28

Dosya: Theo Angelopoulos

Angelopoulos Syleisi: Necati Snmez Bar Saydam Bar Saydam

16 Mays aramba Saat: 18:00

29

Dosya: Theo Angelopoulos

THEOnun BAKIIEvimize varmak iin daha ka snr?

Necati Snmez 2003te ektii belgeselinde, Th eodoros Angelopoulosun sinemasna tek tek lmleri zerinden bakarken, onun bu lmlere sylediklerine ve yllardr birlikte alt arkadalarna da kulak veriyor. lk ksa lminin ekim yksnden, yarm kalan lemesi hakkndaki grlerine; Th e Travelling Players (Kumpanya, 1975)n illegal yollarla izin alma srelerinden; Th e Weeping Meadow (Alayan ayr, 2004)da sular altnda kalan ky dekorunun kuruluuna kadar geni bir szl tarih almas niteliinde ilerliyor belgesel. Th e Travelling Players (Kumpanya, 1975)n airi Grigoris Evangelatos, lmin bask dnemindeki ekim artlarn anlatyor; 32 yl boyunca tm lmlerinin dekorlarn yapan Nikos Trianda poulos, Th e Weeping Meadow (Alayan ayr, 2004)n setinde Trke konuan Yunan granlar, ynetmenin senaristleri Tonino Guerra ve Petros Markarisin lmlerin yazm sreleriyle ilgili anlattklaryla ynetmenin lmogra sinin farkl yerlerinde bulunan insanlarn Angelopoulosla alma deneyimlerini aktaryor. Dier yandan, kiisel anlarla ynetmenin hayatna bakyor. Tonino Guerra, kendisini Angelopoulosa Andrei Tarkovskynin tavsiye ettiini anlatyor ve devam ediyor, Hayran olduum bir yn var, bu kadar yava kahve ien birini daha grmedim. lk ksa lmi Broadcast (Yayn, 1968)dan balayarak birok lminde grnt ynetmeni olarak alan Giorgos Arvanitis, Gnei sevmeyen iki kii var, biri Dracula, biri Angelopoulos! diye, onun kadrajndaki puslu atmosferi aklyor bir bakma.

Kaotik Yllar1930larn ortalarnda, Yunanistann i ekimelerle geen yllarnda doan Costa Gavras,

Costas Ferris ve Th eodoros Angelopoulos; 1960larn sonlarndan itibaren rettikleri lmlerle, sadece kendi lkelerinde deil; dnya sinemasnda geni etki alanna sahip oldular. 21 Nisan 1967 sabah ynetimi ele geiren sa eilimli Albaylar Cuntasn da yaayan, ilk lmlerini, 67-74 arasndaki cunta dneminde reten lden, Th eodoros Angelopoulos, 24 Ocakta Modern Yunanistan lemesinin son lmi Th e Other Sea (teki Deniz)in ekimleri srasnda bir tra k kazasnda hayatn kaybetti.

Gerek Olann Ekrandaki Yaam Hakk1968de ektii Broadcast (Yayn) adl ksa lmden sonra, 1970te Reconstruction (Yeniden

Canlandrma)yla uzun metraja geen ynetmenin lmogra si 2009da ektii Zamann Tozu lmiyle son buldu. Reconstruction (Yeniden Canlandrma, 1970) ve Alexander the Great (Byk skender, 1980) dndaki lmleri lemelerin paralaryd. lk lminin ilk sahnesinden itibaren kulland uzak ekimler ve plan sekanslar, sabit kadrajlarla lmleri bir atmosfer lenine evirmeyi baaryor ynetmen. zleyiciyi lmin yavaa akp giden dnyasna aran, onun ekrandakini yorumlamasna, kafasnda yeniden yaratmasna izin veren esnek sinema diliyle iirsel bir anlatm gdyor. Tercihinin sebebini de anlatyor:

Aksiyonun orta yerinde kesme yapmay reddederek, izleyiciyi, o grnty iyice irdelemeye aryorum. Plan akarken grnt zerine tekrar tekrar younlamaya ve kadrajn iindeki elementlerin hissettirdiklerini duyumsamamaya aryorum.(1)

Senaristi olarak yllarca beraber alt talyan air Tonino Guerra(2), onun plan sekanslaryla ilgili konuuyor:

Plan sekans temel bir silahtr. Antonioninin de ok kulland bir silah. Bana kalrsa Angelopoulosun kullanm byk bir deer. nk hayatn kendisi yava, Angelopoulosun kameras deil. Asl biz her eyi hzlca syleyerek

30

Dosya: Theo Angelopoulos

yanl yapyoruz. Her eyin kendi zaman, kendi hayat var. Ve Angelopoulos onlara hayat hakk tanyor.

Geni CorafyaGeni ve duraan kadrajlaryla doay ve mekan lmlerinin karakterleri arasna alyor

ynetmen; insann kendi yaratma srelerine, mekan ve doay da -sembolik ya da reel anlamda- dahil ediyor; onun evreyle olan ilikisine ncelik veriyor:

nsan yzn kendi corafyas olarak gren Bergman gibi sinemaclarn aksine, ben pek yle dnmyorum. Bana gre insanlarn kiisel serveni, mekan iindedir ve o mekanla kurduklar uyumlu ya da uyumsuz ilikiye baldr. Mekan masum deildir, hayatmza mdahale eder, onu belirler. Onu benimser ya da reddederiz ama yok sayamayz. Ben kendi corafyam insan yznden ibaret saymyorum. nsan yz kadar, ortam da nemli; bu ortamn onun gzlerinde nasl yansd da

Ayn Filmin eitlemeleri ve Kalp FilmDier yandan; tmevarmc denebilecek dzeyde, bireyden ve onun gndelik

deneyimlerinden; topluma, toplumun sosyo-politik tarihine uzanyor; bylece iirsel bir sinemann da politik olabileceini gsteriyor adeta. Tarihsel ve politik alegorilerle, imgeler zerinden akp giden anlatmdan; mitolojik gndermelere uzanarak, Yunan tarihinin, dnya tarihinin en tenha ksmlarna kadar iniyor. Entelektellerin d krklklar, vazgemilikleri, bakalaan sosyal doku iinde kendi yerini aamama gibi temalar etrafnda younlaan Angelopoulos, auteur kavramnn iini dolduran son ynetmenler arasnda saylabilir. lk lminden itibaren Tarih, Sessizlik, Snrlar, Modern Yunanistan lemeleri ve Alexander the Great (Byk skender, 1980)le; Balkanlardan sosyalizmin ekiliinden, bir kumpanyann yksne; alar ncesinin epik-lirik anlatmndan, snrlar tesi ilikilere, glere bakarken hep ayn dnceleri/hissiyat ilemesini kendi aklyor:

Sadece benim deil, belli takntlar olan herkesin ektii ilk lm bir kalp lmdir. Sonraki tm lmler ayn temann farkl yorumlarndan ibarettir. Ayn temadan ziyade, ayn mziin farkl yorumlar gibidir. Brahmsn bir zamanlar syledii gibi Bachn btn Toccata ve Fugueleri ayn temay iler.

Tarihsel Dngselliklk lmlerini cunta dneminde eken, i sava yllarnda dokuz yana kadar babasn

gremeyen, sansr basksyla retmeye alan bir ynetmen Angelopoulos. Filmlerinde yzen Lenin heykelinden, kzl eki-orak bayraklarnn elik ettii zgrlk arklarna; kafalardaki/lkelerdeki snrlarn yaatt aclardan, meydanlardaki cesetlere kadar geni sosyal/tarihsel srelere yer vermesi ve bunu ayla hesaplamaya vardrmas da buna balanabilir belki de. Filmlerinde kurduu tarih, dpedz tekerrr eder; batan ayn aclar ayn sebeplerle yaanr:

Tarihin yaralarn ve insanlk servenini tekrar tekrar ele alyorsam, tarihten ders alnmad, tarih unutulduu, travmalar unutulduu ve insanlar ayn hatalar kadermiesine tekrar tekrar yaamaya mecbur klnd iindir. Gemi hakknda konuarak ve bugn gemi zerinden anlamaya alarak yaanm deneyimlerin ie yaramadn, tarihin yara izlerini yeniden kanattmz, anlatmaya alyorum. Bu bile bal bana bir trajedidir

31

Dosya: Theo Angelopoulos

Hi bitmeyen bir ak hikayesi olarak tanmlyor yarm kalan lemesini; ancak yine youn olarak toplumcu bakn muhafaza ediyor. lemenin ilk lmi Weeping Meadow (Alayan ayr, 2004)dan Henz sona eren yzyln bende brakt tad anlatma ansm olacak. diye bahsediyor. ayla yzlemeyen dnyadan yaknrken, bireyden topluma giden kendi yolunu da belli ediyor:

Bir sre nce yzyl geriden brakrken, tm dnya yeni yzyl

cokuyla kutlarken, eski yzylla sadece yapay hesaplamalar oldu. Hibir gerek hesaplama grmedim. Bunu szgelimi, bir insann hayat, yaad yzyl, tarih ve ilikileri zerinden anlatmak, bunlarn hepsini bir lemeye sdrmak.

Uzayp Giden YolAyn temalar etrafnda farkl dnemlere, bambaka hayatlara bakarken sorduu sorular da

benzer. Kendini tekrarlamaktan ziyade, tercih edilmi (ya da edilmeden iine dlm), onu beseyen bir yolculuk olarak gryor bunu. Onca lmden sonra, anlatt ve yaad onca tarihsel sreten sonra, bugne hi de iyimser bakamyor, yine de bunu, lmlerinde varolan vazgemilie dndrmyor, inadna:

Yolculuk benim evimdir. Eer aray halini kendi evimiz olarak dnrsek, bu insann hem kendisiyle hem de dnyayla uyum iinde olduu bir andr. Eer bu hepimizin sonsuza kadar arayaca bir evse, arad denge ve uyuma kavuaca bir mekansa, paradoksal biimde benim evim hareket halindeki bir evdir. Kendimle ve dnyayla en ok uyum iinde hissettiim an, arabay kullanan birinin yannda oturduum andr. Araba yolda amaszca ilerliyor, pencere ak, ve manzara gzmn nnden kayp gidiyor. te bu nokta benim denge noktam. Yolculuk benim evimdir. Ben bu evde hissedebiliyor, retebiliyor ve hayal kurabiliyorum Manzara hala puslu, belki eskisinden daha da puslu. nsan manzarann hep byle puslu kalmayacan dnyor ya da umut ediyor Kafamzdaki sorulara yantlar bulamadmz iin retmeye devam ediyoruz. retmeye ve pusun ardndaki manzarada yattn umduumuz yantlarn arayyla ayn sorular sormaya devam ediyoruz.

Angelopoulos ve Beendikleri

Sinemay zihinsel bir ura olarak gren Angelopoulos, 2002de Sight and Sounda en beendii 10 lmi yazyor(3). Bu liste, onun sinemasnn kklerini ve alann da belli ediyor:

1) Citizen Kane (Yurtta Kane, 1941)2) Ivan Th e Terrible (Korkun Ivan, 1958)3) Th e Word (Kelime, 1955)4) Otto e Mezzo (8 , 1963)5) Nosferatu (1922)6) Th e Adventure (Macera ,1960)7) Th e Gold Rush (Altna Hcum, 1925)8) Ugetsu Monogatari (Soluk Ayn Hikayeleri, 1953)9) Pickpocket (Yankesici, 1959)10) Persona (1966)

32

Dosya: Theo Angelopoulos

Angelopoulosun lmogra sinde; kalp lm olarak niteledii ve bireye-topluma yaklamnn, estetik tavrnn haritasn sunduu ilk lmi Reconstruction (Yeniden Canlandrma, 1970), Snrlar lemesi (Th e Suspended Step of the Stork (Leylein Geciken Adm, 1991), Ulysses Gaze (Ulisin Bak, 1995) Eternity and a Day (Sonsuzluk ve Bir Gn, 1998)) ve tamamlanamamlkla yarm brakp gittii son lemesinin ilk iki lmine; Th e Weeping Meadow (Alayan ayr, 2004) ve Th e Dush of Time (Zamann Tozu, 2009), bakmak; onun zaman iinde evrilen ama deimeyen iirsel, ve ayn zamanda sosyal-politik sinema biimini; hem de isel yolculuunun rotasn az ok iziyor izleyiciye.

Notlar:

- Giri yazsnda, anlatmdan-eletiriden ziyade; Angelopoulosun ve arkadalarnn szlerine oka yer vermeyi tercih etmemin iki sebebi var. ncelikle, Trkiyede son dnem zerine ok fazla yazlmas ve lmlerinin bilinmeye balamas, dahas hemen arkasndan konumak yerine, onun konumasn dinlemek.

-Kaynak belirtilmeyen alntlar Necati Snmezin, yaznn balyla ayn ad tayan belgeselindendir.

-Angelopoulosun tm lmleri ve en beendii 10 lm, merkezin arivinden izlenebilir.

(1) Aktaran: Ronald Bergan, Th e Guardian, Wednesday 25 January 2012http://www.guardian.co.uk/ lm/2012/jan/25/theo-angelopoulos

(2) talyan air ve senarist Tonino Guerra 21 Mart 2012de hayata veda etti. Kariyeri boyunca Michelangelo Antonioni , Federico Fellini, Andrei Tarkovsky, Th eodoros Angelopoulos gibi ynetmenlerin klt lmlerinin senaryolarn yazd. Angelopoulos lmlerinden, Snrlar lemesi (Th e Suspended Step of the Stork (Leylein Geciken Adm, 1991), Ulysses Gaze (Ulisin Bak, 1995) Eternity and a Day (Sonsuzluk ve Bir Gn, 1998))nin senaryolar ona aittir.

(3) Sight and Sounddan aktaran:http://www.listsofbests.com/list/21546-theo-angelopoulos-10-favourite- lms-2002

Can Sever

2012_2_icerik_export_no2_ver2 282012_2_icerik_export_no2_ver2 292012_2_icerik_export_no2_ver2 302012_2_icerik_export_no2_ver2 312012_2_icerik_export_no2_ver2 32