I

Sağlık UygulamalarındaTemel Kavramlar ve

Beceriler

Editör

Yrd. Doç. Dr. Fatma Akça Ay

İstanbul Üniversitesi Öğretim Üyesi

NOBEL TIP KİTABEVLERİ

II

© 2011 Nobel Tıp Kitabevleri Ltd. Şti.

SAĞLIK UYGULAMALARINDA TEMEL KAVRAMLAR VE BECERİLER

Editör: Yrd. Doç. Dr. Fatma Akça Ay

ISBN: 978-975-420-788-0

Bu kitabın, 5846 ve 2936 sayılı Fikir ve Sanat Eserleri Yasası Hükümleri ge-reğince yazarın yazılı izni olmadan bir bölümünden alıntı yapılamaz; fotokopi yöntemiyle çoğaltılamaz; resim, şekil, şema, grafik, vb.’ler kopya edilemez. Her hakkı Nobel Tıp Kitabevleri Ltd Şti’ne aittir.

Düzenleme: Nobel Tıp Kitabevleri - Özkan Kaya

Kapak: Özkan Kaya

Baskı /Cilt: Nobel Matbaacılık, Hadımköy-İSTANBUL

© 2010 Nobel T›p Kitabevleri Ltd. fiti.

TORAKS RADYOLOJ‹S‹

Yazar: Prof. Dr. Kemal Ödev

NOBEL TIP K‹TABEVLER‹ LTD. fiT‹.ÇAPAMillet Cad. No:111 Çapa-‹stanbul Tel: (0212) 632 83 33 Fax: (0212) 587 02 17

CERRAHPAfiACerrahpafla T›p Fakültesi Karfl›s› Park içi Cerrahpafla-‹stanbul Tel: (0212) 586 17 58

KADIKÖY R›ht›m Cad. Derya ‹fl Merkezi No: 7 Kad›köy-‹stanbul Tel: (0216) 336 60 08

SAMSUNUlugazi Mah. 19 May›s Bulvar› 16/6 Tel: (0362) 435 08 03

ELAZI⁄Yahya Kemal Cad. Üniversite Mah. No: 36/BTel: (0424) 233 43 43

ANTALYAMeltem Mahallesi, Dumlup›nar Bulvar›Falez Sit. Toros Apt. No:183/2Tel: 0 (242) 238 15 55

BURSAAlt›parmak Cad. Burç Pasaj›, BursaTel: (0224) 224 60 21

AnkaraMN MED‹KAL & NOBEL TIP K‹TABEV‹Halk Sok. No: 5 S›hhiye-AnkaraTel: (0312) 431 16 33

‹zmir / Bornova‹ZM‹R GÜVEN K‹TABEV‹168. Sok. No: 10/1 Bornova-‹zmir Tel: (0232) 339 16 96

‹zmir / Konak‹ZM‹R GÜVEN K‹TABEV‹SSK ‹fl Han› P/36 Konak-‹zmirTel: (0232) 425 27 58

AdanaADANA NOBEL K‹TABEV‹Adnan Kahveci Bulvar› 31/C AdanaTel: (0322) 233 00 29

III

Önsöz

SAĞLIK UYGULAMALARINDA TEMEL KAVRAMLAR VE BECERİLER kitabı, meslek ile ilgili eser boşluğunu dolduracak önemli ve yararlı bir kitaptır. Kitap, güncel bilgilerin bir araya getirildiği, yazarla-rın mesleki bilgi birikimlerini bilimselliğin süzgeçten geçirerek yansıttıkları, her bölümün büyük emek vererek hazırlandığı belli olan çok önemli bir eserdir.

Kitap, geniş içeriği ile yalnızca lisans öğrencileri için değil aynı zamanda lisansüstü öğrencilerinin ve ça-lışmakta olan hemşirelerin de kullandığı temel eser haline gelmiştir.

SAĞLIK UYGULAMALARINDA TEMEL KAVRAMLAR VE BECERİLER kitabında, sistematik bir yaklaşımla konuların ve konu içeriklerinin ele alınması hem kitabın kolay anlaşılmasını sağlamış hem de bilgilerin öğrenilmesini kolaylaştırmıştır.

Kitabın çok sayıda görsel öğe ile zenginleştirilmiş olması, mesleki uygulamaların anlaşılmasını kolaylaş-tırmıştır. Kitapta, özellikle temel mesleki uygulamaların nasıl yapılacağının basamak basamak öğretilmesi ya-nında mantıksal gerekçelerinin de verilmiş olması, ezber öğrenim yerine anlayarak ve kavrayarak öğrenmeyi teşvik etmektedir. Kitap; yapılan uygulamaların, risk ve sorumluluklarının öğrenilmesini kolaylaştırmakta, mesleki sorumluluklar hakkında geleceğin meslek üyesi olacak öğrenciyi uyarmaktadır. Özellikle, uygulama-ların günlük yaşam aktiviteleri ile ilişkilendirilmiş olması, bilgilerin uygulamaya nasıl aktarılacağı konusunda rehber oluşturmuştur.

Mesleki alanda büyük bir eksikliği tamamlayacağına inandığım bu kitabı kaleme alan yazar meslektaş-larıma, mesleğe olan inancını ve özgün akademik yaklaşımını ortaya koyan, kitabın hem yazarlığını hem de editörlüğünü yapan Yrd. Doç. Dr. Fatma Ay’a teşekkür eder, başarılarının devamını dilerim.

Saygılarımla Prof. Dr. Necmiye Sabuncu

Haliç Üniversitesi

III

IV

Önsöz

IV

Ülkemizdeki büyük bir açığı kapatan, gerek öğrenciler, gerekse mesleğe atılmış hemşireler tarafından ko-lay anlaşılır, kapsamlı ve yararlı olarak değerlendirilmiş olan “TEMEL HEMŞİRELİK Kavramlar, İlkeler, Uygulamalar “ kitabı başarılı bir ekip çalışması sonucu bir sene gibi kısa bir zamanda güncellenmiştir.

Sağlık konularındaki en son bilgi ve becerilerin yurt genelinde yayılması ve sağlık ekibi üyelerinin bu ko-nularda güncel standartlara uygun biçimde sürekli eğitilmesi,eğitim kurumlarının ve öğretim üyelerinin temel amaçlarından biridir.

“SAĞLIK UYGULAMALARINDA TEMEL KAVRAMLAR VE BECERİLER” adı altında yenilenmiş olan elinizdeki kitabın bu amaca hizmet edeceği inancındayım

Yenilenen bu kitap; kendi konusunda uzman özverili 16 yazar 26 farklı bölüm hazırlayarak sağlık uygula-maları konularındaki en son, bilgi ve becerileri yurt genelinde güncel standartlara uygun bir şekilde sunmuştur ve mesleki standartların oluşturulmasında bu ürünün çok büyük rol oynayacağı kanısındayım.

Yirmi bölüm olan ilk baskıya 6 yeni bölüm ilave edilerek güncel yakalanmıştır. Bu bölümler; Eleştirel düşünme, Sağlık uygulamalarında etik ve değerler, Yaşlılık, Hasta güvenliği, İletişim, Türkiye’de sağlık hiz-metlerinin sunumu’dur.

Bilimsel çalışmalar ve bilgi üretilmesinin önemi yadsınamaz. Deneyimler ve bilgi paylaşıldıkça anlam kazanmakta ve işe yaramaktadır. “Sağlık Uygulamalarında Temel Kavramlar ve Beceriler” kitabı bu anlamda son derece önemli bir araçtır.

Bu kitap yoluyla tüm sağlık disiplinleri camiasına yaptıkları çok önemli katkı ve hizmetten dolayı başta editör Yrd. Doç. Dr. Fatma AY olmak üzere kitaba katkıda bulunan değerli bilim adamı genç arkadaşlarımı kutlar, kendilerine içten teşekkürlerimi sunarım.

Prof. Dr. L. Bikem SÜZEN

08.09.2010 Akdeniz Üniversitesi Tıp Fakültesi

Anatomi Anabilim Dalı ANTALYA

V

Önsöz

V

Sağlık bakım profesyonelleri hizmet sunumunda eleştirel düşünme, kalite, hasta güvenliği, hasta hakları gibi kavramların ön plana çıktığı günümüzde, mesleki gelişimi sürdürmek, kaliteli hizmet sunmak, hizmet sunumunda ortaya çıkabilecek hataları en aza indirmek ve yasalar önünde haklılığını ortaya koyabilmek için meslek standartlarına sahip olmalıdır. Sağlık hizmeti sunan tüm disiplinler, teknolojik ve bilimsel gelişmelere paralel olarak bilgi ve uygulamalarını geliştirmeli, aynı zamanda da meslek uygulamalarında belirli ilkeleri gözetmelidir.

Bugün, çok farklı ve karmaşık uygulamaların sorumluluğunu üstlenen, bilgi birikimi ve entelektüel beceri gerektiren tüm mesleklerde olduğu gibi sağlık hizmeti sunan meslekler de, benzer temel bilgi ve beceri eğiti-mini almak zorundadır. Temel bilgi ve becerinin kazandırılmasında rehber niteliği taşıyan kaynak kitapların yeri ise yadsınamaz.

SAĞLIK UYGULAMALARINDA TEMEL KAVRAMLAR VE BECERİLER adlı bu eser, tüm sağ-lık bakım profesyonellerine klinik uygulamalarda rehberlik etmek, öğrenmeyi ve uygulamayı kolaylaştırmak amacı ile yazılmış, hasta bakımı, takibi ve eğitimi konusunda da kullanılabilecek bir yapıttır. Bu eser, hemşi-relik eğitimi ve uygulamaları alanındaki bilimsel eser boşluğunu doldurmayı amaçlayan “Temel Hemşirelik: Kavramlar, İlkeler, Uygulamalar’ adlı kitabın yeni bölümler eklenerek geliştirilmiş, güncellenmiş ve yeni yazar kadrosu ile revize edilmiş halidir. 2006 yılında basılmış, günümüze kadar Türkiye’de pek çok Sağlık Yüksekokulu’nda temel ders kitabı olarak kabul görmüş olan bu kitap gerek öğrencilerden gelen öneriler, ge-rek değerli meslektaşlarımdan ve hocalarımdan gelen istek üzerine içeriği ve ismi değiştirilerek, yeni bilimsel bilgilerle ve kaynaklarla güncellenerek basılmıştır.

Sağlık meslekleri için hazırlanan bu kitabın, mesleki eğitim alan hemşireler ile ebelerin yanı sıra sağlık konusunda eğitim gören diğer öğrencilere de kaynak olacağı ve mesleki standartların oluşturulmasında önemli rol oynayacağı kanısındayım. Kendi alanında uzman, bilgili ve deneyimli yazar kadrosunun mesleki birikim-lerini aktardıkları SAĞLIK UYGULAMALARINDA TEMEL KAVRAMLAR VE BECERİLER kitabı, hem öğrencilere hem de mezunlara yararlı olabilecek bir başvuru kaynağıdır. Böylesine geniş kapsamlı ve güncel nitelik taşıyan temel mesleki eğitim kitabının oluşturulmasında emek, bilgi ve deneyimlerini aktaran tüm yazar arkadaşlarıma teşekkür ederim.

SAĞLIK UYGULAMALARINDA TEMEL KAVRAMLAR VE BECERİLER kitabı, kapsamlı içerik ve uygulamalar ile ilgili fotoğrafl arla zenginleştirilmiş bir eserdir. Görsel kaynakların oluşturulmasında özel bir emek sarf eden yazar meslektaşlarıma da teşekkürü bir borç bilirim.

Bu kitaptan; sağlık disiplinlerinin bütün dallarında eğitim alan öğrencilerin tam bir güvenirlikle yararlana-caklarına olan inancım tamdır. SAĞLIK UYGULAMALARINDA TEMEL KAVRAMLAR VE BECERİ-LER isimli eserin hem öğrenciler, hem de mezunlar için yararlı olması umudu ile…

Yrd. Doç. Dr. Fatma Akça AYİstanbul Üniversitesi

VI

Öz Geçmişler

EDİTÖRYrd. Doç. Dr. Fatma Akça AYİstanbul Üniversitesi Öğretim Üyesi

1972 yılında Isparta – Şarkikaraağaç’ta doğdu. 1989 yılında Şarkikaraağaç Lisesi’nden, 1994 yılında İ.Ü. Florence Nigtingale Hemşirelik Yüksekokulu’dan mezun oldu. Marmara Üniversitesi Sağlık Bilimleri Enstitüsü Hemşirelik Esasları Anabilim Dalı’nda “Hemşirelerin Empati Becerilerinin Değerlendirilmesi” konulu tez çalışması ile yüksek lisans eğitimini 1999 yılında ve aynı Anabilim Dalı’nda “Hemşirelik Bakımı Bilgisayar Programı – Postoperatif Uygulama İçin Bir Model” konulu tez çalışması ile 2005 yılında doktora eğitimini tamamladı. 1994 – 1999 yılları arasında İ.Ü. İstanbul Tıp Fakültesi Hastanesi Cerrahi Özel Servisi’nde hemşire olarak çalıştıktan sonra İ.Ü. Bakır-köy Sağlık Yüksekokulu’nda araştırma görevlisi olarak çalıştı. Halen aynı kurumda öğretim üyesi olarak görev yap-maktadır. Yayınları arasında empati, hemşirelik tanıları, sınıfl andırma sistemleri, hemşirelik eğitimi, uluslar arası hemşirelik eğitim ve uygulamaları, AIDS / HIV, telesağlık ve etik, hastane otomasyon sistemleri ile ilgili araştırma ve derleme makaleleri yer almaktadır. 2007 yılında basılan “Temel Hemşirelik: Kavramlar, İlkeler, Uygulamalar” ve 2010 yılında yayınlanan “Klinik Beceriler: Sağlığın Değerlendirilmesi, hasta bakım ve takibi” isimli kitapların hem editörlüğünü hem de bölüm yazarlığını yapmıştır. “Klinik Beceriler: Sağlığın Değerlendirilmesi, hasta bakım ve takibi” isimli kitap ile Türkiye Bilimler Akademisi (TÜBA) 2010 Yılı Üniversite Ders Kitapları Telif ve Çeviri Eser mansiyon ödülü almıştır.

YAZARLAR

Doç. Dr. Ayşe San TÜRGAYÇanakkale Onsekiz Mart Üniversitesi Öğretim Üyesi

1967 yılında Manisa’da doğdu. 1984 yılında İzmir 50. Yıl Lisesi’nden, 1989 yılında Ege Üniversitesi Hemşire-lik Yüksekokulu’ndan mezun oldu. Ege Üniversitesi Sağlık Bilimleri Enstitüsü Hemşirelik Esasları Anabilim Dalı’nda “Basınç Yaraların Önlenmesinde Standart Hemşirelik Bakımın Etkisinin İncelenmesi” konulu tez çalış-ması ile ilk yüksek lisans eğitimini 1998 yılında ve aynı Anabilim Dalı’nda “Nazogastrik Tüpün Doğru Yerleşti-rilmesinde Steteskopla Dinleme ve pH Ölçümü Yöntemlerinin Etkililiğinin Karşılaştırılması” konulu tez çalışması ile 2004 yılında ilk doktora eğitimini tamamladı. 1989 – 1996 yılları arasında Dokuz Eylül Üniversitesi Araştırma ve Uygulama Hastanesi’nde hemşire olarak çalıştıktan sonra, 1996-1999 yılları arasında Ege Üniversitesi Hem-şirelik Yüksekokulu’nda araştırma görevlisi, 1999-2006 yılları arasında Ege Üniversitesi İzmir Atatürk Sağlık Yüksekokulu’nda öğretim görevlisi ve yine aynı kurumda 2006-2009 yılları arasında öğretim üyesi olarak çalıştı. Mart 2009 tarihinden itibaren Çanakkale Onsekiz Mart Üniversitesi Sağlık Yüksekokulu`nda öğretim üyesi olarak görev yapmaktadır. Nisan 2010’da Hemşirelik Doçenti unvanı aldı. 2002 yılında Dokuz Eylül Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Maliye Bölümü’nde de lisans eğitimini başarıyla tamamlayarak ikinci bir alanda lisans mezunu oldu. Daha sonra Dokuz Eylül Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü İşletme Bölümü Hastane ve Sağlık Kuruluşları Yönetimi Anabilim Dalı’nda Yüksek Lisans Programını “Yataklı Tedavi Kurumunda Çalışan Hemşire-lerin Yapısal Güçlendirme Algısı, Beklenen Personel Devri ve Buna İlişkin Bir Örnek“ konulu tez çalışması ile 2006 yılında tamamladı ve ilgili alanda ikinci Bilim Uzmanı unvanını elde etti. Hâlihazırda Dokuz Eylül Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü İşletme branşında ikinci doktora eğitimi çalışması tez aşamasında sürmektedir.

VI

VII

Dr. Belgin Özeruz YILDIRIMAdnan Menderes Üniversitesi Araştırma Görevlisi

1973 Nazilli doğumlu olup; İlk, orta ve lise öğrenimini Nazilli’de tamamladı. İstanbul Üniversitesi Florence Nightin-gale Hemşirelik Yüksekokulu’ndan 1995 yılında mezun oldu. Aynı yıl İstanbul Üniversitesi Cerrahpaşa Tıp Fakül-tesinde yoğun bakım hemşiresi olarak göreve başladı. Yüksek lisans programını 1999 yılında Marmara Üniversitesi Sağlık Bilimleri Enstitüsü Halk Sağlığı Hemşireliği Anabilim Dalı’nda tamamladı. Adnan Menderes Üniversitesi Araştırma ve Uygulama Hastanesinde enfeksiyon kontrol hemşiresi ve yoğun bakım hemşiresi olarak 1997-1999 yılları arasında çalıştı. Adnan Menderes Üniversitesi Aydın Sağlık Yüksekokulu’nda 1999-2003 yılları arasında çalıştı ve doktora eğitimini Ege Üniversitesi Halk Sağlığı Hemşireliği Anabilim Dalı’nda tamamladı. Yayınları ara-sında “Hemşirelikte Eleştirel Düşünme Uygulamalı Yaklaşım” kitabı, düşünme ve eleştirel düşünme ile ilgili maka-leleri, yaşlılarda sağlık algılayışı, meslek hakları, Aydın ilindeki yaşlıların durumu, 15-49 yaş arasındaki kadınlarda aile planlaması yöntemlerini kullanma durumları vb. konularda araştırmaları bulunmaktadır.

Yrd. Doç. Dr. Dilek SARIEge Üniversitesi Öğretim Üyesi

1974 yılında Aydın – Söke’de doğdu. 1991 yılında Söke Lisesi’nden, 1996 yılında E.Ü. Hemşirelik Yüksekokulu’dan mezun oldu. Ege Üniversitesi Sağlık Bilimleri Enstitüsü Hemşirelik Esasları Anabilim Dalı’nda “Hemşirelik Yük-sekokulu Öğrencilerinin Klinik Öğrenim Çevrelerini Değerlendirmelerinin İncelenmesi” konulu tez çalışması ile yüksek lisans eğitimini 2001 yılında ve aynı Anabilim Dalı’nda “Pelvik Taban Kas Egzersizinin Üriner İnkonti-nans ve Yaşam Kalitesi Üzerine Etkisi” konulu tez çalışması ile 2007 yılında doktora eğitimini tamamladı. 1996 – 1998 yılları arasında Pamukkale Üniversitesi Hastanesi Özel Kat Servisi’nde hemşire olarak çalıştıktan sonra 1998-2001 yılları arasında E.Ü. Hemşirelik Yüksekokulu ve 2001-2009 yılları arasında E.Ü. İzmir Atatürk Sağlık Yüksekokulu’nda araştırma görevlisi olarak çalıştı. Halen aynı kurumda öğretim üyesi olarak görev yapmaktadır. Yayınları arasında hemşirelik eğitimi, hemşirelik uygulamaları, kanserden korunma, idrar inkonkontinansı, fi ziksel tespit ile ilgili araştırma ve derleme makaleleri yer almaktadır.

Öğr. Gör. Funda KUYURTARMersin Üniversitesi Öğretim Elemanı

1964 yılında Sivas’ta doğdu. 1981 yılında İzmit Lisesi’nden, 1985 yılında İ.Ü. Florence Nigtingale Hemşirelik Yüksekokulu’dan mezun oldu. İstanbul Üniversitesi Sağlık Bilimleri Enstitüsü İç Hastalıkları Hemşireliği Anabilim Dalı’nda “Antibiyotik Kullanan Hastaların Antibiyotik ve Antibiyotik Kullanımı Hakkında Bilgi Düzeylerinin Sap-tanması” konulu tez çalışması ile yüksek lisans eğitimini 1989 yılında tamamladı. 1986 – 1989 yılları arasında İ.Ü. İstanbul Tıp Fakültesi Hastanesi İç Hastalıkları Acil Servisi’nde sorumlu hemşire olarak çalıştıktan sonra 1989-1994 yılları arasında Fırat Ün. Sağlık Hizmetleri Meslek Yüksekokulu’nda, 1994-96 yılları arasından Akdeniz Ün. Sağ-lık Hizmetleri Meslek Yüksekokulu’nda, 1996-1999 yılları arasında Harran Ün. Sağlık Yüksekokulu’nda öğretim görevlisi olarak çalıştı ve 1999 yılından itibaren Mersin Ün. Sağlık Yüksekokulu’nda öğretim görevlisi olarak çalış-maktadır. Yayınları arasında kronik hastalıklar, kemoterapötik ilaçlar, hemodiyaliz hastaları, üriner kateterizasyon, delici/kesici aletlerle yaralanma, kardiyak kateterizasyon ile ilgili araştırma ve derleme makaleleri yer almaktadır.

Öz Geçmişler

VIII

Yrd. Doç. Dr. Hale TOSUNMaltepe Üniversitesi Öğretim Üyesi

1970 yılında Balıkesir’de doğdu. İlk ve orta öğretimini İstanbul’da tamamladı. 1988 yılında Kızılay Özel Hemşirelik Lisesi’nden dönem III.’sü, 1994 yılında İstanbul Üniversitesi Florence Nightingale Hemşirelik Yüksekokulu’ndan dönem I. olarak mezun oldu. 1998 yılında Marmara Üniversitesi Sağlık Bilimleri Enstitüsü Hemşirelik Esasları Anabilim Dalın’da “19-25 Yaşarası Diyabetes Mellituslu Genç Erişkin Grupta Anksiyete Düzeylerinin Karşılaş-tırılması” konulu Yüksek Lisans tezini, 2005 yılında İstanbul Üniversitesi Sağlık Bilimleri Enstitüsü Hemşirelik Esasları Anabilim Dalı’nda “Sağlık Bakımı Uygulamalarında Deneyimlenen Etik İkilemlere Karşı Hekim ve Hemşirelerin Duyarlılıklarının Belirlenmesi” konulu tez çalışması ile Doktora Proramını tamamladı. 1988-2004 yılları arasında Kızılay Özel Hemşirelik Lisesi’nde eğitim hemşiresi, ardından da öğretmen hemşire olarak çalıştı. 2004-2005 yılları arasında İstanbul Çapa Kızılay Kan Merkezi’nde müdür yardımcısı, 2005-2009 yılları arasında Kızılay Altıntepe Tıp Merkezi’nde müdür olarak çalıştı. Halen Maltepe Üniversitesi Hemşirelik Yüksekokulun’da öğretim üyesi olarak çalışmaktadır. Kültürlerarası duyarlılık ve öz duyarlılık ile ilgili araştırmaları bulunmaktadır.

Yrd. Doç. Dr. Leyla KÜÇÜKİstanbul Üniversitesi Öğretim Üyesi

1973 yılında Afyon-Dazkırı’da doğdu. 1990 yılında Dazkırı Lisesi’nden, 1994 yılında İ.Ü. Florence Nigtingale Hemşirelik Yüksekokulu’dan mezun oldu. İstanbul Üniversitesi Sağlık Bilimleri Enstitüsü Psikiyatri Hemşireliği Anabilim Dalı’nda “Myokard İnfarktüsü Geçiren Hastaların Algıladıkları Sosyal Desteğin Umut Düzeylerine ve Yoğun Bakımda Kalış Sürelerine Etkisi” konulu tez çalışması ile yüksek lisans eğitimini 1999 yılında tamamla-dı. Marmara Üniversitesi Psikiyatri Hemşireliği Anabilim Dalı’nda “Diyaliz Hastalarına Uygulanan Sorun Çözme Eğitiminin Anksiyete Depresyon ve Baş Etme Biçimlerine Etkisi” konulu tez çalışması ile 2006 yılında doktora eğitimini tamamladı. 1994-1997 yılları arasında SSK Okmeydanı Eğitim ve Araştırma Hastanesi Koroner Yoğun Bakım Ünitesinde hemşire olarak çalıştıktan sonra İ.Ü. Florence Nıghtıngale Hemşirelik Yüksekokulu’nda 1997-2006 yılları arasında araştırma görevlisi olarak çalıştı. Halen aynı kurumda öğretim üyesi olarak görev yapmaktadır. Konsültasyon liyezon psikiyatri hemşireliği, girişkenlik, stigma, cinsellik ile ilgili araştırma ve derleme makaleleri yer almaktadır.

Öğr. Gör. Nejla AYDINOĞLUUludağ Üniversitesi Öğretim Görevlisi

1972 yılında Ankara’da doğdu. 1989 yılında Yenimahalle Mustafa Kemal Lisesi’nden, 1993 yılında Atatürk Üni-versitesi Hemşirelik Yüksekokulu’ndan mezun oldu. 1991 – 1994 yılları arasında A.Ü. Araştırma Hastanesi Göğüs Kalp Damar Cerrahisi, Yoğun Bakım, Enfeksiyon Hastalıkları ve Göz Hastalıkları kliniklerinde çalıştıktan sonra 1995 yılında Kırıkkale Atatürk Sağlık Meslek Lisesi, 1996 yılında Bursa Anadolu Sağlık Meslek Lisesi’nde meslek dersleri öğretmeni olarak görev yaptı. 1996 yılında Uludağ Üniversitesi Sağlık Yüksekokulu’nda öğretim görevlisi olarak göreve başladı, aynı kurumda Sağlık Memurluğu bölüm başkanlığı görevini yürüttü. Halen aynı kurumda öğretim görevlisi olarak görev yapmaktadır. 2008-2010 yıllarında Okan Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Sağ-lık Yönetimi Bölümü’nde yüksek lisans yaptı. “Türkiye’de Sağlık Yönetimi Alanında Yürütülen Yüksek Lisans Programlarının Profi l Çalışması” konulu tez çalışmasını yürüttü. Yayınları arasında hemşirelik eğitimi, tedavide uğraşı terapileri, problem çözme, empati, iyileştiren hastane mimarileri, sağlık yapıları, etik, kültür ve sağlık, ötena-zi, sağlık hukuku, öğrenme ve motivasyon, toplumun sağlık bakım davranışları, kadın sağlığı, okul sağlığı, AIDS / HIV, hemşirelik süreci, eğitim yöntemleri ile ilgili araştırma ve derleme makaleleri yer almaktadır. Çeşitli sosyal sorumluluk projelerinde eğitimci olarak görev aldı.

Öz Geçmişler

IX

Yrd. Doç. Dr. Nuran Teke GENÇTÜRK İstanbul Üniversitesi Öğretim Üyesi

1968 yılında Bursa’da doğdu. 1985 yılında Bursa Atatürk Lisesi’nden, 1989 yılında İ.Ü. Florence Nightingale Hemşi-relik Yüksekokulu’dan mezun oldu. İstanbul Üniversitesi Sağlık Bilimleri Enstitüsü Cerrahi Hastalıkları Hemşireliği Anabilim Dalı’nda “Larenjektomi Ameliyatı Geçiren Hastaların Beslenmesine İlişkin Sorunların Çözümlenmesinde Hemşirelik Yaklaşımı” konulu tez çalışması ile yüksek lisans eğitimini 1991 yılında ve aynı Anabilim Dalı’nda “Meme Kanserli Kadınların, Birinci Derece Akrabalarının Bilgi Arama Davranışlarının Değerlendirilmesi ve Bilgi Gereksi-nimlerinin Giderilmesinde Eğitimin Etkinliği” ile doktora eğitimini 2004 yılında tamamladı. 1989-1996 yılları arasında İ.Ü. Cerrahpaşa Tıp Fakültesi Hastanesi Genel Cerrahi AD’da hemşire, Nöroloji AD, Ortopedi ve Travmatoloji AD’da sorumlu hemşire olarak çalıştıktan sonra, 1996-1998 yılları arasında İ.Ü. Sağlık Hizmetleri Meslek Yüksekokulu/Hem-şirelik Programı’nda eğitici olarak görev yaptı. 1999-2007 yılları arasında İ.Ü. Bakırköy Sağlık Yüksekokulu’nda Araş-tırma Görevlisi olarak çalıştı. 2007 yılından beri İ.Ü. Bakırköy Sağlık Yüksekokulu’nda Yardımcı Doçent Doktor olarak görev yapmaktadır. Yayınları arasında meme kanseri, organ bağışı, hemşireler arasında bilgisayar ve internet kullanımı, mastektomi ve histerektomi ameliyatı olmuş bireylerin görüşleri, sigara içme, ruhsal sorunları olan hastaların problem çözme yaklaşımları, annelere çocukluklarında uygulanan ceza yöntemleri ile çocuklarına uyguladıkları ceza yöntemleri arasındaki ilişki ile ilgili araştırma ve derleme makaleleri yer almaktadır. Ayrıca 2010 yılında yayınlanan “Klinik Beceri-ler: Sağlığın Değerlendirilmesi, hasta bakım ve takibi” isimli kitapta “Stomalar ve Bakım Uygulamaları” bölümünü yaz-mıştır. “Klinik Beceriler: Sağlığın Değerlendirilmesi, hasta bakım ve takibi” isimli kitap ile Türkiye Bilimler Akademisi (TÜBA) 2010 Yılı Üniversite Ders Kitapları Telif ve Çeviri Eser mansiyon ödülü almıştır.

Öğr. Gör. Rabiye Demir IŞIKAkdeniz Üniversitesi Öğretim Elemanı

1971 yılında Gazipaşa’da doğdu. 1988 yılında Antalya Gazipaşa Lisesi’nden, 1992 yılında Cumhuriyet Üniversitesi Hemşirelik Yüksekokulu’ndan mezun oldu. Cumhuriyet Üniversitesi Sağlık Bilimleri Enstitüsü Hemşirelik Esasla-rı Anabilim Dalı’nda “Hemşirelerin, Hasta Bakım Uygulamalarını Kaydetme Durumları Ve Etkileyen Faktörlerin İncelenmesi” konulu tez çalışması ile 2001 yılında yüksek lisans eğitimini tamamladı. 1992-1994 yılları arasında Cumhuriyet Üniversitesi yenidoğan ve dahiliye servisinde hemşire olarak çalışmaya başladı, 1994 -2000 yılları arasında Erciyes Üniversitesi Atatürk Sağlık Hizmetleri Meslek Yüksekokulu ve Atatürk Sağlık Yüksekokulu’nda uzman olarak görev yaptı. 2000 yılında Akdeniz Üniversitesi Antalya Sağlık Yüksekokulu’nda öğretim görevlisi olarak çalışmaya başladı. Halen aynı kurumda öğretim görevlisi olarak görev yapmaktadır. Yayınları arasında hem-şirelerin, hasta bakım uygulamalarını kaydetme durumları ve etkileyen faktörlerin incelenmesi, hemşirelik eğitimi ve profesyonellik, toplam kalite yönetimi ve iş gücü planlaması ile ilgili araştırma ve makaleleri yer almaktadır. 2007 yılında basılan “Temel Hemşirelik: Kavramlar, İlkeler, Uygulamalar” isimli kitapta bölüm yazarlığı yapmıştır.

Yrd. Doç. Dr. Reva Balcı AKPINARAtatürk Üniversitesi Öğretim Üyesi

1972 yılında Erzurum’da doğdu. 1989 yılında Erzurum Lisesi’nden, 1994 yılında Atatürk Üniversitesi Hemşire-lik Yüksekokulu’dan mezun oldu. Atatürk Üniversitesi Sağlık Bilimleri Enstitüsü Hemşirelik Esasları Anabilim Dalı’nda “Hastanede Yatan Hastaların Yeme-İçme ile İlgili Sorunlarının ve Önerilerinin Belirlenmesi” konulu tez çalışması ile 1998 yılında yüksek lisans eğitimini, aynı Anabilim Dalı’nda “Hemşirelik Yüksekokulu Öğrencilerinin Duygusal Yüz İfadelerini Tanıma Becerileri ve Öğretimin Öğrencilerin Becerilerini Geliştirmeye Etkisi” konulu tez çalışması ile 2003 yılında doktora eğitimini tamamladı. 1994 – 1995 yılları arasında Atatürk Üniversitesi Tıp Fakültesi Araştırma Hastanesi Genel Cerrahi Servisi’nde hemşire, 1995-2004 yılları arasında Atatürk Üniversitesi Hemşirelik Yüksekokulu’nda araştırma görevlisi, 2005-2010 yılları arasında Atatürk Üniversitesi Erzurum Sağlık Yüksekokulu’nda öğretim üyesi olarak çalıştı. Bu süre içinde bölüm başkanlığı ve müdür yardımcılığı idari görev-lerini yürüttü. Halen Atatürk Üniversitesi Sağlık Bilimleri Fakültesi’inde öğretim üyesi olarak görev yapmaktadır. Yayınları arasında ilaç uygulamaları, üriner kateterizasyon, ağrı, hijyen, hemşirelik tanıları, beden dili ve iletişim, klinik uygulamaların öğrenciler üzerine etkisi ile ilgili araştırma ve derleme makaleleri yer almaktadır.

Öz Geçmişler

X

Doç. Dr. Sevim ÇELİKZonguldak Karaelmas Üniversitesi Öğretim Üyesi

1976 yılında Zonguldak’ta doğdu. 1993 yılında Çaycuma Lisesi’nden, 1997 yılında İ.Ü. Florence Nigtingale Hemşi-relik Yüksekokulu’dan mezun oldu. İstanbul Üniversitesi Sağlık Bilimleri Enstitüsü Cerrahi Hastalıkları Hemşireliği Anabilim Dalı’nda “Endotrakeal Aspirasyonda Serum Fizyolojiğin Etkileri” konulu tez çalışması ile yüksek lisans eğitimini 2000 yılında ve aynı Anabilim Dalı’nda “Yoğun Bakım Hastalarında Pozisyon Değişimi ve Sırt Masajının Arteryel Kan Gazı, Atım Hızı, Kan Basıncı Üzerine Etkileri” konulu tez çalışması ile 2004 yılında doktora eğitimini tamamladı. 1996 – 1997 yılları arasında İ.Ü. İstanbul Tıp Fakültesi Hastanesi Nöroşirurji Yoğun Bakım Ünitesinde hemşire olarak çalıştıktan sonra İ.Ü. Florence Nightingale Hemşirelik Yüksekokulu’nda araştırma görevlisi olarak çalıştı. 2006 yılında Zonguldak Karaelmas Üniversitesi Zonguldak Sağlık Yüksekokulu’nda Yardımcı Doçent ola-rak atandı. Halen aynı kurumda öğretim üyesi olarak görev yapmaktadır. Yayınları arasında cerrahi hemşireliği, yoğun bakım hemşireliği, yoğun bakım infeksiyonları ve hemşirelik eğitimi ile ilgili 13 adet uluslar arası, 30 adet ulusal araştırma ve derleme makaleleri yer almaktadır. Uluslar arası dergilerde hakemlik ve yayın kurulu üyeliği ile ulusal dergilerde hakemlik görevi bulunmaktadır.

Öğr. Gör. Süreyya Zor SARVANAkdeniz Üniversitesi Öğretim Elemanı

1966 yılında Sivas’ta doğdu. 1984 yılında Sivas Sağlık Meslek Lisesi’nden, 1990 yılında İ.Ü. Florence Nightin-gale Hemşirelik Yüksekokulu’ndan mezun oldu. İstanbul Üniversitesi Sağlık Bilimleri Enstitüsü Çocuk Sağlığı ve Hastalıkları Hemşireliği Anabilim Dalı’nda “Oral Candidiazisli Çocuklarda % 5’lik Sodyum Bikarbonatla Ve-rilen Özel Ağız Bakımının İyileşme Süresine Etkisi” konulu tez çalışması ile 1993 yılında yüksek lisans eğitimini, 2001 yılında Anadolu Üniversitesi Sağlık Kuruluşları İşletmesi Ön Lisans Bölümünü tamamladı. 1986-1990 yılları arasında Şişli Etfal Hastanesi Çocuk Enfeksiyon Kliniğinde hemşire olarak çalışmaya başladı, 1990 -1995 yılları arasında aynı hastanede supervisör ve başhemşire yardımcısı olarak görev yaptı. 1995-2000 yılları arasında İl Sağlık Müdürlüğü Eğitim Şubesi ve Yabancı Hastalar Bürosunda çalıştı. 2000 yılında Akdeniz Üniversitesi Antalya Sağlık Yüksekokulu’nda Öğretim Görevlisi olarak çalışmaya başladı. Halen aynı kurumda öğretim görevlisi olarak görev yapmaktadır. Yayınları arasında çocuklarda ameliyat sonrası bakım, ağız ve diş sağlığı, ani bebek ölüm sendromu ile ilgili araştırma ve makaleleri yer almaktadır. 2007 yılında basılan “Temel Hemşirelik: Kavramlar, İlkeler, Uy-gulamalar” ve 2010 yılında yayınlanan “Klinik Beceriler: Sağlığın Değerlendirilmesi, hasta bakım ve takibi” isimli kitaplarda bölüm yazarlığı yapmıştır. “Klinik Beceriler: Sağlığın Değerlendirilmesi, hasta bakım ve takibi” isimli kitap ile Türkiye Bilimler Akademisi (TÜBA) 2010 Yılı Üniversite Ders Kitapları Telif ve Çeviri Eser mansiyon ödülü almıştır.

Öğr. Gör. Ümit TURAN ERTEMKavram Meslek Yüksekokulu Öğretim Elemanı

1969 yılında Manisa’da doğdu. 1986 yılında İsmet İnönü Kız Meslek Lisesinden, 1990 yılında Ege Üniversitesi Hemşirelik Yüksekokulu’ndan mezun oldu. Erciyes Üniversitesi Sağlık Bilimleri Enstitüsü Halk Sağlığı Anabilim Dalı’nda “Kayseri İli Melikgazi ve Kocasinan Sağlık Grup Başkanlığı Bölgelerinde Çalışan Ebenin Görevlerini Görev Analizine Uygun Yapıp Yapmadığının Değerlendirilmesi” konulu tez çalışması ile yüksek lisans eğitimini 1995 yılında tamamladı. “Sosyal Öğrenme Teorisine Temellenmiş Hasta Eğitiminin Sağlık Kontrol Odağına ve Risk Faktörlerine Etkisi” konulu doktora tez çalışması devam etmektedir. 1989-1990 yılları arasında Manisa Özel Sağlık Polikliniği’nde Sorumlu Hemşire, 1991-1992 yılları arasında Kayseri Atatürk Sağlık Meslek Lisesinde Öğretmen, 1992-1996 yılları arasında Kayseri İl Sağlık Müdürlüğü’nde Biyoistatistik ve Bilgi İşlem Şube Müdürü olarak görev yaptı. İş hayatına Akdeniz Üniversitesi Antalya Sağlık Yüksekokulunda, öğretim görevlisi ve müdür yardımcısı,

Öz Geçmişler

XI

2000-2005 yılları arasında İstanbul Üniversitesi Bakırköy Sağlık Yüksekokulu’nda Öğretim Görevlisi olarak devam etti. 2005 yılında, Bakırköy Belediyesi Geriatri Merkezi’ni kurdu. 2006-2010 yılları arasında, Türk Böbrek Vakfı İstanbul Hizmet Hastanesinde, eğitim, kalite, enfeksiyon sorumlusu olarak çalıştı. Yönetici ve Eğitmen olarak “Sağ-lık Bakanlığı Veri Toplama ve Değerlendirme Yöntemleri Projesi” Akdeniz Üniversitesi ve Antalya Büyükşehir Belediyesi İşbirliği ile Yaşlılara Evde Bakım Projesi” ve “Umutevinde Barınan Çocukların ve Gençlerin Özbakım Yeterliliğini Geliştirme Projesi”ve “Sağlık Yüksekokullarında Ebelik ve Hemşirelik Bölümlerinde Aile Planlaması Eğitiminde Güçlendirme Projesi”nde görev aldı. 2007 yılında basılan “Temel Hemşirelik: Kavramlar, İlkeler, Uygu-lamalar kitabının bölüm yazarlığını yaptı. Halen Kavram Meslek Yüksekokulu Çocuk Gelişimi ve Sağlık Hizmetleri Bölümünde bölüm başkanı ve öğretim görevlisi olarak çalışmaktadır.

Yrd. Doç. Dr. Yasemin Yıldırım USTAAbant İzzet Baysal Üniversitesi Öğretim Üyesi

1978 yılında Bolu’da doğdu. 1995 yılında Bolu Atatürk Lisesi’nden, 2000 yılında Kocaeli Üniversitesi Kocaeli Sağlık Yüksekokulu’dan mezun oldu. Abant İzzet Baysal Üniversitesi Sağlık Bilimleri Enstitüsü İç Hastalıkları Hemşireliği Anabilim Dalı’nda “Bolu İl Merkezindeki Erişkinlerde Kronik hastalık Prevalansı ve Kronik Hastalıkla Yaşama Durumlarının Belirlenmesi” konulu tez çalışması ile yüksek lisans eğitimini 2002 yılında, Ege Üniversitesi Sağlık Bilimleri Enstitüsü İç Hastalıkları Hemşireliği Anabilim Dalı’nda “Yaşlılarda Diyabetin Yükü Ölçeğinin Türk Toplumu İçin Geçerlik ve Güvenirliğinin İncelenmesi” konulu tez çalışması ile 2007 yılında doktora eğiti-mini tamamladı. 2000 - 2003 yılları arasında Abant İzzet Baysal Üniversitesi Bolu Sağlık Yüksekokulu’nda, 2003 - 2007 yılları arasında ise Ege Üniversitesi Hemşirelik Yüksekokulu’nda araştırma görevlisi olarak çalıştı. Doktora eğitiminin sona ermesi ile Abant İzzet Baysal Üniversitesine dönerek Bolu Sağlık Yüksekokulu’nda öğretim üyesi olarak görevini sürdürmektedir. Yayınları arasında yaşlılık, kronik hastalık, hemşirelik eğitimi, hasta güvenliği ile ilgili araştırma ve derleme makaleleri yer almaktadır. 2006 yılında basılan “İleri Geriatri Hemşireliği” isimli kitapta bölüm yazarlığı yapmıştır.

Yrd. Doç. Dr. Yurdanur DEMİRAbant İzzet Baysal Üniversitesi Öğretim Üyesi

1975 yılında Düzce– Konuralp’te doğdu. 1993 yılında Düzce Sağlık Meslek Lisesi’nden, 2000 yılında Sakarya Üniversitesi Sağlık Yüksekokulu Hemşirelik Bölümünden mezun oldu. Ege Üniversitesi Sağlık Bilimleri Enstitüsü Hemşirelik Esasları Anabilim Dalı’nda “Hastaların Hemşirelik Hizmetlerinden Memnuniyetlerine İlişkin Bir Ölçek Çalışması” konulu tez çalışması ile yüksek lisans eğitimini 2004 yılında ve aynı Anabilim Dalı’nda “Göğüs Tüpü Çıkarma İşlemi Sırasında Yapılan Soğuk Uygulamanın Ağrı Ve Anksiyete Üzerine Etkisi” konulu tez çalışması ile 2008 yılında doktora eğitimini tamamladı. 1996 – 2001 yılları arasında Sakarya Doğumevi Kadın ve Çocuk Hastanesi ardından Sakarya Toyota-Sa İlkyardım Hastanesi’nde supervizör hemşire olarak çalıştıktan sonra AİBÜ Bolu Sağlık Yüksekokulu’nda araştırma görevlisi olarak çalıştı. Halen aynı kurumda öğretim üyesi olarak görev yapmaktadır. Yayınları arasında ağrı yönetimi, hemşirelik eğitimi, hemşirelerde ve hemşirelik öğrencilerinde eleşti-rel düşünme becerisi, hemşirelerde profesyonelleşme, hasta ve çalışan güvenliği, yoğun bakım hemşireliği ile ilgili araştırma ve derleme makaleleri yer almaktadır. 2006 yılında ekip arkadaşları ile yapmış olduğu “The effect of dif-ferent body positions on blood pressure” adlı araştırma makalesinin yayınlanması ile TUBİTAK teşvik para ödülü almıştır. 2008 yılında Ulusal Yoğun Bakım Kongresinde “Hemşirelik Kararları İçin Eleştirel Düşünme Modelinin Yoğun Bakım Ünitesinde Kullanımı: Olgu Sunumu” adlı bildirisi “Poster Özel Ödülü” almıştır.

Öz Geçmişler

XII

İçindekiler

BÖLÜM 1Mesleki Temel Kavramlar Yrd. Doç. Dr. Fatma Akça AY

İnsan ..................................................................................................................................................................................... 2 Temel İnsan İhtiyaçları İnsan ve Homeostazis İnsan ve Stres Sağlık Meslekleri ve İnsan KavramıÇevre .................................................................................................................................................................................... 5Sağlık ................................................................................................................................................................................... 7Hastalık ................................................................................................................................................................................ 8 Hastalık ve Hastalık Davranışları Hastalığın Sağlıklı / Hasta Birey ve Aile Üzerinde Etkileri Sağlık ve Hastalık Modelleri ............................................................................................................................................. 11 Sağlık- Hastalığın Sürekliliği Modeli Üst Düzey Esenlik Modeli Ajan-Konakçı-Çevre Modeli Sağlık İnanç Modeli Smith’in Sağlık Modeli Değişime Dayalı Model Sağlığı Geliştirme ModeliBir Sağlık Disiplini Olarak Hemşirelik .............................................................................................................................. 16 Türkiye’de Hemşireliğin ve Hemşirelik Eğitiminin Tarihsel Gelişimi Hemşirenin RolleriBir Meslek Olarak Ebelik .................................................................................................................................................. 21 Dünyada Ebelik Tarihi Türkiye’de Ebelik Tarihi Ebenin Sorumlulukları

BÖLÜM 2Kuram Nedir? Mesleki Kuramlar Ve TeorisyenlerYrd. Doç. Dr. Fatma Akça AY

Kuram (Teori) Nedir? ........................................................................................................................................................ 30Hemşirelik Alanında Kuram (Teori) Geliştirmenin Önemi ............................................................................................... 31Hemşirelik Kuramlarının Tarihsel Gelişimi ...................................................................................................................... 31 Hemşirelik Teorilerine Eleştirel Yaklaşım Hemşirelik Kuramlarının Sınıfl andırılması ........................................................................................................................ 33 Hemşire Kuramcılar Roper, Logan ve Tierney’in Yaşam Modeli ...................................................................................................................... 44 Yaşam Modeli Günlük Yaşam Aktiviteleri Arasındaki Öncelikler ve Hasta Bakım Süreci İle İlişkisi Yaşam Modeli ve Veri Toplama Arasındaki İlişkisi

XIII

BÖLÜM 3Sağlık Uygulamalarında Etik Ve Değerler Yrd. Doç. Dr. Hale TOSUN

Etik Bilimi .......................................................................................................................................................................... 60 Etik İlkeler Etik TürleriDeğerler .............................................................................................................................................................................. 62 Değerlerin Sınıfl andırılmasıEtik Karar Verme Süreci .................................................................................................................................................... 64Sağlık Bakım Uygulamalarında Etik İkilemler .................................................................................................................. 65Etik Duyarlılık ................................................................................................................................................................... 67Hastane Etik Kurulları ....................................................................................................................................................... 68 Ülkemizde Etik Kurulların Tarihsel Gelişimi Etik Kurulların Sınıfl aması

BÖLÜM 4İletişim ve Terapötik İletişimYrd. Doç. Dr. Leyla KÜÇÜK

Sağlıklı İletişim İlkeleri ..................................................................................................................................................... 72İletişim Süreci .................................................................................................................................................................... 73İletişimin Öğeleri ............................................................................................................................................................... 74İletişim Düzeyleri ............................................................................................................................................................... 76İletişim Yolları ................................................................................................................................................................... 77 Sözlü İletişim Sözsüz İletişim Ben Dili - Sen Dili İletişim Analizinde Benlikler Kuramı ................................................................................................................................ 81Terapötik İletişim ............................................................................................................................................................... 82 Terapötik İletişimin Aşamaları

BÖLÜM 5Hasta Bakım SüreciDoç. Dr. Ayşe San TÜRGAY

Durum Değerlendirilmesi .................................................................................................................................................. 92 Veri Toplama Verileri Organize Etme Verilerin Doğrulanması ve Belgelenmesi Tanılama ............................................................................................................................................................................ 97 Tanı Türleri Tanı İfadelerinin Formüle EdilmesiPlanlama ............................................................................................................................................................................. 99 Planlama Süreci Uygulama ......................................................................................................................................................................... 100Değerlendirme .................................................................................................................................................................. 100Yaşam Modeli Ve Hasta Bakım Süreci Arasındaki İlişkisi ............................................................................................. 101

BÖLÜM 6Sağlık Bakım Profesyonellerinde Eleştirel DüşünmeDr. Belgin Özeruz YILDIRIM

Eleştirel Düşünme ............................................................................................................................................................ 106Eleştirel Düşünme Eğilim ve Becerisi ............................................................................................................................. 108 Eleştirel Düşünme Eğilimi Eleştirel Düşünme BecerisiEleştirel Düşünme Teorileri ............................................................................................................................................. 110

İçindekiler

XIV

Sağlık Bakım Profesyonellerinde Eleştirel Düşünme ...................................................................................................... 113 Hasta Bakım Hizmetlerinde Eleştirel DüşünmeSağlık Bakım Profesyonellerinin Eleştirel Düşünmeyi Uygulama Alanlarında Kullanabilmeleri .................................. 115

BÖLÜM 7Birey ve Ailenin Büyüme ve GelişmesiÖğr. Gör. Ümit Turan ERTEM

Büyüme ve Gelişmenin Genel İlkeleri ............................................................................................................................. 122Fiziksel Büyüme .............................................................................................................................................................. 123 Fiziksel Büyümeyi Etkileyen Faktörler Fiziksel Büyümenin İzlenmesiPsikososyal Gelişim ......................................................................................................................................................... 125 Jean Piaget’in Bilişsel Gelişim Kuramı Erik Erikson’ın Psikososyal Gelişim Kuramı Sigmund Freud’un Psikoanalitik Yaklaşım KuramıNöromotor ve Sosyal Gelişim .......................................................................................................................................... 129Gelişim Dönemlerinin ve Gelişim Kuramlarının Bilinmesinin Sağlık Bakım Profesyonelleri Açısından Önemi .......... 131Ailenin Büyüme ve Gelişmesi ......................................................................................................................................... 131 Aile Tipleri Sağlıklı Bir Aile ve Aile İçi Roller Ailede Yaşamsal Dönemler

BÖLÜM 8Eğitim Ve ÖğrenmeÖğr. Gör. Ümit Turan ERTEM

Sağlık Eğitiminin Gerekliliği ........................................................................................................................................... 140Öğretme Öğrenme Süreci ................................................................................................................................................ 140 Öğrenme Alanları Öğrenmenin Aşamaları Öğrenmeye Etki Eden Faktörler Hasta Eğitiminde Öğretme – Öğrenme Süreci

BÖLÜM 9 Türkiye’de Sağlık Hizmetlerinin SunumuÖğr. Gör. Nejla AYDINOĞLU

Sağlık Hizmetleri ............................................................................................................................................................. 152 Sağlık Hizmet Sektörleri Sağlık Hizmetlerinin Sınıfl andırılmasıTürkiye Sağlık Sisteminin Tarihçesi ................................................................................................................................ 154Türkiye Sağlık Sisteminin Örgütlenmesi ......................................................................................................................... 159 Finansman Aile Hekimliği Kamu Hastaneler Birliği Tam Gün Yasası Ulusal Sağlık Bilgi Sistemi “E-Sağlık”Sağlık Hizmetlerinde Devletin Rolü ................................................................................................................................ 162Hastanelerin Tanımı ve Sınıfl andırılması ........................................................................................................................ 163

BÖLÜM 10Hasta Kabulü ve TaburculukYrd. Doç. Dr. Fatma Akça AY - Öğr. Gör. Ümit Turan ERTEM

Hasta Kabul Çeşitleri ve Hasta Kabulünde Sorumluluklar .............................................................................................. 168Hastanın Taburcu Edilmesi .............................................................................................................................................. 172 Taburculuk Planlamasında Eğitimin Konuları Hasta ve Yakınlarına Yapılacak Taburculuk Eğitiminde Yöntem Hastanın Taburcu Edilme Türleri

İçindekiler

XV

BÖLÜM 11Hasta GüvenliğiÖğr. Gör. Ümit Turan ERTEM

Hasta Güvenliğinin Tanımı ve Tarihçesi ......................................................................................................................... 180Hasta Güvenliğinin Önemi ve Kapsamı .......................................................................................................................... 181Hasta Güvenliğinin Hedefl eri .......................................................................................................................................... 181 Hastanın Doğru Kimliklendirilmesi Yüksek Riskli İlaçların Güvenliğinin Sağlanması Doğru Taraf, Doğru Hasta, Doğru Prosedür Cerrahisinin Sağlanması Sağlık Bakımı İlintili Enfeksiyonların Azaltılması Düşmeden Kaynaklı Hastaların Zarar Görmesinin Azaltılması Etkili İletişimin Arttırılması

BÖLÜM 12Enfeksiyon Kontrolü ve UygulamalarıÖğr. Gör. Süreyya Zor SARVAN

Enfeksiyon Kontrolünün Tarihsel Gelişimi ..................................................................................................................... 196Enfeksiyon Kontrolü ........................................................................................................................................................ 198 Enfeksiyon Sanitasyon, Dezenfeksiyon ve Sterilizasyon Dezenfeksiyon ve Sterilizasyon Yöntemleri Dezenfektanların Kullanılmasında Dikkat Edilecek Noktalar Sık Kullanılan Kimyasal Solüsyonlar Sterilizasyon Kontrol Yöntemleri Sterilizasyon Merkezi Asepsi ............................................................................................................................................................................... 208 Medikal Asepsi Medikal Asepsi TeknikleriBulaşıcı Hastalıklardan Korunma Yöntemleri ve İzolasyon ........................................................................................... 219 Kirli Atıkların Yönetimi İzolasyon Önlemleri ve Uygulama Standartları İzolasyondaki Hastanın TransportuEnfeksiyon Kontrol Komitesi .......................................................................................................................................... 230 Enfeksiyon Kontrol Komitesinin Görevleri Enfeksiyon Kontrol Hemşiresi Steril Teknik ..................................................................................................................................................................... 232İzolasyon Uygulamalarının Günlük Yaşam Aktiviteleri İle İlişkisi ................................................................................ 239

BÖLÜM 13Sıvı-Elektrolit Dengesi ve BozukluklarıDoç. Dr. Sevim ÇELİK

Vücut Sıvılarının Dağılımı ve Sıvı Dengesi .................................................................................................................... 245Sıvı ve Elektrolitlerin Hareketi ........................................................................................................................................ 245 Hücre İçi ve Hücre Dışı Sıvı Bölmeleri Arasında Sıvı Elektrolit Geçişi Damar İçi ve Hücreler Arası Sıvı Bölmeleri Arasında Sıvı - Elektrolit GeçişiSıvı -Elektrolit Dengesini Düzenleyen Sistemler ............................................................................................................ 247Sıvı- Elektrolit Bozuklukları ............................................................................................................................................ 248 Volüm Değişikliği Elektrolit Dengesizlikleri Asit- Baz Dengesi ve DengesizlikleriSıvı-Elektrolit Dengesi ve Bozukluklarının Günlük Yaşam Aktiviteleri İle İlişkisi ....................................................... 260Hasta Eğitimi ................................................................................................................................................................... 262

İçindekiler

XVI

BÖLÜM 14Yara Bakımı ve UygulamalarıYrd. Doç. Dr. Nuran Teke GENÇTÜRK

Yaraların Sınıfl andırılması ............................................................................................................................................... 266 Deri Bütünlüğüne Göre Yaralar Mikroorganizmalarla Bulaşma Durumuna Göre Yaralar Doku Kaybı Bulunma Durumuna Göre Yaralar Rengine Göre [Kırmızı-Sarı-Siyah (Kss) ] Yaralar İyileşme Zamanına Göre Yaralar Oluş Nedenine Göre YaralarYara İyileşme Süreci ........................................................................................................................................................ 272Deri Bütünlüğünü ve Yara İyileşmesini Etkileyen Faktörler .......................................................................................... 275Basınç Yarası (Dekübitüs Ülseri - Yatak Yarası) ............................................................................................................ 277 Basınç Yaraları İçin Koruyucu Önlemler Basınç Yarası TedavisiYara Bakımında Temel İlkeler ......................................................................................................................................... 283 Genel Yara Bakım İlkeleri Özelliği Olan Yaraların Bakım İlkeleriPansuman ......................................................................................................................................................................... 287 İdeal Pansumanın Özellikleri Pansumanın Uygulanma Amaçları Pansuman Çeşitleri ve ÖzellikleriYara İyileşmesine Yardımcı Teknikler ............................................................................................................................ 306Yara Bakımı Uygulamalarının Günlük Yaşam Aktiviteleri İle İlişkisi ........................................................................... 307Hasta Eğitimi ................................................................................................................................................................... 310

BÖLÜM 15 Deri ve Öz Bakım UygulamalarıProf. Dr. L. Bikem SÜZEN - Yrd. Doç. Dr. Fatma Akça AY

Deri ve Ekleri ................................................................................................................................................................... 314 Deri ............................................................................................................................................................................ 314 Deri Ekleri ................................................................................................................................................................. 315 Derinin Fizik Muayenesi ........................................................................................................................................... 315Öz Bakım Uygulamaları .................................................................................................................................................. 317 Öz Bakım Uygulamalarını Etkileyen Faktörler ......................................................................................................... 317 Deri Bakımı ve Banyolar ........................................................................................................................................... 319

Deri Bütünlüğünün Bozulma Nedenleri Deri Problemleri Derinin Temizlenmesi

Sırt Masajı .................................................................................................................................................................. 330 Masajın Organizma Üzerindeki Etkileri Masaj Uygulamalarında Kullanılan Yöntemler

Günlük Özbakım Uygulamaları ................................................................................................................................. 334 Ağız Bakımı Saç Temizliği Bitlenme ve Bit Tedavisi Ayak Bakımı Perine Bakımı

Özbakım Uygulamalarının Günlük Yaşam Aktiviteleri İle İlişkisi ........................................................................... 351 Hasta Eğitimi ............................................................................................................................................................. 354

İçindekiler

XVII

BÖLÜM 16Yaşam BulgularıÖğr. Gör. Rabiye Demir IŞIK

Vücut Sıcaklığı ................................................................................................................................................................. 358 Vücut Sıcaklığının Düzenlenmesi Vücut Sıcaklığını Etkileyen Faktörler Vücut Sıcaklığının Ölçümü Vücut Sıcaklığının Sınıfl andırılmasıNabız ................................................................................................................................................................................ 368 Nabzın ÖzellikleriSolunum ........................................................................................................................................................................... 375 Solunum Kontrol Mekanizmaları Solunumun Özellikleri ve Etkileyen FaktörlerArteriyel Kan Basıncı ...................................................................................................................................................... 379 Kan Basıncı Ölçümünde Kullanılan Araçlar Kan Basıncının DeğerlendirilmesiYaşam Bulgularının Günlük Yaşam Aktiviteleri İle İlişkisi ............................................................................................ 391Hasta Eğitimi ................................................................................................................................................................... 392

BÖLÜM 17Sıcak ve Soğuk UygulamalarÖğr. Gör. Rabiye Demir IŞIK

Sıcak ve Soğuk Uygulamaların Fizyolojik Etkileri ......................................................................................................... 397Sıcak Uygulamalar ........................................................................................................................................................... 400 Kuru Sıcak Uygulama Yöntemleri Yaş Isı Uygulama YöntemleriSoğuk Uygulamalar ......................................................................................................................................................... 406Sıcak Soğuk Uygulamaların Günlük Yaşam Aktiviteleri İle İlişkisi ............................................................................... 413Hasta Eğitimi ................................................................................................................................................................... 414

BÖLÜM 18 İlaç UygulamalarıProf. Dr. L. Bikem SÜZEN - Yrd. Doç. Dr. Fatma Akça AY

Kan Dolaşımı ................................................................................................................................................................... 418 Arter Ve Venlerin Anatomisi .................................................................................................................................... 418

Arterler Venler

Periferik Arter Muayenesi ......................................................................................................................................... 420İlaç Uygulamaları ............................................................................................................................................................. 421 İlaç Bilgisi .................................................................................................................................................................. 421

İlaç Aktivitesini Etkileyen Faktörler İlaç İstemleri Doz Hesaplama İlaç Hazırlama ve Güvenlik Hastanın Kimliğini Belirleme-İlaç Kartı Emilim Hızı

İlaç Uygulamalaları ................................................................................................................................................... 431 İlaç Uygulamalarının Temel Prensipleri Oral Yol İle İlaç Uygulama

İçindekiler

XVIII

Parenteral İlaç Uygulamaları ..................................................................................................................................... 435 Deri İçi (İntradermal - ID) Enjeksiyon Deri Altı (Subkütan - SC) Enjeksiyon - Sc) Kas İçi (İntramüsküler - IM) Enjeksiyon İntravenöz Tedavi (IV) Kan Transfüzyonu Göze İlaç Uygulama Kulağa İlaç Uygulama Buruna İlaç Uygulama Vajinaya İlaç Uygulama (Vajinal Aplikasyon) Rektuma İlaç Uygulama (Rektum Aplikasyonu) Topik İlaç Uygulamaları

İlaç Uygulamalarının Günlük Yaşam Aktiviteleri İle İlişkisi ................................................................................... 501 Hasta Eğitimi ............................................................................................................................................................. 505

BÖLÜM 19Hareket, Vücut Mekaniği ve Hastanın Hareket EttirilmesiProf. Dr. L. Bikem SÜZEN - Yrd. Doç. Dr. Fatma Akça AY

Hareket ve Kasların Kasılması ......................................................................................................................................... 510Kas Lifl erinin KontraksiyonuAgonizm ve Antagonizm

Vücut Mekaniği ve Hastanın Hareket Ettirilmesi ............................................................................................................ 512 Hareketsizliğin Organizma Üzerindeki Etkileri ........................................................................................................ 512 Vücut Mekaniği İlkeleri ............................................................................................................................................. 513 Vücut Dengesini ve Hareketini Etkileyen Patolojik Durumlar ................................................................................. 514 Vücut Pozisyonları .................................................................................................................................................... 516

Yatış Pozisyonları Muayene ve Tedavi Pozisyonları

Vücut Mekaniğinin Doğru Kullanılması ................................................................................................................... 517 Hastanın Hareket Ettirilmesi ..................................................................................................................................... 519

Bireyin Yatak İçinde Hareket Ettirilmesi Yürümeye Yardım Etme Hastayı Yataktan Sedyeye Alma Yardımcı Araçlar Kullanılarak Hastanın Hareket Ettirilmesi

Aktif / Pasif Egzersizler (Range Of Motıon - Rom - Egzersizleri) ........................................................................... 527 Hareket İle Günlük Yaşam Aktiviteleri İlişkisi ......................................................................................................... 529 Hasta Eğitimi ............................................................................................................................................................. 530

BÖLÜM 20Solunum Sistemi ve UygulamalarıProf. Dr. L. Bikem SÜZEN - Öğr. Gör. Funda KUYURTAR

Solunum Sistemi .............................................................................................................................................................. 534 Solunum Sistemi Anatomisi ...................................................................................................................................... 534 Solunum Sistemi Fizyolojisi ...................................................................................................................................... 535 Solunum Sistemi Muayenesi ..................................................................................................................................... 535Solunum Sistemi Uygulamaları ....................................................................................................................................... 537 Oksijenlenmeyi Etkileyen Faktörler .......................................................................................................................... 538

Fizyolojik Faktörler Gelişimsel Faktörler Yaşam Tarzı Çevresel Faktörler

Solunumun Değerlendirilmesi ................................................................................................................................... 540 Solunum Sistemi Uygulamaları ................................................................................................................................. 542

Tanı Amacıyla Yapılan Uygulamalar Tedavi Amacı İle Yapılan Uygulamalar

Solunum Sistemi Uygulamalarının Günlük Yaşam Aktiviteleri İle İlişkisi .............................................................. 562 Hasta Eğitimi ............................................................................................................................................................. 563

İçindekiler

XIX

BÖLÜM 21Sindirim Sistemi Ve UygulamalarıProf. Dr. L. Bikem SÜZEN - Yrd. Doç. Dr. Reva Balcı AKPINAR

Sindirim Sistemi ............................................................................................................................................................... 568 Sindirim Sistemi Anatomisi ....................................................................................................................................... 568 Sindirim Sistemi Fizyolojisi ...................................................................................................................................... 569 Sindirim Sistemi Muayenesi ...................................................................................................................................... 571Sindirim Sistemi Uygulamaları ........................................................................................................................................ 573 Üst Sindirim Sistemi Uygulamaları ........................................................................................................................... 573

Mide Entübasyonu Üst Sindirim Sistemi İle İlgili Diğer Uygulamalar

Alt Sindirim Sistemi Uygulamaları (Bağırsak Boşaltımı) ......................................................................................... 591 Bağırsak Boşaltımını Etkileyen Faktörler En Sık Görülen Bağırsak Problemleri

Sindirim Sistemi Uygulamalarının Günlük Yaşam Aktiviteleri İle İlişkisi .............................................................. 601 Hasta Eğitimi ............................................................................................................................................................. 603

BÖLÜM 22Üriner Sistem ve UygulamalarıProf. Dr. L. Bikem SÜZEN - Yrd. Doç. Dr. Dilek SARI

Üriner Sistem ................................................................................................................................................................... 606 Üriner Sistem Anatomisi ........................................................................................................................................... 606 Üriner Sistemi Fizyolojisi .......................................................................................................................................... 606 Böbrek Muayenesi ..................................................................................................................................................... 607Üriner Sistem Uygulamaları ............................................................................................................................................ 608 İdrar Yapmayı Etkileyen Faktörler ............................................................................................................................ 608 Üriner Sisteme İlişkin Tanı Koydurucu İncelemeler ................................................................................................. 611

İdrar Testleri İdrar Örneği Alma Radyolojik İncelemeler

Erkek ve Kadında Üriner Kateter Uygulaması .......................................................................................................... 618 Üretral Kateterizasyona Alternatif Uygulamalar

Mesane / Üriner Kateter İrigasyonu .......................................................................................................................... 629 İdrar Retansiyonu ...................................................................................................................................................... 633 Üriner Sistem Uygulamalarının Günlük Yaşam Aktiviteleri İle İlişkisi ................................................................... 634 Hasta Eğitimi ............................................................................................................................................................. 635

BÖLÜM 23 Ameliyat Öncesi, Sırası ve Sonrası BakımDoç. Dr. Ayşe San Türgay

Cerrahi Riskler ................................................................................................................................................................. 642Ameliyat Öncesi Dönem .................................................................................................................................................. 643 Ameliyat Öncesi Hastanın Hazırlığı Ameliyat Öncesi Eğitim Ameliyat Öncesi Fiziksel HazırlıkAmeliyat Dönemi ............................................................................................................................................................. 652Ameliyat Sonrası Dönem ................................................................................................................................................. 655 Ameliyat Sonrası Bakım ve Takip Postoperatif Dönemde Hastaya Uygulanan GirişimlerPerioperatif Dönemin Günlük Yaşam Aktiviteleri İle İlişkisi ......................................................................................... 660Hasta Eğitimi ................................................................................................................................................................... 661

İçindekiler

XX

BÖLÜM 24Yaşlılık ve Yaşlı Bireyin BakımıYrd. Doç. Dr. Yasemin Yıldırım USTA

Yaşlılık ............................................................................................................................................................................. 666 Yaşlanma Teorileri Yaşlanma ve Ayrımcılık Yaşlanma ve Yaşam KalitesiYaşlanma İle İlişkili Değişimler ...................................................................................................................................... 667 Gelişimsel Değişimler Fizyolojik Değişimler Psikososyal Değişimler Yaşlılık ve İlaç Tedavisi .................................................................................................................................................. 673Yaşlıların Suistimali ......................................................................................................................................................... 674Yaşlı Bireyin Bakımı ....................................................................................................................................................... 675Hasta Eğitimi ................................................................................................................................................................... 678 BÖLÜM 25Uyku ve Uyku İle İlgili UygulamalarYrd. Doç. Dr. Yurdanur DEMİR Uyku Fizyolojisi ............................................................................................................................................................... 682Uykunun Evreleri ............................................................................................................................................................. 682Sirkadiyen Ritim (Uyku-Uyanıklık Ritmi) ...................................................................................................................... 684Uyku Gereksinimi ............................................................................................................................................................ 684Uykunun İşlevi ................................................................................................................................................................. 685Uyku Kalitesini Ve Süresini Etkileyen Faktörler ............................................................................................................ 685Yaygın Uyku Bozuklukları .............................................................................................................................................. 687Uykunun Değerlendirmesi ............................................................................................................................................... 688Uyku İle İlişkili Sorunlar ve Uygulamalar ....................................................................................................................... 691Hasta Eğitimi ................................................................................................................................................................... 694

BÖLÜM 26Ölüm ve Ölümü Yaklaşan Hastanın BakımıYrd. Doç. Dr. Yurdanur DEMİR

Ölüm Kavramı ................................................................................................................................................................. 698 Biyolojik Ölüm Psikolojik ve Sosyal ÖlümGelişim Dönemlerine Göre Ölüm Kavramı ..................................................................................................................... 700 Çocuklukta Ölüm Kavramı Ergenlikte Ölüm Kavramı Yetişkinlikte Ölüm Kavramı Yaşlılıkta Ölüm Karamı Ölümü Yaklaşan Bireyin Gereksinimleri ......................................................................................................................... 701 Ölümü Yaklaşan Bireyin Fiziksel Gereksinimleri Ölümü Yaklaşan Bireyin Psikososyal GereksinimleriÖlümü Yaklaşan Hastanın Yaşadığı Duygular ................................................................................................................ 708Ölmekte Olan Bireyin Bakımı ......................................................................................................................................... 711Ölüm Sürecinde Olan Hastanın Ailesine Yaklaşım ......................................................................................................... 715 Keder Yaşayan Aile Bireylerine Yardım Etme Yolları Etik UygulamalarÖlümü Yaklaşan Hastaya ve Ailesine Bakım Vermenin Sağlık Bakım Profesyonelleri Üzerine Etkisi ......................... 718Hasta Eğitimi ................................................................................................................................................................... 720

İçindekiler