RUSYA’DA S‹YASET VE OL‹GARfi‹

8/6/2019 RUSYADA SYASET VE OLGARfi

1/41

gemeyecek kadar insann son 10 yl ierisinde sahip olduklar mal varlkla-rnn deeri milyar dolarlarla ifade edilmektedir.

Mihail Gorbaovun SSCB Komnist Partisi Birinci Sekreterlii grevineseilmesinin ardndan, batmakta olan Sovyet ekonomisinin kurtarlabilmesi

iin yrrle soktuu liberalleflme alflmalar ve reformlar, hzla paralan-maya doru giden lkede yeni bir snf ortaya karmfltr. Gorbaovun re-formlar ile bafllatlan liberalleflme alflmalar sayesinde ilk sermaye birikim-lerini gereklefltiren bu snf, SSCBnin dalmasndan sonra hayata geiri-len zellefltirme sayesinde lkedeki mal varlklarnn byk bir ksmn eflit-li yollarla (genelde hukuk dfl) zerlerine geirmifltir. Bafllangta NovyRusski yani Yeni Ruslar olarak adlandrlan bu kesimin giderek glenme-sinden sonra Rusyada ve Bat dnyasnda SSCBden kalma politik termi-nolojilere atfta bulunulurmuflasna oligark2 olarak adlandrlmaya bafllan-mfltr. Rusyada oligark kavram, tarihte devlet kurumu, ya da daha genelolarak ynetme ve ynetilme iliflkileri zerine ilk yazl belgelerden birisi olan

Herodotos Tarihi'nde bahsedilen ynetim flekli ile karfltrlmamaldr. Zira,Herodotos ilk kez iktidarn biimlerini, kiflisel iktidar, aznlk bir grup elindebulunan iktidar, ya da halk iktidar olmak zere, bafllk altnda tanmlamflve bunlar srasyla, monarfli, oligarfli ve demokrasi olarak adlandrmflt. Bu-rada bahsi geen oligarflide bir ynetim fleklinden ziyade bir snf kastedil-mektedir.

Bu snf Yeltsin dneminde ekonomik gcne politik gler de katarakKremlin ierlerine kadar girmifl ve o dnemde iyice palazlanarak glenmifl-tir. Ekonomik glerini Yeltsin dneminde politik alanda rahata kullanarakbakanlarn ve baflbakanlarn atanmasnda kilit roller stlenen bu snf, ee-nistan savaflndan, lkenin i ve dfl gvenlik sorunlarna kadar birok alan-

RUSYA-UKRAYNA ARAfiTIRMALARI DZS

2

RUSYADA SYASET VE OLGARfi

Sermaye etkisini iktidara dayatanlarbir snf gibi davranmaktan vazgesinler!

Vladimir PUTN

Girifl

Sovyetler Birliinde her zaman zt unsurlar bir arada bulunmufltur. Sov-yetler hem Avrupal hem Asyal idi. 11 saat dilimine blnmflt; 12 lkeye, okyanusa snr vard. Kuzeydeki topraklarnn ou donmufltu; gneyin-deki cumhuriyetlerde ise pek ok l vard. ounlukla Hristiyan bir toplum-du ancak, ayn zamanda dnyann en byk beflinci Mslman lkesiydi.Nfusunun yars Rus olsa da yzden fazla etnik grup yaflyordu. Rusannen ok konuflulan dil olmasna ramen ayr alfabelerin kullanld yine yz-den fazla dil de, snrlar dahilinde konufluluyordu.1 Sovyetler Birliinin hale-fi Rusya Federasyonu da bugn blnmfl bir toplumdur, ancak bugn b-lnmeyi oluflturan etkenler farkldr ve daha ok ekonomiktir. Planl ekono-miden zel mlkiyet tabanl piyasa ekonomisine geiflin en belirgin sonucu

insanlarn gelirleri arasndaki farkn ve bunun sonucu olarak da yaflam stan-dartlar arasndaki mesafenin giderek almasdr. Bugn Rusyada kifli ba-flna dflen milli gelir 2000 dolarn biraz zerindedir ve 40 milyondan fazlainsan yoksulluk snrnda yaflamaktadr, fakat, saylar iki elin parmaklarn


1

1 Stephen White, Russias New Politics: The Management of a Postcommunist Society,Cambridge niversitesi Yayn, Cambridge, 2000, s. 144.

2 Oligark sz Rusyada ilk defa 2 Haziran 1995te Vek Gazetesinde Olek Baygo tarafndanyazlan Portret Oligarha v Molodosti isimli makalede kullanlmfltr. Ancak oligark kelimesininyaygn bir flekilde kullanm 1997den sonra olmufltur. 20 Eyll 1997de Segodnya Gazete-sinde SGB-Argo Bank Genel Mdr Aleksandr Smolenski ile yaplan syleflide bu kelime-den genifl bir flekilde istifade edilmifltir. Oligark kelimesinin bilimsel literatre geifli BorisNemtsov tarafndan Mart 1998de dzenlenen Buduflee Rossii: Demokratiya ili Oligarhiyaisimli konferans ile olmufltur. Oligarh, Kommersant-Vlast, 23-29 Haziran 2003.


2/41

Putinin yeni ynetim anlayflnn temelinde hi flphesiz ki, Yeltsindenfarkl olarak tek baflna ve gl ynetim bulunmaktadr. Putin, ilk olarak,Kremlini eflitli glerin etkisinden kurtarmak iin seimleri bile bekleme-den ifle koyulmufltur. Yeltsinden iktidar vekaletle devralan Putinin daha

seilmeden oligarklara ynelik sermaye etkisini iktidara dayatanlar bir snfgibi davranmaktan vazgesinler! szleri o dnemde fazla ciddiye alnma-mfltr. Putinin bu uyarsn o dnem Rus medyas tarafndan Prens Bere-zovski ya da Rasputin4 diye nitelenen ve Kremlindeki iktidarndan son de-rece emin olan Rusya'nn en byk oligark Boris Abramovi Berezovski,5

Putin'in oligarklarn nfuzunu azaltamayacan ve Putin'in oligarklar, oykaygsyla, oy kazanmak iin elefltirdiini ifade ederek konuyu sadece ge-ifltirmifltir. Ancak, seildikten ksa bir sre sonra Rusyann en byk iki oli-gark Boris Berezovski ve Vladimir Gusinskinin mal varlklarna el konularakyurt dflna kamak durumunda braklmas Putinin aslnda hi de flaka yap-madn gstermifltir.

Putin, gemifl dnemde kendi ynetim anlayflna ters dflenleri sistem-den elimine etmeyi profesyonelce baflarmfltr. Putinin verdii mesaj gayetaktr ben sizin haksz yere edinmifl olduunuz servetlerinize dokunmaya-cam, siz de politikaya ve devlet ynetimine karflmaya alflmayacaksnz.Bu ilk icraatlar oligarklar iin yeterince ak olmufltur ve oligarklar bir sreRus i politikasna karflmamfllardr.


4

da sz sahibi olmufltur.3 Ellerindeki maddi gle Yeltsinin ikinci defa seil-mesinde byk katklar olan bu kesim, hasta Yeltsin iktidarnn son dnem-lerinde yeni bir veliaht arayflna girmifltir. 1998den bafllayarak yaklaflk 1yl ierisinde veliaht denemeleri birbirini izlemifltir. Ancak srasyla denenen

Kiriyenko-Primakov ve Stepaflinin baflbakanlklar Yeltsini ve oligarklartatmin etmemifltir. Arayfllarn srdren Yeltsin ailesi, Devlet BaflkanlAparatnn Mdr ve ayn zamanda Yeltsinin kz Tatjana Dyaenko ile ev-li olan Valentin Yumaflevin teklifi ve kznn sraryla Yeltsin ikna edilmifl veVoloflinin formaliteleri yerine getirmesiyle de bir sre nce Federal Gven-lik Servisi (FSB) baflkanlna getirilen Vladimir Putin nce baflbakan ve son-ra da veliaht olarak atanmfltr.

Yeltsin, 1999 yl sonunda Rus halknn yeni yln kutlamak iin televiz-yon karflsna getii zaman yeni yl kutlamalarnda alkol snrn zorlayanRus halknn byk bir ounluu Yeltsinin her zamanki klasikleflmifl yeniyl kutlama mesaj okuyacan dflnmfl ve aslnda Yeltsinnin bu konufl-

masnda Rusya tarihinde yeni bir dnemi aacak olan aklamalarda bulu-nacan aklna bile getirmemifltir. Baflkan Yeltsin, sakin ifadelerle Rus hal-knn yeni yln kutladktan sonra duygusal bir konuflma yapmfl ve kendisi-nin ynetimden ekilerek yerine o zamana kadar Rus halknn pek de tan-mad ve bir sre nce Baflbakanlk makamna atad Vladimir Putini adaygsterdiini belirtmifltir. 31 Aralk 1999da Baflkan Yeltsin bir direktif imza-layarak Baflbakan Putini Devlet Baflkanlna vekaleten atadn aklamfl-tr. Bu direktif ile Rusya Federasyonu Anayasasnn 3. Maddesinin 92 ben-dine gre, Putin resmi olarak 31 Aralkda saat 24.00 itibariyle Yeltsindengrevi devralmfltr. Yeltsinin bu aklamasyla 2000 ylna Putin ile girenRusyann i ve dfl politikasnda hzl bir deiflim sreci bafllamfltr. Dflar-

da Rusya blgesel bir sper g ve bir enerji sper gc olma ynndeadmlar atmaya bafllarken, ieride federal yap glendirilmifl ve Kremlineyeni bir ynetim anlayfl getirilmifltir.


3

3 Boris Berezovski BDT Genel Sekreterlii gibi olduka yksek saylabilecek bir brokratik g-reve atanmfl ve ayrca daha nce eenistan grflmelerini organize etmiflti.

4 29 Haziran 1871de Sibiryada dnyaya gelen Grigory Efimovi Rasputin bir kilisede alflrkenayn zamanda herhangi bir eitimi ve zellikle de tp eitimi olmamasna ramen deiflik yol-larla insanlar tedavi etmekteydi. Bu sralar Rus ar II. Nikolayn tek varisi olunun hasta ol-mas ve tedavi edilememesi ar ailesiyle Rasputinin yollarn kesifltirmifltir. Rasputin impara-

torluun tek varisini tedavi ederek arlk ailesine yaknlk kurmufl, zellikle de arn efli Alek-sandra Federovna ile zel iliflkiler kurmufltur. Rasputin bu iliflkilerini imparatorluun ynetimi-ne kadar gtrmfl ve ynetimde olduka etkili olmaya bafllamfltr. 30 Aralk 1916da ar ai-lesi tarafndan ldrlmfltr. Mistik gleri olduuna inanlan Rasputin arlk tarihinin sondnemlerinde ok nemli roller oynamfltr. Matrena Rasputina, Rasputin: VospominaniyaDoeri, Zaharov Yaynevi, Moskova 2001.

5 Berezovski ile ilgili daha fazla bilgi iin bkz. Paul Khlebnikovi Godfather of the Kremlin, Har-court Yaynevi, 2000 Londra.


3/41


4/41


2


1

9 Bu guruplar arasnda; , Mihail Hodorkovski (Yukos), Roman Abramovi (Ruski Aliminyum,Sibneft), Mihail Fridman (Alfa Grup), Oleg Deripaska (Ruski Aliminyum, Bazovy Element), Vla-dimir Potanin (nterros).

10 Putin ile Rus Milyarderlerin Savafl, Akflam Gazetesi, 16 Kasm 2003.11 Stephen White, Russias New Politics: The Management of Post-Communist Society, (Camb-

ridge: Cambridge University Press, 2000), s. 150.

lan Yeltsinin seilmesi iin gerekli finansman ve destei saladlar. Bu ko-flullu destek oligarklarn devletin st kademelerinde grevler almalar iinzemin oluflturdu. 1996 yl devlet baflkanl seimlerinde Yeltsinin Kom-nist Parti Baflkan Gennady Zganov karflsnda seimi kaybetme tehlikesiortaya knca kendi iktidarlarna zarar vermelerinden korktuklar iin Yelt-

sini destekleyen oligarklar, Yeltsinin ikinci dnem devlet baflkanl zama-nnda politikaya istedikleri gibi karfltlar ve bu srada devletin at ihaleler-den de aslan payn almay ihmal etmediler. nk farkna vardklar bir ger-ek vard ve o da devletin verdiklerini bir gn geri alabileceiydi. Bu ba-lamda daha sonraki seimlerde de kendilerinin karlarn kollayacak liderle-rin bafla gelmesi iin alfltlar ve iktidardakilerle ok atflmamaya zengsterdiler. Putin, hi bir zaman selefi Yeltsin gibi, bu snfn basksyla bafl-bakanlarn ya da bakanlarn grevden almamfltr.

Rusyada geifl dneminin nimetlerinden faydalanan, hasta devlet bafl-kan Yeltsinin zayf iktidarnda gcnn doruuna ulaflan oligarklar iin beflaflamal plann ilk aflamas olan kapital toplama, basn ve Duma zerin-

de greceli etkinlik kurma devreleri baflarlmfl ve sra drdnc blmnegelmifltir. fiimdi artk parlamento zerinde tam ve etki salamak ve Baflba-kanlk makamn ele geirmek aflamasna gelinmifltir. Bunun baflarlmas du-rumunda sra niha hedef olan devlet baflkanl zerindeki hakimiyete vehatta onun elde edilmesine gelecektir. Aslnda Putinin iktidara gelmesindebyk rol olan oligarklar iin Putinin izledii politikalar beklenen bir gelifl-me deildi ve oligarklar iin tam anlamyla srpriz olmufltur. Bu manada oli-garklarn iktidar oyunu Putinin gelmesiyle bozulmufltur. Putinin oligarklarnhesaplarn bozmasnn ardndan nispi sessizlik salanmfl ve bir sre oli-garklar politika dflna itilmifltir. Ancak Berezovski ve Gusinsskiden boflalanyeri yeni oligarklar doldurmaya bafllamfltr. Bu oligarklar ierisinde en iddi-allarndan birisi Mihail Hodorkovski olmufltur.

1.3. Mihail Hodorkovskinin Ykselifli

Mihail Hodorkovside Sovyetler Birliinin dalma srecini ve yeni Rus-yann Pazar ekonomisine geifl abalarn iyi deerlendirerek bugnk ser-

8

faaliyetlerinden sonra, bugn Rusyann en byk 64 kuruluflunun kontrolpaktelerinin yzde 85inin 8 byk oligark gurubunun elinde toplandngstermifltir.9Ayn flekile Carneigie Enstits'nn yapt arafltrmaya gre,halen Putin'in savafl at oligarklar lke GSMH'snn yzde 40'n ve ihra-catn da yzde 90'n kontrol altnda tutmaktadrlar.10

Byk enerji flirketlerini devralmay ilk baflaranlar genellikle finans grup-laryd. Bankalar, medya ve ham madde en favori hedeflerdi. Bu dnemdeoligarklar basn zerinde ciddi etkilere sahip olmufllardr: Berezovski, ORT,TV-6, Nezavisimaya Gazeta, Novaya zvestiya, Kommersant ve Ogonyokga-zete ve dergilerini kontrol altnda tutmaktayd; Potanin, KomsomolskayaPravda, Komsomolets, Russki Telegraf gazetelerini ve Ekspert dergisinikontrolne almflt ayrca Lukoil ile zvestiyann mlkiyetini paylaflyordu;Gusinski ve sahibi olduu bankasna ait etkili saylan Segodnya gibi bir okgazete, bamsz televizyon kanal ve radyo istasyonu vard.11 Gazprom,Trud ve Rabochaya Gazeta gazetelerini kontrol ediyordu ancak Berezovski

ve Gusinskinin devre dflna karlmasyla bu kiflilere ait olan medya organ-larnn byk bir ksm da yine Gazpromun kontrolne gemifltir.

1.2. Oligarklarn Siyasete Girifli

Yeni geliflen ifl dnyasnn ykselen isimlerinin politikaya bulaflmas1990larn ortasnda, likidite skntsna dflen hkmetin i borlanmayagitmesi ile olmufltur. Dnemin Devlet Baflkan Yeltsin tarafndan ekonomipolitikalar ile desteklenen, kendisiyle ve kimi zaman ailesiyle de sk iliflkilerkurmufl olan bu yeni sosyolojik yapnn bireyleri, 1996 ylnda Komnist Par-ti Baflkan Gennadi Zganov karflsnda yeniden seilme flans gittike aza-

7


5/41


2


1

12 Endstrileraras Bilimsel ve Teknolojik Geliflme Merkezi (MENATEP) 1987de Hodorkovskininnayak olmasyala, Mendelyev niversitesinin 13 mezununun kimya, otomasyon ve bilgisa-yar konularnda bilimsel arafltrmalarnn finanse edilmesi iin kurulmufl olduu bir flirkettir.zellefltirme srasnda Menatep aktif bir rol oynamfltr. devletin piyasaya srd Voucherla-r (hisse) iin bir piyasa oluflturdu ve yeni zellefltirilen pek ok flirketin kontroln ele geirdi.Menatepin kontrol ettii holdingler kimya, inflaat, tekstil, tketim mallar, madencilik ve petrolgibi alt kategoriye ayrlabilir. En nemli petrol holdingi olan Yukos 22 Nisan 2003de Sibneftide satn alarak lkenin birinci, dnyann drdnc byk petrol flirketi haline gelmifltir.http://www.ulfsbo.nu/ussr/mikhail_khordorkovsky.html

13 Doklad Soveta po Nacional'noy Strategii: Gosudarstvo i Oligarhiya,http://www.kprf.ru/projects/economy/admin/ 12412.shtml, 27 Mays 2003.

yk petrol reten flirketi olurken, Rusyann bir numaral flirketi olarak piya-

sada yerini almfltr. YukosSibneftin 2003 yl itibariyle petrol retimi Rus-

yann toplam retiminin yzde 28ine ulaflarak 119 milyon ton olmufltur. Bu

ise Hodorkovskinin artk kontrol edilebilir olmaktan ktn gstermektedir

ve Kremlin iin bu durum tahamml edilebilir deildir.

10

vetine ve gcne ulaflmfltr. Hodorkovski, bugn sahip olduu servetin te-melini Yeltsin iktidarnn ilk dnemlerinde yaplmfl olan zellefltirme ile eldeetmifltir. Bu dnemde zellefltirme, liberalleflme hareketleri ile servet birik-tirmeye bafllayan Hodorkovski ve onun kurulufluna nayak olduu Mena-tep12 flirketi iin bulunmaz bir nimet olmufltur. Bugn Rusyann en bykpetrol flirketi olan Yukosun hisselerinin yaklaflk yzde 78i 1995de Mena-tep tarafndan 350 milyon dolara devralnmfltr. Bu devir iflleminden yakla-flk iki yl sonra Yukosun 1997de deeri yaklaflk 9 milyar dolara ykselmifl-tir. Nisan 2003te Sibneft ile birleflmesinin ardndan YukosSibneftin hisse-lerinin deerinin bugn 45 milyar dolara ulaflt ifade edilmektedir.13

fiahsi serveti Bat basnna gre sekiz ve Rus gazetelerine gre ise yak-laflk 11 milyar dolar olan YukosSibneft Baflkan Hodorkovski, kurmufl oldu-u flirketlere Bat tr ynetim anlayfl getirmifl, Batl uzmanlar alfltrmflve kendi flirketlerini Batl denetim flirketlerine amaktan ekinmemifltir. B-tn bu gayretlerle Hodorkovski, Rusyann en ak ve en verimli petrol flir-

ketini ortaya karmfltr. Bu flirket YukosSibneft olarak gnde yaklaflk 2,06milyon varil ham petrol retimiyle tek baflna Kuveytin gnlk retimine eflitbir miktarda retim kapasitesine sahiptir. fiirket rezervleri asndan ise 19,4milyar varil petrole sahip olduu tahmin edilmektedir. Rusyann Lukoildensonra ikinci byk zel petrol flirketi Yukos ile beflinci byk flirket olan Sib-neftin birleflme kararnn Austos 2003de Anti-Tekel Bakanl tarafndanuygun grlmesinin ardndan YukosSibneft, British Petroleum (BP), Exxon-Mobil ve Royal Dutch Shell flirketlerinden sonra dnyann drdnc en b-

9


6/41

Yukosa karfl Rusya Baflsavclnn amfl olduu dava ve yrtlenoperasyonlar ilk defa bir Duma milletvekili tarafndan verilen soruflturmanergesi ile bafllamfltr. Bu operasyonlar sadece Hodorkovski ile snrl de-ildir. Ayn flekilde baz Yukos alflanlarna karfl da soruflturmalar almfl-tr. Yukosa karfl ilk soruflturma Ocak 2002de Yukos yneticilerinden Ra-mil Bugdanova karfl yolsuzluk iddiasyla bafllatlmfltr. Daha sonra daMays 2003de Yevgeni Rbine karfl yolsuzluk davas aan Baflsavclk, 2Haziran 2003de Aleksey Piguini 7 kiflinin lmnden sorumlu tutarak ci-nayet davas amfltr.14Ancak YukosSibnefte karfl yrtlen operasyonla-rn en nemlisini Yukosta en byk paya sahip Menatep Grup Baflkan Pla-ton Lebedevin 2 Haziran 2003de yolsuzluk sulamalaryla tutuklanmasoluflturmufltur.15 2 Temmuz 2003te Yukosun ikinci adam Platon Lebe-devin tutuklanmas ve Mihail Hodorkovski ile sonradan srail vatandafll-na geecek olan Leonid Nevzlinin ifadesine baflvurulmasyla Kremlin Yu-kosSibneft Operasyonunu resmen bafllatmfltr.16

2.2. Oligarklar Sendikas Devrede

YukosSibnefte karfl soruflturmalarn bafllatlmas ve Menatep BaflkanLebedevin 1994 ylnda bir gbre fabrikasnn zellefltirilmesi srasnda dev-let maln alma iddiasyla tutuklanmas Rusyada oligark operasyonlarnnbafllatldn ve bu olayn giderek byyeceini gstermifltir. Operasyonla-rn genifllemesinden ekinen oligarklar bir yandan karfl ataa geerken, di-er yandan da Kremlin ile uzlaflma zemini aramaya bafllamfllardr. Buamala 11 Temmuzda Rusyann Oligarklar Sendikas olarak bilinen, Rus-ya Sanayici ve fladamlar Birlii (RSPP) Baflkan Arkadi Volski, Baflkan Pu-tine bir mektup yazarak Federal Gvenlik Servisi FSB ve Rusya Baflsavc-lnn oligarklara ve YukosSibnefte karfl bafllatmfl olduu soruflturmalardurdurmasn istemifltir. Ancak bu mektuba Kremlinden bir tepki gelmeme-


12

II. BLM

2. KREMLNN OLGARK OPERASYONLARI

2.1. Sonun Bafllangc

SSCBnin egemen snfnn ayakta kalan kesimi, Nomenklatura (bunaRusadan artk Bat terminolojisine Siloviki olarak da geen ordu, FSB,iflleri Bakanl ve dier gvenlik rgtleri temsilcileri ile Dfliflleri ve st d-zey Kremlin brokrasisi temsilcileri dahildir) Rusyada son on yl ierisindedevasa imkanlara kavuflan oligarklarn sahip olduklar finansal ve politikgler sebebiyle brokrasi ve siyasetin kontrol edebilecei boyutlarn oktesine gemesini ilerine sindirememektedir. Putin ile beraber iktidar sa-hiplenen ve bu yeni dnemde ok byk politik imkanlara kavuflan No-menklaturann iktidarn tehdit edecek boyutlara ulaflan oligarklar iin yenibir giriflimin bafllatlmas artk bir zorunluluk haline gelmifltir. Berezovski ve

Gusinskinin alt edilmesinden sonra 2000 yl ortalarnda Kremlin ile oligark-lar arasnda imzalanan Centilmenlik Anlaflmasnn miadn doldurmas vezellikle Hodorkovskinin bafln ektii grup tarafndan seimler ncesiRusyada karfl politik ataa geilmesi zerine Kremlin ekibinde yeni bir oli-gark operasyonu bafllatlmas dflncesi ortaya karmfltr.


11

14 van Sas, Xodorkovski Uejaet, Nezavisimaya Gazeta, 7 Ekim 2003.15 Nikolay Vardul, Ugolovne Dela Yukosa, VlastDergisi, 7-3 Temmuz 2003.16 Nikolay Vardul, Oni Sajalis Za Rodinu, Vlast Dergisi, 7-13 Temmuz 2003


7/41

tutuklanmas YukosSibneft iin sonun bafllangc olmufltur. Tutuklama kara-r, ardndan hisselere el konulmas ve Hodorkovskinin istifas tm yurtii veyurt dfl analizcilerin tahminlerinin aksine Putinin, zerine gittii Hodor-kovskiyi tamamen bitirmeye kararl olduunu gstermifltir. Putine greRusyadaki oligarklar zellefltirme srasnda ok byk haksz kazanlar el-de etmifllerdir ve bir nevi robber barons yani hrsz baronlar olarak da ad-landrlabilecek bu kesimlerin yaptklar yanlarna kar kalmamaldr.

Hodorkovskinin tutuklanmasndan sonra arac olmak amacyla BaflkanPutinle grflmek isteyen politikac ve ifladamlarnn saylarnn artmaszerine 28 Ekimde Putin bir aklama yapmak durumunda kalmfl ve bu ko-nu ile ilgili olarak kimse ile grflmeyeceini belirtmifltir.18 Olayn bytld-n savunan Putin, Bu dava hakknda yrtlen speklasyonlarn ve his-terilerin sona ermesi gerekiyor. Gvenlik gleri yasalara uygun bir operas-yon yapmfltr, operasyonla ilgili her hangi bir toplant ya da pazarlk yok di-yerek, geri evirmifltir. Rusya Devlet Baflkan Vladimir Putin, Hi kimse ya-

salardan kaamaz, kiflilerin zengin olmas yarglanmayacaklar anlamnagelmez deyerek, Hodorkovskinin daha uzun sre hapiste kalacann sin-yalini vermifltir.

Bu arada Rus baflsavclnn da ses tonu gittike sertleflmektedir. Bafl-savc vekili Koleznikov, Hodorkovski hakkndaki soruflturmann acilen ta-mamlanmasnn hedeflendiini, ama soruflturmann 12 ay ya da iki yl dahasrebileceini de belirtmifltir. Bylece Koleznikov, dierler oligarklara dagzda vermeyi ihmal etmemektedir. Baflsavc vekili Koleznikov, Hodor-kovskinin tutuklanmas ile ilgili olarak flyle konuflmufltur: Evet Hodor-kovski katil deildir, kimseyi ldrmemifltir. Ama asgari maafllar konusu davardr. Yaklaflk 49 bin Rus vatandafl emekli maafln alamamfltr. Bunlar neyiyeceklerdir? Bu durum ayrca 100 bin kadar ocuun bakmdan yoksunkalmas demektir. Dflardaki dier para babalar yoksul vatandafln ne yap-tn bir dflnsnler! Ceza Yasas bunlar iin en fazla 10 yl hapis cezas


14

si ve soruflturmalarn devam etmesi zerine 21 Temmuzda bir ok oligar-kn ve organizasyonlarn imzaladklar ikinci bir mektup yazlarak Kremlinegnderilmifltir. kinci mektupta sadece varolan rahatszlk belirtilmemifl, ay-n zamanda btn Rusya iin yeni bir genel toplumsal anlaflma flart dateklif edilmifltir.17

Oligarklar Sendikas olarak bilinen, Rusya Sanayici ve fladamlar Birli-i (RSPP) Baflkan Arkadi Volski, bu sre zarfnda Baflkan Putinle oligark-lara karfl bafllatlan basklar konusunu grflmfl olmasna ramen Kremlinkesinlikle bafllad ifli bitireceini ve kara listede bulunan oligarklarn mut-laka temizleneceini aka ifade etmese bile davranfllaryla bunu gster-mifltir. Hodorkovskinin tutuklanmasndan nce devreye giren Rusya Sana-yici ve fladamlar Birlii herhangi bir netice alamadn grmfl ve elindende fazla bir fley gelmediini anlamfltr. Bir sre sessizliini koruyan ve buarada basna ve kamuoyuna ynelik sosyal programlarla gndeme gelensanayiciler Hodorkovskinin tutuklanmasndan sonra tekrar Baflkan Putinle

tekrar bir araya gelmifl ve souk bir atmosferde geen toplantda tavizsiz birtavr sergileyen Baflkan Putine karfl sessiz olmay yelemifllerdir.

2.3. Hodorkovski Tutuklanyor

Beklendii flekilde Rusyada oligarfli piramidinin en st noktasnda yeralan Hodorkovski, 25 Ekimde zel uayla bir ifl gezisine giderken Sibir-yada uan yakt ikmali srasnda kamuflaj giysili zel gler tarafndan b irterrist avn andran operasyon ile uaktan indirilerek tutuklanmfl ve derhalbaflkent Moskova'ya gtrlerek sorguya alnmfltr. Ardndan da 31Ekimde Rusya Baflsavcl YukosSibneftin en byk hissedarlarndan

olan Offshore flirketi Menatepe ait hisselerin yzde 44ne el koymufltur.Hodorkovskinin tutuklanmas ve ardndan YukosSibneft hisselerinin bir ks-mna el konulmas manevra gc kazanmak iin Hodorkovskiyi baflkanlk-tan ayrlma gibi yeni baz karlar almaya itmifltir. 25 Ekimde Hodorkovskinin


13

17 Nikolay Vardul, Sem Del c Pravom Perepiski, Vlast Dergisi, 28 Temmuz-3 Austos 2003.

18 Tatyana Gurova, Aleksandr Privalov, Vbor Prezidenta: M Teryaem Ego! Ekspert Dergisi, No:41 (396), 3 Kasm 2003.


8/41


16


15

19 Horst Kluser, Savclarn Ses Tonu Ykseliyor, http://www2.dw-world.de/turkish/poli-tik/1.43251.1.html,

zovski ve Gusinski gibi yurt dflna kafla zorlanmak istenmifltir. Ancak Ho-dorkovski, bunu yapmamfl ve tutuklanacan bile bile geri dnmfltr.

roniktir ki, Yeltsin dneminin frtnal yllarnda genelde ok da yasal ol-mayan yollardan ok ksa bir sre ierisinde devlete ait yer alt servetlerini

zerine geirerek bugnk servetine ulaflan Hodorkovski, Rusyada hapsegirmeyi gze alarak liberal dflnce, hukuk ve demokrasinin savunucusukonumuna gelmifltir. fiimdi yaratlan hava erevesinde Rusyada demokra-sinin yerlefltirilmesi iin hapis yatan bir Hodorkovskinin politik arl elbet-te ki, daha farkl olacaktr. Mihail Hodorkovskinin tutuklanmas bir oklariin srpriz olsa da, Hodorkovskinin kendisi iin pek de yle olmamfltr veanlafllmaktadr ki, Lebedevin tutuklanmasnn ardndan Hodorkovski buana hazrlanmfltr. Hodorkovski, Rusyaya geri dnmesi ncesinde yapmflolduu aklamalarda temel dflnce olarak dierleri gibi srgne kama-yacan ve gerekirse siyasi bir mahkum olarak Rusya'da kalacan belirt-mifltir.

ngryor, ne yazk ki daha fazla deildir. Baflsavc Vekili, zellefltirme uy-gulamalarnn iptal edilecei ve doal kaynaklarn devlete devredilecein-den de aka szetmektedir.19

Sibiryann Novosirsk flehrinde 7 ayr sutan tutuklanan Hodorkovskiye

karfl Rusya Baflsavcl flu ittihamlarda bulunmufltur: Rusya Federasyo-nunun ceza kanununun 159. maddesi ile dolandrclk, 135. maddesi ileyarg kararlarn uygulamama, 198 ve 199. maddelerine gre gelir ve kurum-lar vergisini dememe, 165. maddesi ile yalanclk ve gveni ktye kulla-narak mal varlklarna zarar verme, 327. maddesi ile evrakta sahtecilik ve160. maddesi ile de baflkasna ait olan varl harcama. Bunlarn yan sra,1998-1999 yllar arasnda 1,7 milyon dolarlk vergi karma ve sigorta gide-ri dememe sularndan yarglanmaktadr. Dier yandan flimdilik dorudankendisi ile iliflkilendirilememesine ramen Yukosun gvenlik grevlileriadam ldrme suuyla yarglanmaktadrlar ve bu sularn da Hodorkovskiile balantlar kurulabilir.

Mihail Kodorkovskinin serbest braklmas iin yapt temyiz baflvuru-su, kiflilik mahkeme heyetince reddedilmifltir. Bu sonu zerine Kodor-kovskinin avukat Anton Drel, Rus Yksek Mahkemesine ya da Avrupa n-san Haklar Mahkemesine baflvuracaklarn bildirmifltir. Moskova BaflsavcYardmcs Kaleflnikov ise, Kodorkovskinin dava ifllemleri yznden iki ylcezaevinde kalabileceini sylemifltir. Kaleflnikov, Dava iki ay iinde so-nulanabilir. Eer gerekirse tutukluluk sresini 2 yla karabiliriz diyerekHodorkovskinin bir sre daha hapiste yatabileceini ifade etmifltir.

2.4. Hodorkovskinin Kahramanlafltrlmas

Kremlinde artk geri dnfl olmayan bir operasyon bafllatlmfltr ve buoperasyonda hedef olarak Hodorkovski seilmifltir. Buna gre nce Yukos-Sibneft ve baflkan Hodorkovski bask altna alnmak ve ardndan da Bere-


9/41


2


1

20 Anatoli Kastyukov, Na Hodorkovksogo Neyehala Krfla, Nezavisimaya Gazeta, 4 Temmuz2003.

oligarklarn baflnda Rusyann mega oligark Mihail Hodorkovski gelmekte-dir. Rusyada oligarklar zaman zaman Rus siyasal sistemine elefltiriler getir-seler de Baflkan Putini hedef alan elefltirilerden kanmakta veya ok ge-rekliyse bunu medya yoluyla analistlerine yaptrmaktadr. Ancak, 7 AralkDuma seimleri, Mart 2004de ise Devlet Baflkanl seimleri ncesinde si-

yaseten aktifleflen Mihail Hodorkovski, Putinin politikalarn elefltirmektenekinmemifl ve baflta liberal eilimli Yabloko (Elma) ve Soyuz Pravh Sil-SPS (Sac Gler Birlii) olmak zere kendilerine fikren yakn olabilecekpartilerin yan sra; bugn Putinin en diflli siyas rakibi ve Rusyann en r-gtl ve en gl partisi olan Rusya Federasyonu Komnist Partisi (KPFR)gibi Putine en nemli muhalefeti yapan partilere Duma seimleri ncesin-de maddi destek verebileceini aklamfltr.

Hodorkovskinin siyasi yelpazenin deiflik kesimlerinden bir ok partiyedestek vermesi ve kendi adamlarn parti listelerinin st sralarna yerlefltir-mesi Kremlinin endiflelerinin pek de yersiz olmadn gstermektedir. Zira,baflta Yabloko, SPS ve KPRF olmak zere baraj aflma flans olan parti lis-telerinden seilecek yeni Duma milletvekillerinin byk oranda Hodorkovs-kinin etkisi altnda olaca hesaplanmaktadr. Ayrca dar blge seim bl-gelerinden ve bamsz aday olarak da Hodorkovskiye bal kiflilerin Du-maya girmeleri beklenmektedir.20 Dier yandan oligarklar sadece Duma se-imlerinde deil, ayn zamanda Federal blgelerdeki valilik (Gubernator) se-imlerinde de ciddi baflarlar kazanma flansna sahiptir ve ukotka blgesigibi baz valilikler daha flimdiden oligarklarn kontrolndedir.

Rusyann Moskovadan uzaklafltka i ve uzak blgelerinde yerel fab-rika mdrleri yerel yneticilerden daha gl konumdadrlar. rnein Si-birya Alminyum Fabrikas kendi korumalar ve politik gcyle bir ok ko-nuyu flehir ynetimine dikte etmektedir. Belirli blgelerde kmeleflen ve ba-zen o blgenin valisi olarak karflmza karken bazen de blge valisindenbile gl olan oligarklar genelde blgeler zere uzmanlaflmfl ve Rusyacorafyasn kar alanlarna gre blflmfllerdir. Adeta bir centilmenlik an-

18

III. BLM

3. HODORKOVSKNN TUTUKLANIfiININ SEBEPLER

3.1. Neden Hodorkovski?

Hodorkovskinin tutuklanmasnn ve YukosSibnefte ynelik srdrlenoperasyonlarn birden fazla sebebinin olduu dflnlmektedir. Bu sebep-leri afladaki flu bafllklar altnda toplamak mmkndr:

q Hodorkovskinin Politik Arzular

q Etnik Yahudi Kimlii

q Uluslararas Piyasalar Alma ve Rusyann Enerji Politikalarn Etkile-me Giriflimleri

q Petersburg Ekibinin G Mcadelesi

3.1.1. Hodorkovskinin Politika Arzular

Rusyada Putinin upravlyaemaya demokratiya yani ynetilebilir de-mokrasi anlayfln beenmeyen ve bu sebeple de politikaya ilgi gsteren

17


10/41

lflmas ierisine de girmifltir. Bu amala Hodorkovski, Rusyada yllk yakla-flk 100 milyon dolarlk bir rakam sivil toplum kurulufllar aracl ile sosyalfaaliyetlere harcamaktadr. Rusya dflnda ise 1 milyon dolar AmerikanKongre Ktphanesine ve 500 bin dolar da Carnegie Vakfna bafllamfl-tr.23 Rusyann en byk oligarklarndan olan Berezovski bir gazeteye yap-

mfl olduu aklamada her oligarkn devlet baflkan olmak arzusunda oldu-unu belirtmesi bu manada dikkat ekicidir.24

Mihail Hodorkovskinin politik hesaplarna gre nce desteklemifl oldu-u partiler kanalyla (Yabloko, SPS, KPRF v.d.) parlamentoda (Duma) belir-li bir etkinlik kazanmak ve ardndan da parlamentodaki ounluktan fayda-lanarak oktandr tartflmaya at parlamenter sisteme geifli salamaktr.crac organ olarak Baflbakanln n plana gemesiyle de, yine etkisi altn-da olan Duma ounluunu kullanarak baflbakanlk koltuuna oturmayplanlad dflnlebilir. Maddi gcne Duma seimleri neticesinde politikg katmas ve Hodorkovskinin Rusyada olduka etkin bir konuma gele-bileceinin belirlenmesi Putin iktidar ve bu iktidar kimse ile paylaflmak is-temeyen Silovikilerin arlnda olan Petersburg Ekibinin kesinlikle kabuledemeyecei bir durumdur. BBCnin de duyurduu gibi Hodorkovski,Kremlin'i serveti ile deil, politik anlayflyla rahatsz etmifltir. Baz uluslararas yayn organlarnda da Yukosa karfl bafllatlan soruflturmalarn Hodor-kovskinin politik arzularna gem vurmak amac tafld ifade edilmektedir.25

3.1.2. Etnik Yahudi Kimlii: Sra Kimde?

Rusya Baflsavclnn giriflimleri sonucu mal varlklarnn byk bir ks-mna el konulduktan sonra hapse girme tehlikesiyle karfllaflan Rusyann en


20

laflmas yapmfl gibi her oligarkn genelde kendi kar ve hkmranlk alanbulunmaktadr.

Oligarklar Rusyadaki mevcut baflkanlk sisteminden memnun deiller-dir ve zellikle de Hodorkovski Rusyada ynetim flekli zerinde yeni tartfl-

malar amak istemektedir. Fransada olduu gibi yar baflkanlk veya parla-menter sistemin Rus halkna daha ok yarar salayacan iddia etmektedir.Bunu oligarklarn kendileri iin mi, yoksa halk iin mi istediklerini kestirmekgtr ancak, kesin olan flu ki, oligarklarn iktidar zerindeki kontrolleri,maddi glerini kullanarak setirecekleri milletvekilleriyle parlamenter sis-temde flimdikine gre ok daha kolay olabilecektir. Her ne kadar Hodor-kovskinin 2008e hazrland iddia edilse de tutuklanmas ve ardndan Yu-kosSibneft baflkanlndan ayrldn aklamas, bu politik adayn planlar-n daha nceye alabilir ve Putinin soruflturmalarndan yakay kurtarabilme-si durumunda 2004 seimlerinde bile devlet baflkanlna Putine karfl adayolabilir. Hodorkovski, maddi yardm yapt partilerin (KPRF, Yabloko, SPS

v.d.) desteklemesi durumunda Putin karflsnda ciddi flansa sahip olabilir.Ancak unutulmamas gereken bir nokta vardr. Her ne kadar Hodorkovskipolitikaya girebilecei ynnde sinyaller verse de aslnda Hodorkovskininkarflsnda ok ciddi bir etnik kimlik sorunu bulunmaktadr. Zira, bugn Rus-yada taflmak olduu Yahudi kimlii sebebiyle bu pek g olacaktr veRus halknn Yahudi bir baflkan kabul etmeye hazr olmad dflnlmek-tedir.21Ancak bu, Hodorkovskinin Rus i politikasn etkisi altna alamaya-ca manasna gelmemektedir.

1963 doumlu olan Mihail Hodorkovski Alman Der Spigel dergisine yap-mfl olduu bir aklamada, 45 yaflna geldii vakit artk flirket ynetimiyle il-gilenmek istemediini ve politikaya girebileceini sylemifltir. 2008de Pu-

tinin grev sresi tamamlandnda Hodorkovski ilgin bir tesadfle tamolarak 45 yaflnda olacaktr.22 Hodorkovski, gerek ekonomik ve gerekse depolitika amalar erevesinde Rusya iinde ve uluslararas alanda imaj a-


19

21 Karl Grobe, Antisemitismus in Russland, Frankfurter Rundschau, 29 Ekim 2003.22 Natalya Arhangelskaya, Komitet Po Delam Oligarkov, Expert Dergisi, No 18, 19 Mays 2003.

23 Timothy O'Brian, How Russian Oil Tycoon Courted Friends in U.S, The New York Times, 5Kasm 2003.

24 Galina Sidorova, Novaya Maska Oligarha, Soverflenno Sekretno Gazetesi, No 6, Haziran2003.

25 Chrystia Freeland, Andrew Jack Russia For Sale: The Oligarchs Who Won The Battle forStrategic Assets are Now Seeking to Cash in on their Investments The Financial Times (ngil-tere), 6 Ekim 2003.


11/41

nelik oligark avnn bir ok Batl ve Rus analizcinin ngrd gibi RomanAbramovie de sirayet edip etmeyecei tartflmaldr. Ancak unutulmamasgereken bir ayrnt bulunmaktadr. Yeltsin dneminde Ailenin kasas duru-munda olan Abramovi bafl Kremlin ile belada olan dier oligarklardanfarkl olarak Kremlin karflt politikaya bulaflmamakta ve Putinin uygulama-

laryla ilgili herhangi bir yorumda bulunmaktan kanmaktadr. Ancak Chel-seayi alarak Avrupann gndemine giren Abramoviin Sibnefti Yukos ilebirlefltirmesi, Berezovski ile de eski ifl orta olmas ve daha da nemlisiYahudi olmas, srann kendisine geleceinin iflaretleri olabilir. Aslnda Rus-ya Baflsavcl 2001de Sibnefte karfl soruflturma amak istemifl o dnemAilenin gl yesi Voloflin tarafndan bu engellenmifltir. Ama ksa sreierisinde operasyonlarn Abramovie sirayet etmesi bu operasyonlardakiYahudi rengini baskn bir flekilde ortaya karr ki, Kremlinin bu gerekeyiuluslararas arenada savunabilmesi pek g olacaktr.

Rusyada Yahudi oligarklara karfl yrtlen bu operasyonlarn srailindikkatinden kamas dflnlemezdi. Nitekim byle de olmufltur. Her ne ka-dar dorudan iliflkili olmad ileri srlse de, Yahudi asll ifladam Horo-kovskinin tutuklu bulunduu Kasm ay baflnda ilgin bir tesadfle srailBaflbakan fiaronun Moskovay ziyareti anlamldr. Rus ve srail basnndakan haberlere gre Hodorkovskinin tutuklanmas Putin-fiaron grflme-sinde gndeme gelmifltir. fiaron bu grflmede zellikle sadece Hodor-kovski konusunu deil, olaya daha genifl bir perspektiften yaklaflarak genel-de Yahudilerin tutuklanmasn gndeme getirmifltir.27 Ha'aretzin belirttiinegre fiaron, bu grflmede hem bir Yahudi olarak, hem de srail Baflbaka-n olarak Rusyada Yahudilerin tutuklanmasndan rahatszlk duyduunu vebu gidiflatn Rusyada antisemitist eilimlerin glenmesine sebep olabile-ceinden endifle ettiini ifade etmifltir. YukosSibneftde yzde 8 hisseye sa-

hip olan ve Rusyann en zenginler sralamasnda 1,1 milyar dolarlk serve-tiyle 11. srada bulunan Leonid Nevzlin daha sonra bu soruflturmalarn de-vam etmesi zerine srail vatandafllna geerek bu lkeye yerleflmifltir. Di-


22

byk iki oligark Yahudi asll Berezovski ve Gusinski yurtdflna kamak zo-runda kalmfllardr. Putinin oligarklarla mcadelesine Yahudi asll ifladam-lar ile bafllamasnn basit bir tesadften ibaret olmad sylenebilir. Zira,Putinin Rusyasnda aslnda tesadflere pek yer yoktur.26 Baba tarafndanYahudi olan Hodorkovskinin Putinin flimfleklerini zerine ekmesi Nisan

aynda Yukosun dier Yahudi asll ifladam Abramoviin sahibi olduuSibneft ile birleflmesiyle iyice su yzne kmfltr. Hodorkovskinin bu bir-leflmeyi baflarmas ve daha sonra da yurt dflna alma giriflimleri ile bera-ber politik arzular da beslemesi Putinin tepkisini operasyona dnfltrmfl-tr.

Seim atmosferine giren Rusyada sistem iin rahatszlk yaratan oli-garklara ynelik av sezonu bafllamfltr. Uluslararas dzeyde son derecesalam iliflkiler kuran Rusyann en zengin ve prestijli ifladam Mihail Hodor-kovski, birka maskeli FSB grevlisi tarafndan tutuklanarak hapse atlabili-yorsa, daha kk boyutlardaki oligarklar iin Rusyada bundan sonra ken-

dilerini gvende hissetmeleri son derece g grnmektedir. Bu gvensiz-lik Yahudi etnik kimliine sahip oligarklar iin daha vahim bir hal almaktadr.Bu sebeple oligarklar iin bundan sonra iki olas seenek kalmfltr. Krem-lini yneten yeni politik elite biat edeceklerdir veya mal varlklarn mm-kn olduu kadar yurtdflna karacaklardr. kinci ihtimalde de yine Krem-lin elitinin rzasn almak durumundadrlar. Bir dier seenek olan yurtdfl o r-taklklar kurarak kendilerini gvene alma seenei ise son hadiselerdensonra yabanc sermayenin kendilerini gvende hissetmelerini olduka zor-lafltrd iin en azndan ksa dnemde ihtimal dfl grlmektedir.

Hodorkovski operasyonunun flimdilik baflaryla srdrlmesi, Rus-yada srann kimde olduu sorusunu gndeme getirmifltir. Byle bir durum-

da gzler Abramovie evrilmifltir. ukotka blgesi valisi ve ngiltereninChelsea Village Spor Klb baflkan Yahudi asll ifladam Roman Abramo-viin yatrmlarn yurtdflna karma giriflimleri ve zellikle de Berezovski veGusinski ile bafllayan ve flimdi Hodorkovski ile devam eden Yahudilere y-


21

26 Sinan Ogan, Ayfer Erdem Rusyada Siyaset ve Oligarklar, Stratejik Analiz, S. 43, ss.47-54

27 Andrey Terehov, Konstantin Kapitonov, fiaron Obespokoen Arestami Evreev, NezavisimayaGazeta, 5 Kasm 2003.


12/41


13/41

cat kotalarn da dzenleyen ve ihra edilen petroln vergilendirilmesine s-nrlamalar getiren Gmrk Tarifeleri yasasnn kaldrlmas iin hkmetingiriflimde bulunaca anlamna geldiini belirtmifltir. Mays 2002de DevletDumasnda kabul edilen yasada petrole iliflkin gmrk vergileri iki ayda birhkmet tarafndan Rus petrol piyasasndaki ortalama fiyat zerinden yeni-

den dzenlenerek uygulanmaktayd. Yasaya gre, petrol rnleri benzin,mazot ve motorinden alnacak gmrk vergisinin ham petrole uygulanangmrk tarifesinin yzde 90dan fazla olmas yasaklanmaktadr. Gmrk ta-rifesi yasasnda yer olan bu yzde 90lk snrlama Yukosun Dumadaki lo-bi alflmalar sonucunda ortaya kmflt ve kamuoyunda Yukos dzenle-mesi olarak biliniyordu. Hkmet ayrca bte iersinde yaklaflk yzde40lk bir pay olan petrol gelirlerinin daha yararl biimde kullanabilmek iin2005 btesinde petrol fiyatn varil baflna 20 dolardan hesaplamay ve fi-yat artflndan doacak gelirleri ise ayr b ir fona aktarmay kararlafltrmfltr.36

zellikle gvenlikilerin petrol gibi stratejik kaynaklar zerindeki arlk-

larn daha da artracaklar dflnlmektedir. Rusya Savunma Bakan ve Pe-tersburg ekibinin gl yesi Sergey vanov, lkenin stratejik kaynaklarnndaha sk bir flekilde devlet denetiminde tutulmas gerektiini ifade etmifltir.vanov, devletin zellikle petrol rezervlerinin idaresinde daha fazla rol oyna-masnn nemini vurgulayarak flimdiki petrol retiminin Sovyet dneminde-ki alflmalar sayesinde yaplabildiini kaydetmifl ve Rus zel petrol flirket-lerini yeni rezervlerin bulunmasna ynelik ilave yatrmlar yapmadklarn be-lirtmifltir. vanovun bu aklamas Yukossibnefle beraber dier zel flirket-ler zerindeki devlet arlnn artaca beklentilerini glendirmektedir.zetle, geliflmeler Yukos olay ile nedeniyle ska gndem gelen ve Putin vedier st dzey resmi yetkililer tarafndan srekli yalanlanan Rusyada zel-

lefltirme sonularnn tekrar gzden geirilmesi konusunun zellikle enerjialannda devletin konumunu yeniden deerlendirilmesi anlamnda tartflld-n gstermektedir.


26

bir yurtdfl ortak bulmufl olacak, dier yandan ise bu satfl sebebiyle eldeedilecek scak parayla Rusyadaki iktidar mcadelesinin finansmann sa-lama imkan kazanmfl olacaktr. Potansiyel mflteriler arasnda ExxonMo-bilin yan sra; ChevronTexaco ve Royal Dutch/Shell flirketleri de bulunmak-tadr. Bu satfln gerekleflmesi durumunda uluslararas piyasalarda deeri

daha da artacak olan YukosSibneft ayn zamanda, Rusyann kaynaklarnen verimli kullanan flirket konumundadr.

YukosSibneftin ExxsonMobile hisse ihrac haberi Baflkan Putinin dedikkatinden kamamfltr. Putin bu konu ile ilgili olarak yapmfl olduu ak-lamada bylesine byk bir iflbirliinin devleti yakndan ilgilendirdiini veflirket yneticilerinin devletin genel politikasn ilgilendiren bylesine stratejik bir konuda Rusya Federasyonu Hkmeti ile danflmalarda bulunmasgerektiini belirtmifltir.35 Putinin bu aklamalarna ramen ExxonMobil ilegrflmelerini srdren ve kendisinden son derece emin olan Hodorkovski,Putinin bu uyarsn hafife alarak hkmete ve Kremline bilgi vermek ve izin

almak ihtiyac duymamfltr. fiimdi Rusya btesinin en byk gelir kayna-n oluflturan ve Rus dfl politikas ierisinde stratejik aralardan birisi olanpetrol konusunda, kendisine danfllmadan ABD flirketlerine satlmas giri-flimleri elbette ki, Yeltsin dneminde yaplan zellefltirmeleri kanunsuz bu-larak, bunlarn yeniden gzden geirilmesini ve gerekirse Rusada nasyo-nalizatsiya veya deprivatizatsiya olarak geen millilefltirmeye dnlebile-ceini dflnen ve muhafazakar bir kesim olan Kremlin ekibi iin kabul edi-lebilir bir durum deildir.

YukosSibnefte ynelik operasyonlarn ardndan Rusya resmi yetkilileridevletin enerji alanndaki etkinliini ve kontroln artracak abalara giriflil-mifltir. Bu balamada Devlet Baflkan Putin 17 Kasmda hkmetle yapt

toplantda enerji kaynaklarnn zellikle petroln yurtdflna ihracatn kolay-lafltran ve devletin kontroln azaltan enerji ihracatn dzenleme yetkisinintekrar hkmete iadesi istemifltir. Putinin bu aklamasn yorumlayan Bafl-bakan Yardmcs ve Maliye Bakan Aleksey Kudrin bu durumun petrol ihra-


25

35 www.ngv.ru, 7 Ekim 2003.

36 Nazim Cafersoy, Rusyada Devletin Enerji Kaynaklar zerinde Kontrol Glendirme Giri-flimleri ASAM Gnlk Kresel Deerlendirme Blteni, 18 Kasm 2003, www.avsam.org


14/41

kesimi bu ekip ierisinde yer almaktadr. Hodorkovski, Abramovi, Deripas-ka, Fridman, ubays bunlar arasndadr. Seim srecine giren RusyadaOligarklara yaplan basklar ve Rus siyasal yaflamnn yeniden yaplandrl-mas konusunda ciddi bir koalisyon mevcuttur. zellikle bu koalisyonun Yu-kosSibneft, Alfa Grup ve Bazovy Element arasnda daha sk bir hal almas

dikkat ekmektedir.

Petersburg ekibinin baflnda bizzat Putinin kendisinin bulunmasna ra-men Kremlindeki mcadeleyi Putin ve Yedinnaya Rossiya adna ekibin ikigl ismi gor Sein ile Viktor vanov yrtmektedir. gor Sein, Kremlinaparatnn st dzey yneticisi, eski KGB grevlisi ve Putinin PetersburgBelediyesinde alflt dnemden mesai arkadafldr. Viktor vanov ise yineKremlin aparatnn st dzey yneticisi, eski KGB grevlisi ve FSB eski bafl-kan yardmcsdr. Kremlin ierisinde mcadeleyi srdren bu ekibe dflar-dan Petersburg ekibinin dier yeleri destek vermektedir. Bu ekibin en et-kin yeleri arasnda iktidar partisi olarak bilinen Yedinnaya Rossiyann y-neticisi ve ayn zamanda Petersburgun eski politikaclarndan olan iflleriBakan Boris Grzlov gelmektedir. Savunma Bakan ve eski KGB generaliolan Putinin eski alflma arkadafl Sergey vanov ekibin dier gl adam-dr. Sergey vanov, bu ekip ierisinde Baflkan Putinin en gvendii birkaisimden birisidir. Kremlin evrelerinde 2008ed Putinin aday olmamas du-rumunda Petersburg ekibinin aday olarak Sergey vanovun ismi gemek-tedir. Petersburg ekibinin beyinlerinden birisini Rus stihbarat TeflkilatFSBnin baflkan, eski KGB grevlisi ve Putinin FSB baflkan iken yardmc-s olan Nikolay Patruflevdir. Putin iin dier bir gvenilir isim Narkotik Mad-delerle Mcadele Komitesi Baflkan olan Viktor erkesovdur.38

Bu ekibin en byk finansal gc ise Gazprom Baflkan Aleksey Mil-

lerdir. Miller, Putinin en yakn adamlarndan birisi ve zellikle de PutininBamsz Devletler topluluu (BDT) politikalarnda Gazpromu dfl politikaarac olarak kullanan baflarl bir brokrattr. Dimitri Kozak ile grevden al-nan Valoflinin yerine atanan Dimitri Medvedev ekip ierisinde yldz parla-


28

3.1.4. Petersburg Ekibinin G Mcadelesi

Yeltsin dneminde Kremline hakim olan unsur Rus po litik terminolojisi-ne Semya yani Aile olarak gemiflti ve devlet bu aile bireyleri tarafndan y-netilmekteydi. Putin iktidarnda ise Rus politik hayatnda yaflanan bir ok

deifliklikle beraber Kremlini yneten ekip de deiflmifl ve tabiatyla Ruspolitik terminolojisine yeni bir kavram girmifltir. Putin Rusyasnda Kremliniyneten ekip artk Piterskii yani Petersburglular olarak anlmaktadr ve buyeni kavram Ailenin yerini almaktadr.

Yeltsin, iktidar Putine devrederken Aileye dokunulmayaca ynndebir garanti almflt. Zaten Putin iktidara geldikten sonra ilk imzalad direk-tif Yeltsin ve ailesine dokunulmazlk salayan belge olmufltur.37 Bir okla-rna gre bu dokunulmazlk zrhna sahip Ailenin kapsam ierisinde Yelt-sin ekibinden baz st dzey brokratlar ve oligarklar da bulunmaktayd.Gerekten de politikaya karflmayan ve Putini elefltirmek cesaretini gster-meyen Ailenin brokratik ve oligarflik yeleri bugne kadar bu dokunul-

mazlk zrhna sahip olarak yaflamfllardr ve Putin de Yeltsine verdii szbugne kadar baz istisnalar dflnda tutmufltur. Putinin aile bireylerinin ba-z yelerine dokunmas yukarda ifade edildii gibi bir istisnadr ve bu istis-na ancak Putinin oligarklar ve aile yesi bireyler iin izmifl olduu krmzhatt geenler iin uygulanmfltr.

Rus i politikasnda bugn genel anlamda oligarklar ve zelde Yukos-Sibneft zerinde sren mcadelenin bir ok sebebi olmasna ramen belkide bunlardan en nemlilerinden birisi Silovikler, dier anlamda Petersburgekistleri ile politikaya karflmak isteyen Moskova Ekibi veya Aile arasndadevam eden mcadeledir. Kremlin ynetimi ierisinde iki ekip arasnda

uzun sreden beri bir mcadele srmektedir. Oligark-Aile ekibinin politikmanada en stnde Devlet Baflkanl Ofisi Eski Mdr Valoflin bulunmak-tayd. Dier yandan tarafsz bir durufl sergilemeye alflsa da Baflbakan Mi-hail Kasyanovu da bu ekibe dahil etmek mmkndr. Oligarklarn byk bir


27

37 lya Bulavinov, 'Koloda RossiskoY Federatsii', Vlast Dergisi, 10 Kasm 2003. 38 Aleksey Elekseyevi Muhin, Piterskoe Okrujenie Prezidenta, Moskova 2003, s. 7.


15/41


16/41


2


1

42 Valeriy Federov, Avtandil uladze, Epoha Putina, Tayn i Zagadki Kremleyovskogo Dvora,Eksmo yaynevi, Moskova 2003, s. 334.

43 Piterskie Protiv Moskovskih, Kto Kogo?, Megepolis-Ekspress, No: 34, 25 Austos 2003.

Maliye Bakan Aleksey Kudrin, Duma st Kanad Sovyet FederasyonuBaflkan Sergey Mironov, Trkiyedeki Sayfltayn muadili olabilecek fiot-naya Palata Hesaplama Odas Baflkan Sergey Stepaflin gibi isimler bu gru-ba destek veren ve ekiple beraber hareket eden gler arasndadr. RusyaBaflsavcs Vladimir Ustinov ekibin vurucu glerinden birisidir ve sorufltur-

malar bizzat yrtmektedir. Hesaplama Odas ve Rusya Baflsavcl Putiniktidar ile beraber bafllayan oligark mcadelesinde en nemli iki enstrma-n oluflturmaktadr.42 Dier yandan 2000 ylnda Putinin iktidar devralmasn-dan itibaren bugne kadar Petersburgdan 2 binden fazla st dzey yne-tici ve brokrat Moskovaya gelerek lke ynetiminde ve brokrasi kademe-lerinde kilit noktalarda grevler almfllardr ve Petersburg ekibine brokratikaflamalarda destek vermektedir.43 Her iki kesim ierisinde de ayrca i grup-laflmalar mevcuttur. Oligarklarn sindirilmesine ynelik bafllatlan sre Pu-tin sonrasn dizayn etmeye ynelik bir nevi erken hesaplaflmadr. Ancakgzden karlmamas gereken ok nemli bir ayrnt bulunmaktadr.2008de Putinin baflkanlk sresi dolacaktr ve Putin hukuksal olarak n-

c defa aday olamayacaktr. Ancak Putinin o dnem reytinginin halen yk-sek olmas durumunda herhangi bir gereke ile nc defa aday olmaya-cann garantisi yoktur. Burada Beyaz Rusyann Rusya Federasyonu ilebirleflmesi yeni bir devleti ve hukuksal dzeni ortaya karr ki, bu da Putiniin hukuksal engelin afllarak nc defa aday olmasnn nn aabile-cektir.

Rusyada iki kesim arasnda sren mcadeleyi sadece politik veya eko-nomik sebeplerle snrlamak doru olmayacaktr. Bu mcadelenin i politikve ekonomik sebepleri olduu gibi uluslararas sebepleri de bulunmaktadr.fiimdilik bu mcadele YukosSibneft zerinde younlaflmfltr. YukosSib-nefti kontrol altna alma mcadelesinde Petersburg Ekibi ile ABD&srail Eki-

bi arasnda ciddi bir mcadele yaflanmaktadr. Bu mcadele gstermekte-dir ki, YukosSibneft olay ve devam eden mcadele sadece parasal veya

32

PUTNN EVRESNDE YER ALANPETERSBURG EKB VE OLGARKLAR

31


17/41


2


1

IV. BLM

4. HODORKOVSKNN TUTUKLANIfiININ ETKLER

4.1. Kremlinde Deprem

Hodorkovskinin tutuklanmas ve YukosSibneft ounluk hisselerinedevlet tarafndan el konulmas Rus i politikasnda da adeta bir deprem et-kisi gstermifltir. Siloviklerin ataklarna karfln oligarklar savunan ve liberalekonomi taraftar olan Devlet Baflkanl Ofisi Mdr Aleksandr Stal'eviVoloflin, Hodorkovskinin tutuklanma kararn yanlfl bularak istifa etmifl veyerine yardmcs Dimitri Medvedev atanmfltr. Baflkan Putin aslnda Alek-sandr Voloflinin istifasnn 2000 ylndan beri gndemde olduunu syledik-ten sonra Voloflini ok terbiyeli ve akl baflnda birisi olarak tanmlamfltr.stifasndan sonra devlet baflkanndan byle hofl szler duymak Kremlininbtn srlarna haiz olan Voloflinin karfl tarafa geerek iktidara karfl radikalsylemlerde bulunmasn engellemek iin atlmfl bir adm olarak deerlen-dirilebilir.

Kremlin'in arkasndaki asl gler arasnda gsterilen ve Rusya'nn y-netim piramidinde nc adam olarak grlen 47 yaflndaki Voloflin, libe-ral reformlardan yana grflleri ve ifl dnyasnn karlarn savunmasyla ta-

34

sadece politik sebeplerle yaplmamaktadr. Bu mcadele ok daha genifl vegirift bir mcadelenin su yzne kmfl grntsdr. Her iki kesim de bir-birini tehdit olarak alglamaktadr. Bu tehdit alglamas Petersburg ekibi iinzaman zaman flizofrenik bir hal almaktadr. Bu konuda basnda oligarklarndarbe yapacaklarna dair yazlar kmakta Kremlin evrelerinde bu konuda

ciddi raporlar hazrland ifade edilmektedir.44

33

44 z Doklada v Rossii Gotovitsya Oligarhiceskiy Perevarot, Vlast Dergisi, 14-20 Temmuz 2003.


18/41

Kurulu Baflkan olarak grevini srdren Hodorkovski, 3 Kasm 2003 Pazar-tesi gn meydana gelen geliflmeler karflsnda tutuklu bulunduu Matross-koy Tifliny (Denizci Sessizlii) isimli tutukevinden yazl bir aklama yapa-rak YukosSibneft petrol flirketinin Ynetim Kurulu Baflkanlndan ayrld-n kamuoyuna duyurmufltur.48 Hodorkovski yapt aklamada dnya eko-

nomisine yn veren bir enerji flirketi kurmay dfllediini, ancak son gnler-de yaflanan geliflmeler sonucu bu planlarndan vazgemek zorunda kald-n bildirmifltir. Hodorkovski ayrca, yneticilerin, YukosSibneft'in kresellefl-meye uygun grevini yerine getirmeyi baflaracaklarna inandn belirtmifl-tir. Hodorkovski, bundan sonra YukosSibneft'e bal bir kurulufl olan "AkRusya Cemiyet" isimli bir sivil toplum kuruluflunda alflacan ve Rusya'dasivil toplumun ve demokrasinin glenmesi iin aba gstereceini ifade et-mifltir.

Hodorkovskinin, 3 Ekimde YukosSibnetfin baflkanlndan istifasnnardndan YukosSibneftdeki dier ynetim kurulu yesi olan ABD vatanda-fl Semen Kukes bu greve getirilmifltir. Hodorkovskinin yerine zellikle

ABD vatandafl olan birisinin getirilmesi bu dnemde anlamldr. 4 Ekimdebu grevi devralrken bir basn toplants dzenleyen Semen Kukes, Yukos-Sibnetfin dnyann en byk petrol flirketlerinden birisi olarak alflmalarnbu alanda yrteceini ve politikaya bulaflmayacan bildirmifltir. Kukesgrevinin YukosSibnetfin verimli bir flekilde alflmasn salamak olduu-nu bildirmifltir.49 fiphesiz ki, Kukesin bu aklamalar piyasalar sakinlefltir-mek amalyd ve Kremlin evrelerine anlaflabiliriz mesaj nitelii taflmak-tayd. Ancak, bu belirsizlik ortamnn devam etmesi ve Kremlinden geriadm atlacana dair hibir iflaretin gelmemesi Kukesin bu abalarnn ba-flar flansn azaltmaktadr. Semen Kukes ABD vatandafldr ve bylesinesancl bir dnemde Kremlinin basklarn bir ABD vatandaflnn gs ger-

mesinin daha kolay olaca hesaplanarak bu greve getirildii dflnlmek-tedir. Ancak Kukes ile beraber YukosSibneft ynetimine giren ABD vatan-dafl says bulmufltur. Bu durum Kremlinin hofluna gitmemektedir. Ku-


36

nnmaktayd. Rus politik evrelerinde Putini yaratan adam olarak tanm-lanan Voloflinin istifas Kremlinde devam eden mcadelede Siloviklerin ba-flars olarak kabul edilebilir. Kremlin'in bu anahtar figrnn istifa etmesiveya buna zorlanmasn Maliye Bakan Aleksey Kudrin, Yeltsin ynetimin-den kalan Bizans dneminin sonu olarak tanmlamfltr. 45 Gerekten de Vo-

loflin Kremlinde Yeltsin dneminden kalan en nemli siyasi gt. AncakVoloflinin yardmcs Vladislav Jurevi Surkov ve gor fiuvalovun Krem-linde kalmaya devam etmesi ve hatta Kremlindeki sorumluluk alannn birmiktar ykseltilmesi bu sayfann daha kapanmadn gstermektedir.

Aleksandr Stal'evich Voloflinin istifasyla yerine daha nce yardmcsgrevinde bulunan Dimitri Medvedevin atanmas ve onun yardmcl g-revine de Dmitri Kozakn getirilmesinin son dnemlerde ynetimde arlgiderek artan gvenlikilerin Rus sermayesine ve yabanc sermayeye ver-dikleri devleti grntsnden kurtulmak amac tafld dflnlmektedir.Zira, Dmitri Medvedev beklentilerin aksine FSB kkenli deildir ve liberalgrflleri ile bilinmektedir.46 Bylece ekibe liberal grfll kiflilerin de alnma-

syla Kremlin ekibi grnt yenilemek istemifltir.

Rusyada Silovikiler ve Oligarklar arasnda Rusyann gelecei zerindeok ciddi bir mcadele yaflanmaktadr. William Safirein47 de dedii gibi bumcadele, savafl zamannda ran veya Irak arasnda bir tercih yapmak gibi-dir ki, bu mcadeleden her iki taraf da ciddi zarar grecektir. Ancak fillerinbu dansnda en fazla zarar gren yine fakir ounluu oluflturan Rus halkolacaktr.

4.2. YukosSibnefte stifa: Yeni Baflkan Kukes

Vergi karmak ve resmi evrakta sahtecilik yapmak da dahil 7 ayr su-tan gzaltna alnan, ve 1998 ylndan beri YukosSibneft flirketinin Ynetim


35

45 Nick Paton Walsh, Andrew Osborn, Russian prosecutors put Abramovich in their sights, TheGuardian, ngiltere, 04 Kasm 2003.

46 'Oktjabrskiy Perevorot', Profil Dergisi, No: 41 (360), 3 Kasm 2003.47 William Safire, Siloviki Versus Oligarchy, The New York Times, 5 Kasm 2003.

48 Mihail Hodorkovskiy Yukos Ynetim Kurulu Baflkanlndan stifa Etti RBC, 04 Kasm 2003.49 Anna Skornyakova, Yukosom Budet Rulit Amerikanets, Nezavisimaya Gazeta, 5 Kasm 2003.


19/41

Sibneftin piyasalarda biraz deer kaybetmesine sebep olabilecek durumla-rn yaratlmasna bu pastadan pay almak isteyen Bat, bafllangta tepkisizkalmfltr. Fakat, geliflmelerin beklentilerin ok tesine gemesi ve kantarntopuzunun fazla karlmas Batdan itirazlarn gelmesine sebep olmufltur.Bat, Berezovski ve Gusinski ile bafllayan ve Hodorkovski ile devam eden

oligarklar operasyonunun dier ifladamlarn da kapsayp kapsamayaca,ne zaman ve nasl neticelenecei konusunda ciddi endifleler taflmaktadr.

YukosSibneft olayna Batnn tepkisi farkl olmufltur. Burada iki ayr Ba-tdan ve iki farkl yaklaflmdan sz etmek mmkndr. ABD bu konuda Bafl-kan Putini ciddi bir flekilde elefltirirken, AB lkelerinden st dzey ve do-rudan Baflkan Putini hedef alan elefltiriler gelmemifltir. zellikle Alman-yada muhalefet partileri, Baflbakan Schrder'den Rusya Devlet BaflkanPutin'in eenistan ve Yukos olayyla ilgili rotasn aka elefltirmesini ta-lep etmektedirler. 6 Kasm 2003de Romada yaplan AB-Rusya diyalogtoplantsnda konu gndeme gelmifltir.51 Toplant sonras basn temsilcileri-

nin bu konudaki sorularn yantlarken talya Baflbakan Berlusconi (kendiside talyan oligark saylabilir) bu konuda Putine destek verirken, Putin, yap-mfl olduu bir aklamada birka yl ierisinde milyarlarca dolar kazananlar-dan bunun hesabnn sorulacan ancak, her fleyin kanunlar erevesindeyaplacan sylemifltir.52 talya Baflbakan ve AB Dnem Baflkan Berlusco-ninin eenistan ve Yukos konusunda Rusya ynetimin desteklemesinekarfl AB Komisyonu bu tutumun sadece Berlusconinin flahsi grfl oldu-unu aklamfltr.53 Eskiden Rusya Bat grflmelerinde eenistan, Dnyes-teryan v.b gibi sorunlar hep grflme masasna getirilirken flimdi Hodor-kovski sorunu da bu listeye eklenmifl ve saylan dier sorunlarla beraberanlmaya bafllanmfltr.


2

kesin bu greve getirilmesinin bir dier manas da flirketin mevcudiyetini de-vam ettirecei ve ExxonMobil gibi muhtemel alclarla satfl grflmelerinindevam ettirileceidir. Zira Kukes, daha nce grev yapt TNK petrol flirke-tinin ngiliz BPye satflndan nemli tecrbelere sahiptir. Kukes, YukosSib-neftin eski Baflkan Mihail Hodorkovskinin istifa etmesinden sonra ynetim

kademelerinde de bir deifliklik olmayacan ifade eden Kukes, Hodorkovs-kinin YukosSibnefte tekrar dnmeyi planlamadn ifade etmifltir.

YukosSibneft iin yeni bir isim olmayan Semen Grigorevi Kukes, 1946yl Moskova doumludur. Rus asll olan Kukesin efli Amerikaldr. 1969 y-lnda Moskova niversitesi Kimya Teknik Enstits mezunudur ve 1977 y-lnda master derecesi almfltr. Kukes, 1977 ylnda Amerika Birleflik Devlet-lerine giderek, 1977-1979 yllarnda Rice niversitesinde alflmaya baflla-mfltr. 1979da Amerikan Phillips Petroleum flirketinde teknik konulardansorumlu ynetici olarak alflmfltr. 1986da ise Amaco flirketinde yine tek-nik konulardan sorumlu ynetici olarak atanmfltr. Amaco Eurasiann bafl-kan yardmcs olarak 1995de Moskovaya dnen Kukes, daha sonra Yu-

kostan ald teklif zerine bu flirkette baflkan yardmcs olmufltur. 1996-1998 yllar arasnda Yukosun baflkan yardmcs olarak grev yapan Ku-kes, daha sonra TNK petrol flirketine baflkan olmufltur. TNK hisselerininyzde 50sini ngiliz BPye satflnda nemli bir rol oynayan Semen Kukes,Haziran 2003de yeniden YukosSibnefte geri dnmfl ve ynetim kuruluyeliine atanmfltr. Semen Kukes 1998 ylnda TNK petrol flirketinin bafl-kan iken Central European Economic Reviewde Avrupann en iyi ynetici-leri arasnda Top 10 ierisinde gsterilmifltir.50 Yaflanan geliflmeler ve Ho-dorkovskinin YukosSibnetfin baflkanlndan istifas flphesiz ki, gizli pa-zarlklarn ve bir manevrann neticesidir.

4.3. Uluslararas Tepkiler ve Giriflimler

Hisselerinin yzde 50ye yakn bir ksmn ExxonMobile satma planlaryapan ve bu global piyasaya gl bir flekilde kma planlar yapan Yukos-


1

50 Vedemosti, 3 Temmuz 2000.

51 Julija Petrovskaya, Andrey Terehov, Evropejskie Lideru Zadadut Vladimiru Putinu Voprosupo Vsem Chuvstvitel'nm Dosye, Nezavisimaya Gazeta, 6 Kasm 2003.

52 Rus ORT Tv Kanal Vremya Haberler Program, 6 Kasm 2003.53 Svetlana Babayeva, Sblijenie Rossii c Evropay Mojet Zamedlitsya, zvestiya Gazetesi, 10 Ka-

sm 2003.

3837


20/41


2


1

54 2001de Kondolize Rice ile ABDde grflen, sk sk ziyaret ettii ABD Kongresinde iyi dostla-r bulunan ve son olarak da Bushun Moskova ziyereti srasnda Enerji Bakan Spencer veBush ile grflen, ayn zamanda arkasnda gl Yahudi lobisi destei bulunan Hodorkovs-kiyi ABDnin savunaca ve bu tutuklamay kolaylkla kabel etmeyecei dflnlmektedir.

55 Manfred Quiring, Kreml hetzt gegen neues Yukos-Management, Die Welt, 6 Kasm 2003.56 Gerald Nadler, Soros Condemns Oil Magnate's Detention, The Washington Post, 13 Kasm

2003.

rikal flyle der: 'Beyaz Sarayn nnde dikilip avazn kt kadar RonaldReagan aptaln biridir diye barsan kimse senin klna bile dokunmaz.' Ruscevap verir: Bizde de durum hi farkl de il. k Kzl Meydana, bar, Ro-nald Reagan aptaln biridir diye. Bak bakalm, sana karflan olacak m?Rusyada maalesef demokrasi dzeyi istenilen seviyeye eriflememifltir. Hak-

l da olsa haksz da olsa, ynetimi elefltirebilmek demokrasinin vazgeilmezesidir. Bunu hala idrak edemeyen eski zihniyet, giriflteki fkrada olduugibi ABDyi elefltirmeyi tercih etmektedir.

Hodorkovskinin tutuklanmasnn ardndan Rusya iinden ve dflndaneflitli kurulufllardan tepkiler gelmifltir. Bu kurulufllardan uluslararas alandaetkin olan Amnesty International Hodorkovskiyi siyasi dflnce sulusuolarak grdklerini aklamfltr.55Ayn flekilde Sorosda Putin'i devlet kapi-talizmi yapt gerekesiyle sert bir dille elefltirmifltir. Hodorkovskinin siya-si dflnce sulusu olduunu belirten Soros, Baflkan Bushun, Baflkan Pu-tini arayarak ona doru yolda olmadn bildirmesi gerektiini ifade etmifl-tir.56 Rusya ierisinde ise eflitli siyasi partiler Hodorkovskinin tutuklanma-

sn sert bir flekilde elefltirmifllerdir. Yabloko Partisi lideri Grigory YavlinskiRusyada tedavi yntemi hastaln kendisinden daha kt durumdadrifadesiyle aslnda Rusyada yaflananlar ok ince bir slupla zetlemifltir.

4.4. Hodorkovskinin Tutuklanmasnn Rus Politikasna Etkileri

Hodorkovskinin tutuklanmas seimler ncesi Rusyada politik denge-leri bozacak ve g dalmn yeniden dzenleyecek niteliktedir. zelliklekontrol altndaki i medyann oligarklara karfl tutumlu yaynlar ve halkn za-ten bilinen byk sermayeye karfl olumsuz tutumuyla birleflmesi 7 Aralkseimlerinde Putinin partisi olarak bilinen Yedinnaya Rossiya Partisinin ko-

numunu glendirmifl ve Hodorkovskinin maddi olarak destekledii rakippartiler ile mcadelede flansn artrmfltr. Bu oy kaybnn zellikle semen

40

ABD Dfliflleri Szcs Richard Boucher, yasalarn uygulamasna sayg-l olduklarn, ancak son geliflmelerin yasalarn sadece belirli insanlara yne-lik uygulandna dair sorular gndeme getirdiini sylemifltir. Boucher, Budavada yasalarn hkimiyeti kuralnn olumsuz iflleyecei endiflesi taflyoruzdemifltir. ABD Savunma Bakan eski Yardmcs Richard Perle ise, Rusyay

G-8den ihra etmeyi teklif edecek kadar ileriye gitmifltir. Yahudi gnengelledii iin Moskovay Jackson-Vanic dzenlemesiyle cezalandranABD ile Rusya arasnda flimdi Yahudi kkenli Hodorkovski olay ile yeni birsorun yaflanabilir. Zira Rusyann Hodorkovskinin tutuklanmasn elefltirenWashingtona yant ok sert olmufltur. Rus Dfliflleri Bakanl szcs Ya-kovenko, Washingtonn Hodorkovski olayyla ilgili patavatsz ve saygszaklamalarda bulunduunu sylemifltir. Yakovenko, insan haklarn ihlaleden tarafn, Irak ile Guantanamo ssnde, yzlerce El Kaide ve Talibanflphelisini yarglamadan hapiste tutan ABD olduunu kaydetmifltir.54

Aslnda demokrasi asndan ok ilgin bir zaman diliminden geilmek-tedir. ki byk devlet ve iki byk oligarkn ayn anda gndeme geldii bu

dnemde iki ayr demokrasi ve iki farkl netice ortaya kmaktadr. ABDninen byk oligarklarndan birisi olan milyarder George Soros, sahip olduukapitalin bir ksmn politikalarn beenmedii George W. Bushun yenidenbaflkanla seilmemesine adad bir zamanda ABDde bu davranflndandolay ne hapse girmekte ve ne de her hangi bir baskya maruz kalmakta-dr. Ancak dier yandan Rusyada politikaya biraz heves gsteren MihailHodorkovskinin politika aflk kendisine pahalya malolmaktadr. Politkaya il-gi gsterdii iin tutuklandna dair herkesin zerinde ortak fikir birliinevard Hodorkovskinin dflt durum ile bulunduu lkenin demokrasiseviyesi arasnda herhalde dorudan bir iliflki ortaya konabilir. Afladaki fk-ra bu durumu iyi bir flekilde ortaya koymaktadr.

Souk Savafl yllarnda flyle bir siyasi fkra anlatlrd: Bir Amerikal ilebir Rus, kimin lkesinde daha fazla hrriyet var, tartflmasna giriflirler. Ame-

39


21/41

mifl bir hkmnn olmadn belirterek flimdilik susuz olan Hodorkovskiyisememizden daha doal bir fley olamaz demifltir.59

Savclktan yaplan aklamada Hodorkovski'nin vergi karma dahil 7deiflik sutan yarglanacan belirtilmesine ramen, bu operasyonun daha

ok politik motifler tafld dflnlmektedir. Zira Hodorkovskinin tutuklan-masyla efl zamanl olarak YukosSibneftin destekledii parti olan Yablokopartisinin seim merkezinde de, YukosSibneftle ilgili olarak soruflturmabafllatlmfltr. Bu operasyonlar, seim srecine giren Rusyada halk genelitarafndan desteklenmesine ramen, Rus i politikasnda beklenmedik ge-liflmeler dourabilir.


42

ounlu byk sermayeye olumsuz bakan ve YukosSibneft tarafndan fi-nanse edildii anlafllan Komnist Partisinde yaflanaca dflnlebilir.

Hodorkovskinin en ok destekledii iki parti olan liberal Yabloko veSPS partileri bu kriz ncesinde Baflkan Putini gerektiinde destekleyen

partilerdendi. Ancak, bu tutuklanma hadisesinden sonra her iki partinin deBaflkan Putinle iliflkileri giderek ktleflme trendine girmifltir. Dier yandanseim srecine girilen Rusyada Hodorkovskinin destekledii Yabloko veSPS partileri arasnda oktandr rafa kaldrlmfl olan iki partinin birleflmesitekrar gndeme gelmifltir. 5 Kasm 2003te SPS efl baflkanlarndan Anatoliyubays, Yabloko Partisi Baflkan Grigory Yavlinskiye bir mektup yazarakbirleflme prosedrnn bir an nce bafllatlmasn arzuladklarn belirtmifl-tir.57 Ancak Yavlinskinin olumsuz tavr birleflme konusunun daha zamanaihtiyac olduunu gstermifltir.

Rus i politik yaflam ve ifl dnyas iin ok byk bir hadise olarak g-rlen tutuklama Rusyada iktidar ile ifl oligarflisi arasndaki iliflkilerde yeni bir

dnemi bafllatacak niteliktedir. Hodorkovskinin tutuklanmas hususundaBat analizcilerinden farkl olarak Rusyadaki analizciler ve ifl evrelerindekiuzman elitler Putinden ziyade Hodorkovskiy sulamay yelemifllerdir. Di-er yandan oligarklar bu konuda biraz da bask olmas sebebiyle sessiz kal-may tercih etmifllerdir. Ancak oligarkalarn 2000 yl ortalarnda Kremlin ileimzaladklar Centilmenlik Anlaflmasn bozduu gerekesiyle Hodorkovs-kiye karfl bir kzgnlk ierisinde olduklar ifade edilmektedir.58Ancak bunaramen oligarklarn Hodorkovski ile dayanflmas devam etmektedir. Rus-yann Oligarklar Sendikas olarak bilinen, Rusya Sanayici ve fladamlarBirliinin (RSPP) Baflkan Putin ile grflmesinin ardndan yaplan seimler-de Hodorkovski YukosSibneft baflkanlndan istifa etmesine ramen bu

kurumun ynetim kurulu yeliine yeniden seilmifltir. 328 bin yesi olanRSPPnin Baflkan Arkadi Volski, Hodorkovskinin neden yeniden seildiiynndeki soru zerine Hodorkovskinin daha yarglanmad ve kesinlefl-


41

57 RTR Planeta, Vesti Program, 5 Kasm 2003.58 Jason Bush, Can Putin Contain The Fallout?, Business Week, 14 Kasm 2003.

59 Nikita Dmiriev, 'Hodorkovskiy Pereizbran v Pravlenie RSPP', Utro, 14 Kasm 2003.


22/41

nomik sisteminde devam eden ve adeta Rusyada burjuvazinin millileflti-rilmesi srecine dnflen bu operasyonun sadece YukosSibneft ile snrlkalmayaca ve Kremlinin el koyduu YukosSibnefti sindirmesinin ardn-dan srann dier oligarklara da gelecei dflnlebilir.

Rusya ekonomisinin bugnk durumuna ve iktidar-oligark ekiflmesinebakldnda bunun Rus sermaye yapsna son derece olumsuz yansdgrlmektedir. Rusya Merkez Bankas verilerine gre Temmuz-Eyll 2003dneminde dier bir ifadeyle YukosSibneftin ortaklarndan Platon Lebe-devin tutuklanmasnn ardndan Rusyadan yurtdflna sermaye kafl re-kor seviyeye ulaflarak 7,7 milyar dolar olmufltur. 60 fiimdi Platon Lebedev ilekyaslanamayacak lde byk bir figr olan Hodorkovskinin tutuklan-masyla yurt dflna sermaye kaflnn pik noktasna ulaflaca hesaplan-maktadr. Dier yandan uluslararas derecelendirme kuruluflu Stan-dart&Poor's Yukos olaynn ardndan sermaye kaflnn lkenin derecelen-dirmesini olumsuz etkileyecei uyarsnda bulunmufltur. Bu sermaye ka-flnn aslnda son derece olumlu sinyaller veren Rusya ekonomisindeki ikti-sadi gerekelerden ziyade politik gerekelere dayand dflnlmektedir.


44

V. BLM

5. YUKOSSBNEFT OPERASYONUNUN RUSYA EKONOMSNE ET-KLER

5.1. Yukos Operasyonunun Ekonomik FaturasYukosSibneft olay sadece Rus politik sisteminde deil ayn zamanda

Rusya ekonomisinde de adeta bir deprem yaratmfltr. Mihail Hodorkovs-ki'nin tutuklanmas ve ardndan YukosSibneft ounluk hisselerine el ko-nulmas sonucu Rusya Menkul Kymetler borsasnda baflta YukosSibnefthisseleri olmak zere bir ok flirket hissesinde ciddi dflfller yaflanmfltr.Rusya borsas yzde 15 civarnda deer kaybederken, Rus Euro tahville-ri de satfla gemifltir. lk gn YukosSibneft hisseleri yaklaflk yzde 20 de-er kaybetmifltir. Bir baflka ifadeyle YukosSibneft'in piyasa deeri 5.6 mil-yar dolar dflmfltr ve bu dflfl devam etmektedir. Rus Borsas Mays1999'dan bu yana en yksek oranl gnlk dflfln yaflamfltr. Rus Bor-

sas'nda hzl dflfller nedeniyle ifllemler durdurulmufl, Ruble Dolar karfl-snda hzla deer kaybetmifltir. Dnyann drdnc byk flirketi olan veayn zamanda ismi Tprafl almak isteyen flirketler arasnda geen Yukos-sibneft flirketi sebebiyle Hodorkovskinin tutuklanmas Trkiyeyi de etki-lemifl ve Tprafl hisseleri yzde 6.5 deer kaybetmifltir. Rus politik ve eko-


43

60 Katja Tichomirowa, Sonderkommando Durchsucht Yukos Zentrale, Berliner Zeitung, 7 Ekim2003.


23/41


2


1

61 Dimitri Sivyakov, Vlast Bolfloy Nefti, Ekspert Dergisi, No: 4, 3 fiubat 2003.

Hodorkovskiye istinat edilen sular dier ifladam/oligarklar iin de ay-nen istinat edilebilir ve dolaysyla da hadiseye bu l ile yaklaflld tak-dirde lkede bir tek ifladam bile kalmayabilir ve hepsinin de Hodorkovskigibi flu an gzaltnda olmas gerekir. Dolaysyla Hodorkovskinin sadecekendisine istinat edilen ekonomik sulardan dolay tutuklanmad ve politik

motiflerin ok gl flekilde kendisini gsterdii grlmektedir. Hodorkovs-kinin Rusya Baflsavclnn iddia ettii gibi 7 ayr sutan hkm giymesigerekiyorsa ortada yanlfl giden bir fleylerin olduu muhakkaktr. Zira Ho-dorkovski ve YukosSibneftin bu sular tek baflna ifllemesi mmkn deil-dir ve brokrasiden hem de st dzey bir yardm grmesi gerekir ki, bu daHodorkovski ile beraber bu kiflilerin de tutuklanmasn gerekli klmaktadr.Ancak bilebildiimiz kadaryla Rusya Baflsavcl flimdiye kadar hibir b-rokrat tutuklamamfltr.

Putinin oligarklar operasyonunu destekleyen Rus halknn ounluuHodorkovskinin tutuklanmasn ilahi adalet olarak grmektedir. Ancakhalk Hodorokvski'nin kendisine isnat edilen onca suu brokratlarn yard-

m olmadan iflleyemeyeceine inanmaktadr. 4,5 milyar dolar vergi deyenYukosSibneftin vergi karma gibi bir sutan yarglanmas da baflka bir il-gin durumu oluflturmaktadr.

Reformcu grflleri ile bilinen Hodorkovski, hkmeti ve brokratlarelefltirmekten hi ekinmemifltir. Bir syleflisinde Rusyann beceriksiz b-rokratlar yznden milyarlarca dolar kaybettiini, bu brokratlarn dillerininkemiinin olmadn ve bu brokratlar dinlemek yerine onlar kovmak ge-rektiini ifade etmifltir.61 YukosSibnefti dier flirketlerden ayran, onun sa-dece dnyann drdnc byk flirketi olmas deil ayn zamanda Rusyadademokrasinin yerleflmesi ve brokrasinin fleffaf olmas iin ok byk aba

sarfetmifltir.Son olaylar, Trkiye'de olduu gibi Rusya'da da ekonomi ile siyaset ara-

sndaki ban ne kadar gl olduunu ortaya koymufltur. Peki, Rusyada-

46

Uzmanlar bu kafl YukosSibneft olay ile iliflkilendirmektedirler. Bu konuPutinden farkl olarak Rusya Baflbakan Mihail Kasyanovu son derece ra-hatsz etmekte ve Kasyanov bu durumun Rusyaya yabanc sermaye giri-flini olumsuz etkileyeceinden endiflelenmektedir. Kasyanov bu endifleleri-ni dile getirirken Rusya basn aslnda srann Kasyanova geldiini bildir-

mektedirler.

YukosSibnefte karfl yrtlen soruflturmalar Bat medyasnda dikkatleizlenmektedir. Bu olay karflsnda Bat medyas Hodorkovskiyi demokrasive serbest pazarn savunucusu olarak grmekte, Putin ekibi ise Rusyannuluslararas imajna zel sektre bask yaparak zarar veren bir grnt olufl-turmaktadr. 1998'deki krizin etkisini, yksek petrol fiyatlarnn da yardmy-la ksa srede atlatmay baflaran Rusya, uzun sredir istikrarl bir yola gir-mifl grnyordu. Ancak, flimdi Rusya'daki finansal evreler ve danflman-lk kurulufllar yetkilileri, Hodorkovski'nin tutuklanmasnn uluslararas yat-rmclarn Rusya'ya karfl zaten az olan gvenini sarsaca ynnde birlefl-

mektedirler.

5.2. Oligark Operasyonlarnn Ekonomik Felsefesi

Oligark operasyonlarn yrten Kremlindeki devleti kanat ile Sovyet-ler Birlii dnemi zlemi ile yaflayan Rus halknn fakir ounluu Rusyada-ki oligark avn olumlu karfllarken aslnda yabanc sermayeye de pek scakbakmamaktadrlar. Bu sebeple Sovyet mentalitesini hala terketmemifl bukesim iin yabanc sermayenin kaabilecei endiflesi ok da geerli birsebebi oluflturmamaktadr. Sovyet nomenklaturas mantyla hareket edenbu kesim ksa vadede pek farkna varmasa da, orta ve uzun vadede Rusya,

bu tr krizlerin faturasn ok ar deyecektir. Zira dev hammadde kaynak-larna sahip olan Rusya iin yabanc sermaye, yabanc teknoloji ve ifl men-talitesi Rusyann bu gn her fleyden ok ihtiya duyduu ve yarn da bu-gnknden daha ok ihtiya duyaca en nemli yaflam kaynaklarndan bi-risidir.

45


24/41

VI. BLM

6. YUKOSSBNEFT OPERASYONUNA RUS HALKININ BAKIfiI

6.1. Rus Halknn Oligarklarla lgili Dflncesi

Rusyada kamuoyu ve Kremlin gndemini uzun sreden beridir iflgaleden ve uzunca bir sre daha meflgul edecee benzeyen oligarklar konu-su ile ilgili Fond Obflestvennoye Mneniya isimli kurulufl tarafndan yaplankamuoyu yoklamalar neticeleri aflada verilmifltir. 24 Temmuz 2003te

Rusya genelinde yaplan kamuoyu arafltrmalarnda Rus halkna sorulanRusyann en byk oligark sralamasnda afladaki tabloda da grleceigibi ilgin bir durum ortaya kmfltr. Zira, Berezovski hala bu listedeki lider

konumunu srdrmektedir.


48

ki Hodorkovski olay ile Trkiyedeki Uzan davas arasnda bir paralellik ku-rulabilir mi? Kanaatimizce kurulabilir. Zaten Rus medyas da zaman zamanbyle paralellikler kurmaktadr. Rus medyas; nsana yle geliyor ki, Uzan,genel bir Rus oligark tipidir. Rastgele bir oligark deil, iktidara sadk olma-yan veya sadk olmadndan flphelenilen oligark tipi ifadelerini kullanmfl-

tr.62


47

62 Kommersant, 19 Austos 2003.


25/41

17 Temmuz 2003te Rusya genelinde yaplan kamuoyu yoklamasndahalka, oligarklarn lkeye ne salad sorusu sorulmufltur. Yukardaki tab-loda da grlecei zere halkn yzde 59u oligarklara karfl olumsuz bir g-rfl ierisindedir. lke ierisinde ve uluslar aras medyada Putinin oligark-lar politikas elefltirilse de halk nezdinde bu politikalar destek grmektedir.

Dolaysyla i ve dfl medyadan farkl olarak Rus halk oligarklarn Rusyayafaydasndan daha ok zarar olduunu dflnmektedir. Rusya iin byk birflans olan Baflkan Putinin oligarklarla olan mcadelesi bu anlamda yaklaflk17 adet milyardere karfllk 40 milyon yoksulluk snrnda yaflayan insanlarierisinde barndran Rus halkndan destek grmektedir.64

Kasm 2003de yaplan bir baflka kamuoyu arafltrmasnda anket yap-lanlara sorulan Mihail Hodorkovskiy Neden Tutukland? sorusu ilgin neti-celerle sonulanmfltr. Rusya'nn en byk kamuoyu arafltrma kurulufluolan "Kamuoyu Fonu" tarafndan Rusya'nn 100 yerleflim biriminden ve 44blgesinden toplam 1.500 denekle Kasm ay baflnda yz yze grflmeksuretiyle bir kamuoyu arafltrmas yaplmfltr. Rus vatandafllarndan yzde

71'inin Mihail Hodorkovski'nin tutuklanmasn duymufl olduu anlafllan ka-muoyu anketinde deneklere iki soru yneltilmifltir.

Deneklere yneltilen sorular ve alnan cevaplarn deneklerin eitim du-rumlarna gre dalm aflada verilmifltir.


50

17 Temmuz 2003te yine bir baflka kamuoyu yoklamasnda oligark de-yince akllarna ne geldii sorusuna halkn yzde 25i kanundfl yollarla zen-gin olmufl insanlar cevabn verirken, yzde 24 sadece zengin insan ola-rak tarif etmifltir. Oligarklar kimdir sorusuna fikrine baflvurulanlarn yzde 8ilkede gerek iktidar sahipleri derken, yzde 1i politikaclar cevab ver-mifltir.63


49

63 http://bd.fom.ru/report/map/d032811

Kamuoyu Yoklamalarna Gre Oligarklarn Listesi

1988 Yl Sralamadaki 2000 Yl Sralamadaki 2003 Yl Sralamadaki

Oran % Yeri Oran % Yeri Oran % Yeri

B. Berezovski 23 1 36 1 39 1

R. Abramovi - - 4 6 20 2

A. ubays 18 2 15 3 17 3V. Gusinski 4 8 25 2 7 4

M. Hodorkovski - - - - 7 5

V. ernomirdin 17 3 5 5 6 6

V. Potanin 4 9 3 7 4 7

Kaynak: http://bd.fom.ru/report/map/of032806

Fikrim yok %33

Fayda Salyor %8

Zarar

Getiriyor

%59

Oligarklarn lkeye Katklar

Kaynak: Oligarki Kak Ponyat, www.fom.ru, 17 Tem-muz 2003

64 Sinan Ogan & Ayfer Erdem, Politics and oligarchs in Russia,http://www.turkishdailynews.com/old_editions/11_03_03/feature.htm, 3 Kasm 2003.


26/41

VII. BLM

6. YUKOSSBNEFT OPERASYONUNUN DEERLENDRLMES

6.1. Rusya Asndan YukosSibneft Operasyonu: Kayplar, Kazanlar...

Olduka iyimser gerekelerle ve halk adna yaplan YukosSibneft ope-rasyonu, aslnda Rusya ekonomisine ve onun yoksulluk snrnda yaflan b-yk kitlelerine ok byk ek ykler getirebilecek niteliktedir. Zira, 60 milyardolar bteye sahip Rusya ekonomisi iin yaklaflk 40 milyar dolarlk Yukos-Sibneftin bir gnde 10 milyar dolara yakn deer kaybetmesi, borsadaki budflfln, borsada ifllem gren dier flirketlere de yansmasyla Rus borsa-larnda ve uluslararas borsalarda milyarlarca dolara varan deer kayplarelbette ki, ekonomiye olumsuz etkide bulunacaktr. Dnya ekonomisini da-hi etkileyen bu krizin netice itibariye Rusya ekonomisini etkilememesi dfl-nlemez. 1998deki gibi bir ekonomik krizi tetikleme dinamiklerine sahip buhadise sebebiyle de yine kriz ksn veya kmasn Rusya ekonomisi ar fa-

turalar deyecektir. Bugn Rusya btesinin yaklaflk 60 milyar dolar veMerkez Bankas dviz rezervlerinin yaklaflk 65 milyar dolar olduu dfln-lrse bu sermaye kafllar ve borsalarda uranlan zarar hi de azmsanma-yacak ldedir. Sonu itibariyle de bu faturalar fakir ounluk kitleleridemek durumunda kalacaktr.


52

Hodorkovskiy'nin Tutuklanmasn Nasl Karfllyorsunuz?

Hodorkovskiy'nin Tutuklanmasnn Sebepleri?

Sovyetleri Birliinin dalmasnn ilk yllarnda kamuoyu Rusyada yafla-nan olaylar yakndan takip etmekte ve tepki gstermekteydi. Ancak zamanierisinde arlaflan ekonomik koflullar kamuoyunu tepkisizlefltirmifl ve hat-ta Rus kamuoyu Rusyada meydana gelen olaylar ok fazla takip etmeme-ye bafllamfltr. Ancak yukarda ankete katlan deneklerin ortalama yzde71lik ksmnn Hodorkovskinin tutuklanmasn biliyor olmalar Rus kamu-oyunun bir ok olaydan farkl olarak oligarklar ile ilgili bu hadiseyi takip et-tii grlmektedir. Rus kamuoyunun bu hadiseyi yakndan takip etmesineramen son tahlilde Putinin kararlarn destekledii ve oligarklara karfl pekde sempati ierisinde olmad da anlafllmaktadr.


51

Hodorkovskiy'nin Tutuklanmasn: Ankete Katlanlarn Tm (%)

Onaylyor 28

Onaylamyor 14

Kararsz 28

Cevapsz

(Hodorkovski'nin tutuklanmasn hi duymamfl) 29

Hodorkovskiy'nin Tutuklanmas: Ankete Katlanlarn Tm (%)

Sadece isnat edilen sulardan ibaret 16

Baflka sebepler de var 27

Kararsz 27

Cevapsz

(Hodorkovski'nin tutuklanmasn hi duymamfl) 29


27/41

q Putin, oligarklarn zerine giderek genifl ve fakir halk kitleleri zerin-de Robin Hood imaj gelifltirmifl ve sahip olduu halk desteini ahada artrmfltr.

Bu hadisenin hem getirisi ve hem de gtrs hakknda hi flphesiz ki,daha genifl deerlendirmelerde bulunulabilir ve bu liste daha da uzatlabilir.Ancak flimdilik gzken bir tek gerek vardr. O da Rus halknn bu mca-deleden yine kaybeden olarak kacadr.


54

Kremlin tarafndan planlanan ve uygulamaya konulan YukosSibneftoperasyonu neticesinde her ne kadar Hodorkovski YukosSibneft baflkanl-ndan istifa ettiini aklasa da sonrasnda yaflanan geliflmeler Rusya a-sndan pek de i ac deildir. Bu operasyonlarla Rusyann kayplar flubafllklar halinde sralanabilir:

q Hodorkovskinin tutuklanmasnn ardndan Rusya ve uluslararasborsalarda ifllem gren Rus hisselerinde yaflanan dflfller sebebiy-le genel toplamda Rusya 20 milyar dolardan fazla bir kayba uramfl-tr.

q Belki de parayla llemeyecek oranda Rusya ve Baflkan Putin,uluslararas arenada imaj kaybna uramfltr.

q Haziran aynda Yukos ikinci baflkan Platon Lebedevin tutuklanma-syla bafllayan sermaye kafl en st seviyeye kmfltr ve bu serma-ye kafllarnn devam edecei dflnlmektedir.

q Hodorkovskinin istifasyla yerine Kremlinin kendi vatandafllar gibirahat bask yapamayaca bir ABD vatandafl baflkan olarak seil-mifltir.

Bu operasyonlarn grlen ve beklenen faydalar ise flunlar olabilir:

q Hodorkovskinin politik planlarna bir lde ve flimdilik engel olun-mufltur.

q Bu operasyonlar ile Rusyada ok popler olan bir deyimle Kto v le-su hozayin yani kimin patron olduu herkese gsterilmifl ve politi-kaya heves gstermek isteyen dier oligarklar bir sreliine de olsasindirilmifltir.

q Petersburg ekibi bu krizden glenerek kmfltr ve Rusyada gerekgcn kendilerinde olduunu bir kez daha gstermifltir.


53


28/41

zellikle de petrol ve alminyum gibi stratejik sahalardaki ifladamlarna kar-fl bafllatmfl olduu basklar ve bu kesimin uluslararas piyasalara alm gi-riflimlerini engellemeye ynelik faaliyetler sz konusudur. Ancak bu basklarters ynde tepkiler dourabilir. Zira kendisini gvende hissetmeyen bu ke-sim bu gvensizlik ortamnda ellerindeki malvarlklarn bu defa ok daha

dflk fiyatlarla Batl flirketlere satmak iin giriflimlerini daha da younlaflt-rabilirler. Bu durum Kremlinin hesaplarn alt st edebilir ve Rusya tahminedilenden ok daha byk zararlara urayabilir. Yine Rusyada oligarfli ka-pitalizmine karfl srdrlen bu olumsuz tavr Rusyann oktan beridir Dn-ya Ticaret rgtne (DT) girme alflmalar nnde yeni bir engel teflkiledebilir.

Ayrca Kremlin ile Rus ifl oligarflisi arasnda devam eden bu mcadele-de ciddi bir mentalite sorunu yaflanmaktadr. Her ne kadar Baflkan Putin,aklama yaparak her hangi bir kamulafltrmann yaplmayacan ifade etsede Petersburg ekibi Yeltsin dneminde yaplan bir ok zellefltirme faaliye-tinin yeniden gzden geirilmesi gerektiini ileri srmektedir. Daha nce

yurt dflna kaan Berezovski ve Gusinskinin malvarlklarnn byk bir ks-mna el konulmas ve flimdi YukosSibneft hisselerinin bir ksmna el konul-mas millilefltirme isteklerinin giderek glendiini gstermektedir. Rus-yada gittike glenen bu devleti zihniyetin zellikle de stratejik sahalar-da kontroln yeniden devlete gemesi iin alflmalarn ve millilefltirmeleri-ni eflitli gerekelerle devam ettirecekleri dflnlebilir. Dier yandan Krem-lin ekibinin gerekten ak bir ekonomi istedii flphelidir. Zira ak bir eko-nomide devletin nemli mekanizmalarnda grevli olan ve sadece maafllarile geinmeyen bu kesimin gelir kaynaklar da ortaya kmfl olacaktr.

Bu mcadelenin bir dier ynn ekipler aras mcadele oluflturmakta-dr. Bu mcadelede Petersburg ekibi oligarklarla hareket eden Yeltsin d-

neminden kalan son brokratik gleri de temizleme ve glerini artrma im-kan yakalamfllardr. Rusyada devam eden oligark avnn baz istisnalar d-flnda Yahudilerden ibaret olmas ve sradaki hedefin yine bir Yahudi olanAbramovi olduunun iddia edilmesi akla bu mcadelenin devlet ve ifl y-netiminden Yahudilerin temizlenmesi isteini getirmektedir. Dier yandan


56

SON SZ

Rusyada van Grozniden beri yaklaflk son 500 ylda i politika dinamik-leri srekli dfl politikaya hizmet etmifltir. Ancak Sovyetler Birliinin dal-mas ve Yeltsinden sonra Bat ile daha scak iliflkiler kurma politikalar g-

den Putin ile beraber Rusya tarihinde ilk defa dfl politikann i politikaya hiz-met etme flans ortaya kmfltr. Ancak, Putin ile bafllayan oligarflinin mila-dna son verme giriflimleri flimdi bu flans baflarszla uratabilir. Bu bafla-rszlk Rusyada demokrasiyi glendirme abalarn ve Rusyann Bat top-lumu ierisinde yer almas nnde ciddi bir engele dnflebilir. Baflkan Pu-tin, Rus halknn genel isteine uygun olarak Yeltsin dneminde haksz ka-zanla Rusya halknn geneline ait olan servetlerin zerine konan oligarkla-ra karfl savafl amakla doru bir karar vermifltir ancak, bu amaca ulaflmakiin izlenen metot yanlfltr.

Hodorkovskinin tutuklamas, dier yandan, Kremlin'in iindeki liberalkanat ile, ekonomiyi hala elinde tutmak isteyen ve zellikle de yabanc yat-

rmclarn petrol ve doalgaz gibi baz sektrlere girmesinden rahatsz olan,eski Sovyeti flahinler arasndaki mcadeleyi yanstmaktadr. nk Yukos-Sibneft, Rusya'nn Batya almak isteyen flirketlerinden birisidir ve bu tu-tuklamadan hemen nce Amerikan ExxonMobil petrol flirketinin YukosSib-neftten nemli bir pay almas konusunda pazarlklar yaplmfltr. Kremlinin


55


29/41

EK

PETERSBURG EKB VE OLGARK GRUBUNA AT NEML SMLE-RN ZGEMfiLER

A - Petersburg Ekibi:Petersburg ekibi ierisinde Rusada Siloviki olarak da adlandrlan

gvenlikiler hem sayca ve hem de gleri itibariyle olduka etkindirler.Siloviki olarak adlandrlan gvenlikiler; Putinle beraber iktidarda arlkla-r giderek artan istihbaratlar (FSB), generaller ve dier i gvenlik eleri-nin st dzey yneticilerinden oluflmaktadr. Bu grup Petersburg Ekibininbrokratik kesimi ile koalisyon halindedir. Gvenlikilere Petersburg ekist-leri de denilmektedir. Bu ekip ayrca kendi ierisinde eflitli koalisyonlar dakurmufl durumdadr. Petersburg ekibi Kremlin, Savunma, iiflleri ve FSBdeolduka etkindirler. Bu ekip iin flimdi etkin olunmak istenen alan enerjidir.Bu sebeple de enerji alannda etkin olan oligarklar la bu ekip arasnda cid-

di bir mcadele szkonusudur.

Petersburg ekibi Kremlinde olduka gl olmasna ramen hkmet-te istenilen oranda g salayamamfllardr. Bu ekibin hkmet ierisindekiasl gcn Maliye Bakan Aleksey Kudrin ile Ekonomik Kalknma ve Tica-


58

Rusyada bir anlamda liberalizmin temsilcisi durumunda olan Hodorkovs-kinin tutuklanmas Rus i politikasnda giderek etkinliini artran muhafaza-kar eilimlerin daha glenmesine ve Rusyada zaten varolan antisemitizmduygularnn glenmesine sebep olabilecektir.

YukosSibneftin liberal eilimli partiler ile merkez ve/veya Komnist Par-tisine destek vermesi ve iktidar partisi olan Yedinnaya Rossiiya (Birlik Par-tisi) zerinde Kremlin Ekibi ile mcadeleye girmesi oligarklarn Rus i siya-setini kontrol altnda tutma gayretlerini gstermektedir. Duma seimlerindebaflar flans olduka yksek olan Hodorkovskinin Rus i politikasn kilitle-me flans bulunmaktadr ve 2004 ylnda olmazsa bile 2008 seimlerinde oli-garklarn Petersburg ekibi karflsna olduka gl bir flekilde kma ihtima-li olduka yksektir. Dolaysyla bu yeni dnemde Hodorkovskinin Putininkarflsna sadece maddi gc ile deil, siyasi gc ile de kabilecek ko-numda olmas ihtimalinin glenmesi Putini politik mnda nleyici vuruflyapmaya mecbur etmifltir. Baflkan Putin, Hodorkovskiyi bitirmek urunaRusyann ok byk ekonomik ve politik kayplara uramasna sebep ol-

mufltur. Ancak Putin, bu kadar byk bir ekonomik kayb ve Rusyann ulus-lararas bir oyuncu olarak kresel jeopolitie geri dnd bir zamandauluslararas alandaki prestij kaybn gze alabiliyorsa Kremlin ekibi iin Ho-dorkovski ve oligarklardan kaynakland dflnlen zararn ok daha bykolduu iddia edilebilir bir varsaymdr.


57


30/41

Petersburg Elektroteknik Enstits mezunudur. Enstitden mezun olmas-nn ardndan Komintern isimli retime ynelik bilim ve teknolojik bir kurum-da alflan Grzlov, bu kurumda uzay iletiflim sistemleri zerinde alflmfltr.Daha sonra 1977 ylnda Elektronpribor kurumuna geen ve orada yakla-flk 20 yl alflan Boris Grzlov, 1996-1999 yllar arasnda niversitede -

retim grevlisi olarak alflmfl ve ayn zamanda Ustinov niversitesine ba-l Yeni Teknolojiler Merkezini ynetmifltir. Grzlovun 1985 ylnda Peters-burg Belediye meclisi yelii iin ilk seim giriflimleri baflarszlkla netice-lenmifl ancak bu Grzlovu politikadan soutmamfltr. Grzlovun politikada-ki ikinci denemesi 1999da Petersburg Gubernatrl iin aday olan Vik-tor Zubkovun seim kampanyasn yrtmek olmufltur. Ama bu deneme debaflarszlkla sonulanmfl ve Zubkov seimleri kaybetmifltir. Nihayet 1999ylnda yaplan Duma seimlerde Edinstv

RUSYA’DA S‹YASET VE OL‹GARfi‹

Documents

Transcript of RUSYA’DA S‹YASET VE OL‹GARfi‹