Salmedin Mesihovic - Proconsvles, Legati Et Praesides.rimski Namjesnici Ilirika

Filozofski fakultet u Sarajevu

PROCONSVLES, LEGATI ETPRAESIDES

Rimski namjesnici Ilirika, Gornjeg Ilirika i Dalmacije

SALMEDIN MESIHOVI

Sarajevo, 2014

PROCONSVLES, LEGATI ET PRAESIDES. Rimski namjesnici Ilirika, Gornjeg Ilirika i Dalmacije

ii


iii

Prof. dr. sc. Salmedin Mesihovi

PROCONSVLES, LEGATI ET PRAESIDES.Rimski namjesnici Ilirika,

Gornjeg Ilirika i Dalmacije

Urednik:

Prof. dr. Ivo KomiRecenzenti:

Dr. Enver Imamovi, profesor emeritus

Dr. Adnan Busuladi, vanredni profesor

Izdanje:

Prvo

Izdava:

Filozofski fakultet u Sarajevu

Sarajevo, 2014

Elektronsko izdanje

-------------------------------------------------

CIP - Katalogizacija u publikaciji

Nacionalna i univerzitetska biblioteka

Bosne i Hercegovine, Sarajevo

94(37)

94(398)

MESIHOVI, Salmedin

Proconsvles, legati et praesides : rimski

namjesnici Ilirika, Gornjeg Ilirika i Dalmacije

[Elektronski izvor] / Salmedin Mesihovi. -

Sarajevo : Filozofski fakultet, 2014. - 1

elektronski optiki disk (CD-ROM) : tekst, slike ;

12 cm

Nain dostupa (URL):

http://www.ff-eizdavastvo.ba/Books/SM-PROCONSVLES,

LEGATIETPRAESIDES. - Biografija: str. 349. - Nasl.

s naslovnog ekrana.

ISBN 978-9958-625-42-8

COBISS.BH-ID 20902406

-------------------------------------------------
http://www.ff-eizdavastvo.ba/Books/SM-PROCONSVLES


iv


v

SALMEDIN MESIHOVI

PROCONSVLES, LEGATI ET PRAESES.Rimskinamjesnici Ilirika, Gornjeg Ilirika i Dalmacije

Sarajevo, 2014


vi


vii

Saetak

Knjiga PROCONSVLES, LEGATI ET PRAESES. Rimski namjesnici Ilirika,Gornjeg Ilirika i Dalmacije je posveena istraivanju institucije provincijskog namjesnikau antikom periodu nae historije. U okviru navedene tematike se prvo obraa panja nauspostavu rimske vlasti i reguliranje teritorijalno upravne organizacije. Nakon toga seanalizira sama institucija provincijskog namjesnika, njene ovlasti i njen evolutivni razvitakod prvih decenija augustovskog reima pa sve do kolapsa antikog historijskog razdoblja naZapadnom Balkanu.

Namjesnika institucija je pratila i razvitak Provincije i promjene njene unutarnjestrukture, teritorijalnog opsega, pa i nain ivota njenih stanovnika. Samim tim inamjesnika dunost u Provinciji nije bila statina formacija, nego je bila prilagoavanasituaciji, kontekstu, te faktorima vremena i prostora. Naelno se razdoblje namjesnitvamoe podijeliti na tri razdoblja i to : a) doba prokonzula, b) doba legata propretora i c) dobapresesa. Prvo razdoblje je bilo najkrae i zavrilo je ve u drugoj deceniji augustovskogreima, dok je drugo razdoblje ono koje je dalo najvei i najtrajniji peat namjesnikojinstituciji. Legati propretori i njihova djelatnost su usko bili vezani za prodiranjem grko rimske klasine kulture u ilirske zemlje. Nakon zavretka Velikog Ilirskog ustanka useptembru 9. god. n. e., zadatak legata propretora se svodio ponajvie na reguliranje civilnihposlova te znaajne infrastrukturne radove. Pojedini od tih legata, kao Publije KornelijeDolabela, su svojom djelatnou (posebno u gradnji infrastrukture, te reguliranjemkatastarsko zemljinih odnosa) postavili temelje budueg civilizacijskog progresa nadananjem Zapadnom Balkanu. Kaos koji vlada od sredine III. st. n. e. doveo je douspostave novog sustava dominata, u okviru kojeg se revidira i staro provincijsko inamjesniko ustrojstvo. Novi namjesnici sa titulom preses su sjena moi nekadanjihprokonzula i legata propretora (posebno onih iz prve polovice I. st. n. e.).


viii

Predgovor

Historija upravno teritorijalnog sustava antikog Ilirika je okosnica i istraivanja istvaranja sinteze o antikoj historiji ilirskih zemalja. U tom kontekstu na prvo mjesto izbijapromatranje, istraivanje i analiza najvie izvrne institucije, a to je provincijskonamjesnitvo. Rimske provincije po svojoj formi, ali i praktinom funkcioniranju nisu bilezasebno suverene jedinice, nego su bile izraz organizacije rimskog imperija na odreenomprostoru. U skladu sa tim, njihova izvrna vlast nije bila ni delegirana ni izabirana odprovincijalne populacije, bez obzira bila ona rimske ili peregrinske pripadnosti. Provincijskonamjesnitvo je uvijek rezultat volje, interesa i potreba sredinje vlasti. Po tome bi vlast nanivou provincije proizlazila iz suvereniteta sredinje vlasti, a ne suvereniteta lokalnihsastavnica Rimske drave. Samim tim namjesniku instituciju je mogue promatrati i kaoservisni aparat sredinje uprave.

Sa druge strane injenica je da su provincije predstavljale i skup niza autonomnihjedinica, koje su mogle biti i rimskog municipalnog tipa (municipiji, kolonije, respublike) iperegrinske civitates. Za razliku od provincijalnog nivoa, koji nije imao suverenost, lokalnejedinice su posjedovale i odreenu suverenost. Ova prava suvereniteta su bila razliita zapojedine lokalne jedinice, i varirala su u jednom irokom spektru unutarnje autonomije (topodrazumijeva i formalna naela, izbor i praktinu funkcionalnost lokalne uprave), tepravima i obavezama prema sredinjoj i provincijskoj vlasti. Radi svega navedenog, jedinapoveznica izmeu sredinjeg i lokalnih suvereniteta je bila institucija provincijskognamjesnika. I zato je historija namjesnitva kljuna u razumijevanju antike historijeZapadnog Balkana. Posebno je to ilustrativno u periodu principata kada su namjesnici imalii vojna i civilna i sudbena ovlatenja i zadatke.

Inae je i politika historija rimske provincije Dalmacije slabo obraivana, iuglavnom je prezentirana u opim crtama bez nekih suptilnijih razrada. Tome su razloziprvo slaba raspoloivost pisane grae koja bi govorila o politikoj historiji Dalmacije, apogotovu njene kontinentalne unutranjosti, zatim nagli prekid klasinog i antikog nainaivota u najveem dijelu provincije i nepostojanje kontinuiteta izmeu antike isrednjovjekovne historije, za razliku od na primjer, najveeg dijela zemalja koje jezauzimala Rimska Drava. Uz kontinentalnu unutranjost zapadnog Balkana jedino je joBritanija doivjela istu sudbinu grubog i temeljitog prekida kontinuiteta sa antikom. Radisvega toga, jedno sintetsko djelo koje se bavi namjesnikoj funkciji u provinciji Ilirik/GornjiIlirik/Dalmacija dodatno osvjetlava ovo do danas u naoj historiografiji zanemareno (inae,prvo) historijsko razdoblje.

Namjesnika institucija antikog Ilirika se promatrala, izuavala i analizirala krozvie aspekata. U najveem broju sluajeva rije je o detektiranju pojedinih epigrafskih


ix

spomenika i njihovoj analizi (npr. poglavito radovi F.Bulia i C. Patscha). Mjestonamjesnike institucije je naroito istaknuto u radovima koji su se bavili pojedinimaspektima provincijske uprave, kao to je reguliranje mea izmeu lokalnih zajednica(J.Wilkes, 1976; E. Imamovi, 1980). Namjesnika institucija je posebno obraena u studijiA. Jagenteufela (1958; na njemakom jeziku) i separatu J.Wilkesa (1969, 442 450; naengleskom jeziku). Dosta opirni podaci o veini namjesnika mogu se nai i u epohalnimedicijama Williama Smitha (na engleskom jeziku), te u Prosopographia imperii romani (nanjemakom jeziku) i Paulys-Wissowa Real-Enzyclopdie der klassischenaltertumswissenschaft (na njemakom jeziku)

Djelatnost pojedinih namjesnika, npr. u izgradnji infrastrukture nala je odraza i uobimnijim sintezama kao to je ona I. Bojanovskog (1974) o cestovnoj mrei na prostorudananje Bosne i Hercegovine.


x

Sadraj

1. Uvod..................................................................................................................................... 1

1. Uspostava rimske vlasti........................................................................................................ 31.1 Ratovi Rimske Republike i ilirskog svijeta.................................................................... 31.2 Konano osvajanje Ilirika .............................................................................................. 81.3 Uspostava rimske provincijske vlasti........................................................................... 141.4 Provincija Ilirik do Velikog Ilirskog ustanka u proljee 6. god. n. e. .......................... 18

2. Namjesnici Ilirika do podjele provincije ........................................................................... 192.1 PVBLIVS SILIVS NERVA......................................................................................... 192.2 BELLVM PANNONICVM......................................................................................... 212.3 MARCVS VINICIVS .................................................................................................. 232.3 MARCVS SERVILIVS ............................................................................................... 252.5 MARCVS VALERIVS MESSALLA CORVINVS MESSALLINVS ........................ 282.6 Veliki Ilirski ustanak od 6. do 9. god. n. e. .................................................................. 32

3. Legati Gornjeg Ilirika od zavretka Velikog Ilirskog ustanka do 42. god. n. e.................. 443.1 Podjela provincije Ilirik ............................................................................................... 443.2 CAIVS VIBIVS POSTVMVS..................................................................................... 493.3 LVCIVS AELIVS LAMIA.......................................................................................... 553.4 PVBLIVS CORNELIVS DOLABELLA..................................................................... 573.5 LVCIVS VOLVSIVS SATVRNINVS ........................................................................ 903.6 LVCIVS ARRVNTIVS FVRIVS CAMILLVS SCRIBONIANVS .......................... 104

4. Legati Gornjeg Ilirika od 42. god. n. e. do 68. god. n. e. ................................................. 1314.1 LVCIVS SALVIAS OTHO ....................................................................................... 1314.2 LVCIVS CALPVRNIVS PISO ................................................................................. 1334.3 CAIVS VMMIDIVS DVRMIVS QVADRATVS..................................................... 1354.4 PVBLIVS ANTEIVS RVFVS................................................................................... 1374.5 CAIVS CALPETANVS RANTIVS SEDATVS METRONIVS ............................... 1424.6 AVLVS DVCENIVS GEMINVS.............................................................................. 1434.7 MARCVS POMPEIVS SILVANVS ......................................................................... 148

5. Legati Dalmacije za vrijeme Flavijevaca ......................................................................... 1565.1 PEGASVS.................................................................................................................. 1575.2 LVCIVS FVNISVLANVS VETTONIANVS ........................................................... 1595.3 QVINTVS POMPONIVS RVFVS............................................................................ 1685.4 CAIVS CILNIVS PROCVLVS................................................................................. 172

6. Legati Dalmacije za vrijeme Antonina............................................................................. 1746.1 MARCVS MARCIVS MACER ................................................................................ 175


xi

6.2 Nepoznato ime ........................................................................................................... 1776.3 LVCIVS VITRASIVS FLAMININVS...................................................................... 1796.4 MARCVS CVTIVS PRISCVS MESSIVS RVSTICVS AEMILIVS PAPVS ARRIVSPROCVLVS IVLIVS CELSVS....................................................................................... 1876.5 SEXTVS AEMILIVS EQVESTER........................................................................... 1956.6 Doba Marka Aurelija ................................................................................................. 1956.7 MARCVS DIDIVS SEVERVS IVLIANVS.............................................................. 1986.8 CAIVS VETTIVS SABINIANVS IVLIVS HOSPES............................................... 2016.9 LVCIVS AVRELIVS GALLVS................................................................................ 2066.10 SCAPVLA TERTVLLVS........................................................................................ 2096.11 LVCIVS IVNIVS RVFINVS PROCVLIANVS...................................................... 2106.12 MARCVS CASSIVS APRONIANVS..................................................................... 213

7. Legati Dalmacije za vrijeme Severa................................................................................. 2157.1 TIBERIVS? POLLENIVS AVSPEX......................................................................... 2167.2 FVLVIVS MAXIMVS .............................................................................................. 2217.3CAIVS IVLIVS AVITVS ALEXIANVS................................................................... 2277.4 LVCIVS CASSIVS DIO............................................................................................ 230

8. Pedesetogodinjica : vojniki carevi, anarhija, ilirski carevi ........................................... 2328.1 LVCIVS DOMITIVS GALLICANVS PAPINIANVS ............................................. 2348.2 IVLIVS HONORATVS............................................................................................. 2358.3 CLAVDIVS HERENNIANVS.................................................................................. 2378.4 AELIVS FLORIANVS.............................................................................................. 2388.5 SEPTIMIVS............................................................................................................... 2418.6 AVRELIVS MARCIANVS....................................................................................... 2428.7 MARCVS AVRELIVS TIBERIANVS ..................................................................... 2438.8 FLAVIVS VALERIVS CONSTANTIVS ................................................................. 244

9. Dalmacija u vrijeme dominata ......................................................................................... 2489.1 MARCVS AVRELIVS IVLVS ................................................................................. 2519.2 FLAVIVS IVLIVS RVFINVS SARMENTIVS ........................................................ 2549.3 VALENS.................................................................................................................... 2589.4 GENERIDVS............................................................................................................. 2629.5 MARCELLINVS ....................................................................................................... 2639.6 IVLIVS NEPOS......................................................................................................... 2779.7 OVIDA....................................................................................................................... 2899.8 APOLLONIVS FOEBADIVS ................................................................................... 2899.9 EPIPHANIVS ............................................................................................................ 2919.10 OSVIN ..................................................................................................................... 2939.11MVNDO, GRIPPAS, CONSTANTIANVS, ASINARIVS, VLIGISALVS, ILAVFVS,CLAVDIANVS, IOANNES ............................................................................................ 2969.12 GVDVIN/GVNDVES.............................................................................................. 2999.13 MARCELLINVS PROCONSVL DALMATIAE.................................................... 299


xii

10. Legati augusta propretori nepotvrene datacije. ............................................................ 30410.1 BASSVS?................................................................................................................. 30410.2 BLAESVS??? .......................................................................................................... 306

11. Epigrafski spomenici na kojima se spominje namjesniki naziv, ali sa izgubljenim imenomnosioca.................................................................................................................................. 308

11.1 ANONYM 1............................................................................................................. 30811.2 ANONYM 2............................................................................................................. 30811.3 ANONYM 3............................................................................................................. 30911.4 ANONYM 4............................................................................................................. 31011.5 ANONYM 5............................................................................................................. 31111.6 ANONYM 6............................................................................................................. 31211.7 ANONYM 7............................................................................................................. 31211.8 ANONYM 8............................................................................................................. 313

12. Prilog - rimski carevi (princepsi i dominusi).................................................................. 314

13. Zakljuak........................................................................................................................ 326

Skraenice ............................................................................................................................ 328

Izdanja izvora ....................................................................................................................... 330

Literatura .............................................................................................................................. 336

Recenzije .............................................................................................................................. 345

Biografija.............................................................................................................................. 349


1

1.Uvod

Sa pobjedom u I. punskom ratu od 264. do 241. god. p. n. e., Rimskoj Republici je priznatopravo kontrole nad tada neitalskim zemljama. Rije je o tri velika mediteranska otoka(Sicilija dobivena 241. god. p. n. e. i Sardinija i Korzika od 238. god. p. n. e.). Tiprekomorski teritoriji organizirani su po razliitim naelima nego italsko podruje koje jeimalo oblik federacije/konfederacije sa Rimskom Republikom na elu. Ove nove oblasti supretvorene u dvije provincije i to : 1. Sicilija i 2. Sardinija i Korzika. Institucija provincijee vremenom postati temeljna teritorijalno upravna i administrativna jedinica RimskeDrave za posjede van Italije (od Dioklecijana i Italija je ukljuena u sustav provincija).Tako se sustav provincija razvio u jednu od glavnih prepoznatljivih osobenosti RimskeDrave i ukidanje toga sustava (prelaskom na sustav tema) je praktino oznailo iformalnu transformaciju Istono Rimskog Carstva u novu politiku jedinicu Romejsko(vizantijsko) Carstvo grkog jezika. U pravnom pogledu provincije su smatrane posjedomrimskog naroda (praedia populi Romani). Pojam "provincija" (provincia) znaioje prvobitno mandat (obino vojni) koji je davan najviem magistratu, i prije uspostaveprekomorskih provincija nije shvatan u teritorijalnom smislu vladanja nad odreenomzemljom u ime rimskog naroda. Izraz provincia je i u poetku svoga postojanja iprimjene na vanitalske zemlje shvatan i predstavljan kao odgovornost magistrata (u vidumandata) izabranih i odreenih od rimskog naroda za upravljanje odnosima van Italije,odnosno posjedima rimskog naroda. I tek su za vrijeme kasne Republike provincijedobile jasno definirane granice i pojam provincija se striktno odnosi na odreeno podruje,kao teritorijalnu sastavnicu Rimske Drave, a ne samo na mandatno upravljanje.

U prvo vrijeme Rimljani nisu imali nikakvih pravila za upravljanje provincijama, ipreputalo se to ili odgovornom zapovjedniku koji je podjarmio odreenu teritoriju,naravno ako te odluke i mjere odobri Senat, ili komisiji od deset senatora koji bi to uredilipo naputku Senata (nekada zajedno sa odgovornim zapovjednikom). I tek kasnije sekreiraju dunosti promagistrata koji upravljaju provincijama i to od 227. god. p. n. e. zaSiciliju i Sardiniju sa Korzikom (nakon II. punskog rata od 197. god. p. n. e. uvode se idvije nove promagistrature za dvije novoformirane hispanske provincije). Promagistrat(promagistratus) je osoba koja djeluje sa autoritetom i kapacitetom magistrata (ali samo uokviru svoga teritorijalnog i zakonskog mandata), ali bez obnaanja konkretnemagistrature. Kao legalna novina zadnje faze Srednje Republike, promagistratura je bila
1.pdf

Salmedin Mesihovic - Proconsvles, Legati Et Praesides.rimski Namjesnici Ilirika

Documents

Transcript of Salmedin Mesihovic - Proconsvles, Legati Et Praesides.rimski Namjesnici Ilirika