S T U D I MPËR FUNKSIONIMIN E DIALOGUT DYPALËSH PËR SIGURI DHE SHËNDET NË PUNË NËPËR KOMPANI EDHE ROLIN DHE PROFILIN E PËRFAQËSUESVE TË TË PUNËSUARËVE PËR BZR(SSHP) NË REPUBLIKËN E MAQEDONISË

SHOQËRIA MAQEDONASE

PËR MBROJTJE NË PUNË

BASHKIMI I SINDIKATAVE TË MAQEDONISË

P R O J E K T

“PËRFORCIM TË PARTNERITETEVE TË SHOQËRISË CIVILE DHE INSTITUCIONEVE SHTETËRORE NË KRIJIMIN DHE AVANCIMIN E SË

DREJTËS PËR MJEDIS PUNE TË SIGURTË DHE SHËNDETSHËM - E DREJTË NJERËZORE THEMELORE“

Ky projekt është i financuar nga Bashkimi Evropian

Projekt i implementuar nga

S T U D I MPËR FUNKSIONIMIN E DIALOGUT DYPALËSH PËR SIGURI DHE SHËNDET

NË PUNË NËPËR KOMPANI EDHE ROLIN DHE PROFILIN E PËRFAQËSUESVE TË

TË PUNËSUARËVE PËR BZR(SSHP) NË REPUBLIKËN E MAQEDONISË

P R O J E K T

“PËRFORCIM TË PARTNERITETEVE TË SHOQËRISË CIVILE DHE INSTITUCIONEVE

SHTETËRORE NË KRIJIMIN DHE AVANCIMIN E SË DREJTËS PËR MJEDIS PUNE

TË SIGURTË DHE SHËNDETSHËM - E DREJTË NJERËZORE THEMELORE“

Ky projekt është i financuar nga Bashkimi Evropian

Projekt i implementuar nga

SHOQËRIA MAQEDONASE PËR MBROJTJE NË PUNË

BASHKIMI I SINDIKATAVE TË MAQEDONISË

S T U D I M

PËR FUNKSIONIMIN E DIALOGUT DYPALËSH PËR SIGURI DHE SHËNDET NË PUNË NËPËR KOMPANI EDHE ROLIN DHE PROFILIN E PËRFAQËSUESVE TË TË PUNËSUARËVE PËR BZR (SSHP) NË REPUBLIKËN E

MAQEDONISË

BotuesShoqëria maqedonase për mbrojtje në punëShkup, tetor 2016

Autorë:Dr. Aleksandar Grozdanovski - Dekan i fakultetit për inxhinieri sigurie në Universitetin Ndërkombëtar Sllav G.R. Derzhavin

Milan Petkovski - Ing. I dipl. për ZPR, Kryetar i shoqatës maqedonase për mbrojtje në punë

Vesna Ristovska - Menaxher projekti Shtypi: Grafik Mak PrintTirazhi: 300 kopje

CIP - Каталогизација во публикацијаНационална и универзитетска библиотека “Св. Климент Охридски”, Скопје

349.22.037:331.45/.47(497.7)

GROZDANOVSKI, Aleksandar

Studim për funksionimin e dialogut dypalësh për siguri dhe shëndet në punë nëpër kompani edhe rolin dhe profilin e përfaqësuesve të të punësuarëve për BZR (SSHP) në Republikën e Maqedonisë / [autorë Aleksandar Grozdanovski, Milan Petkovski, Vesna Ristovska]. - Shkup :Shoqëria maqedonase për mbrojtje në punë, [2016]. - 70 стр. : табели; 25 см Публикацијата е во рамки на проектот: “Përforcim të partneriteteve të shoqërisë civile dhe in-stitucioneve shtetërore në krijimin dhe avancimin e së drejtës për mjedis pune të sigurtë dhe shëndetshëm - e drejtë njerëzore themelore”. - Библиографија: стр. 69-70 ISBN 978-9989-2842-8-11. Petkovski, Milan [автор] 2. Ristovska, Vesna [автор]а) Права на работниците - Заштита при работа - Македонија

COBISS.MK-ID 101796618

Ky publikim është i përgatitur me mbështetje të Bashkimit Evropian. Përmbajtja në këtë publikim është përgjegjësi e vetme e autorëve dhe në asnjë mënyrë nuk mund të konsiderohet se i paraqet qëndrimet e Bashkimit Evropian.

3

“PËRFORCIM TË PARTNERITETEVE TË SHOQËRISË CIVILE DHE INSTITUCIONEVE SHTETËRORE NË KRIJIMIN DHE AVANCIMIN E SË DREJTËS PËR MJEDIS PUNE TË

SIGURTË DHE TË SHËNDETSHËM - E DREJTË NJERËZORE THEMELORE“

1. Qëllimet e studimit

Qëllimi i përgjithshëm:

Qëllimi i përgjithshëm i projektit është përmirësimi i së drejtës së punëtorëve për vend të sigurtë dhe të shëndetshëm të punës, avancimi dhe promovimi i dialogut dypalësh për siguri dhe shëndet në punë nëpër kompani, si edhe përforcimin e rolit të përfaqësuesëve të të punësuarëve për SSHP

Grupet qëllimore janë: organizatat qytetare(civile), sindikatat, organizatat e punëdhënësve, institucio-net shtetërore.

Qëllimi specifik:

Qëllimi specifik i projektit është roli i përforcuar i organizatave qytetare në promovimin e vendeve të sigurta dhe të shëndetshme të punës nëpërmjet ndërtimit të kapaciteteve të përfaqësuesëve të të punësuarëve për siguri dhe shëndet në punë.

2. Hipoteza

2.1. Bashkëpunim të mirë të organizatave qytetare me punëdhënësit, të punësuarit dhe përfaqësuesin e të punësuarëve / përfaqësuesin e sindikatës në promovimin e mjedisit të sigurtë dhe të shëndetshëm të punës.

2.2. Mjedis të sigurtë dhe të shëndetshëm pune mundësohet me përforcimin e aftësive për përfaqësim dhe lobim në dialogun dypalësh për siguri dhe shëndet në punë.

2.3. Ndërgjegje të zmadhuar të organizatave qytetare, punëdhënësve, të punësuarëve dhe përfaqësuesëve të të punësuarëve / përfaqësuesit e sindikatave për rëndësinë e së drejtës për vende të sigurta dhe të shëndetshme pune.

3. Metodat e hulumtimit: metodë statistikore, analizë dhe sintezë.

4. Rezultatet e pritura nga studimi janë:

Ngritje në nivel më të lartë të kulturës për siguri dhe shëndet në punë. Avancim dhe promovim të dialo-gut dypalësh për siguri dhe shëndet në punë nëpër kompani, si edhe përforcim të rolit të përfaqësuesëve të të punësuarëve.

Shoqëria civile ka rol të madh në sferën e mbrojtjes të së drejtave të njeriut, që nënkupton edhe aktivitet të saj për mundësim të vendeve të punës sa më të shëndetshme dhe sa më shumë të sigurta. E një rëndësie të madhe në këtë fushë është edhe shoqëria civile që mund të ketë rol të rëndësishëm gjatë promovimit të standardeve për siguri dhe shëndet në punë nga njëra anë dhe sigurisht të kenë ndikim mbi implementimin e standardeve të sigurisë dhe shëndetit në punë nëpërmjet komunikimeve me institucionet dhe organizatat përgjegjëse për këto masa.

4

Është e nevojshme që të kryhet edukim i të punësuarëve për parandalim, dhe duke përdorur shembuj më të qasshëm për të interesuarit, me zbatimin e fushatave të marketingut.

Lobimi duhet të mundësojë informim të një numri të madh të interesuarish për fushën e sigurisë dhe shëndetit në punë. Lobimi duhet të fokusohet tek punëdhënësit, të punësuarit, përfaqësuesit e të punësu-arëve / përfaqësuesit e sindikatës, nëpërmjet organizimit të trajnimeve, seminareve, mesazheve informative elektronike, në varësi nga ajo se çfarë është lëndë e lobimit. Me lobimin duhet të dërgohet mesazhe të fuq-ishme dhe qëllime të qarta për ngritjen e ndërgjegjes për sigurinë dhe shëndetin në punë, para së gjithash për punëdhënësit dhe të punësuarit si edhe të organizatave civile.

Promovimi është një nga elementet e para me të cilat manipulohet sepse mund të përgatiten lehtë materiale të ndryshme komunikatave që të binden ose të kujtohen punëtorët për miratimin e praktikave më të sigurta të punës.

Përmirësimi i kushteve për punë në vendet e punës në Republikën e Maqedonisë, implementim të plotë të të gjitha masave për siguri dhe shëndet në punë. Zmadhim të numrit të organizatave civile që marrin pjesë në mënyrë aktive në promovimin dhe implementimin e standardeve për siguri dhe shëndet në Republikën e Maqedonisë. Ndarjen e përvojave, identifikim të interesave të përbashkëta, aktivitete të iniciuara të përbash-këta, bashkëpunim të ndërsjelltë dhe koordinim ndërmjet organizatave civile.

Përdoruesit përfundimtarë janë: punëtorët, përfaqësuesit e punëtorëve për siguri dhe shëndet në punë, punëdhënësit, institucionet shtetërore.

Regjistri i shkurtimve

1. OON (OKB) – Organizata e Kombeve të Bashkuara

2. ЕU (BE) – Bashkimi Evropian

3. MOT (ONP) – Organizata Ndërkombëtare e Punës

4. MZZPR (SHMMP) – Shoqata maqedonase për mbrojtje në punë

5. SSM (BSM) – Bashkimi i sindikatave të Maqedonisë

6. DIT (ISHP) – Inspektorati shtetëror i punës

7. ORM (OPM) – Organizata e punëdhënësve të Maqedonisë

8. BZR (SSHP) – Siguri dhe shëndet në punë

9. ZBZR (LSSHP) – Ligji për siguri dhe shëndet në punë

10. EU-OSHA – Agjencia evropiane për siguri dhe shëndet në punë

5

PËRMBAJTJA

1. E DREJTA PËR SIGURI DHE SHËNDET NË PUNË SI E DREJTË NJERËZORE THEMELORE .................. 7

2. SIGURIA DHE SHËNDETI NË PUNË NË REPUBLIKËN E MAQEDONISË ................................................ 8

3. DOMETHËNIA E SIGURISË DHE SHËNDETIT NË PUNË ........................................................................ 9

3.1. Të drejtat dhe detyrimet e punëdhënësve ...............................................................................10

3.2. Të drejtat dhe detyrimet e të punësuarëve .............................................................................12

3.3. Roli i përfaqësuesëve të të punësuarëve .................................................................................13

3.3.1. Profili i përfaqësuesëve të të punësuarëve ...........................................................................16

3.3.2. Aftësitë e përfaqësuesëve të të punësuarëve për SSHP për përfaqësim, lobim dhe

mënyrën e konsultimit me menaxhmentin .....................................................................................18

3.4. Persona ekspertë për siguri në punë ........................................................................................19

3.4.1. Persona eksperte për SP në Republikën e Maqedonisë .......................................................21

4. DIALOG DYPALËSH PËR SIGURI DHE SHËNDET NË PUNË ................................................................ 21

4.1. Partneriteti i shoqërisë civile dhe institucioneve shtetërore për promovim dhe avancim të

standardeve për SSHP .......................................................................................................................25

5. MËNYRA TË AVANCIMIT TË SIGURISË DHE SHËNDETIT NË PUNË .................................................... 26

5.1. Lobim të organizatave qytetare për implementim të standardeve për SSHP në Republikën e

Maqedonisë .......................................................................................................................................26

5.2. Kulturë për parandalim në fushën e sigurisë dhe shëndetit në punë ......................................27

5.3. Zmadhim të produktivitetit me sistem të mirë për siguri në punë .........................................29

5.4. Aplikim të veglave bashkëkohore në fushën e sigurisë dhe shëndetit në punë .....................30

6. ANALIZË TË DHËNASH PËR FUNKSIONIM TË DIALOGUT DYPALËSH NËPËR KOMPANI DHE ROLI I

PROFILIT TË PËRFAQËSUESËVE TË TË PUNËSUARËVE PËR SSHP ...................................................... 31

6.1. Subjekte aktive afariste në Republikën e Maqedonisë në vitin 2015 .................................... 31

6.2. Metodologjia e hulumtimit të subjeteve aktive afariste në

Republikën e Maqedonisë në vitin 2015 ........................................................................................ 32

7. PREZANTIM TË REZULTATEVE NGA HULUMTIMI I SUBJEKTEVE AFARISTE NË LIDHJE ME DIALOGUN

DYPALËSH NË KOMPANITË NË REPUBLIKËN E MAQEDONISË ............................................................. 38

7.1 Analiza kuantitative e përgjigjeve nga punëdhënësit ...............................................................38

7.2 Analizë kuantitative e përgjigjeve nga të punësuarit ...............................................................46

7.3 Analizë kuantitative e përgjigjeve nga përfaqësuesi i të punësuarëve ....................................51

7.4. Analizë kuantitative e përgjigjeve nga punëdhënësit dhe të punësuarit ...............................54

7.5. Analizë kuantitative e përgjigjeve me punëdhënësit, të punësuarit dhe përfaqësuesit e të

punësuarëve .......................................................................................................................................60

6

8. PËRFUNDIME DHE REKOMANDIME PËR ZHVILLIM TË MËTEJSHËM TË DIALOGUT DYPALËSH NËPËR

KOMPANI DHE ROLI I PËRFAQËSUESËVE TË TË PUNËSUARËVE PËR SSHP ........................................ 65

8.1. Përfundime për zhvillim të mëtejshëm të dialogut dypalësh në kompani .............................65

8.2. Rekomandime për zhvillim të mëtejshëm të dialogut dypalësh në kompani .........................67

7

1. E DREJTA PËR SIGURI DHE SHËNDET NË PUNË SI E DREJTË NJERËZORE THEMELORE

Koncepti për të drejta njerëzore është zhvilluar mbi idenë për rregullim të drejtë të marrëdhënieve ndërmjet individit dhe shtetit. Sipas këtij koncepti, individi mbaroi së qëni vasal i shtetit dhe u bë qytetar që ka liri dhe të drejta të caktuara njerëzore që shteti duhet t’i respektojë. Pikërisht ato liri dhe të drejta janë kriteri themelor që e pasqyron rolin e njeriut në shoqëri. Në përgjithësi, liritë dhe të drejtat njerëzore mund të ndahen në tre gjenerata:

liri dhe të drejta njerëzore qytetare dhe politike;

liri dhe të drejta njerëzore ekonomike, sociale dhe kulturore dhe

të drejta kolektive.

Gjenerata e parë i përfshin: të drejtën e jetës, të drejtën për liri dhe siguri, të drejtën e privatësisë, të drejtën e gjykimit të drejtë, liri të mendimit etj. Gjenerata e dytë janë: e drejta për punë, e drejta për siguri sociale, e drejta për arsim, e drejta për pjesëmarrje në jetën kulturore etj. Ndërsa gjenerata e tretë e të dre-jtave, që janë zhvilluar më vonë janë të drejtat që u përkasin kolektiviteteve, siç është e drejta e mjedisit të shëndetshëm jetësor dhe e drejta e mjedisit të shëndetshëm dhe të sigurtë të punës.

E drejta për mjedis të shëndetshëm dhe të sigurtë pune është një nga të drejtat themelore dhe veçanër-isht të rëndësishme për njeriun me marrëdhënie pune. Ajo është e drejtë njerëzore me rëndësi të veçantë, sepse puna ka rol qendror në jetën e njeriut. Qëllimi i sigurisë dhe shëndetit në punë është në kuadër me lig-jet dhe dispozitat e tjera nga kjo fushë, që të arrihet niveli më i lartë mbrojtjes shëndetësore dhe psiko-fizike. Në atë kuptim, kushtet, mjetet dhe organizimi i punës duhet të jetë të përshtatura me nevojat e punëtorëve, por njëkohësisht punëtorët të jetë në motivuar për përfshirjen e tyre në të gjitha aktivitetet. Sigura dhe shëndeti në punë (SSHP) nënkupton krijim të kushteve për punë në të cilat ndërmerren masa dhe aktivitete me qëllim mbrojtje e jetës dhe shëndetin e të punësuarëve dhe personave të tjerë që kanë të drejtë për atë.

Ndërsa deri në gjysmën e shekullit të XX-të liritë dhe të drejtat e njeriut shiheshin si punë e brendshme e çdo shteti, sot ato janë të përmbajtura në numër të madh mekanizmash shtetërore - deklarata, konventa dhe akte të tjera me të cilat të gjitha qënieve njerëzore, pa dallim të vullnetit të shtetit në të cilin jetojnë u garantohen të drejtat e tyre themelore. E drejta për shëndet dhe e drejta për siguri në punë janë të drejta njerëzore dhe pune universale, që janë të përmbajtura në numër të madh dokumentesh ndërkombëtare. Që prej vitit 1948 Kuvendi i përgjithshëm i OKB në nenin 23 në Deklaratën Universale për të drejta njerëzore e ka përcaktuar të drejtën e punës si të drejtë universale, domethënë secili ka të drejtë për punë, zgjedhje të lirë gjatë punësimit, në kushte të kënaqshme për punë dhe mbrojtje nga papunësia. Pakti ndërkombëtar për të drejta ekonomike, sociale dhe kulturore (viti 1966) e ka definuar të drejtën e punës si të drejtë universale dhe përkrah obligimeve të tjera të shteteve ka përcaktuar edhe obligimin e tyre që të sigurojnë mbrojtje gjatë punës së punëtorëve.

Konventa Evropiane për të drejtat e njeriut, e sjellë në vitin 1950 nga Këshilli i Evropës është burim kyç i frymëzimit për parimet e përgjithshme të së drejtës së Bashkimit Evropan (BE)1. Themelet e sigurisë dhe mbrojtjes në punë në Bashkimin Evropian janë të përbërë që në vitin 1951 me themelimin e Bashkimit Ev-ropian për qymyr dhe çelik. Sot, siguria dhe mbrojtja e punëtorëve është objekt i rregullimit të një numri të madh direktivash, nga të cilat si veçanërisht e rëndësishme veçohet direktiva kuadër 391/892 për aplikim të masave për menaxhim dhe përmirësim të sigurisë dhe shëndetit të punëtorëve në vendin e punës. Dy trupat me më shumë ndikim në Bashkimin Evropian për çështje që sillen për sigurinë dhe shëndetin në punë janë komiteti Këshillues për mbrojtje të sigurisë, higjienës dhe shëndetit në punë i themeluar në vitin 1974 dhe Komisioni për siguri dhe shëndet i themeluar në vitin 1957. Komiteti këshillues përbëhet nga 90 anëtarë që i përfaqësojnë 15 shtete (nga 2 përfaqësues të qeverive, 2 të sindikatave dhe 2 punëdhënësit), si edhe përfaqësues të Konferencës Evropiane të sindikatave - EKS dhe Shoqata Evropiane e punëdhënësve - UNICE. Komisioni për siguri dhe shëndet, punon në parim trepalësh. Në emrin e çdo vendi anëtar i Bashkimit Evro-pian ka nga dy përfaqësues të qeverive, nga një të sindikatave dhe nga një anëtar të të punësuarëve. Të dyja

1 http://www.echr.coe.int/Documents/Convention_ENG.pdf2 https://osha.europa.eu/en/legislation/directives/the-osh-framework-directive/1

8

trupat marrin pjesë në përgatitjen dhe marrjen e direktivave dhe dispozitave të tjera të BE për siguri në punë, dhe rol të rëndësishëm në këtë punë përgjegjëse ka edhe një trup trepalësh në kuadër të Bashkimit, ai është Komiteti Ekonomiko - social i BE. Përfundimisht, Agjencia Evropiane e sapoformuar për siguri dhe shëndet në punë është edhe një dëshmi e përkushtimit të thellë të BE për çështjet e sigurisë dhe mbrojtjes në punë3.

E drejta për siguri dhe shëndet në punë është preokupim dhe prioritet i veprimit të Organizatës Ndër-kombëtare të punës (ONP), si agjenci e specializuar e Kombeve të Bashkuara me strukturë trepalëshe (qeveri, punëdhënës, sindikata) ONP paraqet parlament të vërtetë të punës, vend qendror, në të cilin propozohen dhe shqyrtohen, rregulla universale (konventa dhe rekomandime), për të gjitha fushat dhe rajonet e botës për punë. Ajo e ndërmerr rolin udhëheqës të politikës dhe ligjshmërinë nga fusha e mbrojtjes sociale dhe mbrojtjes tjetër të punëtorëve, dhe veçanërisht mbrojtjen e shëndetit dhe sigurisë në punë.

2. SIGURIA DHE SHËNDETI NË PUNË NË REPUBLIKËN E MAQEDONISË

Siguria dhe shëndeti në punë si mbledhje e masave, normativave dhe standardeve të parashikuara për krijimin e kushteve të sigurta për punë në Republikën e Maqedonisë është e përqendruar si pjesë përbërëse e organizatës së punës dhe të procesit të punës dhe si kategori kushtetuese sigurohet për çdo punëtor, pa dallim të llojit dhe të kompleksitetit të punës, që është në pajtueshmëri me parimin kushtetues për të drejtën e çdo të punësuari për mbrojtja në punë. Parandalimi nga lëndime në punë, kujdesi për kushtet në të cilat punëtorët i krejnë detyrat e tyre të punës di edhe avancimi i shëndetit të të gjithë pjesëmarrësve në procesin e punës është praktikë që haset në Republikën e Maqedonisë. Në kuadër me tendencën për sigurim të sigurisë dhe shëndetit në punë dhe harmonizim të legjislacionit maqedonas me legjislacionin e Bashkimit Evropian në Republikën e Maqedonisë janë marrë një sërë dispozitash me të cilat rregullohet siguria dhe shëndeti në punë. Në atë drejtim në Republikën e Maqedonisë në vitin 2007 është marrë Ligji për siguri dhe shëndet në punë (LSSHP)4. Përkrah këtij ligji dhe dispozitash që merren për sigurinë dhe mbrojtjen në punë janëtë përm-bajtura edhe në këto ligje:

Ligji për marrëdhëniet e punës;

Ligji për mbrojtje shëndetësore;

Ligji për sigurim shëndetësor;

Ligji për sigurim pensional dhe invalidor;

Ligji për evidencë nga fusha e punës;

Ligji për inspektim të punës etj.

Në Republikën e Maqedonisë merret Program dhe Strategji për siguri dhe shëndet në punë. Në to defino-hen politikat dhe planet për pajtueshmëri të legjislacionit maqedonas me legjislacionin e BE dhe transponimin e direktivave BE, si edhe implementimin e konventave dhe rekomandimeve të ONP në legjislacion vendas. Në vitin 2015 Shoqata maqedonase për mbrojtjen në punë (SHMMP) në bashkëpunim me partnerët socialë përgatitën Strategji për avancim të sigurisë dhe shëndetit në punë në Republikën e Maqedonisë nëpërmjet pjesëmarrjes aktive të organizatave qytetare (2015-2019).

3 https://osha.europa.eu/en4 http://mtsp.gov.mk/content/pdf/zakoni/92%2007.pdf

9

3. DOMETHËNIA E SIGURISË DHE SHËNDETIT NË PUNË

Sigura e punëtorëve për kohë të gjatë ka qënë punë e dëshirës së mirë të punëdhënësit. Në fillimin e shekullit të XX-të fusha për sigurinë dhe shëndetin në punë filloi të rregullohet si në nivel ndërkombëtar, ashtu edhe në nivel kombëtar, duke i dhënë përgjegjësi punëdhënësit në plan të parë. Punëdhënësit e përg-jegjshëm duhet të jenë gjithmonë të obliguar me ligj, të bëjnë llogari për sigurinë dhe shëndetin në punë për punëtorët e tyre. Përkrah fitimit të punëtorëve dhe profitit të punëdhënësve, kushtet e sigurisë për punë janë një nga interesat kyçe të pronarëve të kompanive dhe shtetit. Punëtorët janë shumë të interesuar për kushte të sigurta dhe të shëndetshme pune. Punëdhënësve, kushtet e sigurta dhe të shëndetshme të punës u kontribuojnë për punim të suksesshëm dhe të qëndrueshëm. Shteti me anë të sistemit për siguri dhe shëndet në punë e realizon mbrojtjen e tij dhe funksionin social. Për këtë arsye dialogi social është i domosdoshëm gjatë përcaktimit, marrjes dhe zbatimit të standardeve themelore dhe kërkesave për të drejtat, detyrat dhe përgjegjësitë mbi bazë të punës. Njohja dhe zbatimi i ligjeve dhe nën aktet ligjire nga fusha e sigurisë dhe shëndet në punë do tju ndihmojnë punëdhënësve t’i anashkalojnë shpenzimet e panevojshme dhe dëmet që lindin gjatë lëndimit në punë dhe sëmundje profesionale. Çdo vit më shumë se 2,2 milionë njerëz në botë vdesin nga lëndimi në punë ose sëmundje profesionale. Rastet e vdekjes dhe lëndimet në punë janë veçanër-isht të përhapura në vendet në zhvillim dhe ajo në sektorin e bujqësisë, ndërtimit, minierave, industri etj. Pëveç tragjedisë personale, lëndimi në punë shkakton dëme të mëdha në nivel shtetëror, sepse për rehabil-itimin e pasojave të vujtjes në vendin e punës, në botë shpenzohen 2-4% nga BNP. Me analizë të thjeshtë të shpenzimeve, punëdhënësit mund ta shqyrtojnë rregullsinë e vendimit që të investojnë dhe të krijojnë sistem për siguri dhe shëndet në punë. Sistemi i mirë për SSHP i kompanisë do të thotë:

reduktim në minimum të humbjeve financiare të lindura pas ngjarjeve të paplanifikuara që do të mund të anashkalohen;

produktivitet më të madh;

zvogëlim të mungesave të punëtorëve nga puna;

zmadhim të motivacionit dhe angazhimit të punëtorëve;

zmadhim të qasjes sistemike në përcaktimin e rrezikut dhe përcaktimit të mjeteve për vlerësim dhe kontroll të rrezikut etj.

Në të kundërt të saj, kushtet e këqija për punë në kuptim të SSHP çojnë në:

zmadhim të shpenzimeve për zëvendësim të punëtorëve që mungojnë;

zvogëlim të konkurrencës së kompanisë;

marrëdhënie të këqija ndërmjet punëdhënësve dhe punëtorëve, domethënë me sindikatën;

zvogëlim të produktivitetit dhe atraktivitetit të kompanisë për investitorët etj.

10

3.1. Të drejtat dhe detyrimet e punëdhënësve

Të drejtat dhe detyrimet e punëdhënësve në lidhje me sigurinë dhe shëndetin në punë janë të përcaktu-ara me LSSHP, dhe nga afër janë rregulluar me kontratat kolektive dhe aktet e përgjithshme të punëdhënësit, domethënë kontratën për punë. Punëdhënësi ka obligim të sigurojë siguri dhe shëndet në punë për të punë-suarit e tij nga çdo aspekt i lidhur me punën, duke përfshirë mbrojtje nga rreziqe profesionale, sigurim të organizimit përkatës dhe mjetet e nevojshme. Pa dallim të veprimtarisë, çdo punëdhënës, duhet të sigurojë masa për SSHP veçanërisht me:

emërim të një ose më shumë personave profesionistë për sigurinë në punë;

angazhim të institucionit të autorizuar shëndetësor për kryerjen e detyrave profesionale për shëndet në punë;

marrjen e masave të sigurisë kundër zjarrit në pajtueshmëri me dispozita të veçanta;

marrje të masave për ndihmë të parë dhe evakuim në rast rreziku,

trajnim të të punësuarëve për kryerjen e sigurtë të punës mbi bazë të programit individual;

sigurim të pajisjes për mbrojtje personale për të punësuarit dhe përdorimin e saj, nëse masat për siguri të ndërmarra në mjedisin e punës nuk janë të mjaftueshme;

kryerje të kontrolleve dhe shqyrtimeve të përkohshme në mjedisin e punës dhe pajisje;

ndjekje të gjendjes shëndetësore të të punësuarëve etj.

Obligimi themelor i punëdhënësit është që për të punësuarin të sigurojë punë në vend pune dhe në mje-dis pune në të cilin janë zbatuar masat për siguri dhe shëndet në punë, ku zbatimi i atyre masave nuk paraqet obligim financiar për të punësuarin. Obligimi i punëdhënësit ndaj të punësuarit sillet për aplikimin e masave parandaluese në vendin e punës, me qëllim sigurimin e sigurisë së tij. Këto masa perceptohen në varësi të natyrës së veprimtarisë, procesit teknologjik dhe kushtet për punë në mjedis të drejtpërdrejtë pune. Gjatë aplikimit të masave për siguri në vendin e punës, punëdhënësi ka detyrim që t’i shqyrtojë të gjithë faktorët duke i përfshirë edhe ato që krijojnë ndjenjë kënaqësie, domethënë procesi i punës të përshtatet mbi aftësitë trupore dhe psikike të punëtorit, mjedisi i punës, mjetet për punë dhe mjetet dhe pajisjet për siguri personale në punë të jenë të bëra, domethënë të prodhuara dhe të siguruara në atë mënyrë që do të zbatohen masa të përgjithshme të njohura nëse nuk ka të parapara.

Punëdhënësi duhet t’i sigurojë çdo të punësuari trajnime përkatëse për SSHP:

gjatë punësimit;

në rast të transferimit në vend të ri pune;

në rast të futjes së teknologjisë së re ose mjete të reja për punë;

në rast të çdo ndryshimi në procesin e punës që mund ta ndryshojë nivelin e sigurisë dhe shëndetit në punë.

Trajnimi për SSHP duhet të funksionojë si pjesë integrale e trajnimit për punë dhe duhet të jetë e inkor-poruar në procedurat e përditshme të punës në centrale, domethënë ajo nuk duhet të trajtohet në mënyrë të izoluar. Punëdhënësit duhet të jenë të sigurtë që të gjithë punëtorët janë të trajnuar në mënyrë të për-shtatshme në pikëpamje të aftësive që janë të nevojshme që kryejnë punën e tyre, dhe në mënyrë paralele me atë janë të trajnuar dhe ta kryejnë punën në mënyrë të sigurtë, si edhe të kujdesen për sigurinë dhe shëndetin e kolegëve të tyre. Prandaj trajnimi për fitimin e aftësive dhe trajnimi i njohjes së vendit të punës, mjedisit të punës dhe procesin e punës duhet gjithmonë të përfshijë edhe komponentë të SSHP. Trajnimi për

11

SSHP duhet të përshtatet ndaj specifikave të vendit të punës dhe të kryhet në pajtueshmëri me programin që duhet të jetë i azhuruar dhe i ndryshuar në pikëpamje të formave dhe llojeve të reja të rrezikut. Punëdhënësi përcakton provime të detyrueshme të rregullta teorike dhe praktike për kryerjen e sigurtë të punës për të gjithë të punësuarit në vendin e punës ku është konstatuar rrezik i zmadhuar nga lëndimi dhe çrregullimi i shëndetit gjatë vlerësimit të rrezikut, si edhe të gjithë këta të punësuar në vende pune ku është zmadhuar numi i rasteve të lëndimit në punë dhe rrezikimi i shëndetit.

Pse është e rëndësishme që të aftësohen të punësuarit për siguri në punë? Jo vetëm që t’i jepet përgjigje pyetjes se si punëdhënësi do ta kryejë obligimin ligjor për sigurim të SSHP për të punësuarit e tij, por edhe për të punësuarit;

që të jenë të njohur me masat për SSHP në vendin e tyre të punës dhe që të mund të mbrohen nga lëndime në punë dhe sëmundje profesionale;

të kontrollojnë se punëdhënësi investon në SSHP-në e tyre dhe të interesohen akoma më shumë për këtë fushë me pjesëmarrje të suksesshme;

t’i mësojnë të drejtat dhe detyrimet e tyre në sistemin për SSHP etj.

Punëdhënësi është i obliguar që ta ndërpresë çdo lloj pune që paraqet rrezik të drejtpërdrejtë për jetën ose shëndetin e të punësuarëve. Ai është i obliguar që të punësuarëve gjatë përdorimit të mjeteve për punë, domethënë mjetet dhe pajisjet për siguri personale gjatë punës me të cilat janë zbatuar masat e parapara për SSHP, t’u sigurojë aplikimin e tyre në pajtueshmëri me destinimin e tyre.

Të punësuarit që drejtohen në vendin e punës në të cilën kërcënohet rrezikshmëri të drejtpërdre-jtë nga lëndime dhe dëmtim të shëndetit duhet të fitojnë udhëzime të veçanta për punë në vendin e tillë. Punëdhënësi është i obliguar, ku procesi teknologjik atë e kërkon (ato raste duhet të përcaktohen me akt të përgjithshëm) të kryejë aftësim plotësues të të punësuarëve për siguri dhe shëndet në punë dhe tu japë njoftime të caktuara kategorive të veçanta të punëtorëve. Aftësimi plotësues kryhet nëpërmjet drejtimeve dhe udhëzimeve në formë të shkruar, me çka të punësuarit informohen dhe fitojnë instruksione për atë se si të kryhen të gjitha operacionet punës në vendin e punës, në procese të caktuara teknologjike dhe si të sillen që të jenë të sigurtë. Punëdhënësi është i obliguar që t’i informojë të punësuarit për masat e aplikuara për SSHP dhe të punësuarëve tu japë udhëzime për punë të sigurtë dhe të shëndetshme. Ai është i obliguar që të sjellë akt për vlerësim të rrezikut në formë të shkruar për të gjitha vendet e punës në mjedisin e punës dhe të përcaktojë mënyra dhe masa për mënjanimin e rreziqeve. Punëdhënësi është i obliguar që të punësuarit në vendin e punës me rrezik të zmadhuar t’i sigurojë kontroll paraprak mjekësor, para fillimit të punës dhe kon-trolle mjekësore periodike gjatë punës. Punëdhënësi është i obliguar që të sigurojë ndjekje të vazhdueshme të gjendjes shëndetësore të punëtorit, si edhe t’i sigurojë vend tjetër pune, nëse vërtetohet se nuk i plotëson aftësitë shëndetësore të parapare. Gjithashtu, ai është i obliguar që ta njoftojë çdo person, që për çdo arsye gjendet në mjedisin e punës, në vende të rrezikshme ose në vend me dëmtues të shëndetit që shfaqen në procesin teknologjik, domethënë për masat për siguri që duhet t’i aplikojë dhe t’i drejtojë në zonë të sigurtë lëvizjeje.

Punëdhënësi duhet të krijojë kushte për kryerje të suskesshme të funksionit që e kanë të punësuarit dhe përfaqësuesit e tyre. Kushtet nënkuptojnë obligim të punëdhënësit që t’ju a vendosë në dispozicion të gjitha dokumentet dhe të dhënat në lidhje me sigurinë dhe shëndetin në punë, t’ju mundësojë pjesëmarrje në shqyrtimin e çështjeve në lidhje me zbatimin e masave për SSHP, t’i njoftojë për të gjitha aktet, teknologjitë dhe mjetet e reja për punë që mund të shkakëtojnë rreziqe dhe t’i njohë me gjetjet e inspektoriatit të punës, si edhe me informacione për të lënduar gjatë punës, sëmundjet profesionale dhe sëmundje të lidhura me punën, rrezikun e drejtpërdrejtë mbi jetën dhe shëndetin dhe masat e ndërmarra për parandalimin e tyre.

Punëdhënësi si bartës i obligimeve për siguri dhe shëndet në punë është përgjegjës edhe për zbatimin e tyre. Me dispozita ligjore është përcaktuar përgjegjësia kundërvajtëse dhe lartësia e gjobave për mos zbatimin e obligimeve ligjore. Punëdhënësi është përgjegjës për dëmet që do të lindin për të punësuarit në rast të lëndimit ose sëmundjes profesionale. Kompensimin për dëmin, të punësuarit e realizojnë mbi bazë të obligimit kontraktues të punëdhënësit, nëse lëndimi ose sëmundja profesionale ka lindur nga përdorimi i op-

12

eracioneve të rrezikshme ose kryerja e aktiviteteve të rrezikshme, domethënë nga mos kryerja e obligimeve në lidhje me zbatimin e masave të parapara. Kompensimi mund të realizohet nëpërmjet kontratës direkte të të punësuarëve dhe punëdhënësit ose nëpërmjet gjykatës kompetente. Nëse punëtori është i siguruar në rast të lëndimit gjatë punës dhe sëmundje profesionale, punëdhënësi ka për obligim që ta kompensojë pjesën e dëmit, që nuk është e mbuluar nga ana e çdo shume që nuk është e kompensuar nga ana e sigurimit.

3.2. Të drejtat dhe detyrimet e të punësuarëve

Roli i të punësuarëve është i një rëndësie të veçantë në realizimin e kushteve të sigurta për punë dhe ruajtje të shëndetit, sepse nga sjellje personale dhe zbatimi i drejtpërdrejtë i masave të parashikuara varen niveli i mbrojtjes. Të drejtat dhe detyrat e të punësuarëve në lidhje me SSHP janë të përcaktuara me Ligjin për siguri dhe shëndet në punë, dispozitat e marra mbi bazë të ligjit, kontratat kolektive dhe aktet e përg-jithshme të punëdhënësit, domethënë kontrata për punë. E drejtë dhe detyrimi themelor i të punësuarit është që para fillimit të punës t’i njohë masat për siguri dhe shëndet në punë në vendin e punës në të cilin do të punojë, të aftësohet për zbatimin e tyre dhe të fitojë dije të reja gjatë çdo ndryshimi të kushteve të punës. Është aplikuar e drejtë e posaçme e të punësuarve, që punëdhënësit t’i japë propozime, shënime dhe njoftime për çështjet nga fusha e sigurisë dhe shëndetit në punë, si edhe ta kontrollojë shëndetin e tij sipas rreziqeve të vendit të punës. I punësuri që punon në vend pune me rrezik të zmadhuar ka të drejtë dhe obligim të kryejë kontroll mjekësor në të cilin e udhëzon punëdhënësin, që të mund të përcaktohet aftësia e tij e punës. Mundësitë që i punësuari të refuzojë të punojë janë të përcaktuara me LSSHP:

nëse paraprakisht nuk është informuar për të gjitha rreziqet dhe dëmet e mundshme;

nëse punëdhënësi nuk e siguron kontrollin e parashikuar shëndetësor;

nëse është i ekspozuar në rrezik të drejtpërdrejtë për shëndetin ose për jetën, kur nuk janë zbatuar masat e sigurisë dhe të kërkojë mënjanimin e tyre;

nëse punëdhënësi nuk e mënjanon rrezikun ose nuk vepron në pajtueshmëri me mendimin e institucionit të autorizuar shëndetësor, i punësuari mund të kërkojë intervenim nga inspektori kompentet i punës dhe ta njoftojë përfaqësuesin.

Detyrë e të punësuarit është që t’i aplikojë masat e parashikuara për siguri dhe shëndet në punë. Me obligime të veçanta imponohet përdorimi i destinuar i mjeteve për punë dhe materialet e rrezikshme, mjetet dhe pajisjet për mbrojtje personale në punë, kontroll të rregullsisë së vendit të punës para fillimit me punë dhe përcaktim të gjendjes së vendit të punë para largimit nga puna me çka do të mund të anashkalohej rrezi-ku i të punësuarit dhe të punësuarëve të tjerë. I punësuari ka të drejtë, por edhe obligim që të aftësohet për punë të sigurtë në vendin e punës, të bëjë kontroll mjekësor ku e udhëzon punëdhënësi, por edhe të pranojë vend tjetër pune, nëse përcaktohet se nuk është i aftë në mënyrë shëndetësore që t’i kryejë punët në vendin e tij të punës. Detyrimi e të punësuarit është që të bashkëpunojë me punëdhënësit dhe personin profesion-ist për SSHP për zbatim të masave dhe të drejtën që të drejtohet tek inspektimi i punës, nëse mendon se punëdhënësi nuk i ka ndërmarrë masat e nevojshme për mënjanim të mangësive të përcaktuara.

Për arsye të realizimit të kushteve të shëndetshme dhe të sigurta të punës të punësuarit janë të intere-suar edhe për:

ndërmarrjen e të gjitha masave për mënjanim të rreziqeve, me çka do të mund të mënjanoheshin lëndimet gjatë punës, sëmundjet profesionale dhe sëmundjet e lidhura me punën;

për sigurim të punës së sigurtë, mirëmbajtje të pajisjes për punë në gjendje të rregullt, plotësim të kushteve për mjedisin e punës dhe pajisjen për punë, sigurim të mjeteve dhe pajisjeve për mbrojtje personale;

informim të plotë nga ana e punëdhënësit për vlerësim të rreziqeve;

13

zgjedhje të përfaqësuesëve të të punësuarëve për SSHP dhe mënyrën e punës së tyre;

mjete të nevojshme financiare për sigurim të masave parandaluese;

procedurë për refuzimin e punës në rast të shfaqjes së rrezikut të drejtpërdrejtë për jetën dhe shëndetin e të punësuarëve;

sigurim dhe rehabilitim, dhe veçanërisht për të punësuarit në vende pune me rrezik të zmadhuar;

pjesëmarrje dhe dhënie të propozimeve në shqyrtimin për zbatim të masave për parandalim dhe zbulim të hershëm të sëmundjeve profesionale, sëmundje në lidhje me punën dhe parandalim të lëndimeve në punë;

dhënie të propozimeve për pjesëmarrje dhe dorëzim të kërkesave për sigurim të kontrolleve parandaluese të të punësuarëve në varësi të gjinisë, moshës dhe kushteve të punës, si edhe nga sëmundjet profesionale, lëndime në punë, sëmundje kronike dhe masa të tjera parandaluese;

pjesëmarrje dhe dhënie të propozimeve për përfaqësuesit e të punësuarëve në organizimin për regjimin e punës dhe pushimet për të punësuarit, si edhe në vlerësim të pajisjes së re dhe teknologjive të reja nga pikëpamje shëndetësore dhe organizative;

pjesëmarrje dhe dhënie të propozimeve për përcaktimin e masave për avancimin e shëndetit për të punësuarit e ekspozuar në rreziqe shëndetësore etj.

3.3. Roli i përfaqësuesëve të të punësuarëve

Në pajtueshmëri me Ligjin për Siguri dhe shëndet në punë, përfaqësues i të punësuarëve për siguri dhe shëndet në punë është person i zgjedhur nga ana e të punësuarëve që t’i përfaqësojë interesat e tyre në pikëpamje të SSHP para punëdhënësit. Të punësuarit tek punëdhënësi zgjedhin një ose më shumë përfaqë-sues për siguri dhe shëndet në punë. Numri i përfaqësuesëve për siguri dhe shëndet në punë varet nga numri i të punësuarëve, me atë që ai numër nuk mund të jetë më i vogël se:

mbi dhjetë të punësuar, zgjidhet një përfaqësues;

dy përfaqësues në 101 deri 500 të punësuar dhe

tre përfaqësues tek punëdhënësit që kanë mbi 501 të punësuar.

Detyra e përfaqësuesit të të punësuarëve është që ta ndjekë gjendjen e sigurisë dhe shëndetit në punë, të bashkëpunojë me punëdhënësin për krijimin e kushteve të shëndetshme për punë, të propozojë dhe të marrë pjesë në vendosjen dhe ndërmarrjen e aktiviteteve të caktuara ku përfaqëson në emër të të punësu-arëve dhe i mbron interesat e tyre. Në zbatim të këtij funksioni përfaqësuesi i të punësuarve ose koordinatori ka më shumë mundësi veprimi, dhe sipas Ligjit ka të drejtë:

punëdhënësit t’i japë propozime për të gjitha çështjet që sillen për sigurinë dhe shëndetin në punë;

të kërkojë nga punëdhënësi që të ndërmarrë masa përkatëse për mënjanimin ose zvogëlimin e rrezikut;

që kërkojë mbikëqyrje nga ana e inspektimit të punës, nëse mendon se punëdhënësi nuk i ka zbatuar masat përkatëse dhe

të marrë pjesë gjatë kontrollit inspektues.

14

Për kryerjen e detyrave të dhëna përfaqësuesi i të punësuarëve ka të drejtë:

t’i vizitojë vendet e punës për arsye të shqyrtimit të gjendjes në lidhje me sigurinë në punë, të paktën dy herë në vit, dhe sipas nevojës edhe më shumë herë gjatë vitit;

të kërkojë nga punëdhënësi të ndërmarrë masa përkatëse dhe në atë drejtim të dorëzojë propozime me qëllim që të zvogëlohen rreziqet për të punësuarit dhe/ose të mënjanohen burimet e rreziqeve;

ta njoftojë inspektimin e punës për ndërmjetësimin e saj, të marrë pjesë, t’i japë pikëpamjet e saj dhe të ketë kontroll mbi procesverbalin e përpiluar nga ana e inspektoriatit;

të kërkojë nga punëdhënësi informacione dhe të ketë qasje tek deklaratat për vlerësim të sigurisë dhe raportet që janë obligim i punëdhënësit dhe dokumente të tjera në lidhje me planifikimin dhe rregullimin e sigurisë dhe shëndetit në punë dhe

të njoftohet në mënyrë të obligueshme me shkrim nga ana e punëdhënësit, menjëherë, dhe jo më vonë se në afat prej 48 orësh nga ngjarja, për rast vdekjeje, fatkeqësi kolektive dhe lëndim në punë të shkakëton paaftësi të përkohshme për punë në afat prej më shumë se tre ditë pune, si edhe për çdo shfaqje që paraqet rrezik të drejtpërdrejtë dhe e rrezikon sigurinë e të punësuarëve në punë.

Punëdhënësi duhet t’i mundësojë përfaqësuesit kryerje të papenguar të funksionit të tij, nëpërmjet sig-urimit zë kohës përkatëse dhe mjetet e nevojshme pa zvogëlim të pagës, ku nuk duhet ta vendosë në gjendje të pavaforozuar për shkak të aktiviteteve të tij.

Detyra të përfaqësuesit të të punësuarëve për siguri dhe shëndet në punë dhe përfaqësuesi sindikal janë:

komunikimi i vazhdueshëm me të punësuarit në lidhje me problemet dhe kërkesat e tyre për kushte të shëndetshme të të sigurta në punë;

ndjekje të realizimit të obligimeve të punëdhënësit në pajtueshmëri me Ligjin për Siguri dhe shëndet në punë;

bashkëpunim me punëdhënësit në drejtim të avancimit të kushteve të sigurta për punë;

Përpjekje për avancimin e dialogut social në kompanitë dhe rregullimin e të drejtave dhe detyrimeve të punëtorëve dhe punëdhënësi mbi bazë të sigurisë dhe shëndetit në punë me kontratat kolektive dhe

Pjesëmarrje në trajnime, këshillime dhe seminare (së bashku me të punësuarit) për ngritje të kapaciteteve vetjake në drejtim të ndërmarrjes së aktiviteteve për përparimin e sigurisë dhe shëndetit në punë.

Realizimi i të drejtave dhe detyrimeve në pajtueshmëri me Ligjin për Siguri dhe shëndet në punë së pari duhet të kërkohet me anë të rrugës së avancimit të dialogut social nëpër kompani, dhe nëse punëdhënësit nuk tregojnë kuptim për kërkesat ligjore dhe të arsyetuara të punëtorëve, punëtorët dhe përfaqësuesit e tyre (përfaqësuesi i të punësuarve për siguri dhe shëndet në punë dhe kryetari i organizatës sindikale) munden dhe duhet të kërkojnë mbrojtje nga Inspektoriati shtetëror i punës që kryen mbikëqyrje nga fusha SSHP.

Përfaqësuesi për siguri dhe shëndet në punë është bashkëpunëtori më i afërt me kompaninë, që është më përgjegjësi për punët nga fusha e SSHP, sepse ai është direkt përgjegjës para punëdhënësit, ku zbaton aktivitete. Personi që është përkushtuar ndaj kësaj pune duhet të jetë vendimtar gjatë propozimit të masave të reja dhe shumë këmbëngulës për realizimin e detyrave të dhëna. Iniciativa dhe këmbëngulja janë vendime të rëndësishme të organizatorit të punës për SSHP, si edhe zhvillimi i aftësive organizuese që t’i drejtojë mun-

15

dimet e individit në realizimin e qëllimeve të dhëna. Personi që dëshiron t’i kryejë në mënyrë të suksesshme detyrat për siguri dhe shëndet në punë duhet të ketë kuptim për krijimin e kontakteve me njerëz me arsim të ndryshëm, moshë të ndryshme, gjini dhe temperament të ndryshëm. Fakti që përfaqësuesi për siguri dhe shëndet në punë, sipas natyrës së punës, një pjesë të madhe nga puna e tij e fokuson mbi zbatimin e masave për SSHP, që në shumë fusha nuk janë aspak popullore, kërkon nivel të lartë të aftësive komunikative dhe aftësi dhe shkathtësi që të arrihet qëllimi, dhe ku të mos prishen marrëdhëniet e mira njerëzore dhe afariste. Përfaqësuesit për siguri dhe shëndet në punë duhet të komunikojnë me punëtorët, që të jenë Përfaqësues të të punësuarëve duhet të kenë kuptim për zhvillim të aftësive organizative që t’i drejtojnë mundimet e të punësuarëve ndaj futjes së qasjes sistematike ndaj sigurisë dhe shëndetit në punë. Puna e përfaqësuesit të punëtorëve për siguri dhe shëndet në punë është ndërmjetësues ndërmjet punëdhënësve dhe të punësu-arve, ku ekzistojnë edhe interesa të caktuara të përbashkëta, edhe pse është e përbashkët që të ketë punë të sigurtë.

Përfaqësuesit e të punësuarëve për siguri dhe shëndet në punë janë direkt përgjegjës para të punësu-arëve. Ata është e nevojshme që të dijnë të vlerësojnë se si implementohen politika e miratuar për SSHP. Ata duhet ta konceptojnë dhe planifikojnë procesin për rritje të vetëdijes në të gjitha nivelet e përgjegjësisë tek punëdhënësi dhe të punësuarit. Është i nevojshëm aftësim dhe zhvillim të “ndërgjegjies së tyre për përgjegjë-si” për gjendjen e sigurisë dhe shëndetit në punë. Gjatë aftësimit të të punësuarëve, përfaqësuesit nuk duhet të kënaqen vetëm me njohjen e të punësuarëve me të drejtat dhe detyrat e tyre dhe procedurat përkatëse. Fokusi i aftësimit duhet të vendoset mbi zbatimin e masave parandaluese. Përfaqësuesi duhet të kërkojë që të organizohen dhe realizohen trajnime të vazhdueshme për të punësuarit për procedimin në mënyrë të rregullt. Ata duhet të miratojnë nprocedura të sigurta ouna dhe sjellje të sigurta. Ajo mund të arrihet vetëm në vendet e punës me instruksion dhe kontroll të vazhdueshëm nga ana e menaxherëve direktë. Në procesin e ndërtimit të ndërgjegjes nuk duhet të anashkalohen përfaqësuesit e të punësuarëve për siguri dhe shëndet në punë. Përvojat tregojnë se parakusht për ngritjen e ndërgjegjies në të gjitha nivelet është udhëheqja më e lartë të dëshirojë me të vërtetë t’i arrijë standardet më të larta. Nëse i jepet mbështetje në mënyrën e duhur përfaqësuesëve të të punësuarëve dhe të vendosen kërkesat e menaxhmentit më të lartë, atëherë në praktikën tonë do të ketë siguri gjithnjë e më të madhe në punë.

Në shumë raste, shënimet nga ana e përfaqësuesëve të të punësuarëve për gjendjen e keqe të sigurisë në punë kanë çuar në konflikte ndërmjet punëdhënësit, të punësuarëve dhe përfaqësuesëve të të punësuarëve. Edhe gjatë nivelit të lartë të komunikimit dhe tolerancës ekziston mundësi për konflikt. Me ndryshimin e qendrimeve për sigurinë dhe shënetin në punë, roli i përfaqësuesëve të të punësuarëve në vitet e fundit ka ndryshuar në mënyrë të theksuar. Përfaqësuesit e të punësuarëve për siguri dhe shëndet në punë mund të quhen këshillues për SSHP. Roli i tyre bëhet gjithnjë e më i ndërlikuar duke pasur parasysh kërkesat ligjire. Para së gjithash, ata duhet të gëzojnë mirëbesim dhe respekt nga ana e të punësuarëve, duhet të jenë të paanshëm, dhe duhet të kenë edhe fuqi që të parandalojnë çfarëdo lloj aksioni / procesi që e konsiderojnë si të rrezikshëm etj.

Përfaqësuesit e të punësuarëve për siguri dhe shëndet në punë duhet të jenë të bindur se është futur sistem për menaxhim me sigurinë dhe shëndetin në punë dhe se i njëjti po aplikohet. Puna e përfaqësuesit të të punësuarëve për SSHP shpesh kombinohet me punë të tjera. Me punën e saj më shpesh janë ndërthurur çështjet për mbrojtje të mjedisit jetësor. Obligim i përfaqësuesëve të të punësuarëve për SSHP është ndihma teknike dhe mbështejte e të gjithë menaxherëve. Menaxherët përkrah obligimeve të tjera, kanë përgjegjësi direkte për gjendjen e sigurisë dhe shëndetit në punë me njësitë e tyre organizuese dhe në kuadër të kompe-tencave të tyre. Niveli i mirë i angazhimit të përfaqësuesëve të të punësuarëve, menaxherët, të punësuarit në kompani dhe personat profesionistë mundëson efikasitet të sistemit për siguri dhe shëndet në punë. Nuk ka SSHP pa përkushtim të përfaqësuesit të të punësuarëve, punëdhënësit dhe pa përfshirje organizative të të punësuarëve. Fakti që Ligji për siguri dhe shëndet në punë në deinimin e obligimeve dhe përgjegjësive në këtë fushë fokusohet vetëm mbi punëdhënësit dhe personat profesionistë për siguri në punë nuk do të thotë se menaxherët e tjerë janë të liruar nga obligime dhe përgjegjësi.

Për shkak të mos njohjes së pozicioneve vetjake, përfaqësuesit e të punësuarëve insistojnë që roli dhe përgjegjësitë e tyre për gjendjen e SSHP t’i transferojnë personave profesionistë për siguri në punë. Personat profesionistë për siguri në punë janë lidhje logjike ndërmjet përfaqësuesëve të të punësuarëve, të punësuarit

16

dhe punëdhënësve. Përfaqësuesit e të punësuarëve është e domosodoshme që të kenë bashkëpunim të mirë për personat profesionistë për SP. Sigurisht përfaqësuesit e të punësuarëve nuk mund ta bllokojnë fushën për SSHP nga aspekti i profesionalizmit, dhe prandaj është i nevojshëm komunikim me personat profesionistë për SSHP, për aftësimin e tyre për mbrojtje.

Asnjëherë askush nuk do të dijë se sa fatkeqësi, pikëllim dhe vuajtje do të anashkalohen kur do të arri-hen kërkesat e sigurisë. Përmirësim i vazhdueshëm i SSHP mund të jetë e vështirë që të mirëmbahet; sa më shumë punohet dhe arrihet rezultat aq më pak shihet, “asgjë nuk ndodh” - asnjeri nuk ka pasur asnjë fatkeqë-si, sepse edhe më tej të bëhen mundime që të mirëmbahet i njëjti nivel i efikasitetit? Kjo sigurisht është një nga kurthet në të cilat mund të biesh lehtë, sepse sapo të relaksohen, shëndeti dhe siguria fillojnë të peng-ohen edhe është shumë punë e rëndë që të kthehet përsëri sistemi për SSHP në kontroll të plotë. Sistemi më i mirë për siguri dhe shëndet në punë nuk do të thotë shumë, nëse nuk funksionon. Shfaqje e shpeshtë në Maqedoni është që dispozitat për të drejtat, detyrimet dhe përgjegjësitë në fushën e SSHp ose aktet më të mira për vlerësimin e rrezikut, të mbledhin pluhur nëpër sirtarë. Deri edhe certifikata për sistemet e aplikuara për menaxhimin me OHSAS 18001 zakonisht varen nëpër mure si dekorim që shërben vetëm për përmirësim të imazhit në situatë për kërkim të punës.

Bëhet pyetja si të implementohet politika e miratuar dhe si të vihet në lëvizje i gjithë sistemi për SSHP? Në thelbësi këtu është përfshirë roli i personave profesionalë për SSHP. Ata duhet ta mendojnë dhe plani-fikojnë procesin për ngritje të vetëdijes në të gjitha nivelet e përgjegjësisë tek punëdhënësi. Ky proces za-konisht zgjat tre deri në pesë vjet dhe është i themeluar mbi trajnime dhe aftësime të vazhdueshme. Në fillim vështirësia është në aftësimin e menaxhmentit të lartë dhe të mesëm dhe zhvillim të “ndërgjegjes së tyre për përgjegjësi” për gjendjen e SSHP. Ai është kushti i parë që ata të përfshihen më tek në aftësimin dhe trajnimin e niveleve më të ulta të menaxhimit të të gjithë zbatuesëve. Gjatë aftësimit të të punësuarëve, personat ekspertë për siguri në punë duhet të kënaqen vetëm me njohjen e të punësuarëve me të drejtat dhe detyrat e tyre dhe procedurat përkatëse. Duhet të organizohet dhe realizohet trajnim i vazhdueshëm i të punësuarëve për procedim në mënyrë të rregullt. Ata duhet të miratojnë procedura të sigurta pune dhe sjellje të sigurtë. Ajo mund të arrihet vetëm në vendet e punës me instruksion të vazhdueshëm dhe kontroll nga ana e menaxherëve direktë. Në procesin e ndërtimit të ndërgjegjes nuk duhet të anashkalohen përfaqësuesit e të punësuarëve për siguri dhe shëndet në punë.

Nëse i jepet mbështetje në mënyrë të rregullt personave profesionistë për SHP dhe vendosen kërkesat e menxhmentit më të lartë, atëherë në praktikën tonë do të ketë gjithnjë e më pak menaxherë të llojit “U sigurova gjithçka, por nuk mund t’i detyroj që t’i respektojnë masat për siguri dhe shëndet në punë”. Pyetja është, kush është ai që mundet nëse ata nuk munden?

3.3.1. Profili i përfaqësuesëve të të punësuarëve

Përfaqësuesit e të punësuarëve në kompani duhet të punojnë për mbrojtjen e të punësuarëve nga fusha e sigurisë dhe shëndetit në punë. Përfaqësuesi i të punësuarëve për siguri dhe shëndet në punë është direkt përgjegjës para të punësuarëve. Ata që janë të zgjedhur si përfaqësues të të punësuarëve duhet t’i përkush-tohen sigurisë dhe shëndetit në punë, duhet të jenë vendimtarë gjatë propozimit të masave për siguri dhe këmbëngulës për realizimin e detyrave të vendosura për kryerje të sigurtë të punës. Është e nevojshme që përfaqësuesit e të punësuarëve të iniciojnë iniciativa për vendime të rëndësishme për punë për siguri dhe shëndet në punë. Përfaqësuesit e të punësuarëve duhet të kenë mendim për zhvillim të aftësive organizative që t’i drejtojë mundimet e të punësuarëve që të fillohet qasje sistematike ndaj sigurisë në punë. Është e nevojshme që përfaqësuesit e të punësuarëve të kenë nivel të lartë të aftësive komunikative dhe aftësi për realizim të rolit të tyre në kompani. Për punë të sigurtë përfaqësuesit duhet të kenë llogari që të mos i dëm-tojnë marrëdhëniet njerëzor edhe afariste. Puna e përfaqësuesit të të punësuarëve për siguri dhe shëndet në punë nuk është e lehtë, sepse ndonjëherë do të thotë që të jesh ndërmjetësues ndërmjet punëdhënësve dhe të punësuarëve, ku ekzistojnë edhe interesa të caktuara të veçanta, edhe pse puna e sigurtë është gjë e përbashkët. Puna e tillë kërkon persona të fuqishëm ajo do të thotë që përfaqësuesi i të punësuarëve të ketë aftësi që t’i dëgjojë të punësuarit dhe të ketë mundësi për komunikim në të gjitha nivelet në ndërmarrje. Për-faqësuesit e të punësuarëve për siguri dhe shëndet në punë duhet të komunikojnë mirë me të punësuarit, të

17

jenë “njerëz popullorë” dhe të jenë të përfshirë në kontakte me të gjithë të punësuarit në të gjitha nivelet në kompani, ku duhet të krijohet kulturë për siguri në kompani. Përfaqësuesit e të punësuarëve për siguri duhet të jenë pjesë e ekipit që do të ndihmojnë në fazat e hershme të implementimit të sigurisë dhe shëndetit në punë. Ai gjithashtu, duhet të mundohet që të organizohen trajnime që do t’i trajnojë të punësuarit që të mbrohen në pajtueshmëri me kërkesat për siguri. Kompanitë duhet të kenë “përfaqësues kompetentë”, që janë të punësuar që të ndihmojnë në zbatimin dhe aplikimin e masave për siguri dhe shëndet në punë. Kom-petenca sillet mbi aftësi, përvojë të fituar, aftësi, kuptim të implementimit aktuaal në praktikë, kualifikim dhe përgatitje që të mësojnë, si të mundëoshet zbatim i masave të reja parandaluese për siguri në punë.

Në shumë raste, shënimet nga ana e përfaqësuesëve të të punësuarëve për gjendjen e keqe të sigurisë në punë kanë çuar në konflikte ndërmjet punëdhënësit, të punësuarëve dhe përfaqësuesëve të të punësuarëve. Edhe gjatë nivelit të lartë të lomunikimit dhe tolerancës ekziston mundësi për konflikt. Me ndryshim të qen-drimeve për siguri dhe shëndet në punë, roli i përfaqësuesëve të të punësuarëve të interesuar për siguri dhe shëndet në kompanitë në vitet e fundit u ndryshua. Përfaqësuesit e të punësuarëve të angazhuar për sigurinë dhe shëndet në punë mund të quhen këshillues për siguri dhe shëndet në punë. Roli i përfaqësuesëve të të punësuarëve për siguri dhe shëndet në punë bëhet gjithnjë e më i ndrëlikuar duke pasur parasysh kërkesat lig-jire. Para së gjithash, ato duhet të gëzojnë besim dhe respekt nga të punësuarit, duhet të jenë të paanshëm, dhe duhet të kenë fuqinë që të parandalojnë çfarëdo lloj aksioni / proces që e konsiderojnë si të rrezikshëm.

Përfaqësuesit e të punësuarëve për siguri dhe shëndet në punë duhet të jenë në vijim me punën në kom-pani nga praktika, si edhe me zbatimin e rregullores ligjore, sepse vetëm kështu do të jenë në mundësi ta kup-tojnë ndikimin që e kanë mbi një kompani, si edhe aktivitetet që duhet të ndërmerren që të sigurohet niveli më i lartë i sigurisë dhe shëndetit në punë. Ata duhet të jenë të bindur se është futur sistem për menaxhimin me sigurinë dhe shëndetin në punë, dhe se i njëjti po aplikohet. Puna e përfaqësuesve të të punësuarëve për siguri dhe shëndet në punë shpesh kombinohet me punë të tjera. Me punën e vet shpesh janë ndërthurur çështjet për mbrojtje të mjedisit jetësor.

Detyra e përfaqësuesëve të të punësuarëve për siguri dhe shëndet në punë është ndihma teknike dhe mbështetja e të gjithë menaxherëve. Menaxherët përkrah obligimeve të tjera, kanë përgjegjësi direkte për gjendjen e sigurisë dhe shëndetit në punë në njësitë e tyre organizative dhe në kuadër të kompetencave të tyre. Niveli i mirë i angazhimit të përfaqësuesëve të të punësuarëve, menaxherëve, të punësuarëve në kompa-ni dhe personave profesionistë u mundëson efikasiteti i sistemit për siguri dhe shëndet në punë. Nuk ka siguri dhe shëndet në punë pa përkushtim të përfaqësuesit të të punësuarëve, punëdhënësit dhe pa përfshirjen e organizuar të të punësuarëve. Fakti që Ligji për siguri dhe shëndet në punë në definimin e detyrimeve dhe përgjegjësive në këtë fushë fokusohet vetëm tek punëdhënësit dhe personat profesionistë për siguri dhe shëndet në punë dhe nuk do të thotë se menaxherët e tjerë janë të liruar nga obligimet dhe përgjegjësitë. Për shkak të mos njohjes së pozicioneve vetjake, përfaqësuesit e të punësuarëve insistojnë që rolin e tyre dhe përgjegjësitë për gjendjen e sigurisë dhe shëndetit në punë tu a transferojnë personave profesionistë për siguri dhe shëndet në punë.

Personat ekspertë për SSHP janë lidhje logjike ndërmjet përfaqësuesëve të të punësuarëve, të punësu-arëve dhe punëdhënësve. Përfaqësuesit e të punësuarëve është e domosdoshme që të kenë bashkëpunim të mirë për personat ekspertë për siguri dhe shëndet në punë. Sigurisht përfaqësuesit e të punësuarëve nuk mundet që nga aspekti i profesionizmit ta mbulojnë fushën për siguri dhe shëndet, prandaj është i nevojshëm komunikim me personat eksperte për siguri dhe shëndet në punë, për aftësimin e tyre për mbrojtje.

Mbrojtja e njerëzve nga lëndimet dhe sëmundjet në punë është funksion natyror për menaxhimin me sistemet dhe proceset. Nuk ekziston punë shoqërore pa menaxhim dhe nuk ka menaxhim pa funksione të sig-urimit të pjesëmarrësve në procesin e sëmundjeve dhe lëndimeve në punë. Punëdhënësit dhe organizatorët e proceseve të punës kanë përfitim interesi të qartë dhe jo të dykuptimtë që të gjitha proceset të zhvillohen pa pengesa dhe fatkeqësi.

Përfaqësuesit e të punësuarëve është e nevojshme që të dijnë të vlerësojnë se si implementohet politika e miratuar për siguri dhe shëndet në punë. Është e nevojshme që të posedojnë aftësi që të mund ta venë në lëvizje të gjithë sistemin për siguri dhe shëndet në punë në kompaninë e tyre. Në thelbësi këtu është roli kyç i përfaqësuesit të të punësuarëve për siguri dhe shëndet në punë. Ata duhet ta mendojnë dhe planifikojnë

18

procesin e ngritjes së vetëdijes në të gjitha nivelet e përgjegjësisë tek punëdhënësi dhe të punësuarit. Është e nevojshme aftësim dhe zhvillim të “vetëdijes dhe përgjegjësisë së tyre” për gjendjen e sigurisë dhe shën-detit në punë. Gjatë aftësimit të të punësuarëve, përfaqësuesit nuk duhet të kënaqen vetëm me njohjen e të punësuarëve me të drejtat dhe detyrat e tyre dhe procedurat përkatëse. Përfaqësuesi duhet të kërkojë që të organizohen dhe realizohen trajnime të vazhdueshme për të punësuarit për veprimin në mënyrë të rregullt. Ata duhet të miratojnë procedura të sigurta pune dhe sjellje të sigurtë. Ajo mund të arrihet vetëm në vendet e punë me udhëzim dhe kontroll të vazhdueshëm nga ana e menaxherëve direktë. Në procesin e ndërtimit të vetëdijes nuk duhet të neglizhohen përfaqësuesit e të punësuarëve për siguri dhe shëndet në punë. Roli vetjak i përfaqësuesëve të të punësuarëve duhet të jetë në ndërtim të vazhdueshëm të sigurisë dhe shëndetit në punë.

Përvojat tregojnë se parakusht për ngritjen e vetëdijes në të gjitha nivelet është që menaxhmenti më i lartë të dojë t’i arrijë standardet më të larta. Nëse i jepet mbështetje në mënyrën e duhur përfaqësuesëve të të punësuarëve dhe nëse vendosen kërkesat e menaxhmentit më të lartë, atëherë në praktikën tonë do të ketë siguri më të madhe në punë.

3.3.2. Aftësitë e përfaqësuesëve të të punësuarëve për SSHP për përfaqësim, lobim dhe mënyrën e konsultimit me menaxhmentin

Menaxherët duhet të përpunojnë program të veçantë në pajtueshmëri me dispozitat ligjore për siguri dhe shëndet në punë dhe siguri në vendin e punës. Është e nevojshme që të kryhet edukim i të punësuarëve për parandalim, dhe duke përdorur shembuj më të qasshëm se ato të deritanishmet, me zbatimin e fushatave të marketingut. Suksesi i atij programi dhe zbatimi i fushatave të marketingut do të matet me parandalim të suksesshëm në sigurinë dhe parandalimin e ngjarjeve të dëmshme dhe ajo me reduktimin dhe parandalimin e lëndimeve në punë, zmadhim të numrit të pajisjeve të instaluara, funksionalitet të detektorëve për tym etj.

Metoda më e mirë për arritje të suksesit është përcaktimi i parandalimit dhe programeve edukative, që nëpërmjet fushatave të marketingut do ta arrijë në mënyrë më të shpejtë dhe më të thjeshtë qëllimin për ngritje të vetëdijes së njerëzve, për rëndësinë e parandalimit në sigurinë në punë, si edhe përballimin e njerëzve me rrezikun e ngjarjeve të tilla të papritura etj.

Si shembull mund të përmndet se në Evropë në çdo 3 e gjysëm minuta vdes nga një njeri si rezultat i sigurisë së pamjaftueshme në vendin e punës.

Gjatë lobimit përdoren ushtrime praktike dhe kuize me qëllim që të punësuarit të jenë të përgatitur dhe të vetëdijshëm për rreziqet eventuale nga lëndimi në vendin e punës.

Mesazhet e rëndësishme për siguri dhe shëndet në punë që duhet të ndahen me të punësuarit e tjerë, në mënyrë më efikase realizohet me lobimin në mënyrë të organizuar.

Lobimi për siguri dhe shëndet në punë mund të përdorë:

Informim

Frymëzim

Motivacion dhe

Edukim.

Lobimi duhet të mundësojë informim të një numri të madh të interesuarish për fushën e sigurisë dhe shëndetit në punë. Lobimi duhet të fokusohet tek punëdhënësit, të punësuarit, përfaqësuesit e të punësu-arëve / përfaqësuesit e sindikatës, nëpërmjet organizimit të trajnimeve, seminareve, mesazheve elektron-ike informative, në varësi të asaj se çfarë është lënda e lobimit. Me lobimin duhet të dërgohen mesazhe të fuqishme dhe qëllime të qarta për ngritjen e vetëdijes për siguri dhe shëndet në punë, para së gjithash për punëdhënësit dhe të punësuarit si edhe për organizatat qytetare.

19

Në lobimin e marketing më shpesh përfshihen edhe përdoren këto mënyrë për fitimin e publicitetit:

Mjete mediash për komunikim dhe ajo: konferenca për shtyp, shtypi publik - intervista, partneritete mediatike etj.

Ngjarje - trajnime, panaire, gara shpërblyese dhe ngjarje interneti.

Promovime - broshura, postera, postë direkte elektronike, prezantime në Power Point, publikime shkencore etj.

Web / telefona, faqe interneti, banera online, marketing mobil, postë elektroike dhe nënshkrime.

Zakonisht më shumë përkushtohet vëmendje mbi parandalimin sesa mbi edukimin e publikut. Në pjesën e edukimit në publik më shumë vëmendje përkushtohet mbi ndryshimin e sjelljes dhe zakoneve të njerëzve dhe ngritjen e vetëdijes dhe udhëheqjen e jetës më të shëndetshme me anashkalimin e veprimeve, që do të mund të shkakëtonin ndonjë ngjarje të dëmshme.

Në pjesën e zbatimit përfshihen dhe zbatohen rregulla që duhet të zbatohen në objektet dhe në hapë-sirat me qëllim të mjedisi i punës të jetë i sigurtë nga ngjarje të tjera të dëmshme.

Në pjesën e inxhinjerisë përfshihen masa parandaluese që prej vetë projektimit të ndërtesave dhe objek-teve që të njëjtat të jenë në bashkëngjitje të sigurisë dhe parandalimit të ngjarjeve të dëmshme. Inxhinjeria përfshin inkorporim të sistemeve mbrojtëse të lidhura me sisteme alarmi me qëllim që ta zmadhojnë nivelin e mbrojtjes së mjedisit të punës. Programi më efikas për parandalim është ai që do të mund t’i përfshijë të tre komponentët me qëllim që të zmadhohet sa më shumë që të jetë e mundur niveli i sigurisë dhe janë për siguri më të madhe të qytetarëve si edhe për të gjithë shoqërinë.

Pjesë të madhë në SSHP ka marketingu që është i definuar si “përdorim i parimeve dhe teknikave të marketingut për shkak të ndikimit mbi grupin - e synuar (qëllimor) që ai të pranojë, refuzojë, ndryshojë në mënyrë vullnetare ose të largohet nga sjellje e caktuar në dobi të individëve, grupeve ose shoqërisë si tërësi”. Marketingu mundohet ta ndryshojë sjelljen nëpërmjet promovimit të shkëmbimit, zbatim të hulumtimeve, segmentim dhe targetim, analizim të grupit - qëllimor (qendrim, norma, vlera, stil jetese etj.), shqyrtim të përfitimeve dhe barrierave që i kërkoni grupi-qëllimor nga sjellja aktuale dhe sjellja e re dhe zhvillimi i strate-gjisë.

Në teorinë e marketingut, shkëmbimi ndodh ndërmjet grupit - qëllimor (punëtorit) dhe atij që e zbaton marketingun (punëdhënësi ose organizata për promovim të sigurisë në vendin e punës). Ky shkëmbim kërkon që punëtori të jetë i bindur që të heqë dorë nga diçka që të fitojë diçka tjetër. Ajo nga e cila heq dorë janë përfitimet nga sjellja e pasigurtë ose zakonet në të cilat ka qënë i përfshirë paraprakisht; ajo që fiton punëtori janë niveli i zmadhuar i sigurisë dhe mundësi më të madhe që ai/ajo nuk do të lëndohet. Karakteristike për fushatën e marketingut është përdorimi i hulumtimit të marketingut si udhëheqës për zhvillimin e fushatës.

Gjatë planifikimit të fushatës së marketingut për shëndet dhe siguri në vendin e punës, promovimi është një nga elementet e para me të cilat manipulohet sepse mund të përgatiten lehtësisht materiale të ndryshme komunikuese që të binden ose kujtohen punëtorët për miratimin e praktikave më të shëndetshme të punës. Punëtorët mbase do të bëhet të vetëdijshëm për nevojën për siguri që mesazhe më të sigurta do të dorëzo-hen edhe në lokacione konvencionale (pune) edhe në lokacione jokonvencione (jo pune). Mesazhet më të ndryshme të lokacionit të punës e përforcojnë idenë se vendi i punës pranon kulturë sigurie që nxit praktika dhe sjellje të sigurta pune. Por është e rëndësishme që të gjenden të gjitha 4 elementet (produkti, çmimi, vendi, promovimi) të përfshihen edhe menaxhimi në kontekstin e fushatës për siguri në vendin e punës.

3.4. Persona ekspertë për siguri në punë

Efikasiteti i sigurisë dhe shëndetit në punë në një organizatë biznesi varet nga niveli i angazhimit të të gjithë të punësuarëve tek punëdhënësi. Nuk mund të pritet se një person ose ose ekip ekspertësh, pa dallim të aftësisë, entuziazmit dhe profesionalitetit, do të mund t’i realizojë detyrat e vendosura në këtë fushë, nëse të gjithë të punësuarit nuk janë të përfshirë në sistemin për SSHP, në të cilin person ekspert pët SP është

20

bartësi themelor - menaxheri i aktiviteteve eksperte, organizuese dhe operative. Person ekspert për siguri në punë është person ekspert i punësuar tek punëdhënësi i emëruar prej tij për kryerje të detyrave eksperte të lidhura me sigurinë në punë. Sipas Ligjit, për kryerje të detyrave për siguri dhe shëndet në punë punëdhënësi mund të emërojë një ose më shumë nga të punësuarit e tij ose të angazhojë person juridik, ose organizatë që ka licencë. Duke u nisur nga nevojat e direktivave evropiane, kompetenca e personave eksperte për SP është siguruar me dispozitë që këto detyra mund t’i kryejë vetëm një person që ka provim profesional të marrë të rregulluar me ndryshimet dhe plotësimet e Ligjit pët sigurinë dhe shëndetin në punë. Provimi ekspert jepet për shkak të kontrollit të dijes së nevojshme profesionale nga fusha e sigurisë dhe shëndetit në punë. Provi-min ekspert mund ta japë person që i plotëson kushtet e përcaktuara me ligj. Dispozitat nga LSSHP me të cilat përcaktohet në mënyrë më konkrrete pozicioni dhe obligimet e personave eksperte për SSHP insistojnë për pavarësinë e tyre: që të kenë qasje tek të gjitha informacionet e nevojshme dhe të jetë direkt përgjeg-jës për punëdhënësin. Në Ligj janë përcaktuar detyrat themelore që i kryen personi për SSHP, domethënë obligimet primare të personit profesional janë:

këshillim të punëdhënësve për planifikim, zgjedhje, blerje dhe mirëmbajtje të mjeteve për punë;

këshillim të punëdhënësve për pajisje të vendit të punës dhe mjedisit të punës;

përgatitje të deklaratës për siguri të bazuar mbi bazë profesionale;

kryerje të kontrolleve të rregullta, të rreziqeve kimike, fizike ose biologjike në mjedisin e punës;

kryerje të kontrolleve të rregullta dhe shqyrtime të pajisjes së punës,

kryerje të mbikëqyrjes së brendshme mbi zbatimin e masave për kryerje të sigurtë të punës;

përpunim të udhëzimeve për kryerje të sigurtë të punës;

ndjekje dhe analizë të lëndimeve të lidhura me punimin, sëmundjet profesionale, identifikimin e arsyeve për të njëjtat dhe përgatitje të raporteve për punëdhënësin, së bashku me të gjitha masat e propozuara për siguri dhe

përgatitje të programit për zbatim të trajnimeve për të punësuarit për kryerje të sigurtë të punës.

Personat eksperte për SSHP para së gjithash duhet të përkushtojnë vëmendje mbi obligimet e tyre kyçe: përgatitje të planeve për zhvillim të kompanisë dhe funksioneve për SSHP; përpunim të planeve periodike dhe vjetore për punë; përgatitje të bazës për definim të buxhetit për SSHP; planifikim, koordinim dhe zbatim të të gjitha aktiviteteve në këtë fushë; pjesëmarrje në furnizimin e mjeteve për punë dhe mjeteve për mbrojt-je personale; përgatitje të akteve të përgjithshme nga fusha e SSHP; pjesëmarrje në përpunimin e akteve për vlerësim të rrezikut; pjesëmarrje në rregullimin e vendeve të punës; organizim të kontrolleve konkrete dhe shqyrtimeve; planifikim, organizim dhe pjesëmarrje në zbatimin e të gjitha llojeve të trajnimeve për punë të sigurtë dhe të shëndetshme etj. E gjithë kjo tregon për funksionin e menaxherit të personave eksperte për SSHP. Është e rëndësishme që personat eksperte ta kuptojnë pozicionin e tyre të menaxherit, domethënë se janë menaxherë kryesisht përgjegjës para punëdhënësit pa organizim të funksioneve për SSHP. Deri në nivel në të cilin ata sigurojnë punim të vazhdueshëm të punëdhënësit, pa lëndime dhe sëmundje profesio-nale dhe çrregullim të proceseve të punës, deri në atë masë zmadhohet edhe SSHP-ja e përgjithshme e të punësuarëve.

20

ги оствари поставените задачи во оваа област, ако сите вработени не се вклучени во системот на БЗР, во кој стручното лице за БР е основен носител - менаџер на стручни, организациони и оперативни активности. Стручно лице за безбедност при работа е вработено стручно лице кај работодавачот назначено од него за извршување стручни задачи поврзани со безбедноста при работа. Според Законот, за вршење на задачите за безбедност и здравје при работа работодавачот може да назначи еден или повеќе од своите вработени или да ангажира правно лице, односно организација која има лиценца. Поаѓајќи од потребите на европските директиви, компетентноста на стручните лица за БР е обезбедена со одредба дека овие задачи може да ги врши само лице кое има положен стручен испит регулиран со измените и дополнувањата на Законот за безбедноста и здравјето при работа. Стручниот испит се полага заради проверка на потребното стручно знаење од областа на безбедност и здравје при работа. Стручен испит може да полага лице кои ги исполнува законски пропишаните услови. Одредбите од ЗБЗР со кои поконкретно се определува положбата и обврските на стручните лица за БЗР инсистираат на нивна независност и самостојност: да имаат пристап до сите потребни информации и да се директно одговорни на работодавачот. Во Законот се утврдени основните задачи кои ги извршува лицето на БЗР, односно примарни обврски на стручното лице се:

советување на работодавачот за планирање, избор, купување и одржување на средствата за работа;

советување на работодавачот за опремување на работното место и работната средина;

подготовка врз стручна основа изјава за безбедност;

вршење на редовни и контролни прегледи на хемиските, физичките или биолошките ризици во работната средина;

вршење на редовни и контролни прегледи и испитувања на работната опрема,

вршење на внатрешен надзор над спроведувањето на мерките за безбедно извршување на работата;

изработка на упатства за безбедно извршување на работата;

следење и анализа на повредите поврзани со работењето, професионалните болести, идентификација на причините за истите и подготовка на извештаи за работодавачот, заедно со сите предложени безбедносни мерки и

подготовка на програма и спроведување обуки на вработените за безбедно извршување на работата.

Стручните лица за БЗР пред се треба да посветат внимание на своите клучни обврски: подготовка на планови за развој на компанијата и функциите за БЗР; изработка на периодични и годишни планови за работа; подготовка на основата за дефинирање на буџетот за БЗР; планирање, координација и спроведување на сите активности во оваа област; учество во набавка на средства за работа и средства за лична заштита; подготвување на општи акти од областа на БЗР; учество во изработка на акти за проценка на ризик; учество во уредување на работните места; организирање на конкретни прегледи и испитувања; планирање, организирање и учество во спроведувањето на сите видови обуки за безбедна и здрава работа итн. Сето ова укажува на менаџерската функција на стручните лица за БЗР. Важно е стручните лица да ја разбираат својата позиција на менаџер, односно дека се главно одговорни менаџери пред работодавачот за организирање на функциите за БЗР. До степен во кој тие обезбедуваат континуирано работење на работодавачот, без повреди и професионални заболувања и нарушувања на работните процеси, до толку се зголемува и вкупната БЗР на вработените.

21

3.4.1. Persona eksperte për SP në Republikën e Maqedonisë

Sot, në Maqedoni punët për siguri dhe shëndet në punë i kryejnë rreth 1000 persona për siguri dhe shën-det në punë me provim ekspert të kaluar. Numër i madh, por nuk mund të thuhet se është i mjaftushëm. Ka numër të zmadhuar të personave eksperte, por nuk mund të thuhet se janë shumë efikasë në punën e tyre. Gjithnjë e më pak ka entuziastë, por edhe profesionalizëm. Gjithnjë e më i vogël është numri i atyre që i janë të nevojshëm sistemit për SSHP, dhe gjithnjë e më shumë janë ata të cilëve u nevojitet SSHP. Numër i madh personash eksperte për SSHP me provim të marrë për herë të parë hasen me këtë fushë, që paraprakisht ka qënë plotësisht e panjohur dhe jashtë nga sfera e interesit të tyre. Pasi me ligjin për siguri dhe shëndet në punë afirmohet kjo fushë, numër më i madh i njerëzve dëshirojnë të merren me atë, që është anë e mirë për SSHP. Por statusi i personave eksperte për SP tek shumica e punëdhënësve nuk është në nivel të përgjegjësië në të cilën kjo punë do të duhej ta kishte. Edhe më tej kjo punë trajtohet si punë “referent i vogël”, dhe jo si punë e personit përgjegjës që menaxhon me rreziqet e kompanisë. Vetëdija e kompanive për rëndësishën e SSHP është “e zgjuar” me Ligjin, por duhet të investohet energji e madhe që ajo të mirëmbahet e zgjuar. Ajo nuk do të bëhet në atë mënyrë që me forcë do të detyrojë dikë të japë provim, dhe që pas saj nuk do të interesohet aspak për fushën e SSHP. Numër i madh i personave japin provimin ekspert për SSHP vetëm që punëdhënësi ta plotësojë ligjin, atë e bëjnë “me urdhër” të punëdhënësit. Me vetë atë, personat që japin provim në këtë mënyrë, nuk kanë as kapacitet të punëdhënësit që do t’ja shpjegojnë të gjitha përfitimet e menaxhimit me rreziqet, dhe me atë e zhvlerësojnë profesionin me të cilin duhet të merren.

Problem i madh është ajo që, nëse personi për SSHP punon mirë, rezultati është në mungesë të diçkaje (nuk ka lëndime, sëmundje etj.), dhe prandaj edhe suskesi i punës është vështirë i dukshëm sepse punëdhënësi është “i paprekshëm”, deri në momentin kur të tregohen humbjet ekonomike nga mosrespektimi i SSHP (orë të humbura x çmimi për orë). Kjo ngadalë ndryshon, por përqindja për ngritje të SSHP në nivel që e meriton, varet shumë nga kreativiteti individual i personave eksperte për SSHP.

4. DIALOG DYPALËSH PËR SIGURI DHE SHËNDET NË PUNË

Në numër të madh konventash të Organizatës Ndërkombëtare të punës dhe në isntrumente të tjera ndërkombëtare juridike janë përmbajtur standarde, drejtime dhe rekomandime që tregojnë se fakti që pajtueshmëri dhe konsensus të partnerëve socialë (qeveria, sindikatat dhe organizatat e punëdhënësve) është që të arrihet zhvillim i shpejtë i qëndrueshëm ekonomikisht dhe social. Në praktikë shumë herë është dëshmuar se kjo është mënyrë më efikase për arritje të qëllimeve të vendosur, që të sigurohet demokratizimi në marrëdhëniet shoqërore me përfshirje të rrathëve më të gjerë socialë në procesin e vendosjes për çështjet kryesore të zhvillimit ekonomik dhe social. Në këtë kontekst, numër i madh konventash dhe rekomandime të MOT janë eksplicite, veçanërisht ato që sillen mbi norma dhe standarde nga fusha e sigurisë dhe mbrojtjes shëndetësore të punëtorëve dhe të vendit të punë. Pas shembullit të instrumenteve juridike të MOT dhe në direktivat dhe vendimet e Bashkimit Evropian për SSHp, janë të pranishme dispozitat me të cilat sigurohen ose nciten sindikatat dhe organizatat e punëdhënsëve në bashkëpunim dhe konsultime të ndërsjellta.

Siguria dhe shëndeti në punë paraqet një nga çështjet më të rëndësishme nga fusha e punës së or-ganizatat sindikale. Qendra sindikale të numërta ndërkombëtare, rajonale dhe kombëtare angazhohen për humanizimin e punës dhe kushte më të mira për jetë dhe punë të të punësuarëve në mjedis të sigurtë punë dhe mjedis të shëndetshëm jetësor. Me vite është i pranishëm trendi i mundimit të sindikatave evropiane që në masë sa më të madhe të jetë e mundur të pajtohen dhe unifikohen normat dhe standardet për SSHP. Sindikatat i mbështesin fuqishëm aktivitetet e Bashkimit Evropian, që kanë për qëllim që të pajtohen ligjet dhe propozimet e shteteve anëtarë për SSHP dhe shteteve të tjera nga kontineti evropian që nuk janë në asociacionin për ta bërë atë. Tani në plan të parë të Konfederatës Evropiane të sindikatave dhe instituti i saj për SSHP është pajtueshmëri e ligjeve kombëtare për SSHP me direktivat dhe dispozitat e tjera të Bashkimit Evropian nga kjo materie.

Në interes të shoqërisë, të gjitha subjekteve afariste dhe çdo individ është që të krijojë nivel më të lartë rë SSHP, për pasojat e padëshiruara siç janë lëndime në punë, sëmundje profesionale dhe sëmundje të lidhura me vendin e punës të reduktohen në masën sa më të vogël të mundshme. Për realizim të këtij qëllimi, është

22

e domosdoshme qasje sistematike në veprimin preventiv dhe lidhje të të gjitha subjekteve, që janë bartës të detyrave dhe aktiviteteve të caktuara në nivel kombëtar por edhe më gjerë me institucionet ndërkom-bëtare nga kjo fushë. Është i nevojshëm bashkëpunim interaktiv ndërmjet të gjitha subjekteve që të mund të përmirësohen kushtet e punës. Detyra e tyre është që të kujdesen për zbatimin e rregullave, masave dhe standardeve të përcaktuara për kushtet e punës dhe kujdes të vazhdueshëm që t’i ndryshojnë dhe pajtojnë me zhvillimin teknologjik dhe ekonomik, si do të mund të avancohej siguria dhe do të mund të ruhej shëndeti i të punësuarëve.

Në të gjithë sistemin për SSP pjesë aktive marrin më shumë grupe-qëllimore, domethënë në këtë sistem bëhet fjalë për interesa të:

Punëdhënsëve dhe përfaqësuesit e tyre;

Punëtorët dhe përfaqësuesit e tyre;

Sindikatat dhe dhe përfaqësuesit e tyre dhe

Qeveria dhe institucionet shtetërore

Nëpërmjet procesit të shkëmbimit të informacioneve dhe diskutimit, punëdhënësi krijon politikë për SSHP. Ai duhet të sigurojë politikë për vende pune të sigurta dhe të shëndetshme, që do të mirëmbahet me shqyrtimin e rregullt. Ajo duhet të auditohet në mënyrë të vazhdueshme për shkak të përvojës së re ose për shkak të rreziqeve të reja ose ndryshimeve organizative. Auditimi i saj mund të jetë i nevojshëm nëse natyra e punës që kryhet ndryshohet ose nëse aplikohet pajisje e re ose shfaqen rreziqe të reja, nëse lëshohen rreg-ullore të reja, kode për punë ose instruksione zyrtare relevante për aktivitetet e punëdhënësit. Bashkëpunimi ndërmjet menaxhmentit dhe punëdhënësve ose përfaqësuesit e tyre paraqet element thelbësor në mirëm-bajtjen e mjedisit të shëndetshëm të punës. Ajo mund të kontribuojë për krijimin dhe mirëmbajtjen e klimës së mirë sociale dhe për arritjen e qëllimeve më të gjera. Punëdhënësit kanë obligime të ndryshme në lidhje me sigurimin e vendeve të sigurta dhe të shëndetshme të punës, dhe punëtorët duhet që gjatë kryerjes së detyrave të tyre, të bashkëpunojnë që tu mundësojnë punëdhënësve të tyre t’i plotësojnë këto obligime. Pjesëmarrja në politikën për SSHP është e drejtë themelore e punëtorëve, dhe gjithashtu edhe detyrë e tyre. Pjesëmarrje e të punësuarëve identifikohet si parakusht kyç për menaxhimin e suksesshëm me SSHP dhe faktor kryesor që kontribuon për zvogëlimin e sëmundjeve profesionale dhe lëndimeve në punë. Pjesëmarrje të plotë të punëtorëve në të gjitha planet dhe programet për SSHP që janë bërë për shkak të dobisë së tyre nuk do ta sigurojë vetëm efikasitetin e masave të tilla, por do të mundësojë mirëmbajtje në një nivel të pran-ueshëm prë SSHP me çmim të arsyeshëm.

Përfitimet nga pjesëmarrja e punëtorëve manifestohen nëpërmjet:

zvogëlim të numrit të lëndimeve dhe fatkeqësive në vendet e punës;

fuqi punëtore më të lumtur dhe më produktive;

norma më të vogla të mungesës;

zgjidhje më ekonomike për mundësim të vendeve të sigurta dhe të shëndetshme të punës;

zmadhim të vetëdijes së punëtorëve për rreziqet në vendin e punës;

kontroll më të mirë mbi rreziqet në vendin e punës etj.

Që të arrihen përfitimet e përmendura paraprakisht, është e domosdoshme pjesëmarrje aktive e punëtorëve, punëdhënësve dhe kryetarit të organizatës sindikale, domethënë përfaqësuesi sindikal i sind-ikatës përfaqësuese ose përfaqësuesi i të punësuarëve në identifikimin e problemeve dhe gjetjen e zgjidh-jeve, Kjo në praktikë do të thotë:

dialog efektiv dhe të hapur që përfshin dëgjim të sinqertë të shqetësimeve të ndërsjellta;

23

zgjidhje të përbashkët të problemeve dhe marrjen e vendimeve;

pjesëmarrje në zhvillimin e politikave dhe praktikave për SSHP;

pjesëmarrje të të punësuarëve në promovimin dhe arritjen e kushteve të sigurta dhe të shëndetshme për punë;

bashkëpunim të plotë ndërmjet punëtorëve, punëdhënësve dhe sindikatës për përmirësim të sigurisë, shëndetit dhe gjendjes së mirë në vendin e punës;

vendosje të marrëveshjeve që kjo të mund të realizohet në praktikë.

Opsioni më i keq është kur respektimi i rregullave për SSHP del nga frika, domethënë nga frika e humbjes së vendit të punës ose gjobë. Në rast të tillë punëtorët ndjehen vetëm sikur po luajnë ndonjë rol në procesin e SSHP, ata i ndjekin rregulat dhe ajo është gjithçka. Por, atje ku punëtorët janë pyetur për mendim dhe kanë mundësi të përfshihen në ndryshime, ata zakonisht reagojnë pozitivisht dhe menjëherë shfaqet situata e mëtejshme: në vend që të ketë një palë sy që i mbikëqyr problemet potenciale të sigurisë, ka një ekip të tërë të drejtuar për atë problem. Punëtorët që punojnë në pajtueshmëri me ligjet dhe dispozitat, që i kuptojnë dhe respektojnë rregullat për SSHP kanë shumë më shumë suksese se ata që rregullat e tilla u janë të imponu-ara, deri edhe nëse bëhet fjalë për të njëjtin rregull. Por, kuptohet se kur njerëzit i shkelin vazhdimisht rreg-ullat, atëherë për sigurinë e tyre dhe për të mirën e vetë kompanisë duhet të iniciohet procedurë disiplinore. Atëherë, person ekspert për SSHP duhet të përcaktojë pse ka lëndime të rregullave.

Gjithashtu me punëdhënësit në fushën e sigurisë dhe shëndetit në punë duhet të bashkëpunojnë dhe përfaqësuesit e të punësuarëve për SSHP. Në nivel të njësisë punëtore, punëtorët dhe përfaqësuesit e tyre duhet të mund të marrin pjesë në definimin e problemeve, qëllimeve dhe veprimeve përmbledhëse të lidhura me SSHP. Integrimi i vazhdueshëm i përmirësimeve në procesin e punës është i një rëndësie vitale, por ajo është e mundur vetëm nëse secili që është i përfshirë është i trajnuar në mënyrën e duhur. Trajnimi është ele-ment thelbësor në mirëmbajtjen e vendit të punës të shëndetshëm dhe të sigurtë dhe më shumë vite paraqet komponentë integrale të menaxhimit me SSHP. Menaxherët, personat ekspertë dhe punëtorët duhet të jenë të trajnuar për kryerje të sigurtë të detyrave të tyre të punës. Punëtorët, përfaqësuesit e tyre për SSHP dhe përfaqësuesi sindikal duhet të jenë të trajnuar në mënyrën e duhur.

Që të mund të ndikojë gjithçka që është e investuar në SSHP siç është e parashikuar me plan dhe pro-gram duhet të stimulohet vetëdija, të zgjerohet dija dhe tu ndihmohet punëtorëve që të përshtaten ndaj kryerjes së sigurtë të detyrave të punës në vendin e punës. E një rëndësie të madhe në këtë sferë është edhe roli i shoqërisë qytetare, që mund të japë mbështetje në sigurimin e implementimit dhe mbikëqyrjen e stan-dardeve për SSHP, dhe gjithashtu për atë duhet të komunikohet sa më shumë me institucionet dhe organi-zatat përgjegjëse për standardet për SSHP, si një lloj transferuesi i kërkesave dhe nevojave të qytetarëve në fushën e sigurisë dhe shëndetit në punë. Përkrah bashkëpunimit ndërmjet punëtorëve, përfaqësuesit e tyre dhe përfaqësuesi sindikal për SSHP me punëdhënësit, e një rëndësie të madhe është edhe bashkëpunimi i shoqërisë qytetare me institucionet shtetërore për sigurim të mjedisit të shëndetshëm dhe të sigurtë të punës. Shoqëria qytetare ka rol të madh në sferën e mbrojtjes së të drejtave të njeriut, që nënkupton edhe vende pune më të sigurta. Bashkëpunimi dhe sinergjia ndërmjet institucioneve shtetërore, shoqërisë qytet-are, punëtorëve, sindikatave, punëdhënësit dhe shoqatat e punëdhënësve do të çojë në kushte normale për punë. Ajo duhet të ketë karakter të vazhdueshëm dhe bëhet gjithnjë e më popullore. Bashkëpunimi realizo-het nëpërmjet:

distribuimit dhe dhënies së publicitetit për informacione dhe materiale nga tema e SSHP;

organizim të aktiviteteve, që përfshin trajnime për ngritje të vetëdijes për SSHP;

organizim të konkurseve për praktikë më të mirë për SSHP;

shënim të javës Evropiane për SSHP etj.

24

Nevojat kërkojnë që në Maqedoni të mundësohet përforcim i bashkëpunimit ndërmjet organizatave qytetare dhe institucioneve shtetërore për përmirësim të të drejtës për mjedis pune të sigurtë dhe të shën-detshëm. Për përforcim të bashkëpunimit është e nevojshme që të mblidhet më shumë dije dhe informaci-one, dhe organizatat sindikale ta mbështesin punën e përfaqësuesëve të të punësuarëve për SSHP, me atë që do të kenë rol prioritar. Është e domosdoshme që të fillohet me edukimin për SSHP nga mosha më e vogël dhe e njëjta të jetë pjesë përbërëse e arsimit të gjeneratave të reja, që në tregun e punës do ta kenë dijen e nevojshme për detyrat e tyre në lidhje me kryerjen e sigurtë të punës. Ajo që është më e rëndësishme është që të kuptojnë se vetë janë përgjegjës për jetën e tyre, dhe organizatat janë të obliguara që të kontribuojnë në avancimin e sigurisë së tyre.

Që të përmirësohet siguria dhe shëndeti në punë, është e nevojshme që të gjitha palët e interesuara të bashkëpunojnë njëra me tjetrën, Bashkëpunimi i tillë, duhet të jetë i hapur për të gjitha organizatat dhe individët në nivel lokal, kombëtar dhe evropian, duke i përfshirë:

qeverinë dhe agjencitë e saj

punëdhënësit në sektorin publik dhe privat, në ndërmarrjet e vogla dhe të mesme;

menxherët, mbikëqyrësit dhe punëtorët;

sindikatat dhe përfaqësuesit e punëtorëve për SSHP;

organizatat e punëdhënsëve;

shoqërite profesionale

institucionet për SSHP;

profesionistët dhe praktikuesit për SSHP;

dhënësit e trajnimeve dhe bashkësisë arsimore;

shërbimet rajonale dhe lokale për parandalim nga rreziku për SSHP etj.

Bashkëpunimi i transferimi i informacioneve për standardet për SSHP, i ka këto qëllime:

përmirësim të së drejtës së punëtorëve për vende pune të sigurta dhe të shëndetshme dhe zmadhim të vetëdijes së punëdhënësve, punëtorëve dhe përfaqësuesit e tyre për rolin dhe rëndësinë e SSHP për çdo punëtor individualist dhe për shoqërinë në tërësi;

përmirësim të bashkëpunimit të organizatave qytetare me punëtorët, përfaqësuesit të të punësuarëve për SSHP, përfaqësuesi sindikal dhe punëdhënësit në promovimin e mjedisit të sigurtë dhe të shëndetshëm të punës;

zmadhim të vetëdijes së organizatave qytetare dhe nëpërmjet partnerëve të sektoreve për rëndësinë e së drejtës së vendeve të sigurta dhe të shëndetshme të punës;

avancim dhe promovim të dialogut dypalësh për SSHP nëpër kompani, si edhe përforcimin e rolit të përfaqësuesëve të të punësuarëve dhe përfaqësuesit sindikal për SSHP, krijim të vendeve të shëndetshme të punës, domethënë promovim të mesazhit themelor, punëtorët dhe punëdhënësit të punojnë së bashku për parandalimin nga rreziku, për arsye praktike, ligjore, ekonomike dhe etike;

sigurim të drejtimeve praktike, informacioneve dhe veglave me qëllim që të promovohet kultura për parandalim nga rreziku, veçanërisht në ndërmarrje të vogla dhe të mesme;

25

përfshirje në menaxhimin me SSHP në politikat për përgjegjësi korporative shoqërore të organizatave;

vendosje të themeleve për kulturë më të qendrueshme të parandalimit nga rreziku në vendet e punës etj.

Trendet bashkëkohore tregojnë për nevojën e të ashtuquajturës unitet trepalësh i të gjithë pjesëmar-rësve në këtë sistem të ndërlikuar dhe kompleks dhe aksion të ndërsjelltë të koordinuar me qëllim përfun-dimtar avancimin e SSHP dhe parandalim të sëmundjeve profesionale dhe lëndimeve në punë sepse aksioni i izoluar ndaj çdo grupi qëllimore në vetvete nuk mund të sjellë sukses.

Mekanizmi dypalësh dhe trepalësh për konsultime dhe informacione në lidhje me çështjet për SSHP ekzistojnë në më shumë vende evropiane dhe shpesh kanë infrastrukturë të zhvilluar afatgjate. Në Francë, Britaninë e Madhe dhe Spanjë në nivel kombëtar ekzistojnë trupa trepalëshe ose mekanizma përgjegjëse për problemet nga fusha e SSHP. Tek to, përfaqësuesit e të treja palëve obligohen në konsultime periodike, kontraktojnë drejtime për zhvillim të sigurisë dhe kanë monitorim dhe kontroll të vazhdueshëm mbi zbatimin e legjislacionit të vazhdueshëm për këtë çështje. Në disa vende trupat e tilla e propozojnë edhe përmbajtjen e ligjeve dhe dispozitat nga fusha e SSHP. Në pjesën veriore të Evropës, në vendet nordike, praktika e konsul-timeve dypalëshe dhe trepalëshe është shumë e shpërndarë dhe është e rregulluar me ligj ku përfaqësuesit e sindikatave dhe organizatat e punëdhënësve janë në përbërjen e Bordit kombëtar për siguri dhe shëndet, Por, në praktikë, ka më shumë vende ku kontakti dypalësh dhe trepalësh realizohet më pak, kryesisht nëpërm-jet bashkëpunimit të shërbimit të inspektimit të punëve me sindikatat dhe shoqatat e punëdhënësve.

4.1. Partneriteti i shoqërisë civile dhe institucioneve shtetërore për promovim dhe avancim të standardeve për SSHP

Sot në Republikën e Maqedonisë, shoqëria civile si faktor i rëndësishëm për zhvillim i çdo shteti karak-terizohet me diversitet të madh në pikëpamje të përfaqësimit në sektorë të ndryshëm, por asnjë organizatë civile nuk mund të shfaqet si përfaqësues i të drejtave të njeriut në kuptim të vërtetë të fjalës, sepse nuk mund të përdorë sanksion. Vetëm mund të bëjë presion mbi atë që ka fuqi që të shprehë sanksion, dhe ai është shteti ose gjykata Evropiane për të drejtat e njeriut.

Duke pasur parasysh rolin e shoqërisë civile në një demokraci dhe ndikimin e të njëjtës mbi ndodhitë sho-qërore është e nevojshme që të bëhet promovim i standardeve për siguri dhe shëndet në punë para shoqërisë qytetare. Qëllimi i këtij promovimi është nxitja e shoqërisë qytetare për pjesëmarrje aktive në sigurimin dhe implementimin dhe mbikëqyrjen e standardeve për SSHP. Promovimi i standardeve për SSHP para shoqërisë qytetare duhet të jetë e decentralizuar dhe e dizajnuar që t’i ndihmojë kompanitë, punëtorët, përfaqësuesit e tyre, trupat kompetente kombëtare dhe palët e tjera të interesuara që të mund t’i vlerësojnë dhe zvogëlo-jnë rreziqet në vendin e punës, me qëllim përmirësimin e shëndetit dhe sigurisë së punëtorëve. Menaxhmenti dhe organizatat që ata i udhëheqin e bartin përgjegjësinë primare për siguri dhe shëndet, dhe rezultatet më efektive fitohen gjithmonë kur palët e interesuara punojnë së bashku. Promovimi i standardeve për SSHP para shoqërisë qytetare përbëhet nga:

nxitje të menaxherëve kryesorë që të përfshihen në mënyrë aktive në zvogëlimin e rreziqeve dhe sigurimin e vendeve të shëndetshme dhe të sigurta të punës;

nxitje të punëtorëve të marrin pjesë me propozimet e tyre, me mendimet dhe shënimet për sigurim të vendeve të sigurta dhe të shëndetshme të punës;

nxitje të përfaqësuesëve të punëtorëve që të punojnë së bashku me menaxherët dhe të ndërmarrin masa përkatëse me qëllim që të zvogëlohen rreziqet për të punësuarit dhe/ose që të mënjanohen burimet e rreziqeve;

parandalim nga rreziku, që në thelbësi do të thotë mbrojtje nga lindja e lëndimeve, sëmundje ose dëmtim të shëndetit të punëtorit, si rezultat i rrezikut në punë;

26

menaxhim me rreziqe. Përgjegjësinë për menaxhim me rreziqet e bartin punëdhënësit dhe menaxherët kryesorë, por mundimet e tyre janë të destinuara për dështim pa pjesëmarrjen aktive të punëtorëve.

Promovimi i SSHP, jo vetëm që e përmirëson mbrojtjen e punëtorëve, por kontribuon edhe për efika-sitetin e biznesit. Me promovim të standardeve për SSHP para shoqërisë qytetare, ndihmohet që të krijo-hen vende pune më të sigurta dhe më të shëndetshme, që në thelbësi paraqet përfitim për të gjithë. Që të përmirësohet siguria dhe shëndeti, është e nevojshme që të gjitha palët e interesuara të marrin pjesë në promovim dhe t’i promovojnë mesazhet e saj kyçe. Gjatë promovimit duhet të sigurohet pjesë e madhe e këshillave, informacione dhe materialet edukative që janë të nevojshme, ta kryejnë rolin e tyre në SSHP. Pro-movimi i standardeve për SSHP para shoqërisë qytetare, duhet të jetë i hapur për të gjitha organizatat dhe individët në nivel lokal, kombëtar dhe evropian. Promovimi i SSHP duhet të ketë karakter të vazhdueshëm dhe bëhet gjithnjë e më popullor. Ajo mbështet aktivitete në nivel kombëtar me vendosjen në dispozicion të materialeve për promovim në pikat e saj kombëtare të fokusit dhe partnerët zyrtare që të japin publicitet për promovimin. Dokumentet për promovim duhet të përmbajnë statistikë, që hedh dritë mbi problemet mbi të cilat duhet të punohet dhe ku të drejtohen përpjekjet. Duhet të bëhet llogari se, shumë shpesh, mbrapa statistikës së tillë qendron tragjedia njerëzore.

5. MËNYRA TË AVANCIMIT TË SIGURISË DHE SHËNDETIT NË PUNË

Avancimi i sigurisë dhe shëndetit në punë mund të shqyrtohet nga më shumë aspekte: nëpërmjet ak-tiviteteve në nivele të ndryshme shoqërore (shtet, organizata, individ): lobim në organizatat qytetare për implementim të standardeve për SSHP; zhvillim të kulturës për parandalim në fushën e SSHP; zmadhim të produktivitetit me sistem të mirë për SSHP dhe zbatim të veglave bashkëkohore - zgjidhje softuerike që e lehtësojnë punën në fushën e SSHP.

5.1. Lobim të organizatave qytetare për implementim të standardeve për SSHP në Republikën e Maqedonisë

Shoqëria civile në Republikën e Maqedonisë ka ndikim të vogël, por që është në rritje mbi politikat kom-bëtare. Shqetësuse janë të dhënat për numrin e vogël të organizatave qytetare veprimtaria e të cilave sillet në fushën e sigurisë dhe shëndetit në punë. Momentalisht ekzistojnë vetëm tre organizata qytetare aktive në këtë fusha dhe ato janë: “Shoqata Maqedonase për mbrojtje në punë”, “28-Prill” dhe “Shoqata për mbrojtje në punë Manastir”.

Shoqata Maqedonase për mbrojtje në punë (SHMMP) është organizata e parë profesionale joqeveritare e personave ekspertë për SP që 50 vjet punon në mënyrë të suksesshme në fushën e SSHP. Nga viti 2008 or-ganizata është qendra e vetme Bashkëpunëtore e Organizatës Ndërkombëtare të punës, ndërsa nga viti 2011 është Focal Point e Agjencisë Evropiane për siguri dhe shëdnet në punë. SHMMP në bashkëpunim me Bash-kësisë së Sindikatave të Maqedonisë ka zbatuar trajnime për përforcime të kapaciteteve të përfaqësuesëve të të punësuarëve për SSHP, përfaqësuesit sindikalë, si edhe përfaqësuesit e punëdhënësve për standarde themelore për SSHP, aftësi përfaqësuese dhe për lobi dhe transmetim të praktikës dhe përvojës së mirë nga BE për funksionimin e dialogut dypalësh në BE. Qëllimi i trajnimeve të tilla është që nëpërmjet definimit të koncepteve themelore për SSHP, të avancohet roli i përfaqësuesëve të të punësuarëve për SSHP / përfaqë-suesit sindikalë në lidhje me zmadhimin e kapaciteteve dhe përmirësimin e dialogut dypalësh SSHP në kom-pani, si edhe njohjen me parimet e sistemeve efektive për lobim, përfaqësim dhe avancim të dijeve dhe aftë-sive të përfaqësuesëve për SSHP për konceptin e lobimit dhe përfaqësim. Trajnimet mundësojnë që të nxitet bashkëpunim i partneritetit ndërmjet shoqërisë qytetare dhe institucioneve shtetërore në promovimin e vendeve të sigurta dhe të shëndetshme të punës, të shqyrtohen problemet e punëtorëve dhe punëdhënësve në mjedisin e punës si edhe të ngrihet vetëdija për SSHP. Nga trajnimet kanë dalë rekomandime të numërta në drejtim të përmirësimit të dialogut ndërmjet përfaqësuesëve të të punësuarëve dhe punëdhënësve dhe

27

të njëjtat më tej janë dorëzuar tek institucionet kompetente me qëllim përmirësimin e kushteve për punë të punëtorëve, zvogëlim të sëmundjeve profesionale dhe lëndimeve në punë dhe avancim të SSHP në vendin tonë.

Sipas raporteve jozyrtare të shoqatës Maqedonase për mbrojtje në punë në vitin 2015 kanë ndodhur 144 fatkeqësi në punë nga të cilat 39 me rezultat fatal, me çka norma e rasteve të vdekjes në Maqedoni është 5,44 domethënë në çdo 100.000 të punësuar, vdesin 5-6 të punësuar. Kjo normë është në rënie të ëmbël nëse krahasohet me vitin 2014, por nëse bëhet krahasim me Britaninë e Madhe, ku norma është vetëm 0,5, do të konstatojmë se Maqedonia ka normë pothuajse të lartë të fatkeqësive fatale në punë.

Edhe përkrah asaj që është përmendur më lart, është e domosdoshme që të nxitet vetëdija e qytetarëve për rolin dhe rëndësinë e kushteve të sigurta dhe të shëndetshmenë punë, që do të mund të çonte në shfaq-jen e aktiviteteve nga ana e tyre, në kuptim të themelimit të më shumë organizatave qytetare nga kjo fushë. Gjithashtu, është i nevojshëm edhe përforcim i partneritetit ndërmjet shoqërisë qytetare dhe institucioneve shtetërore në krijimin dhe avancimin e së drejtës për mjedis pune të sigurtë dhe të shëndetshëm. Organizatat qytetare si një lloj “ure” ndërmjet qytetarëve nga njëra anë dhe qeveria në anën tjetër, duhet të vendosen në rolin e mundësimit të informacioneve dhe këshillave për kushtet e jetës dhe të punës, marrëdhëniet in-dustriale dhe ndryshimet që lindin në këtë fushë, me qëllim që të mundësohen kushte më të mira për jetë dhe punë. Bashkëpunimi dhe sinergjia ndërmjet sketorit qeveritar, organizatat qytetare, sindikatat, shoqatat e punëdhënsëve, inspektoriati i punës, personat eksperte për SSHP mund të sigurojnë kushte normale për punë.

Në pajtueshmëri me Ligjin për siguri dhe shëndet në punë, një përfaqësues i shoqatës së personave eksperte për SP dhe një përfaqësues i shoqatës së ekspertëve të mjekësisë së punës, hyjnë në përbërjen e Këshillit për SSHP. Këta përfaqësues në thelbësi, e mundësojnë rolin këshillë dhënës të organizatave qytetare në fushën e SSHP në kuadër të këtij Këshilli.

Aftësia dhe kompetenca e përfaqësuesëve të organizatave qytetare, për njohjen e rreziqeve në vendin e punës dhe aplikimin e strategjive për mbrojtje duhet të ndahen edhe me të gjithë qytetarët e tjerë të RM. Bashkëpunimi me profesionistë nga fusha e SSHP, inspektorët e punës, sindikatat, shoqatat e punëdhënësve mund të jetë i një rëndësie të jashtëzakonshme për përmirësimin e kulturës për parandalim.

Është i domosdoshëm lobim i organizatave qytetare për integrim të SSHP në arsim. Në bashkëpunim me institucionet arsimore dhe punëdhënësit është e nevojshme që të realizohet fushatë për edukim të nxënësve dhe studentëve nga fusha e SSHP. Është i nevojshëm edhe trajnim i vazhdueshëm i inspektorëve të punës, personave ekspertë për SSHP dhe përfaqësuesëve të të punësuarëve për SSHP. Trajnimi i inspektorëve të punës, personat ekspertë për SSHP dhe të tjerët që janë direkt të përfshirë në përmirësimin e kushteve për punë dhe të mjedisit të punës duhet ta marrë parasysh ndërlikimin e zmadhuar të proceseve të punës. Me fu-tjen e teknologjisë së re ose të përmirësuar, ekziston nevojë për trajnim në lidhje me metodat për analizë që të identifikohen dhe maten rreziqet, si edhe në lidhje me mënyrat që të mbrohen punëtorët nga këto rreziqe. Pjesëmarrja e organizatave qytetare në formimin e grupeve të punës dhe ekipeve për krijimin ose përmirë-simin e bashkëpunimit në fushën e SSHP, në nivel ndërkombëtar, kombëtar dhe nivel ndër sektorësh, do të ndikojë në mënyrë pozitive mbi ekspansionin e kulturës për parandalim. Dhe kështu, është e domosdoshme dhe bashkëpunim dhe koordinim më i madh nëdrmjet organizatave tona dhe organizatave qytetare në niv-el ndërkombëtar nga fusha e SSHP. Përkrah promovimit të standardeve për SSHP para shoqërisë qytetare nga njëra anë, organizatat qytetare mund të kenë ndikim edhe mbi implementimin e standardeve të SSHP nëpërmjet komunikimeve me institucionet dhe organizatat përgjegjëse për këto masa.

5.2. Kulturë për parandalim në fushën e sigurisë dhe shëndetit në punë

Kultura për parandalim në fushën e sigurisë dhe shëndetit në punë nënkupton ngritje të vetëdijes në të gjitha nivelet e organizimit në punë (punëdhënës dhe të punësuar) në kuptim të promovimit për vlerësim të rreziqeve profesionale, që arrihet me edukim, arsim, aftësim dhe lloje të tjera të edukimit, Kultura për paran-dalim në fushën e SSHP siguron:

28

status më të mirë të organizatave në shoqëri dhe atraktivitet në tregun e punës dhe

profitabilitet më të madh dhe dobi më të madhe sociale dhe ekonomike për shoqërinë në tërësi (zvogëlim të numrit të lëndimeve në punë dhe sëmundje profesionale).

Me politikën e re veç të tjerave promovohet edhe:

përfshirje e SSHP në sistemin arsimor (arsim fillor dhe arsim të mesëm),

edukim të vazhdueshëm/trajnim të personave ekspertë dhe përgjegjës për SSHP dhe persona të tjerë dhe

promovim të kulturës për parandalim dhe shembuj për praktikë të mirë në fushën e SSHP.

Ndërmjet qëllimeve të tjera, qëllimi individual në realizimin e parandalimit të fushës së SSHP është promovimi i kulturës për parandalim dhe shembuj nga praktika e mirë në fushën e SSHP, në të gjitha nivelet e organizimit të punëdhënsëve, të punësuarit, institucionet arsimore dhe shteti (organizata e punëdhënsëve, sindikata, inspektimi i punës, arsimi, fondet për sigurim pensional dhe invalidor dhe sigurim shëndetësor etj).

Krijimi i mjedisit të shëndetshëm rrethues të punës nënkupton zmadhim të dijenisë fushën e SSHP të çdo individi. Ajo do të thotë se duhet të krijohet qasje, që njëkohësisht do të jetë edhe global edhe preventiv dhe do ta promovojë gjendjen e mirë në punë. Edukimi dhe aftësia në fushën e SSHP duhet të zbatohet në atë mënyrë që do të përdoren mjete të ndryshme, të përshtatura në kushte specifike, psh. në ndërmarrje të vogla dhe të mesme ose tek punëdhënës. Duhet të bëhet që të gjithë të punësuarit dhe punëdhënës të jenë të vetëdijshëm për nevojat për aftësim të të rinjve për hyrje në botën e të punësuarëve, me theks të veçantë ndaj krijimit të kushteve të sigurta dhe të shëndetshme për punë. Zhvillimi i kulturës për parandalim ka rëndësi të madhe për të ardhmen e ekonomisë dhe shoqërisë tonë, për këtë arsye kultura e parandalimit, ka rëndësi më të lartë strategjike në zbatimin e SSHP. Arsimi ka rol kyç në ngritjen e vetëdijes për kulturë të parandalimit nga lëndimi në punë, sëmundje profesionale dhe parandalim në jetën e përditshme. Për ngritjen e dijes nga mosha më e re, për rëndësinë e shëndetit dhe sigurisë vetjake, është e domosdoshme që me këtë teknikë të përfshihen edhe arsimi themelor edhe arsimi i mesëm në tërësi. Nxënësit në arsimin fillor dhe në arsimin e mesëm duhet të jenë të informuar për nevojën e nxitjes së kulturës për SSHP dhe të kenë dije të nevojshme nga kjo fushë. Nxënësit nga shkollat themelore dhe të mesme, dhe veçanërisht nga shkollat e mesme profesionale (drejtimet e makinerisë, ndërtimtarisë, kimike, mjekësore etj.) duhet të fitojnë dije themelore për SSHP gjatë arsimimit të tyre, pa së cilës do të mund të fillojë karrierën e tyre profesionale. Ngritja e vetëdijes për rëndësinë e SSHP në sistemin arsimor është një nga elementet e reja të qasjes pre-ventive në Republikën e Maqedonisë, që tek punëdhënësit dhe të punësuarit e ardhshëm do të mundësojë ndërmarrje të masave përkatëse në vendin e punës dhe në mjedisin jetësor. Programet përkatëse arsimore, mund të jenë një nga faktorët që ndikojnë mbi gjendjen pozitive në fushën e SSHP. Ngritja e vetëdijes për rëndësinë e SSHP në sistemin arsimor shënon integrim të fushës që merret me SSHP dhe fusha që merret me arsimin. Ajo shënon nevojë për krijimin e bashkëpunimit të institucioneve që merren me SSHP me in-stitucionet që merren me arsimin. Mënyra dhe modeli për përfshirje të SSHP në sistemin arsimor duhet të shqyrtohet nëpërmjet kornizës ligjore, me pjesëmarrje të të gjitha palëve të interesuara për SSHP si pjesë e mësimit të përjetshëm, trajnimit të stafit arsimor nëpër shkolla (ligjërues), metoda interaktive dhe fleksibile arsimore, lidhje direkte me vendet e punës dhe vlerësim. Në programet shkollore është e nevojshme që të fu-tet edhe program për SSHP që duhet të përfshijë aktivitete të përbashkëta të shkollës, prindërit, domethënë kujdestarët dhe njësitë e qeverisë lokale të drejtuara ndaj zhvillimit të vetëdijes për zbatim dhe avancim të SSHP. Përkrah arsimit formal në fushën e SSHP segment i rëndësishëm për avancimin e dijes dhe fitimin e aftësive duhet të jenë dhe trajnimet e vazhdueshme (teorike dhe praktike), që duhet të jenë të përshtatura ndaj kushteve të punës së përditshme dhe specifikave të vendit të punës.

29

5.3. Zmadhim të produktivitetit me sistem të mirë për siguri në punë

Në zhvillimin ekonomik të subjektit afarist rol të rëndësishëm luajnë kualiteti dhe produktiviteti në punë. Sistemi i inkorporuar mirë për kryerje të sigurtë të detyrave të punës në aktivitetet aktuale afariste, mund ta zmadhojë produktvitetin e subjekteve afariste. Nevoja që menaxherët të vendosin që të implementojnë masa dhe aktivitete për përmirësim të SSHP, dhe me qëllim zmadhimin e produktivitetit është më e madhe kur kanë dije përkatëse për përfitimet ekonomike nga ai investim. Në atë mënyrë sigurohen metoda më të sigurta të punës që u mundësojnë punëtorëve që punën ta kryejnë më shpejt dhe me më pak njerëz. Zvogëlo-hen normat e fatkeqësive, aksidentet dhe shëndeti i çrregulluar, zvogëlohet mungesa nga puna për shkak të sëmundjes dhe zmadhohet motivimi i të punësuarëve, me çka mbahen vendet e punës së personelit të kualifikuar. Shpenzimet për sigurim të të punësuarëve variojnë sipas llojit të punës. Për punë zyre ato janë më pak se 0,5% të rrogës; normat në prodhim janë më të larta - rreth 5%. Punët e ndërtimit, siç janë punët në çati dhe punë në lartësi dhe vende shumë të vështira për tu arritur, kanë norma që shkojnë edhe deri në 15%. Në numër të mdh shtetesh ofrohen zbritje të konsiderueshme për këto norma “standarde”, në varësi të sistemit të sigurimit, që do të thotë edhe kursime të konsiderueshme financiare për ata që punojnë mirë dhe gjoba për ata me rezultate më të dobëta.

Shumë ndërmarrje fillojnë që t’i njohin shpenzimet e mosekzistimit ose organizimit të keq të SSHP dhe t’i shqyrtojnë përfitimet nga sistemi i integruar i mirë për SSHP. Nevoja për sjelljen e përgjegjshme të subjekteve afariste, çon në kërkesa që janë të vendosura na ana e partnerëve të tyre afaristë ose investitorë potencialë. Investimi në sistem të mirë për SSHP, e zmadhon konkurrencën e subjektit afarist, dhe në të njëjtën kohë zmadhohet potenciali që të mbahen klientët e vazhdueshëm dhe të fitojnë hapësirë të re, ku do të mund t’i zgjeronin aktivitetet e tyre afariste. Imazhi publik i ndërmarrjes përmirësohet nëse ka më pak ose nuk ka fatkeqësi dhe lëndime në vendin e punës. Nga imazhi publik dhe “zëri i mirë” për ndërmarrjen varet edhe se si ajo do të japë kuotën ndërmjet investitorëve potencialë, subjekteve afariste dhe në shoqëri në përgjithësi.

Kushtet e këqija të punës mund të kenë efekt negativ mbi punën e subjekteve afariste nëpërmjet zmadhimit të shpenzimeve ose zvogëlim të produktivitetit. Vlera nga aplikimi i sistemit për SSHP në një sub-jekt afariste nuk duhet të nënvlerësohet. Zhvillimi kushteve të punës që para së gjithash sillen në kushte të sigurta për punë, si edhe përmirësimi i kontrollit të prodhimit janë faktorë që ndikojnë direkt mbi zvogëlimin e humbjeve gjatë prodhimit, produktivitet të zmadhuar, që qëllimi përfundimtar i së cilës është zmadhimi i profitabilitetit. Nëse në një vend pune janë plotësuar kërkesat themelore nga aspekti i kushteve të mira të punës, siguri në vendin e punës, marrëdhënie të mirë të relatës punëtor, punëdhënës, motivim të punëtorit atëherë subjekti afarist mund të fokusohet në faktorët që do ta zmadhojnë produktivitetin dhe efikasitetin. Sistem të mirë për SSHP kontribuon për rezultat më të mirë financiar. Subjektet afariste në planet e tyre af-ariste afatshkurta dhe afatgjata, duhet t’i përfshijnë edhe planet për zbatim të sigurtë të detyrave të punës.

Qëllimet kryesore ndaj nevojës për gjetje të varësisë ndërmjet SSHP dhe produktivitetit janë:

zvogëlim të përqindjes së lëndimeve dhe sëmundjeve si rezultat i kushteve të vendit të punës;

zvogëlim të shpenzimeve që dalin nga lëndimet dhe sëmundjet në vendin e punës;

zmadhim të produktivitetit të punës për të njëjtin fond të orëve të punës dhe vëllimit të punës dhe

mundësim të kushteve cilësore të punës.

Lidhshmëria e menaxhimit të SSHP dhe efikasiteti e efikasiteti i zmadhuar vërtetohet nëpërmjet këtyre faktorëve:

cilësi në mjedisin e punës;

bashkëpunim ndërmjet menaxhmentit dhe të punësuarëve;

30

organizim modern të aktiviteteve të punës që mundësojnë sfidë, përgjegjësi dhe autonomi në punë;

metoda dhe pajisje të reja pune që e përmirësojnë ergonominë dhe e zvogëlojnë mundimin fizik,

implementim të zgjidhjeve për probleme specifike shëndetësore dhe problemve të sigurisë,

analizë të shpenzimeve që mund të jenë në mënyrë direkte ose indirekte të lidhura me rreziqet në SSHP.

Shëndeti i punëtorëve nuk paraqet vetëm preferencë të tyre individuale, por detyrë serioze dhe sfidë edhe për punëdhënësit, si rezultat i marrëdhënies pozitive ndërmjet kapitalit njerëzor dhe suskesit afarist të ndërmarrjes. Përkrah obligimeve ligjore dhe aspektit njerëzor për implementim të sistemit për SSHP, inves-timet në këtë domain kontribuojnë për përfitim të zmadhuar të ndërmarrjes nëpërmjet:

përfitimeve indirekte (zvogëlim të normës së mungesave nga puna për shkak të sëmundjes dhe lëndimeve, numër të zvogëluar të ndryshimeve në stafi për vende pune, imazh të përmirësuar të ndërmarrjs, shanse të përmirësuara për bashkëpunime të reja afariste, zmadhim të moralit, motivit dhe kënaqësisë nga pune dhe të punësuarit etj.);

përfitime direkte (shpenzime të zvogëluara për sigurim dhe aplikim për kompensim të dëmit, shpenzime të zvogëluara për procedura gjyqësore, shpenzime të zvogëluara për pushim për shkak të sëmundjes, ndërprerje më të vogla në prodhim, zvogëlim të dëmeve prodhuese dhe materiale, norma më të larta të produktivitetit etj.).

Nuk ekziston metodë e vetme e patentuar për implementim dhe monitorim të investimeve në SSHP, para së gjithash për shkak të kushteve të ndryshme mikro dhe makro në të cilat zhvillohen aktivitetet afariste të ndërmarrjeve. Njëkohësisht, efektet nga investimet e kryera janë komplekse dhe shpesh të pamatshme në madhësi fizike që paraqet vështirësi plotësuese për krijimin e varësisë direkte ndërmjet lartësisë së shpenzi-meve dhe fitimit nga investimeve në SSHP. Prej këtu, imponohet nevoja për përdorim të veglave dhe instru-menteve që do ta vërtetojnë arsyetimin nga investimet në SSHP të zmadhuar, domethënë do të gjenerojnë informacione për shpenzimet dhe efikasitetin e intervenimeve në fushën e SSHP.

Zvogëlimi i fatkeqësive në punë dhe rrezikimi i shëndetit, zmadhimi i prodhimtarisë dhe efikasitetit mund të ndiqen si rezultat i:

përmirësim të motivimit, bashkëpunimit dhe moralit të fuqisë punëtore,

punëtorë më produktivë dhe metoda më efikase të punës,

minimizim të shpenzimeve nëpërmjet planifikimit të vazhdueshëm dhe efektiv,

përmirësim të cilësisë të të punësuarëve nëpërmjet regrutimit dhe mbajtjes,

zvogëlim të primeve për sigurim dhe

zvogëlim të procedurave gjyqësore potenciale penale ose civile.

Prandaj investimi në SSHP është investim që kthehet, sepse është ekzistim evident i lidhjes së qartë dhe direkte, ndërmjet sjelljes sociale të një korrporate dhe vlerës së saj të përgjithshme.

5.4. Aplikim të veglave bashkëkohore në fushën e sigurisë dhe shëndetit në punë

Zhvillimi bashkëkohor i teknikës dhe teknologjisë e imponon nevojën për zhvillim të veglave web për vlerësim të rrezikut në ndërmarrjet e vogla dhe të mesme. Përmirësimi i kulturës për siguri dhe shëndet në punë do të mund të mundësohet në mënyrë të theksuar me themelimin dhe mirëmbajtjen e faqes zyrtare të

31

internetit në nivel të të gjithë republikës, ndarje dhe pjesëmarrje në projekte të ndryshme, literaturë profe-sionale etj.

Veglat bashkëkohore - zgjidhjet softuerike që e lehtësojnë punën në fushën e SSHP të personit profesion-al për SSHP duhet t’i mundësojnë ndjekje të gjendjes në mënyrë sa më të thjeshtë të mundshme, pa shumë letër. Programet e tilla, si zgjidhjet softuerike duhet të mundësojnë, përprak realizimit të minimumit ligjor, mundësi për zhvillim dhe krijim të raporteve plotësuese analitike dhe statistike me qëllim përparimin e SSHP. Mbi bazë të raporteve të përmendura, personi ekspert për SP dhe vetë punëdhënësi mund të fitojë pamje të qartë dhe gjithëpërfshirëse për gjendjen momentale të SSHP në ndërmarrjen e tij si edhe informacione dhe të dhëna të dobishme për avancimin e mundshëm të SSHP. Një zgjidhje e tillë është edhe OHSIS - programi për udhëheqje të punëve për SSHP. OHSIS i jep personit ekspert, që të udhëheqë evidencën e përshkruar sip-as ligjit, zhvillimit dhe përpunimit të raporteve statistikore shtesë që duhet të kontribuojnë për përparimin e SSHP tek punëdhënësit, dhe me atë bashkësisë më të gjerë shoqërore. OHSIS, përkrah vlerave të përmendura në krahasim me udhëheqjen klasike të punëve për SSHP me përdorim të shumtë të letrës dhe aplikacioneve standarde të zyrës (siç janë psh. MS Word, MS Excel etj.), i mundëson personit ekspert për SSHP ta shkurtojë kohën e nevojshme për kryerje të punëve administrative në fushën për SSHP, dhe me atë i jep më shumë kohë për angazhimin thelbësor të punëve për SSHP dhe mundësi për angazhim dhe avancim të gjendjes për SSHP tek punëdhënësi.

6. ANALIZË TË DHËNASH PËR FUNKSIONIM TË DIALOGUT DYPALËSH NËPËR KOMPANI DHE ROLI I PROFILIT TË PËRFAQËSUESËVE TË TË PUNËSUARËVE PËR SSHP

6.1. Subjekte aktive afariste në Republikën e Maqedonisë në vitin 2015

Hulumtimet për siguri dhe shëndet në punë duhet t’i theksojnë aktivitetet e lidhura me mbledhjen, analizën dhe zgjerimin e informacioneve, duke i marrë parasysh nevojat e ndryshme të punëdhënësve, për-faqësuesit e të punësuarëve / përfaqësues sindikal, punëtorët dhe agjencitë qeveritare, institucionet për hulumtim dhe të tjerë që janë të përfshirë në përmirësimin e kushteve për punë dhe mjedis pune. Prioritet duhet të jetë mbledhja dhe zgjerimi i informacioneve praktike ngaa kompanitë në fushën për siguri dhe shëndet në punë.

Që të fitohet shqyrtim i caktuar për informimin e popullatës që është kompetente për zbatimin e masave parandaluese nga fusha e sigurisë dhe shëndetit në punë ishte kryer hulumtim kuantitativ dhe cilësor në terren. Në hulumtim ishin shfrytëzuar të dhënat e Entit shtetëror për statistikë, sipas numrit të subjekteve aktive afariste në Republikën e Maqedonisë në vitin 2015 ai numër ka qënë 70 1391 subjekte.

Të dhënat për strukturën e subjekteve aktive afariste sipas numrit të të punësuarëve tregojnë se pjesëmarrje më të madhe prej 80.2% kanë subjektet afariste me 1-9 të punësuar. Pastaj pasojnë subjek-tet afariste pa të punësuar ose subjekte me numër të papërcaktuar të të punësuarëve (pa të dhënë për të punësuar) me 10.4%, dhe subjektet me 10-19 të punësuar me 4.3%, pas saj subjektet me 20-49 të punësuar pjesëmarrja e të cilave është 2.8%, me 1.9% marrin pjesë subjekjtet me 50-249 të punësuar dhe vetëm 0.3% nga subjektet aktive afarsite kanë mbi 250 të punësuar.

Hulumtimi është kryer në 69 kompani, numër që ishte përcaktuar me shumën në përqindje të subjekteve aktive afariste, me fokus në subjektet e mesme dhe të mëdha. Gjithashtu, është bërë analizë nga subjektet me 1-9 të punësuar (1,01%) e subjekteve me 10-19 të punësuar (4,3%), pastaj subjektet me 20-49 të punësuar (2,8 %), 50-249 të punësuar (1,9%) dhe 0,3 % nga subjektet afariste aktive që kanë mbi 250 të punësuar. Është bërë analizë e të dhënave për funksionimin e dialogut dypalësh nëpër kompani dhe rolin dhe profilin e për-faqësuesëve të të punësuarëve për SSHP.

Hulumtimi përfshiu më shumë pyetje në lidhje me sigurinë dhe shëndetin, dhe në hulumtimin ishin an-ketuar: punëdhënës, përfaqësues të të punësuarëve /përfaqësues sindikalë dhe të punësuar.

Analiza është në pajtueshmëri me përfaqësimin në përqindje të subjekteve afariste në Republikën e

32

Maqedonisë sipas numrit të të punësuarëve dhe veprimtarive. Pjesëmarrje më të madhe në strukturë kanë sektorët: Tregëti me shumicë dhe tregëti me pakicë; riparim të automjeteve motorike dhe motoçikletave me 23 843 subjekte ose 34.0% dhe Industria përpunuese me 7 639 subjekte ose 10.9% Përfaqësim më të vogël kanë sektorët: Miniera dhe gurore me 173 subjekte ose 0.2% dhe Furnizim me energji elektrike, gaz, avull dhe ajër të kondicionuar me 160 subjekte ose 0.2%.

6.2. Metodologjia e hulumtimit të subjeteve aktive afariste në Republikën e Maqedonisë në vitin 2015

Hulumtimi u zbatua me anketë në terren - intervista sy më sy nëpërmjet metodës së përdorimit të py-etësorit në 69 kompani në nivel të Republikës së Maqedonisë. Grupi qëllimor i hulumtimit ishin: punëdhënës, menaxher i sektorit për SSHP/resurse njerëzore, përfaqësues i të punësuarëve për SSHP / përfaqësues sind-ikal etj.

Ishin analizuar 69 kompani në Republikën e Maqedonisë nga t ëcilat lëndë për analizë ishin 25 kompani ku ekziston organizim sindikal.

Sipas veprimtarive ishin analizuar, bujqësi, pylltari dhe peshkim, ndërtim, tregti me shumicë dhe tregti me pakicë riparim të automjeteve motorike dhe motoçikletave, miniera dhe gurore, industria ushqimore dhe e tekstilit, administratë publike dhe mbrojtje, sigurim i detyrueshëm social dhe të tjera.

Hulumtimi i analizës kryhej mbi bazë të të dhënave dhe analizave të mbledhura, duke përdorur informa-cione nga institucione dhe organizata relevante.

Në tabelë është paraqitur numri i subjekteve afariste aktive sipas numri të të punësuarëve për gjendjen më 31 dhjetor të vitit 2015, si lidhja në përqindje mbi bazë të veprimtarive dhe numrit të të punësuarëve, në varësi të madhësive të kompanive.

Subjekte aktive afariste sipas sektorëve të veprimtarisë sipas Klasifikimit Kombëtar të veprimtarive KKV Aud.2 dhe sipas numrit të të punësuarëve.

Subjekte aktive afariste për sektorët e veprimtarisë sipas Klasifikimit kombëtar të veprimtarive-KKV Aud.2 dhe sipas numrit të të punësuarëve

gjendja 31 dhjetor 2015

Sektorë të veprimtarisë

Gjithsej

Subjek-te

Numri i subjekteve aktive afariste sipas numrit të të punësuarëve

01)1-9

1.01%

10-19

4.3%

20-49

2.8

50-249

1.9%

>250

0.3%

Gjithsej 70 1397 329

10%

56 261

80,2%

3 032

4,3%

1 947

2,8%

1 339

1,9%

231

0.3%

A Bujqësi, pylltari dhe peshkim

2 827

4%-

4

2432 477

25

47

2

31

1

26

0.5

3

0.01

B Miniera dhe gurore

173

0,2%-

1

20105

1

15

1

21

1

9

0

3

0

33

C Industria e prodhimit7 639

10,9%-7572

5 605

57

593

25

455

12

343

6

71

0

DFurnizim me energji elektrike, gaz, avull dhe ajër të kondicionuar

160

0,2%49

93

1

8

1

3

0

4 3

0

EFurnizim me ujë; kanalizim, menaxhim me mbeturinat dhe veprimtari për rehabilitim të mjedisit

288

0.4%

1

26173

2

30

1

21

0

28

0

10

0

F Ndërtimtari

4 429

6,3%

4

3733 541

36

284

11

161

4

60

1

10

0

GTregti me shumicë dhe tregti me pa-kicë; riparim të automjeteve motorike dhe motoçikletave

23 843

34%

22

1 81520 671

209

814

35

395

11

131

2

17

0

H Transport dhe magazinim

5 820

8,2%

5

3604 976

50

297

13

127

3

53

17

IObjekte për akomodim dhe veprimtari shërbyese me ushqim

4 535

6.4%

4

4083 665

37

313

13

120

3

28

01

J Informacione dhe komunikacione

1 524

2,1%

1

2621 063

11

99

4

64

2

29

07

KVeprimtari financiare dhe veprimtari të sigurimit

416

0.5%

1

60293

3

14

1

19

0

19

011

LVeprimtari në lidhje me pronën e patundshme

516

0.6%

1

127348

4

21

1

13

06 1

MVeprimtari profesionale, shkencore dhe teknike

6 261

8.9%

6

6775 319

54

176

8

74

212 3

NVeprimtari administrative dhe veprim-tari shërbyese ndihmëse

1 553

2.2%

1

522883

9

55

2

44

1

29

020

OAdministrata publike dhe mbrojtje;

sigurimi i detyrueshëm social

267

0.3

0

322

0

39

1

89

2

8

127

P Arsim

1 098

0,1%

1

74505

5

43

1

162

4

311

63

34

QVeprimtari të mbrojtjes shëndetësore dhe sociale

3 313

4,7%

3

572 923

30

96

4

88

2

126

223

R Art, argëtim dhe rekreacion

1 212

1,7%

1

415666

7

42

2

44

1

34

011

S Veprimtari të tjera shërbyese

4 265

6,1%

4

1 2662 933

30

46

2

16

1

4

0-

T

Veprimtari shtëpiake si punëdhënës, veprimtari shtëpiake që prodhojnë mall të ndryshëm dhe kryejnë shër-bime të ndryshme për nevoja perso-nale

… … … … … … …

UVeprimtari të organizatave dhe trupave territoriale ekstra

… … … … … … …

1) Duke përfshirë edhe subjekte afariste me numër neutral të të punësuarëve

35

Subjekte aktive afariste për sektorët e veprimtarisë sipas klasifikimit kombëtar të veprimtarive KKV Aud.2

KKVSubjekte afariste

Subjekte të anket.

Subjekte

të rend.

A Bujqësi, pylltari dhe peshkim 2 827 4 9

B Miniera dhe gurore 173 1 17

C Industria e prodhimit 7 639 7 2

D Furnizim me energji elektrike, gaz, avull 160 1 18

E Furnizim me ujë; menaxhim me mbeturinat 288 1 15

F Ndërtimtari 4 429 4 6

GTregti me shumicë dhe tregti me pakicë; riparim të automjeteve

motorike 23 843 22 1

H Transport dhe magazinim 5 820 5 4

I Objekte për akomodim dhe veprimtari shërbyese me ushqim 4 535 4 5

J Informacione dhe komunikacione 1 524 1 11

K Veprimtari financiare dhe veprimtari të sigurimit 416 1 14

L Veprimtari në lidhje me pronën e patundshme 516 1 13

M Veprimtari profesionale, shkencore dhe teknike 6 261 6 3

N Veprimtari administrative dhe veprimtari shërbyese ndihmëse 1 553 1 10

O Administrata publike dhe mbrojtje 267 1 16

P Arsim 1 098 1 12

Q Veprimtari të mbrojtjes shëndetësore dhe sociale 3 313 3 8

R Art, argëtim dhe rekreacion 1 212 1 12

S Veprimtari të tjera shërbyese 4 265 4 7

GJITHSEJ 70 139 69

Përkrah hulumtimeve që ishin kryer nga ana jonë ishin përdorur hulumtimet edhe nga Bashkimi i Sind-ikatave të Maqedonisë.

Hulumtimet që ishin kryer nga ana e Bashkimit të Sindikatave të Maqedonisë vërtetuan se është e nevo-jshme që të mbrohet jeta e të punësuarëve dhe të përparohen kushtet për siguri dhe shëndet në punë.

Konstatimi është se Bashkësia e sindikatave duhet të udhëheqë fushatë në mënyrë të vazhdueshme për sigurimin e vendeve të sigurta dhe të shëndetshme të punës. Ajo do të thotë përfshirje aktive dhe fokusim të sindikatës në implementimin e ndryshimeve të Ligjit për siguri dhe shëndet në punë, ku është ndryshuar pozicioni i kryetarit të organizatës sindikale. Nëpërmjet ndryshimeve dhe plotësimeve të Ligjit për siguri dhe shëndet në punë, janë përfshirë direkt edhe në pjesën e përballimit me fatkeqësitë e sigurisë, në pjesën e bërjes së analizave më rreth përmirësimit të sigurisë në pejsën e përmirësimit të kontrollit që do ta zbatojnë sindikatat mbi të gjitha vendet e punës, të paktën dy herë në vit, me mundësi deri edhe ta ndalojmë procesin e prodhimit nëse përcaktohet se nuk janë siguruar kushte të përshtatshme për siguri në punë.

Aplikimi i rregullt i Ligjit për siguri dhe shëndet në punë dhe ndryshimet e tij, duhet të sjellë përfitim më të madh për të punësuarit dhe për punëdhënësit. Sipas Bashkimit të sindikatave, është ngritur vetëdija

36

për sigurinë e punëtorëve, dhe ekzistojnë edhe pjesë e firmave që i zbatojnë plotësisht standardet. Nga ana tjetër, bëhet kujdes edhe për nevojën për punësim në arsimin përkatës që do t’i aplikojnë standardet e nev-ojshme për mbrojtje në punë. Është i nevojshëm trajnim plotësues për përfaqësuesit sindikalë/përfaqësues për siguri dhe shëndet në punë. Në kompanitë me mbi 50 të punësuar, përfaqësuesi sindikal ka të drejtë ta rrethojë hapësirën e punës, të bisedojë me punëdhënësi nëse ekzistojnë probleme, ta njoftojë inspektorin e punës për mangësi të caktuara, ta nënshkruajë deklaratën për siguri dhe shëndet në punë, të japë mendimin e tij dhe të marrë pjesë në shqyrtimin e vendeve të punës, domethënë nëse punëdhënësi i ka patur kujdes të gjitha masat gjatë vlerësimit të rrezikut të vendeve të punës.

Rëndësia e këtij ligji duhet të zgjerohet edhe mbi kompanitë që kanë nga 1 deri 10 të punësuar në vëllim dhe nevojë përkatëse.

Me ndryshimet më të reja të Ligjit sigurohet, çdo procesverbal që e bën inspektoriati i punës për siguri dhe shëndet në punë që të mos mund të jetë i mbyllur nëse paraprakisht nuk informohet ose nënshkruhet edhe nga ana e kryetarit të organizatës sindikale.

Rëndësia e Ligjit për siguri dhe shëndet në punë dhe nevojën për trajnime, pasurim të kapaciteteve të kryetarëve të organizatave sindikale dhe përfaqësuesit për siguri dhe shëndet në punë për sigurim të kushteve të shëndetshme dhe të sigurta në punë të vendeve të punës dhe rëndësinë e përforcimit të partner-itetit ndërmjet organizatave qytetare dhe institucioneve shtetërore që në masë të madhe ndikon në pjesën e realizimit të mjedisit të punës të sigurtë dhe të shëndetshëm.

Mbi bazë të hulumtimeve dhe analizave të zbatuara mund të arrihet në përfundimin se nëpër kompanitë ku ka organizatë sindikale të formuar, që përfaqësuesit për siguri dhe shëndet në punë i është mundësuar kryerje e papenguar e funksionit të tij nga ana e punëdhënësit të tij si edhe se të punësuarit janë të njohur me parimet themelore dhe dispozitat e përmbajtura në ligjin për siguri dhe shëndet në punë. Në lidhje me deklaratën për siguri dhe vlerësimin për masat e rrezikut nga Ligji për siguri dhe shëndet në punë i ka në ekonominë ku në thelbësi janë bërë pjesa më e madhe e analizave dhe të njëjtat respektohen në mënyrë konsistente.

Mbrojtja kolektive dhe nëpërmjet anëtarësimit në sindikatë paraqet formën më të mirë të veprimit dhe mbrojtjes së të gjitha të drejtave punëtore duke përfshirë të drejtën për punë në mjedis të sigurtë dhe të shëndetshëm pune.

Firmat duhet të investojnë në sigurinë dhe shëndetin në punë, dhe rezultatet nga investimet e tilla tregojnë se po përmirësohen kushte për punë, dhe me atë ndikon mbi zmadhimin e profitabilitetit të kom-panisë. Për nevojat e këtij projekti ishin përgatitur pyetësorë anketues për të punësuarit dhe përfaqësuesit sindikal për siguri dhe shëndet në punë. Qëllimi ishte që të shihet se cilat janë problemet me të cilat po përballen punëtorët në mjedisin e tyre të punës, sa janë të njohur të punësuarit me punën e përfaqësuesit të të punësuarëv për SSHP dhe përfaqësuesin sindikal dhe veprimtarinë e tyre, ndërsa përfaqësuesit sindikalë duhet të përgjigjen se në çfarë masë respektohet dhe zbatohet ky ligj nëpër ndërmarrje.

37

Numri i përgjithshëm i kompanive të anketuara dhe numri i të punësuarëve nga ana e BSM.

Qyteti Numri i kompanive Të punësuar

Manastir 16 5808

Resnjë 3 649

Ohër 6 2854

Prilep 20

Shkup 40 25000

Strumicë 17 2422

Shtip 12 2438

Sveti Nikole 6

Radovish 7 998

Tetovë 3 1388

Gostivar 6 920

Kërçovë 6 980

Kavadarci 14 2400

GJITHSEJ 156

Të punësuar 31.12.2015. 714 435

Shoqata Maqedonase për mbrojtje në punë dhe Bashkimi i Sindikatave të Maqedonisë u mundësuan trajnime të gjithë kryetarëve të organizatave sindikale dhe përfaqësues për siguri dhe shëndet në punë, që të mund ta implementojnë më lehtë këtë ligj. Në kuadër të projektit do të sigurohet edhe prania e përbashkët e organizatave qytetare që do të jenë të përfshira në pjesën e nxitjes së masave të përforcuara për siguri gjatë punës dhe së bashku me punëdhënësit do të realizohet në mënyrë të suskesshme ky projekt i rëndësishëm.

Kur flasim për partnerët socialë është e nevojshme që të thuhet se Organizata e punëdhënsëve të Re-publikës së Maqedonisë kërkon zgjidhje të reja për zvogëlimin e fatkeqësive në vendet e punës. Për zvogëlim të lëndimeve dhe fatkeqësive në vendet e punës janë të nevojshme zgjidhje efikase që duhet të jenë fushë prioritare për të cilat Organizata e punëdhënësve të Maqedonisë (OPM) duhet të ofrojë propozime konkrete me implementimin e të cilave do të përmirësohen kushtet për punë. Në fushën për siguri dhe shëndet në punë, duke i analizuar gjendjet në terren Organizata e punëdhënësve të Maqedonisë, konsideron se aplikimi i deritanishëm i rregullores ligjore në këtë fushë nuk i jep rezultatet e dëshiruara, domethënë nuk e zvogëloi numrin e lëndimeve dhe fatkeqësive në vendet e punës, veçanërisht në bujqësi, ndërtim, dhe industrinë e përpunimit kur numri i lëndimeve dhe fatkeqësive është më i madh. Ligji për siguri dhe shëndet në punë sh-kakëton probleme të rëndësishme financiare, veçanërisht për firmat e vogla nga veprimtaritë shërbyese, në të cilat shpesh pajisja e vetme për punë janë kompjuterat dhe tavolinat e punës, dhe që sipas obligimeve në ligj janë të barabarta me kapacitetet e mëdha industriale, ku rreziqet për lëndime në vendin e punës janë në mënyrë të konsiderueshme më të mëdha.

Anëtarët e OPM sugjerojnë për trajnim të domosodshëm dhe i vazhdueshëm dhe përsosja e personave ekspertë për siguri dhe shëndet në punë në vetë kompanitë, si edhe zbatimi i dispozitave nga direktivat e BE për masat për mirësim të sigurisë dhe shëndetit në punë, veçanërisht ato që sillen për definimin e lëndimeve gjatë punës dhe mënyrën e afatit kohor për raportimin e tyre.

38

7. PREZANTIM TË REZULTATEVE NGA HULUMTIMI I SUBJEKTEVE AFARISTE NË LIDHJE ME DIALOGUN DYPALËSH NË KOMPANITË NË REPUBLIKËN E MAQEDONISË

7.1 Analiza kuantitative e përgjigjeve nga punëdhënësit

Analiza ishte kryer në kompani ku nuk ka organizuar organizata sindikale dhe kompani me sindikatë të organizuar. Gjatë anketave në terren - intervista sy më sy nëpërmjet metodës së përdorimit të pyetësorit ishin anketuar punëdhënës në të dyja modelet e organizimit, ajo është pa sindikatë dhe kur ka sindikatë.

po jo po joPunëdhënës -pa sindikat Punëdhënës -ka sindikat

Series1 60% 40% 92% 8%

0%

20%

40%

60%

80%

100%

A i ndërmerrni masat e nevojshme për SSHP dhe mbrojtje nga rreziqe profesionale për të punësuarit tuaj?

po jo po joPunëdhënës -pa sindikat Punëdhënës -ka sindikat

Series1 60% 40% 92% 8%

0%10%20%30%40%50%60%70%80%90%

100%A zbatoni deklaratë për siguri për vend pune?

po jo po joPunëdhënës -pa sindikat Punëdhënës -ka sindikat

Series1 68% 32% 89% 11%

0%10%20%30%40%50%60%70%80%90%

100%

A u prezantohet të punësuarëve dhe përfaqësuesëve për SSHP deklarata dhe raporti për siguri në punë, masat e zbatuara dhe evidenca?

Ndaj pyetjes nëse i ndërmerrni masat e nevojshme për siguri dhe shëndet në punë dhe mbrojtje nga rreziqet profesionale të punëtorëve tuaj 60% e punëdhënësve ku nuk ka sindikatë u përgjigjën se i ndërmarrin masat e nevojshme për siguri dhe shëndet në punë, dhe vetëm 40% u përgjigjën se nuk i ndërmarrin masat e nevojshme. Tek punëdhënësit që ka sindikatë të organizuar deri 92% vërtetuan se i ndërmarrin masat, dhe vetëm 8% u përgjigjën se nuk i ndërmarrin ato, që tregon në nevojën e intervenimit të inspektimit të punës.

po jo po joPunëdhënës -pa sindikat Punëdhënës -ka sindikat

Series1 60% 40% 92% 8%

0%

20%

40%

60%

80%

100%

A i ndërmerrni masat e nevojshme për SSHP dhe mbrojtje nga rreziqe profesionale për të punësuarit tuaj?

po jo po joPunëdhënës -pa sindikat Punëdhënës -ka sindikat

Series1 60% 40% 92% 8%

0%10%20%30%40%50%60%70%80%90%

100%A zbatoni deklaratë për siguri për vend pune?

po jo po joPunëdhënës -pa sindikat Punëdhënës -ka sindikat

Series1 68% 32% 89% 11%

0%10%20%30%40%50%60%70%80%90%

100%

A u prezantohet të punësuarëve dhe përfaqësuesëve për SSHP deklarata dhe raporti për siguri në punë, masat e zbatuara dhe evidenca?

Analiza e pyetjes a e zbatoni deklaratën për siguri për çdo vend pune? Tek punëdhënësit pa sindikatë 60% u përgjigjën se e zbatojnë, dhe vetëm 40% u përgjigjën se nuk e zbatojnë atë. Punëdhënësit që kanë sin-dikatë me 92% u shprehën se e zbatojnë deklaratën për siguri për çdo vend pune, dhe vetëm 8% u shprehën negativisht, që do të thotë se është i madh numri i punëdhënësve që i plotësojnë obligimet ligjore.

39

po jo po joPunëdhënës -pa sindikat Punëdhënës -ka sindikat

Series1 60% 40% 92% 8%

0%

20%

40%

60%

80%

100%

A i ndërmerrni masat e nevojshme për SSHP dhe mbrojtje nga rreziqe profesionale për të punësuarit tuaj?

po jo po joPunëdhënës -pa sindikat Punëdhënës -ka sindikat

Series1 60% 40% 92% 8%

0%10%20%30%40%50%60%70%80%90%

100%A zbatoni deklaratë për siguri për vend pune?

po jo po joPunëdhënës -pa sindikat Punëdhënës -ka sindikat

Series1 68% 32% 89% 11%

0%10%20%30%40%50%60%70%80%90%

100%

A u prezantohet të punësuarëve dhe përfaqësuesëve për SSHP deklarata dhe raporti për siguri në punë, masat e zbatuara dhe evidenca?

Vetëm 68% e punëdhënësve pa sindikatë u përgjigjën se të punësuarëve dhe përfaqësuesëve për siguri dhe shëndet në punë u prezantohet deklarata dhe raporti për siguri në punë, si masat e zbatuara dhe evi-denca, dhe 32% u shprehën negativisht. Ndërsa tek punëdhënësit ku ka sindikatë deri 89% u përgjigjën se të punësuarëve dhe përfaqësuesëve për siguri dhe shëndet në punë u prezantohet deklarata dhe raporti për siguri në punë, si masat e zbatuara dhe evidenca, dhe 11% u shprehën me jo.

po jo po joPunëdhënës -pa sindikat Punëdhënës -ka sindikat

Series1 75% 25% 88% 12%

0%

20%

40%

60%

80%

100%

A i siguroni çdo të punësuari trajnime përkatëse për SSHP, gjatë punësimit, gjatë transferimit në vend të ri të punës, gjatë aplikimit të

teknologjisë së re dhe gjatë ndryshimit në procesin e punës?

një dy tre katër një dy tre katërPunëdhënës -pa sindikat Punëdhënës -ka sindikat

Series1 45% 45% 5% 5% 5% 10% 45% 40%

0%5%

10%15%20%25%30%35%40%45%50%

Sa trajnime për SSHP për të punësuarit tuaj keni zbatuar mesatarisht në nivel vjetor deri tani?

po jo po joPunëdhënës -pa sindikat Punëdhënës -ka sindikat

Series1 80% 20% 85% 15%

0%10%20%30%40%50%60%70%80%90%

A konsideroni se trajnimi për SSHP është i domosdoshëm për mbrojtje të punëtorëve në punë?

Pyetjes nëse çdo të punësuari i siguroni trajnime përkatëse për siguri dhe shëndet në punë , gjatë punë-simit, gjatë transferimit në vend të ri të punës, gjatë aloikimit të teknologjisë së re dhe gjatë ndryshimit të procesit të punës, nga punëdhënësit pa sindikatë u përgjigjën 75% pozitivisht, por 25% negativisht. Në kompanitë ku ka sindikatë të organizuar atje punëdhënësit u shprehën me 88% pozitivisht, dhe vetëm 12% u shprehën negativisht, që nevojitet promovim më i madh për nevojën për organizim të trajnimeve për siguri dhe shëndet në punë.

40

po jo po joPunëdhënës -pa sindikat Punëdhënës -ka sindikat

Series1 75% 25% 88% 12%

0%

20%

40%

60%

80%

100%

A i siguroni çdo të punësuari trajnime përkatëse për SSHP, gjatë punësimit, gjatë transferimit në vend të ri të punës, gjatë aplikimit të

teknologjisë së re dhe gjatë ndryshimit në procesin e punës?

një dy tre katër një dy tre katërPunëdhënës -pa sindikat Punëdhënës -ka sindikat

Series1 45% 45% 5% 5% 5% 10% 45% 40%

0%5%

10%15%20%25%30%35%40%45%50%

Sa trajnime për SSHP për të punësuarit tuaj keni zbatuar mesatarisht në nivel vjetor deri tani?

po jo po joPunëdhënës -pa sindikat Punëdhënës -ka sindikat

Series1 80% 20% 85% 15%

0%10%20%30%40%50%60%70%80%90%

A konsideroni se trajnimi për SSHP është i domosdoshëm për mbrojtje të punëtorëve në punë?

Nga diagrami mund të shihet se është e vogël përqindja e trajnimeve të zbatuara nga tre dhe katër në niv-el vjetor tek kompanitë pa sindikatë dhe nga ato arsye është i nevojshëm trajnim i vazhdueshëm, domethënë numri i trajnimeve është më i mirë tek kompanitë me sindikatë të organizuar. Duhet të theksohet numri i trajnimeve nuk është shpenzim i madh plotësues për vetë punëdhënësit.

po jo po joPunëdhënës -pa sindikat Punëdhënës -ka sindikat

Series1 75% 25% 88% 12%

0%

20%

40%

60%

80%

100%

A i siguroni çdo të punësuari trajnime përkatëse për SSHP, gjatë punësimit, gjatë transferimit në vend të ri të punës, gjatë aplikimit të

teknologjisë së re dhe gjatë ndryshimit në procesin e punës?

një dy tre katër një dy tre katërPunëdhënës -pa sindikat Punëdhënës -ka sindikat

Series1 45% 45% 5% 5% 5% 10% 45% 40%

0%5%

10%15%20%25%30%35%40%45%50%

Sa trajnime për SSHP për të punësuarit tuaj keni zbatuar mesatarisht në nivel vjetor deri tani?

po jo po joPunëdhënës -pa sindikat Punëdhënës -ka sindikat

Series1 80% 20% 85% 15%

0%10%20%30%40%50%60%70%80%90%

A konsideroni se trajnimi për SSHP është i domosdoshëm për mbrojtje të punëtorëve në punë?

Nga shqyrtimi i diagramit mund të thuhet se edhe vetë punëdhënësit pa dallim të asaj nëse kompania është pa sindikatë ose me sindikatë konsiderohet se është i domosdoshëm trajnimi për siguri dhe shëndet në punë.

41

po jo po joPunëdhënës -pa sindikat Punëdhënës -ka sindikat т

Series1 85% 15% 88% 12%

0%10%20%30%40%50%60%70%80%90%

100%

A u siguroni kontroll të aftësvie për SSHP të punësuarëve në çdo tre vjet?

po jo po joPunëdhënës -pa sindikat Punëdhënës -ka sindikat

Series1 82% 18% 98% 2%

0%

20%

40%

60%

80%

100%

120%

A përshtatet trajnimi për SSHP ndaj specifikave të vendit të punës dhe kryhet në pajtueshmëri me programin që azhurohet në pikëpamje të

formave dhe llojeve të reja të rreziqeve?

direkt përmespërfaqësuesit direkt përmes

përfaqësuesitPunëdhënës -pa sindikat Punëdhënës -ka sindikat

Series1 23% 77% 10% 90%

0%10%20%30%40%50%60%70%80%90%

100%

Si e realizoni të drejtën e të punësuarëve që të marrin pjesë në përcaktimin e mangësive dhe në përmirësimin e kushteve për punë?

Pyetjes nëse u siguroni kontroll të aftësive për siguri dhe shëndet në punë për të punësuarit në çdo tre vjet?. përqindje e madhe prej 88% dhe 85% që u përgjigjën pozitivisht, dhe vetëm 15% dhe 12% u shprehën negativisht, që do të thotë se në numër të madh kompanish zbatohet Ligji për siguri dhe shëndet në punë.

po jo po joPunëdhënës -pa sindikat Punëdhënës -ka sindikat т

Series1 85% 15% 88% 12%

0%10%20%30%40%50%60%70%80%90%

100%

A u siguroni kontroll të aftësvie për SSHP të punësuarëve në çdo tre vjet?

po jo po joPunëdhënës -pa sindikat Punëdhënës -ka sindikat

Series1 82% 18% 98% 2%

0%

20%

40%

60%

80%

100%

120%

A përshtatet trajnimi për SSHP ndaj specifikave të vendit të punës dhe kryhet në pajtueshmëri me programin që azhurohet në pikëpamje të

formave dhe llojeve të reja të rreziqeve?

direkt përmespërfaqësuesit direkt përmes

përfaqësuesitPunëdhënës -pa sindikat Punëdhënës -ka sindikat

Series1 23% 77% 10% 90%

0%10%20%30%40%50%60%70%80%90%

100%

Si e realizoni të drejtën e të punësuarëve që të marrin pjesë në përcaktimin e mangësive dhe në përmirësimin e kushteve për punë?

Tek kompanitë që nuk ka sindikatë punëdhënësit me 82% u shprehën se trajnimi për siguri dhe shëndet në punë përshtatet ndaj specifikave të vendit të punës dhe kryhet në pajtueshmëri me programin që azhu-rohet në pikëpamje të formave dhe llojeve të reja të rreziqeve, dhe vetëm 18% u shprehën me jo. Ndërsa tek kompanitë që ka sindikatë punëdhënësit me 98% u shprehën pozitivisht, dhe vetëm 2% negativisht.

42

po jo po joPunëdhënës -pa sindikat Punëdhënës -ka sindikat т

Series1 85% 15% 88% 12%

0%10%20%30%40%50%60%70%80%90%

100%

A u siguroni kontroll të aftësvie për SSHP të punësuarëve në çdo tre vjet?

po jo po joPunëdhënës -pa sindikat Punëdhënës -ka sindikat

Series1 82% 18% 98% 2%

0%

20%

40%

60%

80%

100%

120%

A përshtatet trajnimi për SSHP ndaj specifikave të vendit të punës dhe kryhet në pajtueshmëri me programin që azhurohet në pikëpamje të

formave dhe llojeve të reja të rreziqeve?

direkt përmespërfaqësuesit direkt përmes

përfaqësuesitPunëdhënës -pa sindikat Punëdhënës -ka sindikat

Series1 23% 77% 10% 90%

0%10%20%30%40%50%60%70%80%90%

100%

Si e realizoni të drejtën e të punësuarëve që të marrin pjesë në përcaktimin e mangësive dhe në përmirësimin e kushteve për punë?

Përgjigja ndaj pyetjes se si e realizoni të drejtën e të punësuarëve të marrin pjesë në përcaktimin e mangësive dhe në përmirësimin e kushteve për punë? , nga punëdhënësi është dhënë me 77% nëpërmjet përfaqësuesit të të punësuarëve, dhe 23% direkt tek kompani pa sindikatë. Ndërsa 90% e punëdhënësve që kanë sindikatë janë shprehur se nëpërmjet përfaqësuesit, dhe 10% direkt. Mund të thuhet se edhe në të dyja rastet është i detyrueshëm.

nuk ka një dy tre katër pesëPunëdhënës

Series1 38% 32% 12% 8% 6% 4%

0%

5%

10%

15%

20%

25%

30%

35%

40%

Sa është numri i përfaqësuesëve të të punësuarëve për SSHP në kompaninë tuaj?

po jo po joPunëdhënës -pa sindikat Punëdhënës -ka sindikat

Series1 68% 32% 90% 10%

0%

20%

40%

60%

80%

100%

A është zgjedhur përfaqësues për çdo hapësirë pune ku ekziston rrezik mbi sigurinë dhe shëndetin e punëtorëve?

po jo po joPunëdhënës -pa sindikat Punëdhënës -ka sindikat

Series1 70% 30% 94% 6%

0%

20%

40%

60%

80%

100%A është zgjedhur koordinator nga përfaqësuesit e të punësuarëve për

SSHP?

Ndaj pyetjes se sa është numri i përfaqësuesëve të të punësuarëve për siguri dhe shëndet në punë në kompaninë tuaj?, me 70% u përgjigjën se nuk ka asnjë ose vetëm një, që është pasqyrim i një numri të madh subjektesh aktive afariste nga ndërmarrje të vogla dhe të mesme.

43

nuk ka një dy tre katër pesëPunëdhënës

Series1 38% 32% 12% 8% 6% 4%

0%

5%

10%

15%

20%

25%

30%

35%

40%

Sa është numri i përfaqësuesëve të të punësuarëve për SSHP në kompaninë tuaj?

po jo po joPunëdhënës -pa sindikat Punëdhënës -ka sindikat

Series1 68% 32% 90% 10%

0%

20%

40%

60%

80%

100%

A është zgjedhur përfaqësues për çdo hapësirë pune ku ekziston rrezik mbi sigurinë dhe shëndetin e punëtorëve?

po jo po joPunëdhënës -pa sindikat Punëdhënës -ka sindikat

Series1 70% 30% 94% 6%

0%

20%

40%

60%

80%

100%A është zgjedhur koordinator nga përfaqësuesit e të punësuarëve për

SSHP?

Zgjedhja e përfaqësuesit për çdo hapësirë pune ku ekziston rrezik mbi sigurinë dhe shëndetin e punëtorëve sipas përgjigjes së punëdhënësve pa sindikatë është 68%, dhe tek punëdhënësit me sindikatë të organizuar është 90%. Prandaj është e nevojshme që të bëhet korrigjim nga ana e punëdhënësve, dhe veçanërisht tek kompanitë pa sindikatë.

nuk ka një dy tre katër pesëPunëdhënës

Series1 38% 32% 12% 8% 6% 4%

0%

5%

10%

15%

20%

25%

30%

35%

40%

Sa është numri i përfaqësuesëve të të punësuarëve për SSHP në kompaninë tuaj?

po jo po joPunëdhënës -pa sindikat Punëdhënës -ka sindikat

Series1 68% 32% 90% 10%

0%

20%

40%

60%

80%

100%

A është zgjedhur përfaqësues për çdo hapësirë pune ku ekziston rrezik mbi sigurinë dhe shëndetin e punëtorëve?

po jo po joPunëdhënës -pa sindikat Punëdhënës -ka sindikat

Series1 70% 30% 94% 6%

0%

20%

40%

60%

80%

100%A është zgjedhur koordinator nga përfaqësuesit e të punësuarëve për

SSHP?

Për zgjedhjen e koordinatorit nga përfaqësuesit e të punësuarëve për siguri dhe shëndet në punë, rreth 70% e punëdhënësve në kompanitë pa sindikatë u përgjigjën se është zgjedhur koordinator, dhe se 94% e punëdhënësve në kompanitë me sindikatë u përgjigjën se është zgjedhur koordinator. Por kjo mund të jetë edhe perceptim i gabuar duke e patur parasysh numrin e subjekteve aktive afariste që në pajtueshmëri me ligjin duhet të kenë koordinatorë, dhe veçanërisht edhe kompanitë e mëdha.

44

po jo po joPunëdhënës -pa sindikat Punëdhënës -ka sindikat

Series1 70% 30% 94% 6%

0%10%20%30%40%50%60%70%80%90%

100%

A i viziton përfaqësuesi i të punësuarëve vendet e punës për shqyrtim të gjendjes në lidhje me sigurinë në punë?

1-në vit 1-në tremuaj

1-nëmuaj çdo dite 1-në vit 1-në tre

muaj1-nëmuaj çdo dite

Punëdhënës -pa sindikat Punëdhënës -ka sindikatSeries1 40% 32% 22% 6% 15% 30% 45% 10%

0%

10%

20%

30%

40%

50%

Sa shpesh përfaqësuesi i të punësuarëve i viziton vendet e punës për shkak të shqyrtimit të gjendjes në lidhje me sigurinë

në punë

po jo po joPunëdhënës -pa sindikat Punëdhënës -ka sindikat

Series1 76% 24% 89% 11%

0%10%20%30%40%50%60%70%80%90%

100%

A duhet të vizitojë përfaqësuesi i të punësuarëve trajnim të veçantë për SSHP specifike për veprimtarinë e punëdhënësit?

Pyetjes nëse përfaqësuesi i të punësuarëve i viziton vendet e punës për shqyrtim të gjendjes në lidhje me sigurinë në punë. Punëdhënësit tek kompanitë pa sindikatë u përgjigjën me 70% se i viziton, dhe 94% e punëdhënësve tek kompanitë me sindikatë u përgjigjën pozitivisht, që është gjë e mirë.

po jo po joPunëdhënës -pa sindikat Punëdhënës -ka sindikat

Series1 70% 30% 94% 6%

0%10%20%30%40%50%60%70%80%90%

100%

A i viziton përfaqësuesi i të punësuarëve vendet e punës për shqyrtim të gjendjes në lidhje me sigurinë në punë?

1-në vit 1-në tremuaj

1-nëmuaj çdo dite 1-në vit 1-në tre

muaj1-nëmuaj çdo dite

Punëdhënës -pa sindikat Punëdhënës -ka sindikatSeries1 40% 32% 22% 6% 15% 30% 45% 10%

0%

10%

20%

30%

40%

50%

Sa shpesh përfaqësuesi i të punësuarëve i viziton vendet e punës për shkak të shqyrtimit të gjendjes në lidhje me sigurinë

në punë

po jo po joPunëdhënës -pa sindikat Punëdhënës -ka sindikat

Series1 76% 24% 89% 11%

0%10%20%30%40%50%60%70%80%90%

100%

A duhet të vizitojë përfaqësuesi i të punësuarëve trajnim të veçantë për SSHP specifike për veprimtarinë e punëdhënësit?

Nga diagrami mund të vihet re se 72% përfaqësuesi i të punësuarëve një herë në vit ose një herë në tre muaj i viziton vendet e punës tek kompani pa sindikatë. Tek kompanitë ku ka sindikatë, përfaqësuesi i të punësuarëve një herë në vit ose një herë në tre muaj i viziton vendet e punës 75%. Që konsiderohet se nuk është e detyrueshme, por duhet të jetë më e shpeshtë të paktën një herë në muaj.

45

po jo po joPunëdhënës -pa sindikat Punëdhënës -ka sindikat

Series1 70% 30% 94% 6%

0%10%20%30%40%50%60%70%80%90%

100%

A i viziton përfaqësuesi i të punësuarëve vendet e punës për shqyrtim të gjendjes në lidhje me sigurinë në punë?

1-në vit 1-në tremuaj

1-nëmuaj çdo dite 1-në vit 1-në tre

muaj1-nëmuaj çdo dite

Punëdhënës -pa sindikat Punëdhënës -ka sindikatSeries1 40% 32% 22% 6% 15% 30% 45% 10%

0%

10%

20%

30%

40%

50%

Sa shpesh përfaqësuesi i të punësuarëve i viziton vendet e punës për shkak të shqyrtimit të gjendjes në lidhje me sigurinë

në punë

po jo po joPunëdhënës -pa sindikat Punëdhënës -ka sindikat

Series1 76% 24% 89% 11%

0%10%20%30%40%50%60%70%80%90%

100%

A duhet të vizitojë përfaqësuesi i të punësuarëve trajnim të veçantë për SSHP specifike për veprimtarinë e punëdhënësit?

Sipas tregimeve të punëdhënësit pa sindikatë të organizuar 76% u shprehën se përfaqësuesi të punësu-arëve viziton trajnim të veçantë për siguri dhe shëndet në punë specifike për veprimtarinë e punëdhënësit. Ndërsa 89% e punëdhënsëve u shprehën pozitivisht, që tregon se është mirë.

po jo po joPunëdhënës -pa sindikat Punëdhënës -ka sindikat

Series1 82% 18% 88% 12%

0%

20%

40%

60%

80%

100%

A kanë kontaktuar të punësuarit tuaj deri tani me përfaqësuesin e të punësuarëve për SSHP për çështje nga fusha e SSHP?

Po Jo Po JoTë punësuar pa sindikat Të punësuar -ka sindikat

Series1 90% 10% 98% 2%

0%

20%

40%

60%

80%

100%

120%A keni vizituar deri tani trajnim për siguri dhe shëndet në punë (SSHP)?

një dy tre katër një dy tre katërTë punësuar pa sindikat Të punësuar -ka sindikat

Series1 45% 45% 5% 5% 5% 10% 45% 40%

0%5%

10%15%20%25%30%35%40%45%50%

Sa trajnime të tilla keni vizituar deri tani?

Pyetjes nëse të punësuarit tuaj kanë kontaktuar deri tani me përfaqësuesin e të punësuarëve për çështje nga fusha e sigurisë dhe shëndetit në punë, përqindje e madhe prej 82% dhe 88% u përgjigjën se kanë kon-taktuar.

Përfundim: Hulumtimi që ishe kryer për punëdhënësit ku në përgjithësi mund të arrihet në përfundim se ata mund të bashkëpunojnë shumë më shumë kur në kompani ka organizim sindikal. Rezultatet që janë fituar nga hulumtimi tek punëdhënësit në përqindje të madhe janë shprehur pozitivisht për pjesën më të madhe të pyetjeve për siguri dhe shëndet në punë.

46

7.2 Analizë kuantitative e përgjigjeve nga të punësuarit

Gjatë anketave në terren - intervista sy më sy nëpërmjet metodës së përdorimit të pyetësorit ishin an-ketuar të punësuarit në të dyja modelet e organizimit, ajo është pa organizim sindikal dhe kur ka organizim sindikal. Në pyetësor kishte pyetje që silleshin vetëm për të punësuarit që ishin rreth 12 pyetje.

Pyetësorët që ishin të plotësuar nga të punësuarit janë analizuar nga kompani në të cilat nuk ka organi-zata sindikale dhe kompani ku ka organizim sindikal.

po jo po joPunëdhënës -pa sindikat Punëdhënës -ka sindikat

Series1 82% 18% 88% 12%

0%

20%

40%

60%

80%

100%

A kanë kontaktuar të punësuarit tuaj deri tani me përfaqësuesin e të punësuarëve për SSHP për çështje nga fusha e SSHP?

Po Jo Po JoTë punësuar pa sindikat Të punësuar -ka sindikat

Series1 90% 10% 98% 2%

0%

20%

40%

60%

80%

100%

120%A keni vizituar deri tani trajnim për siguri dhe shëndet në punë (SSHP)?

një dy tre katër një dy tre katërTë punësuar pa sindikat Të punësuar -ka sindikat

Series1 45% 45% 5% 5% 5% 10% 45% 40%

0%5%

10%15%20%25%30%35%40%45%50%

Sa trajnime të tilla keni vizituar deri tani?Nga diagrami shihet se 90% e të punësuarëve tek kompanitë pa sindikatë janë shprehur se kanë vizituar trajnime për sigurinë dhe shëndetin në punë. Ndërsa 98% e të punësuarëve tek kompanitë me sindikatë janë shprehur pozitivisht. Kjo është e kënaqshme.

po jo po joPunëdhënës -pa sindikat Punëdhënës -ka sindikat

Series1 82% 18% 88% 12%

0%

20%

40%

60%

80%

100%

A kanë kontaktuar të punësuarit tuaj deri tani me përfaqësuesin e të punësuarëve për SSHP për çështje nga fusha e SSHP?

Po Jo Po JoTë punësuar pa sindikat Të punësuar -ka sindikat

Series1 90% 10% 98% 2%

0%

20%

40%

60%

80%

100%

120%A keni vizituar deri tani trajnim për siguri dhe shëndet në punë (SSHP)?

një dy tre katër një dy tre katërTë punësuar pa sindikat Të punësuar -ka sindikat

Series1 45% 45% 5% 5% 5% 10% 45% 40%

0%5%

10%15%20%25%30%35%40%45%50%

Sa trajnime të tilla keni vizituar deri tani?

Në kompanitë ku nuk ka organizim sindikal 90% e të punësuarëve janë shprehur se kanë vizituar një ose dy trajnime. Ndërsa tek kompanitë ku ka organizim sindikal 85% janë shprehur se kanë vizituar tre ose katër trajnime, që mund të konsiderohet se është e kënaqshme.

47

po jo po joTë punësuar pa sindikat Të punësuar -ka sindikat

Series1 80% 20% 90% 10%

0%10%20%30%40%50%60%70%80%90%

100%

A konsideroni se trajnimi për SSHP është i domosdoshëm për sigurinë e punëtorëve në punë?

po jo po joTë punësuar pa sindikat Të punësuar -ka sindikat

Series1 85% 15% 75% 25%

0%10%20%30%40%50%60%70%80%90%

A konsideroni se trajnimi që keni vizituar është i përshtatshëm dhe i mjaftueshëm për vendin tuaj të punës?

po jo po joTë punësuar pa sindikat Të punësuar-ka sindikat

Series1 73% 27% 93% 7%

0%10%20%30%40%50%60%70%80%90%

100%A e keni njoftuar deri tani punëdhënësin për fatkeqësi në vendin e

punës?

Të punësuarit me përqindje të madhe konsiderojnë se trajnimi për siguri dhe shëndet në punë është e domosdoshme për sigurinë e punëtorëve në punë.

po jo po joTë punësuar pa sindikat Të punësuar -ka sindikat

Series1 80% 20% 90% 10%

0%10%20%30%40%50%60%70%80%90%

100%

A konsideroni se trajnimi për SSHP është i domosdoshëm për sigurinë e punëtorëve në punë?

po jo po joTë punësuar pa sindikat Të punësuar -ka sindikat

Series1 85% 15% 75% 25%

0%10%20%30%40%50%60%70%80%90%

A konsideroni se trajnimi që keni vizituar është i përshtatshëm dhe i mjaftueshëm për vendin tuaj të punës?

po jo po joTë punësuar pa sindikat Të punësuar-ka sindikat

Series1 73% 27% 93% 7%

0%10%20%30%40%50%60%70%80%90%

100%A e keni njoftuar deri tani punëdhënësin për fatkeqësi në vendin e

punës?

Trajnimin që e kanë vizituar të punësuarit janë shprehur se është i përshtatshëm dhe i mjaftueshëm për vendin e punës.

po jo po joTë punësuar pa sindikat Të punësuar -ka sindikat

Series1 80% 20% 90% 10%

0%10%20%30%40%50%60%70%80%90%

100%

A konsideroni se trajnimi për SSHP është i domosdoshëm për sigurinë e punëtorëve në punë?

po jo po joTë punësuar pa sindikat Të punësuar -ka sindikat

Series1 85% 15% 75% 25%

0%10%20%30%40%50%60%70%80%90%

A konsideroni se trajnimi që keni vizituar është i përshtatshëm dhe i mjaftueshëm për vendin tuaj të punës?

po jo po joTë punësuar pa sindikat Të punësuar-ka sindikat

Series1 73% 27% 93% 7%

0%10%20%30%40%50%60%70%80%90%

100%A e keni njoftuar deri tani punëdhënësin për fatkeqësi në vendin e

punës?

Të punësuarit në përqindje të madhe e kanë njoftuar punëdhënësin për fatkeqësi në vendin e punës.

48

po jo po joTë punësuar pa sindikat Të punësuar-ka sindikat

Series1 60% 40% 70% 30%

0%

10%

20%

30%

40%

50%

60%

70%

80%A keni kërkuar deri tani ndihmë të parë në vendin e punës?

po jo po joTë punësuat pa sindikat Të punësuar ka sindikat

Series1 63% 37% 95% 5%

0%10%20%30%40%50%60%70%80%90%

100%

A u siguron punëdhënësi të punësuarëve në çdo tre vjet kontroll të aftësive për SSHP?

po jo po joTë punësuar pa sindikat Të punësuar ka sindikat

Series1 54% 46% 67% 33%

0%10%20%30%40%50%60%70%80%

A është përshtatur programi për trajnim të SSHP ndaj specifikave të vendit të punës në lidhje me format dhe llojet e rreziqeve?

Të punësuarit në kompanitë ku nuk ka sindikatë të organizuar me 60% u shprehën se kanë kërkuar ndihmë të parë në vendin e punës, dhe 40% u shprehën negativisht. Ndërsa 70% e të punësuarëve ku ka sin-dikatë janë shprehur pozitivisht, dhe 30% negativisht.

po jo po joTë punësuar pa sindikat Të punësuar-ka sindikat

Series1 60% 40% 70% 30%

0%

10%

20%

30%

40%

50%

60%

70%

80%A keni kërkuar deri tani ndihmë të parë në vendin e punës?

po jo po joTë punësuat pa sindikat Të punësuar ka sindikat

Series1 63% 37% 95% 5%

0%10%20%30%40%50%60%70%80%90%

100%

A u siguron punëdhënësi të punësuarëve në çdo tre vjet kontroll të aftësive për SSHP?

po jo po joTë punësuar pa sindikat Të punësuar ka sindikat

Series1 54% 46% 67% 33%

0%10%20%30%40%50%60%70%80%

A është përshtatur programi për trajnim të SSHP ndaj specifikave të vendit të punës në lidhje me format dhe llojet e rreziqeve?

Të punësuarit ku ka sindikatë të organizuar deri 95% u shprehën se punëdhënësi në çdo tre vjet u siguron kontroll të aftësive për siguri dhe shëndet në punë, dhe tek të punësuarit ku nuk ka sindikatë vetëm 63% janë shprehur pozitivisht.

po jo po joTë punësuar pa sindikat Të punësuar-ka sindikat

Series1 60% 40% 70% 30%

0%

10%

20%

30%

40%

50%

60%

70%

80%A keni kërkuar deri tani ndihmë të parë në vendin e punës?

po jo po joTë punësuat pa sindikat Të punësuar ka sindikat

Series1 63% 37% 95% 5%

0%10%20%30%40%50%60%70%80%90%

100%

A u siguron punëdhënësi të punësuarëve në çdo tre vjet kontroll të aftësive për SSHP?

po jo po joTë punësuar pa sindikat Të punësuar ka sindikat

Series1 54% 46% 67% 33%

0%10%20%30%40%50%60%70%80%

A është përshtatur programi për trajnim të SSHP ndaj specifikave të vendit të punës në lidhje me format dhe llojet e rreziqeve?

Për programin për trajnim të sigurisë dhe shëndetit në punë se është përshtatur ndaj specifikave të ven-dit të punës në lidhje me format dhe llojet e rreziqeve në kompanitë pa sindikatë janë shprehur 54%, dhe të punësuarit ku ka sindikatë për programin janë shpregur 67%.

49

po jo po joTë punësuar pa sindikat Të punësuar-ka sindikat

Series1 52% 48% 78% 22%

0%10%20%30%40%50%60%70%80%90%

A keni biseduar deri tani me përfaqësuesin e të punësuarëve për SSHP për ndonjë rrezik të lidhur me vendin tuaj konkret të punës?

po jo nuk e di po jo nuk e diTë punësuar pa sindikat Të punësuar - ka sindikat

Series1 22% 34% 44% 68% 22% 10%

0%10%20%30%40%50%60%70%80%

A e ka njoftuar përfaqësuesi i punëtorëve për SSHP inspektimin e punës për ndërmjetësimin e saj, a ka marrë pjesë, a i ka dhënë pikëpamjet e tij dhe a ka

pasur kontroll në procesverbalin e përpiluar nga ana e inspektoriatit?

po jo nuk e di po jo nuk e diTë punësuar pa sindikat Të punësuar- ka sindikat

Series1 33% 43% 24% 72% 18% 10%

0%10%20%30%40%50%60%70%80%

A ka kërkuar përfaqësuesi i të punësuarëve për SSHP nga punëdhënësi informacione dhe qasje tek deklaratat për vlerësim për sigurinë dhe raportet, por edhe dokumente të tjera në lidhje me planifikimin dhe

rregullimin e SSHP?

Me përfaqësuesin e të punësuarëve kanë biseduar 78% e të punësuarëve ku ka sindikatë, dhe 52% e të punësuarëve ku nuk ka sindikatë kanë biseduar me përfaqësuesin.

po jo po joTë punësuar pa sindikat Të punësuar-ka sindikat

Series1 52% 48% 78% 22%

0%10%20%30%40%50%60%70%80%90%

A keni biseduar deri tani me përfaqësuesin e të punësuarëve për SSHP për ndonjë rrezik të lidhur me vendin tuaj konkret të punës?

po jo nuk e di po jo nuk e diTë punësuar pa sindikat Të punësuar - ka sindikat

Series1 22% 34% 44% 68% 22% 10%

0%10%20%30%40%50%60%70%80%

A e ka njoftuar përfaqësuesi i punëtorëve për SSHP inspektimin e punës për ndërmjetësimin e saj, a ka marrë pjesë, a i ka dhënë pikëpamjet e tij dhe a ka

pasur kontroll në procesverbalin e përpiluar nga ana e inspektoriatit?

po jo nuk e di po jo nuk e diTë punësuar pa sindikat Të punësuar- ka sindikat

Series1 33% 43% 24% 72% 18% 10%

0%10%20%30%40%50%60%70%80%

A ka kërkuar përfaqësuesi i të punësuarëve për SSHP nga punëdhënësi informacione dhe qasje tek deklaratat për vlerësim për sigurinë dhe raportet, por edhe dokumente të tjera në lidhje me planifikimin dhe

rregullimin e SSHP?

Dijet e të punësuarëve ku nuk ka sindikatë janë shumë të vogëla se përfaqësuesi i të punësuarëve e ka njoftuar inspektimin e punës, dhe 68% e të punësuarëve ku ka sindikatë u shprehën se janë të informuar për njoftimin e përfaqësuesit të të punësuarëve për inspektimin e punës.

50

po jo po joTë punësuar pa sindikat Të punësuar-ka sindikat

Series1 52% 48% 78% 22%

0%10%20%30%40%50%60%70%80%90%

A keni biseduar deri tani me përfaqësuesin e të punësuarëve për SSHP për ndonjë rrezik të lidhur me vendin tuaj konkret të punës?

po jo nuk e di po jo nuk e diTë punësuar pa sindikat Të punësuar - ka sindikat

Series1 22% 34% 44% 68% 22% 10%

0%10%20%30%40%50%60%70%80%

A e ka njoftuar përfaqësuesi i punëtorëve për SSHP inspektimin e punës për ndërmjetësimin e saj, a ka marrë pjesë, a i ka dhënë pikëpamjet e tij dhe a ka

pasur kontroll në procesverbalin e përpiluar nga ana e inspektoriatit?

po jo nuk e di po jo nuk e diTë punësuar pa sindikat Të punësuar- ka sindikat

Series1 33% 43% 24% 72% 18% 10%

0%10%20%30%40%50%60%70%80%

A ka kërkuar përfaqësuesi i të punësuarëve për SSHP nga punëdhënësi informacione dhe qasje tek deklaratat për vlerësim për sigurinë dhe raportet, por edhe dokumente të tjera në lidhje me planifikimin dhe

rregullimin e SSHP?

Dija se përfaqësuesi i të punësuarëve për siguri dhe shëndet në punë ka kërkuar nga punëdhënësi infor-macione dhe qasje tek deklaratat për vlerësim të sigurisë dhe raportet, por edhe dokumente të tjera në lidhje me planifikimin dhe rregullimin e sigurisë dhe shëndetit në punë për të punësuarit ku ka sindikatë është 72%, dhe ku nuk ka sindikatë janë shumë të vogla pra 33%.

po jo nuk e di po jo nuk e diTë punësuar pa sindikat Të punësuar-ka sindikat

Series1 44% 36% 20% 78% 14% 8%

0%10%20%30%40%50%60%70%80%90%

A ka mundësuar punëdhënësi kryerje të papenguar të funksionit të përfaqësuesit të të punësuarëve për SSHP, nëpërmjet sigurimit të kohës së

përshtatshme dhe mjeteve të nevojshme pa zvogëlim të pagës?

Në mbledhje me të punësuarit Në mbledhje me sindikatinPërfaqësues i të punësuarve- pa sindikat Përfaqësues i të punësuarve- ka sindikat

Series1 90% 98%

86%

88%

90%

92%

94%

96%

98%

100%Si jeni zgjedhur si përfaqësues i të punësuarëve për SSHP?

Mbrojtje e veçantënga marrëdhënia e

punës

Në pajtueshmërime ligjin dhe

kontratën kolektive

Mbrojtje e veçantënga marrëdhënia e

punës

Në pajtueshmërime ligjin dhe

kontratën kolektivePërfaqësues i të punësuarve- pa sindikat Përfaqësues i të punësuarve- ka sindikat

Series1 70% 30% 89% 21%

0%10%20%30%40%50%60%70%80%90%

100%Çfarë mbrojtje keni si përfaqësues i të punësuarëve për SSHP?

Rreth 44% të punësuarëve ku nuk ka sindikatë u shprehën se punëdhënësi mundëson kryerje të pa-penguar të funksionit për përfaqësuesin e të punësuarëve për siguri dhe shëndet në punë. Ndërsa 78% e të punësuarëve u shprehën se përfaqësuesit të të punësuarëve për siguri dhe shëndet në punë nga ana e punëdhënësit i mundësohet kryerje e papenguar e funksionit.

Përfundim: Hulumtimet treguan se të punësuarit janë shumë më aktivë për fushën e sigurisë dhe shëndetit në punë kur ka organizim sindikal, domethënë mund të thuhet se bashkëpunojnë më shumë me punëdhënësit dhe së bashku i zgjedhin problemet e lidhura me sigurinë dhe shëndetin në punë.

51

7.3 Analizë kuantitative e përgjigjeve nga përfaqësuesi i të punësuarëve

Anketa ishte kryer nëpërmjet pyetësort dhe intervistave sy më sy, ku ishin anketuar përfaqësuesit e të punësuarëve në të dyja modelet e organizimit, domethënë pa organizimin sindikal dhe kur ka organizim sin-dikal. Në pyetësor kishte pyetje që silleshin vetëm për të punësuarit dhe ishin rreth 12 pyetje.

Pyetësorët që ishin të plotësuar nga përfaqësuesit e të punësuarëve janë të analizuar nga kompani në të cilat nuk ka organizata sindikale dhe nga kompani ku ka organizim sindikal.

po jo nuk e di po jo nuk e diTë punësuar pa sindikat Të punësuar-ka sindikat

Series1 44% 36% 20% 78% 14% 8%

0%10%20%30%40%50%60%70%80%90%

A ka mundësuar punëdhënësi kryerje të papenguar të funksionit të përfaqësuesit të të punësuarëve për SSHP, nëpërmjet sigurimit të kohës së

përshtatshme dhe mjeteve të nevojshme pa zvogëlim të pagës?

Në mbledhje me të punësuarit Në mbledhje me sindikatinPërfaqësues i të punësuarve- pa sindikat Përfaqësues i të punësuarve- ka sindikat

Series1 90% 98%

86%

88%

90%

92%

94%

96%

98%

100%Si jeni zgjedhur si përfaqësues i të punësuarëve për SSHP?

Mbrojtje e veçantënga marrëdhënia e

punës

Në pajtueshmërime ligjin dhe

kontratën kolektive

Mbrojtje e veçantënga marrëdhënia e

punës

Në pajtueshmërime ligjin dhe

kontratën kolektivePërfaqësues i të punësuarve- pa sindikat Përfaqësues i të punësuarve- ka sindikat

Series1 70% 30% 89% 21%

0%10%20%30%40%50%60%70%80%90%

100%Çfarë mbrojtje keni si përfaqësues i të punësuarëve për SSHP?Tek kompanitë me sindikatë të organizuar deri 98% përfaqësuesi i të punësuarëve është zgjedhur me

mbledhje sindikale, dhe 90% tek kompani pa sindikatë është zgjedhur me mbledhje të punëtorëve.

po jo nuk e di po jo nuk e diTë punësuar pa sindikat Të punësuar-ka sindikat

Series1 44% 36% 20% 78% 14% 8%

0%10%20%30%40%50%60%70%80%90%

A ka mundësuar punëdhënësi kryerje të papenguar të funksionit të përfaqësuesit të të punësuarëve për SSHP, nëpërmjet sigurimit të kohës së

përshtatshme dhe mjeteve të nevojshme pa zvogëlim të pagës?

Në mbledhje me të punësuarit Në mbledhje me sindikatinPërfaqësues i të punësuarve- pa sindikat Përfaqësues i të punësuarve- ka sindikat

Series1 90% 98%

86%

88%

90%

92%

94%

96%

98%

100%Si jeni zgjedhur si përfaqësues i të punësuarëve për SSHP?

Mbrojtje e veçantënga marrëdhënia e

punës

Në pajtueshmërime ligjin dhe

kontratën kolektive

Mbrojtje e veçantënga marrëdhënia e

punës

Në pajtueshmërime ligjin dhe

kontratën kolektivePërfaqësues i të punësuarve- pa sindikat Përfaqësues i të punësuarve- ka sindikat

Series1 70% 30% 89% 21%

0%10%20%30%40%50%60%70%80%90%

100%Çfarë mbrojtje keni si përfaqësues i të punësuarëve për SSHP?

Mbrojtje të veçantë nga marrëdhënia e punës përfaqësuesi i të punësuarëve ka rreth 70% ku nuk ka sind-ikatë, dhe në pajtueshmëri me ligjin dhe kontratën kolektive mbrojtja është 30%. Tek kompanitë me sindikatë të organizuar mbrojtje të veçantë nga marrëdhënia e punës përfaqësuesi i të punësuarëve ka 89%, dhe 21% mbrojtja është në pajtueshmëri me ligjin dhe kontratën kolektive.

52

një dy tre katër një dy tre katërPërfaqësues i të punësuarve- pa sindikat Përfaqësues i të punësuarve- ka sindikat т

Series1 45% 20% 15% 20% 20% 10% 25% 45%

0%5%

10%15%20%25%30%35%40%45%50%

Sa trajnime të veçanta keni vizituar për SSHP, specifike për veprimtarinë e punëdhënësit?

po jo po joPërfaqësues i të punësuarve- pa sindikat Përfaqësues i të punësuarve- ka sindikat

Series1 70% 30% 89% 21%

0%10%20%30%40%50%60%70%80%90%

100%

A konsideroni se ka nevojë për trajnim plotësues për përfaqësuesit e të punësuarëve për SSHP?

po jo po joPërfaqësues i të punësuarve- pa sindikatт Përfaqësues i të punësuarve- ka sindikat

Series1 60% 40% 92% 8%

0%10%20%30%40%50%60%70%80%90%

100%

A është zgjedhur koordinator nga përfaqësuesit e të punësuarëve për SSHP?

Përfaqësuesit e të punësuarëve tek kompani pa sindikatë janë shprehur se 45% kanë vizituar një trajnim, dhe ndërsa përfaqësuesit e të punësuarëve tek kompani që kanë sindikatë janë shprehur se 45% kanë vizituar katër trajnime të veçanta për sigurinë dhe shëndetin në punë, specifike për veprimtarinë e punëdhënësit.

një dy tre katër një dy tre katërPërfaqësues i të punësuarve- pa sindikat Përfaqësues i të punësuarve- ka sindikat т

Series1 45% 20% 15% 20% 20% 10% 25% 45%

0%5%

10%15%20%25%30%35%40%45%50%

Sa trajnime të veçanta keni vizituar për SSHP, specifike për veprimtarinë e punëdhënësit?

po jo po joPërfaqësues i të punësuarve- pa sindikat Përfaqësues i të punësuarve- ka sindikat

Series1 70% 30% 89% 21%

0%10%20%30%40%50%60%70%80%90%

100%

A konsideroni se ka nevojë për trajnim plotësues për përfaqësuesit e të punësuarëve për SSHP?

po jo po joPërfaqësues i të punësuarve- pa sindikatт Përfaqësues i të punësuarve- ka sindikat

Series1 60% 40% 92% 8%

0%10%20%30%40%50%60%70%80%90%

100%

A është zgjedhur koordinator nga përfaqësuesit e të punësuarëve për SSHP?

Përfaqësuesit e të punësuarëve për siguri dhe shëndet në punë konsiderojnë se ka nevojë për trajnim plotësues për siguri dhe shëndet në punë.

53

një dy tre katër një dy tre katërPërfaqësues i të punësuarve- pa sindikat Përfaqësues i të punësuarve- ka sindikat т

Series1 45% 20% 15% 20% 20% 10% 25% 45%

0%5%

10%15%20%25%30%35%40%45%50%

Sa trajnime të veçanta keni vizituar për SSHP, specifike për veprimtarinë e punëdhënësit?

po jo po joPërfaqësues i të punësuarve- pa sindikat Përfaqësues i të punësuarve- ka sindikat

Series1 70% 30% 89% 21%

0%10%20%30%40%50%60%70%80%90%

100%

A konsideroni se ka nevojë për trajnim plotësues për përfaqësuesit e të punësuarëve për SSHP?

po jo po joPërfaqësues i të punësuarve- pa sindikatт Përfaqësues i të punësuarve- ka sindikat

Series1 60% 40% 92% 8%

0%10%20%30%40%50%60%70%80%90%

100%

A është zgjedhur koordinator nga përfaqësuesit e të punësuarëve për SSHP?

Tek kompanitë me sindikatë të organizuar 92% e përfaqësuesëve të të punësuarëve janë shprehur se është zgjedhur koordinator, dhe nga përfaqësuesit e të punësuarëve pa sindikatë u shprehën 60% se është zgjedhur koordinator.

po jo nuk e di po jo nuk e diPërfaqësues i të punësuarve- pa sindikat Përfaqësues i të punësuarve- ka sindikat

Series1 50% 30% 20% 85% 10% 5%

0%10%20%30%40%50%60%70%80%90%

A është zgjedhur përfaqësues për çdo hapësirë pune ku ekziston rrezik mbi sigurinë dhe shëndetin e punëtorëve pa dallim të numrit

të të punësuarëve ?

po jo po joPërfaqësues i të punësuarve- pa sindikat Përfaqësues i të punësuarve- ka sindikat

Series1 55% 45% 95% 5%

0%

20%

40%

60%

80%

100%

A ju mundëson punëdhënësi kryerje të papenguar të funksionit përfaqësues për SSHP, nëpërmjet sigurimit të kohës së përshtatshme

dhe mjeteve të nevojshme pa zvogëlim të rrogës?

po jo po joTë punësuar Punëdhënës

Series1 52% 48% 86% 14%

0%

20%

40%

60%

80%

100%

A i siguron punëdhënësi çdo të punësuari trajnime përkatëse për SSHP, gjatë punësimit, gjatë transferimit në vend të ri pune, gjatë aplikimit të

teknologjisë ose mjeteve të reja për punë dhe gjatë çdo ndryshimi në procesin e punës?

Përfaqësuesit e të punësuarëve në kompani pa sindikatë u shprehën vetëm 50% se është zgjedhur për-faqësues për çdo hapësirë pune ku ekziston rrezik mbi sigurinë dhe shëndetin e punëtorëve pa dallim të numrit të të punësuarëve. Ndërsa përfaqësuesit e të punësuarëve ku ka sindikatë ajo përqindje është 85%, që konsiderohet si e mirë.

54

po jo nuk e di po jo nuk e diPërfaqësues i të punësuarve- pa sindikat Përfaqësues i të punësuarve- ka sindikat

Series1 50% 30% 20% 85% 10% 5%

0%10%20%30%40%50%60%70%80%90%

A është zgjedhur përfaqësues për çdo hapësirë pune ku ekziston rrezik mbi sigurinë dhe shëndetin e punëtorëve pa dallim të numrit

të të punësuarëve ?

po jo po joPërfaqësues i të punësuarve- pa sindikat Përfaqësues i të punësuarve- ka sindikat

Series1 55% 45% 95% 5%

0%

20%

40%

60%

80%

100%

A ju mundëson punëdhënësi kryerje të papenguar të funksionit përfaqësues për SSHP, nëpërmjet sigurimit të kohës së përshtatshme

dhe mjeteve të nevojshme pa zvogëlim të rrogës?

po jo po joTë punësuar Punëdhënës

Series1 52% 48% 86% 14%

0%

20%

40%

60%

80%

100%

A i siguron punëdhënësi çdo të punësuari trajnime përkatëse për SSHP, gjatë punësimit, gjatë transferimit në vend të ri pune, gjatë aplikimit të

teknologjisë ose mjeteve të reja për punë dhe gjatë çdo ndryshimi në procesin e punës?

Përfaqësuesit e të punësuarëve ku ka sindikatë u shprehën me 95% se punëdhënësi u mundëson kryerje të papenguar të funksionit përfaqësues për siguri dhe shëndet në punë, nëpërmjet sigurimit të kohës së për-shtatshme dhe mjeteve të nevojshme pa zvogëlim të rrogës. Ndërsa përfaqësuesit e të punësuarëve ku nuk ka sindikatë vetëm 55% u shprehën pozitivisht.

7.4. Analizë kuantitative e përgjigjeve nga punëdhënësit dhe të punësuarit

Gjatë hulumtimit është bërë analizë e përgjigjeve që ishin fituar nga punëdhënësit dhe të punësuarit ku mund të vihet re se ka devijim nga përgjigjet që janë dhënë nga ana e punëdhënësve dhe të punësuarëve. Përqindja është shumë më e madhe në shprehjen pozitive të punëdhënësve në krahasim me të punësuarit. Ajo është sepse punëdhënësit konsiderojnë se i përmbahen Ligjit për siguri dhe shëndet në punë.

po jo nuk e di po jo nuk e diPërfaqësues i të punësuarve- pa sindikat Përfaqësues i të punësuarve- ka sindikat

Series1 50% 30% 20% 85% 10% 5%

0%10%20%30%40%50%60%70%80%90%

A është zgjedhur përfaqësues për çdo hapësirë pune ku ekziston rrezik mbi sigurinë dhe shëndetin e punëtorëve pa dallim të numrit

të të punësuarëve ?

po jo po joPërfaqësues i të punësuarve- pa sindikat Përfaqësues i të punësuarve- ka sindikat

Series1 55% 45% 95% 5%

0%

20%

40%

60%

80%

100%

A ju mundëson punëdhënësi kryerje të papenguar të funksionit përfaqësues për SSHP, nëpërmjet sigurimit të kohës së përshtatshme

dhe mjeteve të nevojshme pa zvogëlim të rrogës?

po jo po joTë punësuar Punëdhënës

Series1 52% 48% 86% 14%

0%

20%

40%

60%

80%

100%

A i siguron punëdhënësi çdo të punësuari trajnime përkatëse për SSHP, gjatë punësimit, gjatë transferimit në vend të ri pune, gjatë aplikimit të

teknologjisë ose mjeteve të reja për punë dhe gjatë çdo ndryshimi në procesin e punës?

Punëdhënësit ndaj pyetjes: A i siguron çdo të punësuari trajnime përkatëse për siguri dhe shëndet në punë, gjatë punësimit, gjatë transferimit në vend të ri pune, gjatë aplikimit të teknologjisë ose mjeteve të reja për punë dhe gjatë çdo ndryshimi në procesin e punës?, u përgjigjën me po 86%, dhe të punësuarit ndaj të njëjtës pyetje u përgjigjën me po 52%.

55

po jo po joI punësuar Punëdhënës

Series1 56% 44% 90% 10%

0%10%20%30%40%50%60%70%80%90%

100%

A përshtatet trajnimi për SSHP ndaj specifikave të vendit të punës dhe a kyhet në pajtueshmëri me programin që azhurohet dhe ndryshohet në

pikëpamje të formave dhe llojeve të reja të rreziqeve?

po jo po joTë punësuar Punëdhënës

Series1 70% 30% 80% 20%

0%10%20%30%40%50%60%70%80%90%

A u siguron punëdhënësi të punësuarëve në çdo tre vjet kontroll të aftësive

për SSHP?

po jo po joTë punësuar Punëdhënës

Series1 64% 36% 80% 20%

0%10%20%30%40%50%60%70%80%90%

A ka pasur deri tani përsëritje të trajnimit nëpërmjet aftësimit teorik dhe praktik për të punësuarit për siguri në punë?

Punëdhënësit u përgjigjën se 90% trajnimi për siguri dhe shëndet në punë përshtatet ndaj specifikave të vendit të punës dhe kryhet në pajtueshmëri me programin që azhurohet dhe ndryshohet në pikëpamje të formave dhe llojeve të reja të rreziqeve, ndërsa të punësuarit me po u përgjigjën 56%.

Të punësuarit me 70% u përgjigjën se punëdhënësi në çdo tre vjet u siguron të punësuarëve kontroll të aftësive për siguri dhe shëndet në punë, dhe ndërsa punëdhënësit u përgjigjën 80% pozitivisht.

po jo po joI punësuar Punëdhënës

Series1 56% 44% 90% 10%

0%10%20%30%40%50%60%70%80%90%

100%

A përshtatet trajnimi për SSHP ndaj specifikave të vendit të punës dhe a kyhet në pajtueshmëri me programin që azhurohet dhe ndryshohet në

pikëpamje të formave dhe llojeve të reja të rreziqeve?

po jo po joTë punësuar Punëdhënës

Series1 70% 30% 80% 20%

0%10%20%30%40%50%60%70%80%90%

A u siguron punëdhënësi të punësuarëve në çdo tre vjet kontroll të aftësive

për SSHP?

po jo po joTë punësuar Punëdhënës

Series1 64% 36% 80% 20%

0%10%20%30%40%50%60%70%80%90%

A ka pasur deri tani përsëritje të trajnimit nëpërmjet aftësimit teorik dhe praktik për të punësuarit për siguri në punë?

56

po jo po joI punësuar Punëdhënës

Series1 56% 44% 90% 10%

0%10%20%30%40%50%60%70%80%90%

100%

A përshtatet trajnimi për SSHP ndaj specifikave të vendit të punës dhe a kyhet në pajtueshmëri me programin që azhurohet dhe ndryshohet në

pikëpamje të formave dhe llojeve të reja të rreziqeve?

po jo po joTë punësuar Punëdhënës

Series1 70% 30% 80% 20%

0%10%20%30%40%50%60%70%80%90%

A u siguron punëdhënësi të punësuarëve në çdo tre vjet kontroll të aftësive

për SSHP?

po jo po joTë punësuar Punëdhënës

Series1 64% 36% 80% 20%

0%10%20%30%40%50%60%70%80%90%

A ka pasur deri tani përsëritje të trajnimit nëpërmjet aftësimit teorik dhe praktik për të punësuarit për siguri në punë?

Të punësuarit me 64% u shprehën se ka përsëritje të trajnimit nëpërmjet aftësimit teorik dhe praktik të të punësuarëve për siguri në punë, dhe me po 80% e punëdhënësve u shprehën se ka përsëritje të trajnimeve.

po jo po joTë punësuar Punëdhënës

Series1 55% 45% 85% 15%

0%10%20%30%40%50%60%70%80%90%

A ka vizituar përfaqësuesi i të punësuarëve për SSHP trajnim të veçantë specifik për veprimtarinë e punëdhënësit?

po jo po joTë punësuar punëdhënës

Series1 70% 30% 90% 10%

0%10%20%30%40%50%60%70%80%90%

100%

A konsideroni se ka nevojë për trajnim plotësues për përfaqësuesit e të punësuarëve për SSHP?

po jo po joTë punësuar Punëdhënës

Series1 85% 15% 95% 5%

0%10%20%30%40%50%60%70%80%90%

100%

A konsideroni se ka nevojë për trajnim plotësues për përfaqësuesit sindikalë?

Punëdhënësit me 85% u shprehën se përfaqësuesi i të punësuarëve viziton trajnim të veçantë për siguri dhe shëndet në punë specifik për veprimtarinë e punëdhënësit, dhe vetëm 55% e të punësuarëve konsidero-jnë se vizitojnë trajnime të veçanta për siguri dhe shëndet në punë.

57

po jo po joTë punësuar Punëdhënës

Series1 55% 45% 85% 15%

0%10%20%30%40%50%60%70%80%90%

A ka vizituar përfaqësuesi i të punësuarëve për SSHP trajnim të veçantë specifik për veprimtarinë e punëdhënësit?

po jo po joTë punësuar punëdhënës

Series1 70% 30% 90% 10%

0%10%20%30%40%50%60%70%80%90%

100%

A konsideroni se ka nevojë për trajnim plotësues për përfaqësuesit e të punësuarëve për SSHP?

po jo po joTë punësuar Punëdhënës

Series1 85% 15% 95% 5%

0%10%20%30%40%50%60%70%80%90%

100%

A konsideroni se ka nevojë për trajnim plotësues për përfaqësuesit sindikalë?

Të punësuarit me 70% konsiderojnë se ka nevojë për trajnime plotësuese për përfaqësuesit e të punësu-arëve për siguri dhe shëndet në punë, dhe ndërsa punëdhënësit 90% konsiderojnë se ka nevojë për trajnime plotësuese.

po jo po joTë punësuar Punëdhënës

Series1 55% 45% 85% 15%

0%10%20%30%40%50%60%70%80%90%

A ka vizituar përfaqësuesi i të punësuarëve për SSHP trajnim të veçantë specifik për veprimtarinë e punëdhënësit?

po jo po joTë punësuar punëdhënës

Series1 70% 30% 90% 10%

0%10%20%30%40%50%60%70%80%90%

100%

A konsideroni se ka nevojë për trajnim plotësues për përfaqësuesit e të punësuarëve për SSHP?

po jo po joTë punësuar Punëdhënës

Series1 85% 15% 95% 5%

0%10%20%30%40%50%60%70%80%90%

100%

A konsideroni se ka nevojë për trajnim plotësues për përfaqësuesit sindikalë?

Punëdhënësit me 90% konsiderojnë se ka nevojë për trajnime plotësuese për përfaqësuesit e të punësu-arëve për siguri dhe shëndet në punë. Ndërsa të punësuarit me 85% konsiderojnë se ka nevojë për trajnime plotësuese për përfaqësuesit e të punësuarëve për siguri dhe shëndet në punë.

58

po jo po joTë punësuar Përfaqësues i të punësuarve

Series1 65% 35% 82% 18%

0%10%20%30%40%50%60%70%80%90%

A keni kontaktuar deri tani me përfaqësuesin e të punësuarëve për SSHP për çështje nga fusha e SSHP?

shpesh rrallë shpesh rrallëTë punësuar Punëdhënës

Series1 60% 40% 80% 20%

0%

10%

20%

30%

40%

50%

60%

70%

80%

90%

A i viziton përfaqësuesi i të punësuarëve për SSHP vendet e punës për arsye shqyrtimin e gjendjes në lidhje me sigurinë në punë?

Të punësuarit u shprehën me 65% se kanë kontaktuar me përfaqësuesin e të punësuarëve për siguri dhe shëndet në punë për çështje nga fusha e sigurisë dhe shëndetit në punë. Ndërsa punëdhënësit konsiderojnë se 95% kanë kontaktuar me përfaqësuesin e të punësuarëve për siguri dhe shëndet në punë.

po jo po joTë punësuar Përfaqësues i të punësuarve

Series1 65% 35% 82% 18%

0%10%20%30%40%50%60%70%80%90%

A keni kontaktuar deri tani me përfaqësuesin e të punësuarëve për SSHP për çështje nga fusha e SSHP?

shpesh rrallë shpesh rrallëTë punësuar Punëdhënës

Series1 60% 40% 80% 20%

0%

10%

20%

30%

40%

50%

60%

70%

80%

90%

A i viziton përfaqësuesi i të punësuarëve për SSHP vendet e punës për arsye shqyrtimin e gjendjes në lidhje me sigurinë në punë?

Pyetjes: A i viziton vendet e punës përfaqësuesi i të punësuarëve për siguri dhe shëndet në punë për arsye shqyrtimin e gjendjes në lidhje me sigurinë në punë, të punësuarit u përgjigjën me 60% se i vizitojnë shpesh dhe ndërsa punëdhënësit me 80% u përgjigjën se i vizitojnë shpesh.

59

po jo po joTë punësuar Punëdhënës

Series1 56% 44% 82% 18%

0%

10%

20%

30%

40%

50%

60%

70%

80%

90%

A është zgjedhur koordinator nga përfaqësuesit e të punësuarëve për SSHP?

po jo nuk e di po joTë punësuar Punëdhënës

Series1 25% 35% 40% 90% 10%

0%10%20%30%40%50%60%70%80%90%

100%

A ka kërkuar përfaqësuesi i të punësuarëve për SSHP nga punëdhënësi që të ndërmarrë masa përkatëse dhe të dorëzojë propozime me qëllim që të

zvogëlohen rreziqet për të punësuarit dhe/ose që të mënjanohen burimet e rreziqeve?

Punëdhënësit me 82% u përgjigjën se është zgjedhur koordinator nga përfaqësuesit e të punësuarëve për siguri dhe shëndet në punë, dhe nga të punësuarit vetëm 56% u shprehën se ka koordinator të zgjedhur.

po jo po joTë punësuar Punëdhënës

Series1 56% 44% 82% 18%

0%

10%

20%

30%

40%

50%

60%

70%

80%

90%

A është zgjedhur koordinator nga përfaqësuesit e të punësuarëve për SSHP?

po jo nuk e di po joTë punësuar Punëdhënës

Series1 25% 35% 40% 90% 10%

0%10%20%30%40%50%60%70%80%90%

100%

A ka kërkuar përfaqësuesi i të punësuarëve për SSHP nga punëdhënësi që të ndërmarrë masa përkatëse dhe të dorëzojë propozime me qëllim që të

zvogëlohen rreziqet për të punësuarit dhe/ose që të mënjanohen burimet e rreziqeve?

Vetëm 25% e të punësuarëve u përgjigjën se përfaqësuesi i të punësuarëve për siguri dhe shëndet në punë ka kërkuar nga punëdhënësi që të ndërmarrë masa përkatëse dhe të dorëzojë propozime me qëllim që të zvogëlohen rreziqet për të punësuarit dhe/ose që të mënjanohen burimet e rreziqeve, dhe për të njëjtën pyetje punëdhënësit u përgjigjën me 90% se prej tyre është kërkuar që të ndërmerren masa dhe propozime përkatëse për zvogëlimin e rreziqeve.

60

7.5. Analizë kuantitative e përgjigjeve me punëdhënësit, të punësuarit dhe përfaqësuesit e të punësuarëve

Përgjigjet e fituara nga punëdhënësit, të punësuarit dhe përfaqësuesit e të punësuarëve që ishin të fitu-ara për pyetjet e përbashkëta janë në masë të madhe të përafërta ndërmjet punëdhënësve dhe përfaqësuesit të të punësuarëve, ndërsa përgjigjet nga ana e të punësuarëve dallohen në masë të madhe.

një nuk ka një nuk ka një dyPunëdhënës Të punësuar Përfaqësues i të punësuarve

Series1 95% 5% 56% 46% 88% 12%

0%10%20%30%40%50%60%70%80%90%

100%

Sa është numri i përfaqësuesëve të të punësuarëve për SSHP në kompaninë tuaj?

po jo ekziston nukekziston nuk e di ekziston nuk

ekziston

Punëdhënës Të punësuar Përfaqësues i tëpunësuarve

Series1 95% 5% 30% 25% 45% 73% 27%

0%10%20%30%40%50%60%70%80%90%

100%

A ekziston akt për punëdhënësit në pajtueshmëri me Ligjin dhe kontratën kolektive, për mënyrën e trajnimit dhe formën e funksionimit të

përfaqësuesëve të të punësuarëve për SSHP

Po jo Po jo Po joPunëdhënës I punësuar Përfaqësues i të punësuarve

Series1 64% 36% 50% 50% 55% 45%

0%

10%

20%

30%

40%

50%

60%

70%

A konsideroni se organizatat qytetare janë mjaft aktive në fushën e ngritjes së ndërgjegjes për SSHP në RM?

Për numrin e përfaqësuesëve të të punësuarëve për siguri dhe shëndet në punë punëdhënësit u përg-jigjën me 95%, ndërsa të punësuarit me 56%, ndërsa përfaqësuesit e të punësuarëve me 88% që ka nga një përfaqësues.

një nuk ka një nuk ka një dyPunëdhënës Të punësuar Përfaqësues i të punësuarve

Series1 95% 5% 56% 46% 88% 12%

0%10%20%30%40%50%60%70%80%90%

100%

Sa është numri i përfaqësuesëve të të punësuarëve për SSHP në kompaninë tuaj?

po jo ekziston nukekziston nuk e di ekziston nuk

ekziston

Punëdhënës Të punësuar Përfaqësues i tëpunësuarve

Series1 95% 5% 30% 25% 45% 73% 27%

0%10%20%30%40%50%60%70%80%90%

100%

A ekziston akt për punëdhënësit në pajtueshmëri me Ligjin dhe kontratën kolektive, për mënyrën e trajnimit dhe formën e funksionimit të

përfaqësuesëve të të punësuarëve për SSHP

Po jo Po jo Po joPunëdhënës I punësuar Përfaqësues i të punësuarve

Series1 64% 36% 50% 50% 55% 45%

0%

10%

20%

30%

40%

50%

60%

70%

A konsideroni se organizatat qytetare janë mjaft aktive në fushën e ngritjes së ndërgjegjes për SSHP në RM?

Punëdhënësit me 95% u shprehën se ekziston akt në pajtueshmëri me Ligjin dhe kontratën kolektive, për mënyrën e trajnimit dhe formën e funksionimit të përfaqësuesëve të të punësuarëve për siguri dhe shëndet në punë, dhe të punësuarit me 45% u përgjijën se nuk dijnë, ndërsa 73% e përfaqësuesëve të të punësuarëve u shprehën pozitivisht.

61

një nuk ka një nuk ka një dyPunëdhënës Të punësuar Përfaqësues i të punësuarve

Series1 95% 5% 56% 46% 88% 12%

0%10%20%30%40%50%60%70%80%90%

100%

Sa është numri i përfaqësuesëve të të punësuarëve për SSHP në kompaninë tuaj?

po jo ekziston nukekziston nuk e di ekziston nuk

ekziston

Punëdhënës Të punësuar Përfaqësues i tëpunësuarve

Series1 95% 5% 30% 25% 45% 73% 27%

0%10%20%30%40%50%60%70%80%90%

100%

A ekziston akt për punëdhënësit në pajtueshmëri me Ligjin dhe kontratën kolektive, për mënyrën e trajnimit dhe formën e funksionimit të

përfaqësuesëve të të punësuarëve për SSHP

Po jo Po jo Po joPunëdhënës I punësuar Përfaqësues i të punësuarve

Series1 64% 36% 50% 50% 55% 45%

0%

10%

20%

30%

40%

50%

60%

70%

A konsideroni se organizatat qytetare janë mjaft aktive në fushën e ngritjes së ndërgjegjes për SSHP në RM?

Punëdhënësit, të punësuarit dhe përfaqësuesi i të punësuarëve kishin mendim të ndryshëm se organiza-tat qytetare janë mjaft aktive në fushën e ngritjes së ndërgjegjes për siguri dhe shëndet në punë në Repub-likën e Maqedonisë, kështu që 64% e punëdhënësve u përgjigjën pozitivisht, ndërsa të punësuarit me 50% dhe përfaqësuesi i të punësuarëve me 50%.

po jo po jo po joPunëdhënës I punësuar Përfaqësues i të punësuarve

Series1 60% 40% 45% 55% 53% 47%

0%

10%

20%

30%

40%

50%

60%

70%A mund të japin organizatat qytetare kontributin e tyre në

përmirësimin e SSHP?

Po jo po jo po joPunëdhënës I punësuar Përfaqësues i të punësuarve

Series1 70% 30% 50% 50% 55% 47%

0%10%20%30%40%50%60%70%80%

A konsideroni se ekziston nevojë për përforcimin e partneriteteve të shoqërisë qytetare dhe institucioneve shtetërore në krijimin dhe

përparimin e së drejtës për mjedis pune të sigurtë dhe të shëndetshëm?

Po jo Po jo Po joPunëdhënës I punësuar Përfaqësues i të punësuarve

Series1 90% 10% 85% 15% 75% 25%

0%10%20%30%40%50%60%70%80%90%

100%A konsideroni se trajnimi për SSHP është i domosdoshëm për mbrojtje

të punëtorëve në punë?

Organizatat qytetare mund të japin kontributin e tyre në përmirësimin e sigurisë dhe shëndetit në punë, punëdhënësit u përgjigjën me 60%, ndërsa të punësuarit me 55% u përgjigjën negativisht dhe përfaqësuesit e të punësuarëve u shprehën pozitivisht me 53%.

62

po jo po jo po joPunëdhënës I punësuar Përfaqësues i të punësuarve

Series1 60% 40% 45% 55% 53% 47%

0%

10%

20%

30%

40%

50%

60%

70%A mund të japin organizatat qytetare kontributin e tyre në

përmirësimin e SSHP?

Po jo po jo po joPunëdhënës I punësuar Përfaqësues i të punësuarve

Series1 70% 30% 50% 50% 55% 47%

0%10%20%30%40%50%60%70%80%

A konsideroni se ekziston nevojë për përforcimin e partneriteteve të shoqërisë qytetare dhe institucioneve shtetërore në krijimin dhe

përparimin e së drejtës për mjedis pune të sigurtë dhe të shëndetshëm?

Po jo Po jo Po joPunëdhënës I punësuar Përfaqësues i të punësuarve

Series1 90% 10% 85% 15% 75% 25%

0%10%20%30%40%50%60%70%80%90%

100%A konsideroni se trajnimi për SSHP është i domosdoshëm për mbrojtje

të punëtorëve në punë?Pyetjes nëse konsideroni se ekziston nevojë për përforcim të partneriteteve të shoqërisë qytetare dhe

institucioneve shtetërore në krijimin dhe përparimin e së drejtës për mjedis pune të sigurtë dhe të shëndet-shëm. Përqindje të madhe prej rreth 70% e punëdhënësve konsiderojnë se ekziston nevojë për përforcimin e partneriteteve. Dhe gjysma e punëtorëve janë për nevojë dhe 55% e përfaqësuesëve të të punësuarëve pajtohen me nevojën për përforcim të partneriteteve të shoqërisë qytetare dhe institucioneve shtetërore.

po jo po jo po joPunëdhënës I punësuar Përfaqësues i të punësuarve

Series1 60% 40% 45% 55% 53% 47%

0%

10%

20%

30%

40%

50%

60%

70%A mund të japin organizatat qytetare kontributin e tyre në

përmirësimin e SSHP?

Po jo po jo po joPunëdhënës I punësuar Përfaqësues i të punësuarve

Series1 70% 30% 50% 50% 55% 47%

0%10%20%30%40%50%60%70%80%

A konsideroni se ekziston nevojë për përforcimin e partneriteteve të shoqërisë qytetare dhe institucioneve shtetërore në krijimin dhe

përparimin e së drejtës për mjedis pune të sigurtë dhe të shëndetshëm?

Po jo Po jo Po joPunëdhënës I punësuar Përfaqësues i të punësuarve

Series1 90% 10% 85% 15% 75% 25%

0%10%20%30%40%50%60%70%80%90%

100%A konsideroni se trajnimi për SSHP është i domosdoshëm për mbrojtje

të punëtorëve në punë?

Përqindje e lartë prej 90% e punëdhënësve, si edhe 85% e të punësuarëve dhe 75% e përfaqësuesëve të të punësuarëve konsiderojnë se trajnimi për siguri dhe shëndet në punë është i domosdoshëm për mbrojtje të punëtorëve.

63

Ekpsert përSSHP Komunikativ Ekpsert për

SSHP Komunikativ Ekpsert përSSHP Komunikativ

Punëdhënës I punësuar Përfaqësues i të punësuarveеSeries1 95% 5% 80% 20% 50% 50%

0%10%20%30%40%50%60%70%80%90%

100% Sipas jush si duhet të jetë profili i përfaqësuesëve të të punësuarëve për SSHP?

Po jo Po jo Po joPunëdhënës Punëdhënës I punësuar Përfaqësues i të punësuarve

Series1 95% 15% 70% 30% 80% 20%

0%10%20%30%40%50%60%70%80%90%

100%

A keni menduar për avancim të rolit tuaj në kompani?

po jo pjesërisht po jo pjesërish

t po jo pjesërisht

Punëdhënës I punësuar Përfaqësues i të punësuarveSeries1 65% 15% 10% 50% 30% 20% 70% 20% 10%

0%

10%

20%

30%

40%

50%

60%

70%

80% A ekziston komunikim ndërmjet përfaqësuesit të të punësuarëve dhe përfaqësuesit sindikal?

Profili i përfaqësuesëve të të punësuarëve sipas punëdhënësve duhet të jetë 95% profesionist për siguri dhe shëndet në punë, si edhe 80% nga të punësuarit konsideronin se duhet të jetë profesionist për siguri dhe shëndet në punë ndërsa përfaqësuesit e të punësuarëve janë me mendim të ndarë.

Ekpsert përSSHP Komunikativ Ekpsert për

SSHP Komunikativ Ekpsert përSSHP Komunikativ

Punëdhënës I punësuar Përfaqësues i të punësuarveеSeries1 95% 5% 80% 20% 50% 50%

0%10%20%30%40%50%60%70%80%90%

100% Sipas jush si duhet të jetë profili i përfaqësuesëve të të punësuarëve për SSHP?

Po jo Po jo Po joPunëdhënës Punëdhënës I punësuar Përfaqësues i të punësuarve

Series1 95% 15% 70% 30% 80% 20%

0%10%20%30%40%50%60%70%80%90%

100%

A keni menduar për avancim të rolit tuaj në kompani?

po jo pjesërisht po jo pjesërish

t po jo pjesërisht

Punëdhënës I punësuar Përfaqësues i të punësuarveSeries1 65% 15% 10% 50% 30% 20% 70% 20% 10%

0%

10%

20%

30%

40%

50%

60%

70%

80% A ekziston komunikim ndërmjet përfaqësuesit të të punësuarëve dhe përfaqësuesit sindikal?

Punëdhënësit, të punësuarit dhe përfaqësuesit e të punësuarëve u shprehën me përqindje të lartë (95%, 70%, 80%) që mendojnë për avancimin e rolit të tyre në kompani.

64

Ekpsert përSSHP Komunikativ Ekpsert për

SSHP Komunikativ Ekpsert përSSHP Komunikativ

Punëdhënës I punësuar Përfaqësues i të punësuarveеSeries1 95% 5% 80% 20% 50% 50%

0%10%20%30%40%50%60%70%80%90%

100% Sipas jush si duhet të jetë profili i përfaqësuesëve të të punësuarëve për SSHP?

Po jo Po jo Po joPunëdhënës Punëdhënës I punësuar Përfaqësues i të punësuarve

Series1 95% 15% 70% 30% 80% 20%

0%10%20%30%40%50%60%70%80%90%

100%

A keni menduar për avancim të rolit tuaj në kompani?

po jo pjesërisht po jo pjesërish

t po jo pjesërisht

Punëdhënës I punësuar Përfaqësues i të punësuarveSeries1 65% 15% 10% 50% 30% 20% 70% 20% 10%

0%

10%

20%

30%

40%

50%

60%

70%

80% A ekziston komunikim ndërmjet përfaqësuesit të të punësuarëve dhe përfaqësuesit sindikal?

Përqindja më e lartë prej 70% u shprehën se ekziston komunikim ndërmjet përfaqësuesit të të punësu-arëve dhe përfaqësuesit sindikal, dhe 50% e të punësuarëve konsiderojnë se ekziston komunikim dhe 65% e punëdhënësve e vërtetojnë ekzistimin e komunikimit.

po jo Po jo po joPunëdhënës I punësuar Përfaqësues i të punësuarve

Series1 95% 5% 60% 40% 85% 15%

0%10%20%30%40%50%60%70%80%90%

100%

A konsideroni se komunikimi ndërmjet përfaqësuesit të të punësuarëve dhe përfaqësuesit sindikal mund të ndikojë pozitivisht mbi SSHP në

kompaninë tuaj?

Me 95% të punëdhënësve konsiderojnë se komunikimi ndërmjet përfaqësuesit të të punësuarëve dhe përfaqësuesit sindikal mund të ndikojë pozitivisht mbi sigurinë dhe shëndetin e punës në kompani, dhe 60% e të punësuarëve konsiderojnë se do të ndikojë pozitivisht mbi sigurinë dhe shëndetin në punë dhe 85% e përfaqësuesëve të të punësuarëve e vërtetojnë ndikimin pozitiv për siguri dhe shëndet në punë.

65

8. PËRFUNDIME DHE REKOMANDIME PËR ZHVILLIM TË MËTEJSHËM TË DIALOGUT DYPALËSH NËPËR KOMPANI DHE ROLI I PËRFAQËSUESËVE TË TË PUNËSUARËVE PËR SSHP

8.1. Përfundime për zhvillim të mëtejshëm të dialogut dypalësh në kompani

Siguria dhe shëndeti në punë janë një nga vlerat më të vlerësuara individuale dhe shoqërore. Nuk ka asgjë më të vlefshme se jeta e njeriut, nga lufta për sigurim të kushteve të shëndetshme dhe të sigurta për punë në një mjedis normal jetësor.

Zhvillimi dhe aplikimi i legjislativës në këtë fushë është mekanizëm efikas për arritje të këtyre vlerave. Por, vetëm ajo nuk është e mjaftueshme. Është e domosdoshme që punëdhënësit dhe ekipi i menaxherëve të subjekteve afariste të binden dhe t’i shqyrtojnë përfitimet nga sistemi i integruar mirë për siguri dhe shëndet në punë dhe të kuptojnë se mjetet e investuara në sigurinë dhe shëndetin në punë janë investim që padyshim kthehet, sepse është e qartë dhe direkte lidhja ndërmjet sjelljes sociale të një kompanie me vlerën e saj të përgjithshme dhe reputacionin në botën afariste.

Në lidhje të legjislacionit ligjor në drejtim të avancimit të dialogut ndërmjet punëdhënsëve dhe punëtorëve është e nevojshme që të pasurohen dispozitat ligjore në lidhje me të drejtat e të dyja palëve, si edhe ndjekjen permanente të dispozitave ligjore.

Kompanitë e mëdha tashmë për një kohë më të gjatë e njohin rëndësinë e sistemit të mirë-integruar për siguri dhe shëndet në punë për imazhin e tyre, me atë dëshmohet se bëhet fjalë për një kompani që përgjigjet në mënyrë shoqërore dhe e cila demonstron standarde më të larta të menaxhimit korporativ. Por qëllim është që edhe kompanitë e vogla dhe kompanitë e mesme ta njohin rëndësinë nga implemen-timi i sistemit të mirë për siguri dhe shëndet në punë, para së gjithash në lidhje me plotësimin e kërkesave të klientëve afaristë ose partnerëve që insistojnë që të punojnë me kompani që i plotësojnë rregullat dhe parimet për kryerje të sigurtë të detyrave të punës. Integrimi i sigurisë dhe mbrojtjes në punë në punimin e përditshëm afarist si pjesë përbërëse të planeve të përgjithshme afariste mundëson që kompania të arrijë rritje të qendrueshme të produktivitetit dhe efikasitetit si edhe mirëmbajtje të punimit stabil dhe rentabil që në mënyrë të padyshimtë rezulton me konkurrencë të zmadhuar të kompanisë dhe zmadhim të potencialit që të mbahen klientët e vazhdueshëm dhe të fitohen tregje të reja ku do të mund të rriteshin aktivitetet af-ariste. Prandaj është e rëndësishme që të ngrihet ndërgjegja tek bartësit kyçë të vendimeve në një kompani në planet e saj afariste afatshkurta dhe planet afatgjata që t’i përfshijnë edhe planet për kryerje të sigurtë të detyrave në kuadër të organizimit.

Qasja tradicionale, ku përmirësimi i shëndetit dhe sigurisë së vendit të punës shihet si shpenzim plotë-sues duhet të zëvendësohet me qasje ku shëndeti i të punësuarëve, siguria dhe mirëqënia e tyre janë pjesë përbërëse e gjendjes ekonomike të zhvillimit organizativ të subjekteve afariste.Realizimi i vlerës së shtuar, domethënë punimin në mënyë rentabile, arrihet kur procesi i punës nuk është i penguar nga ndikime të paparashikuara të dëmshme mbi të punësuarit. Subjektet afariste duhet të kenë informacione për të gjitha shpenzimet dhe përfitimet e lidhura me vendin e sigurtë të punës dhe të nxiten që të zhvillojnë mjedis punë të shëndetshëm dhe të sigurtë. Aktivitetet e subjekteve afariste duhet të kontrollohen mbi bazë të informa-cioneve financiare ku duhet të vlerësohen shpenzimet që kanë lindur nga fatkeqësi të ndryshme, mungesa nga puna për shkak të sëmundjes dhe të tjera. Me parandalim të lëndimeve dhe sëmundjeve të lidhura me punën zvogëlohen shpenzimet, dhe ajo kontribuon për përmirësim të performancave të kompanisë.

Por, sado që të mundohemi që të përmirësohen kushtet në fushën e sigurisë dhe shëndetit të punë dhe sado që të jenë të vetëijshëm punëdhënësit për rëndësinë e sistemit të mirë-implementuar për kryerje të sigurtë të detyrve të punës megjithatë, fatkeqësitë, sëmundjet dhe lëndimet e lidhura me punën në shu-micën e sektoreve profesionale për fat të keq ende ndodhin. Aplikimi i masave parandaluese dhe mbrojtëse të vendeve të punës me qëllim që të garantohet siguria dhe shëndeti i punëtorëve në vendet e tyre të punës është më se e nevojshme. Është e domosdoshme që të gjithë të punësuarit, dhe veçanërisht punëtorët më të rinj të jenë të vetëdijshëm për rëndësinë e parandalimit dhe të fillojnë ta bartin kulturë të parandalimit nga fatkeqësi në punë dhe sëmundje profesionale. Krijimi i rrethimit të kontrolluar të punës nënkupton dhe

66

vetëdije të zmadhuar të çdo individi për rreziqet në vendet e punës. Ajo do të thotë se duhet të krijohet qasje e tillë që njëkohësisht është globale dhe parandaluese, që i promovon përfitimet nga puna dhe në të njëjtën kohë do t’i tejkalojë kufijtë e parandalimit të zakonshëm nga rreziqe specifike.

Roli i përfaqësuesit të të punësuarëve është që ta ndjekë gjendjen e sigurisë dhe shëndetit në punë, të bashkëpunojë me punëdhënësin për krijimin e kushteve të sigurta për punë, të propozojë dhe të marrë pjesë në vendimmarrjen dhe ndërmarrjen e aktiviteteve të caktuara ku procedon në emër të të punësuarëve dhe i mbron interesat e tyre.

Punëdhënësi duhet t’i mundësojë përfaqësuesit kryerje të papenguar të funksionit të tyre, nëpërmjet sigurimit të kohës përkatëse dhe mjeteve të nevojshme pa zvogëlim të rrogës, ku nuk duhet ta vendosë në gjendje të papërshtatshme për shkak të aktiviteteve të tij. Përfshirja e të punësuarëve në procesin e marrjes së vendimeve paraqet jo vetëm vegël të rëndësishme për komunikim, por edhe ndihmë ose vegël për sigurim të ligjshmërisë dhe transparencës së procesit të marrjes së vendimeve të ndikojnë në mënyrë direkte ose indirekte.

Personat që janë zgjedhur si përfaqësues të të punësuarëve duhet të përkushtohen mbi sigurinë dhe shëndetin në punë, duhet të jenë vendimtarë gjatë propozimit të masave për siguri dhe këmbëngulës për realizimin e detyrave të vendosura për kryerje të sigurtë të punës.

Përfaqësuesi duhet të kërkojë që të organizohen dhe realizohen trajnime të vazhdueshme për të punë-suarit për veprimin në mënyrë të rregullt.

Me ligjin për siguri dhe shëndet në punë duhet të rregullohen qartësisht të drejtat dhe detyrat e përfaqë-suesit të të punësuarëve për SSHP për trajnim dhe angazhim të përfaqësuesit të të punësuarëve.

Ligji për SSHP duhet të parashikojë që në kuadër të kompanive të mesme dhe kompanive të mëdha të formohen Këshilla për SSHP ku të gjitha palët kyçe do të jenë të përfshira.

Menaxherët duhet të përpunojnë program të veçantë në pajtueshmëri me dispozitat ligjore për siguri dhe shëndet në punë dhe siguri në vendin e punës.

Është e nevojshme që të kryhet edukim i të punësuarëve për parandalim, ku duke përdorur shembuj më të qasshëm për të prekurit, me zbatimin e fushatave të marketingut.

Lobimi duhet të mundësojë informim të një numri të madh të interesuarish për fushën e sigurisë dhe shëndetit në punë. Lobimi duhet të fokusohet tek punëdhënësit, të punësuarit, përfaqësuesit të të punësu-arëve / përfaqësuesit e sindikatës, nëpërmjet organizimit të trajnimeve, seminareve, mesazheve informa-tive elektronike, në varësi të asaj se çfarë është lënda e lobimit. Me lobim duhet të dërgohen mesazhe të fuqishme dhe qëllime të qarta për ngritjen e vetëdijes për siguri dhe shëndet në punë, para së gjithash për punëdhënësit dhe të punësuarit si edhe për organizatat qytetare.

Promovimi është një nga elementet e para me të cilat manipulohet se mund të përgatiten lehtë mate-riale të ndryshme komunikimi që të binden ose kujtohen punëtorët për miratimin e praktikave më të sigurta të punës. Punëtorët mbase do të bëhen të vetëdijshëm për nevojën për siguri kur mesazhet e sigurisë do të dorëzohen edhe në lokacione konvencionale dhe lokacione jokonvencionale.

Gjithashtu, është e rëndësishme edhe kultura e sigurisë dhe shëndetit në punë. Domethënë vetëdija dhe njohja nga ana e punëtorëve të masave për siguri dhe shëndet në punë, si edhe sjelljen e tyre në pajtueshmëri me të njëjtat. Shoqëria qytetare ka rol të madh në sferën e mbrojtjes të të drejtave të njeriut, që nënkupton edhe aktivitet të tij për mundësim të vendeve të punës sa më të shëndetshme dhe sa më të sigurta. E një rëndësie të madhe në këtë fushë është edhe shoqëria qytetare që mund të ketë rol të rëndësishëm gjatë promovimit të standardeve për siguri dhe shëndet në punë nga njëra anë dhe sigurisht të kenë ndikim mbi implementimin e standardeve për siguri dhe shëndet në punë nëpërmjet komunikimeve me institucionet dhe organizatat përgjegjëse për këto masa. Ajo që duhet të bëhet në të ardhmen sillet para së gjithash në akti-vitetin dhe mbështetjen më të madhe nga ana e shoqërisë qytetare në njohjen e palëve të prekura me stan-dardet nga fusha e sigurisë dhe shëndetit në punë dhe implementimin e të njëjtave në të gjitha veprimtaritë.

Nga hulumtimet e kryera padyshim arrihet në përfundimin se gjendja në Republikën e Maqedonisë në lidhje me lëndimet trupore, lëndimet kolektive dhe lëndimet me pasoja vdekjeje tregon në tendencën e

67

rritjes së vazhdueshme, që jep indikacione se është e domosdoshme që diçka të ndërmerret në këtë sferë. Për arsye se kemi akte ligjore dhe akte nën ligjore, të pajtuara me aktet ndërkombëtare, do të thotë se kemi kuadër të kënaqshëm legjislativ. Pjesë e madhe e kompanive private, në bisedë konstatova se nuk e kanë aplikuar deri në fund sistemin për SSHP, por vetëm kanë bërë trajnime në mënyrë formale për të punësuarit, kontrolle mjekësore dhe kanë përpiluar deklaratë nga punëdhënësi por për një, dhe jo për të gjitha vendet e punës në mënyrë individuale.

8.2. Rekomandime për zhvillim të mëtejshëm të dialogut dypalësh në kompani

1. Është e domosdoshme që të pasurohen dispozitat ligjore me futjen e të drejtave dhe detyrave që sillen për sigurinë dhe shëndetin në punë si për të punësuarit ashtu edhe për punëshënësit.

2. Me ligjin për siguri dhe shëndet në punë duhet të rregullohet mënyra e trajnimit të përfaqësuesit të të punësuarëve për siguri dhe shëndet në punë.

3. Intensivim të bashkëpunimit dhe shkëmbimit të përvojave me institucionet shtetërore në rajo-nin e planit të promovimit dhe përpjekjet për avancim të dialogut ndërmjet punëdhënsëve dhe punëtorëve do të mund të bëhet pjesë e dispozitave pozitive ligjore në Republikën e Maqedonisë.

4. Përmirësim të bashkëpunimit ndërmjet organizatave qytetare dhe institucioneve shtetërore në promovimin e mjedisit të sigurtë dhe të shëndetshëm të punës dhe përfshirje të GO në procesin e krijimit të politikave për siguri dhe shëndet në punë (në mënyrë lokale dhe kombëtare)

5. Ndjekje permanente të nevojës për ndryshim dhe plotësim të dispozitave ligjore, për shkak të për-sosjes së tyre dhe përshtetjen ndaj specifikave të veçanta në mjedise të ndryshme pune.

6. Është e nevojshme që të zbatohen trajnime për përforcimin e kapaciteteve të përfaqësuesëve të të punësuarëve për siguri dhe shëndet në punë, përfaqësuesit e sindikatave, si edhe përfaqësuesit e punëdhënësve për standarde themelore për siguri dhe shëndet në punë.

7. Definim të rolit dhe profilit të përfaqësuesëve të të punësuarëve për siguri dhe shëndet në punë për çdo kompani më vete dhe zmadhim të rolit të përfaqësuesëve të të punësuarëve.

8. Zgjedhja e përfaqësuesit të të punësuarëve për siguri dhe shëndet në punë duhet të jetë në propor-cion me veprimtarinë që kryhet në kompani, domethënë me departamentin në të njëjtën.

9. Trajnim të domosdoshëm dhe të vazhdueshëm për inspektorët e punës, personat profesionistë për siguri në punë dhe përfaqësuesit e të punësuarëve / përfaqësuesit e sindikatave për siguri dhe shën-det në punë.

10. Është e nevojshme edhe themelim i sistemeve informative rajonale për kushtet për punë dhe për sigurinë dhe shëndetin në punë, që do të mund të bashkëpunonin me sistemin informativ kombëtar në të cilin duhet të udhëhiqet evidenca elektronike e kushteve për siguri dhe shëndet në punë për të gjithë territorin e RM.

11. Rritja e ndërgjegjies për rëndësinë për sigurinë dhe shëndetin në punë në sistemin arsimor është një nga elementet e reja të qasjes parandaluese në Republikën e Maqedonisë, që tek punëdhënësit dhe të punësuarit e ardhshëm do të mundësojë ndërmarrje të masave përkatëse në vendin e punës dhe mjedisin e punës.

12. Avancim të kulturës për parandalim në realizimin e SSHP sigurohet me zbatimin e teknikave bashkë-kohore, ergonomike, shëndetësore, arsimore, sociale, organizative dhe masa të tjera.

13. Përmirësimi i kulturës për siguri dhe shëndet në punë mund të përmirësohet në mënyrë të theksuar me themelimin dhe mirëmbajtjen e faqes së internetit zyrtare në nivel të të gjithë republikës, ndar-jen e pjesëmarrjes në projekte të ndryshme, literaturë profesionale etj.

14. Përmirësim të bashkëpunimit ndërmjet organizatave qytetare dhe institucioneve shtetërore në promovimin e mjedisit të sigurtë dhe të shëndetshëm të punës dhe përfshirje të GO në procesin e krijimit të politikave për siguri dhe shëndet në punë (në mënyrë lokale dhe kombëtare).

68

15. Sfrytëzim të aftësive të përfaqësuesëve të të punësurëve për siguri dhe shëndet në punë për për-faqësim, lobim dhe mënyrën e konsultimit me menaxhmenin në kuadër të kompanisë.

16. Në kuadër të kompanive të mesme dhe të mëdha ekziston nevojë që të formohet Këshill për SSHP dhe ajo nga punëdhënësi, përfaqësuesi i të punësuarëve / përfaqësuesi i sindikatës dhe person pro-fesional.

17. Në kompanitë e mëdha për prodhim është e nevojshme që të ketë sektor të organizuar (departa-ment) për siguri dhe shëndet në punë, me resurse të nevojshme njerëzore nga vepritmari që kryhen në kompanitë nga fusha për SSHP.

18. Vlerësimi financiar duhet të jetë aktivitet i përbashkët ndërmjet punëdhënësve, punëtorëve, për-faqësuesëve të të punësuarëve / përfaqësuesëve të sindikatave, personave profesionistë për siguri në punë, doktorëve të mjekësisë së punës dhe ekspertëve financiarë.

19. Subjektet afariste duhet të kenë informacione për të gjitha shpenzimet dhe përfitimet e lidhura me vendin e sigurtë të punës dhe të nxiten që të zhvillojnë mjedis të shëndetshëm dhe të sigurtë pune.

69

Literatura e shfrytëzuar

1. Literatura profesionale

1. Benxhamin, О. А.: „Parimet themelore për shëndet dhe siguri në punë“, Zyra ndërkombëtare e punës, Gjenevë, 2011

2. Bajraktarević, S. / Jeleč, N. / Osmanović, A.: „Zastita na radu“, Parlamentarnа skupštine Bosne i Hercegovine, Sekreterijat/zajednicka sluzba, Istrazivacki sektor, Broj: 03/10-50-4-84-15/11, Saraje-vo,2011

3. Ждериќ, С.: „Безбедан и здрав рад запослених“, Сремска привредна комора, Сремска Митровица, 2010

4. Beliçanec, Т. / Starova, G.: „Ligji i punës“, Fakulteti i drejtësisë, Shkup, 1996

5. Zhbajnova, V.: „Detyra që dalin nga ligji i sigurisë dhe shëndetit në punë” Revistë e Rafajlovski Kon-salting, viti 11, nr. 11, Shkup, 2008

6. Ivanjac, M. / Luković, S. /Dragica M.: „Bezbednost i zdravlje na radu“, Sindikalni prirucnik, UGS “Ne-zavisnost Beograd”

7. Linhard, J.B.:”Understanding the return on health, safety and environmental investments” Journal of safety research, 2005

8. Petersen, D.: “Safety Menagement: A Human Approach”, American society of safety engineers, 2004

9. Roxane, L.: “Occupational safety and health and economic performance in small and medium sized enterprices”, European Agency of Safety and Health at Work, Luxembourg, 2009

10. Stojçevski, B.: „Planifikimi i sigurisë dhe shëndetit në punë“ Fondacioni „Fridrih Ebert“ Shkup, 2010

11. Fidanovski, М.: „siguri dhe shëndet në punë“, Revistë e Rafajlovski Konsalting, viti 11, nr. 12, Shkup, 2007

70

2. Burime juridike

1. Kushtetuta e Republikës së Maqedonisë, Gazeta zyrtare e RМ nr. 52/9, 1/92, 31/98, 91/01, 107/05, 3/09

2. Ligji për marrëdhënie pune Gazeta zyrtare e RМ nr. 34/14, 113/14, Vendimi U.nr.62/2013

3. Ligji për siguri dhe shëndet në punë, Gazeta zyrtare e RМ nr. 92/07, 136/11, 23/13, 25/13, Vendimi U.nr.255/2009, U.nr.160/2010, U.nr.213/2011

4. Ligji për zjarrfikje, Gazeta zyrtare e RМ nr. 67/04, 81/07, 55/13

5. Ligji për shoqëri dhe fondacione, Gazeta zyrtare e RМ nr. 52/10, 135/11

6. Mbledhje materialesh për dhënin e provimit special për siguri në punë, Shoqata maqedonase për mbrojtje gjatë punës, Shkup.

7. Konventa dhe rekomandime për siguri dhe shëndet në punë të Organizatës ndërkombëtare të punës, Organizata ndërkombëtare e punës, Shkup, 2012

3. Faqe interneti të përdorura

1. http://www.mtsp.gov.mk/

2. http://www.mzzpr.org.mk/

3. http://www.dit.gov.mk/

4. http://www.keding.com.mk/

5. http://www.echr.coe.int/Documents/Convention_ENG.pdf

6. https://osha.europa.eu/en/legislation/directives/the-osh-framework-directive/1

7. https://osha.europa.eu/en

S T U D I MPËR FUNKSIONIMIN E DIALOGUT DYPALËSH PËR SIGURI DHE SHËNDET NË PUNË NËPËR KOMPANI EDHE ROLIN DHE PROFILIN E PËRFAQËSUESVE TË TË PUNËSUARËVE PËR BZR(SSHP) NË REPUBLIKËN E MAQEDONISË

SHOQËRIA MAQEDONASE

PËR MBROJTJE NË PUNË

BASHKIMI I SINDIKATAVE TË MAQEDONISË

P R O J E K T

“PËRFORCIM TË PARTNERITETEVE TË SHOQËRISË CIVILE DHE INSTITUCIONEVE SHTETËRORE NË KRIJIMIN DHE AVANCIMIN E SË

DREJTËS PËR MJEDIS PUNE TË SIGURTË DHE SHËNDETSHËM - E DREJTË NJERËZORE THEMELORE“

Ky projekt është i financuar nga Bashkimi Evropian

Projekt i implementuar nga