ródła finansowania małych i rednich przedsiębiorstw w Polsce · przedsiębiorstw), z czego ok....
Transcript of ródła finansowania małych i rednich przedsiębiorstw w Polsce · przedsiębiorstw), z czego ok....
SZKOŁA GŁÓWNA HANDLOWA W WARSZAWIE
STUDIUM DYPLOMOWE
Kierunek: Finanse i bankowość
Źródła finansowania małych i średnich
przedsiębiorstw w Polsce
Krzysztof Borawski Praca magisterska napisana w
Nr albumu: 23059 Katedrze Zarządzania
Finansami Przedsiębiorstwa
pod kierownictwem naukowym
prof. dr hab. Jacka Grzywacza
Warszawa 2004
Dziękuję prof. Jackowi Grzywaczowi, za życzliwe podejście oraz szereg cennych uwag.
Dziękuję również mgr. Piotrowi Sochockiemu, za wnikliwe zapoznanie się z projektem tej
pracy i wiele interesujących spostrzeżeń.
Spis treści Wstęp .........................................................................................................................................7
Rozdział 1.
Warunki funkcjonowania małych i średnich przedsiębiorstw w Polsce .............................9
1.1. Definicja małego przedsiębiorstwa .........................................................................9
1.2. Znaczenie przedsiębiorstw z sektora MŚP w rozwoju gospodarczym Polski ...10
1.3. Charakterystyka źródeł finansowania przedsiębiorstw z sektora MŚP............11
1.3.1. Kapitały własne ............................................................................................14
1.3.2. Kapitały obce ................................................................................................14
1.4. Podsumowanie ........................................................................................................18
Rozdział 2.
Finansowanie działalności gospodarczej z kapitałów własnych.........................................19
2.1. Finansowanie z zatrzymanego zysku ....................................................................19
2.2. Odpisy amortyzacyjne............................................................................................19
2.3. Dopłaty wspólników ...............................................................................................20
2.4. Fundusze wysokiego ryzyka – Venture Capital...................................................21
2.4.1. Aniołowie biznesu – Business Angels .........................................................28
2.4.2. Centrum Innowacji FIRE ...........................................................................32
2.5. Publiczna emisja akcji na rynku kapitałowym ....................................................36
2.6. Podsumowanie ........................................................................................................50
Rozdział 3.
Analiza dostępnej na rynku oferty kredytowej ...................................................................51
3.1. Charakter prawny kredytów i pożyczek ..............................................................51
3.2. Kredyty bankowe....................................................................................................53
3.2.1. Kredyt obrotowy w rachunku bieżącym ......................................................56
3.2.2. Kredyt inwestycyjny .....................................................................................60
3.2.3. Kredyty preferencyjne ..................................................................................62
3.2.4. Kredyt wekslowy...........................................................................................64
3.2.5. Karty kredytowe ...........................................................................................70
3.2.6. Koszt kredytu bankowego ............................................................................71
3.3. Kredyty i pożyczki konsumpcyjne oraz formy sprzedaży ratalnej ...................86
3.4. Istotne parametry brane pod uwagę przez bank podczas oceny zdolności
kredytowej ...............................................................................................................90
5
3.5. Fundusze poręczeniowe ......................................................................................... 94
3.6. Kredyt kupiecki ...................................................................................................... 96
3.7. Podsumowanie ........................................................................................................ 97
Rozdział 4.
Pozostałe źródła finansowania kapitałami obcymi ............................................................. 99
4.1. Fundusze pożyczkowe ............................................................................................ 99
4.2. Faktoring............................................................................................................... 100
4.3. Leasing................................................................................................................... 104
4.4. Emisja krótkoterminowych papierów dłużnych ............................................... 112
4.5. Franczyza (franchising) ....................................................................................... 114
4.6. Dotacje i subwencje .............................................................................................. 117
4.7. Podsumowanie ...................................................................................................... 122
Zakończenie .......................................................................................................................... 123
Bibliografia ........................................................................................................................... 125
Spis tabel i rysunków ........................................................................................................... 129
Załączniki .............................................................................................................................. 130
6
Wstęp
Małe i średnie przedsiębiorstwa, a zgodnie z nową klasyfikacją mikro, małe i
średnie przedsiębiorstwa (MŚP), to jeden z wiodących sektorów gospodarki, w dużym
stopniu wpływający na wzrost gospodarczy oraz poziom zatrudnienia. Przedsiębiorstwa te
stanowią 99,86 % wszystkich przedsiębiorstw w kraju1.
Jedną z podstawowych barier na drodze rozwoju i umacniania pozycji rynkowej
przedsiębiorstw z sektora MŚP są ograniczenia kapitałowe. Największe problemy z
dostępem do zewnętrznego finansowania mają osoby rozpoczynające działalność
gospodarczą oraz firmy mikro. Nie posiadają one najczęściej historii kredytowej ani
majątku wystarczającego do zabezpieczenia kredytu, a wraz z tym zdolności kredytowej.
Niedobór środków finansowych uniemożliwia z kolei inwestycje, które są niezbędne dla
poprawy konkurencyjności danego przedsiębiorstwa i związanego z tym wzrostu obrotów.
Stanowi to jedną z przyczyn bardzo wysokiego poziomu odsetka firm, które bankrutują w
pierwszym roku swojej działalności – w Polsce wynosi on ok. 35 – 40 %2.
Celem pracy jest identyfikacja oraz ocena źródeł finansowania możliwych do
pozyskania przez firmy mikro, małe i średnie, a także wskazanie najbardziej efektywnych
metod pozyskiwania kapitału przez te przedsiębiorstwa.
Udowodniono tezę, że pomimo utrudnionego dostępu mikro, małych i średnich
przedsiębiorstw do źródeł finansowania, istnieją realne możliwości pozyskania kapitału
przez te przedsiębiorstwa.
W rozdziale pierwszym opisane zostały ogólne warunki funkcjonowania małej
przedsiębiorczości w Polsce. Przedstawiono w nim rolę przedsiębiorstw z sektora MŚP w
kreowaniu wzrostu gospodarczego w Polsce, a także syntetyczną charakterystykę źródeł
finansowania tych przedsiębiorstw.
Rozdział drugi poświęcony został finansowaniu działalności z kapitałów własnych.
Obok najczęściej spotykanych jego form, w postaci finansowania z zatrzymanego zysku,
dopłat wspólników oraz odpisów amortyzacyjnych, poruszona została m.in. kwestia
wsparcia ze strony funduszy wysokiego ryzyka (venture capital) oraz aniołów biznesu,
którzy wydają się być na rynku polskim zjawiskiem nowym.
1 Raport o stanie sektora małych i średnich przedsiębiorstw w Polsce w latach 2002 – 2003, praca zbiorowa pod red. A. Tokaj – Krzewskiej i A. Żołnierskiego, Polska Agencja Rozwoju Przedsiębiorczości, Warszawa 2004, s. 28. 2 Ibidem, s. 31.
7
W rozdziale trzecim przeprowadzono analizę szeroko pojętej oferty kredytowej.
Uwzględnione w niej zostały zarówno kredyty bankowe, jak i fundusze poręczeń
kredytowych oraz formy sprzedaży ratalnej lub z odroczoną płatnością, które w języku
potocznym nazywane są często kredytami3.
Rozdział czwarty zawiera opis pozostałych rodzajów finansowania działalności za
pomocą kapitałów obcych, w tym popularny leasing oraz franczyzę (franchising). Coraz
większego znaczenia nabierają również, omówione w tym rozdziale, dotacje i subwencje.
Istotne znaczenie wydają się mieć w szczególności dotacje, które wiążą się z uzyskaniem
przez Polskę dostępu do funduszy strukturalnych Unii Europejskiej.
Przedmiotem badań są możliwości finansowania działalności prowadzonej na
terenie kraju, stąd źródła finansowania eksportu, takie jak np. dofinansowania udziału w
zagranicznych targach oferowane przez Ministerstwo Gospodarki i Pracy, ubezpieczenia
Korporacji Ubezpieczeń Kredytów Eksportowych S.A., czy też fortfaiting, nie zostały w
niniejszej pracy poddane analizie.
Literatura, na podstawie której napisano pracę, obejmuje zarówno pozycje
książkowe, w tym Raport o stanie małych i średnich przedsiębiorstw w Polsce w latach
2002 – 2003, jak i artykuły opublikowane w gazetach. Podczas pisania pracy
wykorzystano także informacje, przekazane przez profesorów Szkoły Głównej Handlowej
w Warszawie w trakcie wykładów, oraz informacje zamieszczone w Internecie.
3 Zgodnie z art. 5 ustawy Prawo bankowe kredyty mogą być udzielane tylko przez banki. Szerzej zostanie to opisane w dalszej części pracy.
8
Rozdział 1.
Warunki funkcjonowania małych i średnich przedsiębiorstw
w Polsce
1.1. Definicja małego przedsiębiorstwa
W związku z wejściem Polski do struktur Unii Europejskiej, uchwałą Sejmu RP z
26.11.2004 r. wprowadzono zmiany do Ustawy o swobodzie działalności gospodarczej z
dnia 2 lipca 2004 r4. Definiuje ona pojęcia mikro-, małych i średnich przedsiębiorstw. Są
one zgodne ze standardami przyjętymi w UE i uzależniają kategorię, do której przynależy
dane przedsiębiorstwo, przede wszystkim od trzech czynników: wielkości obrotów, sumy
bilansowej posiadanych aktywów oraz stanu zatrudnienia (tabela 1).
Tabela 1. Kryteria podziału przedsiębiorstw
Przedsiębiorstwa Mikro Małe Średnie
Zatrudnienie < 10 < 50 < 250
Przychody netto ze sprzedaży
do 2 mln euro do 10 mln euro do 50 mln euro
Suma aktywów z bilansu
do 2 mln euro do 10 mln euro do 43 mln euro
Źródło: Art. 104 – 106 Ustawy o swobodzie działalności gospodarczej z dnia 2 lipca 2004 r.
Ustawa definiuje również podział przedsiębiorstw wg struktury udziałów.
Wyróżniane są przedsiębiorstwa:
a) niezależne – w którym inne przedsiębiorstwo posiada mniej niż 25 % udziałów,
b) partnerskie – w którym udziały innego przedsiębiorstwa nie przekraczają 50 %,
c) związane – w którym ponad 50 % udziałów lub równoważnej kontroli posiada inne
przedsiębiorstwo.
Sam fakt posiadania przedsiębiorstw partnerskich lub związanych nie przekreśla
możliwości uzyskania statusu małego lub średniego przedsiębiorcy. Okoliczności te
4 Ustawa z dnia 2 lipca 2004 r. o swobodzie działalności gospodarczej (Dz. U. z 2004 r., nr 173, poz. 1807).
9
wpływają jedynie na ustalenie poziomu zatrudnienia oraz przychodów i wartości majątku
podmiotu. Gdy dany podmiot posiada przedsiębiorstwa partnerskie, ich dane o
zatrudnieniu, wielkości przychodów oraz majątku dodawane są proporcjonalnie do
procentowego udziału w kapitale bądź głosach (w zależności od tego, który procent jest
wyższy). Dane przedsiębiorstwa związanego dodaje się w 100 %. Należy podkreślić, że o
kwalifikacji przedsiębiorstwa do określonej grupy decydują łącznie: poziom zatrudnienia i
wysokość obrotów lub poziom zatrudnienia i suma aktywów bilansu, w co najmniej
jednym z dwóch ostatnich lat obrotowych.
1.2. Znaczenie przedsiębiorstw z sektora MŚP w rozwoju gospodarczym Polski
Doświadczenia krajów wysoko rozwiniętych pokazują, że mała przedsiębiorczość
odgrywa olbrzymią rolę w gospodarce wpływając na wzrost gospodarczy, nasycenie rynku
towarami odpowiedniej jakości oraz wzrost zatrudnienia. Małe i średnie przedsiębiorstwa
są swoistym stymulatorem rozwoju gospodarki, a ich liczba oraz potencjał może być jedną
z miar oceny wzrostu gospodarczego5.
Sektor MŚP charakteryzuje się dynamicznym podejściem do otoczenia. Uważa się,
że firmy te są w stanie najszybciej reagować na zmieniające się potrzeby i preferencje
potencjalnych klientów. Na ogół mają one trafne rozeznanie w sytuacji rynkowej, dlatego
też łatwiej angażują się w określone przedsięwzięcia inwestycyjne. Dla dużych jednostek
działanie na małych rynkach może być nieopłacalne, stąd często ustępują one na nich
miejsca małym bądź średnim firmom. Poprzez prowadzenie działalności w niszach
rynkowych oraz na rynkach o mniejszym potencjale, przedsiębiorstwa z sektora MŚP
przyczyniają się do podnoszenia sprawności funkcjonowania całej gospodarki6.
Liczba aktywnych MŚP w 2002 r. wynosiła 1 732 701 (99,84 % ogółu
przedsiębiorstw), z czego ok. 1 690 000 (97,5 %) to firmy mikro7, 29 000 (1,7 %) to firmy
małe i 13 000 (0,8 %) – firmy średnie8. Sektor ten odgrywa również znaczącą rolę pod
względem udziału w PKB – na mikro, małe i średnie przedsiębiorstwa przypadało 48,6 %
5 A. Skowronek – Mielczarek, Małe i średnie przedsiębiorstwa. Źródła finansowania, Warszawa 2003, s. 6. 6 Ibidem, s. 7. 7 H. Blińczak, Firmy mikro, rola makro, „Rzeczpospolita”, 25.11.2004 r. 8 Raport o stanie..., op. cit., s. 28.
10
wytworzonego w 2002 r. produktu krajowego brutto, z tego na firmy mikro i małe 40,5 %,
a na firmy średnie 8,1 %9.
Małe i średnie firmy stanowią także ważne źródło absorpcji bezrobocia. W Polsce,
w 2002 r. sektor ten zatrudniał 69,3 % ogółu pracujących (50,1 % w przedsiębiorstwach
mikro i małych oraz 19,2 % w przedsiębiorstwach średnich)10.
Istotny jest w szczególności fakt aktywizacji zawodowej ludności w regionach o
niższym stopniu uprzemysłowienia. Rozwój małej przedsiębiorczości na tych terenach
wydaje się być jednym ze sposobów na wyrównanie dysproporcji w rozwoju
gospodarczym wiodących miast w Polsce oraz regionów uboższych, najczęściej mało
atrakcyjnych dla dużych inwestorów. Działające w takich regionach mikro, małe i średnie
przedsiębiorstwa, poprzez zwiększenie poziomu zatrudnienia oraz zaspokajanie bieżących
potrzeb zamieszkałej tam ludności, pozytywnie wpływają na rozwój społeczności
lokalnych. Tym samym przyczyniają się one do rozwiązania szeregu problemów zarówno
gospodarczych, jak i społecznych.
1.3. Charakterystyka źródeł finansowania przedsiębiorstw z sektora MŚP
Każde przedsiębiorstwo posiada majątek trwały oraz obrotowy, który jest
niezbędny do prowadzenia bieżącej działalności gospodarczej. Wydatki, które wiążą się ze
sfinansowaniem poszczególnych składników majątku, mogą być finansowane z dwóch
podstawowych źródeł:
a) kapitałów własnych,
b) kapitałów obcych.
Podstawowa różnica między nimi polega na tym, że kapitały własne pochodzą od
samego przedsiębiorstwa bądź jego akcjonariuszy/udziałowców (np. nadwyżki finansowe
wygenerowane w trakcie bieżącej działalności, czy też emisja akcji lub wpłaty od
udziałowców), a kapitały obce pozyskiwane są z zewnątrz – z otoczenia, w którym
funkcjonuje dane przedsiębiorstwo. W ramach tych dwóch podstawowych źródeł
rozróżniamy szereg bardziej szczegółowych pozycji. Oprócz nich istnieją również rodzaje
finansowania, które łączą w sobie cechy finansowania kapitałem własnym i obcym.
W sposób szczegółowy prezentuje to tabela 2. 9 Firmy duże wytworzyły w badanym okresie 20,1 % PKB, pozostała część została wytworzona w innych sekcjach gospodarki (ibidem, s. 22). 10 Ibidem, s. 34.
11
Tabela 2. Źródła finansowania przedsiębiorstw
Własne Obce Inne
Komercyjne / twarde Miękkie / inicjatywy państwa
Alternatywy finansowania
Dopłaty wspólników Kredyty bankowe Poręczenia kredytowe
Optymalizacja zobowiązań podatkowych
Zysk zatrzymany Rozliczenia za pomocą weksli i kompensaty zadłużenia
Dopłaty do kredytów (kredyty preferencyjne)
Przyspieszenie obrotu aktywów (elastyczne zarządzanie majątkiem obrotowym)
Sprzedaż zbędnego majątku
Kredyt kupiecki Dotacje i subwencje
Odpisy amortyzacyjne Pożyczki (fundusze pożyczkowe)
Fundusze wysokiego ryzyka (Venture Capital) oraz aniołowie biznesu (Business Angels)
Kredyty i pożyczki konsumpcyjne (dla osób fizycznych)
Emisja akcji Formy sprzedaży ratalnej Faktoring Leasing
Emisja dłużnych papierów wartościowych
Franczyza (franchising)
Źródło: Opracowanie własne
Już pobieżna analiza tych źródeł wskazuje na to, że możliwości finansowania się
przedsiębiorstw – przynajmniej w teorii – jest bardzo wiele. Należy w tym miejscu
zaznaczyć, że niektóre z wymienionych tu sposobów nie powodują w sposób bezpośredni
dopływu gotówki do firmy, ale wpływając pośrednio na przepływy pieniężne
(np. w przypadku wydłużenia terminów płatności) lub obniżając koszty działalności
(np. franczyza) de facto powodują wzrost ilości wolnych środków pieniężnych. To z kolei
pozwala na wykorzystanie ich w bieżącej działalności gospodarczej.
Zaznaczone w tabeli przyspieszenie obrotu kapitału, a także metody optymalizacji
zobowiązań podatkowych, należą do rodzajów finansowania, które określiłbym mianem
„inne”. Wydają się one być swoistym połączeniem finansowania opartego na kapitałach
własnych i kapitałach obcych, a ich podstawą są wiedza i umiejętności, pozwalające na
12
odpowiednie zarządzanie przedsiębiorstwem. Ze względu na to, iż wyczerpujący opis tych
rodzajów finansowania wymagałby ujęcia wielu zagadnień, które nie wiążą się
bezpośrednio z tematem tej pracy, bądź też znacznie wykraczają poza jego ramy,
nie zostaną one w niej opisane.
Dominującą obecnie w Polsce formą finansowania są zdecydowanie środki własne.
Wyniki badań opublikowane przez Polską Agencję Rozwoju Przedsiębiorczości pokazały,
że wśród firm zatrudniających powyżej 9 osób udział nakładów finansowanych ze
środków własnych zwiększył się z 65 % w 2001 r. do 70 % w 2002 r., a wśród firm
zatrudniających poniżej 9 osób wzrósł z 69 % w 2001 r. do 74 % w 2002 r. Jednocześnie
spadał udział nakładów finansowanych z kredytów i pożyczek bankowych – w 2002 r.
wyniósł on odpowiednio 18,4 % oraz 12,6 % w przypadku większych przedsiębiorstw oraz
16 % i 11 % w przypadku mniejszych11. Ta sytuacja wydaje się być dowodem trudnego
dostępu do kapitałów obcych firm z sektora MŚP. Jest to tym bardziej niepokojące, że wg
wielu ekonomistów finansowanie działalności gospodarczej długiem jest kołem
zamachowym całej gospodarki12.
Przed przejściem do szczegółowego omawiania poszczególnych możliwości
finansowania się przedsiębiorstw, warto jest jeszcze wspomnieć o jednym, często
stosowanym podziale. Źródła finansowania, a wraz z nimi kapitały, możemy mianowicie
podzielić na wewnętrzne i zewnętrzne. Wewnętrznymi źródłami finansowania, w
przypadku małych firm nie posiadających osobowości prawnej, są zwykle środki
właściciela (właścicieli) firmy inwestowane w działalność w momencie jej zakładania oraz
wypracowane przez firmę w trakcie jej funkcjonowania. W przypadku firm
jednoosobowych i spółek cywilnych (w szczególności prowadzących uproszczoną
księgowość) występuje tu problem rozdzielenia środków posiadanych przez firmę od
środków posiadanych przez właściciela. Dlatego też za wewnętrzne źródła finansowania
można tu uznać wszystkie sposoby finansowania, które nie angażują kapitału osób trzecich
(poza właścicielami firmy)13. W przypadku firm posiadających osobowość prawną,
za wewnętrzne źródła finansowania uważa się środki wypracowane przez firmę w trakcie
działalności.
11 Raport o stanie..., op. cit., s. 51. 12 Ibidem, s. 183. 13 M. Molo, M. Bielówka, Przegląd dostępnych źródeł finansowania działalności gospodarczej oraz ocena ich atrakcyjności [w:] Finansowanie rozwoju małych i średnich przedsiębiorstw, Polska Fundacja Promocji i Rozwoju Małych i Średnich Przedsiębiorstw, Warszawa 2000, s. 37, http://www.parp.gov.pl/wydaw/finansowanie/finansowanie.pdf, 17.10.2004 r.
13
Finansowaniem zewnętrznym będą w tej klasyfikacji wyróżnione wcześniej
kapitały obce (kredyty bankowe, leasing, faktoring itd.) oraz np. nabycie udziałów przez
fundusz wysokiego ryzyka (venture capital), czy też dodatkowo pozyskanego wspólnika.
Taki podział wynika wprost z zasady, że w przypadku finansowania wewnętrznego
jedynym kosztem, jaki ponoszą właściciele, jest tzw. koszt alternatywny (utraconych
możliwości, wynikających z ewentualnej odmiennej alokacji środków). Z kolei przy
finansowaniu zewnętrznym kosztem będzie stopa zwrotu, jakiej oczekuje podmiot
udostępniający nam środki.
1.3.1. Kapitały własne
Podstawowe kapitały własne, wykorzystywane do finansowania działalności
gospodarczej, stanowią środki właściciela (właścicieli) przedsiębiorstwa inwestowane w
momencie jego zakładania. W początkowej fazie rozwoju firmy, w przeważającej ilości
przypadków, przedsiębiorca może liczyć głównie na zgromadzone przez siebie wcześniej
oszczędności oraz ewentualne pożyczki od rodziny i przyjaciół14. Potwierdzają to badania
firm zarejestrowanych w 2001 roku – aż 94 % z nich powstało wyłącznie w oparciu o
środki własne właścicieli oraz ich rodzin15.
Do źródeł finansowania opartych na kapitałach własnych zaliczane są:
• finansowanie z zatrzymanego zysku,
• odpisy amortyzacyjne,
• dopłaty wspólników,
• fundusze wysokiego ryzyka (venture capital),
• publiczna emisja akcji na rynku kapitałowym.
Zostaną one szczegółowo omówione w rozdziale drugim.
1.3.2. Kapitały obce
Pod pojęciem kapitałów obcych, zgodnie z wcześniejszą definicją, należy rozumieć
kapitały pozyskiwane z zewnątrz – z otoczenia, w którym działa dane przedsiębiorstwo.
14 Istnieją również możliwości uzyskania pożyczek z funduszy pożyczkowych (np. Funduszu Mikro) oraz dotacji dla mikroprzedsiębiorstw z Unii Europejskiej. Zaliczane są one do kapitałów obcych i zostaną omówione w dalszej części pracy. 15 Raport o stanie..., op. cit., s. 32.
14
Firmy małe i średnie najczęściej nie mają dostępu do zorganizowanego rynku
kapitałowego, zarówno w kontekście braku zdolności do emisji krótkoterminowych
papierów dłużnych (obligacje o okresie zapadalności do jednego roku16), jak i emisji akcji
(które zaliczane są do finansowania kapitałami własnymi). Z badań przeprowadzonych w
2000 r. wynika, że „...zaledwie 16 % przedsiębiorstw (zwłaszcza z grupy średnich)
regularnie wykorzystuje kredyty w finansowaniu działalności. Istnienie ponad 90 %
małych przedsiębiorstw opiera się na środkach własnych, pożyczkach rodzinnych (35 %) i
okazyjnie kredytach złotowych (ponad 25 %); z leasingu korzysta ponad 10 % małych
firm, 7 % wykorzystuje inne źródła w rodzaju pożyczek z funduszy pomocowych i
zaledwie 1 % faktoring. Nieco lepiej wygląda sytuacja średnich przedsiębiorstw, których
42 % deklarowało korzystanie z kredytów, 17 % z leasingu, a 4 % z faktoringu.”17.
Oznacza to, że w 2000 r. podstawowym źródłem finansowania z kapitałów obcych dla
ok. 99 % przedsiębiorstw w Polsce (firmy mikro, małe i średnie) był kredyt bankowy oraz
leasing18.
W okresie od września 2002 r. do września 2003 r., o kredyt ubiegało się 56,2 %
przedsiębiorstw małych i średnich. Jeżeli jednak uwzględnimy całą populację firm mikro,
to odsetek ten ukształtuje się na poziomie ok. 15 %19. Interesujący jest przy tym fakt,
że blisko 86 % firm, które podjęły trud ubiegania się o kredyt, otrzymała go20. Wskazuje to
na bardzo silny mechanizm preselekcji – firmy, które nie mają szans na otrzymanie
kredytu (z powodu braku zdolności kredytowej lub odpowiednich zabezpieczeń),
przeważnie nie występują z wnioskiem o jego przyznanie. Odsetek firm ubiegających się o
kredyt na poziomie zaledwie 15 %, świadczy również o bardzo trudnej sytuacji w dostępie
do finansowania dłużnego polskich przedsiębiorstw. Dla porównania: w krajach Europy
Zachodniej odsetek ten kształtuje się na poziomie ok. 50 %21.
Małe przedsiębiorstwo, w przeciwieństwie do dużego, ponosi odmienne koszty
pozyskiwania kapitału obcego. Oprócz wspomnianego wcześniej braku dostępu do
określonych źródeł finansowania dłużnego, przedsiębiorstwo o mniejszej skali działalności
16 Bankowość. Podręcznik akademicki, pod red. W. L. Jaworskiego i Z. Zawadzkiej, Warszawa 2002, s. 359. 17 Bartłomiej Cegłowski, Źródła finansowanie małych i średnich przedsiębiorstw [w:] Zarządzanie finansami, t. II pod red. D. Zarzeckiego, Szczecin 2003, s. 267. 18 Należy zaznaczyć, że badania nie uwzględniają finansowania za pomocą kredytu kupieckiego, który jest szerzej omówiony w dalszej części pracy. 19 Raport o stanie..., op. cit., s. 185. 20 Ibidem. 21 M. Panfil, Zasilanie finansowe małych i średnich przedsiębiorstw w Polsce, s. 8, http://atokaj.strona.pl, 17.10.2004 r.
15
ponosi wyższe koszty obsługi zadłużenia. W literaturze występuje pojęcie dyskryminacji
małych przedsiębiorstw ubiegających się o kredyty bankowe22. Do najważniejszych
powodów dyskryminacji małych firm jako kredytobiorców należą:
• koszt obsługi banku,
• ryzyko kredytowe małych firm.
Koszty obsługi kredytu w dużym stopniu mają charakter kosztów stałych.
Niezależnie od wielkości kredytu, pracownicy banków wykonują podobne czynności w
zakresie procedury przyznania kredytu oraz dalszej jego kontroli. Jednostkowy koszt
mniejszych kredytów jest w tym wypadku wyższy, niż w przypadku kredytów dużych.
Powoduje to wzrost oprocentowania i opłat związanych z kredytami dla małych
przedsiębiorstw, a także ogólny spadek zainteresowania banków kredytowaniem sektora
MŚP i koncentrację na segmencie przedsiębiorstw korporacyjnych23.
W opinii niektórych badaczy24, niechęć do kredytowania małych i średnich
przedsiębiorstw w dużej mierze wynika z faktu sprzedaży polskich banków kapitałowi
zagranicznemu, który nie jest zainteresowany kredytowaniem polskich firm, stanowiących
konkurencję dla zagranicznych przedsiębiorstw pochodzących z krajów banków
macierzystych25.
Tezę tę do pewnego stopnia wydaje się potwierdzać sytuacja na rynku leasingu w
Polsce – o ile w 1996 r. udział polskich przedsiębiorstw wynosił w nim ok. 60 %,
a bankowych towarzystw leasingowych 32 %, o tyle w 2000 r. proporcje te wynosiły
odpowiednio 36,9 % i 48,9 %, a w 2001 r. – 8,7 % i 80 %26. W 2002 r. przedsiębiorstwa
niezależne stanowiły zaledwie 3,6 % rynku leasingu w Polsce. Złożyły się na to dwa
czynniki:
• ostra konkurencja ze strony bankowych towarzystw leasingowych, dysponujących
silnym zapleczem finansowym banków, z którymi są powiązane kapitałowo,
• odcięcie niezależnych przedsiębiorstw leasingowych od źródła finansowania w
postaci kredytów bankowych, refinansujących transakcje leasingowe.
Banki działające w Polsce, których zdecydowana większość znalazła się w
posiadaniu kapitału zagranicznego, zdecydowanie preferują finansowanie własnych
22 M. Panfil, Źródła finansowania..., op. cit., s. 10. 23 Bankowość..., op. cit., s. 69. 24 M.in. prof. W. L. Jaworskiego (Szkoła Główna Handlowa w Warszawie). 25 Bankowość..., op. cit., s. 62. 26 J. Ostaszewski, Zarządzanie finansami w spółce akcyjnej, Warszawa 2003, s. 214 – 215.
16
leasingowych spółek okołobankowych. Poczynając od 2001 r., w praktyce zaprzestały one
finansowania niezależnych przedsiębiorstw leasingowych27.
W opozycji do powyższej tezy wydaje się być obserwowane nasilenie kampanii
reklamowych, które są nastawione na promocję produktów bankowych dla małych i
średnich przedsiębiorstw. Nawet banki, które przystosowały swoją strukturę do obsługi
klientów korporacyjnych, aktywnie promują usługi przeznaczone dla przedsiębiorstw z
sektora MŚP28. Maleją ceny usług bankowych, standardem staje się możliwość zarządzania
rachunkiem bieżącym przez Internet lub telefon. Takie podejście, poza dbałością o
wizerunek banku, ma jednak jeszcze jeden, bardzo praktyczny wymiar. Jest nim
realizowanie marży na korzystaniu przez przedsiębiorstwa z nowoczesnych,
zautomatyzowanych usług bankowych, przy jednoczesnym ponoszeniu minimalnych
kosztów związanych z ich obsługą. Innymi słowy, intencją banków jest skłonienie
przedsiębiorcy, aby dokonywał przelewów przez Internet i telefon, a nie zajmował czasu
pracownikom w oddziale. Na spotkanie w placówce banku klient zapraszany jest z reguły
wtedy, gdy wyrazi zainteresowanie kredytowaniem lub bardziej wyrafinowanymi
produktami finansowymi – choć nie znaczy to oczywiście, że kredyt zostanie mu
przyznany. Obniżaniu opłat związanych z nowoczesnymi produktami bankowymi często
towarzyszy także wzrost kosztów usług standardowych, jak np. prowizji od przelewów
dokonywanych na drukach papierowych.
Przeciwnicy tezy o preferencyjnym traktowaniu przez zagraniczne banki
przedsiębiorstw pochodzących z ich krajów macierzystych, przywołują godny
podkreślenia argument, że takie tendencje obserwowane są w sektorze bankowym na
całym świecie, a nie tylko w Polsce. Wynikają one przede wszystkim z dążenia banków do
maksymalizacji zysku, a nie chęci wspierania rodzimych przedsiębiorstw. Obserwowane
trudności w dostępie do kapitału wydają się być spowodowane przede wszystkim słabą
kondycją polskich przedsiębiorstw oraz związanym z tym wysokim ryzykiem
kredytowym. Mając możliwość zainwestowania kapitału w wąski, ale wysoce rentowny
sektor przedsiębiorstw korporacyjnych oraz obligacje skarbowe, banki nie chcą narażać na
ryzyko powierzonych im środków. Ich statutowym celem jest maksymalizacja zysku przy
zachowaniu bezpieczeństwa powierzonych środków, a nie wspieranie rozwoju
gospodarczego. Problem ewentualnego wpływu czynnika, jakim jest pochodzenie 27 Ibidem, s. 224. 28 E. Więcław, Kredyty niekoniecznie, „Rzeczpospolita”, 12.06.2004 r.
17
większości kapitału banku z danego kraju, na realizację polityki kredytowej wobec
określonych grup przedsiębiorstw, nie jest jednak tematem przewodnim tej pracy i nie
zostanie on szerzej omówiony.
Interesującym przykładem opisywanych tendencji (abstrahując od ich przyczyn),
wydaje się tu być jeden z największych, działających w Polsce banków. Większość
przychodów z obsługi MŚP generuje on z opłat i prowizji, 25 % to przychody ze sprzedaży
kredytów, a kolejne 25 % to przychody z transakcji wymiany walut29. Banki są skłonne
otworzyć małej firmie rachunek, tym bardziej przyjąć depozyt, ale na pytanie o kredyt
najczęściej udzielają odpowiedzi odmownej. Bezwzględnym warunkiem jest np.
prowadzenie działalności gospodarczej przez minimum 6 miesięcy (z reguły 12 miesięcy)
oraz odpowiednia wielkość przychodów.
Wiąże się to z drugim podstawowym powodem dyskryminacji małych firm jako
kredytobiorców – wysokim ryzykiem ich bankructwa. Kredytowanie małych firm, które
charakteryzują się krótką historią działalności gospodarczej lub też dopiero rozpoczynają
działalność, obciążona jest większym ryzykiem, gdyż firmy te nie zostały jeszcze w
wystarczającym stopniu zweryfikowane przez rynek. Z drugiej strony, doświadczenia
krajów wysoko rozwiniętych wskazują, że główną przyczyną upadłości małych
przedsiębiorstw jest utrata płynności finansowej, a nie ponoszenie przez nie strat30. Banki,
jako prywatne instytucje kierujące się kryteriami zysku oraz zapewnienia bezpieczeństwa
powierzonych im środków, nie są jednak zainteresowane pomocą przedsiębiorstwom w
przezwyciężeniu trudności. Wymóg odpowiednio długiego prowadzenia działalności
gospodarczej, którego spełnienie jest niezbędne do pozytywnego rozpatrzenia wniosku o
kredyt, traktują one jako jeden ze sposobów na minimalizację ryzyka.
1.4. Podsumowanie
Istnieje wiele możliwości finansowania działalności gospodarczej. Praktyka
pokazuje jednak, że w zdecydowanej większości opiera się ono na kapitałach własnych
właścicieli firm. Przedsiębiorstwa małe, a w szczególności rozpoczynające działalność,
mają utrudniony dostęp do kapitałów obcych – co nie oznacza, że taka możliwość nie
występuje. Sposoby finansowania działalności kapitałami obcymi zostaną szczegółowo
omówione w rozdziale 3 oraz rozdziale 4. 29 Ibidem. 30 M. Sierpińska, D. Wędzki, Zarządzanie płynnością finansową w przedsiębiorstwie, Warszawa 1997, s. 7.
18
Rozdział 2.
Finansowanie działalności gospodarczej z kapitałów własnych
2.1. Finansowanie z zatrzymanego zysku
W literaturze często nazywane jest samofinansowaniem, a jego efektywność zależy
od ogólnej efektywności przedsiębiorstwa. Zysk zatrzymany w przedsiębiorstwie może
zostać wykorzystany do finansowania działalności, jednocześnie nie pociągając za sobą
kosztów i zmiany obecnie obowiązujących stosunków własnościowych. Jednocześnie
zwiększa to dostępność przedsiębiorstwa do rynku kredytowego, gdyż wykazywanie
zysków pozytywnie wpływa na wiarygodność kredytową firmy31. Oczywiście uwaga ta nie
dotyczy sytuacji, w której przedsiębiorstwo maksymalizuje koszty (księgowo) celem
obniżenia wielkości zobowiązań podatkowych. Taka strategia pozwala co prawda na
zmniejszenie płatności z tytułu podatków, ale z reguły wywiera również silny, negatywny
wpływ na ocenę zdolności kredytowej przedsiębiorstwa. Bank może w takim przypadku
uznać, że nie będzie ono w stanie spłacić zaciągniętego kredytu wraz z odsetkami w
planowanych terminach.
2.2. Odpisy amortyzacyjne
Znaczenie odpisów amortyzacyjnych zależy od wielkości majątku trwałego
przedsiębiorstwa, struktury jego wieku oraz sposobu prowadzenia ksiąg rachunkowych,
czyli wielkości stosowanych stawek amortyzacyjnych. Stanowią one dla przedsiębiorstwa
koszt księgowy, choć jednocześnie nie są wydatkiem. W ten sposób pomniejszają one
podstawę opodatkowania i wpływają na niższe płatności z tytułu podatków32.
W połączeniu z brakiem budżetowania (zaplanowania wpływów, a przynajmniej
niezbędnych wydatków, które firma będzie musiała ponieść w dającej się przewidzieć
przyszłości), może to spowodować mylne wrażenie, że w przedsiębiorstwie pozostały
dodatkowe pieniądze33.
31 M. Panfil, Źródła finansowania małych i średnich przedsiębiorstw, s. 14, http://atokaj.strona.pl, 17.10.2004 r. 32 Przy założeniu, że przedsiębiorstwo wykazuje zyski. 33 Wrażenie to znika w momencie, gdy przychodzi do oszacowania kosztów i określenia źródeł finansowania nowego środka trwałego – w celu zastąpienia tego, który się zużył.
19
Należy pamiętać o tym, że prawidłowa kalkulacja rentowności powinna
uwzględniać koszty związane z odtworzeniem bazy środków trwałych. W sytuacji,
w której firma nie dokonuje zmiany profilu dotychczasowej działalności, technologii
produkcji itp. oznacza to, że w przyszłości wymagane będą środki na zastąpienie zużytych
środków trwałych nowymi. Stąd odpisy amortyzacyjne pozwalają co prawda na
krótkoterminowe finansowanie projektów inwestycyjnych, jednak nie rekomenduje się
oparcia ich finansowania wyłącznie na środkach własnych (tzw. „wyciągnięcie pieniędzy z
obrotu”, do którego zalicza się m.in. finansowanie odpisami amortyzacyjnymi).
Oczywiście nie dotyczy to sytuacji, w której firma wcześniej zgromadziła odpowiednie
nadwyżki lub też decyduje się na zakupy majątku obrotowego w formie leasingu.
2.3. Dopłaty wspólników
Pod względem proceduralnym jest to jedna z najprostszych form finansowania34.
Podstawowym jej mankamentem jest jednak konieczność posiadania środków pieniężnych
przez właścicieli. Jeżeli posiadają oni wolne środki i chcą je wnieść do firmy, to mogą to
zrobić poprzez:
a) uchwałę zarządu spółki o podniesieniu kapitału podstawowego,
b) zawarcia przez właściciela umowy pożyczki ze spółką (odpowiednie
sformułowanie parametrów umowy pozwala na jednoczesny dopływ środków do
firmy i zabezpieczenie interesów właściciela, który może zażądać ich zwrotu),
c) w przypadku działalności gospodarczej osoby fizycznej – wykorzystania
prywatnych środków do pokrycia wydatków związanych z prowadzoną
działalnością gospodarczą.
W przypadku, w którym właściciele nie dysponują wolnymi środkami (a jest to
sytuacja najczęstsza) istnieje możliwość pozyskania finansowania z kapitałów obcych
przez właściciela jako osobę fizyczną (np. kredyt hipoteczny na budowę domu zaciągnięty
na 20 – 25 lat), a następnie przeznaczenia części pozyskanych środków na działalność
gospodarczą. Oczywiście możliwość ta uzależniona jest od kondycji finansowej
właściciela, nie każdy bank oferuje także odpowiedni produkt. Istnieją jednak banki, które
taką możliwość oferują – np. w ofercie kredytowej Fortis Bank Polska S.A., skierowanej 34 W szczególności w przypadku osób fizycznych prowadzących działalność gospodarczą. Wniesienie środków prywatnych udziałowców lub akcjonariuszy do spółek prawa handlowego jest nieco bardziej skomplikowane.
20
do klientów indywidualnych, istnieje możliwość przeznaczenia do 25% kredytu na
dowolny cel, niekoniecznie związany z budową lub remontem domu35. Teoretycznie
pozwala to na sfinansowanie np. urządzenia gabinetu dentystycznego, w jednym z pokoi
znajdujących się w wolnostojącym domu jednorodzinnym, a także jakiejkolwiek innej,
dowolnej formy działalności gospodarczej.
2.4. Fundusze wysokiego ryzyka – Venture Capital
Fundusze Venture Capital (VC, czyt.: wenczer kapital) są to wyspecjalizowane
firmy, często powiązane z bankami i innymi instytucjami finansowymi, zajmujące się
inwestowaniem w przedsięwzięcia obarczone wysokim ryzykiem, ale zarazem
umożliwiające osiągnięcie wysokiej stopy zwrotu z zainwestowanych środków36.
Przedmiotem zainteresowania funduszy venture capital są przedsięwzięcia innowacyjne i
firmy o dużym potencjale wzrostu. Specjalizują się one w inwestowaniu w małe i średnie
przedsiębiorstwa, które dzięki takiemu wsparciu mogą rozwinąć i zwiększyć swoją
działalność, a w konsekwencji poprawić wyniki finansowe. Fundusze udostępniają
kapitały, stając się w zamian współwłaścicielem firmy. Środki funduszy venture capital
inwestowane są na pewien czas. Z reguły wynosi on od 3 do 7 lat, stąd jest to kapitał
długoterminowy. Oprócz środków pieniężnych, inwestorzy venture capital wnoszą do
firmy bogate doświadczenie oraz rozległe kontakty w biznesie i instytucjach finansowych,
które również są bardzo istotne. Należy pamiętać tu o tym, że osoba, która doskonale
radziła sobie w zarządzaniu małą firmą zatrudniającą kilkunastu pracowników, nie zawsze
poradzi sobie np. w kierowaniu firmą zatrudniającą 200 pracowników i posiadającą
rozbudowaną sieć dystrybucji. Gdy wartość firmy wzrośnie do zakładanego przez fundusz
poziomu, odsprzedaje on posiadane udziały wprowadzając akcje firmy na giełdę, znajdując
inwestora branżowego lub też odsprzedając posiadane udziały pozostałym właścicielom –
w zależności od tego, która z tych form przyniesie mu największy zysk. Zatem venture
capital można zdefiniować jako „kapitał własny wnoszony na ograniczony okres przez
inwestorów zewnętrznych do małych i średnich przedsiębiorstw dysponujących
innowacyjnym produktem, metodą produkcji bądź usługą, które nie zostały jeszcze
zweryfikowane przez rynek, a więc stwarzają wysokie ryzyko niepowodzenia inwestycji,
ale jednocześnie w przypadku sukcesu przedsięwzięcia, wspomaganego w zarządzaniu
35 Informacje ze strony internetowej www.fortisbank.com.pl, 20.10.2004 r. 36 M. Molo, M. Bielówka, Przegląd dostępnych..., op. cit., s. 46.
21
przez inwestora, zapewniają znaczący przyrost wartości zainwestowanego kapitału, który
jest realizowany przez sprzedaż udziałów”37.
Warto jest także odróżnić pojęcia venture capital i private equity (PE, czyt.: prajwet
ekłiti). Określenia te często stosowane są zamiennie, co nie do końca jest prawdą. Private
equity jest to kapitał prywatnych inwestorów, pochodzący zarówno od wielkich instytucji
finansowych, jak i od osób prywatnych, przeznaczony na inwestycje38. Ogólnie mianem
tym określa się inwestycje na rynku kapitałowym, dokonywane w celu osiągnięcia średnio-
i długoterminowych zysków z przyrostu wartości kapitału. Fundusze PE mogą być
wykorzystywane na rozwój nowych produktów i technologii, przejmowanie spółek, czy też
poprawę i wzmocnienie bilansu spółki. Venture capital są natomiast jedną z odmian
funduszy private equity – jest to kapitał finansujący przedsięwzięcia we wczesnej fazie
funkcjonowania lub ekspansji.
Korzystanie z VC nie jest obciążone spłatami odsetek. Fundusze VC, poprzez
objęcie udziałów lub akcji prywatnych lub prywatyzowanych firm, dzielą wraz z
przedsiębiorstwami ryzyko związane z działalnością gospodarczą, nie oczekując z tego
tytułu dodatkowych gwarancji lub zabezpieczeń39. Fundusze zainteresowane są wzrostem
wartości firmy, zatem ich interes jest zbieżny z interesem dotychczasowych właścicieli.
Realizują one politykę zatrzymywania zysków w przedsiębiorstwie, co umożliwia szybszy
przyrost wartości firmy. Oznacza to brak presji na realizację bieżących zysków, np. w
formie dywidendy. Jednocześnie jednak przedsiębiorca rozpoczynający współpracę z VC
musi liczyć się z częściową utratą kontroli nad swoją firmą. Angażując się w
przedsiębiorstwa, fundusze venture capital nabywają od kilkunastu procent akcji/udziałów
spółki, do ich kontrolnego pakietu, najczęściej w drodze nowych emisji. Inaczej niż
inwestorzy branżowi, inwestorzy VC nie mają skłonności do przejmowania stanowisk
kierowniczych w spółkach, ale nawet przy mniejszościowych udziałach nie są inwestorami
pasywnymi. Zajmują miejsca w radach nadzorczych, monitorują wyniki spółki i ich
zgodność z przyjętymi planami40.
Myśl o podzieleniu się zyskami, władzą, a przede wszystkim odpowiedzialnością
za losy firmy, bywa czasami trudna. Istotną barierę stanowi to w szczególności w
przypadku osób starszych, które przez lata budowały swoje firmy. Taka reakcja wydaje się 37 J. Więcławski, Venture capital. Nowy instrument finansowania przedsiębiorstw, Warszawa 1997, s. 17. 38 A. Kaliszuk, Fundusze Private Equity i Venture Capital [w:] Biuletyn euro info dla małych i średnich firm, 2004, nr 4, s. 4-5, http://www.euroinfo.org.pl/upload/venture.pdf, 23.10.2004 r. 39 P. Tamowicz, A. Rot, Fundusze venture capital w Polsce, Polska Fundacja Rozwoju Przedsiębiorczości, Warszawa 2002, s. 6, http://www.parp.gov.pl/publikacja05.php, 21.10.2004 r. 40 http://www.psik.org.pl/new/dlaczego.php, 21.10.2004 r.
22
być naturalna dla każdego założyciela firmy. Podczas negocjacji poprzedzających
inwestycję istnieje jednak możliwość szczegółowego omówienia tych spraw i być może
warto jest sprawdzić, czy istnieje wariant współpracy, który zabezpieczałby interesy obu
ze stron – wraz ze sferą bieżącego zarządzania firmą włącznie. Np. Podlaski Fundusz
Kapitałowy41, jako jeden z wymogów stawianych przedsiębiorcom starającym się o
dofinansowanie, stawia posiadanie minimum 51% kapitału, do tego pochodzenia
krajowego42. Oznacza to, że kontrolny pakiet udziałów firmy pozostaje w rękach
dotychczasowych właścicieli.
Istotnym ograniczeniem jest także dolny, a czasami także górny, pułap realizowanej
inwestycji. Z reguły minimalny poziom finansowania, którym zainteresowane są fundusze
venture capital, kształtuje się na poziomie 500 tys. – 1 mln PLN. Może to być istotną
barierą dla firm, które – przynajmniej w początkowej fazie swojej działalności – nie
potrzebują tak dużych środków. W tej sytuacji powinny one zainteresować się ofertą
funduszy pożyczkowych, o których będzie mowa w dalszej części pracy. Należy jednak
nadmienić, że istnieją fundusze VC, w których minimalne pułapy inwestycji określone są
relatywnie nisko. Jedną z możliwości znalezienia funduszu VC, w zależności od
minimalnej kwoty inwestycji oraz segmentu rynku, na którym działa, jest strona
internetowa Polskiego Stowarzyszenia Inwestorów Kapitałowych43. Umożliwia to
zamieszczona tam wyszukiwarka, która wskazuje dane teleadresowe odpowiednich
funduszy venture capital w zależności od kwoty inwestycji. Np. dla inwestycji na
poziomie min. 200 tys. PLN wskazała ona 3 działające w Polsce fundusze VC. Dodatkowo
Podlaski Fundusz Kapitałowy, o którym była już wcześniej mowa, a który nie został
zamieszczony w opisywanej bazie, w grudniu 2002 roku zainwestował kwotę 150 000
PLN w firmę TARGET POLSKA Sp. z o.o. z siedzibą w Białymstoku44. Oznacza to,
że istnieją możliwości współpracy z funduszami venture capital, które nie powodują
całkowitej utraty kontroli nad firmą przez dotychczasowych właścicieli, a jednocześnie nie
wymagają absorpcji przez firmę dużych ilości środków.
Aby firma mogła skorzystać z pomocy funduszu VC, z reguły musi ona spełnić
szereg wysokich wymagań, a sam proces rozpatrywania wniosku zajmuje kilka miesięcy,
a czasami nawet rok. Informację o wstępnym zaakceptowaniu lub odrzuceniu projektu
41 Szczegółowe informacje oraz telefony kontaktowe znajdują się na stronie internetowej www.pfk.pfrr.bialystok.pl. 42 P. Tamowicz, A. Rot, Fundusze..., op. cit., s.17. 43 http://www.psik.org.pl/new/znajdz_fundusz2.php, aktualne na dzień 21.10.2004 r. 44 http://www.firstcommunications.pl/prasa/pfrr/20030116.html, 21.10.2004 r.
23
można jednak otrzymać już po paru tygodniach od złożenia projektu45. Sama procedura
pozyskiwania kapitału – według informacji opublikowanych przez dziennik
„Rzeczpospolita”46 – na ogół wygląda podobnie:
pracownik funduszu zgłasza się do firmy i przeprowadza wstępną rozmowę z jej
zarządem, uzyskuje podstawowe informacje o firmie (wyniki finansowe, sprzedaż,
dystrybucja, marketing, na co potrzebne będą pieniądze z funduszu),
firma wypełnia kartę podstawowych informacji o działalności, danych finansowych
i marketingowych,
analityk funduszu spotyka się z zarządem firmy, dokonuje wstępnej analizy
dokumentów firmy, w tym jej wyników finansowych,
fundusz i firma podpisują list intencyjny w sprawie wspólnej inwestycji,
firma dostarcza funduszowi biznes plan (w tym opis projektu inwestycji oraz
szczegółową prognozę jego realizacji),
fundusz zgłasza wniosek do komitetu inwestycyjnego w sprawie zaangażowania się
w konkretną firmę,
fundusz i firma negocjują szczegółowe warunki inwestycji, czyli wysokość
finansowego zaangażowania funduszu w firmę oraz wielkość nabywanych w niej
udziałów,
fundusz przelewa pieniądze na konto firmy.
Informacje zamieszczone na stronie internetowej Polskiego Stowarzyszenia
Inwestorów Kapitałowych (PSIK) opisują jednak tę procedurę nieco inaczej. Wg PSIK
podstawą rozpoczęcia rozmów z potencjalnym inwestorem VC jest przesłany mu opis
firmy i przedsięwzięcia. Zaznacza się, że powinien to być biznes plan, chociaż niektóre
fundusze gotowe są rozpatrzyć prostsze dokumenty, inne zaś wymagają dodatkowych
projekcji finansowych, modelu biznesu itd.47 Jeśli propozycja przejdzie przez wstępne
etapy analizy, inwestor VC prosi o dalsze informacje, po czym następuje spotkanie
przedstawicieli funduszu i zarządu spółki. Jeśli projekt zostanie wstępnie zaakceptowany,
rozpoczyna się jego wspólne dopracowywanie. Zawiera one pogłębione badanie firmy
przez inwestora (zwane due dilligence, czyt.: dju dilidżens), które obejmuje m.in. procesy
zarządzania firmą, pogłębioną analizę finansową i prawną oraz audyt księgowy, a czasem
także analizy dotyczące technologii lub ochrony środowiska. Jeżeli fundusz uznał, że może 45 http://www.psik.org.pl/new/jakzdobyc.php, 21.10.2004 r. 46 G. Ordak, Kasa na biznes, „Rzeczpospolita”, 11.03.2003 r. 47 http://www.psik.org.pl/new/jakzdobyc.php, 21.10.2004 r.
24
zaangażować się w finansowanie danej firmy i ustalono wspólną wersję planów jej
rozwoju, następuje faza negocjacji warunków inwestycji. W szczególności chodzi tu o
określenie udziałów obu stron, ich praw i obowiązków, reprezentacji w radzie nadzorczej,
zasad ewentualnego systemu opcji menedżerskich (czyli możliwości wykupu w
przyszłości udziałów funduszu przez kadrę zarządzającą przedsiębiorstwem) oraz – co
bywa najtrudniejsze – ceny, za jaką inwestor nabywa określony udział w spółce. Zwykle
jednak negocjacje te toczą się równolegle do analizy szczegółowej (due dilligence), a zarys
głównych warunków oraz oczekiwana cena transakcji zawarte są w umowie między
stronami już na wczesnym etapie jej przeprowadzania48. Po podpisaniu umowy fundusz
dokonuje przelewu środków na konto firmy.
Należy także wspomnieć, że schemat pozyskania kapitału VC, opisany w zarysach
w publikacji zamieszczonej na stronie internetowej Polskiej Agencji Rozwoju
Przedsiębiorczości49, różni się z kolei od obu wymienionych wcześniej.
Przedstawione przykłady wskazują na to, że nie istnieje jeden, uniwersalny schemat
współpracy z funduszami VC. W opinii autora tej pracy, podstawowa różnica tkwi w
poziomie zabezpieczenia praw autorskich do innowacyjnego rozwiązania, mającego być
przedmiotem finansowania, oraz poziomie ponoszonych przez firmę kosztów.
Np. w schemacie opisanym przez dziennik „Rzeczpospolita” podpisanie odpowiedniej
umowy intencyjnej następuje przed sporządzeniem przez firmę profesjonalnego biznes
planu i przekazaniem go funduszowi. W sytuacji, w której dany pomysł nie został jeszcze
opatentowany (lub też opatentowanie go jest kosztowne, czasochłonne albo wręcz
niemożliwe), pozwala to firmie zabezpieczyć się przed wykorzystaniem przez fundusz
poufnych informacji niezgodnie z intencją, która była podstawą ich przekazania.
Jednocześnie odsuwa to moment poniesienia przez firmę nakładów – do czasu wstępnego
zaakceptowania projektu przez fundusz. Czasami ma to istotne znaczenie, gdyż
przygotowanie profesjonalnego biznes planu najczęściej wymaga pomocy konsultantów,
co generuje określone koszty. Z drugiej jednak strony, to przede wszystkim firmie zależy
na tym, aby pozyskać inwestora, więc powinna ona odpowiednio o niego zabiegać.
Wariant opisany przez dziennik „Rzeczpospolita” opisuje m.in. wizyty pracowników
funduszu w firmie, następnie wizyty analityków w firmie itd. Wizyty te oczywiście będą
niezbędne dla właściwej oceny kadry kierowniczej i procesów zachodzących w
48 http://www.psik.org.pl/new/jakzdobyc.php, 21.10.2004 r. 49 P. Tamowicz, A. Rot, Fundusze..., op. cit., s. 10-12.
25
przedsiębiorstwie, ale – przynajmniej we wczesnym stadium współpracy – właściwą
wydaje się być raczej wizyta przedstawiciela firmy w siedzibie funduszu. Wraz z
kompletem dokumentów finansowych dotyczących firmy i przynajmniej ogólnym opisem
przedsięwzięcia, na które firma zamierza pozyskać finansowanie.
Należy pamiętać o tym, że firm ubiegających się o finansowanie jest bardzo wiele.
W literaturze występuje przykład jednego z funduszy VC, który ze stu firm, które złożyły
już biznes plany, ponad połowę odrzucił już po pierwszej lekturze, a następne 25 po
dalszych kilku godzinach krytycznego badania. Kolejne 10 firm nie sprostało pogłębionej
analizie, a tylko kilka przeszło szczęśliwie przez negocjacje dotyczące warunków umowy i
zakończyło się inwestycją. Wydaje się, że w tej sytuacji pozycja negocjacyjna
przedsiębiorstwa jest raczej słaba. Wpływa na to także małą wielkość rynku funduszy VC
w Polsce – wg badań opublikowanych przez European Private Equity and Venture Capital
Association (EVCA)50, w 2002 r. fundusze PE/VC zainwestowały w Polsce ok. 529 mln
PLN, z czego na firmy mające siedzibę w Polsce przypadało 422 mln PLN, a na
zagraniczne firmy zarządzające funduszami 107 mln PLN. Fundusze działające w Polsce
zainwestowały w 86 spółek, z czego 74 to inwestycje na rynku polskim. Średnia wartość
pojedynczej inwestycji w tej grupie wyniosła 5,3 mln PLN. Poza kwotą 107 mln PLN,
brak jest szczegółowych danych na temat ilości inwestycji dokonanych przez zagraniczne
fundusze PE/VC w Polsce. Odnosząc jednak tę kwotę do rozmiarów działalności
dokonanej przez fundusze mające siedzibę w Polsce, w przybliżeniu można stwierdzić,
że całkowita ilość projektów wspartych przez fundusze PE/VC w 2002 r. wyniosła
ok. 10051. Potwierdzają to również informacje przekazane na wykładzie prof. Jacka
Grzywacza52 (Szkoła Główna Handlowa w Warszawie) – w 2002 r. fundusze VC
zainwestowały w Polsce zaledwie w ok. 30 projektów (na liczbę 100 projektów składają
się zarówno inwestycje funduszy VC, jak i funduszy PE, nie będących funduszami VC).
Tak mała ilość dokonanych inwestycji rodzi uzasadnione pytania o praktyczną możliwość
pozyskania tego typu finansowania. Ze względu na duży potencjał rozwojowy tego rynku
oraz perspektywy, związane z integracją Polski w ramach struktur UE, celowe wydaje się
jednak śledzenie zachodzących na nim zmian. Dla porównania: w 2002 r. w Unii
Europejskiej (w ówczesnych jej granicach) fundusze PE/VC zainwestowały w ok. 8250 50 http://www.psik.org.pl/new/rynek.php, 23.10.2004 r. 51 Biorąc pod uwagę fakt, że Polskie Stowarzyszenie Inwestorów Kapitałowych nie uwzględniło w swojej internetowej bazie danych Podlaskiego Funduszu Kapitałowego, można założyć, że przytoczona liczba również go nie uwzględnia. 52 Wykład prof. Jacka Grzywacza, Współpraca przedsiębiorstwa z bankiem, 11.03.2003 r., Szkoła Główna Handlowa w Warszawie.
26
firm53, z czego w samych tylko Niemczech w 1556 firm54. Perspektywy rozwoju tego
rynku, przynajmniej teoretycznie, są więc znaczące.
Oczywiście można i warto jest prowadzić równoległe rozmowy z kilkoma
funduszami. Należy także pamiętać o tym, że fundusze venture capital o ugruntowanej
pozycji rynkowej posiadają odpowiednie procedury regulujące posługiwanie się
informacją poufną. Standardowym dokumentem podpisywanym przed ujawnieniem
tajemnic dotyczących projektu inwestycyjnego jest umowa o zachowaniu poufności55.
Fundusze VC, ponieważ działają na rynku w perspektywie długofalowej, wykazują
odpowiednią dbałość o swoją reputację. Z drugiej strony, jeżeli projekt może być łatwo
skradziony, skopiowany i zrealizowany przez kogoś innego, to dla funduszu VC może on
być niewiele wart, gdyż oznacza to, że bariery wejścia na dany rynek są bardzo niskie, a to
źle wróży zyskowności przedsięwzięcia56.
Niezależnie jednak od schematu prowadzenia rozmów, kluczowe znaczenie dla
podjęcia decyzji o finansowym zaangażowaniu się funduszu VC będzie miał biznes plan i
prezentacja firmy57. Strategiczny inwestor musi poznać historię firmy, właścicieli,
produkty i pozycję firmy na rynku, a także konkurencję, dotychczasowe wyniki finansowe,
strategię rozwoju i potrzeby finansowe. Bardzo ważnym na tym etapie elementem jest
przekonanie funduszu, że właściciele i kadra zarządzająca przedsiębiorstwem będą w
stanie zrealizować planowane przedsięwzięcie.
Nie ma jednego, uniwersalnego wzorca przygotowania biznes planu. Sytuacja
każdego przedsiębiorcy jest inna, przydatne wskazówki dotyczące pisania biznes planów
znaleźć można jednak w wielu publikacjach oraz na stronach internetowych58.
Szczegółowy opis inwestycji i sposobów jej realizacji powinien być uzupełniony
dodatkowymi dokumentami, takimi jak bilanse i rachunki zysków i strat (za okres
ostatnich kilku lat w przedsiębiorstwach już istniejących, a przewidywane w firmach nowo
utworzonych), informacje o sytuacji finansowej przedsiębiorstwa (kapitał własny, rezerwy,
zaciągnięte zobowiązania) oraz plany i analizy dotyczące rozwoju firmy na tle branży59.
53 P. Tamowicz, Start up, czyli od podstaw, „Puls Biznesu”, 17.05.2004 r., s. 3. 54 Wykład prof. Jacka Grzywacza, Współpraca..., op. cit. 55 P. Tamowicz, Pomysł to pieniądz. Chroń go, „Puls Biznesu”, 17.05.2004 r., s. 5. 56 Ibidem. 57 A. Kaliszuk, Fundusze Private Equity i Venture Capital [w:] Biuletyn euro info dla małych i średnich firm, kwiecień 2004, s. 5. 58 Np. pod adresem http://sukcesplan.onet.pl/_pliki/podrecznik.zip znajduje się podręcznik przygotowany przez renomowane firmy konsultingowe w ramach Konkursu Przedsiębiorczości „Sukces Plan 2002”, który miał miejsce w 2002 r. (aktualne na dzień 23.10.2004 r.). 59 A. Kaliszuk, Fundusze..., op. cit.
27
2.4.1. Aniołowie biznesu – Business Angels
Rynek aniołów biznesu (business angels – czyt.: biznes endżels) jest częścią
nieformalnego rynku venture capital. Składa się on z zamożnych osób prywatnych,
inwestorów, którzy dysponując odpowiednim doświadczeniem oraz kapitałem, wspierają
wybrane małe i średnie przedsiębiorstwa, głównie w początkowej fazie ich działalności.
Przekazują im zarówno swoją wiedzę, doświadczenie i technologie, jak i środki finansowe.
W zamian mogą otrzymywać część zysków przedsiębiorstwa. Niektórzy inwestorzy
działają jednak na zasadach non-profit60.
Inwestycje aniołów biznesu mają charakter długoterminowy, ale bez zamiaru
pozostawania na stałe w przedsiębiorstwie. Kończą się one wycofaniem inwestora po
zrealizowaniu celu, jakim z reguły jest osiągnięcie znacznego wzrostu wartości
zainwestowanego kapitału, bądź też w przypadku braku pomyślnych perspektyw w tym
zakresie61. Schemat inwestowania, występujący w przypadku inwestycji aniołów biznesu,
podobny jest do procedury stosowanej przez fundusze venture capital62:
1. Przedsiębiorstwo, które potrzebuje finansowania, a także inwestorzy, którzy chcą
zainwestować w nowe przedsięwzięcie, zgłaszają się do sieci aniołów biznesu.
2. Sieć aniołów biznesu kojarzy partnerów - inwestora w postaci anioła biznesu oraz
przedsiębiorcę.
3. Inwestor oraz przedsiębiorstwo negocjują umowę, która określa warunki na jakich
anioł biznesu zainwestuje swoje środki w przedsiębiorstwo. W wielu przypadkach,
inwestor otrzymuje wynagrodzenie w postaci określonej wysokości zwrotu ze
wzrostu wartości firmy za czas poświęcony przedsiębiorstwu, w które
zainwestował (np. doradztwo). W innych przypadkach wynagrodzeniem jest
ustalona opłata.
4. W ustalonym umową czasie, po ok. 3 – 5 latach, inwestor może sprzedać swoje
udziały w danym przedsiębiorstwie inwestorowi handlowemu lub poprzez ofertę
publiczną. Najczęstszym sposobem wycofania kapitału jest jednak sprzedaż
udziałów pozostałym akcjonariuszom/udziałowcom lub też innemu
60 http://www.parp.gov.pl/slownik/slownik_ang_b.htm, 24.10.2004 r. 61 J. Węcławski, Struktury organizacyjne nieformalnych inwestorów venture capital, s. 1, http://www.ae.wroc.pl/~plikiae/pdf/weclawski.pdf, 24.10.2004 r. 62 A. Jankowska, Sieci Business Angel oraz inwestorzy Business Angels jako podmioty wypełniające lukę na rynku kapitału podwyższonego ryzyka, http://www.e-msp.pl/480, 24.10.2004 r.
28
przedsiębiorstwu, rzadziej natomiast występuje sprzedaż udziałów osobie trzeciej
lub poprzez giełdę.
Oferując kapitały od kilkudziesięciu do kilkuset tysięcy złotych63 i inwestując we
wczesnych fazach rozwoju przedsiębiorstwa, aniołowie biznesu wypełniają w pewnym
stopniu lukę pomiędzy kapitałem obcym (możliwym do pozyskania w banku) oraz
prywatnym kapitałem przedsiębiorcy, a inwestycjami venture capital. W przeciwieństwie
do funduszy VC, mają oni tendencję do inwestowania mniejszych kwot (od 50 do 500 tys.
PLN)64, dlatego też odgrywają ważną rolę w redukowaniu bariery dostępu do kapitału.
Aniołowie biznesu najczęściej inwestują w firmy, które są nieatrakcyjne dla
banków – nie posiadające aktywów, które mogłyby stanowić zabezpieczenie lub też
działające ze stratą (np. młode firmy bazujące na wiedzy). Jest to faza startu, w której
produkcja występuje z reguły na małą skalę, przy małym wysiłku marketingowym.
Fundusze VC preferują z kolei inwestycje w przedsiębiorstwa, które mogą wykazać się już
pewnymi wynikami, posiadające produkt i obecne na rynku, celem sfinansowania pełnego
marketingu i produkcji65. Należy zaznaczyć, że wysoko oceniany jest przy tym fakt
wcześniejszego, zakończonego sukcesem, udziału anioła biznesu w danym
przedsięwzięciu66.
Motywacje, jakie skłaniają ludzi do podejmowania się roli aniołów biznesu, są
bardzo zróżnicowane. Niewątpliwie najważniejszym motywem jest chęć osiągnięcia
korzyści finansowych – aniołowie biznesu oczekują zwrotu z zainwestowanego kapitału na
poziomie 20 – 40 % średniorocznie67. Istotne znaczenie mają jednak także motywy
pozaekonomiczne, takie jak np. chęć poprawy własnego wizerunku, zdobycie uznania lub
zwiększenie osobistej popularności wśród lokalnej społeczności68. M.in. dlatego, a także z
powodu późniejszego zaangażowania się w inwestycję, preferują oni inwestowanie w
pobliżu miejsca swojego zamieszkania. Innym motywem, uważanym przez niektórych za
„irracjonalny”, może być chęć niesienia pomocy innym, co znajduje odzwierciedlenie np.
w sponsorowaniu projektów biotechnologicznych mogących doprowadzić do opracowania
nowych leków. Zdarzają się również aniołowie biznesu, których inwestycje wynikają ze
63 M. Ambor, P. Tamowicz, Wywiad z prezesem Polskiego Stowarzyszenia Aniołów Biznesu zamieszczony w: Doświadczenie droższe niż kasa, „Puls Biznesu”, 29.03.2004 r., s. 5. 64 Anioły biznesu i ich rola we wspieraniu rozwoju przedsiębiorstw, „Nasz rynek kapitałowy”, lipiec 2004 r., s. 64, http://www.polban.pl/NRK0704.pdf, 24.10.2004 r. 65 M. Panfil, Źródła..., op. cit., s. 33. 66 P. Tamowicz, Złe podatki biją w dobre anioły, „Puls Biznesu”, 14.06.2004 r., s. 15. 67 Anioły biznesu i ich rola..., op. cit. 68 M. Ambor, Kiedy zawodzi bank, anioł nie zawiedzie, „Puls Biznesu”, 29.03.2004 r., s. 5.
29
zwykłej potrzeby odczuwania ryzyka. Według Adama Gruza69, właściciela firmy
konsultingowej oraz prywatnego inwestora (anioła biznesu), jest także wiele osób, które
wcześniej zarobiły pewne pieniądze za granicą, a ze względów sentymentalnych chciałyby
zainwestować je w kraju.
Ceną za udostępniony kapitał jest udział anioła we własności danego
przedsięwzięcia, a także możliwość wglądu w sposób prowadzenia firmy (np. poprzez
udział w radzie nadzorczej). W przeciwieństwie do funduszy VC, aniołowie biznesu z
reguły obejmują mniejszościowe pakiety udziałów w przedsiębiorstwie70. Należy przy tym
pamiętać, że kapitał jest ważnym, ale nie jedynym wkładem wnoszonym przez anioły do
firmy. Dla młodych przedsiębiorstw istotne znaczenie ma także wiedza menedżerska,
wnoszona przez nowego inwestora, znajomość branży i rynku oraz kontakty biznesowe.
Czasami wartość tych niewymiernych składowych jest równie cenna, co sam kapitał,
gdyż zwiększa szanse przetrwania młodych przedsiębiorstw, narażonych na agresywne
posunięcia konkurentów71.
Zarówno potencjalni inwestorzy, jak i przedsiębiorstwa poszukujące kapitału,
napotykają jednak na określone problemy. Nieformalny charakter rynku aniołów biznesu,
wynikający w głównej mierze z dążenia inwestorów do zachowania anonimowości
sprawia, że poważnym problemem jest samo nawiązanie kontaktu między aniołami
biznesu a przedsiębiorcami poszukującymi wsparcia finansowego. Skalę trudności w tym
zakresie pogłębia fakt, że również wielu przedsiębiorców wykazuje dużą ostrożność w
rozpowszechnianiu informacji o swojej działalności i potrzebach kapitałowych72. W takiej
sytuacji do zetknięcia obydwu stron dochodzi przede wszystkim za pośrednictwem
posiadanych przez nie kontaktów prywatnych. Istotną rolę odgrywają tutaj firmy
konsultingowe, doradcy podatkowi oraz izby przemysłowo – handlowe. Nie bez znaczenia
jest także odwiedzanie targów oraz przeszukiwanie Internetu.
W miarę rozwoju rynku business angels, coraz większego znaczenia nabierają
również sieci aniołów biznesu. Ich założycielami są sami inwestorzy, bądź też podmioty
zainteresowane rozwojem tego segmentu rynku (m.in. instytucje publiczne, banki, uczelnie
69 P. Tamowicz, Sentyment i zysk, „Puls Biznesu”, 17.05.2004 r., s. 16. 70 J. Węcławski, Struktury..., op. cit., s. 5. 71 M. Ambor, Kiedy..., op. cit. 72 J. Węcławski, Struktury..., op. cit., s. 4.
30
wyższe). Sieci działają jako organizacje non – profit i zajmują się kojarzeniem stron
procesu inwestycyjnego, a także73:
• wstępną oceną zgłaszanych propozycji w oparciu określone przez sieć minimalne
wymogi informacyjne (np. złożenie biznes planu),
• organizacją szkoleń dla inwestorów i seminariów poświęconych wymianie
doświadczeń,
• moderowaniem spotkań przedsiębiorców i inwestorów,
• przygotowaniem wzorów standardowych umów,
• pośrednictwem w nawiązywaniu kontaktów z analitykami, doradcami, prawnikami
i innymi podmiotami oferującymi usługi na rzecz inwestorów (jest szczególnie
istotne dla samych inwestorów ze względu na olbrzymią asymetrię informacji –
przedsiębiorca doskonale orientuje się w słabych i mocnych stronach swojego
projektu, podczas gdy potencjalny inwestor nie posiada o nim obiektywnych
informacji).
W Niemczech, które pod względem wielkości rynku venture capital na świecie znajdują
się w ścisłej światowej czołówce, na początku 2004 r. funkcjonowało 41 takich sieci74.
W Polsce termin aniołów biznesu jest mało znany, chociaż zjawisko inwestowania
osób prywatnych w nowo powstające przedsiębiorstwa istnieje od dawna. W 2003 r.,
w ramach Europejskiej Sieci Aniołów Biznesu (EBAN – European Business Angels
Network), powstało Polskie Stowarzyszenie Aniołów Biznesu, które jest jego
pełnoprawnym członkiem i reprezentuje w nim Polskę. Poprzez swoją stronę internetową
(www.polban.pl) oferuje ono zarówno możliwość zgłoszenia projektów inwestycyjnych,
na które poszukiwane jest finansowanie, jak i wniesienia osobistego wkładu w rozwój
małego biznesu i pomnożenia kapitału w postaci dołączenia do grona aniołów biznesu.
Na stronie zostały także zamieszczone dane kontaktowe75 do osób reprezentujących
stowarzyszenie. Według Wojciecha Dołkowskiego, prezesa stowarzyszenia, szacunkowa
wartość rynku krajowych inwestycji aniołów biznesu wynosi ok. 150 – 200 mln zł, a liczba
potencjalnych inwestorów ok. 5 tys.76 Liczby te wynikają z następującego rozumowania:
„...w Polsce istnieje ok. 100 tys. osób dysponujących majątkiem powyżej 1 mln zł, stąd
73 Ibidem, s. 8. 74 Ibidem. 75 Siedziba główna: ul. Fordońska 393, 85-766 Bydgoszcz, tel.: (052) 347 28 25, fax: (052) 347 23 25, e-mail: [email protected], http://www.polban.pl, 24.10.2004 r. 76 Anioły biznesu i ich rola..., op. cit.
31
jeżeli do inwestowania typu anioł biznesu udałoby się przekonać zaledwie 5% z nich, to
dałoby to rynek 5 tys. inwestorów. Jeżeli założyć, że każdy z nich mógłby posiadać portfel
dwóch inwestycji (stowarzyszenie koncentruje się na projektach w przedziale 50-500 tys.
PLN), to można by w ten sposób zasilić kapitałowo ok. 10 tys. firm.”77.
Według stanu na 29 października 2004 r. Polskie Stowarzyszenie Aniołów Biznesu
liczyło 17 członków, a na realizację oczekiwało 15 projektów. Potencjalna liczba
projektów, które mogłyby być zrealizowane przy udziale członków stowarzyszenia jest
oczywiście dużo większa, ale ze względu na krótki okres działalności w Polsce nie jest one
jeszcze inicjatywą znaną wśród potencjalnych projektodawców. Rozwój jego działalności
następuje jednak w bardzo szybkim tempie78.
Stowarzyszenie prowadzi swoją działalność w Warszawie, ale – wg deklaracji
składanych na wspomnianej stronie internetowej79 – w ramach potrzeb, także w innych
miastach w Polsce. Deklaracje te wydaje się dodatkowo potwierdzać fakt, że – zgodnie z
opublikowanymi informacjami80 – siedziba główna stowarzyszenia mieści się w
Bydgoszczy.
2.4.2. Centrum Innowacji FIRE
Fundacja Centrum Innowacji FIRE (CI FIRE) jest inicjatywą Rządu RP w zakresie
wspierania rozwoju przedsiębiorstw innowacyjnych. Na mocy decyzji Ministra
Gospodarki, od 1 stycznia 2002 r. rozpoczęła ona działalność przy Agencji Rozwoju
Przemysłu81.
Głównym zadaniem CI FIRE jest kojarzenie innowacyjnych firm z kapitałem, który
mógłby stanowić źródło sfinansowania ich pomysłów. W tym celu tworzy ono sieć
kontaktów z biznesem, funduszami venture capital, aniołami biznesu, kancelariami
prawnymi. Zgodnie z informacjami zamieszczonymi na stronie internetowej
www.innowacje.org.pl, Centrum Innowacji FIRE promuje i wspiera przede wszystkim
projekty wywodzące się z obszarów najszybciej rozwijających się oraz najlepiej
rokujących nowoczesnych technologii, służących nie tylko przemysłowi, ale również
ochronie środowiska, czy też medycynie. Do szczególnie atrakcyjnych branż zaliczane są 77 M. Ambor, P. Tamowicz, Wywiad z prezesem..., op. cit. 78 Informacje uzyskane w rozmowie telefonicznej z prezesem stowarzyszenia w dniu 29.10.2004 r. 79 http://www.polban.pl, 24.10.2004 r. 80 Ibidem. 81 R. Szymczak, Dogonić FIRE – tłumaczenie, „The Warsaw Voice”, 11.11.2002 r., http://www.innowacje.org.pl, 26.10.2004 r.
32
nowe materiały, nanotechnologia, biotechnologia, technologie informacyjne, chemia,
optoelektronika.
Największe szanse na zakwalifikowanie się do Programu Wsparcia FIRE mają przy
tym projekty, które przekroczyły już fazę „laboratoryjną” i pozwalają na dokonanie realnej
oceny ich potencjału rynkowego.
Należy zaznaczyć, że rolą Centrum nie jest bezpośrednie finansowanie projektów,
ale świadczenie specjalistycznych usług doradczych (tzw. coaching – czyt.: kouczing) oraz
pomoc w mobilizacji środków pieniężnych. Udostępnienie wiedzy i umiejętności, które
niejednokrotnie wiążą się ze znacznymi wydatkami na wynagrodzenia firm doradczych,
należałoby jednak traktować jako substytut finansowania. Przekaz ten odbywa się poprzez
wynajęte przez Fundację osoby (trenerów), które mają już doświadczenie w biznesie i
potrafią pomóc innym82. Istotny jest przy tym sposób motywowania ich do pracy –
trenerzy nie dostają stałej pensji, a ich głównym wynagrodzeniem jest udział w zyskach w
przypadku sukcesu projektu. U podstaw takiego działania leży założenie, że osoby będące
błyskotliwymi naukowcami, niekoniecznie muszą posiadać umiejętności niezbędne do
profesjonalnego zarządzania firmą. Ów mechanizm motywacji ma przy tym harmonizować
współpracę pomiędzy pomysłodawcą a trenerem – wynagrodzenie obu zależy w tym
wypadku od sukcesu rynkowego realizowanego projektu. Koszty wynajmu menedżerów w
całości ponosi Centrum.
Pomoc oferowana przez Centrum nie sprowadza się tylko do przydziału trenera, ale
w ramach tzw. Programu Wsparcia obejmuje również83:
• pomoc w rozpoczęciu działalności gospodarczej poprzez dopasowanie
odpowiedniej formy organizacyjno-prawnej,
• określenie kierunków rozwoju firmy,
• wsparcie w prawidłowym zarządzaniu firmą, dzięki wspólnej pracy
doświadczonego menedżera z jej zarządem,
• pomoc w zapewnieniu źródeł finansowania na każdym etapie jej rozwoju,
doradztwo i pośrednictwo w tym zakresie,
• szereg dodatkowych działań przydatnych w pierwszych latach funkcjonowania
firmy na rynku.
82 http://www.innowacje.org.pl, 26.10.2004 r. 83 Ibidem.
33
Od strony formalnej, proces oceny i selekcji wniosków wygląda następująco84:
Rysunek 1. Opis procesu selekcji i oceny projektów przez CI FIRE
Pobranie Formularza Zgłoszeniowego
Konsultacje przed złożeniem formularza(opcja)
Rejestracja Projektu
Formalne sprawdzenie Projektu
Ocena przyjętych Projektów
Decyzja Komitetu Selekcyjnego napodstawie ocen Ekspertów
PoinformowanieZgłaszającego
o decyzjiodmownej
Szczegółowesprawdzenie
ekonomicznejefektywności
projektu,negocjacje
z Partnerami
Decyzjaodmowna wprzypadku
niepowodzenianegocjacji zPartnerami
DecyzjaKomitetu
Selekcyjnegoo przyjęciu
do ProgramuWsparcia
Podpisanie umowy
analizyC.I.
poziominnowacyjności
szanserynkowe
Źródło: http://www.innowacje.org.pl
CI FIRE deklaruje także zachowanie poufności zgłaszanych projektów, w tym niszczenie
kopii dokumentów, które nie są niezbędne w procesie selekcji oraz całości dokumentacji
projektów odrzuconych. 84 Zgłoszenie projektu następuje poprzez wypełnienie formularza zgłoszeniowego i wysłanie go na adres: Fundacja Centrum Innowacji F.I.R.E., ul. Domaniewska 41, 02-672 Warszawa, budynek Mars klatka A, adres e-mail: [email protected]. Należy to zrobić dwutorowo, pocztą elektroniczną oraz pocztą zwykłą, przy czym przy formie elektronicznej wymagane jest uwiarygodnienie przesyłki podpisem elektronicznym. Formularz zgłoszeniowy dostępny jest na stronie internetowej CI FIRE – www.innowacje.org.pl.
34
W 2003 r. CI FIRE uruchomiło również program Mining & Matching
(czyt.: majning end maczing), którego celem jest nawiązanie współpracy pomiędzy
firmami z sektora wysokich technologii z Polski i USA. Został on uruchomiony w ramach
projektu offsetowego, do którego zobowiązała się firma Lockhead Martin (producent
samolotu F-16). Projekt współpracy ze strony amerykańskiej został zaproponowany przez
Uniwersytet w Austin, a stosowne umowy zostały podpisane z CI FIRE oraz
Uniwersytetem Łódzkim85. Pierwsza edycja tego programu miała miejsce w 2003 r. W
akcji przeprowadzonej przez zespół CI FIRE wzięło udział ponad 200 firm z całej Polski.
Niestety, ze względu na fakt, że amerykańscy eksperci dysponowali tylko trzema dniami
na bezpośrednie kontakty z polskimi przedsiębiorcami, została ona ograniczona głównie
do firm zlokalizowanych w Warszawie. Najlepszych 20 firm (w większości z sektora
informatycznego), zgodnie z uzgodnieniami zawartymi ze specjalistami z Uniwersytetu
Austin w Teksasie, pojechało do USA na szkolenie, w celu przygotowania ich do
podpisania umów o współpracy z partnerami amerykańskimi. Kolejne edycje programu
przewidziane są do roku 2006 włącznie. Jego adresatami są polskie przedsiębiorstwa
działające w branży wysokich technologii, osiągające roczny obrót powyżej 1 mln PLN.
Jeżeli chodzi o praktyczne efekty działalności CI FIRE w zakresie usług
świadczonych przez trenerów, to dane na ten temat są niestety trudno dostępne. Znana jest
natomiast liczba przedsiębiorstw, które aktualnie korzystają z takiej pomocy. Według stanu
na 29 października 2004 r. umowy couchingowe podpisały 2 przedsiębiorstwa, a systemem
pomocy – w różnych formach – objętych było ok. 10 firm86. Do pewnego stopnia wydaje
się to wyjaśniać trudności ze zdobyciem informacji na temat skali działalności Centrum.
Mała liczba firm objętych pomocą rodzi uzasadnione wątpliwości co do praktycznej
możliwości uzyskania wymiernej pomocy. Należy jednak zaznaczyć, że CI FIRE działa
jeszcze stosunkowo krótko, a potencjalne możliwości rozwoju jego działalności,
m.in. ze względu na deklarowane wsparcie ze strony Rządu RP, są bardzo szerokie.
Podsumowując temat możliwości finansowania się przedsiębiorstw kapitałami
funduszy wysokiego ryzyka, warto jest przytoczyć dane zaprezentowane przez
wicepremiera RP Jerzego Hausnera na konferencji „Uniwersytet dla przemysłu”,
która miała miejsce w dniu 29 marca 2004 r., na Uniwersytecie Jagiellońskim w Krakowie.
Z danych tych wynika m.in. fakt, że od kilku lat zmniejszane są wydatki na badania i
85 http://www.innowacje.org.pl, 26.10.2004 r. 86 Informacje uzyskane w rozmowie telefonicznej z pracownikiem CI FIRE w dniu 29.10.2004 r.
35
rozwój – w relacji do PKB, w marcu 2004 r., wynosiły one 0,59 %, podczas gdy średnią
dla Unii Europejskiej jest 1,95 %. Do pewnego stopnia tłumaczy to niski odsetek firm
innowacyjnych w populacji przedsiębiorstw w Polsce, który kształtował się na poziomie
16,9 % (UE – ok. 51 %). Są to niepokojące sygnały, które skłoniły Rząd RP do podjęcia
szeregu działań, skierowanych na wspomaganie wzrostu nowoczesności gospodarki kraju.
Wyrazem tego są m.in. prace87 nad ustawą o Krajowym Funduszu Kapitałowym oraz
innymi projektami stosownych aktów prawnych. Działania te,
w połączeniu ze wzrostem świadomości i wiedzy polskich przedsiębiorców na temat
dostępu do kapitałów funduszy wysokiego ryzyka, rodzą nadzieje na zwiększenie skali
tego rodzaju finansowania w przyszłości.
2.5. Publiczna emisja akcji na rynku kapitałowym
Pod pojęciem rynku kapitałowego rozumiany jest rynek środków finansowych
przeznaczanych na inwestycje średnio- i długoterminowe. Spotykają się na nim podmioty
poszukujące zasilenia finansowego oraz inwestorzy chcący ulokować swoje nadwyżki
finansowe88. Pozyskiwanie kapitału na tym rynku odbywa się przede wszystkim poprzez:
• emisję akcji,
• emisję obligacji.
Finansowanie za pomocą emisji akcji zaliczane jest do finansowania kapitałami własnymi,
emisja obligacji porównywalna jest natomiast z zaciągnięciem kredytu bankowego.
Rynek kapitałowy możemy podzielić na rynek prywatny i rynek publiczny.
Finansowanie poprzez rynek prywatny polega na pozyskiwaniu kapitału zewnętrznego od
ograniczonej liczby osób. W przypadku finansowania poprzez rynek publiczny oznacza to
skierowanie oferty, „przy wykorzystaniu środków masowego przekazu albo w inny
sposób, do co najmniej 300 osób lub nieoznaczonego adresata”89. Do zalet finansowania
poprzez rynek prywatny zaliczamy możliwość pozyskania kapitału po nieco mniejszej 87 Rozwój kadr w sektorze MSP, informacje z serwisu internetowego Ministerstwa Gospodarki i Pracy, http://www.mpips.gov.pl/wiadomosci_szczegoly.php?nr=4777, 28.10.2004 r. 88 M. Kachniewski, P. Piłat, J. Siatkowski, B. Tropa, Oferta dla firm średnich – finansowanie małych i średnich przedsiębiorstw poprzez fundusze inwestycyjne i publiczny rynek kapitałowy [w:] Finansowanie rozwoju małych i średnich przedsiębiorstw, Polska Fundacja Promocji i Rozwoju Małych i Średnich Przedsiębiorstw, Warszawa 2000, s. 103, http://www.parp.gov.pl/wydaw/finansowanie/finansowanie.pdf, 17.10.2004 r. 89 Art. 2 ustawy z dnia 21 sierpnia 1997 r. Prawo o publicznym obrocie papierami wartościowymi (Dz. U. nr 64, poz. 594).
36
cenie (niższe koszty bezpośrednie w stosunku do rynku publicznego, choć czasami
inwestorzy żądają większego dyskonta ze względu na niską płynność), zaś głównymi jego
wadami są ograniczona płynność i wielkość. W przypadku pozyskiwania kapitału na rynku
publicznym, związane z tym zalety i wady będą następujące90:
Zalety:
o możliwość pozyskania znacznych kapitałów – dzięki obecności na rynku wielu
inwestorów,
o możliwość wyceny i zbycia posiadanych obligacji lub akcji po cenie rynkowej,
dzięki istnieniu rozwiniętego, wtórnego rynku papierów wartościowych,
o bezpłatna, ogólnokrajowa reklama przedsiębiorstwa, która wynika z dużego
zainteresowania spółkami publicznymi przez dziennikarzy, analityków
finansowych oraz inwestorów,
o zwiększenie wiarygodności przedsiębiorstwa wynikające z poddania się ścisłym
obowiązkom informacyjnym,
o ułatwione oraz tanie pozyskiwanie kolejnych kapitałów dzięki uzyskanej przez
przedsiębiorstwo wiarygodności oraz prestiżu.
Wady:
o konieczność przekazywania do publicznej wiadomości wszelkich istotnych
informacji o przedsiębiorstwie w dużym stopniu uniemożliwia zatajenie danych
przed konkurentami,
o możliwość istotnych zmian w strukturze udziałowców i związana z tym możliwość
przejęcia kontroli nad firmą (możliwe jest ograniczenie tego poprzez odpowiednie
zapisy w statucie, ale często powoduje to spadek atrakcyjności emitowanych akcji),
o konieczność poniesienia wydatków związanych z wprowadzeniem i obecnością
przedsiębiorstwa na publicznym rynku giełdowym lub pozagiełdowym.
Rynek publiczny wydaje się być odpowiedni w szczególności dla dynamicznie
rozwijających się, małych i średnich przedsiębiorstw, które mają potrzeby kapitałowe
trudne do zaspokojenia na rynku prywatnym – np. w postaci braku odpowiednio wysokiej
zdolności kredytowej. Istotna jest przy tym forma osobowości prawnej przedsiębiorstwa.
Spółki z o.o. nie mogą pozyskiwać na rynku publicznym kapitału udziałowego, a jedynie
kapitał dłużny, ponieważ ich udziały nie są papierami wartościowymi. Mogą one jedynie
emitować obligacje, natomiast spółki akcyjne zarówno akcje, jak i obligacje. Spółki 90 M. Kachniewski, P. Piłat, J. Siatkowski, B. Tropa, Oferta dla firm..., op. cit.
37
osobowe, które – za wyjątkiem spółki komandytowo–akcyjnej – nie mogą emitować ani
akcji, ani obligacji, w praktyce są pozbawione dostępu do omawianego rynku. Oznacza to,
że małe i średnie przedsiębiorstwa działające w formie spółki osobowej, jeżeli chcą
pozyskać środki na rynku kapitałowym, zmuszone są do wcześniejszej zmiany swojej
formy prawnej. Możliwe jest to np. poprzez podjęcie następujących kroków91:
a) utworzenie odpowiedniej spółki kapitałowej,
b) wniesienie do niej wkładu (tzw. aportu) w postaci przedsiębiorstwa prowadzonego
dotychczas przez spółkę osobową i objęcie w zamian udziałów (spółka z o.o.) lub
akcji (spółka akcyjna lub komandytowo – akcyjna),
c) zlikwidowanie dotychczasowej spółki osobowej.
Procedurę wprowadzenia akcji do obrotu giełdowego określa Regulamin Giełdy
Papierów Wartościowych w Warszawie. Aby emisja mogła dojść do skutku, konieczne jest
spełnienie szeregu wymagań. W tabeli 3 zestawiono główne wymogi stawiane spółkom
przed dopuszczeniem ich akcji do obrotu giełdowego.
Tabela 3. Warunki dopuszczenia do obrotu giełdowego
Wymogi Rynek podstawowy
Rynek równoległy
Rynek wolny
Rynek pozagiełdowy
Dopuszczenie do publicznego obrotu + + + + Nieograniczona zbywalność papieru wartościowego
+ + + +
Minimalna wartość akcji 40 mln zł 14 mln zł 4 mln zł brak Minimalna wartość księgowa spółki 65 mln zł 22 mln zł 4 mln zł brak Minimalna wartość kapitału akcyjnego spółki
7 mln zł 3 mln zł 1,5 mln zł brak
Minimalna wartość akcji będących w posiadaniu akcjonariuszy, którzy posiadają nie więcej niż 5% głosów na WZA
32 mln zł 11 mln zł brak brak
Minimalna ilość akcjonariuszy 500 300 brak brak Osiągnięcie zysku przez opodatkowaniem za ostatni rok obrotowy
+ + + brak
Liczba lat obrotowych, za które emitent publicznie ogłosił roczne sprawozdania
3 2 1 1 kwartał
(minimalny)
Źródło: A. Skowronek – Mielczarek, Małe i średnie..., op. cit., s. 48
91 Ibidem, s. 101.
38
Przytoczone dane wskazują, że małe i średnie przedsiębiorstwa w zasadzie nie
posiadają dostępu do rynku giełdowego. Ze względu na niższe wymagania związane z
pozyskaniem kapitału poprzez publiczną emisję akcji, zdecydowanie bardziej odpowiedni
jest dla nich rynek pozagiełdowy (ang. over-the-counter, czyt. ołwer de kanter). W Polsce
regulowanym, pozagiełdowym rynkiem akcji i obligacji jest Centralna Tabela Ofert S.A.
(CeTO), utworzona w 1996 r. z inicjatywy ponad 20-stu największych, działających w
Polsce banków i domów maklerskich. Pełni ona rolę komplementarną do Giełdy Papierów
Wartościowych w Warszawie oraz środowiska funduszy venture capital, czy też innych
instytucji finansowych szeroko pojętego rynku kapitałowego w Polsce92. W maju 2004 r.
CeTO weszła w alians strategiczny ze spółką MTS, czyli Europejską Giełdą Obligacji,
stanowiącą własność największych międzynarodowych instytucji finansowych93.
Od września 2004 r. funkcjonuje ona pod nazwą MTS-CeTO S.A.
Zgodnie z informacjami podanymi w tabeli 2, w przypadku MTS-CeTO nie istnieją
wymogi określające dopuszczalną dolną granicę wartości księgowej spółki, jej kapitału
akcyjnego i zysku oraz czasu działania na rynku. Brak jest także wymagań dotyczących
minimalnej wartości emisji akcji oraz ich rozproszenia pomiędzy akcjonariuszy. Nie
istnieją również wymogi dotyczące kondycji finansowej spółki (zysk). Spółka musi jednak
dysponować zbadanym sprawozdaniem finansowym za okres minimum jednego kwartału
oraz podać powody, dla których zamierza wejść na rynek publiczny94.
Rynek pozagiełdowy jest również pod wieloma względami tańszy od rynku
giełdowego. Spółki publiczne, występując na rynku pozagiełdowym, zwolnione są z
obowiązku sporządzania pełnego prospektu emisyjnego. Zamiast tego przedstawiają one
memorandum informacyjne, które jest dokumentem krótszym i mniej kosztownym w
opracowaniu. MTS-CeTO pobiera także niższe opłaty z tytułu wprowadzenia akcji do
obrotu oraz niższe opłaty transakcyjne. Szczegółowo przedstawia to tabela 4.
92 Rynek papierów wartościowych Centralnej Tabeli Ofert, Centralna Tabela Ofert S.A., s. 7, http://www.dig.wroc.pl/pl/83/index.html, 31.10.2004 r. 93 Informacje ze strony internetowej: http://www.mts-ceto.pl/opencms/opencms/cms/pl/ceto/partnerstrategiczny.html, 31.10.2004 r. 94 Rynek kapitałowy – funkcjonowanie giełdy papierów wartościowych ze szczególnym uwzględnieniem Centralnej Tabeli Ofert S.A., Polska Agencja Rozwoju Przedsiębiorczości, Warszawa 2003, s. 9.
39
Tabela 4. Koszty ponoszone przez spółki publiczne związane z wprowadzeniem ich papierów
wartościowych na GPW i MTS-CeTO
Rodzaje opłat Rynki na Giełdzie Papierów
Wartościowych Centralna Tabela Ofert
Podstawowy: od 14 000 zł do 90 000 zł
(0,03% wartości emisji)
Równoległy: od 8 000 zł do 34 000 zł
(0,03% wartości emisji)
Za wprowadzenie
do obrotu akcji
Wolny: 3 000 zł
Od 4 000 zł do 25 000 zł
(0,02% wartości emisji)
Podstawowy: od 14 000 zł do 96 000 zł
(0,015% wartości emisji)
Równoległy: od 8 000 zł do 34 000 zł
(0,015% wartości emisji)
Za wprowadzenie
do obrotu obligacji
Wolny: 3 000 zł
Od 4 000 zł do 25 000 zł
(0,01% wartości emisji)
Podstawowy: od 12 000 zł do 60 000 zł
(0,02% wartości emisji)
Centralny: od 6 000 zł do 40 000 zł
(0,015% wartości rynkowej)
Równoległy: od 6 000 zł do 30 000 zł
(0,02% wartości emisji)
Za notowanie akcji
(rocznie)
Wolny: 3 000 zł
Powszechny: od 3 000 zł do 20 000
zł (0,015% wartości rynkoewj)
Podstawowy: od 12 000 zł do 60 000 zł
(0,01% wartości emisji)
Równoległy: od 6 000 zł do 30 000 zł
(0,01% wartości emisji)
Za notowanie
innych papierów
wartościowych
(rocznie) Wolny: 3 000 zł
Od 3 000 zł do 20 000 zł
(0,01% wartości emisji)
Żródło: A. Skowronek – Mielczarek, Małe..., op. cit., s. 51
Należy jednak podkreślić, że udział kosztów wyszczególnionych w tabeli jest tylko
jedną z części składowych nakładów, jakie należy ponieść w związku z emisją publiczną.
Najbardziej istotny ich element stanowią koszty związane z wypełnieniem obowiązków
informacyjnych oraz opłatami instytucji pośredniczących95. Przykładem mogą być koszty,
jakie zostały poniesione przez trzy spółki, które weszły na rynek CeTO w 1999 r.96:
• Zakład Produkcji Urządzeń Mechanicznych B.Wypychewicz – 125 500 zł,
• Krak – Brokers – 131 000 zł, 95 Ibidem, s. 15. 96 Informacje z serwisu internetowego www.biznespartner.pl, https://secure.biznespartner.pl/jsp/poradnik/dokument.jsp?id=52218&chapter=0, 31.10.2004 r.
40
• Nowomag – 161 000 zł.
(średnio dla jednej spółki – 139 000 zł)
Jednocześnie należy jednak zilustrować koszty, jakie poniosły przykładowe spółki97, które
w 2003 r. weszły na giełdę:
• Getin – 1 030 000 zł,
• Hoga – 600 000 zł,
• Hoop – 2 520 000 zł.
Oczywiście, wpływy z emisji akcji były w przypadku tych spółek odpowiednio wyższe
(9 – 63 mln zł). Konieczność poniesienia tak wysokich kosztów, a także wielkość środków,
które zostają w ten sposób pozyskane i wymagają odpowiedniego zaabsorbowania,
zamyka jednak dostęp do finansowania poprzez GPW większości firm z sektora MŚP.
Dlatego też, w dalszej części pracy, dokładniej omówiony zostanie rynek pozagiełdowy.
Na rynku MTS-CeTO S.A. wyróżniamy rynek powszechny oraz rynek centralny.
Różnią się one wymogami, jakie stawiane są spółkom pragnącym wyemitować na nich
swe akcje. Firmy o lepszej kondycji finansowej, bądź też firmy istniejące na rynku nieco
dłużej, notowane są przede wszystkim na rynku centralnym. Rynek powszechny wydaje
się być z kolei szansą dla przedsiębiorstw młodych oraz np. przedsiębiorstw ponoszących
straty w związku z realizacją określonych projektów inwestycyjnych. Różnice te obrazuje
tabela 5.
Tabela 5. Porównanie wymogów dopuszczeniowych na rynku powszechnym i centralnym
MTS-CeTO
Wymogi dopuszczeniowe Rynek powszechny
MTS-CeTO
Wartość minimalna emisji akcji brak
Minimalna wartość księgowa spółki brak
Wartość minimalna kapitału akcyjnego brak
Minimalne rozproszenie akcji pomiędzy akcjonariuszy publicznych
posiadających mniej niż 5% głosów na WZA. Wymóg jest spełniony,
jeżeli w posiadaniu tych akcjonariuszy publicznych znajduje się
brak
97 Z. Kazimierczak, Debiut nie jest tak drogi i trudny..., „Puls Biznesu”, 06.10.2003 r.
41
określona ilość akcji
Minimalna liczba akcjonariuszy brak
Zbadane sprawozdania finansowe za liczbę lat 1 rok obrotowy bez określenia
liczby miesięcy
Regulamin obrotu
Wymogi dopuszczeniowe Rynek
powszechny Rynek centralny
Nie jest prowadzone postępowanie
upadłościowe lub nie została otwarta
likwidacja
tak tak
Bezpieczeństwo obrotu
nie istnieje
zagrożenie
bezpieczeństwa
obrotu
nie istnieje zagrożenie bezpieczeństwa
obrotu
Liczba podmiotów organizujących
rynek brak obligatoryjnie: co najmniej dwóch
Czas trwania nieokreślony minimum 4 pełne kwartały - dla spółek
o kapitałach poniżej 100.000 zł
Minimalny zysk netto nie określony
obligatoryjnie: osiągnięto zysk za
ostatnie cztery kwartały łącznie - dla
spółek działających dłużej niż 2 lata lub
o kapitałach poniżej 100.000 zł
Rentowność kapitałów własnych brak
fakultatywnie*: wyższa od wskaźnika
inflacji w każdym z ostatnich pełnych 2
lat obrotowych
Płynność i wartość obrotu brak
fakultatywnie*: osiągnięta na rynku
powszechnym powyżej dwukrotności
wartości średnich dla tego rynku w
okresie ostatnich 4 kwartałów
Przeprowadzenie publicznej subskrypcji
lub sprzedaży oraz objęcie przez
akcjonariuszy pakietów akcji,
uprawniających do wykonywania poniżej
brak fakultatywnie*: co najmniej 20% akcji
wprowadzonych do obrotu na rynku
42
5% głosów na WZA
Dla emitentów wpisanych do RHB w
okresie ostatnich 2 lat kalendarzowych brak
fakultatywnie*: wysokość kapitału
akcyjnego jak i wartość księgowa
przewyższa 100.000.000 zł
* fakultatywnie oznacza konieczność spełnienia jednego z wymogów do wyboru.
Żródło: Informacje z serwisu internetowego www.biznespartner.pl, https://secure.biznespartner.pl/jsp/poradnik/dokument.jsp?id=52218&chapter=0, 31.10.2004 r.
Dla obu rynków podstawowym warunkiem, który decyduje o możliwości dopuszczenia
papierów wartościowych do publicznego obrotu na MTS-CeTO S.A., jest przygotowanie
przez spółkę odpowiedniej dokumentacji oraz wymóg, aby wobec emitenta nie było
prowadzone postępowanie upadłościowe, nie została otwarta likwidacja oraz nie istniało
zagrożenie jego obrotu.
Uproszczony schemat zwykłego trybu wejścia na rynek MTS-CeTO wygląda
następująco98:
I. Etap pierwszy
1. Podjęcie uchwały na Walnym Zgromadzeniu Akcjonariuszy o publicznej emisji
akcji spółki (o ile statut nie stanowi inaczej, decyzja tego typu musi być podjęta
bezwzględną większością głosów)
2. Przygotowanie prospektu emisyjnego (w przypadku emisji na rynku MTS-CeTO –
memorandum informacyjnego)
II. Etap drugi
3. Zawiadomienie Komisji Papierów Wartościowych i Giełd
Zawiadomienie musi zostać złożone w terminie do 30 dni przed rozpoczęciem
subskrypcji, sprzedaży lub obrotu papierami. Komisja, najpóźniej na 16 dni przed
rozpoczęciem powyższych działań, może zgłosić sprzeciw wobec wprowadzenia
papierów wartościowych do obrotu w powyższym trybie. Ma to miejsce w
przypadku, gdy zawiadomienie nie będzie spełniać określonych w ustawie
warunków. W takim przypadku niezbędne jest uzyskanie zgody Komisji. Procedura
wprowadzenia papierów wartościowych do obrotu w drodze uzyskania zgody od
98 Rynek kapitałowy – funkcjonowanie giełdy papierów wartościowych ze szczególnym uwzględnieniem Centralnej Tabeli Ofert S.A., Polska Agencja Rozwoju Przedsiębiorczości, Warszawa 2003, s. 11-14.
43
Komisji Papierów Wartościowych i Giełd (obowiązująca wszystkie spółki
aspirujące do notowań na rynku giełdowym) jest jednak o wiele bardziej
skomplikowana i kosztowna.
4. Złożenie wniosku o dopuszczenie do obrotu papierów wartościowych do MTS-
CeTO S.A.
Wniosek składa emitent lub wprowadzający za pośrednictwem Zarządu MTS-
CeTO S.A. Zarząd MTS-CeTO podejmuje decyzję w ciągu 14 dni od daty złożenia
kompletnego wniosku. Do najważniejszych załączników, składanych razem z
wnioskiem, należą: zawiadomienie KPWiG, memorandum informacyjne emitenta,
statut spółki, uchwała Walnego Zgromadzenia Akcjonariuszy o wprowadzeniu
akcji do obrotu.
V. Etap trzeci
6. Udostępnienie memorandum informacyjnego
Po dopuszczeniu spółki do obrotu publicznego przez MTS-CeTO S.A., spółka musi
udostępnić memorandum informacyjne. Należy pamiętać o tym, że publiczna oferta
może zostać przeprowadzona jedynie wtedy, gdy prospekt jest aktualny. W ciągu 3
miesięcy od dnia udostępnienia prospektu, powinna zostać rozpoczęta sprzedaż
akcji lub przeprowadzenie ich subskrypcji. W przeciwnym razie konieczne będzie
opublikowanie, najpóźniej na dwa dni przed powyższymi działaniami,
uzupełnionego memorandum informacyjnego. Memorandum może nie zawierać
ceny emisyjnej akcji, ale musi ona zostać podana najpóźniej przed rozpoczęciem
ich subskrypcji bądź sprzedaży.
7. Zdeponowanie papierów w Krajowym Depozycie Papierów Wartościowych
(KDPW)
Zgodnie z Art. 7 ustawy „Prawo o publicznym obrocie papierami wartościowymi”,
papiery wartościowe dopuszczone do obrotu publicznego nie mają formy
dokumentu. W związku z tym emitent musi zawrzeć z KDPW umowę o rejestrację
papierów wartościowych danej spółki. W ramach tej umowy KDPW zobowiązuje
się nadzorować zgodność emisji z liczbą akcji znajdujących się w obrocie,
obsługiwać zobowiązania emitentów wobec uprawnionych z akcji i rozliczać
transakcje zawierane w obrocie publicznym. Za powyższe usługi KDPW pobiera
opłaty, które kształtują się niezależnie od typu rynku na jakim są notowane papiery.
44
IV. Etap czwarty
8. Oferta publiczna
Po opublikowaniu memorandum informacyjnego, a przed rozpoczęciem oferty
akcji, spółka może podjąć działania zmierzające do zapewnienia powodzenia
planowanej emisji (np. w formie spotkań z potencjalnymi inwestorami). Podmiot,
do którego skierowana będzie oferta, jest wybierany przez spółkę. Może to być np.
określona grupa inwestorów. Aby móc zakwalifikować emisję jako ofertę
publiczną, propozycja musi być skierowana do więcej niż 300 osób lub do nie
oznaczonego adresata99.
9. Wprowadzenie papierów do publicznego obrotu
Kolejny krokiem jest zawarcie umowy przez emitenta z organizatorem rynku
(MTS-CeTO S.A.). Po zarejestrowaniu papierów wartościowych w Krajowym
Depozycie Papierów Wartościowych i wykonaniu pozostałych wymaganych
czynności, Zarząd MTS-CeTO S.A. podejmuje uchwałę o wprowadzeniu papierów
wartościowych do obrotu na rynku. Istotne jest, że pierwszy dzień obrotu musi
nastąpić w terminie 14 dni od podjęcia przez Zarząd MTS-CeTO S.A. uchwały o
wprowadzeniu papierów do obrotu.
Zgodnie z powyższym opisem, proces wejścia na regulowany rynek pozagiełdowy
MTS-CeTO S.A. trwa od 1 miesiąca do 3 miesięcy (lub dłużej, ale w przypadku
rozpoczęcia sprzedaży lub subskrypcji akcji w termie późniejszym niż 3 miesiące od dnia
udostępnienia prospektu, niezbędne jest opublikowanie uzupełnionego prospektu
emisyjnego, o czym mowa w p. 6 przedstawionego schematu). Procedurę wejścia na
opisywany rynek można również przedstawić graficznie (rys. 2).
99 Art. 2 ustawy z dnia 21 sierpnia 1997 r. Prawo o publicznym obrocie papierami wartościowymi (Dz. U. nr 64, poz. 594).
45
Rys. 2. Uproszczony schemat procedury wejścia na regulowanym rynek pozagiełdowy CeTO
III
II
I
Złożenie wniosku do CeTO
Zawiadomienie KPWiG
Publikacja informacji o spółce
Udostępnienie prospektu emisyjnego
Zdeponowanie papierów w KDPW
Przygotowanie prospektu emisyjnego
Podjęcie uchwały podczas WZA
Oferta publiczna
Wprowadzenie papierów do obrotu IV
Źródło: Rynek kapitałowy – funkcjonowanie giełdy papierów wartościowych ze szczególnym uwzględnieniem Centralnej Tabeli Ofert S.A., Polska Agencja Rozwoju Przedsiębiorczości, Warszawa 2003, s. 14
Istnieją różne możliwości debiutu na rynku pozagiełdowym, nie zawsze odbywa się
to w sposób opisany powyżej. Każda z tych możliwości ma swoje wady i zalety. W
syntetycznej formie przedstawiła je A. Skowronek – Mielczarek z Katedry Zarządzania
Przedsiębiorstwem w Szkole Głównej Handlowej w Warszawie100:
46
100 A. Skowronek – Mielczarek, Małe..., op. cit., s. 51, w oparciu o: K. Jedlak, Wprowadzanie spółek na rynek pozagiełdowy, Warszawa 1999, s. 35.
Tabela 6. Możliwości debiutu na rynku pozagiełdowym
Sposób wejścia na
rynek
pozagiełdowy
Wady Zalety
1. Wprowadzenie
już istniejących
akcji na MTS-CeTO
Brak dopływu nowego kapitału (brak
emisji nowych akcji, a jedynie
wprowadzenie do obrotu już
istniejących)
Szybkie wejście na rynek publiczny
i osiągnięcie związanych z tym
korzyści
2. Uruchomienie
nowej emisji w
formie oferty
niepublicznej, a
następnie
wprowadzenie akcji
na MTS-CeTO
Ograniczony, wyznaczony skalą
emisji prywatnej (do mniej niż 300
osób) dostęp do kapitału;
konieczność poszukiwania
inwestorów skłonnych nabyć akcje i
negocjowania z nimi warunków
emisji lub konieczność odpłatnego
korzystania z pośrednika – banku lub
biura maklerskiego; konieczność
przeprowadzenia analiz i wycen
wartości firmy w celu ustalenia
optymalnej ceny emisyjnej
Korzyści wymienione p. 1 oraz w
zasadzie brak ryzyka niedojścia
emisji do skutku; brak kosztów
związanych z emisją publiczną;
możliwość zmiany terminów emisji
bez ponoszenia dodatkowych
kosztów
3. Emisja prywatna
po debiucie na
MTS-CeTO
Wymienione w p. 2 z wyjątkiem
wyceny spółki i jej akcji, ponieważ
wiąże się to z obecnością firmy na
rynku
Wymienione w p. 2, a także
możliwość wyznaczania ceny
nowych emisji akcji na podstawie
rynkowego kursu akcji oraz
ułatwione zadanie sprzedaży, ze
względu na wynikający z obecności
na MTS-CeTO wzrost
wiarygodności i rozpoznawalności
spółki
4. Emisja publiczna*
poprzedzająca
debiut na MTS-
CeTO
Wysokie koszty, porównywalne z
ponoszonymi przez spółki
ubiegające się o notowania
giełdowe; konieczność sporządzania
prospektu emisyjnego w jego pełnej
wersji; ryzyko niedojścia emisji do
skutku z braku zainteresowania
Dostęp do kapitału na rynku
publicznym, a po debiucie na MTS-
CeTO – uzyskanie korzyści
wynikających z notowania spółki na
rynku
47
potencjalnych inwestorów; brak
możliwości dowolnej zmiany
terminy emisji ze względu na
określony termin ważności
prospektu emisyjnego
5. Emisja publiczna
po debiucie na
MTS-CeTO
Podobne jak w p. 4, z tym że istnieje
możliwość ustalenia ceny emisyjnej
akcji na podstawie kursu rynkowego
Takie jak w p. 4
6. Emisja publiczna
skierowana do
inwestorów
kwalifikowanych
lub do
dotychczasowych
akcjonariuszy, a
także emisja o
wartości do 5 mln zł
Ograniczona ilość środków
pozyskiwana w ramach tego typu
emisji; niemożność poszerzenia
składu akcjonariatu w przypadku
emisji z prawem poboru;
ograniczony zakres nabywców akcji
w przypadku oferty dla inwestorów
kwalifikowanych**
Podobne, jak w poprzednich
wariantach, a ponadto
zdecydowanie niższe koszty
wynikające z opracowania
skróconej wersji prospektu
emisyjnego
* skierowana do ponad 300 osób lub nieoznaczonego odbiorcy101, ale bez jednoczesnego składania wniosku o dopuszczenie papierów wartościowych do obrotu na giełdzie lub na rynku pozagiełdowym (transakcje odbywają się poprzez indywidualne negocjacje z nabywcami)
** m.in. banki, domy maklerskie, instytucje finansowe, podmioty dominujące wobec emitenta, osoby zarządzające oraz podmioty posiadające od 20 do 50% głosów na walnym zgromadzeniu akcjonariuszy102
Opisując możliwości, jakie daje emisja akcji na MTS-CeTO S.A., warto jest
również zbadać, na ile są one wykorzystywane w praktyce. Interesujące wnioski nasuwają
się zwłaszcza po analizie danych statystycznych, opublikowanych na stronie internetowej
Głównego Urzędu Statystycznego (tabela 7).
Tabela 7. Pozagiełdowy rynek papierów wartościowych (MTS-CeTO)
Wyszczególnienie 1996 2000 2002 2003
Akcje
Liczba notowanych spółek (stan na koniec roku) 2 20 21 22
Wartość obrotów* (transakcje pakietowe) w mln zł 46 241 18 17
Wartość obrotów* (notowania ciągłe) w mln zł – 195 79 46
101 Art. 2 ustawy z dnia 21 sierpnia 1997 r. Prawo o publicznym obrocie..., op. cit.. 102 Rynek kapitałowy – funkcjonowanie..., op. cit., s. 10.
48
ITO (stan na koniec roku) 19 433 15 254 9 776 9 704
Kapitalizacja rynku (na ostatniej sesji) w mln zł 62 275 204 335
Obligacje
Liczba notowanych serii obligacji (stan na koniec roku) – 3 6 15
Wartość obrotów* (notowania ciągłe) w mln zł – 105 2 8 371
Wartość obrotów* (transakcje pakietowe) w mln zł – – 409 1 001
Certyfikaty inwestycyjne
Liczba notowanych serii certyfikatów (stan na koniec roku) – 1 1** 1
Wolumen obrotu w szt. – 15 18 35
Wartość obrotów* w mln zł – 0,6 118 0,3
Listy zastawne
Liczba notowań serii listów zastawnych (na koniec roku) – – – 2
Wolumen obrotu w tys. szt. – – – 30
Wartość obrotów* w mln zł – – – 59
* Dotyczy wartości zawartych transakcji kupna – sprzedaży w danym roku
** Stan w dniu 30.10 – ostatni dzień notowań certyfikatów inwestycyjnych
Źródło: http://www.stat.gov.pl/serwis/polska/2004/dzial17/obrazy17/rys16.htm
Jak widać z przytoczonych danych, ilość spółek notowanych na tym rynku jest relatywnie
mała (na Giełdzie Papierów Wartościowych w Warszawie notowanych jest obecnie 215
spółek103). Widoczny jest także systematyczny spadek obrotów, a ich wolumen skłania do
wniosku, że jest to rynek o niewielkim znaczeniu praktycznym. Warto jest jednak
zauważyć, że w istotny sposób wzrasta kapitalizacja tego rynku, co – biorąc pod uwagę z
reguły stosunkowo skromne potrzeby kapitałowe małych i średnich firm – pozwala mieć
nadzieję, że w przyszłości nabierze on większego znaczenia praktycznego.
W szczególności, że od niedawna funkcjonują już instrumenty ułatwiające małym i
średnim przedsiębiorstwom pozyskanie inwestora na rynku kapitałowym, a kolejne
programy są w fazie opracowywania104.
103 Informacje ze strony internetowej GPW w Warszawie www.gpw.com.pl, 01.11.2004 r. 104 Chodzi tu m.in. o dotacje udzielane przez Polską Agencję Rozwoju Przedsiębiorczości na finansowanie kosztów związanych z procesem dokonania pierwszej emisji akcji i rozpoczęciem ich notowania na nieurzędowym, regulowanym rynku papierów wartościowych (http://www.parp.gov.pl/kierunki3a.html, 01.11.2004 r.) oraz prace nad Ustawą o Krajowym Funduszu Kapitałowym (informacje z serwisu internetowego Ministerstwa Gospodarki i Pracy, http://www.mpips.gov.pl/wiadomosci_szczegoly.php?nr=4777, 28.10.2004 r.)
49
2.6. Podsumowanie
Finansowanie działalności gospodarczej za pomocą kapitałów własnych jest
dominującą formą finansowania działalności przedsiębiorstw w Polsce. Największe
znaczenie mają obecnie finansowanie z zatrzymanego zysku, manipulowanie odpisami
amortyzacyjnymi w celu obniżenia podstawy opodatkowania, oraz dopłaty wspólników.
Finansowanie z udziałem funduszy wysokiego ryzyka, w tym aniołów biznesu,
w praktyce dopiero się w Polsce rozwija. Ilość projektów współfinansowanych przez te
fundusze jest znikoma w porównaniu do ilości projektów, w które zaangażowały się one
np. w Niemczech. Dynamicznie rozwijają się jednak struktury, w ramach których działają
wspomniane fundusze, powstają również instytucje, które specjalizują się w pomocy
przedsiębiorstwom w znalezieniu odpowiedniego funduszu. Uwzględniając perspektywy,
jakie daje wejście Polski do Unii Europejskiej, pozwala to mieć nadzieję, że w przyszłości
finansowanie kapitałami venture capital nabierze większego znaczenia praktycznego.
Pozyskiwanie kapitału w drodze wejścia na Giełdę Papierów Wartościowych w
Warszawie jest niedostępne dla większości przedsiębiorstw z sektora MŚP. Istnieje jednak
możliwość debiutu na MTS-CeTO S.A., choć na moment pisania tej pracy, ze względu na
stosunkowo niskie obroty na tym rynku, praktyczna możliwość pozyskania na nim kapitału
wydawała się raczej wątpliwą.
50
Rozdział 3.
Analiza dostępnej na rynku oferty kredytowej
3.1. Charakter prawny kredytów i pożyczek
Kredyty są najczęściej wykorzystywanym przez MŚP źródłem finansowania105.
Kredyt może być udzielony tylko przez bank106, jednak zwyczajowo przyjęte jest również
określanie mianem kredytu np. odroczenia zobowiązań handlowych (kredyt kupiecki),
czy też płatności ratalnych (w supermarketach). Te ostatnie mylone są najczęściej z
kredytami ratalnymi, które są udzielane przez bank. Odrębnym pojęciem jest także kredyt
konsumencki, który – w myśl ustawy o kredycie konsumenckim – może przybierać
formę107:
• umowy pożyczki,
• umowy kredytu w rozumieniu przepisów prawa bankowego,
• umowy odroczenia konsumentowi terminu spełnienia świadczenia pieniężnego.
Przepisy ustawy o kredycie konsumenckim stosowane są w przypadku, w którym
jednocześnie spełnione są następujące warunki108:
umowa dotyczy kwoty zawierającej się w przedziale 500 – 80 000 zł (lub jej
równowartości w walutach obcych),
konsumentem jest osoba fizyczna, która zawiera umowę z przedsiębiorcą w celu
bezpośrednio nie związanym z prowadzoną działalnością gospodarczą,
termin spłaty zobowiązania jest dłuższy niż 3 miesiące.
Szczegółowe warunki zawarte są w ustawie, należy jednak pamiętać,
że w przypadku kredytu konsumenckiego występuje szczególna ochrona prawna
konsumenta. M.in. może on spłacić kredyt przed terminem bez ponoszenia dodatkowych
opłat, a także odstąpić od umowy w terminie 10 dni od jej podpisania bez podania
przyczyny. Kredytodawca obowiązany jest w takim przypadku niezwłocznie zwrócić
kredytobiorcy poniesione przez niego koszty udzielanego kredytu, z wyjątkiem opłaty
105 M. Molo, M. Bielówka, Przegląd..., op. cit., s. 39. 106 Art. 5 ustawy Prawo bankowe z dnia 29 sierpnia 1997 r. (Dz. U. z 1997 r. Nr 140). 107 Art. 2 ustawy o kredycie konsumenckim z dnia 20 lipca 2001 r. (Dz. U. Nr 100, poz. 1081). 108 Art. 2 oraz art. 3 ustawy o kredycie konsumenckim, op. cit..
51
przygotowawczej oraz pobranych przez kredytodawcę opłat związanych z ustanowieniem
zabezpieczenia109. Jednocześnie kredytodawca ma obowiązek poinformować
kredytobiorcę o całkowitym koszcie kredytu, w postaci przedstawienia mu rzeczywistej
rocznej stopy oprocentowania kredytu, obliczonej zgodnie z podanym w ustawie wzorem.
Jako synonimy często traktowane są także pojęcia kredytu i pożyczki, chociaż w
kategoriach prawno – ekonomicznych znacznie się od siebie różnią:
„Przez umowę kredytu bank zobowiązuje się oddać do dyspozycji kredytobiorcy na
czas oznaczony w umowie kwotę środków pieniężnych z przeznaczeniem na ustalony
cel, a kredytobiorca zobowiązuje się do korzystania z niej na warunkach określonych w
umowie, zwrotu kwoty wykorzystanego kredytu wraz z odsetkami w oznaczonych
terminach spłaty oraz zapłaty prowizji od udzielonego kredytu.”110
„Przez umowę pożyczki dający pożyczkę zobowiązuje się przenieść na własność
biorącego określoną ilość pieniędzy albo rzeczy oznaczonych tylko co do gatunku,
a biorący zobowiązuje się zwrócić tę samą ilość pieniędzy albo tę samą ilość rzeczy
tego samego gatunku i tej samej jakości.”111
Innymi słowami bank, nie przekazując środków na własność, a oddając je do
dyspozycji, może zażądać ich zwrotu jeśli uzna, że kredytobiorca utracił zdolność
kredytową. Skutkuje to koniecznością zwrotu środków w terminie 30 dni od daty
wypowiedzenia umowy kredytowej112, a w sytuacji zagrożenia upadłością kredytobiorcy –
w terminie 7 dni. Poza tym kredyt zawsze przeznaczony jest na określony cel, ustalony jest
termin jego spłaty, a jego przedmiotem mogą być wyłącznie środki pieniężne.
Pożyczka z kolei może być bezterminowa, a jej cel nie musi zostać sprecyzowany.
Obejmuje ona przekazanie na własność rzeczy oznaczonych tylko co do gatunku, więc
mogą to być zarówno środki pieniężne, jak i inne dobra. Jeżeli termin zwrotu pożyczki nie
jest oznaczony, dłużnik obowiązany jest zwrócić pożyczkę w ciągu sześciu tygodni po
wypowiedzeniu przez dającego pożyczkę113. W przypadku określenia w umowie terminu
zwrotu przedmiotu pożyczki, umowa powinna precyzować również okres ewentualnego
wypowiedzenia. W sytuacji braku określenia okresu wypowiedzenia, terminem zwrotu
109 Art. 11 ustawy o kredycie konsumenckim, op. cit.. 110 Art. 69 ustawy Prawo bankowe, op. cit.. 111 Art. 720 ustawy Kodeks cywilny z dnia 23 kwietnia 1964 r., (Dz. U. nr 16, poz. 93). 112 Art. 75 ustawy Prawo bankowe, op. cit. 113 Art. 723 Kodeksu cywilnego, op. cit.
52
przedmiotu pożyczki jest termin zapisany w umowie pożyczki, bez możliwości prawnie
skutecznego żądania wcześniejszego wydania przedmiotu pożyczki114.
Wymienione różnice metodologiczne nabierają istotnego znaczenia w sytuacji,
gdy część działalności gospodarczej finansowana jest za pomocą dopłat i aportów
wnoszonych przez właścicieli. Taka sytuacja występuje np. w przypadku osób fizycznych
prowadzących działalność gospodarczą. Ma to zastosowanie w przypadku zdecydowanej
większości przedsiębiorstw mikro, które stanowią ok. 97,5 % ogółu aktywnych
przedsiębiorstw w Polsce (odciążenie osoby właściciela pozwala na przeznaczenie
większej ilości środków prywatnych na działalność gospodarczą).
3.2. Kredyty bankowe
Kredyty bankowe stanowią podstawowe źródło finansowania działalności
przedsiębiorstw. Oferta banków jest w tym zakresie na tyle różnorodna, że może
prowadzić do zagubienia się początkujących kredytobiorców w gąszczu nazw i
specyficznych warunków, na jakich oferowane są kredyty. W praktyce, wyróżniane są
następujące kryteria ich podziału115:
1. Okres kredytowania
2. Sposób udzielenia kredytu
3. Przeznaczenie kredytu
4. Waluta kredytu (złotowe lub walutowe)
Polskie banki rozróżniają w swych regulaminach:
a) kredyty krótkoterminowe, udzielane na okres do 1 roku,
b) kredyty średnioterminowe, z terminem spłaty od 1 roku do 3 lat,
c) kredyty długoterminowe, z terminem spłaty powyżej 3 lat.
Jeżeli chodzi o sposób udzielenia kredytu pod względem operacyjnym, wyróżniamy:
a) kredyt w rachunku bieżącym,
b) kredyt w rachunku kredytowym.
W pierwszej metodzie zadłużenie występuje w postaci salda debetowego
(ujemnego) na rachunku bieżącym kredytobiorcy. Powstaje ono w wyniku jego dyspozycji 114 Zgodnie z przepisami Księgi Trzeciej Kodeksu cywilnego. 115 Bankowość..., op. cit., s. 275.
53
płatniczych, realizowanych w ciężar tego rachunku. Każdy wpływ na rachunek bieżący
(np. z tytułu sprzedaży) powoduje spłatę kredytu, jednocześnie dając możliwość
ponownego zadłużenia się o spłaconą kwotę – do wysokości przyznanego przez bank
limitu.
Uruchomienie kredytu w rachunku kredytowym następuje z kolei poprzez otwarcie
dla kredytobiorcy wydzielonego rachunku kredytowego, w celu ewidencjonowania stopnia
wykorzystania kredytu oraz jego spłaty. Kolejne transze kredytu wypłacane są
kredytobiorcy na podstawie jego dyspozycji uruchomienia kredytu i odbywają się w
drodze116:
• przeksięgowania określonej kwoty na rachunek bieżący,
• bezpośredniej realizacji dyspozycji płatniczych kredytobiorcy – na rzecz jego
kontrahentów.
Należy zaznaczyć, że w praktyce wyróżniany jest także podział kredytów na
odnawialne i nieodnawialne. W przypadku kredytów odnawialnych, każda spłata kredytu
pozwala na ponowne zadłużenie się, do wysokości przyznanego limitu. Stąd kredyt w
rachunku bieżącym nazywany będzie dokładniej „kredytem odnawialnym w rachunku
bieżącym”. Ponieważ jednak nie istnieje możliwość udzielenia kredytu nieodnawialnego w
rachunku bieżącym, z reguły pomija się przymiotnik „odnawialny” i przyjmuje się to w
sposób umowny. Kredyt nieodnawialny tym różni się od odnawialnego, że spłata jego
całości lub części nie daje możliwości ponownego zadłużania się. Typowym kredytem
nieodnawialnym jest np. kredyt inwestycyjny.
Biorąc pod uwagę powyższą klasyfikację kredytów, z perspektywy kredytobiorcy,
najkorzystniejszym będzie kredyt odnawialny w rachunku bieżącym. Automatyczna spłata
zadłużenia z bieżących wpływów, w praktyce oznacza dla firmy niższe odsetki, czyli
mniejszy koszt kredytu. Z kolei kredyt obrotowy w rachunku kredytowym, wymagający
odrębnej dyspozycji przelewu środków na spłatę zadłużenia, z reguły wiąże się z
większymi kosztami. Przedsiębiorca nie zawsze dysponuje czasem, aby złożyć określoną
dyspozycję, a środki wpływające na rachunek bieżący posiada on najczęściej przez krótki
okres, np. do czasu realizacji zaplanowanej płatności. W rezultacie odsetki naliczane są od
większego salda zadłużenia, co podraża koszty kredytu.
116 Ibidem.
54
W zależności od przeznaczenia (celu) kredytu, można wyróżnić117:
a) kredyty obrotowe, najczęściej krótkoterminowe,
b) kredyty inwestycyjne, udzielane z reguły na dłuższy okres w związku z
finansowaniem przedsięwzięć inwestycyjnych.
Kredyty inwestycyjne udzielane są rachunku kredytowym, natomiast kredyty
obrotowe zarówno w rachunku kredytowym, jak i w rachunku bieżącym. Kredyty
obrotowe przeznaczone są na potrzeby związane z bieżącą działalnością gospodarczą
kredytobiorcy i mogą być udzielane na różne cele (na zakup towarów, finansowanie
wymagalnych zobowiązań i inne), występują także pod wieloma nazwami (kredyty
sezonowe, kredyty w postaci kart kredytowych itd.). Istnieje także grupa kredytów
nazywanych mianem preferencyjnych. Mogą to być zarówno kredyty inwestycyjne, jak i
obrotowe, przy czym ich spłata dofinansowywana jest przez określoną instytucję.
Np. kredyt termomodernizacyjny, po spełnieniu przez kredytobiorcę określonych
warunków, w części spłacany jest przez Bank Gospodarstwa Krajowego.
Podział kredytów gospodarczych udzielanych przez banki przedsiębiorstwom, wraz
z przykładowymi nazwami kredytów, można również przedstawić graficznie (rysunek 3).
Rysunek 3. Klasyfikacja kredytów gospodarczych
Źródło: Materiały z serwisu internetowego „E-finanse dla rzemosła i małych przedsiębiorstw”, powstałego dzięki wsparciu Narodowego Banku Polskiego w ramach Programu Edukacji Ekonomicznej, http://www.finanse.zrp.pl/pakiety/czy_bh.asp, 12.11.2004 r.
55
117 Ibidem, s. 276.
Należy przy tym pamiętać, że jest jeszcze jedno, podstawowe kryterium podziału
kredytów: na kredyty gospodarcze oraz kredyty konsumpcyjne (nazywane również
detalicznymi). Do kredytów konsumpcyjnych zaliczane są kredyty udzielane osobom
fizycznym, na cel nie związany z prowadzeniem działalności gospodarczej. Kredyty
gospodarcze klasyfikowane są przez polskie banki zgodnie z ww. kryteriami, kredyty
udzielane osobom fizycznym dzielone są natomiast nieco inaczej. Z racji tego, że tematem
tej pracy są sposoby finansowania przedsiębiorstw, kredyty dla klientów indywidualnych
nie zostaną w niej szerzej omówione. Rozszerzona zostanie natomiast tematyka kredytów
o szczególnym znaczeniu dla przedsiębiorstw.
3.2.1. Kredyt obrotowy w rachunku bieżącym
Jest to jeden z najbardziej popularnych kredytów. Czasami występuje pod angielską
nazwą overdraft (czyt.: ołwerdraft), czyli dosłownie „przekraczanie konta bankowego”118.
Opis działania tego kredytu (odnawialny, w rachunku bieżącym) przestawiony został w
punkcie poprzednim. W procesie oceny wniosków o przyznanie tego rodzaju kredytu,
banki stosują jedną z dwóch podstawowych metod analizy:
a) pełną analizę ekonomiczno – finansową przedsiębiorstwa (podejście standardowe,
oparte przede wszystkim na analizie sprawozdań finansowych),
b) uproszczoną analizę kredytową, opierającą się na średniej wielkości wpływów na
rachunek bieżący firmy z ostatnich 3 lub 6 miesięcy.
W pierwszym przypadku niezbędne jest dostarczenie bankowi szeregu
dokumentów niezbędnych do dokonania analizy. Kserokopie dokumentów powinny zostać
dostarczone wraz z oryginałami do wglądu. Będą to m.in.119:
• dokumenty założycielskie firmy: REGON, NIP, aktualne zaświadczenie o wpisie
do ewidencji gospodarczej, umowa spółki w przypadku spółek osobowych oraz
statut spółki w przypadku spółek z o.o.,
• bilans i rachunek zysków i strat za ostatnie dwa lata obrachunkowe (w tym za
ostatni miesiąc obrachunkowy bieżącego roku),
118 Oxford Wordpower, pod red. J. Phillips, Oxford University Press 1997, s. 540. 119 Informacje ze strony internetowej www.fortisbank.com.pl, 15.11.2004 r.
56
• deklaracje podatkowe firmy za analogiczne okresy, a w przypadku działalności
gospodarczej osoby fizycznej lub spółek osobowych – deklaracje podatkowe
właściciela (wspólników),
• wniosek kredytowy (formularz bankowy),
• jeżeli występują – kopie zawartych umów leasingowych,
• aktualne120 zaświadczenie z Urzędu Skarbowego o niezaleganiu z podatkami,
• aktualne zaświadczenie o niezaleganiu ze składkami na ZUS,
• aktualna opinia bankowa uwzględniająca jakość obsługi kredytów – w przypadku
posiadania rachunku bieżącego w innym banku,
• struktura należności i zobowiązań na dzień zamykający ostatni okres
obrachunkowy bieżącego roku,
• dodatkowe dokumenty na żądanie pracownika banku – aktualne odpisy z ksiąg
wieczystych posiadanych nieruchomości, zestawienie środków trwałych firmy wraz
z posiadanymi polisami ubezpieczeniowymi, atesty i licencje niezbędne do
prowadzenia określonej działalności gospodarczej i inne.
Jak widać lista ta jest długa, a zebranie wszystkich wymaganych dokumentów
wiąże się z określonym nakładem pracy ze strony potencjalnego kredytobiorcy. Czasami
niezbędne jest także poniesienie pewnych kosztów, np. związanych z wyceną
nieruchomości przez rzeczoznawcę. Rodzi to uzasadnione pytanie o sens ponoszenia tych
nakładów, wobec braku pewności pozytywnego rozpatrzenia wniosku kredytowego.
Istnieją jednak sposoby, aby zabezpieczyć się przed nieuzasadnionymi wydatkami.
Przede wszystkim należy dokładnie zapoznać się z polityką banku w zakresie
prowizji i opłat pobieranych od klientów. Istnieją banki, w których za rozpatrzenie
wniosku kredytowego pobierana jest opłata z góry, niezależnie od wyniku postępowania.
Jest to w pewien sposób uzasadnione – pracownicy banku zmuszeni są przecież do
wykonania określonej pracy. Dodatkowo, w przypadku przyznania kredytu, prowizja od
rozpatrzenia wniosku zaliczana jest najczęściej w poczet prowizji od udzielenia kredytu,
nie generując w ten sposób dodatkowych kosztów. Niestety, wewnątrz tej grupy banków
możemy wyróżnić takie, które pobierają wspomnianą prowizję w szczególności wtedy,
gdy istnieje niewielkie prawdopodobieństwo przyznania kredytu (oczywiście nie
informując o tym kredytobiorcy) oraz takie, które dokonują wstępnej, pobieżnej analizy
sytuacji kredytobiorcy celem zweryfikowania tzw. kryteriów negatywnych, które istotnie 120 Nie starsze niż 1 miesiąc.
57
zmniejszają szansę na przyznanie kredytu. W pierwszym przypadku, w osobistej ocenie
autora tej pracy, klient w pewnym sensie zostaje oszukany (pracownicy kredytowi banków
mają obowiązek znać politykę banku w tym zakresie, potrafią więc zauważyć przypadki
firm, które jednoznacznie nie kwalifikują się do kredytowania – np. firmy z wieloletnią,
pogłębiającą się stratą itp.). W drugim przypadku bank traci co prawda określoną kwotę
prowizji, zyskuje jednak – w opinii autora tej pracy – dużo więcej, niż w przypadku
kosztownych kampanii marketingowych121. Rozsądnym wydaje się w tej sytuacji pytanie
skierowane przez starającego się o kredyt do pracownika banku, jaka firma na pewno
kredytu nie uzyska, a następnie krytyczne porównanie tego z prezentowanym wynikami.
Należy przy tym pamiętać, że jednym z elementów polityki banku może być także zakaz
informowania potencjalnych kredytobiorców o takich kryteriach. O to również warto jest
zapytać – i uważnie analizować słowa pracownika.
Drugą grupę stanowią banki, które nie pobierają prowizji od rozpatrzenia wniosku.
Z reguły wiąże się to jednak z wyższą kwotą minimalnego kredytu, jaki bank jest skłonny
udzielić przedsiębiorcy (oczywiście pod warunkiem spełnienia określonych wymogów).
Interesującym przykładem wydaje się tu być Fortis Bank Polska S.A., w którym prowizje i
opłaty pobierane są dopiero w momencie udzielenia kredytu, ale minimalna kwota kredytu
wynosi 200 000 zł122. Należy zaznaczyć, że bank ten stwarza możliwość zapisania w
umowie kredytowej, że zabezpieczenia związane z kredytem zostaną ustanowione przez
kredytobiorcę po podpisaniu umowy kredytowej, a przed uruchomieniem kredytu. Pozwala
to przedsiębiorcom uniknąć zbędnych kosztów w przypadku, gdyby kredyt nie został
przyznany123. Wydaje się to wiązać z powszechnie obserwowaną prawidłowością, że wraz
ze wzrostem wielkości firmy oraz wnioskowanej kwoty kredytu, rośnie elastyczność
banków w zakresie konstrukcji umowy kredytowej, a także późniejszej obsługi kredytu124.
Interesującym aspektem oferty Fortis Banku jest jednak relatywnie niski pułap rocznych
obrotów firmy, od którego może ona korzystać z usług osobistego doradcy klienta, 121 Przykładem takiego banku wydaje się być PKO Bank Polski S.A. – w rozmowie autora pracy z pracownikiem Centrali PKO BP w Warszawie w dniu 14 lipca 2004 r., reprezentant banku przekazał informację o wstępnej selekcji potencjalnych kredytobiorców przed przyjęciem wniosku kredytowego (oraz związanej z tym opłaty). Nie jest to co prawda stwierdzenie wiążące, ze względu na brak badań zakresie praktycznej realizacji czynności bankowych przez pracowników PKO BP, wydaje się jednak wskazywać na to, że w polityce kredytowej banku nie istnieją zapisy skłaniające pracowników do celowego nieinformowania klientów o braku perspektyw na pozytywne rozpatrzenie wniosku. Ponieważ jednak bank nie udostępnił wewnętrznych instrukcji kredytowych, nie można także z całą pewnością stwierdzić, że wstępna selekcja kredytobiorców przed pobraniem opłaty jest działaniem oficjalnie zalecanym. 122 Informacje wewnętrzne Fortis Bank Polska S.A. 123 Ibidem. 124 Widoczne jest to chociażby w wewnętrznym podziale jednostek organizacyjnych banków – na obsługujące małe i średnie firmy oraz dedykowane obsłudze korporacji.
58
czyli pracownika banku oddelegowanego do indywidualnej obsługi klientów.
W porównaniu do standardowych wizyt w oddziale banku, pozwala to na szybsze i
bardziej efektywne załatwianie spraw, np. w drodze kontaktów telefonicznych lub
indywidualnych spotkań. W opisywanym banku, doradcy klienta przypisani są do firm,
które za ostatni rok obrachunkowy uzyskały obrót w wysokości minimum 2 mln zł i
posiadają w nim finansowanie dłużne125.
W przypadku kredytu w rachunku bieżącym, zamiast analizy zdolności kredytowej
opartej na dokumentach finansowych, banki stosują często uproszczoną procedurę
podejmowania decyzji, opierającą się na analizie wpływów na rachunek firmy w ciągu
ostatnich 3 lub 6 miesięcy. Obserwowaną regułą jest jednak dużo niższa, maksymalna
kwota kredytu, którą można uzyskać w przypadku oceny wniosków tą metodą. Najczęściej
wynosi ona nie więcej niż 100 % miesięcznych wpływów na rachunek, a dodatkowo
ograniczona jest do określonej kwoty – w zależności od banku, od ok. 20 000 zł do
ok. 50 000 zł. Kredyt udzielany przy zastosowaniu uproszczonej analizy kredytowej
najczęściej jest również droższy od kredytu udzielonego w tradycyjny sposób, ponieważ
bank dolicza dodatkową marżę za wyższe ryzyko kredytowe126. Z drugiej strony, jeżeli
potencjalny kredytobiorca spełnia wymogi, pozwala to na dużo szybsze uzyskanie
środków – procedura oceny zdolności kredytowej odbywa się w sposób zautomatyzowany,
więc termin rozpatrywania wniosków nie powinien przekraczać kilku dni.
Fakt, że ocena odbywa się automatycznie, powoduje jednak pewne zagrożenia –
w sytuacji spadku obrotów firmy skutkuje to obniżką dostępnego salda kredytu, czyli
odcięciem finansowania. Jest to bardzo niebezpieczne, gdyż – jak już wcześniej
wspomniano – większość małych i średnich firm bankrutuje nie z powodu spadku
rentowności, ale właśnie z powodu braku płynności. W przypadku jednoczesnego
oferowania przez bank dwóch produktów: zautomatyzowanego procesu comiesięcznego
obliczania salda dostępnego kredytu w rachunku bieżącym oraz standardowej, podpisanej
na 12 miesięcy umowy o kredyt w rachunku bieżącym, ta druga opcja wydaje się być
korzystniejsza. Oczywiście zależy to jednak od konkretnego przedsiębiorstwa oraz oferty
danego banku.
125 Informacje ze strony www.fortisbank.com.pl, 15.11.2004 r. 126 Informacje wewnętrzne Fortis Bank Polska S.A.
59
3.2.2. Kredyt inwestycyjny
Kredyty inwestycyjne udzielane są z reguły na okresy dłuższe niż 1 rok i służą
sfinansowaniu konkretnych przedsięwzięć inwestycyjnych127. Przedmiotem finansowania
może być każdy środek zaliczany do majątku trwałego przedsiębiorstwa, stąd kredyty
inwestycyjne udzielane są na inwestycje:
o materialne – w rzeczowe składniki majątku trwałego (urządzenia, budynki),
o niematerialne – w wartości niematerialne i prawne (patenty, prawa autorskie),
o finansowe – w papiery wartościowe (akcje, udziały w innych
przedsiębiorstwach)128.
Kredyt udzielany jest w rachunku kredytu, a jego wykorzystanie odbywa się w
formie realizacji przez bank zleceń płatniczych kredytobiorcy, które wiążą się z realizacją
kredytowanej inwestycji. Najczęściej kredytobiorca przedstawia faktury, które następnie
opłaca bank przelewając określoną kwotę środków pieniężnych na rachunki kontrahentów.
W przypadku inwestycji, której okres realizacji jest rozłożony w czasie (np. budowa
budynku), wypłata kredytu następuje z reguły transzami, przy czym wypłata kolejnej
transzy uzależniona jest od właściwego wykorzystania poprzedniej129. Często stosowana
jest karencja, czyli odroczenie spłaty rat kapitałowych kredytu na pewien okres, np.
niezbędny do osiągnięcia zdolności produkcyjnej. W okresie karencji kredytobiorca spłaca
tylko raty odsetkowe.
Procedura uzyskania kredyty inwestycyjnego z reguły wydłużona jest w czasie oraz
wymaga opracowania biznesplanu. Jednocześnie banki, rozpatrując wnioski kredytowe,
z reguły opierają swoją decyzję na zwykłej sprawozdawczości finansowej danego
przedsiębiorstwa130. Oznacza to, że analizując dokumenty finansowe firmy, badają one,
czy firma będzie w stanie spłacić kredyt z bieżących wpływów – uwzględniając dodatkowe
przychody z planowej inwestycji tylko do pewnego stopnia. Stanowi to wyraz ostrożności
w ocenie przez banki przyszłych wpływów z realizowanej inwestycji, ale jednocześnie jest
dużym utrudnieniem w pozyskiwaniu środków, niezbędnych do realizacji inwestycji.
127 A. Skowronek – Mielczarek, Małe..., op. cit., s. 65. 128 Informacje z serwisu internetowego „E-finanse dla rzemosła i małych przedsiębiorstw”, powstałego dzięki wsparciu Narodowego Banku Polskiego w ramach Programu Edukacji Ekonomicznej, http://www.finanse.zrp.pl/pakiety/czy_bh.asp, 12.11.2004 r. 129 M. Molo, M. Bielówka, Przegląd..., op. cit., s. 42. 130 A. Skowronek – Mielczarek, Małe..., op. cit., s. 67.
60
Nie dotyczy to finansowania określanego mianem project finance (czyt.: prodżekt
fajnens, dosł.: finansowanie projektów), w którym bada się możliwości spłaty kredytu
przede wszystkim z nadwyżek, które zostaną wygenerowane w wyniku realizacji projektu
inwestycyjnego. Badania takie przeprowadzane są jednak najczęściej w odniesieniu do
dużych, wielomilionowych inwestycji, które wykraczają poza sferę inwestycji
dokonywanych przez małe i średnie przedsiębiorstwa.
Ponieważ sporządzenie profesjonalnego biznes planu wiąże się często z
poniesieniem dużych kosztów, powstaje pytanie, na ile szczegółowy powinien być ten
dokument. Rozmowa z pracownikiem działu kredytów może np. wykazać, że wymagany
jest tylko szczegółowy kosztorys inwestycji, bez skomplikowanych prognoz przyszłych
wpływów131. Niektóre pozycje biznesplanu, takie jak np. pozycja firmy na rynku, główni
konkurenci, struktura dostawców i odbiorców itp., często mogą być także wyjaśnione w
bezpośredniej rozmowie z pracownikiem kredytowym banku. W szczególności, jeżeli
rozmowa dotyczy większych kredytów (np. powyżej 200 000 zł), a pracownik
odpowiedzialny jest za sporządzenie wniosku przedstawianego tzw. komitetowi
kredytowemu, czyli osobom podejmującym decyzję o ewentualnym przyznaniu
finansowania. W takiej sytuacji to pracownik banku zobligowany jest uzyskania informacji
niezbędnych dla jasnego i rzeczowego przedstawienia opisania firmy – a przedsiębiorca
powinien mu ich po prostu udzielić. Oczywiście, na dodatkowe obciążanie pracą
pracowników kredytowych pozwolić sobie mogą przede wszystkim firmy o dobrej
kondycji finansowej i ustabilizowanej pozycji na rynku. Najczęściej jednak występuje
sytuacja, w której kredyt niezbędny jest przedsiębiorstwu do dalszej działalności, a jej
kondycja finansowa budzi pewne zastrzeżenia. W takim przypadku nie należy dawać
bankowi dodatkowych powodów do odrzucenia wniosku.
Należy także pamiętać o jeszcze jednym aspekcie związanym z finansowaniem
inwestycji. Niektórzy przedsiębiorcy finansują inwestycje w środki trwałe w oparciu o
kredyty obrotowe (tzw. „wyciąganie pieniędzy z obrotu”), a także odroczenia terminów
płatności kontrahentom (tzw. kredyty kupieckie). Pozwala to na uniknięcie kosztów
związanych z udzieleniem przez bank kredytu. Jednocześnie jednak może prowadzić do
utraty płynności finansowej i w rezultacie bankructwa firmy. Istnieje wprawdzie wiele
firm, które finansują zakupy aktywów trwałych zobowiązaniami wobec dostawców132,
ale najczęściej są to firmy duże, o silnej pozycji rynkowej pozwalającej wymóc dłuższe
131 Informacje wewnętrzne Fortis Bank Polska S.A. 132 A. Skowronek – Mielczarek, Małe..., op. cit., s. 65.
61
terminy płatności na kontrahentach. O ile jednak hipermarket, a w szczególności należący
do międzynarodowej sieci, posiadającej olbrzymie zaplecze finansowe, może postępować
w ten sposób bez większych obaw o utratę płynności, o tyle w przypadku typowego
przedsiębiorstwa z segmentu MŚP wiąże się to z reguły ze sporym ryzykiem. Kluczowe
znaczenie ma w takiej sytuacji zarządzanie majątkiem obrotowym.
3.2.3. Kredyty preferencyjne
Mianem kredytów preferencyjnych określane są kredyty, których koszt jest niższy
od rynkowego kosztu analogicznych kredytów – zazwyczaj dzięki dopłatom określonych
instytucji. Najczęściej są to nieodnawialne kredyty inwestycyjne, udzielone na
finansowanie przedsięwzięć, które są korzystne ze społecznego punktu widzenia. Są one
dofinansowywane przez Skarb Państwa.
Przykładem może być „kredyt na realizację przedsięwzięć inwestycyjnych
tworzących nowe stałe miejsca pracy w działalnościach pozarolnicznych, gwarantujących
zatrudnienie ludności wiejskiej”. Szczegółowe informacje na ten temat znajdują się na
stronie internetowej PKO Banku Polskiego S.A.133. Do najważniejszych należą:
• kredyt ten może zostać udzielony na realizację przedsięwzięć gwarantujących
powstanie nowych stałych miejsc pracy dla ludności wiejskiej w działalnościach
pozarolniczych, w gminach i miastach do 20 tys. mieszkańców,
• istnieje możliwość udzielenia kredytu podmiotom dopiero rozpoczynającym
działalność gospodarczą,
• kwota kredytu nie może przekroczyć 25 tys. zł na jedno nowe miejsce pracy,
a w przypadku przedsięwzięć realizowanych na obszarach o zagrożonych
szczególnie wysokim poziomem bezrobocia strukturalnego – 35 tys. zł,
• minimalny wkład własny kredytobiorcy wymagany jest na poziomie 20 % wartości
realizowanej inwestycji,
• kredytobiorca spłaca połowę całkowitych kosztów oprocentowania kredytu, nie
mniej jednak niż 3 %, a pozostała część spłacana jest przez Agencję Rozwoju i
Modernizacji Rolnictwa,
133 Informacje ze strony internetowej PKO Banku Polskiego S.A., http://www.pkobp.pl, 20.11.2004 r.
62
• kredyt może zostać udzielony maksymalnie na 6 lat, a w przypadku regionów
zagrożonych wysokim bezrobociem strukturalnym na 8 lat, możliwa jest także
karencja w spłacie rat kapitału i odsetek.
Innym przykładem kredytu preferencyjnego jest kredyt termomodernizacyjny
udzielany przez Bank Gospodarstwa Krajowego S.A. Szczegółowe informacje o tym
kredycie znajdują się na stronie internetowej banku134. Przeznaczony jest on m.in. na
przedsięwzięcia, których celem jest:
• ulepszenie, w wyniku którego następuje zmniejszenie:
rocznego zapotrzebowania na energię dostarczaną do budynków
mieszkalnych:
w budynkach, w których modernizuje się jedynie system
grzewczy – o co najmniej 10% ,
w budynkach, w których w latach 1985 - 2001 przeprowadzono
modernizację systemu grzewczego – o co najmniej 15%,
w pozostałych budynkach – o co najmniej 25%,
co najmniej o 25% rocznych strat energii pierwotnej w lokalnym źródle
ciepła, tj. kotłowni lub węźle cieplnym, z których nośnik ciepła jest
dostarczany bezpośrednio do instalacji ogrzewania i ciepłej wody w
budynku,
• wykonanie przyłączy technicznych do scentralizowanego źródła ciepła,
w związku z likwidacją lokalnego źródła ciepła, w celu zmniejszenia kosztów
zakupu ciepła dostarczanego do budynków – co najmniej o 20% w stosunku
rocznym,
• zamianę konwencjonalnych źródeł energii na źródła niekonwencjonalne.
W przypadku realizacji celu przedsięwzięcia termomodernizacyjnego (co musi
zostać stwierdzone tzw. audytem energetycznym dokonanym przez bank), BGK spłaca za
kredytobiorcę 25 % kwoty kredytu. Na stronie internetowej BGK znajduje się lista
banków, które podpisały z nim umowę o współpracy w zakresie udzielania kredytów
termomodernizacyjnych. Kredyt ten nie jest co prawda przeznaczony na modernizację
budynków, w których prowadzona jest działalność gospodarcza, ale – jak już wcześniej
wspomniano – np. w przypadku przedsiębiorcy prowadzącego jednoosobową działalność 134 Informacje ze strony internetowej Banku Gospodarstwa Krajowego S.A., http://www.bgk.pl/fundusze/ft/index.jsp, 20.11.2004 r.
63
gospodarczą i zmuszonego ponieść koszty związane z remontem domu, wydaje się on być
jednym ze sposobów na finansowanie działalności gospodarczej – poprzez zmniejszenie
wydatków.
3.2.4. Kredyt wekslowy
Kredyty wekslowe zaliczane są do kredytów krótkoterminowych udzielanych w
rachunku kredytowym. Mogą być one zarówno odnawialne, jak i nieodnawialne.
Występują w dwóch podstawowych formach135:
a) kredytu dyskontowego,
b) kredytu akceptacyjnego.
Kredyt dyskontowy udzielany jest poprzez wykup (dyskonto) weksla przed
terminem jego płatności. Dyskontowanie weksla polega na wykupieniu go od podawcy
(kredytobiorcy) w kwocie nominalnej pomniejszonej o odsetki dyskontowe136. Kwota,
która wypłacana jest podawcy weksla, stanowi kredyt dyskontowy. Spłata kredytu
następuje w drodze wykupu weksla przez jego wystawcę lub trasata (osobę różną od
wystawcy, na której ciąży obowiązek zapłaty). Jeżeli nie spłaci on kredytu w terminie,
czyli nie wykupi weksla, bank przystępuje do windykacji.
Do dyskonta przyjmowane są najczęściej weksle pochodzące z transakcji
gospodarczych, z terminem płatności od 15 do 90 dni (chociaż np. Bank BPH dokonuje
dyskonta weksli, których termin płatności upływa nie później niż w ciągu 6 miesięcy od
daty złożenia ich do dyskonta137). Dyskonto weksli może odbywać się poprzez zawarcie
umowy o odnawialną linię dyskontową (kredyt dyskontowy odnawialny) lub też w formie
doraźnych, jednorazowych transakcji skupu weksli. Sam kredyt, niezależnie od faktu
przyjęcia weksla do dyskonta, udzielany jest na podstawie wniosku kredytobiorcy oraz
umowy kredytowej. W przypadku umowy linii dyskontowej bank określa limit, do
wysokości którego zobowiązuje się przyjmować weksle do dyskonta138.
Weksle, przedstawiane przez przedsiębiorców do dyskonta, są oceniane przez bank
pod względem merytorycznym oraz formalnym (zgodności z prawem wekslowym)139.
135 Informacje z serwisu internetowego „E-finanse...”, op. cit. 136 Ibidem. 137 Informacje z serwisu internetowego Banku BPH, http://www.bph.pl/pl/firmy/kredyty/dyskont, 18.11.2004 r. 138 Informacje z serwisu internetowego „E-finanse...”, op. cit. 139 Bankowość..., op. cit. s. 280.
64
Ocena merytoryczna polega na ustaleniu stopnia ryzyka niewykupienia weksla w terminie.
Obejmuje ona nie tylko ocenę zdolności kredytowej trasanta (wystawcy weksla), ale także
innych osób podpisanych na wekslu (trasatów, muszą oni wyrazić akcept polecenia zapłaty
– w formie podpisu na wekslu: „akceptuję” lub „akceptuję do kwoty X zł”). Jeżeli weksel
nie zostanie wykupiony w terminie, to właściciel weksla może, wg swojego wyboru, żądać
zapłaty od każdego, kto się na wekslu podpisał przed nim. Jeżeli nie otrzyma on zapłaty,
to może dochodzić jej przed sądem – tak, jak każdej innej należności. Im więcej osób
podpisało weksel, tym jest on pewniejszy, a roszczeń z niego można dochodzić w terminie
3 lat od daty wykupu140.
Weksle składane do dyskonta w banku powinny być podpisane przez co najmniej
dwa odpowiedzialne majątkowo podmioty gospodarcze – wystawcę weksla oraz
akceptanta, poręczyciela lub indosanta141, z oznaczonym terminem płatności i możliwe do
opłacenia w oddziałach banku, w których dłużnicy mają rachunki142 (kwestia zawarcia
odpowiedniej klauzuli na wekslu, a najlepiej braku wzmianek o miejscu płatności). Weksle
trasowane (nazywane również tratami lub wekslami ciągnionymi) powinny być opatrzone
bezwarunkowym akceptem trasata, obejmującym całą sumę wekslową, bez wzmianek w
tekście (lub indosach143) ograniczających prawo przeniesienia własności weksla lub prawo
zwrotnego poszukiwania wierzytelności, bez poprawek i skreśleń144. Weksle powinny
mieć także skasowaną opłatę skarbową we właściwej wysokości (w zależności od wartości
sumy wekslowej – od każdych rozpoczętych 100 zł sumy wekslowej albo roszczenia
zabezpieczonego wekslem należy uiścić 0,10 zł opłaty skarbowej145, czyli np. kupno
standardowego blankietu wekslowego o wartości 15 zł zabezpiecza roszczenie o wartości
15 000 zł). Należy w tym miejscu podkreślić, że zapis na „urzędowym blankiecie
wekslowym” o treści „Urzędowy blankiet wekslowy do sumy wekslowej nie
przekraczającej X zł” wskazuje tylko na to, od jakiej kwoty została uiszczona opłata
skarbowa. Nie stanowi to w żadnym wypadku górnej granicy zobowiązania wekslowego
lub poręczenia. Ten niefortunny zapis może łatwo wprowadzić w błąd146.
140 Informacje z serwisu internetowego www.weksel.pl, 18.11.2004 r. 141 Podmiot dokonujący cesji praw z weksla na rzecz innego podmiotu (indosatariusza). W danym przykładzie indosantem jest przedsiębiorstwo cedujące należność wekslową na bank, który jest indosatariuszem. 142 Bankowość..., op. cit., s. 280. 143 Przeniesieniu praw płynących z weksla na inny podmiot (Bankowość..., op. cit., s. 279). 144 Bankowość..., op. cit., s. 280. 145 Informacje z serwisu internetowego „Podatkowa Strefa Informacji” prowadzonego przez Grupę Doradztwa Strategicznego Consiglio, http://www.pit.pl/pages/i/262.php, 18.11.2004 r. 146 Informacje z serwisu internetowego www.weksel.pl, 18.11.2004 r.
65
W praktyce jednak, kredyt wekslowy (dyskontowy) udzielany przez banki małym i
średnim przedsiębiorstwom, okazuje się być mitem. Badanie rynku147, przeprowadzone
przez autora pracy w dniu 19 listopada 2004 r., pozwoliło ustalić, że:
a) usługę dyskonta weksli oferują tylko niektóre z banków,
b) w Banku BPH dyskontowane są weksle, które posiadają podpisy co najmniej
dwóch podmiotów o wiarygodnej dla banku zdolności płatniczej, czyli dużych
firm i korporacji oraz podmiotów, które posiadają rachunek w Banku BPH, a
ich kondycja ekonomiczna nie budzi zastrzeżeń – w każdym przypadku
rozpatrywane jest to jednak indywidualnie,
c) w Kredyt Banku, pomimo faktu, że kredyt dyskontowy opisywany jest jako
jedna z usług dla korporacji, możliwe jest dyskonto weksli wystawionych przez
przedsiębiorstwo z sektora MŚP na rzecz innego przedsiębiorstwa z sektora
MŚP; analizowana jest sytuacja ekonomiczno – finansowa obu firm (tak, jak w
przypadku kredytu), istotną różnicą jest jednak brak wymogu akceptowania
przez inne podmioty przedstawianych do dyskonta weksli148,
d) w obu powyższych bankach przekazano informację, że jest to bardzo rzadko
spotykana forma kredytowania, a pracownik Kredyt Banku wprost stwierdził,
że jak dotąd nie spotkał się tym kredytem w praktyce.
Sytuacja ta wydaje się wynikać przede wszystkim ze śladowego użycia weksli w
obrocie gospodarczym149, a także z faktu istnienia rozwiniętego rynku usług
faktoringowych, które w praktyce niewiele różnią się od dyskonta tzw. weksli krótkich
(zawierających tylko podpis wystawcy). Pomimo trudności związanych z dyskontem
weksli w banku, celowe wydaje się być jednak promowanie wzajemnych rozliczeń za
147 W dniu 19 listopada 2004 r. autor pracy zapoznał się z ofertą niektórych banków, prezentowaną na ich stronach internetowych, a następnie zatelefonował do dwóch z nich – Kredyt Banku oraz Banku BPH. W obu przypadkach wybrany został numer infolinii banku, podany na stronie internetowej (odpowiednio www.kredytbank.com.pl oraz www.bph.pl/pl/kontakt). W pierwszym przypadku (Kredyt Bank) konsultant stwierdził, że bank nie posiada takiego produktu jak kredyt dyskontowy, a po wskazaniu, że jest on opisywany na oficjalnej stronie internetowej banku, przekazał numer do oddziału banku. W drugim przypadku (Bank BPH), konsultant posiadał tylko bardzo ogólne informacje i również przekazał numer do oddziału banku. W obu bankach, po wykonaniu telefonu do oddziału, rozmowa przełączana była do 2 – 3 kolejnych osób, gdyż nikt nie potrafił udzielić autorowi konkretnej informacji dotyczącej wspomnianego kredytu. Ostatecznie, w obu bankach, uzyskano połączenie z doradcą klienta, który poprosił o czas na sprawdzenie szczegółów związanych z tym kredytem i telefon w późniejszym terminie. Kolejne telefony pozwoliły na uzyskanie informacji, które są opisane w podstawowym tekście pracy. 148 Prowizja od rozpatrzenia – 0,1 % kwoty dyskontowanych weksli, nie mniej niż 100 zł, prowizja od udzielenia – 0,5 %, prowizja za administrowanie kredytem – za każde 3 miesiące 0,5 %, prowizja od niewykorzystanej sumy limitu kredytu wekslowego – 0,5 %, prowizja od zmiany warunków umowy – min. 200 zł, wg informacji przekazanych przez pracownika banku w rozmowie telefonicznej w dniu 19.11.2004 r. 149 Informacje z serwisu internetowego www.weksel.pl, 18.11.2004 r.
66
pomocą weksli. Jako przykład związanych z tym korzyści mogą służyć informacje
zamieszczone w serwisie internetowym Jana Bednarczyka, znajdującym się pod adresem
www.weksel.pl:
„Za zapłatę, w przypadku banknotu, uważa się wręczenie do rąk wierzyciela.
W przypadku weksla, wręczenie i napisanie na wekslu nazwiska osoby fizycznej lub
nazwy osoby prawnej, jako remitenta lub indosanta. Prawnym posiadaczem weksla jest
osoba fizyczna lub prawna, która weksel ma i wymieniona jest w nieprzerwanym ciągu
indosów jako ostatnia.
Weksle możemy wręczać z zamiarem zapłaty (weksel własny, weksel trasowany)
lub jako kaucję (weksel kaucyjny). Powinno mieć to odbicie w treści weksla. Weksel
płatniczy księgujemy jako zapłatę. Natomiast weksel kaucyjny pozabilansowo, jako
zobowiązanie. Jeśli przyjmiemy zapłatę wekslem, zaspokojone zostaje zobowiązanie z
tytułu nie zapłaconych faktur lub odsetek. Powstaje równocześnie równe co do wartości
zobowiązanie z tytułu nie wykupionego weksla. Kredyt kupiecki zostaje zamieniony na
kredyt wekslowy. Jest to zdecydowanie wygodniejsza forma należności dla wierzyciela.
Może on dalej płacić tym wekslem przed terminem wykupu (indos), lub w wypadku nie
wykupienia weksla dochodzić należności w uproszczonej formie.”
„Wyobraźmy sobie następującą sytuacje. Mamy dwóch odbiorców. Jednemu
sprzedajemy towar z odroczonym terminem płatności na 30 dni i ma po upływie tego czasu
zapłacić nam przelewem. Drugi płaci za taki sam towar wekslem z terminem wykupu 30
dni. Reasumując: taka samą kwotę, w tym samym czasie pierwszy ma nam wysłać
przelewem a drugi wykupić weksel. Obydwaj nie dotrzymują zobowiązania. Pierwszy nie
przysłał nam pieniędzy, drugi nie wykupił weksla. Tak czy inaczej od obu musimy
dochodzić należności sądownie. Ale nasza sytuacja w wypadku weksla jest znacznie
korzystniejsza niż przy przelewie. Szybciej i taniej osiągniemy cel (niższe koszty, szybsze
postępowanie sądowe, łatwiejsze postępowanie dowodowe ), a w międzyczasie mogliśmy
za ten weksel kupić towar lub zaciągnąć kredyt. To nie weksel stwarza ryzyko, lecz to,
komu sprzedajemy towar. Jeśli klient jest niewiarygodny to nie należy mu sprzedawać
towaru ani na przelew ani za weksel.”
Użycie weksla pozwala również na swoiste rozliczenia kompensacyjne,
tzw. clearing (czyt.: kliring) pomiędzy dwoma przedsiębiorstwami, przy jednoczesnym
wykorzystaniu środków pieniężnych na inne cele. Zamiast zapłaty w gotówce następuje
67
przekazanie papieru wartościowego (jakim jest weksel) oraz zobowiązanie się emitenta do
jego wykupu (poprzez złożenie podpisu na wekslu). Przy kolejnej transakcji weksel
wystawia strona przeciwna, w kwocie równej różnicy pomiędzy sumą wymienioną na
otrzymanym wcześniej wekslu, a własnym zobowiązaniem, jednocześnie wydając weksel
wcześniej otrzymany. Ponieważ pozwala to na zwolnienie części środków pieniężnych,
może być uważane za formę finansowania działalności.
Ta forma rozliczeń wydaje się mieć zastosowanie przede wszystkim między
przedsiębiorstwami, które cyklicznie ze sobą współpracują dokonując szeregu wzajemnych
transakcji zakupu i sprzedaży. Nawet, jeżeli oba przedsiębiorstwa posiadają wystarczające
limity kredytów obrotowych w rachunkach bieżących w bankach, to przejście na
rozliczanie się za pomocą weksli powinno spowodować zmniejszenie się kosztów
związanych z obsługą tych kredytów. W skali roku mogą to być znaczące sumy. Szacując
potencjalne korzyści, należy oczywiście pamiętać o aspekcie, na który zwraca uwagę Jan
Bednarczyk w swoim serwisie:
„Dla poprawy gospodarki finansowej przedsiębiorstwa przeważnie wystarczy obrót
wekslowy z jednym lub kilkoma partnerami. Przyjmowanie zapłaty wekslami od
przypadkowych kontrahentów jest nieporozumieniem. Trzeba stosować zasadę
ograniczonego zaufania. To, że dziś jest dobrze, nie znaczy, że tak będzie zawsze. Sytuacja
finansowa przedsiębiorstw zmienia się jak w kalejdoskopie i trzeba brać to pod uwagę.
Nikomu nie przyjdzie na myśl, aby bez określonych i zweryfikowanych umiejętności
wyjechać samochodem do miasta, a w wypadku weksli jest to nagminne.”150
Odmianą kredytu dyskontowego jest kredyt akceptacyjny. Występuje on w postaci
umowy, w której bank zobowiązuje się do akceptowania do kwoty kredytu ciągnionych na
niego weksli przez kredytobiorcę (weksle trasowane)151. Charakterystyczne dla tej formy
kredytowania jest to, że bank nie stawia do dyspozycji kredytobiorcy środków
pieniężnych, a jedynie użycza samego podpisu, stając się głównym dłużnikiem
wekslowym, zobowiązanym do wykupu weksla. W terminie płatności weksla, wystawca
powinien dostarczyć bankowi akceptującemu środki na wykup weksla wraz z odsetkami.
150 Sposoby rozliczeń wekslowych oraz związane z tym korzyści i zagrożenia zostały szczegółowo opisane w książce Jana Bednarczyka: „Weksel w przystępny sposób”, możliwej do zamówienia poprzez wspomniany serwis internetowy (www.weksel.pl). 151 Informacje z serwisu internetowego „E-finanse...”, op. cit.
68
W przeciwnym razie bank wykupuje weksel z własnych środków, jednocześnie udzielając
kredytu wystawcy weksla152.
Należy zaznaczyć, że weksel podpisany przez bank staje się surogatem pieniądza,
który może być wprowadzony w obieg – podobnie jak weksel podpisany przez
przedsiębiorcę z sektora MŚP (z tą jednak różnicą, że jest bardziej wiarygodny i chętniej
akceptowany przez kontrahentów). Zazwyczaj akceptowane są weksle złożone przez
wystawców będących stałymi klientami danego banku, pochodzące z transakcji
gospodarczych, o terminie płatności nie dłuższym niż 6 miesięcy. Ponadto weksel
powinien odpowiadać warunkom wymaganym od weksli dyskontowanych153.
Kredyt akceptacyjny może występować w doraźnych transakcjach oraz w postaci
linii kredytu akceptacyjnego, będącego limitem kredytowym przyznanym kredytobiorcy.
Może on być udzielony jako kredyt odnawialny, gdy po każdym wykupieniu przez
kredytobiorcę weksla kredyt odnawia się do pierwotnej wysokości oraz jako kredyt
nieodnawialny, gdy każdy weksel zaakceptowany przez bank zmniejsza wysokość
przyznanego limitu154.
Odrębną czynnością jest awalizowanie weksli. Wg prawa wekslowego, pod
pojęciem awalu rozumiane jest poręczenie za zobowiązanie wekslowe. Awalizowanie
weksla przez bank oznacza po prostu poręczenie banku za wykupienie weksla w terminie.
W praktyce różni się od akceptu przede wszystkim tym, że wierzyciel dochodzi roszczenia
najpierw od dłużnika wskazanego na wekslu, a dopiero w przypadku niespełnienia
świadczenia występuje on o zapłatę sumy wekslowej do podmiotu, który weksel poręczył.
W przypadku nie wykupienia weksla przez kredytobiorcę bank wykupuje weksle
udzielając kredytobiorcy kredytu – na podstawie umowy, nazywanej czasami kredytem
awalowym155. Za akceptowanie weksli i udzielanie awali banki pobierają prowizję, jednak
jest ona nieznaczna w porównaniu np. z prowizją od udzielenia kredytu w rachunku
bieżącym156.
Niestety, kredyt akceptacyjny oferują tylko nieliczne banki, a jeśli już, to jest on
wymieniany jako jedna z usług świadczonych na rzecz korporacji. Warto jest jednak znać
możliwości, jakie daje zastosowanie weksla w obrocie gospodarczym. Nie można przecież 152 Ibidem. 153 Bankowość..., op. cit., s. 282. 154 Ibidem. 155 Ibidem. 156 Zgodnie z Tabelą opłat i prowizji ING Banku Śląskiego aktualną na dzień 20.11.2004 r. (http://www3.ing.pl/_itemserver/BSK/tab_hurt.pdf) wynosi ona 60 euro jednorazowo oraz 0,2 % sumy wekslowej miesięcznie, nie mniej 67 zł dla gwarancji powyżej 3 lat oraz 0,03 % sumy wekslowej, nie mniej niż 37 zł dla gwarancji przetargowych.
69
wykluczyć, że usługi oferowane obecnie korporacjom, staną się w przyszłości dostępne
również dla małych i średnich przedsiębiorstw. Jest to szczególnie prawdopodobne w
sytuacji wzrostu stopnia wykorzystania weksla w rozliczeniach między przedsiębiorstwami
– obecny brak dostępu do kredytów wekslowych wydaje się być bowiem powodowany
przede wszystkim przez fakt nieużywania weksli przez przedsiębiorstwa, czyli brak
wystarczającego popytu na takie usługi. Wobec zatorów płatniczych, które narosły w
polskiej gospodarce, śladowy obrót wekslami wydaje się wynikać przede wszystkim z
nikłej wiedzy przedsiębiorców na ten temat i związanych z tym nieporozumień157.
3.2.5. Karty kredytowe
Źródłem finansowania działalności gospodarczej, w szczególności w przypadku
osób fizycznych prowadzących działalność gospodarczą, mogą być również kredyty
udzielane przez banki w postaci kart kredytowych. Najczęściej są to karty wydawane
osobom fizycznym, w zależności od miesięcznego dochodu i szeregu innych czynników
(omówionych szerzej w dalszej części pracy). Ponieważ kredyt w postaci karty kredytowej
dla osób fizycznych zaliczany jest do kredytów konsumpcyjnych, zostanie on wspomniany
w dalszej części pracy.
Na rynku istnieje również szeroka oferta kart kredytowych przeznaczonych dla
firm. Wśród nich, godną zainteresowania wydaje się być m.in. karta kredytowa PKO Euro
Biznes, opracowana z myślą o małych i średnich przedsiębiorstwach. Pozwala ona na
uzyskanie kredytu w wys. 100 % średnich wpływów na rachunek bieżący w okresie
ostatnich 3 lub 6 miesięcy. Minimalna wysokość kredytu wynosi 2 000 zł, maksymalna
25 000 zł, przy czym w gotówce możliwe jest wykorzystanie 60 % przyznanego limitu,
nie więcej niż 15 000 zł158. Oferta ta – w ocenie autora tej pracy – wydaje się być
interesująca ze względu na możliwość bezpłatnego korzystania ze środków banku: od
momentu powstania zadłużenia, przez 45 dni lub do momentu spłaty, bank nie nalicza
odsetek od salda zadłużenia. Po 45 dniach, w sytuacji braku spłaty zadłużenia, bank
nalicza odsetki w wysokości 16 % w stosunku rocznym od kwoty zadłużenia.
W porównaniu do innych, dostępnych na rynku kart, są to warunki konkurencyjne, gdyż
najczęściej odsetki od zadłużenia naliczane są codziennie, do tego z reguły w wysokości
przekraczającej 16 %. Warto jest również zauważyć, że środki wpływające na rachunek
157 Informacje z serwisu internetowego www.weksel.pl, 18.11.2004 r. 158 Informacje ze strony internetowej PKO Banku Polskiego S.A., http://www.pkobp.pl, 20.11.2004 r.
70
bieżący spłacają w pierwszej kolejności zadłużenie „najstarsze” (powstałe najwcześniej).
Pozwala to na uniknięcie konieczności spłaty 100 % kwoty zadłużenia i bezpłatne
korzystanie z całości środków dostępnych w ramach limitu. Oczywiście przy założeniu,
że w odpowiednich terminach spłacone zostaną odpowiednie kwoty zadłużenia, a karta
wykorzystywana będzie wyłącznie do operacji bezgotówkowych (od wypłat gotówkowych
pobierane jest 3 % prowizji, nie mniej niż 5 zł).
Pewnym ograniczeniem wydaje się być stosunkowo mała kwota środków, jakie
można maksymalnie uzyskać na karcie. Jednak dla większości przedsiębiorstw,
w szczególności tych o mniejszych obrotach, nie powinno to stanowić istotnego problemu.
Specyficzna wydaje się natomiast sama procedura przyznania karty, gdyż opiera się
zarówno na analizie średnich wpływów na rachunek, jak i pełnej analizie ekonomiczno –
finansowej przedsiębiorstwa. Dokumenty, jakie należy złożyć wraz z wnioskiem o
przyznanie karty, są analogiczne do dokumentów wymienionych w przypadku
występowania o kredyt w rachunku bieżącym.
3.2.6. Koszt kredytu bankowego
Wbrew obiegowej opinii, oprocentowanie kredytu stanowi tylko jeden z czynników
wpływających na jego finalny koszt. Udzielając kredytu, banki pobierają cały szereg
prowizji, które powodują, że rzeczywisty koszt kredytu jest o wiele wyższy,
niż oszacowany tylko na podstawie wysokości oprocentowania. Do całkowitych kosztów
związanych z zaciągnięciem i spłatą kredytu należy zaliczyć159:
• Oprocentowanie, najczęściej zmienne, oparte o stopę WIBOR, LIBOR lub
EURIBOR + marżę banku uzależnioną od bieżącej i prognozowanej kondycji
finansowej kredytobiorcy,
• Prowizje:
a) przygotowawcza – prowizja za ocenę wniosku i przygotowanie umowy
kredytu, pobierana jako procent od kwoty udzielonego kredytu; czasami
dzielona jest na dwie prowizje:
159 Informacje z serwisu internetowego „E-finanse...”, op. cit.
71
za rozpatrzenie wniosku – pobranie z góry określonej kwoty,
niezależnie od późniejszej decyzji odnośnie udzielenia kredytu
(30 – 400 zł lub 0,5 – 2 % wartości kredytu160),
za udzielenie kredytu (150 – 400 zł lub 0,3 – 4 % wartości
kredytu), zaliczana jest w jej poczet prowizja za rozpatrzenie
wniosku,
b) od zaangażowania – prowizja od udzielonego, a nie wykorzystywanego
kredytu (0,2 – 2 % od niewykorzystywanego salda),
c) administracyjna – prowizja za świadczenie specyficznych usług związanych
z obsługą kredytu,
d) za sporządzenie aneksu – prowizja za dokonanie zmian w umowie kredytu
wprowadzonych w formie aneksu do umowy (50 – 2000 zł lub 0,1 – 4 %
w zależności od dokonywanych zmian),
e) od przedterminowej spłaty kredytu – prowizja za spłacenie kredytu w
terminie wcześniejszym, niż ustalony w umowie (0,2 – 1 % od nadpłacanej
kwoty; czasami występuje w różnych wysokościach, w zależności od tego,
czy bank zostanie powiadomiony o tym z odpowiednim wyprzedzeniem),
f) od przewalutowania – od zmiany waluty, w której spłacany jest kredyt
(0,5 – 2 %, choć w niektórych bankach pierwsza taka operacja jest
bezpłatna).
Zauważalną tendencją jest coraz mniej konkretne określanie przez banki kosztów
kredytu – z reguły informują one o tym, że oprocentowanie stanowi np. stopa WIBOR
1-miesięczny powiększona o marżę banku oraz prowizje związane z udzieleniem kredytu.
Na pytania o bardziej szczegółowe informacje często udzielana jest odpowiedź, że „zależy
to od sytuacji ekonomiczno – finansowej kredytobiorcy”. I rzeczywiście, jest to prawda161.
Banki ważą marżę, jaką ustalają dla kredytu dla danego przedsiębiorstwa ryzykiem, jakie
związane jest z jego kredytowaniem. Jednocześnie jednak, o czym należy pamiętać, z
reguły starają się one narzucić przedsiębiorstwu najwyższą marżę, jakie będzie ono w
stanie zaakceptować. Celowe wydaje się zatem, aby podchodzić do pierwszej propozycji
warunków cenowych, jakie określi bank, z należytym dystansem. Może się oczywiście
okazać, że są to warunki ostateczne, przypadek, w którym bank zrezygnuje z kredytowania
160 A.O.R., Stali klienci płacą mniej, „Rzeczpospolita”, 18.06.2004 r. 161 Materiały wewnętrzne Fortis Bank Polska S.A.
72
danej firmy z powodu problemów związanych z ciągłymi negocjacjami (absorbuje to czas
pracowników banku) jest również prawdopodobny. Wiele zależy tu jednak od wyczucia i
taktu kredytobiorcy.
Przedstawianie ofert w sposób mało konkretny pozwala bankom na
zindywidualizowane, elastyczne podejście, ale jednocześnie uniemożliwia porównanie
poszczególnych ofert na etapie wyboru banku, do którego składany jest wniosek
kredytowy. Wyjściem z tej sytuacji wydaje się być złożenie wniosku w kilku różnych
bankach, a następnie wybór oferty najlepszej – o ile oczywiście nie wiążą się z tym zbyt
wysokie prowizje związane z przyjęciem wniosku do rozpatrzenia.
Istotnie wyróżnia się na tym tle oferta banków spółdzielczych, które z góry
deklarują, jakie będą koszty kredytu. Z reguły powoduje to jednak, że kredyty udzielane
przez te banki są stosunkowo drogie (dotyczy to w szczególności kredytów opiewających
na większe kwoty – przy mniejszych kredytach różnica ta się zaciera, poza tym bank
spółdzielczy jest często jedynym bankiem, jaki jest gotów kredytować dane
przedsiębiorstwo – np. ze względu na to, że pozostałe niechętnie kredytują np. rolnictwo).
Przykładem może być koszt kredytu inwestycyjnego zaciągniętego w Banku
Spółdzielczym w Sanoku, wynoszący – wg tabeli opłat i prowizji banku162 – 16,2 % oraz
koszt analogicznego kredytu zaciągniętego w Fortis Banku, w którym wyniósłby on
WIBOR 1-miesięczny + maksymalnie 3,5 %163 (czyli nie więcej niż 10,5 %),
przy podobnym poziomie prowizji związanych z kredytem. Oczywiście należy zaznaczyć,
że kredyt w Fortis Banku musiałby wynosić minimum 200 000 zł, a firma, będąca
obiektem kredytowania, musiałaby posiadać odpowiednio wysoką zdolność kredytową
oraz ustanowić odpowiednie zabezpieczenia spłaty kredytu164. W przypadku Banku
Spółdzielczego w Sanoku posiadanie zdolności kredytowej oraz zabezpieczenie spłaty
kredytu również byłoby niezbędne (obowiązek ten nakłada na banki ustawa Prawo
bankowe), ale – ze względu na mniejszą kwotę minimalnego kredytu – wymagane byłyby
słabsze zabezpieczenia. Z kolei posiadanie zdolności kredytowej, rozumianej jako
zdolności do spłaty kredytu wraz z należnymi odsetkami i prowizjami w terminach
ustalonych w umowie kredytowej, uzależnione jest od kwoty kredytu, o jaką wnioskuje
potencjalny kredytobiorca. Posiadanie zdolności kredytowej wystarczającej do
zaciągnięcia kredytu w wysokości 10 000 zł znacząco różni się od posiadania zdolności 162 Informacje ze strony internetowej Banku Spółdzielczego w Sanoku: www.bssanok.com.pl/kredyty/oproc_kre1.htm#kredyt17, 12.11.2004 r. 163 Materiały wewnętrzne Fortis Bank Polska S.A. 164 Ibidem.
73
kredytowej do zaciągnięcia 200 000 zł kredytu – co w sposób naturalny, znacząco
ogranicza krąg potencjalnych kredytobiorców. Ze względu na mniejszą kwotę kredytu,
mniejsza jest również marża banku spółdzielczego mierzona w wartościach
bezwzględnych. Ponieważ jednostkowy koszt obsługi kredytu ponoszony przez oba banki
jest w tym wypadku podobny (pracownicy muszą wykonać podobne czynności), stąd
wyższe oprocentowanie kredytu jest w pewien sposób uzasadnione (nawet nieduży procent
od większej kwoty kredytu pozwala na uzyskanie satysfakcjonującej marży, co jest trudne
w przypadku kredytu o niższej wysokości).
Szacunkowe koszty, jakie wiążą się z zaciągnięciem kredytu inwestycyjnego, były
przedmiotem badania, przeprowadzonego przez autorów dziennika „Rzeczpospolita” w
pierwszej połowie 2004 r. Jego wyniki zostały zamieszczone w tabeli 8.
74
Tab
ela
8. O
fert
a ba
nkow
a dl
a m
ałyc
h i ś
redn
ich
prze
dsię
bior
stw
OPR
OC
EN
TO
WA
NIE
O
PŁA
TY
ZA
(W ZŁ
)
BA
NK
N
AZ
WA
R
AC
HU
NK
U ra
chun
ku lo
katy
7- dn
iow
ej
14-
dnio
wej
loka
ty
mie
s.
złot
oweg
o kr
edyt
u w
ra
chun
ku
złot
oweg
o kr
edyt
u in
wes
tycy
jneg
o
prow
adze
nie
rach
unku
(m
ies.)
prze
lew
do
ZU
S w
ok
ienk
u
prze
lew
do
in
nego
ba
nku
w
okie
nku
usłu
g na
te
lefo
n (m
ies.)
wypła
t go
tów
ki
z ko
nta
w
okie
nku
wpł
at
gotó
wki
na
kon
to
PRO
WIZ
JA
za u
dzie
leni
e kr
edyt
u in
wes
tycy
jneg
o w
pro
c.
Ban
k B
PH Pa
kiet
H
arm
oniu
m
do 2
2,
25
2,5
2,75
1M
W
IBO
R+o
d 4,
8 pp
1/3/
6M
WIB
OR
+ od
4,
8 pp
od
20
4 4
0
od 0
,15
proc
. m
in. 5
,25
zł
od 0
,19
proc
. m
in. 3
,75
zł
od 0
,75
proc
. m
in. 2
25 zł
Bus
ines
s Li
der
0,1
1
1,2
b.d.
1M
WIB
OR
+ od
3 p
p od
18
,25
proc
.
1/3M
W
IBO
R+o
d 4
pp
551-
55
0-35
0,
5 pr
oc.
min
. 10
zł
0,5
proc
. m
in. 3
zł
od 1
,5
Ban
k Pe
kao
Euro
kont
o B
usin
ess
0,1
1
1,2
b.d.
od
18,
25 p
roc.
1/
3M
WIB
OR
+od
4 pp
35
0-4
40-
35
0,5
proc
. m
in. 1
0 zł
0,3
proc
. m
in. 3
zł
od 1
,5
Ban
k Z
acho
dni
WB
K(1
)
rach
unek
bi
eżąc
y 0
2,85
-3,
05
2,9-
3,1
2,
251/
3/6M
W
IBO
R+m
arża
1/3/
6M
WIB
OR
+marża
21-3
05
4-5
00,
2 pr
oc.
min
. 4 zł
0,4
proc
. m
in. 4
zł
0,5-
3
BG
K
rach
unek
bi
eżąc
y 0,
35
2,75
-2,
95
2,95
-3,
15
3,65
-3,
85
3M
WIB
OR
+3,4
-4
pp
3M
WIB
OR
+4-4
,2
pp
30
2,5
420
0,
5 pr
oc.
min
. 3 zł
0,3
proc
. m
in. 5
zł
0,8-
1,2
BGŻ
In
tegr
um
Firm
a 0
0,8
1,3
2,5
od 1
1 pr
oc.
od 1
1 pr
oc.
20
5 5
0 0,
3 pr
oc.
min
. 10
zł
0,4
proc
. m
in. 8
zł
od 1
,5
BIS
E
rach
unek
bi
eżąc
y 0,
3
2,
62,
72,
9-3,
3 od
10,
45 p
roc.
od
10,
45 p
roc.
30
4,
4 4,
4 20
0,
5 pr
oc.
min
. 5 zł
0,5
proc
. m
in. 5
zł
od 0
,5
BOŚ
rach
unek
bi
eżąc
y 0,
1
um
owa
2,9
315
,4 p
roc.
3M
WIB
OR
+3-4
pp
35
-5
7-10
0-
0,3
proc
. 0,
2 pr
oc.
od 1
BW
E
rach
unek
bi
eżąc
y 0,
2 od
3,3
od
3,3
53,
45-
3,7
1M
WIB
OR
+marża
1/3
M
WIB
OR
+marża
50
4,5
4,5
50
0-0,
5 pr
oc.
0,5
proc
. m
in. 5
zł
1-5
75
Deu
tsch
e B
ank
Bus
ines
s
0,5-
12,
7-3
2,9-
3,2
3,35
-3,
5
1M
WIB
OR
+2-5
pp
1M
WIB
OR
+2-5
pp
20
44
b.d.
0,
3 pr
oc.
min
. 3 zł
0,2-
1 pr
oc.
min
. 50
zł
0,5-
3
Dom
inet
B
ank
rach
unek
bi
eżąc
y 2
3,4-
4,6
3,6-
4,7
3,75
-4,
95
15,9
5 pr
oc.
3M
WIB
OR
+od
8 pp
20
55
30,
2-2
proc
. 0,
3 pr
oc.
min
. 4 zł
2
Fort
is
Ban
k ra
chun
ek
bieżąc
y 0-
1
-
2,9-
3,5
4,05
1M
W
IBO
R+o
d 0,
5
1M
WIB
OR
+od
0,5
pp
503
4,5
00
0,5
proc
. m
in. 5
zł
umow
a
GB
G
Moj
a Fi
rma
0,5
umow
a 2,
8-3
3,5-
3,7
9,9
proc
. 3M
W
IBO
R+o
d 1
pp
25
3,3
3,3
00-
3zł
0,
2 pr
oc.
min
4 zł
0,5-
4
Kon
to
Firm
owe
2,25
3,15
-3,
6-
od 1
0,5
proc
.5
11
00,
1 pr
oc.
min
. 4 zł
0,15
pr
oc.
min
. 3 zł
od 1
,5
GB
W
Kon
to
Stan
dard
owe
0,45
2,
692,
483,
2-
od 1
0,5
proc
.25
3,5
3,5
100
0od
1,5
Kre
dyt
Ban
k Ex
traB
izne
s 0,
3 -
- 3,
1 od
8,8
8 pr
oc.
od 7
,38
proc
. 25
3
3 0
0 0-
0,1
proc
. m
in. 3
zł
1
ProB
izne
s
0,05
2,6-
3,2
2,7-
3,3
2,8-
3,4
1/3M
W
IBO
R+m
arża
od 1
5 pr
oc.
100
2,8-
5,5
5,5
0 0-
0,18
pr
oc.+
4,5
0,4-
0,75
pr
oc.+
4,5
zł lu
b 8
zł
do 2
IN
G B
ank
Śląs
ki
Kon
to Z
ysk
0,1
2,6-
3,2
2,7-
3,3
2,8-
3,4
1M
WIB
OR
+marża
1/3M
W
IBO
R+m
arża
35
2,5-
5 5
00-
4zł
7 zł
1
Inve
st-
Ban
k K
onto
-Biz
nes
0,5-
1,25
2,5-
2,8
2,5-
2,8
2,8-
3,1
1M W
IBO
R+
od 1
,5 p
p 3/
6M W
IBO
R+
od 1
,5 p
p 15
32
30
0,4
proc
. m
in. 2
zł
0,25
-3
Bus
ines
s C
lass
do
3,5
do
3,6
do
3,6
do
3,7
od 5
,35
proc
. od
9 p
roc.
9
od 0
od
2
0 od
0
proc
. 0,
1 pr
oc.
min
. 3 zł
1 M
ultiB
ank
Bus
ines
s Ex
pert
do 3
,5
do 3
,6
do 3
,6
do 3
,7od
5,3
5 pr
oc.
od 9
pro
c.
15
od 0
od
2
0 od
0
proc
. 0,
1 pr
oc.
min
. 3 zł
1
76
Nor
dea
Ban
k eF
irma
0,8
2,5
2,55
3,5-
3,9
15 p
roc.
3/
6M
WIB
OR
+marża
94,
5 4,
5 0
00,
35
proc
. m
in. 6
zł
0,3-
2
PKO
BP
Biz
nes P
artn
er b
.d.
1,1-
2,1
1,3-
2,3
1,5-
3,15
W
IBO
R+
0,7-
6,3
pp
WIB
OR
+1,3
-6,
9 pp
25
4,
54,
520
0,
2 pr
oc.
0,2
proc
. m
in. 3
zł
0,8-
3
Rai
ffei
sen
Ban
k R
-Kon
to
0,
14,
14,
14,
11M
W
IBO
R+m
arża
1M
WIB
OR
+marża
05
50
00,
5 pr
oc.
do3
BSR
K
rakó
w
rach
unek
bi
eżąc
y 0
2 2,
2 3,
1 12
,5 p
roc.
od
11,
6 20
2
2 5
0 0
1
BS
w
Pias
eczn
ie
rach
unek
bi
eżąc
y 0-
1
1,9-
2,4
2-2,
52,
7-3,
9 13
,5 p
roc.
od
11,
5 pr
oc.
od 1
5 3
3 3
- od
0,2
pr
oc.
2
Inte
ligo
Inte
ligo
1,
3-2,
35-
-3,
55-
-0
3,99
2,
99
0-
--
mB
ank
mB
IZN
ES
Kon
to
3-3,
39
-
--
--
00
10
--
2
1) B
Z W
BK
- opła
ty i
prow
izje
dot
yczą
tary
fy st
anda
rdow
ej;
2) W
ban
kach
inte
rnet
owyc
h opła
ty z
wią
zane
z p
rzel
ewam
i dot
yczą
usł
ugi r
ealiz
owan
ej p
rzez
tele
fon
lub
Inte
rnet
; W
IBO
R 1
M -
5,55
, 3M
- 5,
95, 6
M -
6,29
, z 1
6 cz
erw
ca 2
004
r.
Źródło
: A.O
.R. S
tali
klie
nci..
., op
. cit.
77
Nie podważając przydatności prezentowanych wyników w ogólnej ocenie kosztów,
związanych zaciągnięciem kredytu inwestycyjnego, należy zaznaczyć, że nie uwzględniają
one bardzo istotnego parametru, jakim jest minimalna kwota kredytu możliwa do uzyskania w
każdym z banków. Brakuje również informacji, jakie przedsiębiorstwa są grupą docelową
określonych banków (np. jaki jest wymagany minimalny poziom obrotów, od którego
możliwe jest uzyskanie finansowania dłużnego w danym banku). Pomimo tego, prezentowane
informacje są jednak bardzo cenne, gdyż wskazują na szacunkowy poziom kosztów, jakie
wiążą się z zaciągnięciem kredytu w działających w Polsce bankach.
Potencjalnym źródłem informacji o kosztach kredytów są także internetowe portale
finansowe. Godnym zainteresowania, zawierającym na bieżąco aktualizowane porównania
ofert banków, jest m.in. serwis internetowy www.bankier.pl. W szczególności użyteczne
wydają się być prezentowane tam zestawienia kredytów165, które dzielą się dodatkowo na
kredyty gotówkowe, ratalne, mieszkaniowe, samochodowe, specjalne, obrotowe,
inwestycyjne oraz na nabycie akcji. Porównania prezentowane są w formie tabel,
zawierających oferty banków wraz z odsyłaczami do szczegółowych informacji dotyczących
danego produktu. Pozwala to na zaoszczędzenie czasu, związanego z ewentualnym
poszukiwaniem informacji na witrynach internetowych banków.
Należy zaznaczyć, że w sposób szczególny traktowani są przez banki przedsiębiorcy
reprezentujący wolne zawody – lekarze, weterynarze, stomatolodzy, prawnicy, notariusze,
księgowi itd. Kierowana jest do nich specjalna oferta w postaci tzw. pakietów branżowych,
w ramach których mogą oni liczyć na niższe opłaty i różne przywileje166.
„W większości banków pakiety branżowe to zmodyfikowana forma pakietów
przeznaczonych dla małych i średnich firm. Do wersji podstawowej banki dodają bonusy:
wyższy limit zadłużenia, krótszy okres oczekiwania na decyzję o przyznaniu kredytu, mniej
uciążliwe formalności oraz oczywiście niższe opłaty i prowizje. Ponieważ klienci
zakwalifikowani do grupy wolnych zawodów to na ogół osoby o stabilnej sytuacji
finansowej, dużych dochodach, banki odważniej udzielają im kredytów.”167
A. Morawiecka przeprowadziła interesujące badanie porównawcze oferty banków
skierowanej do tej grupy klientów (tabela 9)168.
165 http://www.bankier.pl/fo/kredyty/narzedzia/zestawienie, 21.11.2004 r. 166 A. Morawiecka, Dobry klient, bo dużo zarabia, „Rzeczpospolita”, 04.06.2004 r. 167 Ibidem. 168 Ibidem.
78
Tab
ela
9. O
płat
y i p
row
izje
w p
akie
tach
bra
nżow
ych
Naz
wa
bank
u N
azw
a pa
kiet
u O
twar
cie
rach
unku
Pr
owad
zeni
e ra
chun
ku
Prze
lew
do
inne
go
bank
u Pr
zele
w
do Z
US
Wyd
anie
kar
ty
Kre
dyty
i poży
czki
Inte
grum
Le
karz
be
z opła
t
20 zł l
ub 1
60 lu
b 20
0 zł
/mie
s.w fo
rmie
ry
czał
tu
w fo
rmie
pap
iero
wej
5
zł, p
rzez
Te
lein
tegr
um 3
,5 zł,
w p
akie
cie
0 zł
5 zł
20 zł k
arta
po
dsta
wow
a, 2
00 zł
Mas
terC
ard
Bus
ines
s, 30
0 zł
M
aste
rCar
d G
old
Deb
et d
opus
zcza
lny
w ra
chun
ku: p
rzyjęc
ie w
nios
ku 0
zł;
rozp
atrz
enie
wni
osku
min
. 200
zł;
prow
izja
prz
ygot
owaw
cza
- br
ak; o
proc
ento
wan
ie k
redy
tu o
d 12
pro
c. K
redy
t obr
otow
y w
ra
chun
ku: o
płat
a za
prz
yjęc
ie w
nios
ku 0
zł;
rozp
atrz
enie
w
nios
ku m
in. 2
00 zł (
opła
ta n
a po
czet
p. p
rzyg
otow
awcz
ej),
prow
izja
prz
ygot
owaw
cza
min
. 1,5
pro
c., m
in. 3
00 zł;
opro
cent
owan
ie o
d 11
pro
c. lu
b W
IBO
R 1
M +
min
. 3,5
pro
c.
Kre
dyt i
nwes
tycy
jny:
prz
yjęc
ie w
nios
ku 0
zł;
rozp
atrz
enie
w
nios
ku m
in. 2
00 zł (
opła
ta p
obra
na w
poc
zet p
. pr
zygo
tow
awcz
ej);
prow
izja
prz
ygot
owaw
cza
od 1
,5 lu
b 2
proc
., m
in. 3
00 lu
b 35
0 zł
; opr
ocen
tow
anie
od
12 p
roc.
lub
WIB
OR
3M
+ 4
pro
c. K
redy
t pła
tnic
zy: p
rzyjęc
ie w
nios
ku 0
zł;
rozp
atrz
enie
wni
osku
min
. 200
zł (
opła
ta z
alic
zona
w p
ocze
t p.
przy
goto
waw
czej
); pr
owiz
ja p
rzyg
otow
awcz
a m
in. 1
,5 p
roc.
, m
in. 3
00 zł;
opro
cent
owan
ie o
d 11
pro
c. lu
b W
IBO
R 1
M+
min
. 3,
5 pr
oc.
BGŻ
Inte
grum
Pr
awni
k be
z opła
t 20
zł l
ub 1
60 lu
b 20
0 zł
/mie
s.w fo
rmie
ry
czał
tu
w fo
rmie
pap
iero
wej
5
zł, p
rzez
Te
lein
tegr
um 3
,5 zł,
w p
akie
cie
0 zł
5 zł
20
zł -
kar
ta
pods
taw
owa,
200
zł
Mas
terC
ard
Bus
ines
s; 3
00 zł z
a M
aste
rCar
d G
old
jw.
Kre
dyt
Ban
k
Ekst
ra
Biz
nes
Med
yk
20 zł
25
zł
w fo
rmie
pap
iero
wej
3
zł; p
rzez
Tel
eKB
K
onsu
ltant
2 zł;
prze
z In
tern
et 1
,50
zł
w fo
rmie
pa
pier
owej
3
zł; p
rzez
Te
leK
B
Kon
sulta
nt
2 zł
; prz
ez
Inte
rnet
1,
50 zł
Vis
a El
ectro
n Ek
stra
bizn
es 1
5 zł
, V
isa
Bus
ines
s 200
zł
Vis
a B
usin
ess
Gol
d 38
5 zł
Odn
awia
lny
limit
kred
ytow
y w
rach
unku
bieżą
cym
: prz
yjęc
ie
wni
osku
0 zł;
rozp
atrz
enie
wni
osku
50
zł; p
row
izja
pr
zygo
tow
awcz
a od
1 d
o 1,
5 pr
oc.;
opro
cent
owan
ie W
IBO
R
1M+
marża
od
3,5
proc
. Kre
dyt i
nwes
tycy
jny:
prz
yjęc
ie w
nios
ku
0 zł
; roz
patrz
enie
wni
osku
150
zł;
prow
izja
prz
ygot
owaw
cza
od
1,5
proc
.; op
roce
ntow
anie
od
9,69
pro
c. K
redy
t na
zaku
p śr
odkó
w tr
ansp
ortu
: prz
yjęc
ie w
nios
ku 0
zł;
rozp
atrz
enie
w
nios
ku 5
0 zł
; pro
wiz
ja p
rzyg
otow
awcz
a od
1 d
o 1,
5 pr
oc.;
opro
cent
owan
ie o
d 12
,5 p
roc.
na
now
e au
to, o
d 15
,25
proc
. na
używ
ane.
Kre
dyt n
a fin
anso
wan
ie n
owyc
h m
iejs
c pr
acy:
pr
zyję
cie
wni
osku
0 zł;
rozp
atrz
enie
wni
osku
50
zł; z
a ud
ziel
enie
kr
edyt
u 1
proc
.; op
roce
ntow
anie
od
7,33
pro
c. P
ożyc
zka
dla
79
posi
adac
zy ra
chun
ku E
kstra
bizn
es: p
rzyjęc
ie w
nios
ku 0
zł;
rozp
atrz
enie
wni
osku
50
zł; p
row
izja
prz
ygot
owaw
cza
od 1
do
2 pr
oc.,
opro
cent
owan
ie o
d 11
,5 p
roc.
do
12 m
ies.
i od
17 p
roc.
po
wyż
ej 1
2 m
ies.
Ekst
ra
Biz
nes L
ex
20 zł
25 zł
w fo
rmie
pap
iero
wej
3
zł; p
rzez
Tel
eKB
K
onsu
ltant
2 zł;
prze
z In
tern
et 1
,50
zł
w fo
rmie
pa
pier
owej
3
zł; p
rzez
Te
leK
B
Kon
sulta
nt
2 zł
; prz
ez
Inte
rnet
1,
50 zł
Vis
a El
ectro
n Ek
stra
bizn
es 1
5 zł
; V
isa
Bus
ines
s 200
zł
; Vis
a B
usin
ess
Gol
d 38
5 zł
Odn
awia
lny
limit
kred
ytow
y w
rach
unku
bieżą
cym
: prz
yjęc
ie
wni
osku
0 zł;
rozp
atrz
enie
wni
osku
50
zł; p
row
izja
pr
zygo
tow
awcz
a od
1 d
o 1,
5 pr
oc.;
opro
cent
owan
ie W
IBO
R
1M+
marża
od
4 pr
oc. K
redy
t inw
esty
cyjn
y: p
rzyjęc
ie w
nios
ku 0
zł
; roz
patrz
enie
wni
osku
150
zł;
prow
izja
prz
ygot
owaw
cza
od
1,5
proc
.; op
roce
ntow
anie
od
9,69
pro
c. K
redy
t na
zaku
p śr
odkó
w tr
ansp
ortu
: prz
yjęc
ie w
nios
ku 0
zł;
rozp
atrz
enie
w
nios
ku 5
0 zł
; pro
wiz
ja p
rzyg
otow
awcz
a od
1 d
o 1,
5 pr
oc.;
opro
cent
owan
ie o
d 12
,5 p
roc.
na
now
e au
to, o
d 15
,25
proc
. na
używ
ane
Kre
dyt n
a fin
anso
wan
ie n
owyc
h m
iejs
c pr
acy:
pr
zyję
cie
wni
osku
0 zł;
rozp
atrz
enie
wni
osku
50
zł; z
a ud
ziel
enie
kr
edyt
u 1
proc
; opr
ocen
tow
anie
od
7,33
pro
c. P
ożyc
zka
dla
posi
adac
zy ra
chun
ku E
kstra
bizn
es: p
rzyjęc
ie w
nios
ku 0
zł;
rozp
atrz
enie
wni
osku
50
zł; p
row
izja
prz
ygot
owaw
cza
od 1
do
2 pr
oc.,
opro
cent
owan
ie o
d 12
,5 p
roc.
do
12 m
ies.
PK
O
BP
M
edyk
Pa
rtner
0
zł
25
zł
w fo
rmie
pap
iero
wej
4,
5 zł
, w fo
rmie
el
ektro
nicz
nej 2
zł
w fo
rmie
pa
pier
owej
4,
5 zł
, w
form
ie
elek
troni
czne
j 2 zł
25 zł n
a dw
a la
ta
Kre
dyt o
dnaw
ialn
y w
rach
unku
: prz
yjęc
ie w
nios
ku 0
zł;
rozp
atrz
enie
wni
osku
50
zł; p
row
izja
od
udzi
elon
ego
kred
ytu
od
2 do
4 p
roc.
; opr
ocen
tow
anie
od
7 pr
oc. K
redy
t obr
otow
y w
ra
chun
ku k
redy
tow
ym: p
rzyjęc
ie w
nios
ku b
ez o
płat
; ro
zpat
rzen
ie w
nios
ku 1
00 zł;
prow
izja
od
udzi
elon
ego
kred
ytu
od 1
do
3,5
proc
.; op
roce
ntow
anie
od
7,3
proc
. Kre
dyt
inw
esty
cyjn
y w
rach
unku
kre
dyto
wym
: prz
yjęc
ie w
nios
ku 0
zł;
rozp
atrz
enie
wni
osku
100
zł;
prow
izja
od
udzi
elon
ego
kred
ytu
od 0
,8 d
o 3
proc
.; op
roce
ntow
anie
od
7,1
proc
. Poż
yczk
a go
tów
kow
a lu
b be
zgot
ówko
wa:
prz
yjęc
ie w
nios
ku 0
pro
c.;
rozp
atrz
enie
wni
osku
100
zł;
prow
izja
od
udzi
elon
ej p
ożyc
zki 1
pr
oc.;
opro
cent
owan
ie o
d 12
,3 d
o 15
,6 p
roc.
Kre
dyt A
uto
Partn
er
na z
akup
sam
ocho
du; p
rzyjęc
ie w
nios
ku 0
zł;
rozp
atrz
enie
w
nios
ku 1
00 zł;
prow
izja
od
kwot
y ud
ziel
oneg
o kr
edyt
u od
1 d
o 3,
5 pr
oc.;
opro
cent
owan
ie o
d 7,
1 pr
oc.
Peka
o SA
Li
der
Farm
acji
bez
opła
t za
pier
wsz
y ra
chun
ek i
10
25 zł
w fo
rmie
pap
iero
wej
2
zł, w
form
ie
elek
troni
czne
j 1 zł
w fo
rmie
pa
pier
owej
2
zł, w
50 zł z
a pi
erw
szą
i każdą
następ
ną,
Ove
rdra
ft w
PLN
: prz
yjęc
ie i
rozp
atrz
enie
wni
osku
0 zł,
za
udzi
elen
ie p
ierw
szeg
o kr
edyt
u 0
zł, z
a ud
ziel
enie
dru
gieg
o m
in.
1 pr
oc.,
opro
cent
owan
ie 1
M W
IBO
R +
marża
od
4,25
pro
c.
80
zł o
d każd
ego
następ
nego
fo
rmie
el
ektro
nicz
nej 1
zł
Kre
dyt w
rach
unku
bieżą
cym
odn
awia
lny
w P
LN: z
a pr
zyję
cie
i ro
zpat
rzen
ie w
nios
ku m
in. 2
0 zł
; pro
wiz
ja p
rzyg
otow
awcz
a od
0
proc
.; op
roce
ntow
anie
1M
WIB
OR
+ m
arża
od
3 pr
oc. K
redy
t w
rach
unku
kre
dyto
wym
odn
awia
lny
i nie
odna
wia
lny
w P
LN:
opła
ta z
a pr
zyję
cie
i roz
patrz
enie
wni
osku
min
. 30
zł; p
row
izja
pr
zygo
tow
awcz
a od
0 p
roc.
; opr
ocen
tow
anie
1M
WIB
OR
+
marża
od
3 pr
oc.
BZ
WB
K
Paki
et d
la
Wol
nych
Za
wod
ów
30 zł
30
zł*
w fo
rmie
pap
iero
wej
2,
80zł
, w fo
rmie
el
ektro
nicz
nej 0
,50
zł
1,50
zł
bez
opła
t kar
ta
firm
owa
Vis
a B
usin
ess E
lect
ron,
50
zł z
a uż
ytko
wan
ie
Kre
dyt o
brot
owy
w ra
chun
ku b
ieżą
cym
w P
LN: p
rzyjęc
ie
wni
osku
0 zł;
rozp
atrz
enie
wni
osku
0,2
0 pr
oc. m
in. 1
00 zł
(pro
wiz
ja p
obie
rana
w p
ocze
t p. p
rzyg
otow
awcz
ej);
prow
izja
pr
zygo
tow
awcz
a m
in. 1
50 zł +
1 p
roc.
kw
oty
kred
ytu
pona
d 10
ty
s. zł
; opr
ocen
tow
anie
WIB
OR
+ m
arża
(ban
k ni
e po
daje
do
kład
nych
war
tośc
i) dl
a kr
edyt
u w
PLN
Biz
nes H
ipot
eka.
K
redy
t hip
otec
zny
dla
firm
: prz
yjęc
ie w
nios
ku 0
zł;
rozp
atrz
enie
w
nios
ku 0
,20
proc
. min
. 100
zł (
prow
izja
pob
iera
na w
poc
zet p
. pr
zygo
tow
awcz
ej; p
row
izja
prz
ygot
owaw
cza
min
. 150
zł -
1
proc
. od
kwot
y kr
edyt
u po
nad
10 ty
s. zł
; opr
ocen
tow
anie
W
IBO
R 1
M lu
b 3M
dla
kre
dytu
w P
LN
Ban
k B
PH
Har
mon
ium
M
edyk
H
arm
oniu
m
Praw
nik
Har
mon
ium
Ta
x
0 zł
24
,95
lub
39,9
5 zł
(p
akie
t baz
owy
Har
mon
ium
); 39
,95
lub
59,9
5 zł
(H
arm
oniu
m P
lus)
; 55
lub
79 zł (
Har
mon
ium
Pr
o); d
o każd
ej k
wot
y ba
nk d
olic
za o
płatę
w
wys
okoś
ci 1
0 zł
w
ram
ach
paki
etu
branżo
weg
o;
prow
adze
nie
rach
unku
w
form
ie ry
czał
tu m
in.
90 zł
10 p
rzel
ewów
/mie
s. za
poś
redn
ictw
em
syst
emu
Seza
m lu
b V
ideo
Tel/M
ultiC
ash
w ra
mac
h pa
kiet
u be
zpła
tnie
, pow
yżej
10
opł
ata
wyn
osi
0,50
zł z
a każd
y
1,50
zł
kred
ytow
e:
Mas
terc
ard
Cre
dit
Silv
er lu
b V
isa
Cre
dit S
ilver
be
zpła
tnie
w
ram
ach
paki
etu
Lim
it de
beto
wy:
prz
yjęc
ie w
nios
ku 0
zł;
rozp
atrz
enie
wni
osku
od
25
zł (k
wot
a za
licza
na w
poc
zet p
.prz
ygot
owaw
czej
); pr
owiz
ja p
rzyg
otow
awcz
a od
1 p
roc.
, min
. 100
zł,
opro
cent
owan
ie W
IBO
R 1
M +
marża
. Kre
dyt n
a za
kup
wyp
osaż
enia
: prz
yjęc
ie w
nios
ku 0
zł;
rozp
atrz
enie
wni
osku
od
113
zł (o
płat
a za
licza
na w
poc
zet p
. prz
ygot
owaw
czej
); pr
owiz
ja
przy
goto
waw
cza
od 1
,125
pro
c., m
in. 1
00 zł;
opro
cent
owan
ie
WIB
OR
1M
lub
3M lu
b 6M
Har
mon
ium
Hip
otek
a. K
redy
t hi
pote
czny
dla
firm
: prz
yjęc
ie w
nios
ku 0
zł;
rozp
atrz
enie
w
nios
ku o
d 11
3 zł
(opł
ata
zalic
zana
w p
ocze
t p.
przy
goto
waw
czej
); pr
owiz
ja p
rzyg
otow
awcz
a od
0,7
5 pr
oc.,
min
. 300
zł
*opł
ata
obej
muj
e ró
wni
eż k
orzy
stan
ie z
rach
unku
oso
bist
ego
Kon
to24
i K
onto
24 P
lus l
ub K
onto
24 P
rest
iż
Źródło
: A. M
oraw
ieck
a, D
obry
klie
nt, b
o dużo
zara
bia,
„R
zecz
posp
olita
”, 0
4.06
.200
4 r.
81
We wspomnianym badaniu A. Morawieckiej, znalazła się również informacja o –
pewien sposób – szczególnym podejściu Banku Zachodniego WBK S.A. do przedsiębiorców
reprezentujących wolne zawody. Cytując: „Mogą oni liczyć jednak na pewne udogodnienie.
Polega ono na tym, że BZ WBK zalicza dochody nieudokumentowe do przychodów ogółem.
Dzięki temu prawnik czy lekarz ma większą zdolność kredytową i może otrzymać pożyczkę
na lepszych warunkach (wyższą kwotę). Jednak dochody nieudokumentowane nie mogą
przekroczyć 50 % dochodów udokumentowanych i nie mogą być wyższe niż 3 tys. zł
miesięcznie.”169.
Informacja ta została potwierdzona przez pracownika banku170:
„Dochody nieudokumentowane, czyli nie wykazane w deklaracjach podatkowych,
w przypadku osób fizycznych występujących o pożyczkę lub kredyt konsumpcyjny, mogą
być brane pod uwagę do kwoty ok. 3 000 zł miesięcznie. W przypadku, w którym kredyt
zaciągany jest przez firmę, nie występuje taka możliwość.”
Dla osób reprezentujących wolne zawody jest to jednak mało istotne171, gdyż – poza
kwestią zapłaty podatku – brak jest istotnych różnic pomiędzy przychodem firmy,
a przychodem osobistym właściciela firmy. W ten sposób możliwe jest podwyższenie
zdolności kredytowej i – co się z tym wiąże – uzyskanie większej pożyczki lub kredytu.
W praktyce oznacza to, że Bank Zachodni WBK sankcjonuje łamanie prawa, jakim jest
uzyskiwanie nieopodatkowanych przychodów, oferując przy tym możliwość czerpania
dodatkowych korzyści z tego faktu. Działania takie – w ocenie autora tej pracy – zasługują na
potępienie.
Dla przedsiębiorstwa, ze względu na różnice w kosztach korzystania z określonych
form kredytowania, istotny jest również rodzaj kredytu. Specyficzny sposób obliczania
kosztów występuje w przypadku kredytu dyskontowego. O ile związane z nim prowizje są
podobne, jak w przypadku pozostałych kredytów, o tyle oprocentowanie kredytu liczone
nieco inaczej. Odsetki od kredytów dyskontowych, potocznie nazywane dyskontem,
potrącane są z reguły w momencie ich udzielenia172. I właśnie na tym tle dochodzi do
pewnych nieporozumień.
169 Ibidem. 170 W rozmowie telefonicznej w dniu 23.11.2004 r. 171 W praktyce różnicą jest tylko możliwość odpisania odsetek od kredytu od podstawy opodatkowania – jako kosztów uzyskania przychodu. 172 Bankowość..., op. cit., s. 279.
82
Bank, obliczając kwotę należnych odsetek, które są potrącane od kwoty udzielonego
kredytu, stosuje następujący wzór173:
D = 365
W r tx x
gdzie:
D – kwota odsetek z tytułu dyskonta,
W – suma wekslowa,
r – roczna stopa procentowa,
t – liczba dni upływających do daty płatności weksla.
Jest to wzór na obliczenie wartości odsetek płatnych „z dołu”, po zakończeniu okresu
kredytowania. Analogiczny wzór jest stosowany podczas obliczania odsetek od pozostałych
rodzajów kredytów, z tą różnicą, że w miejscu sumy wekslowej wpisywana jest kwota
zadłużenia, jaka miała miejsce w ostatnim okresie t dni (najczęściej nie dłuższym niż cykl
naliczania odsetek, gdyż z reguły powoduje to zmianę salda wykorzystania kredytu – jest one
powiększane o naliczone odsetki, a kolejne naliczenie odsetek ma miejsce już od
powiększonej sumy). W przypadku dyskonta weksli banki nie pobierają jednak odsetek po
zakończeniu okresu kredytowania, ale „z góry”, w momencie udostępnienia środków
kredytobiorcy. Wzór, który powinien być stosowany do obliczania należnych odsetek,
nietrudno jest wyprowadzić. Prezentuje go m.in. Jan Bednarczyk na stronach swojego serwisu
internetowego www.weksel.pl:
Wypłacony kapitał "kd" jest mniejszy niż nominał weksli "W", właśnie o odsetki
dyskontowe. W takim przypadku odsetki dyskontowe będą liczone wzorem:
D = W – kd
Aby wyliczyć kd, którego wartość wstawiona zostanie następnie do powyższego
wzoru, należy wcześniej posłużyć się wzorem na wysokość odsetek, jakie zostaną w
przyszłości zapłacone od określonej kwoty:
t D = W * r * -------------- 365
173 Ibidem.
83
W tym sposobie liczenia, do wzoru powyżej zamiast "W" (nominał weksla),
wstawiamy rzeczywiście wypłacony kapitał, czyli "kd". Uzasadnienie takiej metody obliczeń
zamieszczone zostało pod ostatecznym wzorem. Po podstawieniu otrzymujemy:
W = kd + D
t W = kd + kd * r * ------ 365
W
kd = ---------------- t 1 + r * ------ 365
Wstawiając do wzoru na odsetki mamy:
Według tego wzoru prawidłowo powinny być liczone odsetki dyskontowe.174
1 D = W * {1 – -------------} t 1 + r * ------ 365
Taki sposób wyprowadzenia wzoru uzasadniony jest następującym rozumowaniem:
Załóżmy, że bank udziela przedsiębiorcy kredytu w kwocie kd, a przedsiębiorca deklaruje
spłatę kwoty kredytu kd oraz należnych odsetek D, naliczonych od tego kredytu. Załóżmy
też, że całkowita suma należna bankowi W jest równa sumie wymienionej na wekslu. Odsetki
D zapłacone od takiego kredytu będą równe odsetkom pobranym „z góry” w przypadku
przedstawienia takiego weksla do dyskonta.
W przypadku pierwszego sposobu naliczania odsetek, płatnych „z dołu”,
przedsiębiorca uzyskuje kwotę środków równą zobowiązaniu wekslowemu. Co miesiąc
spłaca on należne odsetki, a z dniem upływu okresu kredytowania zwraca użyczony kapitał.
Oznacza to większą, całkowitą kwotę zapłaconych bankowi odsetek, w zamian za mniejsze
obciążenie kredytobiorcy spłatą w początkowym okresie kredytowania.
W przypadku naliczania drugim sposobem, odsetkach płatnych „z góry”,
przedsiębiorca na wstępie płaci całość odpowiednio zdyskontowanych odsetek, które są 174 Informacje z serwisu internetowego www.weksel.pl, 18.11.2004 r.
84
potrącane z wypłacanej mu kwoty. Następnie korzysta on z użyczonych środków przez czas
określony w umowie kredytowej, nie ponosząc już z tego tytułu dodatkowych opłat.
W praktyce bankowej odsetki naliczane są tak, jak w sposobie pierwszym, w związku
z czym są one wyższe. Jednocześnie jednak kapitał wypłacany jest według sposobu drugiego,
czyli pomniejszony o te zawyżone odsetki175. De facto, nie jest w nim uwzględniana wartość
pieniądza w czasie w odniesieniu do płaconych przez kredytobiorcę odsetek. A w przypadku
większych kwot, wyższych stóp procentowych (tu: dyskontowych) lub dłuższych okresów
kredytowania może to mieć istotne znaczenie.
Aby lepiej zobrazować ten problem załóżmy, że kredytobiorca przedstawia bankowi
do dyskonta weksel o terminie wykupu równym 6 miesięcy, opiewający na kwotę 20 000 zł,
przy stopie procentowej równej 15 %. Inne koszty pomijamy. W sposobie pierwszym klient
otrzymuje 20 000 zł i co miesiąc, przez 6 miesięcy, płaci odsetki – w sumie 1 500 zł.
W przypadku drugim liczona jest bieżąca wartość ogółu zapłaconych odsetek, równa
1 378 zł, i o tę wartość pomniejszona jest kwota wypłacana kredytobiorcy – otrzymuje on
18 622 zł.
W praktyce bankowej kredytobiorca od razu płaci 1 500 zł (otrzymuje on 18 500 zł),
co oznacza naliczenie rzeczywistych odsetek dyskontowych w wysokości 16,44 %176, czyli o
1,44 % wyższych, niż oficjalnie deklarowane.
Wskazanym wydaje się być uważne czytanie umów kredytowych oraz – jeżeli jest
taka możliwość – negocjowanie odpowiednich zapisów. Wydaje się mało prawdopodobnym,
aby bank zechciał zmienić sposób, w jaki dokonuje rozliczeń związanych z dyskontem
weksli, ale – korzystając z podanych wzorów – można spróbować zasugerować zmianę
wysokości oprocentowania, aby odpowiadało rzeczywistym, a nie nominalnym odsetkom
dyskontowym. Warto jest także sprawdzić, czy bank nalicza odsetki dzieląc okres pozostały
do wykupu weksla przez 365, czy też przez 360 dni. Jest to dość częsta praktyka, która dla
kredytobiorcy oznacza konieczność zapłacenia wyższych odsetek. Informacje te powinny być
zamieszczone oficjalnym regulaminie czynności kredytowych banku177.
Podczas oceny całkowitych kosztów związanych z zaciągnięciem kredytu, należy
również pamiętać o tzw. tarczy podatkowej, czyli zmniejszeniu wysokości płaconych
podatków. Zgodnie z Ustawą o podatku dochodowym od osób fizycznych178 odsetki, płacone
175 Informacje z serwisu internetowego www.weksel.pl, 18.11.2004 r. 176 Należy przekształcić finalny wzór na kwotę odsetek. Wzór na stopę rzeczywistą: r = 365*D / t*(W–D). 177 Materiały wewnętrzne Fortis Bank Polska S.A. 178 Art. 16, ust. 1, p. 10, lit. a tej ustawy.
85
od kredytów bankowych, stanowią koszt uzyskania przychodu i pomniejszają tym samym
podstawę opodatkowania. W ten sposób koszt użycia kredytów bankowych można określić
następującym wzorem179:
Kb = i x (1 – Pd),
gdzie:
Kb – koszt użycia bankowych kredytów kapitałowych,
i – bankowa stopa procentowa,
Pd – stopa podatku dochodowego.
Należy jednak zaznaczyć, że tarcza podatkowa występuje tylko w przypadku firm
rentownych – które posiadają odpowiednio wysoką podstawę opodatkowania, od której
można by odliczyć opisywane odsetki. Wymieniony wzór nie uwzględnia także kosztów
prowizji bankowych, które wiążą się z obsługą kredytów. Prowizje te nie stanowią kosztów
uzyskania przychodów i nie wpływają na zmniejszenie płatności z tytułu podatków.
3.3. Kredyty i pożyczki konsumpcyjne oraz formy sprzedaży ratalnej
Kredyty konsumpcyjne, udzielane przez banki osobom fizycznym, nie stanowią
bezpośredniego źródła dopływu gotówki do firmy, ale – jak zostało to już wcześniej
wspomniane – poprzez pokrycie części kosztów ponoszonych przez właściciela
przedsiębiorstwa, pozwalają na pośrednie finansowanie działalności gospodarczej. W języku
potocznym, pod pojęciem kredytu funkcjonują również odroczone formy płatności stosowane
m.in. przez centra handlowe – chociaż kredytem, w rozumieniu ustawy Prawo bankowe,
oczywiście nie są180. Ze względu jednak na zbieżność celów, jakie finansowane są kredytami
konsumpcyjnymi oraz wymienionymi formami sprzedaży ratalnej, zostały one opisane
wspólnie.
Finansowanie bieżącej działalności gospodarczej poprzez kredyty konsumpcyjne
udzielane osobom fizycznym najbardziej widoczne jest np. w przypadku zakupu komputera.
Może on być wykorzystywany zarówno do pracy, jak i do zastosowań typowo domowych –
rekreacji, nauki itp. Zaliczenie komputera do środków trwałych firmy pozwala na odliczenie
określonej kwoty podatku VAT oraz zapłacenie mniejszego podatku dochodowego, z racji
pomniejszenia podstawy opodatkowania o odpisy amortyzacyjne. Aby dokonać zakupu
179 J. Ostaszewski, Zarządzanie..., op. cit., s. 42. 180 W myśl art. 5 ustawy Prawo bankowe kredyty mogą być udzielane tylko przez banki.
86
komputera „na firmę”, niezbędne jest dokonanie płatności za fakturę wystawioną na
prowadzoną przez siebie działalność gospodarczą. Jeżeli jednak w firmie nie ma akurat
wolnych środków, które mogłyby sfinansować zakup, być może warto jest rozważyć
opłacenie faktury ze środków prywatnych.
W przypadku działalności gospodarczej osoby fizycznej jest to w pewien sposób
oczywiste – środki prywatne właściciela są jednocześnie środkami, jakimi dysponuje firma.
Mniej oczywista wydaje się natomiast sytuacja, w której pożyczka udzielona np. wspólnikowi
spółki z o.o. jako osobie fizycznej (na zakup określonych dóbr, w formie kredytu ratalnego),
pozwala na wniesienie dodatkowego kapitału do spółki. Unikając w danym momencie
poniesienia wydatków – w sensie wypływu pieniędzy, a nie powstania zobowiązań –
wspólnik wchodzi w posiadanie „dodatkowych” środków pieniężnych, które może z kolei
pożyczyć spółce na finansowanie bieżącej działalności gospodarczej.
Z metodologicznego punktu widzenia jest to forma finansowania działalności z
kapitałów własnych. Ponieważ jednak osoba właściciela jest tu tylko swoistym
„pośrednikiem” w przepływie środków od podmiotów zewnętrznych do firmy, omówione to
zostało w części pracy poświęconej finansowaniu kapitałami obcymi.
Przykładem, który obrazuje możliwość dopływu środków do przedsiębiorstwa z
zewnątrz, choć poprzez osobę właściciela, jest kredyt hipoteczny udzielany przez Fortis Bank
Polska S.A. Pomijając kwestię posiadania zdolności kredytowej, która pozwala na
zaciągnięcie tego kredytu, możliwe jest przeznaczenie do 25 % wartości kwoty kredytu na
dowolny cel181. Stwarza to możliwość np. sfinansowania kosztów urządzenia gabinetu
lekarskiego w jednym z pomieszczeń budowanego domu jednorodzinnego. Ponieważ środki
mogą być przeznaczone na dowolny cel, działalność gospodarcza „wsparta” takim kredytem
nie musi być prowadzona w miejscu zamieszkania. Dla banku istotny jest przede wszystkim
fakt budowy domu (zabezpieczeniem kredytu jest m.in. hipoteka) oraz bieżąca obsługa
kredytu. Wykorzystanie kredytu, zabezpieczonego hipoteką ustanowioną na domu, w którym
się zamieszkuje, wydaje się być jednak nieco ryzykowne – tym niemniej jest to jedna z
możliwości finansowania działalności gospodarczej.
Zakup danego środka trwałego, przy jednoczesnym odroczeniu płatności lub
rozłożeniu jej na raty, rodzi nadzieje na uzyskanie dochodów pozwalających na spłatę rat
dzięki bieżącemu jego użytkowaniu. Szczególną uwagę należy jednak zwrócić na całkowity
koszt, jaki wiąże się z daną formą finansowania zakupu. W przypadku dóbr, których wartość
181 Materiały wewnętrzne Fortis Bank Polska S.A.
87
mieści się w przedziale 500 – 80 000 zł, wszystkie instytucje udzielające kredytów,
użyczające środki w formie pożyczek, czy też stosujące formy sprzedaży ratalnej,
zobowiązane są do podawania rzeczywistej stopy oprocentowania, zgodnie ze wzorem
zamieszczonym w Ustawie o kredycie konsumenckim182.
Interesujące badania w tym zakresie zostały przeprowadzone w październiku 2003 r.
przez P. Blajtra183. Ich przedmiotem był szacowany koszt zakupu określonego środka
trwałego, sfinansowany za pomocą sprzedaży ratalnej w centrach handlowych, bankowej
pożyczki gotówkowej, kredytu w rachunku osobistym oraz karty kredytowej osoby fizycznej.
Kupno na raty w sieci handlowej okazało się być jedną z najtańszych form zakupu
(brak prowizji i odsetek), ale tylko w przypadku, w którym zakup rozłożony jest na ściśle
określoną liczbę rat o stałej wielkości (w danym przypadku 10 rat, z których pierwszą
należało uregulować w ciągu miesiąca od daty zakupu). W przypadku spłaty pożyczki w
dłuższym lub krótszym terminie, nabywca zostałby jednak obciążony zupełnie innymi
kosztami, sięgającymi nawet 60 % w skali roku (oprocentowanie rzeczywiste –
uwzględniające prowizje i inne koszty).
Koszt pożyczki gotówkowej oferowanej przez banki – na moment badania – wahał się
od 22 % oprocentowania rzeczywistego w skali roku (Bank Millennium), do prawie 49 %
(Citibank).
Najtańszy okazał się wariant sfinansowania zakupu za pomocą linii kredytowej w
koncie osobistym. W PKO Banku Polskim S.A., po uwzględnieniu wszystkich prowizji,
kredyt taki kosztowałby ok. 17 % w skali roku – a jest on automatycznie spłacany z bieżących
wpływów i dostępny w każdej chwili.
Najdroższym wariantem okazało się z kolei skorzystanie z kredytu na karcie
kredytowej – oczywiście przy założeniu, że nabywca nie będzie w stanie spłacić w
wyznaczonym przez bank terminie całości zadłużenia, a więc zostaną naliczone dodatkowe
odsetki. Na moment badania, nominalne oprocentowanie zaciągniętego w ten sposób kredytu
wynosiłoby od 27 % w Multibanku, do prawie 38 % w Citibanku Handlowym.
Należy również wspomnieć o możliwości finansowania, która najczęściej widoczna
jest w postaci kartek z ogłoszeniami typu „tanie kredyty”, zamieszczonych na murach,
słupach sygnalizacji świetlnej, przystankach autobusowych itp. Pod hasłem wspomnianych
kredytów mieszczą się najczęściej pożyczki gotówkowe dla osób fizycznych, z reguły na
182 Załącznik do Ustawy o kredycie konsumenckim z 20 lipca 2001 r., załączony również do niniejszej pracy. 183 P. Blajter, Gdzie najtaniej pożyczą, „Rzeczpospolita”, 16.10.2003 r.
88
niewielkie kwoty. Warunki, na jakich są one udzielane, często wydają się bazować na braku
wiedzy zaciągających je osób – są dużo droższe zarówno od innych form finansowania, jak i
podobnych do nich (tańszy jest np. kredyt konsumpcyjny możliwy do zaciągnięcia w
placówkach Poczty Polskiej S.A.184), a ich spłata odbywa się w niekorzystny dla klienta
sposób.
Przykładem takiego finansowania jest oferta firmy Provident Polska S.A., która –
zgodnie z informacjami zamieszczonym na swojej stronie internetowej – jest liderem na
rynku tego typu pożyczek185. Badanie186, przeprowadzone przez autora pracy w dniu
24 października 2004 r., pozwoliło ustalić następujące informacje:
• możliwe jest uzyskanie pożyczki maksymalnie w wysokości 5 000 zł, choć w
praktyce pożyczki powyżej 4 000 zł nie są udzielane,
• nie ma możliwości rozmowy z pracownikiem odpowiedzialnym na kwestię
pożyczek, nie zostanie także przekazane jego nazwisko,
• należy pozostawić swój adres zamieszkania i numer telefonu, a następnie
oczekiwać wizyty przedstawiciela firmy,
• podpisanie umowy pożyczki ma miejsce w domu pożyczkobiorcy,
• spłata rat również odbywa się w domu pożyczkobiorcy – raz w tygodniu
odwiedzają go przedstawiciele firmy, którzy przychodzą po odbiór należności,
• nie ma możliwości dokonania spłaty np. przelewem bankowym, w celu
wyeliminowania konieczności wizyty obcych osób w domu,
Należy podkreślić, że pracownik firmy nie potrafił określić oprocentowania pożyczek.
Podał on jednak przykładowe wartości pożyczek oraz kwot, jakie należałoby spłacić. Dla
pożyczki o wartości 2 000 zł, po 39 tygodniach, czyli ok. 9 miesiącach, kwota spłaty
wyniosłaby 3 315 zł – w ratach spłacanych co tydzień, po 85 zł. W przypadku pożyczki o
wartości 4 000 zł, kwota spłaty sięgnęła by 6 630 zł. W przeliczeniu na rzeczywistą roczną
stopę opodatkowania, oprocentowanie pożyczek w firmie Provident wynosi ok. 88 % – i to
przy założeniu, że spłata byłaby jednorazowa, po owych 39 tygodniach. Ponieważ jednak
spłata odbywa się ratalnie, poczynając od momentu udzielenia pożyczki, rzeczywiste
184 Więcej informacji na stronie internetowej www.poczta-polska.pl oraz pod numerem infolinii 0 801 333 444. 185 www.provident.pl, 24.11.2004 r. 186 W dniu 24 października 2004 r. autor zadzwonił do centrali Provident Polska S.A. w Warszawie. Pracownik firmy poinformował go, że żadne informacje na temat pożyczek (czyli podstawowej usługi, jaką świadczy firma) nie będą udzielane przez centralę firmy i że należy skontaktować się w tym celu z oddziałem. Kolejny telefon wykonany został do oddziału firmy Provident, mieszczącego się przy ul. Jana Pawła II 80 w Warszawie.
89
oprocentowanie byłoby jeszcze wyższe. W ocenie autora tej pracy, finansowanie za pomocą
tego typu ofert nie powinno mieć miejsca.
3.4. Istotne parametry brane pod uwagę przez bank podczas oceny zdolności kredytowej
Bank, oceniając zdolność kredytową potencjalnego kredytobiorcy, stosuje odmienne
procedury w przypadku oceny zdolności kredytowej przedsiębiorstw oraz w przypadku oceny
wniosków o kredyty konsumpcyjne dla osoby fizyczne.
Podczas oceny przedsiębiorstw, najważniejszym kryterium decyzyjnym jest
kompleksowa analiza dokumentów finansowych firmy – przede wszystkim bilansu, rachunku
zysków i strat oraz deklaracji podatkowych187. W szczególności analizowane są wskaźniki
rentowności, płynności finansowej, rotacji należności, zobowiązań i zapasów, a także zmiany
tych wskaźników na przestrzeni ostatnich dwóch lat – w celu ułatwienia odpowiedzi na
pytanie, czy analizowana firma będzie w stanie spłacić wnioskowaną kwotę kredytu wraz z
odsetkami w ustalonych terminach. Czyli: czy posiada zdolność kredytową do zaciągnięcia
określonej kwoty w danym banku. Niektóre banki żądają od przedsiębiorców tzw. projekcji
finansowych, czyli oszacowania przyszłych przychodów, kosztów oraz poszczególnych
pozycji bilansu i rachunku zysków i strat. Szczęśliwie dla przedsiębiorców nie jest to jednak
regułą.
Zdolność kredytowa firmy jest w dużej mierze uwarunkowana „historycznie”, gdyż
opiera się głównie na analizie ostatnich dwóch lat działalności firmy. Oceniana jest przede
wszystkim możliwość spłaty kredytu ze strumieni pieniężnych, jakie generowane są w firmie.
Zastosowanie praktyczne znajduje następujący wzór188:
zysk brutto + AM + odsetki + LO + WJ – dywidenda
DSCR =
rata kapitałowa + odsetki
gdzie:
DSCR – Debt Service Cover Ratio (czyt.: det serwis kower rejszio), czyli wskaźnik pokrycia obsługi
długu,
AM – amortyzacja, 187 Bankowość..., op. cit. , s. 636. 188 Wykład prof. M. Wiatra, Ocena projektów inwestycyjnych, Szkoła Główna Handlowa w Warszawie, 04.11.2004 r.
90
odsetki – w liczniku: zapłacone od dotychczas posiadanych kredytów, w mianowniku: naliczone do
zapłacenia od planowanego salda zadłużenia (nowego kredytu),
LO – płatności z tytułu leasingu operacyjnego,
WJ – wydatki jednorazowe, oszczędności kosztów itp.,
rata kapitałowa – wielkość spłaty raty kapitałowej kredytu, który planowany jest do udzielenia.
Zarówno mianownik, jak i licznik, dzielone są przez 12 miesięcy. Wartość licznika
pokazuje przybliżoną wielkość strumieni pieniężnych, jakie są średniomiesięcznie
generowane w firmie. Wartość mianownika obrazuje z kolei miesięczne obciążenie, jakie
związane będzie ze spłatą zobowiązań wobec banku. Zakłada się, że bieżące strumienie
pieniężne generowane w firmie powinny pokrywać minimum 120 % obciążeń związanych ze
spłatą rat i odsetek. W praktyce jednak, wskaźnik ten powinien wynosić ok. 170 %,
aby finansowanie mogło być uznane za bezpieczne189 – choć oczywiście uzależnione to jest
jeszcze od szeregu innych czynników.
Jednym z nich jest kwestia zabezpieczenia kredytu. W przypadku płynnego
zabezpieczenia, np. w postaci lokaty terminowej założonej w banku kredytującym, zdolność
kredytowa przedsiębiorcy nie pozostawia wątpliwości. Dokonuje się wtedy uproszczonej
analizy finansowej kredytobiorcy i podpisuje umowę przelewu środków na zabezpieczenie.
Oczywistym jest jednak, że najbardziej typową jest sytuacja odwrotna. Najczęściej
przedsiębiorca nie posiada środków własnych i właśnie dlatego występuje o kredyt (powody
występowania o kredyt zabezpieczony lokatą zostały w tej pracy pominięte). Prezentowane
przez przedsiębiorcę wyniki finansowe, wobec zaostrzonych procedur bankowych, z reguły
rodzą szereg pytań ze strony banku. Im bardziej są one wątpliwe bądź niejasne (np. znaczące
spadki i wzrosty obrotów w kolejnych latach), tym silniejszego zabezpieczenia wymaga bank.
Prezentowane zabezpieczenie spłaty kredytu, w zależności od banku, z różną siłą
może wpływać na zdolność kredytową przedsiębiorcy. Stosowane są dwa podstawowe
podejścia. Zgodnie z pierwszym z nich, odpowiednie zabezpieczenie, np. w postaci wartej
kilka milionów złotych ziemi, pozwala na udzielenie kredytu niezależnie od wątpliwości,
jakie nasuwają się podczas analizy wyników finansowych. W sytuacji braku terminowej
obsługi zadłużenia, wszczynana jest po prostu procedura windykacyjna. Zgodnie z drugim
podejściem, najistotniejsza jest możliwość spłaty zadłużenia z bieżących wpływów. Jeżeli
wyniki, opisujące kondycję ekonomiczną przedsiębiorstwa, rodzą wątpliwości co do 189 Ibidem.
91
terminowości obsługi zadłużenia, kredyt nie jest udzielany. I to niezależnie od rodzaju
prezentowanego zabezpieczenia – za wyjątkiem depozytów terminowych, poręczeń i
gwarancji udzielonych przez wiarygodne finansowo podmioty oraz bezpiecznych papierów
wartościowych (obligacji)190.
Pierwsze podejście pozwala na kredytowanie inwestycji, które wygenerują środki na
spłatę kredytu po tym, jak zostaną już ukończone. Zgodnie z drugim podejściem,
kredytowane są podmioty, które są w stanie spłacić zobowiązania wobec banku niezależnie
od tego, czy finansowany projekt zakończy się sukcesem. Najczęściej spotykane jest
podejście mieszane191, jednak sztywne zapisy w wewnętrznych instrukcjach kredytowych
banków, mogą uniemożliwić finansowanie danego przedsięwzięcia – nawet w sytuacji,
w której prawdopodobieństwo jego powodzenia graniczy z pewnością.
Nieco bardziej elastyczne podejście do kredytobiorcy wydają się wykazywać banki
spółdzielcze. Kluczowe kompetencje decyzyjne należą w nich bezpośrednio do obecnych na
miejscu dyrektora i zarządu banku, a nie odległej centrali192. Marże stosowane przez te banki
są nieco wyższe, niż w przypadku banków z większościowym udziałem kapitału
zagranicznego, ale kluczowym jest w tym przypadku sam fakt pozyskania finansowania. Dla
odpowiednio zyskownych inwestycji, których realizacja uzależniona jest od faktu udzielenia
kredytu, kilkuprocentowe różnice w oprocentowaniu wydają się już być sprawą wtórną.
Bardzo ważną i istotną kwestią, o której należy pamiętać ubiegając się o kredyt, jest
wyważone podejście do kwestii optymalizacji zobowiązań podatkowych firmy. Powszechnie
spotykane wydaje się być maksymalizowanie księgowych kosztów firmy, w celu wykazania
niższych zysków – a wraz z tym niższego dochodu do opodatkowania. W przypadku starania
się o kredyt, takie działania powodują istotny spadek zdolności kredytowej. Kredytowanie
firmy o niskich zyskach, silnie inwestującej lub ponoszącej duże koszty własne, jest
obarczone większym ryzykiem kredytowym193. Dla firmy oznacza to wyższy koszt kredytu,
konieczność ustanowienia większych zabezpieczeń spłaty kredytu, a nawet decyzję odmowną.
Tłumaczenie, że niskie wyniki finansowe wynikają z księgowej maksymalizacji kosztów,
pomaga raczej w niewielkim stopniu.
190 M. Molo, M. Bielówka, Przegląd..., op. cit., s. 44. 191 Wykład prof. M. Zalewskiej, Bankowość, Szkoła Główna Handlowa w Warszawie, 26.03.2003 r., 192 Ibidem. 193 Wykład prof. M. Wiatra, Ocena projektów inwestycyjnych, Szkoła Główna Handlowa w Warszawie, 04.11.2004 r.
92
Należy także pamiętać o tym, że niektóre składniki majątku firmy nie przedstawiają
dla banku większej wartości – np. wartości niematerialne i prawne lub leki. W pierwszym
przypadku, choćby nawet potencjalna wartość określonego patentu lub licencji była wysoka,
to bank raczej unika handlu tego typu aktywami. Ich wartość jest zmienna i finalnie znana
dopiero w momencie realizacji zysku. Z kolei jeśli chodzi o leki, to są one dla banku
bezużyteczne, gdyż nie posiada on uprawnień, niezbędnych do obrotu lekami. Wyklucza to
potencjalne przewłaszczenie takich zapasów na zabezpieczenie. Osobną kwestią jest także
wartość tzw. współczynników korygujących, które są stosowane przez bank podczas
wewnętrznej wyceny proponowanych zabezpieczeń. Np. posiadany przez przedsiębiorcę las
może być korygowany współczynnikiem równym 0,2 (czyli 20 %), co oznacza, że wartość
zabezpieczenia musiałaby być nieproporcjonalnie wysoka w stosunku do wnioskowanej
kwoty kredytu194. Jest to tym bardziej istotne, że na etapie rozpatrywania wniosku często
wymagane jest sporządzenie wyceny danego zabezpieczenia. Koszty takiej wyceny obciążają
potencjalnego kredytobiorcę. W niektórych bankach, w szczególności w przypadku wyższych
kwot kredytów, możliwy jest zapis, że zabezpieczenie zostanie ustanowione po podpisaniu
umowy kredytowej. Wycena rzeczoznawcy często pozwala jednak na zastosowanie przez
bank wyższych współczynników korygujących, a stąd wpływa na poprawę zdolności
kredytowej.
Czasami stosowana jest również punktowa ocena zdolności kredytowej. Polega ona na
tym, że w każdej z określonych kategorii, które są poddawane ocenie, możliwa jest do
uzyskania pewna liczba punktów, a suma punków uzyskanych przez wnioskodawcę
kwalifikuje go określonej grupy ryzyka. Fakt przynależności do określonej grupy ryzyka
decyduje o możliwości udzielenia kredytu oraz – w przypadku decyzji pozytywnej –
związanych z nim warunkach cenowych. W Załączniku nr 2 opisany został schemat oceny
zdolności kredytowej za pomocą metody punktowej (tzw. credit scoring, czyt.: kredit
skoring), stosowany przez jeden z działających w Polsce banków195.
Metody stosowane w przypadku oceny zdolności kredytowej osób fizycznych, ze
względów oczywistych, różnią się od metod oceny zdolności kredytowej przedsiębiorstw.
Jedna z takich metod, stosowana przez jeden z działających w Polsce banków196,
zaprezentowana jest w Załączniku nr 3.
194 Wykład prof. J. Grzywacza, Współpraca przedsiębiorstwa z bankiem, Szkoła Główna Handlowa w Warszawie, 01.04.2003 r. 195 Wykład prof. I. Lichniak, Analiza ekonomiczno – finansowa przedsiębiorstw, Szkoła Główna Handlowa w Warszawie, 23.04.2003 r., 196 Ibidem.
93
3.5. Fundusze poręczeniowe
Firmy, które dopiero rozpoczynają działalność gospodarczą lub znajdują się w trudnej
sytuacji finansowej, mogą mieć spore trudności w wykazaniu zdolności kredytowej i
pozyskaniu kredytu bankowego. Godną zainteresowania ofertę, skierowaną do tej grupy
przedsiębiorstw, prezentują fundusze poręczeniowe. Są to instytucje, które za odpowiednią
opłatą gotowe są poręczyć spłatę zobowiązań finansowych danego przedsiębiorcy, celem
podniesienia jego zdolności kredytowej.
W Polsce istnieje ok. 50 lokalnych i regionalnych funduszy poręczeń kredytowych
oraz Krajowy Fundusz Poręczeń Kredytowych Banku Gospodarstwa Krajowego, który
obejmuje swym zasięgiem cały obszar kraju197. Przeważnie oferują one poręczenie w
wysokości 50 – 70 % wartości zabezpieczanej pożyczki lub kredytu, pobierając przy tym
prowizję w wys. 1 – 2 % wartości poręczenia. Zabezpieczenie spłaty pozostałej części kredytu
lub pożyczki musi zapewnić kredytobiorca. Regułą jest, że o przyznaniu poręczenia decyduje
przedstawiona w funduszu umowa lub promesa kredytowa, która uzależnia wypłatę środków
od uzyskania przez kredytobiorcę poręczenia. Oznacza to, że przedsiębiorca powinien
najpierw przejść w danym banku procedurę oceny zdolności kredytowej (dostarczając przy
tym wszelkie niezbędne dokumenty), a dopiero później złożyć wniosek o przyznanie
poręczenia w funduszu poręczeniowym. Celowym wydaje się w tej sytuacji, aby przed
rozpoczęciem procedury oceny zdolności kredytowej sprawdzić, na jakich warunkach
udzielane są przez dany fundusz poręczenia198. W niektórych z nich np. przedsiębiorstwa
dopiero rozpoczynające działalność raczej poręczenia nie uzyskają199.
Funduszem poręczeniowym o największych kapitałach własnych jest Krajowy
Fundusz Poręczeń Kredytowych (KFPK) administrowany przez BGK. Pod 2003 r.
dysponował on kapitałem w wysokości ponad 195 mln zł200, co znacznie przewyższa kwotę,
jaką dysponują wszystkie lokalne i regionalne fundusze poręczeń kredytowych działające w
Polsce. W 2003 r. ze środków KFPK udzielono 4 536 poręczeń na ogólną kwotę 154,3 mln zł,
co stawia go na pozycji lidera wśród funduszy poręczeniowych. Dlatego też zasady, na jakich
udzielane są przez ten fundusz poręczenia, zostaną opisane nieco szerzej.
197 O. Gajda, Poręczenia. Średnio do 50 – 60 % kwoty pożyczki, „Rzeczpospolita”, 02.08.2004 r. 198 Interesujące badanie rynku funduszy poręczeniowych w Polsce zostało opublikowane w dzienniku „Rzeczpospolita” w dniu 23.09.2003 r., w artykule O. Gajdy „Fundusz jak żyrant”. 199 O. Gajda, Poręczenia..., op. cit. 200 Raport roczny BGK za 2003 r., http://www.bgk.pl/druki/raport_roczny_2003_pl1.pdf, 27.11.2004 r.
94
O poręczenie lub gwarancję spłaty kredytu201 przez KFPR, można ubiegać się w
jednym z dwóch podstawowych trybów: zwykłym lub uproszczonym. Różnią się one
długością okresu rozpatrywania wniosku oraz wysokością możliwej do uzyskania kwoty
poręczenia.
Wnioski złożone w trybie zwykłym rozpatrywane są w terminie do 4 tygodni.
Podlegają one zarówno ocenie formalnej, jak i ekonomiczno – finansowej, a wysokość
udzielonego poręczenia nie może przekroczyć 5 mln euro (w przeliczeniu na złote polskie)
oraz 70 % kwoty przyznanego kredytu. W przypadku poręczeń kredytów na realizację
kontraktów eksportowych maksymalna wysokość poręczenia wynosi 80 % kwoty kredytu.
Wnioski składane w trybie uproszczonym rozpatrywane są w terminie do 14 dni i
sprowadzają się do analizy formalno – prawnej wniosku. Maksymalna wysokość udzielonego
poręczenia nie może przekroczyć 100 000 euro oraz 50 % kwoty przyznanego kredytu
(w przypadku kredytów na realizację kontraktów eksportowych – 80 %). Jeżeli przedsiębiorca
prowadzi działalność krócej niż 2 lata, maksymalną kwotą poręczenia, możliwą do uzyskania
w trybie uproszczonym, jest równowartość 50 000 euro.
Niezależnie od trybu, w jakim składany jest wniosek o poręczenie, okres na jaki są one
udzielane jest równy okresowi spłaty kredytu, powiększonemu o jeden miesiąc. W tytułu
udzielonego poręczenia BGK pobiera jednorazową opłatę prowizyjną, uzależnioną od okresu
obowiązywania poręczenia i naliczaną od kwoty objętej poręczeniem:
1,0 % dla poręczeń udzielonych na okres do 1 roku,
1,2 % dla poręczeń udzielonych na okres od 1 roku do 2 lat,
1,4 % dla poręczeń udzielonych na okres od 2 lat do 3 lat,
1,6 % dla poręczeń udzielonych na okres od 3 lat do 4 lat,
1,8 % dla poręczeń udzielonych na okres od 4 lat do 5 lat,
2,0 % dla poręczeń udzielonych na okres powyżej 5 lat.
Podstawowym zabezpieczeniem poręczenia jest weksel in blanco wraz z deklaracją
wekslową. Stanowi to niewątpliwą zaletę dla firm z sektora mikro, w szczególności dopiero
rozpoczynających działalność. Bank Gospodarstwa Krajowego zastrzega sobie jednak
możliwość żądania ustanowienia dodatkowego zabezpieczenia w sytuacji wysokiego ryzyka,
związanego z kredytowaniem danej firmy. Wnioski o udzielenie poręczenia można otrzymać
we wszystkich bankach współpracujących z BGK oraz oddziałach BGK. Możliwe jest także
201 „Lub pożyczki” – w celu uniknięcia ciągłych powtórzeń tego zwrotu w tekście, w opisie poręczeń udzielanych przez KFPK podawany będzie tylko przykład kredytu.
95
pobranie wzoru wniosku bezpośrednio ze strony internetowej banku: www.bgk.pl202.
Znajduje się także lista 26 banków, które podpisały z BGK umowę o współpracy w zakresie
poręczeń kredytowych.
3.6. Kredyt kupiecki
Odroczenie płatności za zobowiązania handlowe, zwane potocznie kredytem
handlowym lub kupieckim, stanowi ok. 50 % całości zobowiązań małych i średnich
przedsiębiorstw w Polsce203. Sytuacja ta jest w dużej części wymuszona brakiem dostępu do
kredytów bankowych – dla wielu przedsiębiorstw, zwłaszcza małych i mikro, kredyt kupiecki
stanowi szansę na przetrwanie i utrzymanie się na rynku. Istotne znaczenie ma również fakt,
iż przy tego rodzaju kredycie, kredytodawcy z reguły nie żądają zabezpieczeń, które byłyby
niezbędne w przypadku ubiegania się o kredyt bankowy.
Wyróżniane są dwa rodzaje kredytu kupieckiego:
a) kredyt dostawcy,
b) kredyt odbiorcy.
W pierwszym przypadku polega on na odroczeniu płatności za sprzedany towar. Koszt
odroczenia z reguły wkalkulowany jest w cenę towaru – jest nim tzw. skonto, czyli rabat lub
upust, jaki oferowany jest nabywcy w przypadku dokonania płatności za towar w terminie
wcześniejszym, niż wyszczególniony na fakturze sprzedaży. Znając wartość skonta, termin
płatności faktury oraz termin, do którego należy opłacić fakturę, aby móc uzyskać upust,
koszt kredytu kupieckiego można wyznaczyć przy pomocy następującego wzoru204:
K = S
100 S
365 dni
Z D100 %__ XX
gdzie:
K – roczny nominalny koszt kredytu kupieckiego,
S – wartość upustu (w % od wartości faktury),
Z – maksymalny okres zapłaty za fakturę,
D – termin zapłaty, który warunkuje możliwość skorzystania z upustu (w przypadku płatności
natychmiastowej D = 0). 202 Konkretnie: http://www.bgk.pl/fundusze/kfpk/kfpk_poreczenia_kredytow.jsp, 27.11.2004 r. 203 A. Skowronek – Mielczarek, Małe..., op. cit., s. 93. 204 Ibidem, s. 160.
96
W przypadku, w którym kredyt kupiecki wykorzystywany jest cyklicznie w ciągu roku,
efektywny roczny koszt takiego kredytu będzie nieco wyższy. Przy założeniu, że warunki na
jakich jest on zaciągany nie ulegają zmianie, można go wyznaczyć z następującego wzoru205:
KE = _( K1 NN(+ 1
gdzie:
KE – efektywny roczny koszt kredytu,
K – nominalny koszt kredytu (policzony zgodnie z poprzednim wzorem),
N – ilość powtórzeń kredyty kupieckiego w ciągu roku.
Jeżeli przedsiębiorstwo ma możliwość zaciągnięcia kredytu bankowego, wskazane jest
porównanie kosztów obu kredytów. Może się bowiem okazać, iż w określonej sytuacji
gospodarczej opłaca się przedsiębiorstwu zaciągnąć kredyt bankowy dla sfinansowania
faktury, aby uzyskać korzystny upust od jej wartości. Należy przy tym pamiętać, że w
przypadku kredytu bankowego, przy założeniu działalności przynoszącej odpowiednie zyski,
występuje tarcza podatkowa, która obniża efektywny koszt kredytu.
Z kolei kredyt odbiorcy ma z reguły formę przedpłaty, czyli wpłaty na rachunek
dostawcy środków finansowych za dobra, które nie zostały jeszcze wyprodukowane.
Znamienny jest w tej sytuacji fakt, że kredyt tego typu nie tylko stanowi źródło finansowania,
ale również gwarantuje kredytobiorcy sprzedaż swoich produktów lub usług206. Ponieważ
jednak kredyt odbiorcy wydaje się występować stosunkowo rzadko, głównie w sytuacji
niedoboru danego dobra na rynku, monopolu lub specyficznych przedsięwzięć
inwestycyjnych (np. przedpłaty na mieszkania, związane z kosztowną budową osiedla
mieszkaniowego), nie zostanie on szerzej omówiony w tej pracy.
3.7. Podsumowanie
Na rynku widoczna jest szeroka oferta kredytów bankowych, w tym atrakcyjnych
form kredytowania w postaci kredytów preferencyjnych. Nie oznacza to oczywiście, że są one
dostępne dla każdego przedsiębiorstwa. W szczególności kredyty preferencyjne wymagają od
97
205 Ibidem. 206 Ibidem, s. 94.
potencjalnego kredytobiorcy spełnienia wielu dodatkowych kryteriów. Istotną przeszkodą jest
również brak zdolności kredytowej, rozumiany jako brak wystarczająco silnej kondycji
ekonomiczno – finansowej przedsiębiorstwa, która zabezpieczałaby spłatę kredytu wraz z
odsetkami w wymaganym przez bank stopniu. Jednym ze sposobów na podwyższenie
zdolności kredytowej wydaje się być skorzystanie z oferty funduszy poręczeniowych.
Zgodnie ze wzorem na wskaźnik DSCR, istotny jest również poziom wykazywanych zysków.
W celu pozyskania dodatkowych środków obrotowych, sugerowane jest również –
przynajmniej w stosunku do stałych kontrahentów – zastosowanie weksla we wzajemnych
rozliczeniach. Powinno to pozwolić na zredukowanie poziomu wykorzystania kredytów
obrotowych i w rezultacie na zmniejszenie wysokości płaconych odsetek.
Formą finansowania, która stosowana jest najczęściej w przypadku działalności
gospodarczej osób fizycznych, jest zaciąganie zobowiązań przez właściciela firmy i
przeznaczanie pozyskanych w ten sposób środków na finansowanie działalności. Pomimo,
że pozyskanie tą drogą większej ilości środków jest raczej wątpliwe, to jest ona szczególnie
istotna w przypadku działalności o niedużej skali, np. pracy wykonanej w domu, gdyż często
pozwala sfinansować ją w 100 % – np. w postaci komputera lub samochodu właściciela,
wykorzystywanego do zarówno do celów osobistych, jak i do prowadzenia działalności
gospodarczej.
98
Rozdział 4.
Pozostałe źródła finansowania kapitałami obcymi
4.1. Fundusze pożyczkowe
Działalność pożyczkowa prowadzona jest w Polsce przez wiele organizacji i instytucji
pozabankowych. Są wśród nich regionalne agencje rozwoju, instytucje mikropożyczkowe,
fundusze pożyczkowe, fundacje, spółdzielcze kasy oszczędnościowo – kredytowe i inne.
W sytuacji, w której przedsiębiorca rozpoczyna działalność gospodarczą, często nie
tylko nie posiada wystarczających środków własnych, ale również majątku, którym mógłby
zabezpieczyć ewentualny kredyt bankowy. Nawet, jeżeli kredyt zostanie takiemu
przedsiębiorcy przyznany, to z reguły oprocentowany jest on znacznie wyżej, niż kredyt dla
przedsiębiorstw o dłuższym stażu207. Dlatego też bardzo istotna jest możliwość uzyskania,
choćby niedużego, finansowania ze źródeł pozabankowych.
Możliwość taką stwarza złożenie wniosku o pożyczkę do jednej z instytucji
pożyczkowych wspierających mikroprzedsiębiorstwa. Stanowią one alternatywne w stosunku
do kredytu bankowego źródło krótkoterminowego finansowania działalności przedsiębiorstw
z sektora MŚP. Najczęściej są to pożyczki z Funduszu Mikro, specjalizującego się w
pożyczkach dla mikroprzedsiębiorstw, oraz pożyczki z różnego typu instytucji wspierających
rozwój przedsiębiorczości w danym regionie (np. inkubatorów przedsiębiorczości czy agencji
rozwoju lokalnego)208. Szczegółowa lista oraz dane teleadresowe działających w Polsce
funduszy pożyczkowych zamieszczone są na stronie internetowej Polskiego Stowarzyszenia
Funduszy Pożyczkowych pod adresem www.psfp.org.pl.
Największą, działającą w Polsce instytucją udzielającą pożyczek firmom
zatrudniającym mniej niż 10 osób, jest Fundusz Mikro. Działa on w 27 miastach, planowane
jest także otwarcie nowych placówek209. Fundusz obsługuje osoby o stosunkowo niskich
dochodach, dopiero powstające małe przedsiębiorstwa, a także osoby z obszarów wiejskich,
które mają utrudniony dostęp do instytucji finansowych. Przedsiębiorca, który chce
skorzystać z pożyczki, nie musi przedstawiać profesjonalnego biznes planu, jakiego
wymagają banki. Powinien on jednak opisać planowane przedsięwzięcie w taki sposób, aby
207 Ibidem. 208 Ibidem. 209 A. Morawiecka, Dla niechcianych klientów banków, „Rzeczpospolita”, 11.06.2004 r.
99
przekonać pracownika funduszu, że przyniesie ono zyski210. Mikropożyczka dla osób
rozpoczynających działalność wynosi maksymalnie 7 000 zł, a maksymalny okres jej spłaty
12 miesięcy. Dla takiej pożyczki, fundusz nie wymaga ustanawiania zabezpieczeń. Kolejne
pożyczki można otrzymać już do wysokości 30 000 zł, ale pod warunkiem, że wszystkie
poprzednie pożyczki firma spłacała terminowo i można ją określić jako wiarygodną.
Szczegółowe wymogi, jakie są stawiane firmom ubiegającym się o określony rodzaj
pożyczki, znajdują się na stronie internetowej funduszu: www.funduszmikro.com.pl.
4.2. Faktoring
Faktoring jest jednym ze sposobów na poprawienie płynności bieżącej firmy oraz
krótkoterminowe finansowanie działalności gospodarczej. Zaliczany jest on do kategorii
umów nienazwanych, ale uznaje się go za alternatywę kredytu obrotowego211. Podstawową
zaletą faktoringu jest przyspieszenie rotacji należności, a wraz z tym skrócenie okresu
oczekiwania na środki pieniężne. Szybki cykl rotacji środków pieniężnych, przy
jednoczesnym zachowaniu dotychczasowych terminów płatności zobowiązań, pozwala
przedsiębiorstwu na uzyskanie swoistego „kredytu kupieckiego u instytucji faktoringowej”.
Faktoring polega na nabywaniu pieniężnych wierzytelności handlowych przez faktora
(bank lub firmę faktoringową), za określonym wynagrodzeniem, z przejęciem lub bez
przejęcia ryzyka niewypłacalności dłużnika. W praktyce nabywane są jedynie wierzytelności
krótkoterminowe, o terminach płatności od 14 dni do 120 dni212.
Umowę faktoringu zawierają dostawca towarów lub usług, czyli faktorant, oraz
nabywca wierzytelności, czyli faktor. Odbiorca towarów lub usług (dłużnik faktoringowy)
jest uczestnikiem transakcji, ale nie jest stroną zawieranej umowy. Zawarcie umowy
faktoringowej nie jest jednak możliwe, jeżeli dłużnik w umowie z dostawcą zamieści klauzulę
zakazującą cesji wierzytelności na osobę trzecią213.
Przedmiot umowy faktoringu obejmuje cesję wierzytelności oraz szereg usług
dodatkowych. W ich skład wchodzą m.in. inkaso należności, wystawianie monitów,
windykacja należności, analiza sytuacji ekonomicznej dłużników, udzielanie kredytów i
pożyczek, prowadzenie księgowości i dokonywanie rozliczeń finansowych transakcji.
Zawarcie umowy powoduje w sensie prawnym zmianę wierzyciela – zamiast faktoranta staje 210 Ibidem. 211 M. Barowicz, Faktoring – sposób na obrót wierzytelnościami, „Rzeczpospolita”, 03.08.2004 r. 212 J. Grzywacz, Współpraca przedsiębiorstwa z bankiem, Warszawa 2003, s. 201. 213 M. Barowicz, Faktoring..., op. cit.
100
się nim faktor. Należy jednak podkreślić, że instytucja faktoringowa nie przejmuje
zobowiązań zbywcy wierzytelności, a w szczególności nie ponosi odpowiedzialności z tytułu
gwarancji i rękojmi za wady fizyczne i prawne towarów będących przedmiotem sprzedaży214.
Rodzaje zawieranych umów faktoringowych dzielone są według kilku kryteriów215:
a) umiejscowienia ryzyka niewypłacalności dłużnika:
faktoring właściwy (pełny, bez regresu),
faktoring niewłaściwy (niepełny, z regresem),
faktoring mieszany,
b) sposobu wypłacania środków pieniężnych:
zaliczkowy (awansowy),
dyskontowy,
c) zasad informowania dłużnika o skupie wierzytelności:
otwarty (jawny),
półotwarty,
tajny (cichy),
d) miejsca działalności podmiotów uczestniczących w transakcji:
międzynarodowy,
krajowy.
W przypadku faktoringu właściwego (pełnego, bez regresu) całość ryzyka przejmuje
faktor, który egzekwuje należność w terminie jej wymagalności we własnym imieniu i na
własny rachunek. Przelana wierzytelność nie wraca już nigdy do zbywcy (faktoranta), więc
nie istnieje obawa, że zostanie on obarczony koniecznością jej ściągnięcia od odbiorcy
towaru. W przypadku faktoringu niewłaściwego (niepełnego, z prawem regresu) ryzyko
pozostaje po stronie zbywcy wierzytelności – jeżeli dłużnik odmówi zapłaty, faktorant będzie
musiał uczynić to za niego. Faktoring mieszany polega natomiast na ustaleniu limitu
kwotowego, do którego wykupywane są należności w trybie faktoringu właściwego. Powyżej
tego limitu stosowany jest faktoring niewłaściwy. Oznacza to, że ryzyko związane z
należnościami, które przekraczają ten limit, pozostaje po stronie faktoranta,.
Faktoring zaliczkowy, wyróżniany z uwagi na sposób otrzymania zapłaty od faktora,
polega na wypłacie przez faktora jedynie części sumy odkupionej wierzytelności i utworzeniu 214 Ibidem. 215 A. Skowronek – Mielczarek, Małe..., op. cit., s. 101.
101
funduszu gwarancyjnego z pozostałej części. W sytuacji spłaty wierzytelności przez dłużnika,
jest on zwracany faktorantowi, po pomniejszeniu o należne odsetki i prowizje. W przypadku
umowy faktoringu dyskontowego wypłacana jest od razu całość kwoty, pomniejszona o
odsetki i prowizje.
Umowa faktoringu otwartego (jawnego) przewiduje niezwłoczne powiadomienie
dłużnika o fakcie zawarcia umowy faktoringowej. Czasami zbywca nie życzy sobie jednak
powiadomienia dłużnika. Nie występuje ono w przypadku faktoringu tajnego (cichego), który
oferowany jest jednak raczej niechętnie. Formą pośrednią pomiędzy faktoringiem otwartym i
tajnym jest faktoring półotwarty, w którym do powiadomienia dłużnika dochodzi w
momencie wezwania go do zapłaty.
Korzystanie z faktoringu ma niewątpliwie szereg zalet, ale istnieją także pewne wady.
Zestawienie istotnych korzyści i wad, związanych ze stosowaniem faktoringu, zostało
przedstawione w tabeli 10.
Tabela 10. Zalety i wady systemu faktoringowego
ŹRÓDŁO FINANSOWANIA ZALETY WADY
Faktoring • możliwość zaliczenia opłat (odsetki, prowizje, marże) do kosztów uzyskania przychodu, • likwidacja skutków opóźnień płatniczych odbiorców,• redukcja wydatków administracyjnych, dotyczących windykacji należności, • uproszczona procedura realizacji umowy, • przyspieszenie obiegu kapitału obrotowego (poprawa płynności finansowej, generowanie wyższych zysków), • z reguły brak dodatkowych zabezpieczeń majątkowych, • możliwość negocjowania dodatkowych pożyczek i kredytów, • pozytywny wpływ na strukturę kapitałową (bilansową), poprawa wskaźników ekonomicznych, • poprawa wizerunku firmy, • możliwość wydłużania odbiorcom terminów płatności faktur, • możliwość korzystania z rabatów oferowanych przez dostawców, • dostęp do kompleksowej obsługi prawno-finansowej.
• wysokie koszty obsługi systemu, • osłabienie powiązań faktoranta z klientami, • faktoring może być postrzegany jako oznaka słabości finansowej przedsiębiorstwa, • dublowanie funkcji administracyjnych, • reorganizacja obiegu dokumentów w firmie.
Źródło: M. Barowicz, Faktoring..., op. cit.
102
Przedsiębiorstwo stosujące faktoring może dzięki niemu finansować wzrastające
potrzeby na kapitał obrotowy w firmie, bez pogorszenia relacji kapitałów własnych do
kapitałów obcych w przedsiębiorstwie. Stosowanie faktoringu wywołuje w przedsiębiorstwie
zmiany jedynie w pozycjach aktywów bilansu firmy – jest to zamiana należności na środki
pieniężne. Dla porównania: zaciągnięcie kredytu obrotowego powoduje zmiany zarówno
aktywów, jak i pasywów bilansu firmy – wzrasta kapitał obcy, a po stronie aktywów rosną
wielkości środków pieniężnych. Sprawia to, że przedsiębiorstwa, które oddają należności do
faktorowania, uzyskują wyższe wskaźniki rentowności majątku oraz korzystniejsze wskaźniki
ogólnego zadłużenia, co nie ogranicza możliwości zaciągania kolejnych kredytów216.
Uzyskane dzięki faktoringowi środki pieniężne mogą być wykorzystane m.in. do uzyskania u
dostawców rabatów przy zakupach gotówkowych, co pozwala na większą swobodę w
kształtowaniu cen na produkty i usługi oraz określaniu terminów płatności. Podnosi to
konkurencyjność przedsiębiorstwa na rynku i korzystnie wpływa na jego płynność finansową.
Jedną z najistotniejszych wad, pomijając kwestię kosztów faktoringu, które kształtują
się czasami stosunkowo wysoko, jest ograniczenie kontaktów z dostawcami, a przez to
osłabienie wzajemnych powiązań. Istotne jest również niebezpieczeństwo popadnięcia w
zależność od faktora, gdy przejmuje on fakturowanie i ewidencjonowanie operacji z
klientami217. Dyskusyjną wydaje się być kwestia postrzegania stosowania faktoringu jako
oznaki słabości finansowej przedsiębiorstwa.
Instrumentem finansowym, działającym w sposób podobny do faktoringu, jest kredyt
dyskontowy. Różnica sprowadza się przede wszystkim do tego, że dyskontowane są papiery
wartościowe, jakimi są weksle, a nie faktury. Najkorzystniejszą formą wydają się być jednak
wzajemne rozliczenia przedsiębiorstw za pomocą weksli, gdyż nie występują w ich
przypadku prowizje pobierane przez bank lub firmę faktoringową. Osobną kwestią jest
oczywiście, wspomniany opisie kredytów wekslowych, problem doboru kontrahentów, wobec
których możliwe jest zastosowanie tej formy rozliczeń.
216 A. Skowronek – Mielczarek, Małe..., op. cit., s. 103. 217 Bankowość..., op. cit. , s. 287.
103
4.3. Leasing
Leasing jest drugim po kredytach, najczęściej wykorzystywanym przez MŚP źródłem
finansowania218. Stanowi on formę finansowania inwestycji, polegającą na uzyskaniu prawa
do użytkowania określonej rzeczy w zamian za ustalony czynsz (raty leasingowe), bez
konieczności jej bezpośredniego zakupu.
Należy podkreślić, że wzięcie określonego dobra w leasing nie jest rodzajem jego
zakupu219. Umowa leasingu zbliżona jest raczej do umowy dzierżawy lub umowy najmu.
Różni się ona od tych umów następującymi cechami:
przedmiot leasingu najczęściej jest zakupiony specjalnie na potrzeby konkretnego
leasingobiorcy,
umowa leasingu zawarta jest na ściśle określony czas, a płatności z tytułu używania są
z góry określone specjalnym harmonogramem,
po okresie zakończenia umowy leasingu dotychczasowy leasingobiorca może zakupić
przedmiot leasingu na szczególnych zasadach, po cenie niższej od ceny rynkowej.
Zgodnie z definicją zawartą w Kodeksie Cywilnym220, „przez umowę leasingu
finansujący zobowiązuje się, w zakresie działalności swego przedsiębiorstwa, nabyć rzecz od
oznaczonego zbywcy na warunkach określonych w tej umowie i oddać tę rzecz
korzystającemu do używania albo używania i pobierania pożytków przez czas oznaczony,
a korzystający zobowiązuje się zapłacić finansującemu w uzgodnionych ratach
wynagrodzenie pieniężne, równe co najmniej cenie lub wynagrodzeniu z tytułu nabycia
rzeczy przez finansującego”.
Istnieje wiele rodzajów i form leasingu. Najbardziej rozpowszechnione w praktyce
gospodarczej są jednak dwa rodzaje podziału umów leasingowych221. Według pierwszego z
nich leasing dzielony jest na:
a) bezpośredni,
b) pośredni.
218 B. Cegłowski, Źródła..., op. cit. 219 M. Molo, M. Bielówka, Finansowanie poprzez leasing [w:] Finansowanie rozwoju małych i średnich przedsiębiorstw, Polska Fundacja Promocji i Rozwoju Małych i Średnich Przedsiębiorstw, Warszawa 2000, s. 82, http://www.parp.gov.pl/wydaw/finansowanie/finansowanie.pdf, 17.10.2004 r. 220 Art. 7091 ustawy z dnia 23 kwietnia 1964 r. Kodeks cywilny (Dz. U. z 1964 r., nr 16, poz. 93). 221 J. Wierzbicki, Leasing – warunki funkcjonowania polskich przedsiębiorców perspektywie integracji z UE, Biuro Studiów i Ekspertyz Kancelarii Sejmu RP, kwiecień 2004.
104
Zgodnie z drugim z tych podziałów wyróżniany jest leasing:
a) operacyjny (bieżący),
b) finansowy (kapitałowy),
c) zwrotny.
„Leasing bezpośredni ma miejsce wtedy, gdy dawcą przedmiotu leasingu jest jego
producent lub właściciel. W transakcji takiej występują tylko dwie strony: biorca, czyli
użytkownik przedmiotu leasingu, oraz jego dawca. Leasing pośredni występuje w sytuacjach,
gdy właściciel przedmiotu leasingu nie jest jego wytwórcą, jest natomiast podmiotem
finansującym zamówienie otrzymane od leasingobiorcy. Na zlecenie biorcy wyszukuje
określonego dostawcę przedmiotu leasingu oraz dokonuje od niego zakupu. Taka sytuacja
oznacza, że między wytwórcą przedmiotu leasingu, a jego biorcą, występuje
wyspecjalizowany pośrednik – firma leasingowa. Nabywa ona przedmiot leasingu od
właściciela i sama oddaje go w leasing klientowi – biorcy.”222
Powyższy podział wydaje się być dość klarowny i zrozumiały. Więcej niejasności
wiąże się z reguły z podziałem leasingu na operacyjny i finansowy.
Leasing operacyjny wystąpi wtedy, gdy umowa zostanie zawarta na czas oznaczony,
stanowiący co najmniej 40 % normatywnego okresu amortyzacji (w przypadku rzeczy
ruchomych czy praw majątkowych), albo co najmniej 10 lat (w przypadku nieruchomości)
oraz gdy suma ustalonych w umowie opłat, pomniejszona o należny VAT, będzie odpowiadać
co najmniej wartości początkowej przedmiotu leasingu. W trakcie takiej umowy dla
finansującego opłaty leasingowe będą w całości przychodem, a amortyzacja kosztem
uzyskania przychodu. Natomiast u korzystającego opłaty leasingowe będą stanowić w całości
koszt uzyskania przychodu.
Leasing finansowy zakłada zawarcie umowy na czas oznaczony, przy czym suma
opłat, pomniejszona o należy VAT, odpowiada co najmniej wartości początkowej przedmiotu
umowy – czyli podobnie, jak w umowie leasingu operacyjnego. W przypadku leasingu
finansowego, dla finansującego przychodem będzie jednak jedynie część odsetkowa raty
leasingowej, a nie cała rata. Natomiast u korzystającego kosztem uzyskania przychodu będzie
właśnie ta część odsetkowa opłaty leasingowej oraz amortyzacja. W trakcie trwania umowy
222 A. Skowronek – Mielczarek, Małe..., op. cit., s. 76.
105
przedmiot leasingu wykazywany jest w aktywach trwałych leasingobiorcy, choć pozostaje
własnością leasingodawcy223.
Podstawowe różnice między leasingiem operacyjnym i finansowym przedstawione
zostały w tabeli 11.
Tabela 11. Podstawowe różnice między leasingiem operacyjnym i finansowym
Leasing operacyjny Leasing finansowy Okres umowy jest krótszy od okresu eksploatacji przedmiotu leasingu
Okres umowy jest zbliżony do okresu ekonomicznego zużycia przedmiotu leasingu
Koszty amortyzacji, konserwacji i remontów przedmiotu leasingu ponosi leasingodawca
Koszty amortyzacji, konserwacji i remontów przedmiotu leasingu ponosi biorca, a jeśli ponosi je dawca to za dodatkową opłatą
Opłaty leasingowe, składające się z części kapitałowej i odsetkowej, w całości zaliczane są do kosztów operacyjnych biorcy
Część kapitałowa opłaty leasingowej jest pokrywana z zysku netto leasingobiorcy, zaś część odsetkowa zaliczana jest w ciężar kosztów operacyjnych biorcy
Opłaty leasingowe nie pokrywają pełnej wartości przedmiotu leasingu
Opłaty leasingowe pokrywają pełną wartość przedmiotu leasingu
Przedmiot leasingu nie jest składnikiem aktywów leasingobiorcy
Przedmiot leasingu jest składnikiem aktywów leasingobiorcy
Podatek VAT naliczany jest wraz z każdą opłatą leasingową
Podatek VAT naliczany jest jednorazowo, od pełnej wartości przedmiotu leasingu
Możliwe jest odstąpienie od umowy przed jej wygaśnięciem
Wcześniejsze odstąpienie od umowy wymaga zapłaty odszkodowania dawcy przedmiotu leasingu
Źródło: A. Skowronek – Mielczarek, Małe..., op. cit., s. 79
Leasing zwrotny polega z kolei na sprzedaży określonego dobra spółce leasingowej,
przy jednoczesnym zawarciu umowy leasingu na jego wykorzystywanie. Dzięki sprzedaży
środka produkcji (a czasami nieruchomości) przedsiębiorstwo uzyskuje natychmiastowy
dopływ gotówki, a jednocześnie nadal może użytkować dany przedmiot leasingu. Sama
umowa leasingu może występować w zarówno w postaci leasingu operacyjnego, jak i
finansowego (ze względów księgowych wyróżniamy podział tylko na leasing finansowy i
operacyjny).
Biorąc pod uwagę możliwość wykorzystania leasingu w przedsiębiorstwie,
każdorazowo należy dokonać analizy porównawczej ofert różnych firm224. W szczególności
wskazane jest zwrócenie uwagi na następujące parametry:
223 Ibidem. 224 Interesująca analiza porównawcza ofert firm leasingowych została zamieszczona w: K. Ostrowska, Cenę można negocjować, „Rzeczpospolita”, 25.06.2004 r.
106
wartość początkowa wnoszona przez biorcę (najczęściej jest to ok. 10 – 20 %),
wysokość miesięcznych opłat związanych z obsługą leasingu oraz ich charakter (stałe
lub zmienne),
wysokość odsetek karnych za nieterminowe regulowanie płatności,
czy istnieje możliwość zmiany wysokości opłat w trakcie trwania umowy leasingowej,
a jeżeli tak, to od czego jest to uzależnione,
ustalenie, która ze stron umowy ponosi koszty napraw i remontów przedmiotu
leasingu,
ustalenie, która ze stron dokonuje ubezpieczenia przedmiotu umowy oraz jego zakres,
warunki wypowiedzenia umowy przez obie strony, a także warunki zakończenia
umowy.
Oferta firm leasingowych wydaje się być szczególnie atrakcyjna dla przedsiębiorców
rozpoczynających działalność gospodarczą. W sytuacji, gdy przedsiębiorstwo istnieje na
rynku krótko lub też nie może wykazać się odpowiednim poziomem obrotów oraz
wymaganymi przez bank zabezpieczeniami, wzięcie określonego dobra w leasing może być
sposobem na szybkie uzyskanie niezbędnych środków. W zasadzie jedynym wymaganym
zabezpieczeniem jest weksel in blanco. Innych zabezpieczeń nie stosuje się, gdyż
właścicielem przedmiotu leasingu w trakcie trwania umowy pozostaje leasingodawca225.
Nie bez znaczenia są także wymogi formalne. Procedura zawarcia umowy leasingowej
jest prostsza, wymaga dostarczenia mniejszej ilości dokumentów, a leasingowane dobro
można odebrać z reguły po dokonaniu pierwszej wpłaty.226 W przypadku leasingu zwrotnego
przedsiębiorstwo uzyskuje dodatkowo znaczą ilość środków pieniężnych, bez fizycznego
uszczuplenia swojego majątku rzeczowego. Wszystkie te czynniki pozwalają na zastosowanie
schematu spłaty rat leasingowych z przychodów, które zostaną wygenerowane w wyniku
korzystania z przedmiotu leasingu. Dla przypomnienia: byłoby to raczej trudne w przypadku
kredytu (bank najczęściej bada przede wszystkim zdolność przedsiębiorstwa do spłaty
kredytu opierając się na przepływach pieniężnych, które zostały wygenerowane w firmie w
okresach poprzednich – czyli wtedy, kiedy dany środek trwały nie był jeszcze
wykorzystywany w firmie).
W literaturze spotykany jest również pogląd, że z racji tego, iż leasing jest
zobowiązaniem pozabilansowym, nie powoduje on pogorszenia zdolności kredytowej. 225 A. Skowronek – Mielczarek, Małe..., op. cit., s. 80. 226 A. Rzeźnik, Leasing jako alternatywna forma finansowania działalności gospodarczej [w:] Zarządzanie finansami. Mierzenie wyników i wycena przedsiębiorstw, t. 2, pod red. D. Zarzeckiego, Szczecin 2003, s. 381.
107
Rzeczywiście, czasami tak jest – np. w sytuacji oceny zdolności kredytowej przedsiębiorstwa
za pomocą uproszczonej metody punktowej227. W przypadku większych kredytów i pełnej
analizy ekonomicznej – finansowej przedsiębiorstwa nie znajduje to jednak potwierdzenia228.
Dział księgowy potencjalnego kredytobiorcy, z reguły proszony jest o szczegółowe opisanie
określonych pozycji bilansu i rachunku zysków i strat, oraz przygotowanie zestawienia
posiadanych przez firmę zobowiązań z tytułu leasingu, wraz ze szczegółowym
harmonogramem spłat .
W przypadku przedsiębiorstw, które posiadają możliwość zaciągnięcia kredytu lub
wręcz dokonania zakupu danego dobra za gotówkę, wskazana jest szczegółowa analiza
poszczególnych wariantów. W sytuacji zakupu środka trwałego za gotówkę, przy założeniu,
że jego wartość przekracza 3 500 zł, nie stanowi on kosztu uzyskania przychodu w sposób
bezpośredni. Dopiero od następnego miesiąca po zakupie możliwe jest rozpoczęcie jego
amortyzacji, co oznacza stopniowe wliczanie go w koszty przez następne kilka lub
kilkadziesiąt miesięcy229. W sytuacji zakupu finansowanego kredytem lub wzięciu środka
trwałego w leasing finansowy, do kosztów uzyskania przychodu – oprócz wspomnianej
wcześniej amortyzacji – możliwe jest dodatkowo zaliczenie odsetek od kredytu lub opłat z
tytułu usługi finansowej. Raty kapitałowe, czyli spłata wartości samego środka, nadal
pokrywana jest jednak z innych źródeł (domyślnie: zysku po opodatkowaniu). Oznacza to,
że dla obu przedstawionych wariantów, korzyści wynikające z działania tzw. tarczy
podatkowej, są minimalne lub też wykorzystywane w niewielkim stopniu. W przypadku
leasingu operacyjnego sytuacja jest zupełnie inna – do kosztów uzyskania przychodu możliwe
jest zaliczenie całości opłat związanych z zakupem danego środka trwałego230. To z kolei
pozwala na obniżenie podstawy opodatkowania, a wraz z tym uzyskiwanie pozytywnych
efektów tarczy podatkowej – praktycznie od momentu zakupu. Wydaje się to wyjaśniać
popularność leasingu operacyjnego, który stanowi ok. 95 % wszystkich podpisywanych w
Polsce umów leasingowych231.
Oczywiście przedstawione powyżej rozumowanie zawiera pewne uproszczenia.
Przede wszystkim nie uwzględnia ono opłat, które wiążą się z leasingiem. Bardzo ważny jest
także sposób prowadzonych przez firmę rozliczeń podatkowych – w przypadku podmiotów
227 Przykładowy schemat takiej oceny został zamieszczony w Załączniku nr 3. 228 Wykład prof. I. Lichniak, Analiza ekonomiczno – finansowa przedsiębiorstw, Szkoła Główna Handlowa w Warszawie, 23.04.2003 r., 229 M. Molo, M. Bielówka, Finansowanie..., op. cit., s. 81. 230 Z wyjątkiem ewentualnej kaucji (M. Molo, M. Bielówka, Finansowanie..., op. cit., s. 81). 231 K. Ostrowska, Operacyjny czy tylko finansowy, „Rzeczpospolita”, 19.11.2004 r.
108
nie będących płatnikami podatku VAT oraz podmiotów korzystających ze zryczałtowanych
form opodatkowania, leasing nie jest opłacalny232. Warto jest również pamiętać o tym,
że w przypadku upadłości firmy leasingowej, jej wierzyciele mogą zaspokoić swoje
roszczenia z użytkowanego przez leasingobiorcę środka trwałego – co wynika wprost z faktu,
że w czasie trwania umowy leasingu nie jest on właścicielem przedmiotu leasingu.
W celu lepszego zobrazowania korzyści i kosztów, związanych ze sfinansowaniem
inwestycji przy wykorzystaniu leasingu oraz kredytu, należałoby policzyć zdyskontowane na
moment podjęcia decyzji przepływy pieniężne, które wiążą się z każdym z wariantów.
J. Ostaszewski podaje przykład porównania oferty kredytu i leasingu przy
następujących założeniach233:
• stopa opodatkowania podatkiem dochodowym wynosi 19 %, podatek VAT 22 %,
urządzenie (ultrasonograf) amortyzowane jest metodą liniową, przy rocznej stawce
amortyzacji wynoszącej 25 %,
a) kredyt bankowy:
• zakup sprzętu ultrasonograficznego, cena brutto 73 200 zł (cena netto 60 000 zł),
• kredyt w wysokości 54 900 zł, spłacany w 48 ratach, przy rocznej stopie
procentowej – 24 %,
• raty kapitałowe są równe, a odsetki naliczane od aktualnego stanu zadłużenia,
• wkład własny wynosi 25 %, tj. 18 300 zł,
• opłata manipulacyjna wynosi 1,5 %,
b) leasing operacyjny:
• okres trwania umowy – 48 miesięcy,
• opłata wstępna – 2 %,
• opłata manipulacyjna – 1,5 %,
• rata miesięczna – 3,085 %,
• cena końcowa (wartość poleasingowa) – 3 %.
232 A. Rzeźnik, Leasing..., op. cit. , s. 380. 233 J. Ostaszewski, Zarządzanie finansami w spółce akcyjnej, Warszawa 2003, s. 257, ze zmianami.
109
Tab
ela
12. A
naliz
a opła
caln
ości
sfin
anso
wan
ia in
wes
tycj
i prz
y w
ykor
zyst
aniu
kre
dytu
ban
kow
ego
i lea
sing
u
Miesiące
Spła
ta ra
ty
kapi
tało
wej
(o
płat
a w
stęp
na) (
A)
Zadł
użen
ie n
a po
cząt
ku
okre
su (B
)
Spła
ta o
dset
ek
(opł
ata
man
ipul
acyj
na)
(C)
Zadł
użen
ie
aktu
alne
(D)
Amor
tyza
cja
(E)
Potrą
ceni
e z
pods
taw
y op
odat
kow
ania
(F
) F =
C +
E
Pokr
ycie
zm
niej
szen
iem
po
datk
u do
chod
oweg
o (G
) G =
0,1
9 x
F
Wyd
atek
ef
ekty
wny
pr
zy k
redy
cie
(H)H
= A
+ C
-G
Opł
aty
leas
ingo
we
(opł
aty
wstęp
ne i
man
ipul
acyj
ne)
(I)
Pokr
ycie
opł
at
zmni
ejsz
onym
po
datk
iem
do
chod
owym
19
% (J
)
Wyd
atek
ef
ekty
wny
pr
zy le
asin
gu
(K) K
= I
- J
Róż
nica
w
wyd
atka
ch
efek
tyw
nych
(L
) L =
H -
K
Wsp
ółcz
ynni
k dy
skon
ta d
la
r = 2
%
mie
sięc
znie
(M
)
Zaku
taliz
owan
a w
artość
różn
icy
w
wyd
atka
ch
efek
tyw
nych
(N)
12
34
56
78
910
1112
1314
150
18 3
00,0
00,
0082
3,50
54 9
00,0
00,
0082
3,50
156,
4718
967
,04
2 56
2,00
486,
782
075,
2216
891
,82
1,00
16 8
91,8
21
1 14
3,75
54 9
00,0
01
098,
0053
756
,25
1 25
0,00
2 34
8,00
446,
121
795,
632
258,
2242
9,06
1 82
9,16
-33,
530,
9804
-32,
872
1 14
3,75
53 7
56,2
51
075,
1352
612
,50
1 25
0,00
2 32
5,13
441,
771
777,
102
258,
2242
9,06
1 82
9,16
-52,
060,
9612
-50,
043
1 14
3,75
52 6
12,5
01
052,
2551
468
,75
1 25
0,00
2 30
2,25
437,
431
758,
572
258,
2242
9,06
1 82
9,16
-70,
590,
9423
-66,
514
1 14
3,75
51 4
68,7
51
029,
3850
325
,00
1 25
0,00
2 27
9,38
433,
081
740,
042
258,
2242
9,06
1 82
9,16
-89,
110,
9238
-82,
335
1 14
3,75
50 3
25,0
01
006,
5049
181
,25
1 25
0,00
2 25
6,50
428,
741
721,
522
258,
2242
9,06
1 82
9,16
-107
,64
0,90
57-9
7,50
61
143,
7549
181
,25
983,
6348
037
,50
1 25
0,00
2 23
3,63
424,
391
702,
992
258,
2242
9,06
1 82
9,16
-126
,17
0,88
80-1
12,0
47
1 14
3,75
48 0
37,5
096
0,75
46 8
93,7
51
250,
002
210,
7542
0,04
1 68
4,46
2 25
8,22
429,
061
829,
16-1
44,7
00,
8706
-125
,97
81
143,
7546
893
,75
937,
8845
750
,00
1 25
0,00
2 18
7,88
415,
701
665,
932
258,
2242
9,06
1 82
9,16
-163
,23
0,85
35-1
39,3
19
1 14
3,75
45 7
50,0
091
5,00
44 6
06,2
51
250,
002
165,
0041
1,35
1 64
7,40
2 25
8,22
429,
061
829,
16-1
81,7
60,
8368
-152
,09
101
143,
7544
606
,25
892,
1343
462
,50
1 25
0,00
2 14
2,13
407,
001
628,
872
258,
2242
9,06
1 82
9,16
-200
,29
0,82
03-1
64,3
111
1 14
3,75
43 4
62,5
086
9,25
42 3
18,7
51
250,
002
119,
2540
2,66
1 61
0,34
2 25
8,22
429,
061
829,
16-2
18,8
20,
8043
-175
,99
121
143,
7542
318
,75
846,
3841
175
,00
1 25
0,00
2 09
6,38
398,
311
591,
812
258,
2242
9,06
1 82
9,16
-237
,34
0,78
85-1
87,1
413
1 14
3,75
41 1
75,0
082
3,50
40 0
31,2
51
250,
002
073,
5039
3,97
1 57
3,29
2 25
8,22
429,
061
829,
16-2
55,8
70,
7730
-197
,80
141
143,
7540
031
,25
800,
6338
887
,50
1 25
0,00
2 05
0,63
389,
621
554,
762
258,
2242
9,06
1 82
9,16
-274
,40
0,75
79-2
07,9
615
1 14
3,75
38 8
87,5
077
7,75
37 7
43,7
51
250,
002
027,
7538
5,27
1 53
6,23
2 25
8,22
429,
061
829,
16-2
92,9
30,
7430
-217
,65
161
143,
7537
743
,75
754,
8836
600
,00
1 25
0,00
2 00
4,88
380,
931
517,
702
258,
2242
9,06
1 82
9,16
-311
,46
0,72
84-2
26,8
817
1 14
3,75
36 6
00,0
073
2,00
35 4
56,2
51
250,
001
982,
0037
6,58
1 49
9,17
2 25
8,22
429,
061
829,
16-3
29,9
90,
7142
-235
,67
181
143,
7535
456
,25
709,
1334
312
,50
1 25
0,00
1 95
9,13
372,
231
480,
642
258,
2242
9,06
1 82
9,16
-348
,52
0,70
02-2
44,0
219
1 14
3,75
34 3
12,5
068
6,25
33 1
68,7
51
250,
001
936,
2536
7,89
1 46
2,11
2 25
8,22
429,
061
829,
16-3
67,0
50,
6864
-251
,95
201
143,
7533
168
,75
663,
3832
025
,00
1 25
0,00
1 91
3,38
363,
541
443,
582
258,
2242
9,06
1 82
9,16
-385
,57
0,67
30-2
59,4
821
1 14
3,75
32 0
25,0
064
0,50
30 8
81,2
51
250,
001
890,
5035
9,20
1 42
5,06
2 25
8,22
429,
061
829,
16-4
04,1
00,
6598
-266
,62
221
143,
7530
881
,25
617,
6329
737
,50
1 25
0,00
1 86
7,63
354,
851
406,
532
258,
2242
9,06
1 82
9,16
-422
,63
0,64
68-2
73,3
723
1 14
3,75
29 7
37,5
059
4,75
28 5
93,7
51
250,
001
844,
7535
0,50
1 38
8,00
2 25
8,22
429,
061
829,
16-4
41,1
60,
6342
-279
,76
241
143,
7528
593
,75
571,
8827
450
,00
1 25
0,00
1 82
1,88
346,
161
369,
472
258,
2242
9,06
1 82
9,16
-459
,69
0,62
17-2
85,8
025
1 14
3,75
27 4
50,0
054
9,00
26 3
06,2
51
250,
001
799,
0034
1,81
1 35
0,94
2 25
8,22
429,
061
829,
16-4
78,2
20,
6095
-291
,49
261
143,
7526
306
,25
526,
1325
162
,50
1 25
0,00
1 77
6,13
337,
461
332,
412
258,
2242
9,06
1 82
9,16
-496
,75
0,59
76-2
96,8
5
Źródło
: J. O
stas
zew
ski,
Zarząd
zani
e fin
ansa
mi w
spół
ce a
kcyj
nej,
War
szaw
a 20
03, s
. 257
, ze
zmia
nam
i
11
0
Tab
ela
12. A
naliz
a opła
caln
ości
sfin
anso
wan
ia in
wes
tycj
i prz
y w
ykor
zyst
aniu
kre
dytu
ban
kow
ego
i lea
sing
u (c
. d.)
Miesiące
Spła
ta ra
ty
kapi
tało
wej
(o
płat
a w
stęp
na) (
A)
Zadł
użen
ie n
a po
cząt
ku
okre
su (B
)
Spła
ta o
dset
ek
(opł
ata
man
ipul
acyj
na)
(C)
Zadł
użen
ie
aktu
alne
(D)
Amor
tyza
cja
(E)
Potrą
ceni
e z
pods
taw
y op
odat
kow
ania
(F
) F =
C +
E
Pokr
ycie
zm
niej
szen
iem
po
datk
u do
chod
oweg
o (G
) G =
0,1
9 x
F
Wyd
atek
ef
ekty
wny
pr
zy k
redy
cie
(H)H
= A
+ C
-G
Opł
aty
leas
ingo
we
(opł
aty
wstęp
ne i
man
ipul
acyj
ne)
(I)
Pokr
ycie
opł
at
zmni
ejsz
onym
po
datk
iem
do
chod
owym
19
% (J
)
Wyd
atek
ef
ekty
wny
pr
zy le
asin
gu
(K) K
= I
- J
Róż
nica
w
wyd
atka
ch
efek
tyw
nych
(L
) L =
H -
K
Wsp
ółcz
ynni
k dy
skon
ta d
la
r = 2
%
mie
sięc
znie
(M
)
Zaku
taliz
owan
a w
artość
różn
icy
w
wyd
atka
ch
efek
tyw
nych
(N)
12
34
56
78
910
1112
1314
1527
1 14
3,75
25 1
62,5
050
3,25
24 0
18,7
51
250,
001
753,
2533
3,12
1 31
3,88
2 25
8,22
429,
061
829,
16-5
15,2
80,
5859
-301
,88
281
143,
7524
018
,75
480,
3822
875
,00
1 25
0,00
1 73
0,38
328,
771
295,
352
258,
2242
9,06
1 82
9,16
-533
,80
0,57
44-3
06,6
029
1 14
3,75
22 8
75,0
045
7,50
21 7
31,2
51
250,
001
707,
5032
4,43
1 27
6,83
2 25
8,22
429,
061
829,
16-5
52,3
30,
5631
-311
,03
301
143,
7521
731
,25
434,
6320
587
,50
1 25
0,00
1 68
4,63
320,
081
258,
302
258,
2242
9,06
1 82
9,16
-570
,86
0,55
21-3
15,1
631
1 14
3,75
20 5
87,5
041
1,75
19 4
43,7
51
250,
001
661,
7531
5,73
1 23
9,77
2 25
8,22
429,
061
829,
16-5
89,3
90,
5412
-319
,01
321
143,
7519
443
,75
388,
8818
300
,00
1 25
0,00
1 63
8,88
311,
391
221,
242
258,
2242
9,06
1 82
9,16
-607
,92
0,53
06-3
22,5
833
1 14
3,75
18 3
00,0
036
6,00
17 1
56,2
51
250,
001
616,
0030
7,04
1 20
2,71
2 25
8,22
429,
061
829,
16-6
26,4
50,
5202
-325
,90
341
143,
7517
156
,25
343,
1316
012
,50
1 25
0,00
1 59
3,13
302,
691
184,
182
258,
2242
9,06
1 82
9,16
-644
,98
0,51
00-3
28,9
635
1 14
3,75
16 0
12,5
032
0,25
14 8
68,7
51
250,
001
570,
2529
8,35
1 16
5,65
2 25
8,22
429,
061
829,
16-6
63,5
10,
5000
-331
,77
361
143,
7514
868
,75
297,
3813
725
,00
1 25
0,00
1 54
7,38
294,
001
147,
122
258,
2242
9,06
1 82
9,16
-682
,03
0,49
02-3
34,3
537
1 14
3,75
13 7
25,0
027
4,50
12 5
81,2
51
250,
001
524,
5028
9,66
1 12
8,60
2 25
8,22
429,
061
829,
16-7
00,5
60,
4806
-336
,70
381
143,
7512
581
,25
251,
6311
437
,50
1 25
0,00
1 50
1,63
285,
311
110,
072
258,
2242
9,06
1 82
9,16
-719
,09
0,47
12-3
38,8
339
1 14
3,75
11 4
37,5
022
8,75
10 2
93,7
51
250,
001
478,
7528
0,96
1 09
1,54
2 25
8,22
429,
061
829,
16-7
37,6
20,
4619
-340
,74
401
143,
7510
293
,75
205,
889
150,
001
250,
001
455,
8827
6,62
1 07
3,01
2 25
8,22
429,
061
829,
16-7
56,1
50,
4529
-342
,45
411
143,
759
150,
0018
3,00
8 00
6,25
1 25
0,00
1 43
3,00
272,
271
054,
482
258,
2242
9,06
1 82
9,16
-774
,68
0,44
40-3
43,9
742
1 14
3,75
8 00
6,25
160,
136
862,
501
250,
001
410,
1326
7,92
1 03
5,95
2 25
8,22
429,
061
829,
16-7
93,2
10,
4353
-345
,29
431
143,
756
862,
5013
7,25
5 71
8,75
1 25
0,00
1 38
7,25
263,
581
017,
422
258,
2242
9,06
1 82
9,16
-811
,74
0,42
68-3
46,4
244
1 14
3,75
5 71
8,75
114,
384
575,
001
250,
001
364,
3825
9,23
998,
892
258,
2242
9,06
1 82
9,16
-830
,26
0,41
84-3
47,3
845
1 14
3,75
4 57
5,00
91,5
03
431,
251
250,
001
341,
5025
4,89
980,
372
258,
2242
9,06
1 82
9,16
-848
,79
0,41
02-3
48,1
746
1 14
3,75
3 43
1,25
68,6
32
287,
501
250,
001
318,
6325
0,54
961,
842
258,
2242
9,06
1 82
9,16
-867
,32
0,40
22-3
48,8
047
1 14
3,75
2 28
7,50
45,7
51
143,
751
250,
001
295,
7524
6,19
943,
312
258,
2242
9,06
1 82
9,16
-885
,85
0,39
43-3
49,2
648
1 14
3,75
1 14
3,75
22,8
80,
001
250,
001
272,
8824
1,85
924,
782
258,
2242
9,06
1 82
9,16
-904
,38
0,38
65-3
49,5
849
00
00
00
00
2 19
6,00
0,00
2 19
6,00
-2 1
96,0
00,
3790
-832
,19
SUM
A:3
803,
42
Źródło
: J. O
stas
zew
ski,
Zarząd
zani
e fin
ansa
mi w
spół
ce a
kcyj
nej,
War
szaw
a 20
03, s
. 257
, ze
zmia
nam
i
11
1
Analizując dane przedstawione w tabeli 10, które uwzględniają wpływ wspomnianej
tarczy podatkowej oraz zmiany wartości pieniądza w czasie, można stwierdzić, że leasing jest
bardziej opłacalny od kredytu bankowego. W przedstawionym wariancie różnica w
wydatkach efektywnych wynosi 3 803,42 zł na korzyść leasingu.
Ponieważ jednak wartości amortyzacji, wartości końcowe środka trwałego po
zakończeniu umowy leasingu, wysokości wkładów własnych itp. są w każdym przypadku
inne, nie sposób jest jednoznacznie stwierdzić, kiedy i dla kogo leasing jest najkorzystniejszą
formą finansowania inwestycji234. Podejmując decyzję, do każdej sytuacji należałoby podejść
indywidualnie i przeanalizować zarówno koszty, jak i wpływ na sytuację przedsiębiorstwa.
4.4. Emisja krótkoterminowych papierów dłużnych
Krótkoterminowe papiery dłużne przedsiębiorstw zaliczają się do instrumentów rynku
pieniężnego służących pozyskaniu środków pieniężnych. Stanowią one alternatywę w
stosunku do zaciągnięcia kredytu bankowego. Emisję i obrót tymi papierami opiera się na
następujących aktach prawnych235:
• Ustawa Prawo wekslowe z 28 kwietnia 1936 r.,
• Kodeks cywilny z 23 kwietnia 1964 r.,
• Ustawa o obligacjach z 29 czerwca 1995 r.
Ze względu na różne akty prawne, na podstawie których konstruowane są emisje
krótkoterminowych papierów dłużnych (KPD), występują one pod różnymi nazwami: bonów
komercyjnych, komercyjnych weksli inwestycyjno – terminowych (KWIT), bonów
handlowych, krótkoterminowych papierów wartościowych, bonów dłużnych, czy też weksli
komercyjnych236. Za najbardziej użyteczną podstawę prawną tych emisji uważa się jednak
ustawę o obligacjach, co potwierdza fakt, że w oparciu o nią dokonano ponad 60 % obecnych
emisji KPD237.
Poprzez emisję KPD przedsiębiorstwo zaciąga na rynku pieniężnym pożyczkę, która
pozwala np. zrezygnować z kredytu. Istotnym czynnikiem jest fakt, że emisja obligacji jest z
reguły tańsza niż zaciągnięcie kredytu, a dodatkowo istnieje możliwość przeprowadzenia jej
234 Ibidem, s. 382. 235 J. Ostaszewski, Zarządzanie..., op. cit., s. 79. 236 Bankowość..., op. cit., s. 350. 237 J. Onoszko, Rynek krótkoterminowych papierów dłużnych w Polsce, „Bank i kredyt”, kwiecień 2003, s. 109, www.nbp.pl/publikacje/bank_i_kredyt/2003_04/onoszko.pdf.
112
bez ustanawiania niezbędnych zabezpieczeń238. W przypadku emisji niezabezpieczonej,
gwarancją zwrotu pożyczki jest płynność emitenta, zdolność do generowania przez niego
dochodu, a czasami po prostu jego dobre imię. Coraz większego znaczenia nabiera także fakt
posiadania przez przedsiębiorstwo tzw. ratingu (czyt.: rejtingu), czyli oceny przedsiębiorstwa
dokonanej przez jedną z renomowanych agencji ratingowych239. Sama emisja
przeprowadzana jest przez agenta emisji, którym z reguły jest bank lub (rzadziej) biuro
maklerskie240.
Należy podkreślić, że z tej formy finansowania mogą korzystać firmy co najmniej
średniej wielkości, które znajdują się w dobrej kondycji finansowej. Transakcje tego typu
przeprowadzane przez małe spółki zdarzają się bardzo rzadko. Z drugiej strony, w zależności
od banku, różnie określony jest minimalny pułap obrotów przedsiębiorstw, określanych
mianem średnich. Może to być zarówno 20 mln zł rocznie, jak i 100 mln rocznie241. W opinii
Piotra Kowalskiego, wiceprezesa renomowanej agencji ratingowej Fitch Polska, „...obligacje
może wyemitować każde przedsiębiorstwo, ale oczywiście nie zrobi tego dwuosobowe
przedsiębiorstwo, bo nie ma tak dużych potrzeb finansowych, a poza tym nikt nie będzie
chciał kupić takich papierów. (...) Mała emisja publiczna, np. rzędu 10 mln zł, nie ma
sensu242.”. Z drugiej strony, Jolanta Onoszko w swojej publikacji zamieszczonej na stronie
internetowej Narodowego Banku Polskiego243 twierdzi, że minimalna wartość emisji
kształtuje się w przedziale 5 – 10 mln zł. Oboje oni zgadzają się jednak, że największe z
emisji opiewają na setki milionów złotych. Przeprowadzony w 1999 r. program emisji KPD
Telekomunikacji Polskiej S.A. opiewał na kwotę 1 400 mln zł.
Tezę o możliwości wyemitowania obligacji tylko przez nieliczne spółki wydaje się
potwierdzać ilość podmiotów, które dotychczas to uczyniły. Na koniec pierwszego półrocza
2004 r., KPD wyemitowało 207 spółek, a obligacje z terminem wykupu przekraczającym 365
dni – 64 spółki244. Oznacza to, że finansowanie za pomocą emisji krótkoterminowych
papierów dłużnych nie stanowi realnego źródła dopływu środków do firm z sektora MŚP.
Wydaje się to być uzasadnione m.in. wysokim pułapem minimalnej emisji. Ten rodzaj
finansowania nie zostanie stąd szerzej omówiony.
238 Ibidem, s. 111. 239 Koszt uzyskania takiego ratingu wynosi ok. 100 – 120 tys. zł + VAT i trwa ok. 1 miesiąca (K. Ostrowska, Rating poprawia wizerunek przedsiębiorstwa, „Rzeczpospolita”, 10.09.2004 r.). 240 Ibidem, s. 110. 241 M. Tarnawski [w:] K. Ostrowska, Jak sięgnąć po pieniądze inwestorów, „Rzeczpospolita”, 20.08.2004 r. 242 K. Ostrowska, Jak sięgnąć po pieniądze inwestorów, „Rzeczpospolita”, 20.08.2004 r. 243 J. Onoszko, Rynek..., op. cit., s. 111. 244 K. Ostrowska, Jak..., op. cit.
113
4.5. Franczyza (franchising245)
Zgodnie z przyjętą w polskiej doktrynie prawa definicją, umowa franczyzy oznacza
stosunek prawny, na podstawie którego franczyzodawcą (organizator sieci), zobowiązuje się
do udostępnienia podmiotowi korzystającemu z franczyzy (franczyzobiorcy, uczestnikowi
sieci) prawa do korzystania przez czas nieokreślony lub określony z oznaczenia jego firmy,
godła, emblematu, symboli, patentów, wynalazków, znaków towarowych, wzorów
użytkowych i zdobniczych, know-how, koncepcji i techniki prowadzenia określonej
działalności gospodarczej z zachowaniem stosowanego przez niego zewnętrznego i
wewnętrznego wyposażenia pomieszczeń oraz do udzielania mu stosownej pomocy.
Jednocześnie franczyzobiorca zobowiązuje się do prowadzenia wskazanej działalności
gospodarczej połączonej z wykorzystaniem udostępnionych mu doświadczeń i tajemnic
zawodowych oraz do zapłaty uzgodnionego wynagrodzenia246. Franczyzę można więc
porównać z pewien sposób do leasingu: franczyzodawca wynajmuje na czas określony
aktywa – zwykle niematerialne (wiedza i umiejętności, logo) – w zamian za zryczałtowaną
opłatę wstępną i świadczenia proporcjonalne do obrotów. W ten sposób franczyzobiorca
może korzystać z wizerunku franczyzodawcy, gdyż działa pod tym samym szyldem247.
Dawcą jest z reguły firma dobrze znana na rynku, o ugruntowanej pozycji, choć
niekoniecznie zaliczająca się do grona wielkich przedsiębiorstw. Ideą franczyzy jest bowiem
wyjątkowość pomysłu, na którym swe funkcjonowanie opiera dawca. Nie zawsze jest to
najnowocześniejsza technologia, równie dobrze może to być określone rozwiązanie
organizacyjno – zarządcze, znak towarowy lub też doświadczenie dawcy248. Aktualnie na
polskim rynku działa ok. 210 systemów franczyzowych, które obejmują prawie każdą branżę
handlu i usług. Szczegółowe informacje na ten temat dostępne są na stronach Polskiego
Portalu Franchisingowego (www.franchising.info.pl, czyt.: frenczajzing).
Franczyza pozwala franczyzobiorcy na uzyskiwanie określonych korzyści, wiąże się
jednak również z pewnymi wadami i zagrożeniami. Do podstawowych korzyści płynących z
umowy franczyzy dla franczyzobiorcy zaliczane są:
Rada Języka Polskiego podjęła taką decyzję o polskim brzmieniu słowa franchise (A. Sulejewicz, Małe i
średnie przedsiębiorstwa a franczyza [w:] Możliwości inwestowania oraz rozwoju małych i średnich przedsiębiorstw w Polsce, praca zbiorowa pod red. I. Bergel i Henri-Louis Vedie, Warszawa 2003, s. 23).
245
246 A. Kidyba, Prawo handlowe, Warszawa 2002, s. 776. 247 A. Sulejewicz, Małe i średnie przedsiębiorstwa a franczyza [w:] Możliwości inwestowania oraz rozwoju małych i średnich przedsiębiorstw w Polsce, praca zbiorowa pod red. I. Bergel i Henri-Louis Vedie, Warszawa 2003, s. 24. 248 A. Skowronek – Mielczarek, Małe..., op. cit., s. 84.
114
• wysokie prawdopodobieństwo odniesienia sukcesu w rozwoju firmy dzięki
dopracowanej i sprawdzonej przez rynek idei,
• specjalistyczne szkolenie pomniejszające początkowe trudności,
• korzyści marketingowe związane z korzystaniem z wizerunku marki franczyzodawcy,
• standaryzacja i obniżka kosztów programów marketingowych,
• ułatwienia dotyczące finansowania inwestycji.
Za główne wady uważane są z kolei:
• przeceniania korzyści i wizerunku franczyzodawcy,
• ograniczenie własnej inicjatywy i konieczność uzyskania zgody dla wszelkich zmian,
• ryzyko dyskryminacji w zestawieniu z jednostkami, których właścicielem jest sam
franczyzodawca,
• narzucone ograniczenia ekspansji,
• ryzyko odmowy wznowienia umowy.
Franczyzodawca pobiera zwykle dwa rodzaje opłat – opłatę wstępną oraz opłatę
cykliczną. Zawsze jest to przedmiotem negocjacji i kształtuje się różnie w zależności od
systemu franczyzowego. Opłata wstępna kształtuje się przeciętnie na poziomie 10 % wkładu
własnego wymaganego od franczyzobiorcy, a opłaty cykliczne wynoszą ok. 1,5 – 8 %
miesięcznego przychodu biorcy. Opłata cykliczna może też obejmować inne, określone w
umowie płatności, np. wpłaty na fundusz reklamowy, opłaty za odnowienie umowy, opłata
rozwojowa, wnoszona za prawo rozwijania się na danym terenie itd.249.
Oprócz uiszczenia opłat, franczyzobiorcy wymagają również spełnienia przez
potencjalnych franczyzobiorców pewnych kryteriów. Np. w przypadku sieci Drogerie Natura,
od biorcy wymagane są środki własne na rozpoczęcie działalności w wysokości
zapewniającej dokonanie koniecznych inwestycji oraz pokrywające minimum 30 % kosztów
zatowarowania sklepu. Zazwyczaj jest to łącznie 80 – 120 tys. zł. Bezpłatny projekt, we
współpracy z właścicielem sklepu, wykonuje architekt dawcy. Za regały, szyld i inne
elementy wizualizacji sklepu płaci franczyzobiorca. Podstawowe wymagania sieci są
następujące250:
249 Ibidem, s. 86. 250 Ibidem, s. 87.
115
• lokal własny lub dzierżawiony, franczyzodawca pomaga w wyborze lokalu,
o inwestycja powinna być realizowana w miejscowościach powyżej
15–20 tys. mieszkańców,
o preferowane są lokalizacje w centrach miast oraz centrach handlowych,
o preferowane są lokale o powierzchni użytkowej 70 – 150 m2,
• zaplecze finansowe umożliwiające inwestycje wymienione powyżej,
• preferowane są biznesy rodzinne i osobiste zaangażowanie biorcy w prowadzenie
działalności.
Z kolei w sieci sklepów Pożegnanie z Afryką skalkulowano opłatę wstępną na
poziomie 12 tys. zł, a całkowity koszt inwestycji na poziomie 48 tys. zł251.
Należy zaznaczyć, że z franczyzą, oprócz korzyści, wiąże się również określone wady,
z których najpoważniejsze wynikają wprost z asymetrii informacji występującej między
franczyzodawcą a franczyzobiorcą. Franczyzodawca zawsze dysponuje większą ilością
informacji na temat oferowanego dobra, a franczyzobiorca może je zweryfikować w praktyce
dopiero po określonym czasie funkcjonowania. W literaturze spotykany jest termin „zła
franczyza”, a także „fałszywe franczyzy”, „fałszywe dobre franczyzy”, czy „franczyzy w
sektorze o podwyższonym ryzyku”. Są one zdefiniowane m.in. przez Aleksandera
Sulejewicza252:
„Pod pojęciem „fałszywe franczyzy” rozumiemy przedsiębiorcę, który nazywa siebie
franczyzodawcą nie będąc nim w rzeczywistości. Oznacza to brak specyficznych umiejętności
wynikający z faktu, że ten tak zwany „franczyzodawca” nie sprawdził swojej idei (jeśli owa
istnieje) poprzez jednostki pilotujące. Brak doświadczenia jest prawie zawsze fatalny.
„Fałszywe dobre franczyzy” to systemy, które osiągnęły sukces dzięki właściwemu
produktowi/usłudze oraz poważnego i uczciwemu franczyzodawcy. Problem polega na tym,
że oszukuje on sam siebie (w dobrej wierze) ryzykując pociągnięcie do bankructwa także
pewnej liczby franczyzobiorców. Do tej kategorii należą „szybkie franczyzy”, w przypadku
których realny sukces sprawia, że przedsiębiorca staje się franczyzodawcą nie wiedząc
właściwie, na czym polega jego sukces. W ten sposób franczyzobiorcy nie pozyskają
wszystkich niezbędnych umiejętności koniecznych, aby ten sukces powtórzyć. Taki brak
panowania nad ekspansją jest typowy dla okresów szybkiego wzrostu (także ze względu na
251 Ibidem. 252 A. Sulejewicz, Małe i..., op. cit., s. 26.
116
niestaranny dobór franczyzobiorcow). Często, nie uwzględniając prawdziwego powodu
bankructwa (złe zarządzanie), jako jego przyczynę przedsiębiorcy podają właśnie szybkie
tempo wzrostu.
„Franczyzy w sektorze o podwyższonym ryzyku” dotyczą sektorów, w których
istnieje bardzo silna konkurencja (np. fast food) i charakteryzują się przejściowością i
zanikającym popytem.”
Warto zauważyć, że wymieniona przez cytowanego autora branża (fast food) jest
opisywana na stronie Polskiego Portalu Franchisingowego, jako jedna z branż o niskim
ryzyku rozwoju sprzedaży opartej na franczyzie oraz jej sprawdzonym sukcesie rynkowym253.
W tej sytuacji, wobec sprzecznych sygnałów, celowym wydaje się przeprowadzenie
dodatkowych badań empirycznych, związanych z systemem franczyzowym. Zasadniczo
można jednak uznać, że jest to godna zainteresowania forma finansowania, w szczególności
dla przedsiębiorstw mikro i małych.
4.6. Dotacje i subwencje
Najważniejszą instytucją, która koordynuje działania Rządu RP wobec sektora małych
i średnich przedsiębiorstw, jest Ministerstwo Gospodarki i Pracy. Podlega mu m.in. Polska
Agencja Rozwoju Przedsiębiorczości (PARP), która jest odpowiedzialna za wdrażanie
programów pomocowych na rzecz rozwoju przedsiębiorczości, opartych na środkach
pochodzących z budżetu państwa oraz Unii Europejskiej. Najbardziej aktualne informacje o
realizowanych obecnie programach, możliwościach pozyskania dotacji, a także bezpłatnych
szkoleniach i innych usługach świadczonych na rzecz przedsiębiorstw z sektora MŚP,
znajdują się na stronach internetowych tych instytucji: www.mgip.gov.pl oraz
www.parp.gov.pl.
Realizowane programy pomocowe, a wraz z tym konkretne możliwości uzyskania
wsparcia, charakteryzują się duża zmiennością. Pośrednio związane jest to z procesem
integracji Polski w ramach struktur unijnych – np. w roku 2005 zakończony zostanie program
PHARE, powiększona zostanie natomiast pula środków dostępna w ramach funduszy
strukturalnych. W tej pracy opisane zostaną najbardziej istotne, aktualne na moment pisania
pracy, możliwości uzyskania wsparcia ze strony państwa. Zdecydowanie nie wyczerpują one 253 www.franchising.info.pl, inne branże to: handel odzieżą, artykułami spożywczymi, edukacja, usługi bytowe (fryzjerstwo, kosmetyka), prowadzenie stacji paliw, doradztwo finansowe oraz usługi telekomunikacyjne (sprzedaż i aktywacja usług telefonicznych).
117
tematyki pomocy publicznej, ale ze względu na jej rozległość, a także wspomnianą wcześniej
zmienność, szczegółowe opisanie wszystkich rodzajów pomocy państwa wychodziłoby poza
ramy tematu tej pracy.
Interesującą inicjatywą, w szczególności dla przedsiębiorstw mniejszych, które nie
posiadają środków na wynajem profesjonalnych firm doradczych, jest Krajowy System Usług
dla Małych i Średnich Przedsiębiorstw (KSU), koordynowany przez PARP. „KSU jest siecią
dobrowolnie współpracujących ze sobą niekomercyjnych organizacji, świadczących na rzecz
małych i średnich przedsiębiorców usługi doradcze, szkoleniowe, informacyjne, finansowe i
proinnowacyjne”254.
Organizacje wchodzące w skład KSU posiadają duże doświadczenie w świadczeniu
usług na rzecz sektora MŚP w Polsce. Są to m.in. centra wspierania biznesu, ośrodki
wspierania przedsiębiorczości, agencje rozwoju regionalnego, organizacje pracodawców,
instytuty badawczo-rozwojowe, fundacje, stowarzyszenia itp.. Uczestnictwo w systemie jest
całkowicie dobrowolne, nie wiążą się z tym także żadne korzyści materialne. Współpraca
między ośrodkami ma na celu wyłącznie rozwój systemu wsparcia małych i średnich firm, a
tym samym zwiększenie ich konkurencyjności255.
KSU jest systemem otwartym – co roku organizowany jest nabór, w wyniku którego
do sieci włączane są nowe instytucje. Obecnie w systemie działa blisko 180 organizacji. Ich
pełna lista, wraz z danymi teleadresowymi, znajduje się na stronie internetowej PARP256. Aby
skorzystać z pomocy ośrodka, należy udać się do jego siedziby lub zadzwonić i umówić się
na spotkanie z konsultantem. Ceny świadczonych usług ustalane są przez każdy ośrodek
indywidualnie257.
Z punktu widzenia tematu tej pracy, istotna jest możliwość uzyskania bezpłatnych
konsultacji w tzw. punktach konsultacyjnych (PK), które najczęściej są jednocześnie
ośrodkami KSU. W jednym roku kalendarzowym, przedsiębiorca lub osoba rozpoczynająca
działalność gospodarczą, może skorzystać łącznie z 10 godzin bezpłatnych porad w PK258.
Takie konsultacje mogą okazać się niezbędne np. w przypadku starania się o dotację z
funduszy strukturalnych, w celu poprawnego wypełnienia wniosku (wraz z załącznikami).
254 Informacje ze strony PARP: http://ksu.parp.gov.pl/oksu.html, 05.12.2004 r. 255 Ibidem. 256 http://ksu.parp.gov.pl/lista.html, 05.12.2004 r. 257 Rodzi to uzasadnione pytanie, na ile niekomercyjny jest w rzeczywistości charakter ich działalności. 258 Przedsiębiorco! Skorzystaj! pod red. J. Wadeckiej, Polska Agencja Rozwoju Przedsiębiorczości, Warszawa 2003, s. 12.
118
Wśród aktualnie realizowanych programów, największym zainteresowaniem
przedsiębiorstw z sektora MŚP cieszą się dotacje dostępne w ramach funduszy strukturalnych
– w szczególności tzw. działanie 2.3. „Wzrost konkurencyjności małych i średnich
przedsiębiorstw poprzez inwestycje” (Sektorowy Program Operacyjny Wzrost
Konkurencyjności Przedsiębiorstw) oraz działanie 3.4. „Mikroprzedsiębiorstwa”
(Zintegrowany Program Operacyjny Rozwoju Regionalnego).
W przypadku działania 2.3. wsparciem w zakresie inwestycji mogą być objęte małe i
średnie przedsiębiorstwa posiadające siedzibę na terenie Rzeczypospolitej Polskiej, a także
mikroprzedsiębiorstwa, jeżeli wykonują działalność gospodarczą od co najmniej 3 lat lub ich
działalność oparta jest wykorzystanie zaawansowanych technologii o znaczącym potencjale
rynkowym259. Do kosztów kwalifikowanych zaliczane są wydatki poniesione w związku z
realizowaną inwestycją260, ale nie wcześniej niż kolejnego dnia po złożeniu wniosku o dotację
we właściwej Regionalnej Instytucji Finansującej. W przypadku, gdy głównym przedmiotem
działalności gospodarczej jest świadczenie usług transportowych, wydatki na zakup lub
leasing środków transportu nie są jednak wydatkami kwalifikującymi się do objęcia
wsparciem261.
Kwota wsparcia w zakresie inwestycji nie może być niższa niż 10 000 zł i nie wyższa
niż 1 250 000 zł (w ramach danego projektu). Wsparcie w zakresie inwestycji przekraczające
125 000 zł udzielane jest pod warunkiem, że wnioskodawca sfinansuje inwestycję kredytem
lub środkami pieniężnymi pochodzącymi z funduszu inwestycyjnego, w kwocie stanowiącej
co najmniej 25 % kwoty wsparcia262. Nie dotyczy to projektów finansowanych w drodze
leasingu. Kwota wsparcia nie może także przekroczyć:
a) 30 % wydatków kwalifikowanych, jeżeli projekt realizowany jest w powiecie
miasta Warszawa lub miasta Poznań,
b) 40 % wydatków kwalifikowanych, jeżeli projekt realizowany jest w powiecie
miasta Kraków, Wrocław, Gdańsk, Gdynia lub Sopot,
c) 50 % wydatków kwalifikowanych, jeżeli projekt realizowany jest w innym
powiecie.
259 Stosowaną w Polsce nie dłużej niż 3 lata, Wytyczne dla wnioskodawców ubiegających się o dofinansowanie w ramach Sektorowego programu Operacyjnego Wzrost Konkurencyjności Przedsiębiorstw, Ministerstwo Gospodarki i Pracy, Warszawa 2004, s. 5. 260 Szczegółowa ich lista znajduje się w p. 3.3 Wytyczne dla wnioskodawców..., op. cit. 261 Wytyczne dla wnioskodawców..., op. cit., s. 9. 262 Ibidem, s. 10.
119
Ponieważ dotacje z funduszy strukturalnych traktowane są jako pomoc publiczna,
wymagane jest, aby podczas realizacji projektów inwestycyjnych współfinansowanych
dotacją, przedsiębiorca stosował przepisy ustawy Prawo Zamówień Publicznych z dnia
2 marca 2004 r. (Dz. U. z 2004 r. Nr 19, poz. 177). Refundacja ma miejsce po zakończeniu
inwestycji, w postaci przelewu kwoty dotacji na konto beneficjenta. Pod warunkiem
przestrzegania zapisów zawartych w umowie dotacji, jest ona bezzwrotna. Oznacza to jednak,
że jeżeli wnioskodawca zobowiązał się we wniosku o dotację do utworzenia i utrzymania
przez okres 5 lat sześciu nowych miejsc pracy, to nie może ich zlikwidować. Jeśli to zrobi,
to za każde zlikwidowane miejsce pracy, będzie musiał zwrócić określoną część dotacji263.
Sama procedura wystąpienia o dofinansowanie przebiega według następującego
schematu264:
1. Wnioskodawca składa w banku wniosek o kredyt wraz z wymaganą dokumentacją
i planem przedsięwzięcia (w przypadku większych projektów wymagany jest
biznes plan),
2. Bank rozpatruje wniosek i analizuje szanse powodzenia przedsięwzięcia,
3. Pozytywna decyzja wiąże się z przyrzeczeniem265 udzielenia kredytu i wydaniem
promesy,
4. Wystawioną przez bank promesę albo potwierdzony wniosek kredytowy wraz z
kompletem wymaganych dokumentów przedsiębiorca składa do Regionalnej
Instytucji Finansującej,
5. Po rozpatrzeniu wniosku i podjęciu pozytywnej decyzji przedsiębiorca podpisuje z
instytucją zarządzającą programem pomocowym umowę o udzieleniu dotacji.
Należy zaznaczyć, że koszty kwalifikowane inwestycji liczone będą od kolejnego dnia
po złożeniu wniosku, więc nie istnieje wymóg zwlekania z rozpoczęciem inwestycji do
momentu rozpatrzenia wniosku o dotację – oczywiście, jeżeli nie jest to jeden z warunków
realizacji inwestycji.
W przypadku działania 3.4. dofinansowanie można uzyskać na inwestycję oraz na
doradztwo. Obejmuje ono mikroprzedsiębiorstwa, które na moment składania wniosku o
dotację prowadziły działalność nie dłużej niż 36 miesięcy. Instytucją wdrażającą działanie
3.4. będą Urzędy Marszałkowskie (w województwie małopolskim, mazowieckim, podlaskim
263 Informacje z serwisu www.funduszeonline.pl, 05.12.2004 r. 264 Ibidem. 265 Czasami warunkowym, np. w przypadku przyznania dotacji.
120
i świętokrzyskim) oraz instytucje, które jednocześnie pełnią funkcje Regionalnych Instytucji
Finansujących (w pozostałych województwach)266.
W ramach tego działania, dofinansowanie ze środków publicznych dla projektu
doradczego nie może przekroczyć równowartości 5 000 euro i 50 % kosztów
kwalifikowanych projektu (niezależnie od lokalizacji), a dla projektu inwestycyjnego
równowartości 50 000 euro oraz:
a) 45 % kosztów kwalifikowanych dla projektu realizowanego w Warszawie lub
Poznaniu,
b) 55 % kosztów kwalifikowanych dla projektu realizowanego w Krakowie,
Wrocławiu lub Trójmieście,
c) 65 % kosztów kwalifikowanych dla projektów realizowanych poza tymi miastami.
W przypadku projektów o równowartości przekraczającej 10 000 euro wymagane jest
zaciągnięcie kredytu bankowego, w wysokości minimum 50 % kwoty wsparcia267.
Interesującą propozycją jest również program „Praca dla młodych”, który polega na
udzielaniu młodym268 preferencyjnych pożyczek na rozpoczęcie działalności gospodarczej
oraz pracodawcom na utworzenie dla młodych nowych miejsc pracy. Pożyczki udzielane są ze
środków Ministerstwa Gospodarki i Pracy przez Bank Gospodarstwa Krajowego S.A.
Wysokość udzielonej pożyczki nie może przekroczyć 40 tys. zł na jednego młodego.
Pożyczka może być udzielona na 36 miesięcy z możliwością karencji w spłacie rat
kapitałowych do 6 miesięcy. Oprocentowanie pożyczki wynosi 0,75 stopy redyskonta weksli
przyjmowanych przez NBP (na dzień 05.12.2004 r. było to ok. 5,25 %). Pobierana jest także
jednorazowa prowizja w wysokości 1 % kwoty pożyczki269.
Uruchomienie pożyczki na rozpoczęcie działalności gospodarczej następuje po
formalnym zarejestrowaniu firmy, przedsiębiorca otrzymuje z kolei pożyczkę po zatrudnieniu
młodego na czas nie krótszy niż okres spłaty pożyczki. Wnioski o udzielenie pożyczki
przyjmowane są w placówkach Banku Gospodarstwa Krajowego270 oraz w lokalnych
funduszach pożyczkowych.
266 A.Mr., Mały może być lepszy, „Rzeczpospolita”, 29.10.2004 r. 267 Ibidem. 268 Dla potrzeb tego programu przyjęto definicję: młody – osoba bezrobotna do 25 roku życia oraz osoba bezrobotna legitymująca się dyplomem wyższej uczelni do 27 roku życia (www.bgk.com.pl/fundusze/inne/absolwent.jsp, 05.12.2004 r.). 269 Informacje ze strony internetowej BGK, www.bgk.com.pl/fundusze/inne/absolwent.jsp, 05.12.2004 r. 270 Ich wykaz znajduje się na stronie internetowej BGK, www.bgk.com.pl.
121
Wyjątkowo atrakcyjną formą finansowania, przynajmniej od strony typowo
finansowej, są pożyczki przeznaczone na tworzenia miejsc pracy w działalnościach
pozarolnicznych w gminach wiejskich i wiejsko – miejskich oraz miastach do 20 tysięcy
mieszkańców, udzielane ze środków Agencji Restrukturyzacji i Modernizacji Rolnictwa
(ARiMR). Pożyczka przeznaczona jest na finansowanie przedsięwzięć z zakresu małej
przedsiębiorczości, a jej kwota nie może przekroczyć 70 % kosztów przedsięwzięcia oraz
200 000 zł, przy czym na każde 20 000 zł udzielonej pożyczki musi powstać jedno miejsce
pracy271. Pożyczkobiorca obowiązany jest utrzymywać dotychczasowy stan zatrudnienia
łącznie z nowo utworzonymi miejscami pracy co najmniej przez okres trwania spłaty
zaciągniętej pożyczki. Okres spłaty pożyczki nie może przekraczać 4 lat, dopuszczalna jest
przy tym karencja w spłacie kapitału wynosząca do 12 miesięcy. Wyjątkowo atrakcyjne jest
oprocentowanie pożyczki – wynosi ono 0 %. W praktyce jest to więc źródło darmowego
kapitału – o ile tylko sporządzony jest plan przedsięwzięcia, a wnioskodawca nie zalega z
opłatami na ZUS/KRUS oraz względem Urzędu Podatkowego. Agencja zastrzega sobie także
prawo kontroli postępu prac związanych z przedsięwzięciem i sposobu wydatkowania kwoty
pożyczki.
Ze względu na wspomnianą wcześniej dużą zmienność programów pomocowych, w
celu uzyskania szerszych informacji na ich temat, wskazane jest zapoznanie się z aktualnymi
informacjami zamieszczonymi na stronach internetowych instytucji wdrażających.
4.7. Podsumowanie
Wśród pozostałych źródeł finansowania działalności gospodarczej, największe
znaczenie wydaje się odgrywać leasing. Jest to forma finansowania szczególnie atrakcyjna dla
przedsiębiorstw rozpoczynających działalność, gdyż nie wiąże się z nią konieczność
posiadania odpowiednio długiego stażu działalności oraz zabezpieczeń, które byłyby
niezbędne w przypadku ubiegania się o kredyt bankowy. Dla mikroprzedsiębiorstw, źródłem
wymiernej pomocy mogą być także fundusze pożyczkowe. Często są one jedynymi
instytucjami, które gotowe są zaryzykować zainwestowanie środków na etapie rejestracji
przedsiębiorstwa. Interesującą formą finansowania jest również franczyza, choć w każdym
przypadku niezbędna jest szczegółowa analiza warunków współpracy z franczyzodawcą.
Wzrasta również rola dotacji i subwencji, w szczególności pochodzących z Unii Europejskiej.
271 Informacje ze strony internetowej Agencji Rozwoju i Modernizacji Rolnictwa, www.arimr.gov.pl/dzialalnosc.html, 05.12.2004 r.
122
Zakończenie
Do najczęściej wykorzystywanych sposobów finansowania działalności
przedsiębiorstw należą: kredyt kupiecki, kredyt bankowy oraz leasing. Dominującą formę
finansowania stanowią wśród nich zobowiązania handlowe. Nie jest to sytuacja korzystna,
gdyż zwiększa ryzyko niewypłacalności przedsiębiorstwa oraz nie sprzyja akumulacji
kapitałów, które są niezbędne do jego rozwoju272.
Coraz większą rolę wydają się również odgrywać dotacje z Unii Europejskiej,
co w sposób bezpośredni związane jest z faktem wstąpienia Polski do struktur unijnych i
uzyskaniem dostępu do funduszy strukturalnych. Obserwowany wzrost zainteresowania
dotacjami, który przejawia się m.in. w lawinowo rosnącej liczbie składanych wniosków,
pozwala oczekiwać, że ta forma finansowania będzie nabierać coraz większego znaczenia.
Integracja z rynkiem wspólnotowym rodzi także nadzieje na szerszy rozwój
finansowania typu venture capital. Jest to szczególnie istotne wobec trudności związanych z
wykorzystaniem potencjału polskich naukowców, którzy nie posiadają środków niezbędnych
do wdrożenia określonych rozwiązań w praktyce gospodarczej.
Formami finansowania, które cieszą się zainteresowaniem w szczególności
przedsiębiorstw będących w początkowej fazie rozwoju, są mikropożyczki oferowane przez
fundusze pożyczkowe oraz leasing. Dają one możliwość pozyskania środków pieniężnych
oraz dóbr trwałych bez konieczności posiadania określonego stażu działalności oraz
zabezpieczeń, które byłyby niezbędne w przypadku ubiegania się o kredyt bankowy. Należy
zaznaczyć, że leasing jest uniwersalnym źródłem finansowania, które wykorzystywane jest
zarówno przez przedsiębiorstwa mikro, małe, jak i średnie czy duże. W przypadku leasingu
występuje dodatkowo efekt tarczy podatkowej, która powoduje zmniejszenie zobowiązań z
tytułu podatku – oczywiście przy założeniu, że firma jest rentowna. Istotnym atutem
finansowania działalności poprzez leasing jest również możliwość spłaty zobowiązań z tytułu
rat leasingowych, ze środków pieniężnych wygenerowanych dzięki użytkowaniu
leasingowanego dobra – bez wpływu na strukturę właścicielską i związany z tym udział w
zysku osób trzecich. Nie bez znaczenia wydaje się być również fakt, że zarządzanie
przedsiębiorstwem pozostaje w 100 % w rękach dotychczasowych właścicieli.
W praktyce gospodarczej znikome jest wykorzystanie instytucji weksla. Rozwój
rozliczeń płatniczych opartych na wekslu, z racji tego, że umożliwia on dokonanie zapłaty bez 272 A. Skowronek – Mielczarek, Małe..., op. cit., s. 175.
123
posiadania środków pieniężnych, może być jednym ze sposobów na zmniejszenie zatorów
płatniczych, będących jedną z przeszkód w rozwoju działalności gospodarczej. Jednocześnie
brak określonej wiedzy, praktyki w posługiwaniu się tym instrumentem, związane z tym
ryzyko, a także trudności w ewentualnym zdyskontowaniu weksli w banku, powodują dalszy
zanik rozliczeń za pomocą weksli. Celowym wydaje się jednak, aby – przynajmniej w
stosunku do stałych kontrahentów – spróbować zastosować weksel we wzajemnych
rozliczeniach. Powinno to pozwolić na zredukowanie poziomu wykorzystania kredytów
obrotowych i w rezultacie na zmniejszenie wysokości płaconych odsetek.
Pewnym ograniczeniem w dostępie do źródeł finansowania przedsiębiorstw z sektora
MŚP jest również brak wiedzy na temat praktycznych możliwości ich pozyskania. Rozwój
Krajowego Systemu Usług dla Małych i Średnich Przedsiębiorstw, bezpłatne konsultacje dla
przedsiębiorców, a także działalność inkubatorów przedsiębiorczości i regionalnych centrów
rozwoju przedsiębiorczości, powodują pozytywną zmianę w tym zakresie. Wzrost
konkurencji i związane z tym utrudnienia w funkcjonowaniu przedsiębiorstwa, w pewien
sposób wymuszają posługiwanie się nowoczesnymi metodami finansowania działalności. Od
tego, czy przedsiębiorstwo będzie w stanie pozyskać niezbędne kapitały, przy jednoczesnej
minimalizacji związanych z tym kosztów, może zależeć, czy osiągnie ono sukces, czy też
zostanie wykluczone z rynku.
124
Bibliografia
Pozycje książkowe
1. Raport o stanie sektora małych i średnich przedsiębiorstw w Polsce w latach 2002 –
2003, praca zbiorowa pod red. A. Tokaj – Krzewskiej i A. Żołnierskiego, Polska Agencja
Rozwoju Przedsiębiorczości, Warszawa 2004, s. 28.
2. Skowronek – Mielczarek A., Małe i średnie przedsiębiorstwa. Źródła finansowania,
Warszawa 2003.
3. Molo M., Bielówka M., Przegląd dostępnych źródeł finansowania działalności
gospodarczej oraz ocena ich atrakcyjności [w:] Finansowanie rozwoju małych i średnich
przedsiębiorstw, Polska Fundacja Promocji i Rozwoju Małych i Średnich Przedsiębiorstw,
Warszawa 2000.
4. Więcławski J., Venture capital. Nowy instrument finansowania przedsiębiorstw,
Warszawa 1997.
5. Tamowicz P., Rot A., Fundusze venture capital w Polsce, Polska Fundacja Rozwoju
Przedsiębiorczości, Warszawa 2002.
6. Kachniewski M., Piłat P., Siatkowski J., Tropa B., Oferta dla firm średnich –
finansowanie małych i średnich przedsiębiorstw poprzez fundusze inwestycyjne i
publiczny rynek kapitałowy [w:] Finansowanie rozwoju małych i średnich
przedsiębiorstw, Polska Fundacja Promocji i Rozwoju Małych i Średnich Przedsiębiorstw,
Warszawa 2000.
7. Rynek kapitałowy – funkcjonowanie giełdy papierów wartościowych ze szczególnym
uwzględnieniem Centralnej Tabeli Ofert S.A., Polska Agencja Rozwoju
Przedsiębiorczości, Warszawa 2003.
8. Bankowość. Podręcznik akademicki, pod red. W. L. Jaworskiego i Z. Zawadzkiej,
Warszawa 2002.
9. Cegłowski B., Źródła finansowanie małych i średnich przedsiębiorstw [w:] Zarządzanie
finansami, t. II pod red. D. Zarzeckiego, Szczecin 2003.
10. Ostaszewski J., Zarządzanie finansami w spółce akcyjnej, Warszawa 2003.
11. Sierpińska M., Wędzki D., Zarządzanie płynnością finansową w przedsiębiorstwie,
Warszawa 1997.
12. Grzywacz J., Współpraca przedsiębiorstwa z bankiem, Warszawa 2003.
125
13. Oxford Wordpower, pod red. J. Phillips, Oxford University Press 1997.
14. Sulejewicz A., Małe i średnie przedsiębiorstwa a franczyza [w:] Możliwości
inwestowania oraz rozwoju małych i średnich przedsiębiorstw w Polsce, praca zbiorowa
pod red. I. Bergel i Henri-Louis Vedie, Warszawa 2003.
15. Kidyba A., Prawo handlowe, Warszawa 2002.
16. Rzeźnik A., Leasing jako alternatywna forma finansowania działalności gospodarczej
[w:] Zarządzanie finansami. Mierzenie wyników i wycena przedsiębiorstw, t. 2, pod red.
D. Zarzeckiego, Szczecin 2003.
17. Przedsiębiorco! Skorzystaj! pod red. J. Wadeckiej, Polska Agencja Rozwoju
Przedsiębiorczości, Warszawa 2003.
Artykuły i inne materiały źródłowe
18. Blińczak H., Firmy mikro, rola makro, „Rzeczpospolita”, 25.11.2004 r.
19. Kaliszuk A., Fundusze Private Equity i Venture Capital [w:] Biuletyn euro info dla
małych i średnich firm, kwiecień 2004.
20. Ordak G., Kasa na biznes, „Rzeczpospolita”, 11.03.2003 r.
21. Tamowicz P., Start up, czyli od podstaw, „Puls Biznesu”, 17.05.2004 r.
22. Tamowicz P., Pomysł to pieniądz. Chroń go, „Puls Biznesu”, 17.05.2004 r.
23. Ambor M., Tamowicz P., Doświadczenie droższe niż kasa, „Puls Biznesu”, 29.03.2004 r.
24. Jankowska A., Sieci Business Angel oraz inwestorzy Business Angels jako podmioty
wypełniające lukę na rynku kapitału podwyższonego ryzyka, „Biuletyn e-msp”, marzec
2004.
25. Anioły biznesu i ich rola we wspieraniu rozwoju przedsiębiorstw, „Nasz rynek
kapitałowy”, lipiec 2004 r.
26. Tamowicz P., Złe podatki biją w dobre anioły, „Puls Biznesu”, 14.06.2004 r.
27. Ambor M., Kiedy zawodzi bank, anioł nie zawiedzie, „Puls Biznesu”, 29.03.2004 r.
28. Tamowicz P., Sentyment i zysk, „Puls Biznesu”, 17.05.2004 r.
29. Szymczak R., Dogonić FIRE – tłumaczenie, „The Warsaw Voice”, 11.11.2002 r.
30. Wykład prof. J. Grzywacza, Współpraca przedsiębiorstwa z bankiem, Szkoła Główna
Handlowa w Warszawie, 11.03.2003 r.
31. Kazimierczak Z., Debiut nie jest tak drogi i trudny..., „Puls Biznesu”, 06.10.2003 r.
32. Więcław E., Kredyty niekoniecznie, „Rzeczpospolita”, 12.06.2004 r.
33. A.O.R., Stali klienci płacą mniej, „Rzeczpospolita”, 18.06.2004 r.
126
34. Materiały wewnętrzne Fortis Bank Polska S.A.
35. Blajter P., Gdzie najtaniej pożyczą, „Rzeczpospolita”, 16.10.2003 r.
36. Wykład prof. M. Wiatra, Ocena projektów inwestycyjnych, Szkoła Główna Handlowa w
Warszawie, 04.11.2004 r.
37. Wykład prof. M. Zalewskiej, Bankowość, Szkoła Główna Handlowa w Warszawie,
26.03.2003 r.
38. Wykład prof. I. Lichniak, Analiza ekonomiczno – finansowa przedsiębiorstw, Szkoła
Główna Handlowa w Warszawie, 23.04.2003 r.
39. Gajda O., Poręczenia. Średnio do 50 – 60 % kwoty pożyczki, „Rzeczpospolita”,
02.08.2004 r.
40. Gajda O., „Fundusz jak żyrant”, „Rzeczpospolita”, 23.09.2003 r.
41. Morawiecka A., Dla niechcianych klientów banków, „Rzeczpospolita”, 11.06.2004 r.
42. Barowicz M., Faktoring – sposób na obrót wierzytelnościami, „Rzeczpospolita”,
03.08.2004 r.
43. Onoszko J., Rynek krótkoterminowych papierów dłużnych w Polsce, „Bank i kredyt”,
kwiecień 2003.
44. Ostrowska K., Rating poprawia wizerunek przedsiębiorstwa, „Rzeczpospolita”,
10.09.2004 r.
45. Ostrowska K., Jak sięgnąć po pieniądze inwestorów, „Rzeczpospolita”, 20.08.2004 r.
46. Wierzbicki J., Leasing – warunki funkcjonowania polskich przedsiębiorców perspektywie
integracji z UE, Biuro Studiów i Ekspertyz Kancelarii Sejmu RP, Raport nr 226, kwiecień
2004.
47. Ostrowska K., Cenę można negocjować, „Rzeczpospolita”, 25.06.2004 r.
48. Ostrowska K., Operacyjny czy tylko finansowy, „Rzeczpospolita”, 19.11.2004 r.
49. Wytyczne dla wnioskodawców ubiegających się o dofinansowanie w ramach Sektorowego
programu Operacyjnego Wzrost Konkurencyjności Przedsiębiorstw, Ministerstwo
Gospodarki i Pracy, Warszawa 2004.
50. A.Mr., Mały może być lepszy, „Rzeczpospolita”, 29.10.2004 r.
Strony internetowe
51. Polskiej Agencji Rozwoju Przedsiębiorczości, www.parp.gov.pl.
52. Euro Info Centre, www.euroinfo.org.pl.
53. Dziennika „Rzeczpospolita”, www.rzeczpospolita.pl.
127
54. Portalu dla małych i średnich firm, www.e-msp.pl.
55. Dr A. Tokaj – Krzewskiej (Szkoła Główna Handlowa w Warszawie),
http://atokaj.strona.pl.
56. Polskiego Stowarzyszenia Aniołów Biznesu, www.polban.pl.
57. Centrum Innowacji FIRE, www.innowacje.org.pl.
58. Ministerstwa Gospodarki i Pracy, www.mpips.gov.pl.
59. Polskiego Stowarzyszenia Inwestorów Kapitałowych, www.psik.org.pl.
60. Podlaskiej Fundacji Rozwoju Regionalnego, www.pfk.pfrr.bialystok.pl.
61. Dolnośląskiej Izby Gospodarczej, www.dig.wroc.pl/pl/83/index.html.
62. MTS-Centralnej Tabeli Ofert S.A., www.mts-ceto.pl.
63. www.biznespartner.pl.
64. Giełdy Papierów Wartościowych w Warszawie, www.gpw.com.pl.
65. E-finanse dla rzemosła i małych przedsiębiorstw, www.finanse.zrp.pl.
66. PKO Banku Polskiego S.A., www.pkobp.pl.
67. Banku Gospodarstwa Krajowego S.A., www.bgk.pl.
68. Banku BPH, www.bph.pl.
69. Podatkowa Strefa Informacji, www.pit.pl.
70. Kredyt Banku S.A., www.kredytbank.com.pl.
71. ING Banku Śląskiego, www3.ing.pl.
72. Fortis Bank Polska S.A., www.fortisbank.com.pl.
73. Banku Spółdzielczego w Sanoku, www.bssanok.com.pl.
74. Serwisu bankier.pl, www.bankier.pl.
75. Provident Polska S.A., www.provident.pl.
76. Funduszu Mikro, www.funduszmikro.com.pl.
77. Krajowego Urzędu Pracy, www.kup.gov.pl.
78. Narodowego Banku Polskiego, www.nbp.pl.
79. Polskiego Portalu Franchisingowego, www.franchising.info.pl.
80. www.funduszeonline.pl.
81. Agencji Rozwoju i Modernizacji Rolnictwa, www.arimr.gov.pl.
Akty prawne
82. Ustawa z dnia 2 lipca 2004 r. o swobodzie działalności gospodarczej (Dz. U. z 2004 r., nr
173, poz. 1807).
128
83. Ustawa z dnia 21 sierpnia 1997 r. Prawo o publicznym obrocie papierami wartościowymi
(Dz. U. z 1997 r., nr 64, poz. 594).
84. Ustawa z dnia 29 sierpnia 1997 r. Prawo bankowe (Dz. U. z 1997 r., Nr 140, poz. 939).
85. Ustawa z dnia 20 lipca 2001 r. o kredycie konsumenckim (Dz. U. z 2001 r., Nr 100, poz.
1081).
86. Ustawa z dnia 23 kwietnia 1964 r. Kodeks cywilny (Dz. U. z 1964 r., nr 16, poz. 93).
87. Ustawa z dnia 15 lutego 1992 r. o podatku dochodowym od osób prawnych (Dz. U. z
2000 r., Nr 54, poz. 654).
Spis tabel i rysunków
Tabela 1. Kryteria podziału przedsiębiorstw
Tabela 2. Źródła finansowania przedsiębiorstw
Tabela 3. Warunki dopuszczenia do obrotu giełdowego
Tabela 4. Koszty ponoszone przez spółki publiczne związane z wprowadzeniem ich papierów
wartościowych na GPW i MTS-CeTO
Tabela 5. Porównanie wymogów dopuszczeniowych na rynku powszechnym i centralnym
MTS-CeTO
Tabela 6. Możliwości debiutu na rynku pozagiełdowym
Tabela 7. Pozagiełdowy rynek papierów wartościowych (MTS-CeTO)
Tabela 8. Oferta bankowa dla małych i średnich przedsiębiorstw
Tabela 9. Opłaty i prowizje w pakietach branżowych
Tabela 10. Zalety i wady systemu faktoringowego
Tabela 11. Podstawowe różnice między leasingiem operacyjnym i finansowym
Tabela 12. Analiza opłacalności sfinansowania inwestycji przy wykorzystaniu kredytu
bankowego i leasingu
Rysunek 1. Opis procesu selekcji i oceny projektów przez CI FIRE
Rysunek 2. Uproszczony schemat procedury wejścia na regulowanym rynek pozagiełdowy
CeTO
Rysunek 3. Klasyfikacja kredytów gospodarczych
129
Załączniki
Załącznik 1. Wzory obliczenia rzeczywistej rocznej stopy oprocentowania273
I. Wzór obliczenia rzeczywistej rocznej stopy oprocentowania
1. Rzeczywistą roczną stopę oprocentowania, wyrażoną w postaci rocznej stopy procentowej
kwoty udzielonego kredytu, kredytodawca oblicza zgodnie z następującym wzorem
matematycznym:
2. Poszczególne litery i symbole użyte we wzorze oznaczają:
K - numer kolejnej wypłaty raty kredytu;
K' - numer kolejnej spłaty kredytu lub kosztów;
AK - kwotę wypłaty raty kredytu "K"; A'K' - kwotę spłaty kredytu lub kosztów "K' ";
- sumę; m - numer ostatniej wypłaty raty kredytu;
m' - numer ostatniej spłaty kredytu lub kosztów;
tK - okres, wyrażony w latach lub ułamkach lat, między pierwszą wypłatą i kolejnymi
wypłatami, począwszy od 2 do wypłaty "m";
tK' - okres, wyrażony w latach lub ułamkach lat, między pierwszą wypłatą kredytu i kolejnymi
spłatami kredytu lub kosztów, począwszy od 1 do spłaty "m' ";
i - rzeczywistą roczną stopę oprocentowania.
3. W celu obliczenia rzeczywistej rocznej stopy oprocentowania przyjmuje się następujące
założenia:
• kwoty wypłacane i spłacane przez strony umowy o kredyt konsumencki nie muszą być
równe ani nie muszą być płacone w równych odstępach czasu,
• datą początkową będzie data pierwszej wypłaty raty kredytu,
• odstępy czasu między datami używanymi w obliczeniach wyrażone będą w latach lub
w ułamkach roku, przy czym rok liczy 365 dni, a w przypadku lat przestępnych 366
dni,
130
273 Załącznik do Ustawy z dnia 20 lipca 2001 r. o kredycie konsumenckim, op. cit.
• wynik obliczeń podaje się z dokładnością do co najmniej jednego miejsca po
przecinku, przy czym jeżeli cyfra występująca po wybranym przez obliczającego
miejscu po przecinku jest mniejsza niż 5, cyfrę tę pomija się, gdy zaś jest większa albo
równa 5, cyfrę poprzedzającą zwiększa się o 1.
4. W celu obliczenia rzeczywistej rocznej stopy oprocentowania uwzględnia się należności w
wysokości z dnia zawarcia umowy.
5. Obliczanie rocznej stopy procentowej na podstawie kalendarza (1 rok = 365 dni lub 366
dni w przypadku lat przestępnych).
Przykłady obliczeń:
1) Kwota pożyczki: S = 1.000 euro w dniu 1 stycznia 1994 r.; spłata jednorazowa w
wysokości 1.200 euro dokonana w dniu 1 lipca 1995 r., tzn. w 1 1/2 roku lub 546 dni
(365 + 181) od dnia pożyczki;
równanie przybiera postać:
powyższą liczbę zaokrągla się do 13% (lub do 12,96% w przypadku dokładności do dwóch
miejsc po przecinku).
2) Kwota pożyczki wynosi S = 1.000 euro w dniu 1 stycznia 1994 r., lecz pożyczkodawca
zatrzymuje 50 euro na koszty administracyjne, a więc kwota pożyczki wynosi w
rzeczywistości 950 euro; spłata w wysokości 1.200 euro, jak w przykładzie pierwszym,
dokonana zostaje w dniu 1 lipca 1995 r.;
równanie przybiera postać:
131
powyższą liczbę zaokrągla się do 16,9%.
3) Kwota pożyczki wynosi 1.000 euro w dniu 1 stycznia 1994 r.; spłata w dwóch równych
ratach po 600 euro każda, płatnych po roku i po dwóch latach od dnia wypłaty pożyczki;
równanie przybiera postać:
rozwiązanie algebraiczne daje i = 0,1306623, co zaokrągla się do 13% (lub 13,07% w
przypadku dokładności do dwóch miejsc po przecinku).
4) Kwota pożyczki wynosi 1.000 euro w dniu 1 stycznia 1994 r., zaś raty spłacone przez
pożyczkobiorcę wynoszą:
po 3 miesiącach (0,25 roku lub 90 dni) - 272 euro
po 6 miesiącach (0,5 roku lub 181 dni) - 272 euro
po 12 miesiącach (1 rok lub 365 dni) - 544 euro
ogółem 1.088 euro
równanie przybiera postać:
równanie pozwala na obliczenie "i" drogą kolejnych przybliżeń;
wynik wynosi i = 0,13226, co zaokrągla się do 13,2% (lub 13,23% w przypadku dokładności
do dwóch miejsc po przecinku).
132
Załącznik 2. Metodyka punktowej oceny zdolności kredytowej przedsiębiorstw prowadzących uproszczoną sprawozdawczość finansową w Banku X
W tabelach zamieszczono przykładowe dane liczbowe, aby lepiej zobrazować metody dokonywania obliczeń.
Tablica nr 1
PODSTAWOWE DANE O SYTUACJI MAJĄTKOWEJ I FINANSOWEJ PRZEDSIĘBIORCY
Wyszczególnienie Numer wiersz
a
Okres poprzedzający
Okres bieżą-cy
Okres prognozowany
t -1 t 0 t +1 t +… t +n
Nieruchomości 01 0 Środki transportu 02 22215 Maszyny i urządzenia 03 18691 Zapasy 04 216648 Gotówka w kasie 05 599 Środki pien. na rachunkach bankowych 06 33775 Papiery wart. przeznaczone do obrotu 07 0 Należności krótkoterminowe i roszczenia, w tym:
przeterminowane
08
08a 83545
Inne składniki majątku 09 Razem (01+…+09) 10 375473 Kredyty i pożyczki (12+13+14) 11 29181 - krótkoterminowe (do 1 roku) 12 - długoterminowe (powyżej 1 roku) 13 - przeterminowane 14
Zobowiązania wobec dostawców i odbiorców 15 188804
Zobowiązania wobec budżetu 16 19437 Pozostałe zobowiązania 17 14230 Kapitały własne 18 113938 Inne składniki kapitałowe 19 Razem (11+15+…+19) 20 365590 Wydatki inwestycyjne 21 t -1 - koniec ostatniego roku t 0 - koniec ostatniego miesiąca poprzedzającego złożenie wniosku t +1 t +… t +n - odpowiednie okresy obrachunkowe wydzielone w okresie kredytowania np. kwartalne lub półroczne dla kredytów do 12 miesięcy, roczne dla kredytów powyżej 12 miesięcy
133
Tablica nr 2
ZESTAWIENIE WYNIKU FINANSOWEGO
Wyszczególnienie
Numer
wiersza
Okres poprzedzający
Okres bieżący
Okres prognozowany
t -1 t 0 t +1 t +… t +n
A. PRZYCHODY RAZEM (02 + 03) 01
* wartość sprzedanych towarów 02 1.944.532
* inne przychody 03 348.749
B. KOSZTY UZYSKANIA PRZYCHODÓW (05+06+07+10+11) 04
* wydatki na zakup materiałów, towarów itp. wg cen zakupu 05
* koszty uboczne zakupu 06
* inne wydatki (koszty) 07
w tym: - odsetki od kredytów
- amortyzacja
08
09
4.539
* wartość remanentu zapasów na początek okresu minus wartość remanentu na koniec okresu
10
* pozostałe 11
C. Wynik finansowy przed opodatkowaniem (01 – 04) 12 30.918
D. Podatek dochodowy 13 10.524
E. Wynik finansowy po opodatkowaniu (12-13) 14 20.394
134
WSKAŹNIKI OCENY SYTUACJI FINANSOWEJ
przedsiębiorcy prowadzącego uproszczoną sprawozdawczość finansową
I. WSKAŹNIKI RENTOWNOŚCI I PŁYNNOŚCI.
1. Wskaźnik rentowności sprzedaży brutto – ROS Wynik finansowy przed opodatkowaniem (wiersz 12 z tablicy nr 2) 30.918 ROS = ————————————————————————————— = ———— = 1,59% Wartość sprzedanych towarów i usług (wiersz 02 z tablicy nr 2) 1.944.532
2. Wskaźnik płynności bieżącej – CR Zapasy + śr. pien. + należności krótkoter. (wiersze 04+05+06+07+(08-08a) z tablicy nr 1) CR = ————————————————————————————————————— = Zobowiązania krótkoterminowe (wiersze 12+14+15+16+17 z tablicy nr 1) 216.684 + 599 + 33.775 + 83.545 334.603 = ————————————————— = ———— = 1,33 29.181 + 188.804 + 19.437 + 14.230 251.652
II. WSKAŹNIKI ZADŁUŻENIA
1. Wskaźnik zadłużenia – WZ Zobowiązania krótko i długoterminowe (wiersze 11 + 15 + 16 + 17 z tablicy nr 1) WZ = ——————————————————————————————————— = Majątek (wiersz 10 z tablicy nr 1) 29.181 + 188.804 + 19.437 + 14.230 251.652 = ———————————————— = ———— = 67% 375.473 375.473
2. Wskaźnik pokrycia odsetek – WPO Wynik finansowy przed opodatkowaniem + odsetki ( wiersze 12 + 08 z tablice nr 2) WPO = ———————————————————————————————————— = Odsetki (wiersz 08 z tablicy nr 2) 30.918 + 4.539 35.457 = ——————— = ——— = 7,81 4.539 4.539
135
136
OCENA CZYNNIKÓW SUBIEKTYWNYCH
przedsiębiorcy prowadzącego uproszczoną sprawozdawczość finansową
I. RENTOWNOŚĆ I PŁYNNOŚĆ
Wyszczególnienie Wartość wskaźnika
Pkt
Wartość wskaźnika
Pkt
Wartość wskaźnika
Pkt
Wartość wskaźnika
Pkt
1. Wskaźnik rentowności sprzedaży brutto ROS (%)
ROS≥1,3a
lub
ROS≥3%*
3
1,3a≥ROS>a
lub
3%>ROS≥2%*
2
a>ROS>0%
lub
2%>ROS>0%*
1
ROS≤0%
lub
ROS≤0%*
0
2. Wskaźnik płynności bieżącej CR
CR≥1,8 3 1,8>CR≥1,3 2 1,3>CR≥1,0 1 CR<1,0 0
UWAGI:
1. Wskaźnik „a” oznacza przeciętną wartość wskaźnika ROS dla branży (dla klasy, a w przypadku braku danych – dla grupy i analogicznie – dla działu PKD),
2. Zapisy oznaczone „*” stosuje się, gdy średnia wartość ROS w branży jest równa lub mniejsza niż 0 %,
3. Ocena rentowności i płynności może być skorygowana in plus lub in minus o: a) maksymalnie 0,5 pkt w odniesieniu do ROS, b) maksymalnie 0,3 pkt w odniesieniu do CR,
w szczególności gdy: a) wskaźniki wykazują tendencję rosnącą (korekta in plus) lub malejącą (korekta in minus)
w danym okresie, b) poziom rentowności i/lub płynności w danym okresie jest ściśle związany z sezonowością
działania (korekta in plus lub in minus).
II. ZADŁUŻENIE
Wyszczególnienie Wartość wskaźnika Pkt Wartość
wskaźnika Pkt Wartość wskaźnika Pkt Wartość
wskaźnika Pkt
1. Wskaźnik zadłużenia WZ WZ≤0,3 3 0,3<WZ≤0,6 2 0,6<WZ≤0,8 1 WZ>0,8 0
2. Wskaźnik pokrycia odsetek WPO
WPO≥3 3 3>WPO≥2 2 2>WPO≥1,5 1 WPO<1,5 0
UWAGI:
1. Jeżeli w okresie poprzedzającym lub okresie bieżącym przedsiębiorca nie korzysta z kredytów i pożyczek (nie występują odsetki od kredytów i pożyczek) i równocześnie wykazuje dodatni wynik finansowy, za WPO należy przyznać maksymalną ilość punktów; jeżeli w ww. sytuacji wynik finansowy przedsiębiorcy jest ujemny, za WPO należy przyznać zero punktów,
2. Ocena zadłużenia może być skorygowana in plus maksymalnie o 0,5 pkt w odniesieniu do każdego ze wskaźników, w szczególności, gdy składniki majątku trwałego są dobrej jakości, a ich wartość wielokrotnie przekracza kwotę kredytu.
137
OCENA CZYNNIKÓW SUBIEKTYWNYCH
przedsiębiorcy prowadzącego uproszczoną sprawozdawczość finansową
I. ZARZĄDZANIE I WIARYGODNOŚĆ KREDYTOBIORCY
Ocena w punktach Kryterium
Wysoka Dobra Słaba Zła 1. Styl zarządzania i kwalifikacje kierownictwa 3 2 1 0
2. Sytuacja rodzinno-majątkowa przedsiębiorcy (wspólników) 3 2 1 0
3. Historia funkcjonowania przedsiębiorcy 3 2 1 0 4. Stosunki z bankami 3 2 1 0
Przy ocenie powyższych kryteriów należy wziąć pod uwagę następujące czynniki:
1. Styl zarządzania i kwalifikacje kierownictwa. Wysoko punktowane powinny być przedsiębiorstwa zarządzane przez osoby dynamiczne, otwarte na innowacje, posiadające określoną strategię rozwoju firmy oraz wykształcenie i doświadczenie zawodowe zgodne z prowadzoną działalnością. Wysoko oceniane mogą być również: dobra organizacja pracy, sprawny system marketingu, wykwalifikowany personel itd.
2. Sytuacja rodzinno-majątkowa przedsiębiorcy (wspólników). Wysoko oceniany powinien być przedsiębiorca (wspólnicy) o ustabilizowanej, jasnej sytuacji rodzinnej, posiadający nieobciążony własny majątek rzeczowy i finansowy o znacznej wartości rynkowej. Wskazane jest, aby miesięczne dochody z posiadanego majątku oraz dodatkowych źródeł przewyższały miesięczne wydatki gospodarstwa domowego przedsiębiorcy (wspólników).
3. Historia działania przedsiębiorcy. Wysoko oceniany powinien być przedsiębiorca, który: prowadzi działalność na rynku co najmniej 3 lata, nie był oskarżany o nieuczciwe prowadzenie interesów (oszustwa podatkowe, procesy z odbiorcami odnośnie jakości produktu itd.), ma dobrą opinię lokalnej społeczności oraz organizacji branżowych. Wskazane jest, aby przedsiębiorca posiadał znaczny kapitał własny zaangażowany w działalność gospodarczą.
4. Stosunki z bankami. Wysoką ocenę punktową powinien otrzymać przedsiębiorca, który ma pozytywne opinie banków, z którymi współpracuje. Przedsiębiorca ma rachunek podstawowy w Banku X oraz korzysta z innych usług bankowych w naszym banku. Terminowość realizacji zobowiązań wobec banków jest bez zarzutu. Przedsiębiorca bez opóźnień dostarcza dokumenty i informacje wymagane przez banki.
138
II. POZYCJA PRZEDSIĘBIORCY NA RYNKU
Ocena w punktach Kryterium
Wysoka Dobra Słaba Zła
1. Możliwości zbytu 3 2 1 0
2. Produkt (usługa) / konkurencja 3 2 1 0
3. Uzależnienie od dostawców / odbiorców oraz powiązania kapitałowe i organizacyjne
3 2 1 0
4. Charakter branży 3 2 1 0
Przy ocenie powyższych kryteriów należy wziąć pod uwagę następujące czynniki:
1. Możliwości zbytu. Wysoko oceniane powinny być następujące sytuacje: rynek na dany produkt (usługę) jest nie nasycony, rozwija się dynamicznie, jest duży potencjalny popyt (lokalny, krajowy, zagraniczny) na dany wyrób, producent ma podpisane kontrakty (porozumienia handlowe lub kooperacyjne) ze stałymi odbiorcami, ma dobrze zorganizowaną sieć dystrybucji (własną lub pośredników).
2. Produkt (usługa) / konkurencja. Wysoka ocena punktowa jest nadawana, gdy: produkt (podstawowa grupa asortymentowa) jest nowoczesny, ma odpowiednie parametry jakościowe i niski wskaźnik zwrotów (reklamacji) oraz konkurencyjną cenę; przedsiębiorca dysponuje szerokim asortymentem produktów (usług) i ma duży udział w rynku lokalnym (ewentualnie krajowym), a ponadto nie występują zagrożenia ze strony innych przedsiębiorców prowadzących podobną działalność.
3. Uzależnienie od dostawców/odbiorców oraz powiązania kapitałowe i organizacyjne. Wyższą ocenę powinien uzyskać przedsiębiorca, który ma kilku stałych dostawców w odniesieniu do każdego z podstawowych materiałów i surowców (większe bezpieczeństwo zaopatrzenia materiałowego, możliwość negocjowania cen). Po stronie sprzedaży preferencje w ocenie otrzymują zróżnicowane kierunki sprzedaży (rynek lokalny, krajowy, eksport) oraz posiadanie wielu odbiorców (w takich warunkach wzrasta stopień bezpieczeństwa zbytu). Wyższą punktację uzyskuje przedsiębiorca, którego powiązania kapitałowe i organizacyjne nie są skomplikowane oraz nie wskazują na znaczny stopień uzależnienia od innych podmiotów.
4. Charakter branży. Wysoką ocenę powinien otrzymywać przedsiębiorca funkcjonujący w branży rozwojowej (tempo wzrostu przewyższające stopę inflacji, wysoki poziom rentowności). Niżej powinien być oceniony przedsiębiorca działający w branży stagnacyjnej (tempo rozwoju oscylujące wokół stopy inflacji, poziom rentowności zbliżony do przeciętnego) lub schyłkowej (spadkowa tendencja sprzedaży oraz poziom rentowności).
Uwaga: w przypadku, gdy branża, w której działa przedsiębiorca, zostanie zaliczona przez Bank X do grupy branż wysokiego ryzyka, za kryterium „charakter branży” należy przyznać 0 punktów.
OC
EN
A C
ZY
NN
IKÓ
W O
BIE
KT
YW
NY
CH
Wys
zcze
góln
ieni
e W
artość
w
skaź
nika
Pr
zedz
iał
punk
tow
y Ilość
pr
zyzn
anyc
h W
aga
W
ynik
ioc
eny
(4x5
) U
zasa
dnie
nie
ocen
1 2
3
45
67
I. R
ento
wność
i pł
ynność
(1+2
)
1,0
1. R
ento
wność
bru
tto sp
rzed
aży
(RO
S) %
0 –
3
0,
62.
Pły
nność
bieżąc
a (C
R)
0
– 3
0,4
II. Z
adłuże
nie
(1+2
)
1,0
1. W
skaź
nik
zadł
użen
ia (W
Z)
0
– 3
0,6
2. W
skaź
nik
pokr
ycia
ods
etek
(WPO
)
0 –
3
0,
4II
I. Su
ma
punk
tów
za
czyn
niki
obi
ekty
wne
(I+I
I)
OC
EN
A C
ZY
NN
IKÓ
W S
UB
IEK
TY
WN
YC
H
Wys
zcze
góln
ieni
e Pr
zedz
iał
punk
tow
y Ilość
pr
zyzn
anyc
h
Wag
a
Wyn
iki
ocen
y (3
x4)
Uza
sadn
ieni
e oc
en
1 2
3
4 5
6I.
Zarząd
zani
e i w
iary
godn
ość
właśc
icie
la (1
+2+3
+4)
1,0
1. S
tyl z
arzą
dzan
ia i
kwal
ifika
cje
kier
owni
ctw
a 0
– 3
0,3
2. S
ytua
cja
rodz
inno
-mająt
kow
a pr
zeds
iębi
orcy
(wsp
ólni
ków
) 0
– 3
0,2
3. H
isto
ria fu
nkcj
onow
ania
prz
edsięb
iorc
y
0,2
4. S
tosu
nki z
ban
kiem
0
– 3
0,3
II. P
ozyc
ja p
rzed
sięb
iorc
y na
ryn
ku (1
+2+3
+4)
0 –
3
1,0
1. M
ożliw
ości
zby
tu
0 –
3
0,
32.
Pro
dukt
(usł
uga)
/ ko
nkur
encj
a 0
– 3
0,4
3. U
zależn
ieni
e od
dos
taw
ców
/ od
bior
ców
0
– 3
0,1
4. C
hara
kter
bra
nży
0 –
3
0,
2II
I. Su
ma
punk
tów
za
czyn
niki
subi
ekty
wne
(I+I
I)
13
9
ŁĄCZNA OCENA CZYNNIKÓW SUBIEKTYWNYCH I OBIEKTYWNYCH
Wyszczególnienie Wyniki oceny* Mnożnik Ocena punktowa
(2x3) 1 2 3 4
I. Grupy wskaźników (1+2) 5,0
1. Rentowność i płynność 2,0 2,5 5,0
2. Zadłużenie 1,8 2,5 4,5
II. Grupy kryteriów (1+2) 5,0
1. Zarządzanie i wiarygodność właściciela 2,3 3,0 6,9
2. Pozycja przedsiębiorcy na rynku 1,2 2,0 2,4
III. Razem (I+II) 10,0 18,8
* - w kolumnie drugiej umieszczane są sumy wskaźników oceny z tablic A i B (kolumna 5 – czynniki subiektywne, kolumna 6 – czynniki obiektywne)
W zależności od ilości uzyskanych punktów, przedsiębiorstwo jest kwalifikowane do jednej z klas ryzyka:
KLASY SYTUACJI EKONOMICZNO – FINANSOWEJ PRZEDSIĘBIORCÓW PROWADZĄCYCH UPROSZCZONĄ SPRAWOZDAWCZOŚĆ FINANSOWĄ
Klasy sytuacji ekonomiczno - finansowej Liczba punktów A – Pierwszorzędna 27,5 – 30,0 B – Bardzo dobra 25,0 – 27,4 C – Dobra 22,5 – 24,9 D – Zadawalająca 20,0 – 22,4 E – Przeciętna 17,5 – 19,9 F – Akceptowalna 15,0 – 17,4 G – Słaba 12,0 – 14,9 H – Zła poniżej 12,0
Określenie klasy sytuacji ekonomiczno – finansowej, w połączeniu z analizą terminowości obsługi zadłużenia, pozwala na zakwalifikowanie przedsiębiorstwa do danej klasy ryzyka kredytowego. W zależności od wyniku tej klasyfikacji, kredyt jest dla przedsiębiorstwa dostępny, dostępny pod warunkiem szczególnego zabezpieczenia spłaty kredytu lub niedostępny. Szczegółowe reguły kwalifikacji do określonych grup ryzyka oraz zasady dostępności kredytu obrazują kolejne tabele.
140
141
KLASY RYZYKA KREDYTOWEGO WYZNACZONE WEDŁUG METODY BANKU
Terminowość obsługi zadłużenia / kredytu
Klasa sytuacji ekonomiczno - finansowej przedsiębiorcy
Regularna obsługa
a
Opóźnienie od 1 m-ca do 3 m-cy
b
Opóźnienie od 3 m-cy do 6 m-cy
c
Opóźnienie powyżej 6 m-cy
d A – Pierwszorzędna Aa Ab Ac Ad B – Bardzo dobra Ba Bb Bc Bd C – Dobra Ca Cb Cc Cd D – Zadawalająca Da Db Dc Dd E – Przeciętna Ea Eb Ec Ed F – Akceptowalna Fa Fb Fc Fd G – Słaba Ga Gb Gc Gd H – Zła Ha Hb Hc Hd
KATEGORIE RYZYKA KREDYTOWEGO ZGODNIE Z PRZEPISAMI DOTYCZĄCYMI TWORZENIA REZERW CELOWYCH W BANKU X.
Kategorie ryzyka kredytowego Klasy ryzyka kredytowego wg metody banku
I (Normalne) Aa, Ba, Ca, Da, Ea, Fa
II (Pod obserwacją) Należności od przedsiębiorców, dla których klasa ryzyka kredytowego ustalona według metody banku wskazuje na kategorię I, spełniających kryteria kategorii „pod obserwacją”
III (Poniżej standardu) Ga, Ab, Bb, Cb, Db, Eb, Fb IV (Wątpliwe) Ha, Gb, Ac, Bc, Cc, Dc, Ec, Fc, Gc V (Stracone) * Hb, Hc, Ad, Bd, Cd, Dd, Ed, Fd, Gd, Hd
WARUNKI KREDYTOWANIA
Kategorie ryzyka
kredytowego Warunki kredytowania
I Kredyt dostępny bez dodatkowych warunków. II Kredyt dostępny, wzmożona obserwacja kredytobiorcy.
III
Kredyt dostępny tylko w wyjątkowych przypadkach, pod warunkiem posiadania przez kredytobiorcę perspektywicznej zdolności kredytowej (dot. merytorycznej oceny wniosku kredytowego). Ustanowienie szczególnego zabezpieczenia spłaty kredytu (zgodnie z odrębnymi przepisami wewnętrznymi, dotyczącymi prawnego zabezpieczenia wierzytelności banku X.), dokładna obserwacja sytuacji kredytobiorcy.
IV
Kredyt w zasadzie niedostępny. Udzielenie kredytu możliwe tylko w wyjątkowej sytuacji, pod warunkiem uzyskania szczególnego zabezpieczenia spłaty kredytu udzielonego przez bank centralny lub bank komercyjny o dobrym standingu, Skarb Państwa lub rząd kraju będącego członkiem OECD. Przedsiębiorca musi posiadać zdolność kredytową w okresie kredytowania (dot. merytorycznej oceny wniosku kredytowego). Bardzo dokładna obserwacja sytuacji kredytobiorcy.
V Kredyt niedostępny.
142
Załącznik 3. Metodyka punktowej oceny zdolności kredytowej osób fizycznych w Banku X
Arkusz badania zdolności kredytowej osób fizycznych (metoda credit – scoring)
CZĘŚĆ A: Informacja o kredycie
1. Typ
a) kredyt konsumpcyjny b) kredyt w ROR c) inny
Kredyt w ROR
2. Cel kredytu Zakup samochodu 3. Kwota 20 000,- waluta: PLN 4. Zasady spłaty termin spłaty: 12 miesięcy częstotliwość rat: ---
CZĘŚĆ B: Informacja o kredycie
1. Imię i nazwisko 2. Narodowość
B1: Zdolność do spłaty kredytu (maksymalnie 50 punktów)
1. Sytuacja rodzinna kawaler/panna 2 żonaty/zamężna 6 Rozwiedziony (-a) 0
a) stan cywilny
owdowiały (-a) 4
(kolumna na ilość uzyskanych punktów)
nie ma 6 jedno/dwoje 3
b) dzieci na utrzymaniu
Trzy i więcej 0
2. Dochód netto rodziny (dochód brutto pomniejszony o składki na ZUS, podatek i inne mies. płatności) do 2 500 0 2 501 – 3 500 4 3 501 – 5 000 8 5 001 – 7 000 12
powyżej 7 001 16
3. Źródło dochodów 1) zatrudnienie na podstawie umowy o pracę
urzędnik państwowy 8 specjalista 4 kierownik 8 wolny zawód 4 działalność gospodarcza 4
a) stanowisko
inne 4
0 – 6 miesięcy 0 7 – 12 miesięcy 2 13 – 24 miesiące 4
b) okres zatrudnienia (działalności gospodarczej, odnosi się do nieprzerwanej pracy/działalności) powyżej 25 miesięcy 6
nie ma 0 nie pracuje 4
c) współkredytobiorca
pracuje 8
2) działalność gospodarcza (dodatkowa procedura badania zdolności kredytowej) 3) wolny zawód (dodatkowa procedura badania zdolności kredytowej)
Łącznie dla części B1: (wymagane minimum to 18 punktów)
143
B2: Majątek kredytobiorcy (aktywów finansowanych kredytem, maksymalnie 44 punkty)
1. Majątek (wartość pomniejszona o niespłaconą kwotę kredytu) 1) nieruchomość
do 150 000 8 a) dom (mieszkanie własnościowe) powyżej 150 000 16
(kolumna na ilość uzyskanych punktów)
do 150 000 4 b) mieszkanie spółdzielcze powyżej 150 000 8
do 20 000 0 20 001 – 50 000 2
c) samochód
powyżej 50 001 4
2. Udział własny w inwestycji (w %) 1) zatrudnienie na podstawie umowy o pracę
40 – 50 % 4 51 – 60 % 8
powyżej 60 % 12
Łącznie dla części B2: (wymagane minimum to 4 punkty)
B3: Informacje dodatkowe (maksymalnie 14 punktów)
18 – 25 0 26 – 35 1 36 – 50 3 51 – 60 2
1. Wiek
powyżej 60 0
mężczyzna 0 2. Płeć kobieta 1
Polska 3 3. Kraj stałego pobytu inne 0
0 – 6 miesięcy 0 7 – 24 miesiące 1 25 – 60 miesięcy 2
4. Okres zamieszkania w obecnym miejscu
powyżej 60 miesięcy 3
ROR/* 1 depozyty 1
5. Współpraca z bankiem
spłacony kredyt/** 4
Łącznie dla części B2: (bez wymaganego minimum)
ŁĄCZNA SUMA PUNKTÓW:
CZĘŚĆ I: Klasyfikacja przeprowadzona w oparciu o powyższy scoring
I. Klient nieakceptowany poniżej 35 II. Klient akceptowany warunkowo 36 – 60 III. Klient akceptowany 61 – 80 IV. Klient preferowany powyżej 80 p.
(numer grupy klienta)
CZĘŚĆ II: Ocena inspektora kredytowego (możliwość podwyższenia lub obniżenia oceny o jedną grupę).
/* - posiadany co najmniej rok, z systematycznymi wpływami i bez zastrzeżeń do klienta /** - kredyt spłacony bez opóźnień i nie pokryty nowym kredytem