SAC METAL ŞEKİLLENDİRME PROSESLERİ-Kalpakjian

7/29/2019 SAC METAL EKLLENDRME PROSESLER-Kalpakjian

1/9

SAC METAL EKLLENDRMEPROSESLER7.1 GiriSac metal ekillendirme operasyonlar geni lde metal sralar, elektrikli aletler, uak gvdesi,

iecek kutular, ara gvdeleri ve mutfak gereleri gibi tketici ve endstriyel rnler retmitir. Ayn

zamanda presleme, presle ekillendirme, basklama olarak da bilinen sac metal ekillendirme, M..

5000 li yllara dayanan, ev gerelerinin, taklarn ve dier objelerin dverek veya presleyerek altn

gm ve bakr gibi objelerden yapld, metal ileme operasyonlar arasnda en nemli olandr. Bu

retim ekli dkm ve dvme ile kyaslandnda, sac metal paralarn hafiflik ve ok ynl form

verme avantaj vardr.

Sac ekillendirmede, iirmeden farkl olarak, tepsi ve jantlarda da grlecei zere , alma

paralarnn yzey alannn kalnla oran yksektir. 6 mm den kaln saclar genellikle levha olarak

adlandrlr. Sac metaller haddeleme yntemiyle retilir. Genellikle eer sac ince ise haddelemeden

sonra rulo haline getirilir, eer kalnsa dz tabakalar halinde bulunur. Sradan bir ekillendirme

operasyonunda, uygun llerdeki para geni bir sacdan kesilir. Kesme ilemi genellikle makaslama

ile gerekleir.

Tablo 7.1 de gsterildii gibi, her bir prosesin kendine has bir karakteristii vardr, farkl

tiplerde kauuk veya poliretan gibi yumuak takmlarn yan sra sertletirilmi takmlar ve kalplar

kullanlr. lemler iin gerekli olan enerji ise genellikle mekaniktir ancak hidrolik, manyetik ve

patlayc da kullanlr.


2/9

Sac-Metal ekillendirme Proseslerinin Genel Karakteristikleri

Proses Karakteristik

HaddelemeSabit kompleks kesitli uzun paralar; iyi yzey kalitesi; yksek retim oran;yksek takm maliyeti.

Svama S konturlu byk paralar; dk kalite retim iin uygun; yksek i gcmaliyeti; para boyutuna bal takm ve gere maliyetleri.

ekmeGreceli olarak basit formlu s veya derin paralar; yksek retim oran;yksek takm ve gere maliyeti.

Presleme

Delme, kalpla kesme, kabartma, eme, kenar bkme ve pullama gibi bir okoperasyonu kapsar; yksek oranda basit veya kompleks form verme; takm vegere maliyetleri yksek olabilir ama i gc maliyeti dktr.

Kauuklu yastklbiimlendirme

Basit veya kompleks formlarn ekilmesi veya kabartlmas; metal yzeyikauuk zar ile korunur; operasyon esneklii; dk takm maliyeti.

BkmeKk veya geni aksisimetrik paralar; iyi yzey kalitesi; dk takm maliyeti,ama otomasyonsuz yksek i gc maliyeti.

Sperplastik formverme

Kompleks formlar, ince detaylar ve hassas toleranslar; ekillendirme sresiuzun ve retim oran dk; paralar yksek scaklkta kullanma uygun deil.

iirmeGeni saclarda s konturlar; operasyon esneklii; gere maliyetleri yksekolabilir; proses dzletirilmi paralarda kullanlr.

Patlayc ileekillendirme

Genellikle aksisimetrik olmasna ramen ok geni ve kompleks formlu saclar;dk takm maliyeti, ama ykske i gc maliyeti; dk kalite retim iinuygun; uzun evrim sreleri.

Manyetik atm ileekillendirme

Mukavemeti dk saclarda s ekillendirme, iirme ve kabartmaoperasyonlar; tp biiminde ekillendirme iin en uygunu; yksek retimoran; zel takm gerektirir.

7.2 Sac-Metal Karakteristikleri

Sac metal ekillendirme genellikle sac dzleminde ekme kuvvetleri meydana getirir, dier taraftan

da d bas kuvvetlerinin uygulanmas burkulma, kvrlma ve krmaya sebep olur. Baz ktle

ekillendirme ilemlerinde, para retilirken alma parasnn kalnlk veya yanal lleri bilerek

deitirilir, ancak sac ekillendirme ileminde, kalnlktaki deiim sacn ekme gerilmesi altnda

gerilmesinden kaynaklanr (Poisson etkisi). Sac ekillendirme esnasnda kalnlk azalrken parann

ekme testinde olduu gibi boyun vermesinden ve hasara uramasndan kanlmaldr.

leridede anlatlaca zere, temel olarak germe ve emeyi kapsayan tm sac ekillendirmemekaniinden dolay baz parametreler tm operasyon boyunca nemli lde etkilenir. Bunlar

uzama, akma noktas uzamas, anizotropi, tane boyutu, artk gerilmeler, geri yaylanma ve krmadr.


3/9

7.2.1 Uzama

Gerilmeye tabi tutulan numune sonradan boyun vermeye balayaca UTS ye kadar uniform olarak

uzar. Sonrasnda numune hasara urayana kadar nonuniform olarak uzamaya devam eder. nk sac

ekillendirme esnasnda gerdirilmektedir, bu yzden yksek uniform uzama iyi ekillendirme iin

gereklidir.

Gerek gerilme- gerek ekil deitirme erisine sahip bir malzeme u denklem ile ifade edilir

,boyun vermenin balad yerdeki ekil deitirme ise

.Bylelikle, basit bir gerdirme operasyonundaki gerek niform ekil deitirme, ekil deitirme-

sertleme steline (n) saysal olarak eittir. n deerinin yksek olmas, geni niform uzamay

gsterir. Bu da sac ekillendirme iin istenen bir durumdur.

Sac-metal numunelerde boyun verme genellikle, figr 7.1 de grld gibi, gerilme

ynndeki as zerine yer alr.Basit ekme altndaki izotropik sac numune iin Mohr emberi figr7.1b de gsterilmitir. 1 boyuna ekil deitirme, 2 ve 3 ise dier yanal ekil deitirmelerdir.

Poisson oran plastik aralkta 0,5 iken, yanal ekil deitirme deerini alr. Figr 7.1a dagsterilen dar boyun band dzlem ekil deitirmedir, nk boyun bandnn altndaki ve stndeki

malzeme tarafndan oluturulmutur.

Figr 7.1 (a) Gerilme altndaki sac-metal numunede blgesel boyun verme (b) ekil deitirme iin

Mohr eberi zerinde boyun verme asnn kararlatrlmas (c) Blgesel ve yaylm boyun vermeninematik gsterimi (d) Gerilme altndaki alminyum eritte blgesel boyun verme

as Mohr emberi zerinde1 pozisyonundan 2kadar dndrlerek (saat ynnde veyasaat ynnn tersine) kararlatrlr (Fig. 7.1b). zotropik malzemeler iin bu a 110 civarndadr ve

bylece as da 55 civarnda olur. Yalnz, boyun band uzunluunun test srasnda sabit kaldkabul edilmesine ramen, kalnl azalr (hacim sabitliinden), ve sonunda hasara urar. Sac

dzleminde anizotropik (dzlemsel anizotropi) olan malzemeler iin asda deiecektir.Boyun vermenin blgesel veya yaylm olmas malzemenin ekil deitirme orann

hassalna(m) baldr. Aadaki denklemde verilmitir

.Yksek m deerlerinde daha fazla yaylm boyun verme meydana gelir. Gerilme altndaki alminyum

eritte meydana gelen blgesel boyun verme Fig. 7.1d de gsterilmitir. Ayrca ift blgesel boyun

verme; dier bir deyile saat ynnde, saat ynnn tersi pozisyonda (Fig. 7.1a) veya her ikisindede (Fig. 7.1d) olabilir.

ekme testindeki numunenin toplam uzamas, lm boyu 50 mm iin, sac metallerin

ekillendirilebilirliinde nemli bir faktrdr (toplam uzama niform uzama ve niform olmayan

uzamann toplamdr.). Daha nce belirtildii gibi postniform uzama ekil deitirme oranhassasiyeti (m) ile ynetilirken, niform uzama ekil deitirme sertlemesi steli (n) ile ynetilir.


4/9

Yksek m deerleri, daha fazla yaylm boyun verme ve bylelikle hasardan nce daha byk bir

postniform uzama meydana getirir. Sonu olarak, malzemelerin toplam uzamalar artan n ve m

deerleri ile birlikte artar.

Sradakiler sac metal ekillendirme proseslerini etkileyen nemli parametrelerdir:

1. Akma-noktas uzamas. Dk karbonlu elikler akma noktas uzamas olarak adlandrlan, altve st akma noktalarn kapsayan, bir davran sergilerler (Fig. 7.2a).Akma noktas uzamas

genellikle az miktarda yzdelerdedir. Akma noktas uzamasnda, malzeme verilen blgede

akar; sonrasnda alt akma noktasnn deimedii birbirine komu alanlarda akma oluur.

Toplam akma, akma noktas uzamasna ulat anda tm numune niform olarak deforme

olur. Akma uzamasnn bykl ekil deitirme oranna (yksek oranlarda, uzama

genellikle artar) ve sac metalin tane byklne (tane bykl azaldka, akma noktas

uzamas artar) baldr.

FGR 7.2 (a) ekme testinde akma noktas uzamas ve Luederband, (b) Dk karbonlu tavlanm

elik sacdaki Lueder band ve (c) Yaygn kullanlan mutfak gerelerinden olan elik tencerenin

tabanndaki Lueder izgileri.

Benzer zellikteki dk karbonlu elikler de sac zerinde figr 7.2b de gsterildii gibi

Lueder bantlar oluur. Bu bant sac yzeyindeki uzama srasndaki gerilmeden oluur ve

rnlerin son halinde olumas yzey grnmn etkileyeceinden dolay istenmez. Ayrca

bu bantlar rn kaplama ve boyamada zorluklara yol aacaktr. Lueder bantlar elik

tencerelerin eimli yzeylerinde (kresel) gzlemlenebilir (Figr 7.2c). Alminyum tenekeler

ayn davran gstermezler nk stok iin kullanlan alminyum alamlar akma noktas

uzamas gstermezler.

Bu bantlarn olumasn nlemenin en genel yolu akma noktas uzamasn, sacn

kalnln %0,5 ile 1,5 orannda souk haddeleme (yzey haddelemesi veya yumuak

haddeleme olarak da bilinir) ile azaltmaktr. Yine de gerinim yalanmasnda dolay akma

noktas uzamas birka gn sonra oda scaklnda ve ya yksek scaklkta birka saatte tekrar

oluur. Bu yzden, Lueder band olumasndan kanmak iin sac metallere belli zaman

periyotlarnda(sakinlememi eliklerde 1 ile 3 hafta arasnda) form verilmelidir.

2. Anizotropi. Sac metalleri ekillendirmede etkili dier faktrde sac metalin anizotropisidir.Anizotropi sacn termomekanik ilem gemiinde oluur. Anizotropinin iki tipi vardr:kristalografik anizotropi (tercih edilen tane oryantasyonundan) ve mekanik doku (katklarn,


5/9

kalntlarn, boluklarn sacn retimi esnasn da kalnlk boyunca hizalanmas). Anizotropi

sadece sac dzleminde (dzlemsel anizotropi) deil, ayrca kalnl boyunca da (normal veya

plastik anizotropi) oluabilir. Bu davran zellikle sac metalin derin ekilmesinde etkilidir.

3. Tane boyutu. Sac metallerde tane boyutu iki sebepten tr nemlidir: lk olarakmalzemenin mekanik zelliklerine olan etkisi, ikincisi de form verilmi parann yzey

grntsne etkisidir. Kaba tane daha przl yzey (portakal kabuu grnts) oluumuna

sebep olur. Genellikle sac metal ekillendirme ilemlerinde ASTM standartlarnda tane

bykl 7 numara veya daha iyi olan malzemeler tercih edilir.

4. Artk gerilmeler Sac metal paralarda ekillendirme esnasnda niform olmayandeformasyondan dolay artk gerilmeler ortaya kar. Para kesilirken, artk gerilmenin

dalmasndan dolay arplr. Ayrca bu artk gerilmeler giderilmez ise yzeydeki eki artk

gerilmelerinden dolay gerilmeli korozyon atlaklar oluur.

5. Geri yaylanma. Sac metal paralarda, genellikle ince olduklarndan ve ekillendirmeesnasnda greceli olarak ufak ekil deitirmelere maruz kaldklarndan dolay kayda deer

oranda geri yaylanma gzlemlenir. Bu etki zellikle eme operasyonlarnda ve eme yarapile sac kalnlk oran yksek olan otomobil gvdesi paralar ve C kanal gibi yap elemanlarnn

ekillendirme operasyonlarnda grlr.

6. Krma. Sac metal ekillendirme genellikle ekme gerilmesi oluturmasna ramenekillendirmenin metodu, burkulan uzun ince ubuklarda eksenel bas gerilmesi olutuu gibi,

sac dzleminde de bas gerilmeleri oluturur. Sac ekillendirmedeki krmaya bir rnek olarak

bir flann derin ekilmesi srasnda evresel bas gerilmesinden dolay oluan krma

gsterilebilir. Benzer olaylar tanmlamak iin kullanlan dier terimler kvrlmave kmedir.

Sac metallerin krmaya olan eilimi azalan kalnlkla, sacdaki kalnln dzgn dalml

olmamas ve sabitlenmemi veya desteklenmemi artan uzunlukta veya yzey alanna sahip

saclar da artar.

7. Kaplanm sac. Sac metallere, zellikle de eliklere, organik kaplamalar, film, lamine gibieitli n kaplamalar yaplr. Bu kaplamalar ncelikle korozyon dayanmn arttrmak iin

kullanld gibi grne de hitap eder. Kaplamalar genellikle srekli retimlerdeki rulo

stoklara 0,0025 ile 0,2 mm arasnda deien kalnlklarda yaplmaktadr. Kaplamalar esneklik,

dayankllk, sertlik, anmaya ve kimyasallara kar diren, renk, desen, parlaklk gibi geni

zellikler sunar. Kaplanm sac metaller TV kabinleri, ev uygulamalar, paneller, raf

malzemesi, bina kaplamalarnda ve metal mobilyalarda kullanlmaktadr. inko sac metalleri

korozyondan korumak iin kaplama olarak, zelliklede otomotiv endstrisinde,

kullanlmaktadr. eliklerin galvanizlenmesi scak daldrma, elektrogalvanizleme veya galvanik

tavlama ile yaplabilir.

7.3KesmeKesme prosesleri plaka, ubuk ve eitli kesitlerdeki tplerde olduu gibi sac metalleri kesmeyi

kapsar. Kat kesmede olduu gibi metallerde de bir kesici takm ve kalp kullanlr (Figr 7.4). Kesici

takm ve kalp dairesel veya dz baklar ve makas benzeri herhangi bir formda olabilir. Kesme

ilemindeki nemli deikenler kesici takm kuvveti, kesici takm hz, sacn kenar durumu, kesici

takm ve kalbn malzemesi, kesici takm ve kalbn kenar radsleri, kesici takm ve kalp temizlii ve

yalamadr.


6/9

ki kesilmi yzeyin kenarlar iin genel unsurlar figr 7.5 te gsterilmitir. Unutulmamaldr ki

kesilen paralarn kenarlar yumuak ve sac dzlemine dik deildir. Figr 7.4 c deki kalp boluu,

kesilmi kenarn kalitesini ve formunu belirleyen nemli bir parametredir. Figr 7.6 da grnd

zere kalp boluu arttka, kenarlar przlemeye ve deformasyon blgesi bymeye

balamaktadr. Dahas, malzeme bu kalp boluuna ekildiinde kenarlar daha fazla yuvarlaklayor.

Sonu olarak kalp boluu ok fazla olursa sac metal eilecek ve buda ekme gerilmelerine sebep

olacaktr.

Figr 7.4

Pratikte, genellikle kalp boluu sac kalnlnn %2 si ile 8 i arasnda deimektedir ama

hassas kesmede %1 kadar ufak olabilir. Genelde, kalp boluu yumuak malzemeler iin kktr ve

malzeme kalnl arttka bolukta artar.Figr 7.6b de grld gibi, kesilen kenarlar yksek ekil

deitirmeden dolay ciddi anlamda souk deformasyona urarlar buda sacn sonraki

operasyonlardaki ekil alma kabiliyetini etkiler.

Figure 7.5Figure 7.6

Kesme mekanizmasnn incelenmesi, kesmenin genellikle sacn alt ve st kenarlarndaki

atlaklarda baladn ortaya karmtr(Figr 7.4 te A ve B). Bu atlaklar ayrlmann tamamlanarak

przl bir hasar yzeyi ile sonulanr. Przsz ve parlak yzeyler kesilen kenarlarn zmba ve kalpla

olan temasndan ve aradaki srtnmeden dolay oluur. Figr 7.5b deki kesilmi parada, parlak

yzey alttaki blgedir nk bu blge kalp duvarna srtnen kesittir. Dier taraftan sac tarafndaki

kesilmi yzey incelendiinde, parlak yzeyin kesilmi kenarn st blgesi olduu ve zmba ile

srtnmeden dolay olutuu ortaya kmtr.

Kesilen kenardaki parlak ile przl alan arasndaki oran sac metalin snekliinin artmas ile

artar, artan sac kalnl ve kalp boluu ile azalr. Zmba hareketi, hasardan nce malzemenin maruzkalaca maksimum kesme ekil deitirmesine bal olan kesme ilemini tamamlamaldr.Dolaysyla,

gevrek veya yksek oranda souk deforme edilmi malzemelerde ufak zmba hareketi malzemenin

kesilmesi iin yeterli olacaktr.

Figr 7.6 da grld gibi deformasyon blgesinde yksek kesme ekil deitirmesi

olmaktadr. Bu blgenin genilii kesme oranna, kesme oran da zmba hzna baldr. Artan zmba

hz ile plastik deformasyondan oluan s ufak bir blgede (yaklak adyabatik blge) hapis olur ve

buda kesme yzeyini dzgnletirir.

Figr 7.5 teki apak ekline ayrca dikkat edilmelidir. Kalp boluu ve metal tokluunun

artmas ile apak ykseklii artar. Ayrca takm kenarlarnn eklide apak eklinde nemli bir

faktrdr. apaklarn ykseklii, ekli ve boyutu sonraki ekillendirme operasyonlarn da etkiler.

Dahas apaklar mekanizma ierisindeki hareketleri srasnda oluan d kuvvetler altnda paradan

ayrlabilir ve operasyonu engelleyebilir veya yalayclar kirletebilir.

Zmba kuvveti. Zmba kuvveti (F), temel olarak sac metalin kesme dayanm ile kesilen kesit alannn

bir rndr ama bu kuvvetin deerini zmba ile sac arasndaki srtnme arttrabilir. nk kesilen

blgede plastik deformasyon, srtnme ve atlaklar olutuu iin zmba kuvveti erileri eitli

ekillerde olabilir. Figr 7.7 tipik bir snek malzeme erisidir; ayrca eri altndaki alan kesme ilemi

boyunca yaplan toplam itir.

Maksimum zmba kuvvetini (Fmax) yaklak olarak belirlemek iin verilen ampirik forml

denklem 7.4 te verilmitir. (7.4)


7/9

Denklem 7.4 te UTS sac metalin nihai ekme dayanm, t malzemenin kalnl ve L ise kesilen

kenarn toplam uzunluudur.rnek vermek gerekirse, ap D olan yuvarlak bir delik iin L = D dir.

Zmba kuvvetine ek olarak bir kuvvette zmbann dnnde kesilen parann zmbadan syrlmas iin

gereklidir. Bu kuvvetin hesaplanmas zordur nk zellikle zmba ile sac arasndaki srtnmenin de

ierisinde olduu birok faktr bu kuvvete etki etmektedir.

rnek 7.1Maksimum zmba kuvvetinin hesaplanmas

Oda scaklndaki 5052-O alminyum 1/16 in(25 mm) kalnlndaki sacdankesilmek istenen 1 in

(25 mm) apndaki delii kesmek iin gerekli olan kuvveti hesaplaynz.

zm. Kuvvet denklem 7.4 ten hesaplanabilir. UTS bu malzeme iin tablo 3.7 den 190 MPa (27.5 ksi)

olarak belirlenmitir.

( )

7.3.1 Kesme operasyonlarBu blmde, kesme ileminin temelini oluturduu, eitli operasyonlar anlatlacaktr. lk olarak u

bilinmelidir ki; zmbayla delme ileminde kesilen para skartadr (Fig. 7.8a); kalpla kesme ileminde

ise kesilen para kullanlacak olan para, kalan ise skartadr. Aadaki operasyonlar genellikle

kullanlan kesme operasyonlardr.

1. Kalpla kesme. Kalpla kesme genellikle Figr 7.8b de grld gibi eitli operasyonlarierir. Bunlar; (1) perfore, saca ok sayda delik alr; (2) blme veya kesme ileminde sac 2

veya daha ok paraya ayrlr ancak kesilen paralarn kenarlar genellikle birbirleri ile

uyumsuzdur; (3) entik ama veya eitli ekil ve boyutlarda para kesme; (4) dilme ; (5)

mzraklamaveya sacdan paray ayrmadan kesme ilemleridir.

2. Hassas zmbalama. Hassas zmbalama ile ok temiz ve drtgen kenarlar elde edilebilir (Fig.7.9a). Fig. 7.9b de basit bir kalp tasarm grlmektedir. Ayrca kalpta sacn skca tutulmas

ve kaymamas iin detayda grlen V ekilli kntlar vardr. Hassas zmbalamada sac

kalnlnn %1 i kadar kalp boluu verilmelidir. Sradan bir kesme operasyonu iin bu oran

%8 e kmaktadr. Sac kalnl genellikle 0,5 ile 13 mm (0,02 ile 0,5 in) arasnda 0,05 mm

(0,002 in) toleransl olarak deiebilir. En uygun sac sertlikleri ise 50 ile 90 HRB arasnda

deiir. Bu opersayon genellikle -etkili hidrolik preslerde gerekleir. - etkili demek

zmba hareketi, bask plakas ve kalp ayr olarak kontrol edilmekte demektir. Hassas

zmbalama, genellikle rondela gibi, parayla delik e zamanl olarak baslacaksakullanlmaktadr.

Figr 7.8

Figr 7.9

3. Dilme. Dilme ilemi, konserve aacaklarnda olduu gibi iki ban kesme operasyonudur(Fig. 7.10). Baklar dz, dairesel veya eri bir yol takip ederler. Dz dilme genellikle geni

saclarn kesilerek, hadde merdanesinden kan sac gibi, daha sonraki operasyonlarda daha

dar eritler halinde olmas iin kullanlr. Kesilen sac kenarlar genellikle apakldr. Dilme

takmlarnn iki tipi vard: (a) Srlm olannda baklar dndrlmektedir; (b) Tutup ekmeli

olannda ise rlantide dnen baklar zerinden erit ekilmektedir. Dilme operasyonu

dzgn biimde gerekletirilmezse para diliminde veya eritte dzlemsel biim bozukluklaroluabilir.


8/9

4. elik eritlerle kesme. Yumuak metal saclar, kat, termoplastikler, deri ve kauukmalzemeler elik eritlerle istenilen form oluturulup kesme ilemi yaplabilir. elik erit

kalplar sertletirilmi elik eritlerin kesilmesi istenilen formda bklerek (kurabiye kalb

gibi) tahta bir kalp tutucuya yerletirilmesiyle oluur. Kalp sac baslarak daha nceden elik

eritlere verilmi olan formda kesme ilemini gerekletirir.

5. nelemek. Bu operasyonda ineleme tezgh olarak adlandrlan tezgahta bir zmba kalpierisindehzl bir ekilde aa yukar hareket eder. Sac zmba-kalp boluundan srlr ve

ok sayda st ste binmi delikler oluur. Operasyon kat delgei ile kada art arda delikler

delerek byk bir delik oluturmaya benzemektedir. Bylelikle kark delik ve entikler

standart bir zmba kullanlarak oluturulabilir. Saclar istenilen herhangi bir yol boyunca

manuel veya otomatik kontroll olarak kesilebilir. Bu yntem ufak retimler iin ekonomiktir.

nk zel bir kalp gerektirmez.

Kesme operasyonlarnda hurda. Kesme operasyonlarnda kayda deer lde hurda retilir. yle ki

bu hurda retimi btn sac parann % 30 u kadar olabilir. retim maliyetinde nemli bir faktr olan

hurda malzemeler, kesilecek sacn eklinde uygun dzenlemeler (gruplayarak veya yerletirerek bkz.

Fig. 7.65) yaplarak nemli lde azaltlabilir. Bilgisayar destekli tasarm teknikleri gnmzde

zelliklede byk lekli operasyonlarda hurda retimini minimize edebilmektedir.

7.3.2 Kesme KalplarKalp boluu nemlidir. nk kesilen kenarn kalitesi kesilen malzemenin ekil alabilirliinden dolay

direkt olarak etkilenmektedir. Pratikte kalp boluu sac kalnlnn % 2-8 arasnda alnmaktadr.

Genellikle sac kalnl arttka kalp boluu da %10 a kadar artar. Ancak tekrar etmek gerekirse kalp

boluu ne kadar az ise kesilen paralarn kenarlar da o kadar kaliteli olur. Tralama olarak

adlandrlan ilemde ise kaba kenarl para tralanarak apaklar alnr (Fig. 7.11). Baz yaygn

kullanlan kesme kalplar aada anlatlmtr.

1. Zmba ve kalp ekilleri. Fig. 7.4 e bakldnda zmba ucu ve kalp dzdr. Bylelikle zmbakuvveti kesme esnasnda hzl bir ekilde arttrlabilir nk sacn tm kalnl ayn anda

kesilir. Herhangi bir anda kesilecek alan, zmba ve kalp yzeylerine pah krlarak kontrol

edilebilir (Fig. 7.12). Pah krlm zmbann ekli kat delgelerindeki delici ucun ekline

benzemektedir. Pah krlm geometriler zellikle ince saclar kesmek iin uygundur. nk bu

geometri toplam kesme kuvvetini drmektedir. Ayn zamanda bu geometri zmbalama

srasnda ki ses seviyesini de drmektedir.

FIGURE 7.11

FIGURE 7.12

2. Bileik kalplar. Ayn sac zerindeki eitli operasyonlar birleik kalplarda tek strokta ve tekistasyonda yaplabilir. Bu kalplarn verimi dier basit zmba kalp ilemlerine gre daha

yksek olmasna ramen bu kalplar basit kesme kalplarna oranla genellikle daha az olarak

kullanlr. Ayrca bu kalplar dier kalplara gre daha yava olmakla birlikte basit kesme

operasyonlar iin daha pahaldrlar.

3. Progresif kalplar. Progresif kalplar, delme, eme, boaltma gibi oklu operasyonlarn tekseferde yapld, yksek retim oranlarna sahip ilemlerde kullanlr. Kalplar rulo halindeki

eritlerle beslenmektedir. Farkl operasyonlar ayn istasyonda ve her strokta seri halindeki


9/9

zmbalar yardmyla yaplr (Fig. 7.13a). Progresif kalpta yaplm bir para Fig. 7.13b de

gsterilmektedir.

4. Transfer kalplar. Dz veya dairesel halde sralanm transfer kalplarnda, saca farkloperasyonlar farkl istasyonlarda yaplr. Bir operasyon tamamlandnda para transfer kalb

yardmyla bir sonraki ilem iin sradaki istasyona tanr.

5. Takm ve kalp malzemeleri.Kesme operasyonlarndaki takm ve kalp malzemelerigenellikletakm elii (yksek retim oranlar iin) ve karbr malzemelerden seilir (bkz. Tablo 3.6).

Takm ve kalplarn anmasn azaltmak ve kenar kalitesini arttrmak iin yalama nemlidir.

Figr 7.13

7.3.3 Sac metal kesmenin eitli metotlarAada sac metal kesmenin dier metotlar anlatlmtr.

1. Sac levhalar veya plakalar erit testere ile kesilebilir.2. zellikle gemi yapmnda ve ar sanayide kullanlan kaln plakalar iin oksijen gaz ile kesme

uygulanabilir.

3. Yksek hzlarda dnen disk veya baklarn yzeye srtnmesiyle de (srtnme testeresi)levha ve plakalar kesilebilir.

4. Su jeti ve andrcl su jeti ile kesme sac metallerde olduu kadar metal olmayanmalzemelerin kesiminde de etkilidir.

5. Lazer ile kesme, zelliklede bilgisayar kontroll olarak, gnmzde yksek retkenlii vemalzemeyi eitli ekillerde kesebilmesinden dolay oka kullanlmaktadr.

7.3.4 Diki kaynakl paralarSac metal operasyonlarndaki paralar genellikle tek para halinde byk levhalardan kesilirler ve

sabit kalnla sahiptirler. Pratik olarak otomobil endstrisinde kullanlan ve sac metal

ekillendirmede nemli bir teknoloji olan diki kaynanda iki veya daha fazla, farkl kalnlk ve

ekillerdeki paralara birbirlerine kaynatlrlar. Bu kaynatlan paralar bu blmde anlatlacak olan

yntemlerle son eklini alrlar.

Lazer kaynak teknikleri gnmzde yksek oranda gelimitir ve kaynak yerleri de olduka gldr.

nk her kaynatlan para farkl kalnla (tasarma gre), farkl metal kalitesine, farkl kaplamaya ve

dier karakteristiklere sahiptir. Bu da paralarn belirli yerdeki zelliklerinin istenildii gibi olmasn

salar. Sonu olarak, (a) retkenlik arttrlr, (b) sonraki aamalardaki punta kayna ihtiyac azalr

(ara gvdelerinde) veya tamamen elemine edilir, (c) hurda azaltlr ve (d) boyut kontrol iyileir.

Kaynak ncesi, sac levhalarn kalnl az olduundan dolay paralarn hizalanmas nemlidir.

RNEK 7.2 Diki kaynann otomobil endstrisinde kullanm

Diki kanyakl paralarn otomotiv endstrisinde kullanmna ait bir rnek figr 7.14a da

gsterilmitir. Be farkl para ilk olarak kesilmi daha sonra kaynaklanarak pres ile son haline

getirilmitir.

SAC METAL ŞEKİLLENDİRME PROSESLERİ-Kalpakjian

Documents

Transcript of SAC METAL ŞEKİLLENDİRME PROSESLERİ-Kalpakjian