Shqipe Xhaferri (Kusi)

©COPYRIGHT

Shqipe XHAFERRI (KUSI)

(2014)

2

Udhëheqësi i Shqipe Xhaferrit vërteton se ky është version i miratuar i

disertacionit të mëposhtëm:

IMPLEMENTIMI I STANDARDEVE (NUMËR ‘5’ DHE

‘15’) PËR AKTIVET AFATGJATA DHE PROBLEMET

E TYRE NË SHQIPËRI

Durrës, Dhjetor 2014 Udhëheqës shkencor

Prof. Dr. Jorgji BOLLANO

3

IMPLEMENTIMI I STANDARDEVE (NUMËR ‘5’ DHE

‘15’) PËR AKTIVET AFATGJATA DHE PROBLEMET

E TYRE NË SHQIPËRI

Përgatitur nga:

Msc.Shqipe XHAFERRI

“Disertacion i paraqitur në

Fakultetin e Biznesit

Universiteti “Aleksandër Moisiu” Durrës

Në përputhje të plotë

Me kërkesat

Për gradën “Doktor”

Universiteti “Aleksandër Moisiu” Durrës

Shtator, Viti 2014

4

Mirënjohje

Punimi i disertacionit për gradën shkencore ‘Doktor’ i ngjan një udhëtimi shumë të

gjatë e të vështirë, por që të fal edhe shumë kënaqësi. Ky udhëtim i gjatë do ishte

edhe më i vështirë nëse nuk do kisha mbështetjen e shumë njerëzve, të cilët

kontribuan në finalizimin e qëllimit tim për të marrë gradën shkencore ‘Doktor’.

Prandaj dëshiroj të falenderoj të gjithë ata që më mbështetën në realizimin e këtij

punimi.

Dua të falenderoj shumë të gjithë bashkëpunëtorët e mi për ndihmën dhe

mbështetjen që më kanë dhënë për të bërë këtë studim në territorin e Republikës së

Shqipërisë.

Falenderoj udhëheqësin tim Profesor Doktor Jorgji Bollano për surgjerimet dhe

mbështetjen e tij dhe më e rëndësishmja që më ndihmoi mua që idetë ti ktheja në

veprime. E falenderoj Zotin Bollano për këshillat dhe sugjerimet e vazhdueshme, e

mbi të gjitha përmbështetjen morale dhe qetësinë e transmetuar tek unë gjatë gjithë

kësaj kohe. Ishte privilegj për mua të punoj me Ju për realizimin e këtij

disertacioni.

Gjithashtu falenderimet e mia shkojnë dhe për stafin drejtues të Hekurudhës

Shqiptare sh.a,Durrës, Autoritetit Portual Durrës, subjekteve private që më

ndihmuan të mbledh të dhënat e nevojshme për këtë studim shkencor.

Një tjetër falenderim shkon për kolegët, miqtë, ish-studentat e mi, të cilët

ndihmuan në gjetjen e kontakteve pranë bizneseve për mbledhjen e të dhënave për

këtë punim. Gjithashtu falenderoj Ekspertin Kontabël Azem Hykaj, Luan

Gosnishti dhe të gjithë kontabilistët e miratuar të bizneseve, të cilët pranuan të jenë

pjesë e këtij studimi nëpërmjet plotësimit të pyetsorëve. I falenderoj për kohënqë

më kushtuan për plotësimin e pyetsorëve dhe sugjerimet e vlefshme.

Së fundi, por jo për nga rëndësia, falenderoj familjen time pa mbështetjen e të cilës

realizimi i këtij punimi nuk do kishte qenë i mundur. Këtë punim ia dedikoj

familjes sime, dashuria dhe mbështetja e të cilëve më ka ndihmuar në çdo hap të

këtij udhëtimi të gjatë, në momentet kur kisha më shumë nevojë për ta.

Falë dashurisë, mbështetjes dhe nxitjes Tuaj dëshira ime u realizua.

Ju faleminderit!

5

Deklaratë mbi origjinalitetin

Shqipe XHAFERRI (KUSI)

Deklaroj se kjo tezë përfaqëson punën time origjinale dhe nuk kam përdorur

burime të tjera, përveç atyre të shkruajtura nëpërmjet citimeve.

Të gjitha të dhënat. Tabelat, figurat dhe citimet në tekst, të cilat janë riprodhuar

prej ndonjë burimi tjetër, duke përfshire edhe internetin, janë pranuar në mënyre

eksplicide si të tilla.

Jam e vetëdijshme se në rast të mospërputhjeve, Këshilli i Profesorëve të UAMD-

së është i ngarkuar të më revokojë gradën “Doktor”, që më është dhënë mbi bazën

e kësaj teze, në përputhje me “Rregulloren e programeve të studimit të ciklit të

tretë (Doktoratë) të UAMD-së, neni 33, miratuar prej Senatit Akademik të UAMD-

së me Vendimin nr. , datë ________

Durrës, më _________________ Firma

6

Përmbledhje

Në ekonominë e tregut ku ka hyrë vendi ynë, rregullimet ligjore dhe metodologjike kanë ndryshuar

thellësisht. Shumëllojshmëria e njësive ekonomike, marrëdhëniet e tregut të lirë, roli i ndryshëm i

kontrollit ekonomik, reduktimi i ndërhyrjes së shtetit dhe karakteristika të tjera, bënë që të

ndryshojnë objektivat, roli dhe funksionet e kontabilitetit.

Marrja e vendimeve ekonomike varet në një masë të madhe nga cilësia dhe niveli i informacionit që

zotëron. Informacioni cilësor dhe i besueshëm financiar që merret nga pasqyrat financiare të

përgatitura nga standardet kombëtare të kontabilitetit dhe konkretisht standardet numër 5 dhe 15

është shumë i rëndësishëm për marrjen e vendimeve të suksesëshme dhe për zhvillimin ekonomik

të një vendi, për zhvillimin e tregjeve financiare, për nxitjen e hyrjes së investimeve të huaja dhe

për stabilitetin ekonomik të vendit.

Kjo temë ka për qëllim kryesor të vlerësojë faktorët që lidhen me progresin e zbatimit të

Standardeve Kombëtare të Kontabilitetit numër 5 dhe 15 për aktivet afatgjata, efektin që jep

zbatimi i standardeve kombëtare të kontabilitetit te raportimi për efekt tatimor dhe njëkohësisht të

kuptojmë gadishmërinë e bizneseve për zbatimin e tyre.

Pikërisht për të arritur këtë qëllim kam marrë në studim temën”Zbatimi i Standardeve Kombëtare të

Kontabilitetit 5 dhe 15 për aktivet afatgjata”, ku si rast studimi janë marrë bizneset që ushtrojnë

aktivitet në rrethin e Durrësit. Punimi u realizua me metodën cilësore nëpërmjet pyetsorit dhe

intervistave të realizuara me hartuesit e pasqyrave financiare sipas standardeve kombëtare të

kontabilitetit 5 dhe 15 (kontabilistët e miratuar, ekspertët kontabël,profesionistët kontabël të

punësuar në ndërmarrjet publike dhe specialistë të fushave të ndryshme), dhe metodave sasiore.

Punimi u kufizua në 100 pyetsorë nga 150 të shpërndarë pranë bizneseve në rrethin e Durrësit.

Nga analiza e të dhënave empirike kundrejt kuadrit teorik u arrit në konkluzionet e punimit. Nga

gjetjet rezultoi se zbatimi i standardeve kombëtare të kontabilitetit nuk ka patur progres pasi

bizneset janë të orientuara më tepër nga ligjet fiskale dhe jo nga standardet. Vlerësimi I aktiveve

afatgjata pas njohjes me modelin e rivlerësimit dhe modelin e kostos nuk është zbatuar nga bizneset

sipas afatit kohor të përcaktuar nga standardet, me pretendimin se ka kosto,dhe nuk njihet nga zyra

e tatimeve.Amortizimi llogaritet vetëm me metodën lineare pa marrë parasyshë shfrytëzimin dhe

zhvlerësimin ekonomik,përkeqësimin funksional dhe fizik të disa aktiveve afatgjata specifike në

ndërmarrjet publike si Hekurudha Shqiptare dhe Porti Durrës. Bazuar në këtë fakt bizneset e rrethit

Durrës nuk paraqesin interes për hartimin e pasqyrave financiare sipas standardeve kombëtare të

kontabilitetit 5 dhe 15 për aktivet afatgjata.

Fjalë kyçe: Standardet Ndërkombëtare të Kontabilitetit; Standardet Kombëtare të Kontabilitetit;

Proçesi i zbatimit; vleresimi i aktiveve afatgjata; amortizimi i aktiveve afatgjata; njësi

ekonomike,pasqyra financiare,.

7

Summary

In a market economy which has entered our country, the legal and methodological have changed

profoundly. The variety of entities, free market relations, the role of different economic control,

reduction of state intervention and other features made to change the objectives, role and functions

of accounting.

Making economic decisions depend to a large extent on the quality and level of information that

owns. Quality and reliable information obtained from financial financial statements prepared by the

national accounting standards 5 and 15 is very important for successful decision-making and

economic development of a country, for the development of financial markets, to promote access of

foreign investment and economic stability of the country.

This theme aims mainly to assess the progress of implementation of National Accounting Standards

5 and 15 for property in view if have problem to implement these standards and at the same time

understand the willingness of businesses to implement them.

Precisely to achieve this goal I got in the study on "Implementing the National Accounting

Standards 5 and 15 for property where as a case study taken businesses that operate in Durres. The

work was conducted with qualitative method through questionnaires and interviews conducted with

the preparers of financial statements according to national accounting standards 5 and 15 (chartered

accountants, auditors, professional accountants employed in public enterprises and specialists in

various fields), and methods quantitative. The paper was limited to 100 from 150 questionnaires

distributed to businesses in Durres.

The analysis of empirical versus theoretical framework was reached on the conclusions of the

paper. From the findings showed that the implementation of national accounting standards has not

been progress since businesses are oriented more from fiscal laws and not by the standards.

Evaluation of the property after the recognition of the revaluation model and cost model is not

implemented by businesses within the time limit set by the standards, the claim that has cost, and is

not recognized by the office of tatimeve.Amortizimi calculated only with linear method regardless

exploitation and economic depreciation, physical and functional deterioration of some specific

property in public enterprises Albanian Railways and Port of Durres. Based on this fact businesses

Durres no interest to the design of financial statements according to national accounting standards 5

and 15 for property.

Keywords: International Accounting Standards; National Accounting Standard; the

implementation process; the assessment of long-term asset; depreciation of property; entity;

financial statement,.

8

PËRMBAJTJA

KAPITULLI I ____________________________________________________________ 17

HYRJE _________________________________________________________________ 17

1. 1 Pyetja e kërkimit _________________________________________________ 18

1. 2 Qëllimi dhe objektivat e studimit ____________________________________ 19

1. 3 Kufizimet e studimit _______________________________________________ 20

1.4 Struktura e studimit ____________________________________________________ 21

KAPITULLI II ___________________________________________________________ 22

VËSHTRIMI KËRKIMOR DHE LITERATURA ________________________________ 22

2.1 Vështrimi kërkimor _________________________________________________ 22

2.2 Zhvillimet e sistemit kontabël në shqipëri _______________________________ 23

2.3 Një vështrim i përgjithshëm mbi procesin e zbatimit të standardeve kombëtare të

kontabilitetit në Shqipëri ___________________________________________________ 24

2.3.1 Arritjet dhe mangësitë në zbatimin e standardeve ___________________________ 26

2.3.2 Ndikimi i sistemit të taksave në raportimin financiar ________________________ 31

2.3.2.1 Faktorët e zbatimit të kontabilitetit ________________________________ 31

2.3.2.2 Paketa e Standardeve Kombëtare të Kontabilitetit numër ‘5 dhe 15’ ______ 33

2.3.2.3 Zhvillimi i rregullimit kontabël në disa vende të rajonit ________________ 36

2.3.3.1 Zhvillimet në fushën e rregullimit kontabël mbi zbatimin e standardeve në

Itali ______________________________________________________________ 38


Turqi _____________________________________________________________ 40


Greqi _____________________________________________________________ 41


Rumani ___________________________________________________________ 42


Maqedoni__________________________________________________________ 44

2.4 Raportimi financiar për qëllime tatimore dhe legjislacioni përkatës ____________ 47

2.4.1 Dallimi i raportimeve financiare për disa elemente të Pasqyrës së situatës

financiare _______________________________________________________________ 49

2.5 Vlerësimi dhe optimizimi i portofolit të aktiveve _____________________________ 52

2.5.1 Menaxhimi i aktiveve _________________________________________________ 52

2.5.2 Normat e kthimit ____________________________________________________ 53

9

2.5.3 Risku i aktiveve _____________________________________________________ 54

2.5.4 Varianca dhe luhatshmëria _____________________________________________ 55

2.5.5 Beta si një vlerësues i riskut të asetit ______________________________________ 56

2.6 VLERËSIMI I AKTIVEVE ______________________________________________ 57

2.6.2 Përcaktimi i normës së skontimit ________________________________________ 58

2.6.3 Modeli i flukseve monetarë të skontuar (DCF) _____________________________ 59

2.6.4 Modeli CAPM (Capital Asset Pricing Model) _____________________________ 60

KAPITULLI III ___________________________________________________________ 63

METODOLOGJIA DHE INSTRUMENTAT E PËRDORURA _____________________ 63

3.1 METODOLOGJIA ____________________________________________________ 63

3.2 ZGJEDHJA E KAMPIONIT DHE PËRPUNIMI I TË DHËNAVE _______________ 64

3.3 BURIMI, MBLEDHJA E TË DHËNAVE DHE TESTI I KONTROLLIT __________ 68

3.4 NDËRTIMI I MODELIT DHE TESTIMI I TIJ _______________________________ 68

3.5 EMPIRIKE “VLERËSIMI I AKTIVEVE” __________________________________ 72

3.5.1 Vështrim i përgjithshëm mbi “Auoriteti portual” Durrës, SH.A _________________ 72

3.5.1.1 Baza e përputhshmërisë ________________________________________ 74

3.5.1.2 Bazat e përgatitjes _____________________________________________ 75

3.6 BAZA E VLERËSIMIT DHE METODOLOGJIA _____________________________ 75

3.6.1. Baza e vlerësimit ____________________________________________________ 76

3.6.2 Metodologjia e vlerësimit për ndërtesat, sheshet, makineritë dhe pajisjet __________ 77

3.6.3 Vlerësimi i tokës _____________________________________________________ 78

3.6.5. Gjykim mbi tregun në lidhje me metodën krahasuese ________________________ 79

3.7 BAZA E TESTIT TË ZHVLERËSIMIT _____________________________________ 88

3.8. KLASIFIKIMI I AKTIVEVE AFATGJATA MATERIALE NË “HEKURUDHA

SHQIPTARE” SH.A DURRES _______________________________________________ 89

3.9 VLERËSIMI PAS NJOHJES I AAM ME MODELIN E RIVLERËSIMIT __________ 90

3.10 METODOLOGJIA E VLERËSIMIT ______________________________________ 92

3.11 ZBATIMI I SNK 16 NË VLERËSIMIN E AAGJ TË SHOQËRISË “DPHSH”

SH.A. DURRËS. __________________________________________________________ 97

KAPITULLI IV ________________________________________________________ 99

ANALIZA E REZULTATEVE DHE GJETJET __________________________________ 99

4.1 Analiza e rezultateve të testit Chi Square ____________________________________ 99

10

4.2 Analiza e rezultateve të modelit të regresionit të shumëfishtë ___________________ 100

4.3 Analiza financiare dhe njësitë gjeneruese të mjeteve monetare __________________ 103

4.4 Analiza e skontimit të flukseve monetare (DCF) _____________________________ 116

4.5 Analiza e luhatshmërisë të rezultateve të vlerës në përdorim ____________________ 122

TOTALI I AKTIVEVE AFATSHKURTRA _____________ Error! Bookmark not defined.

TOTALI I AKTIVEVE AFATGJATA __________________ Error! Bookmark not defined.

Totali i aktiveve____________________________________ Error! Bookmark not defined.

TOTALI I DETYRIMEVE AFATSHKURTRA __________ Error! Bookmark not defined.

Totali i detyrimeve dhe i kapitalit aksioner _______________ Error! Bookmark not defined.

4.6 Analiza financiare e vlerësimit të aktiveve te shoqëria “Drejtoria e Përgjithëshme

Hekurudha Shqiptare” sh.a Durrës ___________________________________________ 125

4.7 Efekti i raportimit tatimor në raportimin financiar (raste studimi) ________________ 133

4.8 Efekti i metodës së llogaritjes së amortizimit në rezultatin neto të njësisë. ___________ 136

KAPITULLI V __________________________________________________________ 138

DISKUTIME I REZULTATEVE, KONKLUZIONE DHE REKOMANDIME ________ 138

BIBLIOGRAFIA_________________________________________________________ 143

SHTOJCA 1 ____________________________________________________________ 148

SHTOJCA 2 ____________________________________________________________ 152

11

Lista e grafikeve

Grafiku 2. 1 Reformat në sistemin kontabël (Burimi: Ujkani, 2013:16) ............................ 24

Grafiku 2. 2Kurba e Tregut të Titujve (SML) .................................................................... 61

Grafiku 2. 3 Përgjigjet e anketimit të shprehura në përqindje (%) janë si më poshtë: ....... 65

Grafiku 4. 1: Rezultatet e regresionit të shumëfishtë…………………………………….102

Grafiku 4. 2 : Rezultatet e regresionit të shumëfishtë ...................................................... 102

Grafiku 4. 3 Njësitë gjeneruese te mjeteve monetare ....................................................... 108

Grafiku 4. 4: Analiza e luhatshmërise të vlerës në përdorim për Njesinë e Mallrave të

Përgjithshme ..................................................................................................................... 123

Grafiku 4. 5: Analiza e luhatshmerise të vlerës në përdorim për Njesinë e Mallrave

Rifuxho ............................................................................................................................. 123

12

Lista e Tabelave

Tabela 2. 1Filozofi të ndryshme në Kontabilitet (ndryshuar: Achleitner, 2000 :15) ................ 33

Tabela 2. 2 Zbatimi i standardeve në disa vënde të rajonit (Burimi: Ujkani,2013:77) ............ 46

Tabela 2. 3: “Disa dallime midis raportimit financiar dhe raportimit

tatimor”(Burimi:Ujkani, 2013:44) ........................................................................................... 51

Tabela 3. 1 Pyetjet lidhur me Hipotezën “Zbatimi i standardeve numër ‘5 dhe 15’…….67

Tabela 3. 2 Planifikimi i buxhetit................................................................................ 74

Tabela 3. 3 : Llogaritjet e metodës së vlerës së mbetur...............................................80

Tabela 3. 4 : Çmimet e shitjes së tokës industriale në Shqipëri, 2008-2009 ………….82

Tabela 3. 5 : Çmimet e ofruara për tokë industriale në vende të tjera të Adriatikut ….83

Tabela 3. 6 : Kosto për m2 të ndërtesave industriale................................................... ….84

Tabela 3.7 : Kosto për m2 të betonit te armuar për objekte industriale banimi........ ….84

Tabela 3. 8 : Punimet e thellimit për akuatoriumin e portit dhe hyrjen e kanalit.. …..86 Tabela 3. 9 : Kosto për m2 e shesheve.......................................................................... …..86 Tabela 3. 10: Kosto e rrugëve për m2......................................................................... …...87

Tabela 3. 11: Vlerësimi i aktiveve në proçes 1 Janar 2008..................................... ….. 88

Tabela 3. 12: Rezultati i vlerësimit të pronave, makinerive dhe paisjeve..................…...88 Tabela 3. 13 : Aktivet afatgjata mateiale Totali…………………………………… …...90 Tabela 3. 14 : Aktivet Afatgjata materiale 31.12.2006 kursi euro 123.85............... ……91

Tabela 3.15: Aktivet Afatgjata Materiale ……………………………………………….94

Tabela 4. 1 : Rezultatet e matrices së correlacionit...........................................................99

Tabela 4. 2: Bilanci tregtar historik .................................................................................. 104

Tabela 4. 3: Pasqyra e të ardhurave historike ................................................................... 105

Tabela 4. 4 : Flukset monetare historike .......................................................................... 106

Tabela 4. 5: Shërbimet e terminalit të mallrave të përgjithshme ....................................... 110

Tabela 4. 6: Shërbimet e terminalit të kontenierëve .......................................................... 111

Tabela 4. 7 : Shërbimet e terminalit të mineraleve dhe rifuxhove të thata ......................... 112

Tabela 4. 8: Të ardhura nga terminali Trageteve ............................................................... 114

Tabela 4. 9 : Kapitali punues neto i shpërndarë sipas CGU- së ........................................ 115

Tabela 4. 10 : Përcaktimi i faktorit zbritës ....................................................................... 117

Tabela 4. 11: Përmbledhje e flukseve monetare të skontuara .......................................... 118

Tabela 4. 12: Përmbledhje e flukseve monetare të skontuara .......................................... 119

Tabela 4. 13: Konkluzionet e testit te zhvleresimit sipas CGU në 1 Janar 2008 ................ 120

Tabela 4. 14: Shpërndarja e zhvlerësimit për shërbimet e terminalit të mallrave rifuxho .. 120

Tabela 4. 15: Rezultati i vleresimit të pronave, makinerive dhe paisjeve .......................... 121

Tabela 4. 16 : Llogaritja e shpenzimit për amortizimin e vitit 2008 ................................... 124

Tabela 4. 17 : Bilanci me 31.12.2008 .................................. Error! Bookmark not defined.

Tabela 4. 18 : Gjendja dhe lëvizja e aktiveve afatgjata në vitin 2006 000/leke ........... 125

Tabela 4. 19: Aktivet afatgjata materiale të shoqërisë “Drejtoria e Përgjithëshme e

Hekurudhave” sh.a Durrës ............................................................................................... 126

Tabela 4. 20 : Aktivet Afatgjata materiale 31.12.2006 (1 Euro = 123.85) ....................... 127

Tabela 4. 21: Aktivet Afatgjata materiale ........................................................................ 128

13

Tabela 4. 22: Aktivet Afatgjata materiale ........................................................................ 129

Tabela 4. 23: Aktivet afatgjata materiale të Shoqërisë “Drejtoria e Përgjithëshme e

Hekurudhave” sh.a Durrës ............................................................................................... 131

Tabela 4. 24 : Amortizimi fiskal dhe kontabel I Aktiveve afatgjata materiale 2008 në APD

.......................................................................................................................................... 133

14

Lista e shkurtesave dhe akronimeve

AAF – Aktivet Afatgjata Finaciare

AAGJ – Aktivet Afatgjata

AAJM – Aktivet Afatgjata Jo Materiale

AAM – Aktivet Afatgjata Materiale

ALL – Leku shqiptar

AP – Aksionet e preferueshme

APD – Autoriteti Portual Durrës

APF – Analiza e Pasqyrave financiare

AQT – Aktiveve të Qëndrueshme të Trupëzuara

ATH – Aksionet e thesarit

AZ – Aksionet e zakonshme

BB – Banka Botërore

BE – Bashkmi Evropian

BERZH – Banka Evropiane për Rindërtim dhe Zhvillim

BK – Bilanci Kontabël

BQE – Banka Qendrore Evropiane

DA – Dëftesat e arkëtueshme

DAGJ – Deytrime afatgjata

DASH – Detyrimet afatshkurtra

DP – Dëftesat e pagueshme

EBI – Banka Evropiane e Investimeve

EKR – Eksperti kontabël i regjistruar

EUR – Euro, monedha e Eruozonës

FASB – Bordi i Standarteve të Kontabilitetit Financiar në SHBA (Financial

Accounting Stadards Board)

FMN – Fondi Monetar Ndërkombëtar

GAAP/PPPK – Parime Përgjithësisht të Pranuara të Kontabilitetit (General

Acepted Accounting Principles)

HSH – Hekurudha Shqiptare sh.a

IAGJ – Investimet Afatgjata

IASC – Komiteti i Standarteve Ndërkombëtare të Kontabilitetit (International

Accouting Standards Comitee)

IOSCO – International Organization of Securities Commissions

ISKSH – Instituti i Sigurimeve dhe Kujdesit Shëndetsor

ISSH – Instituti i Sigurimeve Shoqërore

KISH – Kosto invetarit të shitur

KKK – Këshilli Kombëtar i Kontabilitetit

KM – Kontabilisti i Miratuar

KMSH – Kosto e mallrave të shitur

Nr. – Numër/Numri

15

PASH – Pasqyra e të Ardhurave dhe Shpenzimeve

PF – Pasqyrat financiare

PF – Person fizik

PT – Person tregtar

QKR – Qendra Kombëtare e Regjistrimit

RSH – Republika e Shqipërisë

Sh.A – Shoqëri aksionere

Sh.P.K – Shoqëri me Përgjegjësi të Kufizuar

SHBA – Shtetet e Bashkuara të Amerikës

ShK – Shoqëri kolektive

ShKM – Shoqëri komandite

SKK – Standardet Kombëtare të Kontabiliteit

SME – Ndërmarrjet e vogla dhe të mesme (Small and medium enterprises)

SNFR – Standardet Ndërkombëtare të Raportimit Financiar

SNK – Standardet Ndërkombëtare të Kontabiliteit

TAP – Tatimi mbi të ardhurat personale

TVSH – Tatimi mbi vlerën e shtuar

USD – Dollari amerikan

VE – Vlera e emetimit

VK – Vlera kontabël

VKM – Vendim i Këshillit të Ministrave

VKN – Vlera kontabël neto

VN – Vlera nominale

APD – Autoriteti Portual Durrës

BDI – Indeksi Baltik i Rifuxhove

BERZH – Banka Europiane për Rindërtim dhe Zhvillim

BoA– Banka e Shqipërisë

CAPM – Modeli i çmimit të aseteve kapitale

CAGR– Norma e përbërë e rritjes vjetore

CEE– Europa Qëndrore Lindore

CEFTA– Marrëveshja e Tregtisë së Lirë për Europën Qëndrore

CGU– Njësitë gjeneruese të mjeteve monetare

DCF– Flukse monetare të diskontuara

DËT– Deadëeight tones

EIU– Njesia e Inteligjencës së Economist BE Bashkimi Evropian

EU 15– Austri, Belgjikë, Danimarkë, Finlandë, Francë, Gjermani, Greqi, Irlandë,

Itali, Luksemburg, Hollandë, Portugali, Spanjë, Suedi dhe Anglia

EUR– Euro

EUROSTAT–Zyra e Statistikës së Komunitetit Evropian

PBB – Prodhimi i Brendshëm Bruto

PPE/Aktive fikse –Toka, ndërtesa, makineri dhe pajisje të ndodhura në

ambientet e portit

PV– Vlera aktuale

SNK– Standarde Ndërkombëtare të Kontabilitetit

16

SNRF– Standarde Ndërkombetare të Raportimit Financiar

FMN– Fondi Monetor Ndërkombëtar

FV– Vlera e ardhshme

TEU- Kapaciteti standard i një kontenieri

17

KAPITULLI I

HYRJE

Fakti që kontabiliteti luan një rol të rëndësishëm në plotësimin e nevojave për

informacion të vërtetë dhe të saktë nga të gjithë sektorët e ekonomisë, bëri që

pas rrëzimit të sistemit socialist, reformat në kontabilitet të ishin jetësore. Kështu

sistemi i mëparshëm ekonomik para vitit 1993 e përdorte kontabilitetin vetëm si

një mjet për të plotësuar kriteret e planifikimit dhe të ruajtjes së pronës.

Historia e kontabilitetit në vendin tonë fillon me planin e parë të llogarive të

hartuara nga Jani Vreto për nevojat e biznesit të tij, dhe pas formimit të shtetit të

pavarur Shqiptar ndeshen organizimet e para kontabël për evidentimin e të

ardhurave dhe shpenzimeve të buxhetit të shtetit. Si çdo fushë tjetër edhe

kontabiliteti ka përjetuar zhvillim të shpejtë të tij në 6 vitet e fundit.

Në këtë kohë Shqipëria po përballej me ndryshime të mëdha duke shkuar nga një

ekonomi e centralizuar tek një treg i lirë, i cili natyrisht kërkon ndryshime të

mëdha në fushën e kontabilitetit dhe informacion të siguruar më së miri. Ky fakt

bëri të nevojshëm reformën e kontabilitetit dhe nevojën për legjislacionin fiskal.

Kjo reformë ishte shumë vendimtare duke pasur parasysh nevojën që kishte

qeveria dhe të gjithë sektorët ekonomikë, për informacionin e saktë dhe të

besueshëm, si një faktor kyç për proçesin e marrjes së vendimeve.

Raportimi financiar është mjaft i rëndësishëm për procesin e vendimarrjes nga

investitorët dhe përdoruesit e tjerë në tregjet moderne dhe të sofistikuara të

kapitalit . Për të plotësuar kërkesat e sistemeve ekonomike,financiare dhe ligjore

kombëtare janë zhvilluar politika dhe rregulla të ndryshme. Praktikat kontabël dhe

raportimi financiar duhet të jenë një gjuhë universale. Zhvillimi i shpejtë i

tekonologjisë së informacionit, ka cuar në lehtësimin e lëvizjes elektronike të

fondeve përtej kufijve kombëtare dhe ka rritur gadishmërinë e investitorëve të huaj

për të investuar përtej kufijve.

Objektivi kryesor i reformës ishte përshtatja e një sistemi të ri kontabiliteti në

dritën e ndryshimeve të mëdha që po ndodhnin në Shqipëri. Megjithatë, përvec

përpjekjeve, gjatë kësaj periudhe, shumë probleme dhe çështje u identifikuan në të

dyja legjislacionet dhe rregulloren e punës. Ligji 7266 date 19.01.1993 “Për

kontabilitetin ” ishte i bazuar në modelin Francez ku shteti kishte një ndikim të

madh në ekonomi dhe fushat që lidheshin me të. Ky kishte për qëllim të mbronte

pronarët dhe interesat e kreditorëve të kompanive duke organizuar një proçes

kontabiliteti të orientuar nga qëllimi fiskal i shtetit dhe mbajtjen e llogarisë

kombëtare. Ky model është shumë i centralizuar dhe nuk jep fleksibilitet dhe liri

për gjykimin në përgatitjen e gjendjes financiare duke krijuar kështu kushtet për

18

vënien në zbatim të një ligji të ri. Kështu ligji nr. 9228 për “ Për Kontabilitetin dhe

Pasqyrat Financiare” u përfundua pas dy vitesh punë.1 Më pas filloi procesi i

shkrimit të SKK-ve si një përgjegjësi e Këshillit Kombëtar të Kontabilitetit, një

proces ky që përfundoi vetëm në fund të vitit 2006. Ndërkohë filloi përkthimi dhe

publikimi i SNK-ve. Tani jemi në momentin ku katërmbëdhjetë SKK-të janë të

aprovuara dhe janë në fuqi që nga 1 janari vitit 2008 dhe SKK 15 nga 01 Janari

2009.

Në Shqipëri duke pasur parasysh bazën e sistemit të vjetër që është përdorur në

kontabilitet do të ketë probleme që duhen analizuar në lidhje me sistemin e vënies

në zbatim të SKK-ve. Këto grupe standardesh janë përgatitur sipas Standardeve

Ndërkombëtare të Kontabilitetit (SNK) dhe janë në fuqi për tu zbatuar nga të gjithë

bizneset që nuk janë të detyruara të zbatojnë SNK-të (SNRF-të).

Koorportatat e mëdha dhe institucionet financiare duhet të zbatojnë vetëm (SNK).

Realisht zbatimi i SKK-ve, ishte planifikuar për nga data 1 janar 2006, por procesi

i zbatimit nuk ishte i lehtë, duke marrë parasysh tranzicionin nga modeli i shkollës

franceze (plani i pergjithshëm i kontabilitetit) te modeli anglo-saxon (Standardet).

1. 1 Pyetja e kërkimit

Në vitin 2004, u hodh për diskutim një material me titull “Këndvështrimet

paraprake mbi kontabilitetin e njësive të vogla dhe të mesme”. Për këtë material

për diskutim mbërritën komente nga e gjithë bota dhe në fakt sugjerimet ishin

gjerësisht të orientuara në çështjet themelore të çdo standardi kontabël, si njohja,

matja, vlerësimi i mëpasshëm dhe paraqitja në pasqyrat financiare.(Hoxha E.,2014)

Duke u bazuar te cështjet e mësipërme, pyetja kryesore e kërkimit është;

“Cilat janë problemet me të cilat do të përballet procesi i zbatimit të standardeve

kombëtare të kontabilitetit numër ‘5’ dhe ‘15’ në realitetin Shqiptar fokusuar në

rajonin e Durrësit?.

Duke u nisur nga problemi kryesor i kërkimit dhe bagazhi im teorik, formimi

praktik dhe akademik ngre për testim hipotezat:

H0: Zbatimi i Standardeve Kombëtare të Kontabilitetit numër ‘5’ dhe ‘15’në

realitetin Shqiptar paraqet vështirësi në raportimin finaciar të bizneseve

HA: Zbatimi i Standardeve Kombëtare të Kontabilitetit numër ‘5’ dhe ‘15’në

realitetin Shqiptar nuk paraqet vështirësi në raportimin finaciar të bizneseve

1 Viti 2004

19

H0: Nëse vlera e tanishme neto e parasë > 0 atëhere investimi pranohet

HA: Nëse vlera e tanishme neto parasë < 0 atëhere investimi nuk pranohet

H0: Vlera në përdorim e aktiveve afatgjata luhatet nga norma e skontimit

HA: Vlera në përdorim e aktiveve nuk luhatet nga norma e skontimit.

Në këndvështrimin empirik, studime të ndryshme japin rezultate të ndryshme. Në

mënyrë më specifike, nëpërmjet modeleve të vlerësimit, krahasimit si dhe të

analizës statistikore, bazuar në të dhënat e mbledhura nëpërmjet pyetësorit, ky

punim përqëndrohet në përcaktimin e faktorëve të zbatimit të standardeve numër

‘5’ dhe ‘15’ në rajonin e Durrësit, në kompanitë e mëdha shqiptare si: Hekurudha

Shqiptare, Autoriteti Portual Durrës, Alfa Bank, Raiffasen Bank, Alb Telekomi

Shqiptar si kompanitë me potenciale të mëdha ekonomike dhe njerëzore.

Hipoteza do të provohet nëpërmjet të dhënave cilësore dhe sasiore të grumbulluara

nëpërmjet pyetsorit.

Për të testuar hipotezat do të shtroj disa nënpyetje:

Pyetje kërkimore shkencore të studimit

- Cilët janë faktorët që ndikojnë në vështirësinë e zbatimit të standardeve

kombëtare të kontabilitetit numër ‘5’ dhe ‘15’?

- Si dhe sa ndikon raportimi tatimor te matja e elementeve të aktiveve

afatgjata

- Cilët janë faktorët që ndikojnë te luhatshmëria e vlerës në përdorim

1. 2 Qëllimi dhe objektivat e studimit

Njësitë ekonomike janë burimi kryesor i zhvillimit ekonomik të një vendi.Këto

njësi duke u nisur nga klasifikimi i bërë sipas ligjit nr.9228 datë 29.04.2004 “Për

Kontabilitetin dhe Pasqyrat Financiare” janë të detyruara të hartojnë pasqyra

financiare sipas standardeve kombëtare dhe ndërkombëtare të kontabilitetit.

Qëllimi i studimit

Qëllimi i studimit është të vlerësojë progresin e zbatimit të standardeve numër ‘5’

dhe ‘15’ në raportimin financiar dhe ndërtimi i një modeli të përshtatshëm për

paraqitjen e këtij progresi dhe dhënia e disa konkluzioneve dhe rekomandimeve

pëzgjidhjen e tyre.

20

Objektivat e studimit

Ky studim ka si objektiv të përcaktojë:

1. Faktorët që ndikojnë në vështirësinë e zbatimit të standardeve

kombëtare të kontabilitetit numër ‘5’ dhe ‘15’.

2. Efektet e zbatimit të standardeve numër ‘5’ dhe ‘15’krahasuar me ligjet

tatimore në tatimin e shtyrë dhe rezultatin financiar të njësisë

ekonomike.

3. Vlerësimin e mëpasshëm të aktiveve afatgjata me modelet e

rivlerësimit.

1. 3 Kufizimet e studimit

Kufizimet kryesore të studimit janë:

1. Koha- Kontabliliteti në përgjithësi është një fushë shumë komplekse, krahasuar

me Shqipërinë e para viteve ’90.Si çdo fushë tjetër edhe kontabiliteti ka

përjetuar zhvillim të shpejtë të tij në 6 vitet e fundit. Për të bërë një analizë të

detajuar të kontabilitetit, ndikimet e tij dhe kontributin në zhvillimin e

qëndrueshëm të subjekteve ekonomike, kërkohet koha e nevojshme.

2. Aksesi i informacionit - Informacioni lidhur me kontabilitetin dhe financat e

subjekteve ekonomike është shumë i vështirë për tu marrë. Informacionet rreth

subjekteve private nuk mund të gjenden në faqet zyrtare në internet, por

informacioni është marrë nga intervistat ballë për ballë dhe inspektimi në vend

kryesisht në rajonin e Durrësit.

3. Rishikimi i literaturës - është kufizuar vetëm në problemet dhe efektet e

zbatimit të standardeve kombëtare 5 dhe 15 te njësitë ekonomike, dhe nuk do

analizojë setin e plotë të standardeve kombëtare .

4. Punimi do të kufizohet vetëm te vështirësia e njohjes,matjes,vlerësimit pas

njohjes dhe paraqitjes në pasqyrat financiare të aktiveve afatgjata dhe jo në

interpretimin e këtyre standardeve.

5. Standardi 15 “Për Mikronjësitë” nuk është marrë shumë në konsideratë për

vetë natyrën që ka ky standard pasi mikronjësitë e kanë shumë të thjeshtuar

paraqitjen e informacionit në pasqyrat financiare.

6. Vlerësimi pas njohjes i aktiveve afatgjata është kufizuar vetëm në dy shoqëritë

më të mëdha në rrethin e Durrësit (Hekurudha shqiptare dhe Porti Durrës), të

cilat sipas ligjit nr.9228 datë 29.04.2004 “Për Kontabilitetin dhe Pasqyrat

Financiare” duhet të zbatojnë SNK 16.

21

7. Të dhënat janë të vitit 2007 dhe 2008 për vlerësimin e aktiveve për arsye se në

këto vite është bërë rivlerësimi I aktiveve në të dy njësitë ekonomike.

1.4 Struktura e studimit

Kapitulli 2 (Vështrimi kërkimor dhe literatura). Në këtë kapitull do të trajtohet

një rishikim i literaturës ku do formulohet kuadri teorik, do shikohen praktika të

vendeve tjera në lidhje me këtë fushë.

Kapitulli 3 (Metodologjia e ndjekur dhe instrumentat e përdorura). Në këtë

kapitull do të jepen metodat e kërkimit, instrumentat e përdorura dhe vërtetimi i

hipotezave të ngritura.

Kapitulli 4 (Analiza e rezultateteve dhe gjetjet empirike). Në këtë kapitull do të

jepen gjetjet empirike të marra nga të intervistuarit, analiza dhe diskutimet

paraprake.

Kapitulli 5 (Diskutimi i rezultateve, konkluzionet dhe rekomanimet). Në këtë

kapitull do të jepen konkluzionet dhe rekomandimet në bazë të problemit të

kërkimit, pyetjeve të kërkimit dhe objektivave të vendosura në kapitullin e parë.

22

KAPITULLI II

VËSHTRIMI KËRKIMOR DHE LITERATURA2

2.1 Vështrimi kërkimor

Në lidhje me zbatimin e standardeve kombëtare të kontabilitetit numër ‘5’ dhe ‘15’

literatura, botimet në artikuj të ndryshëm shkencor janë shumë të kufizuar në

Shqipëri

Studiuesit e mëparshëm për shembull Meek (2003) kanë ngritur dyshime të

konsiderueshme në lidhje me faktin nëse një standard global i kontabilitetit do të

rezultojë në kontabilitet të krahasueshëm në botë, pasi praktika të ndryshme të

kontabilitetit mund të rezultojnë në transaksione të ngjashme në gjithë botën që

regjistrohen në mënyra të ndryshme. Kjo mungesë krahasueshmërie e vështirëson

analizën ndërkombëtare dhe investimet. Pavarësisht ngjashmërisë që kanë sistemet

e kontabilitetit në vende të ndryshme krahasueshmëria nuk do të jetë e lehtë për

arsye të dallimeve të mëdha në mënyrën se si janë zbatuar nga njësitë ekonomike

këto standarde si pasojë e dallimeve të mëdha në mjedisin ekonomik,kulturor dhe

politik.

Parimet e kontabilitetit dhe praktikat kontabile janë të ndikuara jo vetëm nga

faktorë të mjedisit si vlera, historia, kultura, por dhe nga faza e zhvillimit

ekonomik dhe sistemit të kontabilitetit.

Një grup studiuesish dëshmojnë se pengesat në zbatimin e SNK/SNRF-ve brenda

shteteve antare të Europës lidhen me përgatitjen e informacionit të kontabilitetit

për qëllime tatimore, të cilat nuk përputhen me raportimin financiar të

SNK/SNRF-ve për investitorët dhe përdoruesit e tjerë (Nobes 1998, BSNK 2003).

Buchanan (2003) sugjeroi se përputhshmëria, zbatueshmëria dhe legjislacioni janë

ndër shumë cështje që duhet të zgjidhen në procesin e zhvillimit të një pakete të

vetme standardesh botërore.

Larson dhe Street (2004) kanë evidentuar në studimin e tyre të konvergjencës, në

bazë të të dhënave të mbledhura nga firmat më të mëdha ndërkombëtare gjatë

2002, se dy pengesat më të rëndësishme të konvergjencës duhet të jenë natyra e

komplikuar e SNRF-ve të veçanta (duke përfshirë instrumentet financiare) dhe

orientimi tatimor të shumë sistemeve kombëtare të kontabilitetit.

Edhe në studimet që kanë analizuar dallimet midis raportimit financiar të një

vendi të caktuar dhe kuadrit konceptual të BSNK-së (Vellam 2004), arritën në

përfundimin se dallimet më të mëdha midis standardeve të kontabilitetit vendor

2 Ujkani, M. (2013), zbatimi i standardeve të kontabilitetit, raportimi financiar dhe tatimor.

23

dhe atij ndërkombëtar kanë të bëjnë me lidhjen ndërmjet raportimit financiar

dhe raportimit financiar për efekt tatimor.

Gjithashtu edhe në Shqipëri studime të ndryshme (KKK 2008, 2010; Dhamo S.

2005,2008; Lamani D. 2005; Naço M. & Gaxha V. 2008; Kapllani V. &

Dunhanxhiu I. 2012; Ujkani M. 2013; etj.), tregojnë se zbatimi për herë të parë

dhe në vazhdimësi i standardeve kombëtare të kontabilitetit edhe pse ka pasur

vështirësitë e veta rezulton i suksesshëm. Studimet kanë treguar se veshtirësitë

kanë qënë më tepër në kuptimin e terminologjive dhe në konceptimin e

standardeve (ndryshimet konceptuale midis PKP-ve dhe standardeve, apo

terminologjive të reja), orientimi i raportimit financiar për efekte tatimore,

mungesa e kapaciteteve profesionale për zbatimin e standardeve, mungesa e

bursës, mungesa e një tregu aktiv, zhvillimet ekonomike etj. Por pavarësisht

vështirësive të hasura suksesi i zbatimit të paketës së standardeve 5 dhe 15 në

përputhje me SNK/SNRF-të tashmë është evident.

Për rastin e Shqipërisë ekzistojnë studime të Ujkani M. 2013, në matjen e

harmonizimit formal të vendeve Çeki, Maqedoni dhe Shqipëri me

SNKR/SNRF-të, etj. Por këto studime nuk trajtojnë progresin e Standardeve të

Kontabilitetit në Shqipëri dhe harmonizimin material, por është i fokusuar në

analizën e ngjashmërisë dhe diferencave të disa çështjeve të raportimit

financiare midis vendeve të studiuara.

ëri

2.2 Zhvillimet e sistemit kontabël në shqipëri

Komisioni Europian (KE), i kushton vëmendje tre kritereve kur duhet të shpallë

për zbatim një standard. Këto kritere janë: standardi duhet të pajtohet me parimin e

raportimit të vërtetë e të sinqertë sipas BE; standardi duhet të plotësojë kriteret e

kuptueshmërisë, besueshmërisë, rëndësisë dhe krahasueshmërisë; adoptimi i çdo

standardi duhet të jetë në interes të publikut Europian (Armstrong,

Barth,Jagolinzer & Riedl, 2008, Hoxha E., 2014).

Kushtet ekonomike shoqërore, niveli i zhvillimit dhe mënyrat e organizimit të

ekonomisë kanë shtruar hap pas hapi nevojën e përsosjes së standardeve

kontabël.

Zgjedhja e bërë nga vendi ynë për zbatimin e Standardeve Ndërkombëtare të

Raportimit Financiar (SNRF), ju përgjigj kushteve të ekonomisë sonë,

objektivave të përafrimit të legjislacionit tonë me atë të shteteve të bashkimit

Europian si dhe mban parasysh traditën e praktikës kontabël të vendit.

Duke filluar nga 1 Janari i vitit 2005 e në vazhdim, Këshilli Kombëtar i

Kontabilitetit, shoqatat e kontabilistëve dhe Instituti i Ekspertëve Kontabël të

Rregjistruar kanë bërë përpjekje për të siguruar mjedisin e domosdoshëm për

zbatimin me sukses të standardeve të kontabilitetit. Aktualisht seti i plotë i SKK-

ve është i përberë nga 15 standarde. Janë bërë studime të vazhdueshme prej tyre

nëse mjedisi ekonomik Shqiptar ishte i përgatitur për zbatimin e standardeve.

Gjithashtu nga shoqatat janë kryer dhe vazhdojnë të kryhen trajnime mbi

zbatimin e tyre dhe evidentimin e problematikave të ndryshme. Kështu në fazën

24

para zbatimit të standardeve gjatë viteve 2005-2008, vërehej se njësitë

ekonomike më tepër ishin të orientuara për plotësimin e pasqyrave financiare

për efekte të raportimit tatimor. Ende nga kontabilistët e profesionistët nuk

njiheshin mirë standardet kombëtare dhe ndërkombëtare, gjithashtu nuk ishin

ende të përgatitur për zbatimin e menjëherëshëm në vitin 2005 të standardeve.

Vështirësia qëndronte në hyrjen e koncepteve të reja dhe heqja dorë nga

rregullat dhe tradita e vjetër (PKP), etj (KKK 2005-2008; Dhamo S.2005-

2008, Naço M. & Gaxha V. 2008, Ujku M.2013, etj.)

Pra vendimtar është faktori njerëzor, inteligjenca, përkushtimi dhe energjitë e

kontabilistëve dhe financierëve, të shoqatave të kontabilistëve të miratuar dhe

roli i KKK-ve, të cilat së bashku kanë bërë të mundur realizimin e proçesit të

zbatimit me sukses të SKK-ve (Bollano 2011). Në etapa të caktuara të ngritjes

cilësore të sistemit kontabël fatmirësisht profesionistët janë orientuar drejt nga

metoda dhe teknika kontabile më të përparuara. Dhe për të kuptuar këtë le ti

hedhim një vështrim historisë së zhvillimeve të kontabilitetit në Shqipëri.

2.3 Një vështrim i përgjithshëm mbi procesin e zbatimit të

standardeve kombëtare të kontabilitetit në Shqipëri

Në një ekonomi tregu, drejt së cilës është orientuar dhe po ecën tashmë

ekonomia Shqiptare, rregullimet ligjore ishin dhe vazhdojnë të jenë thelbësore

dhe mjaft të ndryshme nga ato të një ekonomie të centralizuar. Këto rregullime

kontabël synojnë gjithashtu përmirësimin e kontabilitetit si një mjet në shërbim

të nevojave të përdoruesve të brendshëm dhe të jashtëm të informacionit

kontabël e financiar. Ashtu si çdo vend tjetër edhe Shqipëria ka kaluar

periudhën e saj të tranzicionit në fushën e kontabilitetit. Reformat në sistemin

kontabël, nisen nga fillimi i vitit 1993 dhe kishin si objektiv vendosjen e një

sistemi kontabël në përputhje me kërkesat e ekonomisë së tregut duke marrë

parasysh direktivat e Bashkimit Europian. Këto reforma në mënyrë grafike

paraqiten në tre faza si vijon:

Ekonomi e centralizuar Ekonomi Tregu

deri në vitin 1993 deri në vitin 2008 2008 e në vazhdim

Plani Kontabël i Standardet Kombëtare

Përgjithshëm të Kontabilitetit

Historia e kontabilitetit në vendin tonë fillon me planin e parë të llogarive të

hartuara nga Jani Vreto për nevojat e biznesit të tij dhe pas formimit të shtetit të

pavarur Shqiptar ndeshen organizimet e para kontabël për evidentimin e të

ardhurave dhe shpenzimeve të buxhetit të shtetit. Konsolidimi i shtetit Shqiptar

Grafiku 2. 1 Reformat në sistemin kontabël (Burimi: Ujkani, 2013:16)

25

dhe vendosja e mbretërisë solli sanksionimin juridik të regullave kontabël dhe

përdorimin në shkallë të gjerë të partisë dyfishe, si parim bazë në regjistrimet

kontabël. Këto regullime filluan gjatë vitit 1929 kur u ngrit dhe Drejtoria e parë e

Kontabilitetit në Shqipëri. Në vitet e pasclirimit, kontabiliteti, si teknikë e

regjistrimit dhe evidentimi i veprimtarisë ekonomike të ndërmarrjeve dhe

institucioneve shtetërore, u modernizua dhe u zgjerua fusha e zbatimit të tij. Por

kontabiliteti modern në kuptimin e mirëfilltë të fjalës fillon që në periudhën e

mbretërisë, ka vazhduar në periudhën e socializmit dhe është përsosur dhe

përshtatur drejt ekonomisë së tregut këto vitet e fundit. Për dyzetepesë vjet i ka

shërbyer ekonomisë së centralizuar. Fakti që kontabiliteti luan një rol të

rëndësishëm në plotësimin e nevojave për informacion të vërtetë dhe të saktë

nga të gjithë sektorët e ekonomisë, bëri që pas rrëzimit të sistemit socialist,

reformat në kontabilitet të ishin jetësore. Kështu sistemi i mëparshëm ekonomik

para vitit 1993 e përdorte kontabilitetin vetëm si një mjet për të plotësuar kriteret

e planifikimit dhe të ruajtjes së pronës.

Tashmë reformat kontabël synonin dhe mundësuan që kontabiliteti të mund të

siguronte informacione të nevojshme për drejtuesit e njësive ekonomike për

marrjen e vendimeve ekonomike në kushtet e një ekonomie tregu. Në këtë kuadër

reformash u hartua Plani i Përgjithshëm Kontabël (PPK) i vitit 1993, i cili u

zbatua pa shumë vështirësi dhe me kosto të ulët, të sigurojë një vazhdimësi të

fortë midis teknikave të kontabilitetit para dhe pas vitit 1993, ku kontabiliteti u

riorganizua mbi bazën e shoqërive tregëtare me synimin kryesor dhënien e

infomacionit përdoruesve për qëllime vendimarrjeje, duke zëvendësuar

kontabilitetin e prodhimit me specifikat sipas degëve të ekonomisë, e cila ishte

karakteristikë thelbësore e atij sistemi kontabël.

Në Janar të vitit 1993 Parlamenti miratoi Ligjin nr. 7661 datë 19.01.1993 “Për

Kontabilitetin” që shënon dhe reformën bazë të kalimit nga një ekonomi e

centralizuar në një ekonomi tregu, duke kodifikuar parimet kontabël

themelore përgjithësisht të pranuara në shkallë ndërkombëtare si dhe një sërë

normash kontabël në pajtim me kërkesat dhe kushtet ekonomike të vendit tonë.

PPK i vitit 1993, i cili u zbatua me qëndrueshmëri gjatë këtyre viteve shërbente

si një manual kontabël për të gjithë profesionistët. Ai përmbante përkufizime,

koncepte, rregulla kontabiliteti dhe rregulla vlerësimi. Pasqyrat financiare në

përgjithësi jepnin një paraqitje të strukturuar të gjendjes financiare dhe

performancës së veprimtarisë. Po ashtu në ligjin “Për kontabilitetin” janë të

përcaktuara për herë të parë konceptet kontabël si: vijimësia, kujdesi, kostoja

historike, vlera neto e realizueshme etj, në përputhje me Direktivat e Bashkimit

Europian (BE) për kontabilitetin.

Në rrugën historike gjatë zhvillimit dhe modernizimit të kontabilitetit janë patur

parasysh përvojat botërore, sidomos ajo Italiane, Sovjetike dhe dekadat e fundit

kryesisht ajo Franceze dhe kontinentale Europiane. Këto përvoja janë përshtatur

26

dhe zbatuar në kushtet konkrete të ekonomisë Shqipëtare dhe kanë formuar një

traditë kontabël të pasur, mbi bazën e së cilës janë përgatitur dhe kanë punuar

një gjeneratë e tërë kontabilistësh dhe financierësh në të gjithë vendin. Proçeset

e reja të transformimit të shoqërisë Shqiptare shtruan nevojën e kryerjes së

reformave të thella në fushën e kontabilitetit si një disiplinë, e cila karakterizohet

si gjuha e biznesit.

2.3.1 Arritjet dhe mangësitë në zbatimin e standardeve

Hartimi dhe zbatimi i Standardeve Kontabël është menduar dhe perceptuar jo si

diçka e menjëhershme dhe e pandryshueshme por si një proçes në vazhdimësi,

proçes i cili do kohën e vet dhe që ka të bëjë me sigurimin e infrastrukturës

materiale dhe kapaciteteve profesionale, si dhe me reflektimin e kërkesave të dala

nga praktika për ndryshime të nevojshme me synim modernizimin dhe

thjeshtësimin e tyre. Përvoja 6- vjeçare e zbatimit të standardeve ka nxjerrë në

dukje arritje dhe mangësi.

Arritjet

Arritja më e madhe është që Shqipëria duke filluar nga viti 2008, zbaton një sistem

kontabël që përgatit pasqyrat financiare bazuar në Standardet Ndërkombëtare dhe

në Standardet Kontabël Kombëtare të hartuara në koherencë me të parët. Lind

pyetja: A ishim të përgatitur plotësisht të fillonim zbatimin e Standardeve Kontabël

më 1 janar 2008? Unë jam e bindur se asnjë punë, asnjë projekt nuk mund të

fillohet duke pritur të realizohen të gjitha kushtet, që në rastin tonë të themi të

fillohej zbatimi pasi të ishim ambientuar me standardet dhe ti kishin përvetësuar

masa e gjerë e profesionistëve. Kur flasim për kontabilitetin pra dhe për standardet

e tij, ato mësohen duke punuar. Një përvojë të mirë në këtë drejtim e patëm me

zbatimin e Planit të Përgjithshëm Kontabël. Nga anketimet e bëra dhe verifikimet e

kryera rezulton se përgjithësisht, përgatitja e pasqyrave financiare për mbylljen e

vitit 2008 u bë duke u bazuar në standarde. Thekësojmë përgatitjen e pasqyrave

financiare dhe jo mbajtjen e kontabilitetit, sepse shumë nga njësitë ekonomike në

vitin e parë nuk bënë ndryshime në mbajtjen e kontabilitetit por bënë përshtatje në

kohën që përgatitën pasqyrat financiare. Në vitin e dytë u rrit interesi i

njësive ekonomike që e organizuan kontabilitetin mbi bazën e Standardeve duke e

patur si mbështetje për hartimin e pasqyrave financiare. Më mirë në këtë drejtim

kanë punuar njësitë ekonomike që zbatojnë Standardet Ndërkombëtare të

Raportimit Financiar. Në këtë drejtim kanë punuar mirë përkatësisht:

- Bankat të cilat kanë përgatitur pasqyra financiare bazuar në manuale që i

përafrohen Standardeve Ndërkombëtare të Kontabilitetit,

- Shoqëritë e mëdha vendase që kanë angazhuar shoqëri të huaja, konsulente

për hartimin e pasqyrave financiare dhe konkretisht modelin e rivlerësimit.

27

Këto shoqëri kanë patur mundësinë që të punësojnë profesionistë të

vlerësuar dhe me aftësi profesionale të spikatura.

Përsa i përket njësive ekonomike që zbatojnë Standardet Kombëtare të

Kontabilitetit, në vitin e parë një pjesë filluan të organizojnë kontabilitetin dhe

përgatitën pasqyra financiare mbi bazën e standarteve, një pjesë tjetër vazhduan me

rregullimet kontabël egzistuese, ndërsa një pjesë tjetër nuk përgatitën pasqyrat

financiare, meqënëse edhe më parë nuk kishin organizuar kontabilitet dhe nuk

kishin përgatitur pasqyra financiare.

Këto njësi të fundit të quajtura mikronjësi përveç arsyes që kishin mungesë

përvoje, nuk mund të përballonin as koston e mbajtjes së kontabilitetit dhe

përgatitjes së pasqyrave financiare. Nisur nga qëllimi i përdorimit të informacionit

për gjendjen dhe përformancën financiare që përgatisin njësitë ekonomike, Këshilli

Kombëtar i Kontabilitetit arriti në përfundim që këto mikronjësi ekonomike (si një

furrë buke, një riparues këpucësh, një profesionist etj) të përjashtoheshin nga

detyrimi i zbatimit të Standardeve Kombëtare të Kontabilitetit.

Këto njësi zënë një përqindje të konsiderueshme në totalin e njësive të vogla dhe të

mesme dhe si të tilla nuk mund të lihen jashtë rregullimit kontabël. U bënë

ndryshimet e nevojshme ligjore dhe në kuadrin e Standardeve Kontabël Kombëtare

u hartua dhe u publikua një standard i veçantë numër 15 “Mbi parimet e

Kontabilitetit dhe Raportimit Financiar nga Mikronjësitë Ekonomike”.

Ky standard ka për qëllim të japi konceptet e parimet bazë si dhe të vendosë

rregullat për zbatimin e këtyre parimeve për paraqitjen e ngjarjeve ekonomike dhe

përgatitjen e pasqyrave financiare. Mikronjësitë me status person fizik me xhiro

deri ne 2.000.000 lekë do të mbajnë një kontabilitet të thjeshtuar duke mos

përgatitur pasqyrat financiare, ndërsa njësitë e tjera, deri në 10.000.000 lekë, do të

mbajnë një kontabilitet rritës dhe do të përgatisin vetëm dy pasqyra të

thjeshtëzuara; Bilancin dhe Pasqyrën e të ardhurave dhe shpenzimeve (PASH-i) si

dhe shënimet përkatëse. Gjatë periudhës së zbatimit të standardeve u punua në

bashkëpunim me organizmat rregullatorë, mbikëqyrës dhe me Drejtorinë e

Tatimeve për harmonizimin më të mirë të legjislacionit dhe të rregullave të veçantë

me legjislacionin kontabël.

Mangësitë

Zbatimi i Standardeve për një numër të konsiderueshëm njësish ekonomike u

karakterizua nga shkalla e ulët e përgatitjes së hartuesve të pasqyrave financiare.

Një pjesë tjetër e njësive ekonomike me sensibilitet të konsiderueshëm lidhur me

rëndësinë e zbatimit të Standardeve dhe detyrimit ligjor për të bërë një gjë të tillë

pati vështirësi dhe probleme që kishin të bënin me:

- Problemet e trazicionit, të kalimit nga rregullimet ekzistuese kontabile në

Standarde;

28

- Matjen, vlerësimin dhe paraqitjen e elementëve të pasqyrave financiare;

- Pasqyrat e reja financiare.

Probleme të trazicionit

Ato kishin të bënin me trajtimin e elementëve të bilancit paraardhës, të cilat do të

kishin një trajtim të ri kontabël në periudhen pasardhëse. Vlen të përmendim disa

prej tyre: Referuar diferencave të konvertimit, njësitë ekonomike kishin në zërat e

tyre të aktivit apo pasivit vlera të konsiderueshme dhe sipas standardeve duhej bërë

një tjetër trajtim kontabël.

Me standardet e reja, diferencat e konvertimit do të ishin elementë të pasqyrës së të

ardhurave dhe shpenzimeve. Po kështu mund të përmendim dhe shpenzimet e

nisjes dhe të zgjerimit. Ato ishin zëra të konsiderueshme të aktivit, ndërsa me

standardet e reja duhej bërë një tjetër trajtim kontabël. Këto probleme

vështirësoheshin më tepër për njësitë ekonomike që zbatonin SNK duke qënë se

këto ndryshime do të pasqyroheshin në mënyrë retrospektive, që do të thotë të

korrigjonin vitet e mëparshëme, ndërsa njësitë ekonomike që do të zbatonin

Standardet Kontabël Kombëtare këto ndryshime do ti pasqyronin në mënyrë

prospektive, çka do të thotë të mos e preknin periudhën e kaluar.

Probleme të matjes, vlerësimit dhe të paraqitjes

Ato kishin të bënin kryesisht me konceptin e ri të vlerësimit të elementeve të

pasqyrave financiare, kryesisht problemet e vlerës së drejtë. Referuar aktiveve

afatgjata materiale, meqënëse nuk ka një treg aktiv për to, atëhere problemi i

paraqitjes së tyre me vlerën e drejtë eshtë një problem për këto njësi ekonomike.

Ndërsa përdorimi i mënyrave alternative kërkon një kualifikim të lartë të stafit

përkatës që merret me hartimin e pasqyrave financiare. Referuar aktiveve afatgjata

jomateriale, shumë pak është bërë nga njësitë ekonomike për t’i paraqitur ato në

vlerën e drejtë. Në këtë, ndikim ka patur kualifikimi jo i mjaftueshëm i stafit, si

dhe kultura e raportimit që siç dihet ka qenë e prirur drejt raportimit për qëllime të

fiskut. Në këtë këndvështrim njësitë ekonomike nuk kanë bërë përpjekje serioze

për të bërë një paraqitje sa më të vërtetë e korrekte të pozicionit e përformancës

financiare.

Probleme të hasura në hartimin e pasqyrave të reja financiare

Pasqyrat e reja financiare të cilat ndryshojnë nga ato të mëparshme krijuan në

radhë të parë probleme lidhur me anën formale të hartimit të tyre. Tradita e

paraqitjes së informacionit në një mënyrë të caktuar krijoi problemet e përshtatjes.

Tashmë duheshin përmbysur disa koncepte si:

29

- Renditja e zërave të aktivit dhe pasivit, renditja e cila në pasqyrën e bilancit

do të bëhej në të kundërtën e paraqitjes së mëparëshme.

- Paraqitja e aktiveve afatgjata materiale në bilanc do të bëhej për vlerën neto

kontabile.

Legjislacioni i hartuar në këtë periudhë përfshirë dhe Ligjin nr. 7638 datë

19.11.1992 “Për shoqëritë tregtare” hodhi themelet e kontabilitetit të

ekonomisë së tregut. Shumëllojshmëria e njësive ekonomike, marrëdhëniet e lira

të tregut, roli i ndryshëm i kontrollit ekonomik, reduktimi i ndërhyrjes së shtetit

dhe karakteristika të tjera, bënë që të ndryshojnë objektivat, roli dhe funksionet

e kontabilitetit. Këto rregullime ndikuan në kontabilitetin e njësive ekonomike

në disa drejtime si psh:

Së pari, si mjet i ruajtjes së interesave të partnerëve si: investitorë, të punësuar,

huadhënës, furnitorë, kreditorë, etj.

Së dyti, si mjet i komunikimit më të tretët për të siguruar informacionin e

nevojshëm për të marrë vendime ekonomike dhe financiare.

Së treti, si mjet për dhënien e provave materiale për zgjidhjen e konflikteve

midis njësive ekonomike.

Këto rregullime në tërësi përmirësuan kontabilitetin. Evoluimi i vazhdueshëm i

tij u dha përdoruesve të interesuar një tërësi informacionesh3 . Në kuadrin e

përpjekjeve për përmirësimin e rregullimeve kontabël me qëllim rritjen e

transparencës dhe të besueshmërisë së informacionit financiar, për t’ju

përgjigjur sa më mirë ndryshimeve në fushën e kontabilitetit në rang

ndërkombëtar, nevojave të tregut dhe për mbrojtjen e interesave të publikut dhe

të shtetit, filloi puna për hartimin e një strategjie për një reformë të re në fushën

e kontabilitetit dhe të profesioneve me bazë kontabilitetin. Këto përpjekje bënë

të mundur që në vitin 2004 të miratohej Ligji nr. 9228, datë 29.04.2004, “Për

kontabilitetin dhe pasqyrat finanicare”, nëpërmjet të cilit u shfuqizua Ligji

nr.7661 datë 19.01.1993 “Për Kontabilitetin”. Ky ligj parashikonte ngritjen e

Këshillit Kombëtar të Kontabilitetit si organizmin profesional, publik dhe të

pavarur, i cili harton Standardet Kombëtare të Kontabilitetit. Kjo në

mbështetje të nenit 100 të Kushtetutës dhe të neneve 20 e 24, të Ligjit nr.

9228, datë 29.04.2004, “Për kontabilitetin dhe pasqyrat finanicare”. Objektivat

kryesore të Këshillit Kombëtar të Kontabilitetit janë:

- Përsosja e vazhdueshme e legjislacionit për kontabilitetin.

- Përpunimi i sistemit kontabël në përputhje me Ligjin për

Kontabilitetin.

3 Raporti i KKK 2011 “Zhvillimi i Standardeve të Kontabilitetit në Shqipëri”

30

- Hartimi i Standardeve Kombëtare të Kontabilitetit.

- Nxitja e zbatimit të SKK-ve dhe Standardeve Ndërkombëtare të

Raportimit

Financiar.

Ajo çka vlen të përmëndet është se Këshilli Kombëtar i Kontabilitetit është i

pavarur në hartimin e sistemit kontabël, të standardeve kontabël të kontabilitetit

dhe rregullimeve të tjera kontabël.

Me qëllim realizimin e detyrave dhe objektivit të tij Këshilli Kombëtar i

Kontabilitetit dhe me mbështetjen e Qeverisë Shqiptare, nëpërmjet një projekti

me financim dhe asistencë të Bankës Botërore, realizoi me ndihmën e

kompanisë së huaj ‘Pricewater house Coopers’ një set me 14 standarde

kombëtare të kontabilitetit, të cilat janë hartuar në një linjë me standardet

ndërkombëtare te vitit 2006 dhe që u zbatuan nga të gjitha njësitë ekonomike

private dhe publike fitimprurëse nga data 1 Janar 2008, përjashto ato kompani

të mëdha, të cilat ishin të përfshira në listën e miratuar nga Këshilli i Ministrave

dhe që zbatojnë Standardet Ndërkombëtare të Kontabilitetit në mënyrë të

plotë. Me urdhrin e Ministrit të Financave nr. 4292 datë 15.06.2006 është

bërë: shpallja e 14 Standardeve Kontabël Kombëtare si dhe përcaktimi i datës 1

Janar 2008 si datë e fillimit të zbatueshmërisë së tyre, fillimi i punës për trajnime

profesionale nga përdoruesit e tyre dhe publikimi zyrtar i këtyre standardeve.

Më pas për shkak të zhvillimeve ekonomike dhe të rregullimeve në fushën e

kontabilitetit Setit prej 14 standardesh iu shtua edhe Standardi Kombëtar nr.

15, “Mbi parimet e kontabilitetit dhe të raportimit financiar nga mikronjësitë

ekonomike” i cili hyri në zbatim nga data 1 Janar 2009 dhe që ishte në përputhje

me rekomandimet e ISAr të OKB për hartimin e rregullimit kontabël, për

mikronjësitë.

Kalimi në standardet kombëtare të kontabilitetit përbën një ndryshim thelbësor

konceptual, ndërgjegjësor dhe praktik për përgatitjen dhe raportimin e

pasqyrave financiare. Megjithë vështirësitë e veta, përbën një hap të

domosdoshëm në rrugën e integrimit të vendit tonë në BE.

Sfidat e Këshillit Kombëtar të Kontabilitetit janë:

- Të arrijë të ketë një përkthim të përditësuar të SNFR-ve, përfshirë dhe

SNFR-rë për SME-të në përputje të plotë me procesin e përkthimit të

përcaktuar nga BSKN-ja.

- Të ndryshojë dhe përmirësojë SKK-të, në mënyrë që ato të konvergojnë

me SNRF-të dhe Direktivat e Bashkimit Europian për Legjislacionin

Shqiptar.

31

- Të përforcojë procesin e hartimit të standardeve nëpërmjet përmirësimit

të transparencës dhe pjesëmarrjes më të gjerë të palëve të interesuara si

dhe përmes dhënies së udhëzimeve të përshtatëshme për nxitjen e

zbatueshmërisë

- Të përcaktojë fushën e zbatimit të SKK-ve, për tu siguruar se të gjitha

njësitë që janë subjekt i Ligjit për Kontabilitetin të ketë regjime të

përshtatëshme të Raportimit Financiar

- Të përmirësojë shkallën e zbatueshmërisë së Standardeve të

Kontabilitetit në Shqipëri

2.3.2 Ndikimi i sistemit të taksave në raportimin financiar

2.3.2.1 Faktorët e zbatimit të kontabilitetit

Arsyeja për ndryshimet në parimet e kontabilitetit në mes vëndeve të caktuara

mund të jetë ngaqë ato ndryshojnë në nivelin e zhvillimit ekonomik, në sistemin

juridik, në sistemin e taksave, në intensitetin e tregut të kapitalit, në tipare politike

dhe kulturore, etj.Disa nga faktorët që ndikojnë në proçesin e zbatimit kontabël

evidentohen si vijon;

Sistemi ligjor

Sistemi ligjor i një vendi ndikon kryesisht në parimet e kontabilitetit.

Evidentohen dy grupe kryesore nga pikpamja e sistemit ligjor:

“Sistemi i bazuar në ligj” (Code Law), i ashtuquajturi “sistem i ligjit të

përbashkët” (tipik pothuajse në të gjitha vëndet Europiane, përfshirë edhe

Shqipërinë, përveç Mbretërisë së Bashkuar dhe Japonisë). Parimet e sistemit të

raportimit financiar dhe të standardeve të kontabilitetit (veçanërisht në lidhje

me parimin e të qënit i kujdesshëm) dallojnë shumë nga njëri-tjetri. Në

“sistemin e bazuar në ligj” standardet e kontabilitetit janë të përcaktuara nga

Parlamenti në ligje dhe Ligji i Kontabilitetit është mjaft i përgjithshëm. Ai nuk

përmban rregulla të veçanta, por ka një rregullim të përgjithshëm të njëjtë për të

gjitha njësitë ekonomike. Prandaj në qoftë se njësitë ekonomike do të përballen

me probleme të veçanta, ato do të mund të kërkojnë nevojën për ligjet e tjera.

“Sistemi i ligjit zakonor” (Common Law) sipas këtij ligji hartohen rregulla më

të detajuara. Për raste të veçanta zbatohen rregullat e përbashkëta të përgjithshme

zakonore (vënde të tilla janë SHBA, Kanada, Australi apo Zelandë të Re). Në

vëndet e sistemit të ligjit zakonor, Standardet e Kontabilitetit nuk varen nga ligji,

por organizatat profesionale organizojnë rregullat e kontabilitetit. Prandaj është

32

sektori privat, i cili përcakton rregullat e kontabilitetit dhe jo ligji (Choi et al.,

2002). Detyra e sistemit ligjor në këtë sistem është më tepër që të japë një

përgjigje për një rast specifik sesa për të formuluar rregulla të përgjithshme

për të ardhmen (Choi et al.,002).Këto vënde janë shumë të orientuara drejt

tregut dhe investitorët besojnë shumë më tepër në pasqyrat financiare sesa në

shtetet e tjera. Publikimi i këtij informacioni është vendimtar dhe raportimi

financiar është i qartë dhe shumë më tepër është në mbështetjen e nevojave

informative të aksionerëve dhe të palëve të interesuara.

Sistemi i Taksave

Studimi i këtij faktori lidhet me një pyetje kyçe e cila mund të formulohet me

faktin se: “sa legjislacioni tatimor ndikon në raportimin financiar kontabël dhe

më konkretisht në matjen kontabël të elementeve të pasqyrave financiare”. Në

Francë dhe Gjermani ligjet tatimore funksionojnë duke ndikuar në rregullat e

kontabilitetit (Nobes and Parker, 2000). Belgjika, Italia dhe Japonia aplikojnë

parime të ngjashme dhe ligjet tatimore kanë ndikim të fortë në pasqyrat

financiare. Në SHBA dhe në Mbretërinë e Bashkuar rregullat e kontabilitetit

ndryshojnë plotësisht nga rregullat tatimore. Kjo vlen edhe për Holandën. Në

vëndet me rregullim ligjor sipas ligjit të së drejtës zakonore, rregullimi tatimor

dhe rregullimi kontabël hartohen në mënyrë të veçantë. Vëndet me rregullim

ligjor sipas ligjit të së drejtës kanë tendencë të kenë rregulla të përbashkëta

midis raportimit tatimor dhe raportimit financiar.

Ekzistojnë tri lloje të sistemeve tatimore. Sistemi i parë i referohet atyre vëndeve

ku “rregullat tatimore dhe rregullat e raportimit financiar janë të pavarura

tërësisht, ose në pjesën më të madhe, të pavarur nga njëri-tjetri” (Miti M.2008).

Në llojin e dytë të rregullimit të sistemeve të taksave, ka “një sistem të

përbashkët - ku më shumë dominojnë rregullat e raportimit financiar të cilat

përdoren edhe nga organet tatimore”. Në këto sisteme autoritetet tatimore nuk

hartojnë rregulla të detajuara për llogaritjen e të ardhurave të tatueshme.

Deklarimet janë tërësisht ose kryesisht bazë e llogaritjes së detyrimeve

tatimore. Kjo jep nxitje për menaxherët e një njësie ekonomike për të

zgjedhur metoda, të cilat minimizojnë detyrimet për tatimin.

Sistemi i tretë përfshin vëndet “që kanë një sistem të përbashkët - ku më shumë

dominojnë rregullat tatimore, të cilat përdoren për qëllime të raportimit

financiar”. Në këto sisteme, autoritetet tatimore kanë vendosur rregulla të

hollësishme, të cilat duhet të ndiqen në hartimin e pasqyrave financiare për

raportimin tatimor.

33

Si përfundim mund të themi se praktikat e kontabilitetit ndryshojnë në mbarë

botën. Këto dallime kombëtare në kontabilitet janë, “produkt i një sërë

faktorëve të mjedisit të një natyre ekonomike, politike dhe kulturore”.

Tabela 2. 1 Filozofi të ndryshme në Kontabilitet (ndryshuar: Achleitner, 2000 :15)

Modeli Europës Faktorët Modeli Anglo-Amerikan

Kontinentale

Sistemi Ligjor Ligje të përbashkëta; numër i Ligji i kodifikuar; ndikuar

kufizuar i rregulloreve. shumë nga konceptet ligjore.

Ligjet tatimore përcaktojnë

metodat e vlerësimit, metodat Ligjet tatimore janë të

e regjistrimit të Sistemi tatimor pavarura nga kërkesat

transaksioneve të njësisë kombëtare të kontabilitetit.

ekonomike dhe të paraqitjes

së pasqyrave financiare.

Është e kuptueshme se për çdo vënd është e vështirë që të heqi vetë dorë nga

filozofia e tij kontabël në mënyrë që të marrin pjesë në proçesin e zbatimit. “Siç

pritej të dy botët e kontabilitetit kanë luftuar për të mbajtur dhe për të ruajtur

epërsinë e mjedisit të tyre tradicional dhe të nivelit ndërkombëtar”.

2.3.2.2 Paketa e Standardeve Kombëtare të Kontabilitetit numër ‘5

dhe 15’

Përpara se të paraqitet një tablo e paketës së Standardeve Kombëtare të

Kontabilitetit numër ‘5 dhe 15’ do të duhet që fillimisht të përshkruhet fusha e

zbatimit të tyre si dhe e Standardeve Ndërkombëtare të Kontabilitetit në

Shqipëri. Sipas ligjit nr.9228, datë 29.4.2004 “Për kontabilitetin dhe pasqyrat

financiare” përgatitja e pasqyrave financiare do të bëhet sipas Standardeve

Ndërkombëtare të Kontabilitetit nga këto njësi ekonomike4:

- nga shoqëritë e listuara në një bursë zyrtare letrash me vlerë dhe filialet e

tyre, subjekt i konsolidimit të llogarive;

4 Ligji nr 9228, datë 29.4.2004 “Për kontabilitetin dhe pasqyrat financiare”, neni 4, pika 3;

VKM nr 742 dt 07.11.2007 “Për kriteret e përzgjedhjes së njësive ekonomike, që duhet të

zbatojnë standardet ndërkombëtare të kontabilitetit “.

34

- nga bankat e nivelit të dytë, institucionet financiare, të ngjashme me

bankat, shoqëritë e sigurimeve dhe të risigurimeve, fondet e letrave me

vlerë dhe të gjitha shoqëritë e licencuara për të kryer veprimtari investimi

në letrat me vlerë, edhe kur ato nuk janë të listuara në një bursë zyrtare

letrash me vlerë;

- nga njësi ekonomike të tjera të mëdha, të palistuara në një bursë zyrtare

letrash me vlerë, kur ato tejkalojnë kufijtë e përcaktuar nga Këshilli i

Ministrave për të ardhurat vjetore dhe numrin e të punësuarve me VKM

nr. 742, datë 07.11.2007, pika 2. Njësitë e tjera ekonomike, të cilat nuk

janë objekt i ligjit të sipër- përmendur, do të jenë subjekt i zbatimit të

SNK-ve, kur tejkalojnë njëkohësisht, për dy vitet e fundit, këto kufij:

- Të ardhurat vjetore në shumën 1.250.000.000 Lekë;

- Numri mesatar i të punësuarve, mbi 100 punonjës në vit.

Përfshirja e pikës (c) në ligj ishte rjedhojë e mungesës së një burse aktive në

vendin tonë. Po të ekzistonte një bursë aktive këto njësi ekonomike mund të

listoheshin në bursë dhe të përfshiheshin në pikën (a).

Përgatitja e Pasqyrave Financiare do të bëhet sipas Standardeve Kombëtare të

Kontabilitetit nga të gjitha njësitë e tjera ekonomike. Ky grup njësish ndahet në

njësitë ekonomike që do të zbatojnë standardet SKK 1 deri në SKK 14 dhe

grupi i mikronjësive që hartojnë Pasqyra Financiare sipas SKK 15.

Këto të fundit janë njësitë ekonomike ku punësohen më pak se 10 persona dhe

kanë një shifër afarizmi dhe/ose bilanc total vjetor jo më të madh se 10 milionë

Lekë. Këto kritere duhet të plotësohen për dy vitet e fundit. Përsa i përket

mikronjësive me status person fizik dhe që realizojnë xhiro vjetore deri në 2

milion Lekë, ato do të mbajnë kontabilitetin e thjeshtuar me regjistrim të

njëfishtë në bazë monetare.

Një përshkrim i shkurtër i paketës së disa Standardeve Kombëtare të

Kontabilitetit paraqitet si vijon;

SKK 05 Aktivet afatgjata materiale dhe aktivet afatgjata jomateriale

Objektivi i këtij standardi është të vendosi rregullat e kontabilizimit dhe

shpjegimet në lidhje me aktivet afatgjata materiale dhe jomateriale, trajtimi

kontabël mbi zhvlerësimin e aktiveve afatgjatë. Ky standard nuk zbatohet për

aktivet biologjike dhe aktivet financiare.

Standardet kombëtare të Kontabilitetit rekomandojnë për vlerësimin e aktiveve

afatgjata tri metoda të pranuara ndërkombëtarisht. Këto metoda janë: metoda e

kostos, metoda e tregut dhe metoda e fitimit. Që të tria synojnë një rezultat

35

vlerësimi në kushtet konkrete të tregut, por në varësi nga parametra të ndryshëm

vlerësimi. Vlerësimi me një metodë të vetme mund të jetë subjektive. Zgjedhja

midis tyre për të operuar në vlerësimin e aktiveve afatgjata varet nga mjedisi

ekonomik e shoqëror në të cilën zhvillon veprimatrinë subjekti që rivlerëson

pasurinë.

Zhvlerësimi i Aktiveve

Një humbje nga zhvlerësimi është shuma me të cilën vlera kontabël (neto) e një

aktivi ose një njësie gjeneruese të mjeteve monetare e tejkalon shumën e tij të

rikuperueshme. Shuma e rikuperueshme e një aktivi ose një grupi gjenerues të

mjeteve monetare është vlera e drejtë minus kostot për shitje ose vlera në përdorim,

cilado qoftë më e larta.

Vlera e drejtë minus kostot për shitje- është shuma e përftueshme nga shitja e një

aktivi në një transaksion të kryer në mënyrë të vullnetshme midis palëve të

informuara dhe të palidhura me njëra-tjetrën, minus kostot e heqjes.

Vlera në përdorim -është vlera aktuale e flukseve monetare të ardhshme që priten të

rrjedhin nga një aktiv ose një njësi gjeneruese të mjeteve monetare. Nuk është

gjithmonë e nevojshme të përcaktohen të dyja, si vlera e drejtë minus kostot për

shitje ashtu edhe vlera në përdorim e një aktivi. Nëse njëra prej këtyre shumave

është më e madhe se vlera kontabël neto e aktivit, atëherë aktivi nuk është i

zhvlerësuar dhe nuk është e nevojshme të llogaritet shuma tjetër.

Shuma e rikuperueshme- përcaktohet për një aktiv individual, me përjashtim të

rasteve kur aktivi nuk krijon flukse monetare hyrëse të cilat kryesisht janë të

pavarur nga aktivet e tjera ose grupet e tjera të aktiveve.

Nëse ndodh kështu, atëherë përcaktohet shuma e rikuperueshme për njësinë

gjeneruese të mjeteve monetare të cilës i përket aktivi, me përjashtim të rasteve kur:

- Vlera e drejtë minus kostot për shitje e aktivit është më e lartë se vlera kontabël

neto e tij; ose

- Vlera në përdorim e aktivit mund të llogaritet si e afërt me vlerën e drejtë minus

kostot për shitje dhe mund të përcaktohet vlera e drejtë minus kostot për shitjet e

tij.

SKK 11 Tatimi mbi fitimin Në këtë standard jepen trajtimi kontabël dhe rregullat e paraqitjes në pasqyrat

financiare të tatim fitimit. Tatimi i Kompanisë mbi aktivitetet e zakonshme është

shuma e totalit të taksës aktuale dhe tatimit të shtyrë. Tatimi i shtyrë kontabilizohet

36

duke përdorur metodën e detyrimeve të bilancit kontabël dhe llogaritet si tatim i

pritur për tu paguar ose për tu arkëtuar nga diferencat e përkohshme midis vlerës

së mbartur të aktiveve dhe detyrimeve për qëllime raportimi financiar dhe vlerës së

përdorur për qëllime fiskale. Shuma e tatimit të shtyrë të lejuar bazohet në

mënyrën e parashikuar të realizimit ose pagesës të shumave të mbartura të aktiveve

dhe detyrimeve, duke përdorur normat fiskale të miratuara ose që priten të

miratohen me siguri në datën e bilancit kontabël.

Tatimi mbi fitimin është njohur në pasqyrën e të ardhurave dhe shpenzimeve dhe

paraqet shumën e tatimeve të pagueshme dhe të shtyra.

SKK 15 Mbi Parimet e Kontabilitetit dhe të Raportimeve Financiare nga

Mikronjësitë Ekonomike

Objektivi i këtij standardi është të japë konceptet dhe parimet bazë si dhe të

vendosë rregullat për zbatimin e këtyre parimeve për paraqitjen e ngjarjeve

ekonomike në pasqyrat financiare të mikronjësive. Ky Standard përqëndrohet

vetëm në disa nga çështjet bazë mbi organizimin e kontabilitetit, mbi mbajtjen e

llogarive, mbi përgatitjen dhe deklarimin e Raportimeve Financiare Vjetore të

thjeshtuara nga mikronjësitë ekonomike. Ky Standard do të zbatohet nga të

gjitha mikronjësitë. Kontabilitetin e thjeshtuar me regjistrim të njëfishtë në bazë

monetare, do ta mbajnë mikronjësitë me status person fizik dhe që realizojnë

xhiro vjetore deri në 2 milion Lekë. Të gjitha mikronjësitë e tjera, pavarësisht

nga forma juridike, do të mbajnë kontabilitetin sipas të drejtave dhe detyrimeve

të konstatuara.

2.3.2.3 Zhvillimi i rregullimit kontabël në disa vende të rajonit

Në këtë punim, qëllimi i kësaj c ë s h t j e j e është që të japë një paraqitje

krahasuese të rregullimit kontabël me vendet e tjera të rajonit me të cilat

Shqipëria ka ngjashmëri ekonomike, politike, kulturore apo dhe afërsi

gjeografike. Nga ky krahasim mund të gjykohet mbi zhvillimet në fushën

kontabël dhe mbi koherencën e zhvillimeve të rregullimit kontabël në këto

vende.

Janë përzgjedhur vendet me ngjashmëri politike (ish-vendet komuniste të tilla si

Maqedoni, Rumani) si dhe vende jo me ngjashmëri politike, por me afërsi

gjeografike dhe me objektiva ekonomike dhe integrimi ekonomik të ngjashme

(të tilla si Greqi, Itali, Turqi). Mund të evidentohet lehtësisht se pavarësisht nga

dallimet kulturore, ekonomike apo politike, Shqipëria ka ecur me të njëjta

ritme të rregullimeve në fushën kontabël në lidhje me këto vende të trajtuara në

këtë kapitull.

37

Tashmë dihet që Bashkimi Europian bëri përpjekje për harmonizimin e

standardeve të kontabilitetit të shteteve anëtare përmes rregulloreve, direktivave,

deklaratave zyrtare dhe rekomandimeve në vitin 1970 dhe në vitin 1980.

Qëllimi i një rregulloreje të përbashkët të kontabilitetit dhe raportimit financiar

vjen nga Traktati i Romës (i datës 25 Mars 1957), i cili ka përcaktuar katër

liritë, domethënë lëvizjen e lirë të mallrave, lëvizjen e lirë të kapitalit, lëvizjen e

lirë të personave dhe lëvizjen e lirë të shërbimeve. Në mënyrë që të plotësojnë

kërkesat e lëvizjes së lirë të kapitalit brenda Bashkimit Europian, është e

nevojshme për të siguruar transparencën dhe saktësinë e të dhënave të

kontabilitetit dhe raportimit financiar.

Rregullimi i zakonshëm i kontabilitetit në Bashkimin Europian është hierarkik.

Rregullat themelore janë paraqitur me poshtë;

Rregulloret

Rregulloret janë të detyrueshme dhe ato hyjnë në fuqi drejtpërdrejt, pa

ratifikimin e shteteve anëtare. Lidhur me standardet e kontabilitetit një nga

rregullat më të rëndësishme të Parlamentit Europian dhe Këshillit të Bashkimit

Europian është 1608/2002 i 19 Korrikut 2002. Kjo rregullore përmban për

shëmbull se kompanitë e regjistruara në tregun e aksioneve që nga viti 2005

janë të angazhuara që të paraqesin pasqyrat e konsoliduara financiare të

përpiluara në përputhje me SNK-të dhe SNRF- të. Është e drejta e shteteve

anëtare për të vendosur nëse ata i detyrojnë kompanitë që zhvillojnë aktivitet në

vëndet e tyre për të përdorur SNK-të dhe SNRF-të për hartimin e pasqyrave

financiare.

Direktivat

Direktivat janë përcaktuar si korniza ligjore të Bashkimit Europian, duke

përcaktuar kriteret dhe kërkesat që duhet të plotësohen në ligjin kombëtar,

për këtë arsye ato duhet të jenë rregullore afatgjata. Direktivat janë si më

poshtë.

- Direktiva 78/660/EEC 4 në lidhje me pasqyrat financiare të njësive

ekonomike;

- Direktiva 83/349/EEC 7 në lidhje me deklaratën e konsoliduar financiare;

38

- Direktiva 86/635/EEC 8 në lidhje me procedurën e çertifikimit të

operacioneve të kontabilistëve të çertifikuar publik në krye të mbikqyrjes

dhe kontrollin e pasqyrave financiare.

Direktivat përmbajnë informacionin minimal të kërkuar në lidhje me raportimin

financiar, strukturën e detyrueshme të llogarisë fitim - humbje dhe të situatës

financiare, kriteret e vlerësimit të aktiveve, përcaktimi i rregullave në

deklaratën e thjeshtuar financiare, si dhe mënyrën e publikimit.

Direktivat e kontabilitetit synojnë sigurimin e saktësisë dhe transparencës, në

përputhje me sigurimin e informacionit të besueshëm për gjendjen financiare të

një kompanie.

Në vijim do të paraqitet shkurtimisht proçesi i zbatimit të standardeve të

kontabilitetit nga disa vënde të rajonit, në përputhje me Standardet Ndërkombetare

të Kontabilitetit, të cilat shërbejnë për të krijuar një imazh të proçesit të zbatimit të

SNK/SNRF-ve.

2.3.3.1 Zhvillimet në fushën e rregullimit kontabël mbi zbatimin e

standardeve në Itali

Rregullimet ligjore në Itali, për zbatimin e standardeve të kontabilitetit

datojnë kur Qeveria Italiane nxorri Ligjin nr. 306 në vitin 2003, për zbatimin e

kërkesave të Rregullores së BE-së brenda një viti nga data e hyrjes në fuqi të

këtij ligji. Gjithashtu ajo miratoi dekretin legjislativ 58/2005 për zbatimin e

SNK/SNRF-ve për raportimin financiar në vitin 2005, duke e bëre atë në fillim

fakultativ për kompanitë e listuara, por të detyrueshëm që nga viti financiar

2006.

Duke filluar nga viti 2005, kompanitë Italiane të listuara, bankat dhe kompanitë

përgatitën pasqyrat financiare të ndërmjetme dhe vjetore të konsoliduara në

përputhje me SNK/SNRF-të. Në vazhdimësi, zbatimi i SNK/SNRF-ve nga viti

2006, u krye jo vetëm nga kompanitë e listuara, bankat dhe kompanitë

financiare por edhe nga kompanitë jo të listuara për të dyja deklaratat financiare

individuale dhe të konsoliduara (Verna 2003; Sottoriva 2005).

Tranzicioni për kalimin në SNK/SNRF-të ka bërë ndryshime themelore për

shumë kompani Italiane dhe Europiane. Konvertimi i SNK/SNRF-ve nuk është

parë thjesht si një “ushtrim kontabël”, por si një ndryshim në parimet

përgjithësisht të pranuara të kontabilitetit kombëtar dhe të raportimit financiar.

Informacioni i SNK/SNRF-ve ka ndikuar në perceptimin e biznesit,

performancës dhe firmat Italiane lejuan përgatitjen e pasqyrave financiare në

përputhje me SNK/SNRF-të duke bërë të mundur kështu që ata të zbatojnë një

gjuhë globale të raportimit financiar si dhe të vlerësohen në një treg global

39

(Pricewaterhouse). Përfundimet e studimeve të shqyrtuara tregojnë se disa

kompani të listuara nuk pranonin të konvergjonin nga GAAP kombëtare në

SNK/SNRF para miratimit të kërkuar, pasi ata nuk ishin të motivuar në mënyrë

të qartë për të lëvizur në këtë regjim ndërkombëtar të kontabilitetit. Pengesa të

tjera përfshijnë mosmarrëveshje me natyrën e komplikuar të disa SNK/SNRF-

ve.

Por pavarësiht nga të mirat që siguroi zbatimi i Standardeve në përputhje me

SNK/SNRF-të ka disa dallime në rregullat e kontabilitetit përgjithësisht të

pranuara Italiane dhe SNK/SNRF dhe shqetësimi i njësive ekonomike kryesore

ka qenë për të kuptuar shkallën në të cilën dallimet e kontabilitetit mund të

ndryshojnë performancën e tyre. Organizmi Italian i Kontabilitetit (OKI) tregoi

se dallimet kryesore kontable që dalin nga zbatimi i SNK/SNRF-ve në

krahasim me parimet e kontabilitetit Italian ekzistojnë në shumë fusha, përfshirë

edhe raportimin e vlerës së drejtë, zhvlerësimin dhe amortizimin, qeranë

financiare, raportimin segmentar, njohjen e të ardhurave, testet nga zhvlerësimi,

tatimet e shtyra.

Përgatitja e pasqyrave financiare vjetore vazhdon të jetë e ekspozuar ndaj

ndikimeve fiskale që janë përmendur rrallë në shënimet e këtyre pasqyrave

financiare edhe në rastin kur ato janë të dukshme 5 .Ekzistenca e normave

përshkruese dhe marrëveshjeve të rëndësishme të së drejtës civile dhe fiskale

kanë kontribuar në këtë mënyrë deri në miratimin e praktikave të

kontabilitetit praktikisht uniforme (si në rastin e kapitalizimit të kostove të

krijimit dhe zgjerimit).

Si përfundim, mund të themi se tranzicioni në SNK/SNRF ka patur një ndikim

mjaft të rëndësishëm në praktikat e kontabilitetit Italian, që varet nga

legjislacioni tatimor dhe disa mosmarrëveshje të sistemit të kontabilitetit Italian

me disa fusha të SNK/SNRF-ve që lidhen me vleren e drejtë, zhvlerësimin,

tatimet e shtyra.

5 Ndërhyrja fiskale lind nga dispozita e TUIR (neni 75, pika katër) sipas të cilit “blerjet

dhe shpenzimet e tjera nuk mund të zbriten deri në atë masë sa të mos i referohen pasqyrës së të

ardhurave në krahasim me periudhën kontabël në fjalë”. Në zbatimin e tyre në ligjin civil,

deklarata e të ardhurave mori rëndësi pas eliminimit të shtojcës fiskale me ligjin nr. 503 të datës 8

Gusht 1994.

40


standardeve në Turqi

Edhe Turqia si një vënd në zhvillim ka ndjekur nga afër zhvillimet në

raportimin financiar ndërkombëtar. Zhvillimi i praktikave të kontabilitetit në

Turqi është ndikuar shumë nga praktikat e një numri të vëndeve perëndimore, si

pasojë e zhvillimit ekonomik dhe lidhjet politike në një periudhë të caktuar, të

tilla si Gjermania, Amerika, etj. Edhe pse SNK janë përkthyer në turqisht që

nga fillimi i 1980 nga Shoqata e ekspertëve kontabël, ato janë zbatuar shumë

vonë. Grupi i parë i standardeve të miratuara datojnë në vitin 1989. Ato ishin

standardet për kompanitë e listuara në bursë dhe ishin të krahasueshme me SNK-

të.

Në përputhje me kërkesat e Bashkimit Europian, Këshilli i Ministrave në

Turqi miratoi në 15 Nëntor 2003 paketën e standardeve kombetare turke bazuar

në standardet ndërkombetare të kontabilitetit me titull “Standardet e

Kontabilitetit në Tregjet Kapitale”.

Fillimisht kërkohej zbatimi i tyre nga njësitë ekonomike të listuara në bursë,

kurse njësive ekonomike tregetare u kërkohej të përdorin rregullat e reja duke

filluar nga Janari 2005, duke inkurajuar kështu miratimin e hershëm të tyre.

Pavaresisht nga reformat e hershme të ndërmara për proçesin e harmonizimit të

rregullave kontabël, nga Bordi Turk i Standardeve te Kontabilitetit (TASB) u

mundësua miratimi i paketës së plotë të Standardeve Turke të Kontabilitetit

(TAS) në vitin 2003.

Nga mesi i vitit 2007, TASB kishte miratuar gjithsej 31 standarde kombëtare të

kontabilitetit (TAS) dhe 7 standarde raportuese financiare turke (TFRS). Të

gjitha këto standarde të miratuara korrespondojnë me SNK-të dhe SNRF-të

përkatëse.

Nga literatura e shyrtuar u evidentua se deri në themelimin e tregjeve të

kapitalit posaçme (CMB) dhe në Bursën e Stambollit, kërkesat ligjore kryesisht

ato tatimore kishin ndikim kryesor në sistemin e kontabilitetit financiar. Edhe

pse mjedisi që rrethonte praktikën e kontabilitetit në Turqi shkoi përmes

transformimeve të ndryshme, parimet e kontabilitetit nuk tregojnë një zhvillim

të tillë dhe në një farë mase ato akoma trajtohen si identike me rregullat

tatimore. Arsyeja kryesore është mungesa e “presionit” mbi kompanitë Turke

për të vënë në dispozicion të publikut pasqyra financiare të krahasueshme.

Disa dallime mes standardeve dhe rregullave tatimore që ekzistojnë dhe mbeten

shqetësuese është trajtimi i aktiveve afatgjata (psh.kapitalizimi i interesave të

borxheve të marra për blerjen e aktiveve për trajtimin e të cilave ka dallime),

trajtimi i emrit të mirë, zhvlerësimi, efektet e kurseve të kembimit (humbjet e

këmbimit valutor që lindin nga përvetësimi i pronës, impianteve dhe pajisjeve

mund të kapitalizohen pas aseteve të lidhura dhe që janë vënë në përdorim.

SNRF-të dhe SNK- të, nga ana tjetër, kërkojnë regjistrimin e humbjeve të tilla

si shpenzime të këmbimit të periudhës), etj.

41

Si përfundim mund të themi se për një kohë të gjatë, sistemi i kontabilitetit Turk

edhe pse ka pësuar ndryshime të konsiderueshme dhe ka setin e plotë të

standardeve kombëtare, përsëri vërehet orientimi i raportimit financiare për

efekte tatimore 6 . Aktualisht, Turqia vazhdon të përballet me dy pengesa

kryesore; i pari ka të bëjë me zbatimin e autoritetit të Bordit të Standardeve të

Kontabilitetit Turk TASB dhe i dyti lidhet me trajnimin e kontabilistëve dhe

stafi i firmave audituese lokale për shkak të nivelit të pamjaftueshëm të të

kuptuarit të standardeve të kontabilitetit financiar nga përgatitësit e pasqyrave

financiare (Guvemli 2008).


standardeve në Greqi

Nga literatura e shqyrtuar u konstatua se Greqia nëpërmjet miratimit të Ligjit nr.

2992 në vitin 2003 u kërkonte njësive ekonomike Greke të listuara në bursën e

Athinës për të zbatuar SNRF-të, duke filluar nga viti kalendarik 2003.

Kompanitë guxuan të provonin zbatimin e SNRF-ve që nga fillimi i këtij viti

(2003). Edhe pse disa njësi ekonomike Greke mund të jenë të përgatitura mirë,

të tjerat nuk ishin ende gati për të zbatuar SNRF-të. Më vonë, Greqia është

përpjekur për të lehtësuar problemet e mundshme që mund të kenë dalë nga

nxitimi për të futur zbatimin e detyrueshëm të SNRF-ve në 2003. Me pak fjalë,

ndryshimet e reja Ligjore (3148/2003, 3229/2004, 3301/2004) i kanë sjellë

Greqisë një përputhje me kornizen e rregullave te kontabilitetit. Prandaj, njësive

ekonomike publike tregëtare do t’ju kërkohej raportimi financiar në bazë të

SNRF-ve që prej vitit 2005.

Shumë studime janë kryer për Greqinë (Georgakopoulou et al 2009 etj),

kryesisht për shkak të orientimit të saj drejt pronave dhe ekzistencës së disa

praktikave kreative të kontabilitetit para përdorimit të SNK-ve. Sistemi i

kontabilitetit Grek është karakterizuar në mënyrë tipike si i orientuar drejt

pronës dhe sistemit të taksave dhe ndryshon thelbësisht nga SNK-të, të cilat

janë të orientuara drejt aksionerëve dhe të pavarura ndaj kërkesave të raportimit

tatimor. Në Greqi, publikimi i pasqyrave financiare të kompanisë është

ndërmarrë kryesisht për qëllime tatimore. Si rezultat i kësaj, imazhi i njësive

ekonomike është ende i mbizotëruar nga vlerësimi i kostos historike.

Propozimet për të lëvizur nga koncepti i kostos në një formë të vlerësimit të

tregut janë testuar vazhdimisht, për shëmbull, kompanitë Greke periodikisht

6 Deniz Umut Erhan, Can Beker 2007 “Adoption of ifrs in the globalisation era and the

Turkish experience”;Guzluklu 2010 “Progress towards the adoption of the IFRSs in Turkey”

42

(çdo katër vjet) duhet të rivlerësojnë disa nga aktivet e tyre afatgjata, në pajtim

me rregullat e raportimit tatimor për tu siguruar që vlera e tyre e tregut është

pasqyruar në raportet e tyre financiare. Megjithatë, koncepti i kostos ende

predominon në kontabilitetin bashkëkohor Grek (Stergioas et al 2006).

Në përgjithësi, standardet e reja të kontabilitetit tregojnë dallime të mëdha nga

GAAP Greke në shumë çështje, të tilla si aktivet jo-materiale, vlerësimin e

aktieve afatgjata, zhvlerësimin, tatimet në të ardhura dhe konsolidimin. Këto

dhe të tjera nxjerrin nevojën për pasjen e një baze të re në përgatitjen e

raportimit të pasqyrave financiare dhe analizën e informacionit financiar.

Gjithashtu zbatimi i tyre kërkoi ndryshime të ndryshme në mjedisin e

brendshëm të njësive ekonomike Greke, pasi një numër i madh i politikave

kontabël që janë përdorur, duhej të refuzoheshin dhe të zëvendësoheshin me

politika të reja. Për më tepër, sipas Rahman et al. (2002) studime që kanë të

bëjnë me politikat e kontabilitetit në vënde të veçanta, tregojnë se zgjedhja e

metodave të kontabilitetit dhe politikave ndikohet edhe nga karakteristikat e

njësise ekonomike, që do të thotë se ndryshimet në mjedisin e brendshëm të

njësive ekonomike Greke mund të ndryshojnë në varësi të karakteristikave të

çdo sektori të veçantë që ka çdo kompani si psh; politikat e reja kontabël të

cilat preken më së shumti në mënyrë të konsiderueshme sektorin e prodhimit

mund të ndryshojnë nga ato që prekin më së shumti sektorin tregëtar.

Si përfundim mund të themi se zbatimi i standardeve të kontabilitetit ka sjellë

ndikime pozitive në gjëndjen financiare dhe performancën e shumicës së

njësive ekonomike prodhuese dhe tregëtare7.


standardeve në Rumani

Rumania gjithashtu është një pjesëmarrëse aktive në proçesin e harmonizimit

me standardet ndërkombëtare të kontabiliteit, duke kontribuar në të njëjtën

kohë, për arritjen e konvergjencës globale të kontabilitetit.

Në Rumani, që nga Shkurti 2001, Ministria e Financave ka zbatuar gradualisht

reformat për Rregullore të Kontabilitetit Rumun, fillimisht përmes miratimit

nga Ministria e Financave të Urëdhrit nr. 94/2001 për miratimin e Rregulloreve

të Kontabilitetit në përputhje me Direktivën e IV të Komunitetit Europian dhe

7 George Latridis, Konstantia Dalla, (2011) “The impact of IFRS implementation on Greek

listed companies: An industrial sector and stock market index analysis”

43

me Standardet Ndërkombëtare të Kontabilitetit. Karakteristikë e ketij shteti

ndryshe nga shtetet e tjerat të evidentuara në punim është zbatimi gradual i

proçesit te harmonizimit të standardeve. Arsyet e zbatimit gradual ishin disa

si për shëmbull; mungesa e konsultimit efektiv me hartuesit, audituesit dhe

përdoruesit e pasqyrave financiare. Nga ana tjetër zbatimi gradual i SNRF-ve

si bazë e kontabilitetit do të sillte rritje të menjëhershme të shpenzime për

njësinë ekonomike (për shëmbull, kostja për trajnimin e stafit, për shërbimet

e vlerësuesve të autorizuar për softëare, për përgatitjen e politikave kontabël të

nevojshme për zbatimin e SNRF-ve, auditimit te pasqyrave financiare, etj.)

(Lucian 2007; ROSC 2008; Rotila 2010; etj).Fillesat e para të zbatimit të

standardeve ishin mbi baza eksperimentale, sipas rregulloreve të kontabilitetit të

miratuara nga Ministri i Financave nr. 403/1999.

Zbatimi i rregulloreve të kontabilitetit të tilla, të orientuara drejt SNK-së, u

vlerësuan pozitivisht, sidomos nga ana e institucioneve Europiane dhe

ndërkombëtare të kontabilitetit. Kjo u pasua me një seri rregullash të veçanta të

zbatueshme për institucionet bankare, kompanitë e sigurimit, si dhe të njësitë

ekonomikeve të rregulluara dhe të mbikëqyrura nga Komisioni Kombëtar i

Letrave me Vlerë (CNVM).

Zbatimi i këtyre rregullave të kontabilitetit kërkoi përpjekje të specialistëve të

fushës ekonomike për njohjen me konceptet në kuadrin për përgatitjen dhe

paraqitjen e pasqyrave financiare, me terminologjitë e reja të fushës, si dhe me

përmbajtjen e Standardeve Ndërkombëtare të Kontabilitetit (SNK) dhe

Interpretimet (KIS) përpunuar nga Komiteti Ndërkombëtar i Standardeve të

Kontabilitetit (KSNK). Ndërmjet viteve 2001 ÷ 2005 këto rregulla filluan të

zbatoheshin nga njësitë ekonomike në Rumani, në qoftë se ato plotësonin të

paktën dy nga kriteret e përmendura në programin e zbatimit të miratuar8,

ku këto kritere lidheshim me shifrën totale të aktiveve, numrin total të

punëmarrësve dhe me totalin e qarkullimit vjetor paraardhës.

Viti 2006 përfaqëson një pikë kthese në zhvillimin e kontabilitetit në Rumani,

respektivisht duke i dhënë fund zbatimit të detyrueshëm të Standardeve

Ndërkombëtare të Kontabilitetit (dhe rregulloret e kontabilitetit të

harmonizuara me to). Duke filluar nga viti 2006, të gjitha njësitë ekonomike

ishin të detyruara për të vënë në praktikë rregullat e kontabilitetit (standardet

kontabël rumune RAS) në përputhje me direktivat Europiane.

8Dimensioni i kritereve për dy vitet e fundit u përditësua me anë të OPFM nr. 1827/2003, në lidhje

me rishikimin dhe përmirësimin e disa rregulloreve në kontabilitet. Këto janë në fakt kufijtë

maksimalë të krijuara nga rregulloret e kontabilitetit të thjeshtuar të miratuara nga OPFM nr.

306/2002, marrë nga Direktiva IV, kritere që lidhen me madhësinë dhe që bëjnë dallimin midis

“ndërmarrjeve të vogla dhe të mesme” dhe “ndërmarrjet e mëdha”.

44

Sipas raportit të mbikqyrjes së standardeve dhe kodeve në Rumani (2008)

evidentohet se cilësia e raportimit financiar të njësive ekonomike është

përmirësuar në mënyrë të vazhdueshme që nga viti 2003. Dy faktorë mund të

konsiderohen kryesorë: Rumania ka zhvendosur acquis communautaire në

kuadrin ligjor dhe kompanitë e mëdha Rumune kanë fituar nga investitorët

ndërkombëtarë që kanë përmirësuar me shpejtësi praktikat e raportimit financiar

të njësive ekonomike të marra prej tyre; përafrimin e tyre me këto nevoja.

Gjithashtu reforma e kryer nëpërmjet miratimit të ligjit të ri për shoqëritë

tregtare në vitin 2006 shënonte një tjetër hap pozitiv.

Megjithatë, ekziston një perceptim i përgjithshëm se raportimi financiar i

korporatave kënaq nevojat e raportimit tatimor përpara nevojave të

përdoruesve të tjerë, duke përfshirë investitorët dhe kreditorët. Një studim i

kohëve të fundit (Mulyadi 2012) arrin në përfundimin se ekziston një ndikim

mbizotërues i rregullave tatimore gjatë përgatitjes së pasqyrave financiare.

Si përfundim, përparimet në rregulloret e Kontabilitetit janë në përputhje me

Standardet Ndërkombëtare të Kontabilitetit dhe me Direktivat Europiane. Ato

do të vazhdojnë zhvillimet e tyre në dy drejtime kryesore së pari në zgjerimin e

fushës së zbatimit të SNK/SNRF-ve në përgatitjen e pasqyrave financiare.

Aktualisht njësitë ekonomike hartojnë një paketë të vetme të pasqyrave

financiare për të gjithë përdoruesit, duke përfshirë këtu edhe raportimin financiar

për qëllime tatimore duke u bazuar në standardet e kontabilitetit si një bazë unike.

Gjithashtu zbatimi i SNK/SNRF-ve është e lejuar pa ndonjë kufizim apo shtim

(Rotila 2010).


standardeve në Maqedoni

Si pasojë e integrimit ekonomik, në Maqedoni harmonizimi i rregullave të

kontabilitetit është bërë edhe më i rëndësishëm për të. Sipas ligjit të shoqërive

tregetare (2004, Neni 469), çdo njësi tregtare do të jetë e detyruar të mbajë

evidencë të kontabilitetit dhe të paraqesë llogaritë vjetore në mënyrën e

përcaktuar mbi bazën e këtij ligji dhe rregulloreve të kontabilitetit. Të gjitha

njësitë ekonomike tregtare të përcaktuara me ligj, si dhe njësitë ekonomike

tregtare që kryejnë veprimtari bankare, veprimtari sigurimi, njësitë ekonomike

tregtare të listuara në bursë, pasqyrat financiare të të cilave janë të përfshira

në pasqyrat financiare të konsoliduara të njësive ekonomike tregtare të

përmendura më lart, janë të detyruara të përgatisin dhe të dorëzojnë pasqyrat

financiare në përputhje me Standardet Ndërkombëtare të Kontabilitetit të

miratuara. Por duke qënë se në ligjin për shoqërinë tregetare nuk jepen

45

udhëzime thelbësore mbi përgatitjen dhe paraqitjen e pasqyrave financiare, të

cilat këto të fundit paraqiten në ligjin e kontabilitetit, kjo gjë është parë si një

pengesë për kompanitë në përgatitjen dhe paraqitjen e pasqyrave financiare, pasi

referenca e tyre është drejt ligjit për shoqëritë tregtare. Ministria e Financave,

në mbështetje të Ligjit për Kontabilitetin në vitin 2004, ka marrë një vendim

për miratimin e Standardeve të kontabilitetit të cilat janë në përputhje me

SNK/SNRF-të.

Krijimi i paketës së plotë të standardeve të kontabilitetit në përputhje me

SNK/SNRF-të në Maqedoni ka kaluar nëpër dy faza.

Së pari, Ligji i shoqërive tregëtare (1996) kërkon që të gjitha kompanitë të

përgatisin llogaritë vjetore që përfshinin një bilanc dhe pasqyrën e të ardhurave.

Bilancet e paraqitur në pasqyrat financiare janë vlerësuar në përputhje me një

vëllim të përkthyer në vitin 1999 të SNK-ve botuar në Fletoren Zyrtare.

Megjithatë, Maqedonia kishte një traditë të shkruar të ligjit, në përputhje me të

gjitha SNK-të të miratuara pas vitit 1999 ndryshimet në SNK-të ekzistuese nuk

u zbatuan në mënyrë efektive në praktikë (Banka Botërore 2003).

Së dyti, Ligji i ri i shoqërive tregëtare u miratua në Prill 2004, duke zëvendësuar

ligjin e mëparshëm të vitit 1996. Në të është specifikuar se kompanitë duke

përfshirë njësitë ekonomike të mëdha, të mesme bankare dhe kompanitë tregtare

të sigurimit, si dhe kompanitë e listuara në bursë, duhet të përgatisin pasqyrat e

tyre financiare në përputhje me SNK-të, botuar në Gazetën Zyrtare dhe SNK

duhet të jetë përditësuar në një bazë vjetore, duke ndjekur ndryshimet dhe

plotësimet e SNK-ve të miratuara nga BSNK-ja. Përveç kësaj, edhe kompanitë

që nuk i përkasin grupeve të mësipërme të njësive ekonomike janë të lejuara të

përgatisin dhe të dorëzojnë pasqyrat e tyre financiare në përputhje me

SNK/SNRF-të (Vasileva-Markovska 2004).

Paketa e standardeve të kontabilitetit në përputhje me SNK/SNRF-të u

miratua në vitin 2004 (Gazeta Zyrtare e Republikës së Maqedonisë nr. 94/04 e

datës 30 Dhjetor 2004) dhe u ndryshua në vitin 20059. Kjo bëri të mundur që

disa nga parimet e kontabilitetit të modifikoheshin për qëllime të proçesit të

harmonizimit, modifikime këto që lidhen me legjislacionin dhe zbatimin praktik.

E rëndësishme është se ndryshe nga vëndet e paraqitura në punim raportimi

financiar është totalisht i pavarur nga raportimi tatimor. Kjo për arsye edhe të

ligjislacionit tatimor, p.sh. fitimi i bazuar në llogaritë statutore është i tatueshëm

9 Gazeta Zyrtare e Republikës së Maqedonisë nr.11/05 e datës 17 Shkurt 2005

46

vetëm në qoftë se njësia ekonomike vendos për shpërndarjen e fitimit (në formë

monetare ose jo- monetare).

Si përfundim mund të themi se pavarësisht nga dallimet që ka mes standardeve

kombëtare Maqedonase dhe atyre ndërkombëtare, ato konsiderohen si një bazë e

mirë e zbatimit të suksesshëm të tyre. Por ajo që duhet dhe studimet kanë

treguar është se duhet të përfshihen në kurrikulat universitare, edukimin

profesional dhe trajnimin e kontabilistëve dhe auditorëve, trajnim të

rregullatorëve, trajnimet (përfshi trajnimin e SNK-ve) të kontabilistëve të

korporatave, pra imponimi i trajnimeve është i domosdoshëm për të ofruar një

cilësi më të mirë të informacionit nga njësitë ekonomike dhe koorporatat; kjo

për arsye sepse gjatë proçesit të harmonizimit të standardeve në Maqedoni

mungonte një organizëm profesional i kontabilistëve dhe audituesve (Vasileva-

Markovska 2004).

Tabela 2. 2 Zbatimi i standardeve në disa vënde të rajonit (Burimi: Ujkani,2013:77)

Zbatimi i SNK/SNRF

Njësitë ekonomike që e

zbatonin

Ndikimi i

legjislacionit tatimor në

hartimin e

pasqyrave

financiare

Shteti

Fillimet Viti i

zbatimit

Itali

2003

2005 Kompanitë e listuara Ndihet ndikimi i

legjislacionit

tatimor 2006 Të gjitha njësitë ekonomike

Turqi

2003

2003

2005

Kompanitë e listuara-

Të gjitha njësitë ekonomike

Ndihet ndikimi i

legjislacionit

tatimor

Greqi

2003

2003-2005

Të gjitha njësitë ekonomike Ndihet ndikimi i legjislacionit

tatimor

Rumani

2001

2006 Zbatim gradual nga njësitë ekonomike

Ndihet ndikimi i legjislacionit

tatimor

Maqedoni 2004 2004 Të gjitha njësitë ekonomike Nuk ka ndikim

Shqipëri

2004

2005 Kompanitë e listuara Ndihet ndikimi i

legjislacionit

tatimor 2008-2009 Të gjitha njësitë ekonomike

BE

Herët ..1970

/1980

2005

Kompanitë e listuara

-

Proçesi i zbatimit të standardeve nuk mund të kuptohej pa aktorët kryesorë të

tij. Pavarësisht se vënde të ndryshme e kanë nisur proçesin në periudha të

ndryshme (dikush më herët si Turqia në vitet 1989 dhe dikush më vonë (të

tjera në vitet 2003)) ndihma e organizmave profesionale të fushës së

47

kontabilitetit, të tilla si Bordi i Standardeve Kombëtare të Kontabilitetit,

shoqatat e kontabilistëve dhe ekspertëve kontabël, etj, ishte evidente dhe e

domosdoshme. Gjithashtu miratimi dhe ndryshimet në ligjin e shoqërive

tregetare, ligjeve të rregullimit të profesionit kontabël kanë qënë gjithashtu

ndihmesë e realizimit me sukses të këtij proçesi10.

2.4 Raportimi financiar për qëllime tatimore dhe

legjislacioni përkatës

Një ndër përdoruesit kryesorë të informacionit të Pasqyrave Financiare janë

organet tatimore. Nevoja e përdorimit të Pasqyrave Financiare të njësive

ekonomike rrjedh kryesisht nga domosdoshmëria e llogaritjes së pjesës së

tatimit mbi fitimin që i takon të paguhet sipas ligjit organeve shtetërore.

Shqipëria është një vend i sistemit ligjor “code law”, ku standardet e

kontabilitetit dhe raportimi financiar për efekte tatimore janë të rregulluara me

ligj.

Legjislacioni tatimor jep rregulla dhe detaje, në lidhje me raportimin financiar

për qëllime tatimore, të cilat janë të zbatueshme si nga njësitë ekonomike

ashtu edhe nga organet tatimore, disa prej të cilave paraqiten si vijon.

Fillimisht nëpërmjet Ligjit nr. 7758 datë 12.10.1993 “Për dokumentimin dhe

mbajtjen e llogarive për tatimet” i ndryshuar, përcaktoheshin detyrimet

kryesore dhe rregullat bazë që do të zbatoheshin nga njësitë ekonomike dhe me

të cilat ai vepronte lidhur me dokumentimin dhe mbajtjen e llogarive për tatimin

mbi qarkullimin, për akcizat, për tatimin mbi biznesin e vogël dhe për çdo tatim

tjetër të ngjashëm.

Tashmë me reformat e ndërmarra jo vetëm në raportimin kontabël por edhe në

drejtim të raportimit financiar për efekte tatimore nëpërmjet Ligjit nr. 9920 dt

19.05.2008 i ndryshuar “Për proçedurat tatimore në Republikën e Shqipërisë”

dhe udhëzimit nr.24 datë 02.09.2008 i ndryshuar, rregullohen proçedurat për

administrimin e detyrimeve tatimore në Republikën e Shqipërisë, si dhe

parimet e organizimit e të funksionimit të administratës tatimore në

Republikën e Shqipërisë. Dispozitat e këtij ligji zbatohen për të gjitha llojet e

tatimeve dhe të detyrimeve tatimore, me përjashtim të rasteve kur me ligje të

veçanta është parashikuar ndryshe.

10 Jermakowicz, Tomaszeëski 2006 “Implementing IFRS from the perspective of EU

publicly traded companies”Beke 2010 “International Accounting Harmonization:

Evidence from Europe” www.iasb.org.com

http://www.iasb.org.com/

48

Në kreun VI - seksioni I, i këtij ligji, përcaktohen detyrimet për dokumentimin

dhe mbajtjen e llogarive për qëllime tatimore, kurse në seksionin III të tij

përcaktohet se njësitë ekonomike (tatimpaguesi) janë të detyruara të mbajnë

kontabilitetin, në përputhje me dispozitat e Ligjit nr. 9228, datë 29.4.2004 “Për

kontabilitetin dhe pasqyrat financiare” dhe me aktet e nxjerra në zbatim të tij,

për regjistrimin e veprimeve ekonomike, që lidhen me tatimet dhe taksat,

përdoren edhe librat, regjistrat apo dokumentacioni i përcaktuar në ligjet

tatimore specifike dhe në dispozitat përkatëse nënligjore.

Depozitimi i dokumentacioneve në organet tatimore i Pasqyrave Financiare

trajtohet edhe në Ligjin nr. 8438, datë 28.12.1998 “Për tatimin mbi të

ardhurat”, i ndryshuar, si dhe në Udhëzimin nr.1, datë 11.1.2008 “Për tatimin

mbi të ardhurat” me specifikat përkatëse.

Sipas legjislacionit tatimor, tatimpaguesi është i detyruar të paraqesë në organet

tatimore Formularin e Deklarimit dhe Pagesës së Tatimit mbi Fitimin, së bashku

me pasqyrat analitike, brenda datës 31 Mars të vitit pasardhës15

. Në të njëjtën

kohë paraqitet edhe një kopje e pasqyrave financiare, një kopje e raportit të

ekspertit kontabël të regjistruar për shoqëritë që e kanë të detyruar auditimin

sipas legjislacionit në fuqi, deklarata për kontabilistin që ka mbajtur

kontabilietin dhe ka hartuar PF si dhe çdo e dhënë tjetër mbështetëse për

argumentimin e të dhënave të deklaratës tatimore11.

Kërkesa më të detajuara lidhur me informacionin financiar që janë të detyruar

të depozitojnë njësitë ekonomike pranë organeve tatimore, që shoqërojnë PF

fillimisht jepeshin në rregullore dhe qarkore të ndryshme të Drejtorit të

Përgjithshem të Tatimeve dhe janë objekt i ndryshimeve të herëpashershme.

Aktualisht ato janë të rregulluara me ligje dhe udhëzime përkatëse në zbatim të

ligjit për proçedurat tatimore12.

Pra në varësi të rasteve të ndryshme specifikohen në udhëzime përkatëse

dokumentacionet (formularët) shtesë që duhet të depozitohen pranë degëve të

tatim- taksave.

Ajo çka konstatohet në vendin tonë dhe nga studime të ndryshme të kohëve të

fundit në këtë fushë (Dhamo S. ekspert i fushës; Këri L. & Lera N. & Miti M.&

11 Sipas udhëzimit nr. 4219 datë 27.02.2013 “Për zbatimin e procedurave të verifikimit të

pasqyrave financiare për vitin fiskal 2012”

12 Konkretisht për vitin fiskal 2012 në Udhëzimin nr. 4219 datë 27.02.2013 “Për zbatimin e

procedurave të verifikimit të pasqyrave financiare për vitin fiskal 2012”, pika 5 përcakton se përveç

PF-ve të hartuara konform SKK-ve, tatimpaguesit do të dorëzojnë dokumenta të tjera shtesë

49

Shini A.2008; Kapllani V. & Duhanxhiu I. 2012; Ujkani M.2013; etj.,),edhe pse

aktualisht ka 5 vjet që nga data e hyrjes në fuqi e Standardeve Kombëtare, në

praktikën Shqiptare vazhdon të mbizotërojë orientimi i raportimit financiar për

efekte tatimore. Edhe nga rezultatet e marra nga pyetësori (shih Kapitulli IV)

vërehet se njësitë ekonomike i zbatojnë rregullat tatimore për rregulla kontabël

atje ku ato janë si alternativa të njëra-tjetrës dhe nuk i zbatojnë rregullimet

kontabël atje kur ato ndalohen totalisht nga rregullimet tatimore. Për sa më sipër

është e qartë se ka dallime midis raportimit financiar dhe atij tatimor. Ndaj u pa

e arsyeshme të paraqiten në punim këto dallime për disa elementë të pasqyrës së

situatës financiare dhe pasqyrës së të ardhurave dhe shpenzimeve.

Këto elemente u përzgjodhën pasi, jo vetëm nga studimet e kryera por,

njëkohësisht edhe nga rezultatet e marra nga pyetësori, për to janë evidentuar

shpesh dallime mes dy raportimeve. Gjithashtu këto ishin subjekt i trajtimit në

legjislacionin tatimor në vite i ndryshëm nga trajtimi kontabël i tyre. Një arsye

tjetër qëndron edhe në faktin e të kuptuarit se si dhe sa mund të jetë ndikimi

i legjislacionit tatimor në raportimin financiar sipas standardeve të kontabilitetit.

2.4.1 Dallimi i raportimeve financiare për disa elemente të

Pasqyrës së situatës financiare

Aktivet Afatgjata Materiale

Standardet Kombëtare të Kontabilitetit (SKK 5 dhe 15) përcaktojnë kriteret dhe

proçedurat që zbatohen për njohjen dhe vlerësimin fillestar, vlerësimin e

mëtejshëm, amortizimin e zhvlerësimin e aktiveve afatgjata materiale dhe

jomateriale.

Ndërkohë, legjislacioni tatimor lidhur me kushtet e njohjes së aktiveve afatgjata

materiale shpreh - Në Ligjin nr. 8438 datë 28.12.1998 “Për tatimin mbi të

ardhurat”, në nenin 20 thuhet se: Në përcaktimin e fitimit të tatueshëm

njihen si shpenzime ato që kryhen për qëllime fitimi, sigurimi dhe ruajtje të

fitimit, në masën që këto shpenzime provohen dhe dokumentohen nga

tatimpaguesi. Dokumenti i përdorur si bazë për justifikimin e shpenzimit, për

efekt tatimor, është: fatura tatimore me TVSH, fatura e thjeshtë tatimore dhe

çdo dokument tjetër i përpiluar dhe lëshuar, në përputhje me udhëzimet e

Ministrit të Financave.

Në çështjen e vlerësimit në standard jepen metodat e vlerësimit të aktiveve

afatgjata materiale si në momentin fillestar ashtu edhe vlerësimi në datën e

ndërtimit të pasqyrave financiare.

Kurse në legjislacionin tatimor lidhur me vlerësimin e aktivit në hyrje, si parim

ai bazohet në faturën përkatëse, apo dokumenta të tjera të njohura që duhet të

50

disponojë njësia ekonomike, me qëllim amortizimin në kosto të tij. Pra dallimi

konsiston se ndërsa kosto sipas standardit quhet çdo shpenzim i dobishëm i

kryer për sigurimin e AAM-së, sipas organeve tatimore, nëse një shpenzim i

kryer nuk është i dokumentuar sipas legjislacionit tatimor ai nuk njihet në

koston e AAM-së.

Gjithashtu sipas standardit, nëse pagesa për AAM-në shtyhet përtej afateve

normale të kredive për pagesë, në përcaktimin e kostos së aktivit merret në

konsideratë vlera aktuale e pagesës. Diferenca mes vlerës nominale dhe vlerës

aktuale njihet si një shpenzim interesi përgjatë afatit të pagesës.

Legjislacioni tatimor nuk e lejon një praktikë të tillë, pasi ai merr në

konsideratë lëshimin e faturës me vlerën aktuale dhe regjistrimin e aktivit në

bilanc mbi bazën e kësaj fature.

Legjislacioni tatimor është shumë i kufizuar dhe strikt në lidhje me

vlerësimin e AAM-së. Po ashtu edhe në lidhje me çështjen e amortizimit në

përgjithësi edhe pse në standard janë të përcaktuara metodat e amortizimit, për

të cilat është njësia ajo që do të bëjë politikën e vet, me qëllim që të sigurojë

metodën më të mirë që siguron përfshirjen e drejtë të kostos së aktivit në

rezultatin e periudhave kur ai jep përfitime.

Legjislacioni tatimor njeh vetëm metodën e vlerës së mbetur për llogaritjen e

shpenzimeve të amortizimit, për çdo kategori të aktiveve afatgjata janë të

përcaktuara normat tatimore strikte dhe çdo tejkalim është shpenzim i

panjohur.Vetëm për ndërtesat njihet metoda e kostos historike për llogaritjen e

shpenzimeve të amortizimit.

Aktivet Afatgjata Jomateriale

Standardi i trajton gjërësisht aktivet afatgjata jomateriale (AAJM), përfshirë

njohjen fillestare të tyre, vlerësimin fillestar dhe vlerësimin e mëpasshëm. Në

përgjithësi, kriteret dhe parimet që zbatohen, janë të njëjta me ato që zbatohen

edhe për aktivet afatgjata materiale (AAM).

Gjithashtu, sipas standardit, nuk do të njihen si AAJM, por si shpenzime gjatë

periudhës kontabël kur ato ndodhin, shpenzime të tilla si: shpenzimet e nisjes,

shpenzimet kërkimore, shpenzimet e trajnimit, shpenzimet për reklamë,

shpenzime të përgjithshme dhe administrative, shpenzimet e lidhura me emrin

tregtar të krijuar nga njësia, listën e klientëve dhe shpenzime të tjera të ngjashme.

51

Sipas legjislacionit tatimor, shpenzimet e nisjes së aktivitetit, emri i mirë në

rastet kur ky i fundit është blerë, etj amortizohen me një normë të lejuar për

efekt fiskal prej 15 përqind.

Legjislacioni tatimor, i trajton shpenzimet e fazës kërkimore si shpenzime që

duhet të kapitalizohen. Pra lidhur me shpenzimet e nisjes dhe të tjera të

ngjashme me to, ka diferenca ndërmjet trajtimit sipas standardit dhe trajtimit

tatimor. Ky i fundit nuk i njeh ato si shpenzime korrente.

Zhvlerësimet e aktiveve afatgjata materiale dhe aktiveve afatgjata

jomateriale.

Standardet njohin konceptin e zhvlerësimit të aktiveve afatgjata materiale dhe

jomateriale si dhe humbjet që rrjedhin nga ky zhvlerësim. Për të përcaktuar nëse

një aktiv mund të ketë rënë në vlerë, kryhen testet e zhvlerësimit. Humbja nga

zhvlerësimi njihet si shpenzim i periudhës.Kurse rimarrja e një humbjeje nga

zhvlerësimi për një aktiv afatgjatë do të njihet në pasqyrën e të ardhurave dhe

shpenzimeve për periudhën raportuese, si një pakësim i humbjes nga

zhvlerësimi i aktiveve afatgjata.

Legjislacioni tatimor nuk e trajton fare si koncept problemin e zhvlerësimit të

aktiveve afatgjata materiale dhe jomateriale. Ai njeh vetëm konceptin e

amortizimit sipas grupimit të aktiveve dhe normave përkatëse të amortizimit.

Tatimi i shtyrë

Legjislacioni dhe rregllimi kontabël sipas SKK/SNK parashikon edhe

çështjen e tatimit të shtyrë, pra të aktiveve apo detyrimeve tatimore të shtyra që

lindin si shkak i diferencave të përkohshme të tatueshme apo të

kreditueshme. Diferencat e përkohshme rezultojnë si diferencë midis vlerës

kontabël të një aktivi apo detyrimi me bazën tatimore të tyre. Në rregullimin

tatimor nuk gjenden parashikime në lidhje me tatimin e shtyrë.

Tabela 2. 3:“Disa dallime midis raportimit financiar dhe raportimit

tatimor”(Burimi:Ujkani, 2013:44)

Përshkrimi

Raportimi sipas SKK Raportimi sipas

legjislacionit tatimor

52

Aktive Afatgjata

Materiale

Ka përkufizime të qarta

për njohjen e AAM.

Ka kritere të qarta mbi

vlerësimin e AAM, si dhe të

elementeve që do të

përfshihen në kosto.Ka të

mirëpercaktuara normat e

amortizimit. Lejon kryerjen

e testeve për rivleresimet e

AAM

Nuk ka përkufizime apo procedura

për njohjen e AAM. Njohja e AAM

bëhet mbi bazën e fatures tatimore.

Ka norma dhe metoda të amortizimit

të ndryshme nga SKK dhe çdo

tejkalim është shpenzim i panjohur.

Nuk i njeh shpenzimet e

zhvlerësimit të AAM.

Aktive Afatgjata

Jomaterial

Ka përkufizime të qarta

për njohjen e AAJM.

Ka kritere të qarta mbi

vlerësimin e AAJM, si dhe

të shpenzimeve që do të

perfshihen në kosto apo si

shpenzime të periudhës

ushtrimore.

Ka të mirëpërcaktuara

normat e amortizimit.

Nuk ka përkufizime të qarta për

njohjen e AAJM.

Shpenzimet e nisjes nuk i njeh si

shpenzime të periudhës

ushtrimore.

Ka të mirëpercaktuara normat e

amortizimit dhe çdo tejkalim nuk

është shpenzim i njohur.

Zhvlerësimi Ka përkufizim të qartë mbi

zhvlerësimin. Humbja nga

zhvlerësimi/ apo rimarrja e

saj njihen në pasqyrën e të

ardhurave dhe

shpenzimeve të periudhës.

Nuk e trajton këtë çështje dhe humbja

nga zhvlerësimi nuk njihet si

shpenzim i periudhës.

Nisur nga perspektiva e integrimit të vendit tonë, globalizimit të ekonomisë dhe

internacionalizimit të kapitalit, do të sugjeronim që në këtë rast parimet dhe

rregullat tatimore të vazhdojnë të përafrohen me ato çka rekomandon standardi

kombëtar dhe ai ndërkombëtar për çështjet ku evidentohen këto dallime. Ky

përafrim qëndrimesh dhe trajtimesh mendohet se nuk do të krijojë probleme dhe

diferenca ndërmjet dy raportimeve. Kjo do të kishte efekt që njësitë ekonomike

të mos i përgatisin pasqyrat financiare duke u orientuar nga rregullat tatimore, por

si një kusht për evidentimin dhe paraqitjen e pamjes së vërtetë dhe të sinqertë të

aktivitetit të zhvilluar.

2.5 Vlerësimi dhe optimizimi i portofolit të aktiveve

2.5.1 Menaxhimi i aktiveve

Baza e cdo investimi është dëshira për të arritur një fitim pozitiv, pra investitori i

aktiveve duhet të ndërmarrë një nivel të përcaktuar risku për të arritur fitimin e

dëshiruar. Pikënisja për vlerësimin e aktiveve dhe portofolit të aktiveve është

53

llogaritja e dy parametrave bazë: risku dhe kthimi (Malaj. V, 2013). Analiza vijon

me përshkrimin e rrugëve të vlerësimit të titujve individual nga tregu si: Modeli i

Flukseve Monetare të Skontuara dhe Modeli CAPM.

Harry Markowitz në vitin 1952 ishte i pari që propozoi një metodë sasiore për

zgjedhjen e portofolit, me anë të luhatshërisë së aktiveve dhe korelacioneve midis

tyre. Markowitz fitoi cmimin Nobël në Shkencat Ekonomike në vitin 1990 për

Teorinë e Portofolit Modern. Në vitin 1963 W. Sharpe, J.Lintner dhe J.Mossin

zhvilluan në mënyrë të pavarur një model për caktimin e cmimit të aktiveve, të

quajtur Capital Asset Princing Model (CAPM). Numri i parametrave në këtë

model ishte më i vogël, i krahasuar me Teorinë e Portofolit Modern të Markowitz-

it, duke e bërë më praktik shpërndarjen e aktiveve.

Objektivi i menaxherit të portofolit është gjenerimi i flukseve monetare të përafërta

me pritjet e cdo klienti, pra lidhja midis riskut dhe kthimit në një periudhë të

caktuar kohore. Një kontratë e menaxhimit të portofolit duhet të marrë në

konsideratë të gjithë faktorët e rëndësishëm për klientin, të cilët lidhen me riskun,

kthimin dhe shpërndarjen e flukseve monetare në kohë. Në gjithë universin e

investimeve menaxherët zgjedhin portofole që përformojnë mirë në periudha

afatmesme dhe afatshkurtër, nëpërmjet analizës së bilanceve financiare, leximit të

raporteve të analistëve, vlerësimit të produkteve dhe tregjeve. Menaxherët nuk

mund të informohen në cdo kohë për cdo aktiv të mundshëm të universit.

2.5.2 Normat e kthimit

Në pjesën më të madhe të studimeve në fushën e financës, analizohen normat e

kthimit në vend të çmimeve të aktiveve. Arsyet kryesore janë dy: në radhë të parë,

për shumë investitorë, kthimi i një aktivi është një informacion i plotë mbi

mundësitë për investim (Malaj. V, 2013). Në radhë të dytë, seritë e normave të

kthimit janë më të lehta për t’u menaxhuar se seritë e çmimeve, për shkak të

vetive të tyre interesante statistikore.

Kthimet e portofolit

Kthimi i thjeshtë neto i një portofoli të përbërë nga N aktive është një mesatare e

ponderuar e kthimeve të thjeshtë neto të aseteve, ku pesha për secilin prej tyre

është përqindja e vlerës të portofolit përkatës të investuar.

54

2.5.3 Risku i aktiveve

Risku është pasiguria ose mungesa e informacionit të plotë. Po japim disa

përkufizime të riskut nga studiues të ndryshëm:

Risku kuptohet si:

− Gjendje e pasigurtë

− Mundësia që të lëndohemi nga një skenar i së ardhmes

− Një ngjarje specifike jo e mirë ose një pasojë e saj

− Pasiguri e vlerësueshme

− Ndryshim i mundshëm i të ardhurave

− Devijim nga vlera e pritur

Gërma kineze që i korrespondon riskut është një kombinim i gërmës

korresponduese të rrezikut dhe asaj të mundësisë (shansit). Kjo është mënyra më e

mirë për të përkufizuar riskun, veçanërisht në fushën e investimeve. Risku në

fushën e investimeve është sinonim i ndryshimeve të kthimit të aktiveve, të cilët

mund të jenë pozitiv ose negativ për investitorin. Çdo aktivitet, i cili paraqet

rrezik, shpesh ka një fitim për ta kompensuar atë, pra do të prisnim një lidhje

pozitive midis riskut dhe fitimit ose më saktë midis riskut dhe kthimit. Duke iu

përmbajtur përkufizimit që risku shpreh pasiguri rreth ngjarjeve specifike, është e

qartë që edhe pasiguria është burim mundësish (Malaj. V, 2013). Mungesa e

kthimeve është e barasvlershme me mungesën e riskut dhe në mënyrë të ngjashme,

pa ndërmarrë risk, ne nuk mund të arrijmë një kthim pozitiv.

Si mund të specifikojmë riskun nga ana sasiore? Ekzistojne tre faktorë, të cilët na

ndihmojnë në specifikimin e riskut. Faktori i parë është frekuenca: sa shpesh ndodh

një ngjarje e caktuar? Faktori i dytë është magnituda e ngjarjes: cilat do të jenë

pasojat më të mundshme dhe si mund të përshkruhen ato në terma sasiorë

financiarë? Faktori i tretë dhe i fundit është besueshmëria që kemi në vlerësimin e

riskut, e cila varet nga cilësia e informacionit të disponueshëm, pra sa të sigurtë

jemi rreth informacionit që kemi? Janë të dhënat të besueshme dhe a i kuptojmë

ne ato?

Frekuenca, magnituda dhe besueshmëria janë thelbësorë në analizën e riskut. Ne

jemi të interesuar të përcaktojmë çdo mundësi për fitim në çdo devijim nga vlera e

pritur. Dëshira për zbatimin e metodave të analizës së riskut në procesin e

menaxhimit të aseteve lind thjeshtë sepse nuk njohim me siguri ngjarjet që do të

ndodhin nesër apo vitin e ardhshëm (Malaj. V, 2013). Pra, duhet të jemi të

aftë të vlerësojmë dhe menaxhojmë riskun në procesin e menaxhimit të aseteve,

me anë të metodave në dispozicion. Me fjalë të tjera, ndoshta nuk jemi të aftë të

parashikojmë të ardhurat nga investimi ynë, por mund të jemi të aftë të njohim

55

natyrën e variabilitetit të këtyre të ardhurave. Shumë analistë i kushtojnë

vëmendje të veçantë kthimit të investimeve edhe pse në të vërtetë, ato janë vetëm

njëra anë e medaljes së vlerësimit të përformancës së një investimi. Shumë

shpesh, menaxherët e aseteve dhe klientët e tyre përqëndrohen vetëm në

vlerat e kthimit të investimeve, duke mos analizuar riskun e ndërmarrë për

arritjen e atyre kthimeve. Risku duhet të konsiderohet si një element i

padëshirueshëm, me të cilin individët duhet të jetojnë. Menaxherët e portofolëve

individualë nuk shqetësohen shumë për riskun sepse ata, përgjithësisht paguhen në

varësi të performancës së portofolit të tyre. Ata përqëndrohen më tepër në kthimet e

gjeneruara. Pra, me këtë skemë pagese nuk është i papritur fakti që

menaxherët individualë i kushtojnë pak vëmendje trade-off-it midis kthimit

potencial të portofolit dhe riskut potencial të tij. E parë nga perspektiva e

menaxhimit të aseteve, kjo është tepër e rrezikshme. Risku i ndërmarrë për të

përfituar kthimin përkatës është një faktor thelbësor, i cili duhet të vlerësohet me

kujdes. Natyrisht, në fund të fundit, përfitimi i kthimitt është arsyeja kryesore që

njerëzit investojnë. Nëse nuk do të kishte kthime pozitive, njerëzit nuk do të

investonin. Në mënyrë që të arrijmë kthime pozitive me probabilitet të lartë,

investitorët duhet të menaxhojnë riskun njësoj si kthimet. Një seri kohore

kthimesh, e cila devijon shumë nga vlera e saj e pritur është më tërheqëse për një

investitor, sesa një seri, e cila devijon më pak.

Shumë menaxherë zbatojnë në analizën e tyre teknika të bazuara në mesatare dhe

variancë, duke konsideruar riskun dhe kthimin si dy elementë të pandashëm. Është

vitale për menaxherët e portofolit të kuptojnë dinamikën e riskut për portofolët e

tyre. Nëse ata nuk e konsiderojnë këtë element, do të humbin kontrollin e

flukseve monetarë të gjeneruara nga portofoli, duke mos u shërbyer siç duhet

klientëve të tyre. Risku i portofolit është shumë më i komplikuar për t’u

menaxhuar sesa risku i një aseti të vetëm (Malaj. V, 2013). Menaxhimi i këtij

risku është një komponent vital i menaxhimit të portofolit dhe shkakton rrezik ose

mundësi për të fituar çdo ditë. Ajo që nevojitet si fillim është një vlerësim sasior i

riskut ose i variabilitetit të kthimit të investimit.

Në rastin e një aseti të vetëm, risku financiar vlerësohet me anë të variancës së

kthimeve të asetit. Kjo korrespondon me një nga përkufizimet e shprehura më

sipër: risku është devijim nga vlera e pritur. Ne jemi të interesuar për variacionin e

kthimeve të asetit në kohë, pra aplikojmë një formulë që lidh çdo vëzhgim me

mesataren e gjithë kampionit.

2.5.4 Varianca dhe luhatshmëria

Varianca është një matës i thjeshtë i variacionit rreth mesatares. Mund të

konsiderohet gjithashtu një vlerësim i shpërndarjes të një grupi të dhënash rreth

vlerës së tyre mesatare (Malaj. V, 2013). Në mënyrë alternative, ajo mund të

përkufizohet si mesatarja aritmetike e devijimeve nga mesatarja në katror. Për të

56

llogaritur variancën, duhet të gjejmë fillimisht mesataren e rendimenteve të

asetit për T vëzhgime (periudha kohore).

2.5.5 Beta si një vlerësues i riskut të asetit

Ne vlerësojmë përgjithësisht, riskun në rastin e një portofoli asetesh. Përkufizojmë

këtu Beta-n (β), vlerësuesin relativ të riskut:

Cov (rA,rM)

βA= ——————

Var (rM)

Beta jepet si kovarianca e rendimentit të asetit me rendimentin e tregut, pjesëtuar

me variancën e asetit. Me fjalë të tjera, Beta tregon lidhjen midis ecurisë të asetit

dhe asaj të tregut, në raport me magnitudën e variacionit të rendimenteve të

tregut. Kovarianca e një aseti me tregun është e ngjashme me variancën e

rendimentit të një aseti. Varianca e rendimentit të asetit A mund të shkruhet si:

1 T 1 T _

Var = ——Σ (rA,t – rA)2 = —— Σ (rA,t – rA) (rA,t – _rA),

T-1 t-1 T-1 t−1

Kovarianca e rendimentit të asetit me rendimentin e tregut vlerëson shumën e

prodhimit të devijimeve të rendimenteve të asetit me tregun nga mesataret

përkatëse. Kovarianca e asetit me tregun jepet si:

1 T _ _

Cov(rA,rM) = —— Σ (rA,t – rA) (rM,t – rM),

T-1 t-1

Ky ekuacion na tregon se sa më afër të jenë rendimentet me mesataret e tyre, aq

më të ulta janë devijimet nga vlerat e pritura dhe aq më e ulët është kovarianca. Në

mënyrë të ngjashme, devijime të mëdha nga mesataret bëjnë që vlera e

kovariancës midis rendimenteve të jetë e lartë. Vërejmë se kovarianca e

rendimenteve të një aseti me vetveten është e barabartë me variancën e tij.

Formalisht kemi:

1 T _ _

Cov(rA,rA ) = —— Σ (rA,t – rA) (rA,t – rA)= Var (rA)

T-1 t-1

Beta tregon riskun e një aseti në lidhje me riskun e tregut pasi ajo vlerëson

57

kovariancën e asetit A me tregun, në raport me variancën e kthimit të tregut.

Tregu nuk specifikohet këtu, por zakonisht merret indeksi i bursës përkatëse ose

indeksi botëror, në varësi të rastit në studim. Ne mund të quajmë Beta-n një vlerësim

të standardizuar të kovariancës, ku faktori standardizues është varianca e tregut.

Vërejmë se, nëse kovarianca e një aseti me tregun është e barabartë me variancën

e tregut, atëherë Beta është e barabartë me 1. Pra, nëse Beta është më e madhe se 1,

aseti do të lëvizë mesatarisht më shumë se tregu atë ditë (periudhë kohore). Nëse

Beta është 1,10 dhe tregu rritet me 10%, presim që aseti A të rritet me 11%. Në rast

rënie të tregut, do të prisnim që aseti A të bjerë më shumë se tregu. Në mënyrë të

ngjashme, nëse Beta është më e vogël se 1, presim që aseti A të lëvizë më pak se tregu.

Nga përkufizimi, Beta e tregut është e barabartë me 1, duke qenë se kovarianca e

një aseti me vetveten është e barabartë me variancën e tij (Malaj. V, 2013). Pra,

kovarianca e tregut me vetveten është e barabartë me variancën e tregut, e cila

pjesëtohet me vetveten dhe raporti është i barabartë me 1. Nga ky fakt arrijmë në një

përfundim të rëndësishëm: duke shtuar një numër të madh asetesh në një portofol,

mund të përfitojmë nga reduktimi i riskut total të portofolit. Përfshirja e të

gjithë aseteve të disponueshëm në portofolin tonë do të eliminonte riskun

sistematik, riskun e tregut. Kjo mund të bëhet teorikisht pa ndonjë kosto, pra i vetmi

risk që përballemi është ai josistematik, duke qenë se është i vetmi risk i mbetur, pas

atij sistematik.

2.6 Vlerësimi i Aktiveve

2.6.1 Skontimi

Vlerësimi i riskut dhe kthimit të aktiveve është baza e shpërndarjes sasiore të

aktiveve dhe menaxhimit të riskut të portofolit. Mund ti llogarisim këta parametra

me anë të çmimeve të vëzhguara. Këta çmime japin informacion mbi vlerën e

aktivit, bazuar në metodat e vlerësimit dhe në pritjet e analistëve individualë. Pra,

për të vazhduar, ne duhet të kuptojmë mënyrën e vlerësimit të titujve individualë

nga tregu.

Baza për shumicën e teknikave të vlerësimit është skontimi i një fluksi pagesash të

ardhshme në kohën e tashme. Konsiderojmë një shembull të thjeshtë: nëse një

individ investon 100 euro me një normë interesi jo-riskioze 2%, atëhere ai do të

tërheqë në fund të vitit 102 euro. Ky investim nuk do të përmbante asnjë lloj risku

dhe do të ishte I pakonceptueshëm nga ekonomistët. Kjo do të thotë se 100 euro do

të vlejnë më pak pas një viti, se çvlejnë sot. Kjo shumë do të skontohet me normën

2%, pra 100 euro pas 1 viti vlejnë 98,04 euro (1/1,02 x 100).Në vlerësimin e

titujve, qofshin ata aksione, obligacione apo aktive të tjerë, kryhet skontimi i

flukseve të ardhshëm monetarë (Malaj. V, 2013). Në rastin e obligacioneve, kemi

58

pagesat e rregullta të interesave, si dhe pagesën përfundimtare të principalit. Për sa

i përket aksioneve,investitorët duhet të përqëndrohen në flukset monetarë të

kompanisë, për të studiuar rritjen e vlerës të asetit në kohë. Formula e përgjithshme

për skontimin e flukseve monetarë me anë të normës së interesit të përbërë i, për N

periudha, jepet si më poshtë:

FCF1 FCF2 FCF3 FCF4 FCFn FCF N N FCFn

NPV = —― + ―― + ―― + ―― +····+ ―― +···· + —― = Σ —―

(1+r)1 (1+r)2 (1+r)3 (1+r)4 (1+r)n (1+r)N n-1 (1+r)n

NPV është vlera e tanishme e flukseve të ardhshëm monetarë. Në ekuacionin e

mësipë

-rm, supozojmë për thjeshtësi, një normë interesi jo-riskioze. Kjo nuk është e

vërtetë në praktikë, pasi struktura e normave të interesit është e ndryshueshme me

kohën, pra për çdo fluks monetar,duhet të caktojmë normën përkatëse të interesit.

Shpesh, struktura e normave të interesit përbëhet nga një numër obligacionesh me

maturitete të ndryshme. Një nga pikat e forta të analizës së flukseve të ardhshëm

monetarë është mundësia për të marrë në konsideratë kohën dhe secilën prej

pagesave të aktivit. Kjo metodë mund të aplikohet në një sërë investimesh të

ndryshme, të cilat përfshijnë aksionet, obligacionet dhe pasuritë e patundshme.

Norma e kthimit, e cila reflekton vlerën monetare të parasë, rregullohet në bazë të

riskut që paraqet investimi (Malaj. V, 2013) .

2.6.2 Përcaktimi i normës së skontimit

Skontimi i flukseve të ardhshëm monetarë me një Normë të përshtatshme interesi

është thelbësore. Siç mund të provohet, ndryshime relativisht të vogla të normës së

interesit mund të kenë impakt të madh në vlerën e tanishme të flukseve monetarë.

Shumica e këtyre flukseve përmbajnë risk, pra skontimi me një normë interesi jo -

riskioze do të ishte i pasaktë, veçanërisht për kompanitë. Norma e interesit duhet të

reflektojë riskun e financimit të aktiviteteve të kompanisë.

Miles, James, Ezzell,dhe John (1980) përkufizojnë normën WACC (weighted

average cost of capital), të llogaritur si një mesatare e ponderuar e kostove të

kompanisë. Konsiderojmë një kompani, e cila kërkon të financojë një projekt të ri

investimi. Kompania planifikon të financojë 45 % të projektit me anë të

obligacioneve dhe 55% me anë të emetimit të aksioneve të reja. Blerësit e bondeve

të kompanisë kërkojnë një normë fitimi prej 8%, ndërsa poseduesit e aksioneve

kërkojnë një normë prej 14% për të hyrë në skemën e financimit. WACC-ja e

kërkuar për financimin e këtij projekti do të jetë:

WACC = 0,45 x 8% + 0,55 x 14% = 11,3%.

59

Norma e duhur për skontimin e flukseve të ardhshëm monetarë të kompanisë është

11,3%. Mund të konkludojmë se për një kompani të financuar vetëm nga titujt dhe

borxhi, përkufizimi i përgjithshëm për WACC-në do të jetë si më poshtë.

WACC = wE · kE + wD ·kD (1-t)

ku wE është pesha e titujve në strukturën e kapitalit të kompanisë ,kE është kostoja

e kapitalit aksionar, wD është pesha e borxhit në strukturën e kapitalit, kD është

kostoja e borxhit dhe t është norma e taksës marxhinale. Ne përdorim normën e

taksës marxhinale, sepse kemi të bëjmë me financim të ri. Termi i kostos së

borxhit do të jetë dhe norma e dhënies së huasë nga kompania, ndërsa kostoja e

titujve të kompanisë mund të përcaktohet me anë të disa metodave, si për

shembull,‘Capital Asset Pricing Model’. Zakonisht, borxhi dhe aktivet e

kompanisë ndahen në nën-përbërës, secili me koston e vetë të kapitalit për të patur

një tablo sa më të qartë të kostos aktuale të kapitalit të kompanisë. Për shembull,

aksionet mund të ndahen në të zakonshëm dhe të preferuar . Kur skontojmë flukset

me anë të WACC-së, ne jemi duke testuar nëse flukset monetarë të pritur janë të

mjaftueshme për mbulimin e investimit fillestar, kontribut i sponsorëve të

kompanisë. Në se vlera e tanishme neto (NPV-net present value ) e një investimi të

ri është e barabartë me zero, atëherë investitorët thjeshtë do të mbulonin

shpenzimet e tyre fillestare, asgjë më tepër. Çdo vlerë e NPV-së më e madhe se

zero tregon se kontribuesit e kapitalit kanë interes në ndërmarrjen e investimit

përkatës, pasi fitimi është pozitiv. Principi i vërtetuar më sipër është i vlefshëm për

çdo lloj investimi dhe mund të ndihmojë analistët financiarë të përcaktojnë fitimin

e një skeme investimi (Malaj. V, 2013). Një kompani mund të krahasohet me një

portofol investimesh, pra nëse skontojmë dhe mbledhim gjithë projektet e

mundshme të investimit,do të gjenim vlerën e kompanisë.

2.6.3 Modeli i flukseve monetarë të skontuar (DCF)

Baza e përdorimit të modelit të flukseve monetarë të skontuar është përcaktimi i

saktë i flukseve monetarë të gjeneruar nga aseti në fjalë. Ky problem nuk ekziston

në rastin e obligacioneve, pasi pagesat e tyre janë të njohura dhe kërkohet vetëm

përcaktimi i normës së interesit. Për aksionet problemi nuk është i thjeshtë . Në

rastin më të mire, ne do të dëshironim të njihnim fluksin e pagesave për çdo vit

deri në infinit dhe më pas të gjenim vlerën e tanishme të këtyre flukseve, për

identifikimin e vlerës së kompanisë (Malaj. V, 2013). Natyrisht, kjo është e

pamundur në praktikë, pra ne përcaktojmë një vlerë të përafërt.

Hapi i parë – ka të bëjë me përcaktimin e fluksit monetar. Pothuajse të gjitha

metodat e përdorura bazohen në bilancin e kompanive. Dy më të rëndësishmet janë

60

metoda direkte dhe metoda indirekte. Përdorimi i metodës direkte nënkupton

ndarjen e aktivitetit financiar të kompanisë në tre pjesë :

Aktivitetet operative

Aktivitetet e investimit

Aktivitetet e financimit

Për secilën prej pikave të mësipërme, përcaktojmë një fluks monetar të veçantë,

duke i mbledhur më pas, për të identifikuar fluksin monetar total të kompanisë.

2.6.4 Modeli CAPM (Capital Asset Pricing Model)

Modeli i Skontimit të Flukseve Monetarë bazohet në parashikimin eksplicit të

mijëra karakteristikave potenciale të kompanisë, shumë prej tyre me natyrë

subjektive. Puna me këto modele kërkon një numër të madh resursesh, të cilat

mund të jenë të vështira për t’u lokalizuar,veçanërisht kur kemi të bëjmë me

portofolë të aksioneve ekzistues dhe të aksioneve potencialë për t’u përfshirë.

Ashtu si menaxherët e aseteve, ne dëshirojmë një metodë të qëndrueshme të

përcaktimit të çmimit, e cila mund të aplikohet në çdo lloj aseti, pavarësisht

natyrës së aktivitetit që ai përfaqëson. Në vitin 1963, William Sharpe, John Lintner

dhe Jan Mossin zhvilluan, në mënyrë të pavarur, një model për përcaktimin e

çmimit të aseteve, të quajtur Capital Asset Pricing Model (CAPM).Në këtë model

kthimi i një aseti përshkruhet totalisht prej kombinimit të kthimit të tregut me atë

të aktivit. Ideja është që investitorët kompensohen për riskun e nevojshëm, por jo

për riskun e panevojshëm (Malaj. V, 2013). Risku I nevojshëm është risku i lidhur

me tregun (risku sistematik ), ndërsa risku I panevojshëm është i lidhur me

aktivitetin specifik (risku jo sistematik ). Modeli CAPM shpreh një relacion linear

midis kthimit të asetit dhe kthimit të tregut, pra kthimet e aktiveve mund të

shpjegohen nga një faktor i vetëm, kthimi i tregut. Ne kemi përkufizuar tashmë

Beta-n e aktivit si një vlerësues të riskut. Në teorinë e portofolit ne jemi të

interesuar vetëm për riskun sistematik, sepse risku jo sistematik mund të

reduktohet ose eliminohet me anë të diversifikimit të portofolit, duke shtuar aktive

të tjerë. Më poshtë kemi paraqitur modelin CAPM për aktivin A, ku i vetmi

variabël shpjegues është kthimi i tregut.

rA,n = αn + βA,n ·rM,n + εn,

ku; rA,n, është rendimenti i aktivit A në kohën n, αn,(alfa) është termi konstant i

relacionit linear midis kthimit të tregut dhe kthimit të aktivit, rM,n, është rendimenti

i tregut në kohën n, βA,n,(beta) është pjerrësia e relacionit linear në kohën n dhe εn,

është termi i gabimit.

Varianca e kthimit të aktivit A është:

61

Var(rA,n) = Var (αn + βA,n ·rM,n + εn) = Var (αn) + Var( βA,n ·rM,n r)+ Var(εn,)

Duke qenë se varianca e një termi konstant është zero, kemi:

Var(rA,n)= Var( βA,n ·rM,n r)+ Var(εn,)

Shprehja e mësipërme tregon se risku i një aktivi mund të klasifikohet në risk

sistematik (i lidhur me tregun) dhe risk jo sistematik (risk i mbetjeve ose risk

specifik i aktivit). Pra, kemi:

Var(rA,n) = Risk sistematik + Risk jo sistematik

Risku i lidhur me tregun (sistematik) është i pashmangshëm dhe duhet të

ndërmerret nga të gjithë investitorët. Risku që nuk lidhet me tregun (risku i

mbetjeve) mund të eliminohet me anë të diversifikimit dhe si pasojë, është i

fiksuar nga vetë investitorët, të cilët presin një fitim më të madh. Një aset jo-

riskioz na garanton një normë rendimenti jo-riskioze, ndërsa një aset riskioz na

garanton një normë rendimenti jo-riskioze plus një çmim për riskun, të shkaktuar

nga një sasi risku sistematik (jo të diversifikueshëm). Siç e përmendëm më sipër,

vija e drejtë që paraqet relacionin linear midis rendimentit të asetit xr dhe

kovariancës së tij, quhet Kurba e Tregut të Titujve (Security Market Line-SML), e

ilustruar në figurën e mëposhtme.

Grafiku 2. 2 Kurba e Tregut të Titujve (SML)

Një aset me kovariancë të lartë me tregun, pra me një nivel të lartë të riskut

sistematik, duhet të ofrojë një rendiment më të lartë, për të qenë tërheqës për

investitorët. Sipas ekuacionit CAPM, rendimenti i asetit është proporcional me

riskun e lidhur me tregun (të vlerësuar nga beta) dhe rendimentet e mbetjeve

62

janë të barabartë me zero. Për shkak të supozimit fillestar të vetëm një variabli

shpjegues, vërejmë përgjithësisht një luhatje të madhe në vlerat e parametrave të

modelit.

Një problem tjetër lidhet me zgjedhjen e tregut për vlerësimin e ekuacionit, duke

qenë se nuk ka asnjë rregull preçiz për të bërë këtë. Një zgjidhje inteligjente do të

ishte zgjedhja e indeksit përfaqësues ku aseti bën pjesë. Zakonisht, R katrori i

këtyre vlerësimeve është i ulët, nën 50% (Malaj. V, 2013). Kjo fuqi e ulët

shpjeguese është e pritur, pasi modeli është një faktorial dhe nuk mund të ‘kapë’ gjithë

variacionin e kthimeve të aseteve. Nëse dëshirojmë të vlerësojmë një aset me saktësi

më të madhe, ne duhet të vlerësojmë një model me një numër më të madh faktorësh.

63

KAPITULLI III

METODOLOGJIA DHE INSTRUMENTAT E

PËRDORURA

3.1 Metodologjia

Për realizimin e punimit të Doktoraturës, vend të vecantë ka pasur metodologjia e

përdorur si bazament i sigurtë dhe orientim i qartë në fazën e konceptimit,

përpunimit metodologjik dhe punës empirike të cështjeve që përmbledh ky punim.

Punimi është realizuar në tre faza:

Faza e parë: zgjedhja e literaturës

Kjo fazë konsiston në rishikimin e literaturës në lidhje me objektin e studimit. Ai

përfshin studimin e librave, artikujve, kumtesave të konferencave kombëtare dhe

ndërkombëtare, etj.Për konceptimin e këtij punimi u shfrytëzuan një sërë

shkrimesh nga fusha e kërkimit duke bërë paraprakisht një përzgjedhje të tyre. Në

këtë proces janë klasifikuar ato më të përshtatëshmet.

Mbi këtë bazë, u parashtruan dhe u formuluan një sërë cështjesh që lidhen me

studimin. Literatura e zgjedhur më ndihmoi edhe në konturimin e përmbajtjes, të

mjaft koncepteve të nevojshme që u përfshinë në punim.Gjithashtu ajo më ndihmoi

edhe për të evidentuar teoritë.

Qëllimi i përzgjedhjes së literaturës bashkëkohore ishte përcaktimi i mirë i fushës

së studimit, gjenerimi i pyetjeve kërkimore, evidentimi i asaj cka është arritur dhe

cfarë mbetet për tu arritur nëpërmjet thellimit të njohjes.

Zgjedhja e literaturës është shtrirë mbi një numër relativisht të konsiderueshëm

autorësh të huaj si dhe informacioneve vendase, duke marrë në konsideratë natyrën

e centralizuar të vendit tonë para viteve ´90. Punimet mbi këtë temë, pjesë apo

aspekte të vecanta të saj, patën vlerën dhe rëndësinë e tyre si burime reference.

Nga këto punime u përftuan mjaft nga burimet e informacionit të përdorur. Në

aspektin e brendshëm u përdorën mjaft burime të brendshme primare dhe

sekondare.Studime në lidhje me vështirësinë e zbatimit të standardeve kombëtare

të kontabilitetit në Shqipëri nuk ka. E vetmja studiuse në këtë fushë është Mirela

Ujkani, 2013 me temë “Zbatimi i Standardeve Kombëtare të Kontabilitetit,

Raportimi Financiar dhe Tatimor”,nga ana formale dhe të gjithë setin e

64

standardeve. Bazuar në këto burime dhe dëshirën për të kontribuar në zbatimin e

mëtejshëm të standardeve kombëtare të kontabilitetit numër ‘5 dhe 15’ jam

munduar të paraqes qëllimin dhe objektivat e mësipërme të këtij punimi.

Faza e dytë: Mbledhja e të dhënave

Mbledhja e të dhënave përfshin grumbullimin e të dhënave nga kompanitë vendase

që ushtrojnë aktivitetin ekonomik kryesisht në rajonin e Durrësit nëpërmjet

pyetsorit, web siteve, INSTAT dhe intervistave.

Pyetësori u shpërnda nëpërmjet email-ve dhe kontakteve të drejtëpërdrejta, gjatë

periudhës Korrik - Gusht 2013 pranë shoqatave të kontabilistëve, ekspertëve

kontabël të autorizuar, pranë njësive ekonomike në rajonin Durrës.

Struktura e pyetësorit është hartuar për të vlerësuar faktorët që ndikojnë në

vështirësinë e zbatimit të SKK- ve numër ‘5 dhe 15’, efektet në lidhje me

raportimin financiar për qëllime fiskale, si dhe vlerësimin dhe njohjen e

mëpasshme të aktiveve afagjata.Pyetsori shërben për të marrë informacion të

pergjithshëm për njësinë ekonomike dhe mjedisin e saj, për të evidentuar në

mënyrë të përgjithshme shkallën e njohjes dhe zbatimit të Standardeve Kombëtare

të Kontabilitetit numër ‘5 dhe 15’.

Faza e tretë: Analiza e të dhënave

Punimi nis me trajtimin teorik të zbatimit të zbatimit të standardeve të

kontabilitetit numër ‘5 dhe 15’, për të vazhduar më tej me analizën empirike të

faktorëve që ndikojnë në zbatimin e standardeve nëpërmjet përdorimit të modeleve

ekonometrike.

Hipotezës së ngritur, i jepet përgjigje duke përdorur modelet teorike dhe

përpunimin statistikor të të dhënave me programin SPSS. Si variabël i varur (Y) i

zbatimit të standardeve është përdorur vështirësia e zbatimit të standardeve, ndërsa

variablat shpjegues janë të ndryshëm sipas modeleve të zbatuara. Në testimin e

shkallës së përshtatjes së modeleve, sa të mirë janë ato në shpjegimin e lidhjes

ndërmjet variablave të përdorura në model, është përdorur testi statistikor Chi

Square,testi statistikor i Fisherit (F-testi), t-testi i studentit. Ndërsa për të analizuar

Teorinë Moderne të Portofolit të Aktiveve, është përdorur Modeli i rivlerësimit të

aktiveve me Koston e Amortizueshme, Modelin e Skontimit të Flukseve Monetare

(DCF), Modelin e cmimit të Kapitalit (WACC), Modelin e rritjes.

3.2 Zgjedhja e kampionit dhe përpunimi i të dhënave

Para se të analizohen hipotezat dhe pyetjet e realizuara, fillimisht do të

paraqitet një përshkrim i shkurtër i strukturës së karakteristikave të target-grupit

për pyetësorin.

65

Në bazë të kërkimit shkencorë dhe ekonometrik që ne ndërmorëm për të vërtetuar

metodologjinë e zbatimit të Standardeve Kontabël Kombëtar numër ‘5 dhe 15’ për

aktivet afatgjata, përzgjodha:

Pyetjet e anketimit janë në pyetësorin në pjesën e apendiksit të disertacionit.

Pytjet janë plotësuar në mënyrë të pavarur nga kontabilistët e miratuar, punonjësit

e departamenit të kontabilitetit dhe financës të bizneseve të përzgjedhura nëpërmjet

intervistave të drejtëpërdrejtë me hartuesit e pasqyrave financiare.

Përzgjedhja e bizneseve (kampioni) për studimin në fjalë nuk ka qenë krejtësisht

rastësorë. Për të është marrë parasyshë edhe një trajtim i përgjithsuar i sektorëve

ekonomik në Shqipëri, nga ku janë marrë në anketim kompani të sektorëve të

ndryshëm të ekonomisë në vend.

Analiza konsiston në përpunimin e të dhënave të përgjithëshme të pyetsorit. Kjo

është një analizë e thjeshtë e hartuar përmes ndërtimit të grafikëve dhe

interpretimit të tyre. Kjo analizë shërben për të bërë një panoramë të qartë të

zbatimit të standardeve në Shqipëri.

Grafiku 2. 3 Përgjigjet e anketimit të shprehura në përqindje (%) janë si më

poshtë13:

13 Marzhi i gabimit është në masën e 5 %.

Popullimi: Të gjithë bizneset që veprojnë në territorin e rajonit Durrës.

Kampioni: Njëqind (100) biznese të ndryshme nga sektorë të ndryshëm të ekonomisë.

66

Burimi: Analiza e autores

Pyetja 1

A 8%

B 63%

C 29%

Pyetja 1/1

Po 36%

Jo 64%

Pyetja 2

A 73%

B 9.5%

C 12%

D 5.2%

E 0%

Pyetja 3

A 98%

B 7%

C 12%

D 2%

Pyetja 4

Po 19%

Jo 81%

Pyetja 5

A 96%

B 2%

C 6%

Pyetja 6

Po 15%

Jo 85%

Pyetja 7

Po 41%

Jo 59%

Pyetja 8

A 6%

B 90%

C 4%

Pyetja 8/1

A 75%

B 25%

Pyetja 9

A 66%

B 34 %

Pyetja 10

Po 78%

Jo 22%

Pyetja 11

Po 64%

Jo 36%

Pyetja 12

A 89%

B 11%

Pyetja 13

A 11%

B 89%

Pyetja 14

A 72%

B 28%

Pyetja 15

Po 93%

Jo 7%

67

Eksperienca ime në fushën akademike dhe në fushën e zbatimit të standardeve të

kontabilitetit dhe të raportimit financiar më ndihmuan të kuptoj nevojën që ka

aktualisht për të analizuar situatën dhe për të evidentuar problemet e zbatimit të

standardeve kontabël numër ‘5 dhe 15’në Shqipëri dhe të dhënies së

rekomandimeve të nevojshme organeve kompetente dhe palëve të interesuara për

ndërmarrjen e hapave të duhura në këtë drejtim.

Struktura e pyetësorit përmban 15 pyetje të dallueshme qartë dhe që përmbush

objektivat e synuara. Në pyetësorin e drejtuar njësive ekonomike përfshihen

pyetje të tilla q ë lidhen me standardin e përdorur, vështirësinë e zbatimit të

standardeve, vlerësimi i aktiveve, njohja e akt iveve, rivlerësimi në plus dhe

minisvlerë, objektivi i amortizimit, burimet e sigurimit të aktiveve, njohja e

amortizimit të llogaritur, niveli i njohurive, ndryshimi i strukturës së zërave të

bilancit, etj,.. Këto pyetje u panë të arsyshme për të marrë informacion, të cilat

shërbyen më pas për vërtetimin e hipotezave të sipër përmendura dhe konkretisht;

Tabela 3. 1 Pyetjet lidhur me Hipotezën “Zbatimi i standardeve numër ‘5 dhe 15’

Lloji i

pyetës.&

numri i

pyetjes

Përshkrimi i pyetjes

Matja

Pyetja 1 Cilin standard përdorni?

Shkalla Likert 5nivele

Pyetja 1/1

A keni patur vështirësi në zbatimin e standardit? Shkalla Likert 5 nivele

Pyetja 2 Vlerësimi I aktiveve bëhet me? Shkalla Likert 5 nivele

Pyetja 3 Rivlerësimi bëhet?

Shkalla Likert 5 nivele

Pyetja 4 Ndryshimi I paraqitjes së zërave të bilancit? Shkalla Likert 5 nivele

Pyetja 5 Ndryshimit pozitiv të zërave të bilancit? Shkalla Likert 5 nivele

Pyetja 6 Njohja e aktiveve? Shkalla Likert 5 nivele Pyetja 7 Aplikimi I vlerës neto? Shkalla Likert 5 nivele Pyetja 8 Vlera kontabël neto më të lartë? Shkalla Likert 5 nivele

Pyetja 9 Vlerës kontabël më të vogël? Shkalla Likert 5 nivele

Pyetja 10 Shprehjes së amortizimit ? Shkalla Likert 5 nivele Pyetja 11 Objektivi I amortizimit ? Shkalla Likert 5 nivele Pyetja 12 Amortizimi I llogaritur ? Shkalla Likert 5 nivele Pyetja 13 Niveli I njohurive ? Shkalla Likert 5 nivele

Testimi i hipotezës u fokusua në; vështirësinë e zbatimit të standardit,

njohjen e aktiveve, rivlerësimin e aktiveve, njohjen e amortizimit, ndryshimin

e zërave të bilancit, nivelin e njohurive,vlerësimin e aktiveve,aplikimi i vlerës

neto.

Gjatë plotësimit të pyetësorit u strukturuan pyetjet 3 ,4 ,5, 8,10,

11,14,16,17 që lidhen me evidentimin e vlerësimit të aktiveve, b ërjes së

rivlerësimit, rënien dhe rritjen në vlerë të një aktivi, njohjen e aktiveve dhe

njohjen e amortizimit në pasqyrat financiare. Këto u përzgjodhën për arsye

68

sepse elementët “rënia në vlerë e aktiveve”, “njohja e aktiveve” gjykohen si

elementë kryesorë gjatë vlerësimit të aktiveve dhe vlerësimi i tyre lidhet edhe

me mungesën e një tregu aktiv në vendin tonë. Kurse elementi “njohja e

amortizimit” gjykohet si një element kryesor që lidhet me njohjen dhe

evidentimin e një zhvlerësimi të aktiveve si dhe me faktin se shpenzimet e

amortizimit mbi normat e fiskut janë shpenzime të pazbritshme për efekte të

llogaritjes së fitimit para tatimit mbi fitimin.

3.3 Burimi, mbledhja e të dhënave dhe testi i kontrollit

Pyetësori u shpërnda nëpërmjet emaile-ve dhe kontaktit të drejtëpërdrejtë, gjatë

periudhës Korrik - Dhjetor 2011, Janar 2012 pranë kontabilistëve, ekspertëve

kontabël të autorizuar pranë subjekteve në rajonin e Durrësit. Pyetësori ju

shpërnda 150 profesionistëve dhe u grumbulluan të dhënat nga 100 profesionistë

(pra 66.67 %).Duhet të theksohet se gjatë hartimit të pyetësorit që në fillimet e

ndërtimit të tij janë marrë vazhdimisht mendimet dhe sygjerimet e kolegëve

akademikë dhe profesionistë, të cilët ndihmuan në realizimin e tyre.

Duke u bazuar në qëllimin e kërkimit, objektivat e synuara dhe pyetjet e kërkimit

në fillim të këtij punimi, u pa e arsyeshme që të testohet hipoteza e mëposhtme:





Për të provuar hipotezën bazë do të testojmë nënhipotezat e mëposhtëme:

H0: Variablat si: VA, NPZ, NJA, AVN, TRRVA, TRVA, NJA, NNJ nuk ndikojnë

në vështirësinë e zbatimit të standardeve numër ‘5 dhe 15’

HA: Variablat si: VA, NPZ, NJA, AVN, TRRVA, TRVA, NJA, NNJ ndikojnë në

vështirësinë e zbatimit të standardeve numër ‘5d he 15’

3.4 NDËRTIMI I MODELIT DHE TESTIMI I TIJ

Në funksion të testimit të hipotezës që i vjen në ndihmë pyetjes bazë kërkimore

përdorim testin Chi square për të testuar correlacionin midis variablave, testin

statistikor të Fisherit (F-test) për të testuar rëndësinë e modelit, testin statistikor të

studentit (t-test) për të testuar rëndësinë e variablave vec e vec dhe analizën e

regresionit të shumëfishtë për ndërtimin e ekuacionit.

69

Shënojmë me Y variablin e varur (vështirësinë e zbatimit të standardeve) dhe me

X1, X2, X3, X4, X5, X6, X7, X8, variablat shpjegues ( vlerësimi i aktiveve, ndryshimi i

paraqitjes së zërave të bilancit, njohja e aktiveve, aplikimi i vlerës neto, teprica në

rritje e vlerës së aktiveve, teprica në rënie e vlerës së aktiveve, njohja e

amortizimit dhe niveli i njohurive. Janë marrë këta faktorë në shqyrtim pasi këto

janë faktorët më me peshë në problemet kryesore që ndikojnë në zbatimin e këtyre

standardeve.

Ekuacioni është:

Y = α+ β1 X1 + β2 X2 + β3 X3 + β4 X4 + β5 X5 + β6 X6 + β7 X7 + β8 X8

Parametri α (intercepti) tregon vlerën e variablit të shpjeguar Y kur vlerat e

variablave shpjegues jane 0.

Parametri β1 tregon efektin që 69itua variablin e shpjeguar 69ituate69 X1 p.sh nëse

β1>0 kjo tregon efektin që 69itua variablin e shpjeguar Y ndryshimi me 1 njesi në

variablin X1.Parametri β1 tregon efektin që 69itua variablin e shpjeguar 69ituate69

X1 p.sh nëse β1>0 kjo tregon që: ndërsa parametri β1 tregon efektin që 69itua

variablin e shpjeguar Y ndryshimi me 1 njësi në variablin X1. Psh.nëse β1= -0.5

kjo tregon që me rritjen me 1 njësi të variablit X1 ka ndikim me pakësim me 0.5 në

variablin X2.

Model Summary

Model R R Square Adjusted R Square Std. Error of the Estimate

1 .790a .624 .591 .309

a. Predictors: (Constant), niveli i njohurive,njohja e aktiveve, ndryshimi I paraqitjes zërave,teprica në rritje e

aktiveve,njohja e amortizimit,aplikimi I vlerës neto, vlerësimi i aktiveve, teprica në rënie e aktiveve

Nga tabela shohim R2 = 62.4 %. Kjo do të thotë se modeli shpjegon 62.4 % të Y.

Nga tabela ANOVA shohim që modeli në tërësi është i rëndësishëm. Testi i përdorur

është F-test (Fisheri). Meqenëse p-value=.000< α = 0.05, modeli është i rëndësishëm.

Rezultatet e arritura janë paraqitur në tabelën e mëposhtëme:

ANOVAa

Model Sum of

Squares

df Mean Square F Sig.

1

Regression 14.375 8 1.797 18.872 .000b

Residual 8.665 91 .095

Total 23.040 99

a. Dependent Variable: vështirësia e zbatimit të standardit

70

b. Predictors: (Constant), niveli i njohurive,njohja e aktiveve, ndryshimi I paraqitjes zërave,teprica në rritje e

aktiveve,njohja e amortizimit,aplikimi I vlerës neto, vlerësimi i aktiveve, teprica në rënie e aktiveve

F (8,91) = 18.872 krahasuar me vlerën kritike tregon që modeli është i rëndësishëm

statistikisht.

Coefficientsa

Model

Unstandardized

Coefficients

Standardized

Coefficients

T

Sig.

B Std. Error Beta

1

(Constant) .811 .564 1.437 .154

Vlerësimi i aktiveve .208 .079 .229 2.616 .010

Ndryshimi I paraq.zerave -.629 .116 -.468 -5.424 .000

Njohja e aktiveve .379 .122 .247 3.095 .003

Aplikimi I vleres neto .349 .096 .319 3.640 .000

Teprica rritje e aktiveve -.128 .093 -.111 -1.383 .170

Teprica rënie e aktiveve .471 .118 .471 3.984 .000

Njohja e amortizimit -.211 .113 -.138 -1.878 .064

Niveli I njohurive .369 .109 .349 3.400 .001


Nga tabela e koeficientëve ne shohim rëndësinë e këtyre variablave vec e vec.Nga

kjo tabelë duke përdorur testin statistikor studenti (t-test) ne shohim se:

Variabli X1(VA) me vlerë të p-value = 0.01 < α = 0.05 është i rëndësishëm,

variabli X2 (NPZ) me vlerë të p-value = 0.000 < α = 0.05 është i rëndësishëm,

variabli X3 (NJA) me vlerë të p-value = 0.003 < α = 0.05 është i rëndësishëm,

variabli X4 (AVN) me vlerë të p-value = 0.000 < α = 0.05 është i rëndësishëm,

variabli X5 (TRRVA) me vlerë të p-value = 0.170 > α = 0.05 është i

parëndësishëm, variabli X6 (TRVA) me vlerë të p-value = 0.000 < α = 0.05 është

i rëndësishëm, variabli X7 (NJAm) me vlerë të p-value = 0.064 > α = 0.05 është i

parëndësishëm, variabli X8 (NNJ) me vlerë të p-value = 0.001 < α = 0.05 është i

rëndësishëm

Ekuacioni që shpreh marrëdhënien midis variablave është:

Y = α+ β1X1 + β2X2+ β3X3+ β4X4+ β5X5+ β6X6+ β7X7+ β8 X8

Y = 0.154 const.+ 0.2 X1– 0.6 X2 + 0.4 X3+ 0.3 X4 - 0.1 X5 + 0.5 X6 – 0.2 X7 + 0.4 X8 ;

71

Vazhdojmë me analizën hap pas hapi duke hequr variablat që nuk janë të

rëndësishëm në model.(teprica në rritje e aktiveve, njohja e amortizimit)

Model Summary


1 .738a .545 .511 .348

a. Predictors: (Constant), niveli I njohurive, aplikimi I vlerës neto,ndryshimi I paraqitjes së zërave,njohja e

aktiveve,teprica në rënie e aktiveve,vlerësimi I aktiveve

Duke vazhduar analizën më tej nga tabela shohim se R2 = .545, që tregon se modeli e

shpjegon 54.5% të Y.

Nga tabela ANOVA shohim që modeli në tërësi është i rëndësishëm. Testi i përdorur

është F-test (Fisheri). Meqenëse p-value=.000< α = 0.05, modeli është i rëndësishëm.

Rezultatet e arritura janë paraqitur në tabelën e mëposhtëme:

ANOVAa

Model Sum of

Squares

df Mean Square F Sig.

1

Regression 11.631 6 1.938 15.984 .000b

Residual 9.702 80 .121

Total 21.333 86


b. Predictors: (Constant), niveli I njohurive,aplikimi I vlerës neto,ndryshimi I paraqitjes zërave,njohja e

aktiveve, teprica në rënie e aktiveve,vlerësimi I aktiveve.


statistikisht.

Coefficientsa

Model

Unstandardized

Coefficients

Standardized

Coefficients

t

Sig.

B Std. Error Beta

1

(Constant) 3.142 .691 4.547 .000

Vleresimi aktiveve -.470 .178 -.399 -2.636 .010

Ndrysh.para,zerave. -.242 .081 -.282 -2.987 .004


Aplikimi I vleres

net .183 .163 .173 1.122 .265

Tepric renie aktiv -.460 .231 -.296 -1.989 .050

Niveli I njohurive -.664 .432 -.365 -1.539 .128

72

3.5 Empirike “vlerësimi i aktiveve”

3.5.1 Vështrim i përgjithshëm mbi “Auoriteti portual” Durrës,

SH.A

Autoriteti Portual Durrës Sh.a. (“Kompania”) u themelua si një kompani aksionere

dhe u regjistrua më 4 Dhjetor 1998, bazuar në vendimin e Ministrisë së Ekonomisë

Publike dhe Privatizimit më datë 13 Nëntor 1998. Përpara datës së themelimit,

Kompania ishte një ndërmarrje shtetërore. Aksioneri i vetëm i Kompanisë është

Ministria e Punëve Publike, Transporteve dhe Telekomunikacionit të Shqipërisë

(në 2006 aksioneri i Kompanisë ishte Ministria e Ekonomisë,Tregtisë dhe

Energjitikës së Shqipërisë).

Bazuar në vendimin e Këshillit të Ministrave nr 596 datë 10 Shtator 2004 dhe ligjit

nr. 9130 datë 8 Shtator 2003 kompania ndryshoi statusin e saj nga shoqëri

aksionere në njësi publike ligjore siç është përcaktuar në “Ligjin për shoqëritë

tregtare”. Ky trasformim ligjor u bë me qëllim që të përmirësonte efiçensën dhe

përfitueshmërinë e portit me anë të një drejtimi të pavarur nga ana tregtare.

a. dependent Variable: vështirësia e zbatimit të standardit

Nga tabela e koeficientëve ne shohim rëndësinë e këtyre variablave vec e vec.Nga kjo

tabelë duke përdorur testin statistikor studenti (t-test) ne shohim se variabli X5

(TRRVA) dhe variabli X7 (NJAm) janë të parëndësishëm dhe i heqim nga modeli :

Variabli X1(VA) me vlerë të p-value = 0.01 < α = 0.05 është i rëndësishëm, variabli

X2 (NPZ) me vlerë të p-value = 0.004 < α = 0.05 është i rëndësishëm, variabli X3

(NJA) me vlerë të p-value = 0.046 < α = 0.05 është i rëndësishëm, variabli X4 (AVN)

me vlerë të p-value = 0.265 > α = 0.05 është i parëndësishëm, variabli X6 (TRVA) me

vlerë të p-value = 0.050 ≤ α = 0.05 është i rëndësishëm, variabli X8 (NNJ) me vlerë

të p-value = 0.128 > α = 0.05 është i parëndësishëm.


Y = α+ β1X1 + β2X2+ β3X3+ β4X4 + β6X6 + β8 X8

Y = 0.000 const.+ 0.1 X1+ 0.04 X2 + 0.46 X3+ 0.265 X4 + 0.05 X6 + 0.128 X8 ;

Duke vazhduar analizën e faktorëve më tej heqim nga modeli faktorët e

parëndësishëm statistikisht (aplikimi i vlerës neto,niveli i njohurive).

73

Aktiviteti kryesor i Kompanisë është ofrimi i shërbimeve portuale ndaj palëve të

treta, si ngarkim dhe shkarkim i anijeve e mallrave, ankorim i trageteve e anijeve

dhe magazinim.

Historikisht, porti i Durrësit ka qënë një arterie e rëndësishme e aktivitetit

ekonomik të Shqipërisë dhe rajonit. Infrastruktura e portit është zgjeruar më së

shumti pas Luftës së Dytë Botërore, por vetëm pas viteve ’90 porti ristrukturoi

formën e drejtimin e tij dhe përmirësoi aftësitë e tij për të përballuar rritjen e

trafikut tregtar në mënyrë më efektive.

Kompania pozicionohet 42 km nga Tirana, afër qytetit të Durrësit dhe në pjesën

veriore të gjirit të Durrësit 18 km i gjatë. Lidhja rrugore me Tiranën kryhet me anë

të një autostrade me 4-korsi. Kjo autostradë lidhet me Korridorin VIII, rruga që

lidh bregun e Adriatikut me bregun e Detit të Zi. Gjithashtu ka hyrje edhe në

autostradën veriore dhe jugore që shkon në Mal të Zi dhe Greqi si dhe autostradën

e re që lidhet me Kosovën. Durrësi është porti kryesor i Shqipërisë dhe zhvillon

rreth 80% të tregtisë detare të vendit.

Në 31 Dhjetor 2008 Kompania kishte të punësuar një total prej 625 punonjës.

Zyrat e Kompanisë janë në Durrës, Shqipëri.APD ka arritur përmirësime të

dukshme në lidhje me gamën dhe cilësinë e shërbimeve tregtare të ofruara me

asistencën financiare dhe teknike të institucioneve të ndryshme ndërkombëtare si

Banka Botërore, Banka Evropiane e Investimeve dhe BERZH.

Dy strategjitë më të mëdha për rritje që janë planifikuar nga APD i referohen:

− Transformimit të formës së portit nga një port shërbimesh në një port

administrator të tokës duke u fokusuar në drejtimin e portit. APD duhet të veprojë

si një agjent rregullator dhe monitorues në interes të shtetit Shqiptar.

− Terminalizimin e portit, i cili përfshin ndërtimin e 6 terminaleve të reja

Ligji për Autoritetin Portual merr parasysh riorganizimin e APD në administrator

të portit, në të cilin Autoriteti Portual siguron dhe drejton sipërfaqen e portit (tokën

dhe ujin) dhe infrastrukturën bazë (vendet e ankorimit), ndërsa të gjitha

operacionet e portit dhe shërbimet e lidhura sigurohen nga sektori privat, subjekt të

konçesioneve dhe liçensave të rregulluara nga Ligji i Autoritetit Portual dhe nga

Ligji i Konçesioneve.

Kompania planifikon të ndërmarrë investime për vitin 2009 me një vlerë prej

3,075,072,000 lekë, të financuara plotësisht nga fondet e portit.Investimet e

planifikuara për t’u ndërmarrë janë listuar në tabelën e mëposhtme. Të gjitha këto

investime do zgjerojnë kapacitetin për aktivet e portit, dhe asnjë nga këto

investime nuk ka si qëllim të ruajë kapacitetin e aktiveve ekzistuse si më poshtë:

74

Tabela 3. 2 Planifikimi i buxhetit

Investimet Shuma e planifikuar

Ndërtim montime 2,226,077,000

Makineri dhe pajisje 314,433,000

Automekanizma 128,000,000

Automjete 4,624,000

Sistemi informatik dhe pajisje zyra 273,800,000

Konsulenca, projekte dhe trajnime 60,777,000

Investime të tjera 67,359,000

Totali 3,075,070,000

Një pjesë e investimeve për ndërtimin e planifikuar për 2010 i referohet 50% të

vlerës të vend ankorimit nr.10, që arrin në 800,000,000 lekë. Në investimet e

mësipërme nuk janë përfshirë investimet për ndërtimin e terminalit të ri të

trageteve dhe vend ankorimit nr.7/8 pasi është parashikuar që ato do të financohen

me anë të huave të dhëna nga Banka Evropiane e Investimeve (EBI) dhe BERZH.

Pasqyrat financiare janë përgatitur në përputhje me Standardet Ndërkombëtare

Financiare të Raportimit (“SNFR”) e publikuar për herë të parë nga Bordi i

Standardeve Ndërkombëtare të Kontabilitetit.

Informacioni financiar për vitin që mbyllet me 31 dhjetor 2008 është ri-shprehur

nga Standardet Shqiptare të Kontabilitetit në SNFR.

Në vitin aktual, Kompania ka zbatuar SNRF për herë të parë. Si pasojë ajo ka

zbatuar të gjitha standardet dhe interpretimet që ishin në fuqi në datën e

ndryshimit, 1 Janar 2008. Rregullat e zbatimit për herë të parë janë parashikuar në

SNRF 1 “Zbatimi Standardeve Ndërkombëtare të Raportimit Financiar për herë të

pare”. Më 1 Janar 2008, data e ndryshimit, pozicioni hapës i bilancit kontabël sipas

SNRF-ve është përcaktuar në përputhje me SNRF 1 e cila kërkon që politikat

kontabël SNRF të zbatohen mbi baza retrospektive me disa përjashtime të

kufizuara.

3.5.1.1 Baza e përputhshmërisë

Këto pasqyra financiare janë përgatitur në përputhje me Standardet Ndërkombëtare

të Raportimit Financiar (SNRF). Megjithatë:

Si rezultat i raportimit sipas Standardeve Ndërkombëtare të Raportimit Financiar

(SNRF) Autoriteti Portual Durrës sh.a ka vendosur të përdorë SNRF 1 në lidhje me

vlerën e drejtë apo rivlerësimin si kosto e supozuar. Në të thuhet që:

“Një njësi ekonomike mund të zgjedhë që, në datën e kalimit sipas SNRF-ve, të

matë me vlerën e drejtë një element të aktiveve afatgjata materiale – toka, ndërtesa,

makineri e pajisje dhe këtë vlerë ta përdorë si kosto të supozuar në atë datë”.

75

Kompania ka bërë një vlerësim të aktiveve më 1 janar 2008 dhe rrjedhimisht kjo

datë ishte dhe data e kalimit në SNRF në mënyrë që të përdorej kosto e supozuar.

Data e ndryshimit e përcaktuar nga SNRF është data e celjes së pasqyrave

financiare më të afërta për qëllim krahasimi. Meqënëse 1 Janar 2008 ishte data e

celjes për pasqyrat financiare të këtij viti, mundësia e vetme e kompanisë për tu

shkarkuar nga kostot, është mos përdorimi i informacioneve krahasuese. Kjo

praktikë është në kundërshtim me IAS 1, e cila kërkon paraqitjen e pasqyrave

financiare krahasuese të paktën të një viti. Megjithatë drejtimi mendon se ky

devijim ndaj IFRS-ve është i përshtatshëm dhe është më i dobishëm për

kompaninë, sepse:

Aktivet e qëndrueshme kanë natyrë specifike dhe nuk ekziston ndonjë treg që

të ofrojë vlerën reale të tyre. Si pasojë vlera reale e aktiveve nuk përmbush

domosdoshmërisht nevojat e përdoruesve të pasqyrave financiare dhe nuk

siguron përfitim të rëndësishëm.

Vlera reale e aktiveve të qëndrueshme është përcaktuar duke përdorur teknika

vlerësimi, të cilat kushtëzohen nga gjykimet dhe saktësia e vlerësimit të

buxheteve dhe cash flow afatgjata.

Modeli i rivlerësimit kërkon kryerjen e rivlerësimit nga vlerësues të

specializuar të pavarur në frekuenca të përcaktuara, zakonisht cdo 3-5 vjet,

megjithatë nevojitet të bëhet kur ka dijeni se vlera e drejtë mund të jetë e

ndryshme. Ky proces kërkon përpjekje dhe burime të rëndësishme nga

kompania dhe përfshin kosto të mëdha sepse aftësitë që kërkohen për

vlerësimin e duhur të aktiveve janë shumë të kushtueshme në treg.

Si rezultat, pasqyrat fillestare sipas SNRF nuk përfshijnë në vetvete informacion

krahasues për periudhën 31 dhjetor 2007.

3.5.1.2 Bazat e përgatitjes

Pasqyrat financiare janë përgatitur në lekë, monedha shqiptare. Pasqyrat financiare

janë përgatitur në bazë të kostos historike dhe në bazë të të drejtave të konstatuara

në përputhje me supozimin e vazhdueshmërisë.

3.6 BAZA E VLERËSIMIT DHE METODOLOGJIA

Meqenëse objekt i këtij rivlerësimi aktivet e dhëna janë pjesë përbërëse të një

sistemi të tërë operimesh, për përcaktimin e vlerës reale të tregut, duhet aplikuar

76

parimi i vazhdimësisë. Parimi i vazhdimësisë është aplikuar edhe nën vlerësimin

paraprak që nënkupton se shitësi edhe blerësi planifikojnë ta shfrytëzojnë atë aset

në të njëjtin vend dhe për të njëjtën veprimtari.

Që të arrihet te vlera e drejtë e tregut (orig. Fair market value) sipas parimit të

vazhdimësisë së përdorimit, duhet ri përcaktuar koefiçenti i amortizimit ekonomik

(orig. Economic obsolescence) dhe aplikimi i korrigjimeve në rast të ndonjë

ndryshimi eventual nga koefiçenti i aplikuar në vlerësimin paraprak. Që të arrihet

ky koefiçent duhet ri dimensionuar testi i amortizimit ekonomik (orig. Impairment

test), ku do të kemi një Kosto Mesatare të Ponderuar të Kapitalit (WACC) të re, e

cila do të jetë bazë për përcaktimin e faktorit zbritës që do të aplikohet për

kalkulimin e vlerës në kohë të parasë për rrjedhën e parasë që gjenerohet nga këto

asete. Më pas gjendet vlera në përdorim (orig. Value in use), raporti i të cilës me

vlerën e aseteve në libra të blerjes do të japë koefiçentin e zhvlerësimit ekonomik

(orig. Impairment factor).

Siç shihet në përshkrimin e mësipërm, për rivlerësimin e aseteve duhen kaluar

hapat në vijim.

1. Përcaktimi i faktorit zbritës

2. Përcaktimi i vlerës në kohë të parasë të rrjedhës së parasë së gjeneruar nga

asetet.

3. Analiza e zhvlerësimit ekonomik të pasurisë (orig. Asset Impairment Analysis)

4. Aplikimi i koefiçentit të përcaktuar të zhvlerësimit ekonomik në asete

individuale.

Pas rivlerësimit të gjitha asetet do të kenë vlerë historike të përcaktuar. Strukturimi

i aseteve fillon me njohjen e natyrës së aseteve, ku secili aset do të analizohet nëse

është aset baze apo është pjese përbërëse e ndonjë aseti tjetër. Më pas do të bëhet

kalkulimi i amortizimit për secilin aset individualisht, ku do të bëhen korrigjimet e

normave të amortizimit me qëllim që asnjë pjesë përbërëse e asetit të mos ketë

jetëgjatësi më të madhe se aseti bazë. Si rezultat final do të kemi vlerën e saktë

neto të aseteve me 31.12.2008

3.6.1. Baza e vlerësimit

Për vlerësimin e vlerës së tregut të ndërtesave makinerive dhe pajisjeve të APD janë

zbatuar kërkesat e SNK 16, për vlerësimin e vlerës së tregut për aktivet dhe për

vlerësimin e shumave të amortizueshme vjetore.

Vlerësimi i vlerës së drejtë sipas SNK 16:

Vlera e drejtë e tokës dhe ndërtesave zakonisht përcaktohet nga evidenca e bazuar

në treg nëpërmjet një vlerësimi që ndërmerret nga vlerësues profesionistë të

77

kualifikuar. Vlera e drejtë e zërave të makinerive dhe pajisjeve zakonisht është vlera

e tyre e tregut e përcaktuar nëpërmjet vlerësimit. Nëse nuk ka evidencë të bazuar në

treg për vlerën e drejtë për shkak të natyrës së veçantë të zërit të aktiveve afatgjata

materiale (ndërtesa, makineri e pajisje) dhe zëri shitet rrallë, përveç rastit kur është

pjesë e biznesit të vazhdueshëm, një njësi ekonomike mund të ketë nevojë të

vlerësojë vlerën e drejtë duke përdorur metodën e të ardhurave ose të kostos së

zëvendësimit të aktivit të amortizuar.

3.6.2 Metodologjia e vlerësimit për ndërtesat, sheshet, makineritë

dhe pajisjet

Në vlerësimin e ndërtesave, shesheve, makinerive dhe pajisjeve u përdor Metoda e

kostos së zëvendësimit e amortizuar të aktiveve

Metoda e kostos së zëvendësimit e amortizuar

Kjo metodë përdoret kryesisht për të vlerësuar vlerën e tregut të pronave të

specializuara dhe pronave të tjera që shiten rrallë apo jepen me qira në treg. Bazohet

në supozimin që një blerës i mirë informuar nuk do paguante më shumë se kostoja

për të prodhuar një pronë zëvendësuese me karakteristika të njëjta apo të ngjashme

me pronën e vlerësuar. Metoda bazohet në koston aktuale të zëvendësimit të një

aktivi me një aktiv modern të barazvlefshëm. Kjo vlerë më pas rregullohet ndaj

ndonjë dëmtimi fizik ose gjitha formave të tjera të vjetërimit. Vlera e tokës i

shtohet rezultatit final nëse është e nevojshme.

Kostot e zëvendësimit bruto

Kostoja e zëvendësimit bruto është kostoja e zëvendësimit të një aktivi me një aktiv

të ri, të njëjtë ose kryesisht të njëjtë, që ka një kapacitet prodhimi apo shërbimi të

ngjashëm, duke përfshirë kostot e transportit, instalimit, komisionet, tarifat

profesionale, taksat dhe detyrimet e pa-rikuperueshme.

Rregullimet për vjetërimin

Rregullimet mund të lindin nga vjetërimi fizik, funksional, ekonomik etj. Vjetërimi

fizik mund të përcaktohet si një humbje e vlerës si rezultat i përdorimit normal të

pronësisë. Vjetërimi fizik i lidhur me vjetërimin e strukturave ndërtuese si

ndërtesat, sheshet dhe kalatat si edhe për makineritë dhe pajisjet llogaritet duke u

bazuar në një formulë lineare, si më poshtë:

78

ku: WM – vjetërimi fizik i aktivit

A – mosha e aktivit

GND –periudha totale e përdorimit të pronës (periudha përcaktohet nga

rregullorja operative).

Vjetërimi funksional mund të përcaktohet si humbja e vlerës si pasojë e

përmirësimit teknologjik, të skicimit, të metodologjive ose të ndonjë forme tjetër,

që rezultojnë në uljen e rendimentit të pronës, ulje të përshtatshmërisë për përdorim

aktual dhe përkeqësim të perspektivave për vazhdimësinë e përdorimit.

Vjetërimi ekonomik mund të përcaktohet si humbja e vlerës nga faktorë që nuk

lidhen drejtpërdrejt me pronën. Faktorë të tillë përfshijnë ndryshime në kërkesën për

atë produkt, ndryshime në koston e lëndës së parë, krahut të punës, shërbimeve,

transportimit, zbatimin e teknologjive të përdorura, rregulloren kombëtare,

planifikimin, rregulloret e ambientit etj.

3.6.3 Vlerësimi i tokës

Trajtimi kontabël i tokës në pasqyrat financiare të APD

- Në bazë të të dhënave, mund të përcaktohet se vlera e tokës paraqet

aktualisht një vlerë “të caktuar / të trashëguar” dhe nuk 78itua 78ituate78ive

dokumente që të mbështesin këtë vlerë.

- Sipas legjislacionit që rregullon aktivitetin e kompanisë, toka nuk mund të

shitet ose të lihet peng nga APD, por kompania aktualisht ka vetëm të drejtën

për ta përdorur (administruar) tokën për një periudhë të pacaktuar,

pavarësisht se vërtetimi i pronësisë i tokës është në emër të portit.

- Objekte të ndryshme të PPE-ve janë ndërtuar në të gjithë sipërfaqen e tokës

të administruar nga porti, domethënë nuk ka zona me sipërfaqe të lira, boshe

ose të papërdorura.

- Sipas kuptimit të ekspëertëve vlerësues, vlera “të caktuara / të trashëguara” të

tokës nuk janë një masë e besueshme për konceptin e kostos historike sipas

SNRF-ve, për shkak të pamjaftueshmërisë së dokumentave kontabël parësore

përkatëse.

- Bazuar në informacionin e ofruar, kompania nuk ka ndonjë marrëveshje

konçesioni për operacionet e portit, as nuk ka paguar taksa për ndonjë liçensë

për përdorimin e tokës, akuatoriumit dhe hyrjes së kanalit dhe nuk ka asnjë

skemë qiradhënie për këto pasuri. Kështu, nuk është shfaqur asnjë pagesë për

Qeverinë Shqiptare për shfrytëzimin e zërave të mësipërm nga ana e

Autoritetit Portual Durrës.

WM = A/ GND×100 [%]

79

Sipas SNK 16, në përgjithësi, vlera e drejtë e tokës, ndërtesave dhe pajisjeve,

zakonisht përcaktohet nga evidenca e bazuar në treg. Toka vlerësohet mbi bazën e

vlerës ekzistuese në përdorim duke shmangur alternativat e mundshme të përdorimit

dhe çdo karakteristikë tjetër. Metodat e vlerësimit të aplikuara për vlerësimin e

vlerës së drejtë të tokës:

- Metoda e krahasimit të tregut (Metoda krahasuese)

- Metoda e vlerës së mbetur

Metoda e krahasimit të tregut

Metoda e krahasimit të tregut llogarit vlerën e drejtë (vlerën e tregut), duke

analizuar çmimet e shitjes ose të qiradhënies të tokave të ngjashme me tokën subjekt

të vlerësimit dhe i krahason me tokën subjekt të vlerësimit.

Elementët e krahasimit janë karakteristikat e tokës subjekt në lidhje me

karakteristikat e pronave të krahasueshme. Karakteristikat (faktorët) që përcaktojnë

vlerën e sipërfaqes së tokës përfshijnë, por nuk janë të kufizuar, si më poshtë:

- Vendndodhjen në terma të distancës nga qendrat e zonave të populluara;

- Nivelin (shkallën) e urbanizimit të rajonit – në aspektin e infrastrukturës,

transportit dhe komunikacionit;

- Nivelin e përdorimit të ndërtimit – mundësitë për ndërtime shtesë,

ndotjen e zonës me mekanike, kimikatet dhe lloje të tjera ndotjeje.

3.6.5. Gjykim mbi tregun në lidhje me metodën krahasuese

Për shkak të mungesës së transaksioneve të krahasueshme për sipërfaqe toke me

përdorim industrial, grupi vlerësues nuk ishte në gjendje të siguronte evidenca të

mjaftueshme të bazuara mbi tregun për çmimin e tregut të sipërfaqes së tokës për m2

në qytetin e Durrësit.

Shumica e transaksioneve të vërejtura në zonën përreth ishin transaksione barter, në

të cilat pronarët e tokës ia shesin tokën zhvilluesve të pasurive të patundshme, në

këmbim të apartamenteve ose objekteve tregtare të ndërtuara.

Si rezultat i kufizimeve të imponuara për përdorimin e metodës krahasuese, vlera e

drejtë e tokës e administruar nga Autoriteti Portual Durrës u llogarit kryesisht duke

aplikuar metodën e vlerës së mbetur. Metoda krahasuese u përdor vetëm si

plotësuese e kësaj të fundit për të siguruar evidenca të mëtejshme nëse vlera e drejtë

e llogaritur nën metodën e vlerës së mbetur është e arsyeshme në lidhje me

standardet e vlerave të sipërfaqeve industriale në rajone të tjera në Republikën e

Shqipërisë, si dhe me kostot e vendeve fqinje në rajonet e Adriatikut.

Metoda e vlerës së mbetur

Në përgjithësi, Metoda e Vlerës së Mbetur përdoret për të përftuar një vlerë për një

vendndodhje të lirë apo një ndërtesë që ka nevojë për rindërtim. Kjo metodë

80

konsideron proçesin e ndërtimit apo rindërtimit si një biznes dhe duke adoptuar

këtë supozim, mundësohet përftimi i Vlerës së Drejtë për tokën dhe ndërtesat në

gjendjen e tyre aktuale, duke reflektuar potencialin e zhvillimit si pjesë të këtij

proçesi.

Zhvillimi u supozua të ndodhë në vendodhjen ekzistuese, ku përdorimi i tokës dhe

ndërtesave nuk është më fitimprurësi dhe më i miri dhe duke rizhvilluar truallin apo

ndërtesat, mundësohet përftimi i vlerës së fshehur. Prandaj, mund të vërehen

ngjashmëri midis metodës së vlerës së mbetur dhe metodës së të ardhurave.

Metoda e vlerës së mbetur përfshin llogaritjen e vlerës së drejtë të truallit apo

ndërtesave në një formë të zhvilluar apo të rindërtuar (ose nga krahasimi ose metoda

e investimit) dhe nga kjo “vlerë bruto zhvillimi”, hiqen të gjitha kostot e shkaktuara

nga sjellja e pronës në atë formë që do të komandonte çmimin në fjalë. Këto kosto

përfshijnë shkatërrimin e ndonjë ndërtese ekzistuese, kostot e skicimit, punimet

infrastrukturore, kostot e ndërtimit, tarifat profesionale dhe kostot e financimit si

edhe kostot e qirasë dhe shitjes.

Nga shuma e rezultuar do të hiqen çfarë zakonisht i referohen si “fitimi i

ndërtuesit”, e cila është zbritje për rrezikun e zbatimit të ndërtimit. Fitimi i

ndërtuesit shprehet si përqindje e kostove të një projekti.

Duke i zbritur këto detyrime nga vlera e drejtë përfundimtare, përftohet shuma që

ndërtuesi mund të paguajë për truallin ku do të rindërtohet. Vlera e mbetur përfshin

vlerën e truallit, kosto të lidhura me blerjen dhe financimin e marrjes së tokës

përgjatë periudhës së ndërtimit. Këto kosto më pas zbriten për të përftuar vlerën e

truallit. Llogaritjet dhe supozimet e përdorura në aplikimin e metodës së vlerës së

mbetur janë paraqitur më poshtë:

Tabela 3. 3 : Llogaritjet e metodës së vlerës së mbetur

81

Burimi: Menaxhimi i kompanisë dhe analiza KPMG-së

− Normat e qiramarrjes për zyrat, magazinat dhe sheshet janë llogaritur duke u

bazuar në tregun Shqiptar të pasurive të patundëshme për prona të ngjashme.

82

− Norma e kapitalizimit u llogarit duke u bazuar në normat mbizotëruese për

ndërtesat industriale në Shqipëri në datën e vlerësimit

− Shpenzimet e ndërtimit, tarifat profesionale dhe tarifa të tjera janë llogaritur

sipas stadardeve përkatëse nga praktika e zhvilluesve në Shqipëri dhe duke u

bazuar në legjislacionin në fuqi.

− Norma e interesit e përdorur në financimin e kostove të vlerësimit është

raportuar nga Banka e Shqipërisë dhe përfaqëson normën e interesit efektiv

në 1 janar 2008 për kreditë e disbusuara në Euro për një periudhë prej një

deri në dy vjet. Pjesa e mbetur e kostove janë llogaritur në bazë të praktikave

shqiptare në tregun e ndërtimit.

Metoda e krahasimit të tregut (Metoda krahasuese)

Për shkak të mungesës së transaksioneve të krahasueshme për sipërfaqe toke me

përdorim industrial, grupi i ekspertëve nuk ishte në gjendje të siguronte evidenca të

mjaftueshme të bazuara në treg, në lidhje me çmimin e tregut të sipërfaqes së tokës

për m2 në qytetin e Durrësit. Për shkak të kufizimeve në tregun e rajonit të

Durrësit,ekspertët e zgjeruan kërkimin me transaksione/ oferta për sipërfaqe toke

industriale në të gjithë territorin e Republikës së Shqipërinë, si dhe në vende të tjera

që kanë hyrje në bregdetin e Adriatikut (Republika e Kroacisë, Republika Italine,

Republika e Malit të Zi, Republika e Sllovenisë).

- Sipërfaqja e tokës industriale në Shqipëri

Nga të dhënat e paraqitura në tabelën “Çmimet e shitjes së tokës industriale në

Shqipëri, 2008-2009”, çmimi mesatar për metër katror i transaksioneve të shitjes së

sipërfaqeve të tokës industriale është 19 EUR.

Tabela 3. 4: Çmimet e shitjes së tokës industriale në Shqipëri, 2008-2009

Burimi: Menaxhimi i kompanisë dhe analiza KPMG-së

- Sipërfaqja e tokës industriale jashtë Shqipërisë

Ata kanë identifikuar kuotat e sipërfaqeve të tokës industriale në vendet fqinje me

83

hyrje në Detin Adriatik të tilla si Republika Italiane, Republika e Kroacisë,

Republika e Malit të Zi dhe Republika e Sllovenisë. Unë kam përmbledhur gjetjet e

tij në tabelën më poshtë:

Tabela 3. 5: Çmimet e ofruara për tokë industriale në vende të tjera të Adriatikut

Burimi: Analiza e të dhënave dhe KPMG

Çmimi standard për sipërfaqet industriale të pozicionuara në Mbretërinë e

Bashkuar të Britanisë së Madhe dhe Irlandës së Veriut si qytete porte, nga rangu i

tregut duket që mesatarja midis çmimit më të ultët dhe më të lartë për sipërfaqe të

tokës industriale që nga 1 janari 2008 është në rangun e EUR 32 – EUR 52.

Nga kërkimet e kryera, rangu i çmimit të identifikuar për sipërfaqe industriale në

Shqipëri, si dhe në vendet e tjera të Adriatikut dhe në Mbretërinë e Bashkuar, që

përdoret si standard në tregje, mbështet vlerën e sipërfaqes së tokës industriale të

administruar nga APD të llogaritur sipas metodës së vlerës së mbetur.

- Ndërtesat

Në mënyrë që të pasqyrohet struktura aktuale e çdo ndërtese, kostos mesatare të

ndërtimit i ështe bërë rregullim strukturor, që të pasqyrohet kosto e ndërtimit më e

përshtatshme për çdo ndërtesë.

- Ndërtesat industriale me beton arme

Duke marrë parasysh mungesën e të dhënave zyrtare për llogaritjen e kostove të

ndërtimit për zhvillimin e ndërtesave industriale, grupi i ekspertëve ka marrë

informacion nga kompani ndërtimi me përvojë në Shqipëri për të përcaktuar koston

mesatare të ndërtimit për m2. Përveç kostove të ndërtimit bazë, janë llogaritur dhe

kosto të tjera shtesë të përfshira në një projekt ndërtimi të listuara më poshtë. Për

llogaritjen e kostove të tilla ka përdorur praktika të zakonshme që aplikohen në

projektet e ndërtimit në Shqipëri. Për ndërtesat industriale me panele metali sanduiç

është vëzhguar e njëjta situatë ndërtimi dhe kostot e ndërtimit janë llogaritur në të

njëjtën mënyrë si ajo e ndërtesave industriale me beton arme.

- Ndërtesat e Administratës dhe ndërtesa të ngjashme

Aktualisht, në Shqipëri nuk ka të dhëna zyrtare të botuara nga asnjë burim publik në

lidhje me koston mesatare të ndërtimit për ndërtesat e përdorura për qëllime

84

zyrtare.Për shkak të mungesës së kostove të ndërtimit të botuara në mënyrë zyrtare

për llogaritjen e kostove të ndërtesave të administratës dhe ndërtesave të ngjashme,

kanë përdorur koston e ndërtimit bazë të apartamenteve të banimit, siç është

publikuar në Udhëzimin Nr. 2, datë 4 Prill 2007 “Për llogaritjen e kostos mesatare të

ndërtimit për ndërtesat e banimit”.

Duke u bazuar në këtë Udhëzim dhe në koston mesatare të ndërtimit të botuar për

Durrësin, janë bërë rregullimet e nevojshme për përafrimin e këtyre kostove me

koston e ndërtimit për ndërtesat e administratën dhe ndërtesat e ngjashme.

Llogaritjet e detajuara janë paraqitur në tabelën e mëposhtme:

Burimi: Menaxhimi i kompanisë dhe analiza e KPMG


- Muret rrethues dhe zonat e sigurisë

Tabela 3. 6: Kosto për m2 të ndërtesave industriale

Tabela 3. 7 : Kosto për m2 të betonit te armuar për objekte industriale banimi

85

Llogaritja e kostove të ndërtimit të mureve rrethues dhe zonave operacionale të

sigurisë është bazuar në kostot e ndërtimit më të fundit, të kryera nga APD gjatë vitit

2007. Për këtë qëllim janë marrë nga APD situacionet e punimeve dhe kostot

përkatëse.

- Punime thellimi për Akuatoriumin dhe Kanalin e Hyrjes

Në raportin e WILBUR SMITH ASSOCIATES – “Programi i thellimit dhe

Studimi i Vlerësimit të Ambientit” (2002), paraqitet një mirëmbajtje historike dhe

e parashikuar mbi sasitë e thellimit të kanalit të hyrjes dhe akuatoriumit të portit të

Durrësit. Kërkimi paraqet normat e sedimentimit mesatar vjetor të mëposhtëm,

duke u bazuar në një analizë të të dhënave historike dhe modelimit matematikor:

− Kanali i brendshëm 120,000 m3

− Kanali i jashtëm 60,000 m3 − Akuatorium i Portit 188,011 m3

Në L.G.MOUCHEL – “Master-plan of Durrës Port” (1994) raportohet që për

ruajtjen e thellësisë së kanalit 11 m, do të nevojitej një mirëmbajtje vjetore prej një

vëllimi midis 46,000 dhe 99,000 m³. Në të njëjtin studim thuhet se shtresat e baltës

arrijnë një shumë midis 30 dhe 35 cm në harkun e kanalit dhe midis 15 dhe 20 cm

në vit për në det. Në Qershor 2004, Porti kontraktoi një kompani të specializuar në

punimet e thellimit për realizimin e Projektit “Porti Durrësit – Thellimi i

jashtëzakonshëm”, 85ituat 85ituate u ndërpre si pasojë e mosmarrëveshjeve me

kontraktorin.Në vlerësimin tim kam përdorur kostot e kontraktimit sipas kësaj

marrëveshjeje si kosto treguese për detajet e akuatoriumit dhe kanalit të hyrjes. Nga

Drejtoria e Portit siguroi përmasat e thellësisë ekzistuese të Akuatoriumit dhe

Kanalit të Hyrjes si ishin në 2007. Duke u bazuar në informacionin dhe burimet e

mësipërme, janë përllogaritur kostot e thellimit për Akuatoriumin dhe Kanalin e

Hyrjes.

Në tabelën e mëposhtme prezantohet një përmbledhje e kostove të nevojshme sipas

maturimit për punimet kapitale të thellimit. Analiza e detajuar jepet në shtojcën 4.

86

Tabela 3. 8 : Punimet e thellimit për akuatoriumin e portit dhe hyrjen e kanalit

tBurimi: Menaxhimi i kompanisë dhe analiza e KPMG

- Përmirësimi i tokës (sheshet)

Kosto të tilla bazohen në Manualet e Kostos së ndërtimit të botuara nga Ministria

e Punëve Publike, Transporteve dhe Telekomunikacionit, në vazhdim të Vendimit

të Këshillit të Ministrave Nr. 1359, 86itu 10 Tetor 2008. Materialet e kërkuara

janë seleksionuar mbi bazën e gjykimit 86 ituate 86 ive 86 dhe përvojës së

specialistëve.Në tabelën në vijim paraqitet llogaritja e kostos së ndërtimit për

86itua katror të shesheve.

Tabela 3. 9: Kosto për m2 e shesheve


87

Tabela 3. 10: Kosto e rrugëve për m2


- Aktive fikse në proçes

Kur ka qënë e mundur, për të vlerësuar vlerën e drejtë të aktiveve fikse në proçes,

kanë siguruar situacionin e punimeve të ndërtimit. Ata nuk kanë vlerësuar zërat e

lidhur me akuatoriumin e portit dhe punimet e thellimit për kanalin hyrës, meqënëse

këto zëra janë subjekt i një çështjeje gjyqësore në vazhdim dhe si rezultat porti nuk

është i aftë të sigurojë gjendjen e punimeve të përfunduara. Aktualisht Porti është në

proçes gjyqësor me kompaninë e kontraktuar dhe këto njësi me një vlerë kontabël

neto prej 269,840,918 lekë, konsiderohet si me vlerë të mbartur 0 leke.Për këtë arsye

vlera e mbartur e këtyre zërave me 1 Janar 2008 është konsideruar 0 lekë. Zërat e

tjerë janë llogaritur sipas raportit përfundimtarë të periudhës së raportimit për

punimet e ndërtimit. Duke qënë se punimet e ndërtimit janë zhvilluar gjatë vitit

2007 dhe që nga ajo periudhë nuk kishte asnjë shmangie nga çmimet e tregut për

punimet e ndërtimit, për vlerësimin e këtyre zërave nuk nevojiten rregullime shtesë.

88

Tabela 3. 11: Vlerësimi i aktiveve në proçes 1 Janar 2008

Burimi: Menaxhimi i kompanisë ddhe hedheedd Pmanaliza G

Rezultatet e vlerësimit për vlerën e drejtë janë paraqitur në tabelën e mëposhtme.

Tabela 3. 12: Rezultati i vlerësimit të pronave, makinerive dhe paisjeve


Vlerësimi i ndërtesave dhe pajisjeve u bë duke përdorur metodën e kostos së

zëvendësimit të amortizimit. Duke u bazuar në qëllimin e punës, burimet e

informacionit dhe analizën në këtë punim, vlera e drejtë e ndërtesave, makinerive

dhe pajisjeve në APD më 1 Janar 2008 është 10,605,185,224 lekë, pa TVSH.

3.7 BAZA E TESTIT TË ZHVLERËSIMIT

- Aplikimi për herë të parë i SNRF-ve

SNRF 1 paraqet të gjitha kërkesat e ndërmjetme si dhe përjashtimet e mundshme për

89

kalimin nga politikat kontabël ekzistuese në SNRF. Përgjithësisht të gjitha politikat

kontabël aplikohen në mënyrë konsistente në datën e kalimit për të riprezantuar

bilancin sipas SNRF. Gjithashtu, aktivet dhe detyrimet e njohura rimaten në

përputhje me SNRF-në përkatëse. Aplikimi i një politike kontabël sipas SNRF-ve

për të njohur një pronë, makineri apo pajisje me kosto, kërkon që entiteti të vendosë

koston e një aktivi duke e matur atë në përputhje me SNRF.

Si alternativë tjetër, përjashtimi për vlerën e drejtë ose rivleresimin si kosto e

gjykuar (deemed cost), lejon që kosto e njësisë së pronës, makinerisë apo pajisjeve të

matet bazuar në koston e gjykuar.

Kosto e gjykuar mund të jetë:

- vlera e drejtë në datën e kalimit;

- rivlerësimi i bërë nën politikat e mëparshme kontabël, me kusht që

rivleresimi në mënyrë të përgjithshme të ketë qenë i ngjashëm me matjen e

vlerës së drejtë, kostos apo kostos së amortizuar sipas SNRF-së dhe i

axhustuar për të reflektuar, p.sh. ndryshimet në indekset e përgjithshme apo

në ndonjë indeks specifik të çmimeve;

- vlerësimi i bërë për një ngjarje specifike, p.sh. kur një entitet është

privatizuar apo është listuar në bursë dhe kur në atë moment ka bërë

vlerësimin dhe ka njohur disa apo të gjitha aktivet dhe detyrimet e veta me

vlerën e drejtë.

3.8. Klasifikimi i Aktiveve Afatgjata Materiale në “Hekurudha Shqiptare”

sh.a Durrës

Aktivet afatgjata materiale Shoqëria “Drejtoria e Përgjithëshme e Hekurudhave”

sh.a Durrës aktualisht i ka të klasifikuara sipas kërkesave të Planit të Përgjithshëm,

të miratuar me VKM nr. 334, datë 09.07.1993. Ato janë të inventarizuara sipas

njësive, sektorëve e objekteve ku janë të instaluara dhe funksionojnë për nevojat e

aktivitetit të shoqërisë. Shoqëria nuk përdor ndonjë kodifikim të veçantë të

aktiveve afatgjata materiale të saj. Ato janë të klasifikuara dhe përgjithësisht

mbahen në llogari sipas klasifikimit kontabël. Mirëpo në njësitë vartëse të saj

ndeshen raste të grupimeve të aktiveve të ngjashme në llogari jo të njëjta. Kështu

për shembull linjat në disa njësi mbahen në llogari me makineritë kurse në disa

njësi të tjera bashkë me mjetet e transportit. Edhe pse ishin vendosur në zëra të

ndryshëm linjat, amortizimi ishte llogaritur nga qendra sipas normave teknike që

kishte shoqëria për këtë grup aktivesh. Gama e mjeteve të punës që zotëron

shoqëria është mjaft e gjerë dhe grupimi i tyre është lënë në dorë të stafit drejtues e

financiar të njësive vartëse. Për të zbatuar kërkesat e standardeve për klasifikimin e

aktiveve afatgjata dhe lehtësuar identifikimin e tyre unë i rekomandova shoqërisë

kodifikimin sipas vendndodhjes, tipit e strukturës, numrit të llogarisë dhe të një

90

numri specifik konkretisht për linjat pasi për vagonat dhe lokomotivat ky është i

realizuar.

3.9 Vlerësimi pas njohjes i AAM me modelin e rivlerësimit

Drejtoria e Përgjithëshme e Hekurudhës Shqiptare sh.a me datë 22.04.2006 ka bërë

të mundur rivlerësimin e aktiveve afatgjata sipas grupeve, veçanërisht i AAM- ve

me nënkontratë. Ky rivlerësim ishte realizuar me pjesemarrjen e ekspertëve

vlerësues të liçensuar dhe specialistë të fushës sipas Standardeve Europiane të

Vlerësimit të Pasurive. Për këtë rivlerësim ishte marrë për bazë mendimi i

specialistëve të fushës së hekurudhave, punonjës të shoqërisë si edhe çmimet

aktuale të tregut, krahasuar dhe me rezultatet e vlerësimit me indekset statistikore

të çmimeve. Rivlerësimi i këtij grupi është bërë për gjendjen e aktiveve afatgjata të

pasqyruara në pasqyrat e pozicionit financiar të datës 31.12.2006 sipas kostos së

tyre historike dhe vlerës kontabël neto.

Nga marrja e të dhënave unë konstatova se rezultatet e rivlerësimit nuk ishin

pasqyruar në pasqyrat e pozicionit financiar të vitit 2006, siç përcaktonte vendimi

nr. 201, datë 07.04.2005 i Këshillit të Ministrave, pasi projekti nuk kishte

përfunduar në afatin e programuar. Kjo kishte ndodhur për arsye se kjo Drejtori

nëpërmjet një kërkese me shkrim kishte kërkuar të ndërpritej ky projekt deri me

paraqitjen e një shkrese të dytë nr. 892/2, datë 07.02.2006 nga Ministria e

Ekonomisë, Tregëtisë dhe Energjitikës e Republikës së Shqipërisë për vazhdimin e

projektit. Ndërprerja e gjatë në kohë praktikisht e kishte bërë të panevojshëm

databasin e formuar me të dhënat e pasurisë së shoqërisë sipas gjendjes

inventariale të datës 31.12.2005. Bazuar në këtë fakt doli i nevojshëm freskimi i të

dhënave, duke i përditësuar ato me gjendjen inventariale të pasurisë së shoqërisë

më 31.12.2006. Rezultati përfundimtar i projektit të vlërësimit të Aktiveve

afatgjata materiale për këtë datë duhej të përfshihej në bilancin e vitit 2007. Për

shoqërinë në tërësi rezultati përfundimtar i procesit të rivlerësimit sipas grupeve të

Aktiveve afatgjata materiale paraqitet si më poshtë:

Në datën e rivlerësimit me datë 31.12.2006 1 euro ishte e barabartë me 123.85

lekë/euro.

Aktivet afatgjata materiale 31.12.2006

Tabela 3. 13 : Aktivet afatgjata mateiale Totali

Nr

Kodi

Emërtimi i AAM-

ve

Kosto e re e zëvendësimit Kosto e re e zëvendësimit pa

amortizim

lekë Euro Lekë Euro

1 212.00 Ndërtesa”ndërtesa

+linja 88911409208 717895916 67212695198 542694350

91

2 213.00 Makineri,

paisje,instalime 3224321252 26034084 2304766439 18609337

3 215.00 Mjete transporti 6778106694 54728354 2081615856 16807556

4 218.00 Inventar

ekonomik 39437323 318428 26682836 215445

5 232.00 AAM në proçes 21969138 177385 21969138 177385

Gjithsej AAM 98975243615 799 154167 71 647 729 467 578 504 073

Burimi: Menaxhimi i Hekurudhës

Sipas filialeve rezultatet e rivlerësimit paraqiten si vijon:

Tabela 3. 14 : Aktivet Afatgjata materiale 31.12.2006 kursi euro 123.85

Nr

Emërtimi i AAM-ve

Kosto e re e zëvendësimit Kosto e re e zëvendësimit pa

amortizim

Lekë Euro Lekë Euro

1 Totali Rajonit Tiranë 2 309340229 18646267 1850 229 535 14 939 270

2 Totali Rajoni Durrës 2872433973 23192846 2120 175 592 17 118 899

3 Totali Rajoni Lac 2704204047 21834510 1740690 297 14 054 826

4 Totali RajoniShkodër 6126901535 49470339 4134338 070 33 381 817

5 Totali Rajoni Bajzë 3860984209 31174681 3068239 763 24 773 837

6 Totali Rajoni Fier 1475136920 11910674 905629 024 7 312 309

7 Totali Rajoni Elbasan 1492825811 12053 499 681 865 476 5 505 575

8 Totali Dr.D.SH.M.H 484 952330 39095 295 1585660 649 12 803 073

9 Totali Dr.P.M.H 2651329252 21407 584 950 893 327 7 677 783

10 Totali infrastrukturës 70529257748 569473216 54522468968 440 229 866

11 Total Drej. Qendër 110877561 895 257 87 538 764 706 813

Totali DPHSH 98975243 615 799154167 71647729467 578 504073


Ky rezultat përmbledhës u arrit pas një pune analitike të bërë për çdo element dhe

grup të Aktiveve Afatgjata Materiale sipas vendndodhjes së tyre. Këto rezultate

janë product logjik i gjithë punës së kryer duke filluar nga inventarizimet dhe

rishikimet me anë të vizitave në vend, diskutimeve me administratorë dhe

92

specialistë të shoqërisë, mbledhjes së të dhënave teknike, të çmimeve të tregut,

manualeve të prodhimit, të gjendjes aktuale të çdo elementi siç përshkruhet në

aktet e vlerësimit si dhe duke marrë në konsideratë vazhdimin e përdorimit të

aktiveve sipas funksionit të tyre aktual.

3.10 Metodologjia e vlerësimit

Standardet Ndërkombëtare të Kontabilitetit rekomandojnë për vlerësimin e

aktiveve afatgjata tri metoda të pranuara ndërkombëtarisht. Këto metoda janë:

metoda e kostos, metoda e tregut dhe metoda e fitimit. Që të tria synojnë një

rezultat vlerësimi në kushtet konkrete të tregut, por në varësi nga parametra të

ndryshëm vlerësimi: Vlerësimi me një metodë të vetme mund të jetë subjektive.

Zgjedhja midis tyre për të operuar në vlerësimin e aktiveve afatgjata varet nga

mjedisi ekonomik e shoqëror në të cilën zhvillon veprimatrinë subjekti që

rivlerëson pasurinë.

Në rastin konkret metodologjia e përdorur për vlerësimin e aktiveve afatgjata të

shoqërisë “Drejtoria e Përgjithëshme e Hekurudhave” sh.a Durrës bazohet në këto

rekomandime për të arritur vlerësimin e aktiveve afatgjata me koston e re të

zëvendësimit pakësuar me amortizimin, si vlerë e tregut në përdorim për aktivet

afatgjata të rivlerësuara.

Metoda e kostos

Metoda e kostos merr parasysh koston e riprodhimit ose të zëvendësimit të aktivit

që rivlerësohet në kushtet aktuale të tregut. Nga kjo shumë zbritet çdo amortizim

apo zhvlerësim i mundshëm që rrjedh nga shkaqe fizike, funksionale apo

ekonomike. Rezultati final i vlerësimit sipas kësaj metode duhet të kënaqë

supozimin që blerësi i mirëinformuar nuk do të paguante më shumë për një aktiv

se sa kosto e riprodhimit të një aktivi tjetër zëvendësues me të njëjtin destinacion

përdorimi si ai në fjalë. Kjo kosto e re është pikënisja për vlerësimin e kostove të

amortizueshme dhe e vlerës së tregut të aktiveve afatgjata. Në terrenin praktik kjo

kosto e re i korrespondon kostos së riprodhimit të ri ose kostos së re të

zëvendësimit të një aktivi afatgjatë. Dallimi midis tyre rrjedh nga mënyra se si

përfitohet aktivi i ri zëvendësues, duke përfshirë në këtë koncept kushtet e

prodhimit, teknologjinë e përdorur, projektimin, cilësinë e materialeve dhe nivelin

e kualifikimit të punëtorëve.

Kosto e re e riprodhimit është shuma e vlerësuar që duhet për të riprodhuar një

dublikatë të aktivit afatgjatë në të njëtën kohë dhe në të njëtën formë në përputhje

me kushtet dhe me çmimet aktuale të tregut për materialet, punën, mjetet e punës,

fitimin etj., pa përfshirë në këto cmime shpenzimet për orë jashtë orarit, provizione

e bonuse të tjera për materialet dhe fuqinë punëtore të përdorur. Kur të dhënat për

koston e riprodhimit të ri nuk janë të disponueshme për shkak të ndryshimeve

93

teknologjike ose projektuese, atëherë kosto e re e riprodhimit konsiderohet e njëjtë

me koston e re të zëvendësimit.

Kosto e re e zëvendësimit është shuma e nevojshme për të zëvendësuar një aktiv

afatgjatë në të njëjtën kohë me një të ri modern, duke përdorur materiale dhe

teknologji të përparuara bashkëkohore. Nisur nga fakti që në çdo rivlerësim që i

bëhet një aktivi afagjatë, ato kur nuk mund të jenë tërësisht të reja, por në gjendje

teknike e funksionale të konsumuara nga përdorimi në vite, kostoja e re e

zëvendësimit të një aktivi është e nevojshme të përshtatet me shkallën e

konsumimit, zhvlerësimit fizik e funksional, duke përfituar kështu një vlerësim të

ri, që në teorinë dhe praktikën ekonomike njihet si kosto e amortizuar e

zëvendësimit ose kosto e zëvendësimit pa amortizim. Është pikërisht kjo vlerë që

shërben si vlerë tregu në përdorim për aktivet afatgjata të rivlerësuara. Konsumimi

i një aktivi është një formë e amortizimit që e bën mjetin tërësisht ose pjesërisht të

papërdorshëm në vartësi nga shkalla e konsumit. Ai është rrjedhojë e përkeqësimit

(konsumimit) fizik dhe funksional të një mjeti nga përdorimi në vite. Përkeqësimi

fizik përfaqëson humbjen në vlerë që rezulton nga përdorimi normal dhe nga

ekspozimi ndaj agjentëvë të ndryshëm i aktiveve afatgjata materiale. Për të çmuar

këtë formë të amortizimit fizik (vjetërimit) të mjeteve, vlerësohet jeta normale e

aktiveve afatgjata duke i grupuar ato në grupe e nën grupe sipas jetegjatësisë së

tyre. Jetëgjatësia e përdorimit e shprehur në vite dhe e aplikueshme për secilin

grup të aktiveve përcaktohet nga faktorë të tillë si:

- Tipi, karakteri dhe jetëgjatësia në kushte operacionale të përcaktuara;

- Zhvlerësimi funksional normalisht i pritshëm;

- Mundësia për zgjerim, rikonstruktim etj.

Kur flasim për jetëgjatësinë e përdorimit të një aktivi afatgjatë kemi parasysh

periudhën gjatë të cilit ai gjeneron të ardhura ekonomike dhe jo jetën fizike të

mundëshme të një aktivi afatgjatë. Aktivet tërësisht të amortizuara, për të cilat

vlera kontabël neto është zero dhe për to nuk ka të dhëna teknike, ose të dhënat

teknike nuk japin siguri të arsyeshme për përdorimin normal të mjetit, nuk janë

përfshirë në procedurën e vlerësimit.

Sipas informacionit të dhënë nga drejtimi i sektorëve, këto aktive janë në pritje për

nxjerrje jashtë përdorimit dhe të heqjes nga inventari i aktiveve afatgjata duke

zbatuar të gjitha proçedurat ligjore për këtë veprim.

Për disa aktive të tjera, të cilat ndonëse figuronin në inventare dhe në kontabilitet

tërësisht të amortizuara, por të dhënat teknike premtojnë për vazhdimësinë e

përdorimit të tyre është bërë rivlerësimi i tyre në përshtatje me mendimin e

specialistëve teknik të fushës dhe duke marrë në konsideratë nevojën që ata kanë

për riparime e plotësime dhe kohën e mundëshme të përdorimit të pritshëm.

94

Përkeqësimi funksional është humbja në vlerë që shkaktohet nga përmirësimet në

metodat e punës, të prodhimit e projektimit, në materiale ose në teknologji që

sjellin ndryshime të ndjeshme në vlerën e shkëmbimit ose në vlerën e përdorimit të

një aktivi, si pamjaftueshmëri, mbi kapacitet, struktura të rënduara në

konstruksion, mungesë përdorimi ose kosto e lartë operacionale.Vagonat krahas

përkeqësimit fizik dhe funksional gjatë proçedurave të vlerësimit ishte marrë në

konsideratë edhe një faktorë i tretë, zhvlerësimi ekonomik.

Zhvlerësimi ekonomik përfaqëson humbjen në vlerë të aktiveve afatgjata që

rezulton nga ndikimet jashtë vetë aktivit objekt rivlerësimi. Shkaqet mund të jenë:

rënia e kërkesës për produktin, rritja e kostove të materialeve të përdorura, e

energjisë elektrike, e fuqisë punëtore, e transportit, etj., në një kohë kur çmimi i

shitjes së produktit mbetet i njëjtë ose ka një rritje më të vogël. Në zhvlerësimin

ekonomik shpesh kanë ndikim të ndjeshëm edhe konsiderata ligjore dhe ato

mjedisore, ose e thënë ndryshe politikat ekonomike, fiskale e doganore që ndjek

shteti si dhe politikat dhe masat mbrojtëse për ruajtjen dhe rehabilitimin e mjedisit.

Shuma e faktorëve të mësipërm të humbjes së vlerës së aktivit, bazuar edhe në

analizën financiare dhe vlerën e aksioneve të llogaritura me aktivin neto për

shoqërinë “Drejtoria e Përgjithëshme e Hekurudhave” sh.a Durrës ështe marrë në

konsideratë në përcaktimin e masës së konsumit faktik të çdo aktivi, me të cilin

është përshtatur kostoja e re e zëvendësimit për të arritur në vlerën e tregut në

përdorim. Shkalla e këtij konsumimi (zhvlerësimi) të vlerës së aktiveve afatgjata

është e ndryshme për aktive dhe grupe aktivesh të veçanta, siç tregohet dhe në

tabelën përmbledhëse të vlerave të aktiveve afatgjata. Ky tregues për shoqërinë në

tërësi rezulton rreth 27.61 %.

Tabela 3.15: Aktivet Afatgjata Materiale

Nr

Emërtimi i AAM-ve

Kosto e re e

Zëvendësimit

Vlera e tregut

Zhvlerësimi ekonomik

lekë Në %

a B 1 2 3=(1-2) 4=(3:1)

1 Totali Rajonit Tiranë 2 309340229 1850 229 535 459110694 19.88

2 Totali Rajoni Durrës 2872433973 2120 175 592 752258381 26.19

3 Totali Rajoni Lac 2704204047 1740690 297 963513750 35.63

4 Totali Rajoni Shkodër 6126901535 4134338 070 1992563465 32.52

5 Totali Rajoni Bajzë 3860984209 3068239 763 792744446 20.53

6 Totali Rajoni Fier 1475136920 905629 024 569507896 38.61

95

7 TotaliRajoni Elbasan 1492825811 681 865 476 810960335 54.32

8 Totali Dr.D.SH.M.H 484 952330 1585660 649 3256291681 67.25

9 Totali Dr.P.M.H 2651329252 950 893 327 1700435925 64.14

10 Totalii infrastrukturës 70529257748 54522468968 16006788780 22.70

11 Total i Drejtorisë

Qendër

110877561 87 538 764 23338797 21.05

Gjithsej 98975243615 71647729467 27327514150 27.61


Duke thënë këto konsiderata të metodës së kostos, të përdorur në vlerësimin e

aktiveve afatgjata të kësaj shoqërie them se metoda e kostos jep treguesin më të

bësueshëm të vlerës për përmirësimet në ndërtesat me destinacion përdorimi

specifik, për makineritë dhe pajisjet me përdorim specikfik, siç janë përgjithësisht

aktivet afatgjata në industrinë e transportit hekurudhorë. Ky koeficient del i tillë

sepse peshën specifike kryesore e zënë linjat hekurudhore të cilat kanë një

jetëgjatësi shumë më të lartë se aktivet e tjera, gjithashtu theksoj se linjat nuk kanë

patur konsum të lartë se vetë shfrytëzimi i tyre ka qenë i ulët.

Metoda e tregut

Metoda e tregut ose siç quhet ndryshe metoda e krahasimit të shitjeve merr

parasysh çmimet më të fundit të paguar për prona të ngjashme, së bashku me

përshtatjet e nevojëshme që i bëhen çmimeve të tregut për të reflektuar kushtet dhe

përdorueshmërinë e pronës që vlerësohet në përshtatje me referencat e tregut. E

thënë ndryshe, kjo metodë bazohet në supozimin se blerësi i informuar nuk do të

paguante më shumë për një aktiv se sa kostoja e blerjes së një aktivi tjetër të të

njëjtit përdorim. Për vlerësimin e aktiveve afatgjata, pronat që vlerësohen

analizohen e krahasohen me prona të ngjashme të shitura së fundi ose të ofruara

për shitje në treg të lirë, duke bërë në të njëtën kohë përshtatjet e nevojëshme për

ndryshimet në faktorë të tillë si koha e shitjes, vendndodhja, mosha, tipi dhe

kompleksiteti i pronës, mundësia e rikonstruksionit dhe të përmirësimit për

përdorimin e mëtejshëm të pronës. Metoda e tregut përdoret me sukses kur është

formuar dhe funksionon normalisht një treg i lirë i shit-blerjes së pronave. Në

kushtet e Shoqërisë “Drejtoria e Përgjithëshme e Hekurudhave“ sh.a. Durrës ajo

jep treguesin më të besueshëm të vlerës, për ndërtesa të tregëtueshme e struktura jo

specifike si: zyra, magazina, mjete transporti dhe makineri e pajisje të përdorimit

të përgjithshëm. Por kjo nuk mund të jetë e vlefshme për ndërtime e instalime të

përgjithëshme si: veprat e artit, lokomotivat, vagonat, linjat hekurudhore, gabinat e

linjat elektrike, makineritë e pajisjet e punës, që janë unikale për industrinë e

transportit hekurudhor ku operon kjo shoqëri.

96

Për këto arsye theksoj se duhet të përdoret vlera e tregut si alternativë për të çmuar

më drejtë koston e re të zëvendësimit që rezulton nga rivlerësimi i këtyre aktiveve.

Metoda e fitimit

Metoda e fitimit për të caktuar vlerën e një prone bazohet në përllogaritjet

ekonomike të fitimeve që mund të sigurohen nga përdorimi i pronës në të

ardhmen. Vlera e aktivit të llogaritur në këtë mënyrë skontohet ose rritet me norma

të pranueshme rikthimi për të siguruar një tregues të vlerës së aktiveve në

përdorim. Vlera e përcaktuar sipas kësaj metode synon të sigurojë investitorin për

një rikthim të mjaftueshëm të kapitalit të investuar. Pra, kjo metodë është një mjet i

rëndësishëm i përcaktimit të vlerës së aktiveve, sepse i jep mundësi një blerësi apo

përdoruesi të mundshëm të gjykojë më realisht për pronën apo investimin e tij si

burim i drejtëpërdrejtë të ardhurash. Siç kuptohet kjo metodë jep treguesin më të

besueshëm të vlerës për active që gjenerojnë të ardhura. Por, me këtë metodë është

e nevojshme analiza e aftësisë së aktivit për të siguruar një rikthim të mjaftueshëm

të kapitalit neto të investuar. Në vlerësimin e aktiveve afatgjata të shoqërisë

“Drejtoria e përgjithëshme e Hekurudhave” sh.a. Durrës sipas këtij projekti, kjo

metodë nuk është përdorur dhe as është marrë parasysh si një alternativë e

mundëshme për shkak të kufizimeve ligjore që ekzistojnë aktualisht në çmimet e

transportit hekurudhorë dhe të mungesës së konkurrencës së lirë. Midis metodave

të mësipërme grupi i ekspertëve ka zbatuar për vlerësimin e aktiveve afatgjata të

kësaj shoqërie metodën e kostos, duke caktuar si vlerë tregu në përdorim koston e

re të zëvendësimit paksuar me amortizimin faktik. Kjo metodë vlerësimi ishte

përcaktuar nga grupi i ekspertëve të autorizuar në bashkëpunim me ekspertët

vlerësues të fushave përkatëse, duke u nisur nga ideja e përdorimit të

vazhdueshëm, sipas së cilës si blerësi ashtu edhe shitësi do të mbanin aktivin ne

vendndodhjen aktuale dhe si pjesë e funksionit të operacioneve aktuale. Ideja e

përdorimit të vazhdueshëm të aktiveve të shoqërisë kushtëzohet nga këto faktorë:

- Aktivet afatgjata që rivlerësohen janë në pronësi të ligjëshme, zotërohen

dhe përdoren nga shoqëria;

- Aktivet në këtë shoqëri kanë një numër të konsiderueshëm vitesh

jetëgjatësie në përdorim;

- Ato përmbushin një kërkesë ekonomike me shërbimin që kryejnë;

- Nuk lejohet dhe as është i mundshëm praktikisht transferimi i aktiveve të

transportimit hekurudhor për një përdorim tjetër 96ituate96ive;

- Zotëruesi i këtyre aktiveve duhet t′i kushtojë vëmendjen e duhur, të hartojë

dhe zbatojë programe efiçente për përdorimin funksional të aktiveve, për të

siguruar vazhdimësinë e përdorimit racional të hekurudhës;

97

- Përdorimi i aktiveve për qëllimet aktuale është i mundshëm si për

përdoruesin e tanishëm ashtu edhe për ata të ardhshëm.

3.11 Zbatimi i SNK 16 në vlerësimin e AAGJ të Shoqërisë

“DPHSH” Sh.A. Durrës.

Në këtë pjesë të punimit kam parasyshë kërkesat e Standartit Ndërkombëtarë të

Kontabilitetit 16 (i rishikuar 2003-2004) dhe i Standardit Ndërkombëtarë të

Raportimit Financiar Nr. 5 (Mars 2004). Standardi Ndërkombëtarë i Kontabilitetit

16 përcakton rregullat, metodat dhe kërkesat e rivlerësimit të aktiveve afatgjata.

Rivlerësimi sipas këtij standardi është i mbështetur në nocionin e vlerës aktuale të

tregut. Në zbatim të SNK 16 paragrafi 36, kërkohet që të proçedohet me

rivlerësimin e të gjithë elementëve që përmban secila klasë e aktiveve, duke

përjashtuar njërin prej tyre inventarin ekonomik, llogaria 218. Kjo për arsyen se

pothuajse 80 % e këtyre aktiveve ishin cilësuar nga komisionet e inventarizimit si

jashtë përdorimit për vetë kohëgjatësinë e përdorimit të tyre dhe pjesa tjetër janë

investime të reja për ecurinë e punës si kompjutera apo mobilime zyrash. Vlera e

tyre është vlera e tregut pasi ato janë të dy viteve të fundit. Për këtë arsye nuk është

e nevojshme të vendosen vlera të reja.

Aktivet afatgjata të Shoqërisë “Drejtoria e Përgjithëshme e Hekurudhave” sh.a.

Durrës sipas paragrafit 37 të Standardit Ndërkombëtarë të Kontabilitetit 16 janë

klasifikuar në: ndërtesa, makineri, mjete transporti, pajisje zyrash, mobilje e

orendi. Kjo ka siguruar të njëjtën për të gjitha aktivet afatgjata që zotëron shoqëria

me 31.12.2006. Për objektet e pasurisë së shoqërisë të tilla si ndërtesat e zyrave, të

magazinave, të ambjenteve të punës, gabina elektrike, rrugë grupi i ekspertëve

kishte proçeduar në përputhje me SNK/ SNRF duke përcaktuar vlerën e çmuar

drejtësisht me vlerësues profesionistë të kualifikuar. Për disa aktive të tjera që janë

unikale si vagonat, lokomotivat, linjat hekurudhore apo për makineritë dhe mjetet e

punës grupi i ekspertëve kishte proçeduar në konsulencë dhe bashkëpunim me

ekspertë të fushës. Në kushtet e vendit tonë ku nuk ka indikatorë të tregut për këto

aktive, pasi nuk shiten aktualisht,vlera e çmuar drejtësisht është përcaktuar me

përqasjen e kostos së zëvendësimit pa amortizimin. Sipas paragrafit 34 të SNK 16,

afati kohor i rivlerësimit është rekomanduar në kufijte një herë në 3-5 vjet, gjë që

shoqëria e plotëson, pasi aktivet afatgjata në këtë shoqëri janë pa u rivlerësuar që

nga viti 1999, por 7 vjet më parë, shoqëria “Drejtoria e Përgjithëshme e

Hekurudhave” sh.a Durrës u shndërrua në shoqëri tregtare anonime. Në përfundim

të rivlerësimit grupi i ekspertëve i kishte kushtuar vëmendje të veçantë mënyrës se

si duhet proçeduar me amortizimin e akumuluar në datën e rivlerësimit.

Standardi Ndërkombëtarë i Kontabilitetit 16, paragrafi 31 i tij, përcakton se pas

kontabilizimit si aktiv, një aktiv afatgjatë, vlera e çmuar drejtësisht e të cilit mund

të caktohet në mënyrë të besueshme, duhet të kontabilizohet me shumën e

98

rivlerësuar, domethënë me vlerën e çmuar drejtësisht në datën e rivlerësimit,

pakësuar me amortizimet e akumuluara dhe me rëniet (humbjet) e vlerës së

akumuluar.

Bazuar në Standardin Ndërkombëtarë të Kontabilitetit 16, paragrafi 35, sipas të

cilit shuma e amortizimit të akumuluar në datën e rivlerësimit të aktiveve afatgjata

të zbritet ose të eleminohet nga vlera kontabël bruto. Në këto kushte shuma e

amortizimeve në momentin e rivlerësimit bëhet zero dhe vlera neto e aktivit do të

jetë objekt i amortizimeve në të ardhmen. Nga rivlerësimi i aktiveve afatgjata të

Shoqërisë “Drejtoria e Përgjithëshme e Hekurudhave” sh.a. Durrës ka rezultuar në

tërësi një shtesë e vlerës.

Sipas këtij standardi shtesa që rrjedh nga rivlerësimi i aktiveve afatgjata gjeneron

një kundërparti, e cila kreditohet drejtëpërdrejtë në kapitalet e veta në një linjë të

vëçantë të quajtur “Teprica nga rivlerësimi”. Kjo mënyrë veprimi bazohet në

konceptin e ruajtjes së kapitalit. Standardi nuk lejon kalimin e drejtëpërdrejtë në

rezultat financiar të shtesave nga rivlerësimi i aktiveve afatgjata, sepse kështu

mund të shkaktoheshin shpërndarje të tepërta fitimesh (në formën e tatimeve dhe të

dividendëve), ndërkohë që plus vlerat nuk janë të realizuara (të kthyera në

likuiditete). Në të kundërt për pakësimet e vlerave nga rivlerësimi standardi

rekomandon kalimin në rezultatin financiar të shoqërisë për periudhën ushtrimore

përkatëse, por në rast se shoqëria në periudhat e mëparëshme ka patur zmadhim

kapitali si efekt i rivlerësimeve të tjera, standardi lejon pakësimin e shtesave të

rivlerësimit me humbjen e pësuar nga rivlerësimi i ri i aktiveve afatgjata. Një

situatë e tillë paraqitet edhe me rivlerësimin e aktiveve afatgjata të shoqërisë ku për

pjesën kryesore të aktiveve rezulton një shtesë vlere nga rivlerësimi dhe për disa të

tjera pakësim vlere.

Mbi këtë bazë e gjithë teprica në vlerë (Shtesa– Pakësime), që rezultoi nga

rivlerësimi i aktiveve afatgjata në datën 31 dhjetor 2006 nga shoqëria është

deklaruar në mënyrë të drejtë në pasiv të bilancit në grupin e kapitaleve të veta në

postin “Rezerva nga rivlerësimi” i aktiveve afatgjata për ushtrimin financiar të

mbyllur më 31 dhjetor 2006.

/

99

KAPITULLI IV

ANALIZA E REZULTATEVE DHE GJETJET

Rezultatet e gjetura do ti analizojmë më poshtë. Analiza do fillojë me rezultatet e

testit statistikor Chi square nëpërmjet të cilit është testuar correlacioni midis

variablave. Analiza do të vazhdojë me analizën e regresionit të shumëfishtë për të

analizuar faktorët që kanë ndikim te vështirësia e zbatimit të standardit.Më pas do

analizohet luhatshmëria e vlerës në përdorim dhe në fund do shikohen efektet e

raportimit tatimor te zbatimi i standardeve.

4.1 Analiza e rezultateve të testit Chi Square

Në kapitullin e parë ngritëm hipotezën bazë në funksion të pyetjes kërkimore:





Testimi i hipotezave u mbështet në përdorimin e testit Chi-Square, sipas të cilit

një vlerë e p-value më e vogël se α = 0.01 dhe α = 0.05 tregoi se variablat e

testuar janë të varur dhe kanë ndikim tek njeri-tjetri; në analizën përshkruese dhe

krahasuese të të dhënave të grumbulluara nga pyetësori, mbi bazën e të cilave u

evidentua niveli dhe problematika gjatë zbatimit të SKK-ve numër ‘5’ dhe ‘15’

rezultoi se ka një lidhje negative statistikisht e rëndësishme midis variablave. Kjo

spjegohet me faktin se variablat shpjegues dhe variabli i varur sillen në mënyrë të

zhdrejtë do me thënë kur njëri ulet tjetri rritet dhe e anasjellta .

Lidhje korrelative negative midis variablave është paraqitur në tabelën e

mëposhtme:

Tabela 4. 1 : Rezultatet e matrices së correlacionit

Hipoteza Koeficent P-value

Rezultati i

testimit te

hipotezave

Standardi i perdorur &Vlerësimi i aktiveve -0.314 P<0.01 ndikon

Standardi i përdorur &aplikimi i vlerës neto -0.253 P<0.05 ndikon

Standardi i perdorur & teprica e rivlersimit plusvlerë -0.264 P<0.01 ndikon

100

Standardi i perdorur & teprica e rivlersimit - -0.322 P<0.01 ndikon

Vështirësia e zbatimit & bërja e rivlerësimit -0.363 P<0.01 ndikon

Vështirësia e zbatimit & ndryshimi i paraqitjes së zërave të

bilancit

-0.315 P<0.01 ndikon

Vështirësia e zbatimit & ndryshimi i paraqitjes së zërave të

bilancit

-0.254 P<0.05 ndikon

Vështirësia e zbatimit & teprices së rivlerësimit - 0.457 P<0.01 ndikon

Vlerësimi i aktiveve & ndryshimi pozitiv -0.415 P<0.01 Ndikon

Vlerësimi i aktiveve & njohja e aktiveve -0.443 P<0.01 ndikon

Bërja e rivlerësimi & teprica e rivlerësimit + -0.298 P<0.01 ndikon

Bërja e rivlerësimit & objektivi i metodes së amortizimit -0.4 P<0.01 ndikon

Ndryshimi i paraqitjes së zërave të bilancit & teprica e

rivlerësimit +

-0.408 P<0.01 ndikon

Ndryshimi pozitiv & aplikimi i vlerës neto -0.382 P<0.01 ndikon

Ndryshimi pozitiv & teprica e rivlerësimit në + -0.276 P<0.01 ndikon

Njohja e aktiveve & vlerësimi i aktiveve -0.443 P<0.01 ndikon

Njohja e aktiveve & shprehja e amortizimit -0.217 P<0.05 ndikon

Aplikimi i vlerës neto & shprehja e amortizimit -0.241 P<0.05 ndikon

Aplikimi i vlerës neto & njohja e amortizimit -0.461 P<0.01 ndikon

Aplikimi i vlerës neto & niveli i njohurive -0.36 P<0.01 ndikon

Teprica e rivlerësimit në plusvler & ndryshimi pozitiv -0.276 P<0.01 ndikon

Teprica e rivlerësimit & shprehja e amortizimit -0.45 P<0.01 ndikon

Teprica e rivlerwsimit në plusvlerë & niveli i njohurive -0.448 P<0.01 ndikon

4.2 Analiza e rezultateve të modelit të regresionit të shumëfishtë

Pasi u testua lidhja korrelative midis variablave u pa e nevojshme të testoheshin

variablat vec e vec. Për këtë qëllim për vërtetimin e hipotezës e mësipërme u

përdor analiza e regresionit të shumëfishtë nëpërmjet testimit të hipotezave me

testin statistikor të Fisherit (F) për testimin e rëndësisë së modelit, testit statistikor

të studentit (t) për testimin e rëndësisë së variablave, nga tabela e ANOVA test.

Nga testimi i hipotezave rezultoi si më poshtë

Model Summary


1 .671a .451 .424 .378

a. Predictors: (Constant), teprica në rënie e aktiveve,ndryshimi I paraqitjes së zërave, njohja e aktiveve,

vlerësimi I aktiveve.

Duke u bazuar në të dhënat e tabelës shohim se R2 = .451, që do të thotë se modeli

shpjegon vetëm 45.1% të Y.

Nga tabela ANOVA shohim që modeli në tërësi është i rëndësishëm. Testi i

përdorur është F-test (Fisheri). Meqenëse p-value =.000< α = 0.05, modeli është i

rëndësishëm. Rezultatet e arritura janë paraqitur në tabelën e mëposhtëme:

ANOVAa

101

Nga tabela e koeficientëve ne shohim rëndësinë e këtyre variablave vec e vec.Nga

kjo tabelë duke përdorur testin statistikor studenti (t-test) ne shohim se variabli X4

(AVN) dhe variabli X8 (NNJ) janë të parëndësishëm dhe i heqim nga modeli :

Variabli X1(VA) me vlerë të p-value = 0.000 < α = 0.05 është i rëndësishëm,

variabli X2 (NPZ) me vlerë të p-value = 0.026 < α = 0.05 është i rëndësishëm,

variabli X3 (NJA) me vlerë të p-value = 0.003 < α = 0.05 është i rëndësishëm,

variabli X6 (TRVA) me vlerë të p-value = 0.000 < α = 0.05 është i rëndësishëm.


Y = α+ β1X1 + β2X2+ β3X3 + β6X6

Duke marrë të gjithë këto variabla të cilët ishin të rëndësishëm gjatë testimit të

hipotezave ndërtojmë ekuacionin e regresionit të shumëfishtë;

Y = α+ β1X1 + β2X2+ β3X3 + β6X6

𝑌 = 3.224 − 0.528𝑋1 − 0.194𝑋2 + 0.359𝑋3 − 0.982𝑋6

Në këto kushte vërejmë që variablat X1,X2,X6 kanë ndikim negativ në vështirësinë

e zbatimit të standardeve që ekonomikisht do të thotë që nëse rritet përdorimi i

këtyre faktorëve do të ulet vështirësia e zbatimit të standardeve, ndërsa faktori me

ndikim pozitiv është Variabli X3 sipas vrojtimeve të marra nga pyetsori

Model

Sum of

Squares

df

Mean Square

F

Sig.

1

Regression 9.611 4 2.403 16.808 .000b

Residual 11.722 82 .143

Total 21.333 86

a. Dependent Variable: vështirësia e zbatimit të standardeve

b. Predictors: (Constant), teprica në rënie e aktiveve, ndryshimi I paraqitjes zërave, njohja e aktiveve,

vlerësimi i aktiveve.


statistikisht.

Coefficientsa

Model

Unstandardized

Coefficients

Standardized

Coefficients

t

Sig.

B Std. Error Beta

1

(Constant) 3.224 .318 10.150 .000

Vleresim. Active -.528 .125 -.449 -4.223 .000

Ndrysh.paraq. zera -.194 .086 -.226 -2.260 .026


Teprica ne renie ak -.982 .168 -.633 -5.851 .000

a. Dependent Variable: vështirësia e zbatimit të standardeve

102

përkatësisht në pyetjen 10 që ekonomikisht shpjegohet se nëse rritet përdorimi i

këtij faktori rritet vështirësia e zbatimit të standardeve.

Grafikisht do të ilustronim si në shembullin e mëposhtëm,i njëjti arsyetim vlen

edhe për variablat e tjerë me ndikim negativ.

1. Y = K1 − 𝑏𝑖𝑋1 një konstante cfarëdo,

Grafiku 4. 1: Rezultatet e regresionit të shumëfishtë

Ndërsa për variablin me ndikim pozitiv do kishim si më poshtë :

Grafiku 4. 2 : Rezultatet e regresionit të shumëfishtë

Ỹ

𝑋3

Shpesh studimet në vendin tonë pas vitit 2008 evidentonin zbatimin me sukses të

standardeve, duke iu referuar faktit se të gjitha njësitë ekonomike i hartuan

pasqyrat financiare duke u bazuar në SKK-të. Ky fenomen mund të të çojë në

mendimin se ndërtimi i PF-ve erdhi si rezultat i forcës së detyrueshme të Ligjit14.

Por asnjëherë ato nuk evidentuan se sa nga standardet e setit të plotë të SKK-ve

ishin të suksesshme. Si rrjedhojë studimi u fokusua në vlerësimin e realitetit se

sa me vështirësi standardet e kontabilitetit numër ‘5 dhe 15’ zbatoheshin nga

profesionistët gjatë hartimit të pasqyrave financiare. Studimi i kësaj faze u

realizua nëpërmjet analizës përshkruese dhe krahasuese duke u mbështetur në të

dhënat primare të grumbulluara.

SKK 05 Aktivet afatgjata materiale dhe aktivet afatgjata jomateriale

14 Sipas Udhëzimit nr. 4292 datë 15.06.2006 “Për shpalljen e standardeve kontabël kombëtare dhe

zbatimin e detyrueshëm të tyre”, pika 2.

𝑌

𝑋1, 𝑋2𝑋4

103

Gjatë zbatimit të SKK 5 matja e aktiveve afatgjata materiale në datën e

ndërtimit të bilancit bëhej me kosto nga 6% e të anketuarve kurse 90% e të

anketuarve vlerësonin AAM-në me vlerën neto dhe 4 % me vlerën e drejtë.

Përsa i përket çështjes së njohjes të rënies në vlerë të AAM-ve dhe AAJM-ve si

shpenzim në PASH rezultatet treguan se shumica e të anketuarve e njihnin

rënien në vlerë të AAGJ-ta në masën 64 % po dhe 36 % jo. Përsa i përket

njohjes së rritjes në vlerë të AAGJ-ta nga rivlerësimi rezultatet treguan se 78

% njihej si e ardhur në PASH dhe 22% jo. Njohja e amortizimit të llogaritur

nga drejtimi njihej si shpenzim i zbritshëm nga fisku sipas të anketuarve në

masën 72% po dhe 28 % jo.

SKK 15 mbi Parimet e Kontabilitetit dhe të Raportimeve Financiare

nga Mikronjësitë Ekonomike

Për mikronjësitë duhet të punohet më shumë në lidhje me ndërtimin e PF-ve dhe

përshtatshmërinë e pasqyrave me aktivitetin që ushtron njësia ekonomike, edhe

pse zbatimi i standardit për mikronjësitë ka filluar që nga 1 Janar 2009.

Duke parë rezultatet e testimit në ekuacionin e regresionit të shumëfishtë

konkludojmë se zbatimi i standardeve numër ‘5 dhe 15’ paraqet vështirësi

në raportimin financiar të bizneseve, pra vërtetohet hipoteza nul dhe bie

poshtë hipoteza alternative.

4.3 Analiza financiare dhe njësitë gjeneruese të mjeteve monetare

Për të bërë analizën financiare të njësive gjeneruese nga aktivet afatgjata të APD

jemi bazuar te pasqyrat financiare të saj si më poshtë:

104

Tabela 4. 2: Bilanci tregtar historik

Burimi: Menaxhimi i kompanisë

Aktivet totale të APD janë rritur me 5% gjatë 2006 dhe me 3% gjatë 2007. Trendi

në rënie është për shkak të pakësimit në ndërtesa, makineri dhe pajisje neto dhe në

mënyrë më specifike për shkak të zhvlerësimit vjetor. Mesatarisht, gjatë viteve 24%

e aktiveve janë përfaqësuar nga mjete monetare dhe ekuivalentë të tyre, ndërsa 71%

e aktiveve totale të APD janë përfaqësuar nga ndërtesa, makineri dhe pajisje. Mjetet

monetare dhe ekuivalentë të tyre tregojnë një trend të vazhdueshëm në rritje.

Ndërtesat, makineritë dhe pajisjet janë pakësuar me 2% gjatë 2007, në pjesën më të

madhe për shkak të zhvlerësimit, duke qënë se heqjet nga përdorimi kanë qënë

vetëm 0.6% të ndërtesave, makinerive dhe pajisjeve neto.

Llogaritë e arkëtueshme përbëjnë një mesatare prej 2% të aktiveve totale përgjatë

viteve. Ato tregojnë një rënie prej 11% në 2006 dhe një rritje prej 23% në 2007.

Gjatë viteve Detyrimet korente financojnë 1.4% të aktiveve totale, ndërsa

Detyrimet jo-korente financojnë 37% të aktiveve totale. Detyrimet jo-korente

përbëhen kryesisht nga Interesa të Huave. APD i ka përdorur këto hua për ndërtimin

/ rikonstruksionin e infrastrukturës së portit; mesatarisht 62% e aktiveve totale

është financuar nga kapitali i aksionerëve.

Që nga 31 Dhjetori 2007, Kapitali aksioner llogaritet në 64% të kapitalit total,

ndërsa rezerva e rivlerësimit llogaritet 16% e totalit. Rezerva e rivlerësimit është e

105

lidhur me rivlerësimin e ndërtesave, makinerive dhe pajisjeve në vitin 1998 dhe në

vazhdim në 2005.Fitimi i pashpërndarë që nga 31 Dhjetori 2007 përbën 14% të

kapitalit aksionar dhe financon 9% të aktiveve totale.

Tabela 4. 3: Pasqyra e të ardhurave historike


Të ardhurat nga shërbimet e kompanisë gjenerohen nga ngarkim-shkarkimi, nga

shërbimet e anijeve si dhe nga komisionet e trageteve. Shërbimet e ngarkim

shkarkimit gjenerohen dhe kryhen nga kompani private të cilat i paguajnë portit një

përqindje specifike mbi komisionet e shërbimit, ndërsa shërbimet e anijeve kryhen

nga vetë APD. Komisionet e trageteve konsistojnë në një komision fiks të aplikuar

mbi të gjithë përdoruesit e trageteve që nisen nga porti.

Të ardhurat nga shërbimet tregojnë një rritje të qëndrueshme nga viti në vit prej

8% dhe 7% në vitin 2006 dhe 2007. Të ardhurat e tjera lidhen me të ardhura nga

qiradhënia dhe parkimi, dhënia me qira e pajisjeve të portit palëve të treta, nga

amortizimi i granteve qeveritare si dhe nga të ardhura të tjera shtesë.

Furnitorët dhe shpenzimet e shërbimeve lidhen me konsumin ditor të shërbimeve të

përgjithshme. Gjatë vitit të paraqitur këto shpenzime arrijnë në 8% të të ardhurave

totale dhe mesatarisht arrijnë në 11.6% të shpenzimeve operative.Këto shpenzime

tregojnë një rritje prej 10% gjatë 2006 dhe një rënie në 2007 duke e krahasuar me

2006.

106

Shpezimet e personelit përfshijnë shpenzimet për paga, kontributet për sigurimet

shoqërore dhe shëndetsore dhe bonuse ose përfitime të tjera për punonjësit. Këto

shpenzime tregojnë një rritje të vazhdueshme në tri vitet e fundit, kryesisht për shkak

të rritjes së numrit të punonjësve, ku në 31 Dhjetor 2005, 2006 dhe 2007 APD kishte

përkatësisht 545, 628 dhe 616 punonjës.

Shpezimet e personelit arrijnë në 22%, 30% dhe 34% të të ardhurave nga shërbimet

përkatësisht në 2005, 2006 dhe 2007. Këto shpenzime tregojnë një trend në rritje

edhe mbi shpenzimet operative ku në 2005 arritën 28.6% të shpenzimeve operative

dhe 37.4% dhe 43.4% përkatësisht në 2006 dhe 2007. Zhvlerësimi është një zë tjetër i

rëndësishëm i shpenzimeve operative të APD dhe është i lidhur kryesisht me

zhvlerësimin e shesheve dhe kalatave. Zhvlerësimi për të gjitha aktivet e APD është

llogaritur me metodën lineare.

Shpenzime të tjera operative përfshijnë kryesisht komisione konsulence, udhëtimi

dhe akomodimi, sigurimi, telekomunikacioni dhe shpenzime për reklama. Këto

shpenzime tregojnë një trend në rënie përgjatë viteve dhe kjo për shkak të faktit që në

2005 dhe 2006 janë raportuar në këtë kategori humbjet nga heqja nga përdorimi i

ndërtesave, makinerive dhe pajisjeve.

Kompania ka të ardhura të konsiderueshme nga interesat dhe shpenzime si rezultat i

investimit afatshkurtër në depozita të huasë së tij. Për më tepër për shkak të

ekspozimeve në valutë të huaj ka raportuar humbje ose fitime si rezultat i

ndryshimeve në valutat e huaja.

Tabela 4. 4 : Flukset monetare historike


107

APD ka regjistruar rritje të vazhdueshme në Fitimet neto në këto vite me një

marzh fitimi neto përkatësisht prej 4% (58900 : 1663058), 28% dhe 38% për 2005,

2006 dhe 2007. Pavarësisht nga rritjet e vazhdueshme të marzheve të fitimit, zërat

jo-monetarë kanë një ndikim të madh, veçanërisht në humbjet nga kurset e

këmbimit të lindura nga ekspozimet e APD-së ndaj valutave të huaja në 2005 dhe

fitimeve nga kurset e këmbimit në 2006 dhe 2007. Në fakt pas rregullimit të fitimit

neto nga efektet e kurseve të këmbimit duket që kompania në vitet e fundit

pasqyron flukse monetare hyrëse të qëndrueshme, duke marrë parasysh flukset

monetare dalëse për shtimin në personel. Fitimi i vitit i rregulluar me zërat jo-

monetarë pasqyron një rënie të konsiderueshme prej 29% në 2006 duke e krahasuar

me 2005 dhe një rënie të lehtë prej 1.4% në 2007 krahasuar me 2006. Lëvizjet në

kapitalin punues janë të qëndrueshme përgjatë viteve. Rënia e raportuar prej

176,951 lekësh në 2007 është për shkak të parapagimeve të 104,842 lekëve për

blerjen e aktiveve fikse. Në përgjithësi pasqyrohet një situatë e përmirësuar e

burimeve monetare të akumuluara nga APD, pavarësisht nga pagesat e huave ose

blerja e ndërtesave, makinerive dhe pajisjeve.

Njësitë gjeneruese të mjeteve monetare – përmbledhje

Të ardhurat kryesore për APD janë gjeneruar nga komisionet e paguara nga

përdoruesit e shërbimeve të portit. Disa nga komisionet si komisionet e ankorimit

në kalata dhe komisionet e hyrjes në kanal zbatohen mbi të gjitha llojet e anijeve

dhe trageteve që përdorin pajisjet e portit. Për më tepër, porti zbaton komisione të

veçanta për shërbimet e tjera specifike që ofrohen në terminale. Porti nuk ka të

ardhura të lidhura me shërbimet detare. Këto kryhen nga kompani të specializuara të

ndara, si private ashtu dhe publike. Shërbimet e ngarkim shkarkimit pjesërisht janë

të privatizuara. Sigurimi i shërbimeve të lëvizjes së mallrave kombinohet me

kompani private që sigurojnë fuqinë punëtore të portit dhe APD që siguron pajisjet

(vinxha dhe pajisje të instaluara në breg). Kjo aplikohet për të gjitha mallrat e

përgjithshme të lëvizura dhe operacionet e lëvizjes së grurit. Duke filluar që nga

Prill 2009, porti ka zbatuar një strukturë të re tarifash. Për disa nga shërbimet,

sistemi bazohet në një mbledhje të përbashkët midis operatorëve dhe Autoritetit

Portual. Për lëvizjen e mallrave të përgjithshme libri i tarifave siguron gjithashtu

edhe shpërdarjen e përfitimeve midis APD dhe kompanive të ngarkim- shkarkimit.

Operacionet breg-në-kalatë kryhen nga APD. Kompanitë e ndryshme të ngarkim-

shkarkimit që operojnë në Durrës janë të përfshira vetëm në operacionet e lëvizjes

anije-në-breg. Për këtë arsye, porti mbledh të gjitha të ardhurat nga lëvizja drejt

kalatave dhe aktivitetet e magaziminit.

Duke pasur parasysh se burimet e të ardhurave bazohen në shërbime specifike të

kryera në terminale të veçanta të portit dhe se këto flukset monetare hyrëse janë të

pavarura nga njëra-tjetra, për qëllim të zhvillimit të testit të zhvlerësimit, sipas

kërkesave të SNK 36, drejtoria e Portit ka identifikuar katër njësi gjeneruese të

108

mjeteve monetare si më poshtë:

- Shërbimet e terminalit të mallrave të përgjithshëm;

- Shërbimet e terminalit të kontenierëve;

-Shërbimet e terminalit të trageteve;

- Shërbimet e terminalit të mineraleve dhe rifuxhove.

Për këto CGU, Drejtoria e portit ka parashikuar flukset monetare hyrëse neto për

periudhën e parashikuar nga 2008 në 2012. Parashikimet për 2008 dhe katër muajt e

parë të 2009 janë të bazuara në tarifat e vjetra, ndërsa për tetë muajt e tjerë të 2009

dhe tri vitet pasues, Drejtoria e portit i ka bazuar parashikimet në sistemin e ri të

tarifave. Drejtoria ka marrë parasysh vetëm pjesën e aksioneve të portit në rastet ku

disa nga tarifat janë ndarë me kompanitë e ngarkim-shkarkimit. Për më tepër

identifikimi i flukseve monetare hyrëse dhe dalëse lidhen me çdo CGU, Drejtoria e

portit ka identifikuar aktivet fikse që shërbejnë për të gjeneruar kryesisht flukse

monetare hyrëse të pavaruara dhe i ka shpërndarë ato për çdo CGU. Gjithashtu për

aktivet që shërbejnë direkt për gjenerimin e flukseve monetare hyrëse të pavaruara,

Drejtoria e portit ka identifikuar aktivet që i kontribuojnë flukseve monetare hyrëse

të ardhshme për të gjitha njësitë gjeneruese të mjeteve monetare, të cilat janë

identifikuar sipas SNK 36 si aktive administrative të shoqërisë tregtare.

Supozime të përgjithshme për të ardhurat

Të ardhurat nga anijet janë gjeneruar nga tarifat e ankorimit në kalata dhe hyrja në

kanal. Si input për këto të ardhura përdoret numri i anijeve/ trageteve që hyjnë në

port. Kjo bazohet në të dhënat statistikore të siguruara nga zyra e statistikave e

portit. Të ardhura të tjera që parashikohen të gjenerohen nga APD në 2009 janë

shpërndarë midis çdo CGU, duke u bazuar në të ardhurat direkte të gjeneruara nga

secili prej tyre krahasuar me të ardhurat totale direkte të gjeneruara nga porti.

Drejtoria e portit ka llogaritur që kjo kategori do të rritet me 5% në vitet 2010, 2011

dhe 2012

Grafiku 4. 3:Njesite gjeneruese te mjeteve monetare

109

Supozime të përgjithshme për shpenzimet operative

Shpenzimet e mirëmbajtjes përfaqësojnë koston e materialeve dhe shërbimeve të

kryera për mirëmbajtjen e makinerive dhe pajisjeve në APD. Shpenzimet e

mirëmbajtjes për vitin 2008 përfaqësojnë flukset monetare aktuale që drejtoria e

portit ka shpenzuar për aktivet e përdorura në çdo CGU. Për 2009, Drejtoria e portit

ka llogaritur që shpenzimet e mirëmbajtjes që do të shpenzohen për ShTMP, ShTK

dhe ShTMR, do të jenë 30% e totalit të shpenzimeve të mirëmbajtjes të

parashikuara në Planin e Biznesit për vitin 2009, ndërsa për Terminalin e trageteve

do të shpenzohen vetëm 10 % e totalit të shpenzimeve të mirëmbajtjes, duke qënë

se Terminali i trageteve nuk ka aq shumë ndërtesa, makineri dhe pajisje sa CGU-të e

tjera. Në vitet në vazhdim deri në 2012 Drejtoria ka llogaritur se këto do të rriten me

3% çdo vit.

Pagat dhe kontributet përfshijnë të gjitha përfitimet për punonjësit e portit, në

mënyrë më specifike ato përfshijnë pagat bazë, pjesën e punonjësve për kontributet

shoqërore, bonuset dhe një shtesë prej 10% kosto të paparashikuar personeli.

Shpenzimet për 2008 janë kosto aktuale, ndërsa për vitet e tjera këto shpenzime janë

bazuar në pagën specifike për çdo punonjës sipas strukturës organizative të portit.

Shumë nga pagat e personelit të drejtorisë janë shpërndarë proporcionalisht me të

ardhurat direkte të parashikuara për çdo CGU më 2009, pjesa tjetër është shpërndarë

duke u bazuar në lidhjen e tyre me terminalet e veçanta. Shpenzimet për paga janë

rritur me 3.5% çdo vit, duke arritur një normë mesatare inflacioni prej 2.2% dhe një

marzh për pagat prej 0.8%.Shpenzime të tjera për personelin përfaqësojnë

shpenzime trajnimi për punonjësit e portit si dhe shpenzime të tjera për personelin.

Shpenzimet e përgjithshme përfshijnë shpenzime për konsumin e energjisë dhe ujit,

telefonit dhe shpenzime sigurimi. Komisionet e agjentëve përfaqësojnë komisione të

paguara ndaj agjentëve që lëvizin dukumentacionin zyrtar të anijeve dhe të mallrave

që hyjnë në port. Shpenzimet e tjera përfaqësojnë shpenzime të tjera administrative

si marketingu, shërbime bankare etj. Shpenzimet e mësipërme për vitin 2008 janë

shpërndarë sipas çdo CGU-je nga Drejtoria duke u bazuar në shpenzimet aktuale të

ndodhura në çdo terminal të CGU, ndërsa për vitin 2009 shpenzimet e parashikuara

janë shpërndarë duke u bazuar në të ardhurat direkte të gjeneruara. Drejtoria e Portit

beson se për vitet në vazhdim këto shpenzime do të rriten me 3% në vit.

Kapitali punues

Duke u bazuar në informacionin financiar historik, porti pasqyron lëvizje të

qëndrueshme në kapitalin punues (llogari të arkëueshme dhe të pagueshme, aktive të

tjera të pagueshme dhe inventarë), kështu ndryshimet në kapitalin punues nuk janë

materiale për të ardhurat dhe shpenzimet. Duke u bazuar në arsyetimin e mësipërm,

Drejtoria e Portit nuk ka bërë rregullime në kapitalin punues për parashikimin e të

ardhurave dhe shpenzimeve.

Investimet kapitale

Drejtoria e portit nuk ka skeduluar asnjë investim kapital që shfrytëzon kapacitetin

110

e aktiveve të tij. Në fakt, të gjitha investimet e skeduluara për vitet në vazhdim

përfaqësojnë një rritje të kapacitetit të aktiveve ekzistuese ose të zëvendësuara. Të

gjitha kostot e nevojshme për mirëmbajtjen e kapaciteteve ekzistuese janë përfshirë

në shpenzimet e parashikuara për mirëmbajtje.

Tabela 4. 5: Shërbimet e terminalit të mallrave të përgjithshme


Shërbimet e terminalit të mallrave të përgjithshëm

Terminali i mallrave të përgjithshëm ofron kryesisht shërbime ngarkim-shkarkimi.

Mallrat e përgjithshëm arrijnë në Portin e Durrësit me tragete dhe me anije të

zakonshme të mallrave të përgjithshëm. Mallrat roll-on/ roll-off trajtohen më vete,

në Terminalin e Trageteve. Përveç disa vëllimeve më të vogla të tullave/ tjegulla,

ngarkim-shkarkimi i mallrave të përgjithshëm të lëvizura në port ka lidhje të plotë

me importet. Mallrat e përgjithshëm pa-kontenierë lëvizen kryesisht në kalatat 1-4,

të vendosura midis dallgëthyesit perëndimor të portit.

Të gjitha këto mallra lëvizen me anë të operacioneve direkte. Kamionat parkohen

anash anijeve dhe malli ngarkohet menjëherë në kamion për t’u dërguar në brendësi

të vendit ose për eksport si tjegullat. Dërgimi i mallrave pa-kontenierë bëhet me anë

të kamionave.

Vëllimi i mallrave

Mallrat e importuara janë kryesisht të përbëra nga produkte ushqimore, produkte të

111

lidhura me bujqësinë dhe materiale të lidhura me ndërtimin. Në këtë kategori janë

përfshirë edhe makineritë dhe pajisjet e importuara.

Mallrat e eksportuara përfshijnë përgjithësisht materiale të lidhura me ndërtimin

dhe kjo përbërje pritet të vazhdojë edhe gjatë periudhës së parashikuar. Vëllimi i

mallrave për vitin 2008, ishte sa vëllimi aktual i raportuar nga zyra e statistikave të

portit, ndërsa për vitin 2009, Drejtoria e portit ka parashikuar një rritje prej 6% të

vëllimit total, duke marrë në konsideratë një rritje të kërkesës nga vendet fqinje si

Kosova dhe vendet e ish-Jugosllavisë duke marrë parasysh që në vitet e fundit Porti i

Durrësit ka shërbyer si një pikë tranzit i rëndësishëm për këto vende. Për vitet 2010

deri në 2012 Drejtoria e portit ka parashikuar një trend në rritje në vëllimin e

mallrave të përgjithshme. Trendi në rritje nga viti 2010 deri në 2012 për produkte

ushqimore të importuara është bazuar në rritjen e PBB në Shqipëri prej 3% (sipas

parashikimeve të EIU) dhe gjithashtu ka pasqyruar efektin e pritshmërisë së rritjes së

kërkesës nga vendet fqinje si psh. Kosova dhe vendet e ish-Jugosllavisë.

Vëllimi i mallrave për produktet e lidhura me bujqësinë ndjek trendin në rritje të

produkteve bujqësore sipas parashikimeve të EIU prej 2% dhe merr parasysh edhe

efektin e mallrave që janë tranzit në Shqipëri. Mallrat e importeve të lidhura me

ndërtimin ndjekin trendin në rritje të sektorit të ndërtimit në Shqipëri, i cili

historikisht ka pasqyruar një rritje dy herë më të madhe sesa rritja e PBB-së në

Shqipëri

Tabela 4. 6: Shërbimet e terminalit të kontenierëve


Shërbimet e terminalit të kontenierëve

Trafiku i kontenierëve në Portin e Durrësit është rritur me ritme të shpejta në vitet

e fundit. Në përgjithësi, shumica e kontenierëve të eksportuar janë bosh. Së

fundmi, eksporti i mineralit të kromit në kontenierë ka pësuar një rritje të fortë. Ky

është një evolucion interesant, meqënëse mbushja e kontenierëve për eksport sjell

112

zakonisht kosto më të ulta transporti. Porti i Durrësit lëviz roll-on/roll-off

kontenierë si dhe ngarkon dhe shkarkon kontenierët. Kontenierët roll-on/roll-off

arrijnë në kalata me anë të trageteve, dhe ato vendosen nëpër kamiona për t’u

zhvendosur në brendësi. Ngarkim-shkarkimi i kontenierëve zhvillohet aktualisht në

kalatën 6. Ngarkim-shkarkimi kryhet nga një kompani private, duke përdorur dy

stivues kontenieresh të disponuara nga APD. Pas depozitimit të kontenierëve në

kalata, secili ngrihet lart nga stivuesi i kontenierëve dhe transportohet në sheshin e

magazinës ku depozitohet në pozicionin e tij përfundimtar. Stivuesit e kontenierëve

përdoren për të ngarkuar kontenierët e importuar në kamiona (ose shkarkim në raste

të eksporteve). Shumica e kontenierëve të plotë të importuar stivosen në

destinacionin e tyre përfundimtar. Për llogaritjen e ditëve të ruajtjes së kontenierëve,

duke pasur parasysh mungesën e të dhënave të sakta statistikore, drejtoria e APD

është bazuar në të ardhurat e raportuara në vitin 2008 dhe ka zbatuar një rritje të

qëndrueshme prej 6% për çdo vit. Për furnizimin me elektricitet për kontenierët

frigorifer, Drejtoria ka përdorur të njëjtën mënyrë si në llogaritjen e ditëve të

ruajtjes së kontenierëve. Për hyrjen e kamionave në port, Drejtoria i ka bazuar

supozimet e tyre në trafikun e vitit të mëparshëm.

Tabela 4. 7 : Shërbimet e terminalit të mineraleve dhe rifuxhove të thata


Shërbimet e terminalit të mineraleve dhe rifuxhove të thata

Shërbimet e terminalit të mineraleve dhe rifuxhove të thata lëvizin kryesisht drithëra,

çimento dhe klinker dhe minerale.

113

Drithërat - Drithërat shkarkohen nga anijet me anë të kanxhave të vinxhave, të cilët

shkarkojnë grurin në 5 bunkerë të mëdhenj çeliku (silos) të instaluar në kalata.

Drithërat lëvizen me anë të operacioneve direkte, duke eliminuar nevojën për

magazinim. Në kalata janë të instaluar 5 bunkerë të mëdhenj prej çeliku, me

kapacitet 300 ton secili, në total prej 1,500 tonësh. Gruri dërgohet më pas në

brendësi me anë të kamionave që ngarkohen nën bunkerë.

Çimento - Deri në 2005, Shqipëria varej nga importet për sigurimin e çimentos, por

së fundmi një fabrikë prodhimi çimentoje me kapacitet prej rreth 1.5 milionë tonë

për vit është duke operuar në vend, kështu që Shqipëria do të vetë-mbështetet për

sigurimin e çimentos. Importet lëvizen nga shkarkues të lëvizshëm Siëetell. Çimento

transportohet në rifuxhot e thata me anë të kamionëve të specializuar.

Minerale - Mineralet janë produkti kryesor i eksporteve në Shqipëri me anë të Portit

të Durrësit. Raportohet se Shqipëria ka rezerva të konsiderueshme të këtyre

mineraleve, kështu që duhet të merret parasysh edhe një rritje në eksporte. Shumica

e mineraleve transportohen në rifuxhot e thata me anë të hekurudhave. Vagonët

grumbullojnë mineralet në një fushë të caktuar në cepin veri-lindor të portit.

Momentalisht, mineralet transportohen me kamiona në anën tjetër të portit, dhe i

grumbullojnë më pas në kalatën 7/8. Shumica e mineraleve transportohen me anë të

hekurudhave.

Vëllimi i mallrave në rifuxhot e thata

Mallrat e importuara në rifuxhot e thata janë të përbëra kryesisht nga produkte

ushqimore, materiale të lidhura me bujqësinë dhe materiale industriale. Mallrat e

eksportuara përgjithësisht përbëjnë xeheror kromi, skrap, materiale të lidhura me

ndërtimin si dhe minerale.Vëllimi i mallrave në rifuxhot e thata për 2008 ishte sa

vëllimi aktual i raportuar nga zyra e statistikave të portit. Ndërsa për 2009, Drejtoria

e portit ka parashikuar një rritje prej 1.37% te vëllimi i mallrave të importuara në

rifuxhot e thata dhe një rritje prej 34% të atyre të eksportuara. Rritja e

konsiderueshme në eksporte bazohet në rritjet e eksporteve në të kaluarën.

Për vitet 2010 deri në 2012, Drejtoria ka parashikuar një trend në rritje në vëllimin

e mallrave në rifuxhot e thata duke arritur një mesatare vjetore prej 6%. Trendi

vjetor në rritje duke filluar nga 2010 për produktet ushqimore të importuara bazohet

në një rritje të PBB-së prej 3% (sipas parashikimeve të EIU). Ai pasqyron dhe

efektin e rritjes së kërkesës në vendet fqinje si p.sh. Kosova dhe vendet e ish-

Jugosllavisë. Vëllimi i mallrave për produkte të lidhura me bujqësinë ndjek trendin

në rritje të prodhimeve bujqësore sipas parashikimeve të EIU me 2% dhe merr

parasysh edhe efektin e mallrave tranzit në Shqipëri.

Mallrat e importura të lidhura me ndërtimin ndjekin trendin në rritje të sektorit të

ndërtimit në Shqipëri, i cili historikisht ka pasqyruar një rritje dy herë më të madhe

sesa rritja e DGP së Shqipërisë. Eksportet e lidhura me mineralet janë rritur në

mënyrë që të pasqyrojnë kërkesën e tregjeve botërore për minerale si kromi, skrapi,

114

bakri etj.

Terminali i trageteve

Aktualisht shërbimet e lidhura me terminalin e trageteve zhvillohen në objektet e

improvizuara në terminal duke qënë se punimet e ndërtimit për infrastrukturën në

vend, duke përfshirë edhe ndërtimin e terminalit të trageteve janë akoma në

proçes.Tragetet për mallrat dhe pasagjerët zhvillohen në kalaten 9. Ky terminal ka

në dispozicion një vend ankorimi prej 186 metra të gjatë dhe një thellësi që varion

nga 7.40 - 7.90 metra.Duke qënë se sipas statistikave terminali i trageteve është

gjeneruesi kryesor i të ardhurave për portin aty janë duke u kryer investime të

vazhdueshme. Për këtë, përveç shërbimeve të shpejta të katamaranit, përpunohen

njëherësh dhe me rregull deri në 4 tragete.

Tabela 4. 8: Të ardhura nga terminali Trageteve


Porti i Durrësit është pika hyrëse kryesore për emigrantët shqiptar që vijnë nga

Evropa perëndimore dhe jo vetëm. Vitet e fundit janë karakterizuar nga një rritje e

numrit të turistëve që kanë hyrë në Shqipëri me anë të këtij porti. Tarifat paguhen

nga çdo pasagjer për hipjen në anije, me një skonto prej 50% për fëmijët nën

moshën 12 vjeç. Tarifat e zbritjes nuk aplikohen për fëmijët dhe nëse aplikohen për

pasagjerët e tjerë janë më të ulta sesa komisionet e hipjes në anije. Numri i

pasagjerëve dhe mjeteve motorike për vitin 2008 ishin sa shifrat aktuale të

115

raportuara nga zyra e statistikave të portit. Ndërsa për 2009 Drejtoria e Portit ka

parashikuar një rritje prej 1.39% të pasagjerëve të zbritur dhe një rritje prej 1.78% të

zbritjeve të mjeteve motorike.Numri i pasagjerëve që kanë hipur në anije në 2009

parashikohet të rritet me 1.39%, ndërsa hipja e mjeteve motorike supozohet të rritet

me 1.44%.

Komisionet për shërbimet tag master aplikohen për herë të parë në 2009 për hipjen

dhe zbritjen e trajlerave. Vëllimi i trajlerave të zbritur është rritur me 1.3%, ndërsa

numri i trajlerave të ngjitur është rritur me 1,41%. Për vitin 2010 parashikohet një

rritje prej 4% vëllimit të shërbimeve për mallrat dhe 4% për pasagjerët duke

pasqyruar rritjen prej 3% të PBB-së sipas parashikimeve të EIU, plus një marzh prej

1%. Duke u bazuar në të dhënat historike rritja e numrit të pasagjerëve parashikohet

të rritet me 5% dhe 6% përkatësisht për vitet 2011 dhe 2012.

Shpërndarja e kapitalit punues

Flukset monetare të parashikuara i paraqitur në faqet e mëparshme janë përdorur si

bazë për të llogaritur vlerën e ndërmarrjes të çdo CGU-je. Vlera e ndërmarrjes është

rregulluar më pas me shumën e kapitalit punues neto që i atribuohet çdo CGU-je.

Menaxhmenti i kompanisë nuk me siguroi informacion në lidhje me vlerën e

kapitalit punues neto që i atribuohet çdo CGU-je, më 31 Dhjetor 2007. Për këtë,

grupi i ekspertëve ka ndërmarrë shpërndarjen e kapitalit punues neto midis CGU-ve,

për çdo CGU, duke u bazuar në pjesën e të ardhurave të përgjithshme nga mjetet

monetare hyrëse të gjeneruara nga kompania në vitin 2008. Më 31 Dhjetor 2007

kompania raportoi kapitalin punues neto në shumën prej ALL 532,833 mijë. Për

shkak të natyrës korrente të aktiveve dhe të detyrimeve që përfshin kapitali punues

neto, është supozuar se vlera e tyre kontabël neto nuk devijon materialisht nga vlera

e tyre e tregut më 31 Dhjetor 2007.

Duke përdorur përqindjet e aksioneve të çdo CGU-je në të ardhurat e përgjithshme

nga mjetet monetare hyrëse të kompanisë në vitin 2008, si një bazë për ndarjen, kam

shpërndarë kapitalin punues neto të raportuar në 31 Dhjetor 2007 midis CGU-ve si

përshkruhet në tabelën e mëposhtë:

Tabela 4. 9 : Kapitali punues neto i shpërndarë sipas CGU- së

116

Burimi: Pasqyrat financiare të kompanisë

Vlerës së kapitalit punues neto të atribuar ndaj çdo CGU-je më pas i është zbritur vlera

e ndërmarrjes për çdo CGU, për të arritur në vlerën në përdorim sipas SNK 36.

Rezultatet e kësaj analize janë paraqitur në faqet në vijim të këtij punimi

4.4 Analiza e skontimit të flukseve monetare (DCF)

Kur skontojmë flukset me anë të WACC-së, ne jemi duke testuar nëse flukset

monetarë të pritur janë të mjaftueshme për mbulimin e investimit fillestar, kontribut i

sponsorëve të kompanisë. Në se vlera e tanishme neto (NPV-net present value ) e një

investimi të ri është e barabartë me zero, atëherë investitorët thjeshtë do të mbulonin

shpenzimet e tyre fillestare, asgjë më tepër. Çdo vlerë e NPV-së më e madhe se zero

tregon se kontribuesit e kapitalit kanë interes në ndërmarrjen e investimit përkatës,

pasi fitimi është pozitiv.

Nëpërmjet analizës DCF në rivlerësimin e aktiveve për llogaritjen e vlerës në

përdorim hipotezat që do testohen janë:

H0: Nëse vlera e tanishme neto e parasë > 0 atëhere investimi pranohet

HA: Nëse vlera e tanishme neto parasë < 0 atëhere investimi nuk pranohet

H0: Vlera në përdorim e aktiveve afatgjata luhatet nga norma e skontimit

HA: Vlera në përdorim e aktiveve nuk luhatet nga norma e skontimit.

Për të vërtetuar hipotezat e mësipërme lidhur me llogaritjen dhe luhatshmërinë e

vlerës në përdorim fillojmë me:

Përcaktimi i faktorit zbritës (CAPM)

Si faktor zbritës (discount rate) përdoret Kosto Mesatare e Ponderuar e Kapitalit

(WACC) para taksave. Për përcaktimin e WACC fillimisht duhet përcaktuar kostoja e

kapitalit dhe struktura e kapitalit. Kosto e kapitalit para taksave është llogaritur duke

përdorur modelin e çmimit të aseteve kapitale.

117

Shumica e faktorëve që përcaktojnë koston e ekuiteteve ofrohen të gatshme nga

institucione statistikore të shteteve përkatëse apo nga institute ndërkombëtare që

merren me studime makroekonomike. Në mungesë të publikimeve të tilla nga

institucionet e vendit tonë, jemi detyruar që këto të dhëna ti sigurojmë nga publikime

të ndryshme nga institucione prestigjioze ndërkombëtare.

Primi i riskut të tregut përfshin primin e riskut të vendit që lind në tregun Shqiptar

sipas matjeve të kryera nga agjencitë e vlerësimit të kredive, si Moody’s, dhe riskun e

lidhur me investimet kapitale, për të arritur në primin e riskut të përshtatshëm.

Vlerësimi i vendit (nga Moody në 2008), niveli B1 dhe shpërndarja e përllogaritur e

riskut për atë vlerësim mbi një normë obligacioni qeveritar pa risk, e cila është 3.5%,

kthehet një masë shtesë për primin nga risku i vendit për Shqipërinë. Norma nominale

pa risk përfitohet duke iu referuar normës së obligacioneve 10 vjeçare të Qeverisë

Gjermane, e cila në datën më të fundit ishte 3.95% (Burimi: Bloomberg datë

23/01/2008) .

Beta është përdorur si bazë për rivendosjen e efektit të borxhit në faktorin beta të

kompanisë i cili prodhon për APD një beta me efektin e borxhit prej 0.96. Kjo beta

është faktori beta i përdorur në llogaritjen e kostos së kapitalit të kompanisë.

Në llogaritjen e kostos së kapitalit para taksave, kam marrë në konsideratë koston

mesatare të ponderuar të kapitalit të borxheve të papaguara të kompanisë më 1 Janar

2008, i cili është 3.65%. Në këndvështrimin e rëndësisë së strategjisë së portit dhe në

saj të pozicionit të tij monopolist, APD është i aftë të negociojë dhe të sigurojë borxhe

me norma interesi preferenciale, prandaj kosto e borxhit është nën normat e zakonshme

të borxheve tregtare. Bazë për përcaktimin e strukturës se kapitalit ka qene mesatarja e

nxjerrë nga bilancet e gjendjes 2005 – 2010 të siguruara nga pasqyrat e audituara për

vitet përkatëse.

Pas kalkulimeve të bëra del se Kosto Mesatare e Pronderuar e Kapitalit para taksave,

gjegjësisht faktori zbritës që do aplikohet për përcaktimin e vlerës në kohë të parasë

është WACC = 11.5%.

Tabela 4. 10 : Përcaktimi i faktorit zbritës

Nr Discount Rate calculation

1 Costs of Equity

2 Risk free rate 3.95%

3 Market Risk Premium 2.2%

4 Beta 0.96

5 Preliminary Cost of Equity 6.06%

6 Size premium 4.0%

7 Company specific risc 1.0%

8 Country risk 3.4%

9 Total estimated Cost of Equity 14.5%

10 Costs of DEBT

118

11 Borroëing rate (Euribor + 3.5 %) 4.0%

12 Corporate Tax rate 10.0%

13 Costs of Debt (After Tax) 4.0 %

Capital structure

14 Equity 69.0%

15 Debt 31.0%

WACC A B C

Costs of

Capital

Capital

Structure Costs of capital

17 Equity 14.30% 69.00% 10%

18 Debt 3.56% 31.00% 1.1%

19 Selected After - Tax WACC 11.1%

Calculation of Pre-Tax Discount Rate

20 After - Tax WACC 11.1%

21 Long - Term nominal Grouth Rate 7.5%

22 After - Tax Capitalisation Rate 3.6%

23 Corporate Tax 10.0%

24 Pre - Tax Capitalisation Rate 4.0%

25 Long - Term nominal Grouth Rate 7.5%

26 Pre - Tax WACC 11.5%

Përcaktimi i Vlerës në Përdorim

Vlera në përdorim është diferenca e totalit të vlerës në kohë të rrjedhës së parasë

që gjenerohet nga asetet dhe vlerës së kapitalit punues.

Vlera në përdorim = Totali vlerës në kohë të rrjedhjes së parasë - vlerën e

kapitalit punues

CGU konsiston në disa aktive që janë thelbësore për vazhdimësinë e biznesit, dhe

për këtë arsye testi i zhvlerësimit është përcaktuar duke u bazuar në diskontimin e

flukseve monetare të pesë viteve, si dhe në ekstrapolimin e projeksioneve të

flukseve monetare duke u bazuar në buxhetet financiare / parashikimet duke

përdorur një normë rritjeje për vitet në vazhdim.

Në tabelën e mëposhtme paraqiten rezultatet e detajuara të flukseve monetare të

skontuara dhe vlera në përdorim e rezultuar për çdo CGU.

Tabela 4. 11: Përmbledhje e flukseve monetare të skontuara

119

Burimi: Pasqyrat financiare të kompanisë dhe analiza

Tabela 4. 12: Përmbledhje e flukseve monetare të skontuara

Burimi: Pasqyrat financiare të kompanisë dhe analiza

120

Analiza e Zhvleresimit Ekonomik (Orig. Asset Impairment Test

Analysis)

Analiza e zhvlerësimit ekonomik të pasurisë, bëhet përmes krahasimit të vlerës në

përdorim me totalin aseteve të dhëna si pjesë e procesit operativ të kompanisë. Ku

raporti mes tyre jep faktorin e zhvlerësimit ekonomik.

Faktori i zhvlerësimit = 1- ( vlerën në përdorim /vlerën e mbartur)

Më poshtë prezantohet një përmbledhje e krahasimeve të shumës së mbartur të

rivlerësuar dhe vlerës në përdorim të çdo CGU-je, duke ndjekur analizën dhe

metodologjinë e testit të zhvlerësimit të aplikuar.

Tabela 4. 13: Konkluzionet e testit te zhvleresimit sipas CGU në 1 Janar 2008

Burimi: Perfaqësues të menaxhimit dhe analiza

Duke u bazuar në testin e zhvlerësimit të zhvilluar sipas kërkesave të IAS 36, vlera

kontabël e mallrave rifuxho për CGU, që nga 1 Janari 2008 e tejkalon vlerën në

përdorim të CGU-së sipas SNK 36 dhe si pasojë rezulton një humbje nga zhvlerësimi

prej 783,445,202 lekë.

Shpërndarja e zhvlerësimit pë

Tabela e mëposhtme paraqet shpërndarjen e zhvlerësimit të aktiveve fikse në

kategori individuale brenda CGU-së së shërbimeve të terminalit të mallrave rifuxho.

Tabela 4. 14: Shpërndarja e zhvlerësimit për shërbimet e terminalit të mallrave

rifuxho

121


Duke u bazuar në analizën time, faktori i zhvlerësimit që do të zbatohet për vlerën

kontabël të çdo aktivi brenda kësaj CGU-je është 32,3%. Si rezultat i zhvlerësimit të

evidentuar tek CGU-ja e shërbimeve të terminalit të mallrave rifuxho vlera e drejtë e

ndërtesave, makinerive dhe pajisjeve të APD-së më 1 Janar 2008 është

9,821,740,022 lekë.

Tabela 4. 15: Rezultati i vleresimit të pronave, makinerive dhe paisjeve


KONSIDERATA

Nga rishikimi i bërë ndaj të gjitha aktiveve të mbartura më 1 Janar 2008, rezulton

që dy zëra të regjistruar si aktive në proçes, punimet e thellimit të kanalit për

hyrjen në kanal dhe akuatoriumin e portit, përfaqësojnë parapagime të kryera nën

kontratën e punimeve të thellimit. Aktualisht kontrata nuk është ekzekutuar dhe

nuk është e qartë se deri në çfarë mase kanë arritur punimet e thellimit.

Aktualisht porti është nën proçes gjyqësor me këtë kompani. Këto zëra përbëjnë

një total prej 269,840,918 lekësh dhe jane kosideruar si aktive me nje vlerë të

mbartur 0 lekë më 1 Janar 2008.

SNK 36 e përkufizon shumën e rikuperueshme si vlerën më të lartë të një aktivi

ose vlerën e drejtë e njësisë gjeneruese të mjeteve monetare minus kostot për shitje

dhe vlerën e saj në përdorim. Nëse asnjë nga këto shuma nuk e kalon vlerën

kontabel të aktiveve, aktivi nuk zhvlerësohet dhe nuk është e nevojshme që të

llogaritet shuma tjetër.

Aktivet e nxjerra jashtë përdorimit gjatë vitit 2008 nuk u përfshinë në vlerën e

122

mbartur të aktiveve të krahasuara me vlerën në përdorim, pasi këto mjete nuk

kontribuojnë në flukset e parasë që janë përdorur për llogaritjen e vlerës në përdorim

të çdo CGU-je.

Konkluzione

Duke u bazuar në testin e zhvlerësimit të kryer sipas kërkesave të SNK 36,

vlera kontabël e aktiveve të përdorura në CGU-në e përpunimit të mallrave rifuxho

më 1 Janar 2008 tejkaloi vlerën në përdorim të llogaritur sipas IAS 36 për këtë

CGU duke rezultuar në humbjen nga zhvlerësimi prej 783,445,202 lekë. Duke

pasur parasysh rezultatin e vlerësimit si dhe të testit të zhvlerësimit, vlera e drejtë e

pronave, makinerive dhe pajisjeve të APD më 1 Janar 2008, pas shpërndarjes së

zhvlerësimit është 9,821,740,022 lekë .

4.5 Analiza e luhatshmërisë të rezultateve të vlerës në përdorim

Vlera përfundimtare

Në ndërmarrjen e analizës së APD është aplikuar një normë rritjeje nominale prej:

- 3 % në shërbimet e mallrave të përgjithëshme

- 3 % në shërbimët e terminalit të kontenierëve

- 3 % në shërbimet e terminalit të mineraleve dhe mallrave rifuxho

- 3 % në shërbimet e terminalit të trageteve

FV të vlerës përfundimtare = [FCFn * (1 + g)] / (r-g)

PV të vlerës përfundimtare = FV të vlerës përfundimtare/ (1+r)*n

ku r = norma e kthimit (diskontimit).

ANALIZA E LUHATSHMËRISË TË REZULTATEVE TË VLERËS

NË PËRDORIM SIPAS CGU

Për të testuar luhatshmërinë e vlerës në përdorim për cdo CGU, kam ndryshuar:

normën e rritjes së vlerës përfundimtare nga 3% në 2% dhe në 4%, si dhe normën e

skontimit nga 11.50% në 10.5% dhe në 12.5%. Rezultatet e analizës së

luhatshmërisë tregojnë se vlera në përdorim e Njësisë së Mallrave të Përgjithshme ka

më tepër luhatshmëri ndaj ndryshimeve në normën e skontimit. Gjithashtu, nga

krahasimi i të gjitha rezultateve të analizës së luhatshmërisë me vlerën e mbartur prej

3,566 milion lekë nuk rezulton në asnjë rast që të ketë zhvlerësim.

I njëjti konkluzion si më sipër mund të thuhet edhe për rezultatet e analizës së

123

luhatshmërisë të Njësisë së Mallrave të Kontenierizuar dhe sërish edhe për këtë njësi

në asnjë rast nuk rezulton të ketë zhvlerësim kur bëhet krahasimi me vlerën e

mbartur prej 2,820 milion lekë.

Grafiku 4. 4: Analiza e luhatshmërise të vlerës në përdorim për Njesinë e

Mallrave të Përgjithshme

Rezultatet e analizës së luhatshmërisë të Njësisë së Mallrave Rifuxho japin të

njëjtin rezultat si dhe në faqen e mëparshme dhe më specifikisht, vlerat në përdorim

janë më të ndjeshme ndaj luhatjeve të normës së skontimit.

Rezultatet e analizës së luhatshmërisë të Njësisë së Mallrave Rifuxho tregojnë se në

të gjitha rastet e testuara kjo njësi shfaq zhvlerësim kur bëhet krahasimi me vlerën e

mbartur prej 1,644 milion lekë. Nga ana tjetër, rezultatet e analizës së luhatshmërisë

për Njesinë e Trageteve tregojnë se kur bëhet krahasimi me vlerën e mbartur prej

8,766 milion lekë në të gjitha rastet nuk ka nevojë për zhvlerësim.

Grafiku 4. 5: Analiza e luhatshmerise të vlerës në përdorim për Njesinë e Mallrave

Rifuxho

124

Llogaritja e shpenzimit të amortizimit vjetor sipas SNK 16

Sipas SNK 16, amortizimi është një shpërndarje sistematike e shumës së

amortizueshme e një aktivi mbi jetën e tij të dobishme. Jeta e dobishme përkufizohet

në terma të dobishmërisë së pritur nga aktivi prej njësisë. Prandaj jeta e dobishme

mund të jetë më e shkurtër sesa jeta ekonomike. Llogaritja e jetës së dobishme së

një aktivi është çështje gjykimi e bazuar mbi përvojën e njësive me aktive të

ngjashme. Metoda e amortizimit e përdorur duhet të pasqyrojë modelin me të cilin

priten të konsumohen përfitimet ekonomike nga aktivi në të ardhmen. Shuma e

amortizueshme e një aktivi përcaktohet pasi është zbritur vlera e tij e mbetur. Në

praktikë, shpesh vlera e mbetur e një aktivi është e parëndësishme dhe prandaj

konsierohet jomateriale në llogaritjen e shumës së amortizimit.

Llogaritja e shpenzimeve të amortizimit vjetor

Si pjesë e qëllimit të punës time, kam llogaritur shpenzimin e amortizimit vjetor të

ndërtesave, makinerive dhe pajisjeve që janë subjekt i vlerësimit, sipas kërkesave

të SNK 16. Rezultatet e detajuara janë sipas shtojces. Amortizimi vjetor është i

barabartë me: Vlerën e drejtë/numrin e viteve të mbetura sipas rivlerësimit.

Tabela 4. 16 : Llogaritja e shpenzimit për amortizimin e vitit 2008

Rezultati i vlerësimit të pronave, makinerive dhe paisjeve në lekë

Emërtimi

Vlera kontabël

neto 1 Janar

2008

Vlera e vlerës.

ne 1 Janar 2008

Diferenca

e vleresimit

Amortiz. i

llogarit.per

vitin 2008

125

Ndërtesa 512,754,986 483,349,738 (29,405,248) 81,053,646

Sheshe 6,189,345,914 6,398,524,885 209,178,971 426,838,179

Automekanizma 919,087,365 1,104,776,669 185,689,304 70,829,683

Grifera 483,614,027 487,641,993 4,027,966 34,746,947

Makineri &

pajisje 71,410,826 82,644,680 11,233,854 8,135,114

Konteniere 626,558 789,435 162,876 98,176

Aktive në proces 289,504,093 18,076,667

(271,427,426) -

Toka 393,867,000 1,245,935,955 852,068,955 -

Total 8,860,210,770 9,821,740,022 961,529,252 621,701,746


Analiza financiare e vlerësimit të aktiveve te shoqëria “Drejtoria e

Përgjithëshme Hekurudha Shqiptare” sh.a Durrës

Për kryerjen e analizës financiare u shfrytëzuan të dhënat e pasqyrave financiare të

deklaruara nga shoqëria në tre vitet e fundit (2004, 2005, 2006), të cilat janë të

krahasueshme midis tyre. Qëllimi im është që të vlerësoj nëpërmjet analizës

financiare tendencat e ecurisë së shoqërisë, rritjen e kapitalit, detyrimet,

përfitueshmërinë, qarkullimin e parasë dhe likuiditetin e saj.

Tabela 4. 17 : Gjendja dhe lëvizja e aktiveve afatgjata në vitin 2006 000/leke

Grupet e aktiveve afatgjata Gjendje

01.01.2006

Shtesa gjatë

2006

Pakësime

gjatë 2006

Gjendje me

31.12.2006

Aktivet - Kosto historike

Afatgjata - Amortizimi

Jomateriale -Vlera e mbetur

29 085 7 095 0 36180

1 152 3 211 0 4 363

27 933 3 884 0 31 817

Toka e troje - - - -

Ndërtesa, - Kosto historike

ndërtime dhe - Amortizime

instalime - Vlera e mbetur

të përgjithëshme

16 292 943

7 603 193

8689750

117052

211373

-94321

2396

2396

16 407 599

7 814 566

8 593033

Instalime - Kosto historike

Teknike - Amortizime

Makineri e

1220920

525169

695 751

4 802

27 111

-22 309

0

0

0

1 225 722

552 280

673 442

126

Pajisje -Vlera e mbetur

egla,instrument

-Kosto historike

Mjete transporti -Amortizime

-Vlera e mbetur

4 258 401

2 549 200

1709201

5957

81500

- 75 543

0

0

0

4 264 358

2 630 700

1 633 658

-Kosto historike

Pajisje zyre -Amortizime

Informatike -Vlera e mbetur

39 902

13697

26 205

2 236

672

1 564

756

70

686

41 382

14 299

27 083

Në proçes -Kosto historike

dhe pagesa -Amortizime

pjesore - Vlera e mbetur

199 517

0

199 517

110 339

0

110 339

122 855

0

122 855

187 001

0

187 001

-Kosto historike

Totali i Aktiveve -

Amortizime

Afatgjata -Vlera e mbetur

22 011 683

10 691 259

11 320 424

240 386

320 656

-80 270

126 007

70

126 077

22 126 062

11 011 845

11 114 217


Aktivet afatgjata materiale që u rivlerësuan

Në zbatim të kërkesave të VKM nr. 201, datë 07.04.2005 “Për autorizimin e

Shoqërive Tregëtare me kapital shtetërorë të sektorit strategjik, të rivlerësojnë

pasuritë”, objekt rivlerësimi janë të gjitha aktivet afatgjata materiale në zotërim të

shoqërisë “Drejtoria e Përgjithëshme e Hekurudhave Shqiptare”, sh.a. Durrës në

31.12.2006.

Gjatë rivlerësimit u bë edhe kodifikimi i këtyre aktiveve në bazë të vendndodhjes,

grupit e numrit inventarial të secilit mjet. Në kontabilitet aktivet afatgjata materiale

janë të evidentuara me vlerën fillestare apo koston e tyre historike. Kostoja

historike e aktiveve afatgjata materiale të Shoqërisë “Drejtoria e Përgjithëshme e

Hekurudhave” sh.a. Durrës paraqitet si më poshtë:

Totali 31.12.2006

Tabela 4. 18: Aktivet afatgjata materiale të shoqërisë “Drejtoria e Përgjithëshme

e Hekurudhave” sh.a Durrës

127

Klasa

Emërtimi i AAGJM

Kostoja historike

31.12.2006

Amortizimi

kontabël

31.12.2006

Vlera neto

para

rivlerësimit

A B 1 2 3

212.00 Ndërtesa+linja 15 515 295 362 7 401 835 927 8 113 459 435

213.00 Makineri,pajisje,

instalime

1 213 901 217 543 571 750 670 329 467

215.00 Mjete transporti 4 264 357 613 2 630 681 477 1 633 676 136

218.00 Inventar ekonomik 41 381 997 14 299 372 27 082 625

232.00 Aktive afatgjata në proces 21 969 138 - 21 969 138

Totali 21 056 905 327 10590 388 526 10466 516 801


Kjo kosto historike për aktivet afatgjata materiale të krijuara para vitit 1992 ka

qenë objekt rivlerësimi sipas VKM nr.194, datë 20.03.1998, “Për kriteret e

përcaktimit të kapitalit themeltar të shoqërive tregëtare që do të krijohen nga

shndërrimi i ndërmarrjeve shtetërore në shoqëri tregtare”.

Bashkë me vlerën fillestare të aktiveve ishte rivlerësuar në të njëjtën masë edhe

amortizimi i akumuluar. Të gjitha aktivet afatgjata para vitit 1999, në këtë

rivlerësim i ishin nënshtruar një rritjeje vlere, kurse aktivet e hyra në shoqëri pas

këtij viti janë të vlerësuara e të raportuara me çmimet e tyre të blerjes ose kostos së

ndërtimit. Metoda e përdorur në rivlerësimin e vitit 1999 dhe distanca e gjatë

kohore, bëjnë që vlerat e mbartura në kontabilitet të kenë diferenca materiale nga

vlera e tregut në përdorim.

Gjendja kontabile e aktiveve afatgjata të shoqërisë vlerësuar me koston historike

dhe me vlerën neto të tyre para rivlerësimit aktual (kosto historike e pakësuar me

amortizimin kontabël të akumuluar), të klasifikuara paraqitet sipas pasqyrës më

poshtë.

Tabela 4. 19 : Aktivet Afatgjata materiale 31.12.2006 (1 Euro = 123.85)

Nr

Emërtimi i AAM-ve

Kosto historike

me 31.12.2006

Amortizimi me

31.12.2006

Vlera neto para

rivlerësimit

1 Totali Rajonit Tiranë 346238569 152088148 194150421

2 Totali Rajoni Durrës 547238261 231437296 316414965

128

3 Totali Rajoni Lac 262825013 179568884 83256129

4 Totali Rajoni Shkodër 477250304 249497850 227752454

5 Totali Rajoni Bajzë 261172321 76094909 185077412

6 Totali Rajoni Fier 840340239 341486719 498853520

7 Totali Rajoni Elbasan 699141523 370708470 328433053

8 Totali Dr.D.SH.M.H 2251647488 1274683112 976964376

9 Totali Dr.P.M.H 1809446244 1250584211 558862033

10 Totali i infrastrukturës 13365367877 6456247867 6909120010

11 Total i Drejtorisë

Qendër

195623488 7991059 187632429

Gjithsej 21056905327 10590388525 10466516802


Për aktivet afagjata shoqëria dispononte amortizimin e akumuluar të llogaritur për

çdo objekt inventarial, por, në total për secilin grup kontabël. Amortizimi kontabël

i akumuluar për çdo objekt ishte llogaritur duke marrë për bazë vitet e qënies në

përdorim të secilit aktiv si dhe normat e amortizimit të zbatuara sipas grupeve

përkatëse. Gjatë këtyre llogaritjeve ishte bërë një shpërndarje e amortizimit brenda

secilit grup dhe në ndonjë rast të veçantë edhe rishperndarje midis grupeve. Kjo

shpërndarje ka qenë e nevojshme për të mënjanuar mangësitë e konstatuara të

llogaritjes së amortizimit mbi vlerën fillestare për shumë objekte dhe në ndonjë

rast edhe për grup objektesh.

Tabela 4. 20: Aktivet Afatgjata materiale

Nr

Emërtimi i

AAM-ve

Vlera neto

para

rivlerësimit

Kosto e re e

Zëvendësimit

pa

amortizimin

Diferenca e

rivlerësimit

+

Diferenca e

rivlerësimit

-

1 Totali Rajonit

Tiranë

194150421 1850 229 535 1701237918 45158804

2 Totali Rajoni

Durrës

316414965 2120 175 592 1894232626 90471993

3 Totali Rajoni

Lac

83256129 1740690 297 1661378007 3943838

4 Totali Rajoni

Shkodër

227752454 4134338 070 3927608658 21023042

5 Totali Rajoni

Bajzë

185077412 3068239 763 2905720031 22557679

129

6 Totali Rajoni

Fier

498853520 905629 024 559852270 153076566

7 Totali Rajoni

Elbasan

328433053 681 865 476 377871457 24439034

8 Totali

Dr.D.SH.M.H

976964376 1585660 649 709201883 99852878

9 Totali

Dr.P.M.H

558862033 950 893 327 392194415 163121

10 Totali i

infrastrukturës

6909120010 54522468968 49499868906 1886519947

11 Total i Drejtori

Qendër

187632429 87 538 764 (98329344) 1764322

Gjithsej 10466516802 71647729467 63530836827 2348971224

Rikonstruksion

Violeta

(1783797807) (1783797807)

Rikonstruksion

lulashi

(32186206) (32186206)

Totali 61714852814 532987211

61181865603


Tabela 4. 21: Aktivet Afatgjata materiale

Nr

Emërtimi i AAM-ve

Kosto e re e

Zëvendësimit

Vlera e tregut

Zhvlerësimi ekonomik

lekë Në %

A B 1 2 3=(1-2) 4=(3:1)

1 Totali Rajonit Tiranë 2 309340229 1850 229 535 459110694 19.88

2 Totali Rajoni Durrës 2872433973 2120 175 592 752258381 26.19

3 Totali Rajoni Lac 2704204047 1740690 297 963513750 35.63

4 Totali Rajoni Shkodër 6126901535 4134338 070 1992563465 32.52

5 Totali Rajoni Bajzë 3860984209 3068239 763 792744446 20.53

6 Totali Rajoni Fier 1475136920 905629 024 569507896 38.61

7 TotaliRajoni Elbasan 1492825811 681 865 476 810960335 54.32

8 Totali Dr.D.SH.M.H 484 952330 1585660 649 3256291681 67.25

9 Totali Dr.P.M.H 2651329252 950 893 327 1700435925 64.14

10 Totalii infrastrukturës 70529257748 54522468968 16006788780 22.70

11 Total i Drejtorisë 110877561 87 538 764 23338797 21.05

130

Qendër

Gjithsej 98975243615 71647729467 27327514150 27.61


Ndërtesat

Ndërtesat që kishte në pronësi shoqëria përfshinin ndërtesa të zakonshme si: zyra

të administratës qëndrore e të njësive vartëse të shoqërisë, magazina, ambjente

pune të punëtorëve, ndërtesat argjinatura mbrojtëse, ambjente pune e baraka

punëtorësh, gabina elektrike, etj. Ndërtesat që përdoreshin për ambjente pune apo

për qëllime specifike, përgjithësisht ishin të amortizuara dhe kishin nevojë për

restaurime thelbësore, por ato vazhdojnë të jenë në përdorim për funksionin e tyre.

Linjat

Shoqëria “Drejtoria e Përgjithëshme e Hekurudhave” sh.a Durrës kishte në

inventarin e pasurive të saj linja të përmasave e gjendjeve të ndryshme, që lidhnin

sektorët e qendrave të prodhimit dhe qytete të vendit. Ajo kishte rreth 450 km linjë

kryesore dhe rreth 150 km linje dytësore. Mosha e këtyre linjave ishte në varësi

nga koha e ndërtimit të linjave të ndërtuara me kontribut vullnetar dhe deri ne vitin

2004 e ndërtuar nga delegacioni ushtarak i ekspertëve DIA. Në hekurudhë herë pas

here ishte ndërhyrë me rikonstruksione duke përmirësuar thellësisht edhe

teknologjinë, ku ishte bërë në përgjithësi nje zëvendësim i traversave nga druri në

beton/arme. Në tërësine e tyre këto linja hekurudhore kanë një specifikë të tillë

ndërtimi me një shkallë të vogël amortizimi.

Për vetë faktin se siç shpjegonin specialistët e hekurudhës vendi ynë ka zgjedhur

metodën e zëvendësimit të rrotave të lokomotivave dhe vagonave me shkallë të

lartë amortizimi dhe ka përdorur shina të cilësisë së lartë (të forta), në mënyrë që

jetëgjatësia e tyre të jetë 50-100 vjetë, si dhe për faktin e shfrytëzimit jo të plotë

gjatë gjithë periudhës së shfrytëzimit të tyre. Për këtë arsye amortizimi faktik i tyre

nuk është i lartë.

Konkluzione mbi rezultatet e rivlerësimit dhe përfshirja e

efekteve në bilancin e datës 31.12.2007

Në përfundim të punës për rivlerësimin e aktiveve afatgjata, bazuar në

dokumentacionin e plotë vlerësues përpiluar nga specialistët e fushave përkatëse si

dhe në të dhënat shtesë të grumbulluara për efekt krahasimi nga burime të

ndryshme për çmimet e tregut, manualet e prodhimit, preventivat e punimeve dhe

të kostos së objekteve të veçanta të aktiveve afatgjata, informacionet e siguruara

gjatë inspektimeve e diskutimeve të shumta për gjendjen teknike e aftësitë e

përdorimit të mëtejshëm të aktiveve objekt rivlerësimi, rezultatet përmbledhëse të

131

rivlerësimit të aktiveve të shoqërisë “Drejtoria e Përgjithëshme e Hekurudhës”

sh.a. Durrës sipas gjendjes inventariale të tyre me 31.12.2006, paraqitet si vijon:

Totali 31.12.2006

Tabela 4. 22: Aktivet afatgjata materiale të Shoqërisë “Drejtoria e Përgjithëshme

e Hekurudhave” sh.a Durrës

NR Klasa

Kodi

Emërtimi i

AAGJM

Vlera neto

para

rivlerësim

Vlera e

tregut

Diferenca

rivlerësimi(

rritje)

Diferenca

rivlerësimi(

pakësim)

a b c 1 2 3 4 (2:1)

1 212.00 Ndërtesa +linja 8113459435

6721269519

8 61230666102 2131430337 8.28

2 213.00 Makineri,pajisje,

instalime 670329467 2304766439 7 701221417 66784243 3.44

3 215.00 Mjete transporti 1633676136 2081615856 598 947 453 150354 998 1.27

4 218.00 Inventar ekono.

27082625 26 682 836 1 856 401646 0.99

5 232.00

Aktive afatgjata në

proces 21969138 21969138 - - 1

Totali 10466516801 71647729467 63530836827 2348971224 6.85


Vlera e çmuar drejtësisht (e tregut) e shoqërisë “Drejtoria e Përgjithëshme e

Hekurudhave” sh.a Durrës për aktivet afatgjata materiale kosto e zëvendësimit pa

amortizimin (vlera e tregut në përdorim) në tërësi është 71.647.729.467 ose 6.85

herë më e madhe nga vlera kontabël neto e tyre me 31.06.2006.

Kosto e zëvendësimit për aktivet afatgjata materiale gjithsej (pa tokën) është 98

975 243.615 lekë ose 799.154.167 euro me një rritje prej 4.7 herë në krahasim me

koston e tyre historike të evidentuar në kontabilitet 21056905327 leke ,

zhvlerësimi teknik ekonomik i rivlerësuar i këtyre aktiveve është 27.327.514.150

lekë (98975243615- 71647729467).

Rivlerësimi i aktiveve afatgjata materiale kishte përfunduar në muajin dhjetor 2007

dhe efektet përkatëse ishin përfshirë në bilancin e vitit 2007 në bazë të ligjit

nr.9228, datë 29.04.2004 “Për kontabilitetin dhe pasqyrat financiare”.

Rivlerësimi i lejon shoqërisë të evidentojë vlerën e aktiveve afatgjata materiale dhe

të llogariste amortizimin e tyre në përputhje me SNK-të. Vlera e aktiveve afatgjata

që rezulton nga rivlerësimi nuk ka për qëllim dhe nuk mund të shërbejë si çmim

për shitjen e aktiveve afatgjata të shoqërisë, pavarësisht se ato janë një përqasje e

kostos së zëvendësimit pa amortizim me vlerën e tregut në përdorim. Analiza e

vlerësimit të aktiveve afatgjata materiale dhe përfundimet e arritura sygjeroj që të

132

përdoren nga shoqëria “Drejtoria e Përgjithëshme e Hekurudhave” sh.a Durrës për

të ndërtuar politika ekonomike si dhe për raportimin financiar në përputhje me

SNRF-të.

Vlera e caktuar drejtësisht (tregut) në bazë të SNRF-ve për aktivet afatgjata

materiale të shoqërisë me 31.12.2006 është 71 647 729 467 lekë ose 578 504 073

euro në bazë të kursit të shpallur nga Banka e Shtetit Shqiptar në këtë datë.

Rezerva e rivlerësimit e krijuar nga vlerësimi i aktiveve afatgjata materiale sipas

këtij projekti është 61 714 852 814 (63530836827 – 1783797807- 32186206) lekë

e cila ishte deklaruar në grupin e kapitaleve të veta në pasiv të bilancit datë

31.12.2007 si “Tepricë nga rivlerësimi”.

Ndërsa diferenca në zbritje nga rivlerësimi në shumën prej 532,987,211 lekë e

aktualizuar edhe me veprimet që shoqëria ka prekur rezultatin për këto aktive gjatë

vitit 2007, në shumën 13,577,677 lekë (kjo vetëm për llogarinë 215 të sektorit të

DSHMH vlera e vagonave te shitura), sipas Standardit 16 kalon në rezultat të vitit

për shumën 338,840,892 lekë dhe në llogari të klasës 4 në pritje për shumën 180

568 642 lekë deri në sistemimin e tyre.

.

VEPRIMET QE DO TE KRYHEN NE KONTABILITET.Debitohen, D K D Llog.171 K

-1 Llog.212 73,396,113,846 -2 16,286,973,054 77,441,932,541 -1Llog.213 2,010,420,035 -3 61,594,507,820 277,582,260 -4Llog.215 2,037,343,334 148,388,396 -5Llog.218 (1,944,674) 13,577,677 -6Llog.232 - SHUMA 77,881,480,874 77,881,480,874

SHUMA (1) 77,441,932,541 Kreditohen, D K D Llog.106 K D Llog.121 KLlog.281/2 14,296,878,083 212 59,326,461,719 212 137,722,835 Llog.281/3 375,983,063 213 1,696,002,908 213 12,439,384

Llog.281/5 1,615,656,791 215 572,041,338 215 127,415,505 Llog.281/8 (1,544,883) 218 1,855 218 4,536

SHUMA 16,286,973,054 -2 SHUMA 61,594,507,820 -3 277,582,260 -4

Nga,Llog.215 (8) 13,577,677

SHUMA 291,159,937

D Llog.414 K D Llog.414/1 K212 89,699,192 Nga,Llog.215 (6) 13,577,677 13,577,677 -7213 48,930,280 SHUMA 0 0

215 9,361,814 218 397,110 D Llog.121/652 K

SHUMA (5) 148,388,396 Nga,Llog.215 (7) 13,577,677

Nga,Llog.215 (8) (13,577,677)

SHUMA -

133

4.6 Efekti i raportimit tatimor në raportimin financiar (raste studimi)

Në bazë të objektivave të studimit dhe pyetjeve të kërkimit në kapitullin e parë si

dhe për t׳iu përgjigjur pyetjes “si dhe sa ndikon legjislacioni tatimor në

raportimin financiar të bizneseve”?, kemi marrë në shqyrtim tre raste studimi;

“Autoritetin portual Durrës”, “Multivac”, sh.p.k, Shkozet, “Drejtoria e

Përgjithëshme Hekurudha Shqiptare” Durrës. Një ndër përdoruesit kryesorë të informacionit të Pasqyrave Financiare janë

organet tatimore. Nevoja e përdorimit të Pasqyrave Financiare të njësive

ekonomike rrjedh kryesisht nga domosdoshmëria e llogaritjes së pjesës së tatimit

mbi fitimin që i takon të paguhet sipas ligjit organeve shtetërore. Shqipëria është

një vend i sistemit ligjor “code law”, ku standardet e kontabilitetit dhe raportimi

financiar për efekte tatimore janë të rregulluara me ligj. Amortizimi i llogaritur

tej normave të lejuara nga organi tatimor përbën një element shpenzimi të

pazbritshëm.

Për të analizuar efektin e raportimit tatimor mbi raportimin financiar mora në

shqyrtim llogaritjen e amortizimit kontabël dhe atij fiscal për të parë ndryshimin

midis tyre dhe më pas efektin e tij në të ardhurën neto të kompanisë nëpërmjet

testimit të hipotezave të mëposhtme:

APD dhe Multivac Albania Sh.p.k

Tabela 4. 23 : Amortizimi fiskal dhe kontabel I Aktiveve afatgjata materiale 2008

në APD

Nr Autoriteti Portual Durrës Amortizimi

kontabël

Amortizimi

fiskal

Diferenca +

1 Amortizimi sipas pasqyres

FA

401 462 284 338 596 504 62 865 781

2 Amortizimi i shesheve 220 239 461 141 130 331 79 109 131

TOTALI 621 701 746 479 726 834 141 974 911

Burimi: Menaxhimi i kompanisë dhe analiza

Amortizimi kontabël, i cili është pasqyruar në Bilancin kontabël të APD për

shumën 621701746 lekë, është llogaritur nga raporti: Vlera e drejtë/vitet e ngelura

në përdorim. Amortizimi fiscal është llogaritur për cdo element të AAM-ve, duke

shumëzuar vlerën e mbetur me normat fiskale të amortizimit. Nga tabela shohim

që amortizimi kontabël është I ndryshëm nga amortizimi fiscal. Diferenca ndërmjet

dy amortizimeve në vlerën 141 974 911 lekë, njihet si shpenzim i pazbritshëm, për

efekte fiskale. Për këtë arsye kjo diferencë ka dhënë efekt të dukshëm në tatimin

mbi fitimin dhe fitimet e kompanisë, konkretisht:

134

Më poshtë paraqitet rakordimi i fitimit të llogaritur sipas Standardeve

Ndërkombëtare të Raportimit Financiar (SNRF) dhe fitimit të tatueshëm :

Tatimi mbi fitimin

Tatimi i Kompanisë mbi aktivitetet e zakonshme është shuma e totalit të taksës

aktuale dhe tatimit të shtyrë. Tatimi i shtyrë kontabilizohet duke përdorur metodën

e detyrimeve të bilancit kontabël dhe llogaritet si tatim i pritur për tu paguar ose

për tu arkëtuar nga diferencat e përkohshme midis vlerës së mbartur të aktiveve

dhe detyrimeve për qëllime raportimi financiar dhe vlerës së përdorur për qëllime

fiskale.

Shuma e tatimit të shtyrë të lejuar bazohet në mënyrën e parashikuar të realizimit

ose pagesës të shumave të mbartura të aktiveve dhe detyrimeve, duke përdorur

normat fiskale të miratuara ose që priten të miratohen me siguri në datën e bilancit

kontabël.Tatimi mbi fitimin është njohur në pasqyrën e të ardhurave dhe

shpenzimeve dhe paraqet shumën e tatimeve të pagueshme dhe të shtyra.

Tatimi aktual është tatimi i pritshëm i pagueshëm mbi fitimin e tatueshëm të vitit, i

cili llogaritet duke përdorur normat e tatimeve në fuqi në datën e bilancit dhe

ndonjë rregullim të tatimit të pagueshëm në lidhje me vitet e mëparshme.

Tatimi i shtyrë llogaritet me normën e taksës që është parashikuar për tu zbatuar në

periudhën kur detyrimi paguhet ose aktivi të realizohet dhe ngarkohet në pasqyrën

e të ardhurave dhe shpenzimeve, përveç kur është e lidhur me zërat e ngarkuar

direkt në kapital. Në të tilla raste tatimi i shtyrë është gjithashtu pjesë e kapitalit.

Fitimi fiskal ndryshon nga fitimi neto i raportuar në pasqyrën e të ardhurave dhe

shpenzimeve sepse përjashton zërat e të ardhurave dhe shpenzimeve që janë të

tatueshme ose të zbritshme në vitet e tjera dhe gjithashtu përjashton zërat e të

ardhurave dhe shpenzimeve që nuk janë asnjëherë të tatueshme ose të zbritshme.

Shpenzimi për tatim fitimin përbëhet si më poshtë:

Viti i mbyllur më

31 dhjetor 2008

Tatim fitimi aktual 46,334,229

Tatim fitimi i shtyrë (aktiv) gjatë vitit (14,677,522)

Shpenzim tatim fitimi 31,656,707

Pasqyra e të ardhurave dhe shpenzimeve

Viti i mbyllur më

31 dhjetor 2008

135

Fitimi para tatimit sipas pasqyrave financiare të përgatitura

sipas SNRF (457,439,503)

Shpenzimet e pazbritshme për efekt tatimi

Amortizimi përtej normave tatimore fiskale 141,974,911

AQT të dala jashtë përdorimit 382,108,355

Provizion për konfliktin gjygjësor 224,616,901

Provigjon për klientët 88,382,384

Provigjon për AQT të dala jashtë përdorimit të

paekzekutuara

47,322,314

Gjoba dhe penalitete 11,786,040

Provigjon për inventarët të dala jashtë përdorimit të

paekzekutuara 880,570

Fitimi i tatueshëm 439,631,972

Tatim fitimi sipas normës standarde prej 10% 43,963,197

Tatimi i shtyrë rezulton si pasojë e diferencave të mëposhtme të përkohshme:

Diferenca të përkohshme 31 dhjetor 2008

Amortizimi i aktiveve të qëndrushme të trupëzuara llogaritur

mbi normat fiskale 146,775,220

Totali 146,775,220

Norma e tatimit: 10%

Aktiv tatimor i shtyrë 14,677,522

Ndikimi i amortizimit në shoqërinë Multivac sh.p.k

Multivac sh.p.k

Amortizimi

lokal

Amortizimi

SWIS GAAP Diferenca +

1 Amortizimi sipas 2008 55,627.63 65,989.57

10,361.93

2 Amortizimi i 2009 98,055.39

140,906.41 42,851.03

TOTALI 153683.02 206895.98 53212.96

Diferenca të përkohshme

Amortizimi i aktiveve të qëndrushme të trupëzuara

llogaritur mbi normat fiskale 53212.96

Totali 53212.96

Norma e tatimit: 10%

Aktiv tatimor i shtyrë 5321.296

136

Nga pasqyrat e amortizimit konstatojmë se amortizimi kontabël është i ndryshëm

nga amortizimi fiskal. Nga kjo nxjerrim konkluzion se amortizimi i llogaritur sipas

normave fiskale ndikon në raportimin financiar, kryesisht te tatim fitimi dhe te fitimi

neto pasi ky amortizim njihet si shpenzim i pazbritsëm te fitimi kontabël. Efekti te

tatim fitimi është

4.8 Efekti i metodës së llogaritjes së amortizimit në rezultatin neto

të njësisë.

Për të testuar hipotezat lidhur me efektin që metoda e llogaritjes së amortizimit ka në

rezultatin e shoqërisë kam marrë si rast empirik “Drejtorinë e Përgjithëshme

Hekurudha Shqiptare “ sh.a Durrës. Mjetet e transportit të shoqërisë “Drejtoria e

Përgjithëshme Hekurudha Shqiptare” sh.a Durrës, që janë lokomotivat dhe vagonat

janë mjete në inventarin e kësaj shoqërie të vëna në shfrytëzim, sipas gjendjes

teknike që kanë mbërritur në Republikën e Shqipërisë (të përdorura) dhe në

vazhdim. Një pjesë e tyre qëndrojnë të bllokuara për defekte e mungesa të pjesëve

të këmbimit e mangësi teknike, mungesë të riparimeve themelore, të dëmtuar e

vjedhur etj.,por edhe nga pikëpamja vizuale duket qartë amortizimi dhe korrodimi

nga agjentët atmosferik, si dhe mangësitë në papuce, mekanizmat e ngarkim-

shkarkimit dhe frenimit për shumicën e mjeteve që janë në punë.

Kjo shoqëri ka në pronësi gjithsej 52 copë lokomotiva, nga këto 19 copë janë në

përdorim dhe 33 copë në konservim, vagona pasagjerësh gjithsej 44 copë, nga këto

30 copë me përdorim të plotë, 9 copë me përdorim të kufizuar, 1 copë bagazhe me

përdorim të kufizuar dhe 4 copë të papërdorshëm fare, vagona mallrash 390 copë

gjthsej, nga këto 83 copë në përdorim të tjerët në konservim. Duke parë gjendjen

dhe shfrytëzimin e këtyre aktiveve arsyetova që të testoja metodat e llogaritjes së

amortizimit duke qenë se ky element zë një peshë të konsiderueshme në

shpenzimet e shoqërisë dhe ndikon në fitimin apo humbjen e saj. Shoqëria përdor

metodën lineare për llogaritjen e amortizimit sipas normave të vëndosura me

Vendim Drejtorie me qëllim për mosrëndim të rezultatit financiar

(humbjes).Lidhur me metodat e përdorura për llogaritjen e amortizimit dua të bëj

krahasimin midis metodës lineare dhe metodës së prodhimit për llogaritjen e

amortizimit. Duke u bazuar në shoqërinë “Drejtoria e Përgjithëshme Hekurudha

Shqiptare” sh.a Durrës, e cila ka aktive afatgjata specifike dhe pa treg në Shqipëri,

si dhe me një koeficient shfrytëzimi jo të plotë të këtyre aktiveve për arsye

zhvlerësimi ekonomik, fizik dhe moral hipotezat që do të testohen janë:

H0: Amortizimi i llogaritur sipas metodës së prodhimit ka më pak ndikim në

rezultatin financiar se amortizimi i llogaritur sipas metodës lineare

137

HA: Amortizimi i llogaritur sipas metodës së prodhimit ka më shumë ndikim në

rezultatin financiar se amortizimi i llogaritur sipas metodës lineare

Për të testuar këto hipoteza llogarisim amortizimin sipas dy metodave për vitin

2013 në shoqërinë “Drejtoria e Përgjithëshme Hekurudha Shqiptare” sh.a Durrës si

më poshtë:

Metoda lineare e amortizimit në Shoqërinë “Drejtoria e Përgjithëshme Hekurudha

Shqiptare” sh.a Durrës për vitin 2013.

Tabela e llogaritjes së amortzimit sipas dy metodave

TIPI I MJETIT

KOSTO

HISTORIKE

AMORTIZIMI

LINEAR

AMORTIZIMI

PRODHIMIT

DIFERENCA

VLERA E

MBETUR

LOKOMOTIVA

553,233,073

310,226,877

202261536

107965341

243,006,196

VAGONA

1,152,354,921 733,283,988

246466176 86817812

419,070,933

TOTALI 1,705,587,994 1043510865 448727712 594783153

662,077,129

Metoda e llogaritjes së amortizimit sipas metodës së

prodhimit

Bazuar në faktin që kjo shoqëri ka në zotërim aktive specifike të tipit të vjetër dhe

tepër të konsumueshme si nga zhvlerësimi moral ashtu dhe nga zhvlerësimi fizik

amortizimi për këto tipe do ishte me eficente nëse llogaritej sipas metodës së

prodhimit. Arsyeja është se amortizimi do të kishte më pak efekt në rezultatin neto

të njësisë ekonomike pasi këto aktive kanë një koeficient shfrytëzimi tepër të ulët.

Konkretisht:

52 lokomotiva x 15984 km/lokomotivw = 831184 km

19 “ 15984 “ = 303696 “

Amortizimi= 553233073/831184 = 666 lekë/km x 303696 = 202261536 lekë

388 vagona x 1184 km/vagon = 459528 km

83 “ x 1184 “ = 98272 “

Amortizimi = 1152354921/459528 =2508 x 98272 = 246466176 lekë

Amortizimi total sipas metodës së prodhimit :

138

202261536 + 246466176 = 448727712 lekë

Efekti ndërmjet dy metodave të amortizimit:

1043510865 – 448727712= 594783153 lekë

Nga rezultatet del se amortizimi sipas metodës së prodhimit ka më pak efekt në

rezultatin e shoqërisë kjo për arsye të mosshfrytëzimit të plotë të kapacitetit të

aktiveve (Mejete transporti). Pra, vërtetohet hipoteza nul dhe bie poshtë hipoteza

alternative.

KAPITULLI V

DISKUTIME I REZULTATEVE, KONKLUZIONE

DHE REKOMANDIME

Bazuar në problemin e kërkimit, objektivave të studimit si dhe pyetjeve të ngritura

në kapitullin e parë konkludojmë se: “Zbatimi i SKK-ve numër ‘5 dhe 15’ ka

filluar dhe sigurisht do jetë i vështirë për këdo që do përfshihet, megjithatë nuk

139

është “një mision i pamundur” nëse të gjithë kontribuojmë duke parë veten tonë

pjesë të këtij proçesi”

Zbatimi i suksesshëm i Standardeve Kombëtare do të jetë një sfidë për të gjithë

titullarët (kontabilistë, menaxherë, akademike, etj). Themelore në zbatimin e SKK-

ve numër ‘5 dhe 15’ është një kuptim i qartë i se çfarë janë këto standarde, çfarë

kërkojnë dhe për më tepër impakti i tyre në proçesin e raportimit për bizneset dhe

investitorët. Me gjithë vështirësitë e ndeshura gjatë rrugës së zbatimit të

standardeve përsëri vendi ynë pati një sukses pas vitit 2008. Këto vështirësi kishin

të bënin me vlerësimin e aktiveve me koston historike dhe vlerën e mbetur në

momentin e hyrjes dhe pasqyrimit në bilanc, njohjen e procesit të rivlerësimit të

aktiveve në pasqyrat financiare, ndryshimin e paraqitjes së zërave të bilancit,

nivelin e njohurive,etj. Në përgjithësi nga rezultatet e marra, vihet re se

vështirësitë kryesore vijnë nga kriteret e njohjes, metodat kontabël dhe nga matjet

e elementeve të pasqyrave financiare, gjë e cila vjen për shkak të zhvillimit

ekonomik të vendit tonë, mosekzistencës së një tregu aktiv si dhe vështirësive

në matjen e vlerës së drejtë apo mungesës së eksperiencave në metodologjinë e

matjes p.sh të vlerës së drejtë, konkluzione këto të konstatuara edhe nga rezultatet

e të anketuarve nëpërmjet pyetësorit.

Nga rezultatet e arritura të rivlerësimit konkludoj se vështirësia e zbatimit të

standardit numër ‘5’ vazhdon të jetë evident në Shqipëri.

Aktivet afagjata akoma njihen me koston historike dhe vlerën e mbetur nga

bizneset, arsyeja raportimi tatimor, për këtë arsye nëse aktivet do vazhdojnë të

mbahen me koston historike apo vlerën e mbetur atëhere ulet vështirësia e

zbatimit të standardit numër ‘5’ dhe e kundërta.

Vlerësimi i aktiveve me vlerën e drejtë nuk praktikohet nga bizneset për arsye se

vlerësimi me vlerën e drejtë nuk njihet nga tatimet dhe ka kosto , në rast se do të

aplikohet kjo vlerë atëhere do të rritej vështirësia e zbatimit, por informacioni do të

ishte më i përshtatshëm dhe më i besueshëm nga përdoruesit e informacionit

financiar.

Në Drejtorinë e Përgjithshme të Hekurudhave mungesa e 224 objekteve me vlerë

historike 176.919.000 lekë nuk ishte ç′rregjistruar nga inventari i aktiveve

afatgjata. Për rrjedhojë nuk përputhej vlera historike kontabël me atë të inventarit

fizik.

Sipas informacionit dy objekte me vlerë 178 484 820 lekë nuk ekzistonin fizikisht.

Ato ishin dëmtuar në tranzicion dhe ishin hequr nga kapitali i shoqërisë me urdhër

të Ministrisë së Ekonomisë, Tregtisë dhe Energjitikës të RSH-ës në vitin 2007, por

ende mbaheshin në PF të shoqërisë.Për arsye të mos cregjistrimit, evidenca

kontabile nuk përputhej me inventarin fizik të aktiveve.

140

Zbatimi me korrektësi i standardeve të kontabilitetit nënkupton trajtimin në tërësi

dhe jo disa prej tyre pasi Standardet Kombëtare të Kontabilitetit janë faktorë të

rëndësishëm për rritjen e cilësisë së informacionit financiarë, sjelljen e

teknologjive të reja, rritjen e konkurrencës dhe kulturës së shërbimit dhe

integrimin e vendit në BE.

Rënia e aktiveve në vlerë pothuajse nuk njihej fare, jo vetëm për mungesë

informacioni por edhe për arsye se nuk njihet nga raportimi tatimor si shpenzim i

zbritshëm.

Rezultati financiar është i deformuar dhe informal, ndryshimi i terminologjive dhe

i strukturës së zërave të bilancit ka dhënë një impakt negativ te zbatueshmëria e

standardit numër ‘5’.

Llogaritja e amortizimit sipas normave fiskale rezultoi se ka efekt financiar si te

tatim fitimi ashtu edhe te fitimi neto i kompanisë.

Vlerësimi i aktiveve me vlerën e drejtë është më afër reales dhe nuk ka për qëllim

përafrimin e vlerës së aktivit me vlerën e tregut por i shërben menaxhimit për të

marrë vendime ekonomike dhe politika kontabile sa më të sakta dhe të

përshtatshme

Rezultatet treguan se realisht metoda e mbajtjes së amortizimit ka efekt në

rezultatin e njësisë, pikërisht te tatim fitimi. Arsyet mund të jenë të ndryshme ose

mos kuptimi i drejtë i standardit, ose shkalla e lartë e vështirësisë së zbatimit të tij,

sidomos në njohjen dhe evidentimin e tatimit të shtyrë.

Fryma liberale e zbatimit të ligjit nuk ndihmon në proçesin e integrimit të vendit në

BE. Mungesa e penaliteteve në ligjin “ Për Kontabilitetin dhe Pasqyrat Financiare”

është një nga arsyet pse standardet nuk kanë gjetur zbatim në një pjesë të njësive

ekonomike.

Amortizimi i aktiveve në të gjitha rastet mbahet vetëm me metodën lineare edhe

atje ku është më efektive llogaritja me metodën e prodhimit.

Rekomandime

Tashmë jetojmë në një kohë ku duhet ndryshuar kultura jonë e të menduarit e të

vepruarit, për pregatitjen e pasqyrave të raportimit financiar. Sot ne jemi vend

kandidat për të hyrë në BE dhe duhet të mendojmë e të veprojmë si të tillë. Hapja e

tregjeve të kapitalit, firmosja e Marrëveshjes së Stabilizim Asocimit, firmosja e

Marrëveshjes së Tregtisë së Lirë dhe Evropianizimi i Ekonomisë Shqiptare kërkon

transparencë dhe gjuhë të njëjtë kontabël. Plotësimi edhe i këtyre kushteve do të

lehtësonte edhe problemet e integrimit të Shqipërisë në BE. Shpreh besimin që

armata e kontabilistëve të vendit tonë do të dijë të vlerësojë dhe të shfrytëzojë të

141

gjitha mundësitë për të ecur me kërkesat e kohës duke mos e lënë veten të ngelet

prapa.

Komuniteti i biznesit, e sidomos drejtimi i lartë i tyre duhet të kuptojë se pasqyrat

financiare nuk hartohen vetëm për zyrën e tatimeve, por edhe për shumë përdorues

të tjerë.

Një zgjidhje shumë më efikase drejt ndërgjegjësimit të biznesit për zbatimin e

detyrueshëm të Standardeve të Kontabilitetit do të ishte një ndryshim shtesë në

Ligjin nr.9228 dat 24.04.2004 “Për Kontabilitetin dhe Pasqyrat Financiare” që ka

të bëjë me vendosjen e penaliteteve përkatëse në raste shkelje të tij.

Për të patur më shumë transparencë në raportimin financiar duhet të ndryshojë ligji

fiskal në ato elementë që janë në interésin e të gjithë palëve të interesuara për

zgjidhjen e kontradiktës midis dy palëve.

T’i jepet një rëndësi e veçantë sensibilizimit të mjedisit të biznesit lidhur me

rëndësinë e zbatimit të standardeve të kontabilitetit.Duhet të pasqyrohen me

realitet të gjitha shpenzimet si ato të amortizimit, të interesave, transportit që të

luftohet informaliteti, etj.

Nën proçesin e edukimit të mësuarit e profesionit duhet të jetë një proçes i cili

fillon në shkollë dhe vazhdon pambarim gjatë ushtrimit të tij. Me këtë duhet të

kuptojmë që arsimi universitar duhet të japë bazat teorike të profesionistëve të

ardhshëm kontabël dhe për këtë duhen riparë kurrikulat dhe programet përkatëse

që të jemi sa më afër reales (praktikës).

Organizatat profesionale trajnimin dhe kualifikimin e vazhdueshëm të hartuesve të

pasqyrave financiare duhet ta konsiderojnë si parësore në punën e tyre, duke i

azhornuar programet me ndryshimet që bëhen në trajtimin e standardeve nga

organizmat përgjegjëse përkatëse si dhe duke reflektuar në to probleme të dala nga

praktika dhe që kërkojnë zgjidhje.

Të nxiten dhe të stimulohen punimet individuale apo me bashkëautorësi të

edukatorëve kontabël dhe profesionistëve si dhe të organizmave dhe të

organizatave të ndryshme profesionale.

Të ngrihen dhe të funksionojnë strukturat e nevojshme profesionalisht të afta për

t’i dhënë zgjidhje problemeve që kanë të bëjnë me vlerësime dhe rivlerësime të

aktiveve ashtu siç e kërkojnë standardet

Aktivet afatgjata me koeficient prodhimi apo shfrytëzimi duhet të amortizohen me

metodat e prodhimit, si element kostoje me peshë që është amortizimi ndikon te

rezultati i njësisë ekonomike.

142

Kontributet e studimit

Por sigurisht që ky punim lë hapsirë për kërkime dhe studime të mëtejshme në

fushën e matjes së progresit jo vetëm të Standardeve Kombëtare të Kontabilitetit

numër ‘5’ dhe ‘15’, por të gjithë setit të Standardeve Kombëtare të Kontabilitetit

143

BIBLIOGRAFIA

Armstrong, C.S., Barth, M.E., Jagolinzer A.D. and Riedl E.J. (2008). Market

Reaction to the Adoption of IFRS in Europe. Harvard Business School Working

Papers. Accessed from: <http://www.hbs.edu/research/pdf/09-032.pdf>

Armstrong, C.S., Barth, M.E., Jagolinzer A.D. and Riedl E.J. (2008). Market

Reaction to the Adoption of IFRS in Europe. Harvard Business School Working

Papers. Accessed from: <http://www.hbs.edu/research/pdf/09-032.pdf>

Bannock, G. (1981). The Economics of Small Firms: Return from the Wilderness.

UK: WileyBlackwell.

Bollano J. (2011) “Shqipëria në Rrugën e Zbatimit të Standardeve të

Raportimit Financiar dhe Auditimit”

Bollano. Jorgji, Keshilli Braunbeck G., Iniciativae Edukimit SNRF, BSNK,

Standardet Ndërkombëtare të Raportimit Financiar, IFRS Foundation. London,

2013.

Buchanan R. F. (2003). “International accounting harmonization: Developing a

single world standard”. Business Horizons, (May–June).

Choi F.S et.al. (2002). “International Accounting” Prentice Hall, New Jersey,

4th edition.

Dhamo S. (2011) “Profesioni i kontabilistit dhe Roli i organizmave profesionale”

Dhamo S., Lera N., Miti M.(2008) “Accounting standards and tax reporting in

Albania- challenges and problems”: International Conference “Economic &

François Desmoulins-Lebeault (2003). Distribution of Returns and the CAPM

Empirical Problems, AFFI International Conference 2003, AFFI, Lyon, France.

Gaston R. Gelos & Ratna Sahay, (2000). "Financial Market Spillovers in

Transition Economies," IMF Working Papers 00/71, International Monetary Fund.

Gjergji (2006), “Does Albania have a Developed Financial Market”, discussion

paper, USAB publications, Bologna, Italy, http ://www. usabal.it/usab /images /

punime-shkencore/artan_gjergji.pdf

Gjergji (2007), “Roli i Shtetit në Zhvillimin e Tregjeve të Kapitalit në Vendet e

CEE”, material diskutimi në “Studime mbi Tregjet e Kapitalit dhe Letrave me

Vlerë”, publikim i AATADA, Tiranë.

Gjergji (2010) “Zhvillimi i tregut te kapitaleve në shqiperi dhe nevoja për një bursë

të re me kapital privat”. http://www.pdfio.com/k-1079857.html.

Guvemli O.; (2006) “Development of accounting thought from the ottoman

empire to the Turkish republic”

144

Jagric, T., Hribernik, T. M. and Stajnko, V., (2005). “The Behavior of Stock

Markets in Transition Economies“. Managing the Process of Globalisation in New

and Upcoming EU Members, Proceedings of the 6th International Conference of

the Faculty of Management Koper Congress Centre Bernardin, Slovenia, 24–26

November 2005.

Këshilli Kombëtar I Kontabilitetit, Konferenca Ndërkombëtare , Vizioni për të

ardhmen, Maj 2013.

KKK (2008) “Sfidat e aplikimit për herë të parë të SKK dhe SNRF dhe

problematikat e tyre”, Tryeza e Rrumbullakët

Lera N., Miti M., Këri L., Shini A.; (2008) “Standardet e Kontabilitetit-

Unifikim?!”,Mikrotezë.

Lintner (1965). The valuation of risk assets and the selection of risky investments

in stock portfolios and capital budgets. Rev. of Econ. and Stats 47.

Mossin (1966). Equilibrium in a Capital Asset Market. Econometrica 34, pages:

768–783.

Naço M., Gaxha V.; (2008) “Implementation of national accounting Standards

and its problems in Albanian Reality” MIBES 2008 829-842

Nobes C. W., & Parker, R. (2004). Comparative international accounting (8th

ed.). London: Prentice Hall.

Nobes C.W. (1998). Towards a general model of the reasons for international

differences in financial reporting. Abacus, 34, 162–187.

Rahman A., Perera H. & Ganeshanandam S.; (1996). “Measurement of Formal

Harmonization in Accounting: An Exploratory Study” Accounting and Business

Research, 26(4): 325-339

ROSC (2008) “Report on the observance of standards and codes in

Romania”

Ross, S., (1976). Risk, return and arbitrage. Risk Return in Finance ed. I. Friend

and J. Bicksler, Cambridge, Mass.: Ballinger.

Rotilă A. (2010) “The Implementation of IAS/IFRS in Romania”. Advances and

Perspectives Research in Accounting, Negotiation, and Distribution, Volume1,

Issue1

Rotilă A., Pătruţ V. (2008). Standardisation and professional judgment in the

accounting practice, The Annals of the University of Oradea, Economic

Sciences Series”, Vol. III, TOM XVII 2008, ISSN 1224-9858

Sharpe (1967). "A Linear Programming Algorithm for Mutual Fund Portfolio

Selection," Management Science, INFORMS, vol. 13(7), pages 499-510, March.

145

Sharpe (1967). "Portfolio Analysis," Journal of Financial and Quantitative

Analysis, Cambridge University Press, vol. 2(02), pages 76-84, June.

Social Challenges and Problems 2008”. Vol :3 pg. 431.

Sottoriva C. (2005). Principi contabili internazionali e coordinamento con il

TUIR. Le Società, 5, 590-594.

Street D. L. & Larson R. (2004). “Large accounting firms’ survey reveals

emergence of “two standard” system in the European Union”. Advances in

International Accounting, 17, 1-29.

Trifan (2009), Testing Capital Asset Pricing Model for Romanian Capital Market,

Annales Universitatis Apulensis Series Oeconomica, 11(1).

Wong, Bian (2005). Robust Estimation of Multiple Regression Model with

asymmetric innovations and Its Applicability on Asset Pricing Model. Working

Paper No. 0508. http://nt2.fas.nus.edu.sg/ecs/pub/wp/wp0508.pdf

Zadeh L.A., (1965) “Fuzzy sets,” Information and Control”, no. 8, pp. 338–353.

Zopounidis C, Despotis DK and Kamaratou I (1997). Portfolio selection using the

ADELAIS multiobjective linear programming system. Computational Economics

11: 189-204.

Citimi i revistave shkencore

Achleitner A. (2000): International-Accounting-Standards: Ein Lehrbuch zur

internationalen Rechnungslegung, Franz Vahlen GmbH, München, 2. Auflage.

Aras, G. and Crowther, D. (2008). Developing sustainable reporting standards.

Journal of Applied Accounting Research. 9 (1). 4-16.

Bhimani, A. (2008). The role of a crisis in reshaping the role of accounting.

Journal of Accounting and Public Policy. 27 (6). 444-454.

Dhamo S. (2006) “Zhvillimet e ardhshme në fushën e Kontabilitetit” Buletini

Ekonomik.

Duhanxhiu I., Kapllani V. (2012) “The relationship between financial and tax

accounting in Albania” the Romanian economic journal nr 43.

Fama (1976), "Efficient Capital Markets: Reply." Eugene F. Fama; Journal of

Finance,1976,31(1),pp.143- 45. http://links.jstor.org/sici?sic i= 00221082%

28197603% 2931%3°1%3 143%3AECMR% 3E2 .0.C%3B2-9

Fama, Eugene (1970). “Efficient Capital Markets: A Review of Theory and

Empirical Work”, Journal of Finance, 25, pp. 383-417.

http://links.jstor.org/sici?sic

146

Fama, Eugene F. and French, Kenneth R. (2003), The Capital Asset Pricing

Model: Theory and Evidence (August 2003). CRSP Working Paper No. 550; Tuck

Business School Working Paper No. 03-26. Available at SSRN:

http://ssrn.com/abstract=440920 or http://dx.doi.org/10.2139 /ssrn.440920.

Markovska V. H.V., (2004). “Implementation of international accounting

standards in Macedonia”.

Markovska V.H.V “Implementation Of International Accounting Standards1 In

Macedonia” Ernst & Young

Markowitz, H. (1952), Portfolio Selection, Journal of Finance. 6(1952): 77–91.

Meek G. K., & Thomas W. B. (2003). A review of market-based international

accounting research. Journal of International Accounting Research, 3(1), 21–41.

Michailidis, G., Tsopoglou, S,. Papanastasiou, D,. Mariola, E. (2006). Testing the

Capital Asset Pricing Model (CAPM): The Case of the Emerging Greek Securities

Market. International Research Journal of Finance and Economics, Issue 4. (2006).

Miles, James A.; Ezzell, John R. (1980). "The weighted average cost of capital,

perfect capital markets and project life: a clarification". Journal of Financial and

Quantitative Analysis 15 (3): 719–730.

Ross, S., (1976). The arbitrage theory of capital asset pricing. Journal of Economic

Theory 13, 341–60.

Spathis C. and Georgakopoulou E. (2007). ‘The adoption of IFRS in South

Eastern Europe: the case of Greece’. International Journal of Financial Services

Management,2(1):50:63

Tsalavoutas I. & Evans L. (2010) “Transition to IFRS in Greece: financial

statement effects and auditor size”, Managerial Auditing Journal, vol. 25, no. 8:

814-842

Verna G. (2003). Il bilancio tra riforma delle società e introduzione dei principi

contabili internazionali. Rivista dei Dottori Commercialisti, 3, 509-538.

Citimi i disertacioneve

Malaj. V, (2013) “Teoria Moderne e Portofolit dhe Studimi i Volatilitetit, Normat

e Kthimit të Aksioneve në Rajonin e Ballkanit” Disertacion Pg 17-69, Tiranë

2013, Shqipëri.

Hoxha E.,(2014) “Raportimi financiar i njësive ekonomike të vogla dhe

mesme:Standarde kombëtare apo ndërkombëtare”(Rast studimi – Adoptimi i

SNRF për NVM në Shqipëri),Disertacion pg.2,14

http://dx.doi.org/10.2139%20/ssrn.440920

147

Ukjani M, 2013 “Zbatimi i standardeve të kontabilitetit, Raportimi financiar dhe

tatimor në shqipëri” Disertacion Pg 3-85, Tiranë 2013, Shqipëri.

Pjesë e web bibliografisë së kërkimit doktoral janë faqet e mëposhtme të internetit:

1) web faqja zyrtare e International Accounting Standards Board [http:/

www.ifrs.org]

2) web faqja zyrtare e Këshillit Kombëtar të Kontabilitetit të Republikës së

Shqipërisë [http:/ www.kkk.gov.al/]

3) web faqja zyrtare e shoqërisë Hekurudha Shqiptare sh.a [http:/

www.hsh.com.al/]

4) web faqja zyrtare e Autoritetit Portual Durrës [http:/

www.apdurres.com.al/]

5) web faqja zyrtare e Ministrisë së Financave të Republikës së Shqipërisë

[http:/ www.minfin.gov.al/]

6) web faqja e Raiffeisen Bank Albania

[http:/ www.raiffeisen.al/]

7) web faqja zyrtare e International Organization of Securities Commissions

[http:/www.iosco.org/]

148

PhD. Candidate Shqipe Xhaferri

Diplomë (1993) dhe Masterin Niveli II-të në Universitetin Bujqësor

Tiranë (2006). Doktoraturën pranë UAMD në fushën e Kontabilitetit

me Tezë Dizertacioni “Zbatimi I standardeve 5 dhe 15 per aktivet

afatgjata, problemet e tyre në Shqipëri ”.

Pjesëmarrje aktive në 3 Konferenca Shkencore kombëtare dhe

ndërkombëtare, 3 artikuj shkencor, nga të cilët 2 me faktor impakti.

Mbulon fushat e Baza Kontabiliteti, Kontabilitet Financiar,

Kontabilitet Publik dhe Kontabilitet Kosto Drejtimi.

149

SHTOJCA 1

PYETSOR PËR AKTIVET AFATGJATA

Institucioni_________________________________

1. Cilin nga standardet e meposhtme keni perdorur per pasqyrimin e grupit te aktiveve afatgjata ne bilanc?a. SNKnr. 16b. SKKnr. 5c. SKKnr. 15

1/1.Në rast se është aplikuar standardi i kërkuar a keni patur vështirësi në implementimin e tij?Po □. Pse?

Jo□. Pse?

2. Aktivet afatgjata në institucionin tuaj sigurohen nëpërmjet:a. Blerjesb. Prodhimitc. Lizingutd. Dhurimite. Shkëmbimit me një aktiv tjetër

3. Sipas standardit të përdorur aktivet afatgjata vlerësohen me:a. Vlerën fillestareb. Kosto të tjera të drejtpërdrejtac. Kosto të vleresuar sipas SKK 6d. Te tjera(specifiko)________________________

4. A bëni rivleresim të aktiveve afatgjata çdo vit?Nesepo, si veprohet?

Nese jo, pse?

5. Inventarizimi i aktiveve afatgjata si bëhet:a. Çdo vitb. Çdo 5 vjetc. Tjetër specifikoni)______________________________________________

6. A ka ndryshuar paraqitja e zërave të bilancit sipas standardeve në bilancin e vitit 2011?Po □Ku qëndron ndryshimi?Jo□ Pse?

______________________________________________

150

7. A mendoni se ndryshimi është pozitiv?Po □ Pse:

Jo □Pse?

8. Aktivet afatgjata në bilanc njihen me:a. Koston historike b. Vlerë nnetoc. Vlerën e drejtë

8/1 . Nëse është aplikuar vlera neto, kjo metodë ka sjellë: a. Lehtësi në zbatim b. Pse?c. Vështirësi në zbatim d. Pse?

9. Rivlerësimi i aktiveve afatgjata në momentin e rivleresimit bëhet me:a. Modelin e kostosb. Modelin e rivleresimitNë rast se përdoret modeli i rivlerësimit si zbatohet?

10. Teprica në rritje nga rivleresimi i aktiveve afatgjata njihet si e ardhur në pasqyren e të ardhurave dhe shpenzimeve?

o Nëse Po □, Si pasqyrohet në kontabilitet?

o NëseJo □,Pse nuk pasqyrohet?

11. Nëse nga rivleresimi i aktiveve afatgjata rezulton që vlera kontabël të jetë më vogël, ateherë ky zvoglim a njihet sishpenzim në pasqyrën e të ardhurave dhe shpenzimeve?

Nese Po □, Si pasyqohet në kontabilitet?

NeseJo □,12. Amortizimi sipas standardeve të kontabilitetitshpreh:

a. Përdorimin e një aktivi afatgjatëb. Ndryshimin e vlerës së tij

13. Objektivi i metodës se amortizimit është:a. Mbajtja e vlerës kontabël afër vlerës se tregutb. Pasqyrimi i saktë i perdorimit të aktivit

14. Amortizimi i llogaritur dhe i pasqyruar në pasqyrën e të ardhurave dhe shpenzimeve :a. Njihet si shpenzim i zbritshëm nga fisku, sipas normave të vendosuranga drejtimi ?

b. Nese jo, ne cfarë zërash apo grupe të aktiveve afatgjata ka mosperputhje?

15. A mendoni që keni njohuritë e duhura për implementimin e Standardeve Kombetare të Kontabilitetit gjatë punës tuaj? NesePo □, Kush janë aftesitë e kërkuara?

Nese Jo □, Për çfarë keni nevoje?

Emër mbiemër, firmë Datë,___.___.20

151

Hipoteza Koeficent P-value Rezultati i

testimit te

hipotezave

Standardi i perdorur &Vlerësimi i aktiveve -0.314 P<0.01 ndikon

Standardi i përdorur &aplikimi i vlerës neto -0.253 P<0.05 ndikon

Standardi i perdorur & teprica e rivlersimit plusvlerë -0.264 P<0.01 ndikon

Standardi i perdorur & teprica e rivlersimit - -0.322 P<0.01 ndikon

Vështirësia e zbatimit & bërja e rivlerësimit -0.363 P<0.01 ndikon

Vështirësia e zbatimit dhe ndryshimi i paraqitjes së

zërave të bilancit

-0.315 P<0.01 ndikon

Vështirësia e zbatimit dhe ndryshimi i paraqitjes së

zërave të bilancit

-0.254 P<0.05 ndikon

Vështirësia e zbatimit dhe teprices së rivlerësimit - 0.457 P<0.01 ndikon

Vlerësimi i aktiveve dhe ndryshimi pozitiv -0.415 P<0.01 Ndikon

Vlerësimi i aktiveve dhe njohja e aktiveve -0.443 P<0.01 ndikon

Bërja e rivlerësimi dhe teprica e rivlerësimit + -0.298 P<0.01 ndikon

Bërja e rivlerësimit dhe objektivi i metodes së

amortizimit

-0.4 P<0.01 ndikon

Ndryshimi i paraqitjes së zërave të bilancit dhe teprica e

rivlerësimit +

-0.408 P<0.01 ndikon

Ndryshimi pozitiv dhe aplikimi i vlerës neto -0.382 P<0.01 ndikon

Ndryshimi pozitiv dhe teprica e rivlerësimit në + -0.276 P<0.01 ndikon

Njohja e aktiveve dhe vlerësimi i aktiveve -0.443 P<0.01 ndikon

Njohja e aktiveve dhe shprehja e amortizimit -0.217 P<0.05 ndikon

Aplikimi i vlerës neto dhe shprehja e amortizimit -0.241 P<0.05 ndikon

Aplikimi i vlerës neto dhe njohja e amortizimit -0.461 P<0.01 ndikon

Aplikimi i vlerës neto dhe niveli i njohurive -0.36 P<0.01 ndikon

Teprica e rivlerësimit në plusvler dhe ndryshimi pozitiv -0.276 P<0.01 ndikon

Teprica e rivlerësimit dhe shprehja e amortizimit -0.45 P<0.01 ndikon

Teprica e rivlerwsimit në plusvlerë dhe niveli i njohurive -0.448 P<0.01 ndikon

152

SHTOJCA 2

Lista e aktiveve qe jane objekt rivleresimi

167

PERMBLEDHSE E VLERSIMIT TE ASETEVE (AQ) VITI 2007,ME BAZE VLERSIMI GJ.31.12.2006.

Nr. SUBJEKTET Llog.212

E HSH-se Gj.kont.baz.vler. Amort.baz.vl. Vl.mbet.baz.vl. Kosto zevend. Amort.vl.zven. Vl.Metur.vl.zve. Dif.kzv.-vl.baz.

a b 1 2 3(1-2) 4 5 6(4-5) 7(4-1)

1 Dr.R-Durres 158,329,366 56,494,954 101,834,412 618,915,886 219,484,510 399,431,376 460,586,520

2 Dr.R-Tiran 254,582,977 116,346,316 138,236,661 2,206,670,589 416,359,167 1,790,311,422 1,952,087,612

3 Dr.R-Lac 240,837,423 172,322,228 68,515,195 2,681,584,930 955,785,115 1,725,799,815 2,440,747,507

4 Dr.R-Shkoder 275,208,396 80,959,085 194,249,311 5,926,052,284 1,824,612,606 4,101,439,678 5,650,843,888

5 Dr.R-Bajze 231,610,845 52,558,719 179,052,126 3,831,739,135 769,469,952 3,062,269,183 3,600,128,290

6 Dr.R-Elbasan 458,022,627 245,956,486 212,066,141 1,212,238,273 662,746,492 549,491,781 754,215,646

7 Dr.R.Fier-Ba. 703,415,747 245,283,946 458,131,801 1,226,843,685 447,597,535 779,246,150 523,427,938

8 Dr.Infrastr. 12,680,815,542 6,313,969,453 6,366,846,089 69,953,839,898 15,954,788,111 53,999,051,787 57,273,024,356

9 DSHMH 364,459,116 111,693,668 252,765,448 1,090,870,436 378,022,436 712,848,000 726,411,320

10 PMH 3,626,477 1,789,576 1,836,901 101,100,673 49,890,673 51,210,000 97,474,196

11 DPH"Qend." 144,386,846 4,461,496 139,925,350 61,553,419 19,957,413 41,596,006 -82,833,427

SHUMA 15,515,295,362 7,401,835,927 8,113,459,435 88,911,409,208 21,698,714,010 67,212,695,198 73,396,113,846

Llog.232 21,969,138 - 21,969,138 21,969,138 0 21,969,138 0

TOTALI 15,537,264,500 7,401,835,927 8,135,428,573 88,933,378,346 21,698,714,010 67,234,664,336 73,396,113,846

DSHMH (plus'vlera e rivlersimit per 112 vagonat e hequra me pare , "se te behet rivlersimi")

SHUMA 15,537,264,500 7,401,835,927 8,135,428,573 88,933,378,346 21,698,714,010 67,234,664,336 73,396,113,846

DSHMH (Vlera e 112 vagonave te hequra me vleren historike te pa'rivlersuar)

PMH (Vlera e lokom.1006 te hequr me vleren historike te pa'rivlersuar)

TOTALI 15,537,264,500 7,401,835,927 8,135,428,573 88,933,378,346 21,698,714,010 67,234,664,336 73,396,113,846

168

Ne Leke

Dif.am.zv.-am.baz. Vl.reze.llog.106 Vl.Paks.rezult. Vl.(ndj)kl.4 Gj.kont.baz.vler.Amort.baz.vl. Vl.mbet.baz.vl. Kosto zevend. Amort.vl.zven.

8(5-2) 9 10 11 12 13 14(12-13) 15 16

162,989,556 319,044,850 1,100,267 20,543,691 284,189,019 129,460,369 154,728,650 2,145,266,201 482,407,623

300,012,851 1,696,527,147 39,941,716 4,510,670 16,204,373 13,864,590 2,339,783 23,809,378 21,463,201

783,462,887 1,661,217,521 3,285,576 647,325 20,445,079 6,487,305 13,957,774 21,093,069 6,978,624

1,743,653,521 3,923,300,488 11,026,720 5,083,401 39,142,398 26,991,465 12,150,933 36,356,391 25,259,879

716,911,233 2,901,956,323 764,167 17,975,099 27,158,636 22,012,477 5,146,159 26,442,234 21,390,781

416,790,006 359,257,696 19,990,150 1,841,906 19,249,089 15,934,883 3,314,206 29,987,718 25,305,292

202,313,589 366,144,973 31,528,123 13,502,500 81,407,882 56,353,088 25,054,794 187,702,207 77,802,717

9,640,818,658 47,687,723,292 29,922,995 25,594,600 383,160,382 81,689,314 301,471,068 356,337,648 31,333,910

266,328,768 460,082,553 - 0 324,102,226 183,009,837 141,092,389 377,274,961 219,355,036

48,101,097 49,536,221 163,121 0 16,936,671 6,853,148 10,083,523 18,145,982 7,342,476

15,495,917 (98,329,345) - 0 1,905,462 915,274 990,188 1,905,463 915,274

14,296,878,083 59,326,461,719 137,722,835 89,699,192 1,213,901,217 543,571,750 670,329,467 3,224,321,252 919,554,813

0 0 0

14,296,878,083 59,326,461,719 137,722,835 89,699,192 1,213,901,217 543,571,750 670,329,467 3,224,321,252 919,554,813

14,296,878,083 59,326,461,719 137,722,835 89,699,192 1,213,901,217 543,571,750 670,329,467 3,224,321,252 919,554,813

14,296,878,083 59,326,461,719 137,722,835 89,699,192 1,213,901,217 543,571,750 670,329,467 3,224,321,252 919,554,813

169

TOTALIVl.mbet.baz.vl. Kosto zevend. Amort.vl.zven. Vl.Metur.vl.zve. Dif.kzv.-vl.baz. Dif.am.zv.-am.baz. Vl.reze.llog.106 Vl.Paks.rezult. Vl.(ndj)kl.4

47(45-46) 48 49 50(48-49) 51(48-45) 52(49-46) 53 54 55

316,414,965 2,872,433,973 752,258,381 2,120,175,592 2,324,581,712 520,821,085 1,872,661,615 5,803,687 63,097,297

194,150,421 2,309,340,229 459,110,694 1,850,229,535 1,963,101,660 307,022,546 1,701,237,918 40,557,082 4,601,722

83,256,129 2,704,204,047 963,513,750 1,740,690,297 2,441,379,034 783,944,866 1,661,378,007 3,291,881 651,957

227,752,454 6,126,901,535 1,992,563,393 4,134,338,142 5,649,651,231 1,743,065,543 3,923,823,277 11,040,739 6,196,922

185,077,412 3,860,984,209 792,744,446 3,068,239,763 3,599,811,888 716,649,537 2,902,524,187 764,186 18,597,649

328,433,053 1,492,825,812 810,960,336 681,865,476 793,684,289 440,251,866 377,871,457 21,772,789 2,666,245

498,853,520 1,475,136,919 569,507,895 905,629,024 634,796,680 228,021,176 462,779,423 36,199,569 19,804,148

6,909,120,010 70,529,257,748 16,006,788,779 54,522,468,969 57,163,889,871 9,550,540,912 47,716,071,100 73,887,578 28,834,562

976,964,376 4,842,605,198 3,256,291,681 1,586,313,517 2,590,957,710 1,981,608,569 709,201,883 97,679,305 2,173,573

558,862,033 2,651,329,252 1,700,435,925 950,893,327 841,883,008 449,851,714 392,194,416 163,121 0

165,663,291 88,908,423 23,338,797 65,569,626 -84,745,927 15,347,738 (98,329,345) - 1,764,321

10,444,547,664 98,953,927,345 27,327,514,077 71,626,413,268 77,918,991,156 16,737,125,552 61,621,413,937 291,159,937 148,388,396

21,969,138 21,969,138 0 21,969,138 0 0 0 0 0

10,466,516,802 98,975,896,483 27,327,514,077 71,648,382,406 77,918,991,156 16,737,125,552 61,621,413,937 291,159,937 148,388,396

-477,058,615 -450,152,498 -26,906,117 -477,058,615 -450,152,498 (26,906,117)

10,466,516,802 98,498,837,868 26,877,361,579 71,621,476,289 77,441,932,541 16,286,973,054 61,594,507,820 291,159,937 148,388,396

-106973201 -99,379,318 -7593883 -106973201 -99,379,318 -7593883

-27468010 -21,484,226 -5983784 -27468010 -21,484,226 -5983784

10,466,516,802 98,364,396,657 26,756,498,035 71,607,898,622 77,307,491,330 16,166,109,510 61,594,507,820 277,582,270 148,388,396(Vl.mbet.baze) (kost.e re zevens.) (Amort.ri,amo.baz) (Vl.e mbet.e rivle.) (deb.kl.2,kred.171) (deb.171,kred.280) (deb.171,kred.106) (deb.121,kred.171) (deb.kl.4,kred.171)

MINISTRIA 61,602,101,137 277,582,221 148,388,436DIFERENCA (7,593,317) 49 (40)

SHENIM:Vlera per 7593317 leke perfaqson dif.e plus'vleres se 112 vag.shitur(26906117-19312800").

170

Llog.213Vl.Metur.vl.zve.Dif.kzv.-vl.baz. Dif.am.zv.-am.baz.Vl.reze.llog.106 Vl.Paks.rezult. Vl.(ndj)kl.4 Gj.kont.baz.vler.Amort.baz.vl. Vl.mbet.baz.vl.

17(15-16) 18(15-12) 19(16-13) 20 21 22 23 24 25(23-24)

1,662,858,578 1,861,077,182 352,947,254 1,552,063,733 3,629,431 40,108,302 99,192,501 42,455,451 56,737,050

2,346,177 7,605,005 7,598,611 697,036 615,366 75,276 71,041,842 19,685,813 51,356,029

14,114,445 647,990 491,319 158,630 1,958 0 133,494 29,658 103,836

11,096,512 -2,786,007 -1,731,586 73,119 14,019 1,113,521 160,527,935 140,612,257 19,915,678

5,051,453 -716,402 -621,696 527,864 19 622,550 1,072,390 1,072,390 0

4,682,426 10,738,629 9,370,409 1,653,270 104,042 181,008 221,540,162 108,660,663 112,879,499

109,899,490 106,294,325 21,449,629 95,511,159 4,665,124 6,001,140 53,760,987 38,986,176 14,774,811

325,003,738 -26,822,734 -50,355,404 27,344,529 2,983,375 828,483 297,897,905 58,623,789 239,274,116

157,919,925 53,172,735 36,345,199 17,253,585 426,050 0 1,558,953,215 977,980,486 580,972,729

10,803,506 1,209,311 489,328 719,983 - 0 1,786,682,514 1,241,598,193 545,084,321

990,189 1 0 - - 0 13,554,668 976,601 12,578,067

2,304,766,439 2,010,420,035 375,983,063 1,696,002,908 12,439,384 48,930,280 4,264,357,613 2,630,681,477 1,633,676,136

2,304,766,439 2,010,420,035 375,983,063 1,696,002,908 12,439,384 48,930,280 4,264,357,613 2,630,681,477 1,633,676,136

2,304,766,439 2,010,420,035 375,983,063 1,696,002,908 12,439,384 48,930,280 4,264,357,613 2,630,681,477 1,633,676,136

171

TOTALIVl.mbet.baz.vl. Kosto zevend. Amort.vl.zven. Vl.Metur.vl.zve. Dif.kzv.-vl.baz. Dif.am.zv.-am.baz. Vl.reze.llog.106 Vl.Paks.rezult. Vl.(ndj)kl.4

47(45-46) 48 49 50(48-49) 51(48-45) 52(49-46) 53 54 55

316,414,965 2,872,433,973 752,258,381 2,120,175,592 2,324,581,712 520,821,085 1,872,661,615 5,803,687 63,097,297

194,150,421 2,309,340,229 459,110,694 1,850,229,535 1,963,101,660 307,022,546 1,701,237,918 40,557,082 4,601,722

83,256,129 2,704,204,047 963,513,750 1,740,690,297 2,441,379,034 783,944,866 1,661,378,007 3,291,881 651,957

227,752,454 6,126,901,535 1,992,563,393 4,134,338,142 5,649,651,231 1,743,065,543 3,923,823,277 11,040,739 6,196,922

185,077,412 3,860,984,209 792,744,446 3,068,239,763 3,599,811,888 716,649,537 2,902,524,187 764,186 18,597,649

328,433,053 1,492,825,812 810,960,336 681,865,476 793,684,289 440,251,866 377,871,457 21,772,789 2,666,245

498,853,520 1,475,136,919 569,507,895 905,629,024 634,796,680 228,021,176 462,779,423 36,199,569 19,804,148

6,909,120,010 70,529,257,748 16,006,788,779 54,522,468,969 57,163,889,871 9,550,540,912 47,716,071,100 73,887,578 28,834,562

976,964,376 4,842,605,198 3,256,291,681 1,586,313,517 2,590,957,710 1,981,608,569 709,201,883 97,679,305 2,173,573

558,862,033 2,651,329,252 1,700,435,925 950,893,327 841,883,008 449,851,714 392,194,416 163,121 0

165,663,291 88,908,423 23,338,797 65,569,626 -84,745,927 15,347,738 (98,329,345) - 1,764,321

10,444,547,664 98,953,927,345 27,327,514,077 71,626,413,268 77,918,991,156 16,737,125,552 61,621,413,937 291,159,937 148,388,396

21,969,138 21,969,138 0 21,969,138 0 0 0 0 0

10,466,516,802 98,975,896,483 27,327,514,077 71,648,382,406 77,918,991,156 16,737,125,552 61,621,413,937 291,159,937 148,388,396

-477,058,615 -450,152,498 -26,906,117 -477,058,615 -450,152,498 (26,906,117)

10,466,516,802 98,498,837,868 26,877,361,579 71,621,476,289 77,441,932,541 16,286,973,054 61,594,507,820 291,159,937 148,388,396

-106973201 -99,379,318 -7593883 -106973201 -99,379,318 -7593883

-27468010 -21,484,226 -5983784 -27468010 -21,484,226 -5983784

10,466,516,802 98,364,396,657 26,756,498,035 71,607,898,622 77,307,491,330 16,166,109,510 61,594,507,820 277,582,270 148,388,396(Vl.mbet.baze) (kost.e re zevens.) (Amort.ri,amo.baz) (Vl.e mbet.e rivle.) (deb.kl.2,kred.171) (deb.171,kred.280) (deb.171,kred.106) (deb.121,kred.171) (deb.kl.4,kred.171)

MINISTRIA 61,602,101,137 277,582,221 148,388,436DIFERENCA (7,593,317) 49 (40)

SHENIM:Vlera per 7593317 leke perfaqson dif.e plus'vleres se 112 vag.shitur(26906117-19312800").

Shqipe Xhaferri (Kusi)

Documents

Transcript of Shqipe Xhaferri (Kusi)