Vakopdracht Nederlands

Drie portretten over leesgedragEen zwakke, gemiddelde en sterke lezer.

Susanne van der WerfVerkorte deeltijd pabo, klas 1a

31/01/2013

Inleiding

‘Ik wil goed kunnen lezen, zodat ik later contracten kan tekenen’. Deze opmerking van Philip (8 jaar) is mij goed bijgebleven van deze vakopdracht, omdat ik het zo ontzettend grappig vond. Ik heb er veel lol in gehad om met drie kinderen eens uitgebreid in te gaan op hun leesmotivatie, technische vaardigheid en tekstbegrip. Er hebben gesprekjes en testjes plaatsgevonden waar heel veel interessante informatie uit naar voren kwam. Het leukste hiervan was dat ik het verband zag tussen de theorie uit de colleges met de praktijk.

Ik heb drie jongetjes uit groep 4 gekozen op te portretteren: Silven, Zineddin en Philip. Tussen het jongste en het oudste jongentje zitten 4 maanden leeftijdsverschil. De jongens komen uit totaal verschillende gezinnen. Silven komt uit een hippiegezin, Zineddin zijn ouders zijn tweede generatie Marokkanen en wordt elke avond uit de Koran voorgelezen en Philip komt uit een sociaaleconomisch zeer sterk gezin. Het leuke is dat deze jongens, ondanks deze verschillen, beste vrienden zijn. Ze vonden het erg leuk dat ze met z’n drieën mee mochten doen aan dit onderzoekje en hielden elkaar steeds op de hoogste wat ze met mij hadden besproken en gedaan. Ze hebben me veel verteld over lezen thuis, op school, hun motivatie en visie op lezen. Ik ben de jongetjes dan ook erg dankbaar voor hun enthousiasme en openheid!

In deze vakopdracht staan de drie jongens apart geportretteerd. In hun verhaal komen telkens de volgende onderdelen aan bod: leesmotivatie, technische vaardigheid en tekstbegrip in relatie tot de tussendoelen. Elk portret wordt afgesloten met een voorstel van activiteiten om hun leesvaardigheid te stimuleren of te optimaliseren. Na de portretten komen de bijlagen. Deze bestaan uit de gelezen teksten met de op- en aanmerkingen erbij geschreven.

Susanne van der Werf

Inhoud

Silven, een matige lezer 1Zineddin, een gemiddelde lezer 3Philip, een goede lezer 5Bijlage Silven – Regenboog en het rode koraal 7Bijlage Zineddin – Dag, gelaarsde kat! 9Bijlage Philip – Cool, hoe werkt dat? 11

SILVENEen zwakke lezer

Silven is 8 jaar oud en zit in groep 4 van de 12e Montessorischool de Stern. Hij woont in Buitenveldert met zijn vader, moeder en zusje. Zijn vader is een Amerikaan en met hem praat Silven Engels vanaf zijn geboorte. Met zijn moeder en zusje praat hij Nederlands. Silven heeft ADHD, waar zijn leesvaardigheid erg onder heeft geleden. In het begin van dit jaar had hij een forse achterstand op het gebied van lezen ten opzichte van zijn medeleerlingen uit groep 4. Door wekelijkse leeslessen van mij en door het slikken van medicatie is zijn leesvaardigheid en attitude met grote sprongen vooruit gegaan. Het is een jongetje dat communicatief erg sterk is, een enorm rechtvaardigheidsgevoel heeft en een grote liefde voor dieren en de natuur toont. Toen hem de vraag werd gesteld ‘waarom is het volgens jou van belang om goed te kunnen lezen’, zei hij dan ook ‘zodat als ik bijvoorbeeld iets wil weten over de bultrughaai, ik dit kan opzoeken in een encyclopedie.

Silven vindt op dit moment dat hij redelijk goed leest. Dit zelfvertrouwen is een positieve nieuwe ontwikkeling. In het begin van dit schooljaar heeft hij tijdens zijn eerste leesles nog met dikke tranen verteld dat hij absoluut niet kon lezen en dat hij het stom vond. Door hem te motiveren, uit te dagen, te complimenteren en leesmateriaal te zoeken dat aansluit bij zijn interesses, kwam hier langzamerhand verandering in. Ondanks dat hij nu beter leest, lezen leuker vindt en meer zelfvertrouwen heeft, is hij geen boekenworm. Hij geeft aan lezen nog steeds een beetje ‘saai’ te vinden. Ook geeft lezen hem soms een onrustig gevoel, omdat concentratie een moeilijk punt blijft door zijn ADHD.

Hij vind het prettiger om te worden voorgelezen dan zelf te lezen. Het liefste wordt hij voorgelezen door zijn moeder als hij ’s avonds in bed ligt. Zijn ouders verplichten hem niet om te lezen maar bieden hem volop de mogelijkheid. Hij heeft thuis een kast vol kinderboeken en hij gaat regelmatig naar de bibliotheek. Als hij uit zichzelf een boek openslaat, wat heel sporadisch voorkomt, is dit een informatieboek over dieren of een plaatjesboek.

Door het geven van leeslessen heb ik in de afgelopen maanden veel informatie over het leesgedrag van Silven verzameld. Afhankelijk van zijn concentratie is Silven een spellende of radende lezer. Hij neigt meestal naar de topdownbenadering maar als hij echt zijn best doet, geconcentreerd is en graag wilt weten wat er staat, zie je de bottom-upbenadering bij hem. Om Silven zijn technisch leesvermogen en tekstbegrip voor dit portret te toetsen, heeft hij de vier bladzijden gelezen van ‘Regenboog en het rode koraal’. In dit boek zijn vissen de hoofdpersonen, staan mooie plaatjes en dat spreekt Silven aan. Daarbij heeft dit boek een duidelijk en redelijk groot lettertype, wat hij prettig vindt lezen.

Kijkend naar de tussendoelen van technisch lezen kan ik het volgende zeggen over hoe hij dit heeft gelezen. Het leestempo ligt lager dan de gemiddelde leerling uit groep 4. Je hoort soms nog een spellinguitspraak. Bij de meeste woorden vanaf drie lettergrepen hoor je Silven hakkelen. Er worden soms foutjes gemaakt in lettercombinaties, spellingspatronen, het herkenen van lettergrepen in geschreven woorden en het unieke letterpatroon van (leen)woorden. Maar, zoals ik al eerder zei, hebben deze foutjes vooral te maken met slordigheid door gebrek aan concentratie en niet doordat hij het echt niet kan. Zo las hij de eerste pagina van het boek een stuk beter dan de laatste. Silven gebruikt de leestekens op de juiste wijze maar is nog niet in staat de tekst te lezen met het juiste dynamische en melodische accent. Het technisch leesvermogen van Silven is niet dramatisch slecht maar ligt wel een stukje lager dan zijn medeleerlingen. Zijn lerares en ik hebben er vertrouwen in dat hij deze achterstand nog voor het einde van dit jaar gaat inhalen, omdat hij zo momenteel snel vooruit boekt en door de leeslessen veel leeskilometers maakt.

1

Bij de tussendoelen van begrijpend lezen scoort Silven ook onder het niveau waar hij in theorie hoort te zitten. Hij weet vooral waar de tekst over gaat door naar de plaatjes uit het boek te kijken en niet zozeer doordat hij weet wat hij leest. Woorden die hem hebben verbaast en verrast in de tekst, zoals ‘dokter langneus’, onthoudt hij. Deze ‘opvallende’ woorden, samen met de plaatjes uit het boek vormen na het lezen van de tekst zijn antwoord op de vraag waar het verhaal over gaat. Dit activeert wel zijn eigen kennis over het thema, aangezien er een link werd gelegd tussen dokter langneus en een zwaardvis. Uit de leeslessen is gebleken dat het begrijpend lezen van korte informatieve teksten over dieren wel redelijk goed gaat. Maar dan moeten de tekstjes niet langer zijn dan vijf zinnen. Dan zie je dat hij wel het probleem van moeilijke zinnen op kan lossen en de informatie in een tekst kan herkennen. Ook bij het begrijpend lezen, zie je zijn gebrekkige concentratie en interesse voor hetgeen wat hij moet lezen terug. Om het technische leesvermogen en tekstbegrip van Silven verder toe te lichten, zitten in de bijlage de eerste en laatste bladzijden van het gelezen verhaal. Hierbij heb ik met pen omcirkeld wat goed/ minder goed ging.

Silven zijn leesvaardigheid gaat vooruit door kilometers te maken. Om dit te stimuleren zouden de leeslessen, die nu een keer per week wordt gegeven, uitgebreid kunnen worden naar twee keer per week. Uit de resultaten is namelijk gebleken dat de leeslessen een positieve invloed op zijn leesvaardigheid hebben. Zo is hij in 10 leeslessen twee Avi-niveau’s gestegen. Daarnaast zouden de juf en ouders van Silven extra aandacht moeten besteden aan de keuzes die ze maken bij het aanbieden van taalmateriaal. Het is bij hem erg belangrijk om aan te sluiten bij zijn interesses en rekening houden met zijn korte spanningsboog vanwege zijn ADHD. Je zou taal op een speelse manier kunnen aanbieden, bijvoorbeeld in een spelvorm of gekoppeld aan een activiteit. Ook zou je met hem toneeltekstjes kunnen lezen en naspelen. Hij vind koo kaarten ook erg leuk, omdat deze over dier en natuur gaan. Deze zou hij na school mee naar huis kunnen nemen, en regelmatig met zijn ouders kunnen lezen.

2

ZineddinEen gemiddelde lezer

Zineddin is 9 jaar oud en zit in groep 4 van de 12e Montessorischool de Stern. Hij woont in Amstelveen met zijn vader, moeder en zusje. Zijn ouders zijn beiden tweede generatie Marokkanen. Ze hebben Zineddin van jongs af aan op laten groeien met twee talen: Arabisch en Nederlands. Toch wordt in het gezin vrijwel altijd Nederlands gesproken. Het Arabisch wordt alleen gebruikt als Zineddin voor het slapen wordt voorgelezen uit de Koran door zijn moeder. Hij heeft met zijn ouders de afspraak dat hij elke dag van 17.00 tot 17.30 moet lezen, omdat vooral zijn moeder het belangrijk vindt dat Zinedinn goed leert lezen. Dit vindt Zineddin niet erg, behalve als het lekker weer is en hij buiten met zijn vrienden aan het spelen is. Hij leest in dit half uur vaak op zijn kamer, omdat hij in de woonkamer last heeft van zijn kleine zusje. Op zijn kamer is het lekker rustig en kan hij zich goed concentreren. Daar heeft hij drie boekenplanken vol kinderboeken. Hij haalt ook regelmatig boeken bij de bibliotheek. Hij houdt het meeste van kinderboeken, informatieboeken over aardrijkskunde en moppenboeken. Zineddin vind het belangrijk om goed te kunnen lezen, zodat hij ‘de toetsen in groep 8 goed kan maken’. Hij leest dan ook niet omdat het moet van de juf of van zijn ouders, maar omdat hij het zelf belangrijk vindt. Zineddin vindt zichzelf een goede lezer maar zegt wel snel afgeleid te zijn. Het moet echt rustig om hem heen zijn, anders kan hij zich niet goed concentreren. Hij vind het in de klas dan ook het prettigste als er in stilte zelfstandig gelezen moet worden. Lezen met een leesmaatje vindt hij wel gezellig maar werkt niet echt voor hem.

Voor het meten van zijn technische vaardigheid en tekstbegrip heeft Zineddin het verhaal ‘Dag, gelaarsde kat!’ gelezen. Dit is een verhaal uit het boek Fantasia, een reeks kinderverhalen waar hij erg van houdt. Hij las het verhaal een stuk minder goed dan ik had verwacht. Misschien werd hij afgeleid door de geluiden om ons heen of deed hij te erg zijn best deed om snel te lezen, waardoor hij niet de tijd nam om te kijken wat er precies stond en veel foutjes maakte. Om hem een kans te geven om de tekst beter te lezen hem ik hem, nadat hij klaar was, gevraagd of hij het verhaal nu nog een keer kon lezen. Het ging de tweede keer echter niet veel beter dus beoordeel ik hem gewoon aan de hand van zijn eerste keer.

Over zijn technische vaardigheid valt veel te zeggen. Hij las erg snel maar ook erg slordig. Hij is echt een radende lezer die gebruik maakt van de topdownbenadering. Het leek erop dat zijn ogen eerst de zin snel scande en dat hij er vervolgens in zijn hoofd iets van maakte. Deze ‘vertaling’ kwam wel in de buurt van de zin, maar het stond er gewoon niet. Een voorbeeld is deze zin uit het verhaal: Op een gegeven moment miauwde hij: ‘Pfft, wat saai, met de reus kon je tenminste nog lachen…’ waar Zineddin het volgende van maakte: Op een gegeven moment miauwde, hij pufte saai, met de reus kon je nog lachen. Behalve zinnen verkeerd ‘vertalen’ las hij ook regelmatig woorden verkeerd. Zo maakte hij bijvoorbeeld van ‘brug’ het woord ‘berg’. Ook vergat hij twee keer gewoon hele zinnen te lezen. Hij maakte vooral foutjes in zinnen die lang waren of waarin veel leestekens in stonden. Het gebruik van de leestekens op de juiste wijze en met het juiste dynamische en melodische accent gaat dan ook nog niet helemaal goed. Zinnen zonder moeilijke woorden en leestekens gingen wel goed. Woorden waarbij ik problemen had verwacht, las hij soms verrassend snel en correct. Zo had hij geen enkele moeite met het woord ‘medaillon’. In de bijlage zie je de tekst die hij heeft gelezen met mijn op- en aanmerkingen erbij geschreven.

Het leek er op dat hij lettercombinaties en spellingspatronen toch wel beheerst. Ook het herkennen van lettergrepen beheerst Zineddin. Want ondanks dat hij woorden soms verkeerd uitsprak, hadden ‘zijn vertaling’ van een woord altijd hetzelfde aantal lettergrepen als het originele woord. Het leestempo lag ontzettend hoog, hij las een stuk sneller dan de gemiddelde volwassen lezer.

3

Ik weet van keren dat ik met hem in de klas heb gelezen, dat hij toen een stuk rustiger las en (daardoor) minder slordigheidfoutjes maakte. Doordat Zineddin in deze tekst veel slordigheidfoutjes had gemaakt verwachtte ik niet veel van zijn tekstbegrip. Ondanks dat hij erg zijn best deed om aan de hand van de plaatjes aan mij te vertellen waar het verhaal over ging, was er inderdaad weinig van blijven hangen. Specifieke vragen kon hij ook niet beantwoorden. Toch had hij het verhaal zelf als leuk had beschouwd.

Zinedinn moet oefenen met begrijpend lezen als je zijn leesvaardigheid wilt stimuleren. Door hem oefeningen in begrijpend lezen te laten doen wordt hij gedwongen preciezer te lezen. Zineddin wil graag goed kunnen lezen en hij neemt het leren lezen ook serieus. Zo staat hij helemaal achter de regel van zijn ouders, dat hij elke dag een half uur moet lezen. Je kunt hem dus best 'schoolse' oefeningen laten maken uit het boek Begrijpend Lezen voor de kinderen uit groep 5, aangezien hij al op het Avi-niveau zit van begin groep 5. Zineddin is erg gevoelig voor complimentjes dus hij heeft veel positieve feedback nodig wanneer hij iets goed doet. Hier groeit hij van.

4

PhilipEen sterke lezer

Philip is 8 jaar oud en zit in groep 4 van de 12e Montessorischool de Stern. Hij woont samen met zijn vader en moeder in Amstelveen. Zijn ouders zijn beiden autochtonen Nederlanders. Zijn ouders lezen zelf erg veel boeken en zijn vader werkt bij een uitgever. Toen hij in groep 3 zat, moest hij nog wel eens verplicht thuis lezen van zijn moeder. Maar ondertussen gaat het lezen zo goed dat dit niet meer hoeft. Hierdoor leest hij vrijwel nooit meer thuis, want Philip is liever lui dan moe. Soms leest zijn moeder hem voor, voordat hij gaat slapen. Daar geniet hij dan altijd erg van. Philip denkt dat hij thuis wel zou lezen als hij met zijn ouders op een vast moment op de dag op de bank in stilte een boek zou lezen. Dat lijkt hem een heel leuk idee en hij is van plan dit eens aan zijn ouders voor te stellen.

Het enige moment dat Philip nu zelf actief leest, zijn de momenten in de klas waarin iedereen zelfstandig in stilte moet lezen. Dit vindt hij altijd wel erg leuk, omdat er veel leuke boeken in de klas zijn. Behalve de boeken van de leeslijn, die vindt hij saai. Boeken over elektronica, avontuur en de reeks van Fantasia vindt hij erg leuk. Hij is blij dat de juf hem verplicht een paar momenten per dag te lezen, anders had hij nooit ontdekt hebben dat lezen leuk kon zijn. Als hij nu een boek leest in de klas kan hij er echt van genieten en wordt hij hier rustig van. Philip vindt dat hij goed kan lezen, aangezien hij op een veel hoger niveau zit dan zijn medeleerlingen uit groep 4. Hij vindt lezen belangrijk omdat je dingen kunt leren uit boeken en je goed moet kunnen lezen als je later contracten moet gaan tekenen. Op de vraag om dit laatste argument even toe te lichten, liet Philip weten dat hij later een eigen bedrijf wilde. Hij weet alleen nog niet wat voor bedrijf.

Om Philip een uitdagende tekst te laten lezen, zijn hem twee hoofdstukken uit het boek: ‘Cool, hoe werkt het?’ voorgeschoteld. Dit boek gaat over de werking van elektrische apparaten. Hij heeft het hoofdstuk over de koelkast en het navigatiesysteem moeten lezen. Dit is eigenlijk een boek voor de bovenbouw maar volgens zijn lerares kon Philip hier ook mee uit de voeten. Zoals je kunt verwachten staan deze teksten vol (moeilijke) technische - niet alledaagse woorden. Voorbeelden hiervan zijn: expansieklep, condensatorbuis, compressor en satellietnavigatie. Hij heeft ze echter allemaal, zonder om hulp te vragen, correct uitgesproken. Erg knap! De teksten werden in een rustig maar constant tempo vloeiend voorgelezen, zonder te haperen. Bij echt moeilijke woorden, zoals hiervoor genoemd, nam hij soms even de tijd om eerst goed naar het woord te kijken voordat hij ze uitsprak. Het woord condensatorbuis vond hij hierbij het lastigste, hij had 5 seconde nodig voordat hij het kon uitspreken. De andere woorden kon hij sneller uitspreken. Philip is een precieze lezer. Je kunt hem geen spellende lezer meer noemen omdat het zo vloeiend gaat maar voor hij op dit niveau zat hanteerde hij de bottum-upbenadering.

Als we naar de tussendoelen kijken voor het technische lezen, voldoet Philip aan vrijwel alle punten. Hij herkent lettercombinaties, spellingspatronen, lettergrepen in geschreven woorden en het unieke letterpatroon van (leen)woorden. Hij maakt gebruik van de betekenis en context van een woord. Hij gebruikt leestekens op de juiste wijze en leest groepen woorden als geheel. Hij las de tekst nog wat monotoon voor, maar het kan ook aan de tekst gelegen hebben. Technische informatie leent zich nou eenmaal minder voor een dynamisch en melodisch accent dan een spannende verhalende tekst. Hij las het in het juiste tempo en zonder spellinguitspraak. Op het gebied van begrijpend lezen scoorde hij iets minder uitmuntend. Hij kon na het lezen van de tekst niet vertellen hoe de apparaten nu in zijn werk gaan. Maar als ik eerlijk ben, kon ik dat ook niet. Het was een te technisch verhaal om in een keer te begrijpen wat er precies stond. Wel kon hij het thema van de informatieve tekst bepalen en zijn eigen kennis over het thema activeren. Zo hebben we nog even gepraat over een programma over satellieten dat hij laatst op de televisie had gezien.

5

Philip zit in groep 4 maar zit op het Avi niveau van eind groep 7. Zijn leesvaardigheid zou geoptimaliseerd kunnen worden door leesmaatje van iemand te worden, dan kan hij wat hij weet inzetten om andere te helpen. Dit is tevens goed voor zijn sociale vaardigheid. Hij zou ook bij taallesjes uit hogere groepen kunnen aanschuiven. Ook het tijdschrift van Nieuws uit de Natuur, wat eigenlijk alleen de kinderen van groep 5 krijgen, zou je aan hem kunnen meegeven. Dit zou waarschijnlijk wel bij hem in de smaak vallen aangezien hij erg van de natuur en van tijdschriften te houden.

6