saqarTvelos geografia - diaspora.gov.gediaspora.gov.ge/nd/wp-content/uploads/2015/02/sakartvelos...

maswavleblis wigni

2011 weliTbilisi

(meToduri miTiTebebi da rekomendaciebi)

nodar elizbaraSvili

saqarTvelos geografia

saqarTvelos farglebs gareT arsebuliqarTuli sakvirao skolebisaTvis

lia SalvaSvili


maswavleblis wigni

avtorebi:

nodar elizbaraSvili _ al. javaxiSvilis saxelobis saqarTvelos geografiuli sazogadoebis vice-prezidenti, geografiis mecnierebaTa doqtori, profesori.

lia SalvaSvili _ pedagogi, geografiis mecnierebaTa doqtori, iakob gogebaSvilis premiis laureati.

dizainer-damkabadonebeli _ badri CugoSvili

© ნ. ელიზბარაშვილი; ლ. შალვაშვილი, 2011© გამომცემლობა “შემეცნება”, 2011

თბილისი, ვაჟა-ფშაველას გამზ., 41ტელეფონი 8790 21-01-54

3

Sinaarsi

koncefcia . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 4

programis Sinaarsi 6-7 wlis asakobrivi jgufisaTvis . . . . . . . . . . . . . . 6

programis Sinaarsi 8-10 wlis asakobrivi jgufisaTvis . . . . . . . . . . . . . 8

programis Sinaarsi 10-12 wlis asakobrivi jgufisaTvis . . . . . . . . . . . . 9

standarti . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .12

Sinaarsisa da miznebis ruka Sesavali safexurisTvis . . . . . . . . . . . . . .31

gakveTilebis scenarebi Sesavali safexurisTvis . . . . . . . . . . . . . . . . .33

Sinaarsisa da miznebis ruka pirveli safexurisTvis . . . . . . . . . . . . . . .40

gakveTilebis scenarebi pirveli safexurisTvis . . . . . . . . . . . . . . . . . .42

Sinaarsisa da miznebis ruka meore safexurisTvis . . . . . . . . . . . . . . . .67

gakveTilebis dagegmvis cxrilebi meore safexurisTvis . . . . . . . . . . . .71

gakveTilebis scenarebi meore safexurisTvis . . . . . . . . . . . . . . . . . . .74

masala `sakvirao skolis~ Sidasaskolo konferenciisTvis . . . . . . . . . .77

meToduri rekomendaciebi . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .86

asociaciuri kavSirebi . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .90

4


koncefcia

saavtoro jgufis mier warmodgenili `saqarTvelos geografiis~ saxelmZ-Rvanelo kompleqti Sedgenilia saqarTvelos farglebs gareT arsebuli qarTu-li sakvirao skolebis axali programis mixedviT da asaxavs samive safexurisTvis standartiT gansazRvrul mimarTulebebs.

kompleqtSi warmodgenil saswavlo masalaSi ganxorcielebulia am mima-rTulebebis integrireba.

dawyebiTi safexuris am etapze moswavle iwyebs bunebismetyvelebisa da geo-grafiis sakiTxebis integrirebulad Seswavlas, eufleba sxvadasxva geografiuli saSualebebis (ruka, cxrili, sqema, fotoilustracia) gamoyenebas da zogierTi maTganis martivi analogis Sedgenas, ecnoba samoqalaqo sazogadoebisTvis damaxa-siaTebel ZiriTad principebs.

saxelmZRvanelo-kompleqtis Semadgeneli struqturuli nawilebia:

1. `saqarTvelos geografia~ _ moswavlis wigni da savarjiSoebis danarTi (8-10 wlis asakobrivi jgufisaTvis);

2. `saqarTvelos geografia~ _ moswavlis wigni da rukebis danarTi (10-12 wlis asakobrivi jgufisaTvis);

3. `saqarTvelos geografia~ _ maswavleblis wigni (Sesavali safexuri _ 6-7 w. asak. jg; pirveli safexuri _ 8-10 w. asak. jg; meore safexuri10-12 w. asak. jg.)

moswavlis wignebi

moswavlis saxelmZRvaneloebi `saqarTvelos geografia~ (orive safexuris asakobrivi jgufisaTvis) moswavleebs exmareba sakuTari samSoblos mravalmxriv Semecnebasa da misadmi siyvarulis gaRrmavebaSi. saxelmZRvanelos daxmarebiT moswavle iTvisebs sabunebismetyvelo da sazogadoebrivi mecnierebebisTvis mniSvnelovan sabunebismetyvelo da geografiul cnebebs realur cxovrebasTan, pirad gamocdilebasa da saemigracio qveynis geografiul garemosTan kavSirSi.

sagakveTilo Temebis Sinaarsi da Tanamimdevroba mocemulia nacnobidan ucnobze, martividan rTulze gadasvlis principiT.

moswavlis saxelmZRvanelos TiToeuli struqturuli nawili Sedgenilia mo-tivaciis meqanizmis gaTvaliswinebiT.

masalis intensivoba, SemoTavazebuli kiTxvebi, saklaso da saSinao davale-bebi da sxvadasxva donis savarjiSoebi, gakveTilebze aqtiur saazrovno moqme-debaTa SesaZlebloba, axal ideasTan misvlis an aRmoCenis sixarulis gancda, sakuTari Tavis rwmenis momateba, saazrovno moqmedebasTan erTad motivaciis CarTva _ moswavlis saxelmZRvaneloebs xdis sainteresos, mimzidvels da xels uwyobs maT aqtiur CarTvas saswavlo procesSi.

5

maswavleblis wigni

savarjiSoebis danarTi

saxelmZRvanelo-kompleqtis Semadgeneli nawilia savarjiSoebis danarTi. igi gankuTvnilia moswavleTa damoukidebeli muSaobisaTvis da emsaxureba standatiT gaTvaliswinebuli misaRwevi Sedegebis Sesrulebas. samuSao rveuli moicavs sxvadasxva donis savajiSoebs, romelic xels uwyobs moswavleebSi kvlevis, saazrovno, socialuri, komunikaciisa da TviTmarTvis unar-Cvevebis Camoyalibebas.

rukebis danarTi (moswavlis wignisTvis)

da nar T Si mo ce mu lia sxva das x va ti pis _ fi zi kur - ge og ra fi u li, po li ti kur -ad mi nis t ra ci u li, konturuli ru ke bi. ru ka mos wav le TaT vis cod nis mi wo de bis er T -er Ti mniS v ne lo va ni wya ro a. ma Ti aT vi se ba, ga mo ye ne ba da ru kis le gen dis wa-kiTx va ki saqarTvelos ge og ra fi i s swav le bis erT-erTi sa fuZ ve li a.

maswavleblis wigni

maswavleblis wignSi mocemulia koncefcia, saqarTvelos farglebs gareT ar-sebuli qarTul sakvirao skolebis axali programa `saqarTvelos geografiaSi~; sagakveTilo Temebis CamonaTvali, sagakveTilo Temebis saaTobrivi ganawileba; Sinaarsisa da misaRwevi Sedegebis ruka, gakveTilebis scenarebi, meToduri re-komendaciebi, instruqciebi, miTiTebebi.

maswavleblis wignSi mocemulia gakveTilis dagegmvis cxrilebi, sadac asax-ulia: 1. gakveTilis Tema; 2. saswavlo miznebi; 3. aqtivobebi; 4. moswavleTa or-ganizeba; 5. saswavlo resursebi;

amasTan mocemulia gakveTilebis scenarebi.

Sesavali safexuris (6-7 wlis asakobrivi jgufi) programis Cvens mier warmodgenili Sinaarsi efuZneba mimarTulebas `dedamiwa da garesamyaro~ da am asakobrivi jgufisaTvis gankuTvnil bunebismetyvelebis integrirebul kurss. igi gansakuTrebul rols asrulebs, bunebismetyvelebisa da saqarTvelos geo-grafiis programis realizaciaSi, radganac swored am asakSi eyreba safuZveli bunebismetyvelebis programis Sinaarsobriv xazs, moswavleTa saqmianobis orga-nizebisadmi midgomebs. moswavleebs unviTardebaT sagnisadmi aqtiuri interesi, romelic aucilebelia bunebismetyvelebis kursis warmatebiT SeswavlisaTvis. 6-7 wlis moswavleebi iTviseben gare samyaroze informaciis miRebis ZiriTad xe-rxebs (saSualebebs), romlebiTac isargebleben Semdgom klasebSic da daeufle-bian am xerxebisa da saSualebebis axal-axal doneebs. am safexurze warmatebuli muSaoba bevrad gansazRvravs geografiis saskolo kursis warmatebiT aTvisebas Semdgom klasebSi da agreTve swavlebis zeda safexurebzec.

Sesavali safexuris (6-7 wlis asakobrivi jgufi) programis Sinaarsi efuZneba mimarTulebas: `dedamiwa da garesamyaro~.

6


programis Sinaarsi 6-7 wlis asakobrivi jgufisaTvis

gTavazobT 6-7 wlis asakobrivi jgufis programis Sinaarsis or variants.

(I varianti _ 12 saaTiani kursi)

Tema I orientireba da lokaluri garemo

gakveTili 1 _ Cemi `sakvirao skola~ (saskolo garemos gacnoba); gakveTili 2 _ skolis ezo da quCa (gakveTili - eqskursia); gakveTili 3 _ Cemi garemo (saemigracio qveynis lokaluri garemos gacnoba);

Tema II bunebrivi movlenebi

gakveTili 4 _ bunebrivi movlenebi;gakveTili 5 _ sezonuri bunebrivi movlenebi;gakveTili 6 _ dari da avdari;

Tema III amindi da weliwadis droebi

gakveTili 7 _ haeris temperatura da amindi;gakveTili 8 _ sezonebi da Tveebi;gakveTili 9 _ ra aris dakvirvebis dRiuri;

Tema IV xmeleTis zedapiri1

gakveTili 10 _ mTa da misi nawilebi (saqarTvelosa da saemigracio qveynis mTebi);

gakveTili 11 _ mdinare da misi nawilebi (saqarTvelosa da saemigracio qveynis mdinareebi);

gakveTili 12 _ sxvadasxvagvari tbebi (saqarTvelosa da saemigracio qveynis tbebi);

(II varianti _ 36 saaTiani kursi)Tema I orientireba da lokaluri garemo

gakveTili 1 _ Cemi saswavlo oTaxi; gakveTili 2 _ Cemi `sakvirao skola~ (saskolo garemos gacnoba); gakveTili 3 _ Cemi skola (gagrZeleba); gakveTili 4 _ skolis ezo da quCa (gakveTili - eqskursia); gakveTili 5 _ skolis ezo da quCa (gagrZeleba); gakveTili 6 _ Cemi garemo; gakveTili 7 _ Cemi garemo (gagrZeleba);

1 bunebismetyvelebis standartSi (ix. bunebismetyvelebis standarti I safexurisaTvis) mocemuli rekomendaciis mixedviT `Tuki pedagogi saWirod CaTvlis da saswavlo programa amis saSualebas aZlevs, SeiZleba bunebismetyvelebis me-10, me-11, me-12 gakveTilebi miuZRvnas xmeleTis formebis Seswavlas~.

7

maswavleblis wigni

Tema II bunebrivi movlenebi

gakveTili 8 _ bunebrivi movlenebi;gakveTili 9 _ sezonuri bunebrivi movlenebi;gakveTili 10 _ dari da avdari;gakveTili 11 _ wvima;gakveTili 12 _ qari;

Tema III amindi da weliwadis droebi

gakveTili 13 _ ra aris haeri?;gakveTili 14 _ haeris temperatura;gakveTili 15 _ amindi;gakveTili 16 _ amindi da weliwadis droebi;gakveTili 17 _ sezonebi da Tveebi;gakveTili 18 _ ra aris dakvirvebis dRiuri;gakveTili 19 _ pirobiTi niSnebi;gakveTili 20-21 _ amindis prognozi;

Tema IV xmeleTis zedapiri

gakveTili 22 _ mTa da misi nawilebi;gakveTili 23-24 _ mTa da misi nawilebi (gagrZeleba);gakveTili 25 _ Cemi proeqti;gakveTili 26 _ saemigracio qveynis mTebi (mag. urali, alpebi);gakveTili 27 _ mdinare da misi nawilebi;gakveTili 28 _ mdinare da misi nawilebi (gagrZeleba); gakveTili 29 _ mdinaris napiri da Senakadebi;gakveTili 30 _ saemigracio qveynis mdinareebi (mag. volga, hudZoni); gakveTili 31 _ ra aris tba?; gakveTili 32 _ sxvadasxvagvari tbebi; gakveTili 33 _ saemigracio qveynis tbebi; (mag. ladogi, miCigani, viqtoria);gakveTili 34 _ tbis modelis damzadeba;gakveTili 35 _ saemigracio qveynis konkretul garemoSi dakvirveba

(gakveTili-eqskursia);gakveTili 36 _ saemigracio qveynis konkretuli garemos sqematuri naxati;

8


I safexuris (8-10 wlis asakobrivi jgufi) programis Sinaarsi efuZneba mimarTulebebs: `dedamiwa da garesamyaro~ da `saqarTvelo da garesamyaro~


Tema I orientireba

gakveTili 1 _ horizonti; gakveTili 2 _ horizontis mxareebi da gagneba/orientireba; gakveTili 3 _ kompasi; gakveTili 4 _ masStabi; gakveTili 5 — adgilis gegma da pirobiTi niSnebi; gakveTili 6 _ geografiuli ruka; gakveTili 7 _ globusi; gakveTili 8 _ Semajamebeli gakveTili — orientireba (danarTSi);

Tema II geografiuli aRmoCenebi da mogzauroba

gakveTili 9 _ gamoCenili mogzaurebi;

Tema III saqarTvelo – Cveni samSoblo

gakveTili 10 _ saqarTvelos mdebareoba da xmeleTis zedapiri;gakveTili 11 _ bunebis mravalferovneba; gakveTili 12 _ mdinareebi;gakveTili 13 _ tbebi da wyalsacavebi;gakveTili 14 _ saqarTvelos mxareebi da qalaqebi;gakveTili 15-16 _ Semajamebeli gakveTili — `saqarTvelos

fiz-geografiuli obieqtebi rukaze~ (danarTSi);gakveTili 17-18 _ Tbilisi;gakveTili 19-20 _ Sida qarTli;gakveTili 21-22 _ qvemo qarTli;gakveTili 23-24 _ kaxeTi;gakveTili 25-26 _ xevi, mTiuleTi, TuSeTi, fSavi xevsureTi;gakveTili 27 _ samcxe-javaxeTi;gakveTili 28-29 _ imereTi;gakveTili 30 _ raWa-leCxumi;gakveTili 31 _ samegrelo;gakveTili 32 _ svaneTi;gakveTili 33 _ guria;gakveTili 34 _ afxazeTi;gakveTili 35 _ aWara;

9

maswavleblis wigni

II safexuris (10-12 wlis asakobrivi jgufi) programis Sinaarsi efuZneba mimarTulebas: `saqarTvelo da garesamyaro~.


Tema I. saqarTvelos fizikur-geografiuli erTeulebi gakveTili 1 _ Cveni samSoblo – saqarTvelo (Sesavali gakveTili) a) rogoria Cveni samSoblo;b) saqarTvelos mxareebi.

gakveTili 2 _ saqarTvelos mdebareoba da sazRvrebia) sad mdebareobs saqarTvelo;b) saqarTvelos teritora da sazRvrebi; gakveTili 3 _ saqarTvelos geologiuri warsuli a) saqarTvelos teritoria Soreul warsulSi;b) dinozavris nakvalevi da saTafliis nakrZali;g) rogor gaCnda gaqvavebuli tye;d) zezva da mzia;

gakveTili 4 _ saqarTvelos bunebrivi pirobebia) reliefi;b) kavkasioni;g) mcire kavkasioni da javaxeTis mTianeTi;d) mTaTaSorisi bari;e) ro go ri ha vaa sa qar T ve lo Si;v) sad mo dis yve la ze me ti na le qi;z) Siga wylebi: (1. mdinarebi; 2. tbebi da wyalsacavebi)

gakveTili 5 _ saqrTvelos bunebrivi resursebia) sasargeblo wiaRiseuli;b) saTbobi wiaRiseuli;g) madneuli wiaRiseuli;d) saSeni masalebi;e) mineraluri wylebi;v) ra aris bunebrivi resursi?;z) ra kavSirSia bunebrivi resursebi da meurneoba;

gakveTili 6 _ saqarTvelos daculi teritoriebia) saqarTvelos daculi teritoriebi;b) vaSlovanis daculi teritoria;g) borjom-xaragaulis erovnuli parki;d) kolxeTis erovnuli parki.

gakveTili 7-8 _ Savi zRvaa) Sa vi zRvis warsuli;b) ro go ria Sa vi zRva;g) “argonavtebis” berZnuli miTi;

10


d) Sa vi zRvis bi nad re bi;e) Savi zRvis navsadgurebi da kurortebi;

Tema II. saqarTvelos mosaxleoba da meurneoba gakveTili 9 _ uZvelesi adamiani saqarTveloSia) dmanisi;b) bu ne ba da ada mi a ni uZ ve les xa na Si;g) TrialeTis kultura.

gakveTili 10 _ saqarTvelos mosaxleobaa) ra aris mosaxleoba?;b) ra aris mosaxleobis aRwera?;g) mosaxleobis teritoriuli ganlageba;

gakveTili 11 _ mosaxleobis dinamikaa) bunebrivi mateba;b) migracia;g) ltolvilebi da iZulebiT gadaadgilebuli pirebi;

gakveTili 12 _ sqesobriv-asakobrivi struqtura da erovnuli Semadgenloba

a) sqesobrivi struqtura;b) asakobrivi struqtura;g) erovnuli Semadgenloba.

gakveTili 13-14 _ saqarTvelos meurneobaa) meurneobis ZiriTadi dargebi;b) soflis meurneoba;g) transporti;d) mil sa de ni da sxva tran s por ti; e) saqarTvelo – evraziis satransporto derefani.

Tema III. saqarTvelos mxareebi gakveTili 15-16 _ Tbilisi _ saqarTvelos dedaqalaqia) ras mog viTx robs le gen da;b) Tbi li si – sa tax to qa la qi;g) ro go ri iyo Tbi li si Zve lad;d) sad mde ba re obs Tbi li si;e) ra tom ewo da mTaw min da;v) ro go ri ha vaa Tbi lis Si;z) mdi na re mtkva ri;T) Tbilisis bunebrivi simdidre;i) Tbilisis tbebi;k) saqalaqo transporti;l) Tbilisis ubnebi;m) Tbi li sis erov nu li par ki.

gakveTili 17 _ Sida qarTli;gakveTili 18 _ qvemo qarTli;

11

maswavleblis wigni

gakveTili 19 _ kaxeTi;gakveTili 20-21 _ xevi, mTiuleTi, TuSeTi, fSavi, xevsureTi;gakveTili 22 _ samcxe-javaxeTi;gakveTili 23 _ imereTi;gakveTili 24 _ raWa-leCxumi;gakveTili 25 _ samegrelo;gakveTili 26 _ svaneTi;gakveTili 27 _ guria;gakveTili 28 _ afxazeTi;gakveTili 29 _ aWara;

Tema IV. tradiciuli sameurneo saqmianoba da kultura gakveTili 30 _ mosavlis moyvana-dabinaveba saqarTveloSi;a) xvna-Tesva da mosavlis aReba sa qar T ve loSib) sa qar T ve lo – xor b lis sam Sob lo g) ro gor moh yavT pu ri? d) sad ina xe ba mar c va li?

gakveTili 31 _ mevenaxeobaa) vazis ZiriTadi jiSebi saqarTveloSi b) meRvineobis ZiriTadi regionebi

gakveTili 32 _ mecxvareobaa) mesaqonleoba b) matylis damzadeba g) Tixis damuSaveba

gakveTili 33 _ qarTuli sacxovrebeli saxli da ojaxi; a) mTisa da baris sacxovrebeli saxlebi b) rogori iyo didi qarTuli ojaxi g) qorwili d) jvriswera

gakveTili 34 _ Soba axali weli da saqarTveloa) guriaSi b) raWaSi g) svaneTSi

gakveTili 35 _ qarTuli xalxuri musika da cekvaa) musika b) cekva g) berikaoba d) yeenoba

gakveTili 36 _ aRzrda da sporti saqarTveloSigakveTili 37 _ ganaTleba saqarTveloSi

12


საქართველოს განათლებისა და მეცნიერების სამინისტრო დიასპორის საკითხებში სახელმწიფო მინისტრის აპარატი

სსიპ ეროვნული სასწავლო გეგმებისა და შეფასების ცენტრი

პროგრამა საქართველოს გეოგრაფიაში საქართველოს ფარგლებს გარეთ არსებული

ქართული საკვირაო სკოლებისათვის

13

maswavleblis wigni

1. შესავალი

“საკვირაო სკოლის” ერთწლიანი სასწავლო კურსი მოსწავლეებს ეხმარება საკუთარი

სამშობლოს ზოგად შემეცნებასა და მისდამი სიყვარულის გაღვივებაში. ბავშვი ეცნობა მშობლიურ ქვეყანას, ენას, იღებს ელემენტარულ ინფორმაციას საკუთარი ქვეყნის ბუნების, ტრადიციებისა და წეს-ჩვეულებების შესახებ.

საქართველოს გეოგრაფიის გამოკვეთილად შესწავლა იწყება 8-10 წლის ასაკიდან (I საფეხური). რაც შეეხება 6-7 წლის ასაკობრივ ჯგუფს, უმჯობესია, ბუნებისმცოდნეობის ელემენტარული ცნებები ვასწავლოთ ქართული ენის დაწყებითი კურსის ფარგლებში გაერთიანებული სწავლების პრინციპით.

ბავშვის გონებრივ განვითარებას თან ახლავს მისი შემეცნებითი არეალის გაფართოება. მას უჩნდება უამრავი შეკითხვა სამყაროს შესახებ, რომლებიც დამაჯერებელ და გააზრებულ პასუხებს მოითხოვს. “საკვირაო სკოლის” დაწყებით საფეხურზე მხარეთმცოდნეობითი პრინციპის გამოყენებით მოსწავლე, ერთი მხრივ, ეცნობა საემიგრაციო ქვეყანის ლოკალურ გარემოს, მეორე მხრივ კი - საკუთარ სამშობლოს, სწავლობს და ადარებს მათ ერთმანეთთან.

2. მიზნები და ამოცანები

საქართველოს ფარგლებს გარეთ არსებულ ქართულ საკვირაო სკოლებში ბუნებისმეტყველებისა და საქართველოს გეოგრაფიის სწავლების მიზანია, ქართველ მოზარდს დაეხმაროს საკუთარი ქვეყნის მრავალმხრივად დანახვასა და მისდამი სიყვარულის გაღრმავებაში; ამ მიზნის მისაღწევად სწავლების პროცესი ისე უნდა წარი-მართოს, რომ ქართველ მოზარდს: • გაუღვივდეს ინტერესი საქართველოს გეოგრაფიის მიმართ; გაუჩნდეს სურვილი,

გაეცნოს მშობლიურ მხარეს, მის ბუნებას, ტრადიციებსა და წეს-ჩვეულებებს; • განუვითარდეს მშობლიურ ენაზე აკადემიურ-ენობრივი კომპეტენციები

გეოგრაფიის ენისათვის დამახასიათებელი ცნებებისა თუ ტერმინების, კომუნიკაციის ფორმებისა თუ აზროვნების მოდალობების დაუფლების გზით;

• განუვითარდეს ურთიერთობის უნარი ქართველ მოსწავლეებთან და მასწავლებ-ლებთან როგორც დიასპორაში, ისე სამშობლოში; განუმტკიცდეს საკუთარი ეროვ-ნული იდენტობის განცდა;

• წარმოდგენა შეექმნას საზოგადოებისა და გარემოს ურთიერთობაზე; განსაზღვროს საქართველოს ადგილი მსოფლიო პოლიტიკურ რუკაზე.

14


შესავალი საფეხური

(6-7 წლის ასაკობრივი ჯგუფი)

ბავშვები ეცნობიან საკუთარი სკოლისა და საცხოვრებელი სახლის ეზოს მიდამოებში ორიენტირების (საგნებისა და ობიექტების სივრცითი აღქმის) უმარტივეს ხერხებს.

მოსწავლეებისათვის გასაგებ ენაზე უნდა მოხდეს დედამიწის, ჩვენი საცხოვრებელი პლანეტის, ფორმისა (ბურთის, გლობუსის, ნახატის გამოყენებით) და მოძრაობის ახსნა, ზოგადი წარმოდგენის შექმნა მზეზე, ჰორიზონტის მხარეებზე, მაგ., მზე მუდამ ერთი მხრიდან ამოდის და საწინააღმდეგო მიმართულებით ჩადის. მხარე, საიდანაც მზე ამოდის, “აღმოსავლეთია,” ხოლო საიდანაც ჩადის – “დასავლეთი.” ჰორიზონტის დანარჩენი ორი ძირითადი მხარის გასარკვევად კი მასწავლებელი მოწმენდილ, მზიან ამინდში (შუადღის 13.00 საათზე) მოსწავლეს სკოლის ეზოში უჩვენებს საკუთარ ჩრდილს და უხსნის, რომ ჩრდილოეთ ნახევარსფეროში მის წინ დაფენილი ჩრდილის მიმართულება “ჩრდილოეთის” აღმნიშვნელია, ხოლო მისი საპირისპირო კი – “სამხრეთისა”.

მოსწავლეს ვაცნობთ, რომ ჩვენი “საცხოვრებელი სახლის”, ანუ დედამიწის გარდა სამყაროში არსებობს კიდევ სხვა ციური სხეულები (პლანეტები), რომლებიც დედამიწასთან ერთად მზის ერთ “დიდ ოჯახში” ერთიანდებიან. ისინი დედამიწასთან ერთად მზის ირგვლივ მოძრაობენ. პლანეტებს, “მოწყენილნი” რომ არ იყვნენ, ჰყავთ საკუთარი “თანამგზავრები.” დედამიწის თანამგზავრი მთვარეა.

ამ ასაკში მოსწავლეს უამრავი საკითხი აინტერესებს, მათ შორის, რა მანძილია მზემდე? როგორ ჩნდება ცისარტყელა? რატომაა ცა ცისფერი? როგორ გაჩნდნენ კუნძულები? საუბრების გარდა, შესაძლებელია, გამოვიყენოთ ამ საკითხებთან დაკავშირებული ანდაზები, გამოცანები და ლექსები. ამით მოსწავლეს გავუადვილებთ ადრეულ საფეხურზე მარტივი და აუცილებელი ცნებების გარკვევასა და წარმოთქმას, რაც მომდევნო საფეხურზე მოსწავლის ცნობიერებაში გამოკვეთილად მთლიანდება.

მიგვაჩნია, რომ ბუნებისმცოდნეობის უმარტივესი ცნებები (ბუნებრივი მოვლენები, ამინდზე დაკვირვება და სეზონთა ცვლილება, ხმელეთის ფორმები და ა. შ.) შესაძლებელია, ინტეგრირებულად ისწავლებოდეს ქართული ენის კურსთან ერთად. ქართული ენის გაკვეთილზე მასწავლებელი აცნობს მოსწავლეებს ლოკალურ/სასკოლო გარემოს, ესაუბრება წლის დროების, მცენარეებისა და ცხოველების, პირადი ჰიგიენის წესებისა და სხვათა შესახებ.

15

maswavleblis wigni

პირველი საფეხური


8-10 წლის ასაკობრივ ჯგუფში (I საფეხური) დედამიწის ზედაპირის უსწორმასწორობების ასახსნელად მასწავლებელი იყენებს მარტივ ხერხებს, მაგალითად, როგორ ჩნდებიან მთები? ამის ძირითადი მიზეზი მიწისქვეშა ძალებია, რომელთა მოქმედებითაც დედამიწა არასდროს არის მოსვენებულ მდგომარეობაში. ამის წარმოსადგენად მასწავლებელს შეუძლია, გამოიყენოს უბრალო ცხვირსახოცი დედამიწის ზედაპირის ნიმუშად. დააფარებს მას მოსწავლეებს ხელისგულზე და აამოძრავებინებს თითებს; “დედამიწის ზედაპირიც” მაშინვე ამოძრავდება და დანაოჭდება, ზოგან “მთა” ამოიბურცება, ზოგან გაჩნდება “ხეობები” – ჩაღრმავებული ადგილები.

სწავლების ამ ეტაპზე შესაძლებელია, მასწავლებელმა საკმაოდ მარტივად გააცნოს მოსწავლეს, რატომ მორიგეობს ზაფხულისა და ზამთრის სეზონები. მოსწავლეს, რომელმაც უკვე იცის, რომ პლანეტები და, მათ შორის, დედამიწაც, მზის ირგვლივ ბრუნავს, უხსნის, რომ სწორედ ამ ბრუნვასთანაა დაკავშირებული წლის თბილი და ცივი პერიოდების მონაცვლეობა (ბუნებრივია, თუ მოსწავლე ზომიერ განედებში ცხოვრობს, ამ ცვლილებას ადვილად აღიქვამს). საკითხის უკეთ გასაგებად და ასათვისებლად მასწავლებელს შეუძლია გამოიყენოს ბზრიალა (ჩიკორი), რომელიც დაბზრიალებით თავისი ღერძის გარშემო ტრიალებს. მასწავლებელი უხსნის, რომ დედამიწასაც ბზრიალასავით ღერძი აქვს (ნახატზე აჩვენებს ისარგაყრილ გლობუსს); იმ ადგილებში კი, სადაც გლობუსი (დედამიწის შემცირებული მოდელი) “შუბითაა გახვრეტილი”, ჩრდილოეთი და სამხრეთი პოლუსებია, სადაც მუდმივად ზამთარია. შემდეგ გლობუსს ზუსტად შუაში შემოარტყამენ “ქამარს” (მოსწავლეს განუმარტავენ, რომ ესეც პირობითია, წარმოსახვითია). ეს “ქამარი” ეკვატორია. მოსწავლემ გლობუსის მიხედვით თავად უნდა განსაზღვროს, ეკვატორიდან დედამიწის რომელ ნაწილშია საქართველო და მისი საცხოვრებელი ქვეყანა და მოახდინოს მათი შედარება.

II საფეხურზე ბუნებისმეტყველების ზოგადი საკითხების გაცნობის შემდეგ, სასწავლო პროგრამის მეორე ნახევარი ეთმობა საქართველოს შესწავლას --- მარტივი გზით ხმელეთის ზედაპირის, წყლების, ქვეყნის რეგიონებისა და ქალაქების გაცნობას. ესაა სამშობლოს შეცნობის პირველი ნაბიჯები. ამ ეტაპზე უაღრესად მნიშვნელოვანია, ბავშვებს ინფორმაცია მიეწოდოთ მარტივად, საინტერესოდ და მათთვის გასაგები ენით.

16


მეორე საფეხური


“საკვირაო სკოლის” ბუნებისმეტყველების მეორე საფეხური (10-12 წლის კონტინგენტი) მთლიანად ეთმობა საქართველოს შესწავლას – ქვეყნის რეგიონები, ცალკეული კუთხეების ტრადიციები, საქმიანობა, ჩაცმულობა, წეს-ჩვეულებები. მოსალოდნელია, რომ მოსწავლეთა უმეტესობა უკვე იცნობდეს საქართველოს (წინა წელს გავლილი სასკოლო მასალით, მშობლების გადმოცემით, უშუალო კონტაქტებით - სატელეფონო კავშირი ნათესავებთან; სამშობლოში ყოფნა). ეს, ერთი მხრივ, აღვიძებს ქვეყნის შესწავლის ინტერესს მოსწავლეებში, ხოლო მეორე მხრივ, ზრდის მათ აქტივობას გაკვეთილზე.

ქვემოთ მოცემულია ბუნებისმეტყველების სტანდარტი როგორც შესავალი საფეხურისათვის (6-7 წლის ასაკობრივი ჯგუფი, მოიაზრება ქართული ენის სასწავლო კურსის ფარგლებში), ისე საქართველოს გეოგრაფიის სტანდარტები I (8-10 წლის ასაკობრივი ჯგუფი) და II საფეხურებისათვის (10-12 წლის ასაკობრივი ჯგუფი).

17

maswavleblis wigni

3. ბუნებისმეტყველების სტანდარტი შესავალი საფეხურისათვის


3.1. წლის ბოლოს მისაღწევი შედეგები მიმართულებების მიხედვით

3.2. წლის ბოლოს მისაღწევი შედეგები და მათი ინდიკატორები მიმართულება: დედამიწა და გარე სამყარო 1. მოსწავლეს აქვს წარმოდგენა მარტივი ბუნებრივი მოვლენების შესახებ. შედეგი თვალსაჩინოა, თუ მოსწავლე:

• ჩამოთვლის ზოგად ბუნებრივ მოვლენებს (მზის ნათება, წვიმა, თოვლის მოსვლა, ყინულის წარმოქმნა/დნობა, კვირტების გამოსვლა და ა.შ.);

• მასწავლებლის ახსნის შემდეგ თავად შეძლებს ჩამოთვალოს სხვა ბუნებრივი მოვლენები (ქარის ქროლვა, ფოთლების ცვენა, ჭექა-ქუხილი და სხვა);

• ბუნებრივ მოვლენებს უკავშირებს საკუთარ გამოცდილებას (სად უნახავს ყინულის წარმოქმნა, ფოთოლცვენა, ზღვის ღელვა და სხვა).

2. მოსწავლე ახასიათებს წლის სეზონებს და სეზონურ მოვლენებს. შედეგი თვალსაჩინოა, თუ მოსწავლე:

• ბუნებაში ან ილუსტრაციებზე ამოიცნობს წელიწადის დროებს;

მიმართულება

დედამიწა და გარე სამყარო

1. მოსწავლეს აქვს წარმოდგენა მარტივი ბუნებრივი მოვლენების შესახებ.

2. მოსწავლე ახასიათებს წლის სეზონებს და სეზონურ მოვლენებს.

3. მოსწავლეს აქვს წარმოდგენა ამინდსა და მის განმსაზღვრელ კომპონენტებზე.

4. მოსწავლე ორიენტირებს და აღწერს ლოკალურ გარემოს.

18


• თანამიმდევრობით ჩამოთვლის წლის თვეებს და განასხვავებს მათ მისთვის მნიშვნელოვანი მახასიათებლების მიხედვით; ჩამოთვლის, თუ რა ცვლილებებს ამჩნევს ბუნებაში (მაგ., ზამთარში თოვს, გაზაფხულზე ჩიტები მოფრინდებიან თბილი ქვეყნებიდან);

• აღწერს საკუთარ აქტივობას სეზონების მიხედვით და ახარისხებს ტანსაცმელს სეზონების მიხედვით (მაგ., შემოდგომით სკოლაში სწავლის დაწყება, ზაფხულში ცურვა, ზამთარში თოვლზე ან ყინულზე სრიალი და სათანადო ტანსაცმელი/აღჭურვილობა);

• ჩამოთვლის მისთვის მნიშვნელოვან დღესასწაულებს და აკავშირებს სეზონებთან (მაგ., ასახელებს, საქართველოში როდის აღინიშნება დამოუკიდებლობის დღე, მარიამობა, გიორგობა, შობა).

3. მოსწავლეს აქვს წარმოდგენა ამინდსა და მის განმსაზღვრელ კომპონენტებზე. შედეგი თვალსაჩინოა, თუ მოსწავლე:

• ჩამოთვლის ამინდის ტიპებს (მაგ: დარი, ავდარი, მზიანი, წვიმიანი); განასხვავებს ერთმანეთისაგან და ახასიათებს მათ შესაფერისი სიტყვებით (მაგ: ღრუბლები, ქარი, ქარბუქი, მცხუნვარე მზე);

• გაიაზრებს ამინდის მახასიათებლებს (მაგ: ტემპერატურა, ღრუბლიანობა); • შეუძლია დაკვირვების დღიურის წარმოება პირობითი ნიშნების გამოყენებით; • აკვირდება დღის ცას, აღწერს და ხატავს მასზე არსებულ ობიექტებს (მაგ., მზე,

ღრუბლები, ცისარტყელა).

4. მოსწავლე ორიენტირებს და აღწერს ლოკალურ გარემოს. შედეგი თვალსაჩინოა, თუ მოსწავლე:

• ორიენტირებს სასკოლო გარემოში, კერძოდ, აფიქსირებს სასწავლო გარემოში (მაგ., საკლასო ოთახი, დერეფანი, სკოლის ეზო) ობიექტების დანიშნულებასა და განლაგებას (შორს – ახლოს, ზემოთ - ქვემოთ, წინ - უკან, შიგნით - გარეთ, მარჯვნივ - მარცხნივ);

• სკოლაში აგნებს მისთვის მნიშვნელოვან ადგილებს (მაგ., საკლასო ოთახი, სპორტული დარბაზი, ტუალეტი, ბუფეტი, ექიმის კაბინეტი, ადგილი, სადაც უნდა დაელოდოს უფროსს);

• ხატავს სასწავლო გარემოს შესაბამისი ობიექტებით (მაგ., სკოლის შენობა, ეზო, საკლასო ოთახი);

• სურათზე განარჩევს სხვადასხვა დანიშნულების ობიექტებს (ხიდი, სკოლის შენობა, მთავარი გზა, ბილიკი, მთა);

19

maswavleblis wigni

• ორიენტირებს საკუთარ საცხოვრებელ გარემოში და ჩამოთვლის თავის სახლთან მდებარე ობიექტებს (აფთიაქი, მაღაზია, ავტობუსის გაჩერება და სხვა, აგრეთვე: შორს – ახლოს, ზემოთ - ქვემოთ, წინ - უკან, შიგნით - გარეთ, მარჯვნივ - მარცხნივ).

3.3. პროგრამის შინაარსი შესავალი საფეხურისათვის სტანდარტის შედეგების მიღწევა შესაძლებელია წარმოდგენილი შინაარსის საფუძველზე:

• ბუნებრივი მოვლენები და მახასიათებელი ტერმინები ქარი, ღელვა, დნობა, გაყინვა, ცისარტყელის გამოჩენა.

• სეზონური ბუნებრივი მოვლენები წელიწადის დროები; სეზონური ცვლილებები და სეზონთა განმასხვავებელი ნიშნები; სხვადასხვა სეზონის ამსახველი ილუსტრაციების აღქმა; საკუთარი აქტივობები წელიწადის დროების მიხედვით.

• ამინდი დარი და ავდარი; ამინდის აღმნიშვნელი სიტყვები.

• ამინდის განმსაზღვრელი კომპონენტები ტემპერატურა; ტემპერატურის გასაზომი ხელსაწყოები (წყლის, ჰაერის თერმომეტრი) ღრუბლიანობა. • ამინდის განმსაზღვრელი კომპონენტების პორობითი ნიშნები ჰაერის ტემპერატურა; ღრუბლიანობა (უღრუბლო ცა, ნაწილობრივ მოღრუბლული ცა; მიღრუბლული ცა); ქარი; ნალექები (წვიმა, თოვლი, სეტყვა).

• დაკვირვების დღიურის წარმოება და ჩანაწერები რა არის დაკვირვების დღიური? როგორ ვაკვირდებით? როგორ ვაწარმოებთ ამინდზე დაკვირვების ჩანაწერებს?

• ამინდის პროგნოზი და საკუთარი ჩანაწერები* ამინდის პროგნოზის რაობა; საკუთარი და ოფიციალურად გამოქვეყნებული ჩანაწერების შედარება; სხვა ჩანაწერების წარმოება --- სეზონების აღწერა.

20


• გარემო სურათზე სურათზე ან ილუსტრაციაზე ობიექტების აღქმა; მათი მიმართულებების დადგენა (მდინარის ნაპირის გარჩევა, ზევით, გვერდით, წინ). • ლოკალური/ჩემი გარემო სასკოლო გარემოს აღწერა (სასკოლო ბუფეტი, სპორტული დარბაზი მიმართულებების მინიშნებით: მარჯვნივ, წინ, ქვემოთ, პირდაპირ); საცხოვრებელი გარემოს აღწერა (მდინარე, მთა, სკვერი, შუქნიშანი, მაღაზია, სხვა შენობა მიმართულებების მინიშნებით).

• ხმელეთის ზედაპირი: მთა და მისი ნაწილები მთის ძირი, დამრეცი და ციცაბო კალთები, მწვერვალი; მნიშვნელოვანი მთის სახელები საემიგრაციო ქვეყანასა და სამშობლოში (მაგ: ურალის მთები და კავკასიონი, ალპების მონბლანი და კავკასიონის შხარა).

• ხმელეთის ზედაპირი: მდინარე და მისი ნაწილები მთისა და ბარის მდინარე (შედარება სამშობლოსა და საემიგრაციო ქვეყნის მდინარეებს შორის, მაგ: ჰუდძონი და მტკვარი, ვოლგა და რიონი, რაინი და არაგვი); მდინარის მარჯვენა და მარცხენა ნაპირი; შენაკადი.

• ხმელეთის ზედაპირი: ტბა როგორ წარმოიქმნება ტბა? მნიშვნელოვანი ტბები სხვადასხვა ქვეყანასა და საქართველოში (ლადოგი, მიჩიგანი, ვიქტორია, რიწა, ბაზალეთი, პალიასტომი).

რეკომენდებული ლიტერატურა:

1. ეროვნული სასწავლო გეგმებისა და შეფასების ცენტრის მიერ გრიფმინიჭებული

მოცემული ასაკობრივი ჯგუფის შესაბამისი სახელმძღვანელოები.

დამხმარე ლიტერატურა: ლ. შალვაშვილი, “მინდა ყველაფერი ვიცოდე”, თბილისი, 1997

რეკომენდაცია: * თუკი პედაგოგი ჩათვლის საჭიროდ (ბავშვების უნარიდან გამომდინარე), საკუთარი ჩანაწერების სახით მოსწავლეებს შეუძლიათ, ამინდის პროგნოზის შესახებ არსებული მონაცემები მოიძიონ ვებ-გვერდზე www.worldweather.com, რომელიც საკმაოდ იოლი და სახალისოა. გარდა ამისა, ბავშვებს საშუალება ექნებათ, საემიგრაციო ქვეყანის ამინდი შეადარონ საქართველოს ამინდს.

21

maswavleblis wigni

4. საქართველოს გეოგრაფიის სტანდარტი I საფეხურისათვის (8-10 წლის ასაკობრივი ჯგუფი)

სწავლების ამ საფეხურზე მოსწავლეები კვლავ განაგრძობენ გარემოში

ორიენტირების ხერხების (ჰორიზონტი და ჰორიზონტის მხარეები, ადგილზე გაგნების ხერხები), მასშტაბისა და კომპასის გამოყენებას; გეგმასა და რუკას შორის მსგავსება-განსხვავების დადგენასა და რუკის ელემენტარულ დონეზე წაკითხვას, რაც მათ დაეხმარება საქართველოსა და მისი ისტორიულ-გეოგრაფიული მხარეების ბუნების გაცნობიერებაში, მთებისა და მდინარეების, ტბებისა და ქალაქების, ასევე მნიშვნელოვანი ისტორიულ-ეთნოგრაფიული და არქიტექტურული ძეგლების შესწავლაში, რითაც ესოდენ მდიდარია ჩვენი სამშობლო – საქართველო.

მოსწავლემ უნდა აღიქვას, რომ საქართველოს მრავალფეროვანი ბუნება მუდამ ასეთი არ იყო, მის შეცვლაში ბუნებრივ ძალებთან ერთად დიდი წვლილი (დადებითი თუ უარყოფითი) მიუძღვის ადამიანს.


მიმართულებები დედამიწა და გარე სამყარო

საქართველო და გარე სამყარო

1. ორიენტირებს ნაცნობ გარემოში; იყენებს კომპასს.

2. ახასიათებს მზეს, დედამიწას და მთვარეს; ამყარებს მათ შორის კავშირს.

3. ამოიცნობს და განასხვავებს ლოკალური გარემოს გეოგრაფიულ ობიექტებს.

4. აკვირდება, ახასიათებს და აღწერს ამინდის კომპონენტებს.

5. იკვლევს ბუნების მრავალფეროვნებას.

6. აღწერს ზოგიერთ გეოგრაფიულ ობიექტს.

7. ორიენტირებს მსოფლიოს რუკაზე და არკვევს საქართველოს ადგილმდებარეობას.

8. გააჩნია გარკვეული ცნობები საქართველოს ისტორიულ-გეოგრაფიული კუთხეებისა და დედაქალაქ თბილისის შესახებ.

9. ერკვევა საქართველოს ისტორიულ-გეოგრაფიული კუთხეების გამორჩეული ტრადიციებისა და სამზარეულოს თავისებურებებში.

22


4.2. წლის ბოლოს მისაღწევი შედეგები და მათი ინდიკატორები

ა) დედამიწა და გარე სამყარო

1. ორიენტირებს ნაცნობ გარემოში; იყენებს კომპასს.

შედეგი თვალსაჩინოა, თუ მოსწავლე: • აკვირდება და აღწერს გზას სახლიდან სკოლამდე, აფიქსირებს გზებზე არსებულ

მისთვის მნიშვნელოვან ხელოვნურ და ბუნებრივ ორიენტირებს (ობიექტებს), შეუძლია ამ მონაცემთა წარმოდგენა ნახატის სახით;

• ასახელებს ნაცნობ გარემოს (საკუთარ სახლს, სკოლას, ეზოს) და მისთვის მნიშვნელოვან ორიენტირებს; აღიქვამს მათ ურთიერთმიმართებაში, აღწერს მარშრუტებს ამ ობიექტებამდე;

• ასრულებს და თავადაც გასცემს მარტივ მითითებებს (არა უმეტეს 3-4 მიმართულებისა) ნაცნობ ტერიტორიაზე ორიენტირებისათვის;

• იყენებს კომპასს და არკვევს ნაცნობი გარემოს ობიექტების მდებარეობას.

2. ახასიათებს მზეს, დედამიწას და მთვარეს, ამყარებს მათ შორის კავშირს.

შედეგი თვალსაჩინოა, თუ მოსწავლე: • აღწერს და აფიქსირებს მზის მდებარეობას დღის მანძილზე მისთვის ნაცნობი

ობიექტების (მაგ. ოთახის ფანჯარა, ცალკე მდგომი ხე და სხვა) მიმართ; • აკვირდება საკუთარი და ირგვლივ მდებარე საგნების ჩრდილის სიგრძის

ცვალებადობას დღის მანძილზე და აკავშირებს მას გარკვეულ დროსთან (დილა, შუადღე, საღამო);

• ადარებს მზესა და მთვარეს ნათებისა (სიკაშკაშე, სითბო) და სიდიდის მიხედვით.

3. ამოიცნობს და განასხვავებს ლოკალური გარემოს გეოგრაფიულ ობიექტებს.

შედეგი თვალსაჩინოა, თუ მოსწავლე: • განასხვავებს წყლისა (მაგ. მდინარე, ტბა, ჩანჩქერი, მყინვარი) და ხმელეთის (მაგ.

მთა, ვაკე) ობიექტებს; • მასწავლებლის დახმარებით აკვირდება და იკვლევს ლოკალურ გარემოს (საკვირაო

სკოლის ეზო, ახლომდებარე საექსკურსიო ობიექტი) და სათანადოდ იყენებს მისთვის ნაცნობ გეოგრაფიულ ტერმინებს;

• შეუძლია გეოგრაფიული ობიექტების (მთა, ბორცვი, ბრტყელი ზედაპირი - ვაკე) მარტივი მოდელის წარმოსახვა (მაგ. ხატავს, ძერწავს).

23

maswavleblis wigni

4. აკვირდება, ახასიათებს და აღწერს ამინდის კომპონენტებს.

შედეგი თვალსაჩინოა, თუ მოსწავლე: • ჩამოთვლის ამინდის განმსაზღვრელ კომპონენტებს (მაგ. სითბო, სიცივე, ნალექები

წვიმისა და თოვლის სახით, ქარი), შეუძლია მოიფიქროს და შექმნას ამ კომპონენტების სიმბოლიკა, გააკეთოს ჩანაწერები დღეების მიხედვით;

• შეუძლია ამ კომპონენტების მიხედვით მსჯელობა წლის სეზონისათვის დამახასიათებელი ამინდის შესახებ;

• აკვირდება საკუთარი და სხვა ორგანიზმების ქცევას ამინდის ცვლასთან დაკავშირებით; სხვადასხვა გამომსახველობითი ხერხებით გადმოსცემს დაკვირვების შედეგებს.

5. იკვლევს ბუნების მრავალფეროვნებას.

შედეგი თვალსაჩინოა, თუ მოსწავლე: • ახასიათებს მისთვის ნაცნობ ბუნებრივ მოვლენებს (წვიმა, ქარი, თოვლი,

ცისარტყელა, სეტყვა და სხვა) და აღწერს მათი მოქმედების შედეგებს; • ადარებს და ამინდის პროგნოზის მიხედვით ავლენს მსგავსება-განსხვავებას თავის

საცხოვრებელ ადგილსა და საქართველოს კლიმატურ მონაცემებს შორის; • აგროვებს ინფორმაციას (გამოკითხვით) ცოცხალი მინიშნებების (მწერების) შესახებ

და აცნობს მასწავლებელსა და თანაკლასელებს.

6. აღწერს ზოგიერთ გეოგრაფიულ ობიექტს.

შედეგი თვალსაჩინოა, თუ მოსწავლე: • გლობუსსა და რუკაზე ფერის მიხედვით განასხვავებს წყალსა და ხმელეთს;

თვალისზომით განსაზღვრავს მათ შორის ოდენობით თანაფარდობას; • აღწერს გეოგრაფიულ ობიექტებს, მათ შემადგენელ ძირითად ნაწილებსა (მაგ.

მდინარის სათავე, შენაკადი, მთის მწვერვალი) და მახასიათებლებს (მაგ. ჩქარი-მდორე, ციცაბო-დამრეცი);

• აკვირდება და აღწერს გეოგრაფიული ობიექტების ვიზუალურ ცვალებადობას სეზონების მიხედვით, აკეთებს კოლაჟებსა და ჩანაწერებს.

24


ბ) საქართველო და გარე სამყარო

7. ორიენტირებს მსოფლიო რუკაზე და არკვევს საქართველოს ადგილმდებარეობას.

შედეგი თვალსაჩინოა, თუ მოსწავლე: • აკვირდება და არკვევს, რომელი მიმართულებითაა საქართველო მისი

საცხოვრებელი ქვეყნიდან (ჩრდილოეთი, სამხრეთი, აღმოსავლეთი, დასავლეთი); • დაახლოებით საზღვრავს მანძილს საქართველომდე; • ადარებს და აფიქსირებს საქართველოსა და თავისი საცხოვრებელი ქვეყნის

ტერიტორიების სიდიდეს; • აქვს გარკვეული ცნობები შავი ზღვისა და მისი მნიშვნელობის შესახებ; შეუძლია

მისი ჩვენება ნახევარსფეროების რუკაზე.

8. გააჩნია გარკვეული ცნობები საქართველოს ისტორიულ-გეოგრაფიული კუთხეებისა და დედაქალაქ თბილისის შესახებ.

შედეგი თვალსაჩინოა, თუ მოსწავლე: • ერკვევა საქართველოს მრავალეთნიკურობაში და აფიქსირებს ისტორიული

კუთხეების მნიშვნელოვან გეოგრაფიულ ობიექტებს; • აქვს გარკვეული წარმოდგენა დედაქალაქ თბილისის ბუნებრივი (მდინარეები,

ტბები, მთები) და ისტორიულ-ხუროთმოძღვრული ძეგლების შესახებ; • ადარებს და აფიქსირებს საქართველოსა და თავისი საცხოვრებელი ქვეყნის

ტერიტორიების სიდიდეს. 9. ერკვევა საქართველოს ისტორიულ-გეოგრაფიული კუთხეების გამორჩეული ტრადიციებისა და სამზარეულოს თავისებურებებში. შედეგი თვალსაჩინოა, თუ მოსწავლეს: • გააჩნია ცნობები საქართველოს ისტორიულ-გეოგრაფიული კუთხეების

გამორჩეული ტრადიციებისა და სამზარეულოს შესახებ.

25

maswavleblis wigni

4.3. პროგრამის შინაარსი I საფეხურისათვის I საფეხურის სტანდარტის შედეგების მიღწევა შესაძლებელია წარმოდგენილი შინაარსის საფუძველზე:

თემა: ორიენტირება

1. ჰორიზონტი

რა არის ჰორიზონტი? ჰოროზონტის ხაზი; ღია და დახურული ჰორიზონტი; ჰორიზონტის აღქმა ლოკალურ გარემოში.

2. ჰორიზონტის მხარეები და გაგნება/ორიენტირება ჰორიზონტის მხარეები; ორიენტირების სხვადასხვა ხერხი; პრაქტიკული მაგალითების დემონსტრირება.

3. კომპასი

ხელსაწყოს აღწერა; კომპასით ორიენტირების წესი; კომპასით გაგნება პრაქტიკული მაგალითების ჩვენებით.

4. მასშტაბი

მასშტაბის რაობა.

5. ადგილის გეგმა და პირობითი ნიშნები პირობითი ნიშნების გაცნობა; ადგილის გეგმის რაობა; პირობითი ნიშნების გამოყენება გეგმაზე.

6. გეოგრაფიული რუკა

საქართველოს ფიზიკური რუკა; რუკაზე რელიეფის ფორმების გამოსახვა; რუკისა და გეგმის დანიშნულება.

7. გლობუსი

პოლუსები და ეკვატორი გლობუსზე; განსხვავება გლობუსსა და რუკას შორის.

26


თემა: გეოგრაფიული აღმოჩენები და მოგზაურები

8. გამოჩენილი მოგზაურები ქრისტეფორე კოლუმბი; ვასკო და გამა; ამერიგო ვესპუჩი ფერნანდო მაგელანი; ქართველი მოგზაურები და გეოგრაფები: ვახუშტი ბაგრატიონი, რაფიელ დანიბეგაშვილი.

თემა: საქართველო – ჩვენი სამშობლო

9. საქართველოს მდებარეობა და ხმელეთის ზედაპირი; შავი ზღვა; 10. ბუნების მრავალფეროვნება; 11. მდინარეები; 12. ტბები და წყალსაცავები; 13. საქართველოს მხარეები და ქალაქები;

14. თბილისი; 15. შიდა ქართლი; 16. ქვემო ქართლი; 17. კახეთი; 18. აღმოსავლეთ კავკასიონი; 19. სამცხე-ჯავახეთი; 20. იმერეთი; 21. რაჭა-ლეჩხუმი; 22. სამეგრელო; 23. სვანეთი; 24. გურია; 25. აჭარა; 26. აფხაზეთი.

რეკომენდებული ლიტერატურა:

1. საქართველოს საბავშვო ატლასი. ელფის გამომცემლობა, 2006 2. ეროვნული სასწავლო გეგმებისა და შეფასების ცენტრის მიერ გრიფმინიჭებული

მოცემული ასაკობრივი ჯგუფის შესაბამისი სახელმძღვანელოები

დამხმარე ლიტერატურა: გ. დონდუა, ნ. დარჩიაშვილი, ლ. კარდენახიშვილი, სამშობლო, თბ. 2001 ნ. დარჩიაშვილი, ფიზიკური გეოგრაფია, თბ.1999 ლ. შალვაშვილი, ბუნების კარი (II კლასი), თბ. 2002

27

maswavleblis wigni

5. საქართველოს გეოგრაფიის სტანდარტი II საფეხურისათვის


საკვირაო სკოლის მე-3 საფეხური მთლიანად ეთმობა საქართველოს გეოგრაფიის შესწავლას. მოსწავლეებს წინა წლის მასალიდან უკვე აქვთ წარმოდგენა საკუთარი ქვეყანისა და მისი ცალკეული კუთხეების შესახებ. V-VI კლასში რეგიონები უფრო მასშტაბურად ისწავლება. ყურადღება მახვილდება ისეთ კატეგორიებზე, როგორებიცაა: საქართველოს ტერიტორია და საზღვრები, ბუნებრივი რესურსები, ოროგრაფიული ერთეულები, დაცული ტერიტორიები, მოსახლეობა და მათი ძირითადი საქმიანობა, ჩაცმულობა, წეს-ჩვეულება და ტრადიციები. ბავშვები სწავლობენ ბევრად მეტი გეოგრაფიული ადგილების სახელწოდებას, ეჩვევიან რუკაზე ორიენტირებას.

უნდა გავითვალისწინოთ ისიც, რომ მოსწავლეები პარალელურად საქართველოს ისტორიის კურსსაც გადიან. ამდენად, საშუალება ეძლევათ გეოგრაფიული და ისტორიული ცოდნა ერთმანეთს დაუკავშირონ (რაც ასევე მნიშვნელოვნად დამოკიდებულია პედაგოგზე) და შეიძინონ ანალიტიკური აზროვნების უნარი.


მიმართულება

საქართველო და გარე სამყარო

1. იყენებს საქართველოს ფიზიკურ რუკას და განსაზღვრავს ძირითადი გეოგრაფიული ობიექტების მდებარეობას ურთიერთმიმართებაში.

2. იკვლევს და აღწერს საქართველოს ძირითად გეოგრაფიულ ობიქტებს.

3. აფიქსირებს საქართველოს ბუნების მრავალფეროვნებას და განსაზღვრავს მისი ჩამოყალიბების ძირითად ეტაპებს.

4. აფიქსირებს საქართველოს გარემოს ბუნებრივ და ანთროპოგენურ ცვლილებებს და მსჯელობს მათ გამომწვევ მიზეზებზე.

28


5.2. წლის ბოლოს მისაღწევი შედეგები და მათი ინდიკატორები

საქართველო და გარე სამყარო 1. იყენებს საქართველოს ფიზიკურ რუკას და განსაზღვრავს ძირითადი გეოგრაფიული ობიექტების მდებარეობას ურთიერთმიმართებაში. შედეგი თვალსაჩინოა, თუ მოსწავლე: • რუკაზე ადვილად გამოარჩევს იმ გეოგრაფიულ ობიექტებს (შავი ზღვა, კასპიის ზღვა,

კავკასიონი, ლიხის ქედი), რომლებიც წარმოადგენენ საქართველოს მდებარეობის განმსაზღვრელ ძირითად ორიენტირებს;

• შეუძლია საქართველოს ბუნებრივი სასაზღვრო ობიექტების (ქედი, ზღვა, ტბა, მდინარე, უღელტეხილი, მწვერვალი) დასახელება;

• რუკის საშუალებით შეუძლია წინასწარ განსაზღვროს ექსკურსიის მარშრუტი და დასათვალიერებელი ობიექტების ნუსხა.

2. იკვლევს და აღწერს საქართველოს ძირითად გეოგრაფიულ ობიექტებს. შედეგი თვალსაჩინოა, თუ მოსწავლე: • იყენებს რუკას და აფიქსირებს საქართველოს ძირითად ოროგრაფიულ ერთეულებს

(კავკასიონი, მთათაშორისი ბარი, მცირე კავკასიონი, საქართველოს სამხრეთი მთიანეთი); • არჩევს საქართველოს მნიშვნელოვან ბუნებრივ ბარიერებს (კავკასიონი, შავი ზღვა, ლიხის

ქედი და სხვა) და ხსნის მათ ბარიერულ ეფექტს; • საქართველოს ფიზიკური რუკის გამოყენებით მოიძიებს ჰიდროგრაფიული ქსელის

შემადგენელ მნიშვნელოვან ობიექტებს (მაგ., მტკვარი, რიონი, ალაზანი, ენგური, პალიასტომი, ფარავანი, რიწა და სხვა);

• იყენებს ატლასს და საქართველოს კონტურულ რუკაზე დააქვს მნიშვნელოვანი გეოგრაფიული ობიექტები.

3. აფიქსირებს საქართველოს ბუნების მრავალფეროვნებას და განსაზღვრავს მისი ჩამოყალიბების ძირითად ეტაპებს. შედეგი თვალსაჩინოა, თუ მოსწავლე: • აფიქსირებს და ახასიათებს საქართველოს მცენარეულობისა და ცხოველთა ძირითად ჯიშებს;

არკვევს მათი განვითარების პერიოდებს; • რუკისა და გლობუსის გამოყენებით საზღვრავს საქართველოს სითბურ სარტყელს და ავლებს

პარალელს თავისი საცხოვრებელი ქვეყნის კლიმატურ მდებარეობასთან; • თანაკლასელებს უზიარებს შთაბეჭდილებებს საქართველოს იმ ადგილების შესახებ, სადაც

თავად არის ნამყოფი, ან სურს მოინახულოს (შთაბეჭდილებების გაზიარება ხდება ფოტოებით, ჩანახატებით, ჩანაწერებითა თუ პლაკატებით);

• საქართველოს ბუნების მრავალფეროვნებას ადარებს (მსგავსება-განსხვავების მიხედვით) საცხოვრებელი ქვეყნის ბუნებასთან და მსჯელობს თავისებურებებზე.

29

maswavleblis wigni

4. აფიქსირებს საქართველოს გარემოს ბუნებრივ და ანთროპოგენურ ცვლილებებს და მსჯელობს მათ გამომწვევ მიზეზებზე. შედეგი თვალსაჩინოა, თუ მოსწავლე: • ჩამოთვლის მისთვის ნაცნობ ბუნებრივ-სტიქიურ მოვლენებს, რომლებიც განსაკუთრებით

დიდ ზიანს აყენებს გარემოს და მსჯელობს მათ წინააღმდეგ გასატარებელ ღონისძიებებზე; • აფიქსირებს საქართველოს გარემოს ცვლილებების გამომწვევ ბუნებრივ და ანთროპოგენურ

ფაქტორებს (მაგ., ეროზია, მეწყერი, ღვარცოფი, მიწისძვრა, წიაღისეულის მოპოვება, მშენებლობა, დაბინძურება); გამოთქვამს მოსაზრებას უარყოფითი შედეგების შესამცირებლად;

• აღწერს ბუნებაში ადამიანის უხეში, არაგონივრული ჩარევით (ტყის ჭრა, არასწორი მორწყვა და დაშრობა, ნიადაგისა და ატმოსფეროს დაბინძურება) გამოწვეულ ნეგატიურ შედეგებს (ეროზია, მეწყერი, ქარების გაძლიერება, ნიადაგის დამლაშება, ავადობის მომატება) და მსჯელობს ამ საკითხებზე თანაკლასელებთან.

5.3. პროგრამის შინაარსი II საფეხურისათვის II საფეხურის სტანდარტის შედეგების მიღწევა შესაძლებელია მოცემული შინაარსის საფუძველზე:

თემა: საქართველოს ფიზიკურ - გეოგრაფიული ერთეულები 1. ჩვენი სამშობლო – საქართველო:

საქართველოს დაყოფა რეგიონებად და ისტორიულ-გეოგრაფიულ კუთხეებად. 2. საქართველოს მდებარეობა და მოსაზღვრე ქვეყნები; 3. საქართველოს გეოლოგიური წარსული; 4. საქართველოს ბუნებრივი პირობები (რელიეფი, ჰავა, ამინდი, შიგა წყლები). 5. საქართველოს რესურსები; 6. საქართველოს დაცული ტერიტორიები; 7. შავი ზღვა.

თემა: საქართველოს მოსახლეობა და ეკონომიკა 8. საქართველოს მოსახლეობა:

საქართველოს მოსახლეობის რაოდენობა; საქართველოში მცხოვრები ეთნიკური ჯგუფები; რელიგია; დასახლებების ტიპები.

9. უძველესი ადამიანის საცხოვრისი საქართველოში; 10. საქრთველოს ეკონომიკის დარგები.

30


თემა: საქართველოს კუთხეები (მდებარეობა, მოსახლეობა, ეკონომიკა, ღირშესანიშნაობანი)

11. თბილისი – საქართველოს დედაქალაქი 12. შიდა ქართლი 13. ქვემო ქართლი 14. კახეთი 15. თუშეთი 16. ფშავი და ხევსურეთი 17. ხევი და მთიულეთი 18. იმერეთი 19. სამეგრელო 20. გურია 21. სვანეთი 22. რაჭა-ლეჩხუმი 23. აფხაზეთი 24. სამცხე-ჯავახეთი 25. აჭარა

თემა: ტრადიციული სამეურნეო საქმიანობა საქართველოში 26. მოსავლის მოყვანა საქართველოში; 27. რთველი; 28. მეცხვარეობა და მეთუნეობა; 29. ქართული საცხოვრებელი სახლი და ოჯახი; 30. დღესასწაულები და ტრადიციები; 31. ქართული ხალხური მუსიკა და ცეკვა; 32. აღზრდა და სპორტი საქართველოში; 33. განათლება საქართველოში.

რეკომენდებული ლიტერატურა: 1. მზია სურგულაძე, ნინო მინდაძე, ვაჟა ნეიძე, კობა ხარაძე, ჩვენი საქართველო, მე-5 კლასი,

მოსწავლის წიგნი, ლოგოს პრესი, 2010 2. საქართველოს ატლასი მოზარდთათვის, ბუნება და კულტურა, გამომცემლობა “დიოგენე”,

2007 3. ეროვნული სასწავლო გეგმებისა და შეფასების ცენტრის მიერ გრიფმინიჭებული მოცემული

ასაკობრივი ჯგუფის შესაბამისი სახელმძღვანელოები

დამხმარე ლიტერატურა: 4. ნ. დარჩიაშვილი, გეოგრაფია (მე-6 კლასი), თბილისი. 1997 5. ლ. შალვაშვილი. მოგზაურობა საქართველოში (მე-4 კლასი). “საქართველოს მაცნე”, თბ. 2005 6. საქართველოსა და მსოფლიოს ისტორია/გეოგრაფია (მე-7 კლასი), “ლოგოს პრესი”, 2006

31

maswavleblis wigni

Sinaarsisa da miznebis ruka

(Sesavali safexurisTvis _ 6-7 wlis asakobrivi jgufisaTvis)

12 saaTiani kursi

gakv. #

gakveTilis Tema

gakveTilis mizani mimarTuleba kodiakad. saaTi

Tema I – orientireba da lokaluri garemo

1 Cemi `sakvirao skola~

(saskolo garemos gacnoba)

skolis Senobis gacnoba, sa-mecadino oTaxis, rogorc skolis Semadgeneli nawilis aRqma; agreTve skolis zogierTi TanamS-romlis (mag. darajis, eqimis, dam-lageblis) gacnoba, gaucxoebis grZnobis dasaZlevad; moswavleTa TviTdamkvidreba axal garemoSi. skolaSi sworad qcevis wesebis elementebis Seswavla.

dedamiwa da garesamyaro

* moswavle orien-tirebs da aRwers lokalur garemos

bun.I 1

2 skolis ezo da quCa

(gakveTili eqskursia)

gavacnoT bavSvebs `sakvirao skolis~ teritoria da axlom-debare garemo, SedarebiT mosax-erxebeli da usafrTxo gza saxl-idan skolamde; gzaze moZraobis wesebis elementebi.



bun.I 1

3 Cemi garemo(saemigracio

qveynis lokaluri garemos gacnoba)

SeZlos daasaxelos da aRwe-ros skolasTan mdebare niSan-doblivi obieqtebi; SeZlos bune-brivi da xelovnuri obieqtebis dajgufeba; geografiuli obi-eqtebis amocnoba da aRwera



bun.I 1

Tema II – bunebrivi movlenebi

4 bunebrivi movlenebi

SeZlos nacnobi bunebrivi mov-lenebis daxasiaTeba da aRwera; sakuTari monawileobiT Seqmnili `wigni-albomis~ wardgineba


* moswavles aqvs warmodgena martivi bunebrivi movle-nebis Sesaxeb

bun.I 1

5 sezonuri bune-brivi movlenebi

daaxasiaTos sezonuri bune-brivi movlenebi; SeZlos dauka-vSiros bunebrivi movlena Sesam-abis weliwadis dros



bun.I 1

6 dari da avdari SeZlos Seswavlili Temebis _ `bunebrivi movlenebi~, `cocxali da aracocxali buneba~ sistemaSi moyvana; mewyvilesTan TanamSrom-lobis unaris ganviTareba



bun.I 1

32


gakv. #

gakveTilis Tema


Tema III – amindi da weliwadis droebi

7 haeris temperatura da amindi

SeZlos sxvadasxva daniS-nulebis Termometrze dakvirve-ba; iswavlos sxvadasxva temper-aturis Cawera


* moswavle axa-siaTebs wlis se-zonebs da sezonur movlenebs* aqvs warmod-gena amindsa da mis ganmsazRvrel komponentebze

bun.I 1

8 sezonebi da Tveebi SeZlos TanmimdevrobiT CamoT-valos sezonebi da Tveebi, se-zonebs daukavSiros Sesabamisi Tveebi



bun.I 1

9 ra aris dakvirvebis dRiuri

amindis ganmsazRvreli kompo-nentebis simbolikis gamoyenebiT SeZlos dakvirvebis dRiuris warmoeba



bun.I 1

Tema IV – xmeleTis zedapiri

10 mTa da misi nawilebi(saqarTvelosa da

saemigracio qveynis mTebi)

SeZlos geografiuli obieqtis _ mTis aRwera da misi Semadgene-li nawilebis dasaxeleba; Seqmnas mTis martivi pirobiTi niSani; gaecnos saemigracio qveynis mTebs



bun.I 1

11 mdinare da misi nawilebi(saqarTvelosa da

saemigracio qveynis mdinareebi)

SeZlos geografiuli obieqtis _ mdinaris aRwera da misi Semad-geneli nawilebis dasaxeleba; Se-qmnas mdinaris martivi pirobiTi niSani; gaecnos saemigracio qvey-nis mdinareebs



bun.I 1

12 sxvadasxvagvari tbebi

(saqarTvelosa da saemigracio qveynis

tbebi)

SeZlos geografiuli obieqtis _ tbisa da misi maxasiaTeblebis (sidide, siRrme) aRwera; rukas-Tan muSaobis unaris ganviTareba; Seqmnas tbis martivi pirobiTi niSani; gaecnos saemigracio qvey-nis tbebs



bun.I 1

33

maswavleblis wigni

gakveTilebis scenarebi

(Sesavali safexurisTvis _ 6-7 wlis asakobrivi jgufisaTvis)

gakveTili 1gakveTilis Tema: Cemi `sakvirao skola~2

(saskolo garemos gacnoba)mizani: skolis Senobis gacnoba, samecadino oTaxis, rogorc skolis

Semadgeneli nawilis aRqma; agreTve skolis zogierTi TanamSromlis (mag. darajis, eqimis, damlageblis) gacnoba, gaucxoebis grZnobis dasaZlevad; moswavleTa TviTdamkvidreba axal garemoSi. skolaSi sworad qcevis wesebis elementebis Seswavla.

misaRwevi Sedegi: SevaswavloT skolis SenobaSi orientireba. samaswavleblos, eqimis kabinetis, tualetis, sportuli darbazis, biblioTekis, sasadilo oTaxis daniSnulebis da ganlagebis gansazRvra, gaucxoebis grZnobis daZleviT skolisadmi dadebiTi ganwyobis Seqmna.

maswavlebeli winaswar (winadRiT an Sesvenebaze) moelaparakeba skolis TanamSromlebs (eqims, mzareuls, biblioTekars) am vizitisa da maTTan erTad sxvadasxva oTaxebis gacnobis Taobaze.

`mogzauroba~ skolaSi:maswavlebeli moswavleebs acnobs, rom ̀ sakvirao skolis~ SenobaSi saintereso

mogzauroba eliT. moswavleebi maswavleblis xelmZRvanelobiT midian skolis Senobis gasacnobad.

maswavlebeli uCvenebs bavSvebs samaswavleblos, sasadilo oTaxs, tualets, samedicino oTaxs, sportul darbazs, biblioTekas, saxelosnos (Tu aqvs skolas). TiToeul oTaxTan misvlisas bavSvebi maswavleblis TxovniT, Tavad asaxeleben mocemul oTaxs da maswavleblis daxmarebiT xsnian mis daniSnulebas. amave dros bavSvebi ecnobian skolis TanamSromlebs (mag. eqims, darajs, damlagebels, mzareuls da a.S.).

gansakuTrebuli yuradReba unda gavamaxviloT mosaxerxebel, mokle marSrutebze samecadino oTaxidan sasadilo oTaxamde, tualetamde da vuCvenoT isini bavSvebs, raTa ar gauWirdeT damoukideblad mimosvla samecadino oTaxidan skolis SenobaSi. eqskursiisas bavSvebi maswavleblis daxmarebiT iTvlian sarTulebs, maswavlebeli aswavlis bavSvebs derefnebSi, kibeebze mowesrigebulad siaruls, ufrosebTan misalmebasa da yofa-qcevis sxva wesebs.

Semdeg maswavlebels moswavleebi cota xniT skolis ezoSi gahyavs da aTvalierebinebs ezos, Senobis fasads, kiTxulobs skolis abras da svams kiTxvebs:

- ra feris aris Cveni skolis Senoba?- ramdensarTuliania skola?- gavs Tu ara Cveni skola Tqveni sacxovrebeli saxlis Senobas?- ra msgavseba da gansxvavebaa maT Soris?

2 SesaZloa zogierT saemigracio qveyanaSi `sakvirao skola~ ganTavsebuli iyos ara specialur SenobaSi (saswavlo dawesebuleba), aramed mag. eklesiaSi. maswavlebeli `sakvirao skolis~ gacnobas warmarTavs sakuTari garemos Sesabamisad.

34


bavSvebi pasuxoben da gamoTqvamen TavianT varaudebs. Semdeg maswavleblis xelmZRvanelobiT brundebian klasSi.

moswavleTa unar-Cvevebi: dakvirvebisa da damaxsovrebis unar-Cvevebi, qceviTi Cvevebi (skolaSi sworad qcevis wesebis elementebi).

gakveTili 2gakveTilis Tema: skolis ezo da quCa(gakveTili-eqskursia)gakveTilis mizani: gavacnoT bavSvebs `sakvirao skolis~ teritoria da

axlomdebare garemo, SedarebiT mosaxerxebeli da usafrTxo gza saxlidan skolamde; gzaze moZraobis wesebis elementebi.

misaRwevi Sedegi: skolis teritoriaze da axlomdebare garemoSi orientirebis unari; saxlidan skolamde SedarebiT usafrTxo gzis codna; quCaSi moZraobis usafrTxoebis ZiriTadi wesebis elementebi. SeZlon gadmoscen TavianTi damokidebuleba konkretuli garemos mimarT.

maswavlebeli winaswar (winadRiT) moelaparakeba ramdenime mSobels da sTxovs monawileoba miiRon eqskursiaSi.

eqskursiis msvleloba: maswavlebeli moswavleebs acnobs `sakvirao skolis~ ezos, skolis Semogarens da iq mdebare obieqtebs: mag. sportul moedans, sameurneo nagebobebs, saswavlo-sacdel nakveTs, baRs da a.S. mcenareebis gacnobisas maswavlebeli yuradRebas amaxvilebs xeebze da buCqebze. bavSvebi maswavleblis daxmarebiT, Tavad ansxvaveben xeebsa da buCqebs erTmaneTisagan. maswavlebeli miuTiTebs bavSvebs, rom maT mofrTxileba da dacva sWirdeba. sportul moedanze bavSvebs SeuZliaT cotaodeni irbinon da maswavleblis daxmarebiT ramdenime martivi varjiSi Seasrulon.

SesaZloa skolis SemogarenSi iyos danagvianebuli adgilebi. maswavlebeli sagangebod miuTiTebs bavSvebs da svams kiTxvas: `rogoria Cveni skolis ezo? danagvianebuli Tu gasufTavebuli? rogor ezos isurvebdiT? moswavleebi gamoTqvamen TavianT mosazrebebs. gadmoscemen TavianT ganwyobas konkretuli garemos mimarT. aRweren sakuTar qmedebas garemoSi sisufTavis SesanarCuneblad.

maswavlebeli uCvenebs agreTve dasvenebebze da gakveTilis Semdeg TamaSisTvis usafrTxo adgilebs.

Semdeg maswavlebels mSoblebis daxmarebiT bavSvebi `sakvirao skolis~ teritoriis gareT gahyavs da acnobs axlomdebare midamos. amasTan, mniSvnelovania moswavleTa yuradReba gavamaxviloT iseT saSiS obieqtebze (im SemTxvevaSi, Tu isini aris), rogoricaa satransformatoro jixuri, axlomdebare mSenebloba da a.S.

eqskursiis Semdegi etapia - `sakvirao skolidan~ saxlamde gzis gacnoba. gzaze usafrTxoebis wesebis gacnoba. Tumca, am asakis bavSvebi Tavad mSoblebs mohyavT da mihyavT skolaSi, miuxedavad amisa, bavSvebma unda icodnen SedarebiT mosaxerxebeli da usafrTxo marSruti da gzaze moZraobis elementaruli wesebi.

eqskursiis Semdgomi etapi ganisazRvreba konkretuli pirobebiT da imiT, Tu sad cxovroben moswavleebi (sofelSi, dabaSi Tu qalaqSi). skolasTan uaxloesi marSrutis nawils uCvenebs maswavlebeli, agreTve xsnis usafrTxoebis ZiriTad wesebs, gansakuTrebiT quCaze gadasvlisas. maswavlebeli acnobs bavSvebs Tu risTvis aris SuqniSani, gadasasvleli, sanagve urna.

35

maswavleblis wigni

SuqniSnis gacnobisas maswavlebeli eubneba bavSvebs:`SuqniSans sami Tvali aqvs. erTi Tvali mwvanea. is rodesac anTia, moZraobis

nebas gvaZlevs da Cven SeiZleba gadavkveToT quCa. meore Tvali wiTelia. is rodesac anTia, moZraobas gvikrZalavs. gamafrTxilebeli Tvali yviTelia. is rodesac anTia, gvafrTxilebs, rom male mwvane an wiTeli Tvali ainTeba da Cvengan yuradRebas iTxovs.

ase rom, rodesac quCaSi fexiT mosiaruleTa gadasasvlelze gadavdivarT, yuradRebiT unda davakvirdeT SuqniSnis Tvlebs, isini xom Cvenze zrunaven, rom sworad moviqceT da ar davarRvioT quCaSi moZraobis wesebi~.

fexiT mosiaruleTa gadasasvlelze orTvliani SuqniSnebi gvxvdeba - maT mwvane da wiTeli Tvlebi aqvT.

Semdeg moswavleebi sacxovrebeli adgilis mixedviT iyofian jgufebad. TiToeul jgufs mimagrebuli hyavs mSobeli, romelic bavSvebs uCvenebs ̀ sakvirao skolidan~ saxlamde darCenil marSruts. moswavleebi mSoblebTan erTad fexiT gadian gzis mcire monakveTs da akvirdebian, ramdenad mowesrigebulia quCa. rodesac yvela jgufi dabrundeba Tavdapirveli Sekrebis adgilas, moswavleebi maswavleblis xelmZRvanelobiT brundebian skolaSi.

P.S. am gaseirnebas SesaZloa, damatebiTi droc movaxmaroT. moswavleTa unar-Cvevebi:dakvirvebis, kvlevis unar-Cvevebi, kognituri Cvevebi (gansxvavebis povna

- xe da buCqi), qceviTi Cvevebi (quCaSi usafrTxo moZraobis Cvevebi), garemoSi orientirebis unaris ganviTareba; sivrciTi mimarTebebis ganviTareba.

gakveTili 3gakveTilis Tema: sezonebi da Tveebi.gakveTilis mizani: SeZlos TanamimdevrobiT CamoTvalos sezonebi da Tveebi,

sezonebs daukavSiros Sesabamisi Tveebi.saswavlo masala: maswavleblisaTvis – trafaret-miniSnebebi warweriT:

`gazafxuli~, `zafxuli~, `Semodgoma~, `zamTari~ – jgufuri muSaobisas magid-aze dasawyobad; saSualo zomis 4 formati sqemiT, 4 konverti 4 muyaos zoliT, romlebsac aweria: `gazafxuli~, `zafxuli~, `Semodgoma~, `zamTari~.

moswavlisaTvis – samuSao formatebi, flomasterebi, kalami.SemoTavazebuli aqtivobebi: Tu klasSi aris iubilari, sasurvelia gakveTili

daiwyos milocviT – `gilocavT dabadebis dRes~. Tu klasSi ar aRmoCnda iu-bilari, maswavlebeli sTxovs moswavleebs gaixsenon sakuTari dabadebis dRe, Tve da ricxvi. isaubron wyvilebSi, erTmaneTs gauziaron bolo dabadebis dRis STabeWdilebebi: rodis, visTan erTad an sad aRniSnes is, rogori amindi iyo im dRes, rogori iyo maTi ganwyoba (moswavleebi isaubreben wyvilebSi).

gakveTilis Semdeg etapze maswavlebeli svams kiTxvebs:– weliwadSi ramdeni Tvea? (Tormeti);– CamovTvaloT es Tveebi (ianvari, Tebervali da a.S.). (SesaZloa zogierTma

moswavlem areulad CamoTvalos Tveebi, sxva moswavleebi Seusworeben maswavle-blis daxmarebiT.)

– axla ki fexze adeqiT ianvarSi dabadebulebi (adgebian).– TebervalSi vin daibada? da a.S.– axla ki dafiqrdiT, gaiazreT da fexze wamodeqiT isini, vinc zamTarSi

36


daibadeT. gTxovT mewyvile moswavleebs, iyaviT yuradRebiT, Tqven ukve iciT Tqveni megobris dabadebis dRe, daakvirdiT, miiRo Tu ara Tqvenma megobarma swori gadawyvetileba?! (mag., ianvarSi dabadebuli maSin unda adges, roca mas-wavlebeli `zamTars~ daasaxelebs da a.S.).

roca yvela moswavle adgeba, maswavleblis miTiTebiT moswavleebi jgufdebian im magidis garSemo, sadac maTi dabadebis sezonia miniSnebuli (dgas trafareti).

jgufuri muSaoba: jgufebs urigdebaT samuSao formatebze winaswar gamza-debuli sqemebi, romelic moswavleebma unda Seavson. Caweron sezoni Sesabamisi TveebiT, dabadebis Tvis mixedviT miuweron TavianTi saxelebi.

sqemis Sevsebis nimuSi:aseTi saxis sqemebs Seavseben sxva jgufe-

bic danarCeni sezonebis mixedviT.prezentacia: prezentaciis dros TiToeu-

li jgufi cal-calke saubrobs Tavisi na-muSevaris Sesaxeb. moswavleebi yuradRe-biT usmenen, SeZlebisdagvarad imaxsovreben Tanaklaselebis dabadebis Tveebs.

prezentaciis damTavrebis Semdeg jgu-fis namuSevrebi magrdeba dafaze maswavleb-lis mier winaswar momzadebuli warweris – `sezonebi da Tveebi~ – garSemo, sadac sab-olood Tavs moiyris weliwadis oTxive drois saxelwodeba, Tveebi sezonebis mixedviT.

maswavlebels SeuZlia moswavleTa mier Seqmnili es TvalsaCinoeba gamoiyenos codnis gansamtkiceblad, weliwadis droebisa da Tveebis TanamimdevrobiT dasa-maxsovreblad.

Sefaseba: prezentaciis Semdeg jgufebi Tavad afaseben erTmaneTis namuSevrebs. gamoTqvamen sakuTar azrs, ra moewonaT megobrebis namuSevrebSi. riTi iyo es aq-tivoba maTTvis dasamaxsovrebeli da saintereso.

aqtivoba baraTebiT: moswavleTa gasaxaliseblad da sezonebis saxelTa Tana-mimdevrobiT damaxsovrebis mizniT, maswavlebeli atarebs didaqtikur TamaSs jgufebs Soris: `vin ukeT, vin swrafad~.

maswavlebeli magidaze debs 4 konverts. TiToeulSi awyvia baraTebi warweriT: `gazafxuli~, `zafxuli~, `Semodgoma~, `zamTari~.

maswavleblis niSanze jgufis warmomadgenlebi iReben konverts, miaqvT jguf-Si, xsnian, iReben baraTebs, unawileben jgufis wevrebs, romlebic swrafad dge-bian mwkrivSi ise, rom baraTebiT miiRon Tanmimdevroba: ̀ gazafxuli~, ̀ zafxuli~, `Semodgoma~, `zamTari~.

gaimarjvebs is gundi, romelic sworad da swrafad Seasrulebs davalebas.amis Semdeg jgufebi iSlebian da ikaveben sakuTar adgilebs.muSaoba samuSao formatebze:maswavlebeli winaswar amzadebs savarjiSoebs da urigebs moswavleebs.I savarjiSo – Cawere Semodgomis Tveebis swori Tanamimdevroba (ricxvebiT).II savarjiSo – Cawere gamotovebuli Tveebis saxelwodebebi.maswavlebeli svams Semajamebel kiTxvebs:

37

maswavleblis wigni

– weliwadSi ramdeni droa? (oTxi);– ramdeni Tvea? (Tormeti);– CamovTvaloT yvelam erTad (CamoTvlian);– ramdeni Tve aris TiToeul sezonSi? (sami).– axla gTavazobT TamaS-gamocanas: ani daibada zafxulSi, misi dabadebis dRe

arc ivnisSia, arc agvistoSi, romel TveSi aris dabadebuli?(moswavleebi upasuxeben argumentiT).– saqarTvelos damoukideblobis dRe 26 maiss aRiniSneba. weliwadis romel

dros vzeimobT am dRes? (gazafxulze).– saqarTveloSi dedis dRe Tebervlis Semdeg TveSi aris – 3 ricxvSi. rodis

aRniSnaven mas? (3 marts).saSinao davaleba: sezonebi da Tveebi. Seavse sqema – `Cemi dabadebis dRe~.

gakveTili 4gakveTilis Tema: ra aris dakvirvebis dRiuri.gakveTilis mizani: amindis ganmsazRvreli komponentebis simbolikis gamoy-

enebiT SeZlos dakvirvebis dRiuris warmoeba.saswavlo masala: maswavleblisTvis – saxelmZRvanelo, carci.moswavlisTvis – dakvir vebis dRiuri, ubralo fanqari, feradi fanqrebi.SemoTavazebuli aqtivobebi: gakveTilis dasawyisSi maswavlebeli moswavlee-

bs auwyebs, rom dRevandeli gakveTilidan maT eqnebaT `dakvirvebis dRiuri~, romelsac etapobrivad Seavseben. maswavlebeli moswavleebs acnobs dakirvebis dRiuris warmoebis wesebs.

dakvirvebis dRiuris garekanze moswavleebi weren gvarsa da saxels, aRniS-naven Canaweris dawyebis dros. Semdeg moswavleebi ecnobian amindis aRmniSvnel pirobiT niSnebs:

maswavlebeli TiToeul pirobiT niSans dafaze xatavs carciT. maswavlebelma pirobiTi niSnebis axsna unda warmarTos iseTnairad, rom moswavleebi Tavad mix-vdnen mis mniSvnelobas. am mizniT, Tavdapirvelad maswavlebeli dafaze xatavs yvela pirobiT niSans, xolo Semdeg moswavleebs mimarTavs kiTxviT: `Tqveni az-riT, uRrublo cas romeli niSani aRniSnavs – gauferadebeli wre Tu gaferade-buli?~ (moswavleebi upasuxeben). meore magaliTi: `Tqveni azriT, wvimis wveTebi

38


patara daxrili xazebiT aRiniSneba, Tu fifqis saxiT?~ mesame magaliTi: `ro-gor fiqrobT, nawilobriv moRrublul cas romeli pirobiTi niSani aRniSnavs _ mTlianad gaferadebuli wre Tu nawilobriv gaferadebuli~ da a.S. bolos mas-wavlebeli TiToeul pirobiT niSans uwers Sesabamis sityvas carciT.

amis Semdeg moswavleebi samuSao furclebze asruleben davalebebs.I davaleba: daakvirdi amindis ganmsazRvreli komponentebis pirobiT niSnebs.

iswavle maTi xatva (gamowere) (pirobiTi niSnebi dafazea mocemuli). moswavleebi ubralo fanqris gamoyenebiT iwyeben niSnebis xatvas (gamoweras).

maswavlebeli amowmebs maT namuSevars.II davaleba: pirobiTad ferebiT aRvniSnoT amindis maxasiaTeblebi (siTbo,

sicxe, sigrile, sicive). yviTlad _ siTbo; cisfrad _ sigrile; wiTled _ sicxe; lurjad _ sicive. daakvirdi maT da Seecade daimaxsovro.

samuSaos dasrulebis Semdeg grZeldeba dakvirvebis dRiuris gacnoba. maswav-lebeli mimarTavs moswavleebs:

– dReidan Cven davakvirdebiT aminds weliwadis yvela dros – Semodgomo-biT, zamTrobiT, gazafxulobiT da zafxulobiT. yovelTve erTi kviris manZilze (daaxloebiT Tvis Sua kvira) SevitanT monacemebs dakvirvebis dRiurSi mocemul specialur cxrilSi, gamoviyenebT pirobiT niSnebs.

Sevsebis nimuSi:

maswavlebeli acnobs cxrils, sadac mocemulia Semdegi svetebi: kviris dRe, TariRi, Rrublianoba, siTbo, sicxe, sigrile, sicive, naleqebi, qari da bunebis sxva movlenebi. moswavleebi nimuSis mixedviT individualurad avseben konkre-tuli dRis svets. Sesrulebul samuSaos adareben mewyvilesTan.

gakveTilis bolo etapze moswavleebi asruleben III davalebas: naxati isriT daukavSire im sityvas, romlis pirobiTi niSanic aris igi. (am davalebisTvis mas-wavlebeli moswavleebs urigebs samuSao furclebs, romlebzec pirobiTi niS-nebi da maTi aRmniSvneli sityvebia areulad mocemuli).

maswavlebeli amowmebs Sesrulebuli davalebis siswores.

P.S. am gakveTilis Semdeg moswavleebi (maswavleblis miTiTebiT) periodu-lad avseben dakvirvebis dRiurs.

39

maswavleblis wigni

gakveTili 5gakveTilis Tema: mTa da misi nawilebi.gakveTilis mizani: SeZlos geogra-fiuli obieqtis _ mTis aRwera da misi Se-

madgeneli nawilebis dasaxeleba Seqmnas mTis martivi pirobiTi niSani.SemoTavazebuli aqtivobebi:gakveTilis dasawyisSi tardeba saklaso saubari:_ gaixseneT, riT aris dafaruli dedamiwa? (xmeleTiTa da wyliT)._ rogoria xmeleTis zedapiri? (uswormasworo, zogan amozneqilia, zogan _

Cazneqili, zogan ki _ brtyeli)._ Tqveni azriT, ra aris mTa?_ risi nawilia, xmeleTisa Tu wylis? (xmeleTis)._ SegiZliaT aRweroT mTa? (moswavleebi aRweren).dakvirveba _ aqtivoba _ `dedamiwis zedapiri~: maswavlebeli moswavleebs aZlevs instruqcias:_ SevTanxmdeT, rom cxvirsaxoci pirobiTad aris xmeleTis zedapiri. aiReT

cxvirsaxoci, gaSaleT da daifareT xelisgulze;_ aamoZraveT TiTebi, Semdeg ki odnav moxareT;_ ras amCnevT?(`xmeleTis zedapiri~ amoZravda _ zogan amoizniqa, zogan Caizniqa).maswavlebeli: _ diax, xmeleTis zedapiri danaoWda da pirdapir Cven Tvalwin

aRimarTa `mTebi~, xolo maT Soris gaCnda dadablebuli adgilebi._ aseve xdeba bunebaSic, magram, ra Tqma unda, ase swrafad ara. dedamiwis

xmeleTis zedapiris moZraobis gamo3 warmoiSobian mTebi da xeobebi, Rrmulebi da maRlobebi.

Sejameba: ras SeiZleba vuwodoT mTa? (bunebriv amaRlebas xmeleTis zeda-pirze4).

dakvirveba fotoilustraciaze: maswavlebeli moswavleebs sTxovs daakvird-nen maswavleblis mier winaswar moZiebul mTebis fotos da svams kiTxvebs:

_ daakvirdiT, ras gagonebT mTis forma?_ yvela mTa erTnairia?_ ra nawilebi aqvs mTas? (moswavleebi gamoTqvamen mosazrebebs)._ ra hqvia mTis yvelaze maRal nawils? (mwvervali)._ ra hqvia mTis yvelaze dabal nawils? (Ziri)._ ra eSveba mTis mwvervalidan Ziramde? (kalTebi)._ mTebis kalTebi erTnairad aris daxrili? (zogi naklebad daxrilia, zogi

_ metad)._ riT gansxvavdebian mTebis mwvervalebi erTmaneTisgan? (zog mTas maxvili

mwvervali aqvs, zogs _ momrgvalebuli).Sejameba: mTas aqvs Ziri, mwvervali da kalTebi.gakveTilis Semdeg etapze maswavlebeli moswavleebs esaubreba saemigracio

qveynis mTebis Sesaxeb. acnobs maT Taviseburebebs. uCvenebs fotoilustraciebs.mTis yvelaze dabali nawili Ziria, mTis yvelaze maRali nawili ki _ mwver-

vali. mwvervali SeiZleba iyos momrgvalebuli an maxvili.

3 mTebi warmoiqmnebian dedamiwis qerqis moZraobis, deformaciisa da dedamiwis wiaRSi mimdinare sxva kompleqsuri mizezebis gamo.

4 dam. inf. ix.: http://www.mountain.ru/.

40


mTas aqvs kalTebi. Tu kalTa naklebad daxrilia _ igi damrecia, Tu metad daxrili _ cicabo.

muSaoba wyvilebSi: maswavlebeli wyvilebs urigebs samuSao formatebs, ava-lebs _ moifiqron da Seqmnan mTis pirobiTi niSani. mewyvileebi uTanxmeben erT-maneTs da formatze xataven pirobiT niSans. samuSaos dasrulebis Semdeg wy-vilebi TavianT namuSevrebs akraven klasSi TvalsaCino adgilas. mimdinareobs saukeTeso martivi pirobiTi niSnis SerCeva. moswavleebi irCeven erTs, romelsac maswavlebeli klasSi gakrul samuSao formatze flomasteriT xatavs. Semdeg moswavleebi saxelmZRvaneloSi Caxataven am niSans.

saSinao davaleba: Semdegi gakveTilisTvis Sinidan moitaneT plastilini da saZerwi dafa.

Sinaarsisa da miznebis ruka*

(pirveli safexurisTvis _ 8-10 wlis asakobrivi jgufisaTvis)

gakv. №

gakveTilis Tema


I Tavi – orientireba

1 horizonti gaecnos Ria da daxuruli hori-zontis cnebas; daakvirdes horizonts uSualod garemoSi, agreTve `sakvirao skolis~ oTaxis fanjridan, gaakeTos Canaweri

dedamiwa da garesamyaro;

saqarTvelo da garesamyaro

bun.II 1

2 horizontis mxareebi da gagneba

SeZlos horizontis ZiriTadi da Sualeduri mxareebis gansazRvra; si-brtyeze (furcelze) orientireba

SeZlon adgilobrivi bunebrivi niSnebis gamoyenebiT horizontis mxa-reebis gamocnoba; gaecnon saaTisa da mzis saSualebiT orientirebas



bun.II 1

3 kompasi gaecnos garemoSi orientirebi-saTvis gankuTvnil xelsawyos; Se-Zlos kompasis gamoyenebiT horizon-tis mxareebis gansazRvra

SeZlos obieqtis mdebareobis garkveva naxazze, gansazRvros nax-azze obieqtebis urTierTmimarTeba; SeZlos obieqtebis datana naxazze



bun.II 1

4 masStabi SeZlos masStabis gamoyenebiT nax-azze manZilebis dadgena



bun.II 1

5 adgilis gegma da pirobiTi niSnebi

SeZlos martivi gegmis Sedgena; SeZlos gegmaze gamosaxuli obi-

eqtebis amocnoba, pirobiTi niSnebis gamoyenebiT; gaecnos gegmis pirobiT niSnebs



bun.II 1

41

maswavleblis wigni

gakv. №

gakveTilis Tema


6 geografiuli ruka SeZlos rukaze horizontis Ziri-Tadi da Sualeduri mxareebis gansaz-Rvra;

SeZlos rukaze mocemuli piro-biTi aRniSvnebis wakiTxva;

gaecnos rukis mniSvnelobas



bun.II 1

7 globusi gaecnos globuss – rogorc dedamiwis models;

SeZlos globusze datanili xme-leTisa da wylis garCeva



bun.II 1

8 Semajamebeli gakveTili _ orientireba

miRebuli codnis sistemaSi moy-vana;

kvlevisa da saazrovno unar-Cvevebis ganviTareba



bun.II 1

9 gamoCenili mogzaurebi

gaecnos mkvlevarebsa da mogzau-rebs, romlebmac imogzaures saqaT-veloSi



bun.II 1

10 saqarTvelos mdebareoba da xmeleTis zedapiri

gaecnos saqarTvelos geografi-ul mdebareobasa da xmeleTis zeda-pirs;

rukaze gamoarCios is geografi-uli obieqtebi, romlebic uadvilebs saqarTvelos adgilmdebareobis gan-sazRvras



bun.II 1

11 bunebis mravalferovneba

gauziaros Tanaklaselebs STabe-Wdileba saqarTvelos im adgilebis Sesaxeb, sadac Tavad aris namyofi (an misi ojaxis wevrebi arian namyofi)



bun.II 1

12 mdinareebi rukis gamoyenebiT SeZlos saqarTvelos mniSvnelovani mdina-reebis moZieba da konturul rukaze datana



bun.II 1

13 tbebi da wyalsacavebi

rukis gamoyenebiT SeZlos saqarTvelos mniSvnelovani tbebisa da wyalsacavebis moZieba da kontu-rul rukaze datana



bun.II 1

14 saqarTvelos mxareebi da qalaqebi

rukis gamoyenebiT SeZlos saqarTvelos mniSvnelovani qalaqeb-isa da dabebis moZieba da konturul rukaze datana;



bun.II 1

15-16

Semajamebeli gakveTili _ saqarTvelos fiz-geografiuli obieqtebi rukaze

miRebuli codnis sistemaSi moy-vana;

kvlevisa da saazrovno unar-Cvevebis ganviTareba



bun.II 1

42



(pirveli safexurisTvis _ 8-10 wlis asakobrivi jgufisaTvis)

I Tavi – orientireba

gakveTili 1gakveTilis Tema: horizonti

gakveTilis miznebi aqtivobebimoswavleebis organizeba

resursebifasdeba Semdegi

unarebi

•gaecnosRiada daxuruli horizontis cnebas;

•daakvirdeshorizonts uSualod garemoSi, agreTve `sakvirao skolis~ oTaxis fanjridan, gaakeTos Canaweri

•dakvirvebagaremoSi individ.;mTeli klasi

saxelmZRv., savarjiSoebis

danarTi, saweri kalami,

carci

kvlevis unar-Cvevebi•dakvirveba•daskvnebisgamotana•monacemebisCawerasaazrovno unar-Cvevebi•analizi

•muSaobasaxelmZRv.da saklaso saubari

•muSaobasavarjiSoebis danarTSi

•Sejameba

•aqtivoba–`horizonti Cemi skolis oTaxis fanjridan~

•davaleba,SeamowmeSeni codna

komentari maswavleblisTvis: am gakveTilamde maswavlebels moswavleebi mihyavs axlomdebare gaSlil

adgilze, mag., trial mindorSi an zRvis sanapiroze (saemigracio qveynis bune-brivi garemos Sesabamisad). moswavleebi akvirdebian maT win gadaSlil sivrces. maswavlebels SeuZlia gamoiyenos damxmare kiTxvebi (mag., ras xedavT, ra aris Cvens win? rogoria sivrce? Riaa, gaSlili, Tu daxuruli? rogor adgilas iqneba daxuruli sivrce? ras amCnevT, im adgilas, sadac xmeleTi (an wyali) TiTqos Tavdeba da cas uerTdeba? rogor fiqrobT, SeiZleba horizontis xazamde mis-vla? da a.S.).

Semdeg gakveTili tardeba `sakvirao skolis~ samecadino oTaxSi. maswavle-beli gakveTils warmarTavs garemoSi Catarebuli dakvirvebis safuZvelze. amas-Tan, iyenebs im aqtivobebs, romlebic gakveTilis dagegmvis cxrilSia mocemuli.

saSinao davaleba: davaleba; Seamowme Seni codna.

43

maswavleblis wigni

gakveTili 2gakveTilis Tema: horizontis mxareebi da gagneba



unarebi

•SeZloshorizontis ZiriTadi da Sualeduri mxareebis gansazRvra;

•sibrtyeze(furcelze) orientireba

•adgilobrivibunebrivi niSnebis gamoyenebiT horizontis mxareebis gamocnoba;

•gaecnossaaTisa da mzis saSualebiT orientirebas

•saklasosaubari individ.;mTeli klasi

saxelmZRv., saweri kalami,

ubralo fanqari, ujrebiani rveulis

furclebi

saazrovno unar-Cvevebi•analizikomunikaciis unar-Cvevebi•informaciis

transformirebaTviTmarTvis unar-Cvevebi•natifi

motoruli Cvevebi

•muSaobasaxelmZRv. (I savarjiSo)

•damat.aqtivoba

•praqtikulisamuSao

•muSaobasavarjiSoebis danarTSi (II savarjiSo)

•saklasosaubari

•muSaobasavarjiSoebis danarTSi (III savarjiSo)

•Sejameba

•davaleba

SemoTavazebuli aqtivobebi: gakveTilis dasawyisSi tardeba saklaso saubari.maswavlebeli: – miTxariT, rogor igneben mogzaurebi gzas sxvadasxva garemoSi?(savaraudo pasuxebi: mag., ician romeli mimarTulebiT iaron – win, ukan,

marjvniv, marcxniv).– ras iyeneben gzis gasagnebad? – rogor fiqrobT, gzis gasagnebad sakmarisia mimarTulebebis codna – win,

ukan, marjvniv, marcxniv?/moswavleebi gamoTqvamen mosazrebebs/.maswavlebeli: – nacnob garemoSi gzis gagneba Zneli ar aris. sakmarisia

vicodeT, saiT viaroT – marjvniv Tu marcxniv, win Tu ukan. ucnob garemoSi mogzaurobisas ki saWiroa vicodeT horizontis mxareebi.

maswavlebeli moswavleebs sTxovs gadaSalon saxelmZRvaneloebi da daak-virdnen suraTs, romelzedac sqematuradaa warmodgenili horizontis mxareebi.

– gaSlil sivrceSi ise Cans, TiTqos horizontis xazi Cvens garSemo wres qmnis. am wreze varCevT oTx ZiriTad mimarTulebas.

maswavlebeli: – albaT dakvirvebixarT, rom diliT mze mudam erTi mxridan `amodis~, saRamos ki mis sapirispiro mxares `Cadis~.

– ra hqvia horizontis im mxares, saidanac mze amodis? saiTac Cadis?horizontis im mxares, saidanac mze `amodis~, aRmosavleTi hqvia, xolo

saiTac `Cadis~ – dasavleTi.– SuadRisas mze umaRles wertils aRwevs, magram saqarTveloSi mze Suad-

Risas zed Tavze rodi dagvnaTis; igi mudam erT mxaresaa gadaxrili da am dros xmeleTis zedapirs Cveni Crdili efineba. im mxares, saiTkenac SuadRisas mzea gadaxrili, samxreTi hqvia, xolo saiTac SuadRis Crdili efineba – CrdiloeTi.

44


– CamoTvaleT, romelia horizontis mTavari mxareebi?/aRmosavleTi, dasavleTi, CrdiloeTi da samxreTi/.– isini Semoklebulad pirveli asoebiT aRiniSneba:a – aRmosavleTi; d – dasavleTi; C – CrdiloeTi; s – samxreTi./maswavlebeli dafaze carciT wers horizontis mxareebis saxelebs da xatavs

sqemas/.sqema:

miCneulia, rom rukaze zemoT aris mimarTuleba CrdiloeTi, qvemoT – samxreTi, marcxniv – dasavleTi, marjvniv – aRmosavleTi.

moswavleebi asruleben I savarjiSos.damatebiTi aqtivoba: Tu mziani amindia, SuadRiT maswavlebels moswavlee-

bi gayavs skolis ezoSi da aswavlis horizontis mxareebis gansazRvras mzis mixedviT. Semdeg mimarTavs erT-erT moswavles: `dadeqi ise, rom zurgi mzisken gqondes Seqceuli. Sens pirdapir iqneba is mxare, sadac mze arasodes ar aris xolme. am mxares ewodeba CrdiloeTi. romel mxares iqneba samxreTi? aRmosav-leTi? dasavleTi?~ /ukan iqneba samxreTi, marjvniv – aRmosavleTi, marcxniv – dasavleTi/. danarCeni moswavleebi akvirdebian. Semdeg mewyvileebi asruleben imave aqtivobas.

praqtikuli samuSao: maswavlebeli moswavleebs urigebs ujredebiani rveu-lis furclebs, ubralo fanqrebs da mimarTavs:

– warmoidgineT, rom samogzaurod erTad wavediT. SevecadoT davxatoT Cveni mogzaurobis marSruti. /maswavlebeli carciT muSaobs dafaze, moswav-leebi ki – ujredebian furclebze/.

maswavlebeli maT aZlevs miTiTebas:1. ujredebiani furclis qveda marcxena nawilSi

movniSnoT sawyisi wertili da pirobiTad vuwo-doT – `b~ wertili;

2. pirobiTad CavTvaloT, rom erTi dRis ganmavlo-baSi Cven gavdivarT manZils, romelic Seesabameba rveulis or ujreds.

3. I dRes `b~ wertilidan wavediT CrdiloeTiT;4. II dRes – dasavleTiT;5. III dRes – CrdiloeTiT;6. IV-V-VI dRes viareT aRmosavleTiT;7. VII dRes – samxreTiT;8. VIII dRes – dasavleTiT;9. IX dRes – samxreTiT;10. X dRes – kvlav dasavleTiT

– sad mivediT? (davbrundiT sawyis adgilze).

dafaze da furclebzemiiReba erTnairinaxazi:

nimuSi:

muSaoba savarjiSoebis danarTSi:moswavleebi individualurad muSaoben savarjiSoebis danarTSi da asrule-

45

maswavleblis wigni

ben II savarjiSos: miTiTebis Sesabamisad, `gaemgzavre~ sawyisi wertilidan (piro-biTad – saxlidan) da fanqriT gaavle xazebi, Tu ici, rom erTi dRis ganmavlo-baSi gadixar manZils, romelic Seesabameba or ujreds. Cawere, ra figura miiRe. (pasuxi: Sin davbrundi; marTkuTxedi).

/maswavlebeli amowmebs Sesrulebuli savarjiSos siswores, saWiroebis SemTxvevaSi, Seaqvs Sesworebebi/.

cxaddeba Sesveneba.Sesvenebis Semdeg tardeba saklaso saubari:– rogor fiqrobT, horizontis oTxi mTavari mxaris codna yovelTvis sak-

marisia mimarTulebis dasadgenad?(moswavleebi gamoTqvamen mosazrebebs).– zogjer mogzaurobisas siaruli dagvWirdeba ara CrdiloeTis an aRmosav-

leTis mimarTulebiT, aramed – maT Sua;– rogor fiqrobT, ras ityvian maSin, saiT midiso mgzavri?(pasuxi: mgzavri Crdilo-aRmosavleTisken midis).– diax, CrdiloeTsa da aRmosavleTs Soris mimarTulebas Crdilo-aRmosav-

leTi hqvia;– ra hqvia mimarTulebas CrdiloeTsa da dasavleTs Soris? (Crdilo-dasav-

leTi).– ra hqvia mimarTulebas samxreTsa da aRmosavleTs Soris? (samxreT-aR-

mosavleTi).– ra hqvia mimarTulebas samxreTsa da dasavleTs Soris? (samxreT-dasav-

leTi).– eseni horizontis Sualeduri mxareebia. maT SemoklebiT ase aRniSnaven:Cd – Crdilo-dasavleTi; Ca – Crdilo-aRmosavleTi; sd – samxreT-dasav-

leTi; sa – samxreT-aRmosavleTi. /maswavlebeli dafaze carciT wers horizon-tis Sualeduri mxareebis saxelebs da xatavs sqemas/.

sqema:

muSaoba savarjiSoebis danarTSi:moswavleebi individualurad muSaoben da asruleben III savarjiSos: Seavse

sqemebi. moifiqre, horizontis romeli mxareebi ar aris aRniSnuli TiToeul sqemaze da Cawere.

/maswavlebeli amowmebs Sesrulebuli savarjiSos siswores/.Semajamebeli kiTxvebi:– ra hqvia horizontis im mxares, saidanac mze `amodis~?– saiTac `Cadis~?– saiTkenac SuadRisas mzea gadaxrili?– saiTac SuadRisas Crdili efineba?– horizontis rogor mxareebs vuwodebT maT?

46


– romelia horizontis Sualeduri mxareebi?– raSi gvexmareba horizontis mxareebis codna?davaleba: horizontis mxareebi. rubrika `minda meti vicode~; `davaleba~.horizontis mxaris dadgena bunebrivi niSnebiT (saaurvelia Catardes gasv-

liTi gakveTili).

komentari maswavleblisTvis: wina dRes maswavlebeli moelaparakeba kolegas, magaliTad, geografiis mas-

wavlebels – monawileoba miiRos gasvliTi gakveTilis CatarebaSi.maswavlebels klasi miyavs `sakvirao skolis~ maxloblad mdebare bunebriv

garemoSi da moswavleebs acnobs horizontis mxareebis amocnobas adgilobrivi bunebrivi niSnebis gamoyenebiT. /moswavleebi uSualod akvirdebian bunebriv niS-nebs; dakvirvebis Sedegebs iniSnaven ubis wignakebSi/.

magaliTad:1. calke mdgom xes mzis mxares mimarTuli totebi ufro ganviTarebuli aqvs,

vidre mis sapirispirod. CrdiloeT naxevarsferoSi mas xis varji ufro samxreTidan aqvs ganviTarebuli, vidre CrdiloeTiT. samxreT naxevarsfer-oSi ki piriqiTaa.

2. CrdiloeT naxevarsferoSi qvebsa da xeebs xavsi ZiriTadad CrdiloeTis mxri-dan uviTardeba, samxreT naxevarsferoSi ki sapirispiro mxridan;

3. gadaWril xes (kunZs) Tu davakvirdebiT, wriuli rgolebi mzis mxares ufro farToa, vidre mis sapirispirod.

4. CrdiloeT naxevarsferoSi WianWvelebi budes Sesasvlels samxreTidan ukeT-eben, samxreT naxevarsferoSi ki sapirispiro mxridan.

5. Tu iwvimebs, miaqcieT yuradReba – xis varji horizontis romeli mxridan ufro swrafad Sreba.

6. yuradReba miaqcieT zamTarSi Tovli horizontis romeli mxridan daiwyebs ufro swrafad dnobas.erTi romelime niSnis mixedviT rTulia horizontis mxareebis zustad gan-

sazRvra, amitom unda davukvirdeT erTdroulad ramdenime niSans da SegveZleba davadginoT horizontis esa Tu is mxare.

mxaris gagneba saaTisa da mzis saSualebiT:maswavlebeli moswavleebs acnobs mxaris gagnebis (orientirebis) erT-erT

xerxs, romelic zusti ar aris, magram am meTodiT daaxloebiT SeiZleba hori-zontis mxareebis dadgena. SuadRisas (12 saaTze) mze aris samxreTSi, dilis 6 saaTze – aRmosavleTSi, saRamos 6 saaTze (18 saaTze) ki – dasavleTSi.1. saaTi movaTavsoT xelisgulze;2. igi mivatrialoT ise, rom saaTis mokle isari mivmarToT mzisken;3. SuadRis (12 saaTi) aRmniSvneli cifri warmosaxviT SevaerToT saaTis cen-

trTan;4. am warmosaxviT xazsa da saaTis mokle isars Soris Seiqmneba kuTxe;5. es kuTxe warmosaxviTi xaziT unda gaiyos or tol nawilad. es xazi gviCvenebs

mimarTulebas CrdiloeTi-samxreTi (SuadRemde mzidan xelmarcxniv aris samxreTi, SuadRis Semdeg ki – CrdiloeTi).

47

maswavleblis wigni

nimuSi (SuadRis Semdeg):

/damatebiTi informacia maswavlebels SeuZlia moiZios Semdeg vebgverdze http://www.activeclub.com.ua/modules.php?name=Pages&pa=showpage&pid=331/.

moswavleebi brundebian klasSi, maswavlebeli maT aZlevs saSinao davalebas: `horizontis mxaris dadgena bunebrivi niSnebiT~, savarjiSo I da II, savarjiSoebis danarTSi.

gakveTili 3gakveTilis Tema: kompasi.



unarebi

•gaecnosgaremoSiorientirebisaTvis gankuTvnil xelsawyos;

•SeZloskompasisgamoyenebiT horizontis mxareebis gansazRvra

•SeZlosobieqtismdebareobis garkveva naxazze, gansazRvros nax-azze obieqtebis urTierTmimarTeba; SeZlos obieqtebis datana naxazze

•saklasosaubari individ.;wyvilebSi

saxelmZRv., savarjiSoebis

danarTi, saweri kalami, magniti, sakeravi nemsi (2 c.), Zafi, qaRaldis furceli,

saswavlo kompasi

kvlevis unar-Cvevebi•dakvirveba•monacemebis

Cawerasaazrovno unar-Cvevebi•analizi

•cda-dakvirveba

•muSaobasax.(Isavarj.)

•kompasisgacnoba

•muSaobasavarjiSoebis danarTSi (II savarjiSo)

•davalebadasavarjiSo _ obieqtis mdebareoba nazazze

SemoTavazebuli aqtivobebi: gakveTili iwyeba saklaso saubriT:maswavlebeli: – ra Tviseba aqvs magnits? (mizidvis).– rogor fiqrobT, SeiZleba gamoviyenoT magnitis es Tviseba horizontis

mxareebis gansazRvrisaTvis? (moswavleebi gamoTqvamen mosazrebebs).– Cinelebma magnitis mizidvis Tviseba jer kidev uZveles droSi gamoiyenes

horizontis mxareebis gansazRvrisaTvis.– modiT, CavataroT cda-dakvirveba:saWiro masala: magniti, ori sakeravi nemsi, Zafi da qaRaldis furceli.maswavlebels gamoyavs ori moswavle da aZlevs miTiTebebs:

1. erT-erTi nemsi miitaneT magnitTan; (magnitma nemsi miizida).2. nemsi, damagnitebis mizniT, cota xans datoveT magnitze, an erTi da imave mi-

marTulebiT gausviT magnits; ra miviReT? (damagnitebuli isari anu magniti ori polusiT).

48


maswavlebeli: – gaixseneT, rogor aRvniSnavT magnitis polusebs? (lurji da wiTe-li ferebiT).

maswavlebeli amatebs, rom lurji feriT aRiniSneba magnitis Crd. polusi, wiTeli feriT ki – samxr. polusi.

3. furceli (siganiT daaxloebiT 3 sm, sigrZiT 6 sm) mokeceT Suaze.4. meore nemsSi gauyareT Zafi, Zafis bolos gaakeTeT kvanZi.5. gadanakeci furclis Sua wertilSi gauyareT Zafiani nemsi bolomde.6. aiReT damagnitebuli nemsi da gauyareT furclis gadanakeci `xazis~ SuaSi.7. Zafmobmuli qaRaldi CamokideT raime saganze (mag., saxazavze), romelic ma-

gidis kidezea raime simZimiT (mag., wignebiT) damagrebuli.8. aiReT ramdenime sufTa furceli (A4 formatis), kuTxeSi danomreT (mag., 1, 2, 3).9. nemsgayrili qaRldis qvemoT moaTavseT pirveli furceli. mas odnav SeexeT

xeliT, daelodeT, sanam gaCerdeba da furcelze aRniSneT nemsis mimarTule-ba5 (igive gaimeoreT me-2 da me-3 furclis SemTxvevaSi).

10. erTmaneTs SeadareT samive furcelze aRniSnuli mimarTuleba.Sedegi: samive furcelze miviReT erTi da igive mimarTuleba.maswavlebeli: – Tqven daamzadeT martivi xelsawyo, romelic yovelTvis

erTi da igive mimarTulebas gviCvenebs. damagnitebuli nemsis erTi bolo uCvenebs CrdiloeTis mimarTulebas, xolo meore bolo – samxreTisas.

– rogor fiqrobT, ratom gviCvenebs yovelTvis erTsa da imave mimarTule-bas `magniti-nemsi~? (moswavleebi gamoTqvamen mosazrebebs).

maswavlebeli uxsnis moswavleebs, rom Cveni dedamiwac aris erTi didi mag-niti, ori polusiT – CrdiloeTiTa da samxreTiT, romelic moqmedebs nems-magnitze da yovelTvis erTi da imave mimarTulebiT aCerebs. Cinelebma SeamCnies damagnitebuli sagnis es Tviseba da misi gamoyenebiT gamoigones kompasi.

maswavlebels Semoaqvs saswavlo kompasi da uCvenebs moswavleebs.– Cinelebis mier damzadebuli pirveli kompasebi warmoadgendnen kvadra-

tis formis spilenZis danayofian firfitas. am firfitaze Tavisuflad brunav-da kovzis formis magniti. /moswavleebi, maswavleblis miTiTebiT, akvirdebian saxelmZRvaneloSi mocemul Cinur kompass/.

Cinelebis Semdeg kompasis gamoyeneba daiwyes sparseTsa da arabeTSi, xolo mogvianebiT evropaSi gamoigones isriani kompasi.

muSaoba saxelmZRvaneloze: moswavleebi ecnobian saxelmZRvaneloSi war-modgenil fotoebs. erTmaneTs adareben kompasebs /I savarjiSo/.

Semdeg isini, maswavleblis daxmarebiT, ecnobian kompass.kompasis gacnoba: sasurvelia, klasSi wyvilebs hqondeT kompasebi.maswavlebeli: – kompasi miniT daxuruli patara mrgvali kolofia. kolofis

`fskerze~ pawia RerZia – wvetana, masze magnituri isari moZraobs.– isris erTi bolo SuadRis Crdilis mimarTulebiT Cerdeba da CrdiloeTs

gviCvenebs. igi lurjad aris Seferadebuli. xolo meore bolo, romelic samxreTs gviCvenebs – wiTlad.

– isarma rom mudam ar imoZraos da amiT wvetana ar gacviTos, zogierT kompass patara saketi aqvs. gamoswevT mas, isari wvetanas zemoT aiweva da minas 5 SeiZleba furcelze aRniSnon nemsis boloebis proeqcia da Semdeg SeaerTon xaziT.

49

maswavleblis wigni

uZravad miebjineba, Tu isev daswveT, isaric daiweva, wvetanaze moTavsdeba da amoZravdeba.

– kompasis saSualebiT martivia horizontis mxareebis garkveva.kompasiT sargeblobis wesebi:maswavlebels aqvs Tavisi kompasi. igi wyvilebs sTxovs, mousminon miTiTebebs

da amis Sesabamisad imoqmedon:– dadeT kompasi swor horizontalur zedapirze;

– Tu saketi aqvs, gamoswieT igi da daelodeT isris gaCerebas;– kompasi ise SeatrialeT, rom isris lurji bolo daemTxves warwera `C~-

s, /xolo wiTeli TavisTavad daemTxveva aso `s~-s/. amgvarad, yvela aRniSvna gviCvenebs horizontis mxaris mimarTulebebs.

– saketis saSualebiT CaketeT kompasi.– rogor fiqrobT, RamiT, Rrublian amindSi, ra daexmareba mogzaurs gzis gakvl-

evaSi? (kompasi).amgvarad, kompasi garemoSi orientirebisaTvis aucilebeli xelsawyoa.Semdeg moswavleebi individualurad asruleben savarjiSoebis danarTSi

mocemul II savarjiSosa da savarjiSos _ `obieqtis mdebareoba naxazze. xolo saxelmZRvaneloSi rubrikas _ `moifiqre!~

saSinao davaleba: ra aris kompasi. davaleba.savarjiSoebis danarTSi sruldeba savarjiSo: `obieqtis mdebareoba nax-

azze~. ganixile qvemoT mocemuli suraTi. damkvirveblis dgomis adgili wiTeli wertiliTaa aRniSnuli. gaarkvie, dgomis adgilidan horizontis romel mxarezea sacxovrebeli saxli, mTebi, tye, qarxana, mecxoveleobis ferma, skola, skveri, sportuli moedani, Tu ici, rom furclis zeda mxares CrdiloeTia. qvemoT Cawere swori pasuxi. Seadare mewyvilis namuSevars. (pasuxebi: sacxovrebeli sax-lebi – dasavleTiT, mTebi – Crdilo-dasavleTiT, tye – CrdiloeTiT, qarx-ana – Crdilo-aRmosavleTiT, mecxoveleobis ferma – aRmosavleTiT, skola – samxreT-aRmosavleTiT, skveri – samxreTiT, sportuli moedani – samxreT-dasavleTiT).

samuSaos dasrulebis Semdeg maswavlebeli amowmebs Sesrulebul davalebas. ramdenime moswavles waakiTxebs, sxvebi amowmeben sakuTar namuSevars.

gakveTilis bolos maswavlebeli moswavleebs aZlevs saSinao davalebas: I. dadeqiT Tqveni saxlis ezoSi, kompasis saSualebiT gansazRvreT horizon-

tis romel mxares aris Tqveni ezos SemogarenSi mdebare esa Tu is obieqti. furcelze SeadgineT Tqveni ezos Semogarenis naxazi.

II. gamoiyene kompasi da Cawere savarjiSoebis danarTSi mocemul kiTxvebze pasuxi.

50


gakveTili 4gakveTilis Tema: masStabi.

gakveTilis miznebi aqtivobebi moswavleebis organizeba resursebi fasdeba Semdegi

unarebi

• SeZlosmasStabisgamoyenebiT naxazze manZilebis dadgena

• saSinaodavalebisSemowmeba

individ.;wyvilebSi

saxelmZRv.,savarjiSoebis

danarTi, xirebi, joxi, ubralo

fanqrebi, ujriani

furclebi

kvlevis unar-Cvevebi• dakvirveba• monacemebisCawerasaazrovno unar-Cvevebi• analizi

• saklasosaubari

• praqtikulisamuSao

• muSaobasaxelmZRv.

• saklasosaubari

• Sejameba

SemoTavazebuli aqtivobebi: gakveTilis dasawyisSi maswavlebeli mimarTavs moswavleebs:

– vTqvaT, viciT, rom wignis maRazia skolidan moSorebiT, aRmosavleT mxarezea. gazomes manZili skolasa da maRazias Soris da Seadgines aseTi naxazi /maswavlebeli carciT xazavs dafaze/:

skola maRazia

– rogor fiqrobT, rogor moaxerxes didi manZilis Cveneba am patara xaziT? /moswavleebi gamoTqvamen mosazrebebs/.

maswavlebeli wyvilebs urigebs ujredebian furclebsa da patara Cxirebs /mag., asanTis Rerebs, romelsac usafrTxoebis mizniT winaswar aclis Tavebs/ da aZlevs davalebas:

– Cxiri dadeT furcelze, Cxiris Tavsa da boloSi qaRaldze wertilebi dasviT, am or wertils Soris Cxiris gaswvriv xazi gaavleT; aiReT Cxiri.

– ra miiReT? (Cxiris sigrZis maCvenebeli xazi).– rogor fiqrobT, Tu am xazs vuCvenebT imaT, visac Cveni Cxiri ar unaxavs

da vetyviT, rom es xazi Cveni Cxiris sigrZes zustad gamoxatavs, mixvdeba mnaxve-li – ra sigrZe hqonia Cxirs? /diax, ra Tqma unda/.

axla aviRoT grZeli joxi. /maswavlebeli iRebs mag., 2 metri sigrZis joxs/. igi qaRaldze, cxadia, ver moTavsdeba. ra xerxs mivmarToT, rom misi sigrZe qaR-aldze xaziT gamoisaxos? /moswavleebi gamoTqvamen mosazrebebs/.

– modiT, gavzomoT am joxis sigrZe. maswavlebeli sTxovs or moswavles da, maTi daxmarebiT, zomavs joxis sigrZes. joxis sigrZe 200 sm aRmoCnda.

– aseTi sigrZis xazi Cvens furcelze ver Tavsdeba, ra xerxs mivmarToT? /moswavleebi gamoTqvamen mosazrebebs, maT Soris iqneba mosazreba, rom ufro nak-lebi sigrZis xazi gavavloT/.

maswavlebeli: – modiT, 200 sm-iani xazis magier pirobiTad 10 sm-iani xazi aviRoT; gamoiyeneT saxazavi, fanqari da furclebze gaavleT 10 sm-iani xazi. /moswavleebi avleben xazebs/.

Sedegi: 200 sm-iani joxis sigrZe 10 sm-iani xaziT gamoisaxa. didi zomis magier aviReT patara zoma.

maswavlebeli: – amgvarad, 1 sm-Si ramdeni santimetri vigulisxmeT? (pasuxi: 20 santimetri).

51

maswavleblis wigni

– rogor fiqrobT, Tu Tqven mier gavlebul xazs uCvenebT mas, visac es joxi ar unaxavs, etyviT, rom am xazis yoveli 1 santimetri pirobiTad joxis 20 santimetrs udris da sTxovT, gazomos am xazis sigrZe, mnaxveli mixvdeba joxis namdvil zomas? (diax).

– aseT xerxs, romelic naxazis mnaxvels amcnobs, Tu romeli didi zomis magier, romeli patara zomaa pirobiT aRebuli, masStabi6 ewodeba. Cveni naxazis masStabi aseTia: 1 sm – 20 sm.

Sejameba: amgvarad, masStabi gviCvenebs – romeli didi zomis magier, piro-biT romeli patara zomaa aRebuli anu, sinamdvileSi arsebulTan SedarebiT, ramdenjeraa Semcirebuli naxazze raime xazis sigrZe.

muSaoba savarjiSoebis danarTSi:moswavleebi individualurad muSaoben savarjiSoebis danarTSi da asruleben

I savarjiSos: a) skveri skolis aRmosavleTiT mdebareobs. masStabis mixedviT gamoarkvie – ras udris manZili skolidan skveramde. qvemoT Cawere pasuxi (pas-uxi: 80 metri).

b) stadioni saxlidan dasavleTiT mdebareobs. masStabis mixedviT gamoarkvie ras udris manZili saxlidan stadionamde. Cawere pasuxi (pasuxi: 110 metri).

g) wisqvili mTidan aRmosavleTiT mdebareobs, mefrinveleobis ferma ki – mTidan dasavleTiT. masStabis mixedviT gaarkvie – ras udris manZili mTidan wisqvilamde da mTidan – fermamde. Cawere pasuxebi (pasuxebi: mTidan wisqvil-amde 50 metri; mTidan fermamde 60 metri).

/maswavlebeli amowmebs Sesrulebuli savarjiSoebis siswores/.saklaso saubari:maswavlebeli moswavleTa yuradRebas mimarTavs kedelze gakrul rukaze (an

rukebze – naxevarsferoebis, romelime kontinentis an saemigracio qveynis), globusze da mimarTavs moswavleebs:

– rogor fiqrobT, dedamiwis mTliani zedapiris, an misi romelime nawi-lis qaRaldze gamosaxva Semcirebis gareSe SeiZleba? /moswavleebi upasuxeben, gamoTqvamen mosazrebebs/.

– rogor fiqrobT, ras iyeneben amisTvis? (masStabs).– amgvarad, ras gviCvenebs masStabi?daskvna: masStabi gviCvenebs, sinamdvileSi arsebulTan SedarebiT, ramden-

jeraa Semcirebuli rukaze, globusze an gegmaze manZili, gamosaxuleba Tu ter-itoria.

saSinao davaleba: masStabi.

6 masStabi (germ. Maßstab) –rukaze, gegmaze an naxazze mocemuli xazebis sigrZis Sefardeba am xazebis gamoxatul namdvil sigrZesTan.

52


gakveTili 5gakveTilis Tema: adgilis gegma da pirobiTi niSnebi



unarebi

•SeZlosmartivigegmis Sedgena;

•SeZlosgegmazegamosaxuli obieqtebis amocnoba, pirobiTi niSnebis gamoyenebiT;

•gaecnosgegmispirobiT niSnebs

•motivaciadasaklaso saubari

individ.;jgufuri

saxelmZRv.,savarjiSoebis

danarTi, feradi fanqrebi (an flomaster.), A3 formatis furclebi da baraTebi

jgufebisTvis

kvlevis unar-Cvevebi•dakvirveba•monacemTa

interpretacia•kvlevis

Sedegebis prezentacia

socialuri unar-Cvevebi•TanamSromloba

jgufSi

•muSaobasaxelmZRv.

•savarjiSosSemowmeba

•jgufurimuSaoba

•prezentacia

•Sejameba

SemoTavazebuli aqtivobebi: gakveTilis dasawyisSi, motivaciis mizniT, mas-wavlebeli moswavleebs ukiTxavs saymawvilo moTxrobas `gegmam uSvela~:

`gegmam uSvela~

I

– momyevi, Svilo, amden xalxSi arsad gamebne! – afrTxilebda deda patara Saqros, roca isini Tbilisis sadgurs miuaxlovdnen.

matarebelma svlas uklo, dadga. Saqros gulma ki Zgeras umata. xarobs Saqro. natvra ausrulda – Tbiliss ewvia. pirvelad naxavs am didsa da didebul qalaqs. aqaurobis ara icis ra, garda imisa, rac misTvis maswavlebels uambnia, an rac mas qalaqis gegmaze pirobiTi niSnebiT amoukiTxavs. didZali xalxi Camoiyvana matarebelma. aivso baqani. mgzavrebi gasavleli karebisaken gaemarTnen. Saqro Tvals acecebs. pirvelad xedavs xalxis aseT simravlesa da aseT did sadgurs. magram kidev ufro gaaoca igi sadguris win gaSlilma vrcelma moedanma.

– ramodena moedania! – gaioca man da mis cqeraSi uneburad fexi SeuCerda... dedas daSorda.

– ui, qa, biWi sada myavs! – elda eca dedas, roca SeniSna, rom Saqro gverdiT aRar axlda. – sad gamebna me Tvaldamdgarsa da mzedabnelebuls.

miiar-moiara gaognebulma, gasZaxa kidec yoveli mxrisaken, magram amaod. Saqros CamiCumic ar ismis.

– wavide, Sinaurebs vacnobo, yvelani momeSvelebian, – gaifiqra mwuxare de-dam da didubes miaSura TavisianebTan.

II

– eh, marto davrCi, sul martodmarto. rogorRa gavigno gza am ucnob qalaq-Si? – fiqrobs Saqro, – magram, daica! mgoni, gulis jibeSi qalaqis gegma midevs!

gaisva jibeze mTrTolare xeli.– biWos, mqonia! viS, ra kargia! gegma! Tbilisis gegma! saxlis misamarTic

maxsovs – didubeSi, ama da am quCaze, ama da am nomer saxlSi cxovroben Cvenebi.

53

maswavleblis wigni

wamsve gaSala gegma.– ager rkinigza, ager sadguri. ai, aq vdgavar axla. ager didubec. jer es quCa

unda gaviaro, Semdeg am quCaze gadavuxvev! – amoikiTxa Saqrom gegmaze Tavisi sasiarulo gezi da gaswia didubisaken.

midis Saqro, miabijebs. midis, yovel gadasaxvevze gegmas akvirdeba. ager didube, ager is quCa, saxlic aqaa. es unda iyos am saxlis karebi. miadga karebs.

– vaiTu bavSvi SemikrTes da SemkrTalze dainakos, fer-xorci waerTvas! – moesma Signidan dedis Civili da Cqari fexis xma kibis safexurebze. – mTel policias fexze davayeneb.

– Cems saSvelad moiCqarian! – Tqva Saqrom da guli auCuyda. gaiRo kari da... Saqros maZiebelni saxtad darCnen. Saqro mosula! nuTu es Saqroa? diax, Saqroa. Saqros gza-kvali ar abnevia ucnob qalaqSi.

– romelma varskvlavma momgvara, Svilo, Seni Tavi! – Caikra dedam gulSi Tavisi qoCora biWi.

– gegmam, dedilo, gegmam miSvela, – miugo Saqrom. yvelani gaaxara im gasax-arelma patara Saqrom.

maswavlebeli: – maS, ra daexmara patara Saqros gzis gakvlevaSi?– rogor amoicno qalaqis sxvadasxva obieqti? (pirobiTi niSnebiT).– rom ar scodnoda pirobiTi niSnebi, SeZlebda Saqro naxazis (gegmis) saSu-

alebiT gzis gakvlevas?/moswavleebi upasuxeben, gamoTqvamen mosazrebebs/.muSaoba saxelmZRvaneloze:I savarjiSo: maswavlebeli moswavleebs sTxovs daakvirdnen saxelmZRvanelo-

Si mocemul midamos gegmas, amoicnon pirobiTi niSnebi da aRweron mocemuli teritoria. /moswavleebi survilis mixedviT aRweren/.

muSaoba savarjiSoebis danarTSi:II savarjiSo: pirobiTi niSnebiT amoicani saxelmZRveneloSi gegmaze war-

modgenili TiToeuli obieqti da daxate gegmaze mocemuli teritoria. /moswav-leebi muSaoben individualurad/.

samuSaos dasrulebis Semdeg maswavlebeli amowmebs Sesrulebul davalebas.cxaddeba Sesveneba.Sesvenebis Semdeg tardeba jgufuri muSaoba:maswavlebeli moswavleebs yofs 3 an 4 jgufad. TiToeuli jgufs urigebs A3

formatis furclebs, ferad fanqrebs an flomasterebs da winaswar momzadebul baraTebs. baraTebze ganumartavad mocemulia gegmis pirobiTi niSnebi (ix. dan-arTi).

54


danarTi

jgufebs eZleva davaleba: amoicnon baraTze mocemuli pirobiTi niSani, baraTis ukana mxares daaweron

pirobiTi niSnis aRmniSvneli sityva; jgufSi SeTanxmdnen, moifiqron da Seadgi-non saemigracio qalaqis (dabis, soflis) romelime adgilis gegma ise, rom gam-oiyenon baraTebze mocemuli pirobiTi niSnebi.

samuSaos dasrulebis Semdeg ewyoba prezentacia. miiReba 3 an 4 gansxvavebuli gegma. jgufis warmomadgenlebi rigrigobiT aRweren maTi jgufis mier Seqmnil gegmas. maswavlebeli yvela gegmas gaakravs TvalsaCino adgilas.

/maswavlebeli afasebs jgufebis muSaobas. garda pirobiTi niSnebis amocno-bisa, fasdeba moswavleTa SemoqmedebiTi azrovneba; socialuri unar-Cvevebi/.

Sejameba: – ras gavecaniT dRes? (garemos gegmas)– rogor gamosaxaven obieqtebs gegmaze? (pirobiTi niSnebiT)– ras gamosaxaven gegmaze? (Senobebs, mdinareebs, gzatkecilebs, gamwvanebis

obieqtebs da sxva).– raSi gvexmareba gegma? (obieqtis mdebareobis gansazRvraSi, gzis gakvl-

evaSi).– amgvarad, gegma pirobiTi niSnebiT gamosaxuli naxazia. gegmaze gamosax-

aven romelime teritoriis (mag., qalaqis, soflis) Senobebs, mdinareebs, gzebs, gzatkecilebs, gamwvanebis obieqtebs da sxv.). gegma gvexmareba obieqtis mdebare-obis gansazRvraSi, gzis gakvlevaSi.

davaleba: adgilis gegma da pirobiTi niSnebi. I - davaleba – pirobiTi ni-Sani isriT daukavSire mis Sesabamis sityvas, II - davaleba. gamoiyene Seswavlili pirobiTi niSnebi da savarjiSoebis danarTSi Seadgine Seni `sakvirao skolis~ mimdebare teritoriis gegma. gaakeTe Canaweri.

55

maswavleblis wigni

gakveTili 6gakveTilis Tema: geografiuli ruka.



unarebi

•SeZlosrukazehorizontis ZiriTadi da Sualeduri mxareebis gansazRvra;

•SeZlosrukazemocemuli pirobiTi aRniSvnebis wakiTxva;

•gaecnosrukismniSvnelobas

•motivaciadasaklaso saubari

individ.;jgufuri

saxelmZRv., feradi fanqrebi (an flomaster.),

A3 formatis furclebi da baraTebi

jgufebisTvis

kvlevis unar-Cvevebi•dakvirveba•monacemTa

interpretacia•kvlevis


socialuri unar-Cvevebi•TanamSromloba

jgufSi


•savarjiSosSemowmeba

•jgufurimuSaoba

•prezentacia

•Sejameba

SemoTavazebuli aqtivobebi: saSinao davalebis gamokiTxvisa da Semowmeb-is Semdeg tardeba saklaso saubari /kedelze gakrulia naxevarsferoebisa da saqarTvelos fizikuri rukebi/.

maswavlebeli: – rogorc ukve viciT, gegma dedamiwis zedapiris mcire ubnis, nagebobebis an raime sagnis pirobiTi niSnebiT gamosaxuli naxazia.

– Tu iciT, ra hqvia naxazs, romelzec mTeli qveyana (mag., saqarTvelo) an mTeli dedamiwaa gamosaxuli? (ruka)

– ra iciT rukis Sesaxeb?– ras niSnavs TqvenTvis ruka?/SesaZloa, maswavlebelma romelime moswavles sTxovos dafaze carciT daxa-

zos wre, wreSi Caweros sityva `ruka~, xolo moswavleTa pasuxebi wris irgvliv mimofantos – Seqmnas sqema/.

maswavlebeli: – gaixseneT, ras aRniSnavs rukaze mocemuli sxvadasxva feri?moswavleebi: – rukaze pirobiTi aRniSvnebiT (ferebiT) gamosaxulia dedami-

wis zedapiri; wyali cisfrad an lurjad aRiniSneba, xmeleTi ki – mwvaned, yviT-lad da yavisfrad.

– dedamiwaze wyali sxvadasxva siRrmisaa. zogan araRrmaa, zogan – Rrma, zogan – Zalin Rrma. wylis siRrmeebs aRniSnaven lurji feris sxvadasxva toniT.

maswavlebeli moswavleTa yuradRebas mimarTavs kedelze gakruli rukebi-sken da svams kiTxvas: – rogor fiqrobT, ra gansxvavebaa am or rukas Soris? (erTze gamosaxulia mTeli dedamiwa, meoreze misi calkeuli nawili, vTqvaT, erTi qveyana – saqarTvelo).

Sejameba: geografiuli ruka pirobiTi aRniSvnebiT Sesrulebuli dedamiwis mTeli zedapiris an misi calkeuli nawilebis Semcirebuli gamosaxulebaa sibr-tyeze.

– rogor fiqrobT, risTvis iyenebs adamiani rukas? (garemoSi orientirebi-saTvis)

– ra da ra saxis rukebi arsebobs?(mag.: turistuli, samxareo, konturuli)./Tu moswavleebma ver daasaxeles, maswavlebeli uCvenebs da acnobs TiToeul

maTgans/.

56


muSaoba saxelmZRvaneloze:savarjiSo I: saqarTvelos fizikur rukaze mocemul CarCoebSi SemoklebiT

Cawere horizontis mxareebi. /mocemuli savarjiSo emsaxureba codnis gamoyen-ebas (ix. me-7 gakveTilze Seswavlili masala)/.

savarjiSo II: gaixsene, rogor aris aRniSnuli rukaze geografiuli obieqtebi da CarCoebi gaaferade maTi Sesabamisi ferebiT an Caxate pirobiTi niSnebi.

(pasuxebi: maRali mTebi – yavisferi; araRrma wyali – Ria cisferi; mdinare – lurji klaknili xazi, tba – cisferi `laqa~; vake dablobi – mwvane; vake maRlobi – yviTeli).

samuSaos dasrulebis Semdeg maswavlebeli amowmebs savarjiSoebis Sesruleb-is siswores.

maswavlebeli moswavleebs acnobs rukaze aRniSnul sxva pirobiT aRniSvnebs. /carciT xatavs dafaze/

magaliTad:

qalaqebi aRiniSneba ase sazRvari aRiniSneba ase

Waobi aRiniSneba ase myinvarebi aRiniSneba ase

muSaoba danarTze: maswavleblis TxovniT moswavleebi gadaSlian danarTebs da akvirdebian saqarTvelos fizikur rukas. rukaze eZeben maswavleblis mier dasaxlebul pirobiT aRniSvnebs.

muSaoba saxelmZRvaneloze:savarjiSo III: TiToeul pirobiT niSans miuwere Tavisi aRmniSvneli sityva.

Seadare mewyvilis namuSevars.gakveTilis Semdeg etapze tardeba saklaso saubari. maswavlebeli moswav-

leebs acnobs rukis istorias da esaubreba rukis mniSvnelobaze:– rukas didi xnis istoria aqvs. pirvelyofili adamianebi gamoqvabulis

kedlebze xatavdnen martiv ̀ rukebs~. mecnierebi fiqroben, rom es naxatebi rukis winamorbedebia. uZveles droSi qarTvelebs, kerZod, kolxebsa, hqoniaT kargad Sedgenili sagzao rukebi, e.w. kirbebi – rukis winaprebi.

amJamad arsebobs sxvadasxva Sinaarsis rukebi. adamians SeuZlia rukis dax-marebiT Seiswavlos misTvis saintereso adgili. ruka mSvenieri `megzuria~ tu-ristebisa da mogzaurebisTvis.

dasasrul, maswavlebeli moswavleebs acnobs atlass.maswavlebeli gadafurcvliT uCvenebs moswavleebs atlass da ekiTxeba: – iciT, ra aris es? (atlasi).– risgan Sedgeba es patara krebuli? (rukebisgan).amgvarad, atlasi wignad akinZuli rukebis krebulia.davaleba: ruka. rubrika `minda meti vicode~./rubrikaSi `minda meti vicode~ zeda marcxena kuTxeSi mocemul suraTze ga-

mosaxulia gamoqvabulSi napovni, qvaze amokveTili Zveleburi ruka, mis qvemoT ki – mecnierebis mier gaSifruli varianti; qveda marjvena kuTxeSi sailustra-ciod mocemulia Zveleburi rukis erT-erTi magaliTi/.

57

maswavleblis wigni

gakveTili 7gakveTilis Tema: globusi.



unarebi

•gaecnosglobuss– rogorc dedamiwis models;

•SeZlosglobuszedatanili xmeleTisa da wylis garCeva

•saSinaodavalebisSemowmeba-ganxilva

individ.;wyvilebSi

globusi da ruka, kanafis Zafi, ujriani furclebi,

saweri kalami an ubralo fanqrebi

kvlevis unar-Cvevebi•dakvirvebasaazrovno unar-Cvevebi•analizi

•saklasosaubari

•praqtikulisamuSao


•davaleba

gakveTili 8gakveTilis Tema: Semajamebeli gakveTili – orientireba.



unarebi

•miRebulicodnissistemaSi moyvana;

•kvlevisadasaazrovno unar-Cvevebis ganviTareba

•saxelmZRv.muSaoba– savarjiSoebis Sesruleba

individ.;wyvilebSi

saxelmZRv., saweri kalami

saazrovno unar-Cvevebi•gamoyeneba•analizi•Sefaseba

•saklasosaubari

•`ganZiskunZuli~–savarjiSo VII

•saklasosaubari

SemoTavazebuli aqtivobebi: gakveTili Semajamebelia. eTmoba ori akademiuri saaTi.

moswavleebi individualurad muSaoben saxelmZRvaneloSi da asruleben sa-varjiSoebs.

I savarjiSo: waikiTxe winadadebebi. `+~ niSani Cawere im winadadebis bolos, romelsac eTanxmebi, xolo `–~ niSani – im winadadebis bolos, romelsac ar eTanxmebi. (pasuxebi: 1. +; 2. _; 3. _; 4. +; 5. _; 6. +; 7. _; 8. +).

III savarjiSo: qvemoT mocemuli sityvebidan qveS erTi xazi gausvi horizon-tis mTavar mxareebs; klaknili – Sualedurs (pasuxebi: erTi xazi – dasavleTi, samxreTi, aRmosavleTi, CrdiloeTi; klaknili – Crdilo-aRmosavleTi, Crdi-lo-dasavleTi, samxreT-aRmosavleTi, samxreT-dasavleTi).

IV savarjiSo: waikiTxe, SearCie da swori pasuxebi CarCoSi aRniSne `+~ niSniT (pasuxebi: 1 – g; 2 – b; 3 – g)

V savarjiSoSi: amoicani gegmisa da rukis pirobiTi aRniSvnebi, Seavse kros-vordi da ferad svetSi miiReb Seswavlili Tavis saTaurs (pasuxebi: 1 – Waobi; 2 – myinvari; 3 – qalaqi; 4 – mdelo; 5 – mdinare; 6 – gzatkecili; 7 – xidi; 8 – buCqnari; 9 – Sereuli tye; 10 – tba; 11 – sazRvari; ferad svetSi – `ori-entireba~).

VI savarjiSo: amoxseni rebusi. sityvebi Cawere cariel CarCoebSi (pasuxi: tyeSi horizonti daxurulia).

58


gakveTili 10gakveTilis Tema: saqarTvelos mdebareoba da xmeleTis zedapiri.



unarebi

•gaecnossaqarTve-los geografiul mdebareobasa da xmeleTis zedapirs;

•rukazegamoar-Cios is geografi-uli obieqtebi, romle-bic uad-vilebs saqarTve-los adgilm-debareobis gansazRvras

•saklasosaubaridarukaze muSaoba

individ.;jgufuri;wyvilebSi

saxelmZRv., saqarTvelos

fizikuri ruka, dakv. dRiuri, kontrur. rukebi,

saweri kalami, feradi fanqrebi


Cawera

•Sejameba

•praqtikulisamuSao–`saq. fizikuri ruka~

•rubrika`moifiqre!~

•kont.rukebzemuSaoba

•davaleba

SemoTavazebuli aqtivobebi: klasSi kedelze gakrulia naxevarsferoebisa da saqarTvelos fizikuri rukebi.

saklaso saubari da rukaze muSaoba.– vin icis, romel kontinentze mdebareobs saqarTvelo? (evraziis).– vis SeuZlia miCvenos saqarTvelo msoflios fizikur rukaze? /ramdenime moswavle uCvenebs/.– romeli geografiuli obieqti gviadvilebs mis monaxvas msoflio rukaze?(kavkasionis qedi, Savi an kaspiis zRva).– Savi zRva romeli mxridan esazRvreba saqarTvelos? (dasavleTidan).– daakvirdiT saqarTvelos fizikur rukas, romeli feri sWarbobs saqarTve-

los CrdiloeT nawilSi? (muqi yavisferi).– gaixseneT, ras aRniSnaven rukaze am feriT? (mTebs).– maS, ra mdebareobs saqarTvelos CrdiloeT nawilSi? (mTebi).– am mTebs kavkasionis mTianeTs uwodeben. /uCvenebs rukaze/– daakvirdiT msoflios rukas, moZebneT saqarTvelos aRmosavleTiT mde-

bare wylis didi sivrce. /maswavlebeli sTxovs romelime moswavles uCvenos ru-kaze kaspiis zRva/.

– am zRvas kaspiis zRvas7 uwodeben. am zRvidan dasavleTiT saqarTvelos mezobeli qveyana – azerbaijani mdebareobs.

Sejameba: saqarTvelo mdebareobs evraziis kontinentze, kavkasionis mTavari qedis samxreTiT, da gadaWimulia Savi zRvis sanapirodan aRmosavleTisaken. mis-gan, aseve aRmosavleTiT, kaspiis zRvamde, saqarTvelos mezobeli qveyanaa azer-baijani.

praqtikuli samuSao: `saqarTvelos fizikuri ruka~.maswavlebels rukasTan gamohyavs romelime moswavle, romelic saCvenebeli

joxis gamoyenebiT uCvenebs rukaze. danarCenebi akvirdebian dakvirvebis dRiu-rebSi mocemul saqarTvelos fizikur rukas.

maswavlebeli aZlevs davalebas:– daakvirdiT saqarTvelos rukas. gaixseneT rukis pirobiTi niSnebi da aR-

7 maswavlebeli Seaxsenebs moswavleebs, rom kaspiis zRva sinamdvileSi aris tba, magram sididis gamo, uZvelesi droidan zRvas uwodeben.

59

maswavleblis wigni

wereT Cveni qveynis xmeleTis zedapiri.SesaZlo kiTxvebi: – romeli feri Warbobs rukaze? (Ria da muqi yavisferi).– rac miuTiTebs imaze, rom saqarTvelo mTagoriani qveyanaa.– romeli feria saqarTvelos dasavleT nawilSi, Savi zRvis sanapiros mimde-

bared? (mwvane).– ras aRniSnaven am feriT? (vake dablobebs).– am adgils kolxeTis dablobi hqvia.– moZebneT, sad aris rukaze yviTeli da Ria yavisferi. /moswavleebi eZeben/.– es saqarTvelos mTaTaSorisi baria8. /rukasTan gamosuli moswavle uCven-

ebs/./maswavlebeli ganmartavs, rom sivrces, romelic kavkasionis mTianeTsa da

samxreT mTianeTs Sorisaa moqceuli, mTaTaSorisi bari hqvia/.– romeli feri sWarbobs mTaTaSorisi baris samxreTiT? (yavisferi).– es saqarTvelos samxreTi mTianeTia.maswavlebeli wyvilebs sTxovs upasuxon rubrika ̀ moifiqre!~-s kiTxvebs (ram-

denime wyvili warmoadgens pasuxs).

informacia maswavlebels:

saqarTvelos teritoria iyofa 4 msxvil orografiul (orografia fizikuri georgafiis nawilia, romelic swavlobs dedamiwis zedapiris reliefs) erTeu-lad: kavkasionis mTianeTi, saqarTvelos mTaTaSorisi bari, mcire kavkasionisa da samxreT saqarTvelos vulkanuri mTianeTi.

kavkasionis mTianeTi iyofa sam nawilad. esenia: kavkasionis mTavari wyal-gamyofi qedi, CrdiloeTi da samxreTi ferdobebi. maT Soris umTavresi oro-grafiuli erTeulia kavkasionis mTavari wyalgamyofi qedi, romelic gadaWim-ulia Crdilo-dasavleTidan samxreT-aRmosavleTisaken. qedis umaRlesi ubania bezengis kedeli, romelzec mdebareobs saqarTvelos umaRlesi mwvervali Sxara (5068 m). igi simaRliT ialbuzis (5648 m) Semdeg meorea kavkasiaSi.

saqarTvelos mTaTaSorisi bari mdebareobs kavkasionsa da mcire kavkasions Soris. igi orografiuli TvalsazrisiT nairgvaria: aq gvxvdeba vake dablobebi, mTiswineTis gorak-borcvebi, dabalmTiani da zogjer saSualomTiani reliefic. bari ZiriTadad zRvis donidan 500 m simaRlemde mdebareobs. baris dasavleTi nawili daxrilia Savi zRvisaken. igi moicavs gorak-borcvian zols, kolxeTisa da zRvispira dablobebs.

mcire kavkasionis mTianeTi saqarTvelos teritoriaze Crdilo-dasavleTi nawiliTaa warmodgenili. samxreT-dasavleTiT igi grZeldeba TurqeTSi, xolo samxreT-aRmosavleTiT – somxeTSi. orografiuli TvalsazrisiT igi ramden-ime nawils moicavs: SavSeTis, arsianis, mesxeTis, TrialeTis, loqis qedebs, Sua xramis mTaTa masivs, axalcixisa da aWaris qvabulebs.

samxreT saqarTvelos vulkanuri mTianeTi sakmaod nairgvaria. zegnis cen-traluri nawili platoa, xolo periferiaze qedebia warmodgenili. orografiu-lad moicavs ramdenime erTeuls: javaxeTis zegans, eruSeTis maRlobs, samsris, javaxeTisa da nialisyuris qedebs.

8 saqarTvelos mTaTaSorisi bari moicavs kolxeTis dablobsac.

60


(literatura: `saqarTvelos geografia~. iv.javaxiSvilis sax. Tsu-is saqarTvelos geografiis kaTedra, Tb., 2000, jgufis xelmZR. n. elizbaraSvili).

konturul rukebze muSaoba:gakveTilis Semdeg etapze moswavleebi muSaoben danarTSi mocemul saqarTve-

los konturul rukebze da asruleben davalebas:SearCie saTanado ferebi da konturul rukaze gaaferade: Savi zRva, kavka-

sioni. gamoyavi mTaTaSorisi bari, kolxeTis dablobi, saqarTvelos samxreTi mTianeTi.

/samuSaos dasrulebis Semdeg maswavlebeli amowmebs Sesrulebul davalebas, aRniSnavs Tu ramdenad sworad SearCies moswavleebma ferebi/

Sejameba: saqarTvelo mTagoriani qveyanaa. Cvens qveyanas dasavleTidan Savi zRva esazRvreba; saqarTvelos CrdiloeTiT kavkasionis mTianeTia, samxreTiT – samxreTi mTianeTi. maT Soris mTaTaSorisi baria, romlis dasavleTi nawili kolxeTis dablobs uWiravs.

saSinao davaleba: saqarTvelos mdebareoba da xmeleTis zedapiri. `Seamowme Seni codna~. rubrika `davaleba~.

maswavlebeli moswavleebs aZlevs davalebas: Semdegi gakveTilisTvis moi-ZieT fotoebi an SeasruleT Canaxatebi saqarTvelos im adgilebis Sesaxeb, sa-dac namyofi xarT Tqven an Tqveni ojaxis wevrebi da sTavazobs klasis albomis Sedgenas Temaze: `Cveni samSoblo~.

gakveTili 11gakveTilis Tema: bunebis mravalferovneba.



unarebi

•gauziarosTanaklaselebs STabeWdileba saqarTvelos im adgilebis Sesaxeb, sadac Tavad aris namyofi (an misi ojaxis wevrebi arian namyofi)

•saSinaodavalebiswardgena – STabeWd. gaziareba

individ.;mTeli klasi


fizikuri ruka,

kunturuli rukebi

saazrovno unar-Cvevebi•analizi•SemoqmedebiTi

azrovneba•saklasosaubari


•muSaobakont.rukebze

•davaleba–klasisalbomi `Cveni saqarTvelo~

komentari maswavleblisTvis:saklaso oTaxSi gakrulia saqarTvelos fizikuri ruka. gakveTilis dasawyisSi moswavleebi, maswavleblis TxovniT, warmoadgenen Ses-

rulebul saSinao davalebas – moswavleebi saklaso oTaxSi, TvalsaCino adgi-las, gaakraven saqarTvelos sxvadasxva adgilis amsaxvel fotoebs an Canaxatebs.

gakveTilis ZiriTadi aqtivoba aris TanaklaselebisTvis STabeWdilebis ga-ziareba. /maswavlebelma yuradReba unda miaqcios, rom yvela moswavlem miiRos monawileoba/.

61

maswavleblis wigni

moswavleebi isaubreben saqarTvelos sxvadasxva kuTxis Sesaxeb, aRweren Ta-vianT moZiebul fotoebsa da Canaxatebs. /maswavlebeli usmens da mxolod saWi-roebis SemTxvevaSi ereva/.

rodesac yvela moswavle isaubrebs, maswavlebeli svams kiTxvebs.momdevno aqtivobebis Tanmimdevroba mocemulia gakveTilis dagegmvis

cxrilSi.

gakveTili 12gakveTilis Tema: mdinareebi.



unarebi

•rukisgamoyenebiT SeZlos saqarTve-los mniSvnelovani mdinareebis moZieba da kontu-rul rukaze datana

•saklasosaubaridamuSaoba saqarTvelos fizikur rukaze



fizikuri ruka,

kunturuli rukebi, saweri

kalmebi, ubralo fanqrebi


Cawera•monacemebis

organizeba

•muSaobasaxelmZRv.da saqarTvelos konturul rukaze

•Semowmeba-ganxilva

•saSinaodavaleba

SemoTavazebuli aqtivobebi: gakveTilis dasawyisSi tardeba saklaso saubari:maswavlebeli: – gaixseneT, ra aris mdinare? (wylis mudmivi nakadi, romelic

Tavissave gakvalul kalapotSi miedineba).– ra nawilebi aqvs mdinares? (saTave –adgili, saidanac iwyeba da SesarTavi

– sadac sxva mdinares, zRvas an tbas erTvis);– ramdeni napiri aqvs mdinares? (ori – marjvena da marcxena);– gaixseneT, rogor ganvsazRvroT romelia marjvena da romeli marcxena

napiri?/moswavleebi ixseneben: – saxiT mdinaris dinebis mimarTulebiT Tu davdge-

biT, Cvens marjvniv iqneba marjvena, xolo marcxniv – marcxena napiri/.– ras vuwodebT mdinares, romelic mTavar mdinares uerTdeba? (Senakads).– rogor ganvsazRvroT, romeli Senakadia marjvena da romeli marcxena? /

moswavle upasuxebs/.– rogor aRiniSneba rukaze mdinare? (lurji klaknili xaziT).– daakvirdiT saqarTvelos fizikur rukas. ipoveT mdinareebi da SeecadeT

monaxoT maTi saTave da SesarTavi.– sad iRebs saTaves saqarTvelos mdinareTa udidesi nawili? (mTebSi).– daakvirdiT rukas. rogor fiqrobT, sad Caedineba dasavleT saqarTvelos

yvela mdinare? (Senakadebi uerTdeba mTavar mdinareebs, romlebic Sav zRvaSi Caedineba).

maswavlebeli aRniSnavs, rom es mdinareebi Savi zRvis auzs miekuTvnebian.maswavlebeli: – saqarTvelos fizikur rukaze ipoveT lixis qedi. /moswav-

leebi eZeben/.– daakvirdiT mdinareebs, romlebic lixis qedis aRmosavleTiTaa./SeaxseneT moswavleebs, rom rukaze mdinares uCveneben saTavidan SesarTavi-

saken/.

62


moswavleebi akvirdebian rukas.maswavlebeli: – es mdinareebi kaspiis zRvis auzs miekuTvnebian; amgavarad,

lixis anu suramis qedi saqarTvelos mdinareebis mTavari wyalgamyofia. igi saqarTvelos dasavleT da aRmosavleT nawilebad, xolo mdinareebs or – Savi da kaspiis zRvis auzebis mdinareebad yofs.

saqarTveloSi cnobilia 26 aTasze meti mdinare.muSaoba saxelmZRvaneloze:savarjiSo I: waikiTxe saqarTvelos mdinareTa saxelebi, moZebne isini rukaze,

gansazRvre, romeli zRvis auzs miekuTvneba esa Tu is mdinare da Seavse cxrili.(pasuxebi: Savi zRvis auzi – rioni, yvirila, enguri, bzifi, cxeniswyali;

kaspiis zRvis auzi – mtkvari, alazani, algeTi, xrami, iori).savarjiSo II: amoicani isriT miniSnebuli wylis obieqtebi. Cawere maTi sax-

elebi (pasuxebi: Savi zRva, kaspiis zRva).muSaoba konturul rukebze:savarjiSo III: gamoiyene saqarTvelos fizikuri ruka da konturul rukaze

mdinareebs waawere Tav-Tavisi saxeli./samuSaos dasrulebis Semdeg maswavlebeli amowmebs Sesrulebuli davale-

bebis siswores/.saSinao davaleba: saqarTvelos mdinareebi. rubrika `minda meti vicode~.

davaleba.

gakveTili 13gakveTilis Tema: tbebi da wyalsacavebi.



unarebi

•rukisgamoyenebiT SeZlos saqarTve-los mniSvnelovani tbebisa da wyalsa-cavebis moZieba da konturul rukaze datana

•saklasosaubari individ.;mTeli klasi


fizikuri ruka,


kalmebi, feradi fanqrebi



organizeba


•muSaobasaxelmZRv. (II savarjiSo)

•muSaobakont.rukebze (III savarjiSo)

•davaleba

SemoTavazebuli aqtivobebi: gakveTilis dasawyisSi tardeba saklaso saubari:maswavlebeli: – gaixseneT, ra aris tba? (tba xmeleTis zedapirze bunebri-

vad CaRrmavebuli, wyliT savse adgilia).– riT gansxvavdebian tbebi erTmaneTisagan? (zomiT, formiT, siRrmiT).– risTvis iyenebs adamiani tbas? (sanaosnod, saTevzaod, sarwyavad, sana-

piroze dasasveneblad da a.S).– rogor aRniSnaven rukaze tbebs? (cisferi `laqebiT~).– rogor fiqrobT, SeiZleba adamianma xelovnurad Seqmnas tba? (moswav-

leebi gamoTqvamen mosazrebebs).– rogor SeiZleba adamianma xelovnurad Seqmnas tba? (mag., mdinare daagu-

bos).

63

maswavleblis wigni

– ras uwodeben amgvar `tbebs~? (wyalsacavebs).maswavlebeli: – diax, wylis dagrovebis mizniT, mdinares zogjer agubeben

da xelovnur tbas qmnian. amgvar `tbas~ wyalsacavi ewodeba. wyalsacavSi dag-rovili wyliT amuSaveben hidroeleqtrosadgurebs, rwyaven miwas, zog maTganSi Tevzsac aSeneben.

– Tqven romeli tbebi iciT? CamoTvaleT.– Tqven romeli wyalsacavebi iciT? – CamoTvaleT.moswavleebi CamoTvlian. maswavlebeli usmens da maT mier CamoTvlil tbebsa

da wyalsacavebs uCvenebs rukaze.– rogor aRiniSneba wyalsacavebi rukaze? (cisferi laqebiT).– ra gansxvavebaa tbasa da wyalsacavs Soris? (mag., tba bunebrivad aris war-

moqmnili, wyalsacavi ki adamianis mier xelovnurad aris Seqmnili).muSaoba saxelmZRvaneloze:rubrika `moifiqre!~. maswavlebeli amatebs, rom adamiani wyalsacavebis Se-

qmniT saxes ucvlis bunebas. wyalsacavebis mSeneblobas dadebiTTan erTad, Tan sdevs bevri uaryofiTi movlenac. pirvel rigSi, es aris teritoriis datborva. xSirad wyalqveS eqceva dasaxlebuli adgilebi, tyeebi, baR-venaxebi, naTesebi, kulturis Zeglebi. amitom, wyalsacavebis mSeneblobamde aucileblad unda gaviTvaliswinoT mosalodneli ekologiuri Sedegebi.

muSaoba rukebze:savarjiSo III. gamoiyene saqarTvelos fizikuri ruka da konturul rukaze

daitane saqarTvelos mniSvnelovani tbebi da wyalsacavebi./samuSaos dasrulebis Semdeg maswavlebeli amowmebs Sesrulebuli davale-

bebis siswores/

gakveTili 14gakveTilis Tema: saqarTvelos mxareebi da qalaqebi.



unarebi

•rukisgamoyenebiT SeZlos saqarTve-los mniSvnelovani qalaqebisa da dabebis moZieba da konturul rukaze datana;

•saklasosaubari individ.;jgufuri


fizikuri ruka,


kalmebi, feradi fanqrebi



organizebasocialuri unar-Cvevebi•dakvirveba


•muSaobasaxelmZRv. (II savarjiSo)

•jgufurimuSaoba

•prezentacia

•muSaobakonturulrukebze

•davaleba

SemoTavazebuli aqtivobebi: gakveTilis dasawyisSi tardeba saklaso saubari:maswavlebeli: – rogor fiqrobT, rogor Seiqmna qalaqebi da dabebi? /moswavleebi gamoTqvamen mosazrebebs/

64



qalaqebis warmoqmnis ZiriTad periodad Zv.w.VI–IV saukuneebi iTvleba. Tav-dapirvelad isini warmoiqmnebodnen mniSvnelovan adgilebSi – cixesimagreebT-an, mdinareTa SesarTavebTan, gzebis gaswvriv, xeobebis misadgomebTan da a.S. qalaqebSi xelosnebi da vaWrebi saxldebodnen.

aRmosavleT saqarTvelos uZvelesi qalaqebidan aRsaniSnavia: mcxeTa, rusTa-vi (bostanqalaqi), kaspi, ufliscixe, urbnisi, xunani (mdinareebis – mtkvrisa da xramis SesarTavTan), oZrxe (dRevandeli abasTumnis adgilas) da sxv.

mravali qalaqi iyo dasavleT saqarTveloSic, rogorc Savi zRvis sana-piroze, aseve misgan moSorebiT. gansakuTrebiT gamoirCeoda kutaia (quTaisi). mniSvnelovani gzebis sazRvarze mdebareobam uZvelesi droidan gansazRvra am qalaqis udidesi samxedro-politikuri da ekonomikuri funqciebi. mZlavri qalaqi iyo vanic (md. suloris xeobaSi) da sarapani (Sorapani).

Zv.w.VII-VI saukuneebSi Savi zRvis sanapiroze warmoiqmna berZnuli koloniebi da qalaqebi. am periodis qalaqebia dioskuria (soxumi), fasisi (foTi), pitiunti (biWvinTa), gienosi (oCamCire), afsarunti (gonios cixe) da sxv. am qalaqebs udide-si mniSvneloba hqondaT savaWro urTierTobisaTvis. aqedan gahqondaT sxvadass-vagvari saqoneli, rkinisa da spilenZis madani, xolo SemohqondaT sxvadasxva daniSnulebis sayofacxovrebo sagnebi.

antikuri periodis qalaqebs administraciuli funqciac hqonda. qalaqSi iyo ganTavsebuli samefo rezidenciis an calkeuli mmarTvelis adgilsamyofeli. maT garSemo iqmneboda Tavdacvisa da sameurneo dasaxlebebis mTeli sistema. am mxriv gansakuTrebiT gamoirCeoda mcxeTa. mis midamoebSi ganlagebuli iyo cix-esimagreebi – armazi, wiwamuri, sarkine, agreTve – ramdenime sofeli.

V-VI saukunidan saqarTveloSi axali sawarmoo urTierTobebi Caisaxa, Tumca, rTuli Sida da sagareo politikuri viTareba aferxebda maT ganviTarebas. am pe-riodSi bevrma qalaqma Sewyvita arseboba, zogierTi ki Zalze dasustda. magali-Tad, quTaisi moixsenieba rogorc cixe, xolo mcxeTa aRar asrulebs qarTlis mTavari qalaqis funqcias. Tumca warmoiqmna axali qalqebic: Tbilisi, ujarma (md.ivris napirebze), Weremi (gomboris qedis kalTebze), xornabuji (dedoflisw-yaros maxloblad), vardcixe (md. rionis napirze), dmanisi, Telavi, axalqalaqi, axalcixe, Tmogvi (aspinZis raionSi), artanuji (amJamad TurqeTSia) da sxva.

aRniSnul qalaqebs Soris gansakuTrebiT gamoirCeoda Tbilisi, romelmac saqarTvelos dedaqalaqis funqcia SeiZina. aRmosavleT saqarTvelos dedaqala-qis mcxeTidan TbilisSi gadatanas ramdenime mizezi hqonda, kerZod: Tbilisis mdebareoba aRmosavleT saqarTvelos umniSvnelovanesi istoriul-geografiuli provinciebis (Sida qarTlis, qvemo qarTlis, TrialeTis, kaxeTis) maqsimalur miaxloebaze. am provinciebs, gansxvavebuli bunebrivi pirobebisa da resursebis gamo, meurneobis gansxvavebuli tipi CamouyalibdaT. Tbilisi ki saqonelgacv-lis xelsayreli adgili iyo; mdebareobda saqarTvelos umTavres samimosvlo gzajvaredinze; hqonda xelsayreli samxedro-strategiuli areali; SedarebiT komfortuli hava da samkurnalo Termuli wylebi.

maswavlebeli moswavleebs mouTxrobs saqarTvelos qalaqebis warmoqmnisa da ganviTarebis Sesaxeb. saubrisas rukaze uCvenebs dasaxelebul geografiul obieqtebs. saubris dasasruls svams kiTxvas:

65

maswavleblis wigni

– Tqven ukve iciT, rom saqarTvelos teritoria uZvelesi droidanaa dasax-lebuli. rukaze Tu daukvirdebiT, saqarTvelos xmeleTis zedapirs, rogor fiqrobT, sad unda iyos gansaxlebuli saqarTvelos mosaxleobis udidesi nawi-li? (mTaTaSoris barSi, qalaqebSi).

– ra da ra saxis dasaxlebebSi cxovrobs Cveni qveynis mosaxleoba? (qalaqebSi, dabebSi, soflebSi).muSaoba saxelmZRvaneloze:savarjiSo I: daakvirdi qvemoT mocemul rukas, CamoTvale masze aRniSnuli

qalaqebi./maswavlebeli ramdenime wyvils sTxovs daasaxelos. moswavleebi asaxeleben

saqarTvelos samxareo centrebs/maswavlebeli: – Tqven mier dasaxelebuli qalaqebi saqarTvelos samxareo

centrebia. isini mxareTa mTavari qalaqebia. daukvirdiT rukas da daimaxsovreT – ramden mxared9 aris dayofili saqarTvelos teritoria? /moswavleebi, maswav-leblis daxmarebiT, asaxeleben 12 mxares/.

maswavlebeli: – saqarTvelos Tanamedrove administraciul-teritoriuli dayofa, samarTlebrivi TvalsazrisiT, pirobiT xasiaTs atarebs (konstituci-urad gaTvaliswinebuli araa), Tumca moqmedeben mmarTvelobis samxareo or-ganoebi. amJamad saqarTveloSi gamoiyofa 12 samxareo erTeuli: kaxeTi, qvemo qarTli, mcxeTa-mTianeTi, Sida qarTli, samcxe-javaxeTi, imereTi, guria, aWaris avtonomiuri respublika, raWa-leCxumisa da qvemo svaneTis mxare, samegrelosa da zemo svaneTis mxare, afxazeTis avtonomiuri respublika da Tbilisi.

TiToeuli mxare, Tavis mxriv, dayofilia administraciul raionebad. Ti-Toeul administraciul raions Tavisi saqalaqo (raionuli) centri aqvs.

amJamad saqarTveloSi qalaqis tipis 98 dasaxlebidan 54 qalaqi da 44 dabaa.muSaoba saxlmZRvaneloze:savarjiSo II: daakvirdi saqarTvelos mxareebis sqematur rukebs, amoicani mx-

areebi, miuwere Tav-Tavisi saxeli. Tu gyavs saqarTveloSi naTesavebi? axloble-bi? daasaxele is mxare, romlebSic cxovroben.

saSinao davaleba: saqarTvelos mxareebi da qalaqebi. rubrika davaleba _ ufrosebis daxmarebiT daadgine: ra teritoriul er-

Teulebad iyofa is qveyana, sadac Sen cxovrob. monacemebi Seitane danarTSi.

9 mxare – saqarTvelos msxvili administraciul-teritoriuli erTeuli, romelic Tavis Semadgen-lobaSi aerTianebs ramdenime administraciul raions. mxares aqvs administraciuli centri da marTavs saxelmwifo rwmunebuli – gubernatori.

66


gakveTili 15-16gakveTilis Tema: Semajamebeli gakveTili –

saqarTvelos fiz-geografiuli obieqtebi rukaze.



unarebi

•miRebulicodnissistemaSi moyvana;

•kvlevisadasaazrovno unar-Cvevebis ganviTareba

•muSaobasaxelmZRv.– Semajamebeli savarjiSoebi


saxelmZRv., saweri kalami,

dakvirv. dRiuri, samuSao

furclebi

kvlevis unar-Cvevebi•dakvirveba•kvlevis


saazrovno unar-Cvevebi•analizisocialuri unar-Cvevebi•gadawyvetilebis

miReba jgufSi

•Semowmeba-ganxilva

•jgufurimuSaoba–`SevarCioT marSruti~

•prezentacia

SemoTavazebuli aqtivobebi: gakveTili Semajamebelia da eTmoba ori akademi-uri saaTi.

pirvel gakveTilze moswavleebi individualurad muSaoben saxelmZRvanelo-Si da asruleben savarjiSoebs.

I savarjiSo. ipove Secdoma da gaaswore (pasuxebi: 1.......Savi zRvis sana-pirodan......, 2......., romlis dasavleTi nawili..... 3. ...... saTave maRal mTebSi aqvs. 4. saqarTvelos centralur nawilSi, 5. unda iyos: mdinare enguri Savi zRvis auzs miekuTvneba.

II savarjiSo: Semoxaze swori pasuxi (pasuxebi: 1. Crdilo-aRmosavleT nawilSi, 2. kaxeTSi, 3. samxreTSi, 4. jandari, 5. foTi).

III savarjiSo: qvemoT mocemulia cifrebi. SearCie saTanado cifri da Casvi gamotovebul adgilas (pasuxebi: 12; 2; 98; 54; 44).

IV savarjiSo: gamoiyene saqarTvelos ruka, waikiTxe miniSnebebi da Cawere pasuxi (pasuxebi: 1. siRnaRi; 2. ambrolauri; 3. baxmaro; 4. rusTavi; 5. mcxeTa).

V savarjiSo: Seavse krosvordi saqarTvelos qalaqebis saxelebiT (pasuxebi: 1. baTumi, 2. abaSa, 3. axalcixe, 4. Telavi, 5. quTaisi, 6. kaspi, 7. bolnisi.)

samuSaos dasrulebis Semdeg maswavlebeli amowmebs Sesrulebuli savarji-Soebis siswores. ramdenime moswavles waakiTxebs kidec. sxvebi amowmeben saku-Tar namuSevars da, saWiroebis SemTxvevaSi, SeaqvT Sesworebebi).

67

maswavleblis wigni

Sinaarsisa da miznebis ruka*

(meore safexurisTvis _ 10-12 wlis asakobrivi jgufisaTvis)

gakv. №

gakveTilis Tema


I Tavi – saqarTvelos fizikur-geografiuli erTeulebi

1 Cveni samSoblo _ saqarTvelo

SeZlos gaiazros samSoblos cneba;TanamSromlobis, msjelobis, diskusiis

unaris ganviTareba;gaecnos saqarTvelos teritoriul day-

ofas;SeZlos rukis gamoyeneba

saqarTvelo da gare samyaro

bun.III 1

2 saqarTvelos mdebareoba da sazRvrebi

SeZlos amoicnos saqarTvelos mosazRvre qveynebi da msxvili geografiuli obieqte-bi;

sqematuri rukebis daxmarebiT ganixilos saqarTvelos administraciuli sazRvrebis cvlilebebi sxvadasxva istoriul epoqaSi.


bun.III 1

3 saqarTvelos geologiuri warsuli

SeZlos daafiqsiros saqarTvelos gare-mos bunebrivi cvlilebebi geologiur warsulSi;

gaecnos geologiuri epoqis mniSvnelovan movlenebs;

drois lentaze TanmimdevrobiT aRniS-nos geologiuri warsulis mniSvnelovani movlenebi


bun.III 1

4 saqarTvelos bunebrivi pirobebi

SeZlos moiZos rukaze sagakveTilo teqstSi dasaxelebuli geografiuli obieqtebi;

fotoilustraciebisa da rukis dax-marebiT aRweros sxvadasxva adgilisaTvis damaxasiaTebeli peizaJi (mag. qedi, dablo-bi);

imsjelos saemigracio qveynis reliebze da havaze;

SeZlos konturuli rukis Sevseba;ganuviTardes msjelobisa da diskusiis

unari.


bun.III 1

5 saqarTvelos bunebrivi resursebi

imsjelos sasargeblo wiaRiseulis racionalur da mravalmxriv gamoyenebaze;

SeZlos rukis gamoyeneba da konturuli rukis Sevseba;

daadginos im sasargeblo wiaRiseulis nusxa, romelic moipoveba mis saemigracio qveyanaSi;

gaacnobieros kavSiri bunebriv resurseb-sa da qveynis meurneobas Soris;

Seadginos im bunebrivi resursebis nusxa, romelic gamoiyeneba mis qalaqsa Tu sofelSi;

SearCios romelime bunebrivi resursi da imsjelos mis mniSvnelobaze sakuTari re-gionis ganviTarebisaTvis.


bun.III 1

68


gakv. №

gakveTilis Tema


6 saqarTvelos daculi teritoriebi

gaecnos saqarTvelos bunebis mraval-ferovnebas, dacul teritoriebs im-sjelos daculi teritoriebisa da nakrZa-lebis mniSvnelobis Sesaxeb bunebis dacvis saqmeSi.


bun.III 1

7-8 Savi zRva imsjelos Savi zRvis mniSvnelobaze saqa-rTvelosTvis; moiZios kuraze Savi zRva da SeZlos konturul rukaze gatana.


bun.III 2

9 uZvelesi adamiani saqarTveloSi

gaecnos saqarTvelos warsuls; imsjelos saqarTvelos meurneobis uZve-

lesi dargebis ganviTarebaze.


bun.III 1

10 saqarTvelos mosaxleoba

SeZlos xmeleTis zedapiris Tavisebure-bebis dakavSireba dasaxlebasTan;

imsjelos saqarTvelos dasaxlebis ti-pebis Sesaxeb;

gaecnos saqarTvelos mosaxleobis erovnul Semadgenlobas


bun.III 1

11 mosaxleobis dinamika

SeZlos kavSiris dadgena bunebriv mate-bas, Sobadobasa da mokvdavobas Soris;

gamoTqvas sakuTari mosazreba migraciis SesaZlo mizezebze da moiyvanos Sesabamisi magaliTebi;


bun.III 1

12 sqesobriv-asakobrivi struqtura da erovnuli Semadgenloba

SeZlos klasis da lokaluri gare-mos monacemebis mixedviT daaxasiaTos saqarTvelos mosaxleobis sqesobriv-asa-kobrivi struqtura;

daasaxelos saqarTveloSi mcxovrebi religiuri umciresobani;


bun.III 1

13-14

saqarTvelos meurneoba

gaecnos saqarTvelos meurneobis Ziri-Tad dargebs; imsjelos maT mniSvnelobaze qveynis ekonomikis ganviTarebaSi


bun.III 2

15-16

Tbilisi _ saqarTvelos dedaqalaqi

gaecnos saqarTvelos dedaqalaqis war-suls, mis mdebareobas, havas, mdinareebsa da tbebs, wiaRiseuls, Tanamedrove ad-ministraciul dayofas, saqalaqo trans-portsa da xuroTmoZRvrul Zeglebs;

SeZlos Tbilisis gegmiT sargebloba;


bun.III 2

17 Sida qarTli; gaecnos Sida qarTlis regionis bune-briv pirobebsa da meurneobis ZiriTad dargebs;

daaxasiaTos mxare bunebrivi resursebis mixedviT da imsjelos maT mniSvnelobaze am regionisTvis;


bun.III 1

18 qvemo qarTli; gaecnos qvemo qarTlis regionis bune-briv pirobebsa da meurneobis ZiriTad dargebs;

gaecnos mniSvnelovan istoriul Ze-glebs, tradiciul sacxovrebelsa da Cacmulobas;

SeZlos erTmaneTs Seadaros qvemo qarT-lis regioni da Sida qarTlis regioni.


bun.III 1

69

maswavleblis wigni

gakv. №

gakveTilis Tema


19 kaxeTi; gaecnos kaxeTis regionis bunebriv pirobebsa da meurneobis ZiriTad dargebs;

ganuviTardes rukaze damoukideblad muSaobis unari;

informaciis moZiebis unaris ganvi-Tareba (moiZiebs informacias xuroTmoZ-Rvruli Zeglis Sesaxeb);

gaecnos mniSvnelovan istoriul Ze-glebs, tradiciul sacxovrebelsa da Cacmulobas.


bun.III 1

20-21

xevi, mTiuleTi, TuSeTi, fSavi, xevsureTi;

gaecnos aRmosavleTi kavkasionis istoriul-geografiul kuTxeebs

xevs, mTiuleTs, fSavs, xevsureTsa da TuSeTs; maT bunebriv pirobebsa da meur-neobas;


bun.III 2

22 samcxe-javaxeTi;

gaecnos samcxe-javaxeTis bunebriv pirobebsa da meurneobis ZiriTad dargebs;

gaecnos mniSvnelovan istoriul Ze-glebs, tradiciul sacxovrebelsa da Cacmulobas.


bun.III 1

23 imereTi; gaecnos imereTis bunebriv pirobebsa da meurneobis ZiriTad dargebs;

ganuviTardes klasifikaciis unari (SeZ-los daajgufos qalaqebi);

ganuviTardes informaciis moZiebis unari;


bun.III 1

24 raWa-leCxumi; gaecnos raWa-leCxumis bunebriv pirobebsa da meurneobis ZiriTad dargebs;

teqstSi mocemuli informaciis aRqmisa da Secdomebis aRmofxvris unaris ganvi-Tareba.


bun.III 1

25 samegrelo; gaecnos samegrelos bunebriv pirobebsa da meurneobis ZiriTad dargebs;

SeZlos teqstSi mocemuli informaciis aRqma-gaazreba da Secdomebis aRmofxvra.


bun.III 1

26 svaneTi; gaecnos svaneTis bunebriv pirobebsa da meurneobis ZiriTad dargebs;

gaacnobieros kavSiri sacxovrebeli sax-lis tipsa da geografiul garemos Soris.


bun.III 1

27 guria; gaecnos guriis bunebriv pirobebsa da meurneobis ZiriTad dargebs;

ipovos logikuri kavSiri adgilobriv bunebriv pirobebsa da sameurneo saqmi-anobas Soris.


bun.III 1

28 afxazeTi; gaecnos afxazeTis bunebriv pirobebsa da meurneobis ZiriTad dargebs;

SeZlos teqstSi mocemuli informaciis aRqma da Secdomebis aRmofxvra;

mocemuli gegmis mixedviT SeZlos Sea-daros erTmaneTs ori regioni.


bun.III 1

70


gakv. №

gakveTilis Tema


29 aWara; gaecnos aWaris bunebriv pirobebsa da meurneobis ZiriTad dargebs;

ganuviTardes klasifikaciis unari (TiToeuli qalaqi miakuTvnos Sesabamis regions).


bun.III 1

30 mosavlis moyvana-dabinaveba saqarTveloSi;

gaecnos saqarTveloSi mosavlis moyvana-dabinavebis tradiciul wesebs.


bun.III 1

31 mevenaxeoba gaecnos saqarTvelos soflis meurneo-bis erT-erT ZiriTad dargs mevenaxeobas.


bun.III 1

32 mecxvareoba gaecnos saqarTvelos soflis meurneo-bis erT-erT ZiriTad dargs mecxvareobas.


bun.III 1

33 qarTuli sacxovrebeli saxli da ojaxi;

gaecnos qarTul sacxovrebel saxls; qarTuli qorwilisa da niSnobis

tradiciul wesebs.


bun.III 1

34 Soba axali weli da saqarTvelo

imsjelos Soba-axali welis dResaswau-lis mniSvnelobaze saqarTvelosa Tu im qveyanaSi sadac TviTon cxovrobs;

gaecnos Soba-axali wlis Sexvedris we-sebs saqarTvelos sxvadasxva kuTxeSi.


bun.III 1

35 qarTuli xalxuri musika da cekva

gaecnos qarTul-xalxur musikasa da cekvas da isaubros mis mniSvnelobaze qar-Tuli kulturis ganviTarebaSi.


bun.III 1

36 aRzrda da sporti saqarTveloSi

gaecnos tradiciuli sportis saxeobebs saqarTveloSi da isaubros mis mniSvnelo-baze qarTuli sportis ganviTarebaSi.


bun.III 1

37 ganaTleba saqarTveloSi

gaecnos saqarTvelos ganaTlebis uZveles da Tanamedrove kerebs.


bun.III 1

71

maswavleblis wigni

gakveTilebis dagegmvis cxrilebi meore safexurisTvis

Tavi I. bunebrivi pirobebi da resursebi

gakveTili 1.gakveTilis Tema: Cveni samSoblo _ saqarTvelo

saswavlo mizani da standartiT

gansazRvruli Sedegiaqtivobebi

moswavleTa organizeba

saswavlo resursi

ak. sT.

1 2 4 5 6_ SeZlos gaiazros samSoblos cneba;_ TanamSromlobis, msjelobis, diskusiis unaris ganviTareba;_ gaecnos saqarTve-los teritoriul dayofas_ SeZlos rukis gamoy-eneba

_ saklaso saubari;_ fotoilustraciebze dakvirvebamsjeloba da teqstze muSaoba_ rubrika `moifiqre~ da kiTxva-pasuxi;_ saSinao davaleba

individ., mTeli klasi

saxelmZRv., ruke-bi: saqarTvelos mxareebi da samx-areo centrebi; konturuli ruka; rveuli

1

gakveTili 2.gakveTilis Tema: saqarTvelos mdebareoba da sazRvrebi

saswavlo mizani da standartiT

gansazRvruli Sedegiaqtivobebi

moswavleTa organizeba

saswavlo resursiak. sT.

1 2 4 5 6_ SeZlos amoic-nos saqarTvelos mosazRvre qveynebi da msxvili geografiuli obieqtebi;_ sqematuri rukebis daxmarebiT ganixilos saqarTvelos adminis-traciuli sazRvrebis cvlilebebi sxvadasxva istoriul epoqaSi.

_ saSinao davalebis Semowmeba-ganxilva;_ muSaoba saqarTvelos fizikur rukaze da saklaso saubari;_ saklaso dava-leba _ dakvirveba saxelmZRvaneloSi mocemul rukaze _ `saqarTvelo da mezo-beli qveynebi~; _ saklaso saubari _ saqarTvelo da gare samyaro~ (Savi zRvis mniSvnelobaze saubari);_ saklaso davaleba _ saqarTvelos sqematur rukebze dakvirveba da msjeloba-ganxilva Temaze: `saqarTve-los administraciuli sazRvrebis cvlileba sxvadasxva istoriul epoqaSi~.

individu-aluri, mTeli klasi

saxelmZRvanelo; saqarTvelos fizikuri ruka; ruka _ saqarTve-lo da mezobeli qveynebi

1

72


gakveTili 3.gakveTilis Tema: saqarTvelos geologiuri warsuli

saswavlo mizani da standartiT gan-sazRvruli Sedegi

aqtivobebimoswavleTa organizeba


1 2 4 5 6_ SeZlos daafiqsiros saqarTvelos garemos bunebrivi cvlilebebi geologiur warsulSi;_ gaecnos geologiuri epoqis mniSvnelovan movlenebs;_ drois xazze Tan-mimdevrobiT aRniSnos geologiuri warsulis mniSvnelovani mov-lenebi

_ saklaso saubari;_ videofragmentis Cveneba Temaze: `dino-zavris nakvalevi da saTafliis nakrZali~;_ saklaso msjeloba Temaze _ `rogor gaC-nda gaqvavebuli tye~;_ davaleba;_ msjeloba ganxilva

individu-aluri, mTeli klasi

saxelmZRvanelo, videofragmenti fizikuri ruka, rveuli, ubralo fanqari da saxa-zavi

1

gakveTili 4.gakveTilis Tema: saqarTvelos bunebrivi pirobebi



saswavlo resursi ak. sT.

1 2 4 5 6_ SeZlos moiZos rukaze sagakveTilo teqstSi dasaxelebuli geografiuli obieqte-bi;_ fotoilustracie-bisa da rukis daxmare-biT aRweros sxvadasxva adgilisaTvis damaxa-siaTebeli peizaJi (mag. qedi, dablobi);_ imsjelos saemigra-cio qveynis reliefze da havaze;_ SeZlos konturuli rukis Sevseba;_ ganuviTardes msjelobisa da dis-kusiis unari.

_ wina klasebSi bunebismetyvelebis gakveTilebze miRebuli codnis gamoyeneba-gaxseneba;_ saqarTvelos fizikur rukaze muSaoba;_ saxelmZRvanelos teqstze muSaoba;_ fotoilustraciebze dakvirveba da saklaso-saubari-msjeloba;_ mewyvilesTan er-Tad fizikur rukaze muSaoba;_ konturul rukaze muSaoba;_ saSinao davaleba

wyvilebSi, in-dividualuri

saxelmZRvanelo, saemigracio qveynis fizikuri ruka; saqarTvelos fizikuri ruka; fotoilustra-ciebi, konturuli rukebi, feradi fanqrebi

1

73

maswavleblis wigni

gakveTili 5.gakveTilis Tema: saqarTvelos bunebrivi resursebi




1 2 4 5 6_ imsjelos sas-argeblo wiaRiseu-lis racionalur da mravalmxriv gamoy-enebaze;_ SeZlos rukis gamoy-eneba da konturuli rukis Sevseba;_ daadginos im sas-argeblo wiaRiseu-lis nusxa, romelic moipoveba mis saemigra-cio qveyanaSi;_ gaacnobieros kavSiri bunebriv resursebsa da qveynis meurneobas Soris;_ Seadginos im bune-brivi resursebis nusxa, romelic gam-oiyeneba mis qalaqsa Tu sofelSi;_ SearCios romelime bunebrivi resursi da imsjelos mis mniS-vnelobaze sakuTari regionis ganviTarebi-saTvis.

_ saSinao davalebis Semowmeba-ganxilva;_ saklaso saubari Temaze: `saqarTvelos sasargeblo wiaRi-seuli~; _ muSaoba saqarTvelos sasargeblo wiaRiseu-lis rukaze;_ muSaoba konturul rukaze;_ Sejameba;_ saSinao davaleba_ saSinao davalebis Semowmeba-ganxilva;_ saklaso saubari Temaze: `bunebrivi resursebisa da meur-neobis kavSiri~; _ muSaoba saxelmZRvane-los teqstze da kiTxva-pasuxi;_ saklaso davaleba;_ Sejameba;_ saklaso davaleba.

wyvilebSi, in-dividualuriindividu-aluri, mTeli klasi

saqarTvelos sasargeblo wiaRiseulis ruka; saxelmZRvanelo, konturuli rukebisaxelmZRvanelo, saweri kalami, samuSao fur-clebi.

1

შშშშშშშშშშშშ შშშშშშშშ — შშშშშშშშშშშ შშშ-შშშშშშშშშშშ

შშშშშშშშშ შშ შშშშშშშშშშ შშშშშშშშ:

1. ა) შავი ზღვა;2. ბ) ხმელთაშუა ზღვის ქვეყნებთან;3. გ) ლიხის ქედის აღმოსავლეთით;4. გ) კავკასიონის ქედზე;5. გ) ყვირილა;6. ბ) შაორი;7. გ) ფოთი;8. ბ) აღმოსავლეთ საქართველოში;9. ბ) მთათაშორის ბარში;10. გ) მთიან ადგილებში;11. ა) მართლმადიდებელი ქრისტიანია;12. ბ) უშგული;13. გ) კლებულობს;14. ბ) 69,7 ათას კვ.მ.15. გ) 4 მილიონ 600 ათასი.

შშშშშშშშშშშშ შშშშშშშ — შშშშშშშშშშშ შშშშშშშშ

შშშშშშშშ:

1. გ) 12 მხარედ;2. ბ) აღმოსავლეთ საქართველოში;3. გ) ხორბალი;4. გ) დარბაზი;5. გ) ქვემო ქართლში;6. ბ) მევენახეობა;7. ა) ხევში;8. გ) მტკვარი;9. გ) ქუთაისი;10. გ) სამეგრელოში;11. ბ) პალიასტომი;12. გ) სვანეთში;13. ბ) თბილი და ნოტიო;14. ა) ჩრდილო-დასავლეთში;15. გ) აჭარაში.

74



(meore safexurisTvis _ 10-12 wlis asakobrivi jgufisaTvis)

Tema: saqarTvelos mxareebi

mizani: imsjelos sxvadasxva epoqaSi saqarTvelos teritoriuli dayofis Taviseburebebze; gaecnos Tanamedrove teritoriul dayofas.

SemoTavazebuli aqtivobebi: dasawyisSi tardeba saklaso saubari:maswavlebeli: – rogor fiqrobT, ras niSnavs qveynis teritoriuli dayofa?

rogor Seiqmna qalaqebi da dabebi? /moswavleebi gamoTqvamen mosazrebebs/


qalaqebis warmoqmnis ZiriTad periodad Zv.w.VI–IV saukuneebi iTvleba. Tav-dapirvelad isini warmoiqmnebodnen mniSvnelovan adgilebSi – cixesimagreebT-an, mdinareTa SesarTavebTan, gzebis gaswvriv, xeobebis misadgomebTan da a.S. qalaqebSi xelosnebi da vaWrebi saxldebodnen.

aRmosavleT saqarTvelos uZvelesi qalaqebidan aRsaniSnavia: mcxeTa, rusTavi (bostanqalaqi), kaspi, ufliscixe, urbnisi, xunani (mdinareebis – mtkvrisa da xramis SesarTavTan), oZrxe (dRevandeli abasTumnis adgilas) da sxv.

mravali qalaqi iyo dasavleT saqarTveloSic, rogorc Savi zRvis sanapiroze, aseve misgan moSorebiT. gansakuTrebiT gamoirCeoda kutaia (quTaisi). mniS-vnelovani gzebis sazRvarze mdebareobam uZvelesi droidan gansazRvra am qala-qis udidesi samxedro-politikuri da ekonomikuri funqciebi. mZlavri qalaqi iyo vanic (md. suloris xeobaSi) da sarapani (Sorapani).

Zv.w.VII-VI saukuneebSi Savi zRvis sanapiroze warmoiqmna berZnuli koloniebi da qalaqebi. am periodis qalaqebia dioskuria (soxumi), fasisi (foTi), pitiun-ti (biWvinTa), gienosi (oCamCire), afsarunti (gonios cixe) da sxv. am qalaqebs udidesi mniSvneloba hqondaT savaWro urTierTobisaTvis. aqedan gahqondaT sxvadasxvagvari saqoneli, rkinisa da spilenZis madani, xolo SemohqondaT sx-vadasxva daniSnulebis sayofacxovrebo sagnebi.

maswavlebeli moswavleebs mouTxrobs saqarTvelos qalaqebis warmoqmnisa da ganviTarebis Sesaxeb. saubrisas rukaze uCvenebs dasaxelebul geografiul obieqtebs. saubris dasasruls svams kiTxvas:

– Tqven ukve iciT, rom saqarTvelos teritoria uZvelesi droidanaa dasax-lebuli. rukaze Tu daukvirdebiT, saqarTvelos reliefs, rogor fiqrobT, sad unda iyos gansaxlebuli saqarTvelos mosaxleobis udidesi nawili? (mTaTaSoris barSi, qalaqebSi).

– ra da ra saxis dasaxlebebSi cxovrobs Cveni qveynis mosaxleoba? (qalaqebSi, dabebSi, soflebSi).muSaoba saxelmZRvaneloze:saklaso davaleba: daakvirdi qvemoT mocemul rukas, CamoTvale masze aRniS-

nuli qalaqebi./maswavlebeli ramdenime wyvils sTxovs daasaxelos. moswavleebi asaxeleben

saqarTvelos samxareo centrebs/

75

maswavleblis wigni

maswavlebeli: – Tqven mier dasaxelebuli qalaqebi saqarTvelos samxareo centrebia. isini mxareTa mTavari qalaqebia. daukvirdiT rukas da daimaxsovreT – ramden mxared10 aris dayofili saqarTvelos teritoria? /moswavleebi, mas-wavleblis daxmarebiT, asaxeleben 12 mxares/.

maswavlebeli: – saqarTvelos Tanamedrove administraciul-teritoriuli dayofa, samarTlebrivi TvalsazrisiT, pirobiT xasiaTs atarebs (konstituci-urad gaTvaliswinebuli araa), Tumca moqmedeben mmarTvelobis samxareo or-ganoebi. amJamad saqarTveloSi gamoiyofa 12 samxareo erTeuli: kaxeTi, qvemo qarTli, mcxeTa-mTianeTi, Sida qarTli, samcxe-javaxeTi, imereTi, guria, aWaris avtonomiuri respublika, raWa-leCxumisa da qvemo svaneTis mxare, samegrelosa da zemo svaneTis mxare, afxazeTis avtonomiuri respublika da Tbilisi.

TiToeuli mxare, Tavis mxriv, dayofilia municipalitetebad. TiToeul mu-nicipalitets Tavisi centri aqvs.

amJamad saqarTveloSi qalaqis tipis 98 dasaxlebidan 54 qalaqi da 44 dabaa.muSaoba saxlmZRvaneloze:daakvirdi saqarTvelos mxareebis sqematur rukas. CamoTvale mxareebi da

samxareo centrebi. samuSao rveulSi gadaxaze da Seavse qvemoT mocemuli sqema. moswavleeni muSaoben individualurad. samuSaos dasrulebis Semdeg maswavle-beli amowmebs maT namuSevars da afasebs.

jgufuri muSaoba: 11

maswavlebeli moswavleebs yofs jgufebad. TiToeul jgufs urigebs rukebs, winaswar momzadebul baraTebs. baraTebSi miTiTebulia saqarTvelos municipal-itetebis (administraciuli raionis) saxelebi.

gTavazobT I jgufis baraTis nimuSs:1. siRnaRis raioni2. samtrediis raioni3. ambrolauris raionijgufs evaleba daasaxelos da rukaze ipovos mxareebi, sadac baraTSi moce-

muli raionebia miTiTebuli, gansazRvros saqarTvelos romel nawilSi mdebar-eoben isini, daasaxelos maTi samxareo centri da mxareSi Semavali yvela admin-istraciuli raioni.

I jgufis baraTis pasuxi:1. siRnaRis raioni mdebareobs kaxeTis mxareSi, saqarTvelos aRmosavleT naw-

ilSi. kaxeTis samxareo centria qalaqi Telavi. kaxeTis mxaris administraciuli raionebia: 1. axmetis raioni; 2. gurjaanis raioni; 3. dedofliswyaros raioni; 4. Telavis raioni; 5. lagodexis raioni; 6. sagarejos raioni; 7. siRnaRis raioni; 8. yvarlis raioni.

2. samtrediis raioni mdebareobs imereTis mxareSi. imereTis mxare saqarTve-los dasavleT nawilSia. misi samxareo centria quTaisi. imereTis mxaris admin-istraciuli raionebia: 1. tyibulis raioni, 2. wyaltubos raioni, 3. WiaTuris

10 mxare – saqarTvelos msxvili administraciul-teritoriuli erTeuli, romelic Tavis Se-madgenlobaSi aerTianebs ramdenime municipalitets. mxares aqvs administraciuli centri da marTavs saxelmwifo rwmunebuli – gubernatori.

11 SeniSvna. maswavlebels SeuZlia am gakveTilis scenaris mixedviT moswavleebs Seadgeninos saemi-gracio qveynis teritoriuli dayofis sqema.

76


raioni, 4. baRdaTis raioni, 5. vanis raioni, 6. zestafonis raioni, 7. Terjolis raioni, 8. samtrediis raioni, 9. saCxeris raioni, 10. xaragaulis raioni, 11. xonis raioni.

3. ambrolauris raioni mdebareobs raWa-leCxumsa da qvemo svaneTis mxareSi. es mxare saqarTvelos CrdiloeT nawilSia. misi samxareo centria q. ambrolauri. mxaris administraciuli raionebia: 1. ambrolauris raioni, 2. lentexis raioni, 3.onis raioni, 4. cageris raioni.

muSaobis dasasruls ewyoba prezentacia. TiToeuli jgufi cal-calke war-moadgens Tavis namuSevars da uCvenebs rukaze.

/maswavlebeli afasebs jgufebs/.saSinao davaleba: I. daakvirdi saqarTvelos mxareebis rukas. gaaferade

saqarTvelos mxareebis konturuli ruka Sesabamisi feriT, gaixseneT – rome-li pirobiTi niSniT aRiniSneba qalaqebi da rukaze daitane samxareo centrebi, agreTve, administraciuli raionebis qalaqebi.

II. Seadare saqarTvelos administraciul-teritoriuli dayofa im qveynisas, sadac Sen cxovrob.

III. rveulSi gadaixaze cxrili da Seavse.

77

maswavleblis wigni

masala `sakvirao skolis~ Sidasaskolo konferenciisTvis

Tema: `qarTuli sofeli: yofa-cxovreba da tradiciebi~miznebi da amocanebi:

1. gavicnoT qarTuli soflis ZiriTadi tipebi, glexebis yofa-cxovreba,

ZiriTadi saqmianoba, Segueba bunebriv pirobebTan;

2. gavicnoT soflebis erovnuli kulturis Taviseburebani: sacxovreblis

mowyobiloba, wes-Cveulebebi, samzareulo, Cacmuloba;

3. gamovavlinoT qarTuli soflis problemebi;

4. moswavleebSi ganvaviTaroT SemoqmedebiTi sawyisi, patriotizmis grZnoba

da eTnografiisadmi interesi.

gakveTilis CatarebisaTvis mizanSewonilia gamoiyos ori saaTi.

am konferenciaSi erTdroulad monawileoben rogorc me-5, me-6 klasis, ise

ufrosi klasis moswavleebic. maswavlebeli gakveTilis dagegmvisas uTanxmdeba

Tavis kolegebs.

I etapi _ moswavleebs vyofT jgufebad da vTavazobT moxsenebaTa Temebs,

romelTa mixedviTac isini saubroben mokle, konkretuli gamosvlebiT da

SesaZleblobis farglebSi aformeben TavianT gamosvlebs.

moxsenebaTa Temebia:1. qarTuli soflis tipebi (am Temas amzadeben ufrosi klasis moswavleebi);

2. qarTuli toponimika;

3. glexis sacxovrebeli;

4. glexis yofa da cxovreba;

5. qarTuli soflis tradiciebi da wes-Cveulebebi;

6. tradiciuli tansacmeli;

7. qarTuli samzareulo;

8. qarTuli xalxuri folklori;

9. sofeli qarTul prozasa da poeziaSi (am Temas moswavleebi amzadeben

qarTuli enisa da literaturis maswavleblis daxmarebiT);

10. qarTuli soflis problemebi (am Temas amzadeben ufrosi klasis

moswavleebi).

literatura: 1. v.S. jaoSvili saqarTvelos mosaxleoba. istoriul-demo-

grafiuli da ekonomikur-geografiuli gamokvleva. Tb. `mecniereba~, 1996 w.;

2. s. makalaTia istoriul-eTnografiuli narkvevebi: TuSeTi. 1933, mesxeT-

javaxeTi 1938; fSavi 1934, xevi 1934.

3. s. makalaTia samegrelos istoria da eTnografia, Tb. 1941;

4. l. fruiZe _ raWa eTnografis TvaliT. Tb. `mecniereba~, 1986.

5. masalebi saqarTvelos eTnografiisTvis. Tb. 1975, avtorTa jgufi.

78


II etapi maswavlebeli moswavleebs hyofs jgufebad. gasaformeblad moswavleebma

SeiZleba gamoiyenon yofiTi sagnebi (moqsovili xaliCebi, fardagebi, Tixis

da xis WurWeli, saTamaSoebi, sarTavi jara, saxlebis maketebi, mxatvrebis

ilustraciebi, tansacmlis naxatebi da modelebi).

msvleloba:Sesaval sityvas ambobs maswavlebeli:

_ tradiciulad qarTveli xalxis ZiriTadi sacxovrebeli adgili sofeli

iyo. Znelia moiZebnos qarTveli kaci, romelic Tavisi fesvebiT sofelTan

ar iyos dakavSirebuli. XX saukunis Sua xanebamde qarTvelebis absoluturi

umravlesoba sofelSi cxovrobda. marTalia, amJamad saqarTveloSi qalaqis

mosaxleobam gadaaWarba soflis mosaxleobas, magram sofeli kvlav qveynis

ekonomikis safuZveli da qarTuli xalxuri kulturisa da erovnuli tradiciebis

umTavresi keraa.

saqarTveloSi amJamad sul 4313 iseTi sofelia, romelSic mudmivi mosax-

leobaa. es raodenoba gacilebiT mcirea imasTan SedarebiT, rac 20-30 wlis win

iyo. marto ukanaskneli 20 wlis manZilze 400-ze meti sofeli gaukacrielda.

bevri sofeli ki gadaiqca sezonur dasaxlebad, sadac mxolod zafxulis TveebSi

midian winandeli mobinadreebi. zogierTi sezonuri dasaxleba warmoiqmna mTian

zonaSi rekreaciuli funqciis bazaze; maT Sorisaa sakurorto dasaxlebani: be-

Sumi, baxmaro, lebarde, kvereTi, ciskara, Sovi, nunisi, sairme, sulori, avadxara

da sxv.

unda aRiniSnos, rom msoflios bevri qveynisgan gansxvavebiT, saqarTveloSi

naklebad xdeboda axali dasaxlebebis warmoqmna, radgan CvenSi dasaxlebisaTvis

vargisi miwebi didi xnidanaa ukve aTvisebuli, amitom mimdinareobda aseTi

miwebis ufro intensiuri gamoyeneba ara imdenad sasoflo gansaxlebis, aramed

saqalaqo dasaxlebaTa gafarToebis gziT. mcire raodenobiT, magram mainc

xdeboda baris zonaSi axali sasoflo da saqalaqo dasaxlebebis Seqmna adre

am mizniT gamouyenebel miwebze. barSi axali soflebi iqmneboda mTian zonaSi

stiqiuri bunebrivi movlenebis Sedegad an aq warmoqmnili Warbi mosaxleobis

Camosaxlebis mizniT...

_ axla ki vnaxoT rogori tipis soflebi arsebobs saqarTveloSi. rogor

iTvaliswinebda bunebriv pirobebs qarTveli glexi dasaxlebisas, sacxovrebeli

saxlis mSeneblobisas; rogori iyo glexebis yofa-cxovreba, tradiciebi,

tansacmeli, samzareulo.

saubris procesSi maswavlebeli dafaze carciT gamoxazavs logikur jaWvs:

bunebrivi pirobebi (reliefi, klimati, niadagebi, mcenareuloba) _ erovnuli samzareulo _ mosaxleobis saqmianoba _ tradiciebi _ tansacmeli.

79

maswavleblis wigni

Semdeg moswavleebi gamodian moxsenebebiTI moxseneba _ qarTuli soflis tipebi:

* gamoyofen sasoflo dasaxlebaTa 10 ZiriTad tips (v.S. jaoSvili saqarTve-

los mosaxleoba. Tb. `mecniereba~, 1996 w., gv. 385). barSi gamoiyofa Semdegi sami

tipis vakis sofeli: 1. msxvili soflebi kvartaluri dagegmarebiT an pirdapiri gamWoli quCebiT, kargad ganviTarebuli sasoflo-sameurneo warmoebiT. aseTi

soflebi sxva adgilebidan mosuli mosaxleobis mier Seiqmna kaxeTSi, afxazeTis

Savi zRvis sanapiroze, samgorsa da gardabnis velze; 2. msxvili da didi soflebi usistemo quCebis qseliT. xSir SemTxvevaSi erT-erTi aseTi quCa warmoadgens ga-

naSenianebis mTavar RerZs, upiratesad mdebareoben mozrdili mdinaris wyalg-

amyofze an serebze. 3. msxvili da didi soflebi usistemo ganaSenianebiT, sakmaod maRali simWidroviT. aseTi soflebi upiratesad qvemo qarTlSia gavrcelebuli

da umetesad dasaxlebulia azerbaijanelebiT.

mTiswina gorak-borcvian zonaSi arsebobs Semdegi tipis soflebi: 4. didi da saSualo soflebi, metad dabali Siga simWidroviT, qaoturad gafantuli karmidam-oebiT. aseTi soflebi ZiriTadad gavrcelebulia guria-samegrelos, aWara-afx-

azeTis da qvemo imereTis gorak-borcvian zonaSi; 5. sakarmidamo tipis, upirates-ad saSualo da patara soflebi, ganlagebulia mTiswina serebze da gorakebze,

SedarebiT gafantuli dasaxlebiT da naklebi Siga simWidroviT. gavrcelebu-

lia Sua da zemo imereTSi, raWa-leCxumSi da Sida qarTlis dasavleTi nawilis

mTiswina raionebSi. 6. upiratesad msxvili, didi da patara soflebi sakmaod maRa-li Siga simWidroviT, usistemo dagegmarebiT da quCebis xSiri qseliT. aseTi so-

flebi alaznis velis marjvena mxares da gare kaxeTSi gaSenebulia Sleifebsa da

mdinareTa gamotanis konusebze _ SedarebiT sustad daxril reliefze. aseTive

soflebia Sida da qvemo qarTlis mTiswina zolSi.

mTianeTis sasoflo dasaxlebani barTan SedarebiT bevrad ufro mravalfer-

ovania:

7. saSualo da patara soflebi mdinareTa met-naklebad gafarToebuli xeobebis fskerze da sustad daxril dabal ferdobebze. aseTi soflebi gavrcelebulia aR-

mosavleT kavkasionis, raWa-leCxumis da samxreT saqarTvelos dabalmTianeTSi,

agreTve qvemo svaneTSi. 8. wvrili da uwvrilesi soflebi mkveTrad daxril mTis maRal kalTebze, didi Siga simWidroviT; aseTi soflebi aRmosavleT kavkasionSi

da Sida qarTlis mTian nawilSi didi simWidroviT gamoirCevian da amfiTeatrs

mogvagoneben.

9. mTis platoebze da qvabulebSi mdebare didi da saSualo soflebi usiste-mo dagegmarebiT, saSualoze maRali simWidroviT. am tipis soflebi ZiriTadad

gavrcelebulia samcxe-javaxeTSi, dmanisis platoze da TrialeTSi. 10. zemo svaneTis saSualo da patara soflebi mTis sustad daxril ferdobze, saSualoze maRali Siga simWidroviT, orsarTuliani kapitalurad nagebi qviTkiris saxlebiT

da patara ezoebiT, sadac saxls ekvris oTxkuTxa, qongurebiani maRali koSki.

maswavlebeli zemoT warmodgenil moxsenebas Sefasebas aZlevs, axdens moswavleTa yuradRebis mobilizacias da calke gamoyofs saqarTvelos maRalmTianeTis or

unikalur sofel-muzeums _ uSguls zemo svaneTSi da Satils piriqiT xevsureTSi.

80


_ saqarTveloSi uZvelesi droidan arsebuli bevri cixe-qalaqi nangrevebis

saxiT SemorCa, es ori cixe-sofeli ki saswaulebrivad gadaurCa istoriul qar-

texilebs da Tanamedroveobis winaSe warsdga rogorc eris maRali materialuri

kulturis mravlismetyveli, gansacvifrebeli nimuSi.

maswavleblis Txrobas agrZeleben momxseneblebi Semdeg Temebze:

qarTuli toponimika:

* toponimika geografiul saxelwodebebs, maT warmoSobasa da cvlilebebs

swavlobs. sakuTriv qarTuli toponimebi didi mravalferovnebiT xasiaTdeba.

ZiriTadi sufiqsebi, romlebzec geografiuli saxelwodebebi bolovdeba aris

-isi (Tbilisi, quTaisi, manglisi, Sindisi da a.S.), -eTi (TeleTi, qobuleTi,

ozurgeTi), -avi (zanavi, manavi, Telavi), -ani (gurjaani, tibaani, mirzaani) da sxv.

prefiqsebidan gavrcelebulia -sa (samtredia, sagarejo, sakire).

qarTul geografiul saxelwodebaSi Zalze xSirad gvxvdeba zedsarTavebi _

qvemo, zemo, gaRma, wina, ukana. gavrcelebuli zedsarTavia _ axali. kerZod,

saqarTveloSi 24 axalsofeli, 8 axaldaba, 5 axalubani, 12 axalSeni, 4 axalcixe

da 2 axalqalaqia.

glexis sacxovrebeli:

* saqarTvelos sxvadasxva kuTxeSi sacxovrebeli saxlebi metad gansvavebulia.

svaneTsa da aRmosavleT kavkasionis kuTxeebSi (TuSeTi, fSav-xevsureTi)

umetesad qvisa da fiqlis cixe-saxlebia. amasTan, gansxvavebani sakmaodaa svanuri

da TuSur-xevsuruli koSkebis arqiteqturaSic. amave regionebSi gvxvdeba 2-4

sarTuliani Cardaxiani saxlebi (sadac TiToeul sarTuls Tavisi daniSnuleba

aqvs).

aRmosavleT saqarTvelos baris da mTiswineTis zonaSi sacxovrebeli saxli

ZiriTadad darbazis tipisa iyo. qviTa da aguriT aSenebul erTsarTulian

nagebobas safexuroebriv-gvirgviniseburi gumbaTis msgavsi gadaxurva hqonda,

romelic bolovdeboda erdoTi _ kvamlisa da sinaTlisaTvis datovebuli

xvreliT. darbazis centrSi, erdos qveviT iyo kera, sadac mudmivad enTo

cecxli. keris orive mxares aRmarTuli iyo gumbaTis sayrdeni xis ori masiuri

sveti _ dedaboZi. darbazis garda, aRmosavleT saqarTvelos baris zogierT

raionSi da gansakuTrebiT samcxe-javaxeTSi, gavrcelebuli iyo miwuri saxlebi

_ miwis siRrmeSi gamokveTili qvis kedlebiani da miwis saxuraviani nageboba,

romelsac zemodan hqonda datovebuli erdo sinaTlisa da haerisaTvis. aseTi

saxlebi SeumCneveli iyo garedan da Tavdacvis saSualebasac warmoadgenda. isini

zafxulSi sigriles inarCunebdnen, xolo zamTarSi _ siTbos.

dasavleT saqarTveloSi maRali tenianobisa da Waobianobis gamo umetesad

aSenebdnen erT an orsarTulian xis saxlebs (oda, jargvali), romlebic

ximinjebze idga da yavris orferda an oTxferda saxuravi hqonda. samegrelosa

81

maswavleblis wigni

da afxazeTSi farTod iyo gavrcelebuli mownuli, CaliT daxuruli saxlebis

tipi _ facxa.

glexis yofa da cxovreba:

* tradiciulad saqarTvelos calkeuli provinciebi sxvadasxva xelobis

ostatebiT iyo ganTqmuli. magaliTad, raWa gamoirCeoda xis damuSavebis

xelosanTa simravliT. maT mier agebuli xis saxlebi da moCuqurTmebuli aivnebi

saqarTvelos bevr qalaqsa da sofelSi gvxvdeba. garda amisa raWvelebi cnobili

iyvnen rogorc saukeTeso mzareulebi da puris mcxobelebi.

TuSeTi SesaniSnavi fardagebis, nabdebisa da windebis warmoebiT gamoirCeoda,

fSav-xevsureTi ki vercxlis samkaulebis da movercxlili iaraRebis damzadebiT

iyo cnobili. saqarTvelos bevr kuTxeSi kargad ganviTarebuli dargia keramikuli

warmoeba. am mxriv gansakuTrebiT gamoirCeva zemo imereTi (Tixis WurWlis

warmoeba) da kaxeTi (qvevrebisa da Toneebis damzadeba).

tradiciuli tansacmeli:

* qarTuli erovnuli tansacmeli uaRresad Taviseburi da mravalferovania.

mamakacis tansacmeli ZiriTadad Coxa-axaluxi iyo. Coxa, rogorc wesi, Salis

qsovilisagan ikereboda da grZeli da farTo saxeloebi da kalTebi hqonda.

axaluxi abreSumis usayelo perangi iyo, romelzec wvril, movercxlil qamars

iWerdnen. Sarvali maRalyelian, rbil tyavis CeqmebSi hqondaT Catanebuli.

glexebs umetesad qalamnebi ecvaT. Coxa-axaluxis aucilebeli elementi iyo

movercxlili qamar-xanjali. zamTarSi amas nabadic emateboda. aRmosavleT

saqarTvelos baris raionebSi nabdis patara qudebs ixuravdnen (kaxuri anu

TuSuri qudi), mTis provinciebSi ki cxvris tyavis fafaxs. imereTSi Taviseburi

saxis quds _ fafanaks _ amjobinebdnen, svaneTsa da raWa-leCxumSi ki _ svanur

quds. guria-aWarasa da samegreloSi Tavze umeteswilad yabalaxs ixvevdnen.

qalis ZiriTad tansacmels warmoadgenda abreSumis welSi gamoyvanili,

grZeli da farTo qvedataniani kaba moqarguli gulispiriTa da imave feris

qamriT, romelsac win ori bolomde CamoSvebuli lenti hqonda. qarTuli kabis

aucilebeli elementi iyo specialuri Tavsaxuri _ Cixta-kopi, romelzec grZeli

da farTo leCaqi iyo damagrebuli. masze ixuravdnen muqi feris TavSals _

baRdads. zamTarSi kabaze icvamdnn xaverdis gaxsnil qurTuks _ qaTibs (dasavleT

saqarTveloSi qaTibi ar ixmareboda).

saqarTvelos yovel kuTxeSi es tansacmeli Taviseburi saxiT iyo warmodgenili

da Zneli ar iyo kaxuri, imeruli Tu megruli Coxis an qalis kabebis erTmaneTisagan

garCeva. zogan sruliad originaluri tansacmelic gvxvdeboda. guriasa da

aWaraSi grZeli Coxis nacvlad atarebdnen mokle, welamde sigrZis qurTuks.

megrel glexebs ecvaT Sin moqsovili bambis grZeli perangi, romelsac ewodeboda

`xamleniSi osare~ (makalaTia s. samegrelos istoria da eTnografia, Tb. 1941,

82


), megrel glexs welze Toki hqonda SemoWerili. xevsurebi atarebdnen mokle

talavers, romelzec mkveTri feradi ZafebiTa da mZivebiT sxvadasxva ornamentebi

(ZiriTadad jvrebi) iyo amoqarguli. mTis mosaxleobis Cacmulobis mniSvnelovani

elementi iyo maRalyeliani naqargi windebi _ CiTebi da paWiWebi, xolo qalaqis

mosaxleobaSi farTod iyo gavrcelebuli mokle qurTuki _ qulaja.

qarTuli samzareulo:

* qarTuli tradiciuli samzareulo erT-erTi umdidresia mTels msoflioSi.

warsulSi saqarTvelos calkeuli kuTxeebis samzareuloebs Soris sagrZnobi

gansxvaveba iyo. amJamad es gansxvaveba TiTqmis aRar aris da nebismier kuTxeSi

farTod gavrcelda is kerebi, romlebic adre aq damaxasiaTebeli ar iyo.

aRmosavleT saqarTvelos baris raionebSi ZiriTadad xorblis purs acxobdnen

(SoTi, lavaSi), mTaSi ki qeris xmiadebs. dasavleT saqarTveloSi xorblis

magivrobas simindi asrulebda. samegreloSi uZvelesi droidan iTeseboda Romi

(Panicum italicum), megruli `Cxveri~ da fetvi _ `Wkidi~ (laTinuri mikium),

romlebic mosaxleobis mTavar sakveb pureuls Seadgenda (arqanjelo lamberti,

miwaTmoqmedeba. gv. 50-55). dasavleT saqarTveloSi mosaxleobis ZiriTadi sakvebi

mWadi (imereTi, guria) an Romi (samegrelo, afxazeTi) iyo. dasavleT saqarTveloSi

ZiriTadad sulguni da imeruli yvelia miRebuli, aRmosavleT saqarTveloSi ki

_ gudis yveli.

dasavleT saqarTveloSi farTod aris gavrcelebuli mravalferovani

mcenareuli sakvebi, romlebic nigvziTa da saneblebiTaa Senelebuli (sxvadasxva

fxaleuli). aRmosavleT saqarTvelos mosaxleobis kvebis racionSi ki xorcs

ufro didi adgili ukavia. magaliTad, Roris xorcsa da qons raWvelebisTvis

saarsebo mniSvneloba hqonda. `Rori _ sicocxel maTi~ _ werda raWvelebze

vaxuSti bagrationi. raWuli lori _ es xom ganumeorebeli aRmoCenaa. loris

qoniT Sezavebuli lobiani puri, romelsac Rors Seatanen ̀ gemoiTmoyvareTaTvis~,

umaRlesi siamovnebis momgvrelia (fruiZe l. raWa eTnografis TvaliT. Tb.

`mecniereba~ 1986, gv. 17). mesxeT-javaxelebis sayvareli sakvebi kalmaxia, romelic

javaxeTis tbebSi bevria.

`me javaxeTSi ra miSavda mTvare idga mzesaviTa,kalmaxi da qeris puri win meyara bzesaviTa~. _ ambobs javaxi glexi erT-erT

xalxur leqsSi.

mTavari sasmeli saqarTvelos TiTqmis yvela kuTxeSi Rvinoa. mxolod

maRalmTian provinciebSi, sadac venaxebi ar aris, Rvinos arayi da ludi cvlis.

qarTuli xalxuri folklori:

* saqarTvelos yvela kuTxes da zogierT qalaqsac ki (Tbilisi, quTaisi)

Tavisi damaxasiaTebeli musikaluri folklori gaaCnia. qarTl-kaxuri simRerebi

(`mumli muxasa~, `winwyaro~, `Savlego~, `kaxuri mravalJamieri~ Tu `gafrindi

83

maswavleblis wigni

Savo mercxalo~) sagrZnoblad gansxvavdeba guruli `xasanbegurasa~ da megruli

`odoiasagan~. igive SeiZleba iTqvas `imerul mgzavrulze~, raWul `raSovdaze~

Tu svanur `lileoze~. amasTan, qarTul xalxur simRerebSi naTlad gamoiyofa

sabrZolo, Sromis, saeklesio, sawesCveulebo da sufruli simRerebi. sainteresoa,

rom kaxuri sufruli simRera ̀ Cakrulo~ im Svid melodias Soris moxvda, romlebic

amerikelma mecnierebma gagzavnes kosmosSi, rogorc dedamiwis niSani samyaroSi

arsebuli sxva SesaZlo cvilizaciebisTvis gasacnobad.

saqarTvelos yovel kuTxes Tavisi ganumeorebeli poeturi stili axasiaTebs,

raSic mkafiodaa asaxuli xalxis istoria, kultura, yofa-cxovreba. poeturi

azrovnebis iseTi Sedevrebi, rogoricaa `vefxvi da moyme~, `wuTisofeli~,

`Tavfaravneli Wabuki~ da mravali sxva poeziis namdvili mwvervalebia.

gansakuTrebiT saocaria fSav-xevsuruli xalxuri poezia. aq leqsi da kafia

yoveldRiuri cxovrebis nawili iyo. umdidresi miTologia, legendebi da

gadmocemebi mTeli qarTveli eris siamayea.

sofeli qarTul prozasa da poeziaSi

qarTul sityvakazmul mwerlobaSi ar moiZebneba poeti, Semoqmedi, romelsac

ar Seemkos qarTuli soflis sikeTe da silamaze.

`sofeli ewodebis sruliad sawuTrosa, xolo daba _ mciresa Senobasa~ _

ganmartavs sulxan-saba orbeliani. soflis cnebaSi moiazreboda mTeli qveyana,

wuTisofeli. `sofeli imad ara Rirs, kaci natrobdes Jams grZelsa~ _ ambobs

poeti. am sityvebSi amqveyniuri sofeli, adamianis miwieri cxovreba, igulisxmeba.

amasve gveubneba SoTa rusTaveli striqonebSi: `va, sofelo, raSigan xar, ras

gvabruneb, ra zne gWirsa!~ xalxur poeziaSi naxsenebi soflis mniSvnelobac

farToa da yovlismomcveli: `bindisferia sofeli, ufro da ufro binddeba...~,

`wuTisofeli asea, Rame dRes uTenebia...~ da a.S.

droTa viTarebaSi aRniSnulma sityvam semantikuri cvlileba ganicada.

daviwrovda sityvis mniSvneloba da axla sofeli, rogorc sulxan-saba orbeliani

ambobs, mcired dasaxlebul punqts niSnavs.

TiToeuli Cvenganis warmodgenaSi qarTuli sofeli gadaSlili vel-

mindvrebia, atexili Walebia, yayaCoebiT aelvarebuli yanebia, Tval-JuJuna

gogo-biWebiT savse orRobeebia, moJRurtule qal-vaJebis Sukebia, Zveli cixe-

koSkebis nangrevebia, cadawvdili mTebia, moCxriale ankara wyaroebia.

Znelad moiZebneba adamiani, romelic magiuri, uxilavi ZafebiT ar iyos

dakavSirebuli sofelTan. mis wiaRSi iSva da gaizarda mravali mwerali da

sazogado moRvawe, mecnieri, eris moWirnaxule.,

udidesi siyvaruliT emSvidobeba peterburgSi mimavali ilia WavWavaZe

mSobliur mTebs, yvarels. poeti sevdianad mimarTavs:

`samSoblo mTebo, Tqveni Svili

ganebebT Tavsa,

magram Tqven xsovnas ver mivcem

me daviwyebasa...~

84


didi mgosani akaki wereTeli Tavis TavgadasavalSi igonebs: `sawereTloSi,

zemo imereTSi, bevri kargi sofelia da maT ricxvSi urevia sofeli savanec, is

sofeli, sadac Cemi ZiZa cxovrobda da me vizrdebodi, rogorc saTvalTvalod,

ise haeris sikeTiTac saucxoo ram aris da amitomac daurqmeviaT savane~.

poeti gulwrfelad aRiarebs, rom `Tuki ram damrCa CemSi kargi da keTili,

ufro imis wyalobiT, rom me sofelSi viyavi gabarebuli~.

kavkasionis maRali mwvervalebis kalTebs Sefenili soflebi baraqianobiTa

da guluxvobiT gamoirCeva. Cans, rom deda RvTismSobels madliani kalTa aq

daubertyia. sofeli iyo odiTganve masazrdoebeli da mfeTqavi ZarRvi mTeli

saqarTvelosi.

didi pedagogi i. gogebaSvili ase aRwers mSobliuri varianis silamazes:

`varians~ irgvliv Semortymuli aqvs venaxebi. es venaxebi savsea vazebiT, xili ki

maTSi naklebad aris darguli. venaxebis aqeT-iqiT iwyeba saxnav-saTesi miwebi. am

miwebma da venaxebma Cinebuli mosavali ician~.

qarTuli soflebi wlis nebismier dros SesaSuri silamaziTa da mSvenierebiT

gamoirCevian, magram Semodgoma TvalismomWrelad aferadebs maT.

mova madisaRmZvreli Semodgoma. aivseba marnebi da beRlebi xvaviTa da

baraqiT. soflebSi yurZnisa da maWris surneli datrialdeba. cas gaayruebs

`orovelasa~ da `mravalJamieris~ SeZaxilebi. moilxens glexi kaci da zamTarsac

guldadinjebuli Seegebeba.

didi ilia ase agviwers Semodgomis suraTs: ̀ dadga maZRari Semodgoma. sofelSi

gaimarTa qvevrebis (xizva) recxva, sawnaxelebis xizva da wmenda. qarvasaviT

Caferianebuli msuqani mtevnebi TeTri yurZnisa, mayvalsaviT Savad Sekunwluli

saferavis vazebi iwvevdnen patronebs dasakrefad~.

wyaros wyaliviT wminda da saamuri mogonebebi Caaqsova giorgi leoniZem

`natvris xeSi~. yrmobisdroindeli gancdebi da gulis siTbo mTeli cxovrebis

manZilze gahyva poets.

wignis dasawyisSi igi saTuTad efereba da esiyvaruleba Tavisi soflis

TiToeul kuTxe-kunWuls, lurjTvala iebsa da ivris TvalsamoTxe napirebs: `ki

ar unda vwerde, yvavilebiT unda vwnavde, Cemi soflis yvavilebiT unda vwnavde

am wignis kabadonebs. Sig Cemi cisa da miwis Rimilia CarTuli, Sig Cemi yrmobis

sunTqvaa!

ra tkbili iyo Suqelvara dila patarZeulSi! oqrovani xmiT mowkriale

gazafxulis dReebi~.

mSobliuri soflis elvarebas araerTi leqsi uZRvna poetma:

`patarZeulis iebi...

dila brolSenaciebi...

dila RmerTmoCvenebuli

SanTiviT CamrCa xsovnaSi~.

aTaswlovanma xeebma mraval qartexils gauZlo. isini kvlavac qeduxrelad

dganan da aoceben mnaxvels. poeti aRfrTovanebulia maTi siZlieriT:

`bero da abeCxaro,

Telavis nakverCxalo!

saiT mierekebi

85

maswavleblis wigni

grZel fiqrebis qaravnebs?~

poets erTianad xiblavs ninowmindis silamaze da Tvalwin warsulis suraTebi

gaielvebs:

`ninowminda... palatebi mefeTa...

galavanSi _ jami aqafebuli;

Seni saxe risTvis SemomefeTa,

xati iyav _ vefxvi daqalebuli~.

drom ver gaafermkrTala CvenTvis saTayvanebeli poetis, lado asaTianis

xsovnaSi bardnaras `vardebiani bardnari~ da `gumareSis yanebi~, `gafiTrebuli

Wadari~, kavi da saxnisi. poeti aRtacebas ver malavs:

`ra kargi iyo bardnada,

bardnanelebis borani,

vardebiani bardnari,

bulbulTa naamborali~.

Suqdafenili da awiTlebuli atmebiT savse kaxeTis silamazes mouxiblavs

didi galaktioni:

`gaxede, kaxeTi! damskdara atami

ra male mosula agvistos pirveli!~

muxranis velis zvrebiTa da zRapruli silamaziT aRtacebuli tician tabiZe

mzad aris dauCoqos mSobliur miwas, raTa ufro Zalumad igrZnos misi surneli.

aRfrTovanebuli poeti maRalmxatvruli sityvis margalitebiT amkobs qarTuli

miwis sanaxebs:

`vin misca feri muxranis Rvinos,

vin misca feri aragvis velebs,

sanamde unda, rom mzed edinos,

gavarvarebul oqros Tavelebs!~

qarTuli miwis madli kvlavac mraval poetsa da mwerals gamozrdis. bevri

aiRebs xelSi kalams Cveni, kopwia, patarZaliviT morTuli soflebis sadideblad.

qarTuli soflis problemebi:

dRes Cveni qveynis winaSe qarTuli soflebis gaukacrielebis problema dgas.

gansakuTrebiT ki es maRalmTian soflebs exeba.

Cveni winaprebis mier damuSavebuli miwebi upatronodaa mitovebuli. es ki

gavlenas axdens soflis meurneobis ganviTarebaze. magram zneobrivi problema

ufro Rrma aris. mitovebul soflebSi rCeba mravali qarTvelis `patara

samSoblo~. rogor vicxovroT samSoblos gareSe? rogor da romeli kulturuli

faseuloba SeuZlia SeinarCunos Cvenma Taobam? ra aris soflis kvdomis mizezi

da rogor gadarCes qarTuli sofeli?

qarTvel glexs Sromis gziT dagrovili Rrma sameurneo codna aqvs. mniS-

vnelovania glexis Seguebulobis unari konkretuli bunebrivi pirobebis mimarT.

qarTveli glexi miwaTmoqmedebisaTvis saWiro unar-Cvevebs sxvadasxva geografi-

ul pirobebSi gamoimuSavebda. bunebis Sesaxeb codna TiToeul maTgans gaaCnda.

86


igi mas bavSvobaSi iZenda, piradi dakvirvebiTa da gamocdilebiT avsebda. glexis

sulieri samyaro ki bunebis aRqmiT mdidrdeboda. qarTveli glexis zneobriv

safuZvels keTilsindisiereba, Sromismoyvareoba da ojaxis siyvaruli Seadgen-

da. ojaxSi yuradReba urTierTpativiscemas, siyvaruls da urTierTdaxmarebas

eTmoboda.

mSobliuri soflis mitoveba da sxvagan bedis Zieba SemTxveviTi ar aris,

misi mizezSedegobrivi safuZveli metad rTulia da mravalwaxnagovani. aseT

sakiTxebze dafiqrebis dros SeuZlebelia didi ilias naazrevi ar gagaxsendes,

Cveuli sibrZniT rom daasabuTa _ qarTveli ratom aris mkvidri Tavisi

miwawylisa: `xalxi _ binadari cxovrebisa da miwaTmoqmedebis patriarqi, xalxi

_ mravalaTaswlovani sawarmoo codna-gamocdilebis mqone, roca nafuZvars

da xodabuns, TiToeul Zir vazsa da xexils, mxvnel xarsa da mewvel furs

winaparTa saamayo garjis beWedi azis, roca mama-papaTa sisxliTa da ofliT

gaJRenTil savarguls amuSaveb, misi wiaRi aTasnair istoriul sakvirvelebas

gTavazobs da Zalauneburad gardasul TaobaTa Rvawls kiTxulob, roca TiTqmis

yoveli borcvidan, mTiswveridan mxcovaniviT jangatexili cixe-taZari daRlili

TvalebiT gicqeris, Znelia misi mitoveba; Zneli ki ara, SeuZlebelia!~

maS, sasurvelia, rom yovel qarTvels SeuZleblad miaCndes mSobliuri kuTxis

mitoveba da male erTmaneTisTvis gvexarebinos, `mTas daubrunda mTieli~...

87

maswavleblis wigni

meToduri rekomendaciebi

mxareTmcodneobiTi principi

`saqarTvelos geografiis~ kursis Seswavlisas Cven viyenebT mxareTmcod-

neobiT princips, vacnobT rogorc saemigracio qveynis lokalur garemos, ise

mSobliuri qveynis sacxovrebel garemos, saqarTvelos RirsSesaniSnav adgilebs,

mis mravalferovan kulturas, bunebriv resursebsa da ekonomikuri saqmianobis

gavrcelebul dargebs.

warmodgenili saxelmZRvanelo-kompleqtis mxareTmcodneobiTi muSaobis miz-

ania moswavlis mier mSobliuri mxaris bunebis, sazogadoebrivi cxovrebis, meur-

neobisa da kulturis integrirebulad Seswavla.

mxareTmcodneobiTi muSaobis Sinaarsi da meTodebi Tavisi mimarTulebiT, Si-

naarsiTa da organizaciis formebiT, xels uwyobs moswavleTa iniciativis gamom-

JRavnebas, mniSvnelovani bunebrivi, sazogadoebrivi da kulturuli movlenebisa

da faqtebis swor orientirebas, mSobliuri mxaris sameurneo da kulturuli

ganviTarebis aqtualuri miznebis gagebas, agreTve am miznebis ganxorcielebaSi

monawileobas, sazogadoebriv-sasargeblo samuSaoebis Sesrulebasa da miRebuli

codnis praqtikulad gamoyenebas.

mxareTmcodneobiTi principis ganxorcielebaSi didi mniSvneloba aqvs

laSqrobebsa da eqskursiebs garemos ukeT Secnobis mizniT. am dros gansakuTre-

buli yuradReba unda daeTmos kartografiul da grafikul masalas. moswav-

leebma maswavleblis daxmarebiT unda SeZlon Seadginon mxaris (an romelime

adgilis) gegmebi;

sasargeblo samuSaoa (soflad) saTib-saZovrebis Seswavla ferdobebze bal-

axis TesviT, maTi gaumjobeseba; velurad mzardi mcenareebis Seswavla da Seg-

roveba maTi Semdgomi gamoyenebis TvalsazrisiT, Sefoba baRebsa da parkebze,

monawileobis miReba mSobliuri soflis, dabis, qalaqis gamwvanebaSi, cxovelTa

SeswavlaSi, brZola mindvris mavneblebis winaaRmdeg (soflad), TanamSromloba

bunebis dacvis organizaciebTan, monawileobis miReba romelime arqiteqturuli

Zeglis aRdgena-restavraciaSi, an Sefobis aReba romelime maTganze;

garemoSi geografiuli obieqtis Sesaswavlad maswavlebelma winaswar unda

Seadginos kiTxvari, romelic daexmareba moswavles ama Tu im obieqtis Seswav-

laSi. kiTxvarSi dasaxelebuli sakiTxebi SeiZleba maswavlebelma gaanawilos

jgufebs (an wyvilebs) Soris da miuTiTos, Tu rogor Sesruldes isini.

Cven maswavlebels vTavazobT ramdenime obieqtis Sesaswavli kiTxvaris nimuSs,

romelsac maswavlebeli saemigracio qveynis garemosaTvis Sesaferis kiTxvebs

daumatebs an gamoaklebs, agreTve gaiTvaliswinebs moswavleTa momzadebis done-

sa da individualur SesaZleblobebs.

I. kiTxvari qalaqis Sesaswavlad

1. qalaqis saxelwodeba, misi warmoSoba. 2. qalaqis daarsebis dro da adgili. 3.

qalaqis teritoria, axlandeli moxazuloba, konfiguracia. 4. qalaqis xmeleTis

88


zedapiri. 5. qalaqisa da misi midamoebis hava. gabatonebuli qarebi. 6. mcenareu-

loba, gamwvaneba. 7. qalaqis zrda. materialuri, kulturuli da politikuri

saxe. 8. qalaqis komunaluri meurneoba (wyalsadeni, kanalizacia, ganaTeba, gaT-

boba, transporti). 9. axali qalaqi, misi keTilmowyoba, quCebisa da moednebis

rekonstruqcia, transporti, skverebi, baRebi, dasvenebis parkebi, mrewvelobis

sxvadasxva dargi. 10. qalaqis kulturuli saxe: umaRlesi saswavleblebi, samec-

niero dawesebulebani, skolebi, xelovnebis ganviTareba, samecniero dawesebule-

bani, skolebi, muzeumebi, Teatrebi, Zvrebi kulturul-saganmanaTleblo saqmeSi.

11. qalaqis materialuri saxe, qalaqis gavlena Tanamedrove mosaxleobaze. qala-

qis zrda, dagegmareba, dasaxleba, arqiteqtura, keTilmowyoba, Sigatransporti,

qalaqis axali saxe, misi rekonstruqciis gegma. 12. qalaqis midamoebi, saagarako

adgilebi, dasasvenebeli adgilebi, gareubnis meurneoba, mrewveloba, satrans-

porto kavSiri.

II. kiTxvari muzeumis Sesaswavlad

1. muzeumis saxelwodeba. 2. geografiuli mdebareoba. 3. ra farTobi uWiravs

(ramdeni saeqspozicio darbazia)? 4. ra ganyofilebebia muzeumSi? 5. muzeumis

daarsebis istoria, TariRi, vin Caudga am saqmes saTaveSi? 6. muzeumis eqsponateb-

Si mocemulia Tu ara mxaris (qalaqis) gegma? 7. muzeumis umTavresi eqsponatebi.

7. mocemulia Tu ara wiaRiseuli, reliefi. 9. mocemulia Tu ara mxaris hava.

10. rogoraa warmodgenili muzeumSi Sigawylebi, niadagebi, mcenareuloba da

cxovelTa samyaro? 11. rogor aris gamosaxuli mxaris (qalaqis) istoria, meur-

neoba? 12. aqvs Tu ara muzeums qalaqis sacnobaro nawili. 13. aqvs Tu ara muze-

ums mxaris fotoalbomebi, Jurnalebi, adgilobrivi gazeTebi?

III. kiTxvari wyaros Sesaswavlad

1. wyaros saxelwodeba. 2. ratom hqvia wyaros es saxeli? 3. ra manZilzea wyaro

soflidan? 4. ramden wyals iZleva wyaro erT saaTSi? (amisaTvis saWiroa gam-

ovTvaloT ramdenlitriani qila ivseba erT wuTSi, Semdeg es raodenoba gavam-

ravloT 60-ze, miviRebT erTi saaTis raodenobas, miRebuli cifri gavamravloT

24-ze (dRe-Ramis saaTebis raodenobaze), ase gavigebT, ramden wyals iZleva wyaro

dRe-RameSi). 5. rogoria wyaros misadgomi. aris Tu ara maxloblad daWaobebuli

farTobi? 6. romeli qanebidan gamodis wyaro (aiReT am qanebis nimuSebi). 7. wya-

ros wylis feri, suni, gemo, gamWvirvaloba, temperatura. 8. SeiZleba Tu ara

wyaros gaumjobeseba.

IV. kiTxvari tyis Sesaswavlad

1. tyis adgilmdebareoba. 2. tyis saxelwodeba, Tu is aqvs. 3. farTobi, romel-

89

maswavleblis wigni

ic tyes uWiravs. 4. xis romeli jiSebi sWarbobs tyeSi. aiReT am jiSebis foT-

lis nimuSebi herbariumisaTvis. 5. tye wiwviania, Sereuli Tu foTlovani? 6.

aris Tu ara tyeSi balaxis safari? Tu aris aiReT nimuSebi herbariumisaTvis. 7.

xeebis daaxloebiTi asaki tyeSi (gadaWrili xeebiT, nazardi rgolebiT). 8. aris

Tu ara tyeSi xelovnuri nargavebi, rodis aris darguli xeebi, romeli jiSebia

darguli? 9. bevria Tu ara tyeSi Zlieri qariT dalewili xeebi, fiCxi? 10. tyis

cxovelTa samyaro. CawereT rac TviTon naxeT da rac adgilobrivi mcxovre-

blebisagan SeityveT, romel cxovelebzea tyeSi nebadarTuli nadiroba, rom-

elzea akrZaluli? (gaigeT satyeoSi an adgilobrivi mcxovreblebisagan). 11. ro-

gor iyeneben tyes adgilobrivi mcxovreblebi? dasasvenebeli adgilebi, xe-tyis

damzadeba SeSad, tyis xilisa da kenkris damzadeba da sxva. 12. miedineba Tu ara

tyeSi nakaduli? aris Tu ara tba, Waobi? 13. romeli buCqnaria tyeSi? SeagroveT

am jiSebis nimuSebi herbariumisaTvis.

V. kiTxvari mdinaris Sesaswavlad

1. mdinaris saxelwodeba. 2. romeli mdinaris Senakadia igi. 3. mdinaris sa-

Tavis gamokvleva da aRwera, saidan gamodis, rogor xdeba igi TandaTanobiT

uxvwyliani (an wyalmarCxi). 4. mdinaris zemo, Sua da qvemo dinebis gamokvleva

da aRwera, rogoria napirebi, rogoria sigane, siRrme (daaxloebiT, dinebis siC-

qare (ramden metrs gascuravs mdinareSi Cagdebuli tivtiva erT wuTSi?), rogor

iklakneba dinebisas, rogor recxavs Tavis napirebs, sad da ratom ganleqavs ken-

Webs, xvinWas, qviSas, Tixas, silas, ras erTvis? 5. mdinaris wylis temperatura

(zedapirze). 7. sad da ra Senakadebi aqvs? wyaroebi, nakadulebi, romlebic Cadian

masSi. uxvwyliania es Senakadebi, wyaroebi, nakadulebi Tu ara. 8. mdinaris mar-

jvena da marcxena napiris xasiaTi. aris Tu ara tbebi, daWaobebuli ubnebi? 9.

mdinare gazafxulze farTod gadmodis Tu ara napirze (SevityoT adgilobrivi

mcxovreblebisagan da mdinaris nafenebze dakvirvebiT). SeagroveT mdinaris qvi-

Sisa da niJarebis koleqcia. 10. Walis mdgomareoba (moxnulia, daWaobebulia, Tu

tyiT aris dafaruli?). 11. riT aixsneba mdinaris kalapotis sigane da dinebis

mimarTuleba? 12. razea damokidebuli mdinaris siswrafe? 13. aqvs Tu ara mdi-

nares kalapotSi CanCqeri, gaCnda igi ratom mainca da mainc aq? 14. daaxasiaTeT

mdinaris ZiriTadi napiri. 15. mdinare zamTarSi. 16. mdinaris gamoyeneba (sami-

mosvlo gza, kaSxalebi, rwyva, xe-tyis dacureba, wyalsacavebi da sxv.) rogor

iyeneben Walas? 17. SeadgineT mdinarispira mcenareebis herbariumi. 18. SeiZleba

Tu ara mdinaris wyaldidobis gaTvaliswineba? 19. Tqveni winadadebani mdinaris

gamoyenebis gasaumjobeseblad. kaSxalis, wylis wisqvilis mosawyobad adgilis

moZebna.

maswavlebeli yoveli mxareTmcodneobiTi eqskursiisaTvis unda amzadebdes

masalas da TviT moswavleebsac. emzadebodes moswavleTa muSaobaSi Casabmelad.

winaswar darigebuli kiTxvebiT daintereseba moswavleTa mxridan met interess

gamoiwvevs da dadebiT saswavlo motivacias Seuqmnis moswavleebs.

90


asociaciuri kavSirebi

azrebis asociaciuri dakavSireba aris swavlebis meTodi, romelic xels uwyo-

bs moswavleebs Tavisuflad iazrovnon raime sakiTxze yuradRebis maqsimaluri

koncentraciiT. am meTodis gamoyeneba SeiZleba rogorc axali masalis gadace-

mis win motivaciis Sesaqmnelad, ise misi gamoyeneba karg Sedegs iZleva maSinac,

roca moswavlem unda gamoavlinos Tu ra iswavla, anu gamosadegia codnis Semow-

mebis procesSi.

azrebs Soris asociaciuri kavSirebis damyareba xdeba werilobiTi muSaobis

procesSi. es meTodi SeiZleba gamoviyenoT rogorc individualurad, ise wyvi-

lebsa da jgufebSi.

asociaciuri kavSirebis damyarebis safexurebi martivi da iolad Sesasrule-

belia:

1. furclis an dafis centrSi moswavleebi weren ZiriTad sityvas an frazas;

2. iwyeben iseTi sityvebis weras, romelic azrad mouvaT mocemul TemasTan

dakavSirebiT;

3. mas Semdeg, rac sityvebs (an frazebs) daweren, erTmaneTTan SinaarsiT dakav-

Sirebul sityvebs da frazebs xazebiT ukavSireben.

4. moswavleebi weren manamde, sanam gansazRvruli dro da maTi azrebi ar amoi-

wureba.

moswavleebs unda avuxsnaT, rom weris dros analizis Catareba ar aris saWi-

ro, ubralod, yvelaferi unda daweron, rasac moifiqreben am TemasTan mimarTe-

baSi. unda daamyaron, rac SeiZleba meti kavSiri. roca am meTods pirvelad vac-

nobT moswavleebs, maTTvis kargad cnobili Tema unda SevarCioT (magaliTad,

`Cemi qalaqi~, `Cemi sofeli~). axla ki ganvixiloT asociaciuri kavSirebis

asociaciuri kavSirebis rukis magaliTi

mTa`civi~

alazani

iori

borbalosmTa

alaznisveli

memce- nareoba

rqa- wiTeli

saferavi

venaxi

meRo-reoba

mecxva-reoba

mecxoveleoba

futkari

eklesia-monastrebi

gremi

iyalTo

alaverdi

daviT-gareji

ZveliSuamTa

bodbe

wm. nino

mefeerekle

qarTl-kaxeTissamefo

marcvleuli

mzesumzira

sagarejo

aRmosavleTsaqarTvelo

gurjaani

axmeta

dedoflis-wyaro

Telavi

siRnaRi

TianeTi

lagodexi

yvareliciv-gombo-ris qedi

SigakaxeTi

garekaxeTi

nakrZalebilagodexisnakrZali

rcxila

vaSlovanisnakrZali

sakmlisxe

Rvia

axmetisnakrZali

Zelqva uTxo-vari

kaxeTi

msxvilfexa saqoneli

91

maswavleblis wigni

gamoyenebiT Catarebuli gakveTili, romelzec Seswavlili masalis _ (Tema `kax-

eTi~) _ Semowmeba da Sefasea xdeba:

1. maswavlebeli moswavleebs winaswar urigebs Tabaxis furclebs da sTxovs

carieli gverdis centrSi Caweron sityva `kaxeTi~, Semdeg Seaxsenebs asociaci-

uri kavSirebis safexurebsa da wesebs da individualuri muSaobisaTvis aZlevs

6-7 wuTs.

2. Semdeg etapze maswavlebeli sTxovs wyvilebSi gauziaron moswavleebma erT-

maneTs azrebi da sakuTar furclebze Seitanon damatebebi an Casworebebi. cvli-

lebebis Setana unda moxdes gansxvavebuli feris saweri kalmiT an flomaster-

iT, raTa bavSvebisTvisac da maswavleblebisTvisac TvalsaCino iyos cvlilebaTa

xasiaTi.

am etaps eTmoba 4-5 wuTi.

3. Semdeg etapze maswavlebeli klass hyofs jgufebad. jgufebSi xdeba aso-

ciaciuri kavSirebis saboloo, Sejerebuli variantis dadgena da erT mozrdil

furcelze asociaciuri kavSirebis rukis Sedgena (ix. nimuSi).

gakveTilis es etapi unda Caetios 8-10 wuTSi.

Semdeg maswavlebeli jgufidan iZaxebs jgufis warmomadgenels _ prezenta-

tor moswavles, romelsac gamoaqvs jgufis mier Sesrulebuli davaleba, ama-

grebs dafaze an kedelze, warmoadgens namuSevars da ukeTebs komentarebs. manve

unda aRniSnos, Tu ra cvlilebebi ganicada mis mier individualurad Sesrule-

bulma davalebam. maswavlebels SeuZlia gamokiTxos moswavleebi sxvadasxva

jgufebidan da Seafasos.

erTi moswavlis gamokiTxvisaTvis sakmarisia 5-6 wuTi.

saqarTvelos geografia - diaspora.gov.gediaspora.gov.ge/nd/wp-content/uploads/2015/02/sakartvelos...

Documents

Transcript of saqarTvelos geografia - diaspora.gov.gediaspora.gov.ge/nd/wp-content/uploads/2015/02/sakartvelos...