËR VIKTIMAT ANËTARË TË FORCAVE USHTARAKE AMERIKANE

4: AKSION I FORCAVE ALEATE AJRORE VITI 1944 ( PËRMLEDHJE E DOKUMENTEVE, RAHJU I TRETË DHE MAQEDONIA, MARIJAN DIMITRIJEVSKI, INI

5: RAPORT PËR EKUIPAZHIN E ZHDUKUR („MISSING AIRCREË REPORTS”)

6: MBETJET NGA AEROPLANI ME NUMËR SERIK 42-78240, „OUR LOVE “

58

Rreshter Vilis Stivenson (Willis Stevenson) - gjuajtës nga kupola e barkut. Humb jetën në aeroplan. Nuk ka ka arritur të hidhet me parashutë.Pas rrënies së aeroplanit në orën 11:45 të mëngjesit, në vendin e ngjarjes të parët që arrijnë janë disa barinj të cilët ndihmojnë dhe zbresin viktimat me parashuta nëpër drunjtë dhe të mbidhen të gjitha viktimat dhe të mbijetuarit e aeroplanit. Sipas do-kumenteve nga amabsada amerikane në Shkup, banorët e Vratnicës, 3 anëtarët e mbijetuar të ekuipazhit i sigurojnë dhe strehojnë nga forcat okupatore bullgare, por megjithatë të njëjtit janë gjetur dhe po atë ditë bien nën robërinë e Armatës bull-garedhe transportohen në Shkup ku arrijnë në orët e mbrëmjes. Gjashtë viktimat e ek-uipazhit, fshatarët e Vratnicës, siç edhe ju kishin premtuar amerikanëve, i varrosin në oborrin e kishës në Vratnicë në hyrje nga ana e majtë dhe aty do të prehen deri në çlirimin e Maqedonisë. Gjatë vitit 1947 am-basada e SHBA-ve në Jugosllavi i ekshumoi varrezat dhe i dërgoi në varrezat amerikane në Beograd ku gjatë viteve të ardhshme familjarët do ti dërgojnë SHBA. Ndërsa 3 të mbijetuarit e tjerë dërgohen në burg në Shumen, Bullgari ku edhe presin kapitul-limin e Bullgarisë më 8 shtator 1944. Gjatë mujit shtator janë liruar dhe janë dorëzuar aleatëve kur dhe është përgaditur raporti nga ana e të mbijetuarit të parë Riçard Mek Kuli (Richard McCauley) më 14 shtator të vitit 1944. Sot në vendin e rënies nuk mund të vërehet asnjë gjurmë e tragjedisë së 6 anëtarëve të ekuipazhit të aeroplanit amerikan “Dashuria Jonë”. Pas 69 vjetësh vendi duket si gjtha vendet tjera dhe është vështirë të gjenden gjurmë nga aeropani. Gjatë viteve, fshatarët pjesët e aeroplanit të rënuar i kanë shfrytë-zuar për nevoja të ndryshme, ndërsa një pjesë e metalit me siguri është shitur nëpër hekurishte. Për të gjetur gjurmët, përdorëm detektorë për zbulimin e metaleve, kështu që arritëm të nxjerrim pjesë të imëta meta-like. Pjesën e gjetur më e madhe e materi-alit metalik, pjesë e përparme që shërben gjatë aterimit të aeroplanit ku falë rreshjeve dhe erozionit u gjet 500 metre më poshtë nga vend i rënies. E njëjta pjesë qe e mbu-luar me dhe e gurrë dhe ishte e pamundur që të nxiret dhe transportohet pa ndihmën e pajisjeve plotësuese. Për ta kuptuar pamja më e gjërë e opera-cioneve strategjike të aleatëve në Gadishul-lin Ballkanik, duhet të kemi të njohur se në vitet 1943-1944 në Luftën e Dytë Botërore, shpeshtohen sulmet ajrore ndaj forcave na-ziste te Gjermanisë. Për këtë qëllim në ba-zat e Lindjes së afërt nga ana e komandës ajrore amerikane janë të lëshuara eskadrile të aeroplanëve “B-24 Liberator”, bombard-erë me gjuajtje të gjatë strategjike me peshë gjer më 6 ton mjete. Qëllimi strat-egjik i një pjesë të forcave ajrore ka qenë asgjësimi i pikave të naftës në dhe rreth vendit të quajtur Ploeshti, Rumani, infrast-krukturë kjo shumë domethënëse për Gjer-maninë naziste.Operacioni më i njohur ajror i asaj kohe ka ndodhur më 1 gusht të vitit 1943 në opera-cionin “Tidl Wave” („dallgë joromale“), me pjesëmarrjen e 178 bombardueseve “B-24”

të shoqëruara nga prej gjuetarëve „P-38 Vetëtimë“.Sipas disa të dhënave, mbi qiellin e Maqe-donisë, janë të rrëzuar rreth dhjetra aero-plan amerikan me gjithësej qindra anëtar të ekuipazheve. Nga ata, gjysma kanë vdekur duke rënë aeroplanët ndërsa gjysmat kanë shpetuar. Nga anëtarët e mbijetuar të ekui-pazheve gjysma kanë qenë të robëruar nga autoritetet bullgare, ndërsa gjysma tjetër janë shpëtuar nga ana e njësive të LNÇ të NJPM.Robërit amerikanë të ekuipazheve nga ana e forcave bullgare kanë qenë të depërtuar në burgun e pilotëve amerikan në Shumen.Pilotët e mbijetuar dhe pjesa e mbetur e ekuipazhit nga ana e LNç e NJPM, janë dër-guar në misionet britanike në kuadër të LNç në Shqipëri. Prej aty janë dërguar në aero-porte të inprovizuara ku kanë ateruar aerop-panë britanik që më tej i kanë transportuar në bazën në Bari në Itali.Operacioni për shpëtimin e pilotëve dhe pjesës së mbetur të anëtarëve të ekui-pazheve ka qenë e organizuar nga ana e aleatëve me pseudonym “Litari i i mari-nerëve” (Halyard), dhe ai operacion ka qenë e paraparë të shtrihet në tërë territorin e Ballkanit, duke përfshirë edhe Maqedoni-në. Këtë operacion e ka kryer njësia spe-ciale nën emrin Njësiti për shpëtimin e ek-uipazheve të forcave ajrore” (ACRU-Aircraft Rescue Unit), e cila arriti që në teritorin e Jugosllavisë të shpëtojë 2350 pilotë dhe anëtarë të ekuipazhit amerikan.Rëfimi për aeroplanin e rëzuar amerikan, gjithësesi se është pjesë e operacioneve të mëdha ajrore aleate kundër Gjermanisë naziste dhe satelitëve të saj në Ballkan. Vetë rasti e vërteton pozitën strategjike të territorit Republikës së Maqedonisë, rrethin dhe orarin e trupave gjatë Luftës së Dytë Botërore. Dinamika e operacioneve, si dhe luhatja e dhe vijave kufitare të palëve arëmiqësore, gjithnjë kanë paraqitur prob-lem shtesë gjatë vendnodhjes dhe caktimit e territoreve aleate. Që mbi Maqedoni nuk ka ekzistuar “hapësirë joajrore” dhe se nën qiellin e saj janë bërë fluturime për beteja dhe operacione të mëdha ajrore dëshmo-jnë mbi dhjetra aeroplanë të rrëzuar gjatë Luftës së Dytë Botërore, si dhe një numëri i madh i viktimave dhe të lënduarve nga ana e ekuipazheve aleate. Populli maqedonas, si në rastin me banorët e Vratnicës, tregon humanitetin dhe patriotizmin e vet duke ndihmuar të mbijetuarit që paraqet mo-ment kyç dhe edhe për mbijetesën e tre amerikanëve. Në rastin, me fluturimin e fun-dit të “Dashurisë sonë”, fati nuk buzqeshi ndaj 6 anëtarëve të ekuipazhit, por 3 të mbijetuarit e “Our Love”, edhe përkundër robërisë, kapitullimi i shpejtë i Bullagarisë me 8 shtator të vitit 1944 ua sjell lirinë dhe kthimin në Shtetet e Bashkuara të Amerikës. Sipas banorëve të Vratnicës, disa vite pas përfundimit të luftës, njëri nga të mbijetuarit e ekuipazhit është kthyër sërish për ta marë parashutën i cili i ka mbetur aty. Po atë parashutë ai e ka përdorur edhe për trajnim dhe ushtrim të vajzës së tij.

Kolonel Mr. Kire KolevskiProf. Dr. Marijan Dimitrijevski

dhe 1751 anëtar të ekuipazhit që janë nisur nga baza në Bengazi në Libi, kanë kthyer në drejtim të veriut përgjatë Detit Mesdhe gjer në ishullin e Kretës, më andej janë drejtuar drejt lindjes dhe kanë fluturuar mbi Shqipëri, Maqedoni veriperëndimore, Serbi jugore drejt caqeve të tyre dhe pikave të naftës në Ploeshti të Rumanisë. Vetëm 88 avionë “B-24” janë kthyër në Libi, 55 nga të cilët kanë pasur dëme të konsid-erueshme. gjatë operacionit janë asgjësuar 55 aeroplanë, 440 viktima dhe 220 robër anëtarë të ekuipazheve. Në anënë e ko-alicionit fashist marin pjesë aeroplanë nga gjermania, Rumania dhe Bullgaria me hum-bje të përgjithshme të dy avionëve gjuetarë,

16 viktima dhe 50 të ushtarë të lënduar.Vlerësimet e aleatëve për suksesin e sul-mit kanë qenë humbje rreth 40% të kapi-cetetve të rafinarive në Ploeshti, ku disa rafineri kanë masë të amdhe kanë qenë të paprekshme. Pjesa më e madhe e dëmeve ka qenë e riapruar për disa javë, ku neto- te dalat e naftës kanë qenë edhe më të mëd-haja edhe nga periudha para bombardime-ve. Në shtator, Komiteti aleat për vlerësimin dhe përllogaritjen e rezultateve nga bom-abrdimi raoprton se operacioni “Tidl Wave nuk ka ndikuar në zvogëlimin e prodhimit të naftës” në Ploeshti. Dukë u nisur nga humb-jet jobalansuese e të mëdha në njerëz dhe mjete aviacioni, si dhe dëmet e kufizuara të caqeve, operacioni “Tidl Ëave” llogaritet si dështim strategjik i forcave ajrore ameri-kane.. Pas marjes së Italisë jugore nga ana e ale-atëve, në bazat e atjeshme u krijuan kushte dhe bazë solide për stacionimin e bombar-dueseve ameriakne dhe britanike. Ata flu-turojnë nga bazat ne Foça dhe Bari përmes detit Adriatik, Shqipërisë, Maqedonisë, Serbisë kryejnë operacione të mëdha ku bombardojnë infrastrukturën e Rumanisë, veçanërisht në Bukuresht. Në gjysmën e dytë të vitit 1944, Ploeshti pothuajse plotë-sisht pushon të funksionojë, ku gjermania naziste humb edhe bazën më të madhe të furnizimit me naftë. gjatë Luftës së Dytë Botërore mbi qiellin e Maqedonisë, pjesa më e madhe e avionëve të rënë amerikanë kanë qenë ato të tipit “B-24 Liberator” dhe “B-17 Kala Fluturuese” me ekuipash 10 anëtarësh, të cilët kanë qenë

Etno-jeta e Mallovishtës

jëri ndër parqet nacionale në Maqe-doni është edhe parku nacional i Pelisterit. Ky park ka natyrë të mrekullueshme dhe lloje endemike

të florës dhe faunës, por njëra ndër bu-kuritë e rralla të këtij parku është edhe fshati Mallovishtë. Ky fshat është i vetmi vendbanim në këtë park dhe numëron diku rreth 300 banorë të përhershëm (ky numër rritet gjatë kohës së pushimeve, fundjavës etj.) Fshati Mallovishtë gjendet 18 kilome-tra larg Manastirit dhe në të mund të ar-rihet nga ana e rrugës mes Manastirit dhe Ohrit. Pa dyshim se Mallovishta është njëri ndër fshatrat më të bukur në këto anë të Maqe-donisë. Dikur ka qenë qytezë e vogël me rreth 4.000 banorë. Sot pjesa më e madhe e banorëve janë shpërngulur dhe populla-tën e përbëjnë kryesisht pleqtë të cilët me gëzim të madh i presin të gjithë vizitorët e fshatit dhe janë nikoqir e mikëpritës. Ky vend është i shkëlqyer për alpinistët dhe njerëzit të cilët duan të thithin ajër të pastër dhe të kënaqen në bukuritë e natyrës së virgjër. Në fshat ka rreth 200 copë bagëti, ka kuaj që këtë mjedis e bëjnë më interesant dhe më tërheqës. Dimrit, veçanërisht, pejsazhet të lënë pa frymë, ndërsa në afërsi të këtij fshati ka edhe disa lumenj dhe ujëvara që dëshmojnë për një potencial të pasur ujor të kësaj ane. Sidoqoftë, nëpër tërë Maqedoninë hasim në natyrë që përbën çudirën e natyrës, por ajo që është karakteristike për këtë fshat, është karakteri i tij demografik. Fshati është i ndërtuar qysh në kohën antike ku gjithherë ka mbisunduar nacio-naliteti vlleh. Vllehët kanë lënë përshtypje me arkitekturët e tyre karakteristike ku veçohen ndërtimet e vjetra edhe nga lag-jet më të vjetra të njohura si –“varosh” mëhalla. Shtëpitë në këtë fshat malor janë të ndërtuara në stilin e mjeshtrëve të vjetër vlleh, ndërsa renditja e tyre është poashtu interesante, si në të gjitha fsha-trat tjera malore. Ky fshat ka më shumë kisha të cilat janë ndërtuar para disa shek-ujsh, ndërsa në kishën “Shën Ana” ka edhe konaqe të cilat janë të përshtatshme për turizmin e Manastirit. Edhe sot pushteti sidomos bashkësia etnike vllehe bën fush-atë aktive për rimëkëmbjën e jetesës në Mallovishtën e bukur, kthimin e shkëlqimit të vjetër dhe kthimin e popullsisë që dikur ishte në numër të madh në këto anë.

Klimen GjorgoskiBukurit

ë e

Maqed

on

isë

51