ดังนัÊนในปีนีÊ ชมรมเจ้าหน้าทีความปลอดภัยในการทํางาน ... · 2 ปรับปรุงรางนํÊาด้านหน้าอาคารเรียน
Seriv îsara hejmar ê ş Boniye Cegerxwîn - PÊNÛSA NÛ · siyasî nedane rêberê gelê kurd...
Transcript of Seriv îsara hejmar ê ş Boniye Cegerxwîn - PÊNÛSA NÛ · siyasî nedane rêberê gelê kurd...
Serivîsara hejmarê
Boniye Cegerxwîn
32 sal 32 sal 32 sal 32 sal li ser koçkirina li ser koçkirina li ser koçkirina li ser koçkirina bavê minbavê minbavê minbavê min
"Seydayê Cegerxwîn" Sîh û du sal li serkoçkirina te çûne, hîna ez bi çûna te bawer nakim.
Sîh û du sal qedera gunehkar te ji me sitandiye û te ji me dûrkiriye, hînajî ez bawer nakim.
Sîh û du sal, dîroka Kurdistanê, stêrkek geş te li ezmana daniye û hîna ez bawer nakim, ku te barkirye û tu ji me dûr çûye.
Bavê delal û hêja…
Eve sîh û du salin, ku ez te di bîranînên xwe de divejînim, bi te re diaxivim, bi te re pêwendiyan datînim, gotinên te di dilê xwede dimeyînim, ji te dipirsim, bi te re êşên xwe par dikim, û ji te şîretên xwe distînim, bi te xwe tund dikim, xwe ava dikim û bi te re xwe dibînim.
Bavo, tu ji bîra me rojekêjî qet neçûyî, her dem tu di dilê malbata xwe de dijî û her emê te bi bîr bînin.
Di 22ê Çiriya pêşî de bîranîna koçkirina te ye .
Eve 32 salin ku tu ji nav me çûyî, lê bawerke bavo ku evroj, ji mer e Bûye simbola serxwebûn û azadiyê, bûye roja soz û peymanên ku me bi te re dane, bûye rojeke giring di dîroka Kurdistanê de.
Keda ku te ji bo gelê xwe kiriye, pir belû û xuyaye, bi tîpên zêrînî hatiye aragîşkirin, bi helbest û pendên te hatiye xemilandin.
Gelê Kurdistanê rêz girtin ji kar û xebata te re kiriye, xwendegeh, bax û navendên kultûrî, bi navê te hatine nîgarkirin, Peykerê te li Batman û Dihokê rawestiyaye, bi serbilindî bang dike û bi navê gelê Kurdistanê diaxive, dibêje.. Kîme ez?
Li hercî û warîli Kurdistanê roja koçkirina te bi bîrtînin û semîneran li ser amade dikin, ji xebata tere pîrozbahiyê rêdikin.
Ez soz didim te bavê hêja, ku emê ser rêça ku te ji mer e daniye her û her biçin, û em ticarî jê dernakevin, ji ber ku em pê bawerin..
Emê bi dîtin û baweriyên xwe, ku me ji dîtin û baweriyên te sitandine û ronî kirine rêça xwe berdewam bikin.
Ji bo Kurdistaneke azad û serbixwe her û her emê xebata xwe berdewam û bi tundbikin.
Êdî xweş û bi mange di gora xwe de razê bavê delal û hêja, em ti carî nahêlin ku tu ji ber me fedîkar û şermezarbî.
Silav li giyanê te yê pakrewan be,..
Silav li pakrewanên Kurdistanê bi tevahî be.
���������� �
� �
���������������������������������������������������������������������� �
Mehane, Wêjeyî, Çandî, Rewşenbîrî û Serbixwe … Damezrandin di 22 Nîsanê 2012
E. Mail: malpera rojnamê:
[email protected] www.penusanu.com Sernivîser:
Ebdulbaqî Huseynî
Derhêner:
Xorşîd Şûzî
Xelata helbestvan Mele Nûrî Hesarî bo Xelata helbestvan Mele Nûrî Hesarî bo Xelata helbestvan Mele Nûrî Hesarî bo Xelata helbestvan Mele Nûrî Hesarî bo salên (2015 û 2016)salên (2015 û 2016)salên (2015 û 2016)salên (2015 û 2016)
Çûn ji Selah Mihmed û Helîm Abû Zêd reÇûn ji Selah Mihmed û Helîm Abû Zêd reÇûn ji Selah Mihmed û Helîm Abû Zêd reÇûn ji Selah Mihmed û Helîm Abû Zêd re
Komîta xelata helbestvan Mele Nûrî
Hesarî (1934-2011) bo sala 2015 çû
ji helbestvan Selah Mihemed re, û ji
bo sala 2016 çû ji helbestvan Helîm
Abû Zêd re.
Komîta xelatê herdû helbestvanan
pîroz dike û serkeftinê ji wan re
dixwaze, û bi hêvî ye ku jiyana wan
xweş be û tijî dan û dahênan be.
Komîta xelata helbestvan Mele Nûrî Hesarî
19.09.2016
YNRKS
Hejimar '53' / Êlûn 2016
TîkoTîkoTîkoTîkoşara kurd Zahîda Reara kurd Zahîda Reara kurd Zahîda Reara kurd Zahîda Reşkîlo kîlo kîlo kîlo
xelata xelata xelata xelata şehîd Miehîd Miehîd Miehîd Mişel Temo wergirtel Temo wergirtel Temo wergirtel Temo wergirt
Xelata şehîd Mişel Temo bo vê salê (2016) çû ji tîkoşera kurd Zahîda Reşkîlo re.
Zahîda tê nasîn weke tîkoşereke kurdî resen, ku jiyana xwe hemî bo kêşa xwe
terxankiriye, û jiyana xwe xistiye biveke mezin de bo bawerîyên xwe.
YNRKS biryar da ku xelata şehîd Mişel Temo vê salê bo vê tîkoşerê re be.
YNRKS bextiyare ku Mişel Temo yek ji endamên wê ên pêşîn bû, herwiha Reşkîlo
bo vê xelata sîmbolîk pîroz dike, di eynî demê de saxlemîyê jê re dixwaze.
Sermedî bo canê pakrewanê kurd Mişel Temo.
Pîrozbahî bo tîkoşera kurd Zahîda Reşkîlo.
Komîa xelata şehîd Mişel Temo
06.10.2016
ji weşanên Yek îtiya giştî a Nivîskar û Rojnamevanên Kurd li Sûrî // hejimar " 53" // Êlûn 2016
2 NNNNeeeerrrrînnnn ÛÛÛÛ Gotar
Ezîz ê Cewo
DÎLÊMA DÎROKÎ, AN ÎDÊYA FÎKS?DÎLÊMA DÎROKÎ, AN ÎDÊYA FÎKS?DÎLÊMA DÎROKÎ, AN ÎDÊYA FÎKS?DÎLÊMA DÎROKÎ, AN ÎDÊYA FÎKS?
1. HINEKÎ DI DERBARÊ BÛYERÊN PIŞTDÎROKÎ DA…
Hema destxweda, pey bûyera tra jîk a li asîmanê Sûrîyayê ra , dema hêzên hewayî yên Ti rkîyayê li balafi ra rûs î ya Sû-24 xis tin û anîn xarê (24 mi jdara 2015-an), hinek siyasetmedr, rojname- ger, karmendên çandê û welatîyên sade, yên Rûsîyayê di derbarê Tolhildanê da axivîn, gotin, ka divê çawa ji bo wê gava di jminatîyê ya li di jî Rûsîyayê Ti rkîyayê ceza bikin…
Ewana digotin:
– Ma ne, balafi rên leşkerî yên Rûsîyayê, dema di wê herêmê da “mîkrobên” naxweşîya nepak a radîkal îzma îslamî Tune dikin, ew bi wê Tevahîya şaris tanîya cîhanê ra dibin alîkar, ku ew ji webaya sedsala XXI a bi nave DAÎŞ rizgar bibe!
Tunekirina balafi ra rûsî careke dinê da xuyan, ku rêjîma Erdoxan a Ti rkîyayê piştgi rîya wan komên îslama radîkal dike! Û, lewra jî, Pûtîn ew ki ryara wek derbekê, ya ku li piştê va li mirov dixin, navki r!
Hêrs û nefreta gel bêsînor bûn… Û li hember vê ki ryara ki rêt ev bertek xwezayî bû!
Lê, çawa, êdî?
Lê, her çiqas rûdaneke weha ya hestyarî hebû, dîsa jî her kesî dixwast tê bigihîje, ka ti ştekî wisa çawa dikaribû bibûya? Ka rêvebirîya rêjîma Ti rkîyayê çima li hember Rûs îyayê helwesteke wisa dijminane dide xuyan?..
Di bernameyên têlêvîzîonan ên weke “top-şow”-an da hinek siyasetmederên rûs heyf û poşmanî ya xwe dîyar ki rin (bila, bi derngîbe jî!), ku di dema xwe da di Rûsîyayê da çima mafê penaha siyasî nedane rêberê gelê kurd Abdullah Ocalan, ku ew şansekî mezin bû di destê rêvebirîya siasî yaw ê demê da, ya ku, mixabin, ewê nikaribû faydayê jê bigi rin…
Wisa jî di nav gotinên xwe da didan serwextki rin, ku divê Rûs îya di Bakûrê Kurdistanê da piştgi rîya Tevgera rizgarîxawaz a gelê kurd bike…
Di nav siyasetmederan da yên wisa jî hebûn, ên ku veki rî bi pi rsgi rêka ermenîyan ti rs li Ti rkîyayê di fi randin, ku, eger êdî wisa ye, Rûs îya divê alîkarîyê bide ermenîyan, ku ew “…çîyayê Araratê û Tevahîya Ermenîs tana Rojava vegerînin …” û h.w.d.
… Ez û dostê min ê dilovan Valêrîy Yêvgênîêvîç va rûniştibûn, fîncanên qawê di destê me da, me galegal diki rin û hey li navra jî li têlêvîzîonê dinihêrî…Û wê demê jî hema yek ji wan bernameyan bû. Û di wê da di derbarê wê da dihate axavtin, ku divê Ti rkîyayê bi pi rsgi rêka ermenîyan ceza bikin… Valêrîy Yêvgênîêvîç di destpêkê da ji xwe ra bêdeng li bernameyê
dinihêrî, wek ku, qey bibêjî, ew ti ştên ku dibihîs t û didît waTedar diki r, û paşê, jinişkêva, bi hers got:
– Bi rastî, mirovne balkêş in, evana! ... Îro Tevahîya cîhanê di derbarê Tevgera bêhempa ya gelê kurd da diaxivin, a ku di Rojhilata navîn û, di nav da wisa jî, wisa jî di Tirkîyaê da dimeşe. …Û, bi rastî, di wê herêmê da kurd bi serê xwe hêzeke Tenê ne, ya ku bi lehengî li dijî DAÎŞ-ê radiweste …lê ev camêrên me bi pirsgirêka ermenîyan a sed sal berê tiresê li Tirkîyayê difirînin!
Hîç nakeve heşê min – ji bo çi ye ev?
Çi ye, ewana tênagihîjin, an, bi xwe jî haş ji xwe nînin, hema ji xwe ra fersendek dîtine, ku carekê jî di derbarê wê pirsgirêkê da bi bîr bînin?
Belê, ermenîyan di împêratorîya Osmanî da zulm û zor pir dîtine, belê, li hemberî wan bêdadî pêk anîne, weke barbarian zulmeke giran anîne sere wan, lê îro, naha
konkrêt pirs di wê da ye, ka Tirkîyayê çawa ceza bikin, …û bi çi?!
Û, ji nişkêva, …!
Û, bi giştî, dikarî ji min ra bibêjî, ew çiqasî rêale?
– Dostê min matmayî, bi awirekî bi hîvî li çavên min nihêrî û axavtina xwe bire sêrî…
– Çima jî, na!?
– Bi awayekî pi r ciddî min bersivand. – Helbet, dibû! ...Tenê, eger Yekîtîya Sovêtê hebûya! Û ji komarên Kafkasîyayê û Asîya Navîn hêzeke leşkerî ya Taybet berevki rana. Û di bin navê komên leşkerî yên ermenîyan da ew bi balafi ran bavîtana wir, wek ku di dema xweda ki rin, dema dakutane Afxanistanê.
– Min got û bi baldarî li rêaksîona wî dinihêrî û, dema di awairê wî da bêhêvîbûnek hîs ki r, min axavtina xwe domand:
– Û tê bîra me hemûyan jî, ka ew serdema Afxanistanê di dîroka me ya sovêtî da çawa destpê bû!..
Û, ka ew avantyûraya çawa bi dawî bû, ew jî baş tê bîra hemûyan!
Lê…, eger bi ciddî, – min gotina xwe domand, – ezê hewl bidim, di derbarê vê pi rsgi rêka bi êş û “zêryayî” da bi Taybetî ji bo te binivîsim!
Li şûna bersîvê, ew bi şêweyekî bêhêvî vebeşi rî. Li ber çavan bû, ku bawerîya wî pê nîne…
Lê ez, ji bo ku gumana wî “lewaz bikim”, min got, helbet, ez soz nadim, ku ezê hema sibê binivîsim, lewra jî pêşnîyar dikim, vê demê du gotarên min ên li ser wê mi jarê bixwîne, heya…: ya “Lê ka, êdî rastî li ku ma” [1], û ya “Divê mirov rastîyê bibîne”
[2] (helbet, şêwazên wan ên rûsî!)..
Piştî demekê di malpera nûçeyan ya ermenî ya Orer.
Orer.am da gotarek bi sernivîsa “Pûtîn dê Araratê paşva vegerîne” [3] derket, û di wê gotarê da dihate gotin, ku anegorî peymana Moskovayê (s . 1921) ya “dostanîyê û bi ratîyê” di navbera Ti rkîyayê û Rûsîya Sovêtî da , ba jarên ermenîyan ên Qers û Erdahan ji Ti rkîyayê ra mane. Wisa jî çîyayê Ararat di nav sînorên Ti rkîyayê da maye...
Ku piştî ku Ti rkan li balafi’ra rûsî ya Sû-24 xis tin, Pûtîn ferman daye, ku bers îveke bê hêvşandin amade bikin... ku dê peymana Moskovayê betal bikin, û, piştî wê Ti rkîyayê neçar bibe, erd û aqarne berfi reh vegerîne...
Û li cîyekî jî li Rûs îyayê “ferz ki rin”, ku ew “divê bi Ermenîstanê r a bibe alîkar, ji bo Qersê, Erahanê û Araratê vegerînin, û kurd jî dewleta xwe avabikin...” [4]
… Hinekî paşê malpera nûçeyan a «РосИнфо» (“RosÎnfo”) gotarek bi sernivîsa “Rûs îyayê %30-ê erd û aqaran û Araratê ji bo Ermenîstanê ji Ti rkîyayê bistîne”. [5]
Min ev jî xwend û xwest, ji wan hemûyan ra bibêjim:
“ ...dixwazim bang li wan bikin, ên ku dem bi dem wan weşana Tevger dikin, û di wan da rastîyên dîrokî lêpovajî dikin:
– Hyfa xwe li gel bînin, boy navê Xwedê be! Ma gelo ewqas jî dibe, ku mirov wî Tenê bi rastîyên lêporovajî û xiyalan Têr bike?
Ma ne, gel êdî ji talî-tengî û bedbextîyan westyaye...!”
Na, na, ew hemû, çi ku îro tê weşandin û belavki rin, hêç jî me şaş û matma nake. Me ti ştên wisa hê wê demê Têra xwe bihîs tine û xwendine, dema em di Ermenîs tanê da diman û diçûne dibis tanên ermenî. Û wê demê heya radeyekê me ji wan şi roveyên wisa yên dîroka зжцутвэнжт kurd û ermenîyan “bawer jî diki r”, û heya li cîyekî em ber xwe jî diketin, û ewê rewşê Tavetî nedida me...
Lê ya balkêş ew bû, ku nivîsên wisa (û heya ne kên katêgorîk jî!) di dema xwe da heya herikîn ser rûpelên çapemanîya kurdî ya bi zimanê rûs î ya Moskovayê jî.
...Heya hinek agahîyên “dîrokî” jî hatine “peydakirin” û hatin weşandin... na, na, ne ku di çapemenîya ermenîyan da, lê dîsa di weşanên kurdî da ...
Ango – binihêr, di vê derbarê da heya kurd bi xwe jî dibêjin!
Û ewana çawa dikaribûn wê pêk bînin, ew jî êdî bi serê xwe pi rseke dinê ye!?.. Û ev jî ne hemû ye!
Gihîşte wê radeyê, ku di malpera kurdî ya nûçeyan a “Riya Taza” da bi zimanê kurdî nivîsa
ji weşanên Yek îtiya giştî a Nivîskar û Rojnamevanên Kurd li Sûrî // hejimar " 53" // Êlûn 2016
3 NNNNeeeerrrrînnnn ÛÛÛÛ Gotar
Têmûrê Xelîl a “Hrant Dînk ji pişta kurdan çû…” hate weşandin û di wê da dihat gotin:
“...Belkî Kurdis tan bi destî dostên me yên Amêrîkayê, Ewrupayê, Îs raêlê bê ri zgarki rin, em ji dagîrkarên xwe xilaz bibin. ...Îro ji bo serketina vê armancê yekîtîya kurdên bakur û dîyaspora ermenîyan ya dervayî welat lazim e.... Û dema kurd û ermenî bi hev ra bi ser ketin, wê demê hemû heqên ermenîyan, heta li xwe vegerandina erdê xwe jî, dikarin bêne minaqeşekirinê...”. [6]
Û piştî demekê, wek rêpl îka vê nivîsê, gotareka min derket. [7]
Di nava hewa van weşanan da gotinên cînarekî min ê Yêrêvanê, “çalakvanekî” Tevgera Qerebaxê yê bi navê Gagîk hate bîra min...
Dawîya salên heyştêyî yên sedsala bihurî bû, wê demê hê Yekîtîya Sovêtê hebû, û em di Yêrvanê da diman…
Di bajêr da hema-hema herroj meş û mîtîngên piştgi rîya Qerebaxê pêk dihatin.
Bona dema Sovêtê ew dîyardeyeke nû bû, û em hemû bi hizir bûn, me nêrînên xwe pev diguhartin, goftûgo diki rin…
Tê bîra min, rojekê em, bi cînaran va , di hewşê da berv bibûn û li ser Qerebaxê diaxivîn, li ser rêyên çaeserki rina pi rsa wê nêrînên xwe tanîn zimên…
Û, jinişkêva, Gagîk berbi min zivi rî û got:
–Diznaî, birê, va, tuyê bibînî, emê Qerebaxê hildin, peyra emê Ermenîstana Rojava rizgar bikin û, û li wir ji we ra otonomîyê saz bikin!...
– Wek bers îv, ez Tenê matmayî vebeşi rîm! Ez xwe mukur bêm, ji bo daxwezeke wisa, ya ku di rastîya xwe da li ser dîtinên lêpovajî yê di derbarê dîrokê da avabûne, tiştê ku min bigota , nînbû...
Û ji bilî wê, helwesta cênarên dinê jî ne yekawa bû… di sêrî da ewana matmayî tûj-tûj li Gagîk nihêrîn, paşê, bi hizi r li min vegeryan, wek mirovekî bibêje – tuyê wî biborînî, boy navê Xwedê be, ku ewî wisa, bêyî ku bide heşê xwe, ew gotinana dan der!
Belê, wê demê (û, hema, îro jî!) di Ermenîstanê da li ser wê mijarê ewqas hatye nivîs în, ku Tu şansekî nêrîneke dinê jî, ji bo hebûnê, nikaribû hebe…
Eger kesek bixwaze, li vi r wisa jî gotineke kevn bi bîr bîne, ya ku dibêje:
“Hê hi rç nekuştine, eyarê wî parve dikin!” – Ewê mafdar be.
Lê gotina min li vi ra hîç jî ne di vê derbarê da ye!..
Li vi ra ti ştê bala mirov dikişîne, her Tenê ew e, gelo ew, ên ku behsa “vegerandina hinek erdan” dikin, haya wana ji ras tîya dîrokî heye? ... Û heya , eger ..., ka , ew di praktîkê da çawa dikare pêk bê, ewana wê tê digihîjin, gelo?
Ma ne, erd ne kerî kade ye – hildin û li hev parve bikin! An jî ew heya avayîyê embareke vala jî nîne, ku hinek bidin, û yên dinê jî wergi rin!..
Û, ji bilî vê, ma, gelo di dîroka mirovhayîyê da mînakek a wisa hebûye, ku hinek hildin û erdê xwe bidin hineke dinê,... ji bil î pêşîyên me – medan?! Û di vê derbarê da jî emê hinekî paşê medan?! Û di vê derbarê da jî emê hinekî paşê
biaxivin.
Lê naha, em nirxandinên xwe bidomînin!
Ango, ew, ên ku pêşnîyarke wisa dikin, ewana di sêrî da dizanin, ka çi encamê derên…
Ji vi ra jî pi rsa : “ Yên ku vê pi rsê wisa diwerimînin û didin pêş, di wê da çi berjewendîyên wan hene? Ewana li dû çi armancê ne?”
Ji bo ku bers îva vê û pi rsên dinê bê dayîn û diyar bibe, ka berê wan “pêşnîyaran” berbi kuva ye, di sêrî da em binihêrin, ka ew çi erd û aqar in, ka bi rastî xwedîyên wan kî bûne, û îro jî kî ne, û her paşê...?!
2. …Û RASTÎYA DÎROKÎ
Vebi jarkên cuda û şi roveyên cuda yên dîrokên gelên cuda hene. Lê carna gel bi xwe dîroka xwe wisa dinivîsin, wek ku ew ji bo wan “guncaw” e, çawa ku ew bi xwe dixwazin wê bibînin.
Û di vê pi rsê da ermenî ji gelê dinê cuda nînin.
Lê, dîsa jî, her çi jî hebe, di nav goveka lêgerînên dîroka cîhanê da, di vî warî da gengeşî herTim jî hene...
Her çiqas gengeşî hebin jî, lê dîsa , di zanista dîrokê ya cîhanê da di derbarê herêmên konkrêt ên cîhanê, di derbarê gel û welaatên konkrêt da dîtin û nêrînên hevbeş û giştî hene, ...û ew jî li ser bingeha wan agahîyaan hatine avaki rin, ên ku di çavkanîyên kevnar da, di nav wan da wisa jî, di yên ermenîyan da hatine parastin.
Û ev çavkanîyên dîrokî jî, her çiqas , mirovên cuda bixwazin û hewl bidin, wana lêpovajî bikin an veşêrin, dîsa, yek e, her tiştekî nependî (bixwîne – veşartî!) rojekê dertê ronahîyê û dibe rastî!
Lê, dîsa jî, lêgerîn di warê şaxên cuda yên dîroka cîhanê da didomin.
Kevi rê goşeyî yê dîroknûs îya ermenîyan pi rsa sazbûna êtnogênêza pêşîyên ermenîyên îroyîn e di Ûrartûyê da. Û heya ew welatê kevnar wek welatê pêşîyên ermenîyan, lê padişahtîya Ûrartûyê jî, wek dewleta ermenîyan didin xuyan...
Û wek ku di Ermenîs tanê da, her weha derveyî wê jî ev nêrîn serdest e, hehelbet, dîsa li ser bingeha çavkanîyên ermenîyan.
Ew, çi ku di destpêk û nîveka sedsala buhurî da hatye nivîsîn, bi hinek sererastki rinên biçûk va , îro jî desthilatdar e. Lê, dîsa jî di cîhana zanis tê da bi gi ranî nêrînek heye, û, anegorî wê nêrînê, ermenî ji Frîgîyayê hatine, Ûrartû dager ki rine û di wir da bi cî bûne... û ev jî, dîsa li ser bingeha çavkanîyên kevnar.
Heman dîtin wisa jî di berhemên zanyar-rojilatzanê rûs ê navdar V. F. Mînorskîy da heye. Û dîtina Mînorskîy jî di derbarê dîroka kevnar a Medyayê û Ûrartû da yek ji yên here destûrmend û bi bandor e. Gelek dîrokzan pi rê caran ji bo dîtinên xwe piştrast bikin, berhemên wî wek çavkanî destnîşan dikin...
Weha, ew di wê derbarê da, ka ermenî çawa ji Frîgîyayê hatine Asîya Biçûk, çi dinivîse:
“...Em dizanin, ku herî kêm, kurd bi zimanê xwe va ne Tenê arî ne, lê wisa jî ji koma gelan a îranî ne.
ne. Ji ber wê jî, welatê wan (an ê zimanê wan) – bi bawerîyeke mezin li Rojhilatê ye... dema medan bi hevpeymanîyên xwe ra Tevayî Asorisatan ji hev belav ki rin (sala 607. a berî Îsa), beşekî mezin ê kurdan berbi rojava va livya . Ji bo hember hevki rinê divê mirov bi bîr bîne, ku cînarên kurdan ên here nêzîk ên dewr û zemanan – ermenî, derdorê heman demê ji Frîgîyayê peyda bûn û padişahtîya Ûrartû hildan (gelê bi bingehîn ji rehên cuda), li derdorên derya Wanê bi cîh bûn. Bi wî awahî, eger rehên ermenîyan li bakûr-rojava ne, lêbelê rehên kurdan li rojhilatê ne..”. [8]
Li vi ra divê bê zanîn, eger tê gotin, ku ermenîyan wê demê padişahtîya Ûrartû hildane, divê ew padişahtî hingê hebûya... Lê, heya, eger, mirov bibêje, hema bila ew wê demê hebe jî, li vi ra jî pi rseke dinê dertê hole: “Wan ermenîyên penaber hêzeke wisa ji ku anîn, ku bikaribin padişahtîya Ûrartû hilweşînin û di erdê wê da bi cîh bibin?”
Lê, ji ber ku bi rasteqînî dîyar e, ku dema hatina ermenîyan a wê herêmê padişahtîya Ûrartû êdî nemabûye, ew ji hêla arTêşa Medyayê va hatibû ye dagerki rin û êdî bibûye parçeyekî wê dewlata gewre û bi hêz ya wê demê. Lewra jî dîsa pi rsek dertê holê: “Ermenî çawa bûne niştecîyên beşekî dewleta Ûrartû ya demekê?”
Weha, di wê derbarê da lêgerînerê kurd Ekrem Cemîl Paşa çi dinivîse: “...Ermenîyan di sala 600 B.Z. da (ev hejmar, wek ku tê xuyanê, bi texmîn e.– E. C.) ji Ti rakya hatin Asyaya Biçûk. Di vê navê da, Key Aksar Nînwa veki rand, Sît ji Asîya Biçûk qewirandin, Armenya, Pont û Kapadkiya bi welatê xwe va gi rê da. Ta windabûna Şahînşahiya Kurdistanê bi destê Îskenderê Mezin, Ermenî 300 sal bûn berbendên Xwehermenda Keyaiyan, ango berbendê Şahinşahiya Kurdan”. [9]
Çavkanî [1] http://www.amidakurd.net/qunciknivis/lê_k_a_
êdî_r_astî_li_k_u_ma ;
[2] http://www.amidakurd.net/qunciknivis/divê_
mirov_r_astîyê_bibîne ;
[3] http://i-pr.am/?p=988 ;
[4] http://azart-ude.liv ejournal.com/1135917 .
html ;
[5] http://my-disain.ru/rossiya-zaberet-u-turcii-30-
territorijj-i-ararat-dlya-armenii/?_utl_t=fb, wisa jî:
http://maxpark.com/community/5652/content/49578
66;http://mosmonitor.ru/blogs/polytic/rossiya
zaberet_u_turtsii_30_territoriy_i_ararat_
dlya_armenii;
[6] http://riataza.com/kurdish/4960-hrant-dink-ji-
pita-kurdan-cu.html ;
[7] http://www.amidakurd.net/qunciknivis/gelo_
kesê_bikaribin_evê_tê_bigihîjin; Rojnameya “Pênûsa nû”, hejmarên: 47 û 48 – http://www.penusanu.com ;
[8] Минорский В. Ф., Курды. Заметки и впечатления, Петроград, 1915 г., стр. 6 – 7// Mînorskîy V. F., “Yên kurd. Têbînî û bîranîn”, Pêtrograd, 1915, rû: 6 – 7. [9] Ekrem Cemîl Paşa, Dîroka Kurdistan bi kurtebirî,
Bruksel, 1995, rû: 231 – 234
.............Domahî heye.............
NNNNeeeerrrrînnnn ÛÛÛÛ Gotar
ji weşanên Yek îtiya giştî a Nivîskar û Rojnamevanên Kurd li Sûrî // hejimar " 53" // Êlûn 2016
4
Reşîd mela Elî Kolekî
Dewlet – netew
Bi cîhanê bûn
û bandura wê li ser sîstemê
Dewlet-netewe mijarek gi ring û berçave di
peywendîyên nêf netewî da, şehreza û hizi rvanên
bîyavên peywendîyên nêf netewî pîte û gi ringîyek
mezin û berbiçav bi mijara systemên dewlet-
netewe daye li ber ku vê mi jarê bandorek herî
mezin li ser peywendîyên nêf netewî heye. Li ber
ku kûratîyek dîrokî mezin heye û xandinên mezin
jî li dor bûyerên cîhanê pêve di gi rêdaîne, lew ma
jî hizrvanan bizav ki rîye vekol înên mezin li ser
sîs temên dewlet-netewe werin encam dan.
Erê bi cîhanî bûnê çi bandur li ser sîs temê dewlet-
netewe heye û ev bandur çiqas îye, xoyaye ku
dîroka serheldana s îstemê dewlet-netewe di
zivi rît bû serdemê (fîs ti falîya1648). Hi jmarek ji
dîrok nas û dîrok nivîs di wê bawerîyê dane ko
dîroka serheldana bi cîhanê bûnê jî di zivi rît bo
salên 1600-1450 ku bi serdemê brefi re bîn anku
bi şoreşa deryayî dihê nasîn, belê di rastî da nizîk
ti rin gûhrîn di cîhanê li desalên 1980 û 1990 da
hatin encam dan û sîs temê dewlet-netewe bi
temamî ket bi bandûra van gûhrînên cîhanî bi
nigetîv yan jî bi pûzetîv .
Gûhrînên teknûlûjîk û şoreş û ew teqîna di
peywendîyên nêfnetewî da çê boy û herwiha
hatina welatên kêm pêş ketî ji bo nav s îstemê
nêfnetewî û herivîna sûfîyetis tana berê ji
gi ringti rîn egerên bilez bîn û xort bîna s îstemê bi
cîhanê bûnê bon.
Ev gûhrînên henê bûne egerê çendîn gûhrînên
din di sîs temê nêf netewî û di nav bera dewlet û
welatan da mîna:
1- Pêşketin û beref pêş çûna teknûlûjîya û
emrazên peywendîyan da bûye egerê derbaz bîn
û derbaz ki rina sinûrên navbera welatan .
2- Beref pêşçûn di bîyavê sazîyên vegûhastinê da
bûye egerê nehêlana bîyavê cûgrafî di naf bera
dewletan da.
3- Pêşketin di bîyavê berhem anînê da bûye egerê
bê kar bûna hijmarek gelekî mezin li karkeran di
nava welatan da.
4- Parve ki rina karî û cîhên berhem anînê bûye
egerê lêk cuda bîna ci û deverên berhem anîna
xwe cî û resen û ya nû.
5- Zêde bîn û berfi re bîna berbiçav ya mişextî û
kûçberan ji welatên hejar û feqîr bû welatên
zengîn û dewlemend.
(Rabirt kakis)di wî bawerîyê daye ku ef gûhrîne di
bine egerê lawaz bîn û nemana bandura s îstemê
dewlet –netewe û di ris t bîna hikumet û dewletên
cîhanî û berfi reti r li sinûrên nîştîmanî û netewî.
Di gel vê êkê da du rengên bizav ki rinê hatin
ki rinê:
*Ya êkê ji layê xwedîyên s îstemên dewlet –
netewe ku bizavên berbiçav û herî zêde û mezin
ki rin bi merema xo parastin û derbaz ki rin ji
bandura bi cîhanî bûnê û ev pêngav hatin
havêtinê :
1- Bizav û çalakîyên bi lez bi merema xwe
guncandin umefa wergi rtin ji bûyer û capi tal û
sermayên derveyên sinûrên xwe an ku
encamdana bizav û çalakîyên abûrî li derve.
2- Pîte dan û zêde ki rina cîhên ticarî û bazi rganî
yên azad di navbera welat û dewletan da.
3- Bizav ki rin bi merema kum ki rina zêdeti r ji
capi tal û sermayê navxwe.
* Ya dî ti re ji layê netewên bê dewletên netewî
bizav hat ki rinê bi merema damezirandin û ava
ki rina dewletên netewî an ku s îs temên dewlet -
netewe
Her çend bi cîhanî bûnê bandurek berbiçav ki rîye
ser rewşa dewlet-netewan û cudahî di navbera
welatên zengîn û feqîr jî zêde bûye lê dewlet-
netewe jî xwe ragi rtin û hebîn û rewşa xwe ya
netewî parastin, herçend di nava van welatu
dewletan da jî gûhrînên mezin û berbiçav cê bûn
ji layê s îyas î û êkunumî û çandî û civakî ve û di
pi ranîya van welat û dewletên ku liser şengis tê
dewlet- netewe hati bûn ava ki rin dîmokras î hat
bi cî ki rin û sîs temê bazar jî hat ber çav gi rtin,
herçend bizvên mezin jî hatin kirin bi merema rê
gi rtin li van gûhrîna û heta gelek sazî û welat û
kesên şehreza ev s îs teme bi sîs temek emrîkî da
qelem û bi cîhanî bûn bi s îstemek emrîkî hat
zanîn û serketina vî s îs temey bi serketina emrîka
hejmar ki rin.
Herivîna êketîya sovîyetis tana berê bûye egerê
ava bîn û serheldana i jmarek berbiçav ji dewletên
netewî nexasme li roj helata Ewropayê û bizav
ki rin ku werar û s îstemekê serketî yê dewlet-
netewe li welatên xwe da ava biken,lê di despêkê
da roberî komeka arîşe û pirobilêman hatin û
heya îro jî pi rosîsa ava ki rina sîs temê dewleteka
netewî (dewlet-netewe) bi dawî neboye û rewşa
awirte li van welata ne baş û ne seqamgîre, arîşe
û pi robilêma herî mezin li van welatên nu ava
bûyî ji neşerezaî yan rêveberîya van welata bû,
pi ranîya van welata jî li devera cîhana sêyem
bûye, ev pi ros îse di navdên sîyas î û nêfdewletî da
bi werara ava ki rina sîs temên dewlet-netewe di
hê nas ki rin.
ki rina s îs temên dewlet-netewe li welatên rojava
Dîrok û werara ava ki rina s îstemên dewlet-
netewe kaudan û quynaghên cuda cuda derbaz
ki rîne û li her cî û welat û civakekê da jî bi rengekî
hatîye ava ki rin, werara damezirandin û avav
ki rina s îs temên dewlet-netewe li welatên rojava
da bi rengekî gelekî baş û pêşketî serket û hatin
ava ki rin û beref pêş çûn û serketnên mezin jî bi
dest xistin û niho bi dewletên post modêrn di hên
binav ki rin.
Van welatan serketnên berbiçav bi dest xistin di
bîyavên ewlehî û êkonomî û abûrî û s îyas î jî û bi vî
awaî bûne welatên xort û bi hêz di civak û
sîs temên nêfdewletî da , lê di welatên devera
cîhana sêyemîn damezirandina s îs temên dewlet-
netewe neserketin û serketin bi dest nexistin û
hemberî arîşe û pi robilêmên ewlehî û s îyasî û
abûrî û êkunomî yên mezin hatin. Pi robilêm û
arîşa herî mezin di van welatan da lêk dûr ketin û
lêk cuda bîna dewlet û millete vê êkê jî peyva
dewlet-netewe rastî arîşên mezin ki rîye û ti ştek li
jêr nave sîs temê dewlet –netewe tu neye.
Ka û dan û gohrînên salên 1990 an ev êk nîşa da
ku mûdêl û reng û s îs temê dewlet-netewe hêş
maye û delîve jî heye ji bo wan netewên bê
dewlet bi merema damezrandin û ava ki rina
dewletên xwe yên netewî li ser şengis t û bingehê
dewlet- netewe û mirov dikare bêje ku dest
vedan û dest têwrdan ji layê USA û UN ê ve jî di
xi zmet û berjewendîya van millet û netewên bê
dewletên netewî bû, li gorî dîtna şarezayan 500
netewên cuda cuda bizav û pêkulê diken bi
merema ava ki rina s îstemên dewlet-netewe û
hi jmarek jî dibêjin ne 500 belkî 233 netewe hene.
Li gorî nivîs în û nêrînên şarezayên bîyavê pi rs
gi rêkên netewî li despêka salên 1990 da zêdeti rî
20 şerên êtnîkî û netewî li cîhanê û nexasme li
rojhelata navîn çê bûne bi merema damezrandin
û ava ki rina sîs temên sîyas î li ser bingehê dewlet-
netewe.
Kurd, bi cîhanî bûn û sîstemê dewlet-netewe#
Berxwedan û têkûşîna gelê kurd di rîya
serxwebûn û azadî û damezrandina dewletek
netewî uanku ava ki rina s îs temê dewlet-netewe
dîrokek di rêj heye û berî perçe perçe ki rina
Kurdistanê jî berdewam bûye û ev berxwedane
piştî dabeş ki rin û perçe perçe ki rina kurdis tanê
gelek xorti r bû .
faktorek herî mezin bû serketina xebat û
ji weşanên Yek îtiya giştî a Nivîskar û Rojnamevanên Kurd li Sûrî // hejimar " 53" // Êlûn 2016
5
Sala1514 di rbek herî berbiçav û mezin bû lid eng û
tevgera azadîxazîya kurdistanê û gelê kurd li ber
ku Kurdistan bûd û perçe û bandurek mezin li gelê
kurd hat ki rinê li hemi bîyavan da ji layê sîyasî,
netewî, êkonomî, civakî û çandî, vê bandorê
probilêm û arîşek mezin di rst ki r di rêya di rs t bîna
êketîya netewî ya gelê kurd mîna faktorek herî
mezin bû serketina xebat û berxwedana gelê kurd
ya netewî.
Mirov dikare bêje sed salên 19 û 20 an serdemek
berçav bîn li bizava gelê kurd û herwiha ev dû sed
sal bi despêka serheldana bîr û hizra netewî ya
kurda hejmar bike.
Raperînên şêx Ûbeydula Nehrî,şêx Ebdulselam
Barzanî du şoreş û raperînên herî berçavên gelê
kurdin li dawîya sed salên 19 udespêka sed salên
20an da.
Şerê êkemîn yê cîhanê gohrînên herî mezin çê
ki rin li bizava gelê kurd da, liber ku piştî herivîna
desthelatdarîya Ûsmanîya di gel wê êkê da ku ka
û danek nû hat rojevê lê derheqê kurda rewş
gelekî xi rabti r û nebaşti r lêhat û dîsan dabeş ki rin
û parve ki rina gelê kurd bi ax û netewe ve bûye
bara kurda û dîsan Kurdis tan hat parçe parçe ki rin
û ji du parçeyan bûye çar parçe û bi vê êkê jî
xebat û têkûşîna gelê kurd bi zehmeti r ket li ber
ku di vîya bizav were ki rin da ku çar parçe werin
ri zgar û azad ki rin ku eve jî gelekî dijwar bû.
Şoreşên şêx Mehmûdê Hefîd, şêx Seîd Pîran,
Dêrs îm ,şoreşa êkemîn û dûyemîn yên Barzan û
şoreşa Simku yê şikak li raperîn û şoreşên
berbiçavên kurda bîn li piştî şerê cîhanê yê
êkemîn. Digel wê êkê da ku rêketinek nêfnetewî
jê hebû jib û ava ki rina dewletek netewî bû
kurdan (Sîver1920), lê rêketina Lûzanê ew rêketin
li nav bi r.
Şerê cîhanê yê dûyemîn jî di berjewendîya doza
gelê kurd da nebû li berku piştî şer bi dawî hatî
berjewendîyên dewlet û welatên mezin dijî mafê
kurda hatin darêtin û s îstemê nêf netewî jî tu
del îve ji kurda ra nehêla , rêketinên sîyasî û leşki rî
û êkonomî qada têkûşîna netewên bin dest ji wan
jî gelê kurd gelekî berteng ki r.
40 salên serdemê şerê sard salên herî bi zehmet û
pi rteng û tarî bûn ji bo gelê kurd û bizava wî ya
netewî li ber ku bûyer û ti ştên pi r mezin hatin
serê gelê kurd mîna kûştina bi kum, raki rin û
veguhastin li axa xwe, têkdan û şewêtandina
gundan, Enfal ki rina bi hezaran û kîmya baran
ki rin, lewma dikare were gotin nexweş ti rin roj
biser kurda da derbaz bûn, di gel vê êkê jî nebîna
êketîya netewî di navbera kurda da di rbeke herî bi
bandur bû di li ser tevgera azadîya kurdî li hemi
parçên kurdistanê,
Lê piştî bûrîna 40 salên berteng biser gelê kurd da
dergehên nu ji bo kurda ve bûn, şerê sar bi dawî
gohrîn, êketîya Sovîyet herivî û dewletên nû li ser
bû, berjewendîyên dewlet û welatên mezin hatin
gohrîn, êketîya Sovîyet herivî û dewletên nû li ser
şengist û bingehên netewî hatin ava ki rin, sinûran
pîrozîyên xwe ji dest dan û ew pîrozî nema, mayî
têki rin û dest êxistine nava welatan di ber
jewendîya netewên bin dest hat ki rinê.
Dewletên dictator û leşkerî hatin herivîn û ka
udan û serdemek nû ket pêşîya netewên bê
dewletên xwe yên netewî, teknelûjîya gehişte her
der û cîhekê cîhanê û çewa digotin cîhan bûye
gondek biçûk, rast derket.
Ev serdem û ka û dan bi serdemê bi cîhanê bûnê
hat naski rinê, xandin û nêrîn û nivîs înên cuda
cuda li dur bi cîhanê bûnê hatîne gotin û pişkêş
ki rin û bi nigetîv û bi pûzetîv jî hatîye behis ki rin.
Hi jmarek ji hizi r vanan bi cîhanê bûnê bi bûyerek
nigetîv li qelem diden û bi gûhrînek ne baş
dizanin.
Û di wê bwerîyê dane ku êdî serdemê damez
randina dewletên netwî (dewlet-netewe) bi dawî
bû û nihu serdemê mafê mirov û azadîyê teva î û
sîs temên l îbral û dêmokrasî û van tiştên wihaye, li
berovajî hi jmarek ji hizi rvana jî di gel vê êkê dane
ku bi cîhanî bûn delîvek herî baş û mezine bû
gelên bin dest di rêya ava ki rina dewletên xwe
yên netewî.
Ez bi xwe jî di vê bawerîyê dame ku bi cîhanî bûn
delêvek zêrîn û herî dîrokîye ji gelê kurd ra û piştî
ragehandina sîs temê nû yê cîhanî ji layê serok
(Bûş) ve derfetek dîrokî ket pêşîya kurda li her çar
parçên Kurdis tanê, lê gelek mixabin kurda nikarî
mefayê li vê delîva mezin wer gi rin, di gel vê êkê
da jî gelê kurd li başûrê kurdistanê raperînek
mezin bi rêve bi r li jêr serokatîya (berey
kurdis tanî) ku berêz (Mesûd Barzanî) serokatîya
wê diki r li Adara sala 1991an da.
Peywendî û s îyaseta nêfdewletî jî di berjewendîya
gelê kurd da bû,sala 1992an da helbijardin hatin
ki rin û bû cara êkemîn di dîroka kurdanda
perlemantuyek hat ava ki rin û sîs temê fêdralî hat
qebîl ki rin li başûrê kurdistanê, şerê dûyemîn û yê
sêyemîn yên tembava Faris î dîsan derfet û delîvên
mezin dane destê kurda û gavên mezin jî hatin
havêtin beref ava ki rina s îstemekê s îyasî li ser
bingehê netewî.
Pi ştî salên 1990an da gohrînên mezin li Rojhalata
Navîn di rist bîn û hemi gohrîn jî di berjewendîya
bizava gelê kurd da bîn û hemî ev gohrîne jî êk li
dîf êk bûne egerê nehêlan û li nav bi rina sinûrên
sîyasî li deverê ku di encamê rêketina saykis pîkû
hatibûn di ris t ki rin û dari tin, sala 2014ê sala
herivîna sinûrên sîyas î bî li Rojhelata Navîn û
nexasme ew welatên Kurd bi serda hatîye dabeş û
parve ki rin, demê ku Daîş hêrişî Îraqê ki rin û
deverin berçav li Sûrya û Îraqê gi rtin û êxis tine ber
destê xwe.
Mi jara Daîşê ne mi jara vê nivîsînê ye lê di gel
hatina Daîşê dîsan gohrîn di berjewendîya kurda
bû û kurd nexasme li bakur û rojava û başûr bûye
hefpeyman û hevalê welatên mezin û eger kurd
bikarin s îyasetek netewî bihajûn û bi rêve biben wê
dewleta netewî ya kurda were ava ki rin.
Eger mirov bi hurî li bûyer û gohrîna binêre wê der
bikeve ku bi cîhanê bûnê bandurek nigetîv nebûye
li ser mijar û pi rsa kurda ya netewî û berovajî bi
cîhanê bûn delîvek mezin da kurda li ber ku :
* Sinûrên sîyas î li nav bi rin ku gelek pîroz bûn.
* Mayî tê ki rin û dest êxistine nava welata bû
berjewendîya gelê kurd hat ki rin.
* Bû cara êkemîn kurd bi rêya rêketinek
nefnetewê (688)hat parastin.
* Nuneratîya partên kurdî û hikumeta herêma
Kurdistanê bi fermî li pi ranîya welatan hatin
veki rin û bi fermî serederî di gel hat ki rin.
* Rêketina Saykis –Pîku bi pi raktîkî hat herivîn û
Kurd jî bûne hêzek fermî di poletîka Rojhelata
Navîn da.
* Piştî hatina Daîşê kurd nexasme li başûr û rojava
bûne hevpeyman û endamên gi ring di
hefpeymanîya nêfdewletî day a dijî Daîşê û mîna
welat û dewletek serbixwe û xwe ser serederî
digel gelê kurd di hêki rin.
* Kurd bejdarin di di rist ki rin û ava ki rina bi ryara
sîyasî li deverê.
* Kurd rolek mezin û berbiçav di leîze di ava kirina
nexşe û sîyaseta nu ya Rojhelata Navîn
Li dawîyê mirov dikare bipirse:
Erê bi rastî jî bicîhanîbûn rê gi rtîye li ava bîna
dewleta kurdî ya xweser û serbixwe, bi cîhanî
bûnê bandurek nigetîv hebûye li ser pi rsgi rêka
kurdî li Rojhelata Navîn da? yan jî nebûna êketîya
netewî rêk li kurda gi rtîye bû damezirandina
dewleta kurdî û li ber ku êketîya netewî di nava
kurda da tu neye, kurda nikarîye s îstemê dewlet -
netewe ava biken?
Ez dibêjim bicîhanîbûnê tu bandur bi rengê nigetîf
nebûye û neki rîye ser pi rsa kurda û berovajî bi
cîhanî bûnê dergehên cîhanê ji kurda ra veki rin, lê
êketîya netewî pi robilêm û arîşa herî mezin û bi
bandur bû û nihu jî bandura herî mezine di pêşîya
gelê kurd da di rêya azadîya netewî da û eger ef
êketîya netewî nehê ava ki rin kurd çû cara nikarin
vê dewleta xwe ya netewî ava biken, çewa
hozanvanê mezin Cegerxwin dibêje ((Eger hwin
nebin êk, hwin di biçin êk bi êk)).
*Bekelurîus bi zaniztên sîyas î
NNNNeeeerrrrînnnn ÛÛÛÛ Gotar
ji weşanên Yek îtiya giştî a Nivîskar û Rojnamevanên Kurd li Sûrî // hejimar " 53" // Êlûn 2016
6
Rindê Çaçan
Virginia Woolf
XatirxwestinaXatirxwestinaXatirxwestinaXatirxwestina di robarekî dedi robarekî dedi robarekî dedi robarekî de
Li Londonê, li ekspozîsyoneka ko ji bo xati rê bîranîna nivîskara ingil îz Vi rginia Wool fê hat amade ki rin çavên mirov li du nameyên bi destxetê wê dikeve, herdu jî peyamên xati rxwestinê ne ko Vi rginia Woolfê ji xwişk û mêrê xwe re rêki rine, xati rê xwe yê dawiyê ji wan dixwaze.
Vi rginia Woolf di nameyekê de, ji xwiha xwe Vanessayê re dibêje:
— Hest dikim ko ez dê vê carê gelekî dûr biçim, wisa dûr ko êdî rêya vegerê jî namîne.
Vi rginia Woolf di depresyoneka kûr de bû, wê di dema dawiyê de, berî mirina xwe, pi rtûkek li ser bîranîn û jiyana xwe belav ki r, lê belê pêşwaziya xwendevanan ji pi rtûka wê re sar bû û ne li gorî hêviyên wê bû. Vê yekê jî hişt ko bêhti r dilşikestî bibe. Rewşa Virginia Woolfê ya psîkolojîk hêjî di jwarti r dibe dema ko xaniyê wê di şerê cîhanê yê duyemîn de xi rab dibe. Dîwarên ko bêhnikên şînî û şahiyên wê himbêz diki r hilweşiyan, rihê wê yê bi rîndar jî digel kavilên xaniyê xi rabûyî herifî.
Rojeka biharê, 28-ê meha adarê sala 1941-ê Vi rginia Woolf ji malê derdikeve û diçe havîngeha xwe, havîngeh jî nêzîkî malê ye, çemê Ouseyê di ber havîngehê re dibore. Vi rginia Woolf li havîngehê, di tenêtiyê de rûbirûyî bîranîn û janên xwe dibe, peyamekê ji mêrê xwe re dinivîs îne, jê re dibêje:
— Ezîzê min, di jiyana min hemiyê de, ez carekê tenê rastî bextewariyê bûme, ew jî digel te bû, ne ji nexweşiya min bûya, di rewşeka normal de, me dikarî em bi kêfxweşî jiyana xwe digel hev biborînin. Tu hertim li kêleka min bû, te gelekî derdê min kêşa, hewil da ko êşan li min sivik bikî. Lê belê derdên min zêde ne, êdî zehmet e ko tu bikarî barê wan derdan digel min hilgi rî.
Vi rginia Woolf dewam dike dibêje:
— Êşê can û bedena min dagir ki riye, ji êşê aqilê xwe winda dikim, bawer nakim ko dê rojekê baş jî bibim. Hertim dengan dibihîsim, deng ji guhên min nakevin, hişê min jî qels dibe, êdî nikarim bi zelalî li ti ştekê bihizi rim. Ya baş ew e ko ez bar bikim, bila rihê min bi aramî binive û bila jiyana te jî bêyî min şad û bextewar be.
Ji bilî nameyan defterên Virginia Wool fê yên bîranînan û gelek tiştên taybet ko wê di jiyana xwe de bi kar anîne li ekspozîsyonê şanî hezki riyên wê ki rin. Tişta herî balkêş, gupalekê di rêj nêzîkî nameyên wê bi dîwarî ve hilawis tî bû. Eger mirov nezane dê ji xwe bipirse ka çi gi ringîya wî gupalî heye ko li kêleka peyamên xati rxwestina wê nîşan dane û dê mereq bike ka Vi rginia Woolfê ew gupal çawa û bi çi awayî bi kar aniye.
Min berê jî bihîstibû ko bejna Vi rginia Woolfê bilind bû, lê min nedizanî ka çiqasê di rêj bû heta
Pêl sala 1931-ê, berî mirina wê bi deh salan belav bûye. Vi rginia Wool fê di wê romanê de jiyana şeş kesayetiyên cida ko ji şeveqê heta ko roj diçe ava di deryayeka bîranînan de digevizin, bi hemî rengên êş û şahiyan di tabloyeka tenik, spehî, kûr û hestbar de neqişanidiye.
Vi rginia Woolf ne tenê hestan lê belê raman û pi rsên veşartî jî dide pêş. Jiyan çi ye, em bi rastî hene an jî di xewnekê de ne. Em rêberê jiyana xwe ne an jî çavgi rtî li pey qedera xwe diçin.Vi rginia Wool f dibêje:
— Jiyan ewreke biti rs e, xwe li asîmanan vedişêre, di reve, dibeze, diweste, paşê dibe baran, bi ser deryayekê de dibare û winda dibe.
Vi rginia Woolf bi stîla xwe ya spontan hestên nivis tî hişyar dike. Hûrgiliyên romana wê bi spehîtahiya xwezayê ve tevlihev dibe, hest dibin dara lavlavê, xwe li peyv û gotinên wê dipêçin û ber bi asîmanan ve bilind dibin.
Mirov jî darek e, biharan şîn tê, pehîzan zuha dibe. Mirov di jiyanê de hêdê hêdî dipi je, tam wekî dareka ko di hemî guhortinên demsalan de dibore.
Jiyan natureka têrreng e, mirov jî wekî dilopên ava baranê yek bi yek li pey hev dibarin, pêl jî berdewamiya jiyanê ye. Hemî hestên di hundirê me de difûrin tevl î ewrên reviyayî dibin. Av dibe ewir û ewir dibe baran, herweha xeleka jiyanê bêsekin dizivi re.
Dema Virginia Woolf zarok bû digel babê xwe diçû galeriya ”National Portrai t Gallery”. Hingê nivîskarên ko ekspozîsyon di heqê berhemên wan de çêdibûn tenê mêr bûn, mêvanên ekspozîsyonan jî tenê mêr bûn, lewra Vi rginia Wool fê jê hez neki r û qet jî nehat bîra wê ko dê dem hewqasê bêt guhortin û rojek bêt ko ew jî wekî nivîskareka jin hewqasê balbilind be ko li heman cihî xelk bên seyra berhem û bîranîn wê.
Vi rginia Wool f dahênera dema xwe ye, cidahiya wê gelekî li ber çavan e, ew berxwedêr e, wê wekî nivîskareka jin di dema ko nivîskarî û perwerdeya bilind tenê mafê mêran bû ji xwe re cihekê mezin û hêja di cîhana l îteraturê de çêki r. Vi rginia Woolf dibêje:
— Tu dikarî bedena min di sed zîndanan de veşêrî, hezar qufl û kilîtan li dergehê min bidî, lê belê tu dê nekarî rê li ber herikîna ramanan ji aqilê min yê azad bigi rî.
Li gorî wesiyeta Vi rginia Wool fê mêrê wê xweliya bedena wê li baxçeyê Monk’s Houseyê li Londonê veşart, û gotineka wê ya dawiyê ji romana Pêlê li ser kêla wê nivîsî :
— Mirinê! Dê bêyî ti rs zora te bibim û li hemberî te têknaçim.
bilind bû, lê min nedizanî ka çiqasê di rêj bû heta ko min gupalê wê nedît. Dibe ko ji ber hestên xemgînîyê lingên wê nekarîne wê hilgi rin, lewra wê di rêveçûnê de, gi raniya xwe spartiye gupalî. Vi rginia Woolf ew gupal di rêya rêwîtiya xwe ya bê veger de bi kar aniye.
Min xeyal ki r ka çawa gupalê wê bi her gavekê re di xweliya binê ava çemî de diçikilî. Bi her gavekê re av kûrti r dibû û wê jî destên xwe ji gupalî bernedida, di avê de bi rê ve diçû, heta ko av ji bejna wê ya bilind bilindti r bû.
Vi rginia Woolfê pi r baş dizanî avjeniyê bike lê cardî jî qedera xwe spart ava çemekî. Bêhnikeka gelekê bi jan e, êşa wê wisa zêde ye heta sînorê ko mirov ji êşê bêhiş dibe. Rihê wê li hemberî mirinê li ber xwe dide, dibe ko hinekê rastî hestên jovaniyê jî dibe, lê êdî dereng e, ew li ser baskên pêlan bi rê dikeve, canê wê ji bedenê û ji hemî janan rizgar dibe.
Lehengê Virginia Woolfê di romana wê Pêlê de bi heman awayî xwe dikuje. Mirov nizane ka Vi rginia Wool f hewqasî ji lehengê xwe hez dike heta ko paşê bide ser rêya wî an jî wê berê xeyala mirina xwe ki riye û di kesayetiya lehengê romana xwe de şêwe dike. Her çi be, berî ko Vi rginia Wool f berê xwe bide çemê Ouseyê berîkên xwe tejî kevi r dike, di himbêza ava çemî de, bi aramî dinive.
Awayê mirina Vi rginia Wool fê çiqasê taybet be, hewqasê jî romana wê “The Waves” an jî Pêl guhortî û balkêş e. Di romana Pêlê de axaftina bideng, diyalog nîne, lehengên Virginia Woolfê bi awayê monologê digel xwe diaxivin.
Pêl ne li gorî norm û pîvanên romanê hatiye nivîsandin. Rexnegiran wê hingê nezanî ka wê li gorî çi beşa lîteraturê û kîjan kategoriyê bi nav bikin. Ji ber zimanê wê yê zêde tenik, hinekan got Pêl ne roman e lê belê helbesteka di rêj e.Vi rginia Wool f jî bersivê dide û dibêje:
— Çi gi ringiya awayê gi rêk û pi rsgi rêkan di romanê de heye, eger naverok nekare xwe bighîne kûrahiya dilê mirovî.
NNNNeeeerrrrînnnn ÛÛÛÛ Gotar
ji weşanên Yek îtiya giştî a Nivîskar û Rojnamevanên Kurd li Sûrî // hejimar " 53" // Êlûn 2016
Dema xortek ji a tmosferekê paşketî diçe yeka
pêşketî, gelek zorê dibîne, ku di a nû de bi rengekî
normal xwedî bibe, wiha jî bi serê Rêber hatibû. Ji
Rêber weye, ku dunyaya van kesên pêşketî hemî
serberdayî ye û tu qanûn ji wan re nîne, tiştê ku
mirov dixwaze, dikare bike.
Rêber piştî ku Bekeloriya xwe li Qamişlo
qedandibû, barki rbû Şamê ji bo xwendinê, ewî
xwe di zanîngeha Şamê qeydkiribû. Rêber
mirovekî pêşketî bû, digel ku ji wê devera paşketî
hatibû, ew li gor ni fşê hevalên xwe gelek gav li
pêşde di warê şaristanîyê de avêtibûn. Derfeta wî
li herêma jê hatî hebû, ku bi hin keçan danûstandê
bike, çi keçên cîranan, çi keçên taxên dî, lê li nav
civata xwe ne ew çendî serbestbû, ku ji keçikekê
here a din, ewî nikarîbû mîna pinpinîkan ji gulekê
here gula dî.
Rêber odeyek li bal maleke fileh ki rêki r, ew mal di
nîvê Şamê de bû, cihê wî ên kesên dewlemendan
bû, dema ku wî ki rya odeya xwe 400 l îrê Sûrî dida,
hevalên wî odeyeke bi 25 lîrê Sûrî xwedîdibûn.
Loma xwediya xanî bi çavekî mezin li Rêber dinerî.
Û çi mêvanên wê dihatin, ji wan re digot, xortekî
ciwan, spehî, ji malbateke mezin û zengîn, ji
Cezîrê, li cem min ki rêki rîye. Mêvanên wê jî bi
his retbûn ku silavekê li Rêber bikin û wî nasbikin.
Gelek mêvanên xwediya xanî hewildidan ku bi
Rêber re bibin heval, lê Rêber ji roja –roj hez ji
kesên kubar dike û ji keçên spehî dike, kesên nîv-
xweşik îşê xwe ji wan nedianî.
Ta rojekê mêvanin gelekî dewlemend hatin cem
xwediya xanî, jinek bû bi navê “Îvon” û keçek wê
bû di temenê Rêber de bû, navê wê “Lîna” bû, û
kûçikekî wan jî bi navê “Maks” hebû. Mêrê jinkê
mirovek bi ola xwe musilman bû, ew herdem li
Beyrûdê dima, lê jink û keça xwe li Şamê diman.
Keça wê Lîna, keçek ji evên gi roverbû, riwê wê
mîna heyva li çardeh bû, xwîna wê şêrîn bû,
modêrin bû, zanebû, bi sê zimanan diaxivî (erebî,
ingilîzî û fi rensawî), ewê û Rêber hevdû
ecibandibûn, hevalbendiya wan roj bi roj xurt
dibû,.. Rêber jî hîn sala xweyî 19an temem
nekiribû, hatibû Şamê bes ku xwendina xwe bike,
û hinekî jiyana xortanî derbaske, ne di bala wî de
bû ku di vî temenê biçûk de bizewice û xwe têxe di
bin siya jinê û berpirsiya malekê, lê diya Lîna
pilaneke wê hebû, ku Lîna di pêşerojê de ji Rêber
re bibe jin.
Dostaniya Rêber û Lîna xurtbû, gelek caran Rêber
diçû mala wan, demin xweş bi Lîna û diya wê re
derbas diki rin. Hin cara Rêber dûrî wan diket, ew
dihatin cem û pi rsa wî diki rin.
Rêber wekû mirovê li ser agi r be, her xuleyekê
likatejimêra xwe dinerî, û ji xwe dipi rsî; gelo ka
Lîna ana çidike, gelo aciz bûye an na, eger ez ji
dersê derkevim, ê pi rofêsor wê min bibîne, û
nerîna ne baş ser min bis tîne, û dibe jî min di
pi rtûka xwe de min bi ser nexîne, a diduwan û a
herî di jwar wê Sozan bi min bişike, ku Lîna ne
xuşka mine. Du seat derbasbûn, li cem Rêber
wekû du salan bû.
Sozan xati r ji Rêber re xwest û Rêber bi lez çû cem
Lîna, bê ka çi pêre çêbûye. Rêber dît ku heylo, Lîna
min û te xwe bi xortekî re berdaye, û jê re gotiye,
ku Rêber ne bi rê wê ye, lê hevalê malbata wê ye. Ê
xort jî, da ku xwe gelekti r nêzîkî Lîna bike, jê re
gotibû ku peywendiyek di navbera Rêber û Sozan
de heye, û gelek keçkan jî nasdike. Bi van gotinan
Lîna destê xwe ji Rêber dişo.
Dema herdû vedigerin malê, Rêber, Lîna dighîne
nêzîkî mala diya wê û dest jê berdide û dibêje;
silavan li diya xwe bike. Ewî dizanî ku here cem
wan malê, wê Lîna ji diya xwe re bêje, û diya wê jî
wê ji Rêber re bêje, û çîrokeke dûv-û-di rêj çêbibe.
Herdûwan xati r ji hev xwestin, ku nêzîk wê hevdû
bibînin.
Zêdî deh rojan di wê navê de derbasbû, Rêber
nizane wê riwê xwe ji “tant Îvon” bibe ku!. Ewî ne
diwêrî here cem wan malê, da ku babetê pê re
venekin. Ji Rêber weye, ku hezki rina çend keçan bi
hev re wê bi hesanî derbas be!
Dawî “tant Îvon” û Lîna hatin cem wî malê û jê re
gotin;
- Ka çima tu nexuyayî, hema tu ne nexweşbî?!
Rêber kete-hev nema zanî wê çi bêje,.. “Tant Îvon”
jê zîrekti r derket û gotê; - ez dizanim te çima Lîna
pêşiya hevalê xwe ki re mîna “xuşka” xwe, ji ber tu
musilmanî û keça min filehe, lê zanibe, ku bavê wê
mîna te musilmane. Tant Îvon berdewam ki r, û
got; raste tu hatîye Şamê bo xwendinê, lê tu kes î
ana doza zewacê li te neki riye,..
Rêber di nava xwe de got, bi Xwedê vê rê li ber
min fireh ki r, ceger da xwe û got; - Rastî xebara te
ye, malbata min ez şandime vi r bo xwendinê, ne ji
bo zewacê. Wekû tu dizanî hîn ne temenê min, û
ne temenê Lîna, ê zewacê ye. Lîna wê bimîna
hevala min, ezê wê têxim çavên xwe, û herdem
ezê wê biparêzim.
Dê lê vegerand û got; hûn dikarin bimînin heval ,
ne hewceye ku hûn bi zewacê bifiki rin. Ez dizanim
xortên mîna te, digel ku ji malbatên dewlemend jî,
ew nikarin zû-zû bizewecin.
Ji wê rojê de rûpelek nû di navbera Rêber û Lîna
Li alîyê din, Rêber li zanîngehê gelek hevalên wî
hebûn û pi rên wan keçbûn, û keçên herî bedew di
faqultê de bûn, di nav wan de yeke taybet herdem
pê re bû, kêfa wan ji hev re dihat, ew keç bi koka
xwe ve Çerkes bû, navê wê Sozan bû.
Sozan yek ji eva bozikbû, çav şîn, bejin zi ran, por
zer, tayên wê mîna zêrbûn, wekû Europîyan bû, li
Şamê weke wê kêm bûn.
Rêber jiyana xwe bi xweşî di zanîngehê de bi
hevala xwe Sozan re diqedand, û ji dervî
zanîngehê bi hevala xwe Lîna diqedand, û hin
caran ku keçek di rê de ew dieciband, kêsa xwe lê
jî tanî.
Rojekê ji rojan “tant Îvon” diya Lîna ji Rêber xwest,
ku Lîna bi xwe re bibe zanîngehê. Rêber ji vê
daxwazê cizbû, dilê wî ki re tepe-rep, û di nava xwe
de digot; ka wê çawa çêbibe, eger Sozan keça wê
Lîna dît, û zanibe ku ez jê hez dikim, bêguman wê
yek ji wan bixeyide, û dibe jî herdû bixeyidin, a baş
ewe ku helwestek wiha çêbibe, hayê min ji min
hebe, û ez zîrek bim, bi kêmasî yekê di dest xwe
de bihêlim.
Bû a dinî rojê, Lîna xwe karki ribû ku bi Rêber re
here fequlteya wî, ji xwe re jiyana zanîngehê
nasbike, û dost û hevalên Rêber nasbike.
Rêber jî ji gava pêşîde, ku ew û Lîna berên xwe
dane zanîngehê pilana di serê xwe de dibe û tîne,
ku wê çi bêje, da ku hevalên xwe ê zanîngehê
nexeyidîne û bi taybet Sozanê.
Dema ku herdû gihan hewşa fequlteyê, Rêber dît
ku koma hevalên wî li ser giya “mexel” hatine, ki r
û neki r, nikarîbû xwe ji wan bidize. Yekî ji hevalên
wî bangkirê û jêre got were di nav me de. Rêber li
civatê nerî, dît ku hemî keçikên ku kêfa wî ji wan
re tê li wirin û bi taybet Sozan. Rêber û Lîna nêzîkî
wan bûn, hemîyan bi yek dengî pi rs în; eva xweşik
kîye, ku bi te re ye?!
Rêber hinekî ma, dûra got; Xuşka mine! Dîsan
hemîyan bi yek dengî gotin, Waw! Xuşka te mîna
te spehşye!. Lîna behtî ma û nema deng jê hat.
Fêhm kir ku dostika Rêber di nav wan deye.
Nîv seat têde derbas nebû, Sozan ji Rêber re got;
ka tu dersa dawî ji Kîmiya hazi r nabî, wê derseke
pi r gi ring be, û dibe ê pi rofêsor hinekî basa
ezmûnê jî bike, tu dikare were, bila “xuşka” te bi
xort û keçan re bimîne.
Rêber ji Lîna re got; ezê herim dersa xwe, gelekî
gi ringe, tê jî li vi r bi wan re mi jûl bibe, ta ku ez
dersa xwe xelasbikim. Lîna serê xwe hejand û tu
gotin ji devê wê derneket. Rêber çû dersa xwe,
ders dora du seatan domkir.
7 ççççîrrrrooookkkk
Ebdulbaqî Huseynî
KEÇA DÊ FILEH Û XORTÊ DONCIWAN
ççççîrrrrooookkkk
ji weşanên Yek îtiya giştî a Nivîskar û Rojnamevanên Kurd li Sûrî // hejimar " 53" // Êlûn 2016
8
de vebû, lê ew şewqa hezki rinê nema wekû berê,
û hêdî-hêdî ew ronahî kêm dibû.
Heta demekê peywendiya di navbera herdûwan
hebû, lê ne bi germîya berê bû,.. Rêber di havînê
de vegeriya ba jarê xwe, û Lîna digel diya xwe çûne
mala xwe li Libnanê. Ji wê demê ve peywendiya
wan qutbû.
Sîh sal di wê navê de derbasbû, Rêber li Europa bi
cih bibû, jin û zarokên wî çêbibûn, jiyana wî bi
teknelociya rojane mi jûl dibû.
hedan bû, ewî jî mîna hemî ni fşê xwe bi
teknelociya rojane mi jûl dibû.
Di dema nû de derfeta têkiliya di riya multî-media
de gelekî rehtbibû, û ji wan alavên ku mirov dikarî
têkil îyê bi hevalên xwe re çi ên nû û çi ên kevin, di
riya rûpela Fêsbûkê (Facebook) de bû.
Rêber ji ber ku xwe bi nivîsandinê ve mi jûl dikir, û
herdem dinivîsand, gelek hezki rinê wî çêbibûn.
Loma gerekiya wî bi rûpela fêsbûkê gelekî hebû.
Di rûpela Rêber de gelek heval xwe dabûn serhev,
çi ên nû, çi ên kevin, hêdî-hêdî, Rêber li hevalên
xwe ên kevin digeriya , gelek ji wan peydakirin, lê
hevala ku tucarî jibîr nediki r, Lîna bû, ew jî di riya
Fêsbûkê de peydakir.
Ji hev re nivîsandin, rojên kevin anîn bîra hev, kêfa
xwe ji hevalbûna kevin û nû re anîn, li halê hev
pi rs în, û herdûwan hêvîyên xwe xurtki rin, ku
rojekê ji rojan pêrgî hev bibin, digel ku Lîna li
Emrîka bicih bibû, û ji xwe Rêber li Europa ye.
Nivîskar: Seyda Nasir Haşimî
Werger ji Farsî: Mehdî Elewîferd
Serpêhatinên
Şîrînok (Beşê yekem)
Şîrînok zarokek kurdan e. ew bi rayê min e ku ji
piçoktî va bi şîrînî diaxivt û malbata me şad
dikir. Min evan gotinên şîrîn, berhevkirin û
netîce bûye evan. Ezê evan êdî li çend
jimareyan bo we binivîsim. Hêvîdar im ku piçek
ken bikeve ser lêvên we. fermo:
1
Şîrînok dixwest biçe destşokê û bi zehmetî xwe
dagirtibû .
di riya çûnê de got: wey bavo pîpîyê min ji min
zûti r tê .
2
Şîrînok çû nava kuçê û ber bi derve sekinî û
bangî ki r: lo hevalo lo hevalo
Hevalê wî bersiv da: erê çi dibêjî
Şîrînok bangî ki r: na, tu na. hevalê dino hevalê
dino .
3
Şîrînok di nava destşokê de bangî ki r: bavo
bavo
Bavo got: ma çi dibêjî ?
Şîrînok bersiv da: bavo ji te hez dikim ez aşiqê
te me.
4
Şîrînok bi heyranî li masiyan tamaşe diki r .
Wî bi carekî pi rsî: bavo pozê masiyan li ku derî
ye, ku bikaribin bîn bikin?
5
Meryemê bi Şîrînokê zimanê Ingilizî fêr dida.
Meryemê bi wî ra got: li Ingilîzî bi "min" ra
dibêjin "I" .
Şîrînokê got: çi ? bi te ra dibêjin "I" ?
6
Meryemê ji dayîka xwe pi rs î: dayîkê, ma
Şîrînok di xewê de ye ?
Şîrînok bangî ki r: erê ez di xewê de me.
7
Şîrînok çû deriyê mala cîranê û got: yê we
Avl îmû heye? dayîka min bi dên dixwaze.
cîranê bi henek got: Avlîmû tune ye azîzê min,
tu ti ştekê din ji min bixwaze .
Şîrînokê got: şerbet bide
Cîranê got: tune ye
Şîrînokê got: bes Kebab bide.
Meryem Elewîferd
Axayê serxweşAxayê serxweşAxayê serxweşAxayê serxweş (Beşê duyem)
Hevkarê axayê serxweş gihîştin afîsê û dîtin ku axayê
serxweş zûti r ji wan hatiye û karê xwe destpê ki riye.
Hevkarekî pi rs î: axayê serxweş ma tu şevî çû li a fîsê
raketî?
Wî bersiv da: Na; lê sibehê zûti r hatim ku karê xwe
bikim.
Hevkarê wî got: pes çima tu bi derpiya (cilên) raketinê
hatî?.
**
Axayê serxweş li qoşek fûtbolî jî heye û fûtbol dil îze.
Pi r di reve û çalakî dike. Rahêner jî xwarin zêde dide
wî.
Axayê serxweş jî di beza fûtbolê de, du sê golan tumar
dike û axayê golan dibe. Lê heyf ku hemû golên xwe li
di jî qoşê xwe tumar dike.
**
Axayê serxweş bi malbata xwe çûn seferek. Li rê
derpeyê wî yê fermî qi rêj bû. Şev li ba jarekê derpeyê
xwe şuşt û danî ser rêceyek ku hişk bibe. Sibehê ku ji
xewê rabû dît ku derpe tune ye. lowma dûmayîka
seferê bi derpeyê xewê çû, lê şerm diki r ji erebeyê
derkeve.
ji weşanên Yek îtiya giştî a Nivîskar û Rojnamevanên Kurd li Sûrî // hejimar " 53" // Êlûn 2016
Gel û navdarên wan:
Navdarên gelan ji s tûnên kelepora wan ya here
gi rîngin; ew mîna s têrkanin ku nifşên nû bi saya
wan rêya rast û durist dibînin; ew mîna sembol û
nîşananin, baweriya xwe bi xwe di derûna
neteweyî da diçespînin. Ew rêberin û nifşên
nûgihayî hêrzan û giyanê têkoşînê ji bona
paşerojeka başti r ji wan werdigirin.
Ji lew ra , gelên pêşketî di kûraniya dîroka xwe da
li navdarên xwe digerin - li wan vedigerin;
jînenîgariyên wan dinivîsînin, pêkhatiyên wan
tomardikin û dixin ekolên dibistanên xwe; ji wan
ra peykeran duris t dikin. Ji bona bîranîna xebat û
keda wan semînar û konferansan li dardixin.
Ne bi tenha ev jî, hin neteweyan rûpelên reş yên
hin navdarên xwe guherandine û ki rine rûpeline
sipî; çavên xwe ji zordariyên wan di siyasetê û
çandê da badidin aliyekî û li dor wan seywaneka
efanewî duris t dikin û wan dikin kesên pîroz.
Padîşahê Sasanî Kis rayê Yeken (ji 531 - 579
serdarî ki riye) qi rki rinên bi ti rs û sawîr anîne serê
alîgi rên ayîna Mezdekî-Ariyanî. Lê tevî wê jî
Farisan ew wek payedarti rîn padişahên xwe
hejmartine û leẍema (Eno Şerwan), yanê
(padîşahê bextewar) lêki rine.
Di serdema xel îfeyê Ûmewî Ebdulmelik bin
Merwan da (ji 685 heya 705 z. serdarî ki riye),
Ke'beya Misilmantiyê li ba jarê Mekkê bi
mencenîqê kevi r û ber lê barandin, daku zora
xel îfeyê dijber Ebdullah bin Zubeyr bibin. Lê dîsa
jî ew li ba Ereban ji payebilindên xelîfeyane û
leẍema (Ebo El Muluk= Bavê padîşehan) avêtin
ser.
Sul tanê Osmanî Muhemedê Duwem (ji 1451 -
heya 1481 z. serdarî ki riye) dema ku sultantî
wergi rt ferman da ku hemû birayên wî bikujin
daku tikes ji wî ra wek di jber nemîne û zagonek
derêxis t ku vê şopê ji yên pişt wî ra jî rewa dike.
Lê tevî wê jî, ew li ba Turkan ji payebilindên
Sul tanan têye hejmertin û leẍema (rizgarki rê
Kostantîniyê) avêtin ser.
Belê, bi vî awayî gelên din bi navdarên xwe ra
didin û distînin, çavên xwe ji karên wan yên
neyînî didin aliyekî û çavên xwe tenha didin ser
karên wan yên erênî. Lê sebaret bi hin Kurdan,
mi jar bi temamî bi va jayî vê yekê ye.
din
Ji bilî nezaniya wan bi jînenîgarî û keda pi r
navdarên me, hin Kurdên me zûka dibezin û hin
navdarên me eblese dikin; ew kesên ku di qada
rojhilata navîn da navdarin û hinek di qada cîhanî
da jî navdarin. Heya niha me tikes ji navdarên
Kurd yên kevin nedîtiye ku jînenîgariya wî ji
hêlekê da bi çewtî hatibe fêhmkirin û ji hêla din
va , heya di gora xwe da jî, bûbe armanca pi r
neheqiyan mîna Sul tan Selaheddînê Eyyûbî. Evin
li jêr hin ti ştên hûrik û berfi reh ji vê diyardeyê.
Berpirsiyariya neteweyî:
Di sala 1991-an da Kurd li başûrê Kurdis tanê li di jî
rêjîma xwînrêja faşîs t raperiyan û dane xuyakirin
ku ew dixwazin serdariya xwe bi xwe bikin.
Rêjîmê yekser bi hemû çekên xwe yên kavilker
êri ş anî ser herêmên kurdî; wisa wê koça
bobelata milyonî destpêkir û ev bobelata Kurd bû
mi jara seranserê cîhanê.
Di wê demê da ez li herêma Efrîn (Çiyayê
Kurmênc) bûm, û tê bîra min çawa televîziyona
rêjîma Bee'sî sûrî hin dîmen ji wê bobelatê
pêşkêş diki rin. Wê hîngê hên bûyerên bobelata
Helebce yên sala 1988-an li ber çavan bûn û zindî
bûn. Hin malbatan serbiser ji warên xwe
bazdabû, hinek li ser xwarinê bûn dema bobelatê
destpêkir, hin dayîk ketin xwar û mirin û landikên
wan li ber wan bûn, kal û pîr li pêş xaniyên xwe
ketibûn xwar û miribûn...
Dîmenên wisa boblat bûn ku dil pê xwîn dibûn û
çav ti jî hêsti r dibûn. Rêjîma sûrî ev dîmen nîşan
didan ne ku ji Kurdan hezdiki r, ne jî ku li wan
dibaniya . Na, tenha ji ber dijayetiya wê bi rêjîma
Bee's î îraqî ra û bi serokê wê Seddam Huseyn ra .
Helbet, di jberiya herdu rêjîman di dema Seddam
û Hafiz Esed da pi r tûj bû.
Erê, ew bûyerên Helebce di bîreweriya kurdî da
bi bobelata koça milyonî ra gihîştin hev, û hêşt ku
Kurd hên bêhti r bi hestên zorlêki rin û
elawetmayînê xemgîn bibin. Rojekê ji rojan ez
rastî hin dostan hatim û em li ser van bobelatên
ku li pey hev têne serê Kurdan axivîn.
Yekî ji beşdaran kîna xwe herikand ser
Selaheddînê Eyyûbî û hinên din jî piştgi riya wî
ki rin, çima? Ji ber ku Selaheddîn - li gor gotina
wan - dewleteka serbixwe ji bo Kurdan avanekir.
Heger wisa ki riba , hîngê ev bobelat û ev kuştin û
ev şerpezebûn nedihatin serê Kurdan.
Heya niha jî hin Kurd hene bawer dikin ku
Selaheddîn berpirsiyarê mezine ji ber vê rewşa
kambax ku gelê Kurd têda dijî, û wan sedemên
neyînî qi rêj nasnakin, ewên ku bi di rêjahiya 25
sedsalan di şoreşên Kurdan da her beşdar bûn û
heya niha jî di tevgera ri zgariya kurdis tanî da hên
jî beşdarin û hene.
Ew tabûrên ti rsonekan, nemerdan, debe û
eĥmeqan, noker û çeteyan jibîr dikin, ewên ku
berê jî û niha jî belaya serê neteweya me ya
Kurdin.
Behaneya ewên ku kîna wan li ser Selaheddîn
heye, ewe ku cîranên me yên Ereb, Faris û Turk
Îslametî ji bona berjewendiyên neteweyên xwe
bi karanîn û di bin alaya Îslametiyê da padîşahî û
emperatorî avaki rin. Wisa desthilatî, çand û
saman di dest xwe da gi rtin, çanda xwe pêşva
bi rin û ji neteweya xwe ra rabirdoyeka payedar
durist ki rin.
Li hêla din, Selaheddîn hêza xwe, hêza malbata
xwe û ya êla xwe, ked û hêza pi r êlên din yên
Kurdan jî bi xwe ra xis te xizmeta Îslametî û
Misilmanan li rojhilata navîn; mezinti rîn êrişa
Xaçeperestan li ser rojavayê Asiyayê têkbir.
Ev jî bû sedem ku bi ryardarên siyaseta ewropayî
di sedsala bîs tan da di jminahiya Kurdan ki rin û li
di jî pêkhatina dewleta Kurdistan rawestiyan.
Gelo rastî çawa ye?
Emê berdewam bikin.
9 DDDDîrrrrooookkkk
Dr. Sozdar Mîdî (E. Xelîl) wergera ji erebî: Mustefa Reşîd
JI KÛRANIYA DÎROKÊJI KÛRANIYA DÎROKÊJI KÛRANIYA DÎROKÊJI KÛRANIYA DÎROKÊ Xelek - 1
Sultan Selaheddînê Eyyûbî
1 - Berpirsiyariya Neteweyî
ji weşanên Yek îtiya giştî a Nivîskar û Rojnamevanên Kurd li Sûrî // hejimar " 53" // Êlûn 2016
10
Serdema Selahedîn:
Ew Kurdên ku ji Selahedîn bi kîn û hêrsin,
pi rojeya Selahedîn ya siyas î di bin merc û nîrên
dîrokî yên wê sedemê da nabînin. Her mirovek -
kî dibe bila bibe - lawê serdema xwe ye. Merc û
nîrên dîrokî (rewşa civakî, çandî, siyasî û aborî)
wek çarenûsê ne; ew merc heya radeyeka mezin
mirov neçar dikin, pi r caran li di jî vîn û arezûya
wî, wî ber bi filan şopê yan bêhvan şopê va
têvedidin. Ji lew ra , divêt jînenîgariya Selahedîn,
kar û xebata wî di çarçewa merc û nîrên serdema
wî da bêne ni rxandin. Heger ne wisa be,
ni rxandina me, wê ne rast û durist be.
Serdema Selahedîn serdema di jberî û kefteleftê
bû, ya navbera rojhilata navîn ya îslamî û
Ewropaya ki rîstiyanî. Wê dijberî û kefteleftê bi
talanên Selcoqiyên Turk li ser axa Dewleta Rom a
ki rîs tiyanî (Bîzanta) (li nîvê rojava yê Turkiya niha
- Asiyaya Biçûk) destpêkir.
Dema Selahedîn çavên xwe li cîhanê veki rin,
bûyerên wan şerên ayînî li ber wî bûn. Hên di
zarotiya xwe da perwerdeyeka îslamî wergi rt ku
"cîhad" stûna wê ya bingehhîn bû. Belê, ew di
tara pi rojeya cîhadî-îslamî da ku wê hîngê
serwext û lidar bû gihîşte asta sul taniyê.
Armanca wê pi rojeyê ew bû ku rojhilata îslamî ji
talanên Fi rengan biparêze.
Belê, di tara wê pi rojeya îslamî-cîhadî da
Selahedîn bû sul tan û desthilatî li Misi r, bakurê
Sûdan, Lîbiya , Yemen, Urdin û Sûriyayê ki r; her
wisa hin beşên mezin ji Filestîn û Libnanê jî dane
ser. Paşê li Hîcaz, rojavayê Kurdis tan û beşên
mezin ji bakurê Kurdis tanê jî desthilatî ki r.
Atabkeyên Turkên Zengîd (serdarên Mûsilê) û
senseleta Turkên Ûrtûq (serdarên Erbîlê) jî, bi
awayekî ne yekser be jî, ketin bin kel îja Dewleta
Eyyûbî.
Xelîfe û Sultan:
Tevî ku Dewleta Eyyûbî wek emperatoriyekê bû,
lê tevî wê jî, sul tan bi temamî ne serbixwe bû. Di
wê demê da rewayiya (şer'îyeta) ayînî di ser ya
siyasî ra bû. Hên ji sedsala 4-an goçî / sedsala 10-
an z. da , xelîfeyên Ebbasiyan beşê mezin ji kel îja
xwe ya siyas î wenda ki ribûn û tenha wilayeta
Beẍdadê di dest wan da mabû. Lê belê, ji ber kok
û binyata wan û xizimatiya wan bi pêximber
Mihemed ra û piştgi riya şêx û feqehan ji wan ra ,
kel îja xwe ya ayînî parastibûn.
Li gor xweris tk û rewiştên wê serdemê pêwîstiya
sul tanên misilmanan bi pênasîna xel îfeyê Ebbasî
hebû ku ew sultanênin û ku kelîja wan filan û
bêhvan herêmê digi re nav xwe. Ev pênasîn bi
şêwazê fermanekê ji bal xel îfe da dihate der û ji
sul tan
sul tan ra dihate hinartin; li gel wê kurk û cubeyek
hebû û leẍemeka taybet jî ji bo sul tan dihate
hilbi jartin (leẍema Selahedîn: Al Nasir الناصر bû).
Sul tan diviyabû di herêmên bin kelîja xwe da
wisa bike ku di nimêja roja îniyê da navê xel îfe
pêş navê wî bê gotin, û sul tan diviyabû salê
carekê di rav û diyariyan ji xel îfe ra bişîne û heger
pêwîst bû al îkariya leşkerî jî bigihîne wî.
Nexşe ji pirtûka "Kurd" ya Dr. Mihridad
Izady hatiye wergirtin
Heger xel îfe ji sul tan ne razî bûya, fermanek
derêdixist û ew ji rewayiya siyasî dûrdixist.
Ferman dida gel ku dilsoziyê ji sultan ra nekin.
Gelek feqeh û şêx dostên xelîfe bûn û di rewşeka
wisa da serêşî û arîşe ji sultan ra derdixistin.
Rewşa sul tan Selahedîn jî bi vî awayî bû. Ew
neçar bû ku rewayiya xwe ji xel îfeyê Ebbasî li
Beẍdadê wergi re û neçar dibû siyaseteka wisa
bike ku li gor şopa ramanî û s trategî ya Dewleta
Xîlafeta Ebbasî ya wê demê be.
Nasnameya Dewleta Eyyûbî:
Selahedîn di heyama xwe ya dawî da ji dilsozekî
xwe ra li Şamê gotibû (belkî ew qaziyê qaziyan
dîrokzan Beha-Edîn kurê Şeddad be) ku piştî ew li
di jî Fi rengan biserket û seranserê kenara deryayê
ya Libnan û Files tînê vegerand, ew dixwaze berê
xwe bide rojhilat.
Bi herhal, dixwast here û beşên Kurdis tanê yên
mayîn ji Atabke û Aratqeyên Selcoqên Turk ri zgar
bike, û wan herêman jî bide ser Dewleta Eyyûbî.
Lê belê, piştî demeka kurt ew çû ser dilovaniya
xwe û sultanên Eyyûbiyan yên piştî wî ev pi roje
bicih neanîn.
Divêt em bêjin ku malbata Selahedîn ji êla
Rewadî ya kurdî ye; ji hoza Hedbanî ya gewre ye.
Herêmên belavbûna hoza Hedbanî ji Erbîlê da li başûr bigi re heya bi herêmên Qefqasan li bakur (Azerbeyacan, Ermîniya û Gurcistan) belavbûyî bû. Navê "Rû-Adî" tê maneya "alîgi rên Rojê = şemsanî" û di jêderên erebî da bi şêwazê "rewadî" hatiye nivîsîn.
Hoza "Hedbanî" di bingehê da, pêş Îslametiyê, yezdanî bû. Belkî jî êzîdî bû û paşê îslam bûbû. Selahedîn hin caran di şerên xwe da li di jî Fi rengan alîkarî ji hozên êzîdiyan werdigi rt.
Ji bilî wê, hin serekên êla Rewadî du mîrnişînên kurdî li bakur rojhilatê Kurdistanê avaki ribûn. Yekem: Mîrnişîna Rewadî li Azerbeycanê û duwem: Mîrnişîna Şeddadî li Aranê (niha di navbera komarên Azerbeycan, Ermîniya û Gurcis tanê da hatiye beşki rin). Selcoqiyan dema ku di destpêka sedsala pêncan goçî / sedsala 11-an z. da rojavayê Asiyayê talan ki rin ev mîrnişîn hilweşandin û Kurdis tan dagîr ki rin.
Selahedîn - ew kesê aqilmend û zana - ne ku dîroka êla xwe nedizanî. Bi taybetî jî bapîrê wî Şadî di Dewleta Şedadî da ji kesayetiyên navdar bû. Lê belê, ew neçar bû ku goç bike, piştî ku Selcoqiyan ew dewlet standin. Ew vegeriya başûrê Kurdistanê û bû serdarê keleha Tekrîtê.
Em ji bîra nekin ku bapîrên Selahedîn di bi ngehê da ji gundê "Ejdankan"-in ku ser bi Erbîlê (Hewlêrê) ye. Ji lew ra , em dibêjin bi herhal Selahedîn dixwast ber bi rojhilat da here û warê bingehîn yê êla xwe ji destê Selcoqiyan rizgar bike û bide ser padîşahiya xwe.
Wek gotina dawî, Dewleta Eyyûbî xwediya rêveberiyeka kurdî bû, baweriyeka îslamî bû û çandeka erebî bû; ew ji şêwazê kurdîtiyê ne dûr bû. Ala û durişma Selahedîn ya sul tanî kurdî bû (şahînekî sor li ser bingeheka zer bû), wek ku nîşan bi sembola agi r û rojê di kelepora kurdî yezdanî da diki r.
Hema hema hemû serdarên herêman ji Kurdên Eyyûbî bûn û pi raniya keleh û çeperên parêzvaniyê yên xwedî gi rîngiyeka s trategî didan dest Kurdan.
Xelek - 2
Sultan Selahedînê Eyyûbî
Nasnameya Dewleta Eyyûbî
DDDDîrrrrooookkkk
ji weşanên Yek îtiya giştî a Nivîskar û Rojnamevanên Kurd li Sûrî // hejimar " 53" // Êlûn 2016
derbas serokên din jî yên malbata Eyyûbî bû.
Hinekan ji wan bizav û hewl dan ku kel îja
Eyyûbiyên din bişikînin û her aliyekî bi alîkariya
kaselîsan (şervanên bi di rav) hewl da ku zora
aliyê dijber bibe.
Bêtar û bobelata mezin ew bû dema ku hin
sul tanên Eyyûbiyan li cihê Kurdan Memalîkên ji
Turkan (kole, kaselîs) xis tin nav leşkerê xwe; bi
taybetî jî di dema sul tanê Eyyûbî yê heftem da
(Sultan Salih Nejmedîn kurê Eyyûb, ji 1239 heya
1249 serdarî ki riye). Raste ku Selahedîn jî, ji bo ku
bikaribe rûberî leşkerê Firengan yê pi rhejmar
raweste, Memalîkên Turkan xis tin nav leşkerê
xwe, lê belê ew bi suř û saw bû, xwediyê vîneka
tund bû û wisa Memalîkan newêrî xwe teve kar û
barê dewletê biki ra.
Ji bilî wê jî, hejmara Kurdan di leşkerê Eyyûbî da
ji hejmara Memalîkan bêhti r bû. Cihê rêveberên
êlên Kurdan jî li ba Selahedîn gelek bilind bû û
astên bilind didan wan. Bi gotineka din: Rexê
hêzên kurdî di dema Selahedîn da gi ranti r bû û di
ser yên din ra bû.
Lê belê, di dema sul tan Salih Nejmedîn da ev
rewş bi va jayî vegeriya . Wî pi raniya mezin û
rêveberên Kurdan bêbiryar ki rin û hinek ji wan ji
astên bilind derxis tin. Helbet, di wê dema da
bêbiryarki rina rêveberekî Kurd, derxis tina wî ji
asta wî, yan jî awareki rina wî dibû sedem ku
hemû şervanên Kurd, yên ser bi wî rêveberî,
bêne bidûrxis tin û rola wan di parastina dewletê
da bêbandor bibe.
Sul tan Salih bi wê jî neki r, heya kurê xwe
Toranşah, cihgirê textê sul taniyê jî, ji ber hin
cudahiyan di navbera wan da, ji Misi rê bi dûrxist
û ew şande keleha Eskîfe (Hesenkeyf) li bakurê
Kurdistanê. Belkî jî bidûrxis tina hin rêveberên
Kurd sedema wê cudahiya bîr û bawer di navbera
wan da bû. Ji Jînenîgariya Toranşah tê xuyaki rin
ku ew ji gihîştina Memalîkan astên gi rîng yên
dewletê ne razî bû û ew her di wê bizavê da bû
ku rêveberiya dewletê kurdî be.
Divêt em bêjin ku di dema sul tan Salih Nejmedîn
da êrişa Xaçeperestan yan heftem bi rêveberiya
padîşahê Fi rans î Louisê Nehem li ser Misirê
destpêkir. Sul tan valahiya ku di leşkeriyê da
çêdibû bi Memalîkên Turkan dadigi rt, û rê da
wan ku bigihînin astên bilind di leşkerî û
rêveberiyê da. Ji ber ku sul tan Salih jî gelek tund
û bi saw bû, rêveberên Memalîkan nediwêrîn ku
fermanên wî derbas bikin; hema ew dilerizîn,
dema ku rûyê wî didîtin.
Û dema ku sul tan Saleh wexer ki r û çû ber
dilovaniya Xwedê, hên şer di navbera leşkerê
Eyyûbî û yê Firansî da berdewam bû.
Diyardeya pozberiya kurdî:
Selahedînê Eyyûbî ne tenha siwarekî leheng bû,
ew sul tanekî aqilmend bû jî. Wî padîşahiyeka
mezin ji Kurdan ra li dû xwe hişt. Heger Kurdan
ew padîşahî parastibana û nehiştibana ku li ser
destê Memalîkên Turk bête roxandin, gelek
gengaz bû ku ew padîşahî di jiyanê da berdewam
bikira û bigihîşta tixûbên heyama nû; dikarîbû
bibe motika avaki rina dewleta Kurdistan ya
gewre; wek çawa Dewleta Osmanî bû motik ji bo
avaki rina dewleta Turkiyê û Dewleta Sefewî bû
motik ji bo avaki rina dewleta Îranê.
Lê belê pi rsgi rêk ewe ku rêveberiyên Kurdan ji
kevin da tûşî nexwaşiya kîn û pozberiyê û
di jberiya li ser serokayetî û desthilatdariyê bûne.
Hin serokên Kurdan - heya niha jî - amade ne ku
berjewendiya neteweyî û niştîmanî ya bilind ji bo
berjewendiyên xwe yên kesayetî, yan êl îtî, yan
ayînî û olî, yan jî partiyetî (hizbayetî) bikin gorî û
qurban.
Vê diyardeya di jberiya navbera Kurdan ji kevin
da bala hin kesan kişandiye. Al Qlqeşendî قشندي القل
ji pi rtûkekê bi sernivîsa "Al Tesqîf" یف التثق
(rewşenbîrî) ya nivîskar Teqiyedîn bin Nazir Al
Ceyş تقي الدین بن ناظر الجیش derbarê Kurdan dibêje:
"Ew kesinî bê hejmarin. Heger ne ji şûrê mizêwirî
û fisûkiyê yê navbera wan bûya ku hişyarên wan
dibi ře û nivistiyên (xewkirên) wan hişyar dike, wê
bibana serdarên welat û her ti şt û saman wê di
dest wan da bûya. Lê belê, ew bi jana cudahiya
bîr û bawer, bi jana cudahiya peyvê ketine. Hên jî
di navbera wan da şûrê tazî li dare, xwîn
diherike, rêzik û sazûman di nav wan da ji hev
ketine û çavên bi gi rî û xwîn, hên şilin". [Al
Qeqeşendî: Subih A l E'şa, 3/207].
Maneya van peyvên jorîn ewe ku şerê Kurdan di
navbera hev da hejmara wan kêm dike. Heger ne
ji wê bûya, ewê pi r bibana û welatên tenîşta xwe
jî têxis tana bin desthilatdariya xwe û herwisa
samanên kevin û nû. Lê belê, mizêwirî û fisûkiyê
hiştine ew şerê hev bikin. Xwîna wan di rije,
beşki rin û perçebûna wan pi r dibe û jinên wan li
ser vê rewşê digi rîn û xemgîn dibin.
Di dema niha da jî kurdologê Rûs Basili Nikitin
derbarê di jberiyên Kurdan di nav hev da gotiye:
"Ji ber dijberiya navbera wan hêza wan vala
diçe û dikeve xizmeta dozekê ku ne doza wane".
[Basili Nikitin, Kurs, rûpel 280].
Pozberiya rêveberên Eyyûbiyan:
Kurdên Eyyûbî jî li di jî vê jana kurdî kujer
(pozberî) ne parastî bûn. Hema yekser piştî ku
Selahedîn serê xwe danî, di jberiyan di navbera
kurên wî da destpêkir û ev nexwaşiya di jberiyê
11
Rabûn gazî Toranşah, cihgi rê textê sul taniyê ki rin
daku piştî bavê xwe bibe sul tan.
Ew li gel hin alîgi rên xwe ji rêveberên Kurdan
gihîşte Misi rê, şer bi serkeftî li di jî Firansiyan bi
rêvebir û padîşah Louisê Nehem dîl gi rt. Piştî ku
meti rsiya dervayî derbas bû zora xwe da ser kar û
barên hundirîn û bi ryar gi rt ku kel îja serekên
Memalîkan bi s înor bike; hinek ji wan jî dan
aliyekî.
Ketina Dewleta Eyyûbî:
Rêveberên Memalîkan ji ki ryarên di jî wan hêrs
bûn, û di navbera xwe da peyva xwe danîn ku berî
Toranşah kel îja xwe xurt dike û wan dide aliyekî,
ew wî bikujin. Dema ew li ser maseya xwarinê bû,
bi doxmanî (îxanet) ew kuştin. Ji ber ku ew mîna
koleyan bûn û li gor şerî'etê mafê wan tinebû
desthilatdariyê wergi rin, rabûn jinebîya sul tan
Salih (Şecerêt Al Duř ر شجرة الد ) ki rin sul tane.
Lê belê, xelîfeyê Ebbas î Al Muste'sem Billah
Duř هالمستعصم بالل ji bo wan şerm dît ku jinek
rêveberiya wan bike; ji wan ra nivîsand û got:
"Heger tovê mêran li ba we nemaye, me agahdar
bikin, emê mêrekî ji we ra bişînin". Rabûn li hev
hatin ku yek ji wan bi navê "Izedîn Eypek" bi
sul tanê ra şû bibe, û desthilata rastî bi dest xwe va
bîne. Navê wî ki rin "Al Melîk Al Muîz Duř ملك المعز ال
". [Al Meqrizi, Kitab Al Suluk, pirtûka yekem, beşê duwem,
rûpel 358]. Û hin bi hin kar ki rin ku Dewleta Eyyûbî
sala 1250-î hilweşînin û li şûna wê Dewleta
Memalîkan bi rêveberiya yekem sul tanê wan Qutiz
Duř .avabikin قطز
El Qazî El Fadil القاضي الفاضل sedema têkçûna
Dewleta Eyyûbî şîrove kiriye. Navê wî Abdulrehim
Al Beysani ye (li gor bajarê Beysan yê Filestînî). Ew
şêwirmendê taybet yê sul tan Selahedîn bû ji her
kes î bêhti r rewşa malbata Eyyûbî dizanî. Wî gotiye:
"Ev malbat, bavên wan hevpeyman bûn û wisa
bûn xwedî memleket, û kurên wan li hev nekirin
û ji lew ra têkçûn". [Ibin Xelkan: Wefiyat Al A'yan,
3/420].
Nexwe, neguhartina Dewleta Eyyûbî ku bibe
motikek ji dewleta Kurdis tan ya gewre ra ,
bobelatên ku bi serê wan hatin û sivikahiya ku ji
aliyê dagîrkerên Kurdis tanê va bi wan hate ki rin,
sedema yekser ne ji Selahedîn bû, lê belê, ji ber vî
derdê kujer bû ku di bîreweriya siyas î ya Kurdan
da ji 25 sedsalan da hatiye bicihki rin.
Mebesta me ev nexwaşiya kîn û keftelefta li ser
desthilatdariyê ye û nepeji randina desthilata
serdarekî Kurde û gi rtina desthilata serdarekî
biyanî dagîrker di ser yê Kurd ra ye. Heya niha jî ev
derdê gi ran, ev jana kujer bi mejiyê hin Kurdan
ketiye û jê dernayê.
Xelek - 3
Sultan Selahedînê Eyyûbî
Pozberiya Kurdî.. Ev Derdê Kujer
DDDDîrrrrooookkkk
ji weşanên Yek îtiya giştî a Nivîskar û Rojnamevanên Kurd li Sûrî // hejimar " 53" // Êlûn 2016
Hinê dî dibêjin na em bi hatina Zerdeşt re
hatine û li vi r bi cîbûne, lê hin dî dibêjin çima
em wisa serê xwe bi paçika mezindikin, ma
em çine, û çiye me heye, kes nizanê bezê
guha bavê me ji kuye? Lê hin dibêjin we ya
rast divê em piştî hatina Ola Mihemed
pêxember li vi r bi cîbûne, lê hinê dî dibêjin na
gundê me piştî têkçûna impiratoriya Aşûrî
hatiye avaki rin, hinê dî dibêjin ji xwe dîroka
me hatiye windakirin bi destê Oldara , lê hinê
dî digotin raste, xelkê vî gundî dîroka xwe ne
nivîsandine, lê ji koç û kevi rê me tê xuyaki rin
ku em kevinti rîn miletin li vê deverê?
Carna hin zilama di civatê de digotin; ev
gundê me Hemze pêlewan silavê xwedê li ser
bin, wî avaki riye, lê ev gotin bi xwe jî dibû ciyê
ne razîbûna hin kesê ku wek dîrokzane, civakî,
li xwe di meyzandin û rûpelê dîroka ku ji deva
hatibû gi rtin ji tûrikê xweyê kevnar derdixis tin
li ber civatê radixistin.. Lê dîrokek tevlî heve
her kes pêdilîze li gor berjewendiyê xwe..,
piştî ku civat di devjeniyê de gerim dibê û ber
bi li hevhatinê dihat tedî wê yek ji nişkî ve
bêjê; ma kî di zanê çima ev gund di nav du
çeman de hetiye avaki rin? çima xwe li quntara
çiyê ne gi rtine, yan çima ji xwe re li vî erdê
rast avanekirine, ma ev tê çi watê?
Gundê ku di navbera di çeman de were
avaki rin, ma hûn nabînin zivis tanê em di Kevin
çi rewşê de? Lê hin cara zilamê ku di nav salan
de derbasbûyîn digotin Misûsana ji ti rsa
misilmana gund di nav herdû çeman de
avaki rine, da ku xwe bi parêzin ji êrîşê wan?
Ev ciyê ne diyar ji xwe re weka asêgihekî
didîtin. Di nîvê gund de weka gi rekî heye ji wî
û bi bakur de dibê newal li başûr jî erdê raste
ji hêla rojava ve newale û gi r ji tehtê sipiyê sis t
pêk tê, xaniyek hatiye avaki rin, di nav çavê
wan tehtan de, di nava gi r de, li wî parçê ku di
kevê pişta xênî de, hin gor hene.
Di hewşa malê de carcara hestiyê miriyê ku
kes nizanê ew kîne û ji kengî ve mirine yan ew
bi destê kî hatine kuştin, derdikevin. Gelek
cara beriya hatina Cenbelî zilamê gund ji xwe
re li ber wê kusera xanî ya ku di kevê hêla
bakur de li ber siya danê êvarê dicivan, û li ser
wan hestiyên ku ji nişkê ve ji bin axa hewşê
derdikevin, devjenî, diki rin, lê ne dighan tu
bi ryara bi sebareta wan hestî û gora .
Gundiya ji melê dipi rsî ka em di Karin çi ji van
hestiya bikin, da ku em gunihê wan ne hilînin
Seyda
Ji Gotinên Pê∆iyan
Berhevkirina: ElîKolo
- Avaya mala bi jina ye.
-Avê aş biriye, tu pey çeqçeqê ketiye.
- Ava cihê teng, dide peng û reng.
- Ava golekê hamoş, nabe ji devê tolikê.
- Av riya xwe dibîne.
- Ava sere kaniyê şelû dibe.
- Agir di devdeye û dibê ez nizanim.
- Av avahiye.
-Av li ciyê nizim dice.
- Av bihna agir diçikîne.
- Av û agir di tasekê de nasekinin.
- Av di gunê wîde geryaye
- Av di gola de nayê xwedîkirin,
jin di mala de nayê veşartin.
- Av şûna nan nagre.
- Av bi dîwara hilnakêşe.
- Av dikeve xewê, dijmin ranakeve.
- Av diherike qûm li pey dimîne.
- Av hêdî hêdî xwe pêxwas dike.
- Av dilop dilop dibe golek mezin.
- Av di navbera wan re nare.
-Av rabû deng belav bû.
12 FFFFoooollllkkkklllloooorrrr
Luqman Silêman
CenbelîCenbelîCenbelîCenbelî
Xeleka – 3
Seyda? Melê jî li gor zanîna xwe ji wan re
digot; dema ku we hestiyek dît destnimêj
bigrin û fatihekî li ser bi xwînin û cardî bin ax
bikin, lê dema ku hina ji gundiya berê xwe
didane melê û jêre digotin; Seyda êvara îna
agi rekî kes li nav van gora digere, lê dema ku
pêjna me dike winda dibe, ma ev çiye Seyda,
ka vê ji me re bêje, wele em nema di wêrin
êvarê îna ji malê xwe derkevin.
Xel îlê ku ew ne gelekî nimêj kerbû, li gor
gotina gundiya û doxwîna wî jî pir sis t bû ji
hêla pîrekan ve, devê xwe tijî diki r ji melê re
digot; Seyda tişêtek min heye ka ezê ya xwe ji
were bêjim? Seyda di ser milê xweyê rastê re
di zîvi rî teliya xweya…
Şehdê li çixara xwe dida ariya wê di kate ser
ki rasê wî Hecî Hesen yê ku di milê melê de
rûniştîbû, destê xwe davête ki rês digot, Seyda
te ha j ki rasê xwe hebê? Seyda ki rasê xwe ve
diweşand û digot, deka ti jî ya xwe bêjê Xelilo,
ka ya te çiye, ez di zanim tê niha ti ştin ne ber
hev bêjê, ji lewma ariyê çixarê kete ser ki rasê
min? Ji ber ku Xelîl rojê îna ne diçû mizgevtê û
ne jî zikata xwe dida melê, her dem gotinê wî
ta ku rast jî ban, bi melê ne xweş dihatin û pê
gi ran bûn.
Xel îlê ji xwe bawer got: Seyda min bihîs tiye ku
ev roniyê bi şev xuyadibin ew ne tenê di êvarê
îna de têne xuyakirin, lê ji ber em tenê êvarê
îna çavê xwe li ti ştek wisa digerînin û em şîva
miriya derdixin ji me weye, ku bi rastî jî çavê
miriya li rêya meye, ka emê kengî şîva wî
derxin? Lê ez nebawerim ku mirî xwarinê
dixwin yan ku ev şîva em êvara îna derdixin
digihê ber destê wan, lê ev bûye weka
pi rins îbekî ji me re Seyda, ma em ji ku dizanin
ka ew şîv dighê destê miriyê me yan na..?.
Rûyê Seyda tevl î hev bû xwest ku gotinê ji
devê wî bigre, lê Xelîl rê nadiyê û gotina xwe
berdemkir, xwest gotinê li hev bihûnê û
derbasî serê hazi ra bikê, da ku rê li pêşiya
melê bigre. Çaxê ku Seyda xwest gotinê ji
devê Xelîlê nelimêjker bigre, Bercesê ku ava
wî û Xelîl bi cokî de diçê û yek ji maldarê gund
de, ji melê re digot; deka Seyda em li Xel îl jî
guhdarbikin ka wê çi ji me re bêjê? Ji ber ku
Berces her sal bi qas î nîvê gund zikatê didê
melê, ji lewma mela jî naxwaze gotina
Bercesê maldar li erdê bixe, berê xwe dida
Xel îlo û jêre got: Xel îlo em li te guhdar dikin,
ka tê çi ji me re bêjê?.
ji weşanên Yek îtiya giştî a Nivîskar û Rojnamevanên Kurd li Sûrî // hejimar " 53" // Êlûn 2016
13
Ji stranênJi stranênJi stranênJi stranên Tor AbdînTor AbdînTor AbdînTor Abdîn
Ezdîn Ezdîn Ezdîn Ezdîn ŞŞŞŞêrêrêrêr ---- IIII Tîpguhastin: Cankurd
ji devzara Cano:ji devzara Cano:ji devzara Cano:ji devzara Cano:
Ew Dêrgulê, xweş Dêrgulê,
Mala Ezdîn Şêr û mala Meşûr beg (1) birin Mûsilê,
Dilê min (2) dadiye,
Sileyman axa Qereçolî, (3)
Ji bajara Bexdayê me’zûl kirin, hatiye,
Şevekê li mala Ezdîn Şêr mayî ye (4),
Ezdîn Şêr gotiye,
Go tu ji çira hatiye?
Go paşa mi mee’zûl kiriye,
Şewr û qewlê xwe daniye,
Rabûn piya,
Go bejna mîrê mi ji bejna roye (5),
Suwar dibûn (6) ser hespê şev û ro tajoye (7),
Berê xwe dan Zaxo ye,
Go ew Zaxoyê bi rût kevota,
Beyraq bûne cot bi cota,
Berê xwe dan Cizîrê Bota,
Axa çûne, wezîro ! çûne,
Li odakê (8) Brahîmê Miho peya dibûne,
Ezdîn (9) Şêr go Brahîmê Miho:
Axlerê Cizîrê ji mi ra bicivîne,
Brahîmê Miho radibiye (10),
Axlerê Cizîrê civandiye,
Li dîwanê Ezdîn Şêr kom kiriye,
Gotin go mîrê min h’alê hevalê te çiye ?,
Go odakê Brahîmê Miho li ser bêndera,
E’skerkî giran bicivînin ji mi ra (11),
Ezê herim Bexdayê ber gawira ser seferê,
Weke ulo (12) got Ezdîn Şêr,
Brahîmê Miho lê vegerand go em we nakin,
Emê seferê betal kin,
Lê emê romiyê kimsohr (komsor: qizilbaş) ji vir (13)rakin,
Go mîro !em dibînin, dibînin,
Emê romiyê kimsohr ji vir hilînin,
Emê hukmê xwe ê Bota ti şûnê (14) wa dînin (15),
Mîrê min go rabin piya,
Dem herin (16) serayê,
Em (17) serjê bikin midûr û pevlî (18) romiya,
Erê weke mîrê min we gotiye,
Didu ji meclîsê qebûl nekiriye,
Ezdîn Şêr go çima, çima ? (19),
Gotin, go mîro! qesra Brahîmê Miho li ser bênderê,
Te karê xwe kir, tu herê seferê,
Emê (20) newêrin şerê romiya bikin,
wê lawê me bixin e’kerê,
Ezdîn Şêr radibiye,
Herdu li meclîsê kuştiye,
Kire çolbê sera yê romiye,
Midûr reviye,
Sê romî li serayê kuştiye,
Kaxezek nivîsiye,
Di nav welat bela kiriye,
E’skerik qewî civandiye,
Da şewr û qewlê xwe daniye,
E’sker bi nîvî kiriye,
Ezdîn Şêr û Sleyman axa pi çema (21) Têlanê çuye,
Meşûr begê bialiyê Mîdyadê hatiye,
Mîro li wê rexê, li wê rexê,
Meşûr beg berê xwe da Hezexê,
Axa dibêjê (22),
FFFFoooollllkkkklllloooorrrr
ji weşanên Yek îtiya giştî a Nivîskar û Rojnamevanên Kurd li Sûrî // hejimar " 53" // Êlûn 2016
14
Meşûr beg berê xwe da Medêhê,
Mîro tu dibînê,
Peya dibû li Basbirînê,
Mîrê me radibû, suwar bû li qemerê,
Peya dibû li Dêr E’merê,
Mîro de rabe ba tê, ba tê,
Meşûr beg berê xwe da Mîdyadê,
Weke mîrê min hatiye,
Mîdyadê bi derbekê reviye,
Malê Mîdyadê talan kiriye,
Hukmê xwe li bajara Mîdyadê daniye,
Sê roja li Mîdyadê mayî ye,
Ezdîn Şêr û Sleyman axa ji çemê (23) Têlanê rabûn piye,
Berê xwe da (24) bi baskê Mîdyadê hatiye,
Pevlî ( tev li ) e’skerê hatiye,
Ew jî li Mîdyadê peya bûye,
Şewr û qewlê xwe daniye,
Meşûr beg go kekê tu dibînê,
Wee’da bê li canê min ketibê,
Ezê ji vê derê çim (biçim) deriyê Mêrdînê,
Dilê min dadiye, dilê min dadiye,
Wekê Meşûr begê wa gotiye,
Kaxezik ji wa ra hatiye,
Go werin vegerin maliye (25),
Lê hecî Sleyman axa û Qewqalî Dêrûnê zeft kiriye,
Ezdîn Şêr (û) Meşûr beg vegeriyan,
Ezdîn Şêr û Meşûr beg rabûn piyan,
Bi (26) baskê mal da çûyan,
Pevlî e’skerê pi (bi) ser Dêrûnê meEQ \O(s,,)iyan,
Ezdîn Şêr û Meşûr begê rabûn piya,
E’sker gellik ji Bohtiya civandiye,
Ezdîn Şêr û Meşûr beg dikin şerê romiya,
Hecî Sleyman axa rabû piya,
Ew û Qewqalî rabûn piya,
Xeberê xwe pev gotiye,
E’skerê Bohta telifandiye,
Qewqalî bextê xwe ji Ezdîn Şêr dayiye,
Hetta Ezdîn Şêr û Meşûr beg hatiye,
Erê Hecî Sleyman axa bextê xwe xe ra kiriye,
Ezdîn Şêr û Meşûr beg girtiye,
Biaxa Stambûlê şandiye,
E’skerê romiya ket pişt e’skerê Bohtiya,
Were cakê bê Xwediya,
Tu nikarê bimeşê ji laşê kuştiya,
E’skerê Bohtiya batmîş bûye,
Zerîfê jinê Balyozê Mûsilê dostê wî ye dagiriye...
Têbînî (I):
(1) Mezûr begê.
(2) dilêm.
(3) Qereçoliya.
(4) maye.
(5) Bejna Ezdîn Şêr bejna rokê.
(6) dibûne.
(7) dajon.
(8) odaka.
(9) Erê Ezdîn.
(10) dibê.
(11) ji mira.
(12) wilo.
(13) ji vê.
(14) di şûnê.
(15) dayînin.
(16) de emê herne.
(17) emê.
(18) pev li.
(19) çiye, çiye.
(20) em.
(21) bialiyê Têlanê.
(22) dibêhe.
(23) Ji Têlanê.
(24) bi baskê Mîdyadê.
(25) mala.
(26) ew bi baskê.
……….. Domahi heye ………..
ji weşanên Yek îtiya giştî a Nivîskar û Rojnamevanên Kurd li Sûrî // hejimar " 53" // Êlûn 2016
153
Cankurd
Rastkirina zimanî
“Hêstir” an “hêsir”
Wekî ez di gotarên me yên kurdî de hercar dibînim, hinek peyvên me yên resen jî bi şêweyin ters û ne rast ditên nivîsandin û belavki rin. Eve jî dibe astengiyek di rêya yekki rina zimanê me yê ku niha di rewşeke jehevketî de dijî...
Hinek “Hêsti r” dinivîsin û hinek “Hêsi r”dinivîsin. Gelo, kijan rastti r e?
Di ferhenga Kamêran Botî ya Kurdî-Kurdî de, ku ji aliyê Spîrêz ve, li Duhokê, sala 2006ê, hatiye weşandin, di rûpela 323ê de, carekê “Hêsti r” bi wateya “Rondikên çavan”, û carekê jî bi wateya “Qanti r: Ew dewarê ku ji kerekî û mehînekê pêda dibe” hatiye.
Gelo, ka helbestvanên me yên klasîkî ev peyv çewa nivîsandine?
Ezê Şêx Mihemmed Can “Xakî”, xudanê dastana Leyl û Mecnûn, di vi r de, wekî nimûne bînim, da em pir dirêj nekin:
Ew di rûpelê 40î de dibêje:
Dengê wî hukum dikir li Leylê
Hêstir diwerî bi mîslê seylê
[Bi wateya ku rondikên Leylê wekî lehiyê dihatin xarê]
Dirûpel 42 de dibêje:
Agir dikeve dil û hinavan
Hêstir dirijin ji herdu çavan
Di rûpel 73ê de dibêje:
Eşa’rî dibêje, pir şewatin
Hêstir weh ji çeşmê wî dihatin
[Bi wateya ku helbestin pi r bi sohtîn digotin û rondik wilo pi r ji çavan dibarîn]
Der çolê wuha zelîl û pirxem
Hêstir dirijin ji çeşmê pir nerm
[Der:Farsî yebi wateya (di), lew re peyva (di derheqê) çewt û şaş e, ji ber ku (di) bi wateya (der) e…]
Di rûpel 149 de jî wilo dibêje:
Mecnûn ku qenc dizanî Leylê
Hêstir rijiyan şubhê seylê
Lew re divê em „Hêsti r“ binivîsin…
Dibe jî li ciyê wê em „eşk“ binivîsin, ji ber ku ew jî bi wateya „rondik û hêsti r“ e.
Helbestvanê mezin Şêx Eskerî di „Iqdê Durfam“ de, di rûpel a 34ê de dibêje:
Bibarîne ji dîde eşkê pir xûn
Li ser wê xemê teşbîhê Mecnûn [Dîde: Çav]
“Xûn” an “Xwîn” Navdartirîn helbestvanê Kurd ê di sedsala çûyî
de, bi navê “Cegerxwîn” bû,ne “Cegerxûn”,
hema hêja Kamêran Botî di ferhenga xwe ya Kurdî-Kurdî de, şêweya “xûn”bi kar aniye, û li
ser wê jî: Xûnrêtin, xûnrêj, xûnmêtin û hinek
peyvên din şirove kirine…
Gelo, helbestvanên me yên klasîkî yên Kevin
kijan şêweya vê peyvê ji herduwan pêtir bi kar anîne?
Min çavêd xwe li dastanên hozanî gerandin, bi
piranî hozanvanêd me “xûn” bi kar anîne, û ji nimûneyên wan ezê di vir de, tenê van bînim
zimên:
Feqiyê Teyran dibêje:
Kuştime herdu u’yûnan
Yengiyêt nisben ji Nûnan
Radikin ew qetl û xûnan
Girtiyê zîndanim ez (r.84 )
Di rûpela (128) de dibêje:
Sebr û aram û Sikûn e
Baziyê nav lê u’yûn e
Dil ji penjan kirbû xûn e
Ay dilê min, ay dilo
Di rûpela (152) de dibêje:
Nesîm bêt ji wan terh’an
Bulbul xwe hê bigrî
Xûn dê derbê ji cerh’an
Bi daxên kul bimrî
Di rûpela (197) de dibêje:
Hezaran laş li şûnê
Heftê û yek in li çûnê
Tu dibê y bi hezaran tênê
Şîran (şûran) rengda ji xûnê
Di rûpela (287) de dibêje:
Xalê ji rengê filfilan
Îlan û cotê qa tilan
Ew firdikin xûna dilan
Bakir çi zanit mirwetê?
[Bakir: Bi Erebî ye, bi wateya keça mêrnekirî ye]
Em dibînin, ku Feqê Teyran bêtir peyva „Xûn“ bi kar aniye, hema bo li hev anîna sitima rêzikên
helbestê, wî hin caran „Xwîn“ bi kar aniye:
Hêstirim barîn ji xwînê
Sotim ez derdê evînê
Kes ji min nakit yeqînê
Ey dilê min, ey dilo (129)
Ew li ciyekî dî dibêje:
Kêra di destê esmeran
Sor e ji xwîna cegeran
Xelqino ji evîna dilberan
Me’lom niye çi bi ser me tê (r. 287)
[Binêr dastana Feqiyê Teyran, ku ji aliyê hêja Seîd Dêreşî ve, hatiye amadekirin, Spîrêz,
Duhok 2005]
Ehmedê Xanî dibêje:
Şîrîn te kire şeker li Perwîz
Ferhad ji reşkê eşkê xûnrêz (r.13)
[Eşk: Hêstirên çavan]
Di rûpela (32) dibêje:
Ev qulzem, Rom û beh’ir Tacîk
Hindî ku biken xuruc û teh’rîk
Kurmanc dibin bi xûn mulettex
Wan jêk vedikin mîsalê berzex
Di rûpela (92)yê da dibêje:
Bê cerh’e û qe rh’e û birîne
Navê ewî derdî her evîn e
Emma we disohtin henavan
Xûna dilî tê ji herdu çavan
Di rûpela (139) de dibêje:
Van xemze û avrê di xûnxar
Wan xencer û keyberêd dujwar
[Binêr:Ehmedê Xanî, Mem û Zîn, vejandina hêja Perwîz Cîhanî, Intîşaratê Selahdînê Eyûbî,
Ormiye 1363]
Melayê Cezîrî dibêje:
Munqelîb min dî menazil, vajî ew seyrî dikin
Yek bi yek xûn jê dibarin, Ateş û lemi’ û şîhab
(r.18)
[Lemi’: Bi Erebî ye, bi wateya birûsk û vebirisîn]
Di rûpela (23) de dibêje:
Sîlsîla behsî ji xûna dilber, an zulfa bi çîn
Dê xeta bit navê Misk, er (eger) nav ê Ta tar bit
Di wê rûpelê da, paş çend rêzikên dî, dibêje:
Xûn ji mîlakê bi derba xence rê ger bîte der
Bo şehîdê e’şqî êdî, dê ji ku hişyar bit
Di rûpela (30) de dibêje:
Ji herdu çeşmên te y mest û xûnrêz
Nûra du çeşman kê dî selamet
[Çeşm: Çav an çehv]
Di rûpela(44) de dibêje:
Ah û oxên min ji dil tên
Lê ji ber tîra qizil tên
Yan ji kovanên di kul tên
Jê dizît her xûn û zox
Pişte re yekser dibêje:
Xûn ji dil coco rewan tê
Wek e’qîq û erxewan tê
Lê ji dest selwa cuwan tê
Ew şepala şeng û şox…
Di rûpela(53) de dibêje:
Qelb û ceger min bûne (xwîn)
Lew ra ku nû derbûn birîn
ZZZZiiiimmmmaaaannnn
ji weşanên Yek îtiya giştî a Nivîskar û Rojnamevanên Kurd li Sûrî // hejimar " 53" // Êlûn 2016
16
Em dibînin, ku di vi r de ji bo lihevanîna sitima rêzikê (xwîn) li gor (bi rîn) bikar aniye…
Pişt re di rûpela (58) de dîsa (xûn) bi kar tîne:
Ji ree’na nêrgizên tey mest û xûnrêz
Zeman bû e’hdê Engîz ê Cengîz
…û di rûpela(60)î de dibêje:
Da ku dîlber qedemê lê bi nihed rewşen kit
Lew tu xûnê weh ji çehvan ve dimalî şeb û roz
Di rûpela pey wê re jî dibêje:
Turkê xûnrêz û xumarê me bi yek xemzeyekê
Ruhdê çil sal e li min zêr û zeber kir ji esas
[Ruhd: E’ba û cilê seraser şêxan, rob. Zeber: Axa zêr e]
Pişt re di rûpela (65)ê de jî dibêje:
Lê şehîdên te bi êjmar bi xencer kuştî
Hê neçû xûn ji ber, bînan sed û heftad û du leş
Ceng ê hindî dikirin fêres E’reb
Tox û ala di Firengîne kumandarê Hebeş
Em dibînin, ku Melayê Cezîrî gelek caran peyva (xûn) bi kar aniye, di pi raniya helbestên xwe de her wekî (xûn), lê carekê an du caran bo sitima rêzikê ji hev nekeve (xwîn) bi kar aniye.
[Binêr: Dîwan a Şeyxê Cezîrî, ku li Sûriye hatibû çapkirin, hema ti ştek li ser berhevkarê dîwanê ji pêşnavê wî bêti r tune ye, ew bi navê Mihemmed Nûrî ye, û sergotineke gelek balkêş a bi Erebî ji pi rtûkê re nivîsiye, tê de diyar dibe, ku ew mirovekî roşenbîr û zana bûye…Tew navê çapxanê an sala çapkirinê jî li ser pi rtûkê nînin.]
Pertoyê Hekarî dibêje:
Ax û xuliyê li ser birêje
Rohnikan tu zêde xûn birêje
Binale û ah û jar yek car
Gazî bigehîte rebbê xeffar (r. 53)
Di rûpela (92) de dibêje:
Xûnxur û xûnrêz û xûnê qatile ew mehleka
Meyxur û mexmûr û mest e, serxweşa ez canfîda
Di rûpela (387) de dibêje:
Tikim h’îna reqem bo u’zirxuwahî
Ji çavan xûn me tê cayê siyahî
[Tikim: Dikim. H’îna: bi Erebî ye, bi wateya:Dema]
Û di rûpela (380)ê de jî dibêje:
Ba reqîba mîhreban yaran cefa a’det meke
Laîqê xobane xûn bo min cot neyê
[Binêr: Dîwana Pertoyê Hekarî, berhevki rina hêjaTehsîn Îbrahîm Doskî, Spîrêz, Duhok 2006]
Wekî em dibînin, hozanvanên me yên mezin û Kevin, berî derketina seydayê navdar Cegerxwîn bi sedan sal, bêti r peyva (xûn) bi kar anîne, lê carina (xwîn) jî bi kar anîne, hema bêti rbo di ris tki rina sitimê (qafiyê).
Di Îqdê Durfam a Şêxê Eskerî de, dixuye ku ew herdu şêweyên peyvê (xûn) û (xwîn) bi kar tîne, hema Melayê Cezîrî, Ehmedê Xanî, Feqê Teyra û Pertoyê Hekarî ji wî jî kevintir in, û pêwîste em herdem ser damarên kevinti r û kûrti r ên zimanê xwe vedin, da em bingeha wê yên kevnare derêxin ber ronahiyê...
“Ceger” an “Cîger“ Pir caran, navê helbestvanê me yê mezin, seyda Cegerxwîn bi şêweyekî şaş têye nivîsandin: Cîgerxwîn… Li nav hinek êl û deverên Kurdis tanê jî “Cîger” bi kar tê. Lê gava em li helbestvanên xwe yên kevnare vegerin, em ê bibînin ku wan “Ceger” bi kar anîne, ne “Cîger”…
Di Ferhenga “Asan” de, ku bi Erebî-Kurdî ye, hêja Ako Fatîh’ peyva “Kebid” a erebî, bi “Ceger û Cerg” daye şi rovekirin…
Di ferhenga “Mehabad” a Gêyo Mokiryanî de, “Ceger” hatiye nivîsandin, û ji wê peyvê jî (Cegerbirr, Cegersoz, Cegergoşe û Cegermij) xis tina nav ferhenga xwe…
Hêja Kamêran Botî jî, di ferhenga xwe ya bi navê “Ferhenga Kamêran” de, Ceger bi wateya “Mêlak û kezeb” bi kar aniye, û bi wateya neviyên mirov jî, û li ser wê yekê, peyvên “Cegersotî” û “Cegerhez” jî xis tina nav ferhenga xwe ya hêja…
Melayê Cezîrî, ku ji hozanvanên me yên tev mezin e, di gelek helbestên xwe de “Ceger” bi kar aniye.
Wek:
Sebr û qerarim ku bir
Can û ceger hûr dikir (r.05)
Di rûpela 22ê de dibêje:
Rast û çep tên ceger û sîne kulab
E’re‘rên şeng di mestin çep û rast
Li ciyekî dî dibêje:
Tîrê sed têne ceger
Sîne li ber maye çeper (r. 33)
[Sîne: Sînge, Çeper: amanc û hedef]
Di helbesteke dî de gotiye:
Ev renge h’alê dîlberan
Lew aşiqan xûn bûn ceger (r. 53)
[Lew: Lew re.]
Melayê Cezîrî di pêdaçûnên xwe yên evînî de „Ceger“ bêti r dide ber lêdanan û lew re dibêje:
Her bi mîzan direçînî cegerî tîr û xedeng
Ji neseq ssaîqe me ji qewsê hîlalî şeb û roz (r.59)
[Ssaîqe: Bi Erebî ye, bi wateya bi rûsk, Xedeng: Tîr, Qews: Erebî ye, bi wateya kevan.]
Di wan germkirina dilî de vê dibêje:
Ahê bêgav ji dil tên, me ji pêta di ceger
Bes tu bêfêde nesîhet ke me dil bûye pelek (r. 83)
[Nes îhet: Erebî ye, bi wateya Azar, Pelek: kevi rê ku bi destekî têye avêtin]
Di ciyekî dî de dibêje:
Sîne geh têt ku bi ker bit, ew ji derdê muh’betê
Me ceger şubhetê barûtê û dil maye pereng(r.84)
[Ker: Parçe. Muh’bet bi Erebî ye: Evînî, hezki rin. Şubhet bi Erebî ye: Wekî. Barût: Têz û dermanê teqandinê. Pereng: parçeyên pi jiqîne. Wek Perengpereng bûye: Ji hev pi jiqiye…]
Li dawiyê em dikanin bibêjin, ku peyva “Ceger” di helbestên Melayê Cezîrî de gelek caran bi kar hatiye û her wekî xwe, ne wekî “Cîger”…
Ne tine germe dibarin, me ji qewsan du hîlal
Me ji mijgan siyeh têne ceger tîr û xedeng (r.84)
[Binêr: Dîwan a Şeyxê Cezîrî, ku li Sûriye hatibû çapkirin, hema ti ştek li ser berhevkarê dîwanê ji pêşnavê wî bêti r tune ye, ew bi navê Mihemmed Nûrî ye, û sergotineke gelek balkêş a bi Erebî ji pi rtûkê re nivîsiye, tê de diyar dibe, ku ew mirovekî roşenbîr û zana bûye…Tew navê çapxanê an sala çapkirinê jî li ser pi rtûkê nînin.]
Pertoyê Hekarî jî di helbesteka xwe de dibêje:
Nexweş û xeste me îro, ji cefa sîmberê
Ka h‘ekîmek ku bibêjt ji derdê min xeberê
Αlleta min ku bizanit bi nebdd û beşerê
Ey tebîba me, te da me heme rîşa cegerê (r.86)
[î’llet: Bi Erebî ye, bi wateya derd. Nebdd: Bi Erebî ye, bi wateya lêdana dilî, beşer bi Erebî ye, bi wateya çermê rûyê mirov. Tebîb bi Erebî ye, bi wateya Toxti r.]
Helbesteka wî jî bi navê (Li zexma xûna Cegerê …) heye.
Ew di helbestekê de jî dibêje:
Geh ji gul dil min bi huzn e, geh ji bulbul der fîxan
Geh ji hecrê min cegerrîş e, ji xaran xar xar (r. 202)
[Huzn: Erebî ye: Xemgînî. Hecr: Dûrketina yar. Xar: Sti rî]
Ew di parçeyeke dî de jî dinivîse:
Nazêt te ê sed rengit, xûn xûna feqîran
Emma bi cegerxwarî xwe ne xwartirim ez ( r.218)
[Emma bi Erebî ye: Hema.]
[Binêr: Dîwana Pertoyê Hekarî, berhevkirina hêjaTehsîn Îbrahîm Doskî, Spîrêz, Duhok 2006]
Hozanvanê me yê dî yê mezin, Feqê Teyran, xudanê gelek beytên navdar, wekî beyta dil î, beyta Dimdimê, beyta Bersîsê evdal û beyta Şeyxê Sena’nî û hinekên dî, di helbestên xwe yên tijî evîn û cegersohtin, peyva „Ceger“ bi kar aniye, ne „Cîger“…
Di beyta Dimdimê de dibêje:
Sert a qedem tê kore bûn
Sitî di sor û zer bûn
Fêris dipir ceger bûn
Ji nêv kelê bi der bûn (r.196)
[Ser: Serî. Qedem: Bi Erebî ye: Pê. Fêris : Egîd]
Di beyta Bersîsê evdal de dibêje:
Kêra ji destê esmeran
Sor eji xûna cegeran (r. 287)
Dihelbesteke dî de dibêje:
Sofiyan yarê keçê bir
Şeyx ji ser dînê neçê bir
Cegera tersa peçê bir
Şehsuwarê x’aretê (r.429)
[Neçê: terse çê. Şehsuwar: Mîrê suwaran. X’aret: Bi Erebî ye: hêriş]. [Binêr dastana Feqiyê Teyran, ku ji aliyê hêja Seîd Dêreşî ve, hatiye amadekirin, Spîrêz, Duhok 2005]
Ez dibînim eve wekî nimûne ji hozanvaniya kurdî ya kevnare bese bo rastki rina zimanî li ser „Ceger“ û „Cîger“…û tew pêwîstî bi nimûneyin dî ji helbestên kevnare nîne…
ZZZZiiiimmmmaaaannnn
ji weşanên Yek îtiya giştî a Nivîskar û Rojnamevanên Kurd li Sûrî // hejimar " 53" // Êlûn 2016
17
ZZZZiiiimmmmaaaannnn
Pirtûka mamoste Beyar Robarî Seyên zimanê kurdîSeyên zimanê kurdîSeyên zimanê kurdîSeyên zimanê kurdî
(xelek 11) Xwendevanên hêja; Hûnê di vê xelekê de heft beşan bixwînin, ku ew jî evin;
1. Elfbeya kurdî 2. Tîp 3. cûreyên tîpan
4. tîpa dubare 5. taybetmendiya tîpa (U).
6. taybetmendiya tîpên (E û Î) 7. xîmên zimanê kurdî.
Elfbeya kurdî: Kurdish alphabet. 81
B. Zêdera nependî/neberbiçav: Zêdera nependî dikeve dawiya navdêrên kû ji wekheviyên xwe hatinî veqetandin, lê nehatînî binavki rin û bi biservebûna van zêderên kes în an ti ştîn neberbiçav şanî me didin. Cureyên zêderên nependî ev in: (ek, ekî, ekê, na , nan, in).
Yekanî: singular. Nêr: male (ek, ekî, yek). Wî karek din ki r. Mirovekî xwe kuşt. Gundiyek çû ba jêr. Kesekî li tembûrê dixis t. EK - Ev zêder (paşgîn), jibo yekejmara zayenda nêr û mê ye. İN - Ev zêder (paşgîn), jibo pi rjmara herdu zayendan. Ev herdû zêderane dikevin paşiya wan navdêrên ku hêj biserê xwe ne û tu berkar bi wan ve nehatiye gi rêdan. Gayek hat Ganin hatin Çêlek çû Çêlin çûn Me hespek dît Me hespin dîtin Me noginek ki rî Me nognin ki rîn Dema em dibêjin "gayek hat", em wî gayî ji wekhevên wî cûda dikin, lê em wî nadin zanîn gelo ev kîjan gaya ye? an gayê kê ye? Em wî bi vê zêderê (paşgînê) nebinavki rî dikin. Pîşeya zêderê nebinavki rî ji numîneyên jerîn xweş tê gihîştin. -Min dît hespek kete hêr. -Gelo çi hesp kete hêr? Hespa kê ye?
Mê: female (ek û ekê). Tirimbîlek wê ya nû heye. Jinekê û mêr ve digi rtin hev. Hespekê ji me re bikire. Pisîkekê berda embarê.
82 Piranî: (nêr û mêr). plural : male and female.
-an Jibo zarokan sibe dibistan tune. Pi raniyê kurdan li bakûr dimînin. Darên zêtûnan bixêr in. Herdem mirovan arîşen gerek e.
-nan Piraniyên rojnemevanan nûçegerin. Li gor bajarvanan, gundî tiştekî nizanin! Mûzîkvanan konsêrtek baş pêşkeşki rin. Di ranan heroj paki rin divê.
-in Civaka me pi ranî jinin. Gerliya hemî xurtin. Zozan ti jî gulin. Laleyên Holenda ciwanin.
Hîndarî -45 Valahiyên jêrîn bi zêdera pendî (a, ê, ên) di rust, dagi re. 1- Kîjan zarok ………. bê nan e? 2- Dar……….. me hîsal ber negirtin. 3- Film………. me dîtî baş bû. 4- Nan………. sêlê xweş e. 5- Zebeş………. Amedê mezin in. 6- Deşt………. Cûmê bi dar e. 7- Çêl………. me belek e. 8- Pel……… daran diweşin. 9- Nav……… kurdî cûda ne. 10- Dar……… zêtûnê li Efrînê pi r dibin. 11- Xwendekar……… ji cûda netewan e. 12- Kolan…….. gunde me fere ne.
83
Hîndarî -46 Valahiyên jêrîn bi zêdera nependî (ek, ekî, ekê, na , nan, in) dagi re. 1- Kes…….. biyanî mala me ki rî. 2- Wê heval…….. xwe peyda ki r. 3- Wan pi rtûk……… rake. 4- Qedeh………. bi min de. 5- Sêv……… me sor in. 6- Ez di ran……… her ro dişom. 7- Na, kes……… li te nepirsî. 8- Tu kanî ji min re ferheng………. biki rî? 9- Nan……… ji kerema xwe bi min de. 10- Xwendev…………. çîrok xelas ki rin. 11- Ev behcanan rind ………. . 12- Ev fîs tana jibo bûk………. baş e. 13-Ez mirove……… ji wan nas dikim. 14-Par……… ji min re derîne.
Hîndarî -47 Peyvên jêrîn bi zêdera pendî/berbiçav (-a , -ê, -ên) di rust, dagi re. 1- Mal……… gewir. 2- Berx…….. nêr. 3- Dar……... gozê. 4- Keç…….. me. 5- Pênûs…….. reş. 6- Hinar……… şêrîn. 7- Per………. kaxezî. 8- Baz……. ciwan. 9- Kew……… şêrîn. 10- Gul……… zer. 11- Hunguv………. mor. 12- Xwendekar………. zîrek 13- Mirov………. Jêhatî. 14- Sêv………. teze.
……….. Dumahi heye ………..
ji weşanên Yek îtiya giştî a Nivîskar û Rojnamevanên Kurd li Sûrî // hejimar " 53" // Êlûn 2016
18
Dr. Sozdar Mîdî (E. Xelîl) wergera ji erebî: Mustefa Reşîd
Tîrêjên Tîrêjên Tîrêjên Tîrêjên ÇaÇaÇaÇarrrrşşşşembêembêembêembê Xelek – 43
Hûrî li Sûriya, Filestîn û Urdinê
Destpêk:
Daku em bandora gelê (Ĥûrî = Xûrî = Xûřî = Hûrî = Horî) li şaristaniyên rojavayê Asiyayê nasbikin, pi r gi rînge ku em li wê erdnîgariyê û wan herêmên ku Hûrî lê belavbûne - çand û şaris taniya hûrî lê belavbûye - temaşe bikin. Hêjayî gotinê ye ku em bêjin, hên ji nîveka hezarsala sêhem b.z. da erdnîgariya rojavayê Derya Sipî herêmeka di jberî û keftelefta navbera Hûriyên li bakur û gelên biyabanê (Amûrî / Ken'anî) li başûr bû.
Li dor sala 1500 b.z. padîşahên şaxên Mîttanî mîrîtî û padîşahiyên biçûk yên Hûriyan di bin sîwana yek padîşahiyê da ki rin yek ku paytextê wê Waşûkanî (Washukkanni ) bû (niha li nêziya ba jarê Kurdan Serê kaniyê li rojavayê Kurdistanê ye). Li dor sala 1450 b.z. padîşahiya Mîttanî bû hêzeka gewre li Rojhilata Navîn û nîvê bakur ji Sûriyayê heya bajarê Homsê (navê rayekî Emesa ye) xis te bin desthilata xwe. Di rastiyê da belavbûna Hûriyan li rojhilatê Derya Sipî hên pêş avaki rina padîşahiya Mîttanî bi çend sedsalan bû. Gelo belavbûna wan çawa bû?
Hûrî li Sûriyayê:
Evin hin agahdariyên ku dîrokzanan gotine:
• Hên ji sala 2200 b.z. da Hûrî li bakurê Sûriyayê bi cih bûne1.
• Taybetmendiya şaristaniya bakurê Sûriyayê here kêm ji sedsala 16-an b.z. da taybetmendiyeka hûrî bûye2.
• Rûniştivanên bajarê Ûgarêt: Hemû
rûniştivan... ne ji Samiyan bûn, beşek ji wan ji ni jadê hûrî bûn ku di wê demê da beşekî ne biçûk ji rûniştivanên seranserê Sûriyayê bûn3.
n herêma bakur) mabûn jî, nixumî bûn"1.
• Divêt em ra jeya rûniştivanên xûrî li bakurê Mêzopotamiya û bakurê Sûriyayê biçûk nebînin. Ra jeya navên xûrî di nivîsên heyama babilî kevin da li Alalax pi r bilinde, tevî ku senseleta herêmî senseleteka amûrî bû. Bi sedsala 15-an b.z. ra Alalax êdî bi gelemperî bûbû hûrî4.
Alalax li deşta Ĥemqê ye. Ev deşt berdewamiya deşta Cûmê ye li başûrê herêma Efrîn. Navê (Ĥemiq) bi erebî tê maneya nizim; yanê (Cûme) bi zimanê kurdî.
• "Hûrî li Sûriyayê, li ba jarê Alalax bûn hêmanekî xurt. Ev bajar li ser çemê Asê li beşê bakur dikeve"5.
n ra şandiye9.
• Li Sûriyayê hate xuyakirin ku serekdariya
ba jarê padîşahî, di warê hundirîn da, di destê serdarekî hêzdar da bû. Li tenişt wî çîneka Mariyano yên xwedî kelîje hebûn; ev kes ji çîna dewlemandên ji kok û rayên Hindo-Ariyanî bûn. Ev çîn di destpêkê da ji xwediyên erebeyên şer pêkdihat ku ji bo leşker û rêveberiya padîşahî hîmê bingehîn û sereke bû6.
Mariyano navê siwarên hûrî ye. Ev peyv ji guhartoyên peyva "mêr, mêranî" ya kurdî hatiye ku tê maneya (mêrxas , leheng).
Hûrî li Filestîn û Urdinê:
• "Ji şervanên girîng ku welatê Filestînê
talankirine û ne Samî bûne ji Hûriyan bûn. Bi herhal ew ji wan Hûriyan bûn ku li welatê Edûm, hên pêş hatina Edûmiyan, bi cih û war bûbûn"7. Herêma Edûm li başûrê Files tîn û Urdina niha
dikeve heya bi kendava El Eqebe )خلیج العق�ة( .
• "Hûrî ji nîveka hezarsala sêhem b.z. da
xuyabûne û di hezarsala duwem b.z. da roleka pi r gi rîng leyîstine... Hûrî koçî Filestînê bûne û li
herêma çiyayê Se'îr )جبل سعیر( , li başûr-rojhilatê
Files tînê rûniştine"8.
Se'îr herêmeka çiyayî ye bi navê Edûm hatiye naski rin; ew ji Derya Mirî (Derya Lot) da heya bi kendava
kendava El Eqebe di rêj dibe. Li rojhilatê wê biyabana erebî ye û li rojavayê wê
geliyê Erebe ) واد� عر�ة( ye. Kopên van çiyan heya
4500 pêh (1463 m) di ser rûyê deryayê ra bilindin. Hûrî li van çiyan ji zû da bi cih bûbûn. Navê van çiyan li gor navê serdarekî wan bi navê Se'îr hatiye naski rin9. • "Di Tewratê da hatiye ku Hûrî bi Amûrî û
Ken'aniyan ra ketine şer û ber bi çiyayê Se'îr va têvedane û paşê jî Edûmiyan bera wan ji wir daye"10.
• Navê Hûriyan wek gelên ku li erdê Ken'an
) �نعان( rûniştibûn di pi rtûka "Heyama Kevin"
(beşê tewratê yê kevin) da hatiye binavkirin. Lê belê hin nîşanên din hene ku piştrast dikin Hûrî li nawenda Filestînê û bajarê Şekîm (Nablûs) rûniştibûn... Hin zaniyar dibînin ku Yebûsî ji Hûriyan û ne ji Ken'aniyanin"11.
Hêjayî gotinê ye ku em bêjin, Yebûsî rûniştivanên Yebûsê yên kevinin. Yebûs navê wî bajarî ye ku di heyama ibranî da nav lêki rin (Ûrşelayîm) û Îliya , û bi erebî nav lêki rin (Beyt El Meqdês = El Qudus).
• Edûmî li Petrayê )البتراء( rûniştibûn û
"pêşiyên Edûmiyan li herêma Se'îr Hûrî bûn"12.
Wek tê zanîn, ba jarê Petra ba jarekî arkeologî pi r
kevine, di zinaran da ) منحوتة داخل الصخر عر�ة( hatiye
avaki rin, ew pi r dişibihe xaniyên ji zinaran li hin çiyayên bakur û başûrê Kurdistanê. Ev diyarde derbirîna hezki rina Hûriyan ji çiyayan ra ye û ev hunera hûrî ya avaki rina xaniyane ku li gel wan diçû her warê ku ew lê diman.
• Nivîskarên Tewratê Hûrî û Yebûsiyan ji êlên xûrî dihejmêrin. Xûrî li herêma Edûm bi navê "Hori" navdar bûne. Ev şêwazê ibranî ye ji peyva "Hurri" ra 13.
LLLLêêêêkkkkoooollllîîîînnnn
ji weşanên Yek îtiya giştî a Nivîskar û Rojnamevanên Kurd li Sûrî // hejimar " 53" // Êlûn 2016
19 LLLLêêêêkkkkoooollllîîîînnnn
Xelek – 44
Şopên Hûriyan
di Kelepora Rojhilata Navîn û Cîhanî da (beşê yekem)
• Hûrî li erdê Ken'an ji Ken'aniyan heya di sazûmana xwe ya siyasî û civakî da jî cihê û cawaz bûn û li ser sazûmana baviksalarî hatibûn bi rêxis tin ku rêveberî di nav wan da di destê navserekî (rihsipî) da bû û ne padîşahekî. Rûniştivanên bajarê Nablûs - here kêm beşek ji
wan - ji Hûriyan bûn û "Hûyî �ون ( ) الحو " jî Hûrî ne;
bi ibranî jêra dibêjin (Hûyîm)14.
• Jêderên tewratî derbarê ba jarê Yebûs da agahdariyê didin ku "li tenişt rûniştivanên ken'anî û amûrî yên kevin hêmanên ji Hûrî-Hittîtan jî hebûn, ew li bajêr rûniştibûn û şêwazê yebûsî li gor wane ku li bajêr pêş hatina benî Îsraîl rûniştibûn"15.
Divêt bê zanîn ku di jêderên ibranî da hin caran navbera Hûrî û Hi ttîtan tev li hev ki rine.
Ji Hi ttîtan ra Hûrî gotine ji ber ku di warê erdnîgarî û çandî da herdu gel tev li hev bûne.
• Fer'ewn Tiĥûtmûsê Çarem (ji 1413 - 1405
b.z. serdarî ki riye) "di nav hemdemên xwe da bi lexemê "vekirdarê erdê Xarû (Hûrû)" navdar bûye. Ev nav, wê demê, li ser zimanê Misi riyan ji erdê Ken'an ra navê naski rî bû"1.
• Navên wek "Ĥatî, Ken'an, Hurru (Hûrû)" têgînên erdnîgarî gelemper bûn ku ji Sûriya , Files tîn û rûniştivanên wan ra dihate gotin1.
• Herweha Hûrî li hin beşên Asiya Biçûk, Sûriya û Files tînê jî belav bûne bêyî ku ti padîşahiyên berdewam avabikin. Hebûna Hûriyan di nîveka hezarsala duwem b.z. da li Bogas-Koy, paytextê Hittîtan (li Anatoliyayê), li Ras-Şemra (Ûgarêt li ser kenara sûrî li bakurê Laziqiyê), li Ûrşelîm....û li welatê Edûm (El Hûr) hatiye piştrastki rin1.
Evin hin agahdariyên ku di jêderên dîrokî da derbarê belavbûna Hûriyan li Sûriya , Filestîn û Urdinê hatine. Niha ma ku em li şopên çanda Hûriyan di erdnîgariya derdora Derya Sipî da bikolîn.
1 Gernot Wilhelm, rûpel 107.
2 Gernot Wilhelm, rûpel 128.
3 Ahmad Arhayem Hibo: Dîroka rojhilat a kevin (Sûriya),
rûpel 242.
4 Jean Bottérro û hinên din: Rojhilata Nêzîk û
şaristaniyên destpêkî, rûpel 200.
5 Hary Sager: Mezinahiya Aşûr, rûpel 53.
6 Abraham Malmat, Hayim Tedmor: Îbranî û benû Israîl,
rûpel 74.
7 William Langer: Berfirehiya dîroka cîhanê, 1/64.
8 Ebdulwehhab El Missiri: Cihû, Cihûtî û Siyonîzim di
dîrokê da, Bend 4, beş I, babet 6, destpêk: Hûrî.
9 Ahmad Suse: Şîroveya Ereb û Cihûyan di dîrokê da,
rûpel 812.
10 Ebdulwehhab El Missiri: Cihû, Cihûtî û Siyonîzim di
dîrokê da, Bend 4, beş I, babet 6, destpêk: Hûrî.
11 Ebdulwehhab El Missiri: Cihû, Cihûtî û Siyonîzim di
dîrokê da, Bend 4, beş I, babet 6, destpêk: Hûrî.
12 Philp Hatti û du kesên din: Dîroka Ereban, rûpel 103.
13 Cemal Ehmed Reşîd: Xuyabûna Kurdan di dîrokê da,
1/134, nîşe 34.
14 Abraham Malmat, Hayim Tedmor: Îbranî û benû
Israîl, rûpel 150.
15 Abraham Malmat, Hayim Tedmor: Îbranî û benû
Israîl, rûpel 91
16 Abraham Malmat, Hayim Tedmor: Îbranî û benû
Israîl, rûpel 83.
17 Thomas L. Tomsen: Dîroka kevin ya gelê îsraîlî, rûpel
189.
18 Sayid El Qimni: Pêximber Mûsa, 2/254.
Dîmenek ji Xûrz-Abad
Bi me ra derbas bû ku hên ji dawiya hezarsala sêhem b.z. da pi raniya pêşiyên Kurdan bi navên wek (Hûrî = Horî = Xûrî = Xûřî = Sûrî) li gor navê rojê (hûr = xûr = sûr) û li gor xwedayê rojê (Ahûra = Asûra = Aşûra = Sûryaş) hatine naski rin. Navê
wan di jêderên erebî da bi şêwazê (Ĥûrî) )حور�(
belav bûye. Bi herhal, ev ji kelepora Îbranî hatiye wergi rtin; ji ber ku ev nav di pi rtûka îbranî pîroz da (Heyama Kevin) bi vî şêwazî hatiye1.
Dîsa bi me ra derbas bû ku Hûrî li Asiya Biçûk rûniştibûn û herweha li Sûriyayê jî bi hejmareka gelek bilind hebûn. Dr. Ehmed Hibbo, mamostayê zimanên samî li zanîngeha Helebê, dibêje ku ni jadê hûrî di wê demê da "beşekî ne biçûk ji gelha Sûriyayê bi giştî pêkdianî"2.
Hin êl û malbatên Hûriyan li Filestîn û başûrê Urdinê jî rûniştibûn. Dîrokzan Wilhelm Gernot dibêje: "Hûrî li dor dawiya hezarsala sêhem b.z. ji herêmên çiyayî yên bakur-rojhilatê Mêzopotamiya hatine û ketine bin bandora şaristaniya sûmerî-akkadî, û di nîveka hezarsala
• xwedawendên Hûriyan bû; ew xwedayê baran û bi rûskê ye û li bajarê Ûgarêt, li ser kenara Derya sipî bû. Ew li Sûriyayê bi navê (Ĥeded =
Heded = Adad) )أداد= هدد= حدد( dihate naski rin.
Wisa tê xuyakirin ku ev nav ji taybetmendiya wî bû. Ev di zimanê kurdî da tê maneya (dad, dadmend,
duwem b.z. da roleka girîng di gihandina şaristaniyê da bo Sûriyayê û Asiya Biçûk leyîstine"3.
Emê niha bi kurtahî hin bandorên çanda hûrî di çandên rojavayê Asiyayê da bi taybetî bidin xuyaki rin. Divêt bête zanîn ku çandên rojavayê Asiyayê piştî wê bi rêya Cihûtî, Ki rîs tiyanî û Îslametiyê li seranserê Rojhilata Navîn û cîhanê belav bûne. Divêt herdem li bîra me be ku çanda hûrî di bingeha xwe da çandeka rojeyî (şemsanî) ye; sembola wê ya pîroz roje.
Hin embaz (model) ji bandora çanda hûrî:
• Xwedawend Teşşûp (Tishshup): Ev mezinê xwedawendên Hûriyan bû; ew xwedayê baran û bi rûskê ye û li ba jarê Ûgarêt, li ser kenara Derya sipî bû. Ew li Sûriyayê bi navê (Ĥeded =
Heded = Adad) )أداد= هدد= حدد( dihate naski rin.
Wisa tê xuyakirin ku ev nav ji taybetmendiya wî bû. Ev di zimanê kurdî da tê maneya (dad, dadmend, dayende).
Xwedawend
Tishshup
bi
kopiya
xwe
ya
hittîtî
ji weşanên Yek îtiya giştî a Nivîskar û Rojnamevanên Kurd li Sûrî // hejimar " 53" // Êlûn 2016
LLLLêêêêkkkkoooollllîîîînnnn
dadmend, dayende). Ji bo wî perestgeheka mezin û navdar li bajarê Helebê hebû. Dibe ku ew perestgeh be, ya ku di keleha Helebê da hate vedîtin4.
Hin xwedawendên pantheona hittîtî jî di bingehê da hûrî bûn5.
• Lexema (Îblîs / Şeytan): Di mîtologiya hûrî da ji dêlîndêzên dûrxis tina mirov ji bîmarî û nexweşiyan ra (Nukkeşşî) digotin. Ev nav dişibihe peyva kurdî (nexweşî, nexoşî), yanê nexweşiya neçê. Di wê demê da oldarê hûrî sê tilûr (teyr) dianîn, hemû gunhên gel diavêtin ser wan, ew dikirin qurban û ji dêla gel va ew dişandin cîhana jêrîn (dojehê)6.
Li ba Îbranan ji dêl îndêza paqijyê ra digotin (nêriyê gunehkariyê) yan jî (gayê gunehkariyê). Oldarê Îbranî hemû gunehên gel diavêtin ser wî; ew serjêdiki r yan jî berdida çol û beriyê. Piştî wê, ev dêlîndêz guherî û bû "berxê qurbanê" di çîroka pêximber Îbrahîm û kurê wî Îshaq da, li gor gotûbêja tewratî. Wisa tê xuyaki rin ku dêlîndêza "Nukkeşşî " di bingehê da baweriya bi hebûna heyberekî şerxwaze (Ahrîman / Îblîs) di Zerdeştî, Cihûtî, Ki rîs tiyanî û Îslametiyê da.
Dibe ku ev lexem di kelepora ki rîstiyanî da guherî be û bûbe (Şeytan) û ji wir ketibe kelepora erebî. Bi herhal, lexema (Şîtan) - li gor bilêvkirina gelêrî misi rî - ji navê xwedawendê şer yê misirî (Sît) hên ji dema pêş Ki rîs tiyaniyê hatiye (bi înglîzî "Seth"). Wek tê zanîn, Misi r landika geşbûna xweda wendiya Ki rîstiyanî bû li tenîşt Fil testînê û Asiya Biçûk7.
• Lexema (Beg): Navê xwedawendekî ji
xweda wendên Hûriyan "Baga" bû û navê padîşahê hûrî (Begok) ji navê vî xwedawendî hatibû wergirtin. Ev xwedawend li ba Kaşşiyan (xizimên Hûriyan) jî naski rî bû. Kaşşiyan perestina vî xwedawendî bi navê xwedawend (Bugaş) xistin Mêzopotamiya; dema ku di navbera (1531 - 1157 b.z.) li wê herêmê desthilatdar bûn. Ji navê vî xwedawendî navê bajarê (Baga Dad = Beg Dad = Bexdad) yan jî (Beg da = Bex da) Bexda; yanê diyariya xweda Bag hatiye.
Dema ku Erebên Misilman di nîveka sedsala heftan z. da welatê Îraqê talanki rin Bexdad gundekî biçûk bû û bazar lê hebû. Bi herhal, bi derbasbûna sedsalan û paşketina mîtologiya hûrî, navê xwedawend (Baga) di kelepora kurdî da guherî û bû lexema (Beg) ji bo bilindki rina ni rxê mirov û di heyama Osmanî da belav bû8.
• Adem - bavê mirovatiyê (Adamma): Ev jî navê xwedawendekî Hûriyan bû9.
Em dûr nabînin ku peywendiya vî navî bi çîroka Adem bavê mirovatiyê ra hebe. Li gor gotûbêja tewratî herêma (bihuşta Aden) ku Xweda di wê da Adem û Hewa afi randibû li welatê Hûriyan, li nêziya çavkaniyên Di jle û Ferat bû. Di Tewratê da hatiye: {Xweda li rojhilat bihuştek li Aden çand û Ademê ku afirandibû xiste nava wê. Xweda di erdê da her dareka ku çavên mirov dikişîne û çeja wê xweşe çand û gihand}
له { ت . وغرس الرب اإلله جنة يف عدن شرقا، ووضع هناك آدم الذي جبـ وأنـبلألكل الرب اإلله من األرض كل شجرة شهي }ة للنظر وجيدة
10.
Di mîtologiya sûmerî da hatiye ku xwedawendên Anunnaki hemû astên serwerî di destên xwe da hiştibûn û karên giran û bi cefa ki ribûn para xwedawendên Igigi. Piştî pi r salan di vê rewşê da, xwedawendên Igigi li di jî Enlil, mezinê xwedawendên Anunnaki, serî hildan. Hîngê Enlil ferman da ku heyberekî mirovî bê afi randin daku li cihê xwedawendên Igigi bi van karên giran rabin.
Bi sûmerî nav li vî heyberê nû ki rin (Lu Lu) û Ademu. Îbraniyan ev nav bi şêwazê Adma wergi rtin û bi şêwazê Adem kete kelepora îslamî. Me berê nîşan bi wê yekê dabû ku (Sûmerî - Sûbarî - Hûrî / Sûrî) hemû di bingehê da vedigerin ser yek erdnîgarî û çanda hevbeş11.
• Hewa dayîka mirovatiyê: Xwedawendeka Hûriyan hebû jêra (Hepat, Xepat) û herwisa (Hebat) û (Hibat) digotin. Ew xwedawenda rojê û kebaniya xwedawend Tishshup bû. Ev nav bû beşek ji navê hin dotmîrên Hûrî-Mîttaniyan. Ji wan, herdu dotmîrên Mîttaniyan ku bi Fer'ewnên Misi rê ra şû bûbûn (zewicî bûn); ew jî (Gilo - Hipa) û Tadu - Hepa) bûn. Ev nav bi şêwazê (Hipat) yan jî (Heywat), yanê xwedawenda dayîk hatiye. Îbraniyan ji dema pêximber Îbrahîm da ew wek dayîka gewre ji bo hemû mirovatiyê hejmartine.
Bi rêya Îbraniyan navê wê bi şêwazê (Ĥewa) )حواء(
kete kelepora îslamî12.
Wêneyê padîşahekê ku bawer dikin
ew nîşana xwedawend Xepate
• Lexema (Xirîst): Şêwazê îngl îzî ji peyva (xi rîst) ra (Christ)-e û tê maneya (mesîh, lêhîştin), yanî bi zeyta pîroz hatiye lêhîştin. Ev dêlîndêza tahrîl di mîtologiya pi raniya gelên herêma Derya Sipî da heye; bi taybetî jî li rojavayê Asiyayê.
Ev peyv vedigere ser peyva yûnanî (Χριστός). Hêjayî gotinê ye ku em bêjin: Ev peyv bi nîşandana Ki rîs tiyaniyê (Chris tianity) û Ki rîs tan (Chris tian) cara pêşîn li bajarê Entekê (Intakiya) hatiye xuyakirin. Ev ba jar di wan herêman da bû ku çanda hûrî (şemsanî / mîtrayî) bi çanda ewropayî Helenî (Helenic cul ture) ra li rojavayê Asiyayê tevlihev bûbû.
Ji lew ra , em dibînin, bi herhal , rahê navê (xi rîs tû) vedigere ser navê (Hûrî = Xûrî = Xurî). Bi me ra derbas bû ku Mîtra (xwedayê rojê) ji xwedawendên here gewre bû li ba Mîttaniyan û yek li lexemên wî (Mesîh) bû, yanê ri zgarkerê mirovatiyê ji gunehên mezin (vegere ser lêkolîna
me. Peywendiya navbera Mîtrayî û Kirîstiyaniyê di vî
lînkî da: https://app.box.com/s/782bdr43x6ynxz4rvvw02
jnek2d6w26r). Li ber ronahiya vê rastiyê, tê xuyaki rin ku çima di avaki rina keniştan da berê wan didin aliyê rojhilat; rûyê Ki rîstiyanê mirî jî, dema vedişêrin, didin rojhilat; ji ber ku derketina rojê wek sembola birêz Îsa û ronahiya wî têye dîtin. Di dêlîndêza tahrîl da oldar û alîgi rên wî berê xwe didin rojava, wek nîşana nepeji randina Şeytan. Di pey ra berê xwe didin rojhilat daku (zagona baweriyê) bixwînin. Guhartina ji rojava ber bi rojhilat nîşana guhartina ji tarîtî ber bi ronahiyê ye (çi fbûna Ahûra-Mezda û Ahrîman).
• Lexema (Xûrî): Lexema (xûrî), li gor têgihîştina ki rîs tiyanî, keşeyê gunde; ew ser bi keşeyê bajêre. Şêwazê latînî yê peyva (Khouri) di gelek zimanên ewropayî da wek îtalî, almanî, fi ransî, înglîzî, îrlandî jî tê bikaranîn. Di zimanê rûsî da bi şêwazê (Xypи) hatiye û wek (Xûrî) tê gotin. Di zimanê si rbî da bi şêwazê (Кхоури) hatiye û dîsa wek (Xûrî) tê gotin. Wisa tê bawerki rin ku bingeha gotinê ji yûnanî hatiye (Χούρι) û bi awayê (Xûrî) tê gotin. Em wisa bawer dikin, ku bi herhal, Yûnanan jî ji navê (Hûr = Xûr) wergi rtine. Tiştê ku vê yekê piştrast dike ewe ku di erebî da li gor beşki rina ki rîstiyanî rojhilatî bi şêwazê (Şemas)
)ماسش ( hatiye wergerandin.
Jêder 1 Heyama Kevin, rêwîtiya Pêkhatinê, Eshah 36, ayet
20-28. Sifir El-Tasniya, Eshah 2, ayet 12.
2 Ahmad Hibo: Dîroka rojhilat ya kevin, rûpel 242.
3 Wilhelm Gernot: Hûrî, rûpel 24.
4 Ahmad Hibo: Dîroka rojhilat ya kevin, rûpel 242.
5 Maurice Croissier: Dîroka şaristaniyan ya gelemper,
1/107. Wilhelm Gernot, Hûrî, rûpel 54.
6 Wilhelm Gernot: Hûrî, rûpel 133, 134. Fadil
Abdulwahed Ali: Ji Sûmer ta bi Tewratê, rûpel 154.
7 Heyama Kevin, Sifir Al Lawbiyin, Eshah 16, ayet 9-11,
21-22.
8 Komek ji lêkolîneran, Kerkûk, rûpel 169, nîşe 3.
9 Wilhelm Gernot: Hûrî, rûpel 107.
10 Heyama Kevin, rêwîtiya Pêkhatinê, Eshah 2, ayet 7-
9, 15.
11 Samuel Kreimer: Ji tabloyên Sûmer, rûpel 191. Jems
Mars: Desthilat bi nehînî, rûpel 532-533.
12 Wilhelm Gernot: Hûrî, rûpel 107. William Langer:
Berfirehiya dîroka cîhanê, 1/62.
20
Xeda
wenda
şer
ya
misirî
Sît
ji weşanên Yek îtiya giştî a Nivîskar û Rojnamevanên Kurd li Sûrî // hejimar " 53" // Êlûn 2016
21 LLLLêêêêkkkkoooollllîîîînnnn
Emê li jêr bingeha hûrî ya hin navên erdnîgarî li rojavayê Asiyayê bînin ziman.
Yekem - navê Sûriya:
Me berê mijara peywendiya Sûriyayê bi Hûriyan ra di pi rtûka "Padîşahiya Mîttanî ya Hûrî" da gengeşe ki ribû, û encamên ku em wê hîngê gihîştibûnê bi behane û dawerên nû û xurt di lêkolînên piştî wê ra , bi gengeşekirina peywendiya navbera Sûbarî û Aşûriyan, piştrast ki ribû, û her wisa di lêkolînên ku me derbarê ayîna Mîtra (Mehir) ya şemsanî da belavki ribûn. Em gihabûn van encaman:
1 - Ayîna şemsanî (rojeyî) li ba hemû pêşiyên Kurdan, hên ji dema sûmerî da , serwext bû. Di heyama mîtologiya destpêkî da , roj xweda bû. Bi pêşveçûna zanîn û hişyariyê û şiyana cudakirina navbera ti ştên daringî û tiştên ramanî (razber) û xuyaki rina destpêka ayînên bilind (Yezdanî wek nimûne), êdî roj bû sembola xwedayê gewre û yekane.
2 - Ji şêwazên navên rojê yên asayî li ba Ariyanên rojhilatî (ji nîveka bakurê Hindis tanê da bigi re heya bi Kurdistan û Asiyaya Biçûk jî di nav da) ev bûn (Mihir, Mithra, Mîdra, Hûr, Xûr, Sûr) û bi şêwazên xwe yên ayînî (Mihir, Mîthra, Axûra, Ahûra, Asûra, Sûrya, Sûryaş) bûn.
3 - Navê xwedayê şemsanî (Sûr, Asûr, Sûrya, Sûryaş) di çanda sûbarî, hûrî/mîttanî da serwext bû. Di lêkol înên derbasbûyî da me dît ku hên ji dawiya hezarsala sêhem b.z. da , kelîja hûrî ya çandî û siyasî ji başûrê Kurdistanê da heya Asiyaya Biçûk (nîvê rojava ji Turkiya niha), û heya kenarên Derya Sipî (nîvê bakur yê Sûriya niha jî têda), di rêj dibû.
Pdîşahiya Mîttanî ya hûrî
Dîsa bi me ra derbas bû ku dema Roman di sedsala yekem b.z. da Asiyaya Biçûk xistin bin destê xwe, li wê derê sê padîşahiyên kurdî hebûn - wek ku Mihirdad Izadi dibêje - ew jî padîşahiya Kapadokiya (Cappadocia), pdîşahiya Komagênê (Commagene) û padîşahiya Pontê (Potus) bûn, û
ew ji alîgirên ayîna semsanî (Mihir, Hûr, Sûr) bûn.
de.
Asiya Biçûk
Aşûrî di bingehê da tevlihevin ji Sûbariyên Ariyanî (rûniştivanên Sûbartû) yên resen û ji Amûriyên biyabanî yên ku di sedsala 19-an b.z. da welatê Sûbartû talanki rin. Navê Aşûriyan ji navê xwedawendê Ariyanî (Asûr) hatiye wergi rtin. Ev Asûr xwedawendê niştîmanî li Sûbartû bû hên pêş talana amûrî. Ew wisa jî ma, lê belê nav hate guhartin û bû (Aşûr) li gor bilêvki rina akkadî-amûrî, bi guhartina tîpa "s" bo tîpa "ş" û hin dêlîndêzên xwdawendê babilî Mardox (Mardok) jî tev li mîtologiya xwedawend Aşûr bûn.
5 - Dema ku dîroknasên yûnanî (îxrîqî) agahdariyên derbarê gelên Asiya Biçûk, Mîttanî û bakurê Sûriya jî di nav da tomarki rin, navê (sûrî, sûryan) li wan gelan ki rin; ew jî ji bo du sedeman: Yekem daku bidin nîşandan ku rûniştivanên wê herêmê alîgi rên ayîna xwedawend (Sûr = Asûr)-in, û duwem daku bidin xuyaki rin ku ew herêm di bin kelîja emperatoriya Aşûrî (Assurian) da ye.
6 - Nivîskarên yûnanî gelê Sûriyayê ki ribûn du beş (Sûriyên gewr) - rûniştivanên Asiya Biçûk; bi taybetî jî yên Kapadokiya (Cappadocia), û (Sûriyên morik = esmer) rûniştivanên nîvê bakur ji Sûriyayê. Dema ku Roman bûn desthilatdarên weltaê ku niha bi navê (Sûriya , Libnan, Filestîn û nîvê rojava ji Urdinê) tê naski rin, navê (wilayeta Sûriya) avêtin ser seranserê vê herêmê1.
7- Di heyamên xilafeta erebî da navê (welatê Şamê) kete cihê navê (Sûriyayê). Niha derfet nîne ku em bi hûrbînî têkevin lêkolîna navê (Şam). Navê (Sûriyayê) di heyamên Selcoqî, Eyyûbî, Memlokî û Osmanî da wendayî bû. Di sedsala 19-an da, bi hatina şandên arkêologî û peywirdarî ewropayî bo Asiya Biçûk ev nav cardin hate vejandin. Li gor peymana Saykes-Pico ya sala 1916-an navê Sûriya avêtin ser dewleta ku niha heye.
Ev bû bi kurtahî rêwîtiya navê (Sûriya) bi di rêjahiya sê hezar sal ku di bingehê da navê xwedawendê sûbarî/hûrî (Sûr = Asûr) bû, û dawî bû navê welatekî erebkirî. Behane û dawerên vê yekê pi rin. Me ev ti şt bi berfi rehî û bi belge di lêkolînên ku me derbarê Sûbarî, Aşûrî û Hûriyan, û ayîna Mîtrayî da belav ki rine.
Duwem - navê çemê Asê Ûrûntes (Orontes):
Ev çem ji komek çavkaniyan ji kuntarên zincîra çiyayên Libnan yên rojava û zincîra çiyayên Libnan yên rojhilat pêktê. Ew dikeve Sûriyayê û berê xwe di deştên parêzgehên Hums û Hemayê ra dide bakur. Di pey ra ev çem deşta Hemqê (başûr-rojavayê deşta Cûmê li herêma Efrîn - rojavayê Kurdis tanê) derbas dike, bi çemê Efrîn ra ku ji rojhilat da tê û bi Ava Reş ra ku ji bakur da tê dibe yek, û bi hev ra li hinda perava Suweydiyê li parêzgeha Îskenderûnê (Turkiya niha) di rijin Derya Sipî.
Çemê Ûrûnt = Hûran = çemê Asê Misiriyên kevin ji vî çemî ra (Araunti) digotin. Di hin jêderên yûnanî (îxrîqî) da bi navê (Orontes) hatiye gotin. Rûniştivanên makdonî yên li bajarê Afamiya (Apamea) navê (Axius ) avêtine ser. Ev ba jar li ber kenara çeme. Dibe ku ev nav û navê çem ji du navên li Balkanan hatibin wergi rtin. Ev şop li ba wan naski rî bû. Bi erebî navê çem ki rin (Al As î Ev ji .( العاصي erebkirina navê makdonî (Axius) hatiye û ne ji ber wê yekê ye wek ku hatiye belavki rin, ew bi vajayî çemên din yên Sûriyayê ji başûr ber bi bakur va diçe.
Di hin jêderan da hatiye ku navê vî çemî (Orontes, Araunti) nepenî ye (ne diyare). Lê belê heger me rastiyên erdnîgarî, demografî û çandî yên hezarsala duwem b.z. dan ber çavan, hîngê tê xuyaki rin ku navê wî vedigere ser navê gelê (Ĥûrî = Hûrî = Ûrî) yê ku li ber kenarên wî di jiya .
Xelek – 45
Şopên Hûriyan
di Kelepora Rojhilata Navîn da (beşê duwem)
R R R R EEEE N N N N GGGG ÊÊÊÊ
XXXX UUUU NNNN AAAA VVVV
LLLLêêêêkkkkoooollllîîîînnnn ji weşanên Yek îtiya giştî a Nivîskar û Rojnamevanên Kurd li Sûrî // hejimar " 53" // Êlûn 2016
22
Di hin jêderan da hatiye ku navê vî çemî (Orontes, Araunti) nepenî ye (ne diyare). Lê belê heger me rastiyên erdnîgarî, demografî û çandî yên hezarsala duwem b.z. dan ber çavan, hîngê tê xuyaki rin ku navê wî vedigere ser navê gelê (Ĥûrî = Hûrî = Ûrî) yê ku li ber kenarên wî di jiya .
Me berê jî gotibû ku kel îja hûrî - demografî û çandî - di nîvê bakur yê Sûriyayê da (heya bi Humsê) serwext bû. Di pey ra di heyama hûrî-mîttanî da bû kel îjeka siyas î di sedsalên (15, 14, 13 b.z.) da, nîvê bakur ji Sûriyayê beşek ji padîşahiya Mîttanî bû (me bi hûrbînî ev yek bi belge û daweran di pi rtûka: Padîşahiya Mîttanî ya Hûrî da gotiye).
Li ser bingeha van rastiyên erdnîgarî, demografî û siyasî yên piştrast û li gor logîk, navê bingehîn yê vî çemî (Orontes, Araunti) ji navê Hûriyan (Hûran = Ûran) hatiye wergi rtin. Wek tê zanîn, parkîta "an" di navan da, di zimanên Ariyanî rojhilatî da (kurdî jî di nav da), tê maneya gelejimariyê.
Wisa navê (Orontes, Araunti) tê maneya (çemê Hûran = Ûran = Hûriyan). Di nava wergerandinê da şêwazê (Oront = Aurant) wergi rtiye. Di rastiyê da, dema ku Misi riyan navê (Araunti) ji vî çemî ra gotine, nîvê bakur ji Sûriyayê - çemê Ûrant jî di nav da - di çarçewa padîşahiya Mîttanî/Hûrî da bû.
Sêhem - navê Ken'an كنعان :
Di hezarsala çarem b. z. da ew herêma ku niha jêra Iraq عراق û welatê Şamê (Sûriya , Libnan, Filestîn û beşê rojava ji Urdinê) tê gotin herêmeka di jberî û keftelefta navbera gelên biyabanê ji bakurê Cezîra Erebî û gelên çiyayên Zagros û Torosan (pêşiyên Kurdan) bû. Li dor sala 2500 b.z. biyabaniyên akkadî gihîştin Îraqê û xizimên wan yên amûrî gihîştin welatê Şamê.
Ew beşê ku li Filestînê bi cih û war bû bi navê Ken'aniyan كنعان hate naskirin.
Ji baweriyên nû wisa tê fêhmkirin ku bingeha peyva (Ken'an) ne samî ye; yanê ew ne ibranî, ne amûrî, ne aramî û ne jî erebî ye. Ew peyveka di bingehê da hûrî ye (Knaggi); bi maneya boyaxvanê erxewanî2. Dîrokzan û mamostayê zimanên samî yê sûrî Dr. Ahmad Hibbo dibêje: "nivîsên hûrî ji navê "Ken'an" ra "Knaggi" dibêjin3.
Dîrokzanê misi rî Dr. Ahmad Fakhri dibêje:
"Mamostayên lêkolînên samî hewldane ku bikin koka navê "Ken'an" ji bingeheka samî hatiye... Lê belê baweriya piraniya kesên ku niha bi van lêkolînan xerîkin û tê pejirandin ewe ku bingeha peyva Ken'an ne samî ye. Ew derxistina vê peyvê vedigerînin ser peyveka hindo-ewropayî (di zimaê hûrî da) ku tê maneya (boyaxa erxewanî - qirmizî). Ji ber ku ev herêm bi vê boyaxê navdar bû dema ku Hûrî di sedsala 18-an yan jî 17-an b.z. da gihîştin vê herêmê"4.
Çarem - rêya Hûr ya gewre:
Dîrokzanê misirî Dr. Seyyid Al Qimni dibêje: "Ji belgeyên Misirî em dizanin ku rêya şer ya gewre û navneteweyî ku diçe Filestînê bi navê rêya Hûr ya
Navdewletî Gewre dihate naskirin"5.
Ev li navbera bajarê Gazayê li başûrê Filestînê û bakur-rojhilatê Misi rê li nêziya kenara Derya Sipî dikeve. Ev rêya bazi rganî û derbasbûna lêşkeran bû. Gelo ev tê çi maneyê ku rêyeka navneteweyî ya şer di navbera parzemîna Afrîka û Asiya da navê Hûriyan hilgi re? Ma gelo ev ne nîşana wê yekê ye ku Hûrî bi hejmareka pi r mezin li Filestînê hebûne û kelîja wan ya siyasî û bazi rganî di wê demê da li wir hebûye?
Rêya Hûr ya gewre li başûrê Filestî û bakur-rojavayê Misirê
Jêder 1 Sami Se'id Al Ahmad: Sûmerî, rûpel 29. Georg Marhi Hadad, veki rina Ereban ya Şamê, rûpel 6. 2 Ahmad Al Dibish. Fer'ewn û Mûsa li Cezîra Erebî, rûpel 74-75. 3 Ahmad Hibo. Dîroka rojhilat ya kevin, rûpel 105. 4 Ahmad Fakhri : Lêkolîn li dîroka rojhilat ya kevin, rûpel 107, nîşe(1). 5 Seyid Al Qimni : Pêximber Mûsa û rojên dawî yên Til Amarna, rûpel 217.
Xunav SalihXunav SalihXunav SalihXunav Salih
LLLLêêêêkkkkoooollllîîîînnnn ji weşanên Yek îtiya giştî a Nivîskar û Rojnamevanên Kurd li Sûrî // hejimar " 53" // Êlûn 2016
23
Dr. Muhammed Fethî Eşşaêr Wergerandin bo Kurdî: Cankurd
Kurd Di dema Îmadidîn Zengîde 521 k. (1127 z.) / 541 k. (1146 z.)
Xelek – 3
Li Colmergê wargehê desteya Colmergî ye û ewana welatin pi r bi berf (befr) û baran in û hevserê Orumiyê ne ji welatê Azerbeycanê, û welatê Kuwardat. Ewan jî welatên teniştdarê welatê Colmergê ne ji hêla welatê Romê ve, û welatê Dinbar, ku paş welatê Colmergê ye,û desteya Kurdanli wir desteya Dinyarî ye “Dinbarî” û welatê Imadiyê û keleha Haron û li wir desteya Hekarî û Îmranî ye û şikefta Dawûd, ku tê deKurdên Tenbekî hene.
Û hinek der ji welat û kelehan hene, xudanêd wan Kurdin, û ewan ev in, Kermemlîs, Endeşt, Herdqîl, Sikrak, Qeblîs, Cirmûk, Şinkûs, Behreman, Keleha Aranê, ku jêre keleha Şah dibêjin, Sûnc, Ekrîsa, Yezdegird, Zab, Rîtiye, Dermendat, Erabîlî, keleha Cîlî, Sîdkan, Sahib Rimadan, Şaabaniye, Nimriye-Mihemediye-Kizlik (1).
Û di her rewşê de, Kurd di herêma çiyayî de di jîn, ya ku niha sînorên Tûrkiyê, Iranê, Iraqê, Sûriyê û Sovyêtistanê wan ji hev cîhê dikin, û hejmareke mezin jî ji Kurdan li komara Ermîniya ya sovyêtî û li Ciyorciya dijîn (2).
Parek ji gelê Kurd koçer e û parek dî nîvkoçer e, lê pi raniya pi r jîneke cîwarbûyî dijî û ewan zevînê diçînin, lê karê serekîn pezkarî ye, û pezkarî nimûneyê jîna aborî ye li ba Kurdên koçer, ji ber ku pez li ba wan nîşana samanê ye, û ew nasdarî û rêzgi rtinê tîne, wek hêzê û bindestxis tina para dî ya ji rûnişvanên Kurd bi xwe re tîne (3).
Şivanêd miyan ji Kurdan di konan de di jîn, di havînê de Kurd deştên ku zuwa dibin dihêlin û hildikişin si rt û zivingan an çêrgehên çiyayî li gel pezêd xwe, ku li wir pezên wan geyayên pi r û nerm ên bo wan xweşin dibînin, û Kurd pezkariyê ji karên baş dibînin ji ber ku ew dihêlê ewan azad bi jîn (4).
Lê belê şivanî li ba Kurdan ne karê serekîn ê tenha ye, tevî ku ew gi ring e, û zehmet e, ku tu civatekê bibînî, ku tenê bi şivaniyê ve gêro bûye, bê ku çandiniyê jî di ber re bike, Kurd jî garis , genim, cihe, bi rinc û tutûn jî diçînin. Û divê em bînin zimên, ku samana serekîn li ba Kurdan ji col û keriyên pez, camûs, çêl , bizin, hesp û hêşti ran bi hev dikeve (5).
Kurdistan ji mêwe, wek sêv, boyîk, hurme, hulîk, mişmiş û ti riyên cûrecûre diberhimîne, bi ser de jî mi fayê ji berhemên pezan û ji hi rî, çerm, şîr, rûn û penêr û goşt dibîne. Darêd keskên palûtan çiyayêd Kurdis tanê wek daristanên siq ji wan re komirê tînin.
Li herêma Zaxo(Li parêzdariya Dihokê li Iraqê) komira kevi rî tê derxis tin, li Ercanî baqir, û li Palo û Wan û Akrê jî baqir hatiye dîtin û derxistin, lê
hesinê xav li nêzîka Maaden, li Kîcê(Lîcê?), û li herêma Imadiyê heye, qurşînê saxki rî li ba Maaden, li derdora Wanê û li Kîmahê. Zêr û zîvê xav jî li ba Diyarbekrê (Diyarbekir niha dikeve nav sînor û zeviyên Tûrkî) (6).
Hema zêrê reş li Kerkûkê heye (Bajêrê Kerkûkê paytextê parêzdariya Selahdîn e li Iraqê), û li Kerkûkê gelek Kurd di karxaneyên paqi jki rina petrolê de kar dikin. (7)
Û rast civata kurdî ji berî sedsala çardehê Zayînî de hatiye duparki rin:Çîna Seydayan û çîna peyrewan, û sê babet ji axayan di civata kurdî de hebûn:
1- Axayên mîr, ku xwe wek qeyserin piçûk didîtin, û bi dest wan de hêzên leşkerî yên mezin hebûn û gelek êl tev li serekên wan, di bin destên wan de bûn, û wek adetê wan mîran xwe ji ni jad û pişta xel îfeyên Musilmanan didîtin. Wilo deselatdariya ol î li gel ya axatiyê di destê wan de bû. Ewan nûnerên herdu deselatdariyên olî û dinyayî bûn, û wan gelek cure babetên diyariyan di lêhatiyên "munasebetên" ol î de li gel xûkên "pacên" axatiyê dis tandin.
2- Ên beg, û ewan serekên teviya êlekê bûn, ku hejmareke bineêlên wê hebûn. Bo wan navendên ol î tune bûn, lê belê ewan tenê endamên pêtikên navdar bûn, û beg tenê xûka axayî dis tand, ji xwe re keda cotkaran bi her çareyekê dixarin.
3- Axa, ew serekê bin-êlekê “pêtikekê” bû(8) û serohatên axatiyê rêdidan axayê kurd, ku jêderên avê û zevînê jî bi destê xwe xîne. Û hêjayê gotinê ye, ku kolandina kenatên avdanê, avaki rina pi reyan li ser çeman û gi rtina kelehan di çiyayên asê de ji bo paşvedana hêrişkaran, di bin serokatiya Axayî de bû, û li gor hebûna karên suxrekêşiyê, diviya bû cotakar du rojan ji bo xwe kar bike û sê rojan di zevînê axayî de û ji bo wê yekê jî gayêd xwe bi kar bîne û acetên berhemdayînê (9).
Diviya bû her cotiyarekî kurd parekê ji her ti ştekî, ku diberhemîne ji bo wî bide, ji her deh seriyên pezê xwe, zayînekê bide axayî, û wek wê dehaneyê ji hi rî, rûn, penêr û tiştên wilo. Ji bo axayê kurd jêderin dî hebûn, ku li gor adet û serohatên serdest bûn, û ji wan jî van nimûne:
- Gava cotiyarekî kurd ê peyrew dimir û paşserên wî tune bûn, hemî dêrîn û berhemên wî dibûn yên axayê wî.
- Gava xudanê malê dimir û paşserêd wî hebûn, hebûn û dêrîna wî li wan û li wî (kesê mirî) dihate parveki rin, û para wî (xudanê malê yê mirî) dibû para axayê wî.
- Diviya bû, gava cotkarê kurd ê peyrew biçûya yê mirî) dibû para axayê wî.
serîxweşki rina axayî, dema bavê axayî, diya wî, kurê wî, jina wî, birayê wî, an jî kesek ji merivêd wî yên nêzîk bimira , pêwîst bû cotkar ji axayî re hinek tişt û pertal li gel xwe bibirana.
- Diviya bû cotkarê kurd ê peyrew berxekî an gayekî bide axê gava kurê wî an dota wî dihat marki rin.
- Di navbertiya axayî de ji bo veris tina pevçûnên di navbera pêtikên ciyawaz ên êlê de, diviya bû herdu aliyên li hev ketine diyariyekê, bibexşînin axê, wek tawanmafekî tevlihevki rina hêminiyê.
- Yek ji gi ringti rîn jêderên hatinî ya seydayê axayê kurd, tawanbarki rinên di ravî bûn, gava sazman dihat tevlihevki rin an derketina ji zagonekê an serohatekê, ji yên ku seydayê axayê kurd dana bûn. (10)
Û di rastîniyê de, Kurd di sazmaneke axatiyê de jiya bûn, ji wan dihat xwastin, ku çekdar bin, da di bin fermana seydayê axayê mezin de bin, bo sînoran biparizin, bi ser ve jî bi komeke kufi tî ji his tobarî û pac û xûkan rabin.
Ji Kurdên Êzdî dihat xwastin ku sal bi sal dehane yê ber û berhemên xwe bidin bo mîr. Wilo jî şêx û serêlan jî pareke wek wê distandin. Tê wê wateyê ku Kurd ne kêmtir ji pêncekê (1/5) berhemên xwe ji bo serekên xwe yên ol î û jînî dida, û ji Kurdan dihat xwastin ku koma axê barkin, pertalêd wî û her zavayek çêlekê bidiyê, û axa ye yê ji wan kesên hatine cezaki rinpere dis tîne, û di ber her şahiyeke marki rinê re jî pênc ta panzdeh pezan dis tîne, û eger kesekî Kurd bixwasta serekê xwe bibîne, diviya bû ji wî re diyariyê li gor meqamê wî bi xwe re bibe. (11)
Jêder 1) Qeleqşendî, SubhilEe'şa fî sînae't Elînşa, bir 4, r. 373-
378
2) Toma Boa, Kurtenêrînek li ser Kurdan, r. 8
3) Şamîlof , li ser pirsa axatiyê di nav Kurdan de, r. 36
4) Toma Boa, li gel Kurdan, r. 5
5) Şamîlof , li ser pirsa axatiyê di nav Kurdan de, r. 38
6) Toma Boa, li gel Kurdan, r. 6-7
7) Toma Boa, li gel Kurdan, r. 8
8) Shamîlov, li ser mijara axatiyê li nav Kurdan, r. 64-65
9) Tomas Bois, Li gel Kurdan, r. 43
10) Şamîlov, li ser mijara axatiyê li nav Kurdan, r. 95-99
11) Nikitin, Kurd, r. 125-126
……….. Dumahi heye ………..
HHHHeeeellllbbbbeeeesssstttt ji weşanên Yek îtiya giştî a Nivîskar û Rojnamevanên Kurd li Sûrî // hejimar " 53" // Êlûn 2016
24
Boniye Cegerxwîn
BavoBavoBavoBavo
Dilê min bi te ve maye
û bi te tim dipûjinim
dixwazim car´kê vegerî
da bi tere biaxivim
têbîran hevre vejînin
ji nûve bi te şa bibim
li ser zendên te xweş razêm
d´ berka te de şiyar bibim
û weke zarokên biçûk
hogirî te timî bibim
min pir bêrya te kiriye
her bi te ez dipûjinim
dixwazim car´kê vegerî
da bi te re biaxivim
dîloka bi hevre bêjin
yariyan bi te re bikim
bi te re bim ez herdemê
da ji te ez xweş têr bibim
lê mixabin daxwazên min
ti carî ew bi cî nayên
zanim ku tu bi dûr çûyî
tenê ez hêviyan dikim
herdemê te bibîr tînim
dixwazim xwe b´te tund bikim
bi baweriyên te her ez
ramanên xwe nîgar bikim
ji wêjiya te ez timî
helbesta xwe ronî bikim
b´dil û can û derûnê xwe
silavan j´tere rêdikim
zaroktî û ciwan´ya xwe
b´gorî xebata te dikim.
Vejîna Kurd
BÛM ŞIVAN Li ser…
danişteke westiyayî rûniştime
li şerê…
roj û şevên seqagirtî
temaşe dikim
û tayên
porê demê dijmêrim.
Bi tiliyên şevê
çavdêrên vî bajarî
dikim xewê
û bedena riya kadizê
li pêş xewnên buharî
dûz dikim..
Belê.. .
di vê kêlîkê de
ez bûm
şivana keriyê xewnan.
DEMSALINE ÇAVLIXEW Demine rûzer
Bi gopalahebûnî
Li daholajînêdixistin.
CoşaHavînê
Di navhilmakovanan de miçiqîbû
Buharinetîxunav
Li bersêberakavilanhilketîbûn
Ne bilûraşivanan
Ne jî..
Hêviyênsemazan
Dikarînewjibuxaza
Demsalineçavlixewrizgarbikirana
Tenê..
Xewnineçavşil
Di bin mitêlaşevan de
Hêzexwedikirin
Lê wan jînikanîbûn
Tîbûnagiyananavdana…
Lo lo çiya .. lo lo çiya!
Hebûna kurdan, pişt û piya
Warê şêrîn hemêza diya
Axa Medî û Horiya
**
Lo lo çiya .. lo lo çiya!
Rû bi berf û giya
Warê şêrîn şengebî ya
Tuyî delal hemêza diya
**
Lo lo çiya .. lo lo çiya!
Dostê kurdan jinav hemiya
Beyar Robarî
Lo lo çiya!
Sîpan, Qendîl, Lêlûn û Heyştî ya
We parast Kurd ji mirin û hovîtiya
**
Lo lo çiya .. lo lo çiya!
Hebûna kurdan, pişt û piya
Tuyî mala kurdan û hemêza diya
Demên xerab û xweşiya .. xweşiya.
06 - 09 - 2016
ji weşanên Yek îtiya giştî a Nivîskar û Rojnamevanên Kurd li Sûrî // hejimar " 53" // Êlûn 2016
25
Bi bêka te re
Serê sibehê dirêsim
Nêva rojê de
li germê dihonim
Di gewraya êvarê de
bi bayê nuh re mit dibim
Hemî pelên te
Rengên giyanê min li xwe dikin
Bi sivikiya bayê bejina te re
Bi şox dicivin
Li ber pencereya şevê
Bi perperîkên semayê re
li ber hev didin
Aramî nexşan dike
Şabûn toran çêdike
Bi berbangan re
Çêrek stiran dibêjim
Tu dibî nûşa behlebûna min
Çêjê li min suwar dike
Bi bangekê re
bê sewda dipekim
Gewdeyê te hêrs çêkere
Heskirin baskên bêhiş hilbide
Ti hêzê lewaz nahêle
Pela evînê Evîn peleke
Ji keleşiya heyîna te diweriya
Evîn hesteke
Ji şermîna çavên te dipeke
Evîn bayeke
Ji narîniya bihûrandina te dibare
Evîn çar tîpin
Peravên dilê min
biheyîna te tor dike
Evîn renge
Hemî rengên payîza te
li min werdike
HHHHeeeellllbbbbeeeesssstttt
Nizar Yosif Çûkim Çiv û mey distirînin
Li tora xwe digerîne
Çendî diçim
Di xeleka te de dizivirim.
Ez dibim paytextek sermest
Tu jî şazadeya dikeyî
Keleka min têr kune
Di kinarê bêsewdayê de berze dibe
Di meyxaneyê de
bin av diçim
Tirs min dikişîne
Nêzîkbûn jî dilerizîne
Tariya şêvînê min didaqurtîne.
Evînê hestên min afirandin
Bi biskên te zeriyê xemilandin
Li ser kinarê dilê xwînî nivîsand im
Di dibin Heyîvê de danîm
Ez dilopên ava dilim
Li te dibarim
Li dîwarê Keleha te dipekim
Civan ê em nixumandin.
27.09.16 NesrNesrNesrNesrîîîîn Hesenn Hesenn Hesenn Hesen
RengRengRengRengêêêê RojhelatRojhelatRojhelatRojhelat
Bê welato
Te frot bi tine
Gula mi bi xwînê avda
Te ji bin birî bi tine
Dara evîna ku çeqday
Te çeqên wê kirne nay
Jiyana min xudan kirî
Pêlên mirinê ya liberxobirî
Aw zarokiya winda buy
Az lê digeriyam der bi der
Heta min dît ez pîrbibûm
Li roja hîviyanda
Min hebûn ji dest da
Bagelîşkek haaat
Xu li bêvila jiyana mida
Mirin bê hest hat
Û xu li derê mala mida
Baxçevan hate baxî
Ji hemî gulên rengînok
Destê xu li qirka gula mida
Birûskek ji esmanê Dahat
Ji hemî erdê dinê
Xu li ruyê warê mida
Pêlên evînê rabûn
Tebat nebûn li ti dera
Xu li sîpanê xelatê dan
Dastana xeçê liser vekolan
Ez jînê didem welatekî
yek ji kunekê dê hêt
bi kêrî tişkî nahêt
Li sûka koletiyê
Me bi tine difroşêt
Hey rizîlê bê nezer
Heke tu nikarî xu avakey
Welatê min xira neka
Hestiyê jiyanê biaalês
Xemên koletiyê helkêşe
Ava mirinê firke
Bê welata li xu xirke
Şîrê sîxurîyê têr bimij
Lê aman tu xu nizîknekî
Dûrkev ji welatê min
Peŕê dîrok tê behsê tedike
Derxeji kitêba min
Bila bihna tejî limi nede
Bihin genîyo
Zarokên helebçê bi bihna
Xiyaneta te mirin
Hey reben
Ji xure dibêjê kurdjî
Kalkevokên şingalê
Lola tivega teya sar
Êxsîrkirin
Hey rovî
Bitinê li xêrê şêro
Hespeka bê zîn
Tivengeka avîndar
Saza destek brîndar
Yê Şervanekê xwîn gerim
Pê xwayis, zik birçî
Dil pêla berîk vala
Xezaleka kor
HHHHeeeellllbbbbeeeesssstttt ji weşanên Yek îtiya giştî a Nivîskar û Rojnamevanên Kurd li Sûrî // hejimar " 53" // Êlûn 2016
26
Silavia Navxuş
Min welat bi ruh kirî
Kalekî seqet
Ciyayekî asê
Zarokekî birçî
Pertûkeka rizî
Qelemeka şikestî
Deftereka pir yadgar
Şehîdekî bê nav
Tirbeka winda
Serkirdekî nemandînas
Guleka qetkirî
Bûyaxçiyek , parseciyek
Jîneka bê nûçe
Mamosteyekî bê mûçe
Zembîleka tijî xem
Çetayek tijî tovê jiyanê
Cergekê sotî
Birîneka qelişî
Kezebeka şewtî
Sêwîkî bê dakubab
Nujdarekê brîn kol
Sîxurekê brîn pêç
Dê kujê
Welatekî ewê avaken
Ala mirinê sojin
Ala hebûnê raken
Alayek hemî rengên
buharê,
Dêmê wê ramusin
Û payzekê dê lipê xu înt
Hemî pelên xyanetê ji
Dara azadiyê dê werînê
Havînek dê hêt rojek dê
Lê helt jiyan dinav mirnêde
Wê bişkivit û şax det
Şehîd dê serhilînin
Zivistanek dê hêt
Befir dê rureşa sipîket
Lê wê rojê ez mame tine
Diberîka minda pirtek nanî hişk ,
Çepek tovê jiyanê wek yadgar ji te maye
....
Wê rojê ezê tuvê jiyanê
Liber çemê mirinê biçinim
U axa pîroz bi lêvên hişk
Û têhnî ramûsim û,
keziya xu keme qetika derebesta
Bindestiyê
U dê li gemiya penaberiyêde
Hinêrime cihê mebest
Ez dagîrkera liser axa xu
Nakujim bila xwîna genî
Liser warên pîroz nerije
Dê liser sinuran berdem
Û bê pêlav hinêrim
Bila axa welatê min
Bi binê bêlavên wanve neçe......
Az wan nakujim da
Serhatiyên mêraniya min
Ji neviyên xure vegêrin
Da tu cara hizir dinemana
Minda neken u pêlavên wan dê pîşî
Neviyên xukem da bizanin em
U jmin bê pêlav ji axa xu dixarinin
Vêca dujminê min u te ey kurdistan
ji xuber di kîna nemerdiyê de
dixendiqin
ji weşanên Yek îtiya giştî a Nivîskar û Rojnamevanên Kurd li Sûrî // hejimar " 53" // Êlûn 2016
HHHHeeeellllbbbbeeeesssstttt 27
Selah Mihemed
HeyfHeyfHeyfHeyf ûûûû mixamixamixamixabinbinbinbin
Heyfa evê xaka şêrîn ku hûn li ser wê jîn dibin
Çiqas ev ax zengîn dibe hûn tev bêtir nezan dibin
Gava dirava dibînin kes û hevala difroşin
Bilî peyvê diyanetê tevde mat mayî di mînin
Zengînê mal û perane lê mixabin aqil nînin
Tiştek namînê ku nakin di serdejî derewînin
Nimêj dikin rojî digrin xêr û xêratajî pêre
Hemû tevde bê sûdene çimkî her dem dikirînin
Xwendin û ilmê wan nîne bi cihaletê zengînin
Hin mifsidin hin gelacin tiştê veşartî tinînin
Mehmûdkîne Usmankîne eşîrtî û tev gundîne
Tev berpêka didine hev gotina ew digherînin
Ewleyî li teva nabê gotina li hev di gerînin
Vî welatê xweş û delal gulê wîna di qermiçînin
Bi gotina jêhatîne riya peyvê nadin kesî
Ji ber ziman fedîdikin tevhev dikin dikurkusînin
Şerm û fedî nakin tucar navê welat dinvisînin
Bê serî diçine peyva wana tevde di lerizînin
Tiştê vala pir mijûlin ji kevnetora xwe dûrin
Guft û goyê bi war dikî ji nezanî di qurnisînin
Behsa şêx û mela bike rû geş û pir şad di mînin
Ya tê mîna wa bi ramê yan wê te xayin bibînin
Ne mêjo nejî kultur wan ji hev dernaxînin
Çavê wana girêdane ji armancê dûr dixînin
Çima ji hevdû hiznakin her ji hevdû dûr dixînin
Hildin yek al bi hevdûre tolê ji dijmin hilînin
Bese perçebûn ey milet bes bi bêjin serxet binxet
Di bin simê dewara de me teva di perçiqînin
Bese me hew xayin bikin ma hûn rastiyê nabînin
Hûn ji me qey bawer nakin çimkî izyetê nabînin
Bin çava re bes binerin li mehna hûn hew bigerin
Em mêvanin gelî milet sîmfoniya hew bi xwînin
24 – 1 – 2014 Batman
Perdê ji ser çavan hilî
Bera reşkan wan xuyakê
Bi kil wana bi xemlî
Bera xedenga belakê
Birh û mijgûla tu şeke
Hêdî hêdî ber jêr bike
Herdû çavan melûl neke
Tu dilê min perçe neke
Bibin Bibin Bibin Bibin yekyekyekyek Welatê şêrîn bese hew bigrî
Emê serbest bin nav lal û nisrîn
Emê avakin welat em tevde
Eger neb xweşî avakin bi xwîn
Tevde bibn yek pişta hev bigrin
Di ber hevdûde bera em bimrin
Hevdû bernedin nebin ez ezî
Rabin tola xwe ji neyar hilînin
Neyarê pir zor ew nikarê me
Ger hevdû bigrin wê dûrbê ji me
Hevdû nekujin ji hev hizbikin
Bera aşitî bibê karê we
Gelî hevala tevde bibin yek
Ev dijminê pîs li me kir kotek
Hûn rê nedin wî ebed bi carek
Li ber wî vedin xefk û dav û rek
Bese şerê hev bese hûn bikin
Mala hevdû hûn hew xira bikin
Ji hev hizbikin hemû hûn tevde
Vê kîn û buxzê ji nav hev rakin
Kesê sê melyon ew bûne dewlet
Ma ev çi tope li nava we ket
Şerme ji were fedî bikin hew
Ev hezar sale serxet û binxet
Werîrsê nav xwe hinî sist bikin
Her hinek ji we piçkî dabikin
Li hevdû werin rûnin ser masê
Da hûn welatê me avakin
Kesê kêthatî deynin cihê wî
Ku wîna şaşkir bidin riwê wî
Perde nekin hev hev veneşêrin
Wê ew belbelîsk bê dijminê we
Dibêjin panda bigrin ji dîna
Tiştê ku min got pir hene hîna
Baş tê raman bin kûr bi fikir in
Mina ku min got dem heye hîna .
15 – 2 – 2014 Batman
Çavên Çavên Çavên Çavên reşreşreşreş
Her li çavên te dinerim
Dikim li ber pêla herim
Helbest nema hev digirê
Dikim ku di xewre herim
Ji nazdarî xil û xavî
Ez deryame tu peravî
Ta vir bese delala min
Ezim baran tu xunavî
Batman 23 – 7 - 2014
Nûçe Û Çalakî Û Daxuyanî
ji weşanên Yek îtiya giştî a Nivîskar û Rojnamevanên Kurd li Sûrî // hejimar " 53" // Êlûn 2016
28
Beyana YNRKS derbarî kiryara terorîst Beyana YNRKS derbarî kiryara terorîst Beyana YNRKS derbarî kiryara terorîst Beyana YNRKS derbarî kiryara terorîst
li dijî şahîyeke kurdanli dijî şahîyeke kurdanli dijî şahîyeke kurdanli dijî şahîyeke kurdan Ta îro xelekên kuştinê û teqînê li hemî Sûriya çêdibin û bi taybet li herêmên kurdan, di navê de em dibhîzin ku teqînek li vir û yek li wir çêdibe, û hemî teqîn di nav xelkên sivîl de diqewime.
Kiryara terorane a dawî ku li bajarê Hisîça hatibû qewimandin, yek ji wan xelekên hovaneye, ku rêjîma Şamê û dûvikên wê, mîna Daiş, li pey wê ne, ew teqînên ku kurdên meyî sivîl ji xwe re dikirin armanc.
Teqîna ku şahoyek kurdan ji hev xist û di encamê de 33 şehîd û 90 birîndar bûn, û piraniya wan ji zarok û jinan bû.
Yekîtîya me vî karê kirêt şermezar dike û sûnc dixe stûwa rêjîm û hemî girûpên teror de, ku ew vê berpirsiyarê hildigrin.
Ev karê terorane mebesta wê heye, ku rêjîm û hevalbendên wê dixwazin xelkê bicewsînin û vîna wan binpê bikin, an jî berên wan
bidin koçberiyê û dest ji welat berdin.
Gelê me wê pêdariya xwe ligel hemî zehmetiyan berdewam bike.
Dilovanî bo şehîdên Hisîça û saxlemî bo birîndaran.
Şermezarî bo rêjîma Şamê û hemî hogirên wê.
14.10.2016
Yekîtîya giştî a Nivîskar û Rojnamevanên Kurd li Sûriya
ji weşanên Yek îtiya giştî a Nivîskar û Rojnamevanên Kurd li Sûrî // hejimar " 53" // Êlûn 2016
29
YNRKS karê li dijî Rengîn YNRKS karê li dijî Rengîn YNRKS karê li dijî Rengîn YNRKS karê li dijî Rengîn Şero ero ero ero şermezar dikeermezar dikeermezar dikeermezar dike
YNRKS bi xemgînî nûçeya karê hovane ku li dijî ragihvana kurd Rengîn Şero ji alîyê asayîşê PYD hatibû kirin, bihîstibû, dema ku Rengîn dixwest derbasî Qamişlo di riya Sêmelka de derbas bibe.
Ew kesên ku li deriyê Sêmelka derkevaniyê dikin, ne tenê azadiya Rengîn binpê kirin, lê mafê weyî di çûn û hatinê de jî çewsandin û li pêşiya bavê wê lê xistin, ji ber ku Rengîn di karê xwe de rexn li partiya wan kiribû.
YNRKS vî karê hovane şermezar dike û ji berpirsên PYD dixwaze ku bes kesên nivîskar û rojnamevan binçavbike, û wan kesên ku di zindanên wan de ne serbest berdin, ku vê dawîyê çend ji wan girtine, ew jî evin:
- Endamê (YNRKS) Ebdulla Kedo, hate girtin di roja 15.08.2016 - Helbestvan Faysel Qadirî, di roja 15.08.2016 hate girtin. - Endamê (YNRKS) nivîskar Barzan Husên, di roja 15.08.2016 hate girtin.
Bo zanînê, endamê me (Ferhan Mirî) berî ana hatibû girtin û ji ber sedemên acizbûnê, ewî dest ji welat berda û berê xwe da
Kurdistana başûr.
Herwiha peyamnêrê ARK TV Îsmaîl Elî jî berî demekê hatibû revandin.
Na bo zora ku li dijî xwedîyên pênûsan tê kirin.
Azadî bo nivîskar û ragihanvanên ku di zindanê PYD de ne.
22.10.2016
Yekîtîya giştî a Nivîskar û Rojnamevanên Kurd li Sûriya
Nûçe Û Çalakî Û Daxuyanî
Sernivîser Derhêner
Ebdulbaqî Huseynî Xorşîd Şûzî
Desteya birêvebir
- Boniye Cegerxwîn
- Hemîd Yûsif (Kasî)
- Mizgîn Hesko
- Oflaz Toutî
- Ji bo hinartina berhemên kurdî :
-
- - Jimarên ‘’Pênûsa Nû’’ Tev ji vî Emêlî derxînin :
-
- www.penusanu.com
30