Rouw bij nabestaanden - Kennisplein.be · Suïcide is een van de meest voorkomende doodsoorzaken...
Transcript of Rouw bij nabestaanden - Kennisplein.be · Suïcide is een van de meest voorkomende doodsoorzaken...
Rouw bij nabestaanden
Cijfers
�Wereld:
� Elke 3 seconden een zelfmoordpoging
� Elke 40 seconden een suïcide
�België:
� Elke dag 3 à 4 zelfdodingen
�Vlaanderen:
� Elke 35 minuten een zelfmoordpoging
� Elke 8 uur een zelfdoding
Epidemiologische gegevens
In 2010 stierven meer dan 1000 Vlamingen door
zelfdoding:
�3 op de 4 waren mannen (772 mannen t.o.v. 294
vrouwen)
�In vergelijking met 2009:
Daling 3% bij mannen
Daling 5% bij vrouwen
Cijfers Vlaanderen
Gehanteerde methoden bij suïcide, mannen, Vlaams Gewest, 2010
(bron: agentschap zorg en gezondheid)
Gehanteerde methoden bij suïcide, vrouwen, Vlaams Gewest, 2010
(bron: agentschap zorg en gezondheid)
�Suïcide is een van de meest voorkomende
doodsoorzaken bij jonge volwassenen tussen 20
en 49 jaar.
�De gemiddelde leeftijd (mannen) : 50 jaar
�Gemiddelde leeftijd (vrouwen) : 53
�Ouderen, en vooral oudere mannen, lopen het
grootste risico op overlijden door zelfdoding.
Risicogroepen volgens leeftijd
Leeftijdsspecifieke sterftecijfers voor suïcide (per 100.000 inw.), mannen en vrouwen,
Vlaams Gewest, 2010 (bron: agentschap zorg en gezondheid)
Evolutie leeftijdsspecifieke sterftecijfers door suïcide (per 100.000 inw.), mannen en
vrouwen, Vlaams Gewest, 2000 versus 2010 (bron: agentschap zorg en gezondheid)
Onderrapportering
In Vlaanderen geschat op
13 % bij mannen
20 % bij vrouwen
30% bij jongeren
(Retterstol, 1993)
signaal
signaal
STRESS
UITLOKKER
UITLOKKER
CATHARSIS
SIGNAAL
CRY OF PAIN
VERNAUWING, TUNNELZICHT, HOPELOOSHEID, AMBIVALENTIE…
ONTREMMENDE
FACTOREN
BESCHERMENDE
FACTOREN
Het suïcidale proces:
concept voor hulpverlening en preventie
NABESTAANDEN
Elke zelfdoding is een verhaal dat te vroeg stopt…
Wie achterblijft, moet verder…
In Vlaanderen elk jaar + 8.000 nabestaanden na zelfdodingDirect betrokkenen(vader, moeder, broer, zus,…)
In Vlaanderen elk jaar + ???.000 overlevenden na zelfdodingRuimere omgeving(vrienden, collega’s, buren,…)
Rouwthema’s
TegelijkTegenstrijdigIntens
Zelfdoding = schok
= traumatische ervaring
Factoren die het rouwproces bepalen:� de leeftijd van de nabestaande
� de manier waarop de dood heeft plaatsgevonden (plaats, methode, …)
� het onverwacht karakter van het gebeurde
� de relatie die de nabestaande had met de overledene
� de mate waarin er veranderingen plaatsvinden na het overlijden
� de persoonlijkheid en de ervaringen van de nabestaande (eerdere verlieservaringen, draaglast-draagkracht, …)
� de reacties van de omgeving op het rouwgedrag van de nabestaande
Rouwproces
Schok, Ongeloof, Agressie
Agressie (tegen info, HV, zichzelf, overledene)
= normale reactie op frustatie
� Niet: - persoonlijk opvatten
- reageren met contra-agressie
- reageren met info die tegen de bewering
van de betrokkene ingaat
- jezelf verdedigen
� Wel:- agressie laten uiten
- gevoelens helpen verwoorden
- begrip tonen
Rouwthema’s
Ontkenning
= normale reactie net na een slecht nieuws:
gezond als tijdelijke reactie op nieuws dat men nog niet
kan dragen
� Niet: - stimuleren
- met kracht doorbreken
� Wel: - empathisch inspelen op de reactie
- uitnodigen tot het verwoorden van
onderliggende gevoelens
Rouwthema’s
Vraag naar de omstandigheden• Hoe
• Wat ging eraan vooraf?
• Wie was er eerst bij?
Rouwthema’s
Waarom� de verklaring/ oorzaak wordt gezocht:
� bij de overledene bvb karakter, moeilijke jeugd,…� in de omstandigheden bvb verlies van partner, fouten hulpverlening,…� bij zichzelf bvb gevoel onvoldoende geholpen te hebben, idee dat men
het had moeten zien aankomen)
� Reden: � controle, � innerlijke rust
� Reconstrueren van de zelfdoding� Cave: niemand was bij de zelfdoding aanwezig - toenemende isolatie
(cfr. suïcidaal proces)
� Informatieronde
� Naar de plaats van de zelfdoding
� Bij sterke identificatie: � suïcidale gedachten
� Afscheidsbrieven (1/3): Achterhalen van motieven, oorzaken -Emotionele waarde
Rouwthema’s
Rouwthema’s: Waarom?
Schuldgevoelens – Had ik maar…
De nabestaande verwijt zichzelf:
� dat hij de zelfdoding niet voorkomen heeft
� dat hij iets heeft gedaan wat de zelfdoding mee heeft
veroorzaakt
� dat hij te weinig gedaan heeft
� dat hij niets heeft gemerkt - de opgemerkte signalen niet
voldoende te hebben onderkend
� dat hij/zij wel leeft
“Ik wil niemand tot last zijn, zei de zelfmoordenaar, en bezorgde
iedereen een schuldgevoel” (Fons Jansen)
Rouwthema’s
Opluchting� 1/10 nabestaanden
� De dood kan een einde betekenen aan de zorgen en angst over wat kan gaan gebeuren
� Het gevoel dat de overledene nu eindelijk vrij is van zijn of haar lijden.
� ≈ Het einde van een ondraaglijke / hopeloze situatie
Verdriet
Rouwthema’s
Kwaadheid
� Op de overledene
� Op zichzelf
� Op anderen in de omgeving
� Op hulpverleners
� Op de media
� Op god
Rouwthema’s
Angst
� Voor herhaling (anderen in de omgeving)
� Om nieuwe relaties aan te gaan
� Om zelf suïcidaal te worden
Rouwthema’s
De Omgeving
� Taboe
Rouwthema’s
De Omgeving
� Vermijdingsgedrag
� Onzekerheid
� Confrontatie met dood – zelfdoding
� Schrik voor heftige emoties
� Nabestaanden krijgen de impliciete taak hun omgeving “op te voeden”, te “leren” over hoe ze met hen kunnen omgaan.
� Zelfstigmatisatie
� Eerdere negatieve reacties uit omgeving
� Anderen niet willen belasten met hun verhaal.
� Nabestaanden geloven dat alleen andere nabestaanden hen
volledig kunnen begrijpen (belang van gespreksgroep)
� Isolatie
� Isolatie
Rouwthema’s
= chronische, vastgelopen rouw
Het dynamische karakter van het rouwproces ontbreekt• Vermijden van de realiteit
• Gepreoccupeerd blijven met de overledene (“mummificatie”)
• Situaties vermijden die herinneren aan het verlies
• Hevige en langdurige kwaadheid
• Mate van depressiviteit & suïcidale ideaties
Pathologische rouw
• Type Doodsoorzaak � Rouwthema’s
� Ernst van de problemen
• Risicofactoren
– m.b.t. de overledene
• hechte / conflictuele relaties
• onverwacht overlijden
• vrij goed toekomstperspectief
• jonge leeftijd
– m.b.t. de familiale context
• grote prevalentie van psychiatrische problemen
• meerdere verlieservaringen
• verstoorde gezinsdynamieken
– m.b.t. de omgeving
• onvoldoende steun, onbegrip, contact vermijden
Lopen nabestaanden na zelfdoding risico een gecompliceerd rouwproces te doorlopen?
Ja
Niet of niet alléén
omwille van het ervaren van de zelfdoding zelf,
maar wel
omdat het een al vaak kwetsbare groep treft.
Factoren die het rouwproces bij kinderen bepalen
�De leeftijd van het kind
�De manier waarop de dood heeft plaatsgevonden
�De relatie die het kind had met de overledene
�De mate waarin er veranderingen plaatsvinden na het
overlijden
�De persoonlijkheid en de ervaringen van het kind
�De uitleg die aan het kind wordt gegeven over de dood
�De reacties van de omgeving op het rouwgedrag van het kind.
Kinderen & jongeren als nabestaande
Rouwthema’s bij kinderen�Identiek als bij volwassenen
�Doch leeftijdstypische verschillen: (gefragmenteerd
100x100, afhankelijk van ‘overblijvende’ volwassene, ...)
Slechtnieuwsmelding
�De waarheid
�Op niveau van het kind (taalgebruik!)
�Op tempo van het kind
Kinderen & jongeren als nabestaande
Impact afhankelijk van
�Duur en intensiteit van HVrelatie
�Mate van kwaadheid / vijandigheid
�Onverwacht karakter
�Persoonlijke draagkracht van de hulpverlener
�Werkomgeving: ambulant / residentieel / privé
�Plaats van de zelfdoding en methode
�Mate van eigen machteloosheid / schuldgevoel
Hulpverlener als nabestaande
Persoonlijke impact
�Rouwthema’s cfr familie en vrienden
Professionele impact
�Gevoel van falen
�Twijfels over eigen competenties
�Angst voor ‘goede naam’ van organisatie
�Angst voor reacties van collega’s
�Realiteit: niet iedereen is te behandelen!
Hulpverlener als nabestaande
↑ voorzichRgheid
�Verslaggeving en communicatie
�Doorvragen rond suicidaliteit
�Opnames van risicocliënten
�Onder toezicht plaatsen
�Doorverwijzen van depressieve/suicidale patiënten
↓TherapeuRsch werk
�15% denkt eraan te stoppen
Hulpverlener als nabestaande
Informatie geven
�Suïcide kent niet één oorzaak
�Info over suïcidaal proces, ziektebeelden
�Schuld en verantwoordelijkheid liggen dicht bij elkaar
�De overledene heeft nu rust
�Normaliseren (bvb. Hallucinatoire belevingen)
�NMBS
Opvang nabestaanden: handvatten
Durven ondergaan van emoties en het uiten
daarvan
�Gevoelens toelaten / erkennen, herkennen, benoemen
�Uiten van emoties, pijn = enorme opluchting
Herdenkingsdagen
Niet doodzwijgen
Stabiel levensritme – Structuur
Tijd om alleen te zijn, om alles te overdenken
Rouwverwerking: handvattenOpvang nabestaanden: handvatten
Rituelen
�Voor – tijdens – na de begrafenis
�Doel? Wat? Waar? Op welk moment? Met wie?
Schrijven (≈ therapeutische werking)
�Gedachten en gevoelens verwoorden en ordenen
�Een manier om contact te leggen met de overledene
�Een uitdrukking van verdriet
� ↑ positieve stemmingen
� ↓ ernstige depressieve stemming
� ↓ gezondheidsproblemen op lange termijn
Rouwverwerking: handvattenOpvang nabestaanden: handvatten
Opvang van de hulpverlener
Question: What helped me the most was…
Female Male Total
Answer N (%) Answer N (%) Answer N (%)
To talk
To discover
reasons
To work
To ruminate
To
rationalize
27 (75)
3 (8)
1 (3)
1 (3)
1 (3)
To work
To talk
Time
To think
about
To study
literature
8 (30)
8 (30)
3 (11)
3 (11)
2 (7)
To talk
To work
To discover
reasons
To think
about
Time
35
(56)
9
(14)
3 (5)
3 (5)
3 (5)
Opvang nabestaanden: handvatten
Lotgenotencontact
�Gespreksgroepen / internetfora / Dag
Nabestaanden / …
Sensibiliseren
�Folders / radiospot / Media-award / Rechten voor
nabestaanden / …
Informeren
�Website / boeken / …
www.werkgroepverder.be
www.werkgroepverder.be
Carla CobbautFreelance Medewerker
Werkgroep Verder
www.werkgroepverder.be
www.passant.be www.werkgroepverder.be
Vragen ?