SAYISAL UÇURUM SÖYLEMİNDE ERİŞİM VE KATILIM

Bilge NARİN

SAYISAL UÇURUM

“Sayısal Uçurum” yaygın kullanımları da dahil olmak üzere karmaşa içeren bir kavramdır.

Rice (2002): Cinsiyet, gelir, ırk ya da coğrafi konum faktörleri bazında, internete erişim ve internet kullanımındaki farklılıklar.

Sayısal Uçurum farklı sosyo-ekonomik düzeylere sahip bireyler, haneler, iş çevreleri, ülkeler ve coğrafi alanların internet başta olmak üzere yeni iletişim teknolojilerine erişimleri arasındaki farka, uçuruma dikkat çeken bir kavramdır.

SAYISAL UÇURUM

Kavram Birleşmiş Milletler kalkınma raporlarında da sıklıkla kullanılmaktadır.

Kofi Annan (2001) da kalkınma, yoksulluğun ve eşitsizliğin azalması bağlamında sayısal uçurumu yeni yüzyılın en acil çözülmesi gereken sorunlarından biri olarak tanımlamıştır. Yeni teknolojilerin tüm dünyaya yayılmasının ve tüm insanlık için erişilebilir olmasının gerekliliği üzerinde durmuştur.

SAYISAL UÇURUM

G8 ülkelerinin “Herkes için dijital fırsatlar” raporunda da konunun önemine değinilerek:

Dijital uçurumun mevcut sosyo-ekonomik eşitsizliklerin bir yansıması olduğu belirtilmektedir.

Yetersiz altyapı, yüksek erişim maliyetleri, uygunsuz ya da zayıf politikalar, telekomünikasyon ağları ve hizmetlerinin sağlanmasındaki eksiklikler, yerel olarak oluşturulan içeriklerdeki eksiklikler, bilgi-yoğun (information-intensive) faaliyetlerden ekonomik ve toplumsal yarar sağlama yeteneğindeki dengesizlikler sayısal uçurumun göstergeleri olarak karşımıza çıkmaktadır.

eEurope 2002 Eylem Planı

Avrupa ölçeğindeki az sayıda belgede açıkça sayısal uçurum kavramından söz edilmiştir.

eEurope 2002 Eylem Planı: “Gerçekten kapsayıcı bir enformasyon toplumu yaratmak için dijital teknolojilerin ortaya çıkardığı olanaklara yurttaşların dikkatini çekmek” gerektiği belirtilmekte.

“Dijital okuryazar bir Avrupa yaratmak ve bütün bu sürecin toplumsal olarak kapsayıcı olmasını sağlamak için tüketicide güven oluşturur ve Avrupa toplumlarında zengin ve zengin olmayanlar arasındaki uçurumu azaltmayı hedefler”

eEurope 2002 Eylem Planı

Ayrıca belgede, daha global bir kavramsallaştırmaya giderek “Gelişmiş ve gelişmekte olan ülkeler arasındaki sayısal uçurumu kapatmak Avrupa Birliği’nin anahtar hedeflerinden biridir” ifadesi yer almakta.

Enformasyon toplumu için müttefik oluşturacak projelerle: “enformasyon toplumunun yararlarını Latin Amerika’daki tüm yurttaşlar için genişletmek, yeni enformasyon teknolojilerine erişenler ve erişemeyenler arasındaki uçurumu yok etmek” gibi ifadelere yer verilmekte.

SAYISAL UÇURUM SÖYLEMİ

Avrupa ve Amerika kokenli metinlerde sayısal uçurum hakkındaki söylemin temelde üç öğrenin artikülasyonuna (eklemlenmesine) dayandığı gözlenmektedir:

Çevrimiçi bilgisayarlara erişimin önemi İletişim, enformasyon ve bilginin kullanımının

yaygınlaşmasıyla görülen toplumsal faydalar Erişim olmamasının bilgisayar cehaleti ya da digibetism’e

neden olduğu ve nihayetinde kaçınılmaz olarak teknolojiye sahip olan ve olmayan toplumlar arasındaki dikotomiyi oluşturduğu ya da sürmesine neden olduğu savı.

ELEŞTİRİNİN HATLARI

1) Genişleyen Erişim Söylemi

2) Gerçek İddiası ile Mücadele

3) Uçurumu Merkezsizlestirme

Genişleyen Erişim Söylemi

İnternet erişiminin çok boyutlu karakteri söylemde dışlanan boyutlardan biri olarak karşımıza çıkmaktadır. Vurgulanan temel boyut yalnızca fiziksel erişim olmaktadır. İnternet erişiminin etkileşimliliği (interaktivite) de kapsayacak şekilde tamamlanması gerekmektedir. Kullanıcı pratikleri göz ardı edilmemelidir.

Genişleyen Erişim Söylemi

Sayısal uçuruma dair kurucu politik metinlerdeki söylem pratikleri incelendiğinde, sorunlu alanlar şöyle sıralanabilir:

• Yalnızca ekipmana değil, o araçları kullanacak becerilere de sahip olmak gereklidir

• Kullanıcı pratikleri yok sayılmaktadır

• Geri besleme (feedback) öğesinden söz edilmemektedir.

Genişleyen Erişim Söylemi

Avrupa Birliği Hazırlık Komisyonu (EU PrepCom) dokümanları incelendiğinde ise sayısal uçurum söylemini genişletmeye yönelik bazı denemeler göze çarpmaktadır:

İnsan kapasitesinin geliştirilmesi:

Prepcom1: “insan kaynaklarını enformasyon toplumunun gerektirdiği şekilde eğitmek”

Prepcom2: “e-Learning: “Bilgiye ulaşmak için yeteneklerin geliştirilmesi”

Genişleyen Erişim Söylemi

Kültürel çeşitlilik ve kimlik

“ICT ve medya bir bütün olarak, yerel içerik değiş tokuşunu kolaylaştırarak dilsel ve kültürel çeşitliliği teşvik edebilir.”

Yine de belgelerde nadiren kullanıcıların talepleri ve katılımı dikkate alınmaktadır.

Potansiyel dezavantajlar, görmezden gelinmektedir: “Enformasyon toplumunun yurttaşlar ve şirketler için şüphesiz potansiyel faydaları vardır.”

Gerçek İddiası İle Mücadele

“Uçurum” ifadesi farklılığın statik bir karakteri olduğunu vurgulamaktadır: Bir tarafta yeniliğin öncüleri ve ilk kullananları olan enformasyon elitleri ve bu yenilikten mahrum kalan diğerleri… Kadınlar, yaşlı insanlar gibi toplumsal kesimler arasındaki erişim farklarının üzerinde yeterince durulmuyor. Yine ABD’deki benzer belgelerde de ırksal ve cinsiyetten kaynaklı erişim problemleri üzerinde hiç durulmuyor.

Gerçek İddiası İle Mücadele

Dikotomi şu başlıklara indirgeniyor: enformasyona sahip olanlar ve olmayanlar, enformasyon zenginleri ya da fakirleri, ICT’den yararlananlar ve yararlanmayanlar.

ICT’ye sahip olma genel olarak yararlı ve kıskanılacak bir durum olarak betimlenmekte. Metinlerde teknolojik iyimserlik hakim.

Bilgi-zengin ve bilgi-fakir arasındaki genişleyen boşluk olası tehditlere nadiren değinilmekte.

Gerçek İddiası İle Mücadele

Sayısal uçurumun yalnızca mevcut eşitsizlikleri yansıtıp alevlendireceği belirtilmekte.

Şu an sahip olmayanlar bir geçiş evresinde olarak tanımlanmakta.

ICT’ye sahip olduklarında bu ülkelerde de yoksulluk azalacak çünkü ICT zenginliği/refahı arttırmanın doğal ve kaçınılmaz bir yolu.

Bilgi akışı demokratik bir pratik olarak görülüyor. Bilgi akışını elinde bulunduranların niyeti görmezden geliniyor.

Uçurumu Merkezsizlestirme

Sayısal uçuruma yönelik merkezsizleştirme adımlarından ilki uçurumun nedenini beceriksiz/yetersiz insanlara bağlama eğilimidir.

“Sayısal uçurum sosyo-ekonomik statü, coğrafi lokasyon, eğitim seviyesi ya da fiziksel, duygusal ya da bilişsel yönden yetersiz insanların neden olduğu bir engeldir.”

Uçurumu Merkezsizleştirme

De-westernise: Köprü meteforunun çok kullanıldığı bu argümanda enformasyon otobanının öteki tarafına, yani gelişmiş ülkelerin olduğu bölüme geçmek için IMF ve Dünya Bankası gibi Batı orijinli kuruluşların desteği ile taklit ve transfer politikalarının yürütülmesi gerektiğinin altı çizilmektedir. Bu kurumlar hala modernleşme paradigmasının başat aktörleridir.

ERİŞİMİN TAMAMLAYICISI OLARAK KATILIM

Erişim katılımın önemli koşullarından biri ancak metinlerde az ve sınırlı bir boyutta yer alıyor.Yazar mevcut eğitim pratiklerinden bahsederek Freire’nin eğitim pedagojisini (Ezilenlerin Pedagojisi adlı kitap) açıklamış. Bu metinde yeni medya ve enoformasyon teknolojilerinden söz edilmiyor ama katılımcılığa dair önemli saptamalar mevcut.

ERİŞİMİN TAMAMLAYICISI OLARAK KATILIM

Mevcut eğitim pratiklerinin hazır bilginin hiyerarşik bir biçimde sunumu olduğuna değinen Freire, bunun yerine eğitimin söylemsel bir sohbete dönüştürülmesi gerektiğini söylüyor. Böylece eğitim, eşitsizlikleri ortadan kaldıran, hiyerarşiden uzak birvicdanileştirme projesine dönüşecektir. Bankacı eğitim modelinde öğrenciler üzerine bilgi yatırımı yapılan pasif varlıklar, boş kaplardır. Bilgi onlara ihsan verir ve aktif bir araştırma sürecinin ürünü değildir. Diyalog değil, tek yanlı bir dayatma söz konusu. Özgürleşme ezilenlere armağan edilecek bir şey değildir; onların özgürleşme mücadelesine özne olarak katılımlarının ürünüdür.

ERİŞİMİN TAMAMLAYICISI OLARAK KATILIM

UNESCO’nun “Yeni Dünya Enformasyon ve İletişim Hizmeti” raporunda da erişim meselesine kamuoyunun feedback’i ve kurumların taleplerini iletmesi gibi öğeler eklenmiş. Ancak bütüncül ve kağsamlı değil, daha çok sadece temsil mahiyetinde.

KATILIM VE GÜÇ/İKTİDAR

Katılımın bazı biçimleri tamamlanmış, gerçek ve otantik olarak sunulurken; sistem içindeki bazı katılım biçimleri ise kısmi, gerçek dışı ve sözde görünümde.Kısmi katılım: karar verme sürecinde iki ya da daha fazla partinin birbirini etkilediği ancak nihai kararın tek partiden çıktığı sistem”.Tam katılım: Her bir tekil üyenin karar verme sürecinde eşit gücü olduğu sistem.Manipulatif ya da Pseudo Sözde Katılım: Katılımın katılımın olduğu hissini yaratacak şekilde var olduğu durumlar.

KATILIM VE GÜÇ/İKTİDAR

Gerçek katılımın sağlanmasında iktidar mekanizması son derece önemli bir kavram olarak karşımıza çıkmakta.

DÜNYA BİLGİ TOPLUMU ZİRVESİNDE (WORLD SUMMIT ON THE INFORMATION SOCIETY) KATILIM

Birleşmiş Milletler Genel Kurulu hükümet dışı organizasyonlara, sivil ve özel sektöre katılım için bir çağrı yapıyor. Sivil toplum ve vatandaşlara çağrı ise çok az. Güç dengesizliğinden neredeyse hiç söz edilmiyor. Kullanıcılar tüketici olarak betimleniyor. Gelişmiş ülkelerin rekabetçi ve uluslararası ekonomik düzene entegre olması gereken kimseler olarak sunuluyor.

SONUÇ

Metinlerde, sayısal uçuruma ilişkin söylem pek çok açıdan problematik. Erişime ilişkin tek yanlı (fiziksel erişimi önceleyen) bir vurgu var ve sadece gönderici önceleniyor.

Kullanıcının yetenek ve kullanım pratikleri, feedback öğesi göz ardı edilmiş durumda.

SONUÇ

Söylemde bazı genişlemeler görülmekte: Yerel ve çeşitlenmiş içeriğin gerekliliği, kültürel çeşitliliğe saygı gibi konularda. Ancak kullanıcının önemsendiği full potansiyelin olmadığını görüyoruz.

Teknolojik iyimserlik, enformasyon fetişi başat anlatı yapıları olarak kullanılmakta. İktidar ve bilgi ilişkisi, bilgiyi elinde bulunduranların örtük ya da açık niyetleri üzerine hiçbir vurgu yok. İçerik üretimi içeriğin kendinden bağımsız ve doğalmış gibi görülüyor.

SONUÇ

Sivil toplum gibi paydaşların siyasal süreçte fikirlerini paylaşmaları gerektiği gibi ifadeler yer alsa da, bu çabalar Pateman’ın (1972) ifadesiyle “kısmi bir katılım “ imkanı sağlamakta ve halen problematik. İletişim bir insan hakkı olarak görülmüyor. Sivil satılım fırsatları, geçerli bir siyasi karar verme aracı olmaktan ziyade; siyasi, kültürel, ekonomik, toplumsal mekanizmalardaki güç dengesizlikleri düşünüldüğünde illüzyon.