Roadmap voor ICT-innovatie in Fryslanc. Er is bewijs van ‘aanjaagpotentie’ om maatschappelijke...
Transcript of Roadmap voor ICT-innovatie in Fryslanc. Er is bewijs van ‘aanjaagpotentie’ om maatschappelijke...
F R I E S E I C T shy
I N N O V A T I E
A L L I A N T I E
Roadmap voor ICT-innovatie in
Fryslacircn
11 februari 2009
F R I E S E I C T - I N N O V A T I E A L L I A N T I E 2
Inhoudsopgave
Managementsamenvatting 5
1 Inleiding 9
11 Uitgangspunten 9
12 Waarom een Friese ICT-innovatie Alliantie9
13 Huidige beleidscontext 10
14 Van visie naar ambitie 11
15 Leeswijzer11
2 Kijk op innovatie met en door ICT 13
21 Inleiding 13
22 Het nieuwe denken in innovatie13
23 De Nationale ICT Agenda 15
24 Implicaties voor Fryslacircn 16
3 Fryslacircn in beeld 17
31 Inleiding 17
32 Innovatie-indicatoren 17
33 SWOT-analyse21
4 Visie op ICT-innovatie in Fryslacircn 23
41 Inleiding 23
42 Toekomstbeelden van Fryslacircn anno 2020 23
43 Visie van de Kerngroep 25
44 Missie25
45 Ambitie 26
46 Criteria projectgroepen 26
47 Monitoring en afstemming 27
5 Roadmaps projectgroepen 29
51 Inleiding 29
52 Draadloze Friese meren 29
53 Zorg op afstand (ZoA) Pilot lsquohartfalenrsquo 32
54 Qwiek34
55 Sport experience Fryslacircn35
56 Ketendigitalisering in de jachtbouw36
57 Platteland kleine kernen37
6 Organisatie 41
61 Rol van de Alliantie 41
F R I E S E I C T - I N N O V A T I E A L L I A N T I E 3
62 Taakstelling per onderdeel van de Alliantie 41
7 Ter afsluiting 45
Bijlage 1 SWOT-analyse 46
Bijlage 2 Additionele kerncijfers 49
Bijlage 3 Overzicht relevante ICT Projecten in Fryslacircn 52
Literatuur 53
F R I E S E I C T - I N N O V A T I E A L L I A N T I E 4
Managementsamenvatting De Friese ICT-innovatie Alliantie is medio 2008 door de provincie Fryslacircn ingesteld Haar taak is het zetten van een volgende stap in innovatie en benutting van ICT in Fryslacircn Met betere inzet van ICT en ontwikkeling van nieuwe ICT-diensten kunnen gerichte innovatieprojecten de economische en maatschappelijke ontwikkeling in de provincie Fryslacircn versterken Door de beste krachten in Fryslacircn te bundelen bij het opstellen en uitvoeren van zogenaamde lsquoimpactprojectenrsquo dient binnen twee jaar een beweging op gang te komen waarmee een innovatief klimaat ontstaat met een sterk zuigende economische werking Door clustering van partijen en activiteiten ontstaat meer samenhang in projecten en ontwikkeling dan momenteel het geval is
Deze Roadmap schetst de toekomstvisie van de Kerngroep De visie is gekoppeld aan concrete ambities voor uitvoering van opschaalbare pilotprojecten met een grote impact binnen de komende twee jaar In de valorisatiefase van de geselecteerde projecten wordt succes afgemeten naar drie hoofdaspecten
a Het nut en de noodzaak zijn aangetoond en er bestaat een concrete marktvraag naar uitvoering van taken
b Er is een aanbeveling voor opschaling met bereidheid voor private en publieke financieumlle injecties
c Er is bewijs van lsquoaanjaagpotentiersquo om maatschappelijke en economische ontwikkeshylingen in Fryslacircn te stimuleren
De eisen die tegenwoordig gesteld worden aan de kwaliteit van leven vragen om bijpassende kwaliteit van ICT-dienstverlening Nieuwe technologie en diensten volgen elkaar snel op Hierdoor ontstaat een groot potentieel aan nieuwe toepassingen Ook biedt ICT een kans om de arbeidsproductiviteit te verhogen Dit is nodig om het hoofd te kunnen bieden aan maatschappelijke ontwikkelingen zoals de vergrijzing een toename aan zorgvraag een dreigend tekort aan goed opgeleide arbeidskrachten en de toenemende concurrentie met bedrijvigheid uit omliggende regiorsquos
Op basis van verkennend onderzoek en diepgaande discussies heeft de Kerngroep haar visie als volgt geformuleerd
ldquoFryslacircn dient zich sterk te profileren op de themarsquos duurzaamheid ouderen jeugd en cultuur om in een open omgeving een antwoord te bieden op een snel veranderende sociaaleconomische omgeving (zowel nationaal als mondiaal)rdquo
Aandachtspunten hierbij zijn
1 Kernkwaliteiten behouden en uitbouwen bedreigende zwaktes neutraliseren
2 Ruimte creeumlren voor pilotprojecten en een experimenteeromgeving voor nieuwe dienstverlening en duurzame productie
3 Fryslacircn positioneren als internationaal recreatiepark
4 Fryslacircn profileren als duurzame innovatieve economie
5 ICT als enabler voor vernieuwing doet organisaties veranderen
F R I E S E I C T - I N N O V A T I E A L L I A N T I E 5
6 ICT als enabler draagt bij aan vernieuwing en verbetering van de kwaliteit van onderwijs (gezondheids)zorg en welzijn
7 Successen en unieke sterkten grootschalig uitdragen
8 Alleen die activiteiten krijgen prioriteit waarin ICT de lsquoversnellerrsquo is van een vraaggestuurde ontwikkeling
De Friese ICT-innovatie Alliantie stimuleert op een actieve manier vraaggestuurde inzet van ICT gericht op duurzame economische ontwikkeling en sociale innovatie met behoud en uitbouw van de Friese kernkwaliteiten Met open vizier en in verbinding met de mondiale ontwikkelingen wil de Alliantie ambities vergroten en zwakten op het gebied van onderwijs vergrijzing ondernemingscultuur omzetten in sterkten Met ICT kunnen genoemde zwakten en bedreigingen cross-sectoraal geneutraliseerd worden door sterktes in ondermeer cultuur recreatie (water) sport zorg en op vakmanschap gerichte maakindustrie
De uit te voeren projecten zijn (a) vraaggestuurd (b) resultaatgericht (c) voorzien van een mid-term beoordelingsmoment met gono-go beslissing (d) selfsupporting na twee jaar (e) modulair in groei (f) geselecteerd vanwege unieke toegevoegde waarde hoge verwachte impact en onderlinge samenhang en (g) voldoen aan overige stringente criteria
In een vijftal projectgroepen starten zes pilotprojecten In april 2009 moet er voor elke projectgroep een concreet plan van aanpak gereed zijn Uiterlijk medio 2009 zijn volledig uitwerkte businessplannen beschikbaar met instemming van de deelnemers en bijbehorende financiering om concreet uitwerking te kunnen geven aan de verschillende pilotprojecten De vijf projectgroepen zijn (a) Draadloze Friese meren (b) Zorg (c) Sport Experience (d) Jachtbouw en (e) Kleine kernen Daarnaast zijn er drie lsquoverticalersquo projectactiviteiten die op alle projectgroepen van toepassing zijn onderwijs(vernieuwing) kennisborging en promotie amp communicatie Figuur 1 illustreert de totale structuur van de Friese ICT-innovatie Alliantie
F R I E S E I C T - I N N O V A T I E A L L I A N T I E 6
ONDERWIJSVERNIEUWING
PROMOTIE EN
COMMUNICATIE
KENNNISBORGING
Raad van Advies Taak klankbord- en ambassadeursfunctie
KerngroepTaak Advisering en aansturing Alliantie Opstellen Roadmap
toezien op uitvoering en monitoring
Friese ICT innovatie-alliantie Taak Uitvoering Roadmap in projectgroepen
Resultaat Minimaal eacuteeacuten project per projectgroep geschikt voor opschaling en zelfstandige continuering na 2 jaar
Projectgroep Draadloze meren
Projectgroep Sport Experience
Projectgroep Zorg
Projectgroep Jachtenbouw
Projectgroep Kleine kernen
Figuur 1 Organogram van de Friese ICT-innovatie Alliantie
De Kerngroep van de Friese ICT-innovatie Alliantie bestaat uit zes leden die op persoonlijke titel en zonder last of ruggespraak hun visie inbrengen zich sterk maken voor het opstellen van de projecten en toezien op uitvoering De leden van de Kerngroep zijn
bull profdrir LP Ligthart (voorzitter) TU Delft
bull R Feenstra RI MBA De Friesland Zorgverzekeraar
bull drir PA Gielen TCNN
bull drs FA Pronk Rabobank Heerenveen
bull drs WR Reek MCM Gemeente Sneek
bull drs J Wester TNO-ICT
7F R I E S E I C T - I N N O V A T I E A L L I A N T I E
F R I E S E I C T - I N N O V A T I E A L L I A N T I E 8
1 Inleiding
11 Uitgangspunten
Het onderliggende document vormt de Roadmap van de Kerngroep van de Friese ICT-innovatie Alliantie De rapportage is een weerslag van de uitkomsten van de werkbijeenshykomsten van de Kerngroep op 25 september 26 september 24 oktober 28 november en 19 december 2008 in Oranjewoud Deze Roadmap schetst de toekomstvisie van de Kerngroep gekoppeld aan concrete ambities voor uitvoering van opschaalbare demonstratieprojecten met een hoge impact op maatschappelijke en economische ontwikkelingen in Fryslacircn in de komende twee jaar In de valorisatiefase van de geselecteerde projecten wordt succes afgemeten naar drie hoofdaspecten
a Het nut en de noodzaak zijn aangetoond en er bestaat een concrete marktvraag naar uitvoering van taken
b Er is een aanbeveling voor opschaling met bereidheid voor private en publieke financieumlle injecties
c Er is bewijs van lsquoaanjaagpotentiersquo om maatschappelijke en economische ontwikkeshylingen in Fryslacircn door middel van innovatie en ICT de komende jaren te stimuleren
De geformuleerde visie en ambitie zijn vertaald in een programmaplan (roadmap) Voor zes geselecteerde pilotprojecten zijn afzonderlijke roadmaps opgesteld die in het voorjaar 2009 moeten uitmonden in concreet uitgewerkte businessplannen Per project wordt een projectgroep samengesteld waarin het Friese bedrijfsleven publieke organisaties en een afvaardiging vanuit zowel de Kerngroep als de provincie samenwerken Projectvoortgang en monitoring met gono-go besluitvorming vindt iedere drie maanden plaats tijdens bijeenkomsten van de Friese ICT-innovatie Alliantie
Er bestaat zowel vanuit de provincie als het veld een sterke behoefte om versnippering aan initiatieven tegen te gaan en te komen tot een meer integrale aanpak waarbij schaalgrootshyte en een breed (sectoraal) draagvlak belangrijke aandachtspunten vormen Afstemming met lopende initiatieven is dan ook een vereiste
12 Waarom een Friese ICT-innovatie Alliantie
De economie en samenleving worden steeds afhankelijker van goed functionerende ICT Steeds meer mensen beschouwen ICT als een basisvoorziening vergelijkbaar met water uit de kraan en stroom uit het stopcontact Maar ICT kan met alle toegevoegde intelligentie en gebruiksmogelijkheden zoveel meer zijn Als enabler en driver kan ICT in Fryslacircn grote maatschappelijke en economische meerwaarde bieden De provincie Fryslacircn heeft op basis van eerder verricht onderzoek door de Universiteit Groningen vastgesteld dat de Fryslacircn een achterstand op het gebied van ICT heeft ten opzichte van de rest van Nederland1 Dit
1 RUG (2003) Arbeidsproductiviteit in Fryslacircn Faculteit der Ruimtelijke Wetenschappen URSI-rapport 35 p 3 [1]
(NB [1] verwijst naar de nummering van de literatuurlijst Deze methode wordt in dit document consequent gehanteerd)
F R I E S E I C T - I N N O V A T I E A L L I A N T I E 9
beperkt het innovatieve vermogen van de provincie De achterstand dient te worden weggewerkt en op specifieke punten te worden omgezet in voorsprong Met deze situatie voor ogen en gegeven de mogelijkheden die de inzet van ICT biedt voor maatschappelijke en economische innovatie heeft de provincie Fryslacircn de Friese ICT-innovatie Alliantie in het leven geroepen De recent geformeerde Kerngroep van de Alliantie is aan de slag gegaan onder het motto rdquodrsquor op en drsquor overrdquo Ten opzichte van omringende regiorsquos moet Fryslacircn dus niet alleen aansluiting zoeken maar haar concurrenten ook voorbijstreven
Belangrijke uitgangspunten voor de Kerngroep om te komen tot haar visie en uitvoeringsshyplannen zijn
a Fryslacircn heeft veel zichtbare historie binnen en buiten de stedelijke kernen In de toekomst moeten de historische waarden behouden blijven en door middel van ICT beter worden uitgenut
b Fryslacircn wil meedoen in de vaart der volkeren Fryslacircn wil nieuwe markten ontwikshykelen waarbij haar kernkwaliteiten beter worden ingezet
c Fryslacircn heeft nieuwe economische en maatschappelijke roadmaps nodig waarmee het op (inter)nationale schaal voorop gaat lopen en waarbij ICT in de breedte en diepte de noodzakelijke versneller is
d Fryslacircn is een laboratorium voor (a) het creeumlren van faciliteiten waarin nieuwe werkvormen als uitgangspunt dienen en (b) vragen uit het maatschappelijke doshymein vertaald worden naar valorisatieprojecten
13 Huidige beleidscontext
De provincie Fryslacircn kent geen afzonderlijk ICT-beleid Tegelijkertijd is ICT wel een belangrijk aandachtspunt binnen de verschillende beleidsterreinen van de provincie ICT komt onder meer tot uiting in de top-10 van Fryske Fiersichten Eind 2006 organiseerde de provincie Fryslacircn een toekomstdebat met het vizier op 2030 onder de naam Fryske Fiersichten Dit leidde ertoe dat meer dan 700 ideeeumln werden ingezonden Het werkproshygramma voor Fryske Fiersichten geeft weer welke voorstellen voor nadere projectontwikkeling en uiteindelijke concrete uitvoering in aanmerking komen Eeacuten van de tien beste Fiersichten is Ntwurk Fryslacircn ndash naar innovatieve toepassing van ICT voor zorg toerisme onderwijs en platteland
De beste Fiersichten vallen gedeeltelijk samen met activiteiten die in het coalitieakkoord aangekondigd zijn De beste Fiersichten zullen binnen de door Provinciale Staten vastgestelde begroting op korte termijn worden uitgevoerd Het primaire doel van Ntwurk Fryslacircn is om Fryslacircn internationaal op de kaart te zetten als expertisecentrum en proeftuin op het gebied van innovatieve ICT-toepassingen en aanpalende technologieeumln (oa multimedia gaming mobiele en draadloze technologieeumln) op de deelgebieden zorg toerisme onderwijs en platteland Een afgeleide hiervan is het realiseren van de benodigde infrastructuur Binnen dit werkprogramma wil de provincie in eerste instantie de rol van regisseur aanjager en makelaarschakelaar vervullen Tevens zou de provincie financieel kunnen participeren in de opstartfase Meerjarige financieumlle betrokkenheid van de provincie is niet wenselijk uiteindelijk moet de markt zowel inhoudelijk als financieel de projecten volledig oppakken
Vanuit een andere actielijn heeft de provincie in 2008 het initiatief genomen de Friese ICT-innovatie Alliantie in het leven te roepen Hiermee beoogt de provincie de achterstand in het toepassen van ICT weg te werken en om te zetten in een voorsprong De taakstelling die de Alliantie heeft meegekregen vanuit de provincie is het bundelen van de beste
F R I E S E I C T - I N N O V A T I E A L L I A N T I E 10
krachten vanuit de maatschappij in Fryslacircn voor het bereiken en uitvoeren van voorstellen en projecten die de economische en maatschappelijke ontwikkeling in provincie Fryslacircn sterk stimuleren
14 Van visie naar ambitie
De Kerngroep formuleert in deze roadmap een toekomstvisie en bijbehorende missie en leidt hiervan een krachtige en concrete ambitie af Voor een periode van twee jaar zet de Kerngroep onder de vlag van de Alliantie vijf projectgroepen op die elk eacuteeacuten of meerdere projecten tot uitvoering brengen Elke projectgroep gaat minimaal eacuteeacuten project realiseren dat een voorlopersrol voor de provincie Fryslacircn heeft Dit moet gebeuren binnen de termijn van twee jaar De pilotprojecten dienen vanaf de start gebaseerd te zijn op duidelijke probleem- en vraagsstellingen
De Alliantie beoogt het beleid van de provincie te versterken vanuit haar eigen visie Waar nodig zal de Alliantie trachten het beleid van de provincie te beiumlnvloeden In de praktijk gaat het om goede afstemming tussen het provinciebeleid en de activiteiten van de Alliantie
15 Leeswijzer
In dit document worden de volgende onderwerpen achtereenvolgens behandeld
bull Kijk op innovatie met en door ICT (H2)
bull Fryslacircn in beeld kerncijfers uitkomsten SWOT-analyse (H3)
bull Visie missie en ambities (H4)
bull Roadmaps projectgroepen (H5)
bull Organisatie van de Alliantie en de Kerngroep (H6)
bull Afsluiting (H7)
F R I E S E I C T - I N N O V A T I E A L L I A N T I E 11
F R I E S E I C T - I N N O V A T I E A L L I A N T I E 12
2 Kijk op innovatie met en door ICT
21 Inleiding
hellipldquoWie het water ook heeft uitgevonden een vis was het in ieder geval nietrdquo (Vrij naar oud Boeddhistisch gezegde)
Iedereen zit gevangen in zijn eigen vissenkom terwijl je weet dat daar buiten een grote oceaan bestaat Met de metafoor van de vissenkom benadrukken we dat men zich vaak niet of onvoldoende bewust is van zijn of haar omgeving De vissenkom is voor velen herkenbaar omdat men graag redeneert vanuit de eigen comfortzone Dit geldt ook voor regiorsquos en provincies die een eigen manier zoeken om met bestaande ontwikkelingen en dynamiek om te gaan Voor het daadwerkelijk realiseren van innovatie met en door ICT blijft het van belang om een open vizier te hebben op de ontwikkelingen die verder reiken dan de eigen regio de eigen comfortzone Openstaan voor internationale ontwikkelingen en voor culturele en maatschappelijke vernieuwing is noodzakelijk om mee te kunnen in de vaart der volkeren
Dit hoofdstuk beschrijft de ziens- en benaderingswijze van de Kerngroep op de centrale themarsquos innovatie ICT en de onderlinge relatie daartussen De afsluitende paragraaf vertaalt de implicaties van mondiale en nationale ontwikkelingen naar de situatie in Fryslacircn
22 Het nieuwe denken in innovatie
Paradigmashift
Met de doorbraak van ICT (en het Internet in het bijzonder) aan het einde van de vorige eeuw is er een verandering ontstaan in de manier waarop innovatie bedreven en georganiseerd wordt Het zogenaamde lsquoGreat search Modelrsquo (Perez 2005) beschrijft hoe technologische revoluties een terugkerend herkenbaar patroon volgen Figuur 2 geeft hier een beeld van In de eerste fase van een technologische paradigmashift is alles gericht op beschikbaarheid Deze fase wordt voornamelijk gefinancierd door Venture Capitalists die vervolgens op jacht gaan naar hoge returns on investments en een hype weten te creeumlren (internetbubbel) In de lsquodeploymentfasersquo is er een andere vorm van financiering namelijk industrieel kapitaal In deze fase zijn de platformen operationeel In de huidige cyclus verandert de organisatiestructuur van een piramidestructuur naar een platte organisatie met een wijdvertakt netwerk Deze ontwikkeling van decentralisering is ook van invloed op de traditionele functiescheiding zoals werk wonen en recreatie In deze fase resulteert het spel tussen technologische en sociale innovatie (gericht op de gebruiker) in nieuw type werk- en woonomgevingen Uiteindelijk zal dit uitmonden in nieuwe institutionele innovaties en organisaties
F R I E S E I C T - I N N O V A T I E A L L I A N T I E 13
INSTALLATION PERIODINSTALLATION PERIODFirst 20-30 years
DEPLOYMENT PERIODDEPLOYMENT PERIODSecond 20-30 years
Time
INSTALLATION PERIODINSTALLATION PERIOD First 20-30 years
DEPLOYMENT PERIODDEPLOYMENT PERIOD Second 20-30 years
Post bubblerecession
(sometimesdepression)Instability
Post bubblerecession
(sometimesdepression)Instability
TURNINGTURNING POINTPOINT
2
Post bubble recession
(sometimesdepression) Instability
Post bubble recession
(sometimes depression) Instability
TURNINGTURNING POINTPOINT
2
DECLINE of the old economyDECLINE of the old economyEMERGENCE of the newEMERGENCE of the new
1
DECLINE of the old economyDECLINE of the old economy EMERGENCE of the newEMERGENCE of the new
1
1971
2000
ECO GROWTHECO GROWTHSocietal reSocietal re--engineeringengineering
3
Victorian boomBelle Eacutepoque
Post War Golden Age
Flourishing ofthe whole economy
New paradigm in the making
ECO GROWTHECO GROWTH Societal reSocietal re--engineeringengineering
3
Victorian boom Belle Eacutepoque
Post War Golden Age
Flourishing of the whole economy
New paradigm in the making
Canal maniaCanal maniaRailway maniaRailway maniaRoaring 20sRoaring 20s Internet maniaInternet mania
followed byfollowed byBIG FINANCIAL BUBBLEBIG FINANCIAL BUBBLECanal maniaCanal mania Railway maniaRailway mania Roaring 20sRoaring 20s Internet maniaInternet mania
followed byfollowed by BIG FINANCIAL BUBBLEBIG FINANCIAL BUBBLE
Source Carlota Perez 2005
2005
Figuur 2 The great search model (Perez 2005)2
In de Innovation Lecture van 2006 wees SER-voorzitter Rinnooy Kan al op een verschuiving die optreedt van gesloten naar open innovatie waarbij samenwerking op basis van gelijkwaardigheid plaatsheeft3 Niet langer hieumlrarchische structuren met veel formele relaties en bureaucratische principes zijn leidende organisatievormen maar veel meer netwerken en partnerschappen Gedeelde belangen en interesse staan daarbij centraal Zo ontstaat een verschuiving van ldquoWhatrsquos in it for merdquo naar ldquoWhatrsquos in it for usrdquo Immers mensen zijn tegelijkertijd actief in meerdere netwerken waardoor er telkens andere afhankelijkheden maar ook andere coalities ontstaan Reputatie en vertrouwen zijn in deze context dan ook in toenemende mate cruciale waarden Dit heeft ook consequenties voor het niveau van aansturing Steeds meer grote bedrijven leggen verantwoordelijkheden en beslissingsbevoegdheden - onder meer voor innovatie ndash neer op een decentraal niveau Hierdoor ontstaan nieuwe werkvormen en -relaties die nauw samenhangen met het begrip lsquosociale innovatiersquo
Cyclische- en open innovatie
Het innovatieproces wordt door sommigen gezien als combinatie van de ontwikkeling van het nieuwe (lsquoexploratiersquo) en de efficieumlnte toepassing en verbetering van het bestaande (lsquoexploitatiersquo) Inventie is daarbij weliswaar nodig maar innovatie is vooral een kwestie van toepassing In het recente innovatierapport geeft de Wetenschappelijke Raad voor het Regeringsbeleid (WRR) de volgende definitie van innovatie4
2 In het licht van de huidige onvoorziene mondiale economische crisis moet de tweede fase van het model van Perez misschien wat opgerekt worden Het gaat meer om de paradigmashift dan de voorspellende conjuncturele waarde van het model
3 Ministerie van Economische Zaken (2006) Verslag Innovation Lecture p18 [24] 4 WRR (2008) Innovatie Vernieuwd opening in viervoud Amsterdam University Press Den Haag
Amsterdam p 23 [18]
F R I E S E I C T - I N N O V A T I E A L L I A N T I E 14
ldquoInnovatie als uitkomst is een nieuwe functionaliteit of een nieuwe manier om een bestaande functie te vervullen (bijvoorbeeld digitale fotografie) Dat is breder dan een nieuw product of proces in de markt en omvat ook innovaties in de publieke sector (bijvoorbeeld het via internet aanbieden van overheidsdiensten) Het proces omvat de ontwikkeling van een nieuwe vondst (inventie) de succesvolle toepassing daarvan (innovatie als uitkomst) en de brede verspreiding van innovaties in de samenleving (diffusie)rdquo (WRR 2008)
Het moderne beeld van innovatiebeleid richt zich op het systeem van inventie innovatie en diffusie door interactie en samenwerking in ketens en netwerken die bedrijfstakken en technologieeumln overstijgen Volgens de WRR verlopen innovatieprocessen niet langer via het oude lsquolineaire modelrsquo van de overdracht van kennis uit onderzoek naar ontwikkeling maar gaat het veel meer om een lsquocyclisch innovatiemodelrsquo waarin de wisselwerking tussen inventie innovatie en diffusie een continu proces wordt Het ministerie van Economische Zaken besteedt al enkele jaren specifieke aandacht aan niet-technologische aspecten van innovatie Vooral de aandacht voor ondernemerschap is de laatste jaren gegroeid evenals de aandacht voor valorisatie van kennis en vernieuwing Sterk in opkomst zijn vraagstukshyken over institutionele en sociale innovatie
Innovatie vindt veelal plaats in samenwerking tussen mensen of bedrijven met verschillende kennis competenties en middelen om samen tot die nieuwe combinaties te komen In de afgelopen jaren heeft het idee van lsquoopen innovatiersquo terrein gewonnen (Chesbrough 2006)5 Vanuit dit concept geredeneerd moeten bedrijven niet in isolement proberen te innoveren maar in samenwerking met anderen Dat geeft efficieumlnties van schaal en scope en biedt meer mogelijkheden voor grotere diversiteit en nieuwe combinaties
23 De Nationale ICT Agenda
Het nationale interdepartementale ICT-beleid is grotendeels verankerd in de Nationale ICT-Agenda Nederland beschikt over hoogwaardige infrastructuur voor elektronische communicatie en dienstverlening Het gebied van vaardigheden en gebruik van diensten kan echter nog aanzienlijk verbeterd worden In de ICT-Agenda 2008-2011 stelt de overheid de gebruiker dan ook centraal in de digitale dienstenmaatschappij 6
ldquoOm de internationale concurrentie op het terrein van dienstenontwikkeling aan te (blijven) kunnen zal onze maatschappij zich sneller dan de ons omringende landen moeten ontwikkelen tot een maatschappij en economie die vaardig is met en voorop loopt in digitale dienstverlening en het gebruik van ICTrdquo (EZ 2008)
De eisen die tegenwoordig aan de kwaliteit van het leven gesteld worden vragen om bijpassende kwaliteit van elektronische diensten Nieuwe technologie en diensten volgen elkaar snel op waarmee een groot potentieel aan nieuwe toepassingen ontstaat Daarnaast biedt ICT ons de kans om de arbeidsproductiviteit te verhogen Dit is nodig om
5 Henry Chesbrough Open Innovation The new imperative for creating and Profiting from TechnologyHarvard business school Press [32]
6 Ministerie van EZ (2008) ICT-Agenda 2008-2011 De gebruiker centraal in de digitale Dienstenmaatschappij p9 [17]
F R I E S E I C T - I N N O V A T I E A L L I A N T I E 15
maatschappelijke en demografische ontwikkelingen zoals de vergrijzing een toename aan zorgvraag en een dreigend tekort aan kwalitatief goede leerkrachten het hoofd te kunnen bieden
rdquoVolgens de nationale ambitie dient Nederland in 2015 te behoren tot de koplopers in het beschikbaar zijn en het gebruik van ICT-toepassingen en nieuwe digitale dienstshyverleningsconcepten Om deze ambitie te halen acht het kabinet het noodzakelijk dat ICT-toepassingen en -diensten meer dan op dit moment de behoeften van de geshybruiker centraal stellen dat ze zijn gebaseerd op open standaarden waar mogelijk en dat ICT als katalysator wordt gebruikt bij het herinrichten van dienstverlenings- en productieketens Verder is een breed gebruik van ICT goed voor de sociale participashytie en integratie van mensen in de samenlevingrdquo (EZ 2008)
24 Implicaties voor Fryslacircn
Fryslacircn verandert maar de wereld buiten Fryslacircn verandert mogelijk nog meer Dit zorgt voor kansen en bedreigingen Openstaan voor internationale ontwikkelingen en voor culturele en maatschappelijke vernieuwing is noodzakelijk Kijkend naar de eeuwenoude internationale connecties dan moet Fryslacircn zich weer willen positioneren op de as Amsterdam - Groningen - Bremen - Hamburg - Berlijn
Binnen de terugkerende patronen van technologische revoluties zoals beschreven in Figuur 2 bevindt Fryslacircn zich momenteel aan het begin van de derde (deployment) fase Kenmerkend voor deze fase is dat innovatie decentraal plaatsvindt waarbij de gebruiker aan de knoppen draait Innoveren doet men dus zowel lsquovoorrsquo als lsquometrsquo de Friese gemeenschap met een accentverschuiving van technologische naar sociale innovatie Voor Fryslacircn met haar unieke ruimtelijke en omgevingsfactoren biedt de hier beschreven ontwikkeling grote kansen
In het huidige regionale innovatiebeleid bestaat veel aandacht voor (het kopieumlren van) best practices in regionale systemen elders Hierbij is het van belang om interessante elementen van elders over te nemen te verrijken met lokale sterkten en te lsquoenginerenrsquo naar de lokale en regionale context zodanig dat er daadwerkelijk meerwaarde ontstaat die uniek is Dit geldt even zozeer voor Fryslacircn eigen kwaliteiten kunnen beter worden benut of uitgebreid en zwaktes omgezet in sterktes Dit is wat de Kerngroep verstaat onder drsquor op en drsquor over
F R I E S E I C T - I N N O V A T I E A L L I A N T I E 16
3 Fryslacircn in beeld
31 Inleiding
In dit hoofdstuk bespreken we de context waarbinnen de Kerngroep tot haar visie komt Allereerst volgen enkele innovatie-indicatoren voor de Friese economie en maatschappij Daarna volgen de uitkomsten uit een SWOT-analyse voor Fryslacircn De visie zelf komt in hoofdstuk vier aan de orde
32 Innovatie-indicatoren
Hieronder worden de belangrijkste indicatoren besproken In bijlage 2 zijn additionele data te vinden
Bedrijfsleven
Een bekende indicator van dynamiek en innovatie is het aantal startende bedrijven in een gebied Fryslacircn scoort ndash genormaliseerd naar het aantal inwoners - laag op deze indicator Alleen Overijssel en Zeeland scoren in Nederland nog lager7
Aantal startende bedrijven per inwoner (2006)
0 0001 0002 0003 0004 0005 0006 0007 0008
Groningen Friesland Drenthe
Overijssel Flevoland
Gelderland Utrecht
Noord‐Holland Zuid‐Holland
Zeeland Noord‐Brabant
Limburg
Figuur 3 Relatief aantal startende bedrijven in de Nederlandse provincies
7 ING (2007) Starterscampagne [28]
F R I E S E I C T - I N N O V A T I E A L L I A N T I E 17
In Fryslacircn is de primaire (landbouw) en secundaire (industrie) sector sterk ontwikkeld Dienstverlening zowel commercieel (tertiair) als niet-commercieel (quartair) zijn minder omvangrijk Overigens is het aantal bedrijfsvestigingen in Fryslacircn in generieke zin omvangrijk Dit betekent concreet dat er relatief veel MKB is en relatief weinig grootbeshydrijf8
Figuur 4 Aantal bedrijfsvestigingen in de primaire secundaire tertiaire quartaire sector in de Nederlandse provincies
In de drie noordelijke provincies is de werkgelegenheid in de ICT-sector benedengemidshydeld Elke provincie heeft minder dan 3 van de totale werkgelegenheid uit deze sector in Nederland In Fryslacircn zijn vooral banen op het gebied van hardware en diensten schaars9
Content Diensten Hardware
Nederland 122027 206297 90396
Groningen 3238 6447 2111
Fryslacircn 2853 3923 1044
Drenthe 1593 2507 1962
Tabel 1 Totaal aantal banen in drie ICT-sectoren (2005)
8 CBS ndash Statline [25] 9 Rutten amp Koops (2007) Creatieve industrie en informatie- en communicatietechnologie in Noord
Nederland Rapport naar aanleiding van de Noordermatch 2007 [31]
F R I E S E I C T - I N N O V A T I E A L L I A N T I E 18
Ondanks het beperkt aantal banen in de ICT-sector kent Fryslacircn wel een bovengemiddelde groei van het aantal banen daarbinnen Maar ook de creatieve industrie groeit in Fryslacircn Zeker als we het afzetten tegen de krimp in de provincie Groningen 10
Creatieve industrie ICT
Nederland 32 21
Groningen -04 34
Fryslacircn 36 28
Drenthe 47 17
Tabel 2 Gemiddelde procentuele jaarlijkse groei aantal banen (1996-2005)
Uitgaven aan RampD
Het onderstaande figuur laat zien dat de uitgaven aan innovatie als deel van het bruto binnenlands product in Fryslacircn laag zijn ten opzichte van de overige Nederlandse provincies
Gross expenditure on RampD as a of GDP (all sectors)
00
05
10
15
20
25
30
35
1996 1997 1998 1999 2000 2001 2002 2003 2004 2005
Groningen
Friesland
Drenthe
Overijssel
Gelderland
Flevoland
Utrecht
Noord‐Holland
Zuid‐Holland
Zeeland
Noord‐Brabant
Limburg
Figuur 5 Ontwikkeling van de uitgaven aan RampD als onderdeel van het bruto binnenlands product in de Nederlandse provincies
Een reden dat Fryslacircn relatief lage RampD-uitgaven kent is de schaarste van grote hightech bedrijven in de provincie Dit in tegenstelling tot bijvoorbeeld de provincie Noord-Brabant die in de bovenstaande grafiek dan ook de hoogste RampD-uitgaven laat zien Een andere verklaring waarom Fryslacircn lager scoort op RampD-uitgaven dan veel andere provincies is het ontbreken van een universiteit en het geringe aantal kennisinstellingen De investeringen in innovatie moeten dus uit het bedrijfsleven komen Dit is zeker in het licht van het grote aantal MKBrsquoers in Fryslacircn een hele opgave Ter informatie Philips ASML DSM en Oceacute
10 Rutten amp Koops (2007) Creatieve industrie en informatie- en communicatietechnologie in Noord Nederland Rapport naar aanleiding van de Noordermatch 2007 [31]
F R I E S E I C T - I N N O V A T I E A L L I A N T I E 19
hebben een zeer grote invloed op de scores van respectievelijk Noord-Brabant en Limburg11
Het is belangrijk om het onderscheid te maken tussen RampD en innovatie RampD gaat over uitgaven (input) innovatie over resultaten (output) Wanneer in de wederzijdse relaties tussen producten of diensten processen en markten een vernieuwing of essentieumlle verbetering wordt gerealiseerd waarmee de concurrentiepositie van het bedrijf verbetert dan is er feitelijk sprake van innovatie Het verbeteren van de concurrentiepositie (binnen 2-4 jaar) van het bedrijf is daarbij essentieel en verklaart het verschil met het verrichten van (fundamenteel) onderzoek door bedrijven12
Ondanks dat Fryslacircn lage RampD-uitgaven kent zijn er voldoende mogelijkheden om zowel in bedrijven als in maatschappelijke instellingen innovatie te realiseren Vooral bij sociale innovatie zijn andere randvoorwaarden doorslaggevend dan bij technologische
Demografie en geografische spreiding
De mate van vergrijzing in Fryslacircn is relatief hoog De provincie vergrijst sinds 2002 versneld maar is inmiddels ingehaald door Limburg Ook Zeeland en Drenthe vergrijzen momenteel sneller13
Grijze druk
14
16
18
20
22
24
26
28
30
32
1995 1996 1997 1998 1999 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 Groningen Friesland Drenthe Overijssel
Flevoland Gelderland Utrecht Noord‐Holland
Zuid‐Holland Zeeland Noord‐Brabant Limburg
Figuur 6 Ontwikkeling van de verhouding inwoners ouder dan 65 jaar ten opzichte van de werkzame populatie in de Nederlandse provincies
Het merendeel van Fryslacircn bestaat uit niet-verstedelijkt gebied en platteland Daar woont ook circa 70 van de bevolking Ondanks zorgen over de afnemende leefbaarheid zien we geen daling van het relatieve aantal inwoners op het platteland De cijfers over de afgelopen dertien jaar tonen een constant beeld 14
11 European Commission - Eurostat [26] 12 Bron Arno Gielen TCNN 2008 13 CBS ndash Statline [25] 14 CBS ndash Statline [25]
F R I E S E I C T - I N N O V A T I E A L L I A N T I E 20
1997
1998
1999
2000
2001
2002
2003
2004
2005
2006
2007
Verdeling van inwoners over dorpen en steden
0
20
40
60
80
100
Zeer sterk stedelijk Sterk stedelijk Matig stedelijk Weinig stedelijk Niet stedelijk
Figuur 7 Ontwikkeling van de verstedelijking in Fryslacircn
Traditioneel heeft Fryslacircn een sterke agrarische sector Alleen in Zeeland zijn er - relatief gezien - meer mensen werkzaam in de landbouw De werkgelegenheid neemt onder toenemende internationale concurrentiedruk versneld af
33 SWOT-analyse
Een SWOT-analyse is een methode om de sterkten en zwakten van een organisatie of regio te bepalen en af te zetten tegen veranderende omgevingsfactoren die zowel kansen als bedreigingen kunnen vormen De analyse bevat dan ook de volgende vier elementen Strengths Weaknesses Opportunities amp Threats De sterkten en de zwakten zijn vooral intrinsiek De kansen en bedreigingen kunnen vaak van buitenaf komen
Literatuuronderzoek gesprekken met beleidsmedewerkers van de provincie en een sessie met de Kerngroep vormden de basis voor een SWOT-analyse voor Fryslacircn De volgende matrix toont de sterkten en zwakten afgezet tegen mogelijke kansen en bedreigingen (zie bijlage 1 voor nadere toelichting en bijbehorende bronnen) De matrix is vervolgens aangevuld door de Kerngroep (blauw gearceerd)
F R I E S E I C T - I N N O V A T I E A L L I A N T I E 21
SWOT-analyse provincie Fryslacircn
Sterkten Zwakten Kansen Bedreigingen
Veel ruimte relatief dicht bij de Randstad [4] [7] [16]
Lage verstedelijkingsgraad [16]
Sterke landelijke vergrijzing en toename vraag naar zorg [3] [4] - Zorginnovatie
Afhankelijkheid van inkomsten van Rijk en EU (zoals landbouwsubsidies WW-uitkeringen) [3] [4] [15] [16]
Kwantiteit en kwaliteit van natuur- en recreatiegebieshyden [4] en de reputatie hiervan [6]
Hoger opgeleiden trekken weg door gebrek aan passend werk (braindrain) [15]
Middelen uit verschillende (Europese) fondsen [2] [4] [11]
Internationalisering van de economie zorgt voor extra concurrentiedruk [4] [15]
Sterke foodsector [4] [12] Voorzieningenniveau in dorpen is laag en neemt af [2] [3] [16]
Toenemende dreiging van dichtslibben Randstad [4]
Veel nevenvestigingen van bedrijven en instellingen weinig hoofdvestigingen [15]
Sterke en productieve agrarische sector [4] [12]
Veel achterstandswijken [9] [10]
Groeiende aandacht voor alternatieve energie en waterzuivering [4]
Opvolging in MKB vanwege familiebedrijven
Sterke metaal-electro sector [14]
Kwaliteit van het (basis)onderwijs en ontbreken universiteit [3] [6] [7] [8] [16]
Toenemende behoefte aan hoogwaardig wonen [4]
Te veel interne gerichtheid en te beperkte openheid
Sterk in watertechnologie [11]
Lage arbeidsparticipatie van vrouwen en ouderen [3] [12] [13]
Hoge en stijgende prijzen voor energie en voedsel
Sterke focus van overheden op de fysieke omgeving en infrastructuur
Grote sociale samenhang tussen Friezen [2]
Lage arbeidsproductiviteit en laag innoverend (ICT) vermogen en dus lagere inkomsten [1] [4] [5] [11]
De fysiek en sociale eigenheid van het gebied nodigen uit tot duurzame ontwikkeling
Sterk groeiende (maar relatief kleine) dienstensector [12] [13][14]
Laag aandeel van stuwende bedrijvigheid en hoog aandeel quartaire sector [4]
Koopkrachtige ouderen die (re)migreren naar Fryslacircn
Eigen taal en cultuur [incl arbeidsethos]
Hoge mate van vergrijzing [3] [4]
Internationaal recreatiepark
Ligging aan zee Beperkt organiserend vermogen [publiek en privaat]
Opwarming (Global warming)
Infrastructuur voor verkeer op het water
Leegstand in dorpen Deltaplan dijken
Diversiteit in ruimte Calimero effect (willen bewijzen)
Bevolkingsgroei genereert meer businessmogelijkheden
Imago eigen identiteit normen en waarden (11 steden)
Gebrek aan publiek ondernemerschap in de publieke sector Lange termijn visie ontbreekt soms
Spreiding zorg veiligheid door dunbevolktheid
Tabel 3 Overzicht van de sterktes zwakten kansen en bedreigingen van de Provincie Fryslacircn
Door middel van de uitkomsten van de SWOT-analyse gecombineerd met de moderne visie op innovatie (hoofdstuk 2) en de gepresenteerde cijfers voor Fryslacircn (sect32) komt de Kerngroep in het volgende hoofdstuk tot haar centrale visie op ICT-innovatie in Fryslacircn
22 F R I E S E I C T - I N N O V A T I E A L L I A N T I E
4 Visie op ICT-innovatie in Fryslacircn
41 Inleiding
De Friese ICT-innovatie Alliantie beoogt met slimme inzet van ICT economische en maatschappelijke innovatie in Fryslacircn te versterken en te versnellen Omdat de wereld en ook Fryslacircn snel verandert heeft de Kerngroep een aantal toekomstbeelden voor 2020 samengevat in een mindmap Vanuit deze toekomstbeelden gecombineerd met de uitkomsten uit de SWOT-analyse en bijbehorende discussies heeft de Kerngroep haar centrale visie een missie en bijbehorende concrete ambitie voor de komende twee jaar geformuleerd Deze visie wordt in dit hoofdstuk gepresenteerd
42 Toekomstbeelden van Fryslacircn anno 2020
De Kerngroep heeft haar stip aan de horizon bepaald met behulp van mind mapping De mindmap in Figuur 8 is een synthese van de afzonderlijke mindmaps van de verschillende Kerngroepleden Iedere deelnemer kreeg de opdracht om een eigen mindmap samen te stellen met als leidend thema Fryslacircn anno 2020 De toekomstbeelden tonen enerzijds een duidelijke wens voor behoud van de Friese kernkwaliteiten zoals het unieke landschap (in alle diversiteit) de kwaliteit van leven kleinschaligheid in de economie de eigen identiteit en cultuur De beleving van deze Friese kwaliteiten staat dan ook centraal in een aantal mindmaps
De toekomstbeelden die de leden van de kerngroep hadden zijn verder concreet gemaakt Beelden die werden aangereikt zijn onder andere het Florida van Nederland een Internationaal Recreatiepark locatiegebonden informatiediensten voor toeristen (digital awareness) en zogenaamde farm factories als werklocatie Bij al deze beelden lag een sterk accent op duurzame economische ontwikkeling en bewustwording van de schaarse resources bij de burger toerist werknemerwerkgever en consument Daarnaast kent Fryslacircn in 2020 een sterke vergrijzing en ontgroening met een grote behoefte aan zorgshyen oudedagsvoorzieningen en mogelijkheden voor long-life-learning Tevens vormt betere scholing voor de jeugd een belangrijk aandachtspunt Fryslacircn zal onder meer met aantrekkelijke (sport)faciliteiten de jeugd middelen en perspectief moeten bieden voor ontplooiing werk en beleving om een verdere lsquobraindrainrsquo te voorkomen
Verder besteden de opgestelde mindmaps aandacht aan (het open staan voor) invloeden van buitenaf De opkomst van de genetwerkte (stedelijke) samenleving vraagt om meer aandacht voor sociale cohesie in de wijk Dit biedt tal van mogelijkheden op het gebied van sociale innovatie Met inzet van ICT (slimme meters en sensoren) kan de leefomgeving van de milieubewuste burger (bijvoorbeeld CO2-reductie) en de gezondheidsbewuste burger (bijvoorbeeld beperking van fijnstof) verbeteren De opkomst van nieuwe werkvormen vraagt om andere infrastructurele voorzieningen en diensten (communicatie mobiliteit huisvesting identiteit) Denk bijvoorbeeld aan het groeiende aantal ZZPrsquoers die actief zijn binnen verschillende organisaties en werken op verschillende locaties Openstaan voor mondiale ontwikkelingen en in contact staan met de internationale samenleving is hier het credo Deze toekomstbeelden beschrijven het adaptieve vermogen van Fryslacircn om in te spelen op trends die van invloed zijn op wonen werken leren en ondernemen
In het merendeel van de toekomstbeelden staat de gebruiker (als burger leerling leerkracht patieumlnt werknemer ondernemer et cetera) centraal Dankzij vraagsturing
F R I E S E I C T - I N N O V A T I E A L L I A N T I E 23
draait de burger aan de knoppen van het beleid bij gemeenten en provincie (policy pull) Deze gebruiker wordt eveneens nauw betrokken bij experimenteeromgevingen gericht op het realiseren van innovatieve en effectieve producten en diensten Bij een dergelijke inzet van ICT kan de zogenaamde sociale innovatie (zoals toegelicht in sect 22) in Fryslacircn worden bevorderd
Gro
en
Jeugd
Grijs
Frie
secu
ltuur
Gebru
iker
BEHOUD CONSERVERING
DYNAMIEK ADAPTIEF
Kw
alitei
t va
n lev
en
Eig
en k
rach
t
Gen
etw
erkt
Ste
del
ijk
Leve
n
ldquoLiv
ing lab
rdquo
Tel
ewer
ken
Wat
erev
enem
ente
n
bull Flo
rida
van
NL
bull Gen
iete
n va
n ou
de d
agbull G
ezon
dhei
dbull B
esch
ikba
arhe
id lo
catie
gebo
nden
pro
duct
enbull V
estig
ings
klim
aat
bull Dig
ital a
war
enes
sbull C
reat
ieve
bro
edpl
aats
enbullD
uurz
aam
heid
bull Mob
ilitei
tbull V
irtue
le w
erkp
lekk
en
Gro
ene
ruim
te a
lskw
alite
it va
n Fr
ysla
nlsquoC
radl
e to
Cra
dlersquo
Smal
l is
beau
tiful
lKl
eine
ker
nen
Farm
fact
orie
sC
ross
-sec
tora
le d
iens
tver
leni
ng
Nie
uwe
zorg
conc
epte
n z
org
op m
aat
Zorg
op
afst
and
lang
er th
uisw
onen
Perm
anen
te e
duca
tie
bull Bel
even
isse
nbull O
nder
wijs
bull Spo
rtbel
evin
gbull O
verle
ving
stoc
hten
bull E-le
arni
ngbull O
ntgr
oeni
ng
Prom
otie
His
toris
che
plaa
tsen
Bel
evin
gR
eize
n en
pro
mot
ie (r
ecre
atie
)H
ande
l stim
uler
enLo
cale
indu
strie
(wat
er
agrif
ood)
Wer
kgel
egen
heid
ldquoWie
verd
ien
t w
at
vo
or
wie
rdquo
bull Sol
idar
iteit
in d
e w
ijkbull O
pen
voor
mon
dial
e on
twik
kelin
gbull I
CT
om s
ocia
le in
nova
tie te
stim
uler
enbull m
eten
CO
2fij
nsto
fbull Z
ZPv
erza
mel
gebo
uwen
bull slim
me
met
erka
stbull V
eilig
heid
pr
ivac
ybull C
amer
acr
isis
behe
ersi
ng
ldquoFry
slan
is
geen
eilan
d -
sta o
pen
vo
or
dyn
am
isch
e w
ere
ldrdquo
Gro
ots
chalig
eexp
eri
men
teer
om
gevin
gen
Kul
turh
us n
ieuw
e st
ijl
Opt
imal
e be
reik
baar
heid
van
pub
lieke
voo
rzie
ning
en
Eig
en lo
kale
pro
duct
ie (S
LOW
)
ldquoPo
licy
pu
llrdquo
(bu
rger
cen
traal
bij
e-g
ov)
Loka
le p
roduct
en
ldquoWik
i-w
orl
drdquo
Figuur 8 De gecombineerde mindmaps lsquoFryslacircn 2020rsquo van de leden van de kerngroep
F R I E S E I C T - I N N O V A T I E A L L I A N T I E 24
-
43 Visie van de Kerngroep
In het volgende kader is de visie van de Kerngroep verwoord gebaseerd op de uitkomsten van mindmaps en SWOT-analyse (zie sect 33) en de bijbehorende discussies
Visie van de Kerngroep
ldquoFryslacircn dient zich sterk te profileren op de themarsquos duurzaamheid ouderen jeugd en cultuur om in een open omgeving een antwoord te bieden op een snelveranderende sociaaleconomische omgeving (zowel nationaal als mondiaal)rdquo
Aandachtspunten hierbij zijn
bull Kernkwaliteiten behouden en uitbouwen bedreigende zwaktes neutraliseren
bull Ruimte creeumlren voor pilotprojecten en een experimenteeromgeving voor nieuwe dienstverlening en duurzame productie
bull Fryslacircn positioneren als internationaal recreatiepark
bull Fryslacircn profileren als duurzame innovatieve economie
bull ICT als enabler voor vernieuwing doet organisaties veranderen (vakmanschap als driver ICT als hulpmiddel)
bull ICT als enabler draagt bij aan vernieuwing en verbetering van de kwaliteit van onderwijs (gezondheids)zorg en welzijn
bull Successen en unieke sterkten grootschalig uitdragen
bull Alleen die activiteiten krijgen prioriteit waarin ICT de lsquoversnellerrsquo is van een vraag gestuurde ontwikkeling
44 Missie
De Friese ICT-innovatie Alliantie zal vraaggestuurde inzet van ICT gericht op duurzame economische ontwikkeling en sociale innovatie met behoud en uitbouw van de Friese kernkwaliteiten actief stimuleren Met open vizier en in verbinding met de mondiale ontwikkelingen wil de Alliantie ambities vergroten en zwakten op het gebied van onderwijs vergrijzing ondernemingscultuur in sterkten veranderen Met ICT kunnen genoemde domeinen en bedreigingen cross-sectoraal profiteren van de sterktes in ondermeer cultuur recreatie (water) sport zorg en op vakmanschap gerichte maakindustrie
Missie statement
Met cross-sectorale maatschappijgerichte ICT-oplossingen biedt de Friese ICT-innovatie Alliantie een verbindende schakel voor duurzame en sociale innovatie in Fryslacircn
Slogan
Fryslacircn onderneemt duurzaam met slimme ICT
Ambitie
Drsquor op en drsquor over
F R I E S E I C T - I N N O V A T I E A L L I A N T I E 25
45 Ambitie
Uit de geformuleerde visie en bijbehorende missie leidt de Kerngroep een krachtige en concrete ambitie af Voor een periode van twee jaar zet de Kerngroep onder de vlag van de Alliantie een vijftal projectgroepen op die elk eacuteeacuten of meerdere projecten tot uitvoering brengen Voor elke projectgroep geldt de realisering van minimaal eacuteeacuten project met een voorlopersrol voor de provincie Fryslacircn binnen twee jaar De pilotprojecten dienen vanaf de start gebaseerd te zijn op duidelijke probleem- en vraagsstellingen In april 2009 moet er voor elke projectgroep een plan van aanpak gereed zijn Uiterlijk medio 2009 zijn volledig uitwerkte businessplannen beschikbaar met instemming van de deelnemers en bijbehorende financiering om concreet uitwerking te kunnen geven aan verschillende onderdelen van de pilotprojecten Voor sommige projecten geldt dat in een eerder stadium gestart kan worden omdat hiervoor al de noodzakelijke stappen zijn gezet in lopende initiatieven
De (pilot)projecten hebben als achterliggende doelstelling dat zij werkgelegenheid creeumlren olievlekwerking kennen en na een succesvolle pilot zelfstandig door de markt worden gedragen De (pilot)projecten moeten een beweging en een omgeving creeumlren waar een zuigende werking vanuit gaat voor zowel bedrijven en instellingen uit Fryslacircn als van daarbuiten Zo kunnen rondom de projecten clusters van economische enof maatschappeshylijke activiteiten ontstaan Onze ambitie is Drsquor op en drsquor over
46 Criteria projectgroepen
De Kerngroep heeft zorgvuldig focus aangebracht in een long-list aan gegenereerde projectideeeumln en daarmee gebruik gemaakt van volgende criteria en aandachtspunten De criteria zijn ook te gebruiken ter monitoring van de individuele projecten
Aandachtspunten en criteria voor projecten
bull Vraaggestuurd en oplossingen voor concrete problemen
bull Oplossingen binnen strikte kaders moeten meetbaar zijn
bull Grensverleggend en verschil makend voor Fryslacircn
bull Eerste evaluatie binnen een tijdsduur van twee jaar
bull Voorbeeldwerking
bull Modulariteit
bull Duurzaam
bull Samenwerking stimulerend
bull Hergebruik van resultaten elders
bull Inzet van deskundigen bij aanvraag opzet projectteams analyse aanbevelingen
bull Inzicht in noodzakelijke investeringen personeel capaciteit
bull Mogelijkheden voor kruisbestuiving
bull Integrale benadering enof cross-sectoraal
bull Voldoende draagvlak bij politiek en in het veld
bull Uitzicht op economische spin-off
bull Verbetering van de Friese werkgelegenheid
F R I E S E I C T - I N N O V A T I E A L L I A N T I E 26
47 Monitoring en afstemming
Om de voortgang te bewaken zullen de Kerngroepleden de pilotprojecten per kwartaal kritisch monitoren en zo nodig bijsturen De hiervoor genoemde criteria zullen bij deze monitoring worden toegepast Indien de tussentijdse resultaten ontoereikend zijn of de perspectieven voor succes uitblijven zal de Kerngroep namens de Alliantie een negatief advies uitbrengen aan de subsidieverstrekker(s) of zelfs een voorstel tot stopzetting doen De frequentie van (voortgangs)rapportages zullen samenvallen met de terugkoppelmoshymenten die zijn afgestemd met de subsidieverstrekker(s)
Na twee jaar zullen de projectresultaten worden geeumlvalueerd Bij deze evaluatie zullen ook relevante gebruikers cq overheden zorg- of onderwijsinstellingen industrie en MKB en particuliere of overige maatschappelijke organisaties betrokken worden
F R I E S E I C T - I N N O V A T I E A L L I A N T I E 27
5 Roadmaps projectgroepen
51 Inleiding
In dit hoofdstuk bespreken we zes roadmaps voor de geselecteerde projectgroepen Deze roadmaps vormen samenvattingen van de inhoudelijk uitwerkingen die voorzien zijn in de verschillende projectgroepen Hierbij volgen we een sjabloon dat antwoord geeft op de volgende vragen
bull Welke probleem wordt opgelost welke behoefte staat centraal
bull Voor welke doelgroep
bull Welke doelstelling wordt nagestreefd
bull Welke unieke toegevoegde waarde economisch potentieel is voorzien
bull Welke concrete resultaten zijn te verwachten
bull Welke partijen kunnen deelnemen
In de volgende paragrafen is de roadmap per projectgroep nader uitgewerkt Iedere roadmap beoogt op hoofdlijnen een totaalconcept te beschrijven Voor de projectgroep Zorg zijn twee afzonderlijke roadmaps opgenomen namelijk voor de projecten lsquoZorg op afstandrsquo en lsquoQwiekrsquo
52 Draadloze Friese meren
Probleem Fryslacircn wil draadloze breedband dienstverlening inzetten om meer watertoeristen langer en intensiever aan Fryslacircn te binden Veel watertoeristen komen naar Fryslacircn en begeven zich daarbij op de Friese meren en kanalen Hun economische waarde beperkt zich vaak tot de verhuurder en aangrenzende horecagelegenheden Watertoeristen zijn zich onvoldoende bewust van de mogelijkheden in de desbetreffende regiorsquos Door gebrekkige informatievoorziening blijft toch al seizoensgebonden economisch potentieel onbenut Daarnaast zorgt de confrontatie tussen beroepsvaart en de recreatieve watersporter regelmatig voor onveilige situaties
Doelgroep Fryslacircn kent jaarlijks ruim 15 miljoen overnachtingen van watersportshytoeristen 15 Daarnaast recreeumlert de eigen bevolking van Fryslacircn ook intensief op en rond het water
15 Toerdata Noord Toerisme in cijfers 2007
F R I E S E I C T - I N N O V A T I E A L L I A N T I E 29
Doelstelling Ontwikkel en implementeer in twee jaar met inzet van de nieuwste communicatietechnologieeumln die draadloze toepassingen die in het decennium daarna Fryslacircn aantoonbaar sociaaleconomisch versterken
Voor een betere beleving en benutting van Fryslacircn wordt vanuit een gebruikersperspectief ICT ingezet ter
bull Verhoging economische spin-off Friese middenstand
- Dynamische Point-of-interest tafel aan het water
- Exposure voor evenementen concerten exposities etc
bull Verrijking vaarroute-informatie
- Overheidsinformatiedienst actuele brugtijden brughoogshyten vaardiepte gekoppeld aan waterstand tijdelijke obstakels boeicooumlrdinaten en weerbericht (stormwaarshyschuwing)
- Adviesvaarsnelheid breedte vaarweg + belading
- Beroepsvaartalert drukke kruisingen
- Ligplaats reservering + voorzieningen
bull Verhoging servicegraad veiligheid op het water
- Zorg op het water waterambulance Sneek Thuiszorg aan boord telegeneeskunde track amp trace
- Wegenwacht op het water bootbenodigdheden en reparashyties (motorpech zeilmaker brandstof touw en tuigage) + e-diagnose
Toegevoegde waarde Nieuwe draadloze en schaalbare tweeweg breedbandinfrastructuur versnelt de ontwikkeling van digitale (maatschappelijke) dienstverlening
1 Locatiegebonden breedband informatiediensten (interessante locaties evenementen voorzieningen etc) op mobiele en vaste monitoren van zakformaat tot megaschermen
2 Dedicated tweewegverbinding (oa hulpdiensten)
3 Track and trace van schepen (verhuurbedrijven hulpdiensten locale serviceproviders)
4 Live draadloze narrowcasting (zeilwedstrijden muziekshytheaterregistratie)
5 Persoonsgebonden routeplanner (ingang kinderen 65+ sportgezondheid historie natuur culinair etc)
6 E-reserveringssysteem voor jachthavens avondje uit etc
7 Virtuele radar
8 VOIP communicatie in het buitengebied
9 Fryslacircnpas (naast marketing ook Elektronisch Schip Dossier)
F R I E S E I C T - I N N O V A T I E A L L I A N T I E 30
Concrete resultaten Interactie tussen wal en water draagt bij aan seizoensverlenging doelgroepverbreding en intensivering van bestedingen per watertoerist Bij evenementen zoals de Sneekweek krijgt de Friese economie slechts een korte impuls waar slechts een deel van de omliggende bedrijvigheid van kan profiteren Door de verhoogde interactie tussen wal en water zal de Friese middenstand (horeca jachthavens bootbenodigdheden etc) 5 extra omzet worden gerealiseerd Daarnaast beperkt het hoogseizoen van watertoeristen zich momenteel tot de zomermaanden Door het bieden van extra servicegraad eveneens in voor- en naseizoen en aanvullende informatie (incl virtuele vakantievoorpret) beoogt dit project deze periode te verlengen De verwachte resultaten zijn
bull Weersonafhankelijke uitbreiding toeristenseizoen van gemiddeld twee naar vijf maand per jaar
bull Vergroting uitgaven per toerist per dag met 5 Invoering Sneekweek 2009 en uitbreiding met straal van tien km in 2010
bull vergroting van de structurele werkgelegenheid in het werkingsshygebied met 5 te realiseren in de hightech productie- en dienstensectoren
Samenstelling (Potentieumlle) samenwerkingspartners zijn onder andere ziekenhuizen ondernemersverenigingen kennisinstellingen infrastructuuraanbieders softwareontwikkelaars lokaal MKB gemeenten provincie
F R I E S E I C T - I N N O V A T I E A L L I A N T I E 31
53 Zorg op afstand (ZoA) Pilot lsquohartfalenrsquo
Probleem Zorg op Afstand (dat is preventie diagnose behandeling en monitoring onafhankelijk van tijd en plaats) wordt gezien als deacute oplossing om de enorme discrepantie tussen vraag en aanbod in de zorg (in 2025 kan nog maar 60 van de zorgvraag beantwoord worden) het hoofd te kunnen bieden
De businesscase voor zorg op afstand is echter nog nergens echt gerealiseerd Dit heeft vele oorzaken maar de belangrijkste zijn wel
bull Geen goede integratie met bestaande systemen waardoor Zorg op Afstand naast en niet in plaats van bestaande zorg komt
bull Geen onderlinge samenhang Initiatieven sluiten niet op elkaar aan Patieumlnten en burgers krijgen met meerdere kastjes of systemen te maken en zullen het idee niet adopteren Innovatieve aanbieders krijgen daardoor geen goede afzet
Doelgroep De (Friese) patieumlntburger kan langer zelfstandig wonen ook op het platteland eilanden en weet zich verzekerd van voldoende zorg en veiligheid De pilot richt zich specifiek op hartpatieumlnten
Innovatieve zorgaanbieders Zij willen hun businesscase kunnen realiseren in een goede afzetmarkt
Indirecte doelgroep betreft de leveranciers voor Zorg op Afstand systemen Een gunstige afzetmarkt betekent meer werk en omzet en een beter klimaat om verder te investeren
Daarnaast is de zorgverzekeraar belanghebbend de uiteindelijke belofte van Zorg op Afstand komt dichterbij hogere arbeidsproductiviteit in de zorg meer garantie van voldoende zorg lagere kosten minder zorgen bij de patishyentburger
Doelstelling Bij de ontwikkeling van een generieke architectuur en een dienstverleningsconshycept voor Zorg op Afstand wordt de gebruiker centraal gesteld Indien mogelijk worden de activiteiten van stichting Gerrit verder opgeschaald De zorginfrastructuur en het modulair opschaalbare dienstenconcept moeten zich bewijzen via een aantal concrete pilotprojecten met een harde businesscase De pilot lsquoHartfalenrsquo vormt de eerste testcase De behoefte van de zorgclieumlnt moet bij de ontwikkeling van nieuwe diensten van meet af aan centraal staan Uitgebreid behoefteonderzoek is dan ook bij aanvang noodzakelijk
Een achterliggende doelstelling van ZoA is het opheffen van systeemfalen binnen de zorgketen ZoA vervult een vraaggestuurde brugfunctie tussen burgerpatieumlnt en zorgaanbieder Met behulp van eacuteeacuten kastje wordt monitoring op afstand en communicatie via veilige verbindingen mogelijk Belangrijkste innovatie ligt in een harde businesscase voor innovatieve zorgdiensten met voldoende integratie in de huidige installed base en betrokken partijen
F R I E S E I C T - I N N O V A T I E A L L I A N T I E 32
Toegevoegde Burgerpatieumlnt dichtbij (desgewenst mobiel) ondersteunen met zorg ICT Geeft waarde burgerpatieumlnt meer veiligheid kan langer zelfstandig wonen en doet (langer)
mee in het sociale levenmaatschappij
Bij telemonitoring wordt een hartpatieumlnt eerder uit het ziekenhuis ontslagen en vermindert het polibezoek de mortaliteit en de (her)opnamen Ook de kwaliteit van de zorg verbetert door toename van aantal contactmomenten compleet beeld door patieumlntprofiel multidisciplinaire samenwerking juiste zorgverlener voor hulpvraag sneller de juiste medicatie en besparing van reistijd door virtueel polibezoek Tenslotte leidt de ontwikkeling van de benodigde infrastructuur tot economische spin-off voor het Friese bedrijfsleven Telemonitoring creeumlert tevens faciliteiten voor exploitatie van Friese health check-up diensten met uitstralingseffecten ook buiten de provincie Voor provincie gemeenten verzekeraar (indien in samenhang) biedt ZoA veel potentie voor nieuwe producten aantrekkelijkheid zorgverlening exportproduct evenals werkgelegenheid (Fryslacircn als proeftuin zorg op afstand valley)
Concrete Realiseren van twee of drie concrete projecten waarbij een aantal nieuwe resultaten technologieeumln een definitieve inbedding in de zorgveiligheid hebben gekregen
In de eerste pilot hartfalen wordt een architectuur voor infrastructuur en het dienstverleningsconcept ontwikkeld die ook voor andere projecten bruikbaar zijn De pilot leidt ook tot de invulling van noodzakelijke centrashylegemeenschappelijke onderdelen zoals een zorgnetwerk en een gemeenschappelijke zorg-opvolgcentrale waarmee een open platform voor zorgdienstenaanbieders wordt gerealiseerd De inzet van telemonitoren moet leiden tot toepassing bij 50 van de patieumlnten met hartfalen in Fryslacircn enkele jaren na succesvolle afronding van de pilot Door telemonitoring zijn er 30 minder opnamen nodig van patieumlnten met hartfalen mortaliteit vermindert met 30 en patieumlnten worden gemiddeld twee dagen eerder uit het ziekenhuis ontslagen
Samenstelling (Potentieumlle) samenwerkingspartners zijn onder andere zorgaanbieders zorgverzekeraars aanbieder dienstenplatform provincie kennisinstellingen hardware leveranciers en infrastructuur aanbieders
F R I E S E I C T - I N N O V A T I E A L L I A N T I E 33
54 Qwiek
Probleem Zorgverleners gebruiken steeds vaker de mogelijkheden van het internet om hun (zorg)diensten aan te bieden Zij bouwen daarvoor hun eigen portalen - al dan niet beveiligd - op eigen wijze De samenhang ontbreekt vaak nog Dit levert problemen
bull De patieumlnt is onvoldoende lsquoempoweredrsquo Zij krijgen slechts een deel van de informatie en een deel van de diensten tot hun beschikking Patieumlnten kunnen niet zelf sturen
bull Elk initiatief van zorgverleners moet op zichzelf lsquokrachtigrsquo genoeg zijn om te overleven Er is weinig mogelijkheid tot aanhaken op hergebruiken van of integratie van elkaars diensten en faciliteiten De initiatieven worden moeilijk uitrolbaar en hebben relatief weinig kans van slagen
Om samenhang te creeumlren bestaan ook weer diverse initiatieven zoals portalen van ketenzorg leveranciers WMO loket Foar Elkoar Omkeer 20 (sociale netwerken) zorgdomein pointment websites van zorgverzekeraars Ook deze gaan langs elkaar heen Met alle gevaren van dien eilandvorming het niet aan (kwaliteits)eisen voldoen weinig voortgang door onvoldoende samenhangmassa en niet de minste onzekerheid bij de patieumlnt over betrouwbaarheid (is de informatie juist heb ik alle relevante informatie is zij objectief) van het gebruikte portaal dat bovendien niet vanuit klantpatieumlntperspectief of -behoefte is ingericht
Het probleem heeft geleid tot de GERRIT-challenge uitgevoerd door TNO (als gevolg van het winnen van GERRIT van de telemedicineprijs 2008) TNO kwam met de oplossing van een platform voor het uitwisselen van diensten waarmee de diverse portalen gevoed kunnen worden Dit platform heeft de werknaam Qwiek gekregen
Doelgroep Patieumlntenburgers als gebruikers van (Qwiek)diensten zoals (modules van) de webdokter (zie wwwhzclnl) e-consult (NPCF)
Zorgverleners alsook aanbieders van diensten Op termijn liggen ook andere aanbieders (zoals gemeenten)in het verschiet (gelet op WMO-loket en GGD ten aanzien van preventie en EKD)
Doelstelling Gestreefd wordt naar een oplossing en een voorbeeldproject dat nationale navolging kan krijgen Er is in Nederland nog niet iets vergelijkbaars gerealiseerd Er zijn wel vergelijkbare initiatieven op onderdelen maar er is geen geheel Als het pilotproject in Fryslacircn slaagt kan Qwiek een platform voor heel Nederland worden
Toegevoegde waarde Qwiek is een platform voor ontsluiting van zorgdiensten zodat een persoon zijnhaar eigen diensten kan afnemen om zelf de regie te kunnen nemen over zijnhaar zorg vanuit zijnhaar eigen behoefte Daarnaast biedt dit platform toegang tot andere mogelijk interessante websites voor deze persoon Het platform kan tevens voor aanbieders gebruikt worden om hun eigen portaal te verrijken met diensten van derden of om hun diensten in portalen van derden te hangen
Voordelen voor burger en directe omgeving Het platform maakt het voor een burger gemakkelijker om inzage te krijgen in relevante en betrouwbare medische en logistieke gegevens en om zelf zorgzaken te regelen vanaf een willekeurige plek (met internet) een willekeurig apparaat een willekeurig internetportaal op een willekeurige tijd
F R I E S E I C T - I N N O V A T I E A L L I A N T I E 34
Voordelen voor stakeholders lees zorgverleners Het platform biedt stakeholders de mogelijkheid om versneld een volledig dienstenpallet te kunnen bieden waar men dit individueel niet kan waardoor - een grotere patieumlntenbasis bereikt (en bediend) kan worden - meegelift kan worden met andere innovatieve toepassingen (goed voor imago) - kosten en risicorsquos gedeeld worden - individuele stakeholders zich kunnen profileren met hun eigen dienstverlening en flexibel nieuwe eigen diensten toevoegen
Concrete resultaten bull Diensten op devices van burgers waardoor patieumlntempowerment toe neemt Burgers worden ondersteund bij het zoeken en boeken van zorgverleners en kunnen hun eigen diensten (op basis van eigen behoeften noden) samenstellen op hun (draadloos) device
Voorbeelden van dergelijke diensten
bull Vanuit lsquoherhaalreceptrsquo in webdokter direct online bij verzekeraar dekking nagaan en vervolgens medicijn bij apotheek bestellen
bull Afspraken maken via lsquokijken en vergelijkenrsquo
bull Zelf bloedwaarden doorgeven (combinatieintegratie met Zorg op Afstand)
bull Het vullen van het device met diensten is erg eenvoudig hetgeen een randvoorwaarde is om te komen tot patieumlntgedreven (keten netwerk) zorg
Het Qwiekplatform is opgebouwd Qwiek stapt tussen de portals geeft synergie samenhang en massa geeft de patieumlnt betrouwbare informatie geeft de zorgverlener een extra kanaal om (multidisciplinaire) diensten aan te bieden maakt nieuwe diensten mogelijk bijv zorgcooumlrdinatie speelt in op trends en ontwikkelingen vereist samenwerking openheid is de essentie
Samenstelling (Potentieumlle) samenwerkingspartners zijn onder andere ziekenhuizen zorgdienstenverleners platformaanbieder netwerkaanbieders hard- en softwareleveranciers kennisinstellingen zorgverzekeraars
55 Sport experience Fryslacircn
Probleem De provincie Fryslacircn wordt vaak geassocieerd met sport en vooral Heerenveen heeft een rijke sporthistorie Sportstad Heerenveen zorgt ervoor dat de provincie ook een rijke sporttoekomst zal krijgen De afgelopen jaren zijn rond het stadion het SC Heerenveen de nodige sportieve projecten uitgevoerd Op dit moment bestaat Sportstad Heerenveen uit een sportcentrum (met een zwemcomplex grote sporthal turnhal squashbanen en een dojo) een gezondheidsboulevard een lifestylepassage de CIOS-opleiding van het Friesland College en uiteraard het Abe Lenstra stadion De aandeelhouders van sportstad zijn de gemeente Heerenveen SC Heerenveen en de Friesland Zorgverzekeshyraar
Binnen het concept Sportstad Heerenveen wordt er gewerkt aan de Sport Experience De Sport Experience is een (fysieke) locatie waar je als bezoeker een sportieve ervaring daadwerkelijk kan ondergaan Om het
F R I E S E I C T - I N N O V A T I E A L L I A N T I E 35
een en ander onder de aandacht te brengen en te houden bij het publiek zijn aanzienlijke promotieactiviteiten nodig Hierbij kan ICT een belangrijke rol spelen
De probleemstelling is tweeledig
1 Hoe kan inzicht gekregen worden in toeristenstromen
2 Hoe kunnen potentieumlle klanten via games worden geprikkeld om de Sportexperience te bezoeken
Doelgroep De focus ligt op jongeren in Nederland en daarbuiten
Doelstelling ICT kan als versneller van de Sport Experience dienen omdat je met virtualisatie (online gaming en 3D-simulaties) in de voorfase al aan promotie kunt doen en gebruikerservaringen kunt verzamelen (datamining) Door het koppelen van databases van verschillende Friese (toerischtische) instanties kan beter inzicht worden gekregen in de behoeften en wensen van de bezoekers van de provincie Fryslacircn
Toegevoegde waarde De toegevoegde waarde van de Alliantie ligt in het bijeen brengen van gekwalificeerde personen en hoogwaardige kennis om het project succesvol te realiseren Daarnaast kan de Alliantie zorgen voor extra draagvlak bij financiers Verder kan de Alliantie waarde toevoegen door dit project te linken aan de andere projecten van de Alliantie en op die manier de kracht van kruisbestuiving te benutten
Concrete resultaten Het realiseren van een systeem (1) waarmee de Sportexperience via het web toegankelijk kan worden gemaakt (2) waarin potentieumlle klanten beter in kaart worden gebracht binnen een termijn van twee jaar
De Sportexperience toegankelijk maken via het web kan door middel van simulaties In de ontwerpbouwfase alvast rondkijken (virtualisatie) Maak een game waarmee de speler de ervaring krijgt alsof zelf het sportevenement meemaakt Zorg voor spanning bij de speler Op deze manier krijgen mensen interesse in de Sportexperience en gaan ze deze bezoeken
Er zijn verschillende organisaties die bijhouden welke personen Fryslacircn bezoeken Denk aan Fryslacircn marketing verschillende hotelketens organisaties die zich bezighouden met watersport et cetera Met de bovenstaande webapplicatie kan beter inzicht in de behoeften en wensen van potentieumlle klanten worden vergaard
Samenstelling (Potentieumlle) samenwerkingspartners zijn onder andere organisaties actief in de sportsector onderwijs- en kennisinstellingen softwareleveranciers (gaming en simulatie) hardwareleveranciers en webmarketeers
56 Ketendigitalisering in de jachtbouw
Probleem De jachtbouw kent hoge ontwikkelkosten Deze worden pas terugverdiend bij grote serieproductie In Fryslacircn is de omvang van de productie vaak beperkt Hierdoor zijn de kosten hoog en is het lastig om concurrerend te blijven Door middel van breedbandcommunicatie en een modulaire aanpak kan efficieumlnter geproduceerd worden door een groep van jachtbouwers
Er komen vier databases die allen modulaire standaardonderdelen bevatten Casco aandrijftechniek interieur overige apparatuur De
F R I E S E I C T - I N N O V A T I E A L L I A N T I E 36
unieke combinatie van standaardonderdelen leidt tot een uniek ontwerp met relatief lage kosten Bij het ontwerp van het casco zal 3D-techniek een grote rol spelen Bij de keuze van aandrijftechniek wordt bepaald welke motoren mogelijk zijn en welke consequenties dit heeft voor trillingen en geluid Bij het interieurontwerp zullen 3D-techniek CAM16 en CNC-machines een grote rol spelen
Doelgroep Jachtbouwers en toeleveranciers in de provincie Fryslacircn
Doelstelling Het integraal bijeen brengen van de gehele productieketen en digitale samenwerking van ontwerp tot fabricage realiseren Door toepassing van een totaalconcept wordt de bouw van een duurzaam schip voor de verhuurmarkt gerealiseerd met als doel via de beschreven aanpak de internationale concurrentiepositie van de Friese Jachtbouw te versterken
Toegevoegde waarde ICT is een enabler om de hele keten van jachtbouwers te laten samenwerken De rol van ICT kan door verschillende technologieeumln vorm krijgen zoals een databasesysteem 3D- modellen CADCAM en ERP
Concrete resultaten Er wordt een ndashdoor een topdesigner ontworpen- jacht gebouwd ICT wordt ingezet om het systeem met databases ERP-systemen 3Dshysimulaties op te zetten en te testen
Samenstelling (Potentieumlle) samenwerkingspartners zijn onder andere vijf jachtbouwers leveranciers van hybride aandrijvingen generatoren accursquos dieselmotoren ERP systemen randapparatuur schilderwerken cascorsquos interieurs CNC-bedrijven met 3D-freesfaciliteit ICT-bedrijven Navalshyarchitects en Reality Theatres
57 Platteland kleine kernen
Probleem Steeds meer voorzieningen verdwijnen uit kleine kernen Denk bijvoorbeeld aan postkantoor apotheek banken en gemeentebalies Gemeentelijke herindelingen zijn hier ook deels debet aan Hierdoor neemt de sociale cohesie af en wordt de leefbaarheid in deze kernen steeds minder terwijl in de nabije toekomst het belang van lokale voorzieningen door vergrijzing van de kleine kernen toeneemt Ook verdwijnt hiermee werkgelegenheid en de economische binding van veelal gezinnen en jongeren met het plattelandkleine kernen (ontgroening) Daarnaast verslechtert hierdoor het vestigingsklimaat voor ondernemingen waardoor bedrijven vertrekken en vestiging van nieuwe bedrijvigheid uitblijft met daaruit voortvloeiende negatieve gevolgen voor de werkgelegenheid Versterking van het plattelandkleine kernen kent dan ook twee componenten Enerzijds versterking van de sociale cohesie en anderzijds de versterking van economische binding (van burgers en bedrijven) en vitaliteit van het platteland
Nieuwe technieken kunnen dorpen leefbaar houden Aansluiten bij de behoefte van inwoners van het platteland is een voorwaarde voor succes van voorzieningen (fysiek en virtueel) Alleen voorzieningen die gedragen worden door gebruikers kunnen op termijn zonder subsidie (zelfdragend)
16 Computer Aided Manufacturing (CAM) het fabriceren van producten met behulp van een computer
Computer Aided Manufacturing (CAD) computergesteund ontwerpen
Enterprise Resource Planning (ERP) softwarepakket ter ondersteuning van bedrijfsprocessen
F R I E S E I C T - I N N O V A T I E A L L I A N T I E 37
voortbestaan Voor de specifieke invulling van het thema platteshylandkleine kernen is het dan ook noodzakelijk om dmv een behoeftescan de daadwerkelijke gebruikersvraag op het platteland in kaart te brengen Vooralsnog zijn veel initiatieven in dit veld te versnipperd en te veel gericht op enkele specifieke toepassingen Wat nodig is is een totaalconcept (sterk vraaggestuurd) dat bij de doelgroep nieuwe economische en maatschappelijk activiteiten losmaakt
Doelgroep Bewoners (en bedrijven) van de kleinere kernen in Fryslacircn In het bijzonder MKB-bedrijven 13-18 jarigen (werkende) ouders en ouderen (niet werkenden)
Doelstelling In een dorpskern (bijvoorbeeld Dantumadeel) wordt een pilot opgestart met als doel om een dorpshuis nieuwe stijl te realiseren Door toepassing van een totaalconcept voor plattelandsontwikkeling wordt onder andere een bijdrage geleverd aan de verbetering van de sociale cohesie digitale voorzieningen en de werkgelegenheid onder jongeren Sociale cohesie en economische binding dienen bij een dergelijke scan centraal te staan
De sociale cohesie kan op verschillende manieren versterkt worden Wanneer voorzieningen op gebied van wonen leven (sociaal dorpsleven en ndashcultuur) en zorg ontwikkeld worden die aansluiten bij de behoefte van de bewoners van en in de omgeving van de plattelandskern kunnen oa ouderen langer zelfstandig blijven wonen Bovendien maken een (toekomstig) excellent dienstenaanbod evenals rust en ruimte het ook voor mensen uit andere delen van Nederland aantrekkelijk om zich op het Friese platteland te vestigen
Digitale voorzieningen op het gebied van digitaal onderwijs (primair en voortgezet) zijn een mogelijkheid om zowel de sociale cohesie met betrekking tot jongeren als de economische vitaliteit van het platteland te versterken Onderwijs biedt jongeren immers kansen op de arbeidsmarkt Ook bieden digitale (onderwijs)voorzieningen kansen om deze buiten de provincie Fryslacircn te vermarkten Met name voor het MKB zijn toepassingen om de e-vaardigheden te vergroten kansrijk17
Voorzieningen die de economische binding met het plattelandkleine kernen versterken maken het voor jongeren gezinnen en werkende ouderen aantrekkelijk om op het platteland te (blijven) wonen Een van de mogelijkheden om de economische binding te versterken is de ontwikkeling van toepassingen die leiden tot het ontstaan van nieuwe vormen van dienstverlening en werkgelegenheid
Een mogelijk succesvol traject is de ontwikkeling van hoogwaardige en complexe telewerktoepassingen die niet afhankelijk zijn van een standplaats Dergelijke voorzieningen maken het ook voor huidige randstadinwoners aantrekkelijk om zich op het Friese platteland te vestigen en te blijven werken in de randstad
Ook biedt de inzet van microkredietverlening kansen voor innovatie in het Friese MKB (vakmanschap) en naar succesvol voorbeeld van Koninklijke Tichelaar uit Makkum dit buiten de regio te vermarkten
Tenslotte dient benadrukt te worden dat innovatieve vermarktbare voorzieningen die door Friese partijen zijn ontwikkeld economische spinshyoff voor het Friese bedrijfsleven genereren
17 Bron Initiatieven voor het bevorderen van eSkills van de beroepsbevolking in zes Europese landen Dialogic 2006
38 F R I E S E I C T - I N N O V A T I E A L L I A N T I E
Toegevoegde waarde Een belangrijk kenmerk van ICT-toepassingen is de mogelijkheid van opschaling Eenmaal ontwikkelde toepassingen kunnen zonder aanzienlijke kosten verder vermarkt worden Insteek van het pilotproject dient dan ook het selecteren van toepassingen te zijn die aantrekkelijk zijn voor een brede doelgroep in en buiten de provincie Fryslacircn
Online zorg (ouderen en gezinnen) domotica en sociaal-culturele voorzieningen die huidige inwoners aan het platteland bindt eacuten voor inwoners van buiten Fryslacircn aantrekkelijk is om zich op het Friese platteland te vestigen
Digitale voorzieningen die zowel de sociale cohesie als economische binding versterken eacuten buiten Fryslacircn vermarkt kunnen worden
Telewerk-toepassingen waarvan bedrijven uit andere delen van Nederland gebruik kunnen maken eacuten het voor randstedelingen aantrekkelijk maakt zich te vestigen op het Friese platteland
Concrete resultaten Einddoel van het project is de inrichting van fysieke loketten (dorpshuizen) dichtbij de burger In deze dorpshuizen komen de fysieke en virtuele component samen De dorpshuizen brengen de voorzieningen en daarmee de sociale cohesie en ondernemerschap daadwerkelijk terug in de kleine kernen Het vormt een concentratiepunt voor uiteenlopende fysieke en virtuele diensten op het vlak van gezondheid onderwijs ondernemerschap cultuur en sport
Op basis van de behoeftescan en de aansluiting bij het Vital Rural Area- project wordt een totaalconcept met daarin een aantal ICT-toepassingen en daaraan en omheen gerelateerde diensten en voorzieningen geselecteerd voor een pilotproject Hiervoor dient een businessplan opgesteld te worden met monitoring go-no go beslissingen en opschalingsmogelijkheden Uiteindelijk dient de pilot te resulteren in de ontwikkeling van toepassingen die de sociale cohesie en economische vitaliteit versterken eacuten onderscheidend zelfdragend en opschaalbaar zijn
Samenstelling (Potentieumlle) samenwerkingspartners zijn onder andere banken verzekeraars (huis)artsen thuiszorginstellingen verenigingen woningbouwcorporaties gemeenten postkantoren onderwijsinstellingen KvK belastingdienst bibliotheken jongerenwerk bedrijven en MKB Noord
F R I E S E I C T - I N N O V A T I E A L L I A N T I E 39
6 Organisatie
61 Rol van de Alliantie
De Friese ICT-innovatie Alliantie heeft de rol van stimulator versneller versterker en makelaar op zich genomen om de beste krachten vanuit de maatschappij en economie in de provincie Fryslacircn te bundelen om pilotprojecten te starten en te komen tot zelfdragende innovatieprojecten die de economische en maatschappelijke ontwikkeling in Fryslacircn sterk stimuleren Naast de hiervoor genoemde rollen is de Alliantie in het algemeen - en de Kerngroep in het bijzonder - vooral een realist en vertaler van vraag naar oplossing De Alliantie werkt aan het opstarten van een zes pilotprojecten in nauwe samenwerking met andere stakeholders maar is geen eigenaar van de projecten
De Kerngroep bestaat uit zes leden die op persoonlijke titel en zonder last of ruggespraak hun visie inbrengen zich sterk maken voor het opzetten van de projecten en toezien op uitvoering daarvan De Kerngroep is vooralsnog geiumlnstalleerd tot en met 31 december 2010 De leden van de Kerngroep zijn
bull Profdrir LP Ligthart (voorzitter) TU Delft
bull R Feenstra RI MBA De Friesland Zorgverzekeraar
bull Drir PA Gielen TCNN
bull Drs FA Pronk Rabobank Heerenveen
bull Drs WR Reek MCM Gemeente Sneek
bull Drs J Wester TNO-ICT
Dialogic Next Step en in het bijzonder drs SR Maltha ir ing RMF Brennenraedts en drs H Gillebaard ondersteunen de Alliantie met de voorbereiding van bijeenkomsten verrichten onderzoek waar nodig en begeleiden de uitvoering van projecten
62 Taakstelling per onderdeel van de Alliantie
Raad van Advies
De Alliantie zal een Raad van Advies kennen die uit drie tot vier personen zal bestaan en momenteel nog te formeren is De leden zijn bestuurders van statuur die politiek zeer goed ingevoerd zijn zowel op provinciaal als landelijk niveau De Raad van Advies geeft allereerst steun aan de beoogde initiatieven en draagt dit ook publiekelijk uit Daarnaast zal zij vooral een klankbord- en ambassadeursfunctie gaan vervullen om de ambities van de Alliantie te helpen realiseren Hiervoor zal zonodig onafhankelijke bestuurlijke druk georganiseerd worden De Raad van Advies biedt de Alliantie toegang tot diverse relevante netwerken en is thuis in de financieringsmogelijkheden voor de beoogde innovatieprojecshyten Verder dient de Raad van Advies zelfstandig initiatief te nemen om de activiteiten van de Alliantie ook op andere nationale of internationale agendarsquos geplaatst te krijgen De Raad van Advies zal enkele malen per jaar bijeenkomen en afstemmen met de Kerngroep
F R I E S E I C T - I N N O V A T I E A L L I A N T I E 41
Kerngroep
De Kerngroep is in een eerste fase gestart met een visieontwikkeling en heeft dit vertaald in de onderliggende Roadmap De Kerngroep dient haar visie en plannen in bij de Gedeputeerde Staten van Fryslacircn Na goedkeuring door GS heeft de Kerngroep de komende twee jaar als taak de Alliantie en in het bijzonder de projectgroepen aan te sturen en te adviseren bij de uitvoering In eerste instantie fungeert de Kerngroep vooral als werkvoorbereider Daarna ziet de Kerngroep toe op de uitvoering van afzonderlijke projecten conform de geformuleerde visie en opgestelde criteria via driemaandelijkse monitoring Begin 2010 neemt de Kerngroep per project een mid-term gono-go beslissing Zonodig worden projecten daarna bijgestuurd of zelfs stopgezet Na 2010 zullen de projecten zelfstandig verder dienen te gaan en vallen vanaf dat moment buiten de regie van de Alliantie
Projectgroepen
De Alliantie zelf krijgt vooral gestalte middels een vijftal projectgroepen (a) Draadloze Friese meren (b) Zorg (c) Sport Experience (d) Jachtbouw en (e) Kleine kernen Deze projectgroepen bestaan uit private enof publieke deelnemers afhankelijk van het project De projecten komen onder leiding van een nader te benoemen projectleider De aangestelde projectleider stemt af met een afgevaardigde van de provincie Fryslacircn en contactpersonen uit de Kerngroep zoals beschreven in deze Roadmap Op korte termijn zal er gestart worden met de verdere samenstelling van de projectgroepen conform de voorstellen in de afzonderlijk roadmaps
lsquoVerticalersquo activiteiten
Daarnaast zijn er drie lsquoverticalersquo projectactiviteiten die op alle projectgroepen van toepassing zijn namelijk onderwijsvernieuwing kennisborging en promotie en communicatie In alle vijf projectgroepen spelen deze aandachtsgebieden een belangrijke rol In het bijzonder voor het onderwijs geldt dat wij vanuit elke projectgroep spin-off effecten en digitale toepassingen verwachten die voor onderwijsdoeleinden ingezet kunnen worden Daarmee kan onderwijs een belangrijke integrale en verbindende functie vervullen tussen de projectengroepen onderling alsook een belangrijke rol spelen in de kennisborshyging Voor promotie en communicatie geldt hetzelfde De Kerngroep is in eerste instantie verantwoordelijk voor de lsquohorizontalersquo activiteiten
De Friese ICT-innovatie Alliantie kent de volgende organisatiestructuur
F R I E S E I C T - I N N O V A T I E A L L I A N T I E 42
ONDERWIJSVERNIEUWING
PROMOTIE EN
COMMUNICATIE
KENNNISBORGING
Raad van Advies Taak klankbord en ambassadeursfunctie
KerngroepTaak Advisering en aansturing Alliantie Opstellen Roadmap
toezien op uitvoering en monitoring
Friese ICT innovatie-alliantie Taak Uitvoering Roadmap in projectgroepen
Resultaat Minimaal eacuteeacuten project per projectgroep geschikt voor opschaling en zelfstandige continuering na 2 jaar
Projectgroep Draadloze meren
Projectgroep Sport Experience
Projectgroep Zorg
Projectgroep Jachtenbouw
Projectgroep Kleine kernen
Figuur 9 Organisatiestructuur van de Friese ICT-innovatie Alliantie
43F R I E S E I C T - I N N O V A T I E A L L I A N T I E
F R I E S E I C T - I N N O V A T I E A L L I A N T I E 44
7 Ter afsluiting In deze Roadmap voor ICT-innovatie in Fryslacircn heeft de Kerngroep haar visie neergelegd en haar plannen voor innovatieve pilotprojecten geformuleerd Duidelijk mag zijn dat de Alliantie een krachtige ambitie heeft die nu in concrete acties en plannen moeten worden vertaald Hiervoor is het noodzakelijk de komende maanden een plan van aanpak en een concreet en gedragen businessplan per project uit te werken In totaal kennen de beoogde projecten een financieringsbehoefte van circa twaalf miljoen euro Hiervoor zal een beroep gedaan worden op bijdragen vanuit (1) het bedrijfsleven (2) de provincie Fryslacircn en (3) overige partijen waaronder gemeenten stimulerings- en innovatiefondsen nationale overheid en Europese regelingen De Kerngroep ziet als uitgangspunt voor financiering van de projecten de volgende verdeling voor iedere twee euro aan geld van derden draagt de provincie eacuteeacuten euro bij (33) wat in de wandelgangen ook wel de Galema-norm wordt genoemd
De Kerngroep is verheugd haar visie in deze Roadmap te mogen aanbieden aan Gedeputeerde Staten van Fryslacircn en verzoekt om concrete ondersteuning voor uitvoering van de voorgenomen projecten Naast de gewenste co-financiering zoals hiervoor beschreven bestaat concreet behoefte aan financieumlle ondersteuning van de opstartfase (eerste drie tot zes maanden) Per project is circa euro 50000- euro nodig om de businesscases volledig te kunnen uitwerken en alle noodzakelijke projectvoorbereidingen te treffen (seed money) Hiervoor doen wij eveneens een beroep op Gedeputeerde Staten van Fryslacircn om de Alliantie voor de helft in deze kosten tegemoet te komen In deze voorfase is het weinig realistisch om uit het bedrijfsleven en vanuit andere instellingen volledige voorfinanciering te verwachten Wel zal in grote mate een beroep worden gedaan op zo veel mogelijk kostenloze medewerking van de stakeholders om in deze voorfase de noodzakelijke voorbereidingen te treffen
De visie van de Kerngroep heeft geresulteerd in serieuze plannen om in een multishystakeholder omgeving economie en samenleving in Fryslacircn een impuls te geven via ICT-innovatie Deze serieuze plannen waarvoor reeds veel commitment in het veld is uitgesproken vragen nu om serieuze ondersteuning De vraagstukken en behoeften van burgers en gebruikers in Fryslacircn staan daarbij centraal en ons motto luidt drsquor op en drsquor over
F R I E S E I C T - I N N O V A T I E A L L I A N T I E 45
Bijlage 1 SWOT-analyse
Sterkten Wat is de kracht van Fryslacircn
Een kenmerkende sterkte van Fryslacircn is eenvoudig te observeren Fryslacircn beschikt over veel ruimte zeker in vergelijk met de Randstad Daarbij komt dat de afstand tussen de Randstad en Fryslacircn relatief beperkt is De ruimte die Fryslacircn biedt maakt het mogelijk om er kwalitatief hoogwaardig te recreeumlren en te wonen Fryslacircn heeft veel mogelijkheden hiertoe die bovendien van hoge kwaliteit zijn Het toerisme in Fryslacircn drijft grofweg op drie pijlers watersport de rust van de Waddeneilanden en de cultuur van een aantal steden en dorpen (waaronder de ldquoElf Stedenrdquo)
In de Friese economie neemt de agrarische sector traditioneel een grote rol in Tegenwoordig is deze rol kleiner dan vroeger maar het is nog steeds een relatief omvangrijke sector Bovendien heeft de Friese landbouw de laatste decennia haar processen sterk verbeterd De productiviteit van deze sector is ndash zelfs vanuit een Nederlands perspectief - zeer hoog De sterke agrarische sector heeft mede geleid tot ontwikkeling van een florerende foodsector Het aandeel van de dienstensector ligt in Fryslacircn traditioneel onder het Nederlandse gemiddelde Hoewel dit nog steeds het geval is is deze sector vanaf circa 1995 een flinke inhaalslag aan het maken Binnen de dienstensector in Fryslacircn heeft vooral financieumlle dienstverlening een relatief groot aandeel Andere gebieden waarin Fryslacircn sterk is zijn de metaal- en elektrosector en watertechnoshylogie
Fryslacircn en de Friezen kennen een sterke identiteit Ze hebben een eigen taal volkslied en vlag en onderscheiden zich hiermee van de rest van Nederland Hierdoor bestaat er een grote sociale cohesie Dit speelt met name in de dorpen een grote rol in het dagelijkse leven
Zwakten Wat zijn de beperkingen in Fryslacircn
Fryslacircn is opgebouwd uit 417 kernen waarvan 344 kernen uit minder dan 1500 inwoners bestaan Er is dus een lage mate van verstedelijking waardoor positieve agglomeratieshyeffecten uitblijven Veel van deze kleine kernen hebben te maken met een laag en dalend voorzieningenniveau Denk hierbij aan het verdwijnen van postkantoren scholen supermarkten et cetera Dit is duidelijk de negatieve keerzijde van de ruimtelijke structuur van Fryslacircn
Fryslacircn is de provincie die voorop loopt met vergrijzing Nergens in Nederland zijn er zo weinig jongeren In combinatie met een lage arbeidsparticipatie van ouderen en vrouwen heeft dit een negatief effect op de economie Overigens neemt de arbeidsparticipatie vooral van vrouwen de laatste jaren wel sterk toe
Er zijn in Fryslacircn weinig grote industrieeumln en het MKB heeft een groot aandeel in de werkgelegenheid Dit zou een van de oorzaken kunnen zijn van de lage RampD-inspanningen in de provincie Het wordt ook als oorzaak genoemd van de lagere arbeidsproductiviteit maar het is niet duidelijk of dat geheel terecht is In de samenstelling van de werkgelegenshyheid valt op dat de quartaire sector (zorg onderwijs overheid et cetera) sterk oververtegenwoordigd is Het aandeel van bedrijven dat producten en diensten afzet buiten de provincie (stuwende bedrijvigheid) is relatief beperkt
F R I E S E I C T - I N N O V A T I E A L L I A N T I E 46
Verschillende bronnen refereren aan de lage kwaliteit van het onderwijs in Fryslacircn Hierbij speelt het ontbreken van een universiteit een rol Door de afwezigheid van een universiteit behouden Vwo-leerlingen minder binding met Fryslacircn Hoger opgeleiden trekken hierdoor weg naar omliggende regiorsquos en de stroom hoger opgeleiden naar Fryslacircn is vrij beperkt Het gevolg is een braindrain Opvallend is het lage gemiddelde niveau van de leerlingen die de basisschool verlaten Er is geen overeenstemming over de oorzaak hiervan Een ander opvallend element is de aanwezigheid van achterstandswijken in Fryslacircn Hoewel dit vaak als een probleem van grote steden wordt gezien kampen ook veel dorpen en steden in (vooral Noord-)Fryslacircn met deze problematiek
Kansen Welke mogelijkheden biedt de omgeving
In Nederland neemt het aandeel 65-plussers van de totale bevolking toe Deze bevolkingsgroep geeft meer geld uit aan recreatie en aan zorg Een deel kiest zelfs voor het verhuizen naar een prettigere omgeving en gaan hoogwaardiger wonen Fryslacircn kan profiteren van deze demografische ontwikkeling door voorzieningen te treffen voor deze groep Hierbij zou ze zich kunnen profileren als het lsquoFlorida van het Noordenrsquo Door koploper te zijn met woon-zorgconcepten kan er een nieuwe markt ontstaan Doordat leeftijdssamenstelling van de groep vakantiegangers verandert zal er ander type vraag naar voorzieningen en activiteiten ontstaan Ook hierop kan worden ingespeeld Ook zorgtoerisme kan interessante mogelijkheden bieden voor Fryslacircn
Fryslacircn zou extra middelen kunnen aantrekken door aanspraak te maken op verschillende (Europese) fondsen Doordat Fryslacircn door sommige beleidsorganen wordt gezien als een achterstandsgebied komt men in aanmerking voor specifieke fondsen Maar er zijn ook generieke (Europese) fondsen waarop aanspraak gemaakt kan worden
Waar Fryslacircn beperkt profiteert van positieve agglomeratie-effecten beginnen sommige delen van de Randstad negatieve agglomeratie-effecten te ervaren zoals hoge grondprijzen verkeerscongestie en verpaupering van wijken Indien Fryslacircn goed digitaal ontsloten is kan het voor sommige organisaties interessant zijn om naar Fryslacircn te verhuizen
Groeiende aandacht voor (duurzame) energie en watertechnologie kan voor Fryslacircn kansen bieden De ruimtelijke structuur biedt bijvoorbeeld mogelijkheden voor het opwekken van zonne-energie of biomassa Ook het (zoute en zoete) water biedt hiertoe mogelijkheden De kennis die Fryslacircn heeft op het gebied van watertechnologie kan in de toekomst misschien in een bredere markt worden toegepast
De stijgende voedselprijzen zullen voor Fryslacircn grosso modo een positief effect hebben Zowel de agro- als de foodsector die een groot gedeelte van de stuwende bedrijvigheid vertegenwoordigen kunnen hier van profiteren
Bedreigingen Hoe kan de omgeving Fryslacircn schaden
De beperkte stuwende bedrijvigheid maakt Fryslacircn afhankelijk van andere inkomstenstroshymen uit Nederland Denk hierbij aan inkomsten uit sociale verzekeringen uitkeringen maar ook inkomsten uit de zorg Verandering in nationaal beleid kunnen hierdoor grote consequenties hebben voor de Friese economie en samenleving Ook inkomsten uit de landbouwsubsidies van de EU maken Fryslacircn kwetsbaar De Europese Unie reserveert jaarlijks bijna de helft van haar begroting voor het Gemeenschappelijk Landbouwbeleid Onder andere door de toetreding van nieuwe EU lidstaten kunnen deze middelen onder druk komen te staan
F R I E S E I C T - I N N O V A T I E A L L I A N T I E 47
Een andere bedreiging is de filiaaleconomie Veel bedrijfsvestigingen vooral in de zakelijke dienstverlening zijn nevenvestigingen De hoofdkantoren zitten veelal in de Randstad Deze locaties zijn hierdoor voor een groot deel afhankelijk van beslissingen die op andere plaatsen worden genomen
De internationalisering van de economie zorgt voor extra concurrentiedruk Vooral de lageropgeleiden ervaren een steeds grotere druk uit lagelonenlanden Omdat Fryslacircn relatief weinig hoogopgeleiden kent kunnen de negatieve consequenties van globalisering groter zijn dan in andere delen van ons land
F R I E S E I C T - I N N O V A T I E A L L I A N T I E 48
Bijlage 2 Additionele kerncijfers
Onderwijs
Fryslacircn heeft geen universiteit Het aantal studenten dat in Fryslacircn woont en een mastershydiploma ontvangt is zeer laag circa 200 per jaar Wel kent Fryslacircn enkele HBO-instellingen Toch is het aantal studenten dat een bachelorgraad ontvangt relatief beperkt vergeleken met andere provincies18
Geslaagden HBO Bachelor (naar woonplaats student)
0
2000
4000
6000
8000
10000
12000
14000
2000 2001 2002 2003 2004 2005
Groningen
Friesland
Drenthe
Overijssel
Flevoland
Gelderland
Utrecht
Noord‐Holland
Zuid‐Holland
Zeeland
Noord‐Brabant
Limburg
Figuur 10 Ontwikkeling van het aantal HBO Bachelor afgestudeerden in de Nederlandse provincies
Het aantal banen in het onderwijs is in Fryslacircn relatief hoog Dit is opmerkelijk gezien het ontbreken van een universiteit19
18 CBS ndash Statline [25]
19 LISA - bewerkt door Dialogic [27]
F R I E S E I C T - I N N O V A T I E A L L I A N T I E 49
Relatief aantal banen (Onderwijs)
50
55
60
65
70
75
80
85
90
2003
2004
2005
2006
2007
Groningen
Friesland
Drenthe
Overijssel
Gelderland
Flevoland
Utrecht
Noord‐Holland
Zuid‐Holland
Zeeland
Noord‐Brabant
Limburg
Figuur 11 Ontwikkeling van het relatief aantal banen in het onderwijs in de Nederlandse provincies
Zorg
Een manier om de omvang van de zorgsector te bepalen is het aantal ziekenhuisbedden In Fryslacircn zijn er relatief weinig bedden per inwoner ten opzichte van andere provincies Gezien de hoge mate van vergrijzing is dit opmerkelijk20
Hospital beds per million inhabitants
0
100
200
300
400
500
600
700
800
1993
1994
1995
1996
1997
1998
1999
2000
2001
2002
Groningen
Friesland
Drenthe
Overijssel
Gelderland
Flevoland
Utrecht
Noord‐Holland
Zuid‐Holland
Zeeland
Noord‐Brabant
Limburg
Figuur 12 Ontwikkeling van het aantal ziekenhuisbedden in de Nederlandse provincies
Een andere indicator van de relatieve omvang van de zorgsector is het relatief aantal banen Hier valt vooral op dat zich in 2006 een flinke daling voordeed21
20 European Commission - Eurostat [26] 21 LISA - bewerkt door Dialogic [27]
F R I E S E I C T - I N N O V A T I E A L L I A N T I E 50
Relatief aantal banen (Zorg)
120
130
140
150
160
170
180
190
2003
2004
2005
2006
2007
Groningen
Friesland
Drenthe
Overijssel
Gelderland
Flevoland
Utrecht
Noord‐Holland
Zuid‐Holland
Zeeland
Noord‐Brabant
Limburg
Figuur 13 Ontwikkeling van het relatief aantal banen in de zorg in de Nederlandse provincie
F R I E S E I C T - I N N O V A T I E A L L I A N T I E 51
Figuur 14 Overzicht van de relevante ICT Projecten in Fryslacircn
F R I E S E I C T - I N N O V A T I E A L L I A N T I E
Zo
rg
Zorg
Net
Frie
slan
d (
SG
)
Car
dio
logie
net
wer
k Fr
iesl
and
(MCL
NSD
)H
uis
van
het
Hed
en (
GEEF)
Tel
econfe
renci
ng v
ia Z
NF
(SG
)
Tel
econsu
ltat
ie A
mel
and (
CI
ZTS)
Virtu
eel bez
oek
uur
(ZTS
ZSA)
Virtu
ele
Thuis
zorg
(PF
KN
TH
FL)
Pasa
na
(Nijfinst
er)
Thuis
zorg
het
Fries
e La
nd
(N
ijfinst
er)
Sm
art
Car
ing C
om
munitie
s(D
T2015
Nijfinst
er)
O
TTO
(RIF
)
Ket
enZorg
Frie
slan
d
EPD
sch
akel
punt
OZIS
(SG
)
Sm
art
Car
ing C
om
munitie
s(D
T2015)
Ske
wie
l Try
nw
alden
Van
A n
aar
B(e
ter)
pap
ierloos
(SG
)Virtu
ele
HAP
Frie
slan
d (
SG
)
Web
dokt
er (
HZL)
Leer
-Zorg
port
al (
PF
MCL
TFW
G
GZ
RF)
Zorg
Dom
ein F
ries
land
Support
Fry
slan
JGZ p
lus
ouder
port
aal (T
FW)
Zorg
Net
Frie
slan
d p
ort
al (
SG
)
Dig
itaa
l Thuis
hote
l (P
F)
Foar
Elk
oar
(VFG
CIZ
ZF
FZ
en
ZKF )
Een
duid
ig p
atieuml
ntp
ort
aal (S
G)
Toer
ism
e m
et z
org
Zorg
Innova
tie
Foru
m
N
twurk
Fries
land
On
derw
ijs
Ser
ious
gam
es f
acto
ry (
NH
L)
Kla
sseg
las
(KN
)
Wad
den
cam
pus
(KN
RFP
)
Wad
den
cam
pus
(KN
RFP
)
Vid
eoco
nfe
renci
ng B
oger
man
(SB)
Frie
slan
d L
eern
etw
erk
(NH
L)
Inte
rnet
acad
emie
(N
HL)
Ener
gie
k (K
N
RFP
)
EdyF
rysk
(PF
)
Did
icla
ss (
NH
L)
Onlin
e lo
ket
Frys
lan (
PF)
Tom
ke (
Afucirc
k en
Bib
lioth
eeks
ervi
ce F
r ysl
an)
Vee
nques
t (N
HL)
Inte
rnet
acad
emie
(N
HL)
N
twurk
Fries
land
Overh
eid
ISZF
(ISZF)
NO
FA (
NO
FA)
Kle
ine k
ern
en
IPTV
Gam
enat
ions
(PF
KN
)
Doar
psb
acircn (
SD
)
Vital
Rura
l Are
a (N
ijfinst
er
NO
FA
RFP
TH
FL
KN
)Fr
oek
sTV (
FR-I
X
IV)
Virtu
ele
loke
tten
(KN
)
NO
FA (
NO
FA)
Vital
Rura
l Are
a (N
ijfinst
er
NO
FA
RFP
TH
FL
KN
)
Kij o
p I
T s
poor
(PF)
Doar
psb
acircn (
SD
)
Onts
luitin
g d
orp
sarc
hie
ven
(SD
W)
Am
bula
nte
han
del
(KN
N
BL
D
oar
psb
an)
N
twurk
Fries
land
MK
B
To
eri
sme
Gam
efes
tiva
l ldquoG
-Am
elan
drdquo
(NH
LG
ame
Val
ley
PF
en K
N)
3D
Vis
ual
isat
ies
(NH
L G
L P
F)
Frys
lacircn G
ames
(PF
)
Sucircke
rei (P
V
AN
WB
GD
LP
P)
Frys
lacircn R
ing (
PF)
Inte
ract
ieve
hots
pots
(KN
)
Nat
uurw
ebca
m (
VVV A
mel
and)
Bre
edst
rate
n (
NO
FCO
M)
ND
IV (
Syn
tens)
NO
FCO
M (
NO
FA
MKB N
OO
RD
Eal
a Fr
ya F
rese
na
(II
I)
KN
RFP
en O
NO
F)
Fiet
sroute
pla
nner
(FB
)
E-T
sjer
ke (
PF)
Toer
istisc
he
E-b
usi
nes
s (P
F)
Mobik
om
(PF
SVD
et
c)
Toer
ism
e m
et z
org
Zorg
eloos
Frys
lacircn (
PF)
Dig
ital
e w
ater
psp
ort
pas
(PF
)
Eile
en
N
twurk
Fries
land
Bijlage 3 Overzicht relevante ICT Projecten in Fryslacircn
Gam
ing
Bre
ed
ban
d
Beeld
com
shym
un
icati
e
Kete
nd
igit
alshy
iseri
ng
Inte
rnett
oeshy
pass
ing
po
rtal
Mob
iele
to
ep
ass
ing
en
Ove
rig (
wet
ensc
hap
pel
ijke
) in
itia
tiev
en
Frie
se S
olla
rchal
lenge
Blu
e Ener
gy
(WETSU
S)
52
Literatuur [1] RUG (2003) Arbeidsproductiviteit in Fryslacircn Een analyse van het niveau en de groei van 1990-2000 Onderzoek in opdracht van Gedeputeerde Staten van de Provincie Fryslacircn en de Kamer van Koophandel Fryslacircn URSI-rapport 305
[2] van der Elst-van der Lans Michelle Piet Rijk (2006) Lokale bedrijvigheid leefbaarheid en sociale vitaliteit in het landelijk gebied van Friesland LEI Den Haag
[3] Provincie Fryslacircn (2007) Sociaal Rapport Fryslacircn 2007
[4] Valentijn Bolhuis (2005) Friese sterkten in economisch perspectief Toekomstvisie op de ruimtelijk-economische ontwikkeling van de provincie Friesland RUG
[5] CBS (2007) Inwoners Randstad verdienen het meest httpwwwcbsnlnlshyNLmenuthemasinkomen-bestedingenpublicatiesartikelenarchief20072007-2240shywmhtm
[6] Meester Wilhelm J amp Pieter H Pellenbarg (2001) Changing regional images Are regional marketing campaigns successful Paper for the 41st European Congress of the Regional Science Association Zagreb 2001
[7] CPB (2006) Reactie op Probleemanalyse Zuiderzeelijn
[8] AD (2008) Toename van zwakke scholen
[9] Verwey Jonker instituut Kinderen in Tel Databoek 2006
[10] Verwey Jonker instituut Kinderen in Tel Databoek 2008
[11] Ministerie van EZ (2007) Koers Noord op weg naar pieken Duurzame groei door omschakeling naar een kenniseconomie
[12] Stelder (2002) Regionaal Economische Verkenningen 2002 Groningen Friesland en Drenthe
[13] Stelder Broersma J van Dijk (2008) Noordelijke Arbeidsmarkt Verkenning 2008
[14] Broersma Lourens en Jouke van Dijk (2006) Het belang van de industrie in het Noorden 1950-2025 Onderzoek in opdracht van de Stichting TxU Noord-Nederland Groningen Faculteit Ruimtelijke Wetenschappen Rijksuniversiteit Groningen URSI-research report nr 316
[15] Provincie Friesland (2002) Nota sociaal-economisch beleid
[16] SCP (2006) Thuis op het platteland Den Haag
[17] EZ (2007) ICT agenda 2008-2011 De gebruiker centraal in de digitale Dienstenmaatschappij Den Haag
[18] WRR (2008) Innovatie Vernieuwd opening in viervoud Amsterdam University Press Den Haag Amsterdam
[19] Provincie Friesland (2007) Koers op Fryslacircn - Het Friese Meren Project 2e fase
[20] ECP (2008) Gaming meer dan een spelletje Den Haag
F R I E S E I C T - I N N O V A T I E A L L I A N T I E 53
[21] Provincie Friesland (2007) Fryske Fiersichten wurkprogram 2009 - 2011
[22] Provincie Friesland (2006) Fryslacircn toeristische topattractie in Nederland van de Provincie Fryslacircn
[23] Ministerie van VWS (2003) Quick Scan Kleine Kernen Den Haag
[24] Ministerie van Economische Zaken (2006) Verslag Innovation Lecture Den Haag
[25] httpstatlinecbsnl
[26] httpeceuropaeueurostat
[27] httpwwwlisanl
[28] ING (2007) Starterscampagne
[29] Vital rural area project activities annex 7
[30] Dialogic (2006) Initiatieven voor het bevorderen van eSkills van de beroepsbevolking in zes Europese landen Utrecht
[31] Rutten amp Koops (2007) Creatieve industrie en informatie- en communicatietechnologie in Noord Nederland Rapport naar aanleiding van de Noordermatch 2007
[32] Henry Chesbrough Open Innovation The new imperative for creating and Profiting from TechnologyHarvard business school Press
F R I E S E I C T - I N N O V A T I E A L L I A N T I E 54
Auteurs
drs Sven Maltha iring Reg Brennenraedts drs Hugo Gillebaard
Contact
Secretariaat Friese ICT-innovatie Alliantie pa Hooghiemstraplein 33-36 3514 AX Utrecht Tel +31 (0)30 215 05 80 Fax +31 (0)30 215 05 95 malthadialogicnl
F R I E S E I C T - I N N O V A T I E A L L I A N T I E 2
Inhoudsopgave
Managementsamenvatting 5
1 Inleiding 9
11 Uitgangspunten 9
12 Waarom een Friese ICT-innovatie Alliantie9
13 Huidige beleidscontext 10
14 Van visie naar ambitie 11
15 Leeswijzer11
2 Kijk op innovatie met en door ICT 13
21 Inleiding 13
22 Het nieuwe denken in innovatie13
23 De Nationale ICT Agenda 15
24 Implicaties voor Fryslacircn 16
3 Fryslacircn in beeld 17
31 Inleiding 17
32 Innovatie-indicatoren 17
33 SWOT-analyse21
4 Visie op ICT-innovatie in Fryslacircn 23
41 Inleiding 23
42 Toekomstbeelden van Fryslacircn anno 2020 23
43 Visie van de Kerngroep 25
44 Missie25
45 Ambitie 26
46 Criteria projectgroepen 26
47 Monitoring en afstemming 27
5 Roadmaps projectgroepen 29
51 Inleiding 29
52 Draadloze Friese meren 29
53 Zorg op afstand (ZoA) Pilot lsquohartfalenrsquo 32
54 Qwiek34
55 Sport experience Fryslacircn35
56 Ketendigitalisering in de jachtbouw36
57 Platteland kleine kernen37
6 Organisatie 41
61 Rol van de Alliantie 41
F R I E S E I C T - I N N O V A T I E A L L I A N T I E 3
62 Taakstelling per onderdeel van de Alliantie 41
7 Ter afsluiting 45
Bijlage 1 SWOT-analyse 46
Bijlage 2 Additionele kerncijfers 49
Bijlage 3 Overzicht relevante ICT Projecten in Fryslacircn 52
Literatuur 53
F R I E S E I C T - I N N O V A T I E A L L I A N T I E 4
Managementsamenvatting De Friese ICT-innovatie Alliantie is medio 2008 door de provincie Fryslacircn ingesteld Haar taak is het zetten van een volgende stap in innovatie en benutting van ICT in Fryslacircn Met betere inzet van ICT en ontwikkeling van nieuwe ICT-diensten kunnen gerichte innovatieprojecten de economische en maatschappelijke ontwikkeling in de provincie Fryslacircn versterken Door de beste krachten in Fryslacircn te bundelen bij het opstellen en uitvoeren van zogenaamde lsquoimpactprojectenrsquo dient binnen twee jaar een beweging op gang te komen waarmee een innovatief klimaat ontstaat met een sterk zuigende economische werking Door clustering van partijen en activiteiten ontstaat meer samenhang in projecten en ontwikkeling dan momenteel het geval is
Deze Roadmap schetst de toekomstvisie van de Kerngroep De visie is gekoppeld aan concrete ambities voor uitvoering van opschaalbare pilotprojecten met een grote impact binnen de komende twee jaar In de valorisatiefase van de geselecteerde projecten wordt succes afgemeten naar drie hoofdaspecten
a Het nut en de noodzaak zijn aangetoond en er bestaat een concrete marktvraag naar uitvoering van taken
b Er is een aanbeveling voor opschaling met bereidheid voor private en publieke financieumlle injecties
c Er is bewijs van lsquoaanjaagpotentiersquo om maatschappelijke en economische ontwikkeshylingen in Fryslacircn te stimuleren
De eisen die tegenwoordig gesteld worden aan de kwaliteit van leven vragen om bijpassende kwaliteit van ICT-dienstverlening Nieuwe technologie en diensten volgen elkaar snel op Hierdoor ontstaat een groot potentieel aan nieuwe toepassingen Ook biedt ICT een kans om de arbeidsproductiviteit te verhogen Dit is nodig om het hoofd te kunnen bieden aan maatschappelijke ontwikkelingen zoals de vergrijzing een toename aan zorgvraag een dreigend tekort aan goed opgeleide arbeidskrachten en de toenemende concurrentie met bedrijvigheid uit omliggende regiorsquos
Op basis van verkennend onderzoek en diepgaande discussies heeft de Kerngroep haar visie als volgt geformuleerd
ldquoFryslacircn dient zich sterk te profileren op de themarsquos duurzaamheid ouderen jeugd en cultuur om in een open omgeving een antwoord te bieden op een snel veranderende sociaaleconomische omgeving (zowel nationaal als mondiaal)rdquo
Aandachtspunten hierbij zijn
1 Kernkwaliteiten behouden en uitbouwen bedreigende zwaktes neutraliseren
2 Ruimte creeumlren voor pilotprojecten en een experimenteeromgeving voor nieuwe dienstverlening en duurzame productie
3 Fryslacircn positioneren als internationaal recreatiepark
4 Fryslacircn profileren als duurzame innovatieve economie
5 ICT als enabler voor vernieuwing doet organisaties veranderen
F R I E S E I C T - I N N O V A T I E A L L I A N T I E 5
6 ICT als enabler draagt bij aan vernieuwing en verbetering van de kwaliteit van onderwijs (gezondheids)zorg en welzijn
7 Successen en unieke sterkten grootschalig uitdragen
8 Alleen die activiteiten krijgen prioriteit waarin ICT de lsquoversnellerrsquo is van een vraaggestuurde ontwikkeling
De Friese ICT-innovatie Alliantie stimuleert op een actieve manier vraaggestuurde inzet van ICT gericht op duurzame economische ontwikkeling en sociale innovatie met behoud en uitbouw van de Friese kernkwaliteiten Met open vizier en in verbinding met de mondiale ontwikkelingen wil de Alliantie ambities vergroten en zwakten op het gebied van onderwijs vergrijzing ondernemingscultuur omzetten in sterkten Met ICT kunnen genoemde zwakten en bedreigingen cross-sectoraal geneutraliseerd worden door sterktes in ondermeer cultuur recreatie (water) sport zorg en op vakmanschap gerichte maakindustrie
De uit te voeren projecten zijn (a) vraaggestuurd (b) resultaatgericht (c) voorzien van een mid-term beoordelingsmoment met gono-go beslissing (d) selfsupporting na twee jaar (e) modulair in groei (f) geselecteerd vanwege unieke toegevoegde waarde hoge verwachte impact en onderlinge samenhang en (g) voldoen aan overige stringente criteria
In een vijftal projectgroepen starten zes pilotprojecten In april 2009 moet er voor elke projectgroep een concreet plan van aanpak gereed zijn Uiterlijk medio 2009 zijn volledig uitwerkte businessplannen beschikbaar met instemming van de deelnemers en bijbehorende financiering om concreet uitwerking te kunnen geven aan de verschillende pilotprojecten De vijf projectgroepen zijn (a) Draadloze Friese meren (b) Zorg (c) Sport Experience (d) Jachtbouw en (e) Kleine kernen Daarnaast zijn er drie lsquoverticalersquo projectactiviteiten die op alle projectgroepen van toepassing zijn onderwijs(vernieuwing) kennisborging en promotie amp communicatie Figuur 1 illustreert de totale structuur van de Friese ICT-innovatie Alliantie
F R I E S E I C T - I N N O V A T I E A L L I A N T I E 6
ONDERWIJSVERNIEUWING
PROMOTIE EN
COMMUNICATIE
KENNNISBORGING
Raad van Advies Taak klankbord- en ambassadeursfunctie
KerngroepTaak Advisering en aansturing Alliantie Opstellen Roadmap
toezien op uitvoering en monitoring
Friese ICT innovatie-alliantie Taak Uitvoering Roadmap in projectgroepen
Resultaat Minimaal eacuteeacuten project per projectgroep geschikt voor opschaling en zelfstandige continuering na 2 jaar
Projectgroep Draadloze meren
Projectgroep Sport Experience
Projectgroep Zorg
Projectgroep Jachtenbouw
Projectgroep Kleine kernen
Figuur 1 Organogram van de Friese ICT-innovatie Alliantie
De Kerngroep van de Friese ICT-innovatie Alliantie bestaat uit zes leden die op persoonlijke titel en zonder last of ruggespraak hun visie inbrengen zich sterk maken voor het opstellen van de projecten en toezien op uitvoering De leden van de Kerngroep zijn
bull profdrir LP Ligthart (voorzitter) TU Delft
bull R Feenstra RI MBA De Friesland Zorgverzekeraar
bull drir PA Gielen TCNN
bull drs FA Pronk Rabobank Heerenveen
bull drs WR Reek MCM Gemeente Sneek
bull drs J Wester TNO-ICT
7F R I E S E I C T - I N N O V A T I E A L L I A N T I E
F R I E S E I C T - I N N O V A T I E A L L I A N T I E 8
1 Inleiding
11 Uitgangspunten
Het onderliggende document vormt de Roadmap van de Kerngroep van de Friese ICT-innovatie Alliantie De rapportage is een weerslag van de uitkomsten van de werkbijeenshykomsten van de Kerngroep op 25 september 26 september 24 oktober 28 november en 19 december 2008 in Oranjewoud Deze Roadmap schetst de toekomstvisie van de Kerngroep gekoppeld aan concrete ambities voor uitvoering van opschaalbare demonstratieprojecten met een hoge impact op maatschappelijke en economische ontwikkelingen in Fryslacircn in de komende twee jaar In de valorisatiefase van de geselecteerde projecten wordt succes afgemeten naar drie hoofdaspecten
a Het nut en de noodzaak zijn aangetoond en er bestaat een concrete marktvraag naar uitvoering van taken
b Er is een aanbeveling voor opschaling met bereidheid voor private en publieke financieumlle injecties
c Er is bewijs van lsquoaanjaagpotentiersquo om maatschappelijke en economische ontwikkeshylingen in Fryslacircn door middel van innovatie en ICT de komende jaren te stimuleren
De geformuleerde visie en ambitie zijn vertaald in een programmaplan (roadmap) Voor zes geselecteerde pilotprojecten zijn afzonderlijke roadmaps opgesteld die in het voorjaar 2009 moeten uitmonden in concreet uitgewerkte businessplannen Per project wordt een projectgroep samengesteld waarin het Friese bedrijfsleven publieke organisaties en een afvaardiging vanuit zowel de Kerngroep als de provincie samenwerken Projectvoortgang en monitoring met gono-go besluitvorming vindt iedere drie maanden plaats tijdens bijeenkomsten van de Friese ICT-innovatie Alliantie
Er bestaat zowel vanuit de provincie als het veld een sterke behoefte om versnippering aan initiatieven tegen te gaan en te komen tot een meer integrale aanpak waarbij schaalgrootshyte en een breed (sectoraal) draagvlak belangrijke aandachtspunten vormen Afstemming met lopende initiatieven is dan ook een vereiste
12 Waarom een Friese ICT-innovatie Alliantie
De economie en samenleving worden steeds afhankelijker van goed functionerende ICT Steeds meer mensen beschouwen ICT als een basisvoorziening vergelijkbaar met water uit de kraan en stroom uit het stopcontact Maar ICT kan met alle toegevoegde intelligentie en gebruiksmogelijkheden zoveel meer zijn Als enabler en driver kan ICT in Fryslacircn grote maatschappelijke en economische meerwaarde bieden De provincie Fryslacircn heeft op basis van eerder verricht onderzoek door de Universiteit Groningen vastgesteld dat de Fryslacircn een achterstand op het gebied van ICT heeft ten opzichte van de rest van Nederland1 Dit
1 RUG (2003) Arbeidsproductiviteit in Fryslacircn Faculteit der Ruimtelijke Wetenschappen URSI-rapport 35 p 3 [1]
(NB [1] verwijst naar de nummering van de literatuurlijst Deze methode wordt in dit document consequent gehanteerd)
F R I E S E I C T - I N N O V A T I E A L L I A N T I E 9
beperkt het innovatieve vermogen van de provincie De achterstand dient te worden weggewerkt en op specifieke punten te worden omgezet in voorsprong Met deze situatie voor ogen en gegeven de mogelijkheden die de inzet van ICT biedt voor maatschappelijke en economische innovatie heeft de provincie Fryslacircn de Friese ICT-innovatie Alliantie in het leven geroepen De recent geformeerde Kerngroep van de Alliantie is aan de slag gegaan onder het motto rdquodrsquor op en drsquor overrdquo Ten opzichte van omringende regiorsquos moet Fryslacircn dus niet alleen aansluiting zoeken maar haar concurrenten ook voorbijstreven
Belangrijke uitgangspunten voor de Kerngroep om te komen tot haar visie en uitvoeringsshyplannen zijn
a Fryslacircn heeft veel zichtbare historie binnen en buiten de stedelijke kernen In de toekomst moeten de historische waarden behouden blijven en door middel van ICT beter worden uitgenut
b Fryslacircn wil meedoen in de vaart der volkeren Fryslacircn wil nieuwe markten ontwikshykelen waarbij haar kernkwaliteiten beter worden ingezet
c Fryslacircn heeft nieuwe economische en maatschappelijke roadmaps nodig waarmee het op (inter)nationale schaal voorop gaat lopen en waarbij ICT in de breedte en diepte de noodzakelijke versneller is
d Fryslacircn is een laboratorium voor (a) het creeumlren van faciliteiten waarin nieuwe werkvormen als uitgangspunt dienen en (b) vragen uit het maatschappelijke doshymein vertaald worden naar valorisatieprojecten
13 Huidige beleidscontext
De provincie Fryslacircn kent geen afzonderlijk ICT-beleid Tegelijkertijd is ICT wel een belangrijk aandachtspunt binnen de verschillende beleidsterreinen van de provincie ICT komt onder meer tot uiting in de top-10 van Fryske Fiersichten Eind 2006 organiseerde de provincie Fryslacircn een toekomstdebat met het vizier op 2030 onder de naam Fryske Fiersichten Dit leidde ertoe dat meer dan 700 ideeeumln werden ingezonden Het werkproshygramma voor Fryske Fiersichten geeft weer welke voorstellen voor nadere projectontwikkeling en uiteindelijke concrete uitvoering in aanmerking komen Eeacuten van de tien beste Fiersichten is Ntwurk Fryslacircn ndash naar innovatieve toepassing van ICT voor zorg toerisme onderwijs en platteland
De beste Fiersichten vallen gedeeltelijk samen met activiteiten die in het coalitieakkoord aangekondigd zijn De beste Fiersichten zullen binnen de door Provinciale Staten vastgestelde begroting op korte termijn worden uitgevoerd Het primaire doel van Ntwurk Fryslacircn is om Fryslacircn internationaal op de kaart te zetten als expertisecentrum en proeftuin op het gebied van innovatieve ICT-toepassingen en aanpalende technologieeumln (oa multimedia gaming mobiele en draadloze technologieeumln) op de deelgebieden zorg toerisme onderwijs en platteland Een afgeleide hiervan is het realiseren van de benodigde infrastructuur Binnen dit werkprogramma wil de provincie in eerste instantie de rol van regisseur aanjager en makelaarschakelaar vervullen Tevens zou de provincie financieel kunnen participeren in de opstartfase Meerjarige financieumlle betrokkenheid van de provincie is niet wenselijk uiteindelijk moet de markt zowel inhoudelijk als financieel de projecten volledig oppakken
Vanuit een andere actielijn heeft de provincie in 2008 het initiatief genomen de Friese ICT-innovatie Alliantie in het leven te roepen Hiermee beoogt de provincie de achterstand in het toepassen van ICT weg te werken en om te zetten in een voorsprong De taakstelling die de Alliantie heeft meegekregen vanuit de provincie is het bundelen van de beste
F R I E S E I C T - I N N O V A T I E A L L I A N T I E 10
krachten vanuit de maatschappij in Fryslacircn voor het bereiken en uitvoeren van voorstellen en projecten die de economische en maatschappelijke ontwikkeling in provincie Fryslacircn sterk stimuleren
14 Van visie naar ambitie
De Kerngroep formuleert in deze roadmap een toekomstvisie en bijbehorende missie en leidt hiervan een krachtige en concrete ambitie af Voor een periode van twee jaar zet de Kerngroep onder de vlag van de Alliantie vijf projectgroepen op die elk eacuteeacuten of meerdere projecten tot uitvoering brengen Elke projectgroep gaat minimaal eacuteeacuten project realiseren dat een voorlopersrol voor de provincie Fryslacircn heeft Dit moet gebeuren binnen de termijn van twee jaar De pilotprojecten dienen vanaf de start gebaseerd te zijn op duidelijke probleem- en vraagsstellingen
De Alliantie beoogt het beleid van de provincie te versterken vanuit haar eigen visie Waar nodig zal de Alliantie trachten het beleid van de provincie te beiumlnvloeden In de praktijk gaat het om goede afstemming tussen het provinciebeleid en de activiteiten van de Alliantie
15 Leeswijzer
In dit document worden de volgende onderwerpen achtereenvolgens behandeld
bull Kijk op innovatie met en door ICT (H2)
bull Fryslacircn in beeld kerncijfers uitkomsten SWOT-analyse (H3)
bull Visie missie en ambities (H4)
bull Roadmaps projectgroepen (H5)
bull Organisatie van de Alliantie en de Kerngroep (H6)
bull Afsluiting (H7)
F R I E S E I C T - I N N O V A T I E A L L I A N T I E 11
F R I E S E I C T - I N N O V A T I E A L L I A N T I E 12
2 Kijk op innovatie met en door ICT
21 Inleiding
hellipldquoWie het water ook heeft uitgevonden een vis was het in ieder geval nietrdquo (Vrij naar oud Boeddhistisch gezegde)
Iedereen zit gevangen in zijn eigen vissenkom terwijl je weet dat daar buiten een grote oceaan bestaat Met de metafoor van de vissenkom benadrukken we dat men zich vaak niet of onvoldoende bewust is van zijn of haar omgeving De vissenkom is voor velen herkenbaar omdat men graag redeneert vanuit de eigen comfortzone Dit geldt ook voor regiorsquos en provincies die een eigen manier zoeken om met bestaande ontwikkelingen en dynamiek om te gaan Voor het daadwerkelijk realiseren van innovatie met en door ICT blijft het van belang om een open vizier te hebben op de ontwikkelingen die verder reiken dan de eigen regio de eigen comfortzone Openstaan voor internationale ontwikkelingen en voor culturele en maatschappelijke vernieuwing is noodzakelijk om mee te kunnen in de vaart der volkeren
Dit hoofdstuk beschrijft de ziens- en benaderingswijze van de Kerngroep op de centrale themarsquos innovatie ICT en de onderlinge relatie daartussen De afsluitende paragraaf vertaalt de implicaties van mondiale en nationale ontwikkelingen naar de situatie in Fryslacircn
22 Het nieuwe denken in innovatie
Paradigmashift
Met de doorbraak van ICT (en het Internet in het bijzonder) aan het einde van de vorige eeuw is er een verandering ontstaan in de manier waarop innovatie bedreven en georganiseerd wordt Het zogenaamde lsquoGreat search Modelrsquo (Perez 2005) beschrijft hoe technologische revoluties een terugkerend herkenbaar patroon volgen Figuur 2 geeft hier een beeld van In de eerste fase van een technologische paradigmashift is alles gericht op beschikbaarheid Deze fase wordt voornamelijk gefinancierd door Venture Capitalists die vervolgens op jacht gaan naar hoge returns on investments en een hype weten te creeumlren (internetbubbel) In de lsquodeploymentfasersquo is er een andere vorm van financiering namelijk industrieel kapitaal In deze fase zijn de platformen operationeel In de huidige cyclus verandert de organisatiestructuur van een piramidestructuur naar een platte organisatie met een wijdvertakt netwerk Deze ontwikkeling van decentralisering is ook van invloed op de traditionele functiescheiding zoals werk wonen en recreatie In deze fase resulteert het spel tussen technologische en sociale innovatie (gericht op de gebruiker) in nieuw type werk- en woonomgevingen Uiteindelijk zal dit uitmonden in nieuwe institutionele innovaties en organisaties
F R I E S E I C T - I N N O V A T I E A L L I A N T I E 13
INSTALLATION PERIODINSTALLATION PERIODFirst 20-30 years
DEPLOYMENT PERIODDEPLOYMENT PERIODSecond 20-30 years
Time
INSTALLATION PERIODINSTALLATION PERIOD First 20-30 years
DEPLOYMENT PERIODDEPLOYMENT PERIOD Second 20-30 years
Post bubblerecession
(sometimesdepression)Instability
Post bubblerecession
(sometimesdepression)Instability
TURNINGTURNING POINTPOINT
2
Post bubble recession
(sometimesdepression) Instability
Post bubble recession
(sometimes depression) Instability
TURNINGTURNING POINTPOINT
2
DECLINE of the old economyDECLINE of the old economyEMERGENCE of the newEMERGENCE of the new
1
DECLINE of the old economyDECLINE of the old economy EMERGENCE of the newEMERGENCE of the new
1
1971
2000
ECO GROWTHECO GROWTHSocietal reSocietal re--engineeringengineering
3
Victorian boomBelle Eacutepoque
Post War Golden Age
Flourishing ofthe whole economy
New paradigm in the making
ECO GROWTHECO GROWTH Societal reSocietal re--engineeringengineering
3
Victorian boom Belle Eacutepoque
Post War Golden Age
Flourishing of the whole economy
New paradigm in the making
Canal maniaCanal maniaRailway maniaRailway maniaRoaring 20sRoaring 20s Internet maniaInternet mania
followed byfollowed byBIG FINANCIAL BUBBLEBIG FINANCIAL BUBBLECanal maniaCanal mania Railway maniaRailway mania Roaring 20sRoaring 20s Internet maniaInternet mania
followed byfollowed by BIG FINANCIAL BUBBLEBIG FINANCIAL BUBBLE
Source Carlota Perez 2005
2005
Figuur 2 The great search model (Perez 2005)2
In de Innovation Lecture van 2006 wees SER-voorzitter Rinnooy Kan al op een verschuiving die optreedt van gesloten naar open innovatie waarbij samenwerking op basis van gelijkwaardigheid plaatsheeft3 Niet langer hieumlrarchische structuren met veel formele relaties en bureaucratische principes zijn leidende organisatievormen maar veel meer netwerken en partnerschappen Gedeelde belangen en interesse staan daarbij centraal Zo ontstaat een verschuiving van ldquoWhatrsquos in it for merdquo naar ldquoWhatrsquos in it for usrdquo Immers mensen zijn tegelijkertijd actief in meerdere netwerken waardoor er telkens andere afhankelijkheden maar ook andere coalities ontstaan Reputatie en vertrouwen zijn in deze context dan ook in toenemende mate cruciale waarden Dit heeft ook consequenties voor het niveau van aansturing Steeds meer grote bedrijven leggen verantwoordelijkheden en beslissingsbevoegdheden - onder meer voor innovatie ndash neer op een decentraal niveau Hierdoor ontstaan nieuwe werkvormen en -relaties die nauw samenhangen met het begrip lsquosociale innovatiersquo
Cyclische- en open innovatie
Het innovatieproces wordt door sommigen gezien als combinatie van de ontwikkeling van het nieuwe (lsquoexploratiersquo) en de efficieumlnte toepassing en verbetering van het bestaande (lsquoexploitatiersquo) Inventie is daarbij weliswaar nodig maar innovatie is vooral een kwestie van toepassing In het recente innovatierapport geeft de Wetenschappelijke Raad voor het Regeringsbeleid (WRR) de volgende definitie van innovatie4
2 In het licht van de huidige onvoorziene mondiale economische crisis moet de tweede fase van het model van Perez misschien wat opgerekt worden Het gaat meer om de paradigmashift dan de voorspellende conjuncturele waarde van het model
3 Ministerie van Economische Zaken (2006) Verslag Innovation Lecture p18 [24] 4 WRR (2008) Innovatie Vernieuwd opening in viervoud Amsterdam University Press Den Haag
Amsterdam p 23 [18]
F R I E S E I C T - I N N O V A T I E A L L I A N T I E 14
ldquoInnovatie als uitkomst is een nieuwe functionaliteit of een nieuwe manier om een bestaande functie te vervullen (bijvoorbeeld digitale fotografie) Dat is breder dan een nieuw product of proces in de markt en omvat ook innovaties in de publieke sector (bijvoorbeeld het via internet aanbieden van overheidsdiensten) Het proces omvat de ontwikkeling van een nieuwe vondst (inventie) de succesvolle toepassing daarvan (innovatie als uitkomst) en de brede verspreiding van innovaties in de samenleving (diffusie)rdquo (WRR 2008)
Het moderne beeld van innovatiebeleid richt zich op het systeem van inventie innovatie en diffusie door interactie en samenwerking in ketens en netwerken die bedrijfstakken en technologieeumln overstijgen Volgens de WRR verlopen innovatieprocessen niet langer via het oude lsquolineaire modelrsquo van de overdracht van kennis uit onderzoek naar ontwikkeling maar gaat het veel meer om een lsquocyclisch innovatiemodelrsquo waarin de wisselwerking tussen inventie innovatie en diffusie een continu proces wordt Het ministerie van Economische Zaken besteedt al enkele jaren specifieke aandacht aan niet-technologische aspecten van innovatie Vooral de aandacht voor ondernemerschap is de laatste jaren gegroeid evenals de aandacht voor valorisatie van kennis en vernieuwing Sterk in opkomst zijn vraagstukshyken over institutionele en sociale innovatie
Innovatie vindt veelal plaats in samenwerking tussen mensen of bedrijven met verschillende kennis competenties en middelen om samen tot die nieuwe combinaties te komen In de afgelopen jaren heeft het idee van lsquoopen innovatiersquo terrein gewonnen (Chesbrough 2006)5 Vanuit dit concept geredeneerd moeten bedrijven niet in isolement proberen te innoveren maar in samenwerking met anderen Dat geeft efficieumlnties van schaal en scope en biedt meer mogelijkheden voor grotere diversiteit en nieuwe combinaties
23 De Nationale ICT Agenda
Het nationale interdepartementale ICT-beleid is grotendeels verankerd in de Nationale ICT-Agenda Nederland beschikt over hoogwaardige infrastructuur voor elektronische communicatie en dienstverlening Het gebied van vaardigheden en gebruik van diensten kan echter nog aanzienlijk verbeterd worden In de ICT-Agenda 2008-2011 stelt de overheid de gebruiker dan ook centraal in de digitale dienstenmaatschappij 6
ldquoOm de internationale concurrentie op het terrein van dienstenontwikkeling aan te (blijven) kunnen zal onze maatschappij zich sneller dan de ons omringende landen moeten ontwikkelen tot een maatschappij en economie die vaardig is met en voorop loopt in digitale dienstverlening en het gebruik van ICTrdquo (EZ 2008)
De eisen die tegenwoordig aan de kwaliteit van het leven gesteld worden vragen om bijpassende kwaliteit van elektronische diensten Nieuwe technologie en diensten volgen elkaar snel op waarmee een groot potentieel aan nieuwe toepassingen ontstaat Daarnaast biedt ICT ons de kans om de arbeidsproductiviteit te verhogen Dit is nodig om
5 Henry Chesbrough Open Innovation The new imperative for creating and Profiting from TechnologyHarvard business school Press [32]
6 Ministerie van EZ (2008) ICT-Agenda 2008-2011 De gebruiker centraal in de digitale Dienstenmaatschappij p9 [17]
F R I E S E I C T - I N N O V A T I E A L L I A N T I E 15
maatschappelijke en demografische ontwikkelingen zoals de vergrijzing een toename aan zorgvraag en een dreigend tekort aan kwalitatief goede leerkrachten het hoofd te kunnen bieden
rdquoVolgens de nationale ambitie dient Nederland in 2015 te behoren tot de koplopers in het beschikbaar zijn en het gebruik van ICT-toepassingen en nieuwe digitale dienstshyverleningsconcepten Om deze ambitie te halen acht het kabinet het noodzakelijk dat ICT-toepassingen en -diensten meer dan op dit moment de behoeften van de geshybruiker centraal stellen dat ze zijn gebaseerd op open standaarden waar mogelijk en dat ICT als katalysator wordt gebruikt bij het herinrichten van dienstverlenings- en productieketens Verder is een breed gebruik van ICT goed voor de sociale participashytie en integratie van mensen in de samenlevingrdquo (EZ 2008)
24 Implicaties voor Fryslacircn
Fryslacircn verandert maar de wereld buiten Fryslacircn verandert mogelijk nog meer Dit zorgt voor kansen en bedreigingen Openstaan voor internationale ontwikkelingen en voor culturele en maatschappelijke vernieuwing is noodzakelijk Kijkend naar de eeuwenoude internationale connecties dan moet Fryslacircn zich weer willen positioneren op de as Amsterdam - Groningen - Bremen - Hamburg - Berlijn
Binnen de terugkerende patronen van technologische revoluties zoals beschreven in Figuur 2 bevindt Fryslacircn zich momenteel aan het begin van de derde (deployment) fase Kenmerkend voor deze fase is dat innovatie decentraal plaatsvindt waarbij de gebruiker aan de knoppen draait Innoveren doet men dus zowel lsquovoorrsquo als lsquometrsquo de Friese gemeenschap met een accentverschuiving van technologische naar sociale innovatie Voor Fryslacircn met haar unieke ruimtelijke en omgevingsfactoren biedt de hier beschreven ontwikkeling grote kansen
In het huidige regionale innovatiebeleid bestaat veel aandacht voor (het kopieumlren van) best practices in regionale systemen elders Hierbij is het van belang om interessante elementen van elders over te nemen te verrijken met lokale sterkten en te lsquoenginerenrsquo naar de lokale en regionale context zodanig dat er daadwerkelijk meerwaarde ontstaat die uniek is Dit geldt even zozeer voor Fryslacircn eigen kwaliteiten kunnen beter worden benut of uitgebreid en zwaktes omgezet in sterktes Dit is wat de Kerngroep verstaat onder drsquor op en drsquor over
F R I E S E I C T - I N N O V A T I E A L L I A N T I E 16
3 Fryslacircn in beeld
31 Inleiding
In dit hoofdstuk bespreken we de context waarbinnen de Kerngroep tot haar visie komt Allereerst volgen enkele innovatie-indicatoren voor de Friese economie en maatschappij Daarna volgen de uitkomsten uit een SWOT-analyse voor Fryslacircn De visie zelf komt in hoofdstuk vier aan de orde
32 Innovatie-indicatoren
Hieronder worden de belangrijkste indicatoren besproken In bijlage 2 zijn additionele data te vinden
Bedrijfsleven
Een bekende indicator van dynamiek en innovatie is het aantal startende bedrijven in een gebied Fryslacircn scoort ndash genormaliseerd naar het aantal inwoners - laag op deze indicator Alleen Overijssel en Zeeland scoren in Nederland nog lager7
Aantal startende bedrijven per inwoner (2006)
0 0001 0002 0003 0004 0005 0006 0007 0008
Groningen Friesland Drenthe
Overijssel Flevoland
Gelderland Utrecht
Noord‐Holland Zuid‐Holland
Zeeland Noord‐Brabant
Limburg
Figuur 3 Relatief aantal startende bedrijven in de Nederlandse provincies
7 ING (2007) Starterscampagne [28]
F R I E S E I C T - I N N O V A T I E A L L I A N T I E 17
In Fryslacircn is de primaire (landbouw) en secundaire (industrie) sector sterk ontwikkeld Dienstverlening zowel commercieel (tertiair) als niet-commercieel (quartair) zijn minder omvangrijk Overigens is het aantal bedrijfsvestigingen in Fryslacircn in generieke zin omvangrijk Dit betekent concreet dat er relatief veel MKB is en relatief weinig grootbeshydrijf8
Figuur 4 Aantal bedrijfsvestigingen in de primaire secundaire tertiaire quartaire sector in de Nederlandse provincies
In de drie noordelijke provincies is de werkgelegenheid in de ICT-sector benedengemidshydeld Elke provincie heeft minder dan 3 van de totale werkgelegenheid uit deze sector in Nederland In Fryslacircn zijn vooral banen op het gebied van hardware en diensten schaars9
Content Diensten Hardware
Nederland 122027 206297 90396
Groningen 3238 6447 2111
Fryslacircn 2853 3923 1044
Drenthe 1593 2507 1962
Tabel 1 Totaal aantal banen in drie ICT-sectoren (2005)
8 CBS ndash Statline [25] 9 Rutten amp Koops (2007) Creatieve industrie en informatie- en communicatietechnologie in Noord
Nederland Rapport naar aanleiding van de Noordermatch 2007 [31]
F R I E S E I C T - I N N O V A T I E A L L I A N T I E 18
Ondanks het beperkt aantal banen in de ICT-sector kent Fryslacircn wel een bovengemiddelde groei van het aantal banen daarbinnen Maar ook de creatieve industrie groeit in Fryslacircn Zeker als we het afzetten tegen de krimp in de provincie Groningen 10
Creatieve industrie ICT
Nederland 32 21
Groningen -04 34
Fryslacircn 36 28
Drenthe 47 17
Tabel 2 Gemiddelde procentuele jaarlijkse groei aantal banen (1996-2005)
Uitgaven aan RampD
Het onderstaande figuur laat zien dat de uitgaven aan innovatie als deel van het bruto binnenlands product in Fryslacircn laag zijn ten opzichte van de overige Nederlandse provincies
Gross expenditure on RampD as a of GDP (all sectors)
00
05
10
15
20
25
30
35
1996 1997 1998 1999 2000 2001 2002 2003 2004 2005
Groningen
Friesland
Drenthe
Overijssel
Gelderland
Flevoland
Utrecht
Noord‐Holland
Zuid‐Holland
Zeeland
Noord‐Brabant
Limburg
Figuur 5 Ontwikkeling van de uitgaven aan RampD als onderdeel van het bruto binnenlands product in de Nederlandse provincies
Een reden dat Fryslacircn relatief lage RampD-uitgaven kent is de schaarste van grote hightech bedrijven in de provincie Dit in tegenstelling tot bijvoorbeeld de provincie Noord-Brabant die in de bovenstaande grafiek dan ook de hoogste RampD-uitgaven laat zien Een andere verklaring waarom Fryslacircn lager scoort op RampD-uitgaven dan veel andere provincies is het ontbreken van een universiteit en het geringe aantal kennisinstellingen De investeringen in innovatie moeten dus uit het bedrijfsleven komen Dit is zeker in het licht van het grote aantal MKBrsquoers in Fryslacircn een hele opgave Ter informatie Philips ASML DSM en Oceacute
10 Rutten amp Koops (2007) Creatieve industrie en informatie- en communicatietechnologie in Noord Nederland Rapport naar aanleiding van de Noordermatch 2007 [31]
F R I E S E I C T - I N N O V A T I E A L L I A N T I E 19
hebben een zeer grote invloed op de scores van respectievelijk Noord-Brabant en Limburg11
Het is belangrijk om het onderscheid te maken tussen RampD en innovatie RampD gaat over uitgaven (input) innovatie over resultaten (output) Wanneer in de wederzijdse relaties tussen producten of diensten processen en markten een vernieuwing of essentieumlle verbetering wordt gerealiseerd waarmee de concurrentiepositie van het bedrijf verbetert dan is er feitelijk sprake van innovatie Het verbeteren van de concurrentiepositie (binnen 2-4 jaar) van het bedrijf is daarbij essentieel en verklaart het verschil met het verrichten van (fundamenteel) onderzoek door bedrijven12
Ondanks dat Fryslacircn lage RampD-uitgaven kent zijn er voldoende mogelijkheden om zowel in bedrijven als in maatschappelijke instellingen innovatie te realiseren Vooral bij sociale innovatie zijn andere randvoorwaarden doorslaggevend dan bij technologische
Demografie en geografische spreiding
De mate van vergrijzing in Fryslacircn is relatief hoog De provincie vergrijst sinds 2002 versneld maar is inmiddels ingehaald door Limburg Ook Zeeland en Drenthe vergrijzen momenteel sneller13
Grijze druk
14
16
18
20
22
24
26
28
30
32
1995 1996 1997 1998 1999 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 Groningen Friesland Drenthe Overijssel
Flevoland Gelderland Utrecht Noord‐Holland
Zuid‐Holland Zeeland Noord‐Brabant Limburg
Figuur 6 Ontwikkeling van de verhouding inwoners ouder dan 65 jaar ten opzichte van de werkzame populatie in de Nederlandse provincies
Het merendeel van Fryslacircn bestaat uit niet-verstedelijkt gebied en platteland Daar woont ook circa 70 van de bevolking Ondanks zorgen over de afnemende leefbaarheid zien we geen daling van het relatieve aantal inwoners op het platteland De cijfers over de afgelopen dertien jaar tonen een constant beeld 14
11 European Commission - Eurostat [26] 12 Bron Arno Gielen TCNN 2008 13 CBS ndash Statline [25] 14 CBS ndash Statline [25]
F R I E S E I C T - I N N O V A T I E A L L I A N T I E 20
1997
1998
1999
2000
2001
2002
2003
2004
2005
2006
2007
Verdeling van inwoners over dorpen en steden
0
20
40
60
80
100
Zeer sterk stedelijk Sterk stedelijk Matig stedelijk Weinig stedelijk Niet stedelijk
Figuur 7 Ontwikkeling van de verstedelijking in Fryslacircn
Traditioneel heeft Fryslacircn een sterke agrarische sector Alleen in Zeeland zijn er - relatief gezien - meer mensen werkzaam in de landbouw De werkgelegenheid neemt onder toenemende internationale concurrentiedruk versneld af
33 SWOT-analyse
Een SWOT-analyse is een methode om de sterkten en zwakten van een organisatie of regio te bepalen en af te zetten tegen veranderende omgevingsfactoren die zowel kansen als bedreigingen kunnen vormen De analyse bevat dan ook de volgende vier elementen Strengths Weaknesses Opportunities amp Threats De sterkten en de zwakten zijn vooral intrinsiek De kansen en bedreigingen kunnen vaak van buitenaf komen
Literatuuronderzoek gesprekken met beleidsmedewerkers van de provincie en een sessie met de Kerngroep vormden de basis voor een SWOT-analyse voor Fryslacircn De volgende matrix toont de sterkten en zwakten afgezet tegen mogelijke kansen en bedreigingen (zie bijlage 1 voor nadere toelichting en bijbehorende bronnen) De matrix is vervolgens aangevuld door de Kerngroep (blauw gearceerd)
F R I E S E I C T - I N N O V A T I E A L L I A N T I E 21
SWOT-analyse provincie Fryslacircn
Sterkten Zwakten Kansen Bedreigingen
Veel ruimte relatief dicht bij de Randstad [4] [7] [16]
Lage verstedelijkingsgraad [16]
Sterke landelijke vergrijzing en toename vraag naar zorg [3] [4] - Zorginnovatie
Afhankelijkheid van inkomsten van Rijk en EU (zoals landbouwsubsidies WW-uitkeringen) [3] [4] [15] [16]
Kwantiteit en kwaliteit van natuur- en recreatiegebieshyden [4] en de reputatie hiervan [6]
Hoger opgeleiden trekken weg door gebrek aan passend werk (braindrain) [15]
Middelen uit verschillende (Europese) fondsen [2] [4] [11]
Internationalisering van de economie zorgt voor extra concurrentiedruk [4] [15]
Sterke foodsector [4] [12] Voorzieningenniveau in dorpen is laag en neemt af [2] [3] [16]
Toenemende dreiging van dichtslibben Randstad [4]
Veel nevenvestigingen van bedrijven en instellingen weinig hoofdvestigingen [15]
Sterke en productieve agrarische sector [4] [12]
Veel achterstandswijken [9] [10]
Groeiende aandacht voor alternatieve energie en waterzuivering [4]
Opvolging in MKB vanwege familiebedrijven
Sterke metaal-electro sector [14]
Kwaliteit van het (basis)onderwijs en ontbreken universiteit [3] [6] [7] [8] [16]
Toenemende behoefte aan hoogwaardig wonen [4]
Te veel interne gerichtheid en te beperkte openheid
Sterk in watertechnologie [11]
Lage arbeidsparticipatie van vrouwen en ouderen [3] [12] [13]
Hoge en stijgende prijzen voor energie en voedsel
Sterke focus van overheden op de fysieke omgeving en infrastructuur
Grote sociale samenhang tussen Friezen [2]
Lage arbeidsproductiviteit en laag innoverend (ICT) vermogen en dus lagere inkomsten [1] [4] [5] [11]
De fysiek en sociale eigenheid van het gebied nodigen uit tot duurzame ontwikkeling
Sterk groeiende (maar relatief kleine) dienstensector [12] [13][14]
Laag aandeel van stuwende bedrijvigheid en hoog aandeel quartaire sector [4]
Koopkrachtige ouderen die (re)migreren naar Fryslacircn
Eigen taal en cultuur [incl arbeidsethos]
Hoge mate van vergrijzing [3] [4]
Internationaal recreatiepark
Ligging aan zee Beperkt organiserend vermogen [publiek en privaat]
Opwarming (Global warming)
Infrastructuur voor verkeer op het water
Leegstand in dorpen Deltaplan dijken
Diversiteit in ruimte Calimero effect (willen bewijzen)
Bevolkingsgroei genereert meer businessmogelijkheden
Imago eigen identiteit normen en waarden (11 steden)
Gebrek aan publiek ondernemerschap in de publieke sector Lange termijn visie ontbreekt soms
Spreiding zorg veiligheid door dunbevolktheid
Tabel 3 Overzicht van de sterktes zwakten kansen en bedreigingen van de Provincie Fryslacircn
Door middel van de uitkomsten van de SWOT-analyse gecombineerd met de moderne visie op innovatie (hoofdstuk 2) en de gepresenteerde cijfers voor Fryslacircn (sect32) komt de Kerngroep in het volgende hoofdstuk tot haar centrale visie op ICT-innovatie in Fryslacircn
22 F R I E S E I C T - I N N O V A T I E A L L I A N T I E
4 Visie op ICT-innovatie in Fryslacircn
41 Inleiding
De Friese ICT-innovatie Alliantie beoogt met slimme inzet van ICT economische en maatschappelijke innovatie in Fryslacircn te versterken en te versnellen Omdat de wereld en ook Fryslacircn snel verandert heeft de Kerngroep een aantal toekomstbeelden voor 2020 samengevat in een mindmap Vanuit deze toekomstbeelden gecombineerd met de uitkomsten uit de SWOT-analyse en bijbehorende discussies heeft de Kerngroep haar centrale visie een missie en bijbehorende concrete ambitie voor de komende twee jaar geformuleerd Deze visie wordt in dit hoofdstuk gepresenteerd
42 Toekomstbeelden van Fryslacircn anno 2020
De Kerngroep heeft haar stip aan de horizon bepaald met behulp van mind mapping De mindmap in Figuur 8 is een synthese van de afzonderlijke mindmaps van de verschillende Kerngroepleden Iedere deelnemer kreeg de opdracht om een eigen mindmap samen te stellen met als leidend thema Fryslacircn anno 2020 De toekomstbeelden tonen enerzijds een duidelijke wens voor behoud van de Friese kernkwaliteiten zoals het unieke landschap (in alle diversiteit) de kwaliteit van leven kleinschaligheid in de economie de eigen identiteit en cultuur De beleving van deze Friese kwaliteiten staat dan ook centraal in een aantal mindmaps
De toekomstbeelden die de leden van de kerngroep hadden zijn verder concreet gemaakt Beelden die werden aangereikt zijn onder andere het Florida van Nederland een Internationaal Recreatiepark locatiegebonden informatiediensten voor toeristen (digital awareness) en zogenaamde farm factories als werklocatie Bij al deze beelden lag een sterk accent op duurzame economische ontwikkeling en bewustwording van de schaarse resources bij de burger toerist werknemerwerkgever en consument Daarnaast kent Fryslacircn in 2020 een sterke vergrijzing en ontgroening met een grote behoefte aan zorgshyen oudedagsvoorzieningen en mogelijkheden voor long-life-learning Tevens vormt betere scholing voor de jeugd een belangrijk aandachtspunt Fryslacircn zal onder meer met aantrekkelijke (sport)faciliteiten de jeugd middelen en perspectief moeten bieden voor ontplooiing werk en beleving om een verdere lsquobraindrainrsquo te voorkomen
Verder besteden de opgestelde mindmaps aandacht aan (het open staan voor) invloeden van buitenaf De opkomst van de genetwerkte (stedelijke) samenleving vraagt om meer aandacht voor sociale cohesie in de wijk Dit biedt tal van mogelijkheden op het gebied van sociale innovatie Met inzet van ICT (slimme meters en sensoren) kan de leefomgeving van de milieubewuste burger (bijvoorbeeld CO2-reductie) en de gezondheidsbewuste burger (bijvoorbeeld beperking van fijnstof) verbeteren De opkomst van nieuwe werkvormen vraagt om andere infrastructurele voorzieningen en diensten (communicatie mobiliteit huisvesting identiteit) Denk bijvoorbeeld aan het groeiende aantal ZZPrsquoers die actief zijn binnen verschillende organisaties en werken op verschillende locaties Openstaan voor mondiale ontwikkelingen en in contact staan met de internationale samenleving is hier het credo Deze toekomstbeelden beschrijven het adaptieve vermogen van Fryslacircn om in te spelen op trends die van invloed zijn op wonen werken leren en ondernemen
In het merendeel van de toekomstbeelden staat de gebruiker (als burger leerling leerkracht patieumlnt werknemer ondernemer et cetera) centraal Dankzij vraagsturing
F R I E S E I C T - I N N O V A T I E A L L I A N T I E 23
draait de burger aan de knoppen van het beleid bij gemeenten en provincie (policy pull) Deze gebruiker wordt eveneens nauw betrokken bij experimenteeromgevingen gericht op het realiseren van innovatieve en effectieve producten en diensten Bij een dergelijke inzet van ICT kan de zogenaamde sociale innovatie (zoals toegelicht in sect 22) in Fryslacircn worden bevorderd
Gro
en
Jeugd
Grijs
Frie
secu
ltuur
Gebru
iker
BEHOUD CONSERVERING
DYNAMIEK ADAPTIEF
Kw
alitei
t va
n lev
en
Eig
en k
rach
t
Gen
etw
erkt
Ste
del
ijk
Leve
n
ldquoLiv
ing lab
rdquo
Tel
ewer
ken
Wat
erev
enem
ente
n
bull Flo
rida
van
NL
bull Gen
iete
n va
n ou
de d
agbull G
ezon
dhei
dbull B
esch
ikba
arhe
id lo
catie
gebo
nden
pro
duct
enbull V
estig
ings
klim
aat
bull Dig
ital a
war
enes
sbull C
reat
ieve
bro
edpl
aats
enbullD
uurz
aam
heid
bull Mob
ilitei
tbull V
irtue
le w
erkp
lekk
en
Gro
ene
ruim
te a
lskw
alite
it va
n Fr
ysla
nlsquoC
radl
e to
Cra
dlersquo
Smal
l is
beau
tiful
lKl
eine
ker
nen
Farm
fact
orie
sC
ross
-sec
tora
le d
iens
tver
leni
ng
Nie
uwe
zorg
conc
epte
n z
org
op m
aat
Zorg
op
afst
and
lang
er th
uisw
onen
Perm
anen
te e
duca
tie
bull Bel
even
isse
nbull O
nder
wijs
bull Spo
rtbel
evin
gbull O
verle
ving
stoc
hten
bull E-le
arni
ngbull O
ntgr
oeni
ng
Prom
otie
His
toris
che
plaa
tsen
Bel
evin
gR
eize
n en
pro
mot
ie (r
ecre
atie
)H
ande
l stim
uler
enLo
cale
indu
strie
(wat
er
agrif
ood)
Wer
kgel
egen
heid
ldquoWie
verd
ien
t w
at
vo
or
wie
rdquo
bull Sol
idar
iteit
in d
e w
ijkbull O
pen
voor
mon
dial
e on
twik
kelin
gbull I
CT
om s
ocia
le in
nova
tie te
stim
uler
enbull m
eten
CO
2fij
nsto
fbull Z
ZPv
erza
mel
gebo
uwen
bull slim
me
met
erka
stbull V
eilig
heid
pr
ivac
ybull C
amer
acr
isis
behe
ersi
ng
ldquoFry
slan
is
geen
eilan
d -
sta o
pen
vo
or
dyn
am
isch
e w
ere
ldrdquo
Gro
ots
chalig
eexp
eri
men
teer
om
gevin
gen
Kul
turh
us n
ieuw
e st
ijl
Opt
imal
e be
reik
baar
heid
van
pub
lieke
voo
rzie
ning
en
Eig
en lo
kale
pro
duct
ie (S
LOW
)
ldquoPo
licy
pu
llrdquo
(bu
rger
cen
traal
bij
e-g
ov)
Loka
le p
roduct
en
ldquoWik
i-w
orl
drdquo
Figuur 8 De gecombineerde mindmaps lsquoFryslacircn 2020rsquo van de leden van de kerngroep
F R I E S E I C T - I N N O V A T I E A L L I A N T I E 24
-
43 Visie van de Kerngroep
In het volgende kader is de visie van de Kerngroep verwoord gebaseerd op de uitkomsten van mindmaps en SWOT-analyse (zie sect 33) en de bijbehorende discussies
Visie van de Kerngroep
ldquoFryslacircn dient zich sterk te profileren op de themarsquos duurzaamheid ouderen jeugd en cultuur om in een open omgeving een antwoord te bieden op een snelveranderende sociaaleconomische omgeving (zowel nationaal als mondiaal)rdquo
Aandachtspunten hierbij zijn
bull Kernkwaliteiten behouden en uitbouwen bedreigende zwaktes neutraliseren
bull Ruimte creeumlren voor pilotprojecten en een experimenteeromgeving voor nieuwe dienstverlening en duurzame productie
bull Fryslacircn positioneren als internationaal recreatiepark
bull Fryslacircn profileren als duurzame innovatieve economie
bull ICT als enabler voor vernieuwing doet organisaties veranderen (vakmanschap als driver ICT als hulpmiddel)
bull ICT als enabler draagt bij aan vernieuwing en verbetering van de kwaliteit van onderwijs (gezondheids)zorg en welzijn
bull Successen en unieke sterkten grootschalig uitdragen
bull Alleen die activiteiten krijgen prioriteit waarin ICT de lsquoversnellerrsquo is van een vraag gestuurde ontwikkeling
44 Missie
De Friese ICT-innovatie Alliantie zal vraaggestuurde inzet van ICT gericht op duurzame economische ontwikkeling en sociale innovatie met behoud en uitbouw van de Friese kernkwaliteiten actief stimuleren Met open vizier en in verbinding met de mondiale ontwikkelingen wil de Alliantie ambities vergroten en zwakten op het gebied van onderwijs vergrijzing ondernemingscultuur in sterkten veranderen Met ICT kunnen genoemde domeinen en bedreigingen cross-sectoraal profiteren van de sterktes in ondermeer cultuur recreatie (water) sport zorg en op vakmanschap gerichte maakindustrie
Missie statement
Met cross-sectorale maatschappijgerichte ICT-oplossingen biedt de Friese ICT-innovatie Alliantie een verbindende schakel voor duurzame en sociale innovatie in Fryslacircn
Slogan
Fryslacircn onderneemt duurzaam met slimme ICT
Ambitie
Drsquor op en drsquor over
F R I E S E I C T - I N N O V A T I E A L L I A N T I E 25
45 Ambitie
Uit de geformuleerde visie en bijbehorende missie leidt de Kerngroep een krachtige en concrete ambitie af Voor een periode van twee jaar zet de Kerngroep onder de vlag van de Alliantie een vijftal projectgroepen op die elk eacuteeacuten of meerdere projecten tot uitvoering brengen Voor elke projectgroep geldt de realisering van minimaal eacuteeacuten project met een voorlopersrol voor de provincie Fryslacircn binnen twee jaar De pilotprojecten dienen vanaf de start gebaseerd te zijn op duidelijke probleem- en vraagsstellingen In april 2009 moet er voor elke projectgroep een plan van aanpak gereed zijn Uiterlijk medio 2009 zijn volledig uitwerkte businessplannen beschikbaar met instemming van de deelnemers en bijbehorende financiering om concreet uitwerking te kunnen geven aan verschillende onderdelen van de pilotprojecten Voor sommige projecten geldt dat in een eerder stadium gestart kan worden omdat hiervoor al de noodzakelijke stappen zijn gezet in lopende initiatieven
De (pilot)projecten hebben als achterliggende doelstelling dat zij werkgelegenheid creeumlren olievlekwerking kennen en na een succesvolle pilot zelfstandig door de markt worden gedragen De (pilot)projecten moeten een beweging en een omgeving creeumlren waar een zuigende werking vanuit gaat voor zowel bedrijven en instellingen uit Fryslacircn als van daarbuiten Zo kunnen rondom de projecten clusters van economische enof maatschappeshylijke activiteiten ontstaan Onze ambitie is Drsquor op en drsquor over
46 Criteria projectgroepen
De Kerngroep heeft zorgvuldig focus aangebracht in een long-list aan gegenereerde projectideeeumln en daarmee gebruik gemaakt van volgende criteria en aandachtspunten De criteria zijn ook te gebruiken ter monitoring van de individuele projecten
Aandachtspunten en criteria voor projecten
bull Vraaggestuurd en oplossingen voor concrete problemen
bull Oplossingen binnen strikte kaders moeten meetbaar zijn
bull Grensverleggend en verschil makend voor Fryslacircn
bull Eerste evaluatie binnen een tijdsduur van twee jaar
bull Voorbeeldwerking
bull Modulariteit
bull Duurzaam
bull Samenwerking stimulerend
bull Hergebruik van resultaten elders
bull Inzet van deskundigen bij aanvraag opzet projectteams analyse aanbevelingen
bull Inzicht in noodzakelijke investeringen personeel capaciteit
bull Mogelijkheden voor kruisbestuiving
bull Integrale benadering enof cross-sectoraal
bull Voldoende draagvlak bij politiek en in het veld
bull Uitzicht op economische spin-off
bull Verbetering van de Friese werkgelegenheid
F R I E S E I C T - I N N O V A T I E A L L I A N T I E 26
47 Monitoring en afstemming
Om de voortgang te bewaken zullen de Kerngroepleden de pilotprojecten per kwartaal kritisch monitoren en zo nodig bijsturen De hiervoor genoemde criteria zullen bij deze monitoring worden toegepast Indien de tussentijdse resultaten ontoereikend zijn of de perspectieven voor succes uitblijven zal de Kerngroep namens de Alliantie een negatief advies uitbrengen aan de subsidieverstrekker(s) of zelfs een voorstel tot stopzetting doen De frequentie van (voortgangs)rapportages zullen samenvallen met de terugkoppelmoshymenten die zijn afgestemd met de subsidieverstrekker(s)
Na twee jaar zullen de projectresultaten worden geeumlvalueerd Bij deze evaluatie zullen ook relevante gebruikers cq overheden zorg- of onderwijsinstellingen industrie en MKB en particuliere of overige maatschappelijke organisaties betrokken worden
F R I E S E I C T - I N N O V A T I E A L L I A N T I E 27
5 Roadmaps projectgroepen
51 Inleiding
In dit hoofdstuk bespreken we zes roadmaps voor de geselecteerde projectgroepen Deze roadmaps vormen samenvattingen van de inhoudelijk uitwerkingen die voorzien zijn in de verschillende projectgroepen Hierbij volgen we een sjabloon dat antwoord geeft op de volgende vragen
bull Welke probleem wordt opgelost welke behoefte staat centraal
bull Voor welke doelgroep
bull Welke doelstelling wordt nagestreefd
bull Welke unieke toegevoegde waarde economisch potentieel is voorzien
bull Welke concrete resultaten zijn te verwachten
bull Welke partijen kunnen deelnemen
In de volgende paragrafen is de roadmap per projectgroep nader uitgewerkt Iedere roadmap beoogt op hoofdlijnen een totaalconcept te beschrijven Voor de projectgroep Zorg zijn twee afzonderlijke roadmaps opgenomen namelijk voor de projecten lsquoZorg op afstandrsquo en lsquoQwiekrsquo
52 Draadloze Friese meren
Probleem Fryslacircn wil draadloze breedband dienstverlening inzetten om meer watertoeristen langer en intensiever aan Fryslacircn te binden Veel watertoeristen komen naar Fryslacircn en begeven zich daarbij op de Friese meren en kanalen Hun economische waarde beperkt zich vaak tot de verhuurder en aangrenzende horecagelegenheden Watertoeristen zijn zich onvoldoende bewust van de mogelijkheden in de desbetreffende regiorsquos Door gebrekkige informatievoorziening blijft toch al seizoensgebonden economisch potentieel onbenut Daarnaast zorgt de confrontatie tussen beroepsvaart en de recreatieve watersporter regelmatig voor onveilige situaties
Doelgroep Fryslacircn kent jaarlijks ruim 15 miljoen overnachtingen van watersportshytoeristen 15 Daarnaast recreeumlert de eigen bevolking van Fryslacircn ook intensief op en rond het water
15 Toerdata Noord Toerisme in cijfers 2007
F R I E S E I C T - I N N O V A T I E A L L I A N T I E 29
Doelstelling Ontwikkel en implementeer in twee jaar met inzet van de nieuwste communicatietechnologieeumln die draadloze toepassingen die in het decennium daarna Fryslacircn aantoonbaar sociaaleconomisch versterken
Voor een betere beleving en benutting van Fryslacircn wordt vanuit een gebruikersperspectief ICT ingezet ter
bull Verhoging economische spin-off Friese middenstand
- Dynamische Point-of-interest tafel aan het water
- Exposure voor evenementen concerten exposities etc
bull Verrijking vaarroute-informatie
- Overheidsinformatiedienst actuele brugtijden brughoogshyten vaardiepte gekoppeld aan waterstand tijdelijke obstakels boeicooumlrdinaten en weerbericht (stormwaarshyschuwing)
- Adviesvaarsnelheid breedte vaarweg + belading
- Beroepsvaartalert drukke kruisingen
- Ligplaats reservering + voorzieningen
bull Verhoging servicegraad veiligheid op het water
- Zorg op het water waterambulance Sneek Thuiszorg aan boord telegeneeskunde track amp trace
- Wegenwacht op het water bootbenodigdheden en reparashyties (motorpech zeilmaker brandstof touw en tuigage) + e-diagnose
Toegevoegde waarde Nieuwe draadloze en schaalbare tweeweg breedbandinfrastructuur versnelt de ontwikkeling van digitale (maatschappelijke) dienstverlening
1 Locatiegebonden breedband informatiediensten (interessante locaties evenementen voorzieningen etc) op mobiele en vaste monitoren van zakformaat tot megaschermen
2 Dedicated tweewegverbinding (oa hulpdiensten)
3 Track and trace van schepen (verhuurbedrijven hulpdiensten locale serviceproviders)
4 Live draadloze narrowcasting (zeilwedstrijden muziekshytheaterregistratie)
5 Persoonsgebonden routeplanner (ingang kinderen 65+ sportgezondheid historie natuur culinair etc)
6 E-reserveringssysteem voor jachthavens avondje uit etc
7 Virtuele radar
8 VOIP communicatie in het buitengebied
9 Fryslacircnpas (naast marketing ook Elektronisch Schip Dossier)
F R I E S E I C T - I N N O V A T I E A L L I A N T I E 30
Concrete resultaten Interactie tussen wal en water draagt bij aan seizoensverlenging doelgroepverbreding en intensivering van bestedingen per watertoerist Bij evenementen zoals de Sneekweek krijgt de Friese economie slechts een korte impuls waar slechts een deel van de omliggende bedrijvigheid van kan profiteren Door de verhoogde interactie tussen wal en water zal de Friese middenstand (horeca jachthavens bootbenodigdheden etc) 5 extra omzet worden gerealiseerd Daarnaast beperkt het hoogseizoen van watertoeristen zich momenteel tot de zomermaanden Door het bieden van extra servicegraad eveneens in voor- en naseizoen en aanvullende informatie (incl virtuele vakantievoorpret) beoogt dit project deze periode te verlengen De verwachte resultaten zijn
bull Weersonafhankelijke uitbreiding toeristenseizoen van gemiddeld twee naar vijf maand per jaar
bull Vergroting uitgaven per toerist per dag met 5 Invoering Sneekweek 2009 en uitbreiding met straal van tien km in 2010
bull vergroting van de structurele werkgelegenheid in het werkingsshygebied met 5 te realiseren in de hightech productie- en dienstensectoren
Samenstelling (Potentieumlle) samenwerkingspartners zijn onder andere ziekenhuizen ondernemersverenigingen kennisinstellingen infrastructuuraanbieders softwareontwikkelaars lokaal MKB gemeenten provincie
F R I E S E I C T - I N N O V A T I E A L L I A N T I E 31
53 Zorg op afstand (ZoA) Pilot lsquohartfalenrsquo
Probleem Zorg op Afstand (dat is preventie diagnose behandeling en monitoring onafhankelijk van tijd en plaats) wordt gezien als deacute oplossing om de enorme discrepantie tussen vraag en aanbod in de zorg (in 2025 kan nog maar 60 van de zorgvraag beantwoord worden) het hoofd te kunnen bieden
De businesscase voor zorg op afstand is echter nog nergens echt gerealiseerd Dit heeft vele oorzaken maar de belangrijkste zijn wel
bull Geen goede integratie met bestaande systemen waardoor Zorg op Afstand naast en niet in plaats van bestaande zorg komt
bull Geen onderlinge samenhang Initiatieven sluiten niet op elkaar aan Patieumlnten en burgers krijgen met meerdere kastjes of systemen te maken en zullen het idee niet adopteren Innovatieve aanbieders krijgen daardoor geen goede afzet
Doelgroep De (Friese) patieumlntburger kan langer zelfstandig wonen ook op het platteland eilanden en weet zich verzekerd van voldoende zorg en veiligheid De pilot richt zich specifiek op hartpatieumlnten
Innovatieve zorgaanbieders Zij willen hun businesscase kunnen realiseren in een goede afzetmarkt
Indirecte doelgroep betreft de leveranciers voor Zorg op Afstand systemen Een gunstige afzetmarkt betekent meer werk en omzet en een beter klimaat om verder te investeren
Daarnaast is de zorgverzekeraar belanghebbend de uiteindelijke belofte van Zorg op Afstand komt dichterbij hogere arbeidsproductiviteit in de zorg meer garantie van voldoende zorg lagere kosten minder zorgen bij de patishyentburger
Doelstelling Bij de ontwikkeling van een generieke architectuur en een dienstverleningsconshycept voor Zorg op Afstand wordt de gebruiker centraal gesteld Indien mogelijk worden de activiteiten van stichting Gerrit verder opgeschaald De zorginfrastructuur en het modulair opschaalbare dienstenconcept moeten zich bewijzen via een aantal concrete pilotprojecten met een harde businesscase De pilot lsquoHartfalenrsquo vormt de eerste testcase De behoefte van de zorgclieumlnt moet bij de ontwikkeling van nieuwe diensten van meet af aan centraal staan Uitgebreid behoefteonderzoek is dan ook bij aanvang noodzakelijk
Een achterliggende doelstelling van ZoA is het opheffen van systeemfalen binnen de zorgketen ZoA vervult een vraaggestuurde brugfunctie tussen burgerpatieumlnt en zorgaanbieder Met behulp van eacuteeacuten kastje wordt monitoring op afstand en communicatie via veilige verbindingen mogelijk Belangrijkste innovatie ligt in een harde businesscase voor innovatieve zorgdiensten met voldoende integratie in de huidige installed base en betrokken partijen
F R I E S E I C T - I N N O V A T I E A L L I A N T I E 32
Toegevoegde Burgerpatieumlnt dichtbij (desgewenst mobiel) ondersteunen met zorg ICT Geeft waarde burgerpatieumlnt meer veiligheid kan langer zelfstandig wonen en doet (langer)
mee in het sociale levenmaatschappij
Bij telemonitoring wordt een hartpatieumlnt eerder uit het ziekenhuis ontslagen en vermindert het polibezoek de mortaliteit en de (her)opnamen Ook de kwaliteit van de zorg verbetert door toename van aantal contactmomenten compleet beeld door patieumlntprofiel multidisciplinaire samenwerking juiste zorgverlener voor hulpvraag sneller de juiste medicatie en besparing van reistijd door virtueel polibezoek Tenslotte leidt de ontwikkeling van de benodigde infrastructuur tot economische spin-off voor het Friese bedrijfsleven Telemonitoring creeumlert tevens faciliteiten voor exploitatie van Friese health check-up diensten met uitstralingseffecten ook buiten de provincie Voor provincie gemeenten verzekeraar (indien in samenhang) biedt ZoA veel potentie voor nieuwe producten aantrekkelijkheid zorgverlening exportproduct evenals werkgelegenheid (Fryslacircn als proeftuin zorg op afstand valley)
Concrete Realiseren van twee of drie concrete projecten waarbij een aantal nieuwe resultaten technologieeumln een definitieve inbedding in de zorgveiligheid hebben gekregen
In de eerste pilot hartfalen wordt een architectuur voor infrastructuur en het dienstverleningsconcept ontwikkeld die ook voor andere projecten bruikbaar zijn De pilot leidt ook tot de invulling van noodzakelijke centrashylegemeenschappelijke onderdelen zoals een zorgnetwerk en een gemeenschappelijke zorg-opvolgcentrale waarmee een open platform voor zorgdienstenaanbieders wordt gerealiseerd De inzet van telemonitoren moet leiden tot toepassing bij 50 van de patieumlnten met hartfalen in Fryslacircn enkele jaren na succesvolle afronding van de pilot Door telemonitoring zijn er 30 minder opnamen nodig van patieumlnten met hartfalen mortaliteit vermindert met 30 en patieumlnten worden gemiddeld twee dagen eerder uit het ziekenhuis ontslagen
Samenstelling (Potentieumlle) samenwerkingspartners zijn onder andere zorgaanbieders zorgverzekeraars aanbieder dienstenplatform provincie kennisinstellingen hardware leveranciers en infrastructuur aanbieders
F R I E S E I C T - I N N O V A T I E A L L I A N T I E 33
54 Qwiek
Probleem Zorgverleners gebruiken steeds vaker de mogelijkheden van het internet om hun (zorg)diensten aan te bieden Zij bouwen daarvoor hun eigen portalen - al dan niet beveiligd - op eigen wijze De samenhang ontbreekt vaak nog Dit levert problemen
bull De patieumlnt is onvoldoende lsquoempoweredrsquo Zij krijgen slechts een deel van de informatie en een deel van de diensten tot hun beschikking Patieumlnten kunnen niet zelf sturen
bull Elk initiatief van zorgverleners moet op zichzelf lsquokrachtigrsquo genoeg zijn om te overleven Er is weinig mogelijkheid tot aanhaken op hergebruiken van of integratie van elkaars diensten en faciliteiten De initiatieven worden moeilijk uitrolbaar en hebben relatief weinig kans van slagen
Om samenhang te creeumlren bestaan ook weer diverse initiatieven zoals portalen van ketenzorg leveranciers WMO loket Foar Elkoar Omkeer 20 (sociale netwerken) zorgdomein pointment websites van zorgverzekeraars Ook deze gaan langs elkaar heen Met alle gevaren van dien eilandvorming het niet aan (kwaliteits)eisen voldoen weinig voortgang door onvoldoende samenhangmassa en niet de minste onzekerheid bij de patieumlnt over betrouwbaarheid (is de informatie juist heb ik alle relevante informatie is zij objectief) van het gebruikte portaal dat bovendien niet vanuit klantpatieumlntperspectief of -behoefte is ingericht
Het probleem heeft geleid tot de GERRIT-challenge uitgevoerd door TNO (als gevolg van het winnen van GERRIT van de telemedicineprijs 2008) TNO kwam met de oplossing van een platform voor het uitwisselen van diensten waarmee de diverse portalen gevoed kunnen worden Dit platform heeft de werknaam Qwiek gekregen
Doelgroep Patieumlntenburgers als gebruikers van (Qwiek)diensten zoals (modules van) de webdokter (zie wwwhzclnl) e-consult (NPCF)
Zorgverleners alsook aanbieders van diensten Op termijn liggen ook andere aanbieders (zoals gemeenten)in het verschiet (gelet op WMO-loket en GGD ten aanzien van preventie en EKD)
Doelstelling Gestreefd wordt naar een oplossing en een voorbeeldproject dat nationale navolging kan krijgen Er is in Nederland nog niet iets vergelijkbaars gerealiseerd Er zijn wel vergelijkbare initiatieven op onderdelen maar er is geen geheel Als het pilotproject in Fryslacircn slaagt kan Qwiek een platform voor heel Nederland worden
Toegevoegde waarde Qwiek is een platform voor ontsluiting van zorgdiensten zodat een persoon zijnhaar eigen diensten kan afnemen om zelf de regie te kunnen nemen over zijnhaar zorg vanuit zijnhaar eigen behoefte Daarnaast biedt dit platform toegang tot andere mogelijk interessante websites voor deze persoon Het platform kan tevens voor aanbieders gebruikt worden om hun eigen portaal te verrijken met diensten van derden of om hun diensten in portalen van derden te hangen
Voordelen voor burger en directe omgeving Het platform maakt het voor een burger gemakkelijker om inzage te krijgen in relevante en betrouwbare medische en logistieke gegevens en om zelf zorgzaken te regelen vanaf een willekeurige plek (met internet) een willekeurig apparaat een willekeurig internetportaal op een willekeurige tijd
F R I E S E I C T - I N N O V A T I E A L L I A N T I E 34
Voordelen voor stakeholders lees zorgverleners Het platform biedt stakeholders de mogelijkheid om versneld een volledig dienstenpallet te kunnen bieden waar men dit individueel niet kan waardoor - een grotere patieumlntenbasis bereikt (en bediend) kan worden - meegelift kan worden met andere innovatieve toepassingen (goed voor imago) - kosten en risicorsquos gedeeld worden - individuele stakeholders zich kunnen profileren met hun eigen dienstverlening en flexibel nieuwe eigen diensten toevoegen
Concrete resultaten bull Diensten op devices van burgers waardoor patieumlntempowerment toe neemt Burgers worden ondersteund bij het zoeken en boeken van zorgverleners en kunnen hun eigen diensten (op basis van eigen behoeften noden) samenstellen op hun (draadloos) device
Voorbeelden van dergelijke diensten
bull Vanuit lsquoherhaalreceptrsquo in webdokter direct online bij verzekeraar dekking nagaan en vervolgens medicijn bij apotheek bestellen
bull Afspraken maken via lsquokijken en vergelijkenrsquo
bull Zelf bloedwaarden doorgeven (combinatieintegratie met Zorg op Afstand)
bull Het vullen van het device met diensten is erg eenvoudig hetgeen een randvoorwaarde is om te komen tot patieumlntgedreven (keten netwerk) zorg
Het Qwiekplatform is opgebouwd Qwiek stapt tussen de portals geeft synergie samenhang en massa geeft de patieumlnt betrouwbare informatie geeft de zorgverlener een extra kanaal om (multidisciplinaire) diensten aan te bieden maakt nieuwe diensten mogelijk bijv zorgcooumlrdinatie speelt in op trends en ontwikkelingen vereist samenwerking openheid is de essentie
Samenstelling (Potentieumlle) samenwerkingspartners zijn onder andere ziekenhuizen zorgdienstenverleners platformaanbieder netwerkaanbieders hard- en softwareleveranciers kennisinstellingen zorgverzekeraars
55 Sport experience Fryslacircn
Probleem De provincie Fryslacircn wordt vaak geassocieerd met sport en vooral Heerenveen heeft een rijke sporthistorie Sportstad Heerenveen zorgt ervoor dat de provincie ook een rijke sporttoekomst zal krijgen De afgelopen jaren zijn rond het stadion het SC Heerenveen de nodige sportieve projecten uitgevoerd Op dit moment bestaat Sportstad Heerenveen uit een sportcentrum (met een zwemcomplex grote sporthal turnhal squashbanen en een dojo) een gezondheidsboulevard een lifestylepassage de CIOS-opleiding van het Friesland College en uiteraard het Abe Lenstra stadion De aandeelhouders van sportstad zijn de gemeente Heerenveen SC Heerenveen en de Friesland Zorgverzekeshyraar
Binnen het concept Sportstad Heerenveen wordt er gewerkt aan de Sport Experience De Sport Experience is een (fysieke) locatie waar je als bezoeker een sportieve ervaring daadwerkelijk kan ondergaan Om het
F R I E S E I C T - I N N O V A T I E A L L I A N T I E 35
een en ander onder de aandacht te brengen en te houden bij het publiek zijn aanzienlijke promotieactiviteiten nodig Hierbij kan ICT een belangrijke rol spelen
De probleemstelling is tweeledig
1 Hoe kan inzicht gekregen worden in toeristenstromen
2 Hoe kunnen potentieumlle klanten via games worden geprikkeld om de Sportexperience te bezoeken
Doelgroep De focus ligt op jongeren in Nederland en daarbuiten
Doelstelling ICT kan als versneller van de Sport Experience dienen omdat je met virtualisatie (online gaming en 3D-simulaties) in de voorfase al aan promotie kunt doen en gebruikerservaringen kunt verzamelen (datamining) Door het koppelen van databases van verschillende Friese (toerischtische) instanties kan beter inzicht worden gekregen in de behoeften en wensen van de bezoekers van de provincie Fryslacircn
Toegevoegde waarde De toegevoegde waarde van de Alliantie ligt in het bijeen brengen van gekwalificeerde personen en hoogwaardige kennis om het project succesvol te realiseren Daarnaast kan de Alliantie zorgen voor extra draagvlak bij financiers Verder kan de Alliantie waarde toevoegen door dit project te linken aan de andere projecten van de Alliantie en op die manier de kracht van kruisbestuiving te benutten
Concrete resultaten Het realiseren van een systeem (1) waarmee de Sportexperience via het web toegankelijk kan worden gemaakt (2) waarin potentieumlle klanten beter in kaart worden gebracht binnen een termijn van twee jaar
De Sportexperience toegankelijk maken via het web kan door middel van simulaties In de ontwerpbouwfase alvast rondkijken (virtualisatie) Maak een game waarmee de speler de ervaring krijgt alsof zelf het sportevenement meemaakt Zorg voor spanning bij de speler Op deze manier krijgen mensen interesse in de Sportexperience en gaan ze deze bezoeken
Er zijn verschillende organisaties die bijhouden welke personen Fryslacircn bezoeken Denk aan Fryslacircn marketing verschillende hotelketens organisaties die zich bezighouden met watersport et cetera Met de bovenstaande webapplicatie kan beter inzicht in de behoeften en wensen van potentieumlle klanten worden vergaard
Samenstelling (Potentieumlle) samenwerkingspartners zijn onder andere organisaties actief in de sportsector onderwijs- en kennisinstellingen softwareleveranciers (gaming en simulatie) hardwareleveranciers en webmarketeers
56 Ketendigitalisering in de jachtbouw
Probleem De jachtbouw kent hoge ontwikkelkosten Deze worden pas terugverdiend bij grote serieproductie In Fryslacircn is de omvang van de productie vaak beperkt Hierdoor zijn de kosten hoog en is het lastig om concurrerend te blijven Door middel van breedbandcommunicatie en een modulaire aanpak kan efficieumlnter geproduceerd worden door een groep van jachtbouwers
Er komen vier databases die allen modulaire standaardonderdelen bevatten Casco aandrijftechniek interieur overige apparatuur De
F R I E S E I C T - I N N O V A T I E A L L I A N T I E 36
unieke combinatie van standaardonderdelen leidt tot een uniek ontwerp met relatief lage kosten Bij het ontwerp van het casco zal 3D-techniek een grote rol spelen Bij de keuze van aandrijftechniek wordt bepaald welke motoren mogelijk zijn en welke consequenties dit heeft voor trillingen en geluid Bij het interieurontwerp zullen 3D-techniek CAM16 en CNC-machines een grote rol spelen
Doelgroep Jachtbouwers en toeleveranciers in de provincie Fryslacircn
Doelstelling Het integraal bijeen brengen van de gehele productieketen en digitale samenwerking van ontwerp tot fabricage realiseren Door toepassing van een totaalconcept wordt de bouw van een duurzaam schip voor de verhuurmarkt gerealiseerd met als doel via de beschreven aanpak de internationale concurrentiepositie van de Friese Jachtbouw te versterken
Toegevoegde waarde ICT is een enabler om de hele keten van jachtbouwers te laten samenwerken De rol van ICT kan door verschillende technologieeumln vorm krijgen zoals een databasesysteem 3D- modellen CADCAM en ERP
Concrete resultaten Er wordt een ndashdoor een topdesigner ontworpen- jacht gebouwd ICT wordt ingezet om het systeem met databases ERP-systemen 3Dshysimulaties op te zetten en te testen
Samenstelling (Potentieumlle) samenwerkingspartners zijn onder andere vijf jachtbouwers leveranciers van hybride aandrijvingen generatoren accursquos dieselmotoren ERP systemen randapparatuur schilderwerken cascorsquos interieurs CNC-bedrijven met 3D-freesfaciliteit ICT-bedrijven Navalshyarchitects en Reality Theatres
57 Platteland kleine kernen
Probleem Steeds meer voorzieningen verdwijnen uit kleine kernen Denk bijvoorbeeld aan postkantoor apotheek banken en gemeentebalies Gemeentelijke herindelingen zijn hier ook deels debet aan Hierdoor neemt de sociale cohesie af en wordt de leefbaarheid in deze kernen steeds minder terwijl in de nabije toekomst het belang van lokale voorzieningen door vergrijzing van de kleine kernen toeneemt Ook verdwijnt hiermee werkgelegenheid en de economische binding van veelal gezinnen en jongeren met het plattelandkleine kernen (ontgroening) Daarnaast verslechtert hierdoor het vestigingsklimaat voor ondernemingen waardoor bedrijven vertrekken en vestiging van nieuwe bedrijvigheid uitblijft met daaruit voortvloeiende negatieve gevolgen voor de werkgelegenheid Versterking van het plattelandkleine kernen kent dan ook twee componenten Enerzijds versterking van de sociale cohesie en anderzijds de versterking van economische binding (van burgers en bedrijven) en vitaliteit van het platteland
Nieuwe technieken kunnen dorpen leefbaar houden Aansluiten bij de behoefte van inwoners van het platteland is een voorwaarde voor succes van voorzieningen (fysiek en virtueel) Alleen voorzieningen die gedragen worden door gebruikers kunnen op termijn zonder subsidie (zelfdragend)
16 Computer Aided Manufacturing (CAM) het fabriceren van producten met behulp van een computer
Computer Aided Manufacturing (CAD) computergesteund ontwerpen
Enterprise Resource Planning (ERP) softwarepakket ter ondersteuning van bedrijfsprocessen
F R I E S E I C T - I N N O V A T I E A L L I A N T I E 37
voortbestaan Voor de specifieke invulling van het thema platteshylandkleine kernen is het dan ook noodzakelijk om dmv een behoeftescan de daadwerkelijke gebruikersvraag op het platteland in kaart te brengen Vooralsnog zijn veel initiatieven in dit veld te versnipperd en te veel gericht op enkele specifieke toepassingen Wat nodig is is een totaalconcept (sterk vraaggestuurd) dat bij de doelgroep nieuwe economische en maatschappelijk activiteiten losmaakt
Doelgroep Bewoners (en bedrijven) van de kleinere kernen in Fryslacircn In het bijzonder MKB-bedrijven 13-18 jarigen (werkende) ouders en ouderen (niet werkenden)
Doelstelling In een dorpskern (bijvoorbeeld Dantumadeel) wordt een pilot opgestart met als doel om een dorpshuis nieuwe stijl te realiseren Door toepassing van een totaalconcept voor plattelandsontwikkeling wordt onder andere een bijdrage geleverd aan de verbetering van de sociale cohesie digitale voorzieningen en de werkgelegenheid onder jongeren Sociale cohesie en economische binding dienen bij een dergelijke scan centraal te staan
De sociale cohesie kan op verschillende manieren versterkt worden Wanneer voorzieningen op gebied van wonen leven (sociaal dorpsleven en ndashcultuur) en zorg ontwikkeld worden die aansluiten bij de behoefte van de bewoners van en in de omgeving van de plattelandskern kunnen oa ouderen langer zelfstandig blijven wonen Bovendien maken een (toekomstig) excellent dienstenaanbod evenals rust en ruimte het ook voor mensen uit andere delen van Nederland aantrekkelijk om zich op het Friese platteland te vestigen
Digitale voorzieningen op het gebied van digitaal onderwijs (primair en voortgezet) zijn een mogelijkheid om zowel de sociale cohesie met betrekking tot jongeren als de economische vitaliteit van het platteland te versterken Onderwijs biedt jongeren immers kansen op de arbeidsmarkt Ook bieden digitale (onderwijs)voorzieningen kansen om deze buiten de provincie Fryslacircn te vermarkten Met name voor het MKB zijn toepassingen om de e-vaardigheden te vergroten kansrijk17
Voorzieningen die de economische binding met het plattelandkleine kernen versterken maken het voor jongeren gezinnen en werkende ouderen aantrekkelijk om op het platteland te (blijven) wonen Een van de mogelijkheden om de economische binding te versterken is de ontwikkeling van toepassingen die leiden tot het ontstaan van nieuwe vormen van dienstverlening en werkgelegenheid
Een mogelijk succesvol traject is de ontwikkeling van hoogwaardige en complexe telewerktoepassingen die niet afhankelijk zijn van een standplaats Dergelijke voorzieningen maken het ook voor huidige randstadinwoners aantrekkelijk om zich op het Friese platteland te vestigen en te blijven werken in de randstad
Ook biedt de inzet van microkredietverlening kansen voor innovatie in het Friese MKB (vakmanschap) en naar succesvol voorbeeld van Koninklijke Tichelaar uit Makkum dit buiten de regio te vermarkten
Tenslotte dient benadrukt te worden dat innovatieve vermarktbare voorzieningen die door Friese partijen zijn ontwikkeld economische spinshyoff voor het Friese bedrijfsleven genereren
17 Bron Initiatieven voor het bevorderen van eSkills van de beroepsbevolking in zes Europese landen Dialogic 2006
38 F R I E S E I C T - I N N O V A T I E A L L I A N T I E
Toegevoegde waarde Een belangrijk kenmerk van ICT-toepassingen is de mogelijkheid van opschaling Eenmaal ontwikkelde toepassingen kunnen zonder aanzienlijke kosten verder vermarkt worden Insteek van het pilotproject dient dan ook het selecteren van toepassingen te zijn die aantrekkelijk zijn voor een brede doelgroep in en buiten de provincie Fryslacircn
Online zorg (ouderen en gezinnen) domotica en sociaal-culturele voorzieningen die huidige inwoners aan het platteland bindt eacuten voor inwoners van buiten Fryslacircn aantrekkelijk is om zich op het Friese platteland te vestigen
Digitale voorzieningen die zowel de sociale cohesie als economische binding versterken eacuten buiten Fryslacircn vermarkt kunnen worden
Telewerk-toepassingen waarvan bedrijven uit andere delen van Nederland gebruik kunnen maken eacuten het voor randstedelingen aantrekkelijk maakt zich te vestigen op het Friese platteland
Concrete resultaten Einddoel van het project is de inrichting van fysieke loketten (dorpshuizen) dichtbij de burger In deze dorpshuizen komen de fysieke en virtuele component samen De dorpshuizen brengen de voorzieningen en daarmee de sociale cohesie en ondernemerschap daadwerkelijk terug in de kleine kernen Het vormt een concentratiepunt voor uiteenlopende fysieke en virtuele diensten op het vlak van gezondheid onderwijs ondernemerschap cultuur en sport
Op basis van de behoeftescan en de aansluiting bij het Vital Rural Area- project wordt een totaalconcept met daarin een aantal ICT-toepassingen en daaraan en omheen gerelateerde diensten en voorzieningen geselecteerd voor een pilotproject Hiervoor dient een businessplan opgesteld te worden met monitoring go-no go beslissingen en opschalingsmogelijkheden Uiteindelijk dient de pilot te resulteren in de ontwikkeling van toepassingen die de sociale cohesie en economische vitaliteit versterken eacuten onderscheidend zelfdragend en opschaalbaar zijn
Samenstelling (Potentieumlle) samenwerkingspartners zijn onder andere banken verzekeraars (huis)artsen thuiszorginstellingen verenigingen woningbouwcorporaties gemeenten postkantoren onderwijsinstellingen KvK belastingdienst bibliotheken jongerenwerk bedrijven en MKB Noord
F R I E S E I C T - I N N O V A T I E A L L I A N T I E 39
6 Organisatie
61 Rol van de Alliantie
De Friese ICT-innovatie Alliantie heeft de rol van stimulator versneller versterker en makelaar op zich genomen om de beste krachten vanuit de maatschappij en economie in de provincie Fryslacircn te bundelen om pilotprojecten te starten en te komen tot zelfdragende innovatieprojecten die de economische en maatschappelijke ontwikkeling in Fryslacircn sterk stimuleren Naast de hiervoor genoemde rollen is de Alliantie in het algemeen - en de Kerngroep in het bijzonder - vooral een realist en vertaler van vraag naar oplossing De Alliantie werkt aan het opstarten van een zes pilotprojecten in nauwe samenwerking met andere stakeholders maar is geen eigenaar van de projecten
De Kerngroep bestaat uit zes leden die op persoonlijke titel en zonder last of ruggespraak hun visie inbrengen zich sterk maken voor het opzetten van de projecten en toezien op uitvoering daarvan De Kerngroep is vooralsnog geiumlnstalleerd tot en met 31 december 2010 De leden van de Kerngroep zijn
bull Profdrir LP Ligthart (voorzitter) TU Delft
bull R Feenstra RI MBA De Friesland Zorgverzekeraar
bull Drir PA Gielen TCNN
bull Drs FA Pronk Rabobank Heerenveen
bull Drs WR Reek MCM Gemeente Sneek
bull Drs J Wester TNO-ICT
Dialogic Next Step en in het bijzonder drs SR Maltha ir ing RMF Brennenraedts en drs H Gillebaard ondersteunen de Alliantie met de voorbereiding van bijeenkomsten verrichten onderzoek waar nodig en begeleiden de uitvoering van projecten
62 Taakstelling per onderdeel van de Alliantie
Raad van Advies
De Alliantie zal een Raad van Advies kennen die uit drie tot vier personen zal bestaan en momenteel nog te formeren is De leden zijn bestuurders van statuur die politiek zeer goed ingevoerd zijn zowel op provinciaal als landelijk niveau De Raad van Advies geeft allereerst steun aan de beoogde initiatieven en draagt dit ook publiekelijk uit Daarnaast zal zij vooral een klankbord- en ambassadeursfunctie gaan vervullen om de ambities van de Alliantie te helpen realiseren Hiervoor zal zonodig onafhankelijke bestuurlijke druk georganiseerd worden De Raad van Advies biedt de Alliantie toegang tot diverse relevante netwerken en is thuis in de financieringsmogelijkheden voor de beoogde innovatieprojecshyten Verder dient de Raad van Advies zelfstandig initiatief te nemen om de activiteiten van de Alliantie ook op andere nationale of internationale agendarsquos geplaatst te krijgen De Raad van Advies zal enkele malen per jaar bijeenkomen en afstemmen met de Kerngroep
F R I E S E I C T - I N N O V A T I E A L L I A N T I E 41
Kerngroep
De Kerngroep is in een eerste fase gestart met een visieontwikkeling en heeft dit vertaald in de onderliggende Roadmap De Kerngroep dient haar visie en plannen in bij de Gedeputeerde Staten van Fryslacircn Na goedkeuring door GS heeft de Kerngroep de komende twee jaar als taak de Alliantie en in het bijzonder de projectgroepen aan te sturen en te adviseren bij de uitvoering In eerste instantie fungeert de Kerngroep vooral als werkvoorbereider Daarna ziet de Kerngroep toe op de uitvoering van afzonderlijke projecten conform de geformuleerde visie en opgestelde criteria via driemaandelijkse monitoring Begin 2010 neemt de Kerngroep per project een mid-term gono-go beslissing Zonodig worden projecten daarna bijgestuurd of zelfs stopgezet Na 2010 zullen de projecten zelfstandig verder dienen te gaan en vallen vanaf dat moment buiten de regie van de Alliantie
Projectgroepen
De Alliantie zelf krijgt vooral gestalte middels een vijftal projectgroepen (a) Draadloze Friese meren (b) Zorg (c) Sport Experience (d) Jachtbouw en (e) Kleine kernen Deze projectgroepen bestaan uit private enof publieke deelnemers afhankelijk van het project De projecten komen onder leiding van een nader te benoemen projectleider De aangestelde projectleider stemt af met een afgevaardigde van de provincie Fryslacircn en contactpersonen uit de Kerngroep zoals beschreven in deze Roadmap Op korte termijn zal er gestart worden met de verdere samenstelling van de projectgroepen conform de voorstellen in de afzonderlijk roadmaps
lsquoVerticalersquo activiteiten
Daarnaast zijn er drie lsquoverticalersquo projectactiviteiten die op alle projectgroepen van toepassing zijn namelijk onderwijsvernieuwing kennisborging en promotie en communicatie In alle vijf projectgroepen spelen deze aandachtsgebieden een belangrijke rol In het bijzonder voor het onderwijs geldt dat wij vanuit elke projectgroep spin-off effecten en digitale toepassingen verwachten die voor onderwijsdoeleinden ingezet kunnen worden Daarmee kan onderwijs een belangrijke integrale en verbindende functie vervullen tussen de projectengroepen onderling alsook een belangrijke rol spelen in de kennisborshyging Voor promotie en communicatie geldt hetzelfde De Kerngroep is in eerste instantie verantwoordelijk voor de lsquohorizontalersquo activiteiten
De Friese ICT-innovatie Alliantie kent de volgende organisatiestructuur
F R I E S E I C T - I N N O V A T I E A L L I A N T I E 42
ONDERWIJSVERNIEUWING
PROMOTIE EN
COMMUNICATIE
KENNNISBORGING
Raad van Advies Taak klankbord en ambassadeursfunctie
KerngroepTaak Advisering en aansturing Alliantie Opstellen Roadmap
toezien op uitvoering en monitoring
Friese ICT innovatie-alliantie Taak Uitvoering Roadmap in projectgroepen
Resultaat Minimaal eacuteeacuten project per projectgroep geschikt voor opschaling en zelfstandige continuering na 2 jaar
Projectgroep Draadloze meren
Projectgroep Sport Experience
Projectgroep Zorg
Projectgroep Jachtenbouw
Projectgroep Kleine kernen
Figuur 9 Organisatiestructuur van de Friese ICT-innovatie Alliantie
43F R I E S E I C T - I N N O V A T I E A L L I A N T I E
F R I E S E I C T - I N N O V A T I E A L L I A N T I E 44
7 Ter afsluiting In deze Roadmap voor ICT-innovatie in Fryslacircn heeft de Kerngroep haar visie neergelegd en haar plannen voor innovatieve pilotprojecten geformuleerd Duidelijk mag zijn dat de Alliantie een krachtige ambitie heeft die nu in concrete acties en plannen moeten worden vertaald Hiervoor is het noodzakelijk de komende maanden een plan van aanpak en een concreet en gedragen businessplan per project uit te werken In totaal kennen de beoogde projecten een financieringsbehoefte van circa twaalf miljoen euro Hiervoor zal een beroep gedaan worden op bijdragen vanuit (1) het bedrijfsleven (2) de provincie Fryslacircn en (3) overige partijen waaronder gemeenten stimulerings- en innovatiefondsen nationale overheid en Europese regelingen De Kerngroep ziet als uitgangspunt voor financiering van de projecten de volgende verdeling voor iedere twee euro aan geld van derden draagt de provincie eacuteeacuten euro bij (33) wat in de wandelgangen ook wel de Galema-norm wordt genoemd
De Kerngroep is verheugd haar visie in deze Roadmap te mogen aanbieden aan Gedeputeerde Staten van Fryslacircn en verzoekt om concrete ondersteuning voor uitvoering van de voorgenomen projecten Naast de gewenste co-financiering zoals hiervoor beschreven bestaat concreet behoefte aan financieumlle ondersteuning van de opstartfase (eerste drie tot zes maanden) Per project is circa euro 50000- euro nodig om de businesscases volledig te kunnen uitwerken en alle noodzakelijke projectvoorbereidingen te treffen (seed money) Hiervoor doen wij eveneens een beroep op Gedeputeerde Staten van Fryslacircn om de Alliantie voor de helft in deze kosten tegemoet te komen In deze voorfase is het weinig realistisch om uit het bedrijfsleven en vanuit andere instellingen volledige voorfinanciering te verwachten Wel zal in grote mate een beroep worden gedaan op zo veel mogelijk kostenloze medewerking van de stakeholders om in deze voorfase de noodzakelijke voorbereidingen te treffen
De visie van de Kerngroep heeft geresulteerd in serieuze plannen om in een multishystakeholder omgeving economie en samenleving in Fryslacircn een impuls te geven via ICT-innovatie Deze serieuze plannen waarvoor reeds veel commitment in het veld is uitgesproken vragen nu om serieuze ondersteuning De vraagstukken en behoeften van burgers en gebruikers in Fryslacircn staan daarbij centraal en ons motto luidt drsquor op en drsquor over
F R I E S E I C T - I N N O V A T I E A L L I A N T I E 45
Bijlage 1 SWOT-analyse
Sterkten Wat is de kracht van Fryslacircn
Een kenmerkende sterkte van Fryslacircn is eenvoudig te observeren Fryslacircn beschikt over veel ruimte zeker in vergelijk met de Randstad Daarbij komt dat de afstand tussen de Randstad en Fryslacircn relatief beperkt is De ruimte die Fryslacircn biedt maakt het mogelijk om er kwalitatief hoogwaardig te recreeumlren en te wonen Fryslacircn heeft veel mogelijkheden hiertoe die bovendien van hoge kwaliteit zijn Het toerisme in Fryslacircn drijft grofweg op drie pijlers watersport de rust van de Waddeneilanden en de cultuur van een aantal steden en dorpen (waaronder de ldquoElf Stedenrdquo)
In de Friese economie neemt de agrarische sector traditioneel een grote rol in Tegenwoordig is deze rol kleiner dan vroeger maar het is nog steeds een relatief omvangrijke sector Bovendien heeft de Friese landbouw de laatste decennia haar processen sterk verbeterd De productiviteit van deze sector is ndash zelfs vanuit een Nederlands perspectief - zeer hoog De sterke agrarische sector heeft mede geleid tot ontwikkeling van een florerende foodsector Het aandeel van de dienstensector ligt in Fryslacircn traditioneel onder het Nederlandse gemiddelde Hoewel dit nog steeds het geval is is deze sector vanaf circa 1995 een flinke inhaalslag aan het maken Binnen de dienstensector in Fryslacircn heeft vooral financieumlle dienstverlening een relatief groot aandeel Andere gebieden waarin Fryslacircn sterk is zijn de metaal- en elektrosector en watertechnoshylogie
Fryslacircn en de Friezen kennen een sterke identiteit Ze hebben een eigen taal volkslied en vlag en onderscheiden zich hiermee van de rest van Nederland Hierdoor bestaat er een grote sociale cohesie Dit speelt met name in de dorpen een grote rol in het dagelijkse leven
Zwakten Wat zijn de beperkingen in Fryslacircn
Fryslacircn is opgebouwd uit 417 kernen waarvan 344 kernen uit minder dan 1500 inwoners bestaan Er is dus een lage mate van verstedelijking waardoor positieve agglomeratieshyeffecten uitblijven Veel van deze kleine kernen hebben te maken met een laag en dalend voorzieningenniveau Denk hierbij aan het verdwijnen van postkantoren scholen supermarkten et cetera Dit is duidelijk de negatieve keerzijde van de ruimtelijke structuur van Fryslacircn
Fryslacircn is de provincie die voorop loopt met vergrijzing Nergens in Nederland zijn er zo weinig jongeren In combinatie met een lage arbeidsparticipatie van ouderen en vrouwen heeft dit een negatief effect op de economie Overigens neemt de arbeidsparticipatie vooral van vrouwen de laatste jaren wel sterk toe
Er zijn in Fryslacircn weinig grote industrieeumln en het MKB heeft een groot aandeel in de werkgelegenheid Dit zou een van de oorzaken kunnen zijn van de lage RampD-inspanningen in de provincie Het wordt ook als oorzaak genoemd van de lagere arbeidsproductiviteit maar het is niet duidelijk of dat geheel terecht is In de samenstelling van de werkgelegenshyheid valt op dat de quartaire sector (zorg onderwijs overheid et cetera) sterk oververtegenwoordigd is Het aandeel van bedrijven dat producten en diensten afzet buiten de provincie (stuwende bedrijvigheid) is relatief beperkt
F R I E S E I C T - I N N O V A T I E A L L I A N T I E 46
Verschillende bronnen refereren aan de lage kwaliteit van het onderwijs in Fryslacircn Hierbij speelt het ontbreken van een universiteit een rol Door de afwezigheid van een universiteit behouden Vwo-leerlingen minder binding met Fryslacircn Hoger opgeleiden trekken hierdoor weg naar omliggende regiorsquos en de stroom hoger opgeleiden naar Fryslacircn is vrij beperkt Het gevolg is een braindrain Opvallend is het lage gemiddelde niveau van de leerlingen die de basisschool verlaten Er is geen overeenstemming over de oorzaak hiervan Een ander opvallend element is de aanwezigheid van achterstandswijken in Fryslacircn Hoewel dit vaak als een probleem van grote steden wordt gezien kampen ook veel dorpen en steden in (vooral Noord-)Fryslacircn met deze problematiek
Kansen Welke mogelijkheden biedt de omgeving
In Nederland neemt het aandeel 65-plussers van de totale bevolking toe Deze bevolkingsgroep geeft meer geld uit aan recreatie en aan zorg Een deel kiest zelfs voor het verhuizen naar een prettigere omgeving en gaan hoogwaardiger wonen Fryslacircn kan profiteren van deze demografische ontwikkeling door voorzieningen te treffen voor deze groep Hierbij zou ze zich kunnen profileren als het lsquoFlorida van het Noordenrsquo Door koploper te zijn met woon-zorgconcepten kan er een nieuwe markt ontstaan Doordat leeftijdssamenstelling van de groep vakantiegangers verandert zal er ander type vraag naar voorzieningen en activiteiten ontstaan Ook hierop kan worden ingespeeld Ook zorgtoerisme kan interessante mogelijkheden bieden voor Fryslacircn
Fryslacircn zou extra middelen kunnen aantrekken door aanspraak te maken op verschillende (Europese) fondsen Doordat Fryslacircn door sommige beleidsorganen wordt gezien als een achterstandsgebied komt men in aanmerking voor specifieke fondsen Maar er zijn ook generieke (Europese) fondsen waarop aanspraak gemaakt kan worden
Waar Fryslacircn beperkt profiteert van positieve agglomeratie-effecten beginnen sommige delen van de Randstad negatieve agglomeratie-effecten te ervaren zoals hoge grondprijzen verkeerscongestie en verpaupering van wijken Indien Fryslacircn goed digitaal ontsloten is kan het voor sommige organisaties interessant zijn om naar Fryslacircn te verhuizen
Groeiende aandacht voor (duurzame) energie en watertechnologie kan voor Fryslacircn kansen bieden De ruimtelijke structuur biedt bijvoorbeeld mogelijkheden voor het opwekken van zonne-energie of biomassa Ook het (zoute en zoete) water biedt hiertoe mogelijkheden De kennis die Fryslacircn heeft op het gebied van watertechnologie kan in de toekomst misschien in een bredere markt worden toegepast
De stijgende voedselprijzen zullen voor Fryslacircn grosso modo een positief effect hebben Zowel de agro- als de foodsector die een groot gedeelte van de stuwende bedrijvigheid vertegenwoordigen kunnen hier van profiteren
Bedreigingen Hoe kan de omgeving Fryslacircn schaden
De beperkte stuwende bedrijvigheid maakt Fryslacircn afhankelijk van andere inkomstenstroshymen uit Nederland Denk hierbij aan inkomsten uit sociale verzekeringen uitkeringen maar ook inkomsten uit de zorg Verandering in nationaal beleid kunnen hierdoor grote consequenties hebben voor de Friese economie en samenleving Ook inkomsten uit de landbouwsubsidies van de EU maken Fryslacircn kwetsbaar De Europese Unie reserveert jaarlijks bijna de helft van haar begroting voor het Gemeenschappelijk Landbouwbeleid Onder andere door de toetreding van nieuwe EU lidstaten kunnen deze middelen onder druk komen te staan
F R I E S E I C T - I N N O V A T I E A L L I A N T I E 47
Een andere bedreiging is de filiaaleconomie Veel bedrijfsvestigingen vooral in de zakelijke dienstverlening zijn nevenvestigingen De hoofdkantoren zitten veelal in de Randstad Deze locaties zijn hierdoor voor een groot deel afhankelijk van beslissingen die op andere plaatsen worden genomen
De internationalisering van de economie zorgt voor extra concurrentiedruk Vooral de lageropgeleiden ervaren een steeds grotere druk uit lagelonenlanden Omdat Fryslacircn relatief weinig hoogopgeleiden kent kunnen de negatieve consequenties van globalisering groter zijn dan in andere delen van ons land
F R I E S E I C T - I N N O V A T I E A L L I A N T I E 48
Bijlage 2 Additionele kerncijfers
Onderwijs
Fryslacircn heeft geen universiteit Het aantal studenten dat in Fryslacircn woont en een mastershydiploma ontvangt is zeer laag circa 200 per jaar Wel kent Fryslacircn enkele HBO-instellingen Toch is het aantal studenten dat een bachelorgraad ontvangt relatief beperkt vergeleken met andere provincies18
Geslaagden HBO Bachelor (naar woonplaats student)
0
2000
4000
6000
8000
10000
12000
14000
2000 2001 2002 2003 2004 2005
Groningen
Friesland
Drenthe
Overijssel
Flevoland
Gelderland
Utrecht
Noord‐Holland
Zuid‐Holland
Zeeland
Noord‐Brabant
Limburg
Figuur 10 Ontwikkeling van het aantal HBO Bachelor afgestudeerden in de Nederlandse provincies
Het aantal banen in het onderwijs is in Fryslacircn relatief hoog Dit is opmerkelijk gezien het ontbreken van een universiteit19
18 CBS ndash Statline [25]
19 LISA - bewerkt door Dialogic [27]
F R I E S E I C T - I N N O V A T I E A L L I A N T I E 49
Relatief aantal banen (Onderwijs)
50
55
60
65
70
75
80
85
90
2003
2004
2005
2006
2007
Groningen
Friesland
Drenthe
Overijssel
Gelderland
Flevoland
Utrecht
Noord‐Holland
Zuid‐Holland
Zeeland
Noord‐Brabant
Limburg
Figuur 11 Ontwikkeling van het relatief aantal banen in het onderwijs in de Nederlandse provincies
Zorg
Een manier om de omvang van de zorgsector te bepalen is het aantal ziekenhuisbedden In Fryslacircn zijn er relatief weinig bedden per inwoner ten opzichte van andere provincies Gezien de hoge mate van vergrijzing is dit opmerkelijk20
Hospital beds per million inhabitants
0
100
200
300
400
500
600
700
800
1993
1994
1995
1996
1997
1998
1999
2000
2001
2002
Groningen
Friesland
Drenthe
Overijssel
Gelderland
Flevoland
Utrecht
Noord‐Holland
Zuid‐Holland
Zeeland
Noord‐Brabant
Limburg
Figuur 12 Ontwikkeling van het aantal ziekenhuisbedden in de Nederlandse provincies
Een andere indicator van de relatieve omvang van de zorgsector is het relatief aantal banen Hier valt vooral op dat zich in 2006 een flinke daling voordeed21
20 European Commission - Eurostat [26] 21 LISA - bewerkt door Dialogic [27]
F R I E S E I C T - I N N O V A T I E A L L I A N T I E 50
Relatief aantal banen (Zorg)
120
130
140
150
160
170
180
190
2003
2004
2005
2006
2007
Groningen
Friesland
Drenthe
Overijssel
Gelderland
Flevoland
Utrecht
Noord‐Holland
Zuid‐Holland
Zeeland
Noord‐Brabant
Limburg
Figuur 13 Ontwikkeling van het relatief aantal banen in de zorg in de Nederlandse provincie
F R I E S E I C T - I N N O V A T I E A L L I A N T I E 51
Figuur 14 Overzicht van de relevante ICT Projecten in Fryslacircn
F R I E S E I C T - I N N O V A T I E A L L I A N T I E
Zo
rg
Zorg
Net
Frie
slan
d (
SG
)
Car
dio
logie
net
wer
k Fr
iesl
and
(MCL
NSD
)H
uis
van
het
Hed
en (
GEEF)
Tel
econfe
renci
ng v
ia Z
NF
(SG
)
Tel
econsu
ltat
ie A
mel
and (
CI
ZTS)
Virtu
eel bez
oek
uur
(ZTS
ZSA)
Virtu
ele
Thuis
zorg
(PF
KN
TH
FL)
Pasa
na
(Nijfinst
er)
Thuis
zorg
het
Fries
e La
nd
(N
ijfinst
er)
Sm
art
Car
ing C
om
munitie
s(D
T2015
Nijfinst
er)
O
TTO
(RIF
)
Ket
enZorg
Frie
slan
d
EPD
sch
akel
punt
OZIS
(SG
)
Sm
art
Car
ing C
om
munitie
s(D
T2015)
Ske
wie
l Try
nw
alden
Van
A n
aar
B(e
ter)
pap
ierloos
(SG
)Virtu
ele
HAP
Frie
slan
d (
SG
)
Web
dokt
er (
HZL)
Leer
-Zorg
port
al (
PF
MCL
TFW
G
GZ
RF)
Zorg
Dom
ein F
ries
land
Support
Fry
slan
JGZ p
lus
ouder
port
aal (T
FW)
Zorg
Net
Frie
slan
d p
ort
al (
SG
)
Dig
itaa
l Thuis
hote
l (P
F)
Foar
Elk
oar
(VFG
CIZ
ZF
FZ
en
ZKF )
Een
duid
ig p
atieuml
ntp
ort
aal (S
G)
Toer
ism
e m
et z
org
Zorg
Innova
tie
Foru
m
N
twurk
Fries
land
On
derw
ijs
Ser
ious
gam
es f
acto
ry (
NH
L)
Kla
sseg
las
(KN
)
Wad
den
cam
pus
(KN
RFP
)
Wad
den
cam
pus
(KN
RFP
)
Vid
eoco
nfe
renci
ng B
oger
man
(SB)
Frie
slan
d L
eern
etw
erk
(NH
L)
Inte
rnet
acad
emie
(N
HL)
Ener
gie
k (K
N
RFP
)
EdyF
rysk
(PF
)
Did
icla
ss (
NH
L)
Onlin
e lo
ket
Frys
lan (
PF)
Tom
ke (
Afucirc
k en
Bib
lioth
eeks
ervi
ce F
r ysl
an)
Vee
nques
t (N
HL)
Inte
rnet
acad
emie
(N
HL)
N
twurk
Fries
land
Overh
eid
ISZF
(ISZF)
NO
FA (
NO
FA)
Kle
ine k
ern
en
IPTV
Gam
enat
ions
(PF
KN
)
Doar
psb
acircn (
SD
)
Vital
Rura
l Are
a (N
ijfinst
er
NO
FA
RFP
TH
FL
KN
)Fr
oek
sTV (
FR-I
X
IV)
Virtu
ele
loke
tten
(KN
)
NO
FA (
NO
FA)
Vital
Rura
l Are
a (N
ijfinst
er
NO
FA
RFP
TH
FL
KN
)
Kij o
p I
T s
poor
(PF)
Doar
psb
acircn (
SD
)
Onts
luitin
g d
orp
sarc
hie
ven
(SD
W)
Am
bula
nte
han
del
(KN
N
BL
D
oar
psb
an)
N
twurk
Fries
land
MK
B
To
eri
sme
Gam
efes
tiva
l ldquoG
-Am
elan
drdquo
(NH
LG
ame
Val
ley
PF
en K
N)
3D
Vis
ual
isat
ies
(NH
L G
L P
F)
Frys
lacircn G
ames
(PF
)
Sucircke
rei (P
V
AN
WB
GD
LP
P)
Frys
lacircn R
ing (
PF)
Inte
ract
ieve
hots
pots
(KN
)
Nat
uurw
ebca
m (
VVV A
mel
and)
Bre
edst
rate
n (
NO
FCO
M)
ND
IV (
Syn
tens)
NO
FCO
M (
NO
FA
MKB N
OO
RD
Eal
a Fr
ya F
rese
na
(II
I)
KN
RFP
en O
NO
F)
Fiet
sroute
pla
nner
(FB
)
E-T
sjer
ke (
PF)
Toer
istisc
he
E-b
usi
nes
s (P
F)
Mobik
om
(PF
SVD
et
c)
Toer
ism
e m
et z
org
Zorg
eloos
Frys
lacircn (
PF)
Dig
ital
e w
ater
psp
ort
pas
(PF
)
Eile
en
N
twurk
Fries
land
Bijlage 3 Overzicht relevante ICT Projecten in Fryslacircn
Gam
ing
Bre
ed
ban
d
Beeld
com
shym
un
icati
e
Kete
nd
igit
alshy
iseri
ng
Inte
rnett
oeshy
pass
ing
po
rtal
Mob
iele
to
ep
ass
ing
en
Ove
rig (
wet
ensc
hap
pel
ijke
) in
itia
tiev
en
Frie
se S
olla
rchal
lenge
Blu
e Ener
gy
(WETSU
S)
52
Literatuur [1] RUG (2003) Arbeidsproductiviteit in Fryslacircn Een analyse van het niveau en de groei van 1990-2000 Onderzoek in opdracht van Gedeputeerde Staten van de Provincie Fryslacircn en de Kamer van Koophandel Fryslacircn URSI-rapport 305
[2] van der Elst-van der Lans Michelle Piet Rijk (2006) Lokale bedrijvigheid leefbaarheid en sociale vitaliteit in het landelijk gebied van Friesland LEI Den Haag
[3] Provincie Fryslacircn (2007) Sociaal Rapport Fryslacircn 2007
[4] Valentijn Bolhuis (2005) Friese sterkten in economisch perspectief Toekomstvisie op de ruimtelijk-economische ontwikkeling van de provincie Friesland RUG
[5] CBS (2007) Inwoners Randstad verdienen het meest httpwwwcbsnlnlshyNLmenuthemasinkomen-bestedingenpublicatiesartikelenarchief20072007-2240shywmhtm
[6] Meester Wilhelm J amp Pieter H Pellenbarg (2001) Changing regional images Are regional marketing campaigns successful Paper for the 41st European Congress of the Regional Science Association Zagreb 2001
[7] CPB (2006) Reactie op Probleemanalyse Zuiderzeelijn
[8] AD (2008) Toename van zwakke scholen
[9] Verwey Jonker instituut Kinderen in Tel Databoek 2006
[10] Verwey Jonker instituut Kinderen in Tel Databoek 2008
[11] Ministerie van EZ (2007) Koers Noord op weg naar pieken Duurzame groei door omschakeling naar een kenniseconomie
[12] Stelder (2002) Regionaal Economische Verkenningen 2002 Groningen Friesland en Drenthe
[13] Stelder Broersma J van Dijk (2008) Noordelijke Arbeidsmarkt Verkenning 2008
[14] Broersma Lourens en Jouke van Dijk (2006) Het belang van de industrie in het Noorden 1950-2025 Onderzoek in opdracht van de Stichting TxU Noord-Nederland Groningen Faculteit Ruimtelijke Wetenschappen Rijksuniversiteit Groningen URSI-research report nr 316
[15] Provincie Friesland (2002) Nota sociaal-economisch beleid
[16] SCP (2006) Thuis op het platteland Den Haag
[17] EZ (2007) ICT agenda 2008-2011 De gebruiker centraal in de digitale Dienstenmaatschappij Den Haag
[18] WRR (2008) Innovatie Vernieuwd opening in viervoud Amsterdam University Press Den Haag Amsterdam
[19] Provincie Friesland (2007) Koers op Fryslacircn - Het Friese Meren Project 2e fase
[20] ECP (2008) Gaming meer dan een spelletje Den Haag
F R I E S E I C T - I N N O V A T I E A L L I A N T I E 53
[21] Provincie Friesland (2007) Fryske Fiersichten wurkprogram 2009 - 2011
[22] Provincie Friesland (2006) Fryslacircn toeristische topattractie in Nederland van de Provincie Fryslacircn
[23] Ministerie van VWS (2003) Quick Scan Kleine Kernen Den Haag
[24] Ministerie van Economische Zaken (2006) Verslag Innovation Lecture Den Haag
[25] httpstatlinecbsnl
[26] httpeceuropaeueurostat
[27] httpwwwlisanl
[28] ING (2007) Starterscampagne
[29] Vital rural area project activities annex 7
[30] Dialogic (2006) Initiatieven voor het bevorderen van eSkills van de beroepsbevolking in zes Europese landen Utrecht
[31] Rutten amp Koops (2007) Creatieve industrie en informatie- en communicatietechnologie in Noord Nederland Rapport naar aanleiding van de Noordermatch 2007
[32] Henry Chesbrough Open Innovation The new imperative for creating and Profiting from TechnologyHarvard business school Press
F R I E S E I C T - I N N O V A T I E A L L I A N T I E 54
Auteurs
drs Sven Maltha iring Reg Brennenraedts drs Hugo Gillebaard
Contact
Secretariaat Friese ICT-innovatie Alliantie pa Hooghiemstraplein 33-36 3514 AX Utrecht Tel +31 (0)30 215 05 80 Fax +31 (0)30 215 05 95 malthadialogicnl
Inhoudsopgave
Managementsamenvatting 5
1 Inleiding 9
11 Uitgangspunten 9
12 Waarom een Friese ICT-innovatie Alliantie9
13 Huidige beleidscontext 10
14 Van visie naar ambitie 11
15 Leeswijzer11
2 Kijk op innovatie met en door ICT 13
21 Inleiding 13
22 Het nieuwe denken in innovatie13
23 De Nationale ICT Agenda 15
24 Implicaties voor Fryslacircn 16
3 Fryslacircn in beeld 17
31 Inleiding 17
32 Innovatie-indicatoren 17
33 SWOT-analyse21
4 Visie op ICT-innovatie in Fryslacircn 23
41 Inleiding 23
42 Toekomstbeelden van Fryslacircn anno 2020 23
43 Visie van de Kerngroep 25
44 Missie25
45 Ambitie 26
46 Criteria projectgroepen 26
47 Monitoring en afstemming 27
5 Roadmaps projectgroepen 29
51 Inleiding 29
52 Draadloze Friese meren 29
53 Zorg op afstand (ZoA) Pilot lsquohartfalenrsquo 32
54 Qwiek34
55 Sport experience Fryslacircn35
56 Ketendigitalisering in de jachtbouw36
57 Platteland kleine kernen37
6 Organisatie 41
61 Rol van de Alliantie 41
F R I E S E I C T - I N N O V A T I E A L L I A N T I E 3
62 Taakstelling per onderdeel van de Alliantie 41
7 Ter afsluiting 45
Bijlage 1 SWOT-analyse 46
Bijlage 2 Additionele kerncijfers 49
Bijlage 3 Overzicht relevante ICT Projecten in Fryslacircn 52
Literatuur 53
F R I E S E I C T - I N N O V A T I E A L L I A N T I E 4
Managementsamenvatting De Friese ICT-innovatie Alliantie is medio 2008 door de provincie Fryslacircn ingesteld Haar taak is het zetten van een volgende stap in innovatie en benutting van ICT in Fryslacircn Met betere inzet van ICT en ontwikkeling van nieuwe ICT-diensten kunnen gerichte innovatieprojecten de economische en maatschappelijke ontwikkeling in de provincie Fryslacircn versterken Door de beste krachten in Fryslacircn te bundelen bij het opstellen en uitvoeren van zogenaamde lsquoimpactprojectenrsquo dient binnen twee jaar een beweging op gang te komen waarmee een innovatief klimaat ontstaat met een sterk zuigende economische werking Door clustering van partijen en activiteiten ontstaat meer samenhang in projecten en ontwikkeling dan momenteel het geval is
Deze Roadmap schetst de toekomstvisie van de Kerngroep De visie is gekoppeld aan concrete ambities voor uitvoering van opschaalbare pilotprojecten met een grote impact binnen de komende twee jaar In de valorisatiefase van de geselecteerde projecten wordt succes afgemeten naar drie hoofdaspecten
a Het nut en de noodzaak zijn aangetoond en er bestaat een concrete marktvraag naar uitvoering van taken
b Er is een aanbeveling voor opschaling met bereidheid voor private en publieke financieumlle injecties
c Er is bewijs van lsquoaanjaagpotentiersquo om maatschappelijke en economische ontwikkeshylingen in Fryslacircn te stimuleren
De eisen die tegenwoordig gesteld worden aan de kwaliteit van leven vragen om bijpassende kwaliteit van ICT-dienstverlening Nieuwe technologie en diensten volgen elkaar snel op Hierdoor ontstaat een groot potentieel aan nieuwe toepassingen Ook biedt ICT een kans om de arbeidsproductiviteit te verhogen Dit is nodig om het hoofd te kunnen bieden aan maatschappelijke ontwikkelingen zoals de vergrijzing een toename aan zorgvraag een dreigend tekort aan goed opgeleide arbeidskrachten en de toenemende concurrentie met bedrijvigheid uit omliggende regiorsquos
Op basis van verkennend onderzoek en diepgaande discussies heeft de Kerngroep haar visie als volgt geformuleerd
ldquoFryslacircn dient zich sterk te profileren op de themarsquos duurzaamheid ouderen jeugd en cultuur om in een open omgeving een antwoord te bieden op een snel veranderende sociaaleconomische omgeving (zowel nationaal als mondiaal)rdquo
Aandachtspunten hierbij zijn
1 Kernkwaliteiten behouden en uitbouwen bedreigende zwaktes neutraliseren
2 Ruimte creeumlren voor pilotprojecten en een experimenteeromgeving voor nieuwe dienstverlening en duurzame productie
3 Fryslacircn positioneren als internationaal recreatiepark
4 Fryslacircn profileren als duurzame innovatieve economie
5 ICT als enabler voor vernieuwing doet organisaties veranderen
F R I E S E I C T - I N N O V A T I E A L L I A N T I E 5
6 ICT als enabler draagt bij aan vernieuwing en verbetering van de kwaliteit van onderwijs (gezondheids)zorg en welzijn
7 Successen en unieke sterkten grootschalig uitdragen
8 Alleen die activiteiten krijgen prioriteit waarin ICT de lsquoversnellerrsquo is van een vraaggestuurde ontwikkeling
De Friese ICT-innovatie Alliantie stimuleert op een actieve manier vraaggestuurde inzet van ICT gericht op duurzame economische ontwikkeling en sociale innovatie met behoud en uitbouw van de Friese kernkwaliteiten Met open vizier en in verbinding met de mondiale ontwikkelingen wil de Alliantie ambities vergroten en zwakten op het gebied van onderwijs vergrijzing ondernemingscultuur omzetten in sterkten Met ICT kunnen genoemde zwakten en bedreigingen cross-sectoraal geneutraliseerd worden door sterktes in ondermeer cultuur recreatie (water) sport zorg en op vakmanschap gerichte maakindustrie
De uit te voeren projecten zijn (a) vraaggestuurd (b) resultaatgericht (c) voorzien van een mid-term beoordelingsmoment met gono-go beslissing (d) selfsupporting na twee jaar (e) modulair in groei (f) geselecteerd vanwege unieke toegevoegde waarde hoge verwachte impact en onderlinge samenhang en (g) voldoen aan overige stringente criteria
In een vijftal projectgroepen starten zes pilotprojecten In april 2009 moet er voor elke projectgroep een concreet plan van aanpak gereed zijn Uiterlijk medio 2009 zijn volledig uitwerkte businessplannen beschikbaar met instemming van de deelnemers en bijbehorende financiering om concreet uitwerking te kunnen geven aan de verschillende pilotprojecten De vijf projectgroepen zijn (a) Draadloze Friese meren (b) Zorg (c) Sport Experience (d) Jachtbouw en (e) Kleine kernen Daarnaast zijn er drie lsquoverticalersquo projectactiviteiten die op alle projectgroepen van toepassing zijn onderwijs(vernieuwing) kennisborging en promotie amp communicatie Figuur 1 illustreert de totale structuur van de Friese ICT-innovatie Alliantie
F R I E S E I C T - I N N O V A T I E A L L I A N T I E 6
ONDERWIJSVERNIEUWING
PROMOTIE EN
COMMUNICATIE
KENNNISBORGING
Raad van Advies Taak klankbord- en ambassadeursfunctie
KerngroepTaak Advisering en aansturing Alliantie Opstellen Roadmap
toezien op uitvoering en monitoring
Friese ICT innovatie-alliantie Taak Uitvoering Roadmap in projectgroepen
Resultaat Minimaal eacuteeacuten project per projectgroep geschikt voor opschaling en zelfstandige continuering na 2 jaar
Projectgroep Draadloze meren
Projectgroep Sport Experience
Projectgroep Zorg
Projectgroep Jachtenbouw
Projectgroep Kleine kernen
Figuur 1 Organogram van de Friese ICT-innovatie Alliantie
De Kerngroep van de Friese ICT-innovatie Alliantie bestaat uit zes leden die op persoonlijke titel en zonder last of ruggespraak hun visie inbrengen zich sterk maken voor het opstellen van de projecten en toezien op uitvoering De leden van de Kerngroep zijn
bull profdrir LP Ligthart (voorzitter) TU Delft
bull R Feenstra RI MBA De Friesland Zorgverzekeraar
bull drir PA Gielen TCNN
bull drs FA Pronk Rabobank Heerenveen
bull drs WR Reek MCM Gemeente Sneek
bull drs J Wester TNO-ICT
7F R I E S E I C T - I N N O V A T I E A L L I A N T I E
F R I E S E I C T - I N N O V A T I E A L L I A N T I E 8
1 Inleiding
11 Uitgangspunten
Het onderliggende document vormt de Roadmap van de Kerngroep van de Friese ICT-innovatie Alliantie De rapportage is een weerslag van de uitkomsten van de werkbijeenshykomsten van de Kerngroep op 25 september 26 september 24 oktober 28 november en 19 december 2008 in Oranjewoud Deze Roadmap schetst de toekomstvisie van de Kerngroep gekoppeld aan concrete ambities voor uitvoering van opschaalbare demonstratieprojecten met een hoge impact op maatschappelijke en economische ontwikkelingen in Fryslacircn in de komende twee jaar In de valorisatiefase van de geselecteerde projecten wordt succes afgemeten naar drie hoofdaspecten
a Het nut en de noodzaak zijn aangetoond en er bestaat een concrete marktvraag naar uitvoering van taken
b Er is een aanbeveling voor opschaling met bereidheid voor private en publieke financieumlle injecties
c Er is bewijs van lsquoaanjaagpotentiersquo om maatschappelijke en economische ontwikkeshylingen in Fryslacircn door middel van innovatie en ICT de komende jaren te stimuleren
De geformuleerde visie en ambitie zijn vertaald in een programmaplan (roadmap) Voor zes geselecteerde pilotprojecten zijn afzonderlijke roadmaps opgesteld die in het voorjaar 2009 moeten uitmonden in concreet uitgewerkte businessplannen Per project wordt een projectgroep samengesteld waarin het Friese bedrijfsleven publieke organisaties en een afvaardiging vanuit zowel de Kerngroep als de provincie samenwerken Projectvoortgang en monitoring met gono-go besluitvorming vindt iedere drie maanden plaats tijdens bijeenkomsten van de Friese ICT-innovatie Alliantie
Er bestaat zowel vanuit de provincie als het veld een sterke behoefte om versnippering aan initiatieven tegen te gaan en te komen tot een meer integrale aanpak waarbij schaalgrootshyte en een breed (sectoraal) draagvlak belangrijke aandachtspunten vormen Afstemming met lopende initiatieven is dan ook een vereiste
12 Waarom een Friese ICT-innovatie Alliantie
De economie en samenleving worden steeds afhankelijker van goed functionerende ICT Steeds meer mensen beschouwen ICT als een basisvoorziening vergelijkbaar met water uit de kraan en stroom uit het stopcontact Maar ICT kan met alle toegevoegde intelligentie en gebruiksmogelijkheden zoveel meer zijn Als enabler en driver kan ICT in Fryslacircn grote maatschappelijke en economische meerwaarde bieden De provincie Fryslacircn heeft op basis van eerder verricht onderzoek door de Universiteit Groningen vastgesteld dat de Fryslacircn een achterstand op het gebied van ICT heeft ten opzichte van de rest van Nederland1 Dit
1 RUG (2003) Arbeidsproductiviteit in Fryslacircn Faculteit der Ruimtelijke Wetenschappen URSI-rapport 35 p 3 [1]
(NB [1] verwijst naar de nummering van de literatuurlijst Deze methode wordt in dit document consequent gehanteerd)
F R I E S E I C T - I N N O V A T I E A L L I A N T I E 9
beperkt het innovatieve vermogen van de provincie De achterstand dient te worden weggewerkt en op specifieke punten te worden omgezet in voorsprong Met deze situatie voor ogen en gegeven de mogelijkheden die de inzet van ICT biedt voor maatschappelijke en economische innovatie heeft de provincie Fryslacircn de Friese ICT-innovatie Alliantie in het leven geroepen De recent geformeerde Kerngroep van de Alliantie is aan de slag gegaan onder het motto rdquodrsquor op en drsquor overrdquo Ten opzichte van omringende regiorsquos moet Fryslacircn dus niet alleen aansluiting zoeken maar haar concurrenten ook voorbijstreven
Belangrijke uitgangspunten voor de Kerngroep om te komen tot haar visie en uitvoeringsshyplannen zijn
a Fryslacircn heeft veel zichtbare historie binnen en buiten de stedelijke kernen In de toekomst moeten de historische waarden behouden blijven en door middel van ICT beter worden uitgenut
b Fryslacircn wil meedoen in de vaart der volkeren Fryslacircn wil nieuwe markten ontwikshykelen waarbij haar kernkwaliteiten beter worden ingezet
c Fryslacircn heeft nieuwe economische en maatschappelijke roadmaps nodig waarmee het op (inter)nationale schaal voorop gaat lopen en waarbij ICT in de breedte en diepte de noodzakelijke versneller is
d Fryslacircn is een laboratorium voor (a) het creeumlren van faciliteiten waarin nieuwe werkvormen als uitgangspunt dienen en (b) vragen uit het maatschappelijke doshymein vertaald worden naar valorisatieprojecten
13 Huidige beleidscontext
De provincie Fryslacircn kent geen afzonderlijk ICT-beleid Tegelijkertijd is ICT wel een belangrijk aandachtspunt binnen de verschillende beleidsterreinen van de provincie ICT komt onder meer tot uiting in de top-10 van Fryske Fiersichten Eind 2006 organiseerde de provincie Fryslacircn een toekomstdebat met het vizier op 2030 onder de naam Fryske Fiersichten Dit leidde ertoe dat meer dan 700 ideeeumln werden ingezonden Het werkproshygramma voor Fryske Fiersichten geeft weer welke voorstellen voor nadere projectontwikkeling en uiteindelijke concrete uitvoering in aanmerking komen Eeacuten van de tien beste Fiersichten is Ntwurk Fryslacircn ndash naar innovatieve toepassing van ICT voor zorg toerisme onderwijs en platteland
De beste Fiersichten vallen gedeeltelijk samen met activiteiten die in het coalitieakkoord aangekondigd zijn De beste Fiersichten zullen binnen de door Provinciale Staten vastgestelde begroting op korte termijn worden uitgevoerd Het primaire doel van Ntwurk Fryslacircn is om Fryslacircn internationaal op de kaart te zetten als expertisecentrum en proeftuin op het gebied van innovatieve ICT-toepassingen en aanpalende technologieeumln (oa multimedia gaming mobiele en draadloze technologieeumln) op de deelgebieden zorg toerisme onderwijs en platteland Een afgeleide hiervan is het realiseren van de benodigde infrastructuur Binnen dit werkprogramma wil de provincie in eerste instantie de rol van regisseur aanjager en makelaarschakelaar vervullen Tevens zou de provincie financieel kunnen participeren in de opstartfase Meerjarige financieumlle betrokkenheid van de provincie is niet wenselijk uiteindelijk moet de markt zowel inhoudelijk als financieel de projecten volledig oppakken
Vanuit een andere actielijn heeft de provincie in 2008 het initiatief genomen de Friese ICT-innovatie Alliantie in het leven te roepen Hiermee beoogt de provincie de achterstand in het toepassen van ICT weg te werken en om te zetten in een voorsprong De taakstelling die de Alliantie heeft meegekregen vanuit de provincie is het bundelen van de beste
F R I E S E I C T - I N N O V A T I E A L L I A N T I E 10
krachten vanuit de maatschappij in Fryslacircn voor het bereiken en uitvoeren van voorstellen en projecten die de economische en maatschappelijke ontwikkeling in provincie Fryslacircn sterk stimuleren
14 Van visie naar ambitie
De Kerngroep formuleert in deze roadmap een toekomstvisie en bijbehorende missie en leidt hiervan een krachtige en concrete ambitie af Voor een periode van twee jaar zet de Kerngroep onder de vlag van de Alliantie vijf projectgroepen op die elk eacuteeacuten of meerdere projecten tot uitvoering brengen Elke projectgroep gaat minimaal eacuteeacuten project realiseren dat een voorlopersrol voor de provincie Fryslacircn heeft Dit moet gebeuren binnen de termijn van twee jaar De pilotprojecten dienen vanaf de start gebaseerd te zijn op duidelijke probleem- en vraagsstellingen
De Alliantie beoogt het beleid van de provincie te versterken vanuit haar eigen visie Waar nodig zal de Alliantie trachten het beleid van de provincie te beiumlnvloeden In de praktijk gaat het om goede afstemming tussen het provinciebeleid en de activiteiten van de Alliantie
15 Leeswijzer
In dit document worden de volgende onderwerpen achtereenvolgens behandeld
bull Kijk op innovatie met en door ICT (H2)
bull Fryslacircn in beeld kerncijfers uitkomsten SWOT-analyse (H3)
bull Visie missie en ambities (H4)
bull Roadmaps projectgroepen (H5)
bull Organisatie van de Alliantie en de Kerngroep (H6)
bull Afsluiting (H7)
F R I E S E I C T - I N N O V A T I E A L L I A N T I E 11
F R I E S E I C T - I N N O V A T I E A L L I A N T I E 12
2 Kijk op innovatie met en door ICT
21 Inleiding
hellipldquoWie het water ook heeft uitgevonden een vis was het in ieder geval nietrdquo (Vrij naar oud Boeddhistisch gezegde)
Iedereen zit gevangen in zijn eigen vissenkom terwijl je weet dat daar buiten een grote oceaan bestaat Met de metafoor van de vissenkom benadrukken we dat men zich vaak niet of onvoldoende bewust is van zijn of haar omgeving De vissenkom is voor velen herkenbaar omdat men graag redeneert vanuit de eigen comfortzone Dit geldt ook voor regiorsquos en provincies die een eigen manier zoeken om met bestaande ontwikkelingen en dynamiek om te gaan Voor het daadwerkelijk realiseren van innovatie met en door ICT blijft het van belang om een open vizier te hebben op de ontwikkelingen die verder reiken dan de eigen regio de eigen comfortzone Openstaan voor internationale ontwikkelingen en voor culturele en maatschappelijke vernieuwing is noodzakelijk om mee te kunnen in de vaart der volkeren
Dit hoofdstuk beschrijft de ziens- en benaderingswijze van de Kerngroep op de centrale themarsquos innovatie ICT en de onderlinge relatie daartussen De afsluitende paragraaf vertaalt de implicaties van mondiale en nationale ontwikkelingen naar de situatie in Fryslacircn
22 Het nieuwe denken in innovatie
Paradigmashift
Met de doorbraak van ICT (en het Internet in het bijzonder) aan het einde van de vorige eeuw is er een verandering ontstaan in de manier waarop innovatie bedreven en georganiseerd wordt Het zogenaamde lsquoGreat search Modelrsquo (Perez 2005) beschrijft hoe technologische revoluties een terugkerend herkenbaar patroon volgen Figuur 2 geeft hier een beeld van In de eerste fase van een technologische paradigmashift is alles gericht op beschikbaarheid Deze fase wordt voornamelijk gefinancierd door Venture Capitalists die vervolgens op jacht gaan naar hoge returns on investments en een hype weten te creeumlren (internetbubbel) In de lsquodeploymentfasersquo is er een andere vorm van financiering namelijk industrieel kapitaal In deze fase zijn de platformen operationeel In de huidige cyclus verandert de organisatiestructuur van een piramidestructuur naar een platte organisatie met een wijdvertakt netwerk Deze ontwikkeling van decentralisering is ook van invloed op de traditionele functiescheiding zoals werk wonen en recreatie In deze fase resulteert het spel tussen technologische en sociale innovatie (gericht op de gebruiker) in nieuw type werk- en woonomgevingen Uiteindelijk zal dit uitmonden in nieuwe institutionele innovaties en organisaties
F R I E S E I C T - I N N O V A T I E A L L I A N T I E 13
INSTALLATION PERIODINSTALLATION PERIODFirst 20-30 years
DEPLOYMENT PERIODDEPLOYMENT PERIODSecond 20-30 years
Time
INSTALLATION PERIODINSTALLATION PERIOD First 20-30 years
DEPLOYMENT PERIODDEPLOYMENT PERIOD Second 20-30 years
Post bubblerecession
(sometimesdepression)Instability
Post bubblerecession
(sometimesdepression)Instability
TURNINGTURNING POINTPOINT
2
Post bubble recession
(sometimesdepression) Instability
Post bubble recession
(sometimes depression) Instability
TURNINGTURNING POINTPOINT
2
DECLINE of the old economyDECLINE of the old economyEMERGENCE of the newEMERGENCE of the new
1
DECLINE of the old economyDECLINE of the old economy EMERGENCE of the newEMERGENCE of the new
1
1971
2000
ECO GROWTHECO GROWTHSocietal reSocietal re--engineeringengineering
3
Victorian boomBelle Eacutepoque
Post War Golden Age
Flourishing ofthe whole economy
New paradigm in the making
ECO GROWTHECO GROWTH Societal reSocietal re--engineeringengineering
3
Victorian boom Belle Eacutepoque
Post War Golden Age
Flourishing of the whole economy
New paradigm in the making
Canal maniaCanal maniaRailway maniaRailway maniaRoaring 20sRoaring 20s Internet maniaInternet mania
followed byfollowed byBIG FINANCIAL BUBBLEBIG FINANCIAL BUBBLECanal maniaCanal mania Railway maniaRailway mania Roaring 20sRoaring 20s Internet maniaInternet mania
followed byfollowed by BIG FINANCIAL BUBBLEBIG FINANCIAL BUBBLE
Source Carlota Perez 2005
2005
Figuur 2 The great search model (Perez 2005)2
In de Innovation Lecture van 2006 wees SER-voorzitter Rinnooy Kan al op een verschuiving die optreedt van gesloten naar open innovatie waarbij samenwerking op basis van gelijkwaardigheid plaatsheeft3 Niet langer hieumlrarchische structuren met veel formele relaties en bureaucratische principes zijn leidende organisatievormen maar veel meer netwerken en partnerschappen Gedeelde belangen en interesse staan daarbij centraal Zo ontstaat een verschuiving van ldquoWhatrsquos in it for merdquo naar ldquoWhatrsquos in it for usrdquo Immers mensen zijn tegelijkertijd actief in meerdere netwerken waardoor er telkens andere afhankelijkheden maar ook andere coalities ontstaan Reputatie en vertrouwen zijn in deze context dan ook in toenemende mate cruciale waarden Dit heeft ook consequenties voor het niveau van aansturing Steeds meer grote bedrijven leggen verantwoordelijkheden en beslissingsbevoegdheden - onder meer voor innovatie ndash neer op een decentraal niveau Hierdoor ontstaan nieuwe werkvormen en -relaties die nauw samenhangen met het begrip lsquosociale innovatiersquo
Cyclische- en open innovatie
Het innovatieproces wordt door sommigen gezien als combinatie van de ontwikkeling van het nieuwe (lsquoexploratiersquo) en de efficieumlnte toepassing en verbetering van het bestaande (lsquoexploitatiersquo) Inventie is daarbij weliswaar nodig maar innovatie is vooral een kwestie van toepassing In het recente innovatierapport geeft de Wetenschappelijke Raad voor het Regeringsbeleid (WRR) de volgende definitie van innovatie4
2 In het licht van de huidige onvoorziene mondiale economische crisis moet de tweede fase van het model van Perez misschien wat opgerekt worden Het gaat meer om de paradigmashift dan de voorspellende conjuncturele waarde van het model
3 Ministerie van Economische Zaken (2006) Verslag Innovation Lecture p18 [24] 4 WRR (2008) Innovatie Vernieuwd opening in viervoud Amsterdam University Press Den Haag
Amsterdam p 23 [18]
F R I E S E I C T - I N N O V A T I E A L L I A N T I E 14
ldquoInnovatie als uitkomst is een nieuwe functionaliteit of een nieuwe manier om een bestaande functie te vervullen (bijvoorbeeld digitale fotografie) Dat is breder dan een nieuw product of proces in de markt en omvat ook innovaties in de publieke sector (bijvoorbeeld het via internet aanbieden van overheidsdiensten) Het proces omvat de ontwikkeling van een nieuwe vondst (inventie) de succesvolle toepassing daarvan (innovatie als uitkomst) en de brede verspreiding van innovaties in de samenleving (diffusie)rdquo (WRR 2008)
Het moderne beeld van innovatiebeleid richt zich op het systeem van inventie innovatie en diffusie door interactie en samenwerking in ketens en netwerken die bedrijfstakken en technologieeumln overstijgen Volgens de WRR verlopen innovatieprocessen niet langer via het oude lsquolineaire modelrsquo van de overdracht van kennis uit onderzoek naar ontwikkeling maar gaat het veel meer om een lsquocyclisch innovatiemodelrsquo waarin de wisselwerking tussen inventie innovatie en diffusie een continu proces wordt Het ministerie van Economische Zaken besteedt al enkele jaren specifieke aandacht aan niet-technologische aspecten van innovatie Vooral de aandacht voor ondernemerschap is de laatste jaren gegroeid evenals de aandacht voor valorisatie van kennis en vernieuwing Sterk in opkomst zijn vraagstukshyken over institutionele en sociale innovatie
Innovatie vindt veelal plaats in samenwerking tussen mensen of bedrijven met verschillende kennis competenties en middelen om samen tot die nieuwe combinaties te komen In de afgelopen jaren heeft het idee van lsquoopen innovatiersquo terrein gewonnen (Chesbrough 2006)5 Vanuit dit concept geredeneerd moeten bedrijven niet in isolement proberen te innoveren maar in samenwerking met anderen Dat geeft efficieumlnties van schaal en scope en biedt meer mogelijkheden voor grotere diversiteit en nieuwe combinaties
23 De Nationale ICT Agenda
Het nationale interdepartementale ICT-beleid is grotendeels verankerd in de Nationale ICT-Agenda Nederland beschikt over hoogwaardige infrastructuur voor elektronische communicatie en dienstverlening Het gebied van vaardigheden en gebruik van diensten kan echter nog aanzienlijk verbeterd worden In de ICT-Agenda 2008-2011 stelt de overheid de gebruiker dan ook centraal in de digitale dienstenmaatschappij 6
ldquoOm de internationale concurrentie op het terrein van dienstenontwikkeling aan te (blijven) kunnen zal onze maatschappij zich sneller dan de ons omringende landen moeten ontwikkelen tot een maatschappij en economie die vaardig is met en voorop loopt in digitale dienstverlening en het gebruik van ICTrdquo (EZ 2008)
De eisen die tegenwoordig aan de kwaliteit van het leven gesteld worden vragen om bijpassende kwaliteit van elektronische diensten Nieuwe technologie en diensten volgen elkaar snel op waarmee een groot potentieel aan nieuwe toepassingen ontstaat Daarnaast biedt ICT ons de kans om de arbeidsproductiviteit te verhogen Dit is nodig om
5 Henry Chesbrough Open Innovation The new imperative for creating and Profiting from TechnologyHarvard business school Press [32]
6 Ministerie van EZ (2008) ICT-Agenda 2008-2011 De gebruiker centraal in de digitale Dienstenmaatschappij p9 [17]
F R I E S E I C T - I N N O V A T I E A L L I A N T I E 15
maatschappelijke en demografische ontwikkelingen zoals de vergrijzing een toename aan zorgvraag en een dreigend tekort aan kwalitatief goede leerkrachten het hoofd te kunnen bieden
rdquoVolgens de nationale ambitie dient Nederland in 2015 te behoren tot de koplopers in het beschikbaar zijn en het gebruik van ICT-toepassingen en nieuwe digitale dienstshyverleningsconcepten Om deze ambitie te halen acht het kabinet het noodzakelijk dat ICT-toepassingen en -diensten meer dan op dit moment de behoeften van de geshybruiker centraal stellen dat ze zijn gebaseerd op open standaarden waar mogelijk en dat ICT als katalysator wordt gebruikt bij het herinrichten van dienstverlenings- en productieketens Verder is een breed gebruik van ICT goed voor de sociale participashytie en integratie van mensen in de samenlevingrdquo (EZ 2008)
24 Implicaties voor Fryslacircn
Fryslacircn verandert maar de wereld buiten Fryslacircn verandert mogelijk nog meer Dit zorgt voor kansen en bedreigingen Openstaan voor internationale ontwikkelingen en voor culturele en maatschappelijke vernieuwing is noodzakelijk Kijkend naar de eeuwenoude internationale connecties dan moet Fryslacircn zich weer willen positioneren op de as Amsterdam - Groningen - Bremen - Hamburg - Berlijn
Binnen de terugkerende patronen van technologische revoluties zoals beschreven in Figuur 2 bevindt Fryslacircn zich momenteel aan het begin van de derde (deployment) fase Kenmerkend voor deze fase is dat innovatie decentraal plaatsvindt waarbij de gebruiker aan de knoppen draait Innoveren doet men dus zowel lsquovoorrsquo als lsquometrsquo de Friese gemeenschap met een accentverschuiving van technologische naar sociale innovatie Voor Fryslacircn met haar unieke ruimtelijke en omgevingsfactoren biedt de hier beschreven ontwikkeling grote kansen
In het huidige regionale innovatiebeleid bestaat veel aandacht voor (het kopieumlren van) best practices in regionale systemen elders Hierbij is het van belang om interessante elementen van elders over te nemen te verrijken met lokale sterkten en te lsquoenginerenrsquo naar de lokale en regionale context zodanig dat er daadwerkelijk meerwaarde ontstaat die uniek is Dit geldt even zozeer voor Fryslacircn eigen kwaliteiten kunnen beter worden benut of uitgebreid en zwaktes omgezet in sterktes Dit is wat de Kerngroep verstaat onder drsquor op en drsquor over
F R I E S E I C T - I N N O V A T I E A L L I A N T I E 16
3 Fryslacircn in beeld
31 Inleiding
In dit hoofdstuk bespreken we de context waarbinnen de Kerngroep tot haar visie komt Allereerst volgen enkele innovatie-indicatoren voor de Friese economie en maatschappij Daarna volgen de uitkomsten uit een SWOT-analyse voor Fryslacircn De visie zelf komt in hoofdstuk vier aan de orde
32 Innovatie-indicatoren
Hieronder worden de belangrijkste indicatoren besproken In bijlage 2 zijn additionele data te vinden
Bedrijfsleven
Een bekende indicator van dynamiek en innovatie is het aantal startende bedrijven in een gebied Fryslacircn scoort ndash genormaliseerd naar het aantal inwoners - laag op deze indicator Alleen Overijssel en Zeeland scoren in Nederland nog lager7
Aantal startende bedrijven per inwoner (2006)
0 0001 0002 0003 0004 0005 0006 0007 0008
Groningen Friesland Drenthe
Overijssel Flevoland
Gelderland Utrecht
Noord‐Holland Zuid‐Holland
Zeeland Noord‐Brabant
Limburg
Figuur 3 Relatief aantal startende bedrijven in de Nederlandse provincies
7 ING (2007) Starterscampagne [28]
F R I E S E I C T - I N N O V A T I E A L L I A N T I E 17
In Fryslacircn is de primaire (landbouw) en secundaire (industrie) sector sterk ontwikkeld Dienstverlening zowel commercieel (tertiair) als niet-commercieel (quartair) zijn minder omvangrijk Overigens is het aantal bedrijfsvestigingen in Fryslacircn in generieke zin omvangrijk Dit betekent concreet dat er relatief veel MKB is en relatief weinig grootbeshydrijf8
Figuur 4 Aantal bedrijfsvestigingen in de primaire secundaire tertiaire quartaire sector in de Nederlandse provincies
In de drie noordelijke provincies is de werkgelegenheid in de ICT-sector benedengemidshydeld Elke provincie heeft minder dan 3 van de totale werkgelegenheid uit deze sector in Nederland In Fryslacircn zijn vooral banen op het gebied van hardware en diensten schaars9
Content Diensten Hardware
Nederland 122027 206297 90396
Groningen 3238 6447 2111
Fryslacircn 2853 3923 1044
Drenthe 1593 2507 1962
Tabel 1 Totaal aantal banen in drie ICT-sectoren (2005)
8 CBS ndash Statline [25] 9 Rutten amp Koops (2007) Creatieve industrie en informatie- en communicatietechnologie in Noord
Nederland Rapport naar aanleiding van de Noordermatch 2007 [31]
F R I E S E I C T - I N N O V A T I E A L L I A N T I E 18
Ondanks het beperkt aantal banen in de ICT-sector kent Fryslacircn wel een bovengemiddelde groei van het aantal banen daarbinnen Maar ook de creatieve industrie groeit in Fryslacircn Zeker als we het afzetten tegen de krimp in de provincie Groningen 10
Creatieve industrie ICT
Nederland 32 21
Groningen -04 34
Fryslacircn 36 28
Drenthe 47 17
Tabel 2 Gemiddelde procentuele jaarlijkse groei aantal banen (1996-2005)
Uitgaven aan RampD
Het onderstaande figuur laat zien dat de uitgaven aan innovatie als deel van het bruto binnenlands product in Fryslacircn laag zijn ten opzichte van de overige Nederlandse provincies
Gross expenditure on RampD as a of GDP (all sectors)
00
05
10
15
20
25
30
35
1996 1997 1998 1999 2000 2001 2002 2003 2004 2005
Groningen
Friesland
Drenthe
Overijssel
Gelderland
Flevoland
Utrecht
Noord‐Holland
Zuid‐Holland
Zeeland
Noord‐Brabant
Limburg
Figuur 5 Ontwikkeling van de uitgaven aan RampD als onderdeel van het bruto binnenlands product in de Nederlandse provincies
Een reden dat Fryslacircn relatief lage RampD-uitgaven kent is de schaarste van grote hightech bedrijven in de provincie Dit in tegenstelling tot bijvoorbeeld de provincie Noord-Brabant die in de bovenstaande grafiek dan ook de hoogste RampD-uitgaven laat zien Een andere verklaring waarom Fryslacircn lager scoort op RampD-uitgaven dan veel andere provincies is het ontbreken van een universiteit en het geringe aantal kennisinstellingen De investeringen in innovatie moeten dus uit het bedrijfsleven komen Dit is zeker in het licht van het grote aantal MKBrsquoers in Fryslacircn een hele opgave Ter informatie Philips ASML DSM en Oceacute
10 Rutten amp Koops (2007) Creatieve industrie en informatie- en communicatietechnologie in Noord Nederland Rapport naar aanleiding van de Noordermatch 2007 [31]
F R I E S E I C T - I N N O V A T I E A L L I A N T I E 19
hebben een zeer grote invloed op de scores van respectievelijk Noord-Brabant en Limburg11
Het is belangrijk om het onderscheid te maken tussen RampD en innovatie RampD gaat over uitgaven (input) innovatie over resultaten (output) Wanneer in de wederzijdse relaties tussen producten of diensten processen en markten een vernieuwing of essentieumlle verbetering wordt gerealiseerd waarmee de concurrentiepositie van het bedrijf verbetert dan is er feitelijk sprake van innovatie Het verbeteren van de concurrentiepositie (binnen 2-4 jaar) van het bedrijf is daarbij essentieel en verklaart het verschil met het verrichten van (fundamenteel) onderzoek door bedrijven12
Ondanks dat Fryslacircn lage RampD-uitgaven kent zijn er voldoende mogelijkheden om zowel in bedrijven als in maatschappelijke instellingen innovatie te realiseren Vooral bij sociale innovatie zijn andere randvoorwaarden doorslaggevend dan bij technologische
Demografie en geografische spreiding
De mate van vergrijzing in Fryslacircn is relatief hoog De provincie vergrijst sinds 2002 versneld maar is inmiddels ingehaald door Limburg Ook Zeeland en Drenthe vergrijzen momenteel sneller13
Grijze druk
14
16
18
20
22
24
26
28
30
32
1995 1996 1997 1998 1999 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 Groningen Friesland Drenthe Overijssel
Flevoland Gelderland Utrecht Noord‐Holland
Zuid‐Holland Zeeland Noord‐Brabant Limburg
Figuur 6 Ontwikkeling van de verhouding inwoners ouder dan 65 jaar ten opzichte van de werkzame populatie in de Nederlandse provincies
Het merendeel van Fryslacircn bestaat uit niet-verstedelijkt gebied en platteland Daar woont ook circa 70 van de bevolking Ondanks zorgen over de afnemende leefbaarheid zien we geen daling van het relatieve aantal inwoners op het platteland De cijfers over de afgelopen dertien jaar tonen een constant beeld 14
11 European Commission - Eurostat [26] 12 Bron Arno Gielen TCNN 2008 13 CBS ndash Statline [25] 14 CBS ndash Statline [25]
F R I E S E I C T - I N N O V A T I E A L L I A N T I E 20
1997
1998
1999
2000
2001
2002
2003
2004
2005
2006
2007
Verdeling van inwoners over dorpen en steden
0
20
40
60
80
100
Zeer sterk stedelijk Sterk stedelijk Matig stedelijk Weinig stedelijk Niet stedelijk
Figuur 7 Ontwikkeling van de verstedelijking in Fryslacircn
Traditioneel heeft Fryslacircn een sterke agrarische sector Alleen in Zeeland zijn er - relatief gezien - meer mensen werkzaam in de landbouw De werkgelegenheid neemt onder toenemende internationale concurrentiedruk versneld af
33 SWOT-analyse
Een SWOT-analyse is een methode om de sterkten en zwakten van een organisatie of regio te bepalen en af te zetten tegen veranderende omgevingsfactoren die zowel kansen als bedreigingen kunnen vormen De analyse bevat dan ook de volgende vier elementen Strengths Weaknesses Opportunities amp Threats De sterkten en de zwakten zijn vooral intrinsiek De kansen en bedreigingen kunnen vaak van buitenaf komen
Literatuuronderzoek gesprekken met beleidsmedewerkers van de provincie en een sessie met de Kerngroep vormden de basis voor een SWOT-analyse voor Fryslacircn De volgende matrix toont de sterkten en zwakten afgezet tegen mogelijke kansen en bedreigingen (zie bijlage 1 voor nadere toelichting en bijbehorende bronnen) De matrix is vervolgens aangevuld door de Kerngroep (blauw gearceerd)
F R I E S E I C T - I N N O V A T I E A L L I A N T I E 21
SWOT-analyse provincie Fryslacircn
Sterkten Zwakten Kansen Bedreigingen
Veel ruimte relatief dicht bij de Randstad [4] [7] [16]
Lage verstedelijkingsgraad [16]
Sterke landelijke vergrijzing en toename vraag naar zorg [3] [4] - Zorginnovatie
Afhankelijkheid van inkomsten van Rijk en EU (zoals landbouwsubsidies WW-uitkeringen) [3] [4] [15] [16]
Kwantiteit en kwaliteit van natuur- en recreatiegebieshyden [4] en de reputatie hiervan [6]
Hoger opgeleiden trekken weg door gebrek aan passend werk (braindrain) [15]
Middelen uit verschillende (Europese) fondsen [2] [4] [11]
Internationalisering van de economie zorgt voor extra concurrentiedruk [4] [15]
Sterke foodsector [4] [12] Voorzieningenniveau in dorpen is laag en neemt af [2] [3] [16]
Toenemende dreiging van dichtslibben Randstad [4]
Veel nevenvestigingen van bedrijven en instellingen weinig hoofdvestigingen [15]
Sterke en productieve agrarische sector [4] [12]
Veel achterstandswijken [9] [10]
Groeiende aandacht voor alternatieve energie en waterzuivering [4]
Opvolging in MKB vanwege familiebedrijven
Sterke metaal-electro sector [14]
Kwaliteit van het (basis)onderwijs en ontbreken universiteit [3] [6] [7] [8] [16]
Toenemende behoefte aan hoogwaardig wonen [4]
Te veel interne gerichtheid en te beperkte openheid
Sterk in watertechnologie [11]
Lage arbeidsparticipatie van vrouwen en ouderen [3] [12] [13]
Hoge en stijgende prijzen voor energie en voedsel
Sterke focus van overheden op de fysieke omgeving en infrastructuur
Grote sociale samenhang tussen Friezen [2]
Lage arbeidsproductiviteit en laag innoverend (ICT) vermogen en dus lagere inkomsten [1] [4] [5] [11]
De fysiek en sociale eigenheid van het gebied nodigen uit tot duurzame ontwikkeling
Sterk groeiende (maar relatief kleine) dienstensector [12] [13][14]
Laag aandeel van stuwende bedrijvigheid en hoog aandeel quartaire sector [4]
Koopkrachtige ouderen die (re)migreren naar Fryslacircn
Eigen taal en cultuur [incl arbeidsethos]
Hoge mate van vergrijzing [3] [4]
Internationaal recreatiepark
Ligging aan zee Beperkt organiserend vermogen [publiek en privaat]
Opwarming (Global warming)
Infrastructuur voor verkeer op het water
Leegstand in dorpen Deltaplan dijken
Diversiteit in ruimte Calimero effect (willen bewijzen)
Bevolkingsgroei genereert meer businessmogelijkheden
Imago eigen identiteit normen en waarden (11 steden)
Gebrek aan publiek ondernemerschap in de publieke sector Lange termijn visie ontbreekt soms
Spreiding zorg veiligheid door dunbevolktheid
Tabel 3 Overzicht van de sterktes zwakten kansen en bedreigingen van de Provincie Fryslacircn
Door middel van de uitkomsten van de SWOT-analyse gecombineerd met de moderne visie op innovatie (hoofdstuk 2) en de gepresenteerde cijfers voor Fryslacircn (sect32) komt de Kerngroep in het volgende hoofdstuk tot haar centrale visie op ICT-innovatie in Fryslacircn
22 F R I E S E I C T - I N N O V A T I E A L L I A N T I E
4 Visie op ICT-innovatie in Fryslacircn
41 Inleiding
De Friese ICT-innovatie Alliantie beoogt met slimme inzet van ICT economische en maatschappelijke innovatie in Fryslacircn te versterken en te versnellen Omdat de wereld en ook Fryslacircn snel verandert heeft de Kerngroep een aantal toekomstbeelden voor 2020 samengevat in een mindmap Vanuit deze toekomstbeelden gecombineerd met de uitkomsten uit de SWOT-analyse en bijbehorende discussies heeft de Kerngroep haar centrale visie een missie en bijbehorende concrete ambitie voor de komende twee jaar geformuleerd Deze visie wordt in dit hoofdstuk gepresenteerd
42 Toekomstbeelden van Fryslacircn anno 2020
De Kerngroep heeft haar stip aan de horizon bepaald met behulp van mind mapping De mindmap in Figuur 8 is een synthese van de afzonderlijke mindmaps van de verschillende Kerngroepleden Iedere deelnemer kreeg de opdracht om een eigen mindmap samen te stellen met als leidend thema Fryslacircn anno 2020 De toekomstbeelden tonen enerzijds een duidelijke wens voor behoud van de Friese kernkwaliteiten zoals het unieke landschap (in alle diversiteit) de kwaliteit van leven kleinschaligheid in de economie de eigen identiteit en cultuur De beleving van deze Friese kwaliteiten staat dan ook centraal in een aantal mindmaps
De toekomstbeelden die de leden van de kerngroep hadden zijn verder concreet gemaakt Beelden die werden aangereikt zijn onder andere het Florida van Nederland een Internationaal Recreatiepark locatiegebonden informatiediensten voor toeristen (digital awareness) en zogenaamde farm factories als werklocatie Bij al deze beelden lag een sterk accent op duurzame economische ontwikkeling en bewustwording van de schaarse resources bij de burger toerist werknemerwerkgever en consument Daarnaast kent Fryslacircn in 2020 een sterke vergrijzing en ontgroening met een grote behoefte aan zorgshyen oudedagsvoorzieningen en mogelijkheden voor long-life-learning Tevens vormt betere scholing voor de jeugd een belangrijk aandachtspunt Fryslacircn zal onder meer met aantrekkelijke (sport)faciliteiten de jeugd middelen en perspectief moeten bieden voor ontplooiing werk en beleving om een verdere lsquobraindrainrsquo te voorkomen
Verder besteden de opgestelde mindmaps aandacht aan (het open staan voor) invloeden van buitenaf De opkomst van de genetwerkte (stedelijke) samenleving vraagt om meer aandacht voor sociale cohesie in de wijk Dit biedt tal van mogelijkheden op het gebied van sociale innovatie Met inzet van ICT (slimme meters en sensoren) kan de leefomgeving van de milieubewuste burger (bijvoorbeeld CO2-reductie) en de gezondheidsbewuste burger (bijvoorbeeld beperking van fijnstof) verbeteren De opkomst van nieuwe werkvormen vraagt om andere infrastructurele voorzieningen en diensten (communicatie mobiliteit huisvesting identiteit) Denk bijvoorbeeld aan het groeiende aantal ZZPrsquoers die actief zijn binnen verschillende organisaties en werken op verschillende locaties Openstaan voor mondiale ontwikkelingen en in contact staan met de internationale samenleving is hier het credo Deze toekomstbeelden beschrijven het adaptieve vermogen van Fryslacircn om in te spelen op trends die van invloed zijn op wonen werken leren en ondernemen
In het merendeel van de toekomstbeelden staat de gebruiker (als burger leerling leerkracht patieumlnt werknemer ondernemer et cetera) centraal Dankzij vraagsturing
F R I E S E I C T - I N N O V A T I E A L L I A N T I E 23
draait de burger aan de knoppen van het beleid bij gemeenten en provincie (policy pull) Deze gebruiker wordt eveneens nauw betrokken bij experimenteeromgevingen gericht op het realiseren van innovatieve en effectieve producten en diensten Bij een dergelijke inzet van ICT kan de zogenaamde sociale innovatie (zoals toegelicht in sect 22) in Fryslacircn worden bevorderd
Gro
en
Jeugd
Grijs
Frie
secu
ltuur
Gebru
iker
BEHOUD CONSERVERING
DYNAMIEK ADAPTIEF
Kw
alitei
t va
n lev
en
Eig
en k
rach
t
Gen
etw
erkt
Ste
del
ijk
Leve
n
ldquoLiv
ing lab
rdquo
Tel
ewer
ken
Wat
erev
enem
ente
n
bull Flo
rida
van
NL
bull Gen
iete
n va
n ou
de d
agbull G
ezon
dhei
dbull B
esch
ikba
arhe
id lo
catie
gebo
nden
pro
duct
enbull V
estig
ings
klim
aat
bull Dig
ital a
war
enes
sbull C
reat
ieve
bro
edpl
aats
enbullD
uurz
aam
heid
bull Mob
ilitei
tbull V
irtue
le w
erkp
lekk
en
Gro
ene
ruim
te a
lskw
alite
it va
n Fr
ysla
nlsquoC
radl
e to
Cra
dlersquo
Smal
l is
beau
tiful
lKl
eine
ker
nen
Farm
fact
orie
sC
ross
-sec
tora
le d
iens
tver
leni
ng
Nie
uwe
zorg
conc
epte
n z
org
op m
aat
Zorg
op
afst
and
lang
er th
uisw
onen
Perm
anen
te e
duca
tie
bull Bel
even
isse
nbull O
nder
wijs
bull Spo
rtbel
evin
gbull O
verle
ving
stoc
hten
bull E-le
arni
ngbull O
ntgr
oeni
ng
Prom
otie
His
toris
che
plaa
tsen
Bel
evin
gR
eize
n en
pro
mot
ie (r
ecre
atie
)H
ande
l stim
uler
enLo
cale
indu
strie
(wat
er
agrif
ood)
Wer
kgel
egen
heid
ldquoWie
verd
ien
t w
at
vo
or
wie
rdquo
bull Sol
idar
iteit
in d
e w
ijkbull O
pen
voor
mon
dial
e on
twik
kelin
gbull I
CT
om s
ocia
le in
nova
tie te
stim
uler
enbull m
eten
CO
2fij
nsto
fbull Z
ZPv
erza
mel
gebo
uwen
bull slim
me
met
erka
stbull V
eilig
heid
pr
ivac
ybull C
amer
acr
isis
behe
ersi
ng
ldquoFry
slan
is
geen
eilan
d -
sta o
pen
vo
or
dyn
am
isch
e w
ere
ldrdquo
Gro
ots
chalig
eexp
eri
men
teer
om
gevin
gen
Kul
turh
us n
ieuw
e st
ijl
Opt
imal
e be
reik
baar
heid
van
pub
lieke
voo
rzie
ning
en
Eig
en lo
kale
pro
duct
ie (S
LOW
)
ldquoPo
licy
pu
llrdquo
(bu
rger
cen
traal
bij
e-g
ov)
Loka
le p
roduct
en
ldquoWik
i-w
orl
drdquo
Figuur 8 De gecombineerde mindmaps lsquoFryslacircn 2020rsquo van de leden van de kerngroep
F R I E S E I C T - I N N O V A T I E A L L I A N T I E 24
-
43 Visie van de Kerngroep
In het volgende kader is de visie van de Kerngroep verwoord gebaseerd op de uitkomsten van mindmaps en SWOT-analyse (zie sect 33) en de bijbehorende discussies
Visie van de Kerngroep
ldquoFryslacircn dient zich sterk te profileren op de themarsquos duurzaamheid ouderen jeugd en cultuur om in een open omgeving een antwoord te bieden op een snelveranderende sociaaleconomische omgeving (zowel nationaal als mondiaal)rdquo
Aandachtspunten hierbij zijn
bull Kernkwaliteiten behouden en uitbouwen bedreigende zwaktes neutraliseren
bull Ruimte creeumlren voor pilotprojecten en een experimenteeromgeving voor nieuwe dienstverlening en duurzame productie
bull Fryslacircn positioneren als internationaal recreatiepark
bull Fryslacircn profileren als duurzame innovatieve economie
bull ICT als enabler voor vernieuwing doet organisaties veranderen (vakmanschap als driver ICT als hulpmiddel)
bull ICT als enabler draagt bij aan vernieuwing en verbetering van de kwaliteit van onderwijs (gezondheids)zorg en welzijn
bull Successen en unieke sterkten grootschalig uitdragen
bull Alleen die activiteiten krijgen prioriteit waarin ICT de lsquoversnellerrsquo is van een vraag gestuurde ontwikkeling
44 Missie
De Friese ICT-innovatie Alliantie zal vraaggestuurde inzet van ICT gericht op duurzame economische ontwikkeling en sociale innovatie met behoud en uitbouw van de Friese kernkwaliteiten actief stimuleren Met open vizier en in verbinding met de mondiale ontwikkelingen wil de Alliantie ambities vergroten en zwakten op het gebied van onderwijs vergrijzing ondernemingscultuur in sterkten veranderen Met ICT kunnen genoemde domeinen en bedreigingen cross-sectoraal profiteren van de sterktes in ondermeer cultuur recreatie (water) sport zorg en op vakmanschap gerichte maakindustrie
Missie statement
Met cross-sectorale maatschappijgerichte ICT-oplossingen biedt de Friese ICT-innovatie Alliantie een verbindende schakel voor duurzame en sociale innovatie in Fryslacircn
Slogan
Fryslacircn onderneemt duurzaam met slimme ICT
Ambitie
Drsquor op en drsquor over
F R I E S E I C T - I N N O V A T I E A L L I A N T I E 25
45 Ambitie
Uit de geformuleerde visie en bijbehorende missie leidt de Kerngroep een krachtige en concrete ambitie af Voor een periode van twee jaar zet de Kerngroep onder de vlag van de Alliantie een vijftal projectgroepen op die elk eacuteeacuten of meerdere projecten tot uitvoering brengen Voor elke projectgroep geldt de realisering van minimaal eacuteeacuten project met een voorlopersrol voor de provincie Fryslacircn binnen twee jaar De pilotprojecten dienen vanaf de start gebaseerd te zijn op duidelijke probleem- en vraagsstellingen In april 2009 moet er voor elke projectgroep een plan van aanpak gereed zijn Uiterlijk medio 2009 zijn volledig uitwerkte businessplannen beschikbaar met instemming van de deelnemers en bijbehorende financiering om concreet uitwerking te kunnen geven aan verschillende onderdelen van de pilotprojecten Voor sommige projecten geldt dat in een eerder stadium gestart kan worden omdat hiervoor al de noodzakelijke stappen zijn gezet in lopende initiatieven
De (pilot)projecten hebben als achterliggende doelstelling dat zij werkgelegenheid creeumlren olievlekwerking kennen en na een succesvolle pilot zelfstandig door de markt worden gedragen De (pilot)projecten moeten een beweging en een omgeving creeumlren waar een zuigende werking vanuit gaat voor zowel bedrijven en instellingen uit Fryslacircn als van daarbuiten Zo kunnen rondom de projecten clusters van economische enof maatschappeshylijke activiteiten ontstaan Onze ambitie is Drsquor op en drsquor over
46 Criteria projectgroepen
De Kerngroep heeft zorgvuldig focus aangebracht in een long-list aan gegenereerde projectideeeumln en daarmee gebruik gemaakt van volgende criteria en aandachtspunten De criteria zijn ook te gebruiken ter monitoring van de individuele projecten
Aandachtspunten en criteria voor projecten
bull Vraaggestuurd en oplossingen voor concrete problemen
bull Oplossingen binnen strikte kaders moeten meetbaar zijn
bull Grensverleggend en verschil makend voor Fryslacircn
bull Eerste evaluatie binnen een tijdsduur van twee jaar
bull Voorbeeldwerking
bull Modulariteit
bull Duurzaam
bull Samenwerking stimulerend
bull Hergebruik van resultaten elders
bull Inzet van deskundigen bij aanvraag opzet projectteams analyse aanbevelingen
bull Inzicht in noodzakelijke investeringen personeel capaciteit
bull Mogelijkheden voor kruisbestuiving
bull Integrale benadering enof cross-sectoraal
bull Voldoende draagvlak bij politiek en in het veld
bull Uitzicht op economische spin-off
bull Verbetering van de Friese werkgelegenheid
F R I E S E I C T - I N N O V A T I E A L L I A N T I E 26
47 Monitoring en afstemming
Om de voortgang te bewaken zullen de Kerngroepleden de pilotprojecten per kwartaal kritisch monitoren en zo nodig bijsturen De hiervoor genoemde criteria zullen bij deze monitoring worden toegepast Indien de tussentijdse resultaten ontoereikend zijn of de perspectieven voor succes uitblijven zal de Kerngroep namens de Alliantie een negatief advies uitbrengen aan de subsidieverstrekker(s) of zelfs een voorstel tot stopzetting doen De frequentie van (voortgangs)rapportages zullen samenvallen met de terugkoppelmoshymenten die zijn afgestemd met de subsidieverstrekker(s)
Na twee jaar zullen de projectresultaten worden geeumlvalueerd Bij deze evaluatie zullen ook relevante gebruikers cq overheden zorg- of onderwijsinstellingen industrie en MKB en particuliere of overige maatschappelijke organisaties betrokken worden
F R I E S E I C T - I N N O V A T I E A L L I A N T I E 27
5 Roadmaps projectgroepen
51 Inleiding
In dit hoofdstuk bespreken we zes roadmaps voor de geselecteerde projectgroepen Deze roadmaps vormen samenvattingen van de inhoudelijk uitwerkingen die voorzien zijn in de verschillende projectgroepen Hierbij volgen we een sjabloon dat antwoord geeft op de volgende vragen
bull Welke probleem wordt opgelost welke behoefte staat centraal
bull Voor welke doelgroep
bull Welke doelstelling wordt nagestreefd
bull Welke unieke toegevoegde waarde economisch potentieel is voorzien
bull Welke concrete resultaten zijn te verwachten
bull Welke partijen kunnen deelnemen
In de volgende paragrafen is de roadmap per projectgroep nader uitgewerkt Iedere roadmap beoogt op hoofdlijnen een totaalconcept te beschrijven Voor de projectgroep Zorg zijn twee afzonderlijke roadmaps opgenomen namelijk voor de projecten lsquoZorg op afstandrsquo en lsquoQwiekrsquo
52 Draadloze Friese meren
Probleem Fryslacircn wil draadloze breedband dienstverlening inzetten om meer watertoeristen langer en intensiever aan Fryslacircn te binden Veel watertoeristen komen naar Fryslacircn en begeven zich daarbij op de Friese meren en kanalen Hun economische waarde beperkt zich vaak tot de verhuurder en aangrenzende horecagelegenheden Watertoeristen zijn zich onvoldoende bewust van de mogelijkheden in de desbetreffende regiorsquos Door gebrekkige informatievoorziening blijft toch al seizoensgebonden economisch potentieel onbenut Daarnaast zorgt de confrontatie tussen beroepsvaart en de recreatieve watersporter regelmatig voor onveilige situaties
Doelgroep Fryslacircn kent jaarlijks ruim 15 miljoen overnachtingen van watersportshytoeristen 15 Daarnaast recreeumlert de eigen bevolking van Fryslacircn ook intensief op en rond het water
15 Toerdata Noord Toerisme in cijfers 2007
F R I E S E I C T - I N N O V A T I E A L L I A N T I E 29
Doelstelling Ontwikkel en implementeer in twee jaar met inzet van de nieuwste communicatietechnologieeumln die draadloze toepassingen die in het decennium daarna Fryslacircn aantoonbaar sociaaleconomisch versterken
Voor een betere beleving en benutting van Fryslacircn wordt vanuit een gebruikersperspectief ICT ingezet ter
bull Verhoging economische spin-off Friese middenstand
- Dynamische Point-of-interest tafel aan het water
- Exposure voor evenementen concerten exposities etc
bull Verrijking vaarroute-informatie
- Overheidsinformatiedienst actuele brugtijden brughoogshyten vaardiepte gekoppeld aan waterstand tijdelijke obstakels boeicooumlrdinaten en weerbericht (stormwaarshyschuwing)
- Adviesvaarsnelheid breedte vaarweg + belading
- Beroepsvaartalert drukke kruisingen
- Ligplaats reservering + voorzieningen
bull Verhoging servicegraad veiligheid op het water
- Zorg op het water waterambulance Sneek Thuiszorg aan boord telegeneeskunde track amp trace
- Wegenwacht op het water bootbenodigdheden en reparashyties (motorpech zeilmaker brandstof touw en tuigage) + e-diagnose
Toegevoegde waarde Nieuwe draadloze en schaalbare tweeweg breedbandinfrastructuur versnelt de ontwikkeling van digitale (maatschappelijke) dienstverlening
1 Locatiegebonden breedband informatiediensten (interessante locaties evenementen voorzieningen etc) op mobiele en vaste monitoren van zakformaat tot megaschermen
2 Dedicated tweewegverbinding (oa hulpdiensten)
3 Track and trace van schepen (verhuurbedrijven hulpdiensten locale serviceproviders)
4 Live draadloze narrowcasting (zeilwedstrijden muziekshytheaterregistratie)
5 Persoonsgebonden routeplanner (ingang kinderen 65+ sportgezondheid historie natuur culinair etc)
6 E-reserveringssysteem voor jachthavens avondje uit etc
7 Virtuele radar
8 VOIP communicatie in het buitengebied
9 Fryslacircnpas (naast marketing ook Elektronisch Schip Dossier)
F R I E S E I C T - I N N O V A T I E A L L I A N T I E 30
Concrete resultaten Interactie tussen wal en water draagt bij aan seizoensverlenging doelgroepverbreding en intensivering van bestedingen per watertoerist Bij evenementen zoals de Sneekweek krijgt de Friese economie slechts een korte impuls waar slechts een deel van de omliggende bedrijvigheid van kan profiteren Door de verhoogde interactie tussen wal en water zal de Friese middenstand (horeca jachthavens bootbenodigdheden etc) 5 extra omzet worden gerealiseerd Daarnaast beperkt het hoogseizoen van watertoeristen zich momenteel tot de zomermaanden Door het bieden van extra servicegraad eveneens in voor- en naseizoen en aanvullende informatie (incl virtuele vakantievoorpret) beoogt dit project deze periode te verlengen De verwachte resultaten zijn
bull Weersonafhankelijke uitbreiding toeristenseizoen van gemiddeld twee naar vijf maand per jaar
bull Vergroting uitgaven per toerist per dag met 5 Invoering Sneekweek 2009 en uitbreiding met straal van tien km in 2010
bull vergroting van de structurele werkgelegenheid in het werkingsshygebied met 5 te realiseren in de hightech productie- en dienstensectoren
Samenstelling (Potentieumlle) samenwerkingspartners zijn onder andere ziekenhuizen ondernemersverenigingen kennisinstellingen infrastructuuraanbieders softwareontwikkelaars lokaal MKB gemeenten provincie
F R I E S E I C T - I N N O V A T I E A L L I A N T I E 31
53 Zorg op afstand (ZoA) Pilot lsquohartfalenrsquo
Probleem Zorg op Afstand (dat is preventie diagnose behandeling en monitoring onafhankelijk van tijd en plaats) wordt gezien als deacute oplossing om de enorme discrepantie tussen vraag en aanbod in de zorg (in 2025 kan nog maar 60 van de zorgvraag beantwoord worden) het hoofd te kunnen bieden
De businesscase voor zorg op afstand is echter nog nergens echt gerealiseerd Dit heeft vele oorzaken maar de belangrijkste zijn wel
bull Geen goede integratie met bestaande systemen waardoor Zorg op Afstand naast en niet in plaats van bestaande zorg komt
bull Geen onderlinge samenhang Initiatieven sluiten niet op elkaar aan Patieumlnten en burgers krijgen met meerdere kastjes of systemen te maken en zullen het idee niet adopteren Innovatieve aanbieders krijgen daardoor geen goede afzet
Doelgroep De (Friese) patieumlntburger kan langer zelfstandig wonen ook op het platteland eilanden en weet zich verzekerd van voldoende zorg en veiligheid De pilot richt zich specifiek op hartpatieumlnten
Innovatieve zorgaanbieders Zij willen hun businesscase kunnen realiseren in een goede afzetmarkt
Indirecte doelgroep betreft de leveranciers voor Zorg op Afstand systemen Een gunstige afzetmarkt betekent meer werk en omzet en een beter klimaat om verder te investeren
Daarnaast is de zorgverzekeraar belanghebbend de uiteindelijke belofte van Zorg op Afstand komt dichterbij hogere arbeidsproductiviteit in de zorg meer garantie van voldoende zorg lagere kosten minder zorgen bij de patishyentburger
Doelstelling Bij de ontwikkeling van een generieke architectuur en een dienstverleningsconshycept voor Zorg op Afstand wordt de gebruiker centraal gesteld Indien mogelijk worden de activiteiten van stichting Gerrit verder opgeschaald De zorginfrastructuur en het modulair opschaalbare dienstenconcept moeten zich bewijzen via een aantal concrete pilotprojecten met een harde businesscase De pilot lsquoHartfalenrsquo vormt de eerste testcase De behoefte van de zorgclieumlnt moet bij de ontwikkeling van nieuwe diensten van meet af aan centraal staan Uitgebreid behoefteonderzoek is dan ook bij aanvang noodzakelijk
Een achterliggende doelstelling van ZoA is het opheffen van systeemfalen binnen de zorgketen ZoA vervult een vraaggestuurde brugfunctie tussen burgerpatieumlnt en zorgaanbieder Met behulp van eacuteeacuten kastje wordt monitoring op afstand en communicatie via veilige verbindingen mogelijk Belangrijkste innovatie ligt in een harde businesscase voor innovatieve zorgdiensten met voldoende integratie in de huidige installed base en betrokken partijen
F R I E S E I C T - I N N O V A T I E A L L I A N T I E 32
Toegevoegde Burgerpatieumlnt dichtbij (desgewenst mobiel) ondersteunen met zorg ICT Geeft waarde burgerpatieumlnt meer veiligheid kan langer zelfstandig wonen en doet (langer)
mee in het sociale levenmaatschappij
Bij telemonitoring wordt een hartpatieumlnt eerder uit het ziekenhuis ontslagen en vermindert het polibezoek de mortaliteit en de (her)opnamen Ook de kwaliteit van de zorg verbetert door toename van aantal contactmomenten compleet beeld door patieumlntprofiel multidisciplinaire samenwerking juiste zorgverlener voor hulpvraag sneller de juiste medicatie en besparing van reistijd door virtueel polibezoek Tenslotte leidt de ontwikkeling van de benodigde infrastructuur tot economische spin-off voor het Friese bedrijfsleven Telemonitoring creeumlert tevens faciliteiten voor exploitatie van Friese health check-up diensten met uitstralingseffecten ook buiten de provincie Voor provincie gemeenten verzekeraar (indien in samenhang) biedt ZoA veel potentie voor nieuwe producten aantrekkelijkheid zorgverlening exportproduct evenals werkgelegenheid (Fryslacircn als proeftuin zorg op afstand valley)
Concrete Realiseren van twee of drie concrete projecten waarbij een aantal nieuwe resultaten technologieeumln een definitieve inbedding in de zorgveiligheid hebben gekregen
In de eerste pilot hartfalen wordt een architectuur voor infrastructuur en het dienstverleningsconcept ontwikkeld die ook voor andere projecten bruikbaar zijn De pilot leidt ook tot de invulling van noodzakelijke centrashylegemeenschappelijke onderdelen zoals een zorgnetwerk en een gemeenschappelijke zorg-opvolgcentrale waarmee een open platform voor zorgdienstenaanbieders wordt gerealiseerd De inzet van telemonitoren moet leiden tot toepassing bij 50 van de patieumlnten met hartfalen in Fryslacircn enkele jaren na succesvolle afronding van de pilot Door telemonitoring zijn er 30 minder opnamen nodig van patieumlnten met hartfalen mortaliteit vermindert met 30 en patieumlnten worden gemiddeld twee dagen eerder uit het ziekenhuis ontslagen
Samenstelling (Potentieumlle) samenwerkingspartners zijn onder andere zorgaanbieders zorgverzekeraars aanbieder dienstenplatform provincie kennisinstellingen hardware leveranciers en infrastructuur aanbieders
F R I E S E I C T - I N N O V A T I E A L L I A N T I E 33
54 Qwiek
Probleem Zorgverleners gebruiken steeds vaker de mogelijkheden van het internet om hun (zorg)diensten aan te bieden Zij bouwen daarvoor hun eigen portalen - al dan niet beveiligd - op eigen wijze De samenhang ontbreekt vaak nog Dit levert problemen
bull De patieumlnt is onvoldoende lsquoempoweredrsquo Zij krijgen slechts een deel van de informatie en een deel van de diensten tot hun beschikking Patieumlnten kunnen niet zelf sturen
bull Elk initiatief van zorgverleners moet op zichzelf lsquokrachtigrsquo genoeg zijn om te overleven Er is weinig mogelijkheid tot aanhaken op hergebruiken van of integratie van elkaars diensten en faciliteiten De initiatieven worden moeilijk uitrolbaar en hebben relatief weinig kans van slagen
Om samenhang te creeumlren bestaan ook weer diverse initiatieven zoals portalen van ketenzorg leveranciers WMO loket Foar Elkoar Omkeer 20 (sociale netwerken) zorgdomein pointment websites van zorgverzekeraars Ook deze gaan langs elkaar heen Met alle gevaren van dien eilandvorming het niet aan (kwaliteits)eisen voldoen weinig voortgang door onvoldoende samenhangmassa en niet de minste onzekerheid bij de patieumlnt over betrouwbaarheid (is de informatie juist heb ik alle relevante informatie is zij objectief) van het gebruikte portaal dat bovendien niet vanuit klantpatieumlntperspectief of -behoefte is ingericht
Het probleem heeft geleid tot de GERRIT-challenge uitgevoerd door TNO (als gevolg van het winnen van GERRIT van de telemedicineprijs 2008) TNO kwam met de oplossing van een platform voor het uitwisselen van diensten waarmee de diverse portalen gevoed kunnen worden Dit platform heeft de werknaam Qwiek gekregen
Doelgroep Patieumlntenburgers als gebruikers van (Qwiek)diensten zoals (modules van) de webdokter (zie wwwhzclnl) e-consult (NPCF)
Zorgverleners alsook aanbieders van diensten Op termijn liggen ook andere aanbieders (zoals gemeenten)in het verschiet (gelet op WMO-loket en GGD ten aanzien van preventie en EKD)
Doelstelling Gestreefd wordt naar een oplossing en een voorbeeldproject dat nationale navolging kan krijgen Er is in Nederland nog niet iets vergelijkbaars gerealiseerd Er zijn wel vergelijkbare initiatieven op onderdelen maar er is geen geheel Als het pilotproject in Fryslacircn slaagt kan Qwiek een platform voor heel Nederland worden
Toegevoegde waarde Qwiek is een platform voor ontsluiting van zorgdiensten zodat een persoon zijnhaar eigen diensten kan afnemen om zelf de regie te kunnen nemen over zijnhaar zorg vanuit zijnhaar eigen behoefte Daarnaast biedt dit platform toegang tot andere mogelijk interessante websites voor deze persoon Het platform kan tevens voor aanbieders gebruikt worden om hun eigen portaal te verrijken met diensten van derden of om hun diensten in portalen van derden te hangen
Voordelen voor burger en directe omgeving Het platform maakt het voor een burger gemakkelijker om inzage te krijgen in relevante en betrouwbare medische en logistieke gegevens en om zelf zorgzaken te regelen vanaf een willekeurige plek (met internet) een willekeurig apparaat een willekeurig internetportaal op een willekeurige tijd
F R I E S E I C T - I N N O V A T I E A L L I A N T I E 34
Voordelen voor stakeholders lees zorgverleners Het platform biedt stakeholders de mogelijkheid om versneld een volledig dienstenpallet te kunnen bieden waar men dit individueel niet kan waardoor - een grotere patieumlntenbasis bereikt (en bediend) kan worden - meegelift kan worden met andere innovatieve toepassingen (goed voor imago) - kosten en risicorsquos gedeeld worden - individuele stakeholders zich kunnen profileren met hun eigen dienstverlening en flexibel nieuwe eigen diensten toevoegen
Concrete resultaten bull Diensten op devices van burgers waardoor patieumlntempowerment toe neemt Burgers worden ondersteund bij het zoeken en boeken van zorgverleners en kunnen hun eigen diensten (op basis van eigen behoeften noden) samenstellen op hun (draadloos) device
Voorbeelden van dergelijke diensten
bull Vanuit lsquoherhaalreceptrsquo in webdokter direct online bij verzekeraar dekking nagaan en vervolgens medicijn bij apotheek bestellen
bull Afspraken maken via lsquokijken en vergelijkenrsquo
bull Zelf bloedwaarden doorgeven (combinatieintegratie met Zorg op Afstand)
bull Het vullen van het device met diensten is erg eenvoudig hetgeen een randvoorwaarde is om te komen tot patieumlntgedreven (keten netwerk) zorg
Het Qwiekplatform is opgebouwd Qwiek stapt tussen de portals geeft synergie samenhang en massa geeft de patieumlnt betrouwbare informatie geeft de zorgverlener een extra kanaal om (multidisciplinaire) diensten aan te bieden maakt nieuwe diensten mogelijk bijv zorgcooumlrdinatie speelt in op trends en ontwikkelingen vereist samenwerking openheid is de essentie
Samenstelling (Potentieumlle) samenwerkingspartners zijn onder andere ziekenhuizen zorgdienstenverleners platformaanbieder netwerkaanbieders hard- en softwareleveranciers kennisinstellingen zorgverzekeraars
55 Sport experience Fryslacircn
Probleem De provincie Fryslacircn wordt vaak geassocieerd met sport en vooral Heerenveen heeft een rijke sporthistorie Sportstad Heerenveen zorgt ervoor dat de provincie ook een rijke sporttoekomst zal krijgen De afgelopen jaren zijn rond het stadion het SC Heerenveen de nodige sportieve projecten uitgevoerd Op dit moment bestaat Sportstad Heerenveen uit een sportcentrum (met een zwemcomplex grote sporthal turnhal squashbanen en een dojo) een gezondheidsboulevard een lifestylepassage de CIOS-opleiding van het Friesland College en uiteraard het Abe Lenstra stadion De aandeelhouders van sportstad zijn de gemeente Heerenveen SC Heerenveen en de Friesland Zorgverzekeshyraar
Binnen het concept Sportstad Heerenveen wordt er gewerkt aan de Sport Experience De Sport Experience is een (fysieke) locatie waar je als bezoeker een sportieve ervaring daadwerkelijk kan ondergaan Om het
F R I E S E I C T - I N N O V A T I E A L L I A N T I E 35
een en ander onder de aandacht te brengen en te houden bij het publiek zijn aanzienlijke promotieactiviteiten nodig Hierbij kan ICT een belangrijke rol spelen
De probleemstelling is tweeledig
1 Hoe kan inzicht gekregen worden in toeristenstromen
2 Hoe kunnen potentieumlle klanten via games worden geprikkeld om de Sportexperience te bezoeken
Doelgroep De focus ligt op jongeren in Nederland en daarbuiten
Doelstelling ICT kan als versneller van de Sport Experience dienen omdat je met virtualisatie (online gaming en 3D-simulaties) in de voorfase al aan promotie kunt doen en gebruikerservaringen kunt verzamelen (datamining) Door het koppelen van databases van verschillende Friese (toerischtische) instanties kan beter inzicht worden gekregen in de behoeften en wensen van de bezoekers van de provincie Fryslacircn
Toegevoegde waarde De toegevoegde waarde van de Alliantie ligt in het bijeen brengen van gekwalificeerde personen en hoogwaardige kennis om het project succesvol te realiseren Daarnaast kan de Alliantie zorgen voor extra draagvlak bij financiers Verder kan de Alliantie waarde toevoegen door dit project te linken aan de andere projecten van de Alliantie en op die manier de kracht van kruisbestuiving te benutten
Concrete resultaten Het realiseren van een systeem (1) waarmee de Sportexperience via het web toegankelijk kan worden gemaakt (2) waarin potentieumlle klanten beter in kaart worden gebracht binnen een termijn van twee jaar
De Sportexperience toegankelijk maken via het web kan door middel van simulaties In de ontwerpbouwfase alvast rondkijken (virtualisatie) Maak een game waarmee de speler de ervaring krijgt alsof zelf het sportevenement meemaakt Zorg voor spanning bij de speler Op deze manier krijgen mensen interesse in de Sportexperience en gaan ze deze bezoeken
Er zijn verschillende organisaties die bijhouden welke personen Fryslacircn bezoeken Denk aan Fryslacircn marketing verschillende hotelketens organisaties die zich bezighouden met watersport et cetera Met de bovenstaande webapplicatie kan beter inzicht in de behoeften en wensen van potentieumlle klanten worden vergaard
Samenstelling (Potentieumlle) samenwerkingspartners zijn onder andere organisaties actief in de sportsector onderwijs- en kennisinstellingen softwareleveranciers (gaming en simulatie) hardwareleveranciers en webmarketeers
56 Ketendigitalisering in de jachtbouw
Probleem De jachtbouw kent hoge ontwikkelkosten Deze worden pas terugverdiend bij grote serieproductie In Fryslacircn is de omvang van de productie vaak beperkt Hierdoor zijn de kosten hoog en is het lastig om concurrerend te blijven Door middel van breedbandcommunicatie en een modulaire aanpak kan efficieumlnter geproduceerd worden door een groep van jachtbouwers
Er komen vier databases die allen modulaire standaardonderdelen bevatten Casco aandrijftechniek interieur overige apparatuur De
F R I E S E I C T - I N N O V A T I E A L L I A N T I E 36
unieke combinatie van standaardonderdelen leidt tot een uniek ontwerp met relatief lage kosten Bij het ontwerp van het casco zal 3D-techniek een grote rol spelen Bij de keuze van aandrijftechniek wordt bepaald welke motoren mogelijk zijn en welke consequenties dit heeft voor trillingen en geluid Bij het interieurontwerp zullen 3D-techniek CAM16 en CNC-machines een grote rol spelen
Doelgroep Jachtbouwers en toeleveranciers in de provincie Fryslacircn
Doelstelling Het integraal bijeen brengen van de gehele productieketen en digitale samenwerking van ontwerp tot fabricage realiseren Door toepassing van een totaalconcept wordt de bouw van een duurzaam schip voor de verhuurmarkt gerealiseerd met als doel via de beschreven aanpak de internationale concurrentiepositie van de Friese Jachtbouw te versterken
Toegevoegde waarde ICT is een enabler om de hele keten van jachtbouwers te laten samenwerken De rol van ICT kan door verschillende technologieeumln vorm krijgen zoals een databasesysteem 3D- modellen CADCAM en ERP
Concrete resultaten Er wordt een ndashdoor een topdesigner ontworpen- jacht gebouwd ICT wordt ingezet om het systeem met databases ERP-systemen 3Dshysimulaties op te zetten en te testen
Samenstelling (Potentieumlle) samenwerkingspartners zijn onder andere vijf jachtbouwers leveranciers van hybride aandrijvingen generatoren accursquos dieselmotoren ERP systemen randapparatuur schilderwerken cascorsquos interieurs CNC-bedrijven met 3D-freesfaciliteit ICT-bedrijven Navalshyarchitects en Reality Theatres
57 Platteland kleine kernen
Probleem Steeds meer voorzieningen verdwijnen uit kleine kernen Denk bijvoorbeeld aan postkantoor apotheek banken en gemeentebalies Gemeentelijke herindelingen zijn hier ook deels debet aan Hierdoor neemt de sociale cohesie af en wordt de leefbaarheid in deze kernen steeds minder terwijl in de nabije toekomst het belang van lokale voorzieningen door vergrijzing van de kleine kernen toeneemt Ook verdwijnt hiermee werkgelegenheid en de economische binding van veelal gezinnen en jongeren met het plattelandkleine kernen (ontgroening) Daarnaast verslechtert hierdoor het vestigingsklimaat voor ondernemingen waardoor bedrijven vertrekken en vestiging van nieuwe bedrijvigheid uitblijft met daaruit voortvloeiende negatieve gevolgen voor de werkgelegenheid Versterking van het plattelandkleine kernen kent dan ook twee componenten Enerzijds versterking van de sociale cohesie en anderzijds de versterking van economische binding (van burgers en bedrijven) en vitaliteit van het platteland
Nieuwe technieken kunnen dorpen leefbaar houden Aansluiten bij de behoefte van inwoners van het platteland is een voorwaarde voor succes van voorzieningen (fysiek en virtueel) Alleen voorzieningen die gedragen worden door gebruikers kunnen op termijn zonder subsidie (zelfdragend)
16 Computer Aided Manufacturing (CAM) het fabriceren van producten met behulp van een computer
Computer Aided Manufacturing (CAD) computergesteund ontwerpen
Enterprise Resource Planning (ERP) softwarepakket ter ondersteuning van bedrijfsprocessen
F R I E S E I C T - I N N O V A T I E A L L I A N T I E 37
voortbestaan Voor de specifieke invulling van het thema platteshylandkleine kernen is het dan ook noodzakelijk om dmv een behoeftescan de daadwerkelijke gebruikersvraag op het platteland in kaart te brengen Vooralsnog zijn veel initiatieven in dit veld te versnipperd en te veel gericht op enkele specifieke toepassingen Wat nodig is is een totaalconcept (sterk vraaggestuurd) dat bij de doelgroep nieuwe economische en maatschappelijk activiteiten losmaakt
Doelgroep Bewoners (en bedrijven) van de kleinere kernen in Fryslacircn In het bijzonder MKB-bedrijven 13-18 jarigen (werkende) ouders en ouderen (niet werkenden)
Doelstelling In een dorpskern (bijvoorbeeld Dantumadeel) wordt een pilot opgestart met als doel om een dorpshuis nieuwe stijl te realiseren Door toepassing van een totaalconcept voor plattelandsontwikkeling wordt onder andere een bijdrage geleverd aan de verbetering van de sociale cohesie digitale voorzieningen en de werkgelegenheid onder jongeren Sociale cohesie en economische binding dienen bij een dergelijke scan centraal te staan
De sociale cohesie kan op verschillende manieren versterkt worden Wanneer voorzieningen op gebied van wonen leven (sociaal dorpsleven en ndashcultuur) en zorg ontwikkeld worden die aansluiten bij de behoefte van de bewoners van en in de omgeving van de plattelandskern kunnen oa ouderen langer zelfstandig blijven wonen Bovendien maken een (toekomstig) excellent dienstenaanbod evenals rust en ruimte het ook voor mensen uit andere delen van Nederland aantrekkelijk om zich op het Friese platteland te vestigen
Digitale voorzieningen op het gebied van digitaal onderwijs (primair en voortgezet) zijn een mogelijkheid om zowel de sociale cohesie met betrekking tot jongeren als de economische vitaliteit van het platteland te versterken Onderwijs biedt jongeren immers kansen op de arbeidsmarkt Ook bieden digitale (onderwijs)voorzieningen kansen om deze buiten de provincie Fryslacircn te vermarkten Met name voor het MKB zijn toepassingen om de e-vaardigheden te vergroten kansrijk17
Voorzieningen die de economische binding met het plattelandkleine kernen versterken maken het voor jongeren gezinnen en werkende ouderen aantrekkelijk om op het platteland te (blijven) wonen Een van de mogelijkheden om de economische binding te versterken is de ontwikkeling van toepassingen die leiden tot het ontstaan van nieuwe vormen van dienstverlening en werkgelegenheid
Een mogelijk succesvol traject is de ontwikkeling van hoogwaardige en complexe telewerktoepassingen die niet afhankelijk zijn van een standplaats Dergelijke voorzieningen maken het ook voor huidige randstadinwoners aantrekkelijk om zich op het Friese platteland te vestigen en te blijven werken in de randstad
Ook biedt de inzet van microkredietverlening kansen voor innovatie in het Friese MKB (vakmanschap) en naar succesvol voorbeeld van Koninklijke Tichelaar uit Makkum dit buiten de regio te vermarkten
Tenslotte dient benadrukt te worden dat innovatieve vermarktbare voorzieningen die door Friese partijen zijn ontwikkeld economische spinshyoff voor het Friese bedrijfsleven genereren
17 Bron Initiatieven voor het bevorderen van eSkills van de beroepsbevolking in zes Europese landen Dialogic 2006
38 F R I E S E I C T - I N N O V A T I E A L L I A N T I E
Toegevoegde waarde Een belangrijk kenmerk van ICT-toepassingen is de mogelijkheid van opschaling Eenmaal ontwikkelde toepassingen kunnen zonder aanzienlijke kosten verder vermarkt worden Insteek van het pilotproject dient dan ook het selecteren van toepassingen te zijn die aantrekkelijk zijn voor een brede doelgroep in en buiten de provincie Fryslacircn
Online zorg (ouderen en gezinnen) domotica en sociaal-culturele voorzieningen die huidige inwoners aan het platteland bindt eacuten voor inwoners van buiten Fryslacircn aantrekkelijk is om zich op het Friese platteland te vestigen
Digitale voorzieningen die zowel de sociale cohesie als economische binding versterken eacuten buiten Fryslacircn vermarkt kunnen worden
Telewerk-toepassingen waarvan bedrijven uit andere delen van Nederland gebruik kunnen maken eacuten het voor randstedelingen aantrekkelijk maakt zich te vestigen op het Friese platteland
Concrete resultaten Einddoel van het project is de inrichting van fysieke loketten (dorpshuizen) dichtbij de burger In deze dorpshuizen komen de fysieke en virtuele component samen De dorpshuizen brengen de voorzieningen en daarmee de sociale cohesie en ondernemerschap daadwerkelijk terug in de kleine kernen Het vormt een concentratiepunt voor uiteenlopende fysieke en virtuele diensten op het vlak van gezondheid onderwijs ondernemerschap cultuur en sport
Op basis van de behoeftescan en de aansluiting bij het Vital Rural Area- project wordt een totaalconcept met daarin een aantal ICT-toepassingen en daaraan en omheen gerelateerde diensten en voorzieningen geselecteerd voor een pilotproject Hiervoor dient een businessplan opgesteld te worden met monitoring go-no go beslissingen en opschalingsmogelijkheden Uiteindelijk dient de pilot te resulteren in de ontwikkeling van toepassingen die de sociale cohesie en economische vitaliteit versterken eacuten onderscheidend zelfdragend en opschaalbaar zijn
Samenstelling (Potentieumlle) samenwerkingspartners zijn onder andere banken verzekeraars (huis)artsen thuiszorginstellingen verenigingen woningbouwcorporaties gemeenten postkantoren onderwijsinstellingen KvK belastingdienst bibliotheken jongerenwerk bedrijven en MKB Noord
F R I E S E I C T - I N N O V A T I E A L L I A N T I E 39
6 Organisatie
61 Rol van de Alliantie
De Friese ICT-innovatie Alliantie heeft de rol van stimulator versneller versterker en makelaar op zich genomen om de beste krachten vanuit de maatschappij en economie in de provincie Fryslacircn te bundelen om pilotprojecten te starten en te komen tot zelfdragende innovatieprojecten die de economische en maatschappelijke ontwikkeling in Fryslacircn sterk stimuleren Naast de hiervoor genoemde rollen is de Alliantie in het algemeen - en de Kerngroep in het bijzonder - vooral een realist en vertaler van vraag naar oplossing De Alliantie werkt aan het opstarten van een zes pilotprojecten in nauwe samenwerking met andere stakeholders maar is geen eigenaar van de projecten
De Kerngroep bestaat uit zes leden die op persoonlijke titel en zonder last of ruggespraak hun visie inbrengen zich sterk maken voor het opzetten van de projecten en toezien op uitvoering daarvan De Kerngroep is vooralsnog geiumlnstalleerd tot en met 31 december 2010 De leden van de Kerngroep zijn
bull Profdrir LP Ligthart (voorzitter) TU Delft
bull R Feenstra RI MBA De Friesland Zorgverzekeraar
bull Drir PA Gielen TCNN
bull Drs FA Pronk Rabobank Heerenveen
bull Drs WR Reek MCM Gemeente Sneek
bull Drs J Wester TNO-ICT
Dialogic Next Step en in het bijzonder drs SR Maltha ir ing RMF Brennenraedts en drs H Gillebaard ondersteunen de Alliantie met de voorbereiding van bijeenkomsten verrichten onderzoek waar nodig en begeleiden de uitvoering van projecten
62 Taakstelling per onderdeel van de Alliantie
Raad van Advies
De Alliantie zal een Raad van Advies kennen die uit drie tot vier personen zal bestaan en momenteel nog te formeren is De leden zijn bestuurders van statuur die politiek zeer goed ingevoerd zijn zowel op provinciaal als landelijk niveau De Raad van Advies geeft allereerst steun aan de beoogde initiatieven en draagt dit ook publiekelijk uit Daarnaast zal zij vooral een klankbord- en ambassadeursfunctie gaan vervullen om de ambities van de Alliantie te helpen realiseren Hiervoor zal zonodig onafhankelijke bestuurlijke druk georganiseerd worden De Raad van Advies biedt de Alliantie toegang tot diverse relevante netwerken en is thuis in de financieringsmogelijkheden voor de beoogde innovatieprojecshyten Verder dient de Raad van Advies zelfstandig initiatief te nemen om de activiteiten van de Alliantie ook op andere nationale of internationale agendarsquos geplaatst te krijgen De Raad van Advies zal enkele malen per jaar bijeenkomen en afstemmen met de Kerngroep
F R I E S E I C T - I N N O V A T I E A L L I A N T I E 41
Kerngroep
De Kerngroep is in een eerste fase gestart met een visieontwikkeling en heeft dit vertaald in de onderliggende Roadmap De Kerngroep dient haar visie en plannen in bij de Gedeputeerde Staten van Fryslacircn Na goedkeuring door GS heeft de Kerngroep de komende twee jaar als taak de Alliantie en in het bijzonder de projectgroepen aan te sturen en te adviseren bij de uitvoering In eerste instantie fungeert de Kerngroep vooral als werkvoorbereider Daarna ziet de Kerngroep toe op de uitvoering van afzonderlijke projecten conform de geformuleerde visie en opgestelde criteria via driemaandelijkse monitoring Begin 2010 neemt de Kerngroep per project een mid-term gono-go beslissing Zonodig worden projecten daarna bijgestuurd of zelfs stopgezet Na 2010 zullen de projecten zelfstandig verder dienen te gaan en vallen vanaf dat moment buiten de regie van de Alliantie
Projectgroepen
De Alliantie zelf krijgt vooral gestalte middels een vijftal projectgroepen (a) Draadloze Friese meren (b) Zorg (c) Sport Experience (d) Jachtbouw en (e) Kleine kernen Deze projectgroepen bestaan uit private enof publieke deelnemers afhankelijk van het project De projecten komen onder leiding van een nader te benoemen projectleider De aangestelde projectleider stemt af met een afgevaardigde van de provincie Fryslacircn en contactpersonen uit de Kerngroep zoals beschreven in deze Roadmap Op korte termijn zal er gestart worden met de verdere samenstelling van de projectgroepen conform de voorstellen in de afzonderlijk roadmaps
lsquoVerticalersquo activiteiten
Daarnaast zijn er drie lsquoverticalersquo projectactiviteiten die op alle projectgroepen van toepassing zijn namelijk onderwijsvernieuwing kennisborging en promotie en communicatie In alle vijf projectgroepen spelen deze aandachtsgebieden een belangrijke rol In het bijzonder voor het onderwijs geldt dat wij vanuit elke projectgroep spin-off effecten en digitale toepassingen verwachten die voor onderwijsdoeleinden ingezet kunnen worden Daarmee kan onderwijs een belangrijke integrale en verbindende functie vervullen tussen de projectengroepen onderling alsook een belangrijke rol spelen in de kennisborshyging Voor promotie en communicatie geldt hetzelfde De Kerngroep is in eerste instantie verantwoordelijk voor de lsquohorizontalersquo activiteiten
De Friese ICT-innovatie Alliantie kent de volgende organisatiestructuur
F R I E S E I C T - I N N O V A T I E A L L I A N T I E 42
ONDERWIJSVERNIEUWING
PROMOTIE EN
COMMUNICATIE
KENNNISBORGING
Raad van Advies Taak klankbord en ambassadeursfunctie
KerngroepTaak Advisering en aansturing Alliantie Opstellen Roadmap
toezien op uitvoering en monitoring
Friese ICT innovatie-alliantie Taak Uitvoering Roadmap in projectgroepen
Resultaat Minimaal eacuteeacuten project per projectgroep geschikt voor opschaling en zelfstandige continuering na 2 jaar
Projectgroep Draadloze meren
Projectgroep Sport Experience
Projectgroep Zorg
Projectgroep Jachtenbouw
Projectgroep Kleine kernen
Figuur 9 Organisatiestructuur van de Friese ICT-innovatie Alliantie
43F R I E S E I C T - I N N O V A T I E A L L I A N T I E
F R I E S E I C T - I N N O V A T I E A L L I A N T I E 44
7 Ter afsluiting In deze Roadmap voor ICT-innovatie in Fryslacircn heeft de Kerngroep haar visie neergelegd en haar plannen voor innovatieve pilotprojecten geformuleerd Duidelijk mag zijn dat de Alliantie een krachtige ambitie heeft die nu in concrete acties en plannen moeten worden vertaald Hiervoor is het noodzakelijk de komende maanden een plan van aanpak en een concreet en gedragen businessplan per project uit te werken In totaal kennen de beoogde projecten een financieringsbehoefte van circa twaalf miljoen euro Hiervoor zal een beroep gedaan worden op bijdragen vanuit (1) het bedrijfsleven (2) de provincie Fryslacircn en (3) overige partijen waaronder gemeenten stimulerings- en innovatiefondsen nationale overheid en Europese regelingen De Kerngroep ziet als uitgangspunt voor financiering van de projecten de volgende verdeling voor iedere twee euro aan geld van derden draagt de provincie eacuteeacuten euro bij (33) wat in de wandelgangen ook wel de Galema-norm wordt genoemd
De Kerngroep is verheugd haar visie in deze Roadmap te mogen aanbieden aan Gedeputeerde Staten van Fryslacircn en verzoekt om concrete ondersteuning voor uitvoering van de voorgenomen projecten Naast de gewenste co-financiering zoals hiervoor beschreven bestaat concreet behoefte aan financieumlle ondersteuning van de opstartfase (eerste drie tot zes maanden) Per project is circa euro 50000- euro nodig om de businesscases volledig te kunnen uitwerken en alle noodzakelijke projectvoorbereidingen te treffen (seed money) Hiervoor doen wij eveneens een beroep op Gedeputeerde Staten van Fryslacircn om de Alliantie voor de helft in deze kosten tegemoet te komen In deze voorfase is het weinig realistisch om uit het bedrijfsleven en vanuit andere instellingen volledige voorfinanciering te verwachten Wel zal in grote mate een beroep worden gedaan op zo veel mogelijk kostenloze medewerking van de stakeholders om in deze voorfase de noodzakelijke voorbereidingen te treffen
De visie van de Kerngroep heeft geresulteerd in serieuze plannen om in een multishystakeholder omgeving economie en samenleving in Fryslacircn een impuls te geven via ICT-innovatie Deze serieuze plannen waarvoor reeds veel commitment in het veld is uitgesproken vragen nu om serieuze ondersteuning De vraagstukken en behoeften van burgers en gebruikers in Fryslacircn staan daarbij centraal en ons motto luidt drsquor op en drsquor over
F R I E S E I C T - I N N O V A T I E A L L I A N T I E 45
Bijlage 1 SWOT-analyse
Sterkten Wat is de kracht van Fryslacircn
Een kenmerkende sterkte van Fryslacircn is eenvoudig te observeren Fryslacircn beschikt over veel ruimte zeker in vergelijk met de Randstad Daarbij komt dat de afstand tussen de Randstad en Fryslacircn relatief beperkt is De ruimte die Fryslacircn biedt maakt het mogelijk om er kwalitatief hoogwaardig te recreeumlren en te wonen Fryslacircn heeft veel mogelijkheden hiertoe die bovendien van hoge kwaliteit zijn Het toerisme in Fryslacircn drijft grofweg op drie pijlers watersport de rust van de Waddeneilanden en de cultuur van een aantal steden en dorpen (waaronder de ldquoElf Stedenrdquo)
In de Friese economie neemt de agrarische sector traditioneel een grote rol in Tegenwoordig is deze rol kleiner dan vroeger maar het is nog steeds een relatief omvangrijke sector Bovendien heeft de Friese landbouw de laatste decennia haar processen sterk verbeterd De productiviteit van deze sector is ndash zelfs vanuit een Nederlands perspectief - zeer hoog De sterke agrarische sector heeft mede geleid tot ontwikkeling van een florerende foodsector Het aandeel van de dienstensector ligt in Fryslacircn traditioneel onder het Nederlandse gemiddelde Hoewel dit nog steeds het geval is is deze sector vanaf circa 1995 een flinke inhaalslag aan het maken Binnen de dienstensector in Fryslacircn heeft vooral financieumlle dienstverlening een relatief groot aandeel Andere gebieden waarin Fryslacircn sterk is zijn de metaal- en elektrosector en watertechnoshylogie
Fryslacircn en de Friezen kennen een sterke identiteit Ze hebben een eigen taal volkslied en vlag en onderscheiden zich hiermee van de rest van Nederland Hierdoor bestaat er een grote sociale cohesie Dit speelt met name in de dorpen een grote rol in het dagelijkse leven
Zwakten Wat zijn de beperkingen in Fryslacircn
Fryslacircn is opgebouwd uit 417 kernen waarvan 344 kernen uit minder dan 1500 inwoners bestaan Er is dus een lage mate van verstedelijking waardoor positieve agglomeratieshyeffecten uitblijven Veel van deze kleine kernen hebben te maken met een laag en dalend voorzieningenniveau Denk hierbij aan het verdwijnen van postkantoren scholen supermarkten et cetera Dit is duidelijk de negatieve keerzijde van de ruimtelijke structuur van Fryslacircn
Fryslacircn is de provincie die voorop loopt met vergrijzing Nergens in Nederland zijn er zo weinig jongeren In combinatie met een lage arbeidsparticipatie van ouderen en vrouwen heeft dit een negatief effect op de economie Overigens neemt de arbeidsparticipatie vooral van vrouwen de laatste jaren wel sterk toe
Er zijn in Fryslacircn weinig grote industrieeumln en het MKB heeft een groot aandeel in de werkgelegenheid Dit zou een van de oorzaken kunnen zijn van de lage RampD-inspanningen in de provincie Het wordt ook als oorzaak genoemd van de lagere arbeidsproductiviteit maar het is niet duidelijk of dat geheel terecht is In de samenstelling van de werkgelegenshyheid valt op dat de quartaire sector (zorg onderwijs overheid et cetera) sterk oververtegenwoordigd is Het aandeel van bedrijven dat producten en diensten afzet buiten de provincie (stuwende bedrijvigheid) is relatief beperkt
F R I E S E I C T - I N N O V A T I E A L L I A N T I E 46
Verschillende bronnen refereren aan de lage kwaliteit van het onderwijs in Fryslacircn Hierbij speelt het ontbreken van een universiteit een rol Door de afwezigheid van een universiteit behouden Vwo-leerlingen minder binding met Fryslacircn Hoger opgeleiden trekken hierdoor weg naar omliggende regiorsquos en de stroom hoger opgeleiden naar Fryslacircn is vrij beperkt Het gevolg is een braindrain Opvallend is het lage gemiddelde niveau van de leerlingen die de basisschool verlaten Er is geen overeenstemming over de oorzaak hiervan Een ander opvallend element is de aanwezigheid van achterstandswijken in Fryslacircn Hoewel dit vaak als een probleem van grote steden wordt gezien kampen ook veel dorpen en steden in (vooral Noord-)Fryslacircn met deze problematiek
Kansen Welke mogelijkheden biedt de omgeving
In Nederland neemt het aandeel 65-plussers van de totale bevolking toe Deze bevolkingsgroep geeft meer geld uit aan recreatie en aan zorg Een deel kiest zelfs voor het verhuizen naar een prettigere omgeving en gaan hoogwaardiger wonen Fryslacircn kan profiteren van deze demografische ontwikkeling door voorzieningen te treffen voor deze groep Hierbij zou ze zich kunnen profileren als het lsquoFlorida van het Noordenrsquo Door koploper te zijn met woon-zorgconcepten kan er een nieuwe markt ontstaan Doordat leeftijdssamenstelling van de groep vakantiegangers verandert zal er ander type vraag naar voorzieningen en activiteiten ontstaan Ook hierop kan worden ingespeeld Ook zorgtoerisme kan interessante mogelijkheden bieden voor Fryslacircn
Fryslacircn zou extra middelen kunnen aantrekken door aanspraak te maken op verschillende (Europese) fondsen Doordat Fryslacircn door sommige beleidsorganen wordt gezien als een achterstandsgebied komt men in aanmerking voor specifieke fondsen Maar er zijn ook generieke (Europese) fondsen waarop aanspraak gemaakt kan worden
Waar Fryslacircn beperkt profiteert van positieve agglomeratie-effecten beginnen sommige delen van de Randstad negatieve agglomeratie-effecten te ervaren zoals hoge grondprijzen verkeerscongestie en verpaupering van wijken Indien Fryslacircn goed digitaal ontsloten is kan het voor sommige organisaties interessant zijn om naar Fryslacircn te verhuizen
Groeiende aandacht voor (duurzame) energie en watertechnologie kan voor Fryslacircn kansen bieden De ruimtelijke structuur biedt bijvoorbeeld mogelijkheden voor het opwekken van zonne-energie of biomassa Ook het (zoute en zoete) water biedt hiertoe mogelijkheden De kennis die Fryslacircn heeft op het gebied van watertechnologie kan in de toekomst misschien in een bredere markt worden toegepast
De stijgende voedselprijzen zullen voor Fryslacircn grosso modo een positief effect hebben Zowel de agro- als de foodsector die een groot gedeelte van de stuwende bedrijvigheid vertegenwoordigen kunnen hier van profiteren
Bedreigingen Hoe kan de omgeving Fryslacircn schaden
De beperkte stuwende bedrijvigheid maakt Fryslacircn afhankelijk van andere inkomstenstroshymen uit Nederland Denk hierbij aan inkomsten uit sociale verzekeringen uitkeringen maar ook inkomsten uit de zorg Verandering in nationaal beleid kunnen hierdoor grote consequenties hebben voor de Friese economie en samenleving Ook inkomsten uit de landbouwsubsidies van de EU maken Fryslacircn kwetsbaar De Europese Unie reserveert jaarlijks bijna de helft van haar begroting voor het Gemeenschappelijk Landbouwbeleid Onder andere door de toetreding van nieuwe EU lidstaten kunnen deze middelen onder druk komen te staan
F R I E S E I C T - I N N O V A T I E A L L I A N T I E 47
Een andere bedreiging is de filiaaleconomie Veel bedrijfsvestigingen vooral in de zakelijke dienstverlening zijn nevenvestigingen De hoofdkantoren zitten veelal in de Randstad Deze locaties zijn hierdoor voor een groot deel afhankelijk van beslissingen die op andere plaatsen worden genomen
De internationalisering van de economie zorgt voor extra concurrentiedruk Vooral de lageropgeleiden ervaren een steeds grotere druk uit lagelonenlanden Omdat Fryslacircn relatief weinig hoogopgeleiden kent kunnen de negatieve consequenties van globalisering groter zijn dan in andere delen van ons land
F R I E S E I C T - I N N O V A T I E A L L I A N T I E 48
Bijlage 2 Additionele kerncijfers
Onderwijs
Fryslacircn heeft geen universiteit Het aantal studenten dat in Fryslacircn woont en een mastershydiploma ontvangt is zeer laag circa 200 per jaar Wel kent Fryslacircn enkele HBO-instellingen Toch is het aantal studenten dat een bachelorgraad ontvangt relatief beperkt vergeleken met andere provincies18
Geslaagden HBO Bachelor (naar woonplaats student)
0
2000
4000
6000
8000
10000
12000
14000
2000 2001 2002 2003 2004 2005
Groningen
Friesland
Drenthe
Overijssel
Flevoland
Gelderland
Utrecht
Noord‐Holland
Zuid‐Holland
Zeeland
Noord‐Brabant
Limburg
Figuur 10 Ontwikkeling van het aantal HBO Bachelor afgestudeerden in de Nederlandse provincies
Het aantal banen in het onderwijs is in Fryslacircn relatief hoog Dit is opmerkelijk gezien het ontbreken van een universiteit19
18 CBS ndash Statline [25]
19 LISA - bewerkt door Dialogic [27]
F R I E S E I C T - I N N O V A T I E A L L I A N T I E 49
Relatief aantal banen (Onderwijs)
50
55
60
65
70
75
80
85
90
2003
2004
2005
2006
2007
Groningen
Friesland
Drenthe
Overijssel
Gelderland
Flevoland
Utrecht
Noord‐Holland
Zuid‐Holland
Zeeland
Noord‐Brabant
Limburg
Figuur 11 Ontwikkeling van het relatief aantal banen in het onderwijs in de Nederlandse provincies
Zorg
Een manier om de omvang van de zorgsector te bepalen is het aantal ziekenhuisbedden In Fryslacircn zijn er relatief weinig bedden per inwoner ten opzichte van andere provincies Gezien de hoge mate van vergrijzing is dit opmerkelijk20
Hospital beds per million inhabitants
0
100
200
300
400
500
600
700
800
1993
1994
1995
1996
1997
1998
1999
2000
2001
2002
Groningen
Friesland
Drenthe
Overijssel
Gelderland
Flevoland
Utrecht
Noord‐Holland
Zuid‐Holland
Zeeland
Noord‐Brabant
Limburg
Figuur 12 Ontwikkeling van het aantal ziekenhuisbedden in de Nederlandse provincies
Een andere indicator van de relatieve omvang van de zorgsector is het relatief aantal banen Hier valt vooral op dat zich in 2006 een flinke daling voordeed21
20 European Commission - Eurostat [26] 21 LISA - bewerkt door Dialogic [27]
F R I E S E I C T - I N N O V A T I E A L L I A N T I E 50
Relatief aantal banen (Zorg)
120
130
140
150
160
170
180
190
2003
2004
2005
2006
2007
Groningen
Friesland
Drenthe
Overijssel
Gelderland
Flevoland
Utrecht
Noord‐Holland
Zuid‐Holland
Zeeland
Noord‐Brabant
Limburg
Figuur 13 Ontwikkeling van het relatief aantal banen in de zorg in de Nederlandse provincie
F R I E S E I C T - I N N O V A T I E A L L I A N T I E 51
Figuur 14 Overzicht van de relevante ICT Projecten in Fryslacircn
F R I E S E I C T - I N N O V A T I E A L L I A N T I E
Zo
rg
Zorg
Net
Frie
slan
d (
SG
)
Car
dio
logie
net
wer
k Fr
iesl
and
(MCL
NSD
)H
uis
van
het
Hed
en (
GEEF)
Tel
econfe
renci
ng v
ia Z
NF
(SG
)
Tel
econsu
ltat
ie A
mel
and (
CI
ZTS)
Virtu
eel bez
oek
uur
(ZTS
ZSA)
Virtu
ele
Thuis
zorg
(PF
KN
TH
FL)
Pasa
na
(Nijfinst
er)
Thuis
zorg
het
Fries
e La
nd
(N
ijfinst
er)
Sm
art
Car
ing C
om
munitie
s(D
T2015
Nijfinst
er)
O
TTO
(RIF
)
Ket
enZorg
Frie
slan
d
EPD
sch
akel
punt
OZIS
(SG
)
Sm
art
Car
ing C
om
munitie
s(D
T2015)
Ske
wie
l Try
nw
alden
Van
A n
aar
B(e
ter)
pap
ierloos
(SG
)Virtu
ele
HAP
Frie
slan
d (
SG
)
Web
dokt
er (
HZL)
Leer
-Zorg
port
al (
PF
MCL
TFW
G
GZ
RF)
Zorg
Dom
ein F
ries
land
Support
Fry
slan
JGZ p
lus
ouder
port
aal (T
FW)
Zorg
Net
Frie
slan
d p
ort
al (
SG
)
Dig
itaa
l Thuis
hote
l (P
F)
Foar
Elk
oar
(VFG
CIZ
ZF
FZ
en
ZKF )
Een
duid
ig p
atieuml
ntp
ort
aal (S
G)
Toer
ism
e m
et z
org
Zorg
Innova
tie
Foru
m
N
twurk
Fries
land
On
derw
ijs
Ser
ious
gam
es f
acto
ry (
NH
L)
Kla
sseg
las
(KN
)
Wad
den
cam
pus
(KN
RFP
)
Wad
den
cam
pus
(KN
RFP
)
Vid
eoco
nfe
renci
ng B
oger
man
(SB)
Frie
slan
d L
eern
etw
erk
(NH
L)
Inte
rnet
acad
emie
(N
HL)
Ener
gie
k (K
N
RFP
)
EdyF
rysk
(PF
)
Did
icla
ss (
NH
L)
Onlin
e lo
ket
Frys
lan (
PF)
Tom
ke (
Afucirc
k en
Bib
lioth
eeks
ervi
ce F
r ysl
an)
Vee
nques
t (N
HL)
Inte
rnet
acad
emie
(N
HL)
N
twurk
Fries
land
Overh
eid
ISZF
(ISZF)
NO
FA (
NO
FA)
Kle
ine k
ern
en
IPTV
Gam
enat
ions
(PF
KN
)
Doar
psb
acircn (
SD
)
Vital
Rura
l Are
a (N
ijfinst
er
NO
FA
RFP
TH
FL
KN
)Fr
oek
sTV (
FR-I
X
IV)
Virtu
ele
loke
tten
(KN
)
NO
FA (
NO
FA)
Vital
Rura
l Are
a (N
ijfinst
er
NO
FA
RFP
TH
FL
KN
)
Kij o
p I
T s
poor
(PF)
Doar
psb
acircn (
SD
)
Onts
luitin
g d
orp
sarc
hie
ven
(SD
W)
Am
bula
nte
han
del
(KN
N
BL
D
oar
psb
an)
N
twurk
Fries
land
MK
B
To
eri
sme
Gam
efes
tiva
l ldquoG
-Am
elan
drdquo
(NH
LG
ame
Val
ley
PF
en K
N)
3D
Vis
ual
isat
ies
(NH
L G
L P
F)
Frys
lacircn G
ames
(PF
)
Sucircke
rei (P
V
AN
WB
GD
LP
P)
Frys
lacircn R
ing (
PF)
Inte
ract
ieve
hots
pots
(KN
)
Nat
uurw
ebca
m (
VVV A
mel
and)
Bre
edst
rate
n (
NO
FCO
M)
ND
IV (
Syn
tens)
NO
FCO
M (
NO
FA
MKB N
OO
RD
Eal
a Fr
ya F
rese
na
(II
I)
KN
RFP
en O
NO
F)
Fiet
sroute
pla
nner
(FB
)
E-T
sjer
ke (
PF)
Toer
istisc
he
E-b
usi
nes
s (P
F)
Mobik
om
(PF
SVD
et
c)
Toer
ism
e m
et z
org
Zorg
eloos
Frys
lacircn (
PF)
Dig
ital
e w
ater
psp
ort
pas
(PF
)
Eile
en
N
twurk
Fries
land
Bijlage 3 Overzicht relevante ICT Projecten in Fryslacircn
Gam
ing
Bre
ed
ban
d
Beeld
com
shym
un
icati
e
Kete
nd
igit
alshy
iseri
ng
Inte
rnett
oeshy
pass
ing
po
rtal
Mob
iele
to
ep
ass
ing
en
Ove
rig (
wet
ensc
hap
pel
ijke
) in
itia
tiev
en
Frie
se S
olla
rchal
lenge
Blu
e Ener
gy
(WETSU
S)
52
Literatuur [1] RUG (2003) Arbeidsproductiviteit in Fryslacircn Een analyse van het niveau en de groei van 1990-2000 Onderzoek in opdracht van Gedeputeerde Staten van de Provincie Fryslacircn en de Kamer van Koophandel Fryslacircn URSI-rapport 305
[2] van der Elst-van der Lans Michelle Piet Rijk (2006) Lokale bedrijvigheid leefbaarheid en sociale vitaliteit in het landelijk gebied van Friesland LEI Den Haag
[3] Provincie Fryslacircn (2007) Sociaal Rapport Fryslacircn 2007
[4] Valentijn Bolhuis (2005) Friese sterkten in economisch perspectief Toekomstvisie op de ruimtelijk-economische ontwikkeling van de provincie Friesland RUG
[5] CBS (2007) Inwoners Randstad verdienen het meest httpwwwcbsnlnlshyNLmenuthemasinkomen-bestedingenpublicatiesartikelenarchief20072007-2240shywmhtm
[6] Meester Wilhelm J amp Pieter H Pellenbarg (2001) Changing regional images Are regional marketing campaigns successful Paper for the 41st European Congress of the Regional Science Association Zagreb 2001
[7] CPB (2006) Reactie op Probleemanalyse Zuiderzeelijn
[8] AD (2008) Toename van zwakke scholen
[9] Verwey Jonker instituut Kinderen in Tel Databoek 2006
[10] Verwey Jonker instituut Kinderen in Tel Databoek 2008
[11] Ministerie van EZ (2007) Koers Noord op weg naar pieken Duurzame groei door omschakeling naar een kenniseconomie
[12] Stelder (2002) Regionaal Economische Verkenningen 2002 Groningen Friesland en Drenthe
[13] Stelder Broersma J van Dijk (2008) Noordelijke Arbeidsmarkt Verkenning 2008
[14] Broersma Lourens en Jouke van Dijk (2006) Het belang van de industrie in het Noorden 1950-2025 Onderzoek in opdracht van de Stichting TxU Noord-Nederland Groningen Faculteit Ruimtelijke Wetenschappen Rijksuniversiteit Groningen URSI-research report nr 316
[15] Provincie Friesland (2002) Nota sociaal-economisch beleid
[16] SCP (2006) Thuis op het platteland Den Haag
[17] EZ (2007) ICT agenda 2008-2011 De gebruiker centraal in de digitale Dienstenmaatschappij Den Haag
[18] WRR (2008) Innovatie Vernieuwd opening in viervoud Amsterdam University Press Den Haag Amsterdam
[19] Provincie Friesland (2007) Koers op Fryslacircn - Het Friese Meren Project 2e fase
[20] ECP (2008) Gaming meer dan een spelletje Den Haag
F R I E S E I C T - I N N O V A T I E A L L I A N T I E 53
[21] Provincie Friesland (2007) Fryske Fiersichten wurkprogram 2009 - 2011
[22] Provincie Friesland (2006) Fryslacircn toeristische topattractie in Nederland van de Provincie Fryslacircn
[23] Ministerie van VWS (2003) Quick Scan Kleine Kernen Den Haag
[24] Ministerie van Economische Zaken (2006) Verslag Innovation Lecture Den Haag
[25] httpstatlinecbsnl
[26] httpeceuropaeueurostat
[27] httpwwwlisanl
[28] ING (2007) Starterscampagne
[29] Vital rural area project activities annex 7
[30] Dialogic (2006) Initiatieven voor het bevorderen van eSkills van de beroepsbevolking in zes Europese landen Utrecht
[31] Rutten amp Koops (2007) Creatieve industrie en informatie- en communicatietechnologie in Noord Nederland Rapport naar aanleiding van de Noordermatch 2007
[32] Henry Chesbrough Open Innovation The new imperative for creating and Profiting from TechnologyHarvard business school Press
F R I E S E I C T - I N N O V A T I E A L L I A N T I E 54
Auteurs
drs Sven Maltha iring Reg Brennenraedts drs Hugo Gillebaard
Contact
Secretariaat Friese ICT-innovatie Alliantie pa Hooghiemstraplein 33-36 3514 AX Utrecht Tel +31 (0)30 215 05 80 Fax +31 (0)30 215 05 95 malthadialogicnl
62 Taakstelling per onderdeel van de Alliantie 41
7 Ter afsluiting 45
Bijlage 1 SWOT-analyse 46
Bijlage 2 Additionele kerncijfers 49
Bijlage 3 Overzicht relevante ICT Projecten in Fryslacircn 52
Literatuur 53
F R I E S E I C T - I N N O V A T I E A L L I A N T I E 4
Managementsamenvatting De Friese ICT-innovatie Alliantie is medio 2008 door de provincie Fryslacircn ingesteld Haar taak is het zetten van een volgende stap in innovatie en benutting van ICT in Fryslacircn Met betere inzet van ICT en ontwikkeling van nieuwe ICT-diensten kunnen gerichte innovatieprojecten de economische en maatschappelijke ontwikkeling in de provincie Fryslacircn versterken Door de beste krachten in Fryslacircn te bundelen bij het opstellen en uitvoeren van zogenaamde lsquoimpactprojectenrsquo dient binnen twee jaar een beweging op gang te komen waarmee een innovatief klimaat ontstaat met een sterk zuigende economische werking Door clustering van partijen en activiteiten ontstaat meer samenhang in projecten en ontwikkeling dan momenteel het geval is
Deze Roadmap schetst de toekomstvisie van de Kerngroep De visie is gekoppeld aan concrete ambities voor uitvoering van opschaalbare pilotprojecten met een grote impact binnen de komende twee jaar In de valorisatiefase van de geselecteerde projecten wordt succes afgemeten naar drie hoofdaspecten
a Het nut en de noodzaak zijn aangetoond en er bestaat een concrete marktvraag naar uitvoering van taken
b Er is een aanbeveling voor opschaling met bereidheid voor private en publieke financieumlle injecties
c Er is bewijs van lsquoaanjaagpotentiersquo om maatschappelijke en economische ontwikkeshylingen in Fryslacircn te stimuleren
De eisen die tegenwoordig gesteld worden aan de kwaliteit van leven vragen om bijpassende kwaliteit van ICT-dienstverlening Nieuwe technologie en diensten volgen elkaar snel op Hierdoor ontstaat een groot potentieel aan nieuwe toepassingen Ook biedt ICT een kans om de arbeidsproductiviteit te verhogen Dit is nodig om het hoofd te kunnen bieden aan maatschappelijke ontwikkelingen zoals de vergrijzing een toename aan zorgvraag een dreigend tekort aan goed opgeleide arbeidskrachten en de toenemende concurrentie met bedrijvigheid uit omliggende regiorsquos
Op basis van verkennend onderzoek en diepgaande discussies heeft de Kerngroep haar visie als volgt geformuleerd
ldquoFryslacircn dient zich sterk te profileren op de themarsquos duurzaamheid ouderen jeugd en cultuur om in een open omgeving een antwoord te bieden op een snel veranderende sociaaleconomische omgeving (zowel nationaal als mondiaal)rdquo
Aandachtspunten hierbij zijn
1 Kernkwaliteiten behouden en uitbouwen bedreigende zwaktes neutraliseren
2 Ruimte creeumlren voor pilotprojecten en een experimenteeromgeving voor nieuwe dienstverlening en duurzame productie
3 Fryslacircn positioneren als internationaal recreatiepark
4 Fryslacircn profileren als duurzame innovatieve economie
5 ICT als enabler voor vernieuwing doet organisaties veranderen
F R I E S E I C T - I N N O V A T I E A L L I A N T I E 5
6 ICT als enabler draagt bij aan vernieuwing en verbetering van de kwaliteit van onderwijs (gezondheids)zorg en welzijn
7 Successen en unieke sterkten grootschalig uitdragen
8 Alleen die activiteiten krijgen prioriteit waarin ICT de lsquoversnellerrsquo is van een vraaggestuurde ontwikkeling
De Friese ICT-innovatie Alliantie stimuleert op een actieve manier vraaggestuurde inzet van ICT gericht op duurzame economische ontwikkeling en sociale innovatie met behoud en uitbouw van de Friese kernkwaliteiten Met open vizier en in verbinding met de mondiale ontwikkelingen wil de Alliantie ambities vergroten en zwakten op het gebied van onderwijs vergrijzing ondernemingscultuur omzetten in sterkten Met ICT kunnen genoemde zwakten en bedreigingen cross-sectoraal geneutraliseerd worden door sterktes in ondermeer cultuur recreatie (water) sport zorg en op vakmanschap gerichte maakindustrie
De uit te voeren projecten zijn (a) vraaggestuurd (b) resultaatgericht (c) voorzien van een mid-term beoordelingsmoment met gono-go beslissing (d) selfsupporting na twee jaar (e) modulair in groei (f) geselecteerd vanwege unieke toegevoegde waarde hoge verwachte impact en onderlinge samenhang en (g) voldoen aan overige stringente criteria
In een vijftal projectgroepen starten zes pilotprojecten In april 2009 moet er voor elke projectgroep een concreet plan van aanpak gereed zijn Uiterlijk medio 2009 zijn volledig uitwerkte businessplannen beschikbaar met instemming van de deelnemers en bijbehorende financiering om concreet uitwerking te kunnen geven aan de verschillende pilotprojecten De vijf projectgroepen zijn (a) Draadloze Friese meren (b) Zorg (c) Sport Experience (d) Jachtbouw en (e) Kleine kernen Daarnaast zijn er drie lsquoverticalersquo projectactiviteiten die op alle projectgroepen van toepassing zijn onderwijs(vernieuwing) kennisborging en promotie amp communicatie Figuur 1 illustreert de totale structuur van de Friese ICT-innovatie Alliantie
F R I E S E I C T - I N N O V A T I E A L L I A N T I E 6
ONDERWIJSVERNIEUWING
PROMOTIE EN
COMMUNICATIE
KENNNISBORGING
Raad van Advies Taak klankbord- en ambassadeursfunctie
KerngroepTaak Advisering en aansturing Alliantie Opstellen Roadmap
toezien op uitvoering en monitoring
Friese ICT innovatie-alliantie Taak Uitvoering Roadmap in projectgroepen
Resultaat Minimaal eacuteeacuten project per projectgroep geschikt voor opschaling en zelfstandige continuering na 2 jaar
Projectgroep Draadloze meren
Projectgroep Sport Experience
Projectgroep Zorg
Projectgroep Jachtenbouw
Projectgroep Kleine kernen
Figuur 1 Organogram van de Friese ICT-innovatie Alliantie
De Kerngroep van de Friese ICT-innovatie Alliantie bestaat uit zes leden die op persoonlijke titel en zonder last of ruggespraak hun visie inbrengen zich sterk maken voor het opstellen van de projecten en toezien op uitvoering De leden van de Kerngroep zijn
bull profdrir LP Ligthart (voorzitter) TU Delft
bull R Feenstra RI MBA De Friesland Zorgverzekeraar
bull drir PA Gielen TCNN
bull drs FA Pronk Rabobank Heerenveen
bull drs WR Reek MCM Gemeente Sneek
bull drs J Wester TNO-ICT
7F R I E S E I C T - I N N O V A T I E A L L I A N T I E
F R I E S E I C T - I N N O V A T I E A L L I A N T I E 8
1 Inleiding
11 Uitgangspunten
Het onderliggende document vormt de Roadmap van de Kerngroep van de Friese ICT-innovatie Alliantie De rapportage is een weerslag van de uitkomsten van de werkbijeenshykomsten van de Kerngroep op 25 september 26 september 24 oktober 28 november en 19 december 2008 in Oranjewoud Deze Roadmap schetst de toekomstvisie van de Kerngroep gekoppeld aan concrete ambities voor uitvoering van opschaalbare demonstratieprojecten met een hoge impact op maatschappelijke en economische ontwikkelingen in Fryslacircn in de komende twee jaar In de valorisatiefase van de geselecteerde projecten wordt succes afgemeten naar drie hoofdaspecten
a Het nut en de noodzaak zijn aangetoond en er bestaat een concrete marktvraag naar uitvoering van taken
b Er is een aanbeveling voor opschaling met bereidheid voor private en publieke financieumlle injecties
c Er is bewijs van lsquoaanjaagpotentiersquo om maatschappelijke en economische ontwikkeshylingen in Fryslacircn door middel van innovatie en ICT de komende jaren te stimuleren
De geformuleerde visie en ambitie zijn vertaald in een programmaplan (roadmap) Voor zes geselecteerde pilotprojecten zijn afzonderlijke roadmaps opgesteld die in het voorjaar 2009 moeten uitmonden in concreet uitgewerkte businessplannen Per project wordt een projectgroep samengesteld waarin het Friese bedrijfsleven publieke organisaties en een afvaardiging vanuit zowel de Kerngroep als de provincie samenwerken Projectvoortgang en monitoring met gono-go besluitvorming vindt iedere drie maanden plaats tijdens bijeenkomsten van de Friese ICT-innovatie Alliantie
Er bestaat zowel vanuit de provincie als het veld een sterke behoefte om versnippering aan initiatieven tegen te gaan en te komen tot een meer integrale aanpak waarbij schaalgrootshyte en een breed (sectoraal) draagvlak belangrijke aandachtspunten vormen Afstemming met lopende initiatieven is dan ook een vereiste
12 Waarom een Friese ICT-innovatie Alliantie
De economie en samenleving worden steeds afhankelijker van goed functionerende ICT Steeds meer mensen beschouwen ICT als een basisvoorziening vergelijkbaar met water uit de kraan en stroom uit het stopcontact Maar ICT kan met alle toegevoegde intelligentie en gebruiksmogelijkheden zoveel meer zijn Als enabler en driver kan ICT in Fryslacircn grote maatschappelijke en economische meerwaarde bieden De provincie Fryslacircn heeft op basis van eerder verricht onderzoek door de Universiteit Groningen vastgesteld dat de Fryslacircn een achterstand op het gebied van ICT heeft ten opzichte van de rest van Nederland1 Dit
1 RUG (2003) Arbeidsproductiviteit in Fryslacircn Faculteit der Ruimtelijke Wetenschappen URSI-rapport 35 p 3 [1]
(NB [1] verwijst naar de nummering van de literatuurlijst Deze methode wordt in dit document consequent gehanteerd)
F R I E S E I C T - I N N O V A T I E A L L I A N T I E 9
beperkt het innovatieve vermogen van de provincie De achterstand dient te worden weggewerkt en op specifieke punten te worden omgezet in voorsprong Met deze situatie voor ogen en gegeven de mogelijkheden die de inzet van ICT biedt voor maatschappelijke en economische innovatie heeft de provincie Fryslacircn de Friese ICT-innovatie Alliantie in het leven geroepen De recent geformeerde Kerngroep van de Alliantie is aan de slag gegaan onder het motto rdquodrsquor op en drsquor overrdquo Ten opzichte van omringende regiorsquos moet Fryslacircn dus niet alleen aansluiting zoeken maar haar concurrenten ook voorbijstreven
Belangrijke uitgangspunten voor de Kerngroep om te komen tot haar visie en uitvoeringsshyplannen zijn
a Fryslacircn heeft veel zichtbare historie binnen en buiten de stedelijke kernen In de toekomst moeten de historische waarden behouden blijven en door middel van ICT beter worden uitgenut
b Fryslacircn wil meedoen in de vaart der volkeren Fryslacircn wil nieuwe markten ontwikshykelen waarbij haar kernkwaliteiten beter worden ingezet
c Fryslacircn heeft nieuwe economische en maatschappelijke roadmaps nodig waarmee het op (inter)nationale schaal voorop gaat lopen en waarbij ICT in de breedte en diepte de noodzakelijke versneller is
d Fryslacircn is een laboratorium voor (a) het creeumlren van faciliteiten waarin nieuwe werkvormen als uitgangspunt dienen en (b) vragen uit het maatschappelijke doshymein vertaald worden naar valorisatieprojecten
13 Huidige beleidscontext
De provincie Fryslacircn kent geen afzonderlijk ICT-beleid Tegelijkertijd is ICT wel een belangrijk aandachtspunt binnen de verschillende beleidsterreinen van de provincie ICT komt onder meer tot uiting in de top-10 van Fryske Fiersichten Eind 2006 organiseerde de provincie Fryslacircn een toekomstdebat met het vizier op 2030 onder de naam Fryske Fiersichten Dit leidde ertoe dat meer dan 700 ideeeumln werden ingezonden Het werkproshygramma voor Fryske Fiersichten geeft weer welke voorstellen voor nadere projectontwikkeling en uiteindelijke concrete uitvoering in aanmerking komen Eeacuten van de tien beste Fiersichten is Ntwurk Fryslacircn ndash naar innovatieve toepassing van ICT voor zorg toerisme onderwijs en platteland
De beste Fiersichten vallen gedeeltelijk samen met activiteiten die in het coalitieakkoord aangekondigd zijn De beste Fiersichten zullen binnen de door Provinciale Staten vastgestelde begroting op korte termijn worden uitgevoerd Het primaire doel van Ntwurk Fryslacircn is om Fryslacircn internationaal op de kaart te zetten als expertisecentrum en proeftuin op het gebied van innovatieve ICT-toepassingen en aanpalende technologieeumln (oa multimedia gaming mobiele en draadloze technologieeumln) op de deelgebieden zorg toerisme onderwijs en platteland Een afgeleide hiervan is het realiseren van de benodigde infrastructuur Binnen dit werkprogramma wil de provincie in eerste instantie de rol van regisseur aanjager en makelaarschakelaar vervullen Tevens zou de provincie financieel kunnen participeren in de opstartfase Meerjarige financieumlle betrokkenheid van de provincie is niet wenselijk uiteindelijk moet de markt zowel inhoudelijk als financieel de projecten volledig oppakken
Vanuit een andere actielijn heeft de provincie in 2008 het initiatief genomen de Friese ICT-innovatie Alliantie in het leven te roepen Hiermee beoogt de provincie de achterstand in het toepassen van ICT weg te werken en om te zetten in een voorsprong De taakstelling die de Alliantie heeft meegekregen vanuit de provincie is het bundelen van de beste
F R I E S E I C T - I N N O V A T I E A L L I A N T I E 10
krachten vanuit de maatschappij in Fryslacircn voor het bereiken en uitvoeren van voorstellen en projecten die de economische en maatschappelijke ontwikkeling in provincie Fryslacircn sterk stimuleren
14 Van visie naar ambitie
De Kerngroep formuleert in deze roadmap een toekomstvisie en bijbehorende missie en leidt hiervan een krachtige en concrete ambitie af Voor een periode van twee jaar zet de Kerngroep onder de vlag van de Alliantie vijf projectgroepen op die elk eacuteeacuten of meerdere projecten tot uitvoering brengen Elke projectgroep gaat minimaal eacuteeacuten project realiseren dat een voorlopersrol voor de provincie Fryslacircn heeft Dit moet gebeuren binnen de termijn van twee jaar De pilotprojecten dienen vanaf de start gebaseerd te zijn op duidelijke probleem- en vraagsstellingen
De Alliantie beoogt het beleid van de provincie te versterken vanuit haar eigen visie Waar nodig zal de Alliantie trachten het beleid van de provincie te beiumlnvloeden In de praktijk gaat het om goede afstemming tussen het provinciebeleid en de activiteiten van de Alliantie
15 Leeswijzer
In dit document worden de volgende onderwerpen achtereenvolgens behandeld
bull Kijk op innovatie met en door ICT (H2)
bull Fryslacircn in beeld kerncijfers uitkomsten SWOT-analyse (H3)
bull Visie missie en ambities (H4)
bull Roadmaps projectgroepen (H5)
bull Organisatie van de Alliantie en de Kerngroep (H6)
bull Afsluiting (H7)
F R I E S E I C T - I N N O V A T I E A L L I A N T I E 11
F R I E S E I C T - I N N O V A T I E A L L I A N T I E 12
2 Kijk op innovatie met en door ICT
21 Inleiding
hellipldquoWie het water ook heeft uitgevonden een vis was het in ieder geval nietrdquo (Vrij naar oud Boeddhistisch gezegde)
Iedereen zit gevangen in zijn eigen vissenkom terwijl je weet dat daar buiten een grote oceaan bestaat Met de metafoor van de vissenkom benadrukken we dat men zich vaak niet of onvoldoende bewust is van zijn of haar omgeving De vissenkom is voor velen herkenbaar omdat men graag redeneert vanuit de eigen comfortzone Dit geldt ook voor regiorsquos en provincies die een eigen manier zoeken om met bestaande ontwikkelingen en dynamiek om te gaan Voor het daadwerkelijk realiseren van innovatie met en door ICT blijft het van belang om een open vizier te hebben op de ontwikkelingen die verder reiken dan de eigen regio de eigen comfortzone Openstaan voor internationale ontwikkelingen en voor culturele en maatschappelijke vernieuwing is noodzakelijk om mee te kunnen in de vaart der volkeren
Dit hoofdstuk beschrijft de ziens- en benaderingswijze van de Kerngroep op de centrale themarsquos innovatie ICT en de onderlinge relatie daartussen De afsluitende paragraaf vertaalt de implicaties van mondiale en nationale ontwikkelingen naar de situatie in Fryslacircn
22 Het nieuwe denken in innovatie
Paradigmashift
Met de doorbraak van ICT (en het Internet in het bijzonder) aan het einde van de vorige eeuw is er een verandering ontstaan in de manier waarop innovatie bedreven en georganiseerd wordt Het zogenaamde lsquoGreat search Modelrsquo (Perez 2005) beschrijft hoe technologische revoluties een terugkerend herkenbaar patroon volgen Figuur 2 geeft hier een beeld van In de eerste fase van een technologische paradigmashift is alles gericht op beschikbaarheid Deze fase wordt voornamelijk gefinancierd door Venture Capitalists die vervolgens op jacht gaan naar hoge returns on investments en een hype weten te creeumlren (internetbubbel) In de lsquodeploymentfasersquo is er een andere vorm van financiering namelijk industrieel kapitaal In deze fase zijn de platformen operationeel In de huidige cyclus verandert de organisatiestructuur van een piramidestructuur naar een platte organisatie met een wijdvertakt netwerk Deze ontwikkeling van decentralisering is ook van invloed op de traditionele functiescheiding zoals werk wonen en recreatie In deze fase resulteert het spel tussen technologische en sociale innovatie (gericht op de gebruiker) in nieuw type werk- en woonomgevingen Uiteindelijk zal dit uitmonden in nieuwe institutionele innovaties en organisaties
F R I E S E I C T - I N N O V A T I E A L L I A N T I E 13
INSTALLATION PERIODINSTALLATION PERIODFirst 20-30 years
DEPLOYMENT PERIODDEPLOYMENT PERIODSecond 20-30 years
Time
INSTALLATION PERIODINSTALLATION PERIOD First 20-30 years
DEPLOYMENT PERIODDEPLOYMENT PERIOD Second 20-30 years
Post bubblerecession
(sometimesdepression)Instability
Post bubblerecession
(sometimesdepression)Instability
TURNINGTURNING POINTPOINT
2
Post bubble recession
(sometimesdepression) Instability
Post bubble recession
(sometimes depression) Instability
TURNINGTURNING POINTPOINT
2
DECLINE of the old economyDECLINE of the old economyEMERGENCE of the newEMERGENCE of the new
1
DECLINE of the old economyDECLINE of the old economy EMERGENCE of the newEMERGENCE of the new
1
1971
2000
ECO GROWTHECO GROWTHSocietal reSocietal re--engineeringengineering
3
Victorian boomBelle Eacutepoque
Post War Golden Age
Flourishing ofthe whole economy
New paradigm in the making
ECO GROWTHECO GROWTH Societal reSocietal re--engineeringengineering
3
Victorian boom Belle Eacutepoque
Post War Golden Age
Flourishing of the whole economy
New paradigm in the making
Canal maniaCanal maniaRailway maniaRailway maniaRoaring 20sRoaring 20s Internet maniaInternet mania
followed byfollowed byBIG FINANCIAL BUBBLEBIG FINANCIAL BUBBLECanal maniaCanal mania Railway maniaRailway mania Roaring 20sRoaring 20s Internet maniaInternet mania
followed byfollowed by BIG FINANCIAL BUBBLEBIG FINANCIAL BUBBLE
Source Carlota Perez 2005
2005
Figuur 2 The great search model (Perez 2005)2
In de Innovation Lecture van 2006 wees SER-voorzitter Rinnooy Kan al op een verschuiving die optreedt van gesloten naar open innovatie waarbij samenwerking op basis van gelijkwaardigheid plaatsheeft3 Niet langer hieumlrarchische structuren met veel formele relaties en bureaucratische principes zijn leidende organisatievormen maar veel meer netwerken en partnerschappen Gedeelde belangen en interesse staan daarbij centraal Zo ontstaat een verschuiving van ldquoWhatrsquos in it for merdquo naar ldquoWhatrsquos in it for usrdquo Immers mensen zijn tegelijkertijd actief in meerdere netwerken waardoor er telkens andere afhankelijkheden maar ook andere coalities ontstaan Reputatie en vertrouwen zijn in deze context dan ook in toenemende mate cruciale waarden Dit heeft ook consequenties voor het niveau van aansturing Steeds meer grote bedrijven leggen verantwoordelijkheden en beslissingsbevoegdheden - onder meer voor innovatie ndash neer op een decentraal niveau Hierdoor ontstaan nieuwe werkvormen en -relaties die nauw samenhangen met het begrip lsquosociale innovatiersquo
Cyclische- en open innovatie
Het innovatieproces wordt door sommigen gezien als combinatie van de ontwikkeling van het nieuwe (lsquoexploratiersquo) en de efficieumlnte toepassing en verbetering van het bestaande (lsquoexploitatiersquo) Inventie is daarbij weliswaar nodig maar innovatie is vooral een kwestie van toepassing In het recente innovatierapport geeft de Wetenschappelijke Raad voor het Regeringsbeleid (WRR) de volgende definitie van innovatie4
2 In het licht van de huidige onvoorziene mondiale economische crisis moet de tweede fase van het model van Perez misschien wat opgerekt worden Het gaat meer om de paradigmashift dan de voorspellende conjuncturele waarde van het model
3 Ministerie van Economische Zaken (2006) Verslag Innovation Lecture p18 [24] 4 WRR (2008) Innovatie Vernieuwd opening in viervoud Amsterdam University Press Den Haag
Amsterdam p 23 [18]
F R I E S E I C T - I N N O V A T I E A L L I A N T I E 14
ldquoInnovatie als uitkomst is een nieuwe functionaliteit of een nieuwe manier om een bestaande functie te vervullen (bijvoorbeeld digitale fotografie) Dat is breder dan een nieuw product of proces in de markt en omvat ook innovaties in de publieke sector (bijvoorbeeld het via internet aanbieden van overheidsdiensten) Het proces omvat de ontwikkeling van een nieuwe vondst (inventie) de succesvolle toepassing daarvan (innovatie als uitkomst) en de brede verspreiding van innovaties in de samenleving (diffusie)rdquo (WRR 2008)
Het moderne beeld van innovatiebeleid richt zich op het systeem van inventie innovatie en diffusie door interactie en samenwerking in ketens en netwerken die bedrijfstakken en technologieeumln overstijgen Volgens de WRR verlopen innovatieprocessen niet langer via het oude lsquolineaire modelrsquo van de overdracht van kennis uit onderzoek naar ontwikkeling maar gaat het veel meer om een lsquocyclisch innovatiemodelrsquo waarin de wisselwerking tussen inventie innovatie en diffusie een continu proces wordt Het ministerie van Economische Zaken besteedt al enkele jaren specifieke aandacht aan niet-technologische aspecten van innovatie Vooral de aandacht voor ondernemerschap is de laatste jaren gegroeid evenals de aandacht voor valorisatie van kennis en vernieuwing Sterk in opkomst zijn vraagstukshyken over institutionele en sociale innovatie
Innovatie vindt veelal plaats in samenwerking tussen mensen of bedrijven met verschillende kennis competenties en middelen om samen tot die nieuwe combinaties te komen In de afgelopen jaren heeft het idee van lsquoopen innovatiersquo terrein gewonnen (Chesbrough 2006)5 Vanuit dit concept geredeneerd moeten bedrijven niet in isolement proberen te innoveren maar in samenwerking met anderen Dat geeft efficieumlnties van schaal en scope en biedt meer mogelijkheden voor grotere diversiteit en nieuwe combinaties
23 De Nationale ICT Agenda
Het nationale interdepartementale ICT-beleid is grotendeels verankerd in de Nationale ICT-Agenda Nederland beschikt over hoogwaardige infrastructuur voor elektronische communicatie en dienstverlening Het gebied van vaardigheden en gebruik van diensten kan echter nog aanzienlijk verbeterd worden In de ICT-Agenda 2008-2011 stelt de overheid de gebruiker dan ook centraal in de digitale dienstenmaatschappij 6
ldquoOm de internationale concurrentie op het terrein van dienstenontwikkeling aan te (blijven) kunnen zal onze maatschappij zich sneller dan de ons omringende landen moeten ontwikkelen tot een maatschappij en economie die vaardig is met en voorop loopt in digitale dienstverlening en het gebruik van ICTrdquo (EZ 2008)
De eisen die tegenwoordig aan de kwaliteit van het leven gesteld worden vragen om bijpassende kwaliteit van elektronische diensten Nieuwe technologie en diensten volgen elkaar snel op waarmee een groot potentieel aan nieuwe toepassingen ontstaat Daarnaast biedt ICT ons de kans om de arbeidsproductiviteit te verhogen Dit is nodig om
5 Henry Chesbrough Open Innovation The new imperative for creating and Profiting from TechnologyHarvard business school Press [32]
6 Ministerie van EZ (2008) ICT-Agenda 2008-2011 De gebruiker centraal in de digitale Dienstenmaatschappij p9 [17]
F R I E S E I C T - I N N O V A T I E A L L I A N T I E 15
maatschappelijke en demografische ontwikkelingen zoals de vergrijzing een toename aan zorgvraag en een dreigend tekort aan kwalitatief goede leerkrachten het hoofd te kunnen bieden
rdquoVolgens de nationale ambitie dient Nederland in 2015 te behoren tot de koplopers in het beschikbaar zijn en het gebruik van ICT-toepassingen en nieuwe digitale dienstshyverleningsconcepten Om deze ambitie te halen acht het kabinet het noodzakelijk dat ICT-toepassingen en -diensten meer dan op dit moment de behoeften van de geshybruiker centraal stellen dat ze zijn gebaseerd op open standaarden waar mogelijk en dat ICT als katalysator wordt gebruikt bij het herinrichten van dienstverlenings- en productieketens Verder is een breed gebruik van ICT goed voor de sociale participashytie en integratie van mensen in de samenlevingrdquo (EZ 2008)
24 Implicaties voor Fryslacircn
Fryslacircn verandert maar de wereld buiten Fryslacircn verandert mogelijk nog meer Dit zorgt voor kansen en bedreigingen Openstaan voor internationale ontwikkelingen en voor culturele en maatschappelijke vernieuwing is noodzakelijk Kijkend naar de eeuwenoude internationale connecties dan moet Fryslacircn zich weer willen positioneren op de as Amsterdam - Groningen - Bremen - Hamburg - Berlijn
Binnen de terugkerende patronen van technologische revoluties zoals beschreven in Figuur 2 bevindt Fryslacircn zich momenteel aan het begin van de derde (deployment) fase Kenmerkend voor deze fase is dat innovatie decentraal plaatsvindt waarbij de gebruiker aan de knoppen draait Innoveren doet men dus zowel lsquovoorrsquo als lsquometrsquo de Friese gemeenschap met een accentverschuiving van technologische naar sociale innovatie Voor Fryslacircn met haar unieke ruimtelijke en omgevingsfactoren biedt de hier beschreven ontwikkeling grote kansen
In het huidige regionale innovatiebeleid bestaat veel aandacht voor (het kopieumlren van) best practices in regionale systemen elders Hierbij is het van belang om interessante elementen van elders over te nemen te verrijken met lokale sterkten en te lsquoenginerenrsquo naar de lokale en regionale context zodanig dat er daadwerkelijk meerwaarde ontstaat die uniek is Dit geldt even zozeer voor Fryslacircn eigen kwaliteiten kunnen beter worden benut of uitgebreid en zwaktes omgezet in sterktes Dit is wat de Kerngroep verstaat onder drsquor op en drsquor over
F R I E S E I C T - I N N O V A T I E A L L I A N T I E 16
3 Fryslacircn in beeld
31 Inleiding
In dit hoofdstuk bespreken we de context waarbinnen de Kerngroep tot haar visie komt Allereerst volgen enkele innovatie-indicatoren voor de Friese economie en maatschappij Daarna volgen de uitkomsten uit een SWOT-analyse voor Fryslacircn De visie zelf komt in hoofdstuk vier aan de orde
32 Innovatie-indicatoren
Hieronder worden de belangrijkste indicatoren besproken In bijlage 2 zijn additionele data te vinden
Bedrijfsleven
Een bekende indicator van dynamiek en innovatie is het aantal startende bedrijven in een gebied Fryslacircn scoort ndash genormaliseerd naar het aantal inwoners - laag op deze indicator Alleen Overijssel en Zeeland scoren in Nederland nog lager7
Aantal startende bedrijven per inwoner (2006)
0 0001 0002 0003 0004 0005 0006 0007 0008
Groningen Friesland Drenthe
Overijssel Flevoland
Gelderland Utrecht
Noord‐Holland Zuid‐Holland
Zeeland Noord‐Brabant
Limburg
Figuur 3 Relatief aantal startende bedrijven in de Nederlandse provincies
7 ING (2007) Starterscampagne [28]
F R I E S E I C T - I N N O V A T I E A L L I A N T I E 17
In Fryslacircn is de primaire (landbouw) en secundaire (industrie) sector sterk ontwikkeld Dienstverlening zowel commercieel (tertiair) als niet-commercieel (quartair) zijn minder omvangrijk Overigens is het aantal bedrijfsvestigingen in Fryslacircn in generieke zin omvangrijk Dit betekent concreet dat er relatief veel MKB is en relatief weinig grootbeshydrijf8
Figuur 4 Aantal bedrijfsvestigingen in de primaire secundaire tertiaire quartaire sector in de Nederlandse provincies
In de drie noordelijke provincies is de werkgelegenheid in de ICT-sector benedengemidshydeld Elke provincie heeft minder dan 3 van de totale werkgelegenheid uit deze sector in Nederland In Fryslacircn zijn vooral banen op het gebied van hardware en diensten schaars9
Content Diensten Hardware
Nederland 122027 206297 90396
Groningen 3238 6447 2111
Fryslacircn 2853 3923 1044
Drenthe 1593 2507 1962
Tabel 1 Totaal aantal banen in drie ICT-sectoren (2005)
8 CBS ndash Statline [25] 9 Rutten amp Koops (2007) Creatieve industrie en informatie- en communicatietechnologie in Noord
Nederland Rapport naar aanleiding van de Noordermatch 2007 [31]
F R I E S E I C T - I N N O V A T I E A L L I A N T I E 18
Ondanks het beperkt aantal banen in de ICT-sector kent Fryslacircn wel een bovengemiddelde groei van het aantal banen daarbinnen Maar ook de creatieve industrie groeit in Fryslacircn Zeker als we het afzetten tegen de krimp in de provincie Groningen 10
Creatieve industrie ICT
Nederland 32 21
Groningen -04 34
Fryslacircn 36 28
Drenthe 47 17
Tabel 2 Gemiddelde procentuele jaarlijkse groei aantal banen (1996-2005)
Uitgaven aan RampD
Het onderstaande figuur laat zien dat de uitgaven aan innovatie als deel van het bruto binnenlands product in Fryslacircn laag zijn ten opzichte van de overige Nederlandse provincies
Gross expenditure on RampD as a of GDP (all sectors)
00
05
10
15
20
25
30
35
1996 1997 1998 1999 2000 2001 2002 2003 2004 2005
Groningen
Friesland
Drenthe
Overijssel
Gelderland
Flevoland
Utrecht
Noord‐Holland
Zuid‐Holland
Zeeland
Noord‐Brabant
Limburg
Figuur 5 Ontwikkeling van de uitgaven aan RampD als onderdeel van het bruto binnenlands product in de Nederlandse provincies
Een reden dat Fryslacircn relatief lage RampD-uitgaven kent is de schaarste van grote hightech bedrijven in de provincie Dit in tegenstelling tot bijvoorbeeld de provincie Noord-Brabant die in de bovenstaande grafiek dan ook de hoogste RampD-uitgaven laat zien Een andere verklaring waarom Fryslacircn lager scoort op RampD-uitgaven dan veel andere provincies is het ontbreken van een universiteit en het geringe aantal kennisinstellingen De investeringen in innovatie moeten dus uit het bedrijfsleven komen Dit is zeker in het licht van het grote aantal MKBrsquoers in Fryslacircn een hele opgave Ter informatie Philips ASML DSM en Oceacute
10 Rutten amp Koops (2007) Creatieve industrie en informatie- en communicatietechnologie in Noord Nederland Rapport naar aanleiding van de Noordermatch 2007 [31]
F R I E S E I C T - I N N O V A T I E A L L I A N T I E 19
hebben een zeer grote invloed op de scores van respectievelijk Noord-Brabant en Limburg11
Het is belangrijk om het onderscheid te maken tussen RampD en innovatie RampD gaat over uitgaven (input) innovatie over resultaten (output) Wanneer in de wederzijdse relaties tussen producten of diensten processen en markten een vernieuwing of essentieumlle verbetering wordt gerealiseerd waarmee de concurrentiepositie van het bedrijf verbetert dan is er feitelijk sprake van innovatie Het verbeteren van de concurrentiepositie (binnen 2-4 jaar) van het bedrijf is daarbij essentieel en verklaart het verschil met het verrichten van (fundamenteel) onderzoek door bedrijven12
Ondanks dat Fryslacircn lage RampD-uitgaven kent zijn er voldoende mogelijkheden om zowel in bedrijven als in maatschappelijke instellingen innovatie te realiseren Vooral bij sociale innovatie zijn andere randvoorwaarden doorslaggevend dan bij technologische
Demografie en geografische spreiding
De mate van vergrijzing in Fryslacircn is relatief hoog De provincie vergrijst sinds 2002 versneld maar is inmiddels ingehaald door Limburg Ook Zeeland en Drenthe vergrijzen momenteel sneller13
Grijze druk
14
16
18
20
22
24
26
28
30
32
1995 1996 1997 1998 1999 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 Groningen Friesland Drenthe Overijssel
Flevoland Gelderland Utrecht Noord‐Holland
Zuid‐Holland Zeeland Noord‐Brabant Limburg
Figuur 6 Ontwikkeling van de verhouding inwoners ouder dan 65 jaar ten opzichte van de werkzame populatie in de Nederlandse provincies
Het merendeel van Fryslacircn bestaat uit niet-verstedelijkt gebied en platteland Daar woont ook circa 70 van de bevolking Ondanks zorgen over de afnemende leefbaarheid zien we geen daling van het relatieve aantal inwoners op het platteland De cijfers over de afgelopen dertien jaar tonen een constant beeld 14
11 European Commission - Eurostat [26] 12 Bron Arno Gielen TCNN 2008 13 CBS ndash Statline [25] 14 CBS ndash Statline [25]
F R I E S E I C T - I N N O V A T I E A L L I A N T I E 20
1997
1998
1999
2000
2001
2002
2003
2004
2005
2006
2007
Verdeling van inwoners over dorpen en steden
0
20
40
60
80
100
Zeer sterk stedelijk Sterk stedelijk Matig stedelijk Weinig stedelijk Niet stedelijk
Figuur 7 Ontwikkeling van de verstedelijking in Fryslacircn
Traditioneel heeft Fryslacircn een sterke agrarische sector Alleen in Zeeland zijn er - relatief gezien - meer mensen werkzaam in de landbouw De werkgelegenheid neemt onder toenemende internationale concurrentiedruk versneld af
33 SWOT-analyse
Een SWOT-analyse is een methode om de sterkten en zwakten van een organisatie of regio te bepalen en af te zetten tegen veranderende omgevingsfactoren die zowel kansen als bedreigingen kunnen vormen De analyse bevat dan ook de volgende vier elementen Strengths Weaknesses Opportunities amp Threats De sterkten en de zwakten zijn vooral intrinsiek De kansen en bedreigingen kunnen vaak van buitenaf komen
Literatuuronderzoek gesprekken met beleidsmedewerkers van de provincie en een sessie met de Kerngroep vormden de basis voor een SWOT-analyse voor Fryslacircn De volgende matrix toont de sterkten en zwakten afgezet tegen mogelijke kansen en bedreigingen (zie bijlage 1 voor nadere toelichting en bijbehorende bronnen) De matrix is vervolgens aangevuld door de Kerngroep (blauw gearceerd)
F R I E S E I C T - I N N O V A T I E A L L I A N T I E 21
SWOT-analyse provincie Fryslacircn
Sterkten Zwakten Kansen Bedreigingen
Veel ruimte relatief dicht bij de Randstad [4] [7] [16]
Lage verstedelijkingsgraad [16]
Sterke landelijke vergrijzing en toename vraag naar zorg [3] [4] - Zorginnovatie
Afhankelijkheid van inkomsten van Rijk en EU (zoals landbouwsubsidies WW-uitkeringen) [3] [4] [15] [16]
Kwantiteit en kwaliteit van natuur- en recreatiegebieshyden [4] en de reputatie hiervan [6]
Hoger opgeleiden trekken weg door gebrek aan passend werk (braindrain) [15]
Middelen uit verschillende (Europese) fondsen [2] [4] [11]
Internationalisering van de economie zorgt voor extra concurrentiedruk [4] [15]
Sterke foodsector [4] [12] Voorzieningenniveau in dorpen is laag en neemt af [2] [3] [16]
Toenemende dreiging van dichtslibben Randstad [4]
Veel nevenvestigingen van bedrijven en instellingen weinig hoofdvestigingen [15]
Sterke en productieve agrarische sector [4] [12]
Veel achterstandswijken [9] [10]
Groeiende aandacht voor alternatieve energie en waterzuivering [4]
Opvolging in MKB vanwege familiebedrijven
Sterke metaal-electro sector [14]
Kwaliteit van het (basis)onderwijs en ontbreken universiteit [3] [6] [7] [8] [16]
Toenemende behoefte aan hoogwaardig wonen [4]
Te veel interne gerichtheid en te beperkte openheid
Sterk in watertechnologie [11]
Lage arbeidsparticipatie van vrouwen en ouderen [3] [12] [13]
Hoge en stijgende prijzen voor energie en voedsel
Sterke focus van overheden op de fysieke omgeving en infrastructuur
Grote sociale samenhang tussen Friezen [2]
Lage arbeidsproductiviteit en laag innoverend (ICT) vermogen en dus lagere inkomsten [1] [4] [5] [11]
De fysiek en sociale eigenheid van het gebied nodigen uit tot duurzame ontwikkeling
Sterk groeiende (maar relatief kleine) dienstensector [12] [13][14]
Laag aandeel van stuwende bedrijvigheid en hoog aandeel quartaire sector [4]
Koopkrachtige ouderen die (re)migreren naar Fryslacircn
Eigen taal en cultuur [incl arbeidsethos]
Hoge mate van vergrijzing [3] [4]
Internationaal recreatiepark
Ligging aan zee Beperkt organiserend vermogen [publiek en privaat]
Opwarming (Global warming)
Infrastructuur voor verkeer op het water
Leegstand in dorpen Deltaplan dijken
Diversiteit in ruimte Calimero effect (willen bewijzen)
Bevolkingsgroei genereert meer businessmogelijkheden
Imago eigen identiteit normen en waarden (11 steden)
Gebrek aan publiek ondernemerschap in de publieke sector Lange termijn visie ontbreekt soms
Spreiding zorg veiligheid door dunbevolktheid
Tabel 3 Overzicht van de sterktes zwakten kansen en bedreigingen van de Provincie Fryslacircn
Door middel van de uitkomsten van de SWOT-analyse gecombineerd met de moderne visie op innovatie (hoofdstuk 2) en de gepresenteerde cijfers voor Fryslacircn (sect32) komt de Kerngroep in het volgende hoofdstuk tot haar centrale visie op ICT-innovatie in Fryslacircn
22 F R I E S E I C T - I N N O V A T I E A L L I A N T I E
4 Visie op ICT-innovatie in Fryslacircn
41 Inleiding
De Friese ICT-innovatie Alliantie beoogt met slimme inzet van ICT economische en maatschappelijke innovatie in Fryslacircn te versterken en te versnellen Omdat de wereld en ook Fryslacircn snel verandert heeft de Kerngroep een aantal toekomstbeelden voor 2020 samengevat in een mindmap Vanuit deze toekomstbeelden gecombineerd met de uitkomsten uit de SWOT-analyse en bijbehorende discussies heeft de Kerngroep haar centrale visie een missie en bijbehorende concrete ambitie voor de komende twee jaar geformuleerd Deze visie wordt in dit hoofdstuk gepresenteerd
42 Toekomstbeelden van Fryslacircn anno 2020
De Kerngroep heeft haar stip aan de horizon bepaald met behulp van mind mapping De mindmap in Figuur 8 is een synthese van de afzonderlijke mindmaps van de verschillende Kerngroepleden Iedere deelnemer kreeg de opdracht om een eigen mindmap samen te stellen met als leidend thema Fryslacircn anno 2020 De toekomstbeelden tonen enerzijds een duidelijke wens voor behoud van de Friese kernkwaliteiten zoals het unieke landschap (in alle diversiteit) de kwaliteit van leven kleinschaligheid in de economie de eigen identiteit en cultuur De beleving van deze Friese kwaliteiten staat dan ook centraal in een aantal mindmaps
De toekomstbeelden die de leden van de kerngroep hadden zijn verder concreet gemaakt Beelden die werden aangereikt zijn onder andere het Florida van Nederland een Internationaal Recreatiepark locatiegebonden informatiediensten voor toeristen (digital awareness) en zogenaamde farm factories als werklocatie Bij al deze beelden lag een sterk accent op duurzame economische ontwikkeling en bewustwording van de schaarse resources bij de burger toerist werknemerwerkgever en consument Daarnaast kent Fryslacircn in 2020 een sterke vergrijzing en ontgroening met een grote behoefte aan zorgshyen oudedagsvoorzieningen en mogelijkheden voor long-life-learning Tevens vormt betere scholing voor de jeugd een belangrijk aandachtspunt Fryslacircn zal onder meer met aantrekkelijke (sport)faciliteiten de jeugd middelen en perspectief moeten bieden voor ontplooiing werk en beleving om een verdere lsquobraindrainrsquo te voorkomen
Verder besteden de opgestelde mindmaps aandacht aan (het open staan voor) invloeden van buitenaf De opkomst van de genetwerkte (stedelijke) samenleving vraagt om meer aandacht voor sociale cohesie in de wijk Dit biedt tal van mogelijkheden op het gebied van sociale innovatie Met inzet van ICT (slimme meters en sensoren) kan de leefomgeving van de milieubewuste burger (bijvoorbeeld CO2-reductie) en de gezondheidsbewuste burger (bijvoorbeeld beperking van fijnstof) verbeteren De opkomst van nieuwe werkvormen vraagt om andere infrastructurele voorzieningen en diensten (communicatie mobiliteit huisvesting identiteit) Denk bijvoorbeeld aan het groeiende aantal ZZPrsquoers die actief zijn binnen verschillende organisaties en werken op verschillende locaties Openstaan voor mondiale ontwikkelingen en in contact staan met de internationale samenleving is hier het credo Deze toekomstbeelden beschrijven het adaptieve vermogen van Fryslacircn om in te spelen op trends die van invloed zijn op wonen werken leren en ondernemen
In het merendeel van de toekomstbeelden staat de gebruiker (als burger leerling leerkracht patieumlnt werknemer ondernemer et cetera) centraal Dankzij vraagsturing
F R I E S E I C T - I N N O V A T I E A L L I A N T I E 23
draait de burger aan de knoppen van het beleid bij gemeenten en provincie (policy pull) Deze gebruiker wordt eveneens nauw betrokken bij experimenteeromgevingen gericht op het realiseren van innovatieve en effectieve producten en diensten Bij een dergelijke inzet van ICT kan de zogenaamde sociale innovatie (zoals toegelicht in sect 22) in Fryslacircn worden bevorderd
Gro
en
Jeugd
Grijs
Frie
secu
ltuur
Gebru
iker
BEHOUD CONSERVERING
DYNAMIEK ADAPTIEF
Kw
alitei
t va
n lev
en
Eig
en k
rach
t
Gen
etw
erkt
Ste
del
ijk
Leve
n
ldquoLiv
ing lab
rdquo
Tel
ewer
ken
Wat
erev
enem
ente
n
bull Flo
rida
van
NL
bull Gen
iete
n va
n ou
de d
agbull G
ezon
dhei
dbull B
esch
ikba
arhe
id lo
catie
gebo
nden
pro
duct
enbull V
estig
ings
klim
aat
bull Dig
ital a
war
enes
sbull C
reat
ieve
bro
edpl
aats
enbullD
uurz
aam
heid
bull Mob
ilitei
tbull V
irtue
le w
erkp
lekk
en
Gro
ene
ruim
te a
lskw
alite
it va
n Fr
ysla
nlsquoC
radl
e to
Cra
dlersquo
Smal
l is
beau
tiful
lKl
eine
ker
nen
Farm
fact
orie
sC
ross
-sec
tora
le d
iens
tver
leni
ng
Nie
uwe
zorg
conc
epte
n z
org
op m
aat
Zorg
op
afst
and
lang
er th
uisw
onen
Perm
anen
te e
duca
tie
bull Bel
even
isse
nbull O
nder
wijs
bull Spo
rtbel
evin
gbull O
verle
ving
stoc
hten
bull E-le
arni
ngbull O
ntgr
oeni
ng
Prom
otie
His
toris
che
plaa
tsen
Bel
evin
gR
eize
n en
pro
mot
ie (r
ecre
atie
)H
ande
l stim
uler
enLo
cale
indu
strie
(wat
er
agrif
ood)
Wer
kgel
egen
heid
ldquoWie
verd
ien
t w
at
vo
or
wie
rdquo
bull Sol
idar
iteit
in d
e w
ijkbull O
pen
voor
mon
dial
e on
twik
kelin
gbull I
CT
om s
ocia
le in
nova
tie te
stim
uler
enbull m
eten
CO
2fij
nsto
fbull Z
ZPv
erza
mel
gebo
uwen
bull slim
me
met
erka
stbull V
eilig
heid
pr
ivac
ybull C
amer
acr
isis
behe
ersi
ng
ldquoFry
slan
is
geen
eilan
d -
sta o
pen
vo
or
dyn
am
isch
e w
ere
ldrdquo
Gro
ots
chalig
eexp
eri
men
teer
om
gevin
gen
Kul
turh
us n
ieuw
e st
ijl
Opt
imal
e be
reik
baar
heid
van
pub
lieke
voo
rzie
ning
en
Eig
en lo
kale
pro
duct
ie (S
LOW
)
ldquoPo
licy
pu
llrdquo
(bu
rger
cen
traal
bij
e-g
ov)
Loka
le p
roduct
en
ldquoWik
i-w
orl
drdquo
Figuur 8 De gecombineerde mindmaps lsquoFryslacircn 2020rsquo van de leden van de kerngroep
F R I E S E I C T - I N N O V A T I E A L L I A N T I E 24
-
43 Visie van de Kerngroep
In het volgende kader is de visie van de Kerngroep verwoord gebaseerd op de uitkomsten van mindmaps en SWOT-analyse (zie sect 33) en de bijbehorende discussies
Visie van de Kerngroep
ldquoFryslacircn dient zich sterk te profileren op de themarsquos duurzaamheid ouderen jeugd en cultuur om in een open omgeving een antwoord te bieden op een snelveranderende sociaaleconomische omgeving (zowel nationaal als mondiaal)rdquo
Aandachtspunten hierbij zijn
bull Kernkwaliteiten behouden en uitbouwen bedreigende zwaktes neutraliseren
bull Ruimte creeumlren voor pilotprojecten en een experimenteeromgeving voor nieuwe dienstverlening en duurzame productie
bull Fryslacircn positioneren als internationaal recreatiepark
bull Fryslacircn profileren als duurzame innovatieve economie
bull ICT als enabler voor vernieuwing doet organisaties veranderen (vakmanschap als driver ICT als hulpmiddel)
bull ICT als enabler draagt bij aan vernieuwing en verbetering van de kwaliteit van onderwijs (gezondheids)zorg en welzijn
bull Successen en unieke sterkten grootschalig uitdragen
bull Alleen die activiteiten krijgen prioriteit waarin ICT de lsquoversnellerrsquo is van een vraag gestuurde ontwikkeling
44 Missie
De Friese ICT-innovatie Alliantie zal vraaggestuurde inzet van ICT gericht op duurzame economische ontwikkeling en sociale innovatie met behoud en uitbouw van de Friese kernkwaliteiten actief stimuleren Met open vizier en in verbinding met de mondiale ontwikkelingen wil de Alliantie ambities vergroten en zwakten op het gebied van onderwijs vergrijzing ondernemingscultuur in sterkten veranderen Met ICT kunnen genoemde domeinen en bedreigingen cross-sectoraal profiteren van de sterktes in ondermeer cultuur recreatie (water) sport zorg en op vakmanschap gerichte maakindustrie
Missie statement
Met cross-sectorale maatschappijgerichte ICT-oplossingen biedt de Friese ICT-innovatie Alliantie een verbindende schakel voor duurzame en sociale innovatie in Fryslacircn
Slogan
Fryslacircn onderneemt duurzaam met slimme ICT
Ambitie
Drsquor op en drsquor over
F R I E S E I C T - I N N O V A T I E A L L I A N T I E 25
45 Ambitie
Uit de geformuleerde visie en bijbehorende missie leidt de Kerngroep een krachtige en concrete ambitie af Voor een periode van twee jaar zet de Kerngroep onder de vlag van de Alliantie een vijftal projectgroepen op die elk eacuteeacuten of meerdere projecten tot uitvoering brengen Voor elke projectgroep geldt de realisering van minimaal eacuteeacuten project met een voorlopersrol voor de provincie Fryslacircn binnen twee jaar De pilotprojecten dienen vanaf de start gebaseerd te zijn op duidelijke probleem- en vraagsstellingen In april 2009 moet er voor elke projectgroep een plan van aanpak gereed zijn Uiterlijk medio 2009 zijn volledig uitwerkte businessplannen beschikbaar met instemming van de deelnemers en bijbehorende financiering om concreet uitwerking te kunnen geven aan verschillende onderdelen van de pilotprojecten Voor sommige projecten geldt dat in een eerder stadium gestart kan worden omdat hiervoor al de noodzakelijke stappen zijn gezet in lopende initiatieven
De (pilot)projecten hebben als achterliggende doelstelling dat zij werkgelegenheid creeumlren olievlekwerking kennen en na een succesvolle pilot zelfstandig door de markt worden gedragen De (pilot)projecten moeten een beweging en een omgeving creeumlren waar een zuigende werking vanuit gaat voor zowel bedrijven en instellingen uit Fryslacircn als van daarbuiten Zo kunnen rondom de projecten clusters van economische enof maatschappeshylijke activiteiten ontstaan Onze ambitie is Drsquor op en drsquor over
46 Criteria projectgroepen
De Kerngroep heeft zorgvuldig focus aangebracht in een long-list aan gegenereerde projectideeeumln en daarmee gebruik gemaakt van volgende criteria en aandachtspunten De criteria zijn ook te gebruiken ter monitoring van de individuele projecten
Aandachtspunten en criteria voor projecten
bull Vraaggestuurd en oplossingen voor concrete problemen
bull Oplossingen binnen strikte kaders moeten meetbaar zijn
bull Grensverleggend en verschil makend voor Fryslacircn
bull Eerste evaluatie binnen een tijdsduur van twee jaar
bull Voorbeeldwerking
bull Modulariteit
bull Duurzaam
bull Samenwerking stimulerend
bull Hergebruik van resultaten elders
bull Inzet van deskundigen bij aanvraag opzet projectteams analyse aanbevelingen
bull Inzicht in noodzakelijke investeringen personeel capaciteit
bull Mogelijkheden voor kruisbestuiving
bull Integrale benadering enof cross-sectoraal
bull Voldoende draagvlak bij politiek en in het veld
bull Uitzicht op economische spin-off
bull Verbetering van de Friese werkgelegenheid
F R I E S E I C T - I N N O V A T I E A L L I A N T I E 26
47 Monitoring en afstemming
Om de voortgang te bewaken zullen de Kerngroepleden de pilotprojecten per kwartaal kritisch monitoren en zo nodig bijsturen De hiervoor genoemde criteria zullen bij deze monitoring worden toegepast Indien de tussentijdse resultaten ontoereikend zijn of de perspectieven voor succes uitblijven zal de Kerngroep namens de Alliantie een negatief advies uitbrengen aan de subsidieverstrekker(s) of zelfs een voorstel tot stopzetting doen De frequentie van (voortgangs)rapportages zullen samenvallen met de terugkoppelmoshymenten die zijn afgestemd met de subsidieverstrekker(s)
Na twee jaar zullen de projectresultaten worden geeumlvalueerd Bij deze evaluatie zullen ook relevante gebruikers cq overheden zorg- of onderwijsinstellingen industrie en MKB en particuliere of overige maatschappelijke organisaties betrokken worden
F R I E S E I C T - I N N O V A T I E A L L I A N T I E 27
5 Roadmaps projectgroepen
51 Inleiding
In dit hoofdstuk bespreken we zes roadmaps voor de geselecteerde projectgroepen Deze roadmaps vormen samenvattingen van de inhoudelijk uitwerkingen die voorzien zijn in de verschillende projectgroepen Hierbij volgen we een sjabloon dat antwoord geeft op de volgende vragen
bull Welke probleem wordt opgelost welke behoefte staat centraal
bull Voor welke doelgroep
bull Welke doelstelling wordt nagestreefd
bull Welke unieke toegevoegde waarde economisch potentieel is voorzien
bull Welke concrete resultaten zijn te verwachten
bull Welke partijen kunnen deelnemen
In de volgende paragrafen is de roadmap per projectgroep nader uitgewerkt Iedere roadmap beoogt op hoofdlijnen een totaalconcept te beschrijven Voor de projectgroep Zorg zijn twee afzonderlijke roadmaps opgenomen namelijk voor de projecten lsquoZorg op afstandrsquo en lsquoQwiekrsquo
52 Draadloze Friese meren
Probleem Fryslacircn wil draadloze breedband dienstverlening inzetten om meer watertoeristen langer en intensiever aan Fryslacircn te binden Veel watertoeristen komen naar Fryslacircn en begeven zich daarbij op de Friese meren en kanalen Hun economische waarde beperkt zich vaak tot de verhuurder en aangrenzende horecagelegenheden Watertoeristen zijn zich onvoldoende bewust van de mogelijkheden in de desbetreffende regiorsquos Door gebrekkige informatievoorziening blijft toch al seizoensgebonden economisch potentieel onbenut Daarnaast zorgt de confrontatie tussen beroepsvaart en de recreatieve watersporter regelmatig voor onveilige situaties
Doelgroep Fryslacircn kent jaarlijks ruim 15 miljoen overnachtingen van watersportshytoeristen 15 Daarnaast recreeumlert de eigen bevolking van Fryslacircn ook intensief op en rond het water
15 Toerdata Noord Toerisme in cijfers 2007
F R I E S E I C T - I N N O V A T I E A L L I A N T I E 29
Doelstelling Ontwikkel en implementeer in twee jaar met inzet van de nieuwste communicatietechnologieeumln die draadloze toepassingen die in het decennium daarna Fryslacircn aantoonbaar sociaaleconomisch versterken
Voor een betere beleving en benutting van Fryslacircn wordt vanuit een gebruikersperspectief ICT ingezet ter
bull Verhoging economische spin-off Friese middenstand
- Dynamische Point-of-interest tafel aan het water
- Exposure voor evenementen concerten exposities etc
bull Verrijking vaarroute-informatie
- Overheidsinformatiedienst actuele brugtijden brughoogshyten vaardiepte gekoppeld aan waterstand tijdelijke obstakels boeicooumlrdinaten en weerbericht (stormwaarshyschuwing)
- Adviesvaarsnelheid breedte vaarweg + belading
- Beroepsvaartalert drukke kruisingen
- Ligplaats reservering + voorzieningen
bull Verhoging servicegraad veiligheid op het water
- Zorg op het water waterambulance Sneek Thuiszorg aan boord telegeneeskunde track amp trace
- Wegenwacht op het water bootbenodigdheden en reparashyties (motorpech zeilmaker brandstof touw en tuigage) + e-diagnose
Toegevoegde waarde Nieuwe draadloze en schaalbare tweeweg breedbandinfrastructuur versnelt de ontwikkeling van digitale (maatschappelijke) dienstverlening
1 Locatiegebonden breedband informatiediensten (interessante locaties evenementen voorzieningen etc) op mobiele en vaste monitoren van zakformaat tot megaschermen
2 Dedicated tweewegverbinding (oa hulpdiensten)
3 Track and trace van schepen (verhuurbedrijven hulpdiensten locale serviceproviders)
4 Live draadloze narrowcasting (zeilwedstrijden muziekshytheaterregistratie)
5 Persoonsgebonden routeplanner (ingang kinderen 65+ sportgezondheid historie natuur culinair etc)
6 E-reserveringssysteem voor jachthavens avondje uit etc
7 Virtuele radar
8 VOIP communicatie in het buitengebied
9 Fryslacircnpas (naast marketing ook Elektronisch Schip Dossier)
F R I E S E I C T - I N N O V A T I E A L L I A N T I E 30
Concrete resultaten Interactie tussen wal en water draagt bij aan seizoensverlenging doelgroepverbreding en intensivering van bestedingen per watertoerist Bij evenementen zoals de Sneekweek krijgt de Friese economie slechts een korte impuls waar slechts een deel van de omliggende bedrijvigheid van kan profiteren Door de verhoogde interactie tussen wal en water zal de Friese middenstand (horeca jachthavens bootbenodigdheden etc) 5 extra omzet worden gerealiseerd Daarnaast beperkt het hoogseizoen van watertoeristen zich momenteel tot de zomermaanden Door het bieden van extra servicegraad eveneens in voor- en naseizoen en aanvullende informatie (incl virtuele vakantievoorpret) beoogt dit project deze periode te verlengen De verwachte resultaten zijn
bull Weersonafhankelijke uitbreiding toeristenseizoen van gemiddeld twee naar vijf maand per jaar
bull Vergroting uitgaven per toerist per dag met 5 Invoering Sneekweek 2009 en uitbreiding met straal van tien km in 2010
bull vergroting van de structurele werkgelegenheid in het werkingsshygebied met 5 te realiseren in de hightech productie- en dienstensectoren
Samenstelling (Potentieumlle) samenwerkingspartners zijn onder andere ziekenhuizen ondernemersverenigingen kennisinstellingen infrastructuuraanbieders softwareontwikkelaars lokaal MKB gemeenten provincie
F R I E S E I C T - I N N O V A T I E A L L I A N T I E 31
53 Zorg op afstand (ZoA) Pilot lsquohartfalenrsquo
Probleem Zorg op Afstand (dat is preventie diagnose behandeling en monitoring onafhankelijk van tijd en plaats) wordt gezien als deacute oplossing om de enorme discrepantie tussen vraag en aanbod in de zorg (in 2025 kan nog maar 60 van de zorgvraag beantwoord worden) het hoofd te kunnen bieden
De businesscase voor zorg op afstand is echter nog nergens echt gerealiseerd Dit heeft vele oorzaken maar de belangrijkste zijn wel
bull Geen goede integratie met bestaande systemen waardoor Zorg op Afstand naast en niet in plaats van bestaande zorg komt
bull Geen onderlinge samenhang Initiatieven sluiten niet op elkaar aan Patieumlnten en burgers krijgen met meerdere kastjes of systemen te maken en zullen het idee niet adopteren Innovatieve aanbieders krijgen daardoor geen goede afzet
Doelgroep De (Friese) patieumlntburger kan langer zelfstandig wonen ook op het platteland eilanden en weet zich verzekerd van voldoende zorg en veiligheid De pilot richt zich specifiek op hartpatieumlnten
Innovatieve zorgaanbieders Zij willen hun businesscase kunnen realiseren in een goede afzetmarkt
Indirecte doelgroep betreft de leveranciers voor Zorg op Afstand systemen Een gunstige afzetmarkt betekent meer werk en omzet en een beter klimaat om verder te investeren
Daarnaast is de zorgverzekeraar belanghebbend de uiteindelijke belofte van Zorg op Afstand komt dichterbij hogere arbeidsproductiviteit in de zorg meer garantie van voldoende zorg lagere kosten minder zorgen bij de patishyentburger
Doelstelling Bij de ontwikkeling van een generieke architectuur en een dienstverleningsconshycept voor Zorg op Afstand wordt de gebruiker centraal gesteld Indien mogelijk worden de activiteiten van stichting Gerrit verder opgeschaald De zorginfrastructuur en het modulair opschaalbare dienstenconcept moeten zich bewijzen via een aantal concrete pilotprojecten met een harde businesscase De pilot lsquoHartfalenrsquo vormt de eerste testcase De behoefte van de zorgclieumlnt moet bij de ontwikkeling van nieuwe diensten van meet af aan centraal staan Uitgebreid behoefteonderzoek is dan ook bij aanvang noodzakelijk
Een achterliggende doelstelling van ZoA is het opheffen van systeemfalen binnen de zorgketen ZoA vervult een vraaggestuurde brugfunctie tussen burgerpatieumlnt en zorgaanbieder Met behulp van eacuteeacuten kastje wordt monitoring op afstand en communicatie via veilige verbindingen mogelijk Belangrijkste innovatie ligt in een harde businesscase voor innovatieve zorgdiensten met voldoende integratie in de huidige installed base en betrokken partijen
F R I E S E I C T - I N N O V A T I E A L L I A N T I E 32
Toegevoegde Burgerpatieumlnt dichtbij (desgewenst mobiel) ondersteunen met zorg ICT Geeft waarde burgerpatieumlnt meer veiligheid kan langer zelfstandig wonen en doet (langer)
mee in het sociale levenmaatschappij
Bij telemonitoring wordt een hartpatieumlnt eerder uit het ziekenhuis ontslagen en vermindert het polibezoek de mortaliteit en de (her)opnamen Ook de kwaliteit van de zorg verbetert door toename van aantal contactmomenten compleet beeld door patieumlntprofiel multidisciplinaire samenwerking juiste zorgverlener voor hulpvraag sneller de juiste medicatie en besparing van reistijd door virtueel polibezoek Tenslotte leidt de ontwikkeling van de benodigde infrastructuur tot economische spin-off voor het Friese bedrijfsleven Telemonitoring creeumlert tevens faciliteiten voor exploitatie van Friese health check-up diensten met uitstralingseffecten ook buiten de provincie Voor provincie gemeenten verzekeraar (indien in samenhang) biedt ZoA veel potentie voor nieuwe producten aantrekkelijkheid zorgverlening exportproduct evenals werkgelegenheid (Fryslacircn als proeftuin zorg op afstand valley)
Concrete Realiseren van twee of drie concrete projecten waarbij een aantal nieuwe resultaten technologieeumln een definitieve inbedding in de zorgveiligheid hebben gekregen
In de eerste pilot hartfalen wordt een architectuur voor infrastructuur en het dienstverleningsconcept ontwikkeld die ook voor andere projecten bruikbaar zijn De pilot leidt ook tot de invulling van noodzakelijke centrashylegemeenschappelijke onderdelen zoals een zorgnetwerk en een gemeenschappelijke zorg-opvolgcentrale waarmee een open platform voor zorgdienstenaanbieders wordt gerealiseerd De inzet van telemonitoren moet leiden tot toepassing bij 50 van de patieumlnten met hartfalen in Fryslacircn enkele jaren na succesvolle afronding van de pilot Door telemonitoring zijn er 30 minder opnamen nodig van patieumlnten met hartfalen mortaliteit vermindert met 30 en patieumlnten worden gemiddeld twee dagen eerder uit het ziekenhuis ontslagen
Samenstelling (Potentieumlle) samenwerkingspartners zijn onder andere zorgaanbieders zorgverzekeraars aanbieder dienstenplatform provincie kennisinstellingen hardware leveranciers en infrastructuur aanbieders
F R I E S E I C T - I N N O V A T I E A L L I A N T I E 33
54 Qwiek
Probleem Zorgverleners gebruiken steeds vaker de mogelijkheden van het internet om hun (zorg)diensten aan te bieden Zij bouwen daarvoor hun eigen portalen - al dan niet beveiligd - op eigen wijze De samenhang ontbreekt vaak nog Dit levert problemen
bull De patieumlnt is onvoldoende lsquoempoweredrsquo Zij krijgen slechts een deel van de informatie en een deel van de diensten tot hun beschikking Patieumlnten kunnen niet zelf sturen
bull Elk initiatief van zorgverleners moet op zichzelf lsquokrachtigrsquo genoeg zijn om te overleven Er is weinig mogelijkheid tot aanhaken op hergebruiken van of integratie van elkaars diensten en faciliteiten De initiatieven worden moeilijk uitrolbaar en hebben relatief weinig kans van slagen
Om samenhang te creeumlren bestaan ook weer diverse initiatieven zoals portalen van ketenzorg leveranciers WMO loket Foar Elkoar Omkeer 20 (sociale netwerken) zorgdomein pointment websites van zorgverzekeraars Ook deze gaan langs elkaar heen Met alle gevaren van dien eilandvorming het niet aan (kwaliteits)eisen voldoen weinig voortgang door onvoldoende samenhangmassa en niet de minste onzekerheid bij de patieumlnt over betrouwbaarheid (is de informatie juist heb ik alle relevante informatie is zij objectief) van het gebruikte portaal dat bovendien niet vanuit klantpatieumlntperspectief of -behoefte is ingericht
Het probleem heeft geleid tot de GERRIT-challenge uitgevoerd door TNO (als gevolg van het winnen van GERRIT van de telemedicineprijs 2008) TNO kwam met de oplossing van een platform voor het uitwisselen van diensten waarmee de diverse portalen gevoed kunnen worden Dit platform heeft de werknaam Qwiek gekregen
Doelgroep Patieumlntenburgers als gebruikers van (Qwiek)diensten zoals (modules van) de webdokter (zie wwwhzclnl) e-consult (NPCF)
Zorgverleners alsook aanbieders van diensten Op termijn liggen ook andere aanbieders (zoals gemeenten)in het verschiet (gelet op WMO-loket en GGD ten aanzien van preventie en EKD)
Doelstelling Gestreefd wordt naar een oplossing en een voorbeeldproject dat nationale navolging kan krijgen Er is in Nederland nog niet iets vergelijkbaars gerealiseerd Er zijn wel vergelijkbare initiatieven op onderdelen maar er is geen geheel Als het pilotproject in Fryslacircn slaagt kan Qwiek een platform voor heel Nederland worden
Toegevoegde waarde Qwiek is een platform voor ontsluiting van zorgdiensten zodat een persoon zijnhaar eigen diensten kan afnemen om zelf de regie te kunnen nemen over zijnhaar zorg vanuit zijnhaar eigen behoefte Daarnaast biedt dit platform toegang tot andere mogelijk interessante websites voor deze persoon Het platform kan tevens voor aanbieders gebruikt worden om hun eigen portaal te verrijken met diensten van derden of om hun diensten in portalen van derden te hangen
Voordelen voor burger en directe omgeving Het platform maakt het voor een burger gemakkelijker om inzage te krijgen in relevante en betrouwbare medische en logistieke gegevens en om zelf zorgzaken te regelen vanaf een willekeurige plek (met internet) een willekeurig apparaat een willekeurig internetportaal op een willekeurige tijd
F R I E S E I C T - I N N O V A T I E A L L I A N T I E 34
Voordelen voor stakeholders lees zorgverleners Het platform biedt stakeholders de mogelijkheid om versneld een volledig dienstenpallet te kunnen bieden waar men dit individueel niet kan waardoor - een grotere patieumlntenbasis bereikt (en bediend) kan worden - meegelift kan worden met andere innovatieve toepassingen (goed voor imago) - kosten en risicorsquos gedeeld worden - individuele stakeholders zich kunnen profileren met hun eigen dienstverlening en flexibel nieuwe eigen diensten toevoegen
Concrete resultaten bull Diensten op devices van burgers waardoor patieumlntempowerment toe neemt Burgers worden ondersteund bij het zoeken en boeken van zorgverleners en kunnen hun eigen diensten (op basis van eigen behoeften noden) samenstellen op hun (draadloos) device
Voorbeelden van dergelijke diensten
bull Vanuit lsquoherhaalreceptrsquo in webdokter direct online bij verzekeraar dekking nagaan en vervolgens medicijn bij apotheek bestellen
bull Afspraken maken via lsquokijken en vergelijkenrsquo
bull Zelf bloedwaarden doorgeven (combinatieintegratie met Zorg op Afstand)
bull Het vullen van het device met diensten is erg eenvoudig hetgeen een randvoorwaarde is om te komen tot patieumlntgedreven (keten netwerk) zorg
Het Qwiekplatform is opgebouwd Qwiek stapt tussen de portals geeft synergie samenhang en massa geeft de patieumlnt betrouwbare informatie geeft de zorgverlener een extra kanaal om (multidisciplinaire) diensten aan te bieden maakt nieuwe diensten mogelijk bijv zorgcooumlrdinatie speelt in op trends en ontwikkelingen vereist samenwerking openheid is de essentie
Samenstelling (Potentieumlle) samenwerkingspartners zijn onder andere ziekenhuizen zorgdienstenverleners platformaanbieder netwerkaanbieders hard- en softwareleveranciers kennisinstellingen zorgverzekeraars
55 Sport experience Fryslacircn
Probleem De provincie Fryslacircn wordt vaak geassocieerd met sport en vooral Heerenveen heeft een rijke sporthistorie Sportstad Heerenveen zorgt ervoor dat de provincie ook een rijke sporttoekomst zal krijgen De afgelopen jaren zijn rond het stadion het SC Heerenveen de nodige sportieve projecten uitgevoerd Op dit moment bestaat Sportstad Heerenveen uit een sportcentrum (met een zwemcomplex grote sporthal turnhal squashbanen en een dojo) een gezondheidsboulevard een lifestylepassage de CIOS-opleiding van het Friesland College en uiteraard het Abe Lenstra stadion De aandeelhouders van sportstad zijn de gemeente Heerenveen SC Heerenveen en de Friesland Zorgverzekeshyraar
Binnen het concept Sportstad Heerenveen wordt er gewerkt aan de Sport Experience De Sport Experience is een (fysieke) locatie waar je als bezoeker een sportieve ervaring daadwerkelijk kan ondergaan Om het
F R I E S E I C T - I N N O V A T I E A L L I A N T I E 35
een en ander onder de aandacht te brengen en te houden bij het publiek zijn aanzienlijke promotieactiviteiten nodig Hierbij kan ICT een belangrijke rol spelen
De probleemstelling is tweeledig
1 Hoe kan inzicht gekregen worden in toeristenstromen
2 Hoe kunnen potentieumlle klanten via games worden geprikkeld om de Sportexperience te bezoeken
Doelgroep De focus ligt op jongeren in Nederland en daarbuiten
Doelstelling ICT kan als versneller van de Sport Experience dienen omdat je met virtualisatie (online gaming en 3D-simulaties) in de voorfase al aan promotie kunt doen en gebruikerservaringen kunt verzamelen (datamining) Door het koppelen van databases van verschillende Friese (toerischtische) instanties kan beter inzicht worden gekregen in de behoeften en wensen van de bezoekers van de provincie Fryslacircn
Toegevoegde waarde De toegevoegde waarde van de Alliantie ligt in het bijeen brengen van gekwalificeerde personen en hoogwaardige kennis om het project succesvol te realiseren Daarnaast kan de Alliantie zorgen voor extra draagvlak bij financiers Verder kan de Alliantie waarde toevoegen door dit project te linken aan de andere projecten van de Alliantie en op die manier de kracht van kruisbestuiving te benutten
Concrete resultaten Het realiseren van een systeem (1) waarmee de Sportexperience via het web toegankelijk kan worden gemaakt (2) waarin potentieumlle klanten beter in kaart worden gebracht binnen een termijn van twee jaar
De Sportexperience toegankelijk maken via het web kan door middel van simulaties In de ontwerpbouwfase alvast rondkijken (virtualisatie) Maak een game waarmee de speler de ervaring krijgt alsof zelf het sportevenement meemaakt Zorg voor spanning bij de speler Op deze manier krijgen mensen interesse in de Sportexperience en gaan ze deze bezoeken
Er zijn verschillende organisaties die bijhouden welke personen Fryslacircn bezoeken Denk aan Fryslacircn marketing verschillende hotelketens organisaties die zich bezighouden met watersport et cetera Met de bovenstaande webapplicatie kan beter inzicht in de behoeften en wensen van potentieumlle klanten worden vergaard
Samenstelling (Potentieumlle) samenwerkingspartners zijn onder andere organisaties actief in de sportsector onderwijs- en kennisinstellingen softwareleveranciers (gaming en simulatie) hardwareleveranciers en webmarketeers
56 Ketendigitalisering in de jachtbouw
Probleem De jachtbouw kent hoge ontwikkelkosten Deze worden pas terugverdiend bij grote serieproductie In Fryslacircn is de omvang van de productie vaak beperkt Hierdoor zijn de kosten hoog en is het lastig om concurrerend te blijven Door middel van breedbandcommunicatie en een modulaire aanpak kan efficieumlnter geproduceerd worden door een groep van jachtbouwers
Er komen vier databases die allen modulaire standaardonderdelen bevatten Casco aandrijftechniek interieur overige apparatuur De
F R I E S E I C T - I N N O V A T I E A L L I A N T I E 36
unieke combinatie van standaardonderdelen leidt tot een uniek ontwerp met relatief lage kosten Bij het ontwerp van het casco zal 3D-techniek een grote rol spelen Bij de keuze van aandrijftechniek wordt bepaald welke motoren mogelijk zijn en welke consequenties dit heeft voor trillingen en geluid Bij het interieurontwerp zullen 3D-techniek CAM16 en CNC-machines een grote rol spelen
Doelgroep Jachtbouwers en toeleveranciers in de provincie Fryslacircn
Doelstelling Het integraal bijeen brengen van de gehele productieketen en digitale samenwerking van ontwerp tot fabricage realiseren Door toepassing van een totaalconcept wordt de bouw van een duurzaam schip voor de verhuurmarkt gerealiseerd met als doel via de beschreven aanpak de internationale concurrentiepositie van de Friese Jachtbouw te versterken
Toegevoegde waarde ICT is een enabler om de hele keten van jachtbouwers te laten samenwerken De rol van ICT kan door verschillende technologieeumln vorm krijgen zoals een databasesysteem 3D- modellen CADCAM en ERP
Concrete resultaten Er wordt een ndashdoor een topdesigner ontworpen- jacht gebouwd ICT wordt ingezet om het systeem met databases ERP-systemen 3Dshysimulaties op te zetten en te testen
Samenstelling (Potentieumlle) samenwerkingspartners zijn onder andere vijf jachtbouwers leveranciers van hybride aandrijvingen generatoren accursquos dieselmotoren ERP systemen randapparatuur schilderwerken cascorsquos interieurs CNC-bedrijven met 3D-freesfaciliteit ICT-bedrijven Navalshyarchitects en Reality Theatres
57 Platteland kleine kernen
Probleem Steeds meer voorzieningen verdwijnen uit kleine kernen Denk bijvoorbeeld aan postkantoor apotheek banken en gemeentebalies Gemeentelijke herindelingen zijn hier ook deels debet aan Hierdoor neemt de sociale cohesie af en wordt de leefbaarheid in deze kernen steeds minder terwijl in de nabije toekomst het belang van lokale voorzieningen door vergrijzing van de kleine kernen toeneemt Ook verdwijnt hiermee werkgelegenheid en de economische binding van veelal gezinnen en jongeren met het plattelandkleine kernen (ontgroening) Daarnaast verslechtert hierdoor het vestigingsklimaat voor ondernemingen waardoor bedrijven vertrekken en vestiging van nieuwe bedrijvigheid uitblijft met daaruit voortvloeiende negatieve gevolgen voor de werkgelegenheid Versterking van het plattelandkleine kernen kent dan ook twee componenten Enerzijds versterking van de sociale cohesie en anderzijds de versterking van economische binding (van burgers en bedrijven) en vitaliteit van het platteland
Nieuwe technieken kunnen dorpen leefbaar houden Aansluiten bij de behoefte van inwoners van het platteland is een voorwaarde voor succes van voorzieningen (fysiek en virtueel) Alleen voorzieningen die gedragen worden door gebruikers kunnen op termijn zonder subsidie (zelfdragend)
16 Computer Aided Manufacturing (CAM) het fabriceren van producten met behulp van een computer
Computer Aided Manufacturing (CAD) computergesteund ontwerpen
Enterprise Resource Planning (ERP) softwarepakket ter ondersteuning van bedrijfsprocessen
F R I E S E I C T - I N N O V A T I E A L L I A N T I E 37
voortbestaan Voor de specifieke invulling van het thema platteshylandkleine kernen is het dan ook noodzakelijk om dmv een behoeftescan de daadwerkelijke gebruikersvraag op het platteland in kaart te brengen Vooralsnog zijn veel initiatieven in dit veld te versnipperd en te veel gericht op enkele specifieke toepassingen Wat nodig is is een totaalconcept (sterk vraaggestuurd) dat bij de doelgroep nieuwe economische en maatschappelijk activiteiten losmaakt
Doelgroep Bewoners (en bedrijven) van de kleinere kernen in Fryslacircn In het bijzonder MKB-bedrijven 13-18 jarigen (werkende) ouders en ouderen (niet werkenden)
Doelstelling In een dorpskern (bijvoorbeeld Dantumadeel) wordt een pilot opgestart met als doel om een dorpshuis nieuwe stijl te realiseren Door toepassing van een totaalconcept voor plattelandsontwikkeling wordt onder andere een bijdrage geleverd aan de verbetering van de sociale cohesie digitale voorzieningen en de werkgelegenheid onder jongeren Sociale cohesie en economische binding dienen bij een dergelijke scan centraal te staan
De sociale cohesie kan op verschillende manieren versterkt worden Wanneer voorzieningen op gebied van wonen leven (sociaal dorpsleven en ndashcultuur) en zorg ontwikkeld worden die aansluiten bij de behoefte van de bewoners van en in de omgeving van de plattelandskern kunnen oa ouderen langer zelfstandig blijven wonen Bovendien maken een (toekomstig) excellent dienstenaanbod evenals rust en ruimte het ook voor mensen uit andere delen van Nederland aantrekkelijk om zich op het Friese platteland te vestigen
Digitale voorzieningen op het gebied van digitaal onderwijs (primair en voortgezet) zijn een mogelijkheid om zowel de sociale cohesie met betrekking tot jongeren als de economische vitaliteit van het platteland te versterken Onderwijs biedt jongeren immers kansen op de arbeidsmarkt Ook bieden digitale (onderwijs)voorzieningen kansen om deze buiten de provincie Fryslacircn te vermarkten Met name voor het MKB zijn toepassingen om de e-vaardigheden te vergroten kansrijk17
Voorzieningen die de economische binding met het plattelandkleine kernen versterken maken het voor jongeren gezinnen en werkende ouderen aantrekkelijk om op het platteland te (blijven) wonen Een van de mogelijkheden om de economische binding te versterken is de ontwikkeling van toepassingen die leiden tot het ontstaan van nieuwe vormen van dienstverlening en werkgelegenheid
Een mogelijk succesvol traject is de ontwikkeling van hoogwaardige en complexe telewerktoepassingen die niet afhankelijk zijn van een standplaats Dergelijke voorzieningen maken het ook voor huidige randstadinwoners aantrekkelijk om zich op het Friese platteland te vestigen en te blijven werken in de randstad
Ook biedt de inzet van microkredietverlening kansen voor innovatie in het Friese MKB (vakmanschap) en naar succesvol voorbeeld van Koninklijke Tichelaar uit Makkum dit buiten de regio te vermarkten
Tenslotte dient benadrukt te worden dat innovatieve vermarktbare voorzieningen die door Friese partijen zijn ontwikkeld economische spinshyoff voor het Friese bedrijfsleven genereren
17 Bron Initiatieven voor het bevorderen van eSkills van de beroepsbevolking in zes Europese landen Dialogic 2006
38 F R I E S E I C T - I N N O V A T I E A L L I A N T I E
Toegevoegde waarde Een belangrijk kenmerk van ICT-toepassingen is de mogelijkheid van opschaling Eenmaal ontwikkelde toepassingen kunnen zonder aanzienlijke kosten verder vermarkt worden Insteek van het pilotproject dient dan ook het selecteren van toepassingen te zijn die aantrekkelijk zijn voor een brede doelgroep in en buiten de provincie Fryslacircn
Online zorg (ouderen en gezinnen) domotica en sociaal-culturele voorzieningen die huidige inwoners aan het platteland bindt eacuten voor inwoners van buiten Fryslacircn aantrekkelijk is om zich op het Friese platteland te vestigen
Digitale voorzieningen die zowel de sociale cohesie als economische binding versterken eacuten buiten Fryslacircn vermarkt kunnen worden
Telewerk-toepassingen waarvan bedrijven uit andere delen van Nederland gebruik kunnen maken eacuten het voor randstedelingen aantrekkelijk maakt zich te vestigen op het Friese platteland
Concrete resultaten Einddoel van het project is de inrichting van fysieke loketten (dorpshuizen) dichtbij de burger In deze dorpshuizen komen de fysieke en virtuele component samen De dorpshuizen brengen de voorzieningen en daarmee de sociale cohesie en ondernemerschap daadwerkelijk terug in de kleine kernen Het vormt een concentratiepunt voor uiteenlopende fysieke en virtuele diensten op het vlak van gezondheid onderwijs ondernemerschap cultuur en sport
Op basis van de behoeftescan en de aansluiting bij het Vital Rural Area- project wordt een totaalconcept met daarin een aantal ICT-toepassingen en daaraan en omheen gerelateerde diensten en voorzieningen geselecteerd voor een pilotproject Hiervoor dient een businessplan opgesteld te worden met monitoring go-no go beslissingen en opschalingsmogelijkheden Uiteindelijk dient de pilot te resulteren in de ontwikkeling van toepassingen die de sociale cohesie en economische vitaliteit versterken eacuten onderscheidend zelfdragend en opschaalbaar zijn
Samenstelling (Potentieumlle) samenwerkingspartners zijn onder andere banken verzekeraars (huis)artsen thuiszorginstellingen verenigingen woningbouwcorporaties gemeenten postkantoren onderwijsinstellingen KvK belastingdienst bibliotheken jongerenwerk bedrijven en MKB Noord
F R I E S E I C T - I N N O V A T I E A L L I A N T I E 39
6 Organisatie
61 Rol van de Alliantie
De Friese ICT-innovatie Alliantie heeft de rol van stimulator versneller versterker en makelaar op zich genomen om de beste krachten vanuit de maatschappij en economie in de provincie Fryslacircn te bundelen om pilotprojecten te starten en te komen tot zelfdragende innovatieprojecten die de economische en maatschappelijke ontwikkeling in Fryslacircn sterk stimuleren Naast de hiervoor genoemde rollen is de Alliantie in het algemeen - en de Kerngroep in het bijzonder - vooral een realist en vertaler van vraag naar oplossing De Alliantie werkt aan het opstarten van een zes pilotprojecten in nauwe samenwerking met andere stakeholders maar is geen eigenaar van de projecten
De Kerngroep bestaat uit zes leden die op persoonlijke titel en zonder last of ruggespraak hun visie inbrengen zich sterk maken voor het opzetten van de projecten en toezien op uitvoering daarvan De Kerngroep is vooralsnog geiumlnstalleerd tot en met 31 december 2010 De leden van de Kerngroep zijn
bull Profdrir LP Ligthart (voorzitter) TU Delft
bull R Feenstra RI MBA De Friesland Zorgverzekeraar
bull Drir PA Gielen TCNN
bull Drs FA Pronk Rabobank Heerenveen
bull Drs WR Reek MCM Gemeente Sneek
bull Drs J Wester TNO-ICT
Dialogic Next Step en in het bijzonder drs SR Maltha ir ing RMF Brennenraedts en drs H Gillebaard ondersteunen de Alliantie met de voorbereiding van bijeenkomsten verrichten onderzoek waar nodig en begeleiden de uitvoering van projecten
62 Taakstelling per onderdeel van de Alliantie
Raad van Advies
De Alliantie zal een Raad van Advies kennen die uit drie tot vier personen zal bestaan en momenteel nog te formeren is De leden zijn bestuurders van statuur die politiek zeer goed ingevoerd zijn zowel op provinciaal als landelijk niveau De Raad van Advies geeft allereerst steun aan de beoogde initiatieven en draagt dit ook publiekelijk uit Daarnaast zal zij vooral een klankbord- en ambassadeursfunctie gaan vervullen om de ambities van de Alliantie te helpen realiseren Hiervoor zal zonodig onafhankelijke bestuurlijke druk georganiseerd worden De Raad van Advies biedt de Alliantie toegang tot diverse relevante netwerken en is thuis in de financieringsmogelijkheden voor de beoogde innovatieprojecshyten Verder dient de Raad van Advies zelfstandig initiatief te nemen om de activiteiten van de Alliantie ook op andere nationale of internationale agendarsquos geplaatst te krijgen De Raad van Advies zal enkele malen per jaar bijeenkomen en afstemmen met de Kerngroep
F R I E S E I C T - I N N O V A T I E A L L I A N T I E 41
Kerngroep
De Kerngroep is in een eerste fase gestart met een visieontwikkeling en heeft dit vertaald in de onderliggende Roadmap De Kerngroep dient haar visie en plannen in bij de Gedeputeerde Staten van Fryslacircn Na goedkeuring door GS heeft de Kerngroep de komende twee jaar als taak de Alliantie en in het bijzonder de projectgroepen aan te sturen en te adviseren bij de uitvoering In eerste instantie fungeert de Kerngroep vooral als werkvoorbereider Daarna ziet de Kerngroep toe op de uitvoering van afzonderlijke projecten conform de geformuleerde visie en opgestelde criteria via driemaandelijkse monitoring Begin 2010 neemt de Kerngroep per project een mid-term gono-go beslissing Zonodig worden projecten daarna bijgestuurd of zelfs stopgezet Na 2010 zullen de projecten zelfstandig verder dienen te gaan en vallen vanaf dat moment buiten de regie van de Alliantie
Projectgroepen
De Alliantie zelf krijgt vooral gestalte middels een vijftal projectgroepen (a) Draadloze Friese meren (b) Zorg (c) Sport Experience (d) Jachtbouw en (e) Kleine kernen Deze projectgroepen bestaan uit private enof publieke deelnemers afhankelijk van het project De projecten komen onder leiding van een nader te benoemen projectleider De aangestelde projectleider stemt af met een afgevaardigde van de provincie Fryslacircn en contactpersonen uit de Kerngroep zoals beschreven in deze Roadmap Op korte termijn zal er gestart worden met de verdere samenstelling van de projectgroepen conform de voorstellen in de afzonderlijk roadmaps
lsquoVerticalersquo activiteiten
Daarnaast zijn er drie lsquoverticalersquo projectactiviteiten die op alle projectgroepen van toepassing zijn namelijk onderwijsvernieuwing kennisborging en promotie en communicatie In alle vijf projectgroepen spelen deze aandachtsgebieden een belangrijke rol In het bijzonder voor het onderwijs geldt dat wij vanuit elke projectgroep spin-off effecten en digitale toepassingen verwachten die voor onderwijsdoeleinden ingezet kunnen worden Daarmee kan onderwijs een belangrijke integrale en verbindende functie vervullen tussen de projectengroepen onderling alsook een belangrijke rol spelen in de kennisborshyging Voor promotie en communicatie geldt hetzelfde De Kerngroep is in eerste instantie verantwoordelijk voor de lsquohorizontalersquo activiteiten
De Friese ICT-innovatie Alliantie kent de volgende organisatiestructuur
F R I E S E I C T - I N N O V A T I E A L L I A N T I E 42
ONDERWIJSVERNIEUWING
PROMOTIE EN
COMMUNICATIE
KENNNISBORGING
Raad van Advies Taak klankbord en ambassadeursfunctie
KerngroepTaak Advisering en aansturing Alliantie Opstellen Roadmap
toezien op uitvoering en monitoring
Friese ICT innovatie-alliantie Taak Uitvoering Roadmap in projectgroepen
Resultaat Minimaal eacuteeacuten project per projectgroep geschikt voor opschaling en zelfstandige continuering na 2 jaar
Projectgroep Draadloze meren
Projectgroep Sport Experience
Projectgroep Zorg
Projectgroep Jachtenbouw
Projectgroep Kleine kernen
Figuur 9 Organisatiestructuur van de Friese ICT-innovatie Alliantie
43F R I E S E I C T - I N N O V A T I E A L L I A N T I E
F R I E S E I C T - I N N O V A T I E A L L I A N T I E 44
7 Ter afsluiting In deze Roadmap voor ICT-innovatie in Fryslacircn heeft de Kerngroep haar visie neergelegd en haar plannen voor innovatieve pilotprojecten geformuleerd Duidelijk mag zijn dat de Alliantie een krachtige ambitie heeft die nu in concrete acties en plannen moeten worden vertaald Hiervoor is het noodzakelijk de komende maanden een plan van aanpak en een concreet en gedragen businessplan per project uit te werken In totaal kennen de beoogde projecten een financieringsbehoefte van circa twaalf miljoen euro Hiervoor zal een beroep gedaan worden op bijdragen vanuit (1) het bedrijfsleven (2) de provincie Fryslacircn en (3) overige partijen waaronder gemeenten stimulerings- en innovatiefondsen nationale overheid en Europese regelingen De Kerngroep ziet als uitgangspunt voor financiering van de projecten de volgende verdeling voor iedere twee euro aan geld van derden draagt de provincie eacuteeacuten euro bij (33) wat in de wandelgangen ook wel de Galema-norm wordt genoemd
De Kerngroep is verheugd haar visie in deze Roadmap te mogen aanbieden aan Gedeputeerde Staten van Fryslacircn en verzoekt om concrete ondersteuning voor uitvoering van de voorgenomen projecten Naast de gewenste co-financiering zoals hiervoor beschreven bestaat concreet behoefte aan financieumlle ondersteuning van de opstartfase (eerste drie tot zes maanden) Per project is circa euro 50000- euro nodig om de businesscases volledig te kunnen uitwerken en alle noodzakelijke projectvoorbereidingen te treffen (seed money) Hiervoor doen wij eveneens een beroep op Gedeputeerde Staten van Fryslacircn om de Alliantie voor de helft in deze kosten tegemoet te komen In deze voorfase is het weinig realistisch om uit het bedrijfsleven en vanuit andere instellingen volledige voorfinanciering te verwachten Wel zal in grote mate een beroep worden gedaan op zo veel mogelijk kostenloze medewerking van de stakeholders om in deze voorfase de noodzakelijke voorbereidingen te treffen
De visie van de Kerngroep heeft geresulteerd in serieuze plannen om in een multishystakeholder omgeving economie en samenleving in Fryslacircn een impuls te geven via ICT-innovatie Deze serieuze plannen waarvoor reeds veel commitment in het veld is uitgesproken vragen nu om serieuze ondersteuning De vraagstukken en behoeften van burgers en gebruikers in Fryslacircn staan daarbij centraal en ons motto luidt drsquor op en drsquor over
F R I E S E I C T - I N N O V A T I E A L L I A N T I E 45
Bijlage 1 SWOT-analyse
Sterkten Wat is de kracht van Fryslacircn
Een kenmerkende sterkte van Fryslacircn is eenvoudig te observeren Fryslacircn beschikt over veel ruimte zeker in vergelijk met de Randstad Daarbij komt dat de afstand tussen de Randstad en Fryslacircn relatief beperkt is De ruimte die Fryslacircn biedt maakt het mogelijk om er kwalitatief hoogwaardig te recreeumlren en te wonen Fryslacircn heeft veel mogelijkheden hiertoe die bovendien van hoge kwaliteit zijn Het toerisme in Fryslacircn drijft grofweg op drie pijlers watersport de rust van de Waddeneilanden en de cultuur van een aantal steden en dorpen (waaronder de ldquoElf Stedenrdquo)
In de Friese economie neemt de agrarische sector traditioneel een grote rol in Tegenwoordig is deze rol kleiner dan vroeger maar het is nog steeds een relatief omvangrijke sector Bovendien heeft de Friese landbouw de laatste decennia haar processen sterk verbeterd De productiviteit van deze sector is ndash zelfs vanuit een Nederlands perspectief - zeer hoog De sterke agrarische sector heeft mede geleid tot ontwikkeling van een florerende foodsector Het aandeel van de dienstensector ligt in Fryslacircn traditioneel onder het Nederlandse gemiddelde Hoewel dit nog steeds het geval is is deze sector vanaf circa 1995 een flinke inhaalslag aan het maken Binnen de dienstensector in Fryslacircn heeft vooral financieumlle dienstverlening een relatief groot aandeel Andere gebieden waarin Fryslacircn sterk is zijn de metaal- en elektrosector en watertechnoshylogie
Fryslacircn en de Friezen kennen een sterke identiteit Ze hebben een eigen taal volkslied en vlag en onderscheiden zich hiermee van de rest van Nederland Hierdoor bestaat er een grote sociale cohesie Dit speelt met name in de dorpen een grote rol in het dagelijkse leven
Zwakten Wat zijn de beperkingen in Fryslacircn
Fryslacircn is opgebouwd uit 417 kernen waarvan 344 kernen uit minder dan 1500 inwoners bestaan Er is dus een lage mate van verstedelijking waardoor positieve agglomeratieshyeffecten uitblijven Veel van deze kleine kernen hebben te maken met een laag en dalend voorzieningenniveau Denk hierbij aan het verdwijnen van postkantoren scholen supermarkten et cetera Dit is duidelijk de negatieve keerzijde van de ruimtelijke structuur van Fryslacircn
Fryslacircn is de provincie die voorop loopt met vergrijzing Nergens in Nederland zijn er zo weinig jongeren In combinatie met een lage arbeidsparticipatie van ouderen en vrouwen heeft dit een negatief effect op de economie Overigens neemt de arbeidsparticipatie vooral van vrouwen de laatste jaren wel sterk toe
Er zijn in Fryslacircn weinig grote industrieeumln en het MKB heeft een groot aandeel in de werkgelegenheid Dit zou een van de oorzaken kunnen zijn van de lage RampD-inspanningen in de provincie Het wordt ook als oorzaak genoemd van de lagere arbeidsproductiviteit maar het is niet duidelijk of dat geheel terecht is In de samenstelling van de werkgelegenshyheid valt op dat de quartaire sector (zorg onderwijs overheid et cetera) sterk oververtegenwoordigd is Het aandeel van bedrijven dat producten en diensten afzet buiten de provincie (stuwende bedrijvigheid) is relatief beperkt
F R I E S E I C T - I N N O V A T I E A L L I A N T I E 46
Verschillende bronnen refereren aan de lage kwaliteit van het onderwijs in Fryslacircn Hierbij speelt het ontbreken van een universiteit een rol Door de afwezigheid van een universiteit behouden Vwo-leerlingen minder binding met Fryslacircn Hoger opgeleiden trekken hierdoor weg naar omliggende regiorsquos en de stroom hoger opgeleiden naar Fryslacircn is vrij beperkt Het gevolg is een braindrain Opvallend is het lage gemiddelde niveau van de leerlingen die de basisschool verlaten Er is geen overeenstemming over de oorzaak hiervan Een ander opvallend element is de aanwezigheid van achterstandswijken in Fryslacircn Hoewel dit vaak als een probleem van grote steden wordt gezien kampen ook veel dorpen en steden in (vooral Noord-)Fryslacircn met deze problematiek
Kansen Welke mogelijkheden biedt de omgeving
In Nederland neemt het aandeel 65-plussers van de totale bevolking toe Deze bevolkingsgroep geeft meer geld uit aan recreatie en aan zorg Een deel kiest zelfs voor het verhuizen naar een prettigere omgeving en gaan hoogwaardiger wonen Fryslacircn kan profiteren van deze demografische ontwikkeling door voorzieningen te treffen voor deze groep Hierbij zou ze zich kunnen profileren als het lsquoFlorida van het Noordenrsquo Door koploper te zijn met woon-zorgconcepten kan er een nieuwe markt ontstaan Doordat leeftijdssamenstelling van de groep vakantiegangers verandert zal er ander type vraag naar voorzieningen en activiteiten ontstaan Ook hierop kan worden ingespeeld Ook zorgtoerisme kan interessante mogelijkheden bieden voor Fryslacircn
Fryslacircn zou extra middelen kunnen aantrekken door aanspraak te maken op verschillende (Europese) fondsen Doordat Fryslacircn door sommige beleidsorganen wordt gezien als een achterstandsgebied komt men in aanmerking voor specifieke fondsen Maar er zijn ook generieke (Europese) fondsen waarop aanspraak gemaakt kan worden
Waar Fryslacircn beperkt profiteert van positieve agglomeratie-effecten beginnen sommige delen van de Randstad negatieve agglomeratie-effecten te ervaren zoals hoge grondprijzen verkeerscongestie en verpaupering van wijken Indien Fryslacircn goed digitaal ontsloten is kan het voor sommige organisaties interessant zijn om naar Fryslacircn te verhuizen
Groeiende aandacht voor (duurzame) energie en watertechnologie kan voor Fryslacircn kansen bieden De ruimtelijke structuur biedt bijvoorbeeld mogelijkheden voor het opwekken van zonne-energie of biomassa Ook het (zoute en zoete) water biedt hiertoe mogelijkheden De kennis die Fryslacircn heeft op het gebied van watertechnologie kan in de toekomst misschien in een bredere markt worden toegepast
De stijgende voedselprijzen zullen voor Fryslacircn grosso modo een positief effect hebben Zowel de agro- als de foodsector die een groot gedeelte van de stuwende bedrijvigheid vertegenwoordigen kunnen hier van profiteren
Bedreigingen Hoe kan de omgeving Fryslacircn schaden
De beperkte stuwende bedrijvigheid maakt Fryslacircn afhankelijk van andere inkomstenstroshymen uit Nederland Denk hierbij aan inkomsten uit sociale verzekeringen uitkeringen maar ook inkomsten uit de zorg Verandering in nationaal beleid kunnen hierdoor grote consequenties hebben voor de Friese economie en samenleving Ook inkomsten uit de landbouwsubsidies van de EU maken Fryslacircn kwetsbaar De Europese Unie reserveert jaarlijks bijna de helft van haar begroting voor het Gemeenschappelijk Landbouwbeleid Onder andere door de toetreding van nieuwe EU lidstaten kunnen deze middelen onder druk komen te staan
F R I E S E I C T - I N N O V A T I E A L L I A N T I E 47
Een andere bedreiging is de filiaaleconomie Veel bedrijfsvestigingen vooral in de zakelijke dienstverlening zijn nevenvestigingen De hoofdkantoren zitten veelal in de Randstad Deze locaties zijn hierdoor voor een groot deel afhankelijk van beslissingen die op andere plaatsen worden genomen
De internationalisering van de economie zorgt voor extra concurrentiedruk Vooral de lageropgeleiden ervaren een steeds grotere druk uit lagelonenlanden Omdat Fryslacircn relatief weinig hoogopgeleiden kent kunnen de negatieve consequenties van globalisering groter zijn dan in andere delen van ons land
F R I E S E I C T - I N N O V A T I E A L L I A N T I E 48
Bijlage 2 Additionele kerncijfers
Onderwijs
Fryslacircn heeft geen universiteit Het aantal studenten dat in Fryslacircn woont en een mastershydiploma ontvangt is zeer laag circa 200 per jaar Wel kent Fryslacircn enkele HBO-instellingen Toch is het aantal studenten dat een bachelorgraad ontvangt relatief beperkt vergeleken met andere provincies18
Geslaagden HBO Bachelor (naar woonplaats student)
0
2000
4000
6000
8000
10000
12000
14000
2000 2001 2002 2003 2004 2005
Groningen
Friesland
Drenthe
Overijssel
Flevoland
Gelderland
Utrecht
Noord‐Holland
Zuid‐Holland
Zeeland
Noord‐Brabant
Limburg
Figuur 10 Ontwikkeling van het aantal HBO Bachelor afgestudeerden in de Nederlandse provincies
Het aantal banen in het onderwijs is in Fryslacircn relatief hoog Dit is opmerkelijk gezien het ontbreken van een universiteit19
18 CBS ndash Statline [25]
19 LISA - bewerkt door Dialogic [27]
F R I E S E I C T - I N N O V A T I E A L L I A N T I E 49
Relatief aantal banen (Onderwijs)
50
55
60
65
70
75
80
85
90
2003
2004
2005
2006
2007
Groningen
Friesland
Drenthe
Overijssel
Gelderland
Flevoland
Utrecht
Noord‐Holland
Zuid‐Holland
Zeeland
Noord‐Brabant
Limburg
Figuur 11 Ontwikkeling van het relatief aantal banen in het onderwijs in de Nederlandse provincies
Zorg
Een manier om de omvang van de zorgsector te bepalen is het aantal ziekenhuisbedden In Fryslacircn zijn er relatief weinig bedden per inwoner ten opzichte van andere provincies Gezien de hoge mate van vergrijzing is dit opmerkelijk20
Hospital beds per million inhabitants
0
100
200
300
400
500
600
700
800
1993
1994
1995
1996
1997
1998
1999
2000
2001
2002
Groningen
Friesland
Drenthe
Overijssel
Gelderland
Flevoland
Utrecht
Noord‐Holland
Zuid‐Holland
Zeeland
Noord‐Brabant
Limburg
Figuur 12 Ontwikkeling van het aantal ziekenhuisbedden in de Nederlandse provincies
Een andere indicator van de relatieve omvang van de zorgsector is het relatief aantal banen Hier valt vooral op dat zich in 2006 een flinke daling voordeed21
20 European Commission - Eurostat [26] 21 LISA - bewerkt door Dialogic [27]
F R I E S E I C T - I N N O V A T I E A L L I A N T I E 50
Relatief aantal banen (Zorg)
120
130
140
150
160
170
180
190
2003
2004
2005
2006
2007
Groningen
Friesland
Drenthe
Overijssel
Gelderland
Flevoland
Utrecht
Noord‐Holland
Zuid‐Holland
Zeeland
Noord‐Brabant
Limburg
Figuur 13 Ontwikkeling van het relatief aantal banen in de zorg in de Nederlandse provincie
F R I E S E I C T - I N N O V A T I E A L L I A N T I E 51
Figuur 14 Overzicht van de relevante ICT Projecten in Fryslacircn
F R I E S E I C T - I N N O V A T I E A L L I A N T I E
Zo
rg
Zorg
Net
Frie
slan
d (
SG
)
Car
dio
logie
net
wer
k Fr
iesl
and
(MCL
NSD
)H
uis
van
het
Hed
en (
GEEF)
Tel
econfe
renci
ng v
ia Z
NF
(SG
)
Tel
econsu
ltat
ie A
mel
and (
CI
ZTS)
Virtu
eel bez
oek
uur
(ZTS
ZSA)
Virtu
ele
Thuis
zorg
(PF
KN
TH
FL)
Pasa
na
(Nijfinst
er)
Thuis
zorg
het
Fries
e La
nd
(N
ijfinst
er)
Sm
art
Car
ing C
om
munitie
s(D
T2015
Nijfinst
er)
O
TTO
(RIF
)
Ket
enZorg
Frie
slan
d
EPD
sch
akel
punt
OZIS
(SG
)
Sm
art
Car
ing C
om
munitie
s(D
T2015)
Ske
wie
l Try
nw
alden
Van
A n
aar
B(e
ter)
pap
ierloos
(SG
)Virtu
ele
HAP
Frie
slan
d (
SG
)
Web
dokt
er (
HZL)
Leer
-Zorg
port
al (
PF
MCL
TFW
G
GZ
RF)
Zorg
Dom
ein F
ries
land
Support
Fry
slan
JGZ p
lus
ouder
port
aal (T
FW)
Zorg
Net
Frie
slan
d p
ort
al (
SG
)
Dig
itaa
l Thuis
hote
l (P
F)
Foar
Elk
oar
(VFG
CIZ
ZF
FZ
en
ZKF )
Een
duid
ig p
atieuml
ntp
ort
aal (S
G)
Toer
ism
e m
et z
org
Zorg
Innova
tie
Foru
m
N
twurk
Fries
land
On
derw
ijs
Ser
ious
gam
es f
acto
ry (
NH
L)
Kla
sseg
las
(KN
)
Wad
den
cam
pus
(KN
RFP
)
Wad
den
cam
pus
(KN
RFP
)
Vid
eoco
nfe
renci
ng B
oger
man
(SB)
Frie
slan
d L
eern
etw
erk
(NH
L)
Inte
rnet
acad
emie
(N
HL)
Ener
gie
k (K
N
RFP
)
EdyF
rysk
(PF
)
Did
icla
ss (
NH
L)
Onlin
e lo
ket
Frys
lan (
PF)
Tom
ke (
Afucirc
k en
Bib
lioth
eeks
ervi
ce F
r ysl
an)
Vee
nques
t (N
HL)
Inte
rnet
acad
emie
(N
HL)
N
twurk
Fries
land
Overh
eid
ISZF
(ISZF)
NO
FA (
NO
FA)
Kle
ine k
ern
en
IPTV
Gam
enat
ions
(PF
KN
)
Doar
psb
acircn (
SD
)
Vital
Rura
l Are
a (N
ijfinst
er
NO
FA
RFP
TH
FL
KN
)Fr
oek
sTV (
FR-I
X
IV)
Virtu
ele
loke
tten
(KN
)
NO
FA (
NO
FA)
Vital
Rura
l Are
a (N
ijfinst
er
NO
FA
RFP
TH
FL
KN
)
Kij o
p I
T s
poor
(PF)
Doar
psb
acircn (
SD
)
Onts
luitin
g d
orp
sarc
hie
ven
(SD
W)
Am
bula
nte
han
del
(KN
N
BL
D
oar
psb
an)
N
twurk
Fries
land
MK
B
To
eri
sme
Gam
efes
tiva
l ldquoG
-Am
elan
drdquo
(NH
LG
ame
Val
ley
PF
en K
N)
3D
Vis
ual
isat
ies
(NH
L G
L P
F)
Frys
lacircn G
ames
(PF
)
Sucircke
rei (P
V
AN
WB
GD
LP
P)
Frys
lacircn R
ing (
PF)
Inte
ract
ieve
hots
pots
(KN
)
Nat
uurw
ebca
m (
VVV A
mel
and)
Bre
edst
rate
n (
NO
FCO
M)
ND
IV (
Syn
tens)
NO
FCO
M (
NO
FA
MKB N
OO
RD
Eal
a Fr
ya F
rese
na
(II
I)
KN
RFP
en O
NO
F)
Fiet
sroute
pla
nner
(FB
)
E-T
sjer
ke (
PF)
Toer
istisc
he
E-b
usi
nes
s (P
F)
Mobik
om
(PF
SVD
et
c)
Toer
ism
e m
et z
org
Zorg
eloos
Frys
lacircn (
PF)
Dig
ital
e w
ater
psp
ort
pas
(PF
)
Eile
en
N
twurk
Fries
land
Bijlage 3 Overzicht relevante ICT Projecten in Fryslacircn
Gam
ing
Bre
ed
ban
d
Beeld
com
shym
un
icati
e
Kete
nd
igit
alshy
iseri
ng
Inte
rnett
oeshy
pass
ing
po
rtal
Mob
iele
to
ep
ass
ing
en
Ove
rig (
wet
ensc
hap
pel
ijke
) in
itia
tiev
en
Frie
se S
olla
rchal
lenge
Blu
e Ener
gy
(WETSU
S)
52
Literatuur [1] RUG (2003) Arbeidsproductiviteit in Fryslacircn Een analyse van het niveau en de groei van 1990-2000 Onderzoek in opdracht van Gedeputeerde Staten van de Provincie Fryslacircn en de Kamer van Koophandel Fryslacircn URSI-rapport 305
[2] van der Elst-van der Lans Michelle Piet Rijk (2006) Lokale bedrijvigheid leefbaarheid en sociale vitaliteit in het landelijk gebied van Friesland LEI Den Haag
[3] Provincie Fryslacircn (2007) Sociaal Rapport Fryslacircn 2007
[4] Valentijn Bolhuis (2005) Friese sterkten in economisch perspectief Toekomstvisie op de ruimtelijk-economische ontwikkeling van de provincie Friesland RUG
[5] CBS (2007) Inwoners Randstad verdienen het meest httpwwwcbsnlnlshyNLmenuthemasinkomen-bestedingenpublicatiesartikelenarchief20072007-2240shywmhtm
[6] Meester Wilhelm J amp Pieter H Pellenbarg (2001) Changing regional images Are regional marketing campaigns successful Paper for the 41st European Congress of the Regional Science Association Zagreb 2001
[7] CPB (2006) Reactie op Probleemanalyse Zuiderzeelijn
[8] AD (2008) Toename van zwakke scholen
[9] Verwey Jonker instituut Kinderen in Tel Databoek 2006
[10] Verwey Jonker instituut Kinderen in Tel Databoek 2008
[11] Ministerie van EZ (2007) Koers Noord op weg naar pieken Duurzame groei door omschakeling naar een kenniseconomie
[12] Stelder (2002) Regionaal Economische Verkenningen 2002 Groningen Friesland en Drenthe
[13] Stelder Broersma J van Dijk (2008) Noordelijke Arbeidsmarkt Verkenning 2008
[14] Broersma Lourens en Jouke van Dijk (2006) Het belang van de industrie in het Noorden 1950-2025 Onderzoek in opdracht van de Stichting TxU Noord-Nederland Groningen Faculteit Ruimtelijke Wetenschappen Rijksuniversiteit Groningen URSI-research report nr 316
[15] Provincie Friesland (2002) Nota sociaal-economisch beleid
[16] SCP (2006) Thuis op het platteland Den Haag
[17] EZ (2007) ICT agenda 2008-2011 De gebruiker centraal in de digitale Dienstenmaatschappij Den Haag
[18] WRR (2008) Innovatie Vernieuwd opening in viervoud Amsterdam University Press Den Haag Amsterdam
[19] Provincie Friesland (2007) Koers op Fryslacircn - Het Friese Meren Project 2e fase
[20] ECP (2008) Gaming meer dan een spelletje Den Haag
F R I E S E I C T - I N N O V A T I E A L L I A N T I E 53
[21] Provincie Friesland (2007) Fryske Fiersichten wurkprogram 2009 - 2011
[22] Provincie Friesland (2006) Fryslacircn toeristische topattractie in Nederland van de Provincie Fryslacircn
[23] Ministerie van VWS (2003) Quick Scan Kleine Kernen Den Haag
[24] Ministerie van Economische Zaken (2006) Verslag Innovation Lecture Den Haag
[25] httpstatlinecbsnl
[26] httpeceuropaeueurostat
[27] httpwwwlisanl
[28] ING (2007) Starterscampagne
[29] Vital rural area project activities annex 7
[30] Dialogic (2006) Initiatieven voor het bevorderen van eSkills van de beroepsbevolking in zes Europese landen Utrecht
[31] Rutten amp Koops (2007) Creatieve industrie en informatie- en communicatietechnologie in Noord Nederland Rapport naar aanleiding van de Noordermatch 2007
[32] Henry Chesbrough Open Innovation The new imperative for creating and Profiting from TechnologyHarvard business school Press
F R I E S E I C T - I N N O V A T I E A L L I A N T I E 54
Auteurs
drs Sven Maltha iring Reg Brennenraedts drs Hugo Gillebaard
Contact
Secretariaat Friese ICT-innovatie Alliantie pa Hooghiemstraplein 33-36 3514 AX Utrecht Tel +31 (0)30 215 05 80 Fax +31 (0)30 215 05 95 malthadialogicnl
Managementsamenvatting De Friese ICT-innovatie Alliantie is medio 2008 door de provincie Fryslacircn ingesteld Haar taak is het zetten van een volgende stap in innovatie en benutting van ICT in Fryslacircn Met betere inzet van ICT en ontwikkeling van nieuwe ICT-diensten kunnen gerichte innovatieprojecten de economische en maatschappelijke ontwikkeling in de provincie Fryslacircn versterken Door de beste krachten in Fryslacircn te bundelen bij het opstellen en uitvoeren van zogenaamde lsquoimpactprojectenrsquo dient binnen twee jaar een beweging op gang te komen waarmee een innovatief klimaat ontstaat met een sterk zuigende economische werking Door clustering van partijen en activiteiten ontstaat meer samenhang in projecten en ontwikkeling dan momenteel het geval is
Deze Roadmap schetst de toekomstvisie van de Kerngroep De visie is gekoppeld aan concrete ambities voor uitvoering van opschaalbare pilotprojecten met een grote impact binnen de komende twee jaar In de valorisatiefase van de geselecteerde projecten wordt succes afgemeten naar drie hoofdaspecten
a Het nut en de noodzaak zijn aangetoond en er bestaat een concrete marktvraag naar uitvoering van taken
b Er is een aanbeveling voor opschaling met bereidheid voor private en publieke financieumlle injecties
c Er is bewijs van lsquoaanjaagpotentiersquo om maatschappelijke en economische ontwikkeshylingen in Fryslacircn te stimuleren
De eisen die tegenwoordig gesteld worden aan de kwaliteit van leven vragen om bijpassende kwaliteit van ICT-dienstverlening Nieuwe technologie en diensten volgen elkaar snel op Hierdoor ontstaat een groot potentieel aan nieuwe toepassingen Ook biedt ICT een kans om de arbeidsproductiviteit te verhogen Dit is nodig om het hoofd te kunnen bieden aan maatschappelijke ontwikkelingen zoals de vergrijzing een toename aan zorgvraag een dreigend tekort aan goed opgeleide arbeidskrachten en de toenemende concurrentie met bedrijvigheid uit omliggende regiorsquos
Op basis van verkennend onderzoek en diepgaande discussies heeft de Kerngroep haar visie als volgt geformuleerd
ldquoFryslacircn dient zich sterk te profileren op de themarsquos duurzaamheid ouderen jeugd en cultuur om in een open omgeving een antwoord te bieden op een snel veranderende sociaaleconomische omgeving (zowel nationaal als mondiaal)rdquo
Aandachtspunten hierbij zijn
1 Kernkwaliteiten behouden en uitbouwen bedreigende zwaktes neutraliseren
2 Ruimte creeumlren voor pilotprojecten en een experimenteeromgeving voor nieuwe dienstverlening en duurzame productie
3 Fryslacircn positioneren als internationaal recreatiepark
4 Fryslacircn profileren als duurzame innovatieve economie
5 ICT als enabler voor vernieuwing doet organisaties veranderen
F R I E S E I C T - I N N O V A T I E A L L I A N T I E 5
6 ICT als enabler draagt bij aan vernieuwing en verbetering van de kwaliteit van onderwijs (gezondheids)zorg en welzijn
7 Successen en unieke sterkten grootschalig uitdragen
8 Alleen die activiteiten krijgen prioriteit waarin ICT de lsquoversnellerrsquo is van een vraaggestuurde ontwikkeling
De Friese ICT-innovatie Alliantie stimuleert op een actieve manier vraaggestuurde inzet van ICT gericht op duurzame economische ontwikkeling en sociale innovatie met behoud en uitbouw van de Friese kernkwaliteiten Met open vizier en in verbinding met de mondiale ontwikkelingen wil de Alliantie ambities vergroten en zwakten op het gebied van onderwijs vergrijzing ondernemingscultuur omzetten in sterkten Met ICT kunnen genoemde zwakten en bedreigingen cross-sectoraal geneutraliseerd worden door sterktes in ondermeer cultuur recreatie (water) sport zorg en op vakmanschap gerichte maakindustrie
De uit te voeren projecten zijn (a) vraaggestuurd (b) resultaatgericht (c) voorzien van een mid-term beoordelingsmoment met gono-go beslissing (d) selfsupporting na twee jaar (e) modulair in groei (f) geselecteerd vanwege unieke toegevoegde waarde hoge verwachte impact en onderlinge samenhang en (g) voldoen aan overige stringente criteria
In een vijftal projectgroepen starten zes pilotprojecten In april 2009 moet er voor elke projectgroep een concreet plan van aanpak gereed zijn Uiterlijk medio 2009 zijn volledig uitwerkte businessplannen beschikbaar met instemming van de deelnemers en bijbehorende financiering om concreet uitwerking te kunnen geven aan de verschillende pilotprojecten De vijf projectgroepen zijn (a) Draadloze Friese meren (b) Zorg (c) Sport Experience (d) Jachtbouw en (e) Kleine kernen Daarnaast zijn er drie lsquoverticalersquo projectactiviteiten die op alle projectgroepen van toepassing zijn onderwijs(vernieuwing) kennisborging en promotie amp communicatie Figuur 1 illustreert de totale structuur van de Friese ICT-innovatie Alliantie
F R I E S E I C T - I N N O V A T I E A L L I A N T I E 6
ONDERWIJSVERNIEUWING
PROMOTIE EN
COMMUNICATIE
KENNNISBORGING
Raad van Advies Taak klankbord- en ambassadeursfunctie
KerngroepTaak Advisering en aansturing Alliantie Opstellen Roadmap
toezien op uitvoering en monitoring
Friese ICT innovatie-alliantie Taak Uitvoering Roadmap in projectgroepen
Resultaat Minimaal eacuteeacuten project per projectgroep geschikt voor opschaling en zelfstandige continuering na 2 jaar
Projectgroep Draadloze meren
Projectgroep Sport Experience
Projectgroep Zorg
Projectgroep Jachtenbouw
Projectgroep Kleine kernen
Figuur 1 Organogram van de Friese ICT-innovatie Alliantie
De Kerngroep van de Friese ICT-innovatie Alliantie bestaat uit zes leden die op persoonlijke titel en zonder last of ruggespraak hun visie inbrengen zich sterk maken voor het opstellen van de projecten en toezien op uitvoering De leden van de Kerngroep zijn
bull profdrir LP Ligthart (voorzitter) TU Delft
bull R Feenstra RI MBA De Friesland Zorgverzekeraar
bull drir PA Gielen TCNN
bull drs FA Pronk Rabobank Heerenveen
bull drs WR Reek MCM Gemeente Sneek
bull drs J Wester TNO-ICT
7F R I E S E I C T - I N N O V A T I E A L L I A N T I E
F R I E S E I C T - I N N O V A T I E A L L I A N T I E 8
1 Inleiding
11 Uitgangspunten
Het onderliggende document vormt de Roadmap van de Kerngroep van de Friese ICT-innovatie Alliantie De rapportage is een weerslag van de uitkomsten van de werkbijeenshykomsten van de Kerngroep op 25 september 26 september 24 oktober 28 november en 19 december 2008 in Oranjewoud Deze Roadmap schetst de toekomstvisie van de Kerngroep gekoppeld aan concrete ambities voor uitvoering van opschaalbare demonstratieprojecten met een hoge impact op maatschappelijke en economische ontwikkelingen in Fryslacircn in de komende twee jaar In de valorisatiefase van de geselecteerde projecten wordt succes afgemeten naar drie hoofdaspecten
a Het nut en de noodzaak zijn aangetoond en er bestaat een concrete marktvraag naar uitvoering van taken
b Er is een aanbeveling voor opschaling met bereidheid voor private en publieke financieumlle injecties
c Er is bewijs van lsquoaanjaagpotentiersquo om maatschappelijke en economische ontwikkeshylingen in Fryslacircn door middel van innovatie en ICT de komende jaren te stimuleren
De geformuleerde visie en ambitie zijn vertaald in een programmaplan (roadmap) Voor zes geselecteerde pilotprojecten zijn afzonderlijke roadmaps opgesteld die in het voorjaar 2009 moeten uitmonden in concreet uitgewerkte businessplannen Per project wordt een projectgroep samengesteld waarin het Friese bedrijfsleven publieke organisaties en een afvaardiging vanuit zowel de Kerngroep als de provincie samenwerken Projectvoortgang en monitoring met gono-go besluitvorming vindt iedere drie maanden plaats tijdens bijeenkomsten van de Friese ICT-innovatie Alliantie
Er bestaat zowel vanuit de provincie als het veld een sterke behoefte om versnippering aan initiatieven tegen te gaan en te komen tot een meer integrale aanpak waarbij schaalgrootshyte en een breed (sectoraal) draagvlak belangrijke aandachtspunten vormen Afstemming met lopende initiatieven is dan ook een vereiste
12 Waarom een Friese ICT-innovatie Alliantie
De economie en samenleving worden steeds afhankelijker van goed functionerende ICT Steeds meer mensen beschouwen ICT als een basisvoorziening vergelijkbaar met water uit de kraan en stroom uit het stopcontact Maar ICT kan met alle toegevoegde intelligentie en gebruiksmogelijkheden zoveel meer zijn Als enabler en driver kan ICT in Fryslacircn grote maatschappelijke en economische meerwaarde bieden De provincie Fryslacircn heeft op basis van eerder verricht onderzoek door de Universiteit Groningen vastgesteld dat de Fryslacircn een achterstand op het gebied van ICT heeft ten opzichte van de rest van Nederland1 Dit
1 RUG (2003) Arbeidsproductiviteit in Fryslacircn Faculteit der Ruimtelijke Wetenschappen URSI-rapport 35 p 3 [1]
(NB [1] verwijst naar de nummering van de literatuurlijst Deze methode wordt in dit document consequent gehanteerd)
F R I E S E I C T - I N N O V A T I E A L L I A N T I E 9
beperkt het innovatieve vermogen van de provincie De achterstand dient te worden weggewerkt en op specifieke punten te worden omgezet in voorsprong Met deze situatie voor ogen en gegeven de mogelijkheden die de inzet van ICT biedt voor maatschappelijke en economische innovatie heeft de provincie Fryslacircn de Friese ICT-innovatie Alliantie in het leven geroepen De recent geformeerde Kerngroep van de Alliantie is aan de slag gegaan onder het motto rdquodrsquor op en drsquor overrdquo Ten opzichte van omringende regiorsquos moet Fryslacircn dus niet alleen aansluiting zoeken maar haar concurrenten ook voorbijstreven
Belangrijke uitgangspunten voor de Kerngroep om te komen tot haar visie en uitvoeringsshyplannen zijn
a Fryslacircn heeft veel zichtbare historie binnen en buiten de stedelijke kernen In de toekomst moeten de historische waarden behouden blijven en door middel van ICT beter worden uitgenut
b Fryslacircn wil meedoen in de vaart der volkeren Fryslacircn wil nieuwe markten ontwikshykelen waarbij haar kernkwaliteiten beter worden ingezet
c Fryslacircn heeft nieuwe economische en maatschappelijke roadmaps nodig waarmee het op (inter)nationale schaal voorop gaat lopen en waarbij ICT in de breedte en diepte de noodzakelijke versneller is
d Fryslacircn is een laboratorium voor (a) het creeumlren van faciliteiten waarin nieuwe werkvormen als uitgangspunt dienen en (b) vragen uit het maatschappelijke doshymein vertaald worden naar valorisatieprojecten
13 Huidige beleidscontext
De provincie Fryslacircn kent geen afzonderlijk ICT-beleid Tegelijkertijd is ICT wel een belangrijk aandachtspunt binnen de verschillende beleidsterreinen van de provincie ICT komt onder meer tot uiting in de top-10 van Fryske Fiersichten Eind 2006 organiseerde de provincie Fryslacircn een toekomstdebat met het vizier op 2030 onder de naam Fryske Fiersichten Dit leidde ertoe dat meer dan 700 ideeeumln werden ingezonden Het werkproshygramma voor Fryske Fiersichten geeft weer welke voorstellen voor nadere projectontwikkeling en uiteindelijke concrete uitvoering in aanmerking komen Eeacuten van de tien beste Fiersichten is Ntwurk Fryslacircn ndash naar innovatieve toepassing van ICT voor zorg toerisme onderwijs en platteland
De beste Fiersichten vallen gedeeltelijk samen met activiteiten die in het coalitieakkoord aangekondigd zijn De beste Fiersichten zullen binnen de door Provinciale Staten vastgestelde begroting op korte termijn worden uitgevoerd Het primaire doel van Ntwurk Fryslacircn is om Fryslacircn internationaal op de kaart te zetten als expertisecentrum en proeftuin op het gebied van innovatieve ICT-toepassingen en aanpalende technologieeumln (oa multimedia gaming mobiele en draadloze technologieeumln) op de deelgebieden zorg toerisme onderwijs en platteland Een afgeleide hiervan is het realiseren van de benodigde infrastructuur Binnen dit werkprogramma wil de provincie in eerste instantie de rol van regisseur aanjager en makelaarschakelaar vervullen Tevens zou de provincie financieel kunnen participeren in de opstartfase Meerjarige financieumlle betrokkenheid van de provincie is niet wenselijk uiteindelijk moet de markt zowel inhoudelijk als financieel de projecten volledig oppakken
Vanuit een andere actielijn heeft de provincie in 2008 het initiatief genomen de Friese ICT-innovatie Alliantie in het leven te roepen Hiermee beoogt de provincie de achterstand in het toepassen van ICT weg te werken en om te zetten in een voorsprong De taakstelling die de Alliantie heeft meegekregen vanuit de provincie is het bundelen van de beste
F R I E S E I C T - I N N O V A T I E A L L I A N T I E 10
krachten vanuit de maatschappij in Fryslacircn voor het bereiken en uitvoeren van voorstellen en projecten die de economische en maatschappelijke ontwikkeling in provincie Fryslacircn sterk stimuleren
14 Van visie naar ambitie
De Kerngroep formuleert in deze roadmap een toekomstvisie en bijbehorende missie en leidt hiervan een krachtige en concrete ambitie af Voor een periode van twee jaar zet de Kerngroep onder de vlag van de Alliantie vijf projectgroepen op die elk eacuteeacuten of meerdere projecten tot uitvoering brengen Elke projectgroep gaat minimaal eacuteeacuten project realiseren dat een voorlopersrol voor de provincie Fryslacircn heeft Dit moet gebeuren binnen de termijn van twee jaar De pilotprojecten dienen vanaf de start gebaseerd te zijn op duidelijke probleem- en vraagsstellingen
De Alliantie beoogt het beleid van de provincie te versterken vanuit haar eigen visie Waar nodig zal de Alliantie trachten het beleid van de provincie te beiumlnvloeden In de praktijk gaat het om goede afstemming tussen het provinciebeleid en de activiteiten van de Alliantie
15 Leeswijzer
In dit document worden de volgende onderwerpen achtereenvolgens behandeld
bull Kijk op innovatie met en door ICT (H2)
bull Fryslacircn in beeld kerncijfers uitkomsten SWOT-analyse (H3)
bull Visie missie en ambities (H4)
bull Roadmaps projectgroepen (H5)
bull Organisatie van de Alliantie en de Kerngroep (H6)
bull Afsluiting (H7)
F R I E S E I C T - I N N O V A T I E A L L I A N T I E 11
F R I E S E I C T - I N N O V A T I E A L L I A N T I E 12
2 Kijk op innovatie met en door ICT
21 Inleiding
hellipldquoWie het water ook heeft uitgevonden een vis was het in ieder geval nietrdquo (Vrij naar oud Boeddhistisch gezegde)
Iedereen zit gevangen in zijn eigen vissenkom terwijl je weet dat daar buiten een grote oceaan bestaat Met de metafoor van de vissenkom benadrukken we dat men zich vaak niet of onvoldoende bewust is van zijn of haar omgeving De vissenkom is voor velen herkenbaar omdat men graag redeneert vanuit de eigen comfortzone Dit geldt ook voor regiorsquos en provincies die een eigen manier zoeken om met bestaande ontwikkelingen en dynamiek om te gaan Voor het daadwerkelijk realiseren van innovatie met en door ICT blijft het van belang om een open vizier te hebben op de ontwikkelingen die verder reiken dan de eigen regio de eigen comfortzone Openstaan voor internationale ontwikkelingen en voor culturele en maatschappelijke vernieuwing is noodzakelijk om mee te kunnen in de vaart der volkeren
Dit hoofdstuk beschrijft de ziens- en benaderingswijze van de Kerngroep op de centrale themarsquos innovatie ICT en de onderlinge relatie daartussen De afsluitende paragraaf vertaalt de implicaties van mondiale en nationale ontwikkelingen naar de situatie in Fryslacircn
22 Het nieuwe denken in innovatie
Paradigmashift
Met de doorbraak van ICT (en het Internet in het bijzonder) aan het einde van de vorige eeuw is er een verandering ontstaan in de manier waarop innovatie bedreven en georganiseerd wordt Het zogenaamde lsquoGreat search Modelrsquo (Perez 2005) beschrijft hoe technologische revoluties een terugkerend herkenbaar patroon volgen Figuur 2 geeft hier een beeld van In de eerste fase van een technologische paradigmashift is alles gericht op beschikbaarheid Deze fase wordt voornamelijk gefinancierd door Venture Capitalists die vervolgens op jacht gaan naar hoge returns on investments en een hype weten te creeumlren (internetbubbel) In de lsquodeploymentfasersquo is er een andere vorm van financiering namelijk industrieel kapitaal In deze fase zijn de platformen operationeel In de huidige cyclus verandert de organisatiestructuur van een piramidestructuur naar een platte organisatie met een wijdvertakt netwerk Deze ontwikkeling van decentralisering is ook van invloed op de traditionele functiescheiding zoals werk wonen en recreatie In deze fase resulteert het spel tussen technologische en sociale innovatie (gericht op de gebruiker) in nieuw type werk- en woonomgevingen Uiteindelijk zal dit uitmonden in nieuwe institutionele innovaties en organisaties
F R I E S E I C T - I N N O V A T I E A L L I A N T I E 13
INSTALLATION PERIODINSTALLATION PERIODFirst 20-30 years
DEPLOYMENT PERIODDEPLOYMENT PERIODSecond 20-30 years
Time
INSTALLATION PERIODINSTALLATION PERIOD First 20-30 years
DEPLOYMENT PERIODDEPLOYMENT PERIOD Second 20-30 years
Post bubblerecession
(sometimesdepression)Instability
Post bubblerecession
(sometimesdepression)Instability
TURNINGTURNING POINTPOINT
2
Post bubble recession
(sometimesdepression) Instability
Post bubble recession
(sometimes depression) Instability
TURNINGTURNING POINTPOINT
2
DECLINE of the old economyDECLINE of the old economyEMERGENCE of the newEMERGENCE of the new
1
DECLINE of the old economyDECLINE of the old economy EMERGENCE of the newEMERGENCE of the new
1
1971
2000
ECO GROWTHECO GROWTHSocietal reSocietal re--engineeringengineering
3
Victorian boomBelle Eacutepoque
Post War Golden Age
Flourishing ofthe whole economy
New paradigm in the making
ECO GROWTHECO GROWTH Societal reSocietal re--engineeringengineering
3
Victorian boom Belle Eacutepoque
Post War Golden Age
Flourishing of the whole economy
New paradigm in the making
Canal maniaCanal maniaRailway maniaRailway maniaRoaring 20sRoaring 20s Internet maniaInternet mania
followed byfollowed byBIG FINANCIAL BUBBLEBIG FINANCIAL BUBBLECanal maniaCanal mania Railway maniaRailway mania Roaring 20sRoaring 20s Internet maniaInternet mania
followed byfollowed by BIG FINANCIAL BUBBLEBIG FINANCIAL BUBBLE
Source Carlota Perez 2005
2005
Figuur 2 The great search model (Perez 2005)2
In de Innovation Lecture van 2006 wees SER-voorzitter Rinnooy Kan al op een verschuiving die optreedt van gesloten naar open innovatie waarbij samenwerking op basis van gelijkwaardigheid plaatsheeft3 Niet langer hieumlrarchische structuren met veel formele relaties en bureaucratische principes zijn leidende organisatievormen maar veel meer netwerken en partnerschappen Gedeelde belangen en interesse staan daarbij centraal Zo ontstaat een verschuiving van ldquoWhatrsquos in it for merdquo naar ldquoWhatrsquos in it for usrdquo Immers mensen zijn tegelijkertijd actief in meerdere netwerken waardoor er telkens andere afhankelijkheden maar ook andere coalities ontstaan Reputatie en vertrouwen zijn in deze context dan ook in toenemende mate cruciale waarden Dit heeft ook consequenties voor het niveau van aansturing Steeds meer grote bedrijven leggen verantwoordelijkheden en beslissingsbevoegdheden - onder meer voor innovatie ndash neer op een decentraal niveau Hierdoor ontstaan nieuwe werkvormen en -relaties die nauw samenhangen met het begrip lsquosociale innovatiersquo
Cyclische- en open innovatie
Het innovatieproces wordt door sommigen gezien als combinatie van de ontwikkeling van het nieuwe (lsquoexploratiersquo) en de efficieumlnte toepassing en verbetering van het bestaande (lsquoexploitatiersquo) Inventie is daarbij weliswaar nodig maar innovatie is vooral een kwestie van toepassing In het recente innovatierapport geeft de Wetenschappelijke Raad voor het Regeringsbeleid (WRR) de volgende definitie van innovatie4
2 In het licht van de huidige onvoorziene mondiale economische crisis moet de tweede fase van het model van Perez misschien wat opgerekt worden Het gaat meer om de paradigmashift dan de voorspellende conjuncturele waarde van het model
3 Ministerie van Economische Zaken (2006) Verslag Innovation Lecture p18 [24] 4 WRR (2008) Innovatie Vernieuwd opening in viervoud Amsterdam University Press Den Haag
Amsterdam p 23 [18]
F R I E S E I C T - I N N O V A T I E A L L I A N T I E 14
ldquoInnovatie als uitkomst is een nieuwe functionaliteit of een nieuwe manier om een bestaande functie te vervullen (bijvoorbeeld digitale fotografie) Dat is breder dan een nieuw product of proces in de markt en omvat ook innovaties in de publieke sector (bijvoorbeeld het via internet aanbieden van overheidsdiensten) Het proces omvat de ontwikkeling van een nieuwe vondst (inventie) de succesvolle toepassing daarvan (innovatie als uitkomst) en de brede verspreiding van innovaties in de samenleving (diffusie)rdquo (WRR 2008)
Het moderne beeld van innovatiebeleid richt zich op het systeem van inventie innovatie en diffusie door interactie en samenwerking in ketens en netwerken die bedrijfstakken en technologieeumln overstijgen Volgens de WRR verlopen innovatieprocessen niet langer via het oude lsquolineaire modelrsquo van de overdracht van kennis uit onderzoek naar ontwikkeling maar gaat het veel meer om een lsquocyclisch innovatiemodelrsquo waarin de wisselwerking tussen inventie innovatie en diffusie een continu proces wordt Het ministerie van Economische Zaken besteedt al enkele jaren specifieke aandacht aan niet-technologische aspecten van innovatie Vooral de aandacht voor ondernemerschap is de laatste jaren gegroeid evenals de aandacht voor valorisatie van kennis en vernieuwing Sterk in opkomst zijn vraagstukshyken over institutionele en sociale innovatie
Innovatie vindt veelal plaats in samenwerking tussen mensen of bedrijven met verschillende kennis competenties en middelen om samen tot die nieuwe combinaties te komen In de afgelopen jaren heeft het idee van lsquoopen innovatiersquo terrein gewonnen (Chesbrough 2006)5 Vanuit dit concept geredeneerd moeten bedrijven niet in isolement proberen te innoveren maar in samenwerking met anderen Dat geeft efficieumlnties van schaal en scope en biedt meer mogelijkheden voor grotere diversiteit en nieuwe combinaties
23 De Nationale ICT Agenda
Het nationale interdepartementale ICT-beleid is grotendeels verankerd in de Nationale ICT-Agenda Nederland beschikt over hoogwaardige infrastructuur voor elektronische communicatie en dienstverlening Het gebied van vaardigheden en gebruik van diensten kan echter nog aanzienlijk verbeterd worden In de ICT-Agenda 2008-2011 stelt de overheid de gebruiker dan ook centraal in de digitale dienstenmaatschappij 6
ldquoOm de internationale concurrentie op het terrein van dienstenontwikkeling aan te (blijven) kunnen zal onze maatschappij zich sneller dan de ons omringende landen moeten ontwikkelen tot een maatschappij en economie die vaardig is met en voorop loopt in digitale dienstverlening en het gebruik van ICTrdquo (EZ 2008)
De eisen die tegenwoordig aan de kwaliteit van het leven gesteld worden vragen om bijpassende kwaliteit van elektronische diensten Nieuwe technologie en diensten volgen elkaar snel op waarmee een groot potentieel aan nieuwe toepassingen ontstaat Daarnaast biedt ICT ons de kans om de arbeidsproductiviteit te verhogen Dit is nodig om
5 Henry Chesbrough Open Innovation The new imperative for creating and Profiting from TechnologyHarvard business school Press [32]
6 Ministerie van EZ (2008) ICT-Agenda 2008-2011 De gebruiker centraal in de digitale Dienstenmaatschappij p9 [17]
F R I E S E I C T - I N N O V A T I E A L L I A N T I E 15
maatschappelijke en demografische ontwikkelingen zoals de vergrijzing een toename aan zorgvraag en een dreigend tekort aan kwalitatief goede leerkrachten het hoofd te kunnen bieden
rdquoVolgens de nationale ambitie dient Nederland in 2015 te behoren tot de koplopers in het beschikbaar zijn en het gebruik van ICT-toepassingen en nieuwe digitale dienstshyverleningsconcepten Om deze ambitie te halen acht het kabinet het noodzakelijk dat ICT-toepassingen en -diensten meer dan op dit moment de behoeften van de geshybruiker centraal stellen dat ze zijn gebaseerd op open standaarden waar mogelijk en dat ICT als katalysator wordt gebruikt bij het herinrichten van dienstverlenings- en productieketens Verder is een breed gebruik van ICT goed voor de sociale participashytie en integratie van mensen in de samenlevingrdquo (EZ 2008)
24 Implicaties voor Fryslacircn
Fryslacircn verandert maar de wereld buiten Fryslacircn verandert mogelijk nog meer Dit zorgt voor kansen en bedreigingen Openstaan voor internationale ontwikkelingen en voor culturele en maatschappelijke vernieuwing is noodzakelijk Kijkend naar de eeuwenoude internationale connecties dan moet Fryslacircn zich weer willen positioneren op de as Amsterdam - Groningen - Bremen - Hamburg - Berlijn
Binnen de terugkerende patronen van technologische revoluties zoals beschreven in Figuur 2 bevindt Fryslacircn zich momenteel aan het begin van de derde (deployment) fase Kenmerkend voor deze fase is dat innovatie decentraal plaatsvindt waarbij de gebruiker aan de knoppen draait Innoveren doet men dus zowel lsquovoorrsquo als lsquometrsquo de Friese gemeenschap met een accentverschuiving van technologische naar sociale innovatie Voor Fryslacircn met haar unieke ruimtelijke en omgevingsfactoren biedt de hier beschreven ontwikkeling grote kansen
In het huidige regionale innovatiebeleid bestaat veel aandacht voor (het kopieumlren van) best practices in regionale systemen elders Hierbij is het van belang om interessante elementen van elders over te nemen te verrijken met lokale sterkten en te lsquoenginerenrsquo naar de lokale en regionale context zodanig dat er daadwerkelijk meerwaarde ontstaat die uniek is Dit geldt even zozeer voor Fryslacircn eigen kwaliteiten kunnen beter worden benut of uitgebreid en zwaktes omgezet in sterktes Dit is wat de Kerngroep verstaat onder drsquor op en drsquor over
F R I E S E I C T - I N N O V A T I E A L L I A N T I E 16
3 Fryslacircn in beeld
31 Inleiding
In dit hoofdstuk bespreken we de context waarbinnen de Kerngroep tot haar visie komt Allereerst volgen enkele innovatie-indicatoren voor de Friese economie en maatschappij Daarna volgen de uitkomsten uit een SWOT-analyse voor Fryslacircn De visie zelf komt in hoofdstuk vier aan de orde
32 Innovatie-indicatoren
Hieronder worden de belangrijkste indicatoren besproken In bijlage 2 zijn additionele data te vinden
Bedrijfsleven
Een bekende indicator van dynamiek en innovatie is het aantal startende bedrijven in een gebied Fryslacircn scoort ndash genormaliseerd naar het aantal inwoners - laag op deze indicator Alleen Overijssel en Zeeland scoren in Nederland nog lager7
Aantal startende bedrijven per inwoner (2006)
0 0001 0002 0003 0004 0005 0006 0007 0008
Groningen Friesland Drenthe
Overijssel Flevoland
Gelderland Utrecht
Noord‐Holland Zuid‐Holland
Zeeland Noord‐Brabant
Limburg
Figuur 3 Relatief aantal startende bedrijven in de Nederlandse provincies
7 ING (2007) Starterscampagne [28]
F R I E S E I C T - I N N O V A T I E A L L I A N T I E 17
In Fryslacircn is de primaire (landbouw) en secundaire (industrie) sector sterk ontwikkeld Dienstverlening zowel commercieel (tertiair) als niet-commercieel (quartair) zijn minder omvangrijk Overigens is het aantal bedrijfsvestigingen in Fryslacircn in generieke zin omvangrijk Dit betekent concreet dat er relatief veel MKB is en relatief weinig grootbeshydrijf8
Figuur 4 Aantal bedrijfsvestigingen in de primaire secundaire tertiaire quartaire sector in de Nederlandse provincies
In de drie noordelijke provincies is de werkgelegenheid in de ICT-sector benedengemidshydeld Elke provincie heeft minder dan 3 van de totale werkgelegenheid uit deze sector in Nederland In Fryslacircn zijn vooral banen op het gebied van hardware en diensten schaars9
Content Diensten Hardware
Nederland 122027 206297 90396
Groningen 3238 6447 2111
Fryslacircn 2853 3923 1044
Drenthe 1593 2507 1962
Tabel 1 Totaal aantal banen in drie ICT-sectoren (2005)
8 CBS ndash Statline [25] 9 Rutten amp Koops (2007) Creatieve industrie en informatie- en communicatietechnologie in Noord
Nederland Rapport naar aanleiding van de Noordermatch 2007 [31]
F R I E S E I C T - I N N O V A T I E A L L I A N T I E 18
Ondanks het beperkt aantal banen in de ICT-sector kent Fryslacircn wel een bovengemiddelde groei van het aantal banen daarbinnen Maar ook de creatieve industrie groeit in Fryslacircn Zeker als we het afzetten tegen de krimp in de provincie Groningen 10
Creatieve industrie ICT
Nederland 32 21
Groningen -04 34
Fryslacircn 36 28
Drenthe 47 17
Tabel 2 Gemiddelde procentuele jaarlijkse groei aantal banen (1996-2005)
Uitgaven aan RampD
Het onderstaande figuur laat zien dat de uitgaven aan innovatie als deel van het bruto binnenlands product in Fryslacircn laag zijn ten opzichte van de overige Nederlandse provincies
Gross expenditure on RampD as a of GDP (all sectors)
00
05
10
15
20
25
30
35
1996 1997 1998 1999 2000 2001 2002 2003 2004 2005
Groningen
Friesland
Drenthe
Overijssel
Gelderland
Flevoland
Utrecht
Noord‐Holland
Zuid‐Holland
Zeeland
Noord‐Brabant
Limburg
Figuur 5 Ontwikkeling van de uitgaven aan RampD als onderdeel van het bruto binnenlands product in de Nederlandse provincies
Een reden dat Fryslacircn relatief lage RampD-uitgaven kent is de schaarste van grote hightech bedrijven in de provincie Dit in tegenstelling tot bijvoorbeeld de provincie Noord-Brabant die in de bovenstaande grafiek dan ook de hoogste RampD-uitgaven laat zien Een andere verklaring waarom Fryslacircn lager scoort op RampD-uitgaven dan veel andere provincies is het ontbreken van een universiteit en het geringe aantal kennisinstellingen De investeringen in innovatie moeten dus uit het bedrijfsleven komen Dit is zeker in het licht van het grote aantal MKBrsquoers in Fryslacircn een hele opgave Ter informatie Philips ASML DSM en Oceacute
10 Rutten amp Koops (2007) Creatieve industrie en informatie- en communicatietechnologie in Noord Nederland Rapport naar aanleiding van de Noordermatch 2007 [31]
F R I E S E I C T - I N N O V A T I E A L L I A N T I E 19
hebben een zeer grote invloed op de scores van respectievelijk Noord-Brabant en Limburg11
Het is belangrijk om het onderscheid te maken tussen RampD en innovatie RampD gaat over uitgaven (input) innovatie over resultaten (output) Wanneer in de wederzijdse relaties tussen producten of diensten processen en markten een vernieuwing of essentieumlle verbetering wordt gerealiseerd waarmee de concurrentiepositie van het bedrijf verbetert dan is er feitelijk sprake van innovatie Het verbeteren van de concurrentiepositie (binnen 2-4 jaar) van het bedrijf is daarbij essentieel en verklaart het verschil met het verrichten van (fundamenteel) onderzoek door bedrijven12
Ondanks dat Fryslacircn lage RampD-uitgaven kent zijn er voldoende mogelijkheden om zowel in bedrijven als in maatschappelijke instellingen innovatie te realiseren Vooral bij sociale innovatie zijn andere randvoorwaarden doorslaggevend dan bij technologische
Demografie en geografische spreiding
De mate van vergrijzing in Fryslacircn is relatief hoog De provincie vergrijst sinds 2002 versneld maar is inmiddels ingehaald door Limburg Ook Zeeland en Drenthe vergrijzen momenteel sneller13
Grijze druk
14
16
18
20
22
24
26
28
30
32
1995 1996 1997 1998 1999 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 Groningen Friesland Drenthe Overijssel
Flevoland Gelderland Utrecht Noord‐Holland
Zuid‐Holland Zeeland Noord‐Brabant Limburg
Figuur 6 Ontwikkeling van de verhouding inwoners ouder dan 65 jaar ten opzichte van de werkzame populatie in de Nederlandse provincies
Het merendeel van Fryslacircn bestaat uit niet-verstedelijkt gebied en platteland Daar woont ook circa 70 van de bevolking Ondanks zorgen over de afnemende leefbaarheid zien we geen daling van het relatieve aantal inwoners op het platteland De cijfers over de afgelopen dertien jaar tonen een constant beeld 14
11 European Commission - Eurostat [26] 12 Bron Arno Gielen TCNN 2008 13 CBS ndash Statline [25] 14 CBS ndash Statline [25]
F R I E S E I C T - I N N O V A T I E A L L I A N T I E 20
1997
1998
1999
2000
2001
2002
2003
2004
2005
2006
2007
Verdeling van inwoners over dorpen en steden
0
20
40
60
80
100
Zeer sterk stedelijk Sterk stedelijk Matig stedelijk Weinig stedelijk Niet stedelijk
Figuur 7 Ontwikkeling van de verstedelijking in Fryslacircn
Traditioneel heeft Fryslacircn een sterke agrarische sector Alleen in Zeeland zijn er - relatief gezien - meer mensen werkzaam in de landbouw De werkgelegenheid neemt onder toenemende internationale concurrentiedruk versneld af
33 SWOT-analyse
Een SWOT-analyse is een methode om de sterkten en zwakten van een organisatie of regio te bepalen en af te zetten tegen veranderende omgevingsfactoren die zowel kansen als bedreigingen kunnen vormen De analyse bevat dan ook de volgende vier elementen Strengths Weaknesses Opportunities amp Threats De sterkten en de zwakten zijn vooral intrinsiek De kansen en bedreigingen kunnen vaak van buitenaf komen
Literatuuronderzoek gesprekken met beleidsmedewerkers van de provincie en een sessie met de Kerngroep vormden de basis voor een SWOT-analyse voor Fryslacircn De volgende matrix toont de sterkten en zwakten afgezet tegen mogelijke kansen en bedreigingen (zie bijlage 1 voor nadere toelichting en bijbehorende bronnen) De matrix is vervolgens aangevuld door de Kerngroep (blauw gearceerd)
F R I E S E I C T - I N N O V A T I E A L L I A N T I E 21
SWOT-analyse provincie Fryslacircn
Sterkten Zwakten Kansen Bedreigingen
Veel ruimte relatief dicht bij de Randstad [4] [7] [16]
Lage verstedelijkingsgraad [16]
Sterke landelijke vergrijzing en toename vraag naar zorg [3] [4] - Zorginnovatie
Afhankelijkheid van inkomsten van Rijk en EU (zoals landbouwsubsidies WW-uitkeringen) [3] [4] [15] [16]
Kwantiteit en kwaliteit van natuur- en recreatiegebieshyden [4] en de reputatie hiervan [6]
Hoger opgeleiden trekken weg door gebrek aan passend werk (braindrain) [15]
Middelen uit verschillende (Europese) fondsen [2] [4] [11]
Internationalisering van de economie zorgt voor extra concurrentiedruk [4] [15]
Sterke foodsector [4] [12] Voorzieningenniveau in dorpen is laag en neemt af [2] [3] [16]
Toenemende dreiging van dichtslibben Randstad [4]
Veel nevenvestigingen van bedrijven en instellingen weinig hoofdvestigingen [15]
Sterke en productieve agrarische sector [4] [12]
Veel achterstandswijken [9] [10]
Groeiende aandacht voor alternatieve energie en waterzuivering [4]
Opvolging in MKB vanwege familiebedrijven
Sterke metaal-electro sector [14]
Kwaliteit van het (basis)onderwijs en ontbreken universiteit [3] [6] [7] [8] [16]
Toenemende behoefte aan hoogwaardig wonen [4]
Te veel interne gerichtheid en te beperkte openheid
Sterk in watertechnologie [11]
Lage arbeidsparticipatie van vrouwen en ouderen [3] [12] [13]
Hoge en stijgende prijzen voor energie en voedsel
Sterke focus van overheden op de fysieke omgeving en infrastructuur
Grote sociale samenhang tussen Friezen [2]
Lage arbeidsproductiviteit en laag innoverend (ICT) vermogen en dus lagere inkomsten [1] [4] [5] [11]
De fysiek en sociale eigenheid van het gebied nodigen uit tot duurzame ontwikkeling
Sterk groeiende (maar relatief kleine) dienstensector [12] [13][14]
Laag aandeel van stuwende bedrijvigheid en hoog aandeel quartaire sector [4]
Koopkrachtige ouderen die (re)migreren naar Fryslacircn
Eigen taal en cultuur [incl arbeidsethos]
Hoge mate van vergrijzing [3] [4]
Internationaal recreatiepark
Ligging aan zee Beperkt organiserend vermogen [publiek en privaat]
Opwarming (Global warming)
Infrastructuur voor verkeer op het water
Leegstand in dorpen Deltaplan dijken
Diversiteit in ruimte Calimero effect (willen bewijzen)
Bevolkingsgroei genereert meer businessmogelijkheden
Imago eigen identiteit normen en waarden (11 steden)
Gebrek aan publiek ondernemerschap in de publieke sector Lange termijn visie ontbreekt soms
Spreiding zorg veiligheid door dunbevolktheid
Tabel 3 Overzicht van de sterktes zwakten kansen en bedreigingen van de Provincie Fryslacircn
Door middel van de uitkomsten van de SWOT-analyse gecombineerd met de moderne visie op innovatie (hoofdstuk 2) en de gepresenteerde cijfers voor Fryslacircn (sect32) komt de Kerngroep in het volgende hoofdstuk tot haar centrale visie op ICT-innovatie in Fryslacircn
22 F R I E S E I C T - I N N O V A T I E A L L I A N T I E
4 Visie op ICT-innovatie in Fryslacircn
41 Inleiding
De Friese ICT-innovatie Alliantie beoogt met slimme inzet van ICT economische en maatschappelijke innovatie in Fryslacircn te versterken en te versnellen Omdat de wereld en ook Fryslacircn snel verandert heeft de Kerngroep een aantal toekomstbeelden voor 2020 samengevat in een mindmap Vanuit deze toekomstbeelden gecombineerd met de uitkomsten uit de SWOT-analyse en bijbehorende discussies heeft de Kerngroep haar centrale visie een missie en bijbehorende concrete ambitie voor de komende twee jaar geformuleerd Deze visie wordt in dit hoofdstuk gepresenteerd
42 Toekomstbeelden van Fryslacircn anno 2020
De Kerngroep heeft haar stip aan de horizon bepaald met behulp van mind mapping De mindmap in Figuur 8 is een synthese van de afzonderlijke mindmaps van de verschillende Kerngroepleden Iedere deelnemer kreeg de opdracht om een eigen mindmap samen te stellen met als leidend thema Fryslacircn anno 2020 De toekomstbeelden tonen enerzijds een duidelijke wens voor behoud van de Friese kernkwaliteiten zoals het unieke landschap (in alle diversiteit) de kwaliteit van leven kleinschaligheid in de economie de eigen identiteit en cultuur De beleving van deze Friese kwaliteiten staat dan ook centraal in een aantal mindmaps
De toekomstbeelden die de leden van de kerngroep hadden zijn verder concreet gemaakt Beelden die werden aangereikt zijn onder andere het Florida van Nederland een Internationaal Recreatiepark locatiegebonden informatiediensten voor toeristen (digital awareness) en zogenaamde farm factories als werklocatie Bij al deze beelden lag een sterk accent op duurzame economische ontwikkeling en bewustwording van de schaarse resources bij de burger toerist werknemerwerkgever en consument Daarnaast kent Fryslacircn in 2020 een sterke vergrijzing en ontgroening met een grote behoefte aan zorgshyen oudedagsvoorzieningen en mogelijkheden voor long-life-learning Tevens vormt betere scholing voor de jeugd een belangrijk aandachtspunt Fryslacircn zal onder meer met aantrekkelijke (sport)faciliteiten de jeugd middelen en perspectief moeten bieden voor ontplooiing werk en beleving om een verdere lsquobraindrainrsquo te voorkomen
Verder besteden de opgestelde mindmaps aandacht aan (het open staan voor) invloeden van buitenaf De opkomst van de genetwerkte (stedelijke) samenleving vraagt om meer aandacht voor sociale cohesie in de wijk Dit biedt tal van mogelijkheden op het gebied van sociale innovatie Met inzet van ICT (slimme meters en sensoren) kan de leefomgeving van de milieubewuste burger (bijvoorbeeld CO2-reductie) en de gezondheidsbewuste burger (bijvoorbeeld beperking van fijnstof) verbeteren De opkomst van nieuwe werkvormen vraagt om andere infrastructurele voorzieningen en diensten (communicatie mobiliteit huisvesting identiteit) Denk bijvoorbeeld aan het groeiende aantal ZZPrsquoers die actief zijn binnen verschillende organisaties en werken op verschillende locaties Openstaan voor mondiale ontwikkelingen en in contact staan met de internationale samenleving is hier het credo Deze toekomstbeelden beschrijven het adaptieve vermogen van Fryslacircn om in te spelen op trends die van invloed zijn op wonen werken leren en ondernemen
In het merendeel van de toekomstbeelden staat de gebruiker (als burger leerling leerkracht patieumlnt werknemer ondernemer et cetera) centraal Dankzij vraagsturing
F R I E S E I C T - I N N O V A T I E A L L I A N T I E 23
draait de burger aan de knoppen van het beleid bij gemeenten en provincie (policy pull) Deze gebruiker wordt eveneens nauw betrokken bij experimenteeromgevingen gericht op het realiseren van innovatieve en effectieve producten en diensten Bij een dergelijke inzet van ICT kan de zogenaamde sociale innovatie (zoals toegelicht in sect 22) in Fryslacircn worden bevorderd
Gro
en
Jeugd
Grijs
Frie
secu
ltuur
Gebru
iker
BEHOUD CONSERVERING
DYNAMIEK ADAPTIEF
Kw
alitei
t va
n lev
en
Eig
en k
rach
t
Gen
etw
erkt
Ste
del
ijk
Leve
n
ldquoLiv
ing lab
rdquo
Tel
ewer
ken
Wat
erev
enem
ente
n
bull Flo
rida
van
NL
bull Gen
iete
n va
n ou
de d
agbull G
ezon
dhei
dbull B
esch
ikba
arhe
id lo
catie
gebo
nden
pro
duct
enbull V
estig
ings
klim
aat
bull Dig
ital a
war
enes
sbull C
reat
ieve
bro
edpl
aats
enbullD
uurz
aam
heid
bull Mob
ilitei
tbull V
irtue
le w
erkp
lekk
en
Gro
ene
ruim
te a
lskw
alite
it va
n Fr
ysla
nlsquoC
radl
e to
Cra
dlersquo
Smal
l is
beau
tiful
lKl
eine
ker
nen
Farm
fact
orie
sC
ross
-sec
tora
le d
iens
tver
leni
ng
Nie
uwe
zorg
conc
epte
n z
org
op m
aat
Zorg
op
afst
and
lang
er th
uisw
onen
Perm
anen
te e
duca
tie
bull Bel
even
isse
nbull O
nder
wijs
bull Spo
rtbel
evin
gbull O
verle
ving
stoc
hten
bull E-le
arni
ngbull O
ntgr
oeni
ng
Prom
otie
His
toris
che
plaa
tsen
Bel
evin
gR
eize
n en
pro
mot
ie (r
ecre
atie
)H
ande
l stim
uler
enLo
cale
indu
strie
(wat
er
agrif
ood)
Wer
kgel
egen
heid
ldquoWie
verd
ien
t w
at
vo
or
wie
rdquo
bull Sol
idar
iteit
in d
e w
ijkbull O
pen
voor
mon
dial
e on
twik
kelin
gbull I
CT
om s
ocia
le in
nova
tie te
stim
uler
enbull m
eten
CO
2fij
nsto
fbull Z
ZPv
erza
mel
gebo
uwen
bull slim
me
met
erka
stbull V
eilig
heid
pr
ivac
ybull C
amer
acr
isis
behe
ersi
ng
ldquoFry
slan
is
geen
eilan
d -
sta o
pen
vo
or
dyn
am
isch
e w
ere
ldrdquo
Gro
ots
chalig
eexp
eri
men
teer
om
gevin
gen
Kul
turh
us n
ieuw
e st
ijl
Opt
imal
e be
reik
baar
heid
van
pub
lieke
voo
rzie
ning
en
Eig
en lo
kale
pro
duct
ie (S
LOW
)
ldquoPo
licy
pu
llrdquo
(bu
rger
cen
traal
bij
e-g
ov)
Loka
le p
roduct
en
ldquoWik
i-w
orl
drdquo
Figuur 8 De gecombineerde mindmaps lsquoFryslacircn 2020rsquo van de leden van de kerngroep
F R I E S E I C T - I N N O V A T I E A L L I A N T I E 24
-
43 Visie van de Kerngroep
In het volgende kader is de visie van de Kerngroep verwoord gebaseerd op de uitkomsten van mindmaps en SWOT-analyse (zie sect 33) en de bijbehorende discussies
Visie van de Kerngroep
ldquoFryslacircn dient zich sterk te profileren op de themarsquos duurzaamheid ouderen jeugd en cultuur om in een open omgeving een antwoord te bieden op een snelveranderende sociaaleconomische omgeving (zowel nationaal als mondiaal)rdquo
Aandachtspunten hierbij zijn
bull Kernkwaliteiten behouden en uitbouwen bedreigende zwaktes neutraliseren
bull Ruimte creeumlren voor pilotprojecten en een experimenteeromgeving voor nieuwe dienstverlening en duurzame productie
bull Fryslacircn positioneren als internationaal recreatiepark
bull Fryslacircn profileren als duurzame innovatieve economie
bull ICT als enabler voor vernieuwing doet organisaties veranderen (vakmanschap als driver ICT als hulpmiddel)
bull ICT als enabler draagt bij aan vernieuwing en verbetering van de kwaliteit van onderwijs (gezondheids)zorg en welzijn
bull Successen en unieke sterkten grootschalig uitdragen
bull Alleen die activiteiten krijgen prioriteit waarin ICT de lsquoversnellerrsquo is van een vraag gestuurde ontwikkeling
44 Missie
De Friese ICT-innovatie Alliantie zal vraaggestuurde inzet van ICT gericht op duurzame economische ontwikkeling en sociale innovatie met behoud en uitbouw van de Friese kernkwaliteiten actief stimuleren Met open vizier en in verbinding met de mondiale ontwikkelingen wil de Alliantie ambities vergroten en zwakten op het gebied van onderwijs vergrijzing ondernemingscultuur in sterkten veranderen Met ICT kunnen genoemde domeinen en bedreigingen cross-sectoraal profiteren van de sterktes in ondermeer cultuur recreatie (water) sport zorg en op vakmanschap gerichte maakindustrie
Missie statement
Met cross-sectorale maatschappijgerichte ICT-oplossingen biedt de Friese ICT-innovatie Alliantie een verbindende schakel voor duurzame en sociale innovatie in Fryslacircn
Slogan
Fryslacircn onderneemt duurzaam met slimme ICT
Ambitie
Drsquor op en drsquor over
F R I E S E I C T - I N N O V A T I E A L L I A N T I E 25
45 Ambitie
Uit de geformuleerde visie en bijbehorende missie leidt de Kerngroep een krachtige en concrete ambitie af Voor een periode van twee jaar zet de Kerngroep onder de vlag van de Alliantie een vijftal projectgroepen op die elk eacuteeacuten of meerdere projecten tot uitvoering brengen Voor elke projectgroep geldt de realisering van minimaal eacuteeacuten project met een voorlopersrol voor de provincie Fryslacircn binnen twee jaar De pilotprojecten dienen vanaf de start gebaseerd te zijn op duidelijke probleem- en vraagsstellingen In april 2009 moet er voor elke projectgroep een plan van aanpak gereed zijn Uiterlijk medio 2009 zijn volledig uitwerkte businessplannen beschikbaar met instemming van de deelnemers en bijbehorende financiering om concreet uitwerking te kunnen geven aan verschillende onderdelen van de pilotprojecten Voor sommige projecten geldt dat in een eerder stadium gestart kan worden omdat hiervoor al de noodzakelijke stappen zijn gezet in lopende initiatieven
De (pilot)projecten hebben als achterliggende doelstelling dat zij werkgelegenheid creeumlren olievlekwerking kennen en na een succesvolle pilot zelfstandig door de markt worden gedragen De (pilot)projecten moeten een beweging en een omgeving creeumlren waar een zuigende werking vanuit gaat voor zowel bedrijven en instellingen uit Fryslacircn als van daarbuiten Zo kunnen rondom de projecten clusters van economische enof maatschappeshylijke activiteiten ontstaan Onze ambitie is Drsquor op en drsquor over
46 Criteria projectgroepen
De Kerngroep heeft zorgvuldig focus aangebracht in een long-list aan gegenereerde projectideeeumln en daarmee gebruik gemaakt van volgende criteria en aandachtspunten De criteria zijn ook te gebruiken ter monitoring van de individuele projecten
Aandachtspunten en criteria voor projecten
bull Vraaggestuurd en oplossingen voor concrete problemen
bull Oplossingen binnen strikte kaders moeten meetbaar zijn
bull Grensverleggend en verschil makend voor Fryslacircn
bull Eerste evaluatie binnen een tijdsduur van twee jaar
bull Voorbeeldwerking
bull Modulariteit
bull Duurzaam
bull Samenwerking stimulerend
bull Hergebruik van resultaten elders
bull Inzet van deskundigen bij aanvraag opzet projectteams analyse aanbevelingen
bull Inzicht in noodzakelijke investeringen personeel capaciteit
bull Mogelijkheden voor kruisbestuiving
bull Integrale benadering enof cross-sectoraal
bull Voldoende draagvlak bij politiek en in het veld
bull Uitzicht op economische spin-off
bull Verbetering van de Friese werkgelegenheid
F R I E S E I C T - I N N O V A T I E A L L I A N T I E 26
47 Monitoring en afstemming
Om de voortgang te bewaken zullen de Kerngroepleden de pilotprojecten per kwartaal kritisch monitoren en zo nodig bijsturen De hiervoor genoemde criteria zullen bij deze monitoring worden toegepast Indien de tussentijdse resultaten ontoereikend zijn of de perspectieven voor succes uitblijven zal de Kerngroep namens de Alliantie een negatief advies uitbrengen aan de subsidieverstrekker(s) of zelfs een voorstel tot stopzetting doen De frequentie van (voortgangs)rapportages zullen samenvallen met de terugkoppelmoshymenten die zijn afgestemd met de subsidieverstrekker(s)
Na twee jaar zullen de projectresultaten worden geeumlvalueerd Bij deze evaluatie zullen ook relevante gebruikers cq overheden zorg- of onderwijsinstellingen industrie en MKB en particuliere of overige maatschappelijke organisaties betrokken worden
F R I E S E I C T - I N N O V A T I E A L L I A N T I E 27
5 Roadmaps projectgroepen
51 Inleiding
In dit hoofdstuk bespreken we zes roadmaps voor de geselecteerde projectgroepen Deze roadmaps vormen samenvattingen van de inhoudelijk uitwerkingen die voorzien zijn in de verschillende projectgroepen Hierbij volgen we een sjabloon dat antwoord geeft op de volgende vragen
bull Welke probleem wordt opgelost welke behoefte staat centraal
bull Voor welke doelgroep
bull Welke doelstelling wordt nagestreefd
bull Welke unieke toegevoegde waarde economisch potentieel is voorzien
bull Welke concrete resultaten zijn te verwachten
bull Welke partijen kunnen deelnemen
In de volgende paragrafen is de roadmap per projectgroep nader uitgewerkt Iedere roadmap beoogt op hoofdlijnen een totaalconcept te beschrijven Voor de projectgroep Zorg zijn twee afzonderlijke roadmaps opgenomen namelijk voor de projecten lsquoZorg op afstandrsquo en lsquoQwiekrsquo
52 Draadloze Friese meren
Probleem Fryslacircn wil draadloze breedband dienstverlening inzetten om meer watertoeristen langer en intensiever aan Fryslacircn te binden Veel watertoeristen komen naar Fryslacircn en begeven zich daarbij op de Friese meren en kanalen Hun economische waarde beperkt zich vaak tot de verhuurder en aangrenzende horecagelegenheden Watertoeristen zijn zich onvoldoende bewust van de mogelijkheden in de desbetreffende regiorsquos Door gebrekkige informatievoorziening blijft toch al seizoensgebonden economisch potentieel onbenut Daarnaast zorgt de confrontatie tussen beroepsvaart en de recreatieve watersporter regelmatig voor onveilige situaties
Doelgroep Fryslacircn kent jaarlijks ruim 15 miljoen overnachtingen van watersportshytoeristen 15 Daarnaast recreeumlert de eigen bevolking van Fryslacircn ook intensief op en rond het water
15 Toerdata Noord Toerisme in cijfers 2007
F R I E S E I C T - I N N O V A T I E A L L I A N T I E 29
Doelstelling Ontwikkel en implementeer in twee jaar met inzet van de nieuwste communicatietechnologieeumln die draadloze toepassingen die in het decennium daarna Fryslacircn aantoonbaar sociaaleconomisch versterken
Voor een betere beleving en benutting van Fryslacircn wordt vanuit een gebruikersperspectief ICT ingezet ter
bull Verhoging economische spin-off Friese middenstand
- Dynamische Point-of-interest tafel aan het water
- Exposure voor evenementen concerten exposities etc
bull Verrijking vaarroute-informatie
- Overheidsinformatiedienst actuele brugtijden brughoogshyten vaardiepte gekoppeld aan waterstand tijdelijke obstakels boeicooumlrdinaten en weerbericht (stormwaarshyschuwing)
- Adviesvaarsnelheid breedte vaarweg + belading
- Beroepsvaartalert drukke kruisingen
- Ligplaats reservering + voorzieningen
bull Verhoging servicegraad veiligheid op het water
- Zorg op het water waterambulance Sneek Thuiszorg aan boord telegeneeskunde track amp trace
- Wegenwacht op het water bootbenodigdheden en reparashyties (motorpech zeilmaker brandstof touw en tuigage) + e-diagnose
Toegevoegde waarde Nieuwe draadloze en schaalbare tweeweg breedbandinfrastructuur versnelt de ontwikkeling van digitale (maatschappelijke) dienstverlening
1 Locatiegebonden breedband informatiediensten (interessante locaties evenementen voorzieningen etc) op mobiele en vaste monitoren van zakformaat tot megaschermen
2 Dedicated tweewegverbinding (oa hulpdiensten)
3 Track and trace van schepen (verhuurbedrijven hulpdiensten locale serviceproviders)
4 Live draadloze narrowcasting (zeilwedstrijden muziekshytheaterregistratie)
5 Persoonsgebonden routeplanner (ingang kinderen 65+ sportgezondheid historie natuur culinair etc)
6 E-reserveringssysteem voor jachthavens avondje uit etc
7 Virtuele radar
8 VOIP communicatie in het buitengebied
9 Fryslacircnpas (naast marketing ook Elektronisch Schip Dossier)
F R I E S E I C T - I N N O V A T I E A L L I A N T I E 30
Concrete resultaten Interactie tussen wal en water draagt bij aan seizoensverlenging doelgroepverbreding en intensivering van bestedingen per watertoerist Bij evenementen zoals de Sneekweek krijgt de Friese economie slechts een korte impuls waar slechts een deel van de omliggende bedrijvigheid van kan profiteren Door de verhoogde interactie tussen wal en water zal de Friese middenstand (horeca jachthavens bootbenodigdheden etc) 5 extra omzet worden gerealiseerd Daarnaast beperkt het hoogseizoen van watertoeristen zich momenteel tot de zomermaanden Door het bieden van extra servicegraad eveneens in voor- en naseizoen en aanvullende informatie (incl virtuele vakantievoorpret) beoogt dit project deze periode te verlengen De verwachte resultaten zijn
bull Weersonafhankelijke uitbreiding toeristenseizoen van gemiddeld twee naar vijf maand per jaar
bull Vergroting uitgaven per toerist per dag met 5 Invoering Sneekweek 2009 en uitbreiding met straal van tien km in 2010
bull vergroting van de structurele werkgelegenheid in het werkingsshygebied met 5 te realiseren in de hightech productie- en dienstensectoren
Samenstelling (Potentieumlle) samenwerkingspartners zijn onder andere ziekenhuizen ondernemersverenigingen kennisinstellingen infrastructuuraanbieders softwareontwikkelaars lokaal MKB gemeenten provincie
F R I E S E I C T - I N N O V A T I E A L L I A N T I E 31
53 Zorg op afstand (ZoA) Pilot lsquohartfalenrsquo
Probleem Zorg op Afstand (dat is preventie diagnose behandeling en monitoring onafhankelijk van tijd en plaats) wordt gezien als deacute oplossing om de enorme discrepantie tussen vraag en aanbod in de zorg (in 2025 kan nog maar 60 van de zorgvraag beantwoord worden) het hoofd te kunnen bieden
De businesscase voor zorg op afstand is echter nog nergens echt gerealiseerd Dit heeft vele oorzaken maar de belangrijkste zijn wel
bull Geen goede integratie met bestaande systemen waardoor Zorg op Afstand naast en niet in plaats van bestaande zorg komt
bull Geen onderlinge samenhang Initiatieven sluiten niet op elkaar aan Patieumlnten en burgers krijgen met meerdere kastjes of systemen te maken en zullen het idee niet adopteren Innovatieve aanbieders krijgen daardoor geen goede afzet
Doelgroep De (Friese) patieumlntburger kan langer zelfstandig wonen ook op het platteland eilanden en weet zich verzekerd van voldoende zorg en veiligheid De pilot richt zich specifiek op hartpatieumlnten
Innovatieve zorgaanbieders Zij willen hun businesscase kunnen realiseren in een goede afzetmarkt
Indirecte doelgroep betreft de leveranciers voor Zorg op Afstand systemen Een gunstige afzetmarkt betekent meer werk en omzet en een beter klimaat om verder te investeren
Daarnaast is de zorgverzekeraar belanghebbend de uiteindelijke belofte van Zorg op Afstand komt dichterbij hogere arbeidsproductiviteit in de zorg meer garantie van voldoende zorg lagere kosten minder zorgen bij de patishyentburger
Doelstelling Bij de ontwikkeling van een generieke architectuur en een dienstverleningsconshycept voor Zorg op Afstand wordt de gebruiker centraal gesteld Indien mogelijk worden de activiteiten van stichting Gerrit verder opgeschaald De zorginfrastructuur en het modulair opschaalbare dienstenconcept moeten zich bewijzen via een aantal concrete pilotprojecten met een harde businesscase De pilot lsquoHartfalenrsquo vormt de eerste testcase De behoefte van de zorgclieumlnt moet bij de ontwikkeling van nieuwe diensten van meet af aan centraal staan Uitgebreid behoefteonderzoek is dan ook bij aanvang noodzakelijk
Een achterliggende doelstelling van ZoA is het opheffen van systeemfalen binnen de zorgketen ZoA vervult een vraaggestuurde brugfunctie tussen burgerpatieumlnt en zorgaanbieder Met behulp van eacuteeacuten kastje wordt monitoring op afstand en communicatie via veilige verbindingen mogelijk Belangrijkste innovatie ligt in een harde businesscase voor innovatieve zorgdiensten met voldoende integratie in de huidige installed base en betrokken partijen
F R I E S E I C T - I N N O V A T I E A L L I A N T I E 32
Toegevoegde Burgerpatieumlnt dichtbij (desgewenst mobiel) ondersteunen met zorg ICT Geeft waarde burgerpatieumlnt meer veiligheid kan langer zelfstandig wonen en doet (langer)
mee in het sociale levenmaatschappij
Bij telemonitoring wordt een hartpatieumlnt eerder uit het ziekenhuis ontslagen en vermindert het polibezoek de mortaliteit en de (her)opnamen Ook de kwaliteit van de zorg verbetert door toename van aantal contactmomenten compleet beeld door patieumlntprofiel multidisciplinaire samenwerking juiste zorgverlener voor hulpvraag sneller de juiste medicatie en besparing van reistijd door virtueel polibezoek Tenslotte leidt de ontwikkeling van de benodigde infrastructuur tot economische spin-off voor het Friese bedrijfsleven Telemonitoring creeumlert tevens faciliteiten voor exploitatie van Friese health check-up diensten met uitstralingseffecten ook buiten de provincie Voor provincie gemeenten verzekeraar (indien in samenhang) biedt ZoA veel potentie voor nieuwe producten aantrekkelijkheid zorgverlening exportproduct evenals werkgelegenheid (Fryslacircn als proeftuin zorg op afstand valley)
Concrete Realiseren van twee of drie concrete projecten waarbij een aantal nieuwe resultaten technologieeumln een definitieve inbedding in de zorgveiligheid hebben gekregen
In de eerste pilot hartfalen wordt een architectuur voor infrastructuur en het dienstverleningsconcept ontwikkeld die ook voor andere projecten bruikbaar zijn De pilot leidt ook tot de invulling van noodzakelijke centrashylegemeenschappelijke onderdelen zoals een zorgnetwerk en een gemeenschappelijke zorg-opvolgcentrale waarmee een open platform voor zorgdienstenaanbieders wordt gerealiseerd De inzet van telemonitoren moet leiden tot toepassing bij 50 van de patieumlnten met hartfalen in Fryslacircn enkele jaren na succesvolle afronding van de pilot Door telemonitoring zijn er 30 minder opnamen nodig van patieumlnten met hartfalen mortaliteit vermindert met 30 en patieumlnten worden gemiddeld twee dagen eerder uit het ziekenhuis ontslagen
Samenstelling (Potentieumlle) samenwerkingspartners zijn onder andere zorgaanbieders zorgverzekeraars aanbieder dienstenplatform provincie kennisinstellingen hardware leveranciers en infrastructuur aanbieders
F R I E S E I C T - I N N O V A T I E A L L I A N T I E 33
54 Qwiek
Probleem Zorgverleners gebruiken steeds vaker de mogelijkheden van het internet om hun (zorg)diensten aan te bieden Zij bouwen daarvoor hun eigen portalen - al dan niet beveiligd - op eigen wijze De samenhang ontbreekt vaak nog Dit levert problemen
bull De patieumlnt is onvoldoende lsquoempoweredrsquo Zij krijgen slechts een deel van de informatie en een deel van de diensten tot hun beschikking Patieumlnten kunnen niet zelf sturen
bull Elk initiatief van zorgverleners moet op zichzelf lsquokrachtigrsquo genoeg zijn om te overleven Er is weinig mogelijkheid tot aanhaken op hergebruiken van of integratie van elkaars diensten en faciliteiten De initiatieven worden moeilijk uitrolbaar en hebben relatief weinig kans van slagen
Om samenhang te creeumlren bestaan ook weer diverse initiatieven zoals portalen van ketenzorg leveranciers WMO loket Foar Elkoar Omkeer 20 (sociale netwerken) zorgdomein pointment websites van zorgverzekeraars Ook deze gaan langs elkaar heen Met alle gevaren van dien eilandvorming het niet aan (kwaliteits)eisen voldoen weinig voortgang door onvoldoende samenhangmassa en niet de minste onzekerheid bij de patieumlnt over betrouwbaarheid (is de informatie juist heb ik alle relevante informatie is zij objectief) van het gebruikte portaal dat bovendien niet vanuit klantpatieumlntperspectief of -behoefte is ingericht
Het probleem heeft geleid tot de GERRIT-challenge uitgevoerd door TNO (als gevolg van het winnen van GERRIT van de telemedicineprijs 2008) TNO kwam met de oplossing van een platform voor het uitwisselen van diensten waarmee de diverse portalen gevoed kunnen worden Dit platform heeft de werknaam Qwiek gekregen
Doelgroep Patieumlntenburgers als gebruikers van (Qwiek)diensten zoals (modules van) de webdokter (zie wwwhzclnl) e-consult (NPCF)
Zorgverleners alsook aanbieders van diensten Op termijn liggen ook andere aanbieders (zoals gemeenten)in het verschiet (gelet op WMO-loket en GGD ten aanzien van preventie en EKD)
Doelstelling Gestreefd wordt naar een oplossing en een voorbeeldproject dat nationale navolging kan krijgen Er is in Nederland nog niet iets vergelijkbaars gerealiseerd Er zijn wel vergelijkbare initiatieven op onderdelen maar er is geen geheel Als het pilotproject in Fryslacircn slaagt kan Qwiek een platform voor heel Nederland worden
Toegevoegde waarde Qwiek is een platform voor ontsluiting van zorgdiensten zodat een persoon zijnhaar eigen diensten kan afnemen om zelf de regie te kunnen nemen over zijnhaar zorg vanuit zijnhaar eigen behoefte Daarnaast biedt dit platform toegang tot andere mogelijk interessante websites voor deze persoon Het platform kan tevens voor aanbieders gebruikt worden om hun eigen portaal te verrijken met diensten van derden of om hun diensten in portalen van derden te hangen
Voordelen voor burger en directe omgeving Het platform maakt het voor een burger gemakkelijker om inzage te krijgen in relevante en betrouwbare medische en logistieke gegevens en om zelf zorgzaken te regelen vanaf een willekeurige plek (met internet) een willekeurig apparaat een willekeurig internetportaal op een willekeurige tijd
F R I E S E I C T - I N N O V A T I E A L L I A N T I E 34
Voordelen voor stakeholders lees zorgverleners Het platform biedt stakeholders de mogelijkheid om versneld een volledig dienstenpallet te kunnen bieden waar men dit individueel niet kan waardoor - een grotere patieumlntenbasis bereikt (en bediend) kan worden - meegelift kan worden met andere innovatieve toepassingen (goed voor imago) - kosten en risicorsquos gedeeld worden - individuele stakeholders zich kunnen profileren met hun eigen dienstverlening en flexibel nieuwe eigen diensten toevoegen
Concrete resultaten bull Diensten op devices van burgers waardoor patieumlntempowerment toe neemt Burgers worden ondersteund bij het zoeken en boeken van zorgverleners en kunnen hun eigen diensten (op basis van eigen behoeften noden) samenstellen op hun (draadloos) device
Voorbeelden van dergelijke diensten
bull Vanuit lsquoherhaalreceptrsquo in webdokter direct online bij verzekeraar dekking nagaan en vervolgens medicijn bij apotheek bestellen
bull Afspraken maken via lsquokijken en vergelijkenrsquo
bull Zelf bloedwaarden doorgeven (combinatieintegratie met Zorg op Afstand)
bull Het vullen van het device met diensten is erg eenvoudig hetgeen een randvoorwaarde is om te komen tot patieumlntgedreven (keten netwerk) zorg
Het Qwiekplatform is opgebouwd Qwiek stapt tussen de portals geeft synergie samenhang en massa geeft de patieumlnt betrouwbare informatie geeft de zorgverlener een extra kanaal om (multidisciplinaire) diensten aan te bieden maakt nieuwe diensten mogelijk bijv zorgcooumlrdinatie speelt in op trends en ontwikkelingen vereist samenwerking openheid is de essentie
Samenstelling (Potentieumlle) samenwerkingspartners zijn onder andere ziekenhuizen zorgdienstenverleners platformaanbieder netwerkaanbieders hard- en softwareleveranciers kennisinstellingen zorgverzekeraars
55 Sport experience Fryslacircn
Probleem De provincie Fryslacircn wordt vaak geassocieerd met sport en vooral Heerenveen heeft een rijke sporthistorie Sportstad Heerenveen zorgt ervoor dat de provincie ook een rijke sporttoekomst zal krijgen De afgelopen jaren zijn rond het stadion het SC Heerenveen de nodige sportieve projecten uitgevoerd Op dit moment bestaat Sportstad Heerenveen uit een sportcentrum (met een zwemcomplex grote sporthal turnhal squashbanen en een dojo) een gezondheidsboulevard een lifestylepassage de CIOS-opleiding van het Friesland College en uiteraard het Abe Lenstra stadion De aandeelhouders van sportstad zijn de gemeente Heerenveen SC Heerenveen en de Friesland Zorgverzekeshyraar
Binnen het concept Sportstad Heerenveen wordt er gewerkt aan de Sport Experience De Sport Experience is een (fysieke) locatie waar je als bezoeker een sportieve ervaring daadwerkelijk kan ondergaan Om het
F R I E S E I C T - I N N O V A T I E A L L I A N T I E 35
een en ander onder de aandacht te brengen en te houden bij het publiek zijn aanzienlijke promotieactiviteiten nodig Hierbij kan ICT een belangrijke rol spelen
De probleemstelling is tweeledig
1 Hoe kan inzicht gekregen worden in toeristenstromen
2 Hoe kunnen potentieumlle klanten via games worden geprikkeld om de Sportexperience te bezoeken
Doelgroep De focus ligt op jongeren in Nederland en daarbuiten
Doelstelling ICT kan als versneller van de Sport Experience dienen omdat je met virtualisatie (online gaming en 3D-simulaties) in de voorfase al aan promotie kunt doen en gebruikerservaringen kunt verzamelen (datamining) Door het koppelen van databases van verschillende Friese (toerischtische) instanties kan beter inzicht worden gekregen in de behoeften en wensen van de bezoekers van de provincie Fryslacircn
Toegevoegde waarde De toegevoegde waarde van de Alliantie ligt in het bijeen brengen van gekwalificeerde personen en hoogwaardige kennis om het project succesvol te realiseren Daarnaast kan de Alliantie zorgen voor extra draagvlak bij financiers Verder kan de Alliantie waarde toevoegen door dit project te linken aan de andere projecten van de Alliantie en op die manier de kracht van kruisbestuiving te benutten
Concrete resultaten Het realiseren van een systeem (1) waarmee de Sportexperience via het web toegankelijk kan worden gemaakt (2) waarin potentieumlle klanten beter in kaart worden gebracht binnen een termijn van twee jaar
De Sportexperience toegankelijk maken via het web kan door middel van simulaties In de ontwerpbouwfase alvast rondkijken (virtualisatie) Maak een game waarmee de speler de ervaring krijgt alsof zelf het sportevenement meemaakt Zorg voor spanning bij de speler Op deze manier krijgen mensen interesse in de Sportexperience en gaan ze deze bezoeken
Er zijn verschillende organisaties die bijhouden welke personen Fryslacircn bezoeken Denk aan Fryslacircn marketing verschillende hotelketens organisaties die zich bezighouden met watersport et cetera Met de bovenstaande webapplicatie kan beter inzicht in de behoeften en wensen van potentieumlle klanten worden vergaard
Samenstelling (Potentieumlle) samenwerkingspartners zijn onder andere organisaties actief in de sportsector onderwijs- en kennisinstellingen softwareleveranciers (gaming en simulatie) hardwareleveranciers en webmarketeers
56 Ketendigitalisering in de jachtbouw
Probleem De jachtbouw kent hoge ontwikkelkosten Deze worden pas terugverdiend bij grote serieproductie In Fryslacircn is de omvang van de productie vaak beperkt Hierdoor zijn de kosten hoog en is het lastig om concurrerend te blijven Door middel van breedbandcommunicatie en een modulaire aanpak kan efficieumlnter geproduceerd worden door een groep van jachtbouwers
Er komen vier databases die allen modulaire standaardonderdelen bevatten Casco aandrijftechniek interieur overige apparatuur De
F R I E S E I C T - I N N O V A T I E A L L I A N T I E 36
unieke combinatie van standaardonderdelen leidt tot een uniek ontwerp met relatief lage kosten Bij het ontwerp van het casco zal 3D-techniek een grote rol spelen Bij de keuze van aandrijftechniek wordt bepaald welke motoren mogelijk zijn en welke consequenties dit heeft voor trillingen en geluid Bij het interieurontwerp zullen 3D-techniek CAM16 en CNC-machines een grote rol spelen
Doelgroep Jachtbouwers en toeleveranciers in de provincie Fryslacircn
Doelstelling Het integraal bijeen brengen van de gehele productieketen en digitale samenwerking van ontwerp tot fabricage realiseren Door toepassing van een totaalconcept wordt de bouw van een duurzaam schip voor de verhuurmarkt gerealiseerd met als doel via de beschreven aanpak de internationale concurrentiepositie van de Friese Jachtbouw te versterken
Toegevoegde waarde ICT is een enabler om de hele keten van jachtbouwers te laten samenwerken De rol van ICT kan door verschillende technologieeumln vorm krijgen zoals een databasesysteem 3D- modellen CADCAM en ERP
Concrete resultaten Er wordt een ndashdoor een topdesigner ontworpen- jacht gebouwd ICT wordt ingezet om het systeem met databases ERP-systemen 3Dshysimulaties op te zetten en te testen
Samenstelling (Potentieumlle) samenwerkingspartners zijn onder andere vijf jachtbouwers leveranciers van hybride aandrijvingen generatoren accursquos dieselmotoren ERP systemen randapparatuur schilderwerken cascorsquos interieurs CNC-bedrijven met 3D-freesfaciliteit ICT-bedrijven Navalshyarchitects en Reality Theatres
57 Platteland kleine kernen
Probleem Steeds meer voorzieningen verdwijnen uit kleine kernen Denk bijvoorbeeld aan postkantoor apotheek banken en gemeentebalies Gemeentelijke herindelingen zijn hier ook deels debet aan Hierdoor neemt de sociale cohesie af en wordt de leefbaarheid in deze kernen steeds minder terwijl in de nabije toekomst het belang van lokale voorzieningen door vergrijzing van de kleine kernen toeneemt Ook verdwijnt hiermee werkgelegenheid en de economische binding van veelal gezinnen en jongeren met het plattelandkleine kernen (ontgroening) Daarnaast verslechtert hierdoor het vestigingsklimaat voor ondernemingen waardoor bedrijven vertrekken en vestiging van nieuwe bedrijvigheid uitblijft met daaruit voortvloeiende negatieve gevolgen voor de werkgelegenheid Versterking van het plattelandkleine kernen kent dan ook twee componenten Enerzijds versterking van de sociale cohesie en anderzijds de versterking van economische binding (van burgers en bedrijven) en vitaliteit van het platteland
Nieuwe technieken kunnen dorpen leefbaar houden Aansluiten bij de behoefte van inwoners van het platteland is een voorwaarde voor succes van voorzieningen (fysiek en virtueel) Alleen voorzieningen die gedragen worden door gebruikers kunnen op termijn zonder subsidie (zelfdragend)
16 Computer Aided Manufacturing (CAM) het fabriceren van producten met behulp van een computer
Computer Aided Manufacturing (CAD) computergesteund ontwerpen
Enterprise Resource Planning (ERP) softwarepakket ter ondersteuning van bedrijfsprocessen
F R I E S E I C T - I N N O V A T I E A L L I A N T I E 37
voortbestaan Voor de specifieke invulling van het thema platteshylandkleine kernen is het dan ook noodzakelijk om dmv een behoeftescan de daadwerkelijke gebruikersvraag op het platteland in kaart te brengen Vooralsnog zijn veel initiatieven in dit veld te versnipperd en te veel gericht op enkele specifieke toepassingen Wat nodig is is een totaalconcept (sterk vraaggestuurd) dat bij de doelgroep nieuwe economische en maatschappelijk activiteiten losmaakt
Doelgroep Bewoners (en bedrijven) van de kleinere kernen in Fryslacircn In het bijzonder MKB-bedrijven 13-18 jarigen (werkende) ouders en ouderen (niet werkenden)
Doelstelling In een dorpskern (bijvoorbeeld Dantumadeel) wordt een pilot opgestart met als doel om een dorpshuis nieuwe stijl te realiseren Door toepassing van een totaalconcept voor plattelandsontwikkeling wordt onder andere een bijdrage geleverd aan de verbetering van de sociale cohesie digitale voorzieningen en de werkgelegenheid onder jongeren Sociale cohesie en economische binding dienen bij een dergelijke scan centraal te staan
De sociale cohesie kan op verschillende manieren versterkt worden Wanneer voorzieningen op gebied van wonen leven (sociaal dorpsleven en ndashcultuur) en zorg ontwikkeld worden die aansluiten bij de behoefte van de bewoners van en in de omgeving van de plattelandskern kunnen oa ouderen langer zelfstandig blijven wonen Bovendien maken een (toekomstig) excellent dienstenaanbod evenals rust en ruimte het ook voor mensen uit andere delen van Nederland aantrekkelijk om zich op het Friese platteland te vestigen
Digitale voorzieningen op het gebied van digitaal onderwijs (primair en voortgezet) zijn een mogelijkheid om zowel de sociale cohesie met betrekking tot jongeren als de economische vitaliteit van het platteland te versterken Onderwijs biedt jongeren immers kansen op de arbeidsmarkt Ook bieden digitale (onderwijs)voorzieningen kansen om deze buiten de provincie Fryslacircn te vermarkten Met name voor het MKB zijn toepassingen om de e-vaardigheden te vergroten kansrijk17
Voorzieningen die de economische binding met het plattelandkleine kernen versterken maken het voor jongeren gezinnen en werkende ouderen aantrekkelijk om op het platteland te (blijven) wonen Een van de mogelijkheden om de economische binding te versterken is de ontwikkeling van toepassingen die leiden tot het ontstaan van nieuwe vormen van dienstverlening en werkgelegenheid
Een mogelijk succesvol traject is de ontwikkeling van hoogwaardige en complexe telewerktoepassingen die niet afhankelijk zijn van een standplaats Dergelijke voorzieningen maken het ook voor huidige randstadinwoners aantrekkelijk om zich op het Friese platteland te vestigen en te blijven werken in de randstad
Ook biedt de inzet van microkredietverlening kansen voor innovatie in het Friese MKB (vakmanschap) en naar succesvol voorbeeld van Koninklijke Tichelaar uit Makkum dit buiten de regio te vermarkten
Tenslotte dient benadrukt te worden dat innovatieve vermarktbare voorzieningen die door Friese partijen zijn ontwikkeld economische spinshyoff voor het Friese bedrijfsleven genereren
17 Bron Initiatieven voor het bevorderen van eSkills van de beroepsbevolking in zes Europese landen Dialogic 2006
38 F R I E S E I C T - I N N O V A T I E A L L I A N T I E
Toegevoegde waarde Een belangrijk kenmerk van ICT-toepassingen is de mogelijkheid van opschaling Eenmaal ontwikkelde toepassingen kunnen zonder aanzienlijke kosten verder vermarkt worden Insteek van het pilotproject dient dan ook het selecteren van toepassingen te zijn die aantrekkelijk zijn voor een brede doelgroep in en buiten de provincie Fryslacircn
Online zorg (ouderen en gezinnen) domotica en sociaal-culturele voorzieningen die huidige inwoners aan het platteland bindt eacuten voor inwoners van buiten Fryslacircn aantrekkelijk is om zich op het Friese platteland te vestigen
Digitale voorzieningen die zowel de sociale cohesie als economische binding versterken eacuten buiten Fryslacircn vermarkt kunnen worden
Telewerk-toepassingen waarvan bedrijven uit andere delen van Nederland gebruik kunnen maken eacuten het voor randstedelingen aantrekkelijk maakt zich te vestigen op het Friese platteland
Concrete resultaten Einddoel van het project is de inrichting van fysieke loketten (dorpshuizen) dichtbij de burger In deze dorpshuizen komen de fysieke en virtuele component samen De dorpshuizen brengen de voorzieningen en daarmee de sociale cohesie en ondernemerschap daadwerkelijk terug in de kleine kernen Het vormt een concentratiepunt voor uiteenlopende fysieke en virtuele diensten op het vlak van gezondheid onderwijs ondernemerschap cultuur en sport
Op basis van de behoeftescan en de aansluiting bij het Vital Rural Area- project wordt een totaalconcept met daarin een aantal ICT-toepassingen en daaraan en omheen gerelateerde diensten en voorzieningen geselecteerd voor een pilotproject Hiervoor dient een businessplan opgesteld te worden met monitoring go-no go beslissingen en opschalingsmogelijkheden Uiteindelijk dient de pilot te resulteren in de ontwikkeling van toepassingen die de sociale cohesie en economische vitaliteit versterken eacuten onderscheidend zelfdragend en opschaalbaar zijn
Samenstelling (Potentieumlle) samenwerkingspartners zijn onder andere banken verzekeraars (huis)artsen thuiszorginstellingen verenigingen woningbouwcorporaties gemeenten postkantoren onderwijsinstellingen KvK belastingdienst bibliotheken jongerenwerk bedrijven en MKB Noord
F R I E S E I C T - I N N O V A T I E A L L I A N T I E 39
6 Organisatie
61 Rol van de Alliantie
De Friese ICT-innovatie Alliantie heeft de rol van stimulator versneller versterker en makelaar op zich genomen om de beste krachten vanuit de maatschappij en economie in de provincie Fryslacircn te bundelen om pilotprojecten te starten en te komen tot zelfdragende innovatieprojecten die de economische en maatschappelijke ontwikkeling in Fryslacircn sterk stimuleren Naast de hiervoor genoemde rollen is de Alliantie in het algemeen - en de Kerngroep in het bijzonder - vooral een realist en vertaler van vraag naar oplossing De Alliantie werkt aan het opstarten van een zes pilotprojecten in nauwe samenwerking met andere stakeholders maar is geen eigenaar van de projecten
De Kerngroep bestaat uit zes leden die op persoonlijke titel en zonder last of ruggespraak hun visie inbrengen zich sterk maken voor het opzetten van de projecten en toezien op uitvoering daarvan De Kerngroep is vooralsnog geiumlnstalleerd tot en met 31 december 2010 De leden van de Kerngroep zijn
bull Profdrir LP Ligthart (voorzitter) TU Delft
bull R Feenstra RI MBA De Friesland Zorgverzekeraar
bull Drir PA Gielen TCNN
bull Drs FA Pronk Rabobank Heerenveen
bull Drs WR Reek MCM Gemeente Sneek
bull Drs J Wester TNO-ICT
Dialogic Next Step en in het bijzonder drs SR Maltha ir ing RMF Brennenraedts en drs H Gillebaard ondersteunen de Alliantie met de voorbereiding van bijeenkomsten verrichten onderzoek waar nodig en begeleiden de uitvoering van projecten
62 Taakstelling per onderdeel van de Alliantie
Raad van Advies
De Alliantie zal een Raad van Advies kennen die uit drie tot vier personen zal bestaan en momenteel nog te formeren is De leden zijn bestuurders van statuur die politiek zeer goed ingevoerd zijn zowel op provinciaal als landelijk niveau De Raad van Advies geeft allereerst steun aan de beoogde initiatieven en draagt dit ook publiekelijk uit Daarnaast zal zij vooral een klankbord- en ambassadeursfunctie gaan vervullen om de ambities van de Alliantie te helpen realiseren Hiervoor zal zonodig onafhankelijke bestuurlijke druk georganiseerd worden De Raad van Advies biedt de Alliantie toegang tot diverse relevante netwerken en is thuis in de financieringsmogelijkheden voor de beoogde innovatieprojecshyten Verder dient de Raad van Advies zelfstandig initiatief te nemen om de activiteiten van de Alliantie ook op andere nationale of internationale agendarsquos geplaatst te krijgen De Raad van Advies zal enkele malen per jaar bijeenkomen en afstemmen met de Kerngroep
F R I E S E I C T - I N N O V A T I E A L L I A N T I E 41
Kerngroep
De Kerngroep is in een eerste fase gestart met een visieontwikkeling en heeft dit vertaald in de onderliggende Roadmap De Kerngroep dient haar visie en plannen in bij de Gedeputeerde Staten van Fryslacircn Na goedkeuring door GS heeft de Kerngroep de komende twee jaar als taak de Alliantie en in het bijzonder de projectgroepen aan te sturen en te adviseren bij de uitvoering In eerste instantie fungeert de Kerngroep vooral als werkvoorbereider Daarna ziet de Kerngroep toe op de uitvoering van afzonderlijke projecten conform de geformuleerde visie en opgestelde criteria via driemaandelijkse monitoring Begin 2010 neemt de Kerngroep per project een mid-term gono-go beslissing Zonodig worden projecten daarna bijgestuurd of zelfs stopgezet Na 2010 zullen de projecten zelfstandig verder dienen te gaan en vallen vanaf dat moment buiten de regie van de Alliantie
Projectgroepen
De Alliantie zelf krijgt vooral gestalte middels een vijftal projectgroepen (a) Draadloze Friese meren (b) Zorg (c) Sport Experience (d) Jachtbouw en (e) Kleine kernen Deze projectgroepen bestaan uit private enof publieke deelnemers afhankelijk van het project De projecten komen onder leiding van een nader te benoemen projectleider De aangestelde projectleider stemt af met een afgevaardigde van de provincie Fryslacircn en contactpersonen uit de Kerngroep zoals beschreven in deze Roadmap Op korte termijn zal er gestart worden met de verdere samenstelling van de projectgroepen conform de voorstellen in de afzonderlijk roadmaps
lsquoVerticalersquo activiteiten
Daarnaast zijn er drie lsquoverticalersquo projectactiviteiten die op alle projectgroepen van toepassing zijn namelijk onderwijsvernieuwing kennisborging en promotie en communicatie In alle vijf projectgroepen spelen deze aandachtsgebieden een belangrijke rol In het bijzonder voor het onderwijs geldt dat wij vanuit elke projectgroep spin-off effecten en digitale toepassingen verwachten die voor onderwijsdoeleinden ingezet kunnen worden Daarmee kan onderwijs een belangrijke integrale en verbindende functie vervullen tussen de projectengroepen onderling alsook een belangrijke rol spelen in de kennisborshyging Voor promotie en communicatie geldt hetzelfde De Kerngroep is in eerste instantie verantwoordelijk voor de lsquohorizontalersquo activiteiten
De Friese ICT-innovatie Alliantie kent de volgende organisatiestructuur
F R I E S E I C T - I N N O V A T I E A L L I A N T I E 42
ONDERWIJSVERNIEUWING
PROMOTIE EN
COMMUNICATIE
KENNNISBORGING
Raad van Advies Taak klankbord en ambassadeursfunctie
KerngroepTaak Advisering en aansturing Alliantie Opstellen Roadmap
toezien op uitvoering en monitoring
Friese ICT innovatie-alliantie Taak Uitvoering Roadmap in projectgroepen
Resultaat Minimaal eacuteeacuten project per projectgroep geschikt voor opschaling en zelfstandige continuering na 2 jaar
Projectgroep Draadloze meren
Projectgroep Sport Experience
Projectgroep Zorg
Projectgroep Jachtenbouw
Projectgroep Kleine kernen
Figuur 9 Organisatiestructuur van de Friese ICT-innovatie Alliantie
43F R I E S E I C T - I N N O V A T I E A L L I A N T I E
F R I E S E I C T - I N N O V A T I E A L L I A N T I E 44
7 Ter afsluiting In deze Roadmap voor ICT-innovatie in Fryslacircn heeft de Kerngroep haar visie neergelegd en haar plannen voor innovatieve pilotprojecten geformuleerd Duidelijk mag zijn dat de Alliantie een krachtige ambitie heeft die nu in concrete acties en plannen moeten worden vertaald Hiervoor is het noodzakelijk de komende maanden een plan van aanpak en een concreet en gedragen businessplan per project uit te werken In totaal kennen de beoogde projecten een financieringsbehoefte van circa twaalf miljoen euro Hiervoor zal een beroep gedaan worden op bijdragen vanuit (1) het bedrijfsleven (2) de provincie Fryslacircn en (3) overige partijen waaronder gemeenten stimulerings- en innovatiefondsen nationale overheid en Europese regelingen De Kerngroep ziet als uitgangspunt voor financiering van de projecten de volgende verdeling voor iedere twee euro aan geld van derden draagt de provincie eacuteeacuten euro bij (33) wat in de wandelgangen ook wel de Galema-norm wordt genoemd
De Kerngroep is verheugd haar visie in deze Roadmap te mogen aanbieden aan Gedeputeerde Staten van Fryslacircn en verzoekt om concrete ondersteuning voor uitvoering van de voorgenomen projecten Naast de gewenste co-financiering zoals hiervoor beschreven bestaat concreet behoefte aan financieumlle ondersteuning van de opstartfase (eerste drie tot zes maanden) Per project is circa euro 50000- euro nodig om de businesscases volledig te kunnen uitwerken en alle noodzakelijke projectvoorbereidingen te treffen (seed money) Hiervoor doen wij eveneens een beroep op Gedeputeerde Staten van Fryslacircn om de Alliantie voor de helft in deze kosten tegemoet te komen In deze voorfase is het weinig realistisch om uit het bedrijfsleven en vanuit andere instellingen volledige voorfinanciering te verwachten Wel zal in grote mate een beroep worden gedaan op zo veel mogelijk kostenloze medewerking van de stakeholders om in deze voorfase de noodzakelijke voorbereidingen te treffen
De visie van de Kerngroep heeft geresulteerd in serieuze plannen om in een multishystakeholder omgeving economie en samenleving in Fryslacircn een impuls te geven via ICT-innovatie Deze serieuze plannen waarvoor reeds veel commitment in het veld is uitgesproken vragen nu om serieuze ondersteuning De vraagstukken en behoeften van burgers en gebruikers in Fryslacircn staan daarbij centraal en ons motto luidt drsquor op en drsquor over
F R I E S E I C T - I N N O V A T I E A L L I A N T I E 45
Bijlage 1 SWOT-analyse
Sterkten Wat is de kracht van Fryslacircn
Een kenmerkende sterkte van Fryslacircn is eenvoudig te observeren Fryslacircn beschikt over veel ruimte zeker in vergelijk met de Randstad Daarbij komt dat de afstand tussen de Randstad en Fryslacircn relatief beperkt is De ruimte die Fryslacircn biedt maakt het mogelijk om er kwalitatief hoogwaardig te recreeumlren en te wonen Fryslacircn heeft veel mogelijkheden hiertoe die bovendien van hoge kwaliteit zijn Het toerisme in Fryslacircn drijft grofweg op drie pijlers watersport de rust van de Waddeneilanden en de cultuur van een aantal steden en dorpen (waaronder de ldquoElf Stedenrdquo)
In de Friese economie neemt de agrarische sector traditioneel een grote rol in Tegenwoordig is deze rol kleiner dan vroeger maar het is nog steeds een relatief omvangrijke sector Bovendien heeft de Friese landbouw de laatste decennia haar processen sterk verbeterd De productiviteit van deze sector is ndash zelfs vanuit een Nederlands perspectief - zeer hoog De sterke agrarische sector heeft mede geleid tot ontwikkeling van een florerende foodsector Het aandeel van de dienstensector ligt in Fryslacircn traditioneel onder het Nederlandse gemiddelde Hoewel dit nog steeds het geval is is deze sector vanaf circa 1995 een flinke inhaalslag aan het maken Binnen de dienstensector in Fryslacircn heeft vooral financieumlle dienstverlening een relatief groot aandeel Andere gebieden waarin Fryslacircn sterk is zijn de metaal- en elektrosector en watertechnoshylogie
Fryslacircn en de Friezen kennen een sterke identiteit Ze hebben een eigen taal volkslied en vlag en onderscheiden zich hiermee van de rest van Nederland Hierdoor bestaat er een grote sociale cohesie Dit speelt met name in de dorpen een grote rol in het dagelijkse leven
Zwakten Wat zijn de beperkingen in Fryslacircn
Fryslacircn is opgebouwd uit 417 kernen waarvan 344 kernen uit minder dan 1500 inwoners bestaan Er is dus een lage mate van verstedelijking waardoor positieve agglomeratieshyeffecten uitblijven Veel van deze kleine kernen hebben te maken met een laag en dalend voorzieningenniveau Denk hierbij aan het verdwijnen van postkantoren scholen supermarkten et cetera Dit is duidelijk de negatieve keerzijde van de ruimtelijke structuur van Fryslacircn
Fryslacircn is de provincie die voorop loopt met vergrijzing Nergens in Nederland zijn er zo weinig jongeren In combinatie met een lage arbeidsparticipatie van ouderen en vrouwen heeft dit een negatief effect op de economie Overigens neemt de arbeidsparticipatie vooral van vrouwen de laatste jaren wel sterk toe
Er zijn in Fryslacircn weinig grote industrieeumln en het MKB heeft een groot aandeel in de werkgelegenheid Dit zou een van de oorzaken kunnen zijn van de lage RampD-inspanningen in de provincie Het wordt ook als oorzaak genoemd van de lagere arbeidsproductiviteit maar het is niet duidelijk of dat geheel terecht is In de samenstelling van de werkgelegenshyheid valt op dat de quartaire sector (zorg onderwijs overheid et cetera) sterk oververtegenwoordigd is Het aandeel van bedrijven dat producten en diensten afzet buiten de provincie (stuwende bedrijvigheid) is relatief beperkt
F R I E S E I C T - I N N O V A T I E A L L I A N T I E 46
Verschillende bronnen refereren aan de lage kwaliteit van het onderwijs in Fryslacircn Hierbij speelt het ontbreken van een universiteit een rol Door de afwezigheid van een universiteit behouden Vwo-leerlingen minder binding met Fryslacircn Hoger opgeleiden trekken hierdoor weg naar omliggende regiorsquos en de stroom hoger opgeleiden naar Fryslacircn is vrij beperkt Het gevolg is een braindrain Opvallend is het lage gemiddelde niveau van de leerlingen die de basisschool verlaten Er is geen overeenstemming over de oorzaak hiervan Een ander opvallend element is de aanwezigheid van achterstandswijken in Fryslacircn Hoewel dit vaak als een probleem van grote steden wordt gezien kampen ook veel dorpen en steden in (vooral Noord-)Fryslacircn met deze problematiek
Kansen Welke mogelijkheden biedt de omgeving
In Nederland neemt het aandeel 65-plussers van de totale bevolking toe Deze bevolkingsgroep geeft meer geld uit aan recreatie en aan zorg Een deel kiest zelfs voor het verhuizen naar een prettigere omgeving en gaan hoogwaardiger wonen Fryslacircn kan profiteren van deze demografische ontwikkeling door voorzieningen te treffen voor deze groep Hierbij zou ze zich kunnen profileren als het lsquoFlorida van het Noordenrsquo Door koploper te zijn met woon-zorgconcepten kan er een nieuwe markt ontstaan Doordat leeftijdssamenstelling van de groep vakantiegangers verandert zal er ander type vraag naar voorzieningen en activiteiten ontstaan Ook hierop kan worden ingespeeld Ook zorgtoerisme kan interessante mogelijkheden bieden voor Fryslacircn
Fryslacircn zou extra middelen kunnen aantrekken door aanspraak te maken op verschillende (Europese) fondsen Doordat Fryslacircn door sommige beleidsorganen wordt gezien als een achterstandsgebied komt men in aanmerking voor specifieke fondsen Maar er zijn ook generieke (Europese) fondsen waarop aanspraak gemaakt kan worden
Waar Fryslacircn beperkt profiteert van positieve agglomeratie-effecten beginnen sommige delen van de Randstad negatieve agglomeratie-effecten te ervaren zoals hoge grondprijzen verkeerscongestie en verpaupering van wijken Indien Fryslacircn goed digitaal ontsloten is kan het voor sommige organisaties interessant zijn om naar Fryslacircn te verhuizen
Groeiende aandacht voor (duurzame) energie en watertechnologie kan voor Fryslacircn kansen bieden De ruimtelijke structuur biedt bijvoorbeeld mogelijkheden voor het opwekken van zonne-energie of biomassa Ook het (zoute en zoete) water biedt hiertoe mogelijkheden De kennis die Fryslacircn heeft op het gebied van watertechnologie kan in de toekomst misschien in een bredere markt worden toegepast
De stijgende voedselprijzen zullen voor Fryslacircn grosso modo een positief effect hebben Zowel de agro- als de foodsector die een groot gedeelte van de stuwende bedrijvigheid vertegenwoordigen kunnen hier van profiteren
Bedreigingen Hoe kan de omgeving Fryslacircn schaden
De beperkte stuwende bedrijvigheid maakt Fryslacircn afhankelijk van andere inkomstenstroshymen uit Nederland Denk hierbij aan inkomsten uit sociale verzekeringen uitkeringen maar ook inkomsten uit de zorg Verandering in nationaal beleid kunnen hierdoor grote consequenties hebben voor de Friese economie en samenleving Ook inkomsten uit de landbouwsubsidies van de EU maken Fryslacircn kwetsbaar De Europese Unie reserveert jaarlijks bijna de helft van haar begroting voor het Gemeenschappelijk Landbouwbeleid Onder andere door de toetreding van nieuwe EU lidstaten kunnen deze middelen onder druk komen te staan
F R I E S E I C T - I N N O V A T I E A L L I A N T I E 47
Een andere bedreiging is de filiaaleconomie Veel bedrijfsvestigingen vooral in de zakelijke dienstverlening zijn nevenvestigingen De hoofdkantoren zitten veelal in de Randstad Deze locaties zijn hierdoor voor een groot deel afhankelijk van beslissingen die op andere plaatsen worden genomen
De internationalisering van de economie zorgt voor extra concurrentiedruk Vooral de lageropgeleiden ervaren een steeds grotere druk uit lagelonenlanden Omdat Fryslacircn relatief weinig hoogopgeleiden kent kunnen de negatieve consequenties van globalisering groter zijn dan in andere delen van ons land
F R I E S E I C T - I N N O V A T I E A L L I A N T I E 48
Bijlage 2 Additionele kerncijfers
Onderwijs
Fryslacircn heeft geen universiteit Het aantal studenten dat in Fryslacircn woont en een mastershydiploma ontvangt is zeer laag circa 200 per jaar Wel kent Fryslacircn enkele HBO-instellingen Toch is het aantal studenten dat een bachelorgraad ontvangt relatief beperkt vergeleken met andere provincies18
Geslaagden HBO Bachelor (naar woonplaats student)
0
2000
4000
6000
8000
10000
12000
14000
2000 2001 2002 2003 2004 2005
Groningen
Friesland
Drenthe
Overijssel
Flevoland
Gelderland
Utrecht
Noord‐Holland
Zuid‐Holland
Zeeland
Noord‐Brabant
Limburg
Figuur 10 Ontwikkeling van het aantal HBO Bachelor afgestudeerden in de Nederlandse provincies
Het aantal banen in het onderwijs is in Fryslacircn relatief hoog Dit is opmerkelijk gezien het ontbreken van een universiteit19
18 CBS ndash Statline [25]
19 LISA - bewerkt door Dialogic [27]
F R I E S E I C T - I N N O V A T I E A L L I A N T I E 49
Relatief aantal banen (Onderwijs)
50
55
60
65
70
75
80
85
90
2003
2004
2005
2006
2007
Groningen
Friesland
Drenthe
Overijssel
Gelderland
Flevoland
Utrecht
Noord‐Holland
Zuid‐Holland
Zeeland
Noord‐Brabant
Limburg
Figuur 11 Ontwikkeling van het relatief aantal banen in het onderwijs in de Nederlandse provincies
Zorg
Een manier om de omvang van de zorgsector te bepalen is het aantal ziekenhuisbedden In Fryslacircn zijn er relatief weinig bedden per inwoner ten opzichte van andere provincies Gezien de hoge mate van vergrijzing is dit opmerkelijk20
Hospital beds per million inhabitants
0
100
200
300
400
500
600
700
800
1993
1994
1995
1996
1997
1998
1999
2000
2001
2002
Groningen
Friesland
Drenthe
Overijssel
Gelderland
Flevoland
Utrecht
Noord‐Holland
Zuid‐Holland
Zeeland
Noord‐Brabant
Limburg
Figuur 12 Ontwikkeling van het aantal ziekenhuisbedden in de Nederlandse provincies
Een andere indicator van de relatieve omvang van de zorgsector is het relatief aantal banen Hier valt vooral op dat zich in 2006 een flinke daling voordeed21
20 European Commission - Eurostat [26] 21 LISA - bewerkt door Dialogic [27]
F R I E S E I C T - I N N O V A T I E A L L I A N T I E 50
Relatief aantal banen (Zorg)
120
130
140
150
160
170
180
190
2003
2004
2005
2006
2007
Groningen
Friesland
Drenthe
Overijssel
Gelderland
Flevoland
Utrecht
Noord‐Holland
Zuid‐Holland
Zeeland
Noord‐Brabant
Limburg
Figuur 13 Ontwikkeling van het relatief aantal banen in de zorg in de Nederlandse provincie
F R I E S E I C T - I N N O V A T I E A L L I A N T I E 51
Figuur 14 Overzicht van de relevante ICT Projecten in Fryslacircn
F R I E S E I C T - I N N O V A T I E A L L I A N T I E
Zo
rg
Zorg
Net
Frie
slan
d (
SG
)
Car
dio
logie
net
wer
k Fr
iesl
and
(MCL
NSD
)H
uis
van
het
Hed
en (
GEEF)
Tel
econfe
renci
ng v
ia Z
NF
(SG
)
Tel
econsu
ltat
ie A
mel
and (
CI
ZTS)
Virtu
eel bez
oek
uur
(ZTS
ZSA)
Virtu
ele
Thuis
zorg
(PF
KN
TH
FL)
Pasa
na
(Nijfinst
er)
Thuis
zorg
het
Fries
e La
nd
(N
ijfinst
er)
Sm
art
Car
ing C
om
munitie
s(D
T2015
Nijfinst
er)
O
TTO
(RIF
)
Ket
enZorg
Frie
slan
d
EPD
sch
akel
punt
OZIS
(SG
)
Sm
art
Car
ing C
om
munitie
s(D
T2015)
Ske
wie
l Try
nw
alden
Van
A n
aar
B(e
ter)
pap
ierloos
(SG
)Virtu
ele
HAP
Frie
slan
d (
SG
)
Web
dokt
er (
HZL)
Leer
-Zorg
port
al (
PF
MCL
TFW
G
GZ
RF)
Zorg
Dom
ein F
ries
land
Support
Fry
slan
JGZ p
lus
ouder
port
aal (T
FW)
Zorg
Net
Frie
slan
d p
ort
al (
SG
)
Dig
itaa
l Thuis
hote
l (P
F)
Foar
Elk
oar
(VFG
CIZ
ZF
FZ
en
ZKF )
Een
duid
ig p
atieuml
ntp
ort
aal (S
G)
Toer
ism
e m
et z
org
Zorg
Innova
tie
Foru
m
N
twurk
Fries
land
On
derw
ijs
Ser
ious
gam
es f
acto
ry (
NH
L)
Kla
sseg
las
(KN
)
Wad
den
cam
pus
(KN
RFP
)
Wad
den
cam
pus
(KN
RFP
)
Vid
eoco
nfe
renci
ng B
oger
man
(SB)
Frie
slan
d L
eern
etw
erk
(NH
L)
Inte
rnet
acad
emie
(N
HL)
Ener
gie
k (K
N
RFP
)
EdyF
rysk
(PF
)
Did
icla
ss (
NH
L)
Onlin
e lo
ket
Frys
lan (
PF)
Tom
ke (
Afucirc
k en
Bib
lioth
eeks
ervi
ce F
r ysl
an)
Vee
nques
t (N
HL)
Inte
rnet
acad
emie
(N
HL)
N
twurk
Fries
land
Overh
eid
ISZF
(ISZF)
NO
FA (
NO
FA)
Kle
ine k
ern
en
IPTV
Gam
enat
ions
(PF
KN
)
Doar
psb
acircn (
SD
)
Vital
Rura
l Are
a (N
ijfinst
er
NO
FA
RFP
TH
FL
KN
)Fr
oek
sTV (
FR-I
X
IV)
Virtu
ele
loke
tten
(KN
)
NO
FA (
NO
FA)
Vital
Rura
l Are
a (N
ijfinst
er
NO
FA
RFP
TH
FL
KN
)
Kij o
p I
T s
poor
(PF)
Doar
psb
acircn (
SD
)
Onts
luitin
g d
orp
sarc
hie
ven
(SD
W)
Am
bula
nte
han
del
(KN
N
BL
D
oar
psb
an)
N
twurk
Fries
land
MK
B
To
eri
sme
Gam
efes
tiva
l ldquoG
-Am
elan
drdquo
(NH
LG
ame
Val
ley
PF
en K
N)
3D
Vis
ual
isat
ies
(NH
L G
L P
F)
Frys
lacircn G
ames
(PF
)
Sucircke
rei (P
V
AN
WB
GD
LP
P)
Frys
lacircn R
ing (
PF)
Inte
ract
ieve
hots
pots
(KN
)
Nat
uurw
ebca
m (
VVV A
mel
and)
Bre
edst
rate
n (
NO
FCO
M)
ND
IV (
Syn
tens)
NO
FCO
M (
NO
FA
MKB N
OO
RD
Eal
a Fr
ya F
rese
na
(II
I)
KN
RFP
en O
NO
F)
Fiet
sroute
pla
nner
(FB
)
E-T
sjer
ke (
PF)
Toer
istisc
he
E-b
usi
nes
s (P
F)
Mobik
om
(PF
SVD
et
c)
Toer
ism
e m
et z
org
Zorg
eloos
Frys
lacircn (
PF)
Dig
ital
e w
ater
psp
ort
pas
(PF
)
Eile
en
N
twurk
Fries
land
Bijlage 3 Overzicht relevante ICT Projecten in Fryslacircn
Gam
ing
Bre
ed
ban
d
Beeld
com
shym
un
icati
e
Kete
nd
igit
alshy
iseri
ng
Inte
rnett
oeshy
pass
ing
po
rtal
Mob
iele
to
ep
ass
ing
en
Ove
rig (
wet
ensc
hap
pel
ijke
) in
itia
tiev
en
Frie
se S
olla
rchal
lenge
Blu
e Ener
gy
(WETSU
S)
52
Literatuur [1] RUG (2003) Arbeidsproductiviteit in Fryslacircn Een analyse van het niveau en de groei van 1990-2000 Onderzoek in opdracht van Gedeputeerde Staten van de Provincie Fryslacircn en de Kamer van Koophandel Fryslacircn URSI-rapport 305
[2] van der Elst-van der Lans Michelle Piet Rijk (2006) Lokale bedrijvigheid leefbaarheid en sociale vitaliteit in het landelijk gebied van Friesland LEI Den Haag
[3] Provincie Fryslacircn (2007) Sociaal Rapport Fryslacircn 2007
[4] Valentijn Bolhuis (2005) Friese sterkten in economisch perspectief Toekomstvisie op de ruimtelijk-economische ontwikkeling van de provincie Friesland RUG
[5] CBS (2007) Inwoners Randstad verdienen het meest httpwwwcbsnlnlshyNLmenuthemasinkomen-bestedingenpublicatiesartikelenarchief20072007-2240shywmhtm
[6] Meester Wilhelm J amp Pieter H Pellenbarg (2001) Changing regional images Are regional marketing campaigns successful Paper for the 41st European Congress of the Regional Science Association Zagreb 2001
[7] CPB (2006) Reactie op Probleemanalyse Zuiderzeelijn
[8] AD (2008) Toename van zwakke scholen
[9] Verwey Jonker instituut Kinderen in Tel Databoek 2006
[10] Verwey Jonker instituut Kinderen in Tel Databoek 2008
[11] Ministerie van EZ (2007) Koers Noord op weg naar pieken Duurzame groei door omschakeling naar een kenniseconomie
[12] Stelder (2002) Regionaal Economische Verkenningen 2002 Groningen Friesland en Drenthe
[13] Stelder Broersma J van Dijk (2008) Noordelijke Arbeidsmarkt Verkenning 2008
[14] Broersma Lourens en Jouke van Dijk (2006) Het belang van de industrie in het Noorden 1950-2025 Onderzoek in opdracht van de Stichting TxU Noord-Nederland Groningen Faculteit Ruimtelijke Wetenschappen Rijksuniversiteit Groningen URSI-research report nr 316
[15] Provincie Friesland (2002) Nota sociaal-economisch beleid
[16] SCP (2006) Thuis op het platteland Den Haag
[17] EZ (2007) ICT agenda 2008-2011 De gebruiker centraal in de digitale Dienstenmaatschappij Den Haag
[18] WRR (2008) Innovatie Vernieuwd opening in viervoud Amsterdam University Press Den Haag Amsterdam
[19] Provincie Friesland (2007) Koers op Fryslacircn - Het Friese Meren Project 2e fase
[20] ECP (2008) Gaming meer dan een spelletje Den Haag
F R I E S E I C T - I N N O V A T I E A L L I A N T I E 53
[21] Provincie Friesland (2007) Fryske Fiersichten wurkprogram 2009 - 2011
[22] Provincie Friesland (2006) Fryslacircn toeristische topattractie in Nederland van de Provincie Fryslacircn
[23] Ministerie van VWS (2003) Quick Scan Kleine Kernen Den Haag
[24] Ministerie van Economische Zaken (2006) Verslag Innovation Lecture Den Haag
[25] httpstatlinecbsnl
[26] httpeceuropaeueurostat
[27] httpwwwlisanl
[28] ING (2007) Starterscampagne
[29] Vital rural area project activities annex 7
[30] Dialogic (2006) Initiatieven voor het bevorderen van eSkills van de beroepsbevolking in zes Europese landen Utrecht
[31] Rutten amp Koops (2007) Creatieve industrie en informatie- en communicatietechnologie in Noord Nederland Rapport naar aanleiding van de Noordermatch 2007
[32] Henry Chesbrough Open Innovation The new imperative for creating and Profiting from TechnologyHarvard business school Press
F R I E S E I C T - I N N O V A T I E A L L I A N T I E 54
Auteurs
drs Sven Maltha iring Reg Brennenraedts drs Hugo Gillebaard
Contact
Secretariaat Friese ICT-innovatie Alliantie pa Hooghiemstraplein 33-36 3514 AX Utrecht Tel +31 (0)30 215 05 80 Fax +31 (0)30 215 05 95 malthadialogicnl
6 ICT als enabler draagt bij aan vernieuwing en verbetering van de kwaliteit van onderwijs (gezondheids)zorg en welzijn
7 Successen en unieke sterkten grootschalig uitdragen
8 Alleen die activiteiten krijgen prioriteit waarin ICT de lsquoversnellerrsquo is van een vraaggestuurde ontwikkeling
De Friese ICT-innovatie Alliantie stimuleert op een actieve manier vraaggestuurde inzet van ICT gericht op duurzame economische ontwikkeling en sociale innovatie met behoud en uitbouw van de Friese kernkwaliteiten Met open vizier en in verbinding met de mondiale ontwikkelingen wil de Alliantie ambities vergroten en zwakten op het gebied van onderwijs vergrijzing ondernemingscultuur omzetten in sterkten Met ICT kunnen genoemde zwakten en bedreigingen cross-sectoraal geneutraliseerd worden door sterktes in ondermeer cultuur recreatie (water) sport zorg en op vakmanschap gerichte maakindustrie
De uit te voeren projecten zijn (a) vraaggestuurd (b) resultaatgericht (c) voorzien van een mid-term beoordelingsmoment met gono-go beslissing (d) selfsupporting na twee jaar (e) modulair in groei (f) geselecteerd vanwege unieke toegevoegde waarde hoge verwachte impact en onderlinge samenhang en (g) voldoen aan overige stringente criteria
In een vijftal projectgroepen starten zes pilotprojecten In april 2009 moet er voor elke projectgroep een concreet plan van aanpak gereed zijn Uiterlijk medio 2009 zijn volledig uitwerkte businessplannen beschikbaar met instemming van de deelnemers en bijbehorende financiering om concreet uitwerking te kunnen geven aan de verschillende pilotprojecten De vijf projectgroepen zijn (a) Draadloze Friese meren (b) Zorg (c) Sport Experience (d) Jachtbouw en (e) Kleine kernen Daarnaast zijn er drie lsquoverticalersquo projectactiviteiten die op alle projectgroepen van toepassing zijn onderwijs(vernieuwing) kennisborging en promotie amp communicatie Figuur 1 illustreert de totale structuur van de Friese ICT-innovatie Alliantie
F R I E S E I C T - I N N O V A T I E A L L I A N T I E 6
ONDERWIJSVERNIEUWING
PROMOTIE EN
COMMUNICATIE
KENNNISBORGING
Raad van Advies Taak klankbord- en ambassadeursfunctie
KerngroepTaak Advisering en aansturing Alliantie Opstellen Roadmap
toezien op uitvoering en monitoring
Friese ICT innovatie-alliantie Taak Uitvoering Roadmap in projectgroepen
Resultaat Minimaal eacuteeacuten project per projectgroep geschikt voor opschaling en zelfstandige continuering na 2 jaar
Projectgroep Draadloze meren
Projectgroep Sport Experience
Projectgroep Zorg
Projectgroep Jachtenbouw
Projectgroep Kleine kernen
Figuur 1 Organogram van de Friese ICT-innovatie Alliantie
De Kerngroep van de Friese ICT-innovatie Alliantie bestaat uit zes leden die op persoonlijke titel en zonder last of ruggespraak hun visie inbrengen zich sterk maken voor het opstellen van de projecten en toezien op uitvoering De leden van de Kerngroep zijn
bull profdrir LP Ligthart (voorzitter) TU Delft
bull R Feenstra RI MBA De Friesland Zorgverzekeraar
bull drir PA Gielen TCNN
bull drs FA Pronk Rabobank Heerenveen
bull drs WR Reek MCM Gemeente Sneek
bull drs J Wester TNO-ICT
7F R I E S E I C T - I N N O V A T I E A L L I A N T I E
F R I E S E I C T - I N N O V A T I E A L L I A N T I E 8
1 Inleiding
11 Uitgangspunten
Het onderliggende document vormt de Roadmap van de Kerngroep van de Friese ICT-innovatie Alliantie De rapportage is een weerslag van de uitkomsten van de werkbijeenshykomsten van de Kerngroep op 25 september 26 september 24 oktober 28 november en 19 december 2008 in Oranjewoud Deze Roadmap schetst de toekomstvisie van de Kerngroep gekoppeld aan concrete ambities voor uitvoering van opschaalbare demonstratieprojecten met een hoge impact op maatschappelijke en economische ontwikkelingen in Fryslacircn in de komende twee jaar In de valorisatiefase van de geselecteerde projecten wordt succes afgemeten naar drie hoofdaspecten
a Het nut en de noodzaak zijn aangetoond en er bestaat een concrete marktvraag naar uitvoering van taken
b Er is een aanbeveling voor opschaling met bereidheid voor private en publieke financieumlle injecties
c Er is bewijs van lsquoaanjaagpotentiersquo om maatschappelijke en economische ontwikkeshylingen in Fryslacircn door middel van innovatie en ICT de komende jaren te stimuleren
De geformuleerde visie en ambitie zijn vertaald in een programmaplan (roadmap) Voor zes geselecteerde pilotprojecten zijn afzonderlijke roadmaps opgesteld die in het voorjaar 2009 moeten uitmonden in concreet uitgewerkte businessplannen Per project wordt een projectgroep samengesteld waarin het Friese bedrijfsleven publieke organisaties en een afvaardiging vanuit zowel de Kerngroep als de provincie samenwerken Projectvoortgang en monitoring met gono-go besluitvorming vindt iedere drie maanden plaats tijdens bijeenkomsten van de Friese ICT-innovatie Alliantie
Er bestaat zowel vanuit de provincie als het veld een sterke behoefte om versnippering aan initiatieven tegen te gaan en te komen tot een meer integrale aanpak waarbij schaalgrootshyte en een breed (sectoraal) draagvlak belangrijke aandachtspunten vormen Afstemming met lopende initiatieven is dan ook een vereiste
12 Waarom een Friese ICT-innovatie Alliantie
De economie en samenleving worden steeds afhankelijker van goed functionerende ICT Steeds meer mensen beschouwen ICT als een basisvoorziening vergelijkbaar met water uit de kraan en stroom uit het stopcontact Maar ICT kan met alle toegevoegde intelligentie en gebruiksmogelijkheden zoveel meer zijn Als enabler en driver kan ICT in Fryslacircn grote maatschappelijke en economische meerwaarde bieden De provincie Fryslacircn heeft op basis van eerder verricht onderzoek door de Universiteit Groningen vastgesteld dat de Fryslacircn een achterstand op het gebied van ICT heeft ten opzichte van de rest van Nederland1 Dit
1 RUG (2003) Arbeidsproductiviteit in Fryslacircn Faculteit der Ruimtelijke Wetenschappen URSI-rapport 35 p 3 [1]
(NB [1] verwijst naar de nummering van de literatuurlijst Deze methode wordt in dit document consequent gehanteerd)
F R I E S E I C T - I N N O V A T I E A L L I A N T I E 9
beperkt het innovatieve vermogen van de provincie De achterstand dient te worden weggewerkt en op specifieke punten te worden omgezet in voorsprong Met deze situatie voor ogen en gegeven de mogelijkheden die de inzet van ICT biedt voor maatschappelijke en economische innovatie heeft de provincie Fryslacircn de Friese ICT-innovatie Alliantie in het leven geroepen De recent geformeerde Kerngroep van de Alliantie is aan de slag gegaan onder het motto rdquodrsquor op en drsquor overrdquo Ten opzichte van omringende regiorsquos moet Fryslacircn dus niet alleen aansluiting zoeken maar haar concurrenten ook voorbijstreven
Belangrijke uitgangspunten voor de Kerngroep om te komen tot haar visie en uitvoeringsshyplannen zijn
a Fryslacircn heeft veel zichtbare historie binnen en buiten de stedelijke kernen In de toekomst moeten de historische waarden behouden blijven en door middel van ICT beter worden uitgenut
b Fryslacircn wil meedoen in de vaart der volkeren Fryslacircn wil nieuwe markten ontwikshykelen waarbij haar kernkwaliteiten beter worden ingezet
c Fryslacircn heeft nieuwe economische en maatschappelijke roadmaps nodig waarmee het op (inter)nationale schaal voorop gaat lopen en waarbij ICT in de breedte en diepte de noodzakelijke versneller is
d Fryslacircn is een laboratorium voor (a) het creeumlren van faciliteiten waarin nieuwe werkvormen als uitgangspunt dienen en (b) vragen uit het maatschappelijke doshymein vertaald worden naar valorisatieprojecten
13 Huidige beleidscontext
De provincie Fryslacircn kent geen afzonderlijk ICT-beleid Tegelijkertijd is ICT wel een belangrijk aandachtspunt binnen de verschillende beleidsterreinen van de provincie ICT komt onder meer tot uiting in de top-10 van Fryske Fiersichten Eind 2006 organiseerde de provincie Fryslacircn een toekomstdebat met het vizier op 2030 onder de naam Fryske Fiersichten Dit leidde ertoe dat meer dan 700 ideeeumln werden ingezonden Het werkproshygramma voor Fryske Fiersichten geeft weer welke voorstellen voor nadere projectontwikkeling en uiteindelijke concrete uitvoering in aanmerking komen Eeacuten van de tien beste Fiersichten is Ntwurk Fryslacircn ndash naar innovatieve toepassing van ICT voor zorg toerisme onderwijs en platteland
De beste Fiersichten vallen gedeeltelijk samen met activiteiten die in het coalitieakkoord aangekondigd zijn De beste Fiersichten zullen binnen de door Provinciale Staten vastgestelde begroting op korte termijn worden uitgevoerd Het primaire doel van Ntwurk Fryslacircn is om Fryslacircn internationaal op de kaart te zetten als expertisecentrum en proeftuin op het gebied van innovatieve ICT-toepassingen en aanpalende technologieeumln (oa multimedia gaming mobiele en draadloze technologieeumln) op de deelgebieden zorg toerisme onderwijs en platteland Een afgeleide hiervan is het realiseren van de benodigde infrastructuur Binnen dit werkprogramma wil de provincie in eerste instantie de rol van regisseur aanjager en makelaarschakelaar vervullen Tevens zou de provincie financieel kunnen participeren in de opstartfase Meerjarige financieumlle betrokkenheid van de provincie is niet wenselijk uiteindelijk moet de markt zowel inhoudelijk als financieel de projecten volledig oppakken
Vanuit een andere actielijn heeft de provincie in 2008 het initiatief genomen de Friese ICT-innovatie Alliantie in het leven te roepen Hiermee beoogt de provincie de achterstand in het toepassen van ICT weg te werken en om te zetten in een voorsprong De taakstelling die de Alliantie heeft meegekregen vanuit de provincie is het bundelen van de beste
F R I E S E I C T - I N N O V A T I E A L L I A N T I E 10
krachten vanuit de maatschappij in Fryslacircn voor het bereiken en uitvoeren van voorstellen en projecten die de economische en maatschappelijke ontwikkeling in provincie Fryslacircn sterk stimuleren
14 Van visie naar ambitie
De Kerngroep formuleert in deze roadmap een toekomstvisie en bijbehorende missie en leidt hiervan een krachtige en concrete ambitie af Voor een periode van twee jaar zet de Kerngroep onder de vlag van de Alliantie vijf projectgroepen op die elk eacuteeacuten of meerdere projecten tot uitvoering brengen Elke projectgroep gaat minimaal eacuteeacuten project realiseren dat een voorlopersrol voor de provincie Fryslacircn heeft Dit moet gebeuren binnen de termijn van twee jaar De pilotprojecten dienen vanaf de start gebaseerd te zijn op duidelijke probleem- en vraagsstellingen
De Alliantie beoogt het beleid van de provincie te versterken vanuit haar eigen visie Waar nodig zal de Alliantie trachten het beleid van de provincie te beiumlnvloeden In de praktijk gaat het om goede afstemming tussen het provinciebeleid en de activiteiten van de Alliantie
15 Leeswijzer
In dit document worden de volgende onderwerpen achtereenvolgens behandeld
bull Kijk op innovatie met en door ICT (H2)
bull Fryslacircn in beeld kerncijfers uitkomsten SWOT-analyse (H3)
bull Visie missie en ambities (H4)
bull Roadmaps projectgroepen (H5)
bull Organisatie van de Alliantie en de Kerngroep (H6)
bull Afsluiting (H7)
F R I E S E I C T - I N N O V A T I E A L L I A N T I E 11
F R I E S E I C T - I N N O V A T I E A L L I A N T I E 12
2 Kijk op innovatie met en door ICT
21 Inleiding
hellipldquoWie het water ook heeft uitgevonden een vis was het in ieder geval nietrdquo (Vrij naar oud Boeddhistisch gezegde)
Iedereen zit gevangen in zijn eigen vissenkom terwijl je weet dat daar buiten een grote oceaan bestaat Met de metafoor van de vissenkom benadrukken we dat men zich vaak niet of onvoldoende bewust is van zijn of haar omgeving De vissenkom is voor velen herkenbaar omdat men graag redeneert vanuit de eigen comfortzone Dit geldt ook voor regiorsquos en provincies die een eigen manier zoeken om met bestaande ontwikkelingen en dynamiek om te gaan Voor het daadwerkelijk realiseren van innovatie met en door ICT blijft het van belang om een open vizier te hebben op de ontwikkelingen die verder reiken dan de eigen regio de eigen comfortzone Openstaan voor internationale ontwikkelingen en voor culturele en maatschappelijke vernieuwing is noodzakelijk om mee te kunnen in de vaart der volkeren
Dit hoofdstuk beschrijft de ziens- en benaderingswijze van de Kerngroep op de centrale themarsquos innovatie ICT en de onderlinge relatie daartussen De afsluitende paragraaf vertaalt de implicaties van mondiale en nationale ontwikkelingen naar de situatie in Fryslacircn
22 Het nieuwe denken in innovatie
Paradigmashift
Met de doorbraak van ICT (en het Internet in het bijzonder) aan het einde van de vorige eeuw is er een verandering ontstaan in de manier waarop innovatie bedreven en georganiseerd wordt Het zogenaamde lsquoGreat search Modelrsquo (Perez 2005) beschrijft hoe technologische revoluties een terugkerend herkenbaar patroon volgen Figuur 2 geeft hier een beeld van In de eerste fase van een technologische paradigmashift is alles gericht op beschikbaarheid Deze fase wordt voornamelijk gefinancierd door Venture Capitalists die vervolgens op jacht gaan naar hoge returns on investments en een hype weten te creeumlren (internetbubbel) In de lsquodeploymentfasersquo is er een andere vorm van financiering namelijk industrieel kapitaal In deze fase zijn de platformen operationeel In de huidige cyclus verandert de organisatiestructuur van een piramidestructuur naar een platte organisatie met een wijdvertakt netwerk Deze ontwikkeling van decentralisering is ook van invloed op de traditionele functiescheiding zoals werk wonen en recreatie In deze fase resulteert het spel tussen technologische en sociale innovatie (gericht op de gebruiker) in nieuw type werk- en woonomgevingen Uiteindelijk zal dit uitmonden in nieuwe institutionele innovaties en organisaties
F R I E S E I C T - I N N O V A T I E A L L I A N T I E 13
INSTALLATION PERIODINSTALLATION PERIODFirst 20-30 years
DEPLOYMENT PERIODDEPLOYMENT PERIODSecond 20-30 years
Time
INSTALLATION PERIODINSTALLATION PERIOD First 20-30 years
DEPLOYMENT PERIODDEPLOYMENT PERIOD Second 20-30 years
Post bubblerecession
(sometimesdepression)Instability
Post bubblerecession
(sometimesdepression)Instability
TURNINGTURNING POINTPOINT
2
Post bubble recession
(sometimesdepression) Instability
Post bubble recession
(sometimes depression) Instability
TURNINGTURNING POINTPOINT
2
DECLINE of the old economyDECLINE of the old economyEMERGENCE of the newEMERGENCE of the new
1
DECLINE of the old economyDECLINE of the old economy EMERGENCE of the newEMERGENCE of the new
1
1971
2000
ECO GROWTHECO GROWTHSocietal reSocietal re--engineeringengineering
3
Victorian boomBelle Eacutepoque
Post War Golden Age
Flourishing ofthe whole economy
New paradigm in the making
ECO GROWTHECO GROWTH Societal reSocietal re--engineeringengineering
3
Victorian boom Belle Eacutepoque
Post War Golden Age
Flourishing of the whole economy
New paradigm in the making
Canal maniaCanal maniaRailway maniaRailway maniaRoaring 20sRoaring 20s Internet maniaInternet mania
followed byfollowed byBIG FINANCIAL BUBBLEBIG FINANCIAL BUBBLECanal maniaCanal mania Railway maniaRailway mania Roaring 20sRoaring 20s Internet maniaInternet mania
followed byfollowed by BIG FINANCIAL BUBBLEBIG FINANCIAL BUBBLE
Source Carlota Perez 2005
2005
Figuur 2 The great search model (Perez 2005)2
In de Innovation Lecture van 2006 wees SER-voorzitter Rinnooy Kan al op een verschuiving die optreedt van gesloten naar open innovatie waarbij samenwerking op basis van gelijkwaardigheid plaatsheeft3 Niet langer hieumlrarchische structuren met veel formele relaties en bureaucratische principes zijn leidende organisatievormen maar veel meer netwerken en partnerschappen Gedeelde belangen en interesse staan daarbij centraal Zo ontstaat een verschuiving van ldquoWhatrsquos in it for merdquo naar ldquoWhatrsquos in it for usrdquo Immers mensen zijn tegelijkertijd actief in meerdere netwerken waardoor er telkens andere afhankelijkheden maar ook andere coalities ontstaan Reputatie en vertrouwen zijn in deze context dan ook in toenemende mate cruciale waarden Dit heeft ook consequenties voor het niveau van aansturing Steeds meer grote bedrijven leggen verantwoordelijkheden en beslissingsbevoegdheden - onder meer voor innovatie ndash neer op een decentraal niveau Hierdoor ontstaan nieuwe werkvormen en -relaties die nauw samenhangen met het begrip lsquosociale innovatiersquo
Cyclische- en open innovatie
Het innovatieproces wordt door sommigen gezien als combinatie van de ontwikkeling van het nieuwe (lsquoexploratiersquo) en de efficieumlnte toepassing en verbetering van het bestaande (lsquoexploitatiersquo) Inventie is daarbij weliswaar nodig maar innovatie is vooral een kwestie van toepassing In het recente innovatierapport geeft de Wetenschappelijke Raad voor het Regeringsbeleid (WRR) de volgende definitie van innovatie4
2 In het licht van de huidige onvoorziene mondiale economische crisis moet de tweede fase van het model van Perez misschien wat opgerekt worden Het gaat meer om de paradigmashift dan de voorspellende conjuncturele waarde van het model
3 Ministerie van Economische Zaken (2006) Verslag Innovation Lecture p18 [24] 4 WRR (2008) Innovatie Vernieuwd opening in viervoud Amsterdam University Press Den Haag
Amsterdam p 23 [18]
F R I E S E I C T - I N N O V A T I E A L L I A N T I E 14
ldquoInnovatie als uitkomst is een nieuwe functionaliteit of een nieuwe manier om een bestaande functie te vervullen (bijvoorbeeld digitale fotografie) Dat is breder dan een nieuw product of proces in de markt en omvat ook innovaties in de publieke sector (bijvoorbeeld het via internet aanbieden van overheidsdiensten) Het proces omvat de ontwikkeling van een nieuwe vondst (inventie) de succesvolle toepassing daarvan (innovatie als uitkomst) en de brede verspreiding van innovaties in de samenleving (diffusie)rdquo (WRR 2008)
Het moderne beeld van innovatiebeleid richt zich op het systeem van inventie innovatie en diffusie door interactie en samenwerking in ketens en netwerken die bedrijfstakken en technologieeumln overstijgen Volgens de WRR verlopen innovatieprocessen niet langer via het oude lsquolineaire modelrsquo van de overdracht van kennis uit onderzoek naar ontwikkeling maar gaat het veel meer om een lsquocyclisch innovatiemodelrsquo waarin de wisselwerking tussen inventie innovatie en diffusie een continu proces wordt Het ministerie van Economische Zaken besteedt al enkele jaren specifieke aandacht aan niet-technologische aspecten van innovatie Vooral de aandacht voor ondernemerschap is de laatste jaren gegroeid evenals de aandacht voor valorisatie van kennis en vernieuwing Sterk in opkomst zijn vraagstukshyken over institutionele en sociale innovatie
Innovatie vindt veelal plaats in samenwerking tussen mensen of bedrijven met verschillende kennis competenties en middelen om samen tot die nieuwe combinaties te komen In de afgelopen jaren heeft het idee van lsquoopen innovatiersquo terrein gewonnen (Chesbrough 2006)5 Vanuit dit concept geredeneerd moeten bedrijven niet in isolement proberen te innoveren maar in samenwerking met anderen Dat geeft efficieumlnties van schaal en scope en biedt meer mogelijkheden voor grotere diversiteit en nieuwe combinaties
23 De Nationale ICT Agenda
Het nationale interdepartementale ICT-beleid is grotendeels verankerd in de Nationale ICT-Agenda Nederland beschikt over hoogwaardige infrastructuur voor elektronische communicatie en dienstverlening Het gebied van vaardigheden en gebruik van diensten kan echter nog aanzienlijk verbeterd worden In de ICT-Agenda 2008-2011 stelt de overheid de gebruiker dan ook centraal in de digitale dienstenmaatschappij 6
ldquoOm de internationale concurrentie op het terrein van dienstenontwikkeling aan te (blijven) kunnen zal onze maatschappij zich sneller dan de ons omringende landen moeten ontwikkelen tot een maatschappij en economie die vaardig is met en voorop loopt in digitale dienstverlening en het gebruik van ICTrdquo (EZ 2008)
De eisen die tegenwoordig aan de kwaliteit van het leven gesteld worden vragen om bijpassende kwaliteit van elektronische diensten Nieuwe technologie en diensten volgen elkaar snel op waarmee een groot potentieel aan nieuwe toepassingen ontstaat Daarnaast biedt ICT ons de kans om de arbeidsproductiviteit te verhogen Dit is nodig om
5 Henry Chesbrough Open Innovation The new imperative for creating and Profiting from TechnologyHarvard business school Press [32]
6 Ministerie van EZ (2008) ICT-Agenda 2008-2011 De gebruiker centraal in de digitale Dienstenmaatschappij p9 [17]
F R I E S E I C T - I N N O V A T I E A L L I A N T I E 15
maatschappelijke en demografische ontwikkelingen zoals de vergrijzing een toename aan zorgvraag en een dreigend tekort aan kwalitatief goede leerkrachten het hoofd te kunnen bieden
rdquoVolgens de nationale ambitie dient Nederland in 2015 te behoren tot de koplopers in het beschikbaar zijn en het gebruik van ICT-toepassingen en nieuwe digitale dienstshyverleningsconcepten Om deze ambitie te halen acht het kabinet het noodzakelijk dat ICT-toepassingen en -diensten meer dan op dit moment de behoeften van de geshybruiker centraal stellen dat ze zijn gebaseerd op open standaarden waar mogelijk en dat ICT als katalysator wordt gebruikt bij het herinrichten van dienstverlenings- en productieketens Verder is een breed gebruik van ICT goed voor de sociale participashytie en integratie van mensen in de samenlevingrdquo (EZ 2008)
24 Implicaties voor Fryslacircn
Fryslacircn verandert maar de wereld buiten Fryslacircn verandert mogelijk nog meer Dit zorgt voor kansen en bedreigingen Openstaan voor internationale ontwikkelingen en voor culturele en maatschappelijke vernieuwing is noodzakelijk Kijkend naar de eeuwenoude internationale connecties dan moet Fryslacircn zich weer willen positioneren op de as Amsterdam - Groningen - Bremen - Hamburg - Berlijn
Binnen de terugkerende patronen van technologische revoluties zoals beschreven in Figuur 2 bevindt Fryslacircn zich momenteel aan het begin van de derde (deployment) fase Kenmerkend voor deze fase is dat innovatie decentraal plaatsvindt waarbij de gebruiker aan de knoppen draait Innoveren doet men dus zowel lsquovoorrsquo als lsquometrsquo de Friese gemeenschap met een accentverschuiving van technologische naar sociale innovatie Voor Fryslacircn met haar unieke ruimtelijke en omgevingsfactoren biedt de hier beschreven ontwikkeling grote kansen
In het huidige regionale innovatiebeleid bestaat veel aandacht voor (het kopieumlren van) best practices in regionale systemen elders Hierbij is het van belang om interessante elementen van elders over te nemen te verrijken met lokale sterkten en te lsquoenginerenrsquo naar de lokale en regionale context zodanig dat er daadwerkelijk meerwaarde ontstaat die uniek is Dit geldt even zozeer voor Fryslacircn eigen kwaliteiten kunnen beter worden benut of uitgebreid en zwaktes omgezet in sterktes Dit is wat de Kerngroep verstaat onder drsquor op en drsquor over
F R I E S E I C T - I N N O V A T I E A L L I A N T I E 16
3 Fryslacircn in beeld
31 Inleiding
In dit hoofdstuk bespreken we de context waarbinnen de Kerngroep tot haar visie komt Allereerst volgen enkele innovatie-indicatoren voor de Friese economie en maatschappij Daarna volgen de uitkomsten uit een SWOT-analyse voor Fryslacircn De visie zelf komt in hoofdstuk vier aan de orde
32 Innovatie-indicatoren
Hieronder worden de belangrijkste indicatoren besproken In bijlage 2 zijn additionele data te vinden
Bedrijfsleven
Een bekende indicator van dynamiek en innovatie is het aantal startende bedrijven in een gebied Fryslacircn scoort ndash genormaliseerd naar het aantal inwoners - laag op deze indicator Alleen Overijssel en Zeeland scoren in Nederland nog lager7
Aantal startende bedrijven per inwoner (2006)
0 0001 0002 0003 0004 0005 0006 0007 0008
Groningen Friesland Drenthe
Overijssel Flevoland
Gelderland Utrecht
Noord‐Holland Zuid‐Holland
Zeeland Noord‐Brabant
Limburg
Figuur 3 Relatief aantal startende bedrijven in de Nederlandse provincies
7 ING (2007) Starterscampagne [28]
F R I E S E I C T - I N N O V A T I E A L L I A N T I E 17
In Fryslacircn is de primaire (landbouw) en secundaire (industrie) sector sterk ontwikkeld Dienstverlening zowel commercieel (tertiair) als niet-commercieel (quartair) zijn minder omvangrijk Overigens is het aantal bedrijfsvestigingen in Fryslacircn in generieke zin omvangrijk Dit betekent concreet dat er relatief veel MKB is en relatief weinig grootbeshydrijf8
Figuur 4 Aantal bedrijfsvestigingen in de primaire secundaire tertiaire quartaire sector in de Nederlandse provincies
In de drie noordelijke provincies is de werkgelegenheid in de ICT-sector benedengemidshydeld Elke provincie heeft minder dan 3 van de totale werkgelegenheid uit deze sector in Nederland In Fryslacircn zijn vooral banen op het gebied van hardware en diensten schaars9
Content Diensten Hardware
Nederland 122027 206297 90396
Groningen 3238 6447 2111
Fryslacircn 2853 3923 1044
Drenthe 1593 2507 1962
Tabel 1 Totaal aantal banen in drie ICT-sectoren (2005)
8 CBS ndash Statline [25] 9 Rutten amp Koops (2007) Creatieve industrie en informatie- en communicatietechnologie in Noord
Nederland Rapport naar aanleiding van de Noordermatch 2007 [31]
F R I E S E I C T - I N N O V A T I E A L L I A N T I E 18
Ondanks het beperkt aantal banen in de ICT-sector kent Fryslacircn wel een bovengemiddelde groei van het aantal banen daarbinnen Maar ook de creatieve industrie groeit in Fryslacircn Zeker als we het afzetten tegen de krimp in de provincie Groningen 10
Creatieve industrie ICT
Nederland 32 21
Groningen -04 34
Fryslacircn 36 28
Drenthe 47 17
Tabel 2 Gemiddelde procentuele jaarlijkse groei aantal banen (1996-2005)
Uitgaven aan RampD
Het onderstaande figuur laat zien dat de uitgaven aan innovatie als deel van het bruto binnenlands product in Fryslacircn laag zijn ten opzichte van de overige Nederlandse provincies
Gross expenditure on RampD as a of GDP (all sectors)
00
05
10
15
20
25
30
35
1996 1997 1998 1999 2000 2001 2002 2003 2004 2005
Groningen
Friesland
Drenthe
Overijssel
Gelderland
Flevoland
Utrecht
Noord‐Holland
Zuid‐Holland
Zeeland
Noord‐Brabant
Limburg
Figuur 5 Ontwikkeling van de uitgaven aan RampD als onderdeel van het bruto binnenlands product in de Nederlandse provincies
Een reden dat Fryslacircn relatief lage RampD-uitgaven kent is de schaarste van grote hightech bedrijven in de provincie Dit in tegenstelling tot bijvoorbeeld de provincie Noord-Brabant die in de bovenstaande grafiek dan ook de hoogste RampD-uitgaven laat zien Een andere verklaring waarom Fryslacircn lager scoort op RampD-uitgaven dan veel andere provincies is het ontbreken van een universiteit en het geringe aantal kennisinstellingen De investeringen in innovatie moeten dus uit het bedrijfsleven komen Dit is zeker in het licht van het grote aantal MKBrsquoers in Fryslacircn een hele opgave Ter informatie Philips ASML DSM en Oceacute
10 Rutten amp Koops (2007) Creatieve industrie en informatie- en communicatietechnologie in Noord Nederland Rapport naar aanleiding van de Noordermatch 2007 [31]
F R I E S E I C T - I N N O V A T I E A L L I A N T I E 19
hebben een zeer grote invloed op de scores van respectievelijk Noord-Brabant en Limburg11
Het is belangrijk om het onderscheid te maken tussen RampD en innovatie RampD gaat over uitgaven (input) innovatie over resultaten (output) Wanneer in de wederzijdse relaties tussen producten of diensten processen en markten een vernieuwing of essentieumlle verbetering wordt gerealiseerd waarmee de concurrentiepositie van het bedrijf verbetert dan is er feitelijk sprake van innovatie Het verbeteren van de concurrentiepositie (binnen 2-4 jaar) van het bedrijf is daarbij essentieel en verklaart het verschil met het verrichten van (fundamenteel) onderzoek door bedrijven12
Ondanks dat Fryslacircn lage RampD-uitgaven kent zijn er voldoende mogelijkheden om zowel in bedrijven als in maatschappelijke instellingen innovatie te realiseren Vooral bij sociale innovatie zijn andere randvoorwaarden doorslaggevend dan bij technologische
Demografie en geografische spreiding
De mate van vergrijzing in Fryslacircn is relatief hoog De provincie vergrijst sinds 2002 versneld maar is inmiddels ingehaald door Limburg Ook Zeeland en Drenthe vergrijzen momenteel sneller13
Grijze druk
14
16
18
20
22
24
26
28
30
32
1995 1996 1997 1998 1999 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 Groningen Friesland Drenthe Overijssel
Flevoland Gelderland Utrecht Noord‐Holland
Zuid‐Holland Zeeland Noord‐Brabant Limburg
Figuur 6 Ontwikkeling van de verhouding inwoners ouder dan 65 jaar ten opzichte van de werkzame populatie in de Nederlandse provincies
Het merendeel van Fryslacircn bestaat uit niet-verstedelijkt gebied en platteland Daar woont ook circa 70 van de bevolking Ondanks zorgen over de afnemende leefbaarheid zien we geen daling van het relatieve aantal inwoners op het platteland De cijfers over de afgelopen dertien jaar tonen een constant beeld 14
11 European Commission - Eurostat [26] 12 Bron Arno Gielen TCNN 2008 13 CBS ndash Statline [25] 14 CBS ndash Statline [25]
F R I E S E I C T - I N N O V A T I E A L L I A N T I E 20
1997
1998
1999
2000
2001
2002
2003
2004
2005
2006
2007
Verdeling van inwoners over dorpen en steden
0
20
40
60
80
100
Zeer sterk stedelijk Sterk stedelijk Matig stedelijk Weinig stedelijk Niet stedelijk
Figuur 7 Ontwikkeling van de verstedelijking in Fryslacircn
Traditioneel heeft Fryslacircn een sterke agrarische sector Alleen in Zeeland zijn er - relatief gezien - meer mensen werkzaam in de landbouw De werkgelegenheid neemt onder toenemende internationale concurrentiedruk versneld af
33 SWOT-analyse
Een SWOT-analyse is een methode om de sterkten en zwakten van een organisatie of regio te bepalen en af te zetten tegen veranderende omgevingsfactoren die zowel kansen als bedreigingen kunnen vormen De analyse bevat dan ook de volgende vier elementen Strengths Weaknesses Opportunities amp Threats De sterkten en de zwakten zijn vooral intrinsiek De kansen en bedreigingen kunnen vaak van buitenaf komen
Literatuuronderzoek gesprekken met beleidsmedewerkers van de provincie en een sessie met de Kerngroep vormden de basis voor een SWOT-analyse voor Fryslacircn De volgende matrix toont de sterkten en zwakten afgezet tegen mogelijke kansen en bedreigingen (zie bijlage 1 voor nadere toelichting en bijbehorende bronnen) De matrix is vervolgens aangevuld door de Kerngroep (blauw gearceerd)
F R I E S E I C T - I N N O V A T I E A L L I A N T I E 21
SWOT-analyse provincie Fryslacircn
Sterkten Zwakten Kansen Bedreigingen
Veel ruimte relatief dicht bij de Randstad [4] [7] [16]
Lage verstedelijkingsgraad [16]
Sterke landelijke vergrijzing en toename vraag naar zorg [3] [4] - Zorginnovatie
Afhankelijkheid van inkomsten van Rijk en EU (zoals landbouwsubsidies WW-uitkeringen) [3] [4] [15] [16]
Kwantiteit en kwaliteit van natuur- en recreatiegebieshyden [4] en de reputatie hiervan [6]
Hoger opgeleiden trekken weg door gebrek aan passend werk (braindrain) [15]
Middelen uit verschillende (Europese) fondsen [2] [4] [11]
Internationalisering van de economie zorgt voor extra concurrentiedruk [4] [15]
Sterke foodsector [4] [12] Voorzieningenniveau in dorpen is laag en neemt af [2] [3] [16]
Toenemende dreiging van dichtslibben Randstad [4]
Veel nevenvestigingen van bedrijven en instellingen weinig hoofdvestigingen [15]
Sterke en productieve agrarische sector [4] [12]
Veel achterstandswijken [9] [10]
Groeiende aandacht voor alternatieve energie en waterzuivering [4]
Opvolging in MKB vanwege familiebedrijven
Sterke metaal-electro sector [14]
Kwaliteit van het (basis)onderwijs en ontbreken universiteit [3] [6] [7] [8] [16]
Toenemende behoefte aan hoogwaardig wonen [4]
Te veel interne gerichtheid en te beperkte openheid
Sterk in watertechnologie [11]
Lage arbeidsparticipatie van vrouwen en ouderen [3] [12] [13]
Hoge en stijgende prijzen voor energie en voedsel
Sterke focus van overheden op de fysieke omgeving en infrastructuur
Grote sociale samenhang tussen Friezen [2]
Lage arbeidsproductiviteit en laag innoverend (ICT) vermogen en dus lagere inkomsten [1] [4] [5] [11]
De fysiek en sociale eigenheid van het gebied nodigen uit tot duurzame ontwikkeling
Sterk groeiende (maar relatief kleine) dienstensector [12] [13][14]
Laag aandeel van stuwende bedrijvigheid en hoog aandeel quartaire sector [4]
Koopkrachtige ouderen die (re)migreren naar Fryslacircn
Eigen taal en cultuur [incl arbeidsethos]
Hoge mate van vergrijzing [3] [4]
Internationaal recreatiepark
Ligging aan zee Beperkt organiserend vermogen [publiek en privaat]
Opwarming (Global warming)
Infrastructuur voor verkeer op het water
Leegstand in dorpen Deltaplan dijken
Diversiteit in ruimte Calimero effect (willen bewijzen)
Bevolkingsgroei genereert meer businessmogelijkheden
Imago eigen identiteit normen en waarden (11 steden)
Gebrek aan publiek ondernemerschap in de publieke sector Lange termijn visie ontbreekt soms
Spreiding zorg veiligheid door dunbevolktheid
Tabel 3 Overzicht van de sterktes zwakten kansen en bedreigingen van de Provincie Fryslacircn
Door middel van de uitkomsten van de SWOT-analyse gecombineerd met de moderne visie op innovatie (hoofdstuk 2) en de gepresenteerde cijfers voor Fryslacircn (sect32) komt de Kerngroep in het volgende hoofdstuk tot haar centrale visie op ICT-innovatie in Fryslacircn
22 F R I E S E I C T - I N N O V A T I E A L L I A N T I E
4 Visie op ICT-innovatie in Fryslacircn
41 Inleiding
De Friese ICT-innovatie Alliantie beoogt met slimme inzet van ICT economische en maatschappelijke innovatie in Fryslacircn te versterken en te versnellen Omdat de wereld en ook Fryslacircn snel verandert heeft de Kerngroep een aantal toekomstbeelden voor 2020 samengevat in een mindmap Vanuit deze toekomstbeelden gecombineerd met de uitkomsten uit de SWOT-analyse en bijbehorende discussies heeft de Kerngroep haar centrale visie een missie en bijbehorende concrete ambitie voor de komende twee jaar geformuleerd Deze visie wordt in dit hoofdstuk gepresenteerd
42 Toekomstbeelden van Fryslacircn anno 2020
De Kerngroep heeft haar stip aan de horizon bepaald met behulp van mind mapping De mindmap in Figuur 8 is een synthese van de afzonderlijke mindmaps van de verschillende Kerngroepleden Iedere deelnemer kreeg de opdracht om een eigen mindmap samen te stellen met als leidend thema Fryslacircn anno 2020 De toekomstbeelden tonen enerzijds een duidelijke wens voor behoud van de Friese kernkwaliteiten zoals het unieke landschap (in alle diversiteit) de kwaliteit van leven kleinschaligheid in de economie de eigen identiteit en cultuur De beleving van deze Friese kwaliteiten staat dan ook centraal in een aantal mindmaps
De toekomstbeelden die de leden van de kerngroep hadden zijn verder concreet gemaakt Beelden die werden aangereikt zijn onder andere het Florida van Nederland een Internationaal Recreatiepark locatiegebonden informatiediensten voor toeristen (digital awareness) en zogenaamde farm factories als werklocatie Bij al deze beelden lag een sterk accent op duurzame economische ontwikkeling en bewustwording van de schaarse resources bij de burger toerist werknemerwerkgever en consument Daarnaast kent Fryslacircn in 2020 een sterke vergrijzing en ontgroening met een grote behoefte aan zorgshyen oudedagsvoorzieningen en mogelijkheden voor long-life-learning Tevens vormt betere scholing voor de jeugd een belangrijk aandachtspunt Fryslacircn zal onder meer met aantrekkelijke (sport)faciliteiten de jeugd middelen en perspectief moeten bieden voor ontplooiing werk en beleving om een verdere lsquobraindrainrsquo te voorkomen
Verder besteden de opgestelde mindmaps aandacht aan (het open staan voor) invloeden van buitenaf De opkomst van de genetwerkte (stedelijke) samenleving vraagt om meer aandacht voor sociale cohesie in de wijk Dit biedt tal van mogelijkheden op het gebied van sociale innovatie Met inzet van ICT (slimme meters en sensoren) kan de leefomgeving van de milieubewuste burger (bijvoorbeeld CO2-reductie) en de gezondheidsbewuste burger (bijvoorbeeld beperking van fijnstof) verbeteren De opkomst van nieuwe werkvormen vraagt om andere infrastructurele voorzieningen en diensten (communicatie mobiliteit huisvesting identiteit) Denk bijvoorbeeld aan het groeiende aantal ZZPrsquoers die actief zijn binnen verschillende organisaties en werken op verschillende locaties Openstaan voor mondiale ontwikkelingen en in contact staan met de internationale samenleving is hier het credo Deze toekomstbeelden beschrijven het adaptieve vermogen van Fryslacircn om in te spelen op trends die van invloed zijn op wonen werken leren en ondernemen
In het merendeel van de toekomstbeelden staat de gebruiker (als burger leerling leerkracht patieumlnt werknemer ondernemer et cetera) centraal Dankzij vraagsturing
F R I E S E I C T - I N N O V A T I E A L L I A N T I E 23
draait de burger aan de knoppen van het beleid bij gemeenten en provincie (policy pull) Deze gebruiker wordt eveneens nauw betrokken bij experimenteeromgevingen gericht op het realiseren van innovatieve en effectieve producten en diensten Bij een dergelijke inzet van ICT kan de zogenaamde sociale innovatie (zoals toegelicht in sect 22) in Fryslacircn worden bevorderd
Gro
en
Jeugd
Grijs
Frie
secu
ltuur
Gebru
iker
BEHOUD CONSERVERING
DYNAMIEK ADAPTIEF
Kw
alitei
t va
n lev
en
Eig
en k
rach
t
Gen
etw
erkt
Ste
del
ijk
Leve
n
ldquoLiv
ing lab
rdquo
Tel
ewer
ken
Wat
erev
enem
ente
n
bull Flo
rida
van
NL
bull Gen
iete
n va
n ou
de d
agbull G
ezon
dhei
dbull B
esch
ikba
arhe
id lo
catie
gebo
nden
pro
duct
enbull V
estig
ings
klim
aat
bull Dig
ital a
war
enes
sbull C
reat
ieve
bro
edpl
aats
enbullD
uurz
aam
heid
bull Mob
ilitei
tbull V
irtue
le w
erkp
lekk
en
Gro
ene
ruim
te a
lskw
alite
it va
n Fr
ysla
nlsquoC
radl
e to
Cra
dlersquo
Smal
l is
beau
tiful
lKl
eine
ker
nen
Farm
fact
orie
sC
ross
-sec
tora
le d
iens
tver
leni
ng
Nie
uwe
zorg
conc
epte
n z
org
op m
aat
Zorg
op
afst
and
lang
er th
uisw
onen
Perm
anen
te e
duca
tie
bull Bel
even
isse
nbull O
nder
wijs
bull Spo
rtbel
evin
gbull O
verle
ving
stoc
hten
bull E-le
arni
ngbull O
ntgr
oeni
ng
Prom
otie
His
toris
che
plaa
tsen
Bel
evin
gR
eize
n en
pro
mot
ie (r
ecre
atie
)H
ande
l stim
uler
enLo
cale
indu
strie
(wat
er
agrif
ood)
Wer
kgel
egen
heid
ldquoWie
verd
ien
t w
at
vo
or
wie
rdquo
bull Sol
idar
iteit
in d
e w
ijkbull O
pen
voor
mon
dial
e on
twik
kelin
gbull I
CT
om s
ocia
le in
nova
tie te
stim
uler
enbull m
eten
CO
2fij
nsto
fbull Z
ZPv
erza
mel
gebo
uwen
bull slim
me
met
erka
stbull V
eilig
heid
pr
ivac
ybull C
amer
acr
isis
behe
ersi
ng
ldquoFry
slan
is
geen
eilan
d -
sta o
pen
vo
or
dyn
am
isch
e w
ere
ldrdquo
Gro
ots
chalig
eexp
eri
men
teer
om
gevin
gen
Kul
turh
us n
ieuw
e st
ijl
Opt
imal
e be
reik
baar
heid
van
pub
lieke
voo
rzie
ning
en
Eig
en lo
kale
pro
duct
ie (S
LOW
)
ldquoPo
licy
pu
llrdquo
(bu
rger
cen
traal
bij
e-g
ov)
Loka
le p
roduct
en
ldquoWik
i-w
orl
drdquo
Figuur 8 De gecombineerde mindmaps lsquoFryslacircn 2020rsquo van de leden van de kerngroep
F R I E S E I C T - I N N O V A T I E A L L I A N T I E 24
-
43 Visie van de Kerngroep
In het volgende kader is de visie van de Kerngroep verwoord gebaseerd op de uitkomsten van mindmaps en SWOT-analyse (zie sect 33) en de bijbehorende discussies
Visie van de Kerngroep
ldquoFryslacircn dient zich sterk te profileren op de themarsquos duurzaamheid ouderen jeugd en cultuur om in een open omgeving een antwoord te bieden op een snelveranderende sociaaleconomische omgeving (zowel nationaal als mondiaal)rdquo
Aandachtspunten hierbij zijn
bull Kernkwaliteiten behouden en uitbouwen bedreigende zwaktes neutraliseren
bull Ruimte creeumlren voor pilotprojecten en een experimenteeromgeving voor nieuwe dienstverlening en duurzame productie
bull Fryslacircn positioneren als internationaal recreatiepark
bull Fryslacircn profileren als duurzame innovatieve economie
bull ICT als enabler voor vernieuwing doet organisaties veranderen (vakmanschap als driver ICT als hulpmiddel)
bull ICT als enabler draagt bij aan vernieuwing en verbetering van de kwaliteit van onderwijs (gezondheids)zorg en welzijn
bull Successen en unieke sterkten grootschalig uitdragen
bull Alleen die activiteiten krijgen prioriteit waarin ICT de lsquoversnellerrsquo is van een vraag gestuurde ontwikkeling
44 Missie
De Friese ICT-innovatie Alliantie zal vraaggestuurde inzet van ICT gericht op duurzame economische ontwikkeling en sociale innovatie met behoud en uitbouw van de Friese kernkwaliteiten actief stimuleren Met open vizier en in verbinding met de mondiale ontwikkelingen wil de Alliantie ambities vergroten en zwakten op het gebied van onderwijs vergrijzing ondernemingscultuur in sterkten veranderen Met ICT kunnen genoemde domeinen en bedreigingen cross-sectoraal profiteren van de sterktes in ondermeer cultuur recreatie (water) sport zorg en op vakmanschap gerichte maakindustrie
Missie statement
Met cross-sectorale maatschappijgerichte ICT-oplossingen biedt de Friese ICT-innovatie Alliantie een verbindende schakel voor duurzame en sociale innovatie in Fryslacircn
Slogan
Fryslacircn onderneemt duurzaam met slimme ICT
Ambitie
Drsquor op en drsquor over
F R I E S E I C T - I N N O V A T I E A L L I A N T I E 25
45 Ambitie
Uit de geformuleerde visie en bijbehorende missie leidt de Kerngroep een krachtige en concrete ambitie af Voor een periode van twee jaar zet de Kerngroep onder de vlag van de Alliantie een vijftal projectgroepen op die elk eacuteeacuten of meerdere projecten tot uitvoering brengen Voor elke projectgroep geldt de realisering van minimaal eacuteeacuten project met een voorlopersrol voor de provincie Fryslacircn binnen twee jaar De pilotprojecten dienen vanaf de start gebaseerd te zijn op duidelijke probleem- en vraagsstellingen In april 2009 moet er voor elke projectgroep een plan van aanpak gereed zijn Uiterlijk medio 2009 zijn volledig uitwerkte businessplannen beschikbaar met instemming van de deelnemers en bijbehorende financiering om concreet uitwerking te kunnen geven aan verschillende onderdelen van de pilotprojecten Voor sommige projecten geldt dat in een eerder stadium gestart kan worden omdat hiervoor al de noodzakelijke stappen zijn gezet in lopende initiatieven
De (pilot)projecten hebben als achterliggende doelstelling dat zij werkgelegenheid creeumlren olievlekwerking kennen en na een succesvolle pilot zelfstandig door de markt worden gedragen De (pilot)projecten moeten een beweging en een omgeving creeumlren waar een zuigende werking vanuit gaat voor zowel bedrijven en instellingen uit Fryslacircn als van daarbuiten Zo kunnen rondom de projecten clusters van economische enof maatschappeshylijke activiteiten ontstaan Onze ambitie is Drsquor op en drsquor over
46 Criteria projectgroepen
De Kerngroep heeft zorgvuldig focus aangebracht in een long-list aan gegenereerde projectideeeumln en daarmee gebruik gemaakt van volgende criteria en aandachtspunten De criteria zijn ook te gebruiken ter monitoring van de individuele projecten
Aandachtspunten en criteria voor projecten
bull Vraaggestuurd en oplossingen voor concrete problemen
bull Oplossingen binnen strikte kaders moeten meetbaar zijn
bull Grensverleggend en verschil makend voor Fryslacircn
bull Eerste evaluatie binnen een tijdsduur van twee jaar
bull Voorbeeldwerking
bull Modulariteit
bull Duurzaam
bull Samenwerking stimulerend
bull Hergebruik van resultaten elders
bull Inzet van deskundigen bij aanvraag opzet projectteams analyse aanbevelingen
bull Inzicht in noodzakelijke investeringen personeel capaciteit
bull Mogelijkheden voor kruisbestuiving
bull Integrale benadering enof cross-sectoraal
bull Voldoende draagvlak bij politiek en in het veld
bull Uitzicht op economische spin-off
bull Verbetering van de Friese werkgelegenheid
F R I E S E I C T - I N N O V A T I E A L L I A N T I E 26
47 Monitoring en afstemming
Om de voortgang te bewaken zullen de Kerngroepleden de pilotprojecten per kwartaal kritisch monitoren en zo nodig bijsturen De hiervoor genoemde criteria zullen bij deze monitoring worden toegepast Indien de tussentijdse resultaten ontoereikend zijn of de perspectieven voor succes uitblijven zal de Kerngroep namens de Alliantie een negatief advies uitbrengen aan de subsidieverstrekker(s) of zelfs een voorstel tot stopzetting doen De frequentie van (voortgangs)rapportages zullen samenvallen met de terugkoppelmoshymenten die zijn afgestemd met de subsidieverstrekker(s)
Na twee jaar zullen de projectresultaten worden geeumlvalueerd Bij deze evaluatie zullen ook relevante gebruikers cq overheden zorg- of onderwijsinstellingen industrie en MKB en particuliere of overige maatschappelijke organisaties betrokken worden
F R I E S E I C T - I N N O V A T I E A L L I A N T I E 27
5 Roadmaps projectgroepen
51 Inleiding
In dit hoofdstuk bespreken we zes roadmaps voor de geselecteerde projectgroepen Deze roadmaps vormen samenvattingen van de inhoudelijk uitwerkingen die voorzien zijn in de verschillende projectgroepen Hierbij volgen we een sjabloon dat antwoord geeft op de volgende vragen
bull Welke probleem wordt opgelost welke behoefte staat centraal
bull Voor welke doelgroep
bull Welke doelstelling wordt nagestreefd
bull Welke unieke toegevoegde waarde economisch potentieel is voorzien
bull Welke concrete resultaten zijn te verwachten
bull Welke partijen kunnen deelnemen
In de volgende paragrafen is de roadmap per projectgroep nader uitgewerkt Iedere roadmap beoogt op hoofdlijnen een totaalconcept te beschrijven Voor de projectgroep Zorg zijn twee afzonderlijke roadmaps opgenomen namelijk voor de projecten lsquoZorg op afstandrsquo en lsquoQwiekrsquo
52 Draadloze Friese meren
Probleem Fryslacircn wil draadloze breedband dienstverlening inzetten om meer watertoeristen langer en intensiever aan Fryslacircn te binden Veel watertoeristen komen naar Fryslacircn en begeven zich daarbij op de Friese meren en kanalen Hun economische waarde beperkt zich vaak tot de verhuurder en aangrenzende horecagelegenheden Watertoeristen zijn zich onvoldoende bewust van de mogelijkheden in de desbetreffende regiorsquos Door gebrekkige informatievoorziening blijft toch al seizoensgebonden economisch potentieel onbenut Daarnaast zorgt de confrontatie tussen beroepsvaart en de recreatieve watersporter regelmatig voor onveilige situaties
Doelgroep Fryslacircn kent jaarlijks ruim 15 miljoen overnachtingen van watersportshytoeristen 15 Daarnaast recreeumlert de eigen bevolking van Fryslacircn ook intensief op en rond het water
15 Toerdata Noord Toerisme in cijfers 2007
F R I E S E I C T - I N N O V A T I E A L L I A N T I E 29
Doelstelling Ontwikkel en implementeer in twee jaar met inzet van de nieuwste communicatietechnologieeumln die draadloze toepassingen die in het decennium daarna Fryslacircn aantoonbaar sociaaleconomisch versterken
Voor een betere beleving en benutting van Fryslacircn wordt vanuit een gebruikersperspectief ICT ingezet ter
bull Verhoging economische spin-off Friese middenstand
- Dynamische Point-of-interest tafel aan het water
- Exposure voor evenementen concerten exposities etc
bull Verrijking vaarroute-informatie
- Overheidsinformatiedienst actuele brugtijden brughoogshyten vaardiepte gekoppeld aan waterstand tijdelijke obstakels boeicooumlrdinaten en weerbericht (stormwaarshyschuwing)
- Adviesvaarsnelheid breedte vaarweg + belading
- Beroepsvaartalert drukke kruisingen
- Ligplaats reservering + voorzieningen
bull Verhoging servicegraad veiligheid op het water
- Zorg op het water waterambulance Sneek Thuiszorg aan boord telegeneeskunde track amp trace
- Wegenwacht op het water bootbenodigdheden en reparashyties (motorpech zeilmaker brandstof touw en tuigage) + e-diagnose
Toegevoegde waarde Nieuwe draadloze en schaalbare tweeweg breedbandinfrastructuur versnelt de ontwikkeling van digitale (maatschappelijke) dienstverlening
1 Locatiegebonden breedband informatiediensten (interessante locaties evenementen voorzieningen etc) op mobiele en vaste monitoren van zakformaat tot megaschermen
2 Dedicated tweewegverbinding (oa hulpdiensten)
3 Track and trace van schepen (verhuurbedrijven hulpdiensten locale serviceproviders)
4 Live draadloze narrowcasting (zeilwedstrijden muziekshytheaterregistratie)
5 Persoonsgebonden routeplanner (ingang kinderen 65+ sportgezondheid historie natuur culinair etc)
6 E-reserveringssysteem voor jachthavens avondje uit etc
7 Virtuele radar
8 VOIP communicatie in het buitengebied
9 Fryslacircnpas (naast marketing ook Elektronisch Schip Dossier)
F R I E S E I C T - I N N O V A T I E A L L I A N T I E 30
Concrete resultaten Interactie tussen wal en water draagt bij aan seizoensverlenging doelgroepverbreding en intensivering van bestedingen per watertoerist Bij evenementen zoals de Sneekweek krijgt de Friese economie slechts een korte impuls waar slechts een deel van de omliggende bedrijvigheid van kan profiteren Door de verhoogde interactie tussen wal en water zal de Friese middenstand (horeca jachthavens bootbenodigdheden etc) 5 extra omzet worden gerealiseerd Daarnaast beperkt het hoogseizoen van watertoeristen zich momenteel tot de zomermaanden Door het bieden van extra servicegraad eveneens in voor- en naseizoen en aanvullende informatie (incl virtuele vakantievoorpret) beoogt dit project deze periode te verlengen De verwachte resultaten zijn
bull Weersonafhankelijke uitbreiding toeristenseizoen van gemiddeld twee naar vijf maand per jaar
bull Vergroting uitgaven per toerist per dag met 5 Invoering Sneekweek 2009 en uitbreiding met straal van tien km in 2010
bull vergroting van de structurele werkgelegenheid in het werkingsshygebied met 5 te realiseren in de hightech productie- en dienstensectoren
Samenstelling (Potentieumlle) samenwerkingspartners zijn onder andere ziekenhuizen ondernemersverenigingen kennisinstellingen infrastructuuraanbieders softwareontwikkelaars lokaal MKB gemeenten provincie
F R I E S E I C T - I N N O V A T I E A L L I A N T I E 31
53 Zorg op afstand (ZoA) Pilot lsquohartfalenrsquo
Probleem Zorg op Afstand (dat is preventie diagnose behandeling en monitoring onafhankelijk van tijd en plaats) wordt gezien als deacute oplossing om de enorme discrepantie tussen vraag en aanbod in de zorg (in 2025 kan nog maar 60 van de zorgvraag beantwoord worden) het hoofd te kunnen bieden
De businesscase voor zorg op afstand is echter nog nergens echt gerealiseerd Dit heeft vele oorzaken maar de belangrijkste zijn wel
bull Geen goede integratie met bestaande systemen waardoor Zorg op Afstand naast en niet in plaats van bestaande zorg komt
bull Geen onderlinge samenhang Initiatieven sluiten niet op elkaar aan Patieumlnten en burgers krijgen met meerdere kastjes of systemen te maken en zullen het idee niet adopteren Innovatieve aanbieders krijgen daardoor geen goede afzet
Doelgroep De (Friese) patieumlntburger kan langer zelfstandig wonen ook op het platteland eilanden en weet zich verzekerd van voldoende zorg en veiligheid De pilot richt zich specifiek op hartpatieumlnten
Innovatieve zorgaanbieders Zij willen hun businesscase kunnen realiseren in een goede afzetmarkt
Indirecte doelgroep betreft de leveranciers voor Zorg op Afstand systemen Een gunstige afzetmarkt betekent meer werk en omzet en een beter klimaat om verder te investeren
Daarnaast is de zorgverzekeraar belanghebbend de uiteindelijke belofte van Zorg op Afstand komt dichterbij hogere arbeidsproductiviteit in de zorg meer garantie van voldoende zorg lagere kosten minder zorgen bij de patishyentburger
Doelstelling Bij de ontwikkeling van een generieke architectuur en een dienstverleningsconshycept voor Zorg op Afstand wordt de gebruiker centraal gesteld Indien mogelijk worden de activiteiten van stichting Gerrit verder opgeschaald De zorginfrastructuur en het modulair opschaalbare dienstenconcept moeten zich bewijzen via een aantal concrete pilotprojecten met een harde businesscase De pilot lsquoHartfalenrsquo vormt de eerste testcase De behoefte van de zorgclieumlnt moet bij de ontwikkeling van nieuwe diensten van meet af aan centraal staan Uitgebreid behoefteonderzoek is dan ook bij aanvang noodzakelijk
Een achterliggende doelstelling van ZoA is het opheffen van systeemfalen binnen de zorgketen ZoA vervult een vraaggestuurde brugfunctie tussen burgerpatieumlnt en zorgaanbieder Met behulp van eacuteeacuten kastje wordt monitoring op afstand en communicatie via veilige verbindingen mogelijk Belangrijkste innovatie ligt in een harde businesscase voor innovatieve zorgdiensten met voldoende integratie in de huidige installed base en betrokken partijen
F R I E S E I C T - I N N O V A T I E A L L I A N T I E 32
Toegevoegde Burgerpatieumlnt dichtbij (desgewenst mobiel) ondersteunen met zorg ICT Geeft waarde burgerpatieumlnt meer veiligheid kan langer zelfstandig wonen en doet (langer)
mee in het sociale levenmaatschappij
Bij telemonitoring wordt een hartpatieumlnt eerder uit het ziekenhuis ontslagen en vermindert het polibezoek de mortaliteit en de (her)opnamen Ook de kwaliteit van de zorg verbetert door toename van aantal contactmomenten compleet beeld door patieumlntprofiel multidisciplinaire samenwerking juiste zorgverlener voor hulpvraag sneller de juiste medicatie en besparing van reistijd door virtueel polibezoek Tenslotte leidt de ontwikkeling van de benodigde infrastructuur tot economische spin-off voor het Friese bedrijfsleven Telemonitoring creeumlert tevens faciliteiten voor exploitatie van Friese health check-up diensten met uitstralingseffecten ook buiten de provincie Voor provincie gemeenten verzekeraar (indien in samenhang) biedt ZoA veel potentie voor nieuwe producten aantrekkelijkheid zorgverlening exportproduct evenals werkgelegenheid (Fryslacircn als proeftuin zorg op afstand valley)
Concrete Realiseren van twee of drie concrete projecten waarbij een aantal nieuwe resultaten technologieeumln een definitieve inbedding in de zorgveiligheid hebben gekregen
In de eerste pilot hartfalen wordt een architectuur voor infrastructuur en het dienstverleningsconcept ontwikkeld die ook voor andere projecten bruikbaar zijn De pilot leidt ook tot de invulling van noodzakelijke centrashylegemeenschappelijke onderdelen zoals een zorgnetwerk en een gemeenschappelijke zorg-opvolgcentrale waarmee een open platform voor zorgdienstenaanbieders wordt gerealiseerd De inzet van telemonitoren moet leiden tot toepassing bij 50 van de patieumlnten met hartfalen in Fryslacircn enkele jaren na succesvolle afronding van de pilot Door telemonitoring zijn er 30 minder opnamen nodig van patieumlnten met hartfalen mortaliteit vermindert met 30 en patieumlnten worden gemiddeld twee dagen eerder uit het ziekenhuis ontslagen
Samenstelling (Potentieumlle) samenwerkingspartners zijn onder andere zorgaanbieders zorgverzekeraars aanbieder dienstenplatform provincie kennisinstellingen hardware leveranciers en infrastructuur aanbieders
F R I E S E I C T - I N N O V A T I E A L L I A N T I E 33
54 Qwiek
Probleem Zorgverleners gebruiken steeds vaker de mogelijkheden van het internet om hun (zorg)diensten aan te bieden Zij bouwen daarvoor hun eigen portalen - al dan niet beveiligd - op eigen wijze De samenhang ontbreekt vaak nog Dit levert problemen
bull De patieumlnt is onvoldoende lsquoempoweredrsquo Zij krijgen slechts een deel van de informatie en een deel van de diensten tot hun beschikking Patieumlnten kunnen niet zelf sturen
bull Elk initiatief van zorgverleners moet op zichzelf lsquokrachtigrsquo genoeg zijn om te overleven Er is weinig mogelijkheid tot aanhaken op hergebruiken van of integratie van elkaars diensten en faciliteiten De initiatieven worden moeilijk uitrolbaar en hebben relatief weinig kans van slagen
Om samenhang te creeumlren bestaan ook weer diverse initiatieven zoals portalen van ketenzorg leveranciers WMO loket Foar Elkoar Omkeer 20 (sociale netwerken) zorgdomein pointment websites van zorgverzekeraars Ook deze gaan langs elkaar heen Met alle gevaren van dien eilandvorming het niet aan (kwaliteits)eisen voldoen weinig voortgang door onvoldoende samenhangmassa en niet de minste onzekerheid bij de patieumlnt over betrouwbaarheid (is de informatie juist heb ik alle relevante informatie is zij objectief) van het gebruikte portaal dat bovendien niet vanuit klantpatieumlntperspectief of -behoefte is ingericht
Het probleem heeft geleid tot de GERRIT-challenge uitgevoerd door TNO (als gevolg van het winnen van GERRIT van de telemedicineprijs 2008) TNO kwam met de oplossing van een platform voor het uitwisselen van diensten waarmee de diverse portalen gevoed kunnen worden Dit platform heeft de werknaam Qwiek gekregen
Doelgroep Patieumlntenburgers als gebruikers van (Qwiek)diensten zoals (modules van) de webdokter (zie wwwhzclnl) e-consult (NPCF)
Zorgverleners alsook aanbieders van diensten Op termijn liggen ook andere aanbieders (zoals gemeenten)in het verschiet (gelet op WMO-loket en GGD ten aanzien van preventie en EKD)
Doelstelling Gestreefd wordt naar een oplossing en een voorbeeldproject dat nationale navolging kan krijgen Er is in Nederland nog niet iets vergelijkbaars gerealiseerd Er zijn wel vergelijkbare initiatieven op onderdelen maar er is geen geheel Als het pilotproject in Fryslacircn slaagt kan Qwiek een platform voor heel Nederland worden
Toegevoegde waarde Qwiek is een platform voor ontsluiting van zorgdiensten zodat een persoon zijnhaar eigen diensten kan afnemen om zelf de regie te kunnen nemen over zijnhaar zorg vanuit zijnhaar eigen behoefte Daarnaast biedt dit platform toegang tot andere mogelijk interessante websites voor deze persoon Het platform kan tevens voor aanbieders gebruikt worden om hun eigen portaal te verrijken met diensten van derden of om hun diensten in portalen van derden te hangen
Voordelen voor burger en directe omgeving Het platform maakt het voor een burger gemakkelijker om inzage te krijgen in relevante en betrouwbare medische en logistieke gegevens en om zelf zorgzaken te regelen vanaf een willekeurige plek (met internet) een willekeurig apparaat een willekeurig internetportaal op een willekeurige tijd
F R I E S E I C T - I N N O V A T I E A L L I A N T I E 34
Voordelen voor stakeholders lees zorgverleners Het platform biedt stakeholders de mogelijkheid om versneld een volledig dienstenpallet te kunnen bieden waar men dit individueel niet kan waardoor - een grotere patieumlntenbasis bereikt (en bediend) kan worden - meegelift kan worden met andere innovatieve toepassingen (goed voor imago) - kosten en risicorsquos gedeeld worden - individuele stakeholders zich kunnen profileren met hun eigen dienstverlening en flexibel nieuwe eigen diensten toevoegen
Concrete resultaten bull Diensten op devices van burgers waardoor patieumlntempowerment toe neemt Burgers worden ondersteund bij het zoeken en boeken van zorgverleners en kunnen hun eigen diensten (op basis van eigen behoeften noden) samenstellen op hun (draadloos) device
Voorbeelden van dergelijke diensten
bull Vanuit lsquoherhaalreceptrsquo in webdokter direct online bij verzekeraar dekking nagaan en vervolgens medicijn bij apotheek bestellen
bull Afspraken maken via lsquokijken en vergelijkenrsquo
bull Zelf bloedwaarden doorgeven (combinatieintegratie met Zorg op Afstand)
bull Het vullen van het device met diensten is erg eenvoudig hetgeen een randvoorwaarde is om te komen tot patieumlntgedreven (keten netwerk) zorg
Het Qwiekplatform is opgebouwd Qwiek stapt tussen de portals geeft synergie samenhang en massa geeft de patieumlnt betrouwbare informatie geeft de zorgverlener een extra kanaal om (multidisciplinaire) diensten aan te bieden maakt nieuwe diensten mogelijk bijv zorgcooumlrdinatie speelt in op trends en ontwikkelingen vereist samenwerking openheid is de essentie
Samenstelling (Potentieumlle) samenwerkingspartners zijn onder andere ziekenhuizen zorgdienstenverleners platformaanbieder netwerkaanbieders hard- en softwareleveranciers kennisinstellingen zorgverzekeraars
55 Sport experience Fryslacircn
Probleem De provincie Fryslacircn wordt vaak geassocieerd met sport en vooral Heerenveen heeft een rijke sporthistorie Sportstad Heerenveen zorgt ervoor dat de provincie ook een rijke sporttoekomst zal krijgen De afgelopen jaren zijn rond het stadion het SC Heerenveen de nodige sportieve projecten uitgevoerd Op dit moment bestaat Sportstad Heerenveen uit een sportcentrum (met een zwemcomplex grote sporthal turnhal squashbanen en een dojo) een gezondheidsboulevard een lifestylepassage de CIOS-opleiding van het Friesland College en uiteraard het Abe Lenstra stadion De aandeelhouders van sportstad zijn de gemeente Heerenveen SC Heerenveen en de Friesland Zorgverzekeshyraar
Binnen het concept Sportstad Heerenveen wordt er gewerkt aan de Sport Experience De Sport Experience is een (fysieke) locatie waar je als bezoeker een sportieve ervaring daadwerkelijk kan ondergaan Om het
F R I E S E I C T - I N N O V A T I E A L L I A N T I E 35
een en ander onder de aandacht te brengen en te houden bij het publiek zijn aanzienlijke promotieactiviteiten nodig Hierbij kan ICT een belangrijke rol spelen
De probleemstelling is tweeledig
1 Hoe kan inzicht gekregen worden in toeristenstromen
2 Hoe kunnen potentieumlle klanten via games worden geprikkeld om de Sportexperience te bezoeken
Doelgroep De focus ligt op jongeren in Nederland en daarbuiten
Doelstelling ICT kan als versneller van de Sport Experience dienen omdat je met virtualisatie (online gaming en 3D-simulaties) in de voorfase al aan promotie kunt doen en gebruikerservaringen kunt verzamelen (datamining) Door het koppelen van databases van verschillende Friese (toerischtische) instanties kan beter inzicht worden gekregen in de behoeften en wensen van de bezoekers van de provincie Fryslacircn
Toegevoegde waarde De toegevoegde waarde van de Alliantie ligt in het bijeen brengen van gekwalificeerde personen en hoogwaardige kennis om het project succesvol te realiseren Daarnaast kan de Alliantie zorgen voor extra draagvlak bij financiers Verder kan de Alliantie waarde toevoegen door dit project te linken aan de andere projecten van de Alliantie en op die manier de kracht van kruisbestuiving te benutten
Concrete resultaten Het realiseren van een systeem (1) waarmee de Sportexperience via het web toegankelijk kan worden gemaakt (2) waarin potentieumlle klanten beter in kaart worden gebracht binnen een termijn van twee jaar
De Sportexperience toegankelijk maken via het web kan door middel van simulaties In de ontwerpbouwfase alvast rondkijken (virtualisatie) Maak een game waarmee de speler de ervaring krijgt alsof zelf het sportevenement meemaakt Zorg voor spanning bij de speler Op deze manier krijgen mensen interesse in de Sportexperience en gaan ze deze bezoeken
Er zijn verschillende organisaties die bijhouden welke personen Fryslacircn bezoeken Denk aan Fryslacircn marketing verschillende hotelketens organisaties die zich bezighouden met watersport et cetera Met de bovenstaande webapplicatie kan beter inzicht in de behoeften en wensen van potentieumlle klanten worden vergaard
Samenstelling (Potentieumlle) samenwerkingspartners zijn onder andere organisaties actief in de sportsector onderwijs- en kennisinstellingen softwareleveranciers (gaming en simulatie) hardwareleveranciers en webmarketeers
56 Ketendigitalisering in de jachtbouw
Probleem De jachtbouw kent hoge ontwikkelkosten Deze worden pas terugverdiend bij grote serieproductie In Fryslacircn is de omvang van de productie vaak beperkt Hierdoor zijn de kosten hoog en is het lastig om concurrerend te blijven Door middel van breedbandcommunicatie en een modulaire aanpak kan efficieumlnter geproduceerd worden door een groep van jachtbouwers
Er komen vier databases die allen modulaire standaardonderdelen bevatten Casco aandrijftechniek interieur overige apparatuur De
F R I E S E I C T - I N N O V A T I E A L L I A N T I E 36
unieke combinatie van standaardonderdelen leidt tot een uniek ontwerp met relatief lage kosten Bij het ontwerp van het casco zal 3D-techniek een grote rol spelen Bij de keuze van aandrijftechniek wordt bepaald welke motoren mogelijk zijn en welke consequenties dit heeft voor trillingen en geluid Bij het interieurontwerp zullen 3D-techniek CAM16 en CNC-machines een grote rol spelen
Doelgroep Jachtbouwers en toeleveranciers in de provincie Fryslacircn
Doelstelling Het integraal bijeen brengen van de gehele productieketen en digitale samenwerking van ontwerp tot fabricage realiseren Door toepassing van een totaalconcept wordt de bouw van een duurzaam schip voor de verhuurmarkt gerealiseerd met als doel via de beschreven aanpak de internationale concurrentiepositie van de Friese Jachtbouw te versterken
Toegevoegde waarde ICT is een enabler om de hele keten van jachtbouwers te laten samenwerken De rol van ICT kan door verschillende technologieeumln vorm krijgen zoals een databasesysteem 3D- modellen CADCAM en ERP
Concrete resultaten Er wordt een ndashdoor een topdesigner ontworpen- jacht gebouwd ICT wordt ingezet om het systeem met databases ERP-systemen 3Dshysimulaties op te zetten en te testen
Samenstelling (Potentieumlle) samenwerkingspartners zijn onder andere vijf jachtbouwers leveranciers van hybride aandrijvingen generatoren accursquos dieselmotoren ERP systemen randapparatuur schilderwerken cascorsquos interieurs CNC-bedrijven met 3D-freesfaciliteit ICT-bedrijven Navalshyarchitects en Reality Theatres
57 Platteland kleine kernen
Probleem Steeds meer voorzieningen verdwijnen uit kleine kernen Denk bijvoorbeeld aan postkantoor apotheek banken en gemeentebalies Gemeentelijke herindelingen zijn hier ook deels debet aan Hierdoor neemt de sociale cohesie af en wordt de leefbaarheid in deze kernen steeds minder terwijl in de nabije toekomst het belang van lokale voorzieningen door vergrijzing van de kleine kernen toeneemt Ook verdwijnt hiermee werkgelegenheid en de economische binding van veelal gezinnen en jongeren met het plattelandkleine kernen (ontgroening) Daarnaast verslechtert hierdoor het vestigingsklimaat voor ondernemingen waardoor bedrijven vertrekken en vestiging van nieuwe bedrijvigheid uitblijft met daaruit voortvloeiende negatieve gevolgen voor de werkgelegenheid Versterking van het plattelandkleine kernen kent dan ook twee componenten Enerzijds versterking van de sociale cohesie en anderzijds de versterking van economische binding (van burgers en bedrijven) en vitaliteit van het platteland
Nieuwe technieken kunnen dorpen leefbaar houden Aansluiten bij de behoefte van inwoners van het platteland is een voorwaarde voor succes van voorzieningen (fysiek en virtueel) Alleen voorzieningen die gedragen worden door gebruikers kunnen op termijn zonder subsidie (zelfdragend)
16 Computer Aided Manufacturing (CAM) het fabriceren van producten met behulp van een computer
Computer Aided Manufacturing (CAD) computergesteund ontwerpen
Enterprise Resource Planning (ERP) softwarepakket ter ondersteuning van bedrijfsprocessen
F R I E S E I C T - I N N O V A T I E A L L I A N T I E 37
voortbestaan Voor de specifieke invulling van het thema platteshylandkleine kernen is het dan ook noodzakelijk om dmv een behoeftescan de daadwerkelijke gebruikersvraag op het platteland in kaart te brengen Vooralsnog zijn veel initiatieven in dit veld te versnipperd en te veel gericht op enkele specifieke toepassingen Wat nodig is is een totaalconcept (sterk vraaggestuurd) dat bij de doelgroep nieuwe economische en maatschappelijk activiteiten losmaakt
Doelgroep Bewoners (en bedrijven) van de kleinere kernen in Fryslacircn In het bijzonder MKB-bedrijven 13-18 jarigen (werkende) ouders en ouderen (niet werkenden)
Doelstelling In een dorpskern (bijvoorbeeld Dantumadeel) wordt een pilot opgestart met als doel om een dorpshuis nieuwe stijl te realiseren Door toepassing van een totaalconcept voor plattelandsontwikkeling wordt onder andere een bijdrage geleverd aan de verbetering van de sociale cohesie digitale voorzieningen en de werkgelegenheid onder jongeren Sociale cohesie en economische binding dienen bij een dergelijke scan centraal te staan
De sociale cohesie kan op verschillende manieren versterkt worden Wanneer voorzieningen op gebied van wonen leven (sociaal dorpsleven en ndashcultuur) en zorg ontwikkeld worden die aansluiten bij de behoefte van de bewoners van en in de omgeving van de plattelandskern kunnen oa ouderen langer zelfstandig blijven wonen Bovendien maken een (toekomstig) excellent dienstenaanbod evenals rust en ruimte het ook voor mensen uit andere delen van Nederland aantrekkelijk om zich op het Friese platteland te vestigen
Digitale voorzieningen op het gebied van digitaal onderwijs (primair en voortgezet) zijn een mogelijkheid om zowel de sociale cohesie met betrekking tot jongeren als de economische vitaliteit van het platteland te versterken Onderwijs biedt jongeren immers kansen op de arbeidsmarkt Ook bieden digitale (onderwijs)voorzieningen kansen om deze buiten de provincie Fryslacircn te vermarkten Met name voor het MKB zijn toepassingen om de e-vaardigheden te vergroten kansrijk17
Voorzieningen die de economische binding met het plattelandkleine kernen versterken maken het voor jongeren gezinnen en werkende ouderen aantrekkelijk om op het platteland te (blijven) wonen Een van de mogelijkheden om de economische binding te versterken is de ontwikkeling van toepassingen die leiden tot het ontstaan van nieuwe vormen van dienstverlening en werkgelegenheid
Een mogelijk succesvol traject is de ontwikkeling van hoogwaardige en complexe telewerktoepassingen die niet afhankelijk zijn van een standplaats Dergelijke voorzieningen maken het ook voor huidige randstadinwoners aantrekkelijk om zich op het Friese platteland te vestigen en te blijven werken in de randstad
Ook biedt de inzet van microkredietverlening kansen voor innovatie in het Friese MKB (vakmanschap) en naar succesvol voorbeeld van Koninklijke Tichelaar uit Makkum dit buiten de regio te vermarkten
Tenslotte dient benadrukt te worden dat innovatieve vermarktbare voorzieningen die door Friese partijen zijn ontwikkeld economische spinshyoff voor het Friese bedrijfsleven genereren
17 Bron Initiatieven voor het bevorderen van eSkills van de beroepsbevolking in zes Europese landen Dialogic 2006
38 F R I E S E I C T - I N N O V A T I E A L L I A N T I E
Toegevoegde waarde Een belangrijk kenmerk van ICT-toepassingen is de mogelijkheid van opschaling Eenmaal ontwikkelde toepassingen kunnen zonder aanzienlijke kosten verder vermarkt worden Insteek van het pilotproject dient dan ook het selecteren van toepassingen te zijn die aantrekkelijk zijn voor een brede doelgroep in en buiten de provincie Fryslacircn
Online zorg (ouderen en gezinnen) domotica en sociaal-culturele voorzieningen die huidige inwoners aan het platteland bindt eacuten voor inwoners van buiten Fryslacircn aantrekkelijk is om zich op het Friese platteland te vestigen
Digitale voorzieningen die zowel de sociale cohesie als economische binding versterken eacuten buiten Fryslacircn vermarkt kunnen worden
Telewerk-toepassingen waarvan bedrijven uit andere delen van Nederland gebruik kunnen maken eacuten het voor randstedelingen aantrekkelijk maakt zich te vestigen op het Friese platteland
Concrete resultaten Einddoel van het project is de inrichting van fysieke loketten (dorpshuizen) dichtbij de burger In deze dorpshuizen komen de fysieke en virtuele component samen De dorpshuizen brengen de voorzieningen en daarmee de sociale cohesie en ondernemerschap daadwerkelijk terug in de kleine kernen Het vormt een concentratiepunt voor uiteenlopende fysieke en virtuele diensten op het vlak van gezondheid onderwijs ondernemerschap cultuur en sport
Op basis van de behoeftescan en de aansluiting bij het Vital Rural Area- project wordt een totaalconcept met daarin een aantal ICT-toepassingen en daaraan en omheen gerelateerde diensten en voorzieningen geselecteerd voor een pilotproject Hiervoor dient een businessplan opgesteld te worden met monitoring go-no go beslissingen en opschalingsmogelijkheden Uiteindelijk dient de pilot te resulteren in de ontwikkeling van toepassingen die de sociale cohesie en economische vitaliteit versterken eacuten onderscheidend zelfdragend en opschaalbaar zijn
Samenstelling (Potentieumlle) samenwerkingspartners zijn onder andere banken verzekeraars (huis)artsen thuiszorginstellingen verenigingen woningbouwcorporaties gemeenten postkantoren onderwijsinstellingen KvK belastingdienst bibliotheken jongerenwerk bedrijven en MKB Noord
F R I E S E I C T - I N N O V A T I E A L L I A N T I E 39
6 Organisatie
61 Rol van de Alliantie
De Friese ICT-innovatie Alliantie heeft de rol van stimulator versneller versterker en makelaar op zich genomen om de beste krachten vanuit de maatschappij en economie in de provincie Fryslacircn te bundelen om pilotprojecten te starten en te komen tot zelfdragende innovatieprojecten die de economische en maatschappelijke ontwikkeling in Fryslacircn sterk stimuleren Naast de hiervoor genoemde rollen is de Alliantie in het algemeen - en de Kerngroep in het bijzonder - vooral een realist en vertaler van vraag naar oplossing De Alliantie werkt aan het opstarten van een zes pilotprojecten in nauwe samenwerking met andere stakeholders maar is geen eigenaar van de projecten
De Kerngroep bestaat uit zes leden die op persoonlijke titel en zonder last of ruggespraak hun visie inbrengen zich sterk maken voor het opzetten van de projecten en toezien op uitvoering daarvan De Kerngroep is vooralsnog geiumlnstalleerd tot en met 31 december 2010 De leden van de Kerngroep zijn
bull Profdrir LP Ligthart (voorzitter) TU Delft
bull R Feenstra RI MBA De Friesland Zorgverzekeraar
bull Drir PA Gielen TCNN
bull Drs FA Pronk Rabobank Heerenveen
bull Drs WR Reek MCM Gemeente Sneek
bull Drs J Wester TNO-ICT
Dialogic Next Step en in het bijzonder drs SR Maltha ir ing RMF Brennenraedts en drs H Gillebaard ondersteunen de Alliantie met de voorbereiding van bijeenkomsten verrichten onderzoek waar nodig en begeleiden de uitvoering van projecten
62 Taakstelling per onderdeel van de Alliantie
Raad van Advies
De Alliantie zal een Raad van Advies kennen die uit drie tot vier personen zal bestaan en momenteel nog te formeren is De leden zijn bestuurders van statuur die politiek zeer goed ingevoerd zijn zowel op provinciaal als landelijk niveau De Raad van Advies geeft allereerst steun aan de beoogde initiatieven en draagt dit ook publiekelijk uit Daarnaast zal zij vooral een klankbord- en ambassadeursfunctie gaan vervullen om de ambities van de Alliantie te helpen realiseren Hiervoor zal zonodig onafhankelijke bestuurlijke druk georganiseerd worden De Raad van Advies biedt de Alliantie toegang tot diverse relevante netwerken en is thuis in de financieringsmogelijkheden voor de beoogde innovatieprojecshyten Verder dient de Raad van Advies zelfstandig initiatief te nemen om de activiteiten van de Alliantie ook op andere nationale of internationale agendarsquos geplaatst te krijgen De Raad van Advies zal enkele malen per jaar bijeenkomen en afstemmen met de Kerngroep
F R I E S E I C T - I N N O V A T I E A L L I A N T I E 41
Kerngroep
De Kerngroep is in een eerste fase gestart met een visieontwikkeling en heeft dit vertaald in de onderliggende Roadmap De Kerngroep dient haar visie en plannen in bij de Gedeputeerde Staten van Fryslacircn Na goedkeuring door GS heeft de Kerngroep de komende twee jaar als taak de Alliantie en in het bijzonder de projectgroepen aan te sturen en te adviseren bij de uitvoering In eerste instantie fungeert de Kerngroep vooral als werkvoorbereider Daarna ziet de Kerngroep toe op de uitvoering van afzonderlijke projecten conform de geformuleerde visie en opgestelde criteria via driemaandelijkse monitoring Begin 2010 neemt de Kerngroep per project een mid-term gono-go beslissing Zonodig worden projecten daarna bijgestuurd of zelfs stopgezet Na 2010 zullen de projecten zelfstandig verder dienen te gaan en vallen vanaf dat moment buiten de regie van de Alliantie
Projectgroepen
De Alliantie zelf krijgt vooral gestalte middels een vijftal projectgroepen (a) Draadloze Friese meren (b) Zorg (c) Sport Experience (d) Jachtbouw en (e) Kleine kernen Deze projectgroepen bestaan uit private enof publieke deelnemers afhankelijk van het project De projecten komen onder leiding van een nader te benoemen projectleider De aangestelde projectleider stemt af met een afgevaardigde van de provincie Fryslacircn en contactpersonen uit de Kerngroep zoals beschreven in deze Roadmap Op korte termijn zal er gestart worden met de verdere samenstelling van de projectgroepen conform de voorstellen in de afzonderlijk roadmaps
lsquoVerticalersquo activiteiten
Daarnaast zijn er drie lsquoverticalersquo projectactiviteiten die op alle projectgroepen van toepassing zijn namelijk onderwijsvernieuwing kennisborging en promotie en communicatie In alle vijf projectgroepen spelen deze aandachtsgebieden een belangrijke rol In het bijzonder voor het onderwijs geldt dat wij vanuit elke projectgroep spin-off effecten en digitale toepassingen verwachten die voor onderwijsdoeleinden ingezet kunnen worden Daarmee kan onderwijs een belangrijke integrale en verbindende functie vervullen tussen de projectengroepen onderling alsook een belangrijke rol spelen in de kennisborshyging Voor promotie en communicatie geldt hetzelfde De Kerngroep is in eerste instantie verantwoordelijk voor de lsquohorizontalersquo activiteiten
De Friese ICT-innovatie Alliantie kent de volgende organisatiestructuur
F R I E S E I C T - I N N O V A T I E A L L I A N T I E 42
ONDERWIJSVERNIEUWING
PROMOTIE EN
COMMUNICATIE
KENNNISBORGING
Raad van Advies Taak klankbord en ambassadeursfunctie
KerngroepTaak Advisering en aansturing Alliantie Opstellen Roadmap
toezien op uitvoering en monitoring
Friese ICT innovatie-alliantie Taak Uitvoering Roadmap in projectgroepen
Resultaat Minimaal eacuteeacuten project per projectgroep geschikt voor opschaling en zelfstandige continuering na 2 jaar
Projectgroep Draadloze meren
Projectgroep Sport Experience
Projectgroep Zorg
Projectgroep Jachtenbouw
Projectgroep Kleine kernen
Figuur 9 Organisatiestructuur van de Friese ICT-innovatie Alliantie
43F R I E S E I C T - I N N O V A T I E A L L I A N T I E
F R I E S E I C T - I N N O V A T I E A L L I A N T I E 44
7 Ter afsluiting In deze Roadmap voor ICT-innovatie in Fryslacircn heeft de Kerngroep haar visie neergelegd en haar plannen voor innovatieve pilotprojecten geformuleerd Duidelijk mag zijn dat de Alliantie een krachtige ambitie heeft die nu in concrete acties en plannen moeten worden vertaald Hiervoor is het noodzakelijk de komende maanden een plan van aanpak en een concreet en gedragen businessplan per project uit te werken In totaal kennen de beoogde projecten een financieringsbehoefte van circa twaalf miljoen euro Hiervoor zal een beroep gedaan worden op bijdragen vanuit (1) het bedrijfsleven (2) de provincie Fryslacircn en (3) overige partijen waaronder gemeenten stimulerings- en innovatiefondsen nationale overheid en Europese regelingen De Kerngroep ziet als uitgangspunt voor financiering van de projecten de volgende verdeling voor iedere twee euro aan geld van derden draagt de provincie eacuteeacuten euro bij (33) wat in de wandelgangen ook wel de Galema-norm wordt genoemd
De Kerngroep is verheugd haar visie in deze Roadmap te mogen aanbieden aan Gedeputeerde Staten van Fryslacircn en verzoekt om concrete ondersteuning voor uitvoering van de voorgenomen projecten Naast de gewenste co-financiering zoals hiervoor beschreven bestaat concreet behoefte aan financieumlle ondersteuning van de opstartfase (eerste drie tot zes maanden) Per project is circa euro 50000- euro nodig om de businesscases volledig te kunnen uitwerken en alle noodzakelijke projectvoorbereidingen te treffen (seed money) Hiervoor doen wij eveneens een beroep op Gedeputeerde Staten van Fryslacircn om de Alliantie voor de helft in deze kosten tegemoet te komen In deze voorfase is het weinig realistisch om uit het bedrijfsleven en vanuit andere instellingen volledige voorfinanciering te verwachten Wel zal in grote mate een beroep worden gedaan op zo veel mogelijk kostenloze medewerking van de stakeholders om in deze voorfase de noodzakelijke voorbereidingen te treffen
De visie van de Kerngroep heeft geresulteerd in serieuze plannen om in een multishystakeholder omgeving economie en samenleving in Fryslacircn een impuls te geven via ICT-innovatie Deze serieuze plannen waarvoor reeds veel commitment in het veld is uitgesproken vragen nu om serieuze ondersteuning De vraagstukken en behoeften van burgers en gebruikers in Fryslacircn staan daarbij centraal en ons motto luidt drsquor op en drsquor over
F R I E S E I C T - I N N O V A T I E A L L I A N T I E 45
Bijlage 1 SWOT-analyse
Sterkten Wat is de kracht van Fryslacircn
Een kenmerkende sterkte van Fryslacircn is eenvoudig te observeren Fryslacircn beschikt over veel ruimte zeker in vergelijk met de Randstad Daarbij komt dat de afstand tussen de Randstad en Fryslacircn relatief beperkt is De ruimte die Fryslacircn biedt maakt het mogelijk om er kwalitatief hoogwaardig te recreeumlren en te wonen Fryslacircn heeft veel mogelijkheden hiertoe die bovendien van hoge kwaliteit zijn Het toerisme in Fryslacircn drijft grofweg op drie pijlers watersport de rust van de Waddeneilanden en de cultuur van een aantal steden en dorpen (waaronder de ldquoElf Stedenrdquo)
In de Friese economie neemt de agrarische sector traditioneel een grote rol in Tegenwoordig is deze rol kleiner dan vroeger maar het is nog steeds een relatief omvangrijke sector Bovendien heeft de Friese landbouw de laatste decennia haar processen sterk verbeterd De productiviteit van deze sector is ndash zelfs vanuit een Nederlands perspectief - zeer hoog De sterke agrarische sector heeft mede geleid tot ontwikkeling van een florerende foodsector Het aandeel van de dienstensector ligt in Fryslacircn traditioneel onder het Nederlandse gemiddelde Hoewel dit nog steeds het geval is is deze sector vanaf circa 1995 een flinke inhaalslag aan het maken Binnen de dienstensector in Fryslacircn heeft vooral financieumlle dienstverlening een relatief groot aandeel Andere gebieden waarin Fryslacircn sterk is zijn de metaal- en elektrosector en watertechnoshylogie
Fryslacircn en de Friezen kennen een sterke identiteit Ze hebben een eigen taal volkslied en vlag en onderscheiden zich hiermee van de rest van Nederland Hierdoor bestaat er een grote sociale cohesie Dit speelt met name in de dorpen een grote rol in het dagelijkse leven
Zwakten Wat zijn de beperkingen in Fryslacircn
Fryslacircn is opgebouwd uit 417 kernen waarvan 344 kernen uit minder dan 1500 inwoners bestaan Er is dus een lage mate van verstedelijking waardoor positieve agglomeratieshyeffecten uitblijven Veel van deze kleine kernen hebben te maken met een laag en dalend voorzieningenniveau Denk hierbij aan het verdwijnen van postkantoren scholen supermarkten et cetera Dit is duidelijk de negatieve keerzijde van de ruimtelijke structuur van Fryslacircn
Fryslacircn is de provincie die voorop loopt met vergrijzing Nergens in Nederland zijn er zo weinig jongeren In combinatie met een lage arbeidsparticipatie van ouderen en vrouwen heeft dit een negatief effect op de economie Overigens neemt de arbeidsparticipatie vooral van vrouwen de laatste jaren wel sterk toe
Er zijn in Fryslacircn weinig grote industrieeumln en het MKB heeft een groot aandeel in de werkgelegenheid Dit zou een van de oorzaken kunnen zijn van de lage RampD-inspanningen in de provincie Het wordt ook als oorzaak genoemd van de lagere arbeidsproductiviteit maar het is niet duidelijk of dat geheel terecht is In de samenstelling van de werkgelegenshyheid valt op dat de quartaire sector (zorg onderwijs overheid et cetera) sterk oververtegenwoordigd is Het aandeel van bedrijven dat producten en diensten afzet buiten de provincie (stuwende bedrijvigheid) is relatief beperkt
F R I E S E I C T - I N N O V A T I E A L L I A N T I E 46
Verschillende bronnen refereren aan de lage kwaliteit van het onderwijs in Fryslacircn Hierbij speelt het ontbreken van een universiteit een rol Door de afwezigheid van een universiteit behouden Vwo-leerlingen minder binding met Fryslacircn Hoger opgeleiden trekken hierdoor weg naar omliggende regiorsquos en de stroom hoger opgeleiden naar Fryslacircn is vrij beperkt Het gevolg is een braindrain Opvallend is het lage gemiddelde niveau van de leerlingen die de basisschool verlaten Er is geen overeenstemming over de oorzaak hiervan Een ander opvallend element is de aanwezigheid van achterstandswijken in Fryslacircn Hoewel dit vaak als een probleem van grote steden wordt gezien kampen ook veel dorpen en steden in (vooral Noord-)Fryslacircn met deze problematiek
Kansen Welke mogelijkheden biedt de omgeving
In Nederland neemt het aandeel 65-plussers van de totale bevolking toe Deze bevolkingsgroep geeft meer geld uit aan recreatie en aan zorg Een deel kiest zelfs voor het verhuizen naar een prettigere omgeving en gaan hoogwaardiger wonen Fryslacircn kan profiteren van deze demografische ontwikkeling door voorzieningen te treffen voor deze groep Hierbij zou ze zich kunnen profileren als het lsquoFlorida van het Noordenrsquo Door koploper te zijn met woon-zorgconcepten kan er een nieuwe markt ontstaan Doordat leeftijdssamenstelling van de groep vakantiegangers verandert zal er ander type vraag naar voorzieningen en activiteiten ontstaan Ook hierop kan worden ingespeeld Ook zorgtoerisme kan interessante mogelijkheden bieden voor Fryslacircn
Fryslacircn zou extra middelen kunnen aantrekken door aanspraak te maken op verschillende (Europese) fondsen Doordat Fryslacircn door sommige beleidsorganen wordt gezien als een achterstandsgebied komt men in aanmerking voor specifieke fondsen Maar er zijn ook generieke (Europese) fondsen waarop aanspraak gemaakt kan worden
Waar Fryslacircn beperkt profiteert van positieve agglomeratie-effecten beginnen sommige delen van de Randstad negatieve agglomeratie-effecten te ervaren zoals hoge grondprijzen verkeerscongestie en verpaupering van wijken Indien Fryslacircn goed digitaal ontsloten is kan het voor sommige organisaties interessant zijn om naar Fryslacircn te verhuizen
Groeiende aandacht voor (duurzame) energie en watertechnologie kan voor Fryslacircn kansen bieden De ruimtelijke structuur biedt bijvoorbeeld mogelijkheden voor het opwekken van zonne-energie of biomassa Ook het (zoute en zoete) water biedt hiertoe mogelijkheden De kennis die Fryslacircn heeft op het gebied van watertechnologie kan in de toekomst misschien in een bredere markt worden toegepast
De stijgende voedselprijzen zullen voor Fryslacircn grosso modo een positief effect hebben Zowel de agro- als de foodsector die een groot gedeelte van de stuwende bedrijvigheid vertegenwoordigen kunnen hier van profiteren
Bedreigingen Hoe kan de omgeving Fryslacircn schaden
De beperkte stuwende bedrijvigheid maakt Fryslacircn afhankelijk van andere inkomstenstroshymen uit Nederland Denk hierbij aan inkomsten uit sociale verzekeringen uitkeringen maar ook inkomsten uit de zorg Verandering in nationaal beleid kunnen hierdoor grote consequenties hebben voor de Friese economie en samenleving Ook inkomsten uit de landbouwsubsidies van de EU maken Fryslacircn kwetsbaar De Europese Unie reserveert jaarlijks bijna de helft van haar begroting voor het Gemeenschappelijk Landbouwbeleid Onder andere door de toetreding van nieuwe EU lidstaten kunnen deze middelen onder druk komen te staan
F R I E S E I C T - I N N O V A T I E A L L I A N T I E 47
Een andere bedreiging is de filiaaleconomie Veel bedrijfsvestigingen vooral in de zakelijke dienstverlening zijn nevenvestigingen De hoofdkantoren zitten veelal in de Randstad Deze locaties zijn hierdoor voor een groot deel afhankelijk van beslissingen die op andere plaatsen worden genomen
De internationalisering van de economie zorgt voor extra concurrentiedruk Vooral de lageropgeleiden ervaren een steeds grotere druk uit lagelonenlanden Omdat Fryslacircn relatief weinig hoogopgeleiden kent kunnen de negatieve consequenties van globalisering groter zijn dan in andere delen van ons land
F R I E S E I C T - I N N O V A T I E A L L I A N T I E 48
Bijlage 2 Additionele kerncijfers
Onderwijs
Fryslacircn heeft geen universiteit Het aantal studenten dat in Fryslacircn woont en een mastershydiploma ontvangt is zeer laag circa 200 per jaar Wel kent Fryslacircn enkele HBO-instellingen Toch is het aantal studenten dat een bachelorgraad ontvangt relatief beperkt vergeleken met andere provincies18
Geslaagden HBO Bachelor (naar woonplaats student)
0
2000
4000
6000
8000
10000
12000
14000
2000 2001 2002 2003 2004 2005
Groningen
Friesland
Drenthe
Overijssel
Flevoland
Gelderland
Utrecht
Noord‐Holland
Zuid‐Holland
Zeeland
Noord‐Brabant
Limburg
Figuur 10 Ontwikkeling van het aantal HBO Bachelor afgestudeerden in de Nederlandse provincies
Het aantal banen in het onderwijs is in Fryslacircn relatief hoog Dit is opmerkelijk gezien het ontbreken van een universiteit19
18 CBS ndash Statline [25]
19 LISA - bewerkt door Dialogic [27]
F R I E S E I C T - I N N O V A T I E A L L I A N T I E 49
Relatief aantal banen (Onderwijs)
50
55
60
65
70
75
80
85
90
2003
2004
2005
2006
2007
Groningen
Friesland
Drenthe
Overijssel
Gelderland
Flevoland
Utrecht
Noord‐Holland
Zuid‐Holland
Zeeland
Noord‐Brabant
Limburg
Figuur 11 Ontwikkeling van het relatief aantal banen in het onderwijs in de Nederlandse provincies
Zorg
Een manier om de omvang van de zorgsector te bepalen is het aantal ziekenhuisbedden In Fryslacircn zijn er relatief weinig bedden per inwoner ten opzichte van andere provincies Gezien de hoge mate van vergrijzing is dit opmerkelijk20
Hospital beds per million inhabitants
0
100
200
300
400
500
600
700
800
1993
1994
1995
1996
1997
1998
1999
2000
2001
2002
Groningen
Friesland
Drenthe
Overijssel
Gelderland
Flevoland
Utrecht
Noord‐Holland
Zuid‐Holland
Zeeland
Noord‐Brabant
Limburg
Figuur 12 Ontwikkeling van het aantal ziekenhuisbedden in de Nederlandse provincies
Een andere indicator van de relatieve omvang van de zorgsector is het relatief aantal banen Hier valt vooral op dat zich in 2006 een flinke daling voordeed21
20 European Commission - Eurostat [26] 21 LISA - bewerkt door Dialogic [27]
F R I E S E I C T - I N N O V A T I E A L L I A N T I E 50
Relatief aantal banen (Zorg)
120
130
140
150
160
170
180
190
2003
2004
2005
2006
2007
Groningen
Friesland
Drenthe
Overijssel
Gelderland
Flevoland
Utrecht
Noord‐Holland
Zuid‐Holland
Zeeland
Noord‐Brabant
Limburg
Figuur 13 Ontwikkeling van het relatief aantal banen in de zorg in de Nederlandse provincie
F R I E S E I C T - I N N O V A T I E A L L I A N T I E 51
Figuur 14 Overzicht van de relevante ICT Projecten in Fryslacircn
F R I E S E I C T - I N N O V A T I E A L L I A N T I E
Zo
rg
Zorg
Net
Frie
slan
d (
SG
)
Car
dio
logie
net
wer
k Fr
iesl
and
(MCL
NSD
)H
uis
van
het
Hed
en (
GEEF)
Tel
econfe
renci
ng v
ia Z
NF
(SG
)
Tel
econsu
ltat
ie A
mel
and (
CI
ZTS)
Virtu
eel bez
oek
uur
(ZTS
ZSA)
Virtu
ele
Thuis
zorg
(PF
KN
TH
FL)
Pasa
na
(Nijfinst
er)
Thuis
zorg
het
Fries
e La
nd
(N
ijfinst
er)
Sm
art
Car
ing C
om
munitie
s(D
T2015
Nijfinst
er)
O
TTO
(RIF
)
Ket
enZorg
Frie
slan
d
EPD
sch
akel
punt
OZIS
(SG
)
Sm
art
Car
ing C
om
munitie
s(D
T2015)
Ske
wie
l Try
nw
alden
Van
A n
aar
B(e
ter)
pap
ierloos
(SG
)Virtu
ele
HAP
Frie
slan
d (
SG
)
Web
dokt
er (
HZL)
Leer
-Zorg
port
al (
PF
MCL
TFW
G
GZ
RF)
Zorg
Dom
ein F
ries
land
Support
Fry
slan
JGZ p
lus
ouder
port
aal (T
FW)
Zorg
Net
Frie
slan
d p
ort
al (
SG
)
Dig
itaa
l Thuis
hote
l (P
F)
Foar
Elk
oar
(VFG
CIZ
ZF
FZ
en
ZKF )
Een
duid
ig p
atieuml
ntp
ort
aal (S
G)
Toer
ism
e m
et z
org
Zorg
Innova
tie
Foru
m
N
twurk
Fries
land
On
derw
ijs
Ser
ious
gam
es f
acto
ry (
NH
L)
Kla
sseg
las
(KN
)
Wad
den
cam
pus
(KN
RFP
)
Wad
den
cam
pus
(KN
RFP
)
Vid
eoco
nfe
renci
ng B
oger
man
(SB)
Frie
slan
d L
eern
etw
erk
(NH
L)
Inte
rnet
acad
emie
(N
HL)
Ener
gie
k (K
N
RFP
)
EdyF
rysk
(PF
)
Did
icla
ss (
NH
L)
Onlin
e lo
ket
Frys
lan (
PF)
Tom
ke (
Afucirc
k en
Bib
lioth
eeks
ervi
ce F
r ysl
an)
Vee
nques
t (N
HL)
Inte
rnet
acad
emie
(N
HL)
N
twurk
Fries
land
Overh
eid
ISZF
(ISZF)
NO
FA (
NO
FA)
Kle
ine k
ern
en
IPTV
Gam
enat
ions
(PF
KN
)
Doar
psb
acircn (
SD
)
Vital
Rura
l Are
a (N
ijfinst
er
NO
FA
RFP
TH
FL
KN
)Fr
oek
sTV (
FR-I
X
IV)
Virtu
ele
loke
tten
(KN
)
NO
FA (
NO
FA)
Vital
Rura
l Are
a (N
ijfinst
er
NO
FA
RFP
TH
FL
KN
)
Kij o
p I
T s
poor
(PF)
Doar
psb
acircn (
SD
)
Onts
luitin
g d
orp
sarc
hie
ven
(SD
W)
Am
bula
nte
han
del
(KN
N
BL
D
oar
psb
an)
N
twurk
Fries
land
MK
B
To
eri
sme
Gam
efes
tiva
l ldquoG
-Am
elan
drdquo
(NH
LG
ame
Val
ley
PF
en K
N)
3D
Vis
ual
isat
ies
(NH
L G
L P
F)
Frys
lacircn G
ames
(PF
)
Sucircke
rei (P
V
AN
WB
GD
LP
P)
Frys
lacircn R
ing (
PF)
Inte
ract
ieve
hots
pots
(KN
)
Nat
uurw
ebca
m (
VVV A
mel
and)
Bre
edst
rate
n (
NO
FCO
M)
ND
IV (
Syn
tens)
NO
FCO
M (
NO
FA
MKB N
OO
RD
Eal
a Fr
ya F
rese
na
(II
I)
KN
RFP
en O
NO
F)
Fiet
sroute
pla
nner
(FB
)
E-T
sjer
ke (
PF)
Toer
istisc
he
E-b
usi
nes
s (P
F)
Mobik
om
(PF
SVD
et
c)
Toer
ism
e m
et z
org
Zorg
eloos
Frys
lacircn (
PF)
Dig
ital
e w
ater
psp
ort
pas
(PF
)
Eile
en
N
twurk
Fries
land
Bijlage 3 Overzicht relevante ICT Projecten in Fryslacircn
Gam
ing
Bre
ed
ban
d
Beeld
com
shym
un
icati
e
Kete
nd
igit
alshy
iseri
ng
Inte
rnett
oeshy
pass
ing
po
rtal
Mob
iele
to
ep
ass
ing
en
Ove
rig (
wet
ensc
hap
pel
ijke
) in
itia
tiev
en
Frie
se S
olla
rchal
lenge
Blu
e Ener
gy
(WETSU
S)
52
Literatuur [1] RUG (2003) Arbeidsproductiviteit in Fryslacircn Een analyse van het niveau en de groei van 1990-2000 Onderzoek in opdracht van Gedeputeerde Staten van de Provincie Fryslacircn en de Kamer van Koophandel Fryslacircn URSI-rapport 305
[2] van der Elst-van der Lans Michelle Piet Rijk (2006) Lokale bedrijvigheid leefbaarheid en sociale vitaliteit in het landelijk gebied van Friesland LEI Den Haag
[3] Provincie Fryslacircn (2007) Sociaal Rapport Fryslacircn 2007
[4] Valentijn Bolhuis (2005) Friese sterkten in economisch perspectief Toekomstvisie op de ruimtelijk-economische ontwikkeling van de provincie Friesland RUG
[5] CBS (2007) Inwoners Randstad verdienen het meest httpwwwcbsnlnlshyNLmenuthemasinkomen-bestedingenpublicatiesartikelenarchief20072007-2240shywmhtm
[6] Meester Wilhelm J amp Pieter H Pellenbarg (2001) Changing regional images Are regional marketing campaigns successful Paper for the 41st European Congress of the Regional Science Association Zagreb 2001
[7] CPB (2006) Reactie op Probleemanalyse Zuiderzeelijn
[8] AD (2008) Toename van zwakke scholen
[9] Verwey Jonker instituut Kinderen in Tel Databoek 2006
[10] Verwey Jonker instituut Kinderen in Tel Databoek 2008
[11] Ministerie van EZ (2007) Koers Noord op weg naar pieken Duurzame groei door omschakeling naar een kenniseconomie
[12] Stelder (2002) Regionaal Economische Verkenningen 2002 Groningen Friesland en Drenthe
[13] Stelder Broersma J van Dijk (2008) Noordelijke Arbeidsmarkt Verkenning 2008
[14] Broersma Lourens en Jouke van Dijk (2006) Het belang van de industrie in het Noorden 1950-2025 Onderzoek in opdracht van de Stichting TxU Noord-Nederland Groningen Faculteit Ruimtelijke Wetenschappen Rijksuniversiteit Groningen URSI-research report nr 316
[15] Provincie Friesland (2002) Nota sociaal-economisch beleid
[16] SCP (2006) Thuis op het platteland Den Haag
[17] EZ (2007) ICT agenda 2008-2011 De gebruiker centraal in de digitale Dienstenmaatschappij Den Haag
[18] WRR (2008) Innovatie Vernieuwd opening in viervoud Amsterdam University Press Den Haag Amsterdam
[19] Provincie Friesland (2007) Koers op Fryslacircn - Het Friese Meren Project 2e fase
[20] ECP (2008) Gaming meer dan een spelletje Den Haag
F R I E S E I C T - I N N O V A T I E A L L I A N T I E 53
[21] Provincie Friesland (2007) Fryske Fiersichten wurkprogram 2009 - 2011
[22] Provincie Friesland (2006) Fryslacircn toeristische topattractie in Nederland van de Provincie Fryslacircn
[23] Ministerie van VWS (2003) Quick Scan Kleine Kernen Den Haag
[24] Ministerie van Economische Zaken (2006) Verslag Innovation Lecture Den Haag
[25] httpstatlinecbsnl
[26] httpeceuropaeueurostat
[27] httpwwwlisanl
[28] ING (2007) Starterscampagne
[29] Vital rural area project activities annex 7
[30] Dialogic (2006) Initiatieven voor het bevorderen van eSkills van de beroepsbevolking in zes Europese landen Utrecht
[31] Rutten amp Koops (2007) Creatieve industrie en informatie- en communicatietechnologie in Noord Nederland Rapport naar aanleiding van de Noordermatch 2007
[32] Henry Chesbrough Open Innovation The new imperative for creating and Profiting from TechnologyHarvard business school Press
F R I E S E I C T - I N N O V A T I E A L L I A N T I E 54
Auteurs
drs Sven Maltha iring Reg Brennenraedts drs Hugo Gillebaard
Contact
Secretariaat Friese ICT-innovatie Alliantie pa Hooghiemstraplein 33-36 3514 AX Utrecht Tel +31 (0)30 215 05 80 Fax +31 (0)30 215 05 95 malthadialogicnl
ONDERWIJSVERNIEUWING
PROMOTIE EN
COMMUNICATIE
KENNNISBORGING
Raad van Advies Taak klankbord- en ambassadeursfunctie
KerngroepTaak Advisering en aansturing Alliantie Opstellen Roadmap
toezien op uitvoering en monitoring
Friese ICT innovatie-alliantie Taak Uitvoering Roadmap in projectgroepen
Resultaat Minimaal eacuteeacuten project per projectgroep geschikt voor opschaling en zelfstandige continuering na 2 jaar
Projectgroep Draadloze meren
Projectgroep Sport Experience
Projectgroep Zorg
Projectgroep Jachtenbouw
Projectgroep Kleine kernen
Figuur 1 Organogram van de Friese ICT-innovatie Alliantie
De Kerngroep van de Friese ICT-innovatie Alliantie bestaat uit zes leden die op persoonlijke titel en zonder last of ruggespraak hun visie inbrengen zich sterk maken voor het opstellen van de projecten en toezien op uitvoering De leden van de Kerngroep zijn
bull profdrir LP Ligthart (voorzitter) TU Delft
bull R Feenstra RI MBA De Friesland Zorgverzekeraar
bull drir PA Gielen TCNN
bull drs FA Pronk Rabobank Heerenveen
bull drs WR Reek MCM Gemeente Sneek
bull drs J Wester TNO-ICT
7F R I E S E I C T - I N N O V A T I E A L L I A N T I E
F R I E S E I C T - I N N O V A T I E A L L I A N T I E 8
1 Inleiding
11 Uitgangspunten
Het onderliggende document vormt de Roadmap van de Kerngroep van de Friese ICT-innovatie Alliantie De rapportage is een weerslag van de uitkomsten van de werkbijeenshykomsten van de Kerngroep op 25 september 26 september 24 oktober 28 november en 19 december 2008 in Oranjewoud Deze Roadmap schetst de toekomstvisie van de Kerngroep gekoppeld aan concrete ambities voor uitvoering van opschaalbare demonstratieprojecten met een hoge impact op maatschappelijke en economische ontwikkelingen in Fryslacircn in de komende twee jaar In de valorisatiefase van de geselecteerde projecten wordt succes afgemeten naar drie hoofdaspecten
a Het nut en de noodzaak zijn aangetoond en er bestaat een concrete marktvraag naar uitvoering van taken
b Er is een aanbeveling voor opschaling met bereidheid voor private en publieke financieumlle injecties
c Er is bewijs van lsquoaanjaagpotentiersquo om maatschappelijke en economische ontwikkeshylingen in Fryslacircn door middel van innovatie en ICT de komende jaren te stimuleren
De geformuleerde visie en ambitie zijn vertaald in een programmaplan (roadmap) Voor zes geselecteerde pilotprojecten zijn afzonderlijke roadmaps opgesteld die in het voorjaar 2009 moeten uitmonden in concreet uitgewerkte businessplannen Per project wordt een projectgroep samengesteld waarin het Friese bedrijfsleven publieke organisaties en een afvaardiging vanuit zowel de Kerngroep als de provincie samenwerken Projectvoortgang en monitoring met gono-go besluitvorming vindt iedere drie maanden plaats tijdens bijeenkomsten van de Friese ICT-innovatie Alliantie
Er bestaat zowel vanuit de provincie als het veld een sterke behoefte om versnippering aan initiatieven tegen te gaan en te komen tot een meer integrale aanpak waarbij schaalgrootshyte en een breed (sectoraal) draagvlak belangrijke aandachtspunten vormen Afstemming met lopende initiatieven is dan ook een vereiste
12 Waarom een Friese ICT-innovatie Alliantie
De economie en samenleving worden steeds afhankelijker van goed functionerende ICT Steeds meer mensen beschouwen ICT als een basisvoorziening vergelijkbaar met water uit de kraan en stroom uit het stopcontact Maar ICT kan met alle toegevoegde intelligentie en gebruiksmogelijkheden zoveel meer zijn Als enabler en driver kan ICT in Fryslacircn grote maatschappelijke en economische meerwaarde bieden De provincie Fryslacircn heeft op basis van eerder verricht onderzoek door de Universiteit Groningen vastgesteld dat de Fryslacircn een achterstand op het gebied van ICT heeft ten opzichte van de rest van Nederland1 Dit
1 RUG (2003) Arbeidsproductiviteit in Fryslacircn Faculteit der Ruimtelijke Wetenschappen URSI-rapport 35 p 3 [1]
(NB [1] verwijst naar de nummering van de literatuurlijst Deze methode wordt in dit document consequent gehanteerd)
F R I E S E I C T - I N N O V A T I E A L L I A N T I E 9
beperkt het innovatieve vermogen van de provincie De achterstand dient te worden weggewerkt en op specifieke punten te worden omgezet in voorsprong Met deze situatie voor ogen en gegeven de mogelijkheden die de inzet van ICT biedt voor maatschappelijke en economische innovatie heeft de provincie Fryslacircn de Friese ICT-innovatie Alliantie in het leven geroepen De recent geformeerde Kerngroep van de Alliantie is aan de slag gegaan onder het motto rdquodrsquor op en drsquor overrdquo Ten opzichte van omringende regiorsquos moet Fryslacircn dus niet alleen aansluiting zoeken maar haar concurrenten ook voorbijstreven
Belangrijke uitgangspunten voor de Kerngroep om te komen tot haar visie en uitvoeringsshyplannen zijn
a Fryslacircn heeft veel zichtbare historie binnen en buiten de stedelijke kernen In de toekomst moeten de historische waarden behouden blijven en door middel van ICT beter worden uitgenut
b Fryslacircn wil meedoen in de vaart der volkeren Fryslacircn wil nieuwe markten ontwikshykelen waarbij haar kernkwaliteiten beter worden ingezet
c Fryslacircn heeft nieuwe economische en maatschappelijke roadmaps nodig waarmee het op (inter)nationale schaal voorop gaat lopen en waarbij ICT in de breedte en diepte de noodzakelijke versneller is
d Fryslacircn is een laboratorium voor (a) het creeumlren van faciliteiten waarin nieuwe werkvormen als uitgangspunt dienen en (b) vragen uit het maatschappelijke doshymein vertaald worden naar valorisatieprojecten
13 Huidige beleidscontext
De provincie Fryslacircn kent geen afzonderlijk ICT-beleid Tegelijkertijd is ICT wel een belangrijk aandachtspunt binnen de verschillende beleidsterreinen van de provincie ICT komt onder meer tot uiting in de top-10 van Fryske Fiersichten Eind 2006 organiseerde de provincie Fryslacircn een toekomstdebat met het vizier op 2030 onder de naam Fryske Fiersichten Dit leidde ertoe dat meer dan 700 ideeeumln werden ingezonden Het werkproshygramma voor Fryske Fiersichten geeft weer welke voorstellen voor nadere projectontwikkeling en uiteindelijke concrete uitvoering in aanmerking komen Eeacuten van de tien beste Fiersichten is Ntwurk Fryslacircn ndash naar innovatieve toepassing van ICT voor zorg toerisme onderwijs en platteland
De beste Fiersichten vallen gedeeltelijk samen met activiteiten die in het coalitieakkoord aangekondigd zijn De beste Fiersichten zullen binnen de door Provinciale Staten vastgestelde begroting op korte termijn worden uitgevoerd Het primaire doel van Ntwurk Fryslacircn is om Fryslacircn internationaal op de kaart te zetten als expertisecentrum en proeftuin op het gebied van innovatieve ICT-toepassingen en aanpalende technologieeumln (oa multimedia gaming mobiele en draadloze technologieeumln) op de deelgebieden zorg toerisme onderwijs en platteland Een afgeleide hiervan is het realiseren van de benodigde infrastructuur Binnen dit werkprogramma wil de provincie in eerste instantie de rol van regisseur aanjager en makelaarschakelaar vervullen Tevens zou de provincie financieel kunnen participeren in de opstartfase Meerjarige financieumlle betrokkenheid van de provincie is niet wenselijk uiteindelijk moet de markt zowel inhoudelijk als financieel de projecten volledig oppakken
Vanuit een andere actielijn heeft de provincie in 2008 het initiatief genomen de Friese ICT-innovatie Alliantie in het leven te roepen Hiermee beoogt de provincie de achterstand in het toepassen van ICT weg te werken en om te zetten in een voorsprong De taakstelling die de Alliantie heeft meegekregen vanuit de provincie is het bundelen van de beste
F R I E S E I C T - I N N O V A T I E A L L I A N T I E 10
krachten vanuit de maatschappij in Fryslacircn voor het bereiken en uitvoeren van voorstellen en projecten die de economische en maatschappelijke ontwikkeling in provincie Fryslacircn sterk stimuleren
14 Van visie naar ambitie
De Kerngroep formuleert in deze roadmap een toekomstvisie en bijbehorende missie en leidt hiervan een krachtige en concrete ambitie af Voor een periode van twee jaar zet de Kerngroep onder de vlag van de Alliantie vijf projectgroepen op die elk eacuteeacuten of meerdere projecten tot uitvoering brengen Elke projectgroep gaat minimaal eacuteeacuten project realiseren dat een voorlopersrol voor de provincie Fryslacircn heeft Dit moet gebeuren binnen de termijn van twee jaar De pilotprojecten dienen vanaf de start gebaseerd te zijn op duidelijke probleem- en vraagsstellingen
De Alliantie beoogt het beleid van de provincie te versterken vanuit haar eigen visie Waar nodig zal de Alliantie trachten het beleid van de provincie te beiumlnvloeden In de praktijk gaat het om goede afstemming tussen het provinciebeleid en de activiteiten van de Alliantie
15 Leeswijzer
In dit document worden de volgende onderwerpen achtereenvolgens behandeld
bull Kijk op innovatie met en door ICT (H2)
bull Fryslacircn in beeld kerncijfers uitkomsten SWOT-analyse (H3)
bull Visie missie en ambities (H4)
bull Roadmaps projectgroepen (H5)
bull Organisatie van de Alliantie en de Kerngroep (H6)
bull Afsluiting (H7)
F R I E S E I C T - I N N O V A T I E A L L I A N T I E 11
F R I E S E I C T - I N N O V A T I E A L L I A N T I E 12
2 Kijk op innovatie met en door ICT
21 Inleiding
hellipldquoWie het water ook heeft uitgevonden een vis was het in ieder geval nietrdquo (Vrij naar oud Boeddhistisch gezegde)
Iedereen zit gevangen in zijn eigen vissenkom terwijl je weet dat daar buiten een grote oceaan bestaat Met de metafoor van de vissenkom benadrukken we dat men zich vaak niet of onvoldoende bewust is van zijn of haar omgeving De vissenkom is voor velen herkenbaar omdat men graag redeneert vanuit de eigen comfortzone Dit geldt ook voor regiorsquos en provincies die een eigen manier zoeken om met bestaande ontwikkelingen en dynamiek om te gaan Voor het daadwerkelijk realiseren van innovatie met en door ICT blijft het van belang om een open vizier te hebben op de ontwikkelingen die verder reiken dan de eigen regio de eigen comfortzone Openstaan voor internationale ontwikkelingen en voor culturele en maatschappelijke vernieuwing is noodzakelijk om mee te kunnen in de vaart der volkeren
Dit hoofdstuk beschrijft de ziens- en benaderingswijze van de Kerngroep op de centrale themarsquos innovatie ICT en de onderlinge relatie daartussen De afsluitende paragraaf vertaalt de implicaties van mondiale en nationale ontwikkelingen naar de situatie in Fryslacircn
22 Het nieuwe denken in innovatie
Paradigmashift
Met de doorbraak van ICT (en het Internet in het bijzonder) aan het einde van de vorige eeuw is er een verandering ontstaan in de manier waarop innovatie bedreven en georganiseerd wordt Het zogenaamde lsquoGreat search Modelrsquo (Perez 2005) beschrijft hoe technologische revoluties een terugkerend herkenbaar patroon volgen Figuur 2 geeft hier een beeld van In de eerste fase van een technologische paradigmashift is alles gericht op beschikbaarheid Deze fase wordt voornamelijk gefinancierd door Venture Capitalists die vervolgens op jacht gaan naar hoge returns on investments en een hype weten te creeumlren (internetbubbel) In de lsquodeploymentfasersquo is er een andere vorm van financiering namelijk industrieel kapitaal In deze fase zijn de platformen operationeel In de huidige cyclus verandert de organisatiestructuur van een piramidestructuur naar een platte organisatie met een wijdvertakt netwerk Deze ontwikkeling van decentralisering is ook van invloed op de traditionele functiescheiding zoals werk wonen en recreatie In deze fase resulteert het spel tussen technologische en sociale innovatie (gericht op de gebruiker) in nieuw type werk- en woonomgevingen Uiteindelijk zal dit uitmonden in nieuwe institutionele innovaties en organisaties
F R I E S E I C T - I N N O V A T I E A L L I A N T I E 13
INSTALLATION PERIODINSTALLATION PERIODFirst 20-30 years
DEPLOYMENT PERIODDEPLOYMENT PERIODSecond 20-30 years
Time
INSTALLATION PERIODINSTALLATION PERIOD First 20-30 years
DEPLOYMENT PERIODDEPLOYMENT PERIOD Second 20-30 years
Post bubblerecession
(sometimesdepression)Instability
Post bubblerecession
(sometimesdepression)Instability
TURNINGTURNING POINTPOINT
2
Post bubble recession
(sometimesdepression) Instability
Post bubble recession
(sometimes depression) Instability
TURNINGTURNING POINTPOINT
2
DECLINE of the old economyDECLINE of the old economyEMERGENCE of the newEMERGENCE of the new
1
DECLINE of the old economyDECLINE of the old economy EMERGENCE of the newEMERGENCE of the new
1
1971
2000
ECO GROWTHECO GROWTHSocietal reSocietal re--engineeringengineering
3
Victorian boomBelle Eacutepoque
Post War Golden Age
Flourishing ofthe whole economy
New paradigm in the making
ECO GROWTHECO GROWTH Societal reSocietal re--engineeringengineering
3
Victorian boom Belle Eacutepoque
Post War Golden Age
Flourishing of the whole economy
New paradigm in the making
Canal maniaCanal maniaRailway maniaRailway maniaRoaring 20sRoaring 20s Internet maniaInternet mania
followed byfollowed byBIG FINANCIAL BUBBLEBIG FINANCIAL BUBBLECanal maniaCanal mania Railway maniaRailway mania Roaring 20sRoaring 20s Internet maniaInternet mania
followed byfollowed by BIG FINANCIAL BUBBLEBIG FINANCIAL BUBBLE
Source Carlota Perez 2005
2005
Figuur 2 The great search model (Perez 2005)2
In de Innovation Lecture van 2006 wees SER-voorzitter Rinnooy Kan al op een verschuiving die optreedt van gesloten naar open innovatie waarbij samenwerking op basis van gelijkwaardigheid plaatsheeft3 Niet langer hieumlrarchische structuren met veel formele relaties en bureaucratische principes zijn leidende organisatievormen maar veel meer netwerken en partnerschappen Gedeelde belangen en interesse staan daarbij centraal Zo ontstaat een verschuiving van ldquoWhatrsquos in it for merdquo naar ldquoWhatrsquos in it for usrdquo Immers mensen zijn tegelijkertijd actief in meerdere netwerken waardoor er telkens andere afhankelijkheden maar ook andere coalities ontstaan Reputatie en vertrouwen zijn in deze context dan ook in toenemende mate cruciale waarden Dit heeft ook consequenties voor het niveau van aansturing Steeds meer grote bedrijven leggen verantwoordelijkheden en beslissingsbevoegdheden - onder meer voor innovatie ndash neer op een decentraal niveau Hierdoor ontstaan nieuwe werkvormen en -relaties die nauw samenhangen met het begrip lsquosociale innovatiersquo
Cyclische- en open innovatie
Het innovatieproces wordt door sommigen gezien als combinatie van de ontwikkeling van het nieuwe (lsquoexploratiersquo) en de efficieumlnte toepassing en verbetering van het bestaande (lsquoexploitatiersquo) Inventie is daarbij weliswaar nodig maar innovatie is vooral een kwestie van toepassing In het recente innovatierapport geeft de Wetenschappelijke Raad voor het Regeringsbeleid (WRR) de volgende definitie van innovatie4
2 In het licht van de huidige onvoorziene mondiale economische crisis moet de tweede fase van het model van Perez misschien wat opgerekt worden Het gaat meer om de paradigmashift dan de voorspellende conjuncturele waarde van het model
3 Ministerie van Economische Zaken (2006) Verslag Innovation Lecture p18 [24] 4 WRR (2008) Innovatie Vernieuwd opening in viervoud Amsterdam University Press Den Haag
Amsterdam p 23 [18]
F R I E S E I C T - I N N O V A T I E A L L I A N T I E 14
ldquoInnovatie als uitkomst is een nieuwe functionaliteit of een nieuwe manier om een bestaande functie te vervullen (bijvoorbeeld digitale fotografie) Dat is breder dan een nieuw product of proces in de markt en omvat ook innovaties in de publieke sector (bijvoorbeeld het via internet aanbieden van overheidsdiensten) Het proces omvat de ontwikkeling van een nieuwe vondst (inventie) de succesvolle toepassing daarvan (innovatie als uitkomst) en de brede verspreiding van innovaties in de samenleving (diffusie)rdquo (WRR 2008)
Het moderne beeld van innovatiebeleid richt zich op het systeem van inventie innovatie en diffusie door interactie en samenwerking in ketens en netwerken die bedrijfstakken en technologieeumln overstijgen Volgens de WRR verlopen innovatieprocessen niet langer via het oude lsquolineaire modelrsquo van de overdracht van kennis uit onderzoek naar ontwikkeling maar gaat het veel meer om een lsquocyclisch innovatiemodelrsquo waarin de wisselwerking tussen inventie innovatie en diffusie een continu proces wordt Het ministerie van Economische Zaken besteedt al enkele jaren specifieke aandacht aan niet-technologische aspecten van innovatie Vooral de aandacht voor ondernemerschap is de laatste jaren gegroeid evenals de aandacht voor valorisatie van kennis en vernieuwing Sterk in opkomst zijn vraagstukshyken over institutionele en sociale innovatie
Innovatie vindt veelal plaats in samenwerking tussen mensen of bedrijven met verschillende kennis competenties en middelen om samen tot die nieuwe combinaties te komen In de afgelopen jaren heeft het idee van lsquoopen innovatiersquo terrein gewonnen (Chesbrough 2006)5 Vanuit dit concept geredeneerd moeten bedrijven niet in isolement proberen te innoveren maar in samenwerking met anderen Dat geeft efficieumlnties van schaal en scope en biedt meer mogelijkheden voor grotere diversiteit en nieuwe combinaties
23 De Nationale ICT Agenda
Het nationale interdepartementale ICT-beleid is grotendeels verankerd in de Nationale ICT-Agenda Nederland beschikt over hoogwaardige infrastructuur voor elektronische communicatie en dienstverlening Het gebied van vaardigheden en gebruik van diensten kan echter nog aanzienlijk verbeterd worden In de ICT-Agenda 2008-2011 stelt de overheid de gebruiker dan ook centraal in de digitale dienstenmaatschappij 6
ldquoOm de internationale concurrentie op het terrein van dienstenontwikkeling aan te (blijven) kunnen zal onze maatschappij zich sneller dan de ons omringende landen moeten ontwikkelen tot een maatschappij en economie die vaardig is met en voorop loopt in digitale dienstverlening en het gebruik van ICTrdquo (EZ 2008)
De eisen die tegenwoordig aan de kwaliteit van het leven gesteld worden vragen om bijpassende kwaliteit van elektronische diensten Nieuwe technologie en diensten volgen elkaar snel op waarmee een groot potentieel aan nieuwe toepassingen ontstaat Daarnaast biedt ICT ons de kans om de arbeidsproductiviteit te verhogen Dit is nodig om
5 Henry Chesbrough Open Innovation The new imperative for creating and Profiting from TechnologyHarvard business school Press [32]
6 Ministerie van EZ (2008) ICT-Agenda 2008-2011 De gebruiker centraal in de digitale Dienstenmaatschappij p9 [17]
F R I E S E I C T - I N N O V A T I E A L L I A N T I E 15
maatschappelijke en demografische ontwikkelingen zoals de vergrijzing een toename aan zorgvraag en een dreigend tekort aan kwalitatief goede leerkrachten het hoofd te kunnen bieden
rdquoVolgens de nationale ambitie dient Nederland in 2015 te behoren tot de koplopers in het beschikbaar zijn en het gebruik van ICT-toepassingen en nieuwe digitale dienstshyverleningsconcepten Om deze ambitie te halen acht het kabinet het noodzakelijk dat ICT-toepassingen en -diensten meer dan op dit moment de behoeften van de geshybruiker centraal stellen dat ze zijn gebaseerd op open standaarden waar mogelijk en dat ICT als katalysator wordt gebruikt bij het herinrichten van dienstverlenings- en productieketens Verder is een breed gebruik van ICT goed voor de sociale participashytie en integratie van mensen in de samenlevingrdquo (EZ 2008)
24 Implicaties voor Fryslacircn
Fryslacircn verandert maar de wereld buiten Fryslacircn verandert mogelijk nog meer Dit zorgt voor kansen en bedreigingen Openstaan voor internationale ontwikkelingen en voor culturele en maatschappelijke vernieuwing is noodzakelijk Kijkend naar de eeuwenoude internationale connecties dan moet Fryslacircn zich weer willen positioneren op de as Amsterdam - Groningen - Bremen - Hamburg - Berlijn
Binnen de terugkerende patronen van technologische revoluties zoals beschreven in Figuur 2 bevindt Fryslacircn zich momenteel aan het begin van de derde (deployment) fase Kenmerkend voor deze fase is dat innovatie decentraal plaatsvindt waarbij de gebruiker aan de knoppen draait Innoveren doet men dus zowel lsquovoorrsquo als lsquometrsquo de Friese gemeenschap met een accentverschuiving van technologische naar sociale innovatie Voor Fryslacircn met haar unieke ruimtelijke en omgevingsfactoren biedt de hier beschreven ontwikkeling grote kansen
In het huidige regionale innovatiebeleid bestaat veel aandacht voor (het kopieumlren van) best practices in regionale systemen elders Hierbij is het van belang om interessante elementen van elders over te nemen te verrijken met lokale sterkten en te lsquoenginerenrsquo naar de lokale en regionale context zodanig dat er daadwerkelijk meerwaarde ontstaat die uniek is Dit geldt even zozeer voor Fryslacircn eigen kwaliteiten kunnen beter worden benut of uitgebreid en zwaktes omgezet in sterktes Dit is wat de Kerngroep verstaat onder drsquor op en drsquor over
F R I E S E I C T - I N N O V A T I E A L L I A N T I E 16
3 Fryslacircn in beeld
31 Inleiding
In dit hoofdstuk bespreken we de context waarbinnen de Kerngroep tot haar visie komt Allereerst volgen enkele innovatie-indicatoren voor de Friese economie en maatschappij Daarna volgen de uitkomsten uit een SWOT-analyse voor Fryslacircn De visie zelf komt in hoofdstuk vier aan de orde
32 Innovatie-indicatoren
Hieronder worden de belangrijkste indicatoren besproken In bijlage 2 zijn additionele data te vinden
Bedrijfsleven
Een bekende indicator van dynamiek en innovatie is het aantal startende bedrijven in een gebied Fryslacircn scoort ndash genormaliseerd naar het aantal inwoners - laag op deze indicator Alleen Overijssel en Zeeland scoren in Nederland nog lager7
Aantal startende bedrijven per inwoner (2006)
0 0001 0002 0003 0004 0005 0006 0007 0008
Groningen Friesland Drenthe
Overijssel Flevoland
Gelderland Utrecht
Noord‐Holland Zuid‐Holland
Zeeland Noord‐Brabant
Limburg
Figuur 3 Relatief aantal startende bedrijven in de Nederlandse provincies
7 ING (2007) Starterscampagne [28]
F R I E S E I C T - I N N O V A T I E A L L I A N T I E 17
In Fryslacircn is de primaire (landbouw) en secundaire (industrie) sector sterk ontwikkeld Dienstverlening zowel commercieel (tertiair) als niet-commercieel (quartair) zijn minder omvangrijk Overigens is het aantal bedrijfsvestigingen in Fryslacircn in generieke zin omvangrijk Dit betekent concreet dat er relatief veel MKB is en relatief weinig grootbeshydrijf8
Figuur 4 Aantal bedrijfsvestigingen in de primaire secundaire tertiaire quartaire sector in de Nederlandse provincies
In de drie noordelijke provincies is de werkgelegenheid in de ICT-sector benedengemidshydeld Elke provincie heeft minder dan 3 van de totale werkgelegenheid uit deze sector in Nederland In Fryslacircn zijn vooral banen op het gebied van hardware en diensten schaars9
Content Diensten Hardware
Nederland 122027 206297 90396
Groningen 3238 6447 2111
Fryslacircn 2853 3923 1044
Drenthe 1593 2507 1962
Tabel 1 Totaal aantal banen in drie ICT-sectoren (2005)
8 CBS ndash Statline [25] 9 Rutten amp Koops (2007) Creatieve industrie en informatie- en communicatietechnologie in Noord
Nederland Rapport naar aanleiding van de Noordermatch 2007 [31]
F R I E S E I C T - I N N O V A T I E A L L I A N T I E 18
Ondanks het beperkt aantal banen in de ICT-sector kent Fryslacircn wel een bovengemiddelde groei van het aantal banen daarbinnen Maar ook de creatieve industrie groeit in Fryslacircn Zeker als we het afzetten tegen de krimp in de provincie Groningen 10
Creatieve industrie ICT
Nederland 32 21
Groningen -04 34
Fryslacircn 36 28
Drenthe 47 17
Tabel 2 Gemiddelde procentuele jaarlijkse groei aantal banen (1996-2005)
Uitgaven aan RampD
Het onderstaande figuur laat zien dat de uitgaven aan innovatie als deel van het bruto binnenlands product in Fryslacircn laag zijn ten opzichte van de overige Nederlandse provincies
Gross expenditure on RampD as a of GDP (all sectors)
00
05
10
15
20
25
30
35
1996 1997 1998 1999 2000 2001 2002 2003 2004 2005
Groningen
Friesland
Drenthe
Overijssel
Gelderland
Flevoland
Utrecht
Noord‐Holland
Zuid‐Holland
Zeeland
Noord‐Brabant
Limburg
Figuur 5 Ontwikkeling van de uitgaven aan RampD als onderdeel van het bruto binnenlands product in de Nederlandse provincies
Een reden dat Fryslacircn relatief lage RampD-uitgaven kent is de schaarste van grote hightech bedrijven in de provincie Dit in tegenstelling tot bijvoorbeeld de provincie Noord-Brabant die in de bovenstaande grafiek dan ook de hoogste RampD-uitgaven laat zien Een andere verklaring waarom Fryslacircn lager scoort op RampD-uitgaven dan veel andere provincies is het ontbreken van een universiteit en het geringe aantal kennisinstellingen De investeringen in innovatie moeten dus uit het bedrijfsleven komen Dit is zeker in het licht van het grote aantal MKBrsquoers in Fryslacircn een hele opgave Ter informatie Philips ASML DSM en Oceacute
10 Rutten amp Koops (2007) Creatieve industrie en informatie- en communicatietechnologie in Noord Nederland Rapport naar aanleiding van de Noordermatch 2007 [31]
F R I E S E I C T - I N N O V A T I E A L L I A N T I E 19
hebben een zeer grote invloed op de scores van respectievelijk Noord-Brabant en Limburg11
Het is belangrijk om het onderscheid te maken tussen RampD en innovatie RampD gaat over uitgaven (input) innovatie over resultaten (output) Wanneer in de wederzijdse relaties tussen producten of diensten processen en markten een vernieuwing of essentieumlle verbetering wordt gerealiseerd waarmee de concurrentiepositie van het bedrijf verbetert dan is er feitelijk sprake van innovatie Het verbeteren van de concurrentiepositie (binnen 2-4 jaar) van het bedrijf is daarbij essentieel en verklaart het verschil met het verrichten van (fundamenteel) onderzoek door bedrijven12
Ondanks dat Fryslacircn lage RampD-uitgaven kent zijn er voldoende mogelijkheden om zowel in bedrijven als in maatschappelijke instellingen innovatie te realiseren Vooral bij sociale innovatie zijn andere randvoorwaarden doorslaggevend dan bij technologische
Demografie en geografische spreiding
De mate van vergrijzing in Fryslacircn is relatief hoog De provincie vergrijst sinds 2002 versneld maar is inmiddels ingehaald door Limburg Ook Zeeland en Drenthe vergrijzen momenteel sneller13
Grijze druk
14
16
18
20
22
24
26
28
30
32
1995 1996 1997 1998 1999 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 Groningen Friesland Drenthe Overijssel
Flevoland Gelderland Utrecht Noord‐Holland
Zuid‐Holland Zeeland Noord‐Brabant Limburg
Figuur 6 Ontwikkeling van de verhouding inwoners ouder dan 65 jaar ten opzichte van de werkzame populatie in de Nederlandse provincies
Het merendeel van Fryslacircn bestaat uit niet-verstedelijkt gebied en platteland Daar woont ook circa 70 van de bevolking Ondanks zorgen over de afnemende leefbaarheid zien we geen daling van het relatieve aantal inwoners op het platteland De cijfers over de afgelopen dertien jaar tonen een constant beeld 14
11 European Commission - Eurostat [26] 12 Bron Arno Gielen TCNN 2008 13 CBS ndash Statline [25] 14 CBS ndash Statline [25]
F R I E S E I C T - I N N O V A T I E A L L I A N T I E 20
1997
1998
1999
2000
2001
2002
2003
2004
2005
2006
2007
Verdeling van inwoners over dorpen en steden
0
20
40
60
80
100
Zeer sterk stedelijk Sterk stedelijk Matig stedelijk Weinig stedelijk Niet stedelijk
Figuur 7 Ontwikkeling van de verstedelijking in Fryslacircn
Traditioneel heeft Fryslacircn een sterke agrarische sector Alleen in Zeeland zijn er - relatief gezien - meer mensen werkzaam in de landbouw De werkgelegenheid neemt onder toenemende internationale concurrentiedruk versneld af
33 SWOT-analyse
Een SWOT-analyse is een methode om de sterkten en zwakten van een organisatie of regio te bepalen en af te zetten tegen veranderende omgevingsfactoren die zowel kansen als bedreigingen kunnen vormen De analyse bevat dan ook de volgende vier elementen Strengths Weaknesses Opportunities amp Threats De sterkten en de zwakten zijn vooral intrinsiek De kansen en bedreigingen kunnen vaak van buitenaf komen
Literatuuronderzoek gesprekken met beleidsmedewerkers van de provincie en een sessie met de Kerngroep vormden de basis voor een SWOT-analyse voor Fryslacircn De volgende matrix toont de sterkten en zwakten afgezet tegen mogelijke kansen en bedreigingen (zie bijlage 1 voor nadere toelichting en bijbehorende bronnen) De matrix is vervolgens aangevuld door de Kerngroep (blauw gearceerd)
F R I E S E I C T - I N N O V A T I E A L L I A N T I E 21
SWOT-analyse provincie Fryslacircn
Sterkten Zwakten Kansen Bedreigingen
Veel ruimte relatief dicht bij de Randstad [4] [7] [16]
Lage verstedelijkingsgraad [16]
Sterke landelijke vergrijzing en toename vraag naar zorg [3] [4] - Zorginnovatie
Afhankelijkheid van inkomsten van Rijk en EU (zoals landbouwsubsidies WW-uitkeringen) [3] [4] [15] [16]
Kwantiteit en kwaliteit van natuur- en recreatiegebieshyden [4] en de reputatie hiervan [6]
Hoger opgeleiden trekken weg door gebrek aan passend werk (braindrain) [15]
Middelen uit verschillende (Europese) fondsen [2] [4] [11]
Internationalisering van de economie zorgt voor extra concurrentiedruk [4] [15]
Sterke foodsector [4] [12] Voorzieningenniveau in dorpen is laag en neemt af [2] [3] [16]
Toenemende dreiging van dichtslibben Randstad [4]
Veel nevenvestigingen van bedrijven en instellingen weinig hoofdvestigingen [15]
Sterke en productieve agrarische sector [4] [12]
Veel achterstandswijken [9] [10]
Groeiende aandacht voor alternatieve energie en waterzuivering [4]
Opvolging in MKB vanwege familiebedrijven
Sterke metaal-electro sector [14]
Kwaliteit van het (basis)onderwijs en ontbreken universiteit [3] [6] [7] [8] [16]
Toenemende behoefte aan hoogwaardig wonen [4]
Te veel interne gerichtheid en te beperkte openheid
Sterk in watertechnologie [11]
Lage arbeidsparticipatie van vrouwen en ouderen [3] [12] [13]
Hoge en stijgende prijzen voor energie en voedsel
Sterke focus van overheden op de fysieke omgeving en infrastructuur
Grote sociale samenhang tussen Friezen [2]
Lage arbeidsproductiviteit en laag innoverend (ICT) vermogen en dus lagere inkomsten [1] [4] [5] [11]
De fysiek en sociale eigenheid van het gebied nodigen uit tot duurzame ontwikkeling
Sterk groeiende (maar relatief kleine) dienstensector [12] [13][14]
Laag aandeel van stuwende bedrijvigheid en hoog aandeel quartaire sector [4]
Koopkrachtige ouderen die (re)migreren naar Fryslacircn
Eigen taal en cultuur [incl arbeidsethos]
Hoge mate van vergrijzing [3] [4]
Internationaal recreatiepark
Ligging aan zee Beperkt organiserend vermogen [publiek en privaat]
Opwarming (Global warming)
Infrastructuur voor verkeer op het water
Leegstand in dorpen Deltaplan dijken
Diversiteit in ruimte Calimero effect (willen bewijzen)
Bevolkingsgroei genereert meer businessmogelijkheden
Imago eigen identiteit normen en waarden (11 steden)
Gebrek aan publiek ondernemerschap in de publieke sector Lange termijn visie ontbreekt soms
Spreiding zorg veiligheid door dunbevolktheid
Tabel 3 Overzicht van de sterktes zwakten kansen en bedreigingen van de Provincie Fryslacircn
Door middel van de uitkomsten van de SWOT-analyse gecombineerd met de moderne visie op innovatie (hoofdstuk 2) en de gepresenteerde cijfers voor Fryslacircn (sect32) komt de Kerngroep in het volgende hoofdstuk tot haar centrale visie op ICT-innovatie in Fryslacircn
22 F R I E S E I C T - I N N O V A T I E A L L I A N T I E
4 Visie op ICT-innovatie in Fryslacircn
41 Inleiding
De Friese ICT-innovatie Alliantie beoogt met slimme inzet van ICT economische en maatschappelijke innovatie in Fryslacircn te versterken en te versnellen Omdat de wereld en ook Fryslacircn snel verandert heeft de Kerngroep een aantal toekomstbeelden voor 2020 samengevat in een mindmap Vanuit deze toekomstbeelden gecombineerd met de uitkomsten uit de SWOT-analyse en bijbehorende discussies heeft de Kerngroep haar centrale visie een missie en bijbehorende concrete ambitie voor de komende twee jaar geformuleerd Deze visie wordt in dit hoofdstuk gepresenteerd
42 Toekomstbeelden van Fryslacircn anno 2020
De Kerngroep heeft haar stip aan de horizon bepaald met behulp van mind mapping De mindmap in Figuur 8 is een synthese van de afzonderlijke mindmaps van de verschillende Kerngroepleden Iedere deelnemer kreeg de opdracht om een eigen mindmap samen te stellen met als leidend thema Fryslacircn anno 2020 De toekomstbeelden tonen enerzijds een duidelijke wens voor behoud van de Friese kernkwaliteiten zoals het unieke landschap (in alle diversiteit) de kwaliteit van leven kleinschaligheid in de economie de eigen identiteit en cultuur De beleving van deze Friese kwaliteiten staat dan ook centraal in een aantal mindmaps
De toekomstbeelden die de leden van de kerngroep hadden zijn verder concreet gemaakt Beelden die werden aangereikt zijn onder andere het Florida van Nederland een Internationaal Recreatiepark locatiegebonden informatiediensten voor toeristen (digital awareness) en zogenaamde farm factories als werklocatie Bij al deze beelden lag een sterk accent op duurzame economische ontwikkeling en bewustwording van de schaarse resources bij de burger toerist werknemerwerkgever en consument Daarnaast kent Fryslacircn in 2020 een sterke vergrijzing en ontgroening met een grote behoefte aan zorgshyen oudedagsvoorzieningen en mogelijkheden voor long-life-learning Tevens vormt betere scholing voor de jeugd een belangrijk aandachtspunt Fryslacircn zal onder meer met aantrekkelijke (sport)faciliteiten de jeugd middelen en perspectief moeten bieden voor ontplooiing werk en beleving om een verdere lsquobraindrainrsquo te voorkomen
Verder besteden de opgestelde mindmaps aandacht aan (het open staan voor) invloeden van buitenaf De opkomst van de genetwerkte (stedelijke) samenleving vraagt om meer aandacht voor sociale cohesie in de wijk Dit biedt tal van mogelijkheden op het gebied van sociale innovatie Met inzet van ICT (slimme meters en sensoren) kan de leefomgeving van de milieubewuste burger (bijvoorbeeld CO2-reductie) en de gezondheidsbewuste burger (bijvoorbeeld beperking van fijnstof) verbeteren De opkomst van nieuwe werkvormen vraagt om andere infrastructurele voorzieningen en diensten (communicatie mobiliteit huisvesting identiteit) Denk bijvoorbeeld aan het groeiende aantal ZZPrsquoers die actief zijn binnen verschillende organisaties en werken op verschillende locaties Openstaan voor mondiale ontwikkelingen en in contact staan met de internationale samenleving is hier het credo Deze toekomstbeelden beschrijven het adaptieve vermogen van Fryslacircn om in te spelen op trends die van invloed zijn op wonen werken leren en ondernemen
In het merendeel van de toekomstbeelden staat de gebruiker (als burger leerling leerkracht patieumlnt werknemer ondernemer et cetera) centraal Dankzij vraagsturing
F R I E S E I C T - I N N O V A T I E A L L I A N T I E 23
draait de burger aan de knoppen van het beleid bij gemeenten en provincie (policy pull) Deze gebruiker wordt eveneens nauw betrokken bij experimenteeromgevingen gericht op het realiseren van innovatieve en effectieve producten en diensten Bij een dergelijke inzet van ICT kan de zogenaamde sociale innovatie (zoals toegelicht in sect 22) in Fryslacircn worden bevorderd
Gro
en
Jeugd
Grijs
Frie
secu
ltuur
Gebru
iker
BEHOUD CONSERVERING
DYNAMIEK ADAPTIEF
Kw
alitei
t va
n lev
en
Eig
en k
rach
t
Gen
etw
erkt
Ste
del
ijk
Leve
n
ldquoLiv
ing lab
rdquo
Tel
ewer
ken
Wat
erev
enem
ente
n
bull Flo
rida
van
NL
bull Gen
iete
n va
n ou
de d
agbull G
ezon
dhei
dbull B
esch
ikba
arhe
id lo
catie
gebo
nden
pro
duct
enbull V
estig
ings
klim
aat
bull Dig
ital a
war
enes
sbull C
reat
ieve
bro
edpl
aats
enbullD
uurz
aam
heid
bull Mob
ilitei
tbull V
irtue
le w
erkp
lekk
en
Gro
ene
ruim
te a
lskw
alite
it va
n Fr
ysla
nlsquoC
radl
e to
Cra
dlersquo
Smal
l is
beau
tiful
lKl
eine
ker
nen
Farm
fact
orie
sC
ross
-sec
tora
le d
iens
tver
leni
ng
Nie
uwe
zorg
conc
epte
n z
org
op m
aat
Zorg
op
afst
and
lang
er th
uisw
onen
Perm
anen
te e
duca
tie
bull Bel
even
isse
nbull O
nder
wijs
bull Spo
rtbel
evin
gbull O
verle
ving
stoc
hten
bull E-le
arni
ngbull O
ntgr
oeni
ng
Prom
otie
His
toris
che
plaa
tsen
Bel
evin
gR
eize
n en
pro
mot
ie (r
ecre
atie
)H
ande
l stim
uler
enLo
cale
indu
strie
(wat
er
agrif
ood)
Wer
kgel
egen
heid
ldquoWie
verd
ien
t w
at
vo
or
wie
rdquo
bull Sol
idar
iteit
in d
e w
ijkbull O
pen
voor
mon
dial
e on
twik
kelin
gbull I
CT
om s
ocia
le in
nova
tie te
stim
uler
enbull m
eten
CO
2fij
nsto
fbull Z
ZPv
erza
mel
gebo
uwen
bull slim
me
met
erka
stbull V
eilig
heid
pr
ivac
ybull C
amer
acr
isis
behe
ersi
ng
ldquoFry
slan
is
geen
eilan
d -
sta o
pen
vo
or
dyn
am
isch
e w
ere
ldrdquo
Gro
ots
chalig
eexp
eri
men
teer
om
gevin
gen
Kul
turh
us n
ieuw
e st
ijl
Opt
imal
e be
reik
baar
heid
van
pub
lieke
voo
rzie
ning
en
Eig
en lo
kale
pro
duct
ie (S
LOW
)
ldquoPo
licy
pu
llrdquo
(bu
rger
cen
traal
bij
e-g
ov)
Loka
le p
roduct
en
ldquoWik
i-w
orl
drdquo
Figuur 8 De gecombineerde mindmaps lsquoFryslacircn 2020rsquo van de leden van de kerngroep
F R I E S E I C T - I N N O V A T I E A L L I A N T I E 24
-
43 Visie van de Kerngroep
In het volgende kader is de visie van de Kerngroep verwoord gebaseerd op de uitkomsten van mindmaps en SWOT-analyse (zie sect 33) en de bijbehorende discussies
Visie van de Kerngroep
ldquoFryslacircn dient zich sterk te profileren op de themarsquos duurzaamheid ouderen jeugd en cultuur om in een open omgeving een antwoord te bieden op een snelveranderende sociaaleconomische omgeving (zowel nationaal als mondiaal)rdquo
Aandachtspunten hierbij zijn
bull Kernkwaliteiten behouden en uitbouwen bedreigende zwaktes neutraliseren
bull Ruimte creeumlren voor pilotprojecten en een experimenteeromgeving voor nieuwe dienstverlening en duurzame productie
bull Fryslacircn positioneren als internationaal recreatiepark
bull Fryslacircn profileren als duurzame innovatieve economie
bull ICT als enabler voor vernieuwing doet organisaties veranderen (vakmanschap als driver ICT als hulpmiddel)
bull ICT als enabler draagt bij aan vernieuwing en verbetering van de kwaliteit van onderwijs (gezondheids)zorg en welzijn
bull Successen en unieke sterkten grootschalig uitdragen
bull Alleen die activiteiten krijgen prioriteit waarin ICT de lsquoversnellerrsquo is van een vraag gestuurde ontwikkeling
44 Missie
De Friese ICT-innovatie Alliantie zal vraaggestuurde inzet van ICT gericht op duurzame economische ontwikkeling en sociale innovatie met behoud en uitbouw van de Friese kernkwaliteiten actief stimuleren Met open vizier en in verbinding met de mondiale ontwikkelingen wil de Alliantie ambities vergroten en zwakten op het gebied van onderwijs vergrijzing ondernemingscultuur in sterkten veranderen Met ICT kunnen genoemde domeinen en bedreigingen cross-sectoraal profiteren van de sterktes in ondermeer cultuur recreatie (water) sport zorg en op vakmanschap gerichte maakindustrie
Missie statement
Met cross-sectorale maatschappijgerichte ICT-oplossingen biedt de Friese ICT-innovatie Alliantie een verbindende schakel voor duurzame en sociale innovatie in Fryslacircn
Slogan
Fryslacircn onderneemt duurzaam met slimme ICT
Ambitie
Drsquor op en drsquor over
F R I E S E I C T - I N N O V A T I E A L L I A N T I E 25
45 Ambitie
Uit de geformuleerde visie en bijbehorende missie leidt de Kerngroep een krachtige en concrete ambitie af Voor een periode van twee jaar zet de Kerngroep onder de vlag van de Alliantie een vijftal projectgroepen op die elk eacuteeacuten of meerdere projecten tot uitvoering brengen Voor elke projectgroep geldt de realisering van minimaal eacuteeacuten project met een voorlopersrol voor de provincie Fryslacircn binnen twee jaar De pilotprojecten dienen vanaf de start gebaseerd te zijn op duidelijke probleem- en vraagsstellingen In april 2009 moet er voor elke projectgroep een plan van aanpak gereed zijn Uiterlijk medio 2009 zijn volledig uitwerkte businessplannen beschikbaar met instemming van de deelnemers en bijbehorende financiering om concreet uitwerking te kunnen geven aan verschillende onderdelen van de pilotprojecten Voor sommige projecten geldt dat in een eerder stadium gestart kan worden omdat hiervoor al de noodzakelijke stappen zijn gezet in lopende initiatieven
De (pilot)projecten hebben als achterliggende doelstelling dat zij werkgelegenheid creeumlren olievlekwerking kennen en na een succesvolle pilot zelfstandig door de markt worden gedragen De (pilot)projecten moeten een beweging en een omgeving creeumlren waar een zuigende werking vanuit gaat voor zowel bedrijven en instellingen uit Fryslacircn als van daarbuiten Zo kunnen rondom de projecten clusters van economische enof maatschappeshylijke activiteiten ontstaan Onze ambitie is Drsquor op en drsquor over
46 Criteria projectgroepen
De Kerngroep heeft zorgvuldig focus aangebracht in een long-list aan gegenereerde projectideeeumln en daarmee gebruik gemaakt van volgende criteria en aandachtspunten De criteria zijn ook te gebruiken ter monitoring van de individuele projecten
Aandachtspunten en criteria voor projecten
bull Vraaggestuurd en oplossingen voor concrete problemen
bull Oplossingen binnen strikte kaders moeten meetbaar zijn
bull Grensverleggend en verschil makend voor Fryslacircn
bull Eerste evaluatie binnen een tijdsduur van twee jaar
bull Voorbeeldwerking
bull Modulariteit
bull Duurzaam
bull Samenwerking stimulerend
bull Hergebruik van resultaten elders
bull Inzet van deskundigen bij aanvraag opzet projectteams analyse aanbevelingen
bull Inzicht in noodzakelijke investeringen personeel capaciteit
bull Mogelijkheden voor kruisbestuiving
bull Integrale benadering enof cross-sectoraal
bull Voldoende draagvlak bij politiek en in het veld
bull Uitzicht op economische spin-off
bull Verbetering van de Friese werkgelegenheid
F R I E S E I C T - I N N O V A T I E A L L I A N T I E 26
47 Monitoring en afstemming
Om de voortgang te bewaken zullen de Kerngroepleden de pilotprojecten per kwartaal kritisch monitoren en zo nodig bijsturen De hiervoor genoemde criteria zullen bij deze monitoring worden toegepast Indien de tussentijdse resultaten ontoereikend zijn of de perspectieven voor succes uitblijven zal de Kerngroep namens de Alliantie een negatief advies uitbrengen aan de subsidieverstrekker(s) of zelfs een voorstel tot stopzetting doen De frequentie van (voortgangs)rapportages zullen samenvallen met de terugkoppelmoshymenten die zijn afgestemd met de subsidieverstrekker(s)
Na twee jaar zullen de projectresultaten worden geeumlvalueerd Bij deze evaluatie zullen ook relevante gebruikers cq overheden zorg- of onderwijsinstellingen industrie en MKB en particuliere of overige maatschappelijke organisaties betrokken worden
F R I E S E I C T - I N N O V A T I E A L L I A N T I E 27
5 Roadmaps projectgroepen
51 Inleiding
In dit hoofdstuk bespreken we zes roadmaps voor de geselecteerde projectgroepen Deze roadmaps vormen samenvattingen van de inhoudelijk uitwerkingen die voorzien zijn in de verschillende projectgroepen Hierbij volgen we een sjabloon dat antwoord geeft op de volgende vragen
bull Welke probleem wordt opgelost welke behoefte staat centraal
bull Voor welke doelgroep
bull Welke doelstelling wordt nagestreefd
bull Welke unieke toegevoegde waarde economisch potentieel is voorzien
bull Welke concrete resultaten zijn te verwachten
bull Welke partijen kunnen deelnemen
In de volgende paragrafen is de roadmap per projectgroep nader uitgewerkt Iedere roadmap beoogt op hoofdlijnen een totaalconcept te beschrijven Voor de projectgroep Zorg zijn twee afzonderlijke roadmaps opgenomen namelijk voor de projecten lsquoZorg op afstandrsquo en lsquoQwiekrsquo
52 Draadloze Friese meren
Probleem Fryslacircn wil draadloze breedband dienstverlening inzetten om meer watertoeristen langer en intensiever aan Fryslacircn te binden Veel watertoeristen komen naar Fryslacircn en begeven zich daarbij op de Friese meren en kanalen Hun economische waarde beperkt zich vaak tot de verhuurder en aangrenzende horecagelegenheden Watertoeristen zijn zich onvoldoende bewust van de mogelijkheden in de desbetreffende regiorsquos Door gebrekkige informatievoorziening blijft toch al seizoensgebonden economisch potentieel onbenut Daarnaast zorgt de confrontatie tussen beroepsvaart en de recreatieve watersporter regelmatig voor onveilige situaties
Doelgroep Fryslacircn kent jaarlijks ruim 15 miljoen overnachtingen van watersportshytoeristen 15 Daarnaast recreeumlert de eigen bevolking van Fryslacircn ook intensief op en rond het water
15 Toerdata Noord Toerisme in cijfers 2007
F R I E S E I C T - I N N O V A T I E A L L I A N T I E 29
Doelstelling Ontwikkel en implementeer in twee jaar met inzet van de nieuwste communicatietechnologieeumln die draadloze toepassingen die in het decennium daarna Fryslacircn aantoonbaar sociaaleconomisch versterken
Voor een betere beleving en benutting van Fryslacircn wordt vanuit een gebruikersperspectief ICT ingezet ter
bull Verhoging economische spin-off Friese middenstand
- Dynamische Point-of-interest tafel aan het water
- Exposure voor evenementen concerten exposities etc
bull Verrijking vaarroute-informatie
- Overheidsinformatiedienst actuele brugtijden brughoogshyten vaardiepte gekoppeld aan waterstand tijdelijke obstakels boeicooumlrdinaten en weerbericht (stormwaarshyschuwing)
- Adviesvaarsnelheid breedte vaarweg + belading
- Beroepsvaartalert drukke kruisingen
- Ligplaats reservering + voorzieningen
bull Verhoging servicegraad veiligheid op het water
- Zorg op het water waterambulance Sneek Thuiszorg aan boord telegeneeskunde track amp trace
- Wegenwacht op het water bootbenodigdheden en reparashyties (motorpech zeilmaker brandstof touw en tuigage) + e-diagnose
Toegevoegde waarde Nieuwe draadloze en schaalbare tweeweg breedbandinfrastructuur versnelt de ontwikkeling van digitale (maatschappelijke) dienstverlening
1 Locatiegebonden breedband informatiediensten (interessante locaties evenementen voorzieningen etc) op mobiele en vaste monitoren van zakformaat tot megaschermen
2 Dedicated tweewegverbinding (oa hulpdiensten)
3 Track and trace van schepen (verhuurbedrijven hulpdiensten locale serviceproviders)
4 Live draadloze narrowcasting (zeilwedstrijden muziekshytheaterregistratie)
5 Persoonsgebonden routeplanner (ingang kinderen 65+ sportgezondheid historie natuur culinair etc)
6 E-reserveringssysteem voor jachthavens avondje uit etc
7 Virtuele radar
8 VOIP communicatie in het buitengebied
9 Fryslacircnpas (naast marketing ook Elektronisch Schip Dossier)
F R I E S E I C T - I N N O V A T I E A L L I A N T I E 30
Concrete resultaten Interactie tussen wal en water draagt bij aan seizoensverlenging doelgroepverbreding en intensivering van bestedingen per watertoerist Bij evenementen zoals de Sneekweek krijgt de Friese economie slechts een korte impuls waar slechts een deel van de omliggende bedrijvigheid van kan profiteren Door de verhoogde interactie tussen wal en water zal de Friese middenstand (horeca jachthavens bootbenodigdheden etc) 5 extra omzet worden gerealiseerd Daarnaast beperkt het hoogseizoen van watertoeristen zich momenteel tot de zomermaanden Door het bieden van extra servicegraad eveneens in voor- en naseizoen en aanvullende informatie (incl virtuele vakantievoorpret) beoogt dit project deze periode te verlengen De verwachte resultaten zijn
bull Weersonafhankelijke uitbreiding toeristenseizoen van gemiddeld twee naar vijf maand per jaar
bull Vergroting uitgaven per toerist per dag met 5 Invoering Sneekweek 2009 en uitbreiding met straal van tien km in 2010
bull vergroting van de structurele werkgelegenheid in het werkingsshygebied met 5 te realiseren in de hightech productie- en dienstensectoren
Samenstelling (Potentieumlle) samenwerkingspartners zijn onder andere ziekenhuizen ondernemersverenigingen kennisinstellingen infrastructuuraanbieders softwareontwikkelaars lokaal MKB gemeenten provincie
F R I E S E I C T - I N N O V A T I E A L L I A N T I E 31
53 Zorg op afstand (ZoA) Pilot lsquohartfalenrsquo
Probleem Zorg op Afstand (dat is preventie diagnose behandeling en monitoring onafhankelijk van tijd en plaats) wordt gezien als deacute oplossing om de enorme discrepantie tussen vraag en aanbod in de zorg (in 2025 kan nog maar 60 van de zorgvraag beantwoord worden) het hoofd te kunnen bieden
De businesscase voor zorg op afstand is echter nog nergens echt gerealiseerd Dit heeft vele oorzaken maar de belangrijkste zijn wel
bull Geen goede integratie met bestaande systemen waardoor Zorg op Afstand naast en niet in plaats van bestaande zorg komt
bull Geen onderlinge samenhang Initiatieven sluiten niet op elkaar aan Patieumlnten en burgers krijgen met meerdere kastjes of systemen te maken en zullen het idee niet adopteren Innovatieve aanbieders krijgen daardoor geen goede afzet
Doelgroep De (Friese) patieumlntburger kan langer zelfstandig wonen ook op het platteland eilanden en weet zich verzekerd van voldoende zorg en veiligheid De pilot richt zich specifiek op hartpatieumlnten
Innovatieve zorgaanbieders Zij willen hun businesscase kunnen realiseren in een goede afzetmarkt
Indirecte doelgroep betreft de leveranciers voor Zorg op Afstand systemen Een gunstige afzetmarkt betekent meer werk en omzet en een beter klimaat om verder te investeren
Daarnaast is de zorgverzekeraar belanghebbend de uiteindelijke belofte van Zorg op Afstand komt dichterbij hogere arbeidsproductiviteit in de zorg meer garantie van voldoende zorg lagere kosten minder zorgen bij de patishyentburger
Doelstelling Bij de ontwikkeling van een generieke architectuur en een dienstverleningsconshycept voor Zorg op Afstand wordt de gebruiker centraal gesteld Indien mogelijk worden de activiteiten van stichting Gerrit verder opgeschaald De zorginfrastructuur en het modulair opschaalbare dienstenconcept moeten zich bewijzen via een aantal concrete pilotprojecten met een harde businesscase De pilot lsquoHartfalenrsquo vormt de eerste testcase De behoefte van de zorgclieumlnt moet bij de ontwikkeling van nieuwe diensten van meet af aan centraal staan Uitgebreid behoefteonderzoek is dan ook bij aanvang noodzakelijk
Een achterliggende doelstelling van ZoA is het opheffen van systeemfalen binnen de zorgketen ZoA vervult een vraaggestuurde brugfunctie tussen burgerpatieumlnt en zorgaanbieder Met behulp van eacuteeacuten kastje wordt monitoring op afstand en communicatie via veilige verbindingen mogelijk Belangrijkste innovatie ligt in een harde businesscase voor innovatieve zorgdiensten met voldoende integratie in de huidige installed base en betrokken partijen
F R I E S E I C T - I N N O V A T I E A L L I A N T I E 32
Toegevoegde Burgerpatieumlnt dichtbij (desgewenst mobiel) ondersteunen met zorg ICT Geeft waarde burgerpatieumlnt meer veiligheid kan langer zelfstandig wonen en doet (langer)
mee in het sociale levenmaatschappij
Bij telemonitoring wordt een hartpatieumlnt eerder uit het ziekenhuis ontslagen en vermindert het polibezoek de mortaliteit en de (her)opnamen Ook de kwaliteit van de zorg verbetert door toename van aantal contactmomenten compleet beeld door patieumlntprofiel multidisciplinaire samenwerking juiste zorgverlener voor hulpvraag sneller de juiste medicatie en besparing van reistijd door virtueel polibezoek Tenslotte leidt de ontwikkeling van de benodigde infrastructuur tot economische spin-off voor het Friese bedrijfsleven Telemonitoring creeumlert tevens faciliteiten voor exploitatie van Friese health check-up diensten met uitstralingseffecten ook buiten de provincie Voor provincie gemeenten verzekeraar (indien in samenhang) biedt ZoA veel potentie voor nieuwe producten aantrekkelijkheid zorgverlening exportproduct evenals werkgelegenheid (Fryslacircn als proeftuin zorg op afstand valley)
Concrete Realiseren van twee of drie concrete projecten waarbij een aantal nieuwe resultaten technologieeumln een definitieve inbedding in de zorgveiligheid hebben gekregen
In de eerste pilot hartfalen wordt een architectuur voor infrastructuur en het dienstverleningsconcept ontwikkeld die ook voor andere projecten bruikbaar zijn De pilot leidt ook tot de invulling van noodzakelijke centrashylegemeenschappelijke onderdelen zoals een zorgnetwerk en een gemeenschappelijke zorg-opvolgcentrale waarmee een open platform voor zorgdienstenaanbieders wordt gerealiseerd De inzet van telemonitoren moet leiden tot toepassing bij 50 van de patieumlnten met hartfalen in Fryslacircn enkele jaren na succesvolle afronding van de pilot Door telemonitoring zijn er 30 minder opnamen nodig van patieumlnten met hartfalen mortaliteit vermindert met 30 en patieumlnten worden gemiddeld twee dagen eerder uit het ziekenhuis ontslagen
Samenstelling (Potentieumlle) samenwerkingspartners zijn onder andere zorgaanbieders zorgverzekeraars aanbieder dienstenplatform provincie kennisinstellingen hardware leveranciers en infrastructuur aanbieders
F R I E S E I C T - I N N O V A T I E A L L I A N T I E 33
54 Qwiek
Probleem Zorgverleners gebruiken steeds vaker de mogelijkheden van het internet om hun (zorg)diensten aan te bieden Zij bouwen daarvoor hun eigen portalen - al dan niet beveiligd - op eigen wijze De samenhang ontbreekt vaak nog Dit levert problemen
bull De patieumlnt is onvoldoende lsquoempoweredrsquo Zij krijgen slechts een deel van de informatie en een deel van de diensten tot hun beschikking Patieumlnten kunnen niet zelf sturen
bull Elk initiatief van zorgverleners moet op zichzelf lsquokrachtigrsquo genoeg zijn om te overleven Er is weinig mogelijkheid tot aanhaken op hergebruiken van of integratie van elkaars diensten en faciliteiten De initiatieven worden moeilijk uitrolbaar en hebben relatief weinig kans van slagen
Om samenhang te creeumlren bestaan ook weer diverse initiatieven zoals portalen van ketenzorg leveranciers WMO loket Foar Elkoar Omkeer 20 (sociale netwerken) zorgdomein pointment websites van zorgverzekeraars Ook deze gaan langs elkaar heen Met alle gevaren van dien eilandvorming het niet aan (kwaliteits)eisen voldoen weinig voortgang door onvoldoende samenhangmassa en niet de minste onzekerheid bij de patieumlnt over betrouwbaarheid (is de informatie juist heb ik alle relevante informatie is zij objectief) van het gebruikte portaal dat bovendien niet vanuit klantpatieumlntperspectief of -behoefte is ingericht
Het probleem heeft geleid tot de GERRIT-challenge uitgevoerd door TNO (als gevolg van het winnen van GERRIT van de telemedicineprijs 2008) TNO kwam met de oplossing van een platform voor het uitwisselen van diensten waarmee de diverse portalen gevoed kunnen worden Dit platform heeft de werknaam Qwiek gekregen
Doelgroep Patieumlntenburgers als gebruikers van (Qwiek)diensten zoals (modules van) de webdokter (zie wwwhzclnl) e-consult (NPCF)
Zorgverleners alsook aanbieders van diensten Op termijn liggen ook andere aanbieders (zoals gemeenten)in het verschiet (gelet op WMO-loket en GGD ten aanzien van preventie en EKD)
Doelstelling Gestreefd wordt naar een oplossing en een voorbeeldproject dat nationale navolging kan krijgen Er is in Nederland nog niet iets vergelijkbaars gerealiseerd Er zijn wel vergelijkbare initiatieven op onderdelen maar er is geen geheel Als het pilotproject in Fryslacircn slaagt kan Qwiek een platform voor heel Nederland worden
Toegevoegde waarde Qwiek is een platform voor ontsluiting van zorgdiensten zodat een persoon zijnhaar eigen diensten kan afnemen om zelf de regie te kunnen nemen over zijnhaar zorg vanuit zijnhaar eigen behoefte Daarnaast biedt dit platform toegang tot andere mogelijk interessante websites voor deze persoon Het platform kan tevens voor aanbieders gebruikt worden om hun eigen portaal te verrijken met diensten van derden of om hun diensten in portalen van derden te hangen
Voordelen voor burger en directe omgeving Het platform maakt het voor een burger gemakkelijker om inzage te krijgen in relevante en betrouwbare medische en logistieke gegevens en om zelf zorgzaken te regelen vanaf een willekeurige plek (met internet) een willekeurig apparaat een willekeurig internetportaal op een willekeurige tijd
F R I E S E I C T - I N N O V A T I E A L L I A N T I E 34
Voordelen voor stakeholders lees zorgverleners Het platform biedt stakeholders de mogelijkheid om versneld een volledig dienstenpallet te kunnen bieden waar men dit individueel niet kan waardoor - een grotere patieumlntenbasis bereikt (en bediend) kan worden - meegelift kan worden met andere innovatieve toepassingen (goed voor imago) - kosten en risicorsquos gedeeld worden - individuele stakeholders zich kunnen profileren met hun eigen dienstverlening en flexibel nieuwe eigen diensten toevoegen
Concrete resultaten bull Diensten op devices van burgers waardoor patieumlntempowerment toe neemt Burgers worden ondersteund bij het zoeken en boeken van zorgverleners en kunnen hun eigen diensten (op basis van eigen behoeften noden) samenstellen op hun (draadloos) device
Voorbeelden van dergelijke diensten
bull Vanuit lsquoherhaalreceptrsquo in webdokter direct online bij verzekeraar dekking nagaan en vervolgens medicijn bij apotheek bestellen
bull Afspraken maken via lsquokijken en vergelijkenrsquo
bull Zelf bloedwaarden doorgeven (combinatieintegratie met Zorg op Afstand)
bull Het vullen van het device met diensten is erg eenvoudig hetgeen een randvoorwaarde is om te komen tot patieumlntgedreven (keten netwerk) zorg
Het Qwiekplatform is opgebouwd Qwiek stapt tussen de portals geeft synergie samenhang en massa geeft de patieumlnt betrouwbare informatie geeft de zorgverlener een extra kanaal om (multidisciplinaire) diensten aan te bieden maakt nieuwe diensten mogelijk bijv zorgcooumlrdinatie speelt in op trends en ontwikkelingen vereist samenwerking openheid is de essentie
Samenstelling (Potentieumlle) samenwerkingspartners zijn onder andere ziekenhuizen zorgdienstenverleners platformaanbieder netwerkaanbieders hard- en softwareleveranciers kennisinstellingen zorgverzekeraars
55 Sport experience Fryslacircn
Probleem De provincie Fryslacircn wordt vaak geassocieerd met sport en vooral Heerenveen heeft een rijke sporthistorie Sportstad Heerenveen zorgt ervoor dat de provincie ook een rijke sporttoekomst zal krijgen De afgelopen jaren zijn rond het stadion het SC Heerenveen de nodige sportieve projecten uitgevoerd Op dit moment bestaat Sportstad Heerenveen uit een sportcentrum (met een zwemcomplex grote sporthal turnhal squashbanen en een dojo) een gezondheidsboulevard een lifestylepassage de CIOS-opleiding van het Friesland College en uiteraard het Abe Lenstra stadion De aandeelhouders van sportstad zijn de gemeente Heerenveen SC Heerenveen en de Friesland Zorgverzekeshyraar
Binnen het concept Sportstad Heerenveen wordt er gewerkt aan de Sport Experience De Sport Experience is een (fysieke) locatie waar je als bezoeker een sportieve ervaring daadwerkelijk kan ondergaan Om het
F R I E S E I C T - I N N O V A T I E A L L I A N T I E 35
een en ander onder de aandacht te brengen en te houden bij het publiek zijn aanzienlijke promotieactiviteiten nodig Hierbij kan ICT een belangrijke rol spelen
De probleemstelling is tweeledig
1 Hoe kan inzicht gekregen worden in toeristenstromen
2 Hoe kunnen potentieumlle klanten via games worden geprikkeld om de Sportexperience te bezoeken
Doelgroep De focus ligt op jongeren in Nederland en daarbuiten
Doelstelling ICT kan als versneller van de Sport Experience dienen omdat je met virtualisatie (online gaming en 3D-simulaties) in de voorfase al aan promotie kunt doen en gebruikerservaringen kunt verzamelen (datamining) Door het koppelen van databases van verschillende Friese (toerischtische) instanties kan beter inzicht worden gekregen in de behoeften en wensen van de bezoekers van de provincie Fryslacircn
Toegevoegde waarde De toegevoegde waarde van de Alliantie ligt in het bijeen brengen van gekwalificeerde personen en hoogwaardige kennis om het project succesvol te realiseren Daarnaast kan de Alliantie zorgen voor extra draagvlak bij financiers Verder kan de Alliantie waarde toevoegen door dit project te linken aan de andere projecten van de Alliantie en op die manier de kracht van kruisbestuiving te benutten
Concrete resultaten Het realiseren van een systeem (1) waarmee de Sportexperience via het web toegankelijk kan worden gemaakt (2) waarin potentieumlle klanten beter in kaart worden gebracht binnen een termijn van twee jaar
De Sportexperience toegankelijk maken via het web kan door middel van simulaties In de ontwerpbouwfase alvast rondkijken (virtualisatie) Maak een game waarmee de speler de ervaring krijgt alsof zelf het sportevenement meemaakt Zorg voor spanning bij de speler Op deze manier krijgen mensen interesse in de Sportexperience en gaan ze deze bezoeken
Er zijn verschillende organisaties die bijhouden welke personen Fryslacircn bezoeken Denk aan Fryslacircn marketing verschillende hotelketens organisaties die zich bezighouden met watersport et cetera Met de bovenstaande webapplicatie kan beter inzicht in de behoeften en wensen van potentieumlle klanten worden vergaard
Samenstelling (Potentieumlle) samenwerkingspartners zijn onder andere organisaties actief in de sportsector onderwijs- en kennisinstellingen softwareleveranciers (gaming en simulatie) hardwareleveranciers en webmarketeers
56 Ketendigitalisering in de jachtbouw
Probleem De jachtbouw kent hoge ontwikkelkosten Deze worden pas terugverdiend bij grote serieproductie In Fryslacircn is de omvang van de productie vaak beperkt Hierdoor zijn de kosten hoog en is het lastig om concurrerend te blijven Door middel van breedbandcommunicatie en een modulaire aanpak kan efficieumlnter geproduceerd worden door een groep van jachtbouwers
Er komen vier databases die allen modulaire standaardonderdelen bevatten Casco aandrijftechniek interieur overige apparatuur De
F R I E S E I C T - I N N O V A T I E A L L I A N T I E 36
unieke combinatie van standaardonderdelen leidt tot een uniek ontwerp met relatief lage kosten Bij het ontwerp van het casco zal 3D-techniek een grote rol spelen Bij de keuze van aandrijftechniek wordt bepaald welke motoren mogelijk zijn en welke consequenties dit heeft voor trillingen en geluid Bij het interieurontwerp zullen 3D-techniek CAM16 en CNC-machines een grote rol spelen
Doelgroep Jachtbouwers en toeleveranciers in de provincie Fryslacircn
Doelstelling Het integraal bijeen brengen van de gehele productieketen en digitale samenwerking van ontwerp tot fabricage realiseren Door toepassing van een totaalconcept wordt de bouw van een duurzaam schip voor de verhuurmarkt gerealiseerd met als doel via de beschreven aanpak de internationale concurrentiepositie van de Friese Jachtbouw te versterken
Toegevoegde waarde ICT is een enabler om de hele keten van jachtbouwers te laten samenwerken De rol van ICT kan door verschillende technologieeumln vorm krijgen zoals een databasesysteem 3D- modellen CADCAM en ERP
Concrete resultaten Er wordt een ndashdoor een topdesigner ontworpen- jacht gebouwd ICT wordt ingezet om het systeem met databases ERP-systemen 3Dshysimulaties op te zetten en te testen
Samenstelling (Potentieumlle) samenwerkingspartners zijn onder andere vijf jachtbouwers leveranciers van hybride aandrijvingen generatoren accursquos dieselmotoren ERP systemen randapparatuur schilderwerken cascorsquos interieurs CNC-bedrijven met 3D-freesfaciliteit ICT-bedrijven Navalshyarchitects en Reality Theatres
57 Platteland kleine kernen
Probleem Steeds meer voorzieningen verdwijnen uit kleine kernen Denk bijvoorbeeld aan postkantoor apotheek banken en gemeentebalies Gemeentelijke herindelingen zijn hier ook deels debet aan Hierdoor neemt de sociale cohesie af en wordt de leefbaarheid in deze kernen steeds minder terwijl in de nabije toekomst het belang van lokale voorzieningen door vergrijzing van de kleine kernen toeneemt Ook verdwijnt hiermee werkgelegenheid en de economische binding van veelal gezinnen en jongeren met het plattelandkleine kernen (ontgroening) Daarnaast verslechtert hierdoor het vestigingsklimaat voor ondernemingen waardoor bedrijven vertrekken en vestiging van nieuwe bedrijvigheid uitblijft met daaruit voortvloeiende negatieve gevolgen voor de werkgelegenheid Versterking van het plattelandkleine kernen kent dan ook twee componenten Enerzijds versterking van de sociale cohesie en anderzijds de versterking van economische binding (van burgers en bedrijven) en vitaliteit van het platteland
Nieuwe technieken kunnen dorpen leefbaar houden Aansluiten bij de behoefte van inwoners van het platteland is een voorwaarde voor succes van voorzieningen (fysiek en virtueel) Alleen voorzieningen die gedragen worden door gebruikers kunnen op termijn zonder subsidie (zelfdragend)
16 Computer Aided Manufacturing (CAM) het fabriceren van producten met behulp van een computer
Computer Aided Manufacturing (CAD) computergesteund ontwerpen
Enterprise Resource Planning (ERP) softwarepakket ter ondersteuning van bedrijfsprocessen
F R I E S E I C T - I N N O V A T I E A L L I A N T I E 37
voortbestaan Voor de specifieke invulling van het thema platteshylandkleine kernen is het dan ook noodzakelijk om dmv een behoeftescan de daadwerkelijke gebruikersvraag op het platteland in kaart te brengen Vooralsnog zijn veel initiatieven in dit veld te versnipperd en te veel gericht op enkele specifieke toepassingen Wat nodig is is een totaalconcept (sterk vraaggestuurd) dat bij de doelgroep nieuwe economische en maatschappelijk activiteiten losmaakt
Doelgroep Bewoners (en bedrijven) van de kleinere kernen in Fryslacircn In het bijzonder MKB-bedrijven 13-18 jarigen (werkende) ouders en ouderen (niet werkenden)
Doelstelling In een dorpskern (bijvoorbeeld Dantumadeel) wordt een pilot opgestart met als doel om een dorpshuis nieuwe stijl te realiseren Door toepassing van een totaalconcept voor plattelandsontwikkeling wordt onder andere een bijdrage geleverd aan de verbetering van de sociale cohesie digitale voorzieningen en de werkgelegenheid onder jongeren Sociale cohesie en economische binding dienen bij een dergelijke scan centraal te staan
De sociale cohesie kan op verschillende manieren versterkt worden Wanneer voorzieningen op gebied van wonen leven (sociaal dorpsleven en ndashcultuur) en zorg ontwikkeld worden die aansluiten bij de behoefte van de bewoners van en in de omgeving van de plattelandskern kunnen oa ouderen langer zelfstandig blijven wonen Bovendien maken een (toekomstig) excellent dienstenaanbod evenals rust en ruimte het ook voor mensen uit andere delen van Nederland aantrekkelijk om zich op het Friese platteland te vestigen
Digitale voorzieningen op het gebied van digitaal onderwijs (primair en voortgezet) zijn een mogelijkheid om zowel de sociale cohesie met betrekking tot jongeren als de economische vitaliteit van het platteland te versterken Onderwijs biedt jongeren immers kansen op de arbeidsmarkt Ook bieden digitale (onderwijs)voorzieningen kansen om deze buiten de provincie Fryslacircn te vermarkten Met name voor het MKB zijn toepassingen om de e-vaardigheden te vergroten kansrijk17
Voorzieningen die de economische binding met het plattelandkleine kernen versterken maken het voor jongeren gezinnen en werkende ouderen aantrekkelijk om op het platteland te (blijven) wonen Een van de mogelijkheden om de economische binding te versterken is de ontwikkeling van toepassingen die leiden tot het ontstaan van nieuwe vormen van dienstverlening en werkgelegenheid
Een mogelijk succesvol traject is de ontwikkeling van hoogwaardige en complexe telewerktoepassingen die niet afhankelijk zijn van een standplaats Dergelijke voorzieningen maken het ook voor huidige randstadinwoners aantrekkelijk om zich op het Friese platteland te vestigen en te blijven werken in de randstad
Ook biedt de inzet van microkredietverlening kansen voor innovatie in het Friese MKB (vakmanschap) en naar succesvol voorbeeld van Koninklijke Tichelaar uit Makkum dit buiten de regio te vermarkten
Tenslotte dient benadrukt te worden dat innovatieve vermarktbare voorzieningen die door Friese partijen zijn ontwikkeld economische spinshyoff voor het Friese bedrijfsleven genereren
17 Bron Initiatieven voor het bevorderen van eSkills van de beroepsbevolking in zes Europese landen Dialogic 2006
38 F R I E S E I C T - I N N O V A T I E A L L I A N T I E
Toegevoegde waarde Een belangrijk kenmerk van ICT-toepassingen is de mogelijkheid van opschaling Eenmaal ontwikkelde toepassingen kunnen zonder aanzienlijke kosten verder vermarkt worden Insteek van het pilotproject dient dan ook het selecteren van toepassingen te zijn die aantrekkelijk zijn voor een brede doelgroep in en buiten de provincie Fryslacircn
Online zorg (ouderen en gezinnen) domotica en sociaal-culturele voorzieningen die huidige inwoners aan het platteland bindt eacuten voor inwoners van buiten Fryslacircn aantrekkelijk is om zich op het Friese platteland te vestigen
Digitale voorzieningen die zowel de sociale cohesie als economische binding versterken eacuten buiten Fryslacircn vermarkt kunnen worden
Telewerk-toepassingen waarvan bedrijven uit andere delen van Nederland gebruik kunnen maken eacuten het voor randstedelingen aantrekkelijk maakt zich te vestigen op het Friese platteland
Concrete resultaten Einddoel van het project is de inrichting van fysieke loketten (dorpshuizen) dichtbij de burger In deze dorpshuizen komen de fysieke en virtuele component samen De dorpshuizen brengen de voorzieningen en daarmee de sociale cohesie en ondernemerschap daadwerkelijk terug in de kleine kernen Het vormt een concentratiepunt voor uiteenlopende fysieke en virtuele diensten op het vlak van gezondheid onderwijs ondernemerschap cultuur en sport
Op basis van de behoeftescan en de aansluiting bij het Vital Rural Area- project wordt een totaalconcept met daarin een aantal ICT-toepassingen en daaraan en omheen gerelateerde diensten en voorzieningen geselecteerd voor een pilotproject Hiervoor dient een businessplan opgesteld te worden met monitoring go-no go beslissingen en opschalingsmogelijkheden Uiteindelijk dient de pilot te resulteren in de ontwikkeling van toepassingen die de sociale cohesie en economische vitaliteit versterken eacuten onderscheidend zelfdragend en opschaalbaar zijn
Samenstelling (Potentieumlle) samenwerkingspartners zijn onder andere banken verzekeraars (huis)artsen thuiszorginstellingen verenigingen woningbouwcorporaties gemeenten postkantoren onderwijsinstellingen KvK belastingdienst bibliotheken jongerenwerk bedrijven en MKB Noord
F R I E S E I C T - I N N O V A T I E A L L I A N T I E 39
6 Organisatie
61 Rol van de Alliantie
De Friese ICT-innovatie Alliantie heeft de rol van stimulator versneller versterker en makelaar op zich genomen om de beste krachten vanuit de maatschappij en economie in de provincie Fryslacircn te bundelen om pilotprojecten te starten en te komen tot zelfdragende innovatieprojecten die de economische en maatschappelijke ontwikkeling in Fryslacircn sterk stimuleren Naast de hiervoor genoemde rollen is de Alliantie in het algemeen - en de Kerngroep in het bijzonder - vooral een realist en vertaler van vraag naar oplossing De Alliantie werkt aan het opstarten van een zes pilotprojecten in nauwe samenwerking met andere stakeholders maar is geen eigenaar van de projecten
De Kerngroep bestaat uit zes leden die op persoonlijke titel en zonder last of ruggespraak hun visie inbrengen zich sterk maken voor het opzetten van de projecten en toezien op uitvoering daarvan De Kerngroep is vooralsnog geiumlnstalleerd tot en met 31 december 2010 De leden van de Kerngroep zijn
bull Profdrir LP Ligthart (voorzitter) TU Delft
bull R Feenstra RI MBA De Friesland Zorgverzekeraar
bull Drir PA Gielen TCNN
bull Drs FA Pronk Rabobank Heerenveen
bull Drs WR Reek MCM Gemeente Sneek
bull Drs J Wester TNO-ICT
Dialogic Next Step en in het bijzonder drs SR Maltha ir ing RMF Brennenraedts en drs H Gillebaard ondersteunen de Alliantie met de voorbereiding van bijeenkomsten verrichten onderzoek waar nodig en begeleiden de uitvoering van projecten
62 Taakstelling per onderdeel van de Alliantie
Raad van Advies
De Alliantie zal een Raad van Advies kennen die uit drie tot vier personen zal bestaan en momenteel nog te formeren is De leden zijn bestuurders van statuur die politiek zeer goed ingevoerd zijn zowel op provinciaal als landelijk niveau De Raad van Advies geeft allereerst steun aan de beoogde initiatieven en draagt dit ook publiekelijk uit Daarnaast zal zij vooral een klankbord- en ambassadeursfunctie gaan vervullen om de ambities van de Alliantie te helpen realiseren Hiervoor zal zonodig onafhankelijke bestuurlijke druk georganiseerd worden De Raad van Advies biedt de Alliantie toegang tot diverse relevante netwerken en is thuis in de financieringsmogelijkheden voor de beoogde innovatieprojecshyten Verder dient de Raad van Advies zelfstandig initiatief te nemen om de activiteiten van de Alliantie ook op andere nationale of internationale agendarsquos geplaatst te krijgen De Raad van Advies zal enkele malen per jaar bijeenkomen en afstemmen met de Kerngroep
F R I E S E I C T - I N N O V A T I E A L L I A N T I E 41
Kerngroep
De Kerngroep is in een eerste fase gestart met een visieontwikkeling en heeft dit vertaald in de onderliggende Roadmap De Kerngroep dient haar visie en plannen in bij de Gedeputeerde Staten van Fryslacircn Na goedkeuring door GS heeft de Kerngroep de komende twee jaar als taak de Alliantie en in het bijzonder de projectgroepen aan te sturen en te adviseren bij de uitvoering In eerste instantie fungeert de Kerngroep vooral als werkvoorbereider Daarna ziet de Kerngroep toe op de uitvoering van afzonderlijke projecten conform de geformuleerde visie en opgestelde criteria via driemaandelijkse monitoring Begin 2010 neemt de Kerngroep per project een mid-term gono-go beslissing Zonodig worden projecten daarna bijgestuurd of zelfs stopgezet Na 2010 zullen de projecten zelfstandig verder dienen te gaan en vallen vanaf dat moment buiten de regie van de Alliantie
Projectgroepen
De Alliantie zelf krijgt vooral gestalte middels een vijftal projectgroepen (a) Draadloze Friese meren (b) Zorg (c) Sport Experience (d) Jachtbouw en (e) Kleine kernen Deze projectgroepen bestaan uit private enof publieke deelnemers afhankelijk van het project De projecten komen onder leiding van een nader te benoemen projectleider De aangestelde projectleider stemt af met een afgevaardigde van de provincie Fryslacircn en contactpersonen uit de Kerngroep zoals beschreven in deze Roadmap Op korte termijn zal er gestart worden met de verdere samenstelling van de projectgroepen conform de voorstellen in de afzonderlijk roadmaps
lsquoVerticalersquo activiteiten
Daarnaast zijn er drie lsquoverticalersquo projectactiviteiten die op alle projectgroepen van toepassing zijn namelijk onderwijsvernieuwing kennisborging en promotie en communicatie In alle vijf projectgroepen spelen deze aandachtsgebieden een belangrijke rol In het bijzonder voor het onderwijs geldt dat wij vanuit elke projectgroep spin-off effecten en digitale toepassingen verwachten die voor onderwijsdoeleinden ingezet kunnen worden Daarmee kan onderwijs een belangrijke integrale en verbindende functie vervullen tussen de projectengroepen onderling alsook een belangrijke rol spelen in de kennisborshyging Voor promotie en communicatie geldt hetzelfde De Kerngroep is in eerste instantie verantwoordelijk voor de lsquohorizontalersquo activiteiten
De Friese ICT-innovatie Alliantie kent de volgende organisatiestructuur
F R I E S E I C T - I N N O V A T I E A L L I A N T I E 42
ONDERWIJSVERNIEUWING
PROMOTIE EN
COMMUNICATIE
KENNNISBORGING
Raad van Advies Taak klankbord en ambassadeursfunctie
KerngroepTaak Advisering en aansturing Alliantie Opstellen Roadmap
toezien op uitvoering en monitoring
Friese ICT innovatie-alliantie Taak Uitvoering Roadmap in projectgroepen
Resultaat Minimaal eacuteeacuten project per projectgroep geschikt voor opschaling en zelfstandige continuering na 2 jaar
Projectgroep Draadloze meren
Projectgroep Sport Experience
Projectgroep Zorg
Projectgroep Jachtenbouw
Projectgroep Kleine kernen
Figuur 9 Organisatiestructuur van de Friese ICT-innovatie Alliantie
43F R I E S E I C T - I N N O V A T I E A L L I A N T I E
F R I E S E I C T - I N N O V A T I E A L L I A N T I E 44
7 Ter afsluiting In deze Roadmap voor ICT-innovatie in Fryslacircn heeft de Kerngroep haar visie neergelegd en haar plannen voor innovatieve pilotprojecten geformuleerd Duidelijk mag zijn dat de Alliantie een krachtige ambitie heeft die nu in concrete acties en plannen moeten worden vertaald Hiervoor is het noodzakelijk de komende maanden een plan van aanpak en een concreet en gedragen businessplan per project uit te werken In totaal kennen de beoogde projecten een financieringsbehoefte van circa twaalf miljoen euro Hiervoor zal een beroep gedaan worden op bijdragen vanuit (1) het bedrijfsleven (2) de provincie Fryslacircn en (3) overige partijen waaronder gemeenten stimulerings- en innovatiefondsen nationale overheid en Europese regelingen De Kerngroep ziet als uitgangspunt voor financiering van de projecten de volgende verdeling voor iedere twee euro aan geld van derden draagt de provincie eacuteeacuten euro bij (33) wat in de wandelgangen ook wel de Galema-norm wordt genoemd
De Kerngroep is verheugd haar visie in deze Roadmap te mogen aanbieden aan Gedeputeerde Staten van Fryslacircn en verzoekt om concrete ondersteuning voor uitvoering van de voorgenomen projecten Naast de gewenste co-financiering zoals hiervoor beschreven bestaat concreet behoefte aan financieumlle ondersteuning van de opstartfase (eerste drie tot zes maanden) Per project is circa euro 50000- euro nodig om de businesscases volledig te kunnen uitwerken en alle noodzakelijke projectvoorbereidingen te treffen (seed money) Hiervoor doen wij eveneens een beroep op Gedeputeerde Staten van Fryslacircn om de Alliantie voor de helft in deze kosten tegemoet te komen In deze voorfase is het weinig realistisch om uit het bedrijfsleven en vanuit andere instellingen volledige voorfinanciering te verwachten Wel zal in grote mate een beroep worden gedaan op zo veel mogelijk kostenloze medewerking van de stakeholders om in deze voorfase de noodzakelijke voorbereidingen te treffen
De visie van de Kerngroep heeft geresulteerd in serieuze plannen om in een multishystakeholder omgeving economie en samenleving in Fryslacircn een impuls te geven via ICT-innovatie Deze serieuze plannen waarvoor reeds veel commitment in het veld is uitgesproken vragen nu om serieuze ondersteuning De vraagstukken en behoeften van burgers en gebruikers in Fryslacircn staan daarbij centraal en ons motto luidt drsquor op en drsquor over
F R I E S E I C T - I N N O V A T I E A L L I A N T I E 45
Bijlage 1 SWOT-analyse
Sterkten Wat is de kracht van Fryslacircn
Een kenmerkende sterkte van Fryslacircn is eenvoudig te observeren Fryslacircn beschikt over veel ruimte zeker in vergelijk met de Randstad Daarbij komt dat de afstand tussen de Randstad en Fryslacircn relatief beperkt is De ruimte die Fryslacircn biedt maakt het mogelijk om er kwalitatief hoogwaardig te recreeumlren en te wonen Fryslacircn heeft veel mogelijkheden hiertoe die bovendien van hoge kwaliteit zijn Het toerisme in Fryslacircn drijft grofweg op drie pijlers watersport de rust van de Waddeneilanden en de cultuur van een aantal steden en dorpen (waaronder de ldquoElf Stedenrdquo)
In de Friese economie neemt de agrarische sector traditioneel een grote rol in Tegenwoordig is deze rol kleiner dan vroeger maar het is nog steeds een relatief omvangrijke sector Bovendien heeft de Friese landbouw de laatste decennia haar processen sterk verbeterd De productiviteit van deze sector is ndash zelfs vanuit een Nederlands perspectief - zeer hoog De sterke agrarische sector heeft mede geleid tot ontwikkeling van een florerende foodsector Het aandeel van de dienstensector ligt in Fryslacircn traditioneel onder het Nederlandse gemiddelde Hoewel dit nog steeds het geval is is deze sector vanaf circa 1995 een flinke inhaalslag aan het maken Binnen de dienstensector in Fryslacircn heeft vooral financieumlle dienstverlening een relatief groot aandeel Andere gebieden waarin Fryslacircn sterk is zijn de metaal- en elektrosector en watertechnoshylogie
Fryslacircn en de Friezen kennen een sterke identiteit Ze hebben een eigen taal volkslied en vlag en onderscheiden zich hiermee van de rest van Nederland Hierdoor bestaat er een grote sociale cohesie Dit speelt met name in de dorpen een grote rol in het dagelijkse leven
Zwakten Wat zijn de beperkingen in Fryslacircn
Fryslacircn is opgebouwd uit 417 kernen waarvan 344 kernen uit minder dan 1500 inwoners bestaan Er is dus een lage mate van verstedelijking waardoor positieve agglomeratieshyeffecten uitblijven Veel van deze kleine kernen hebben te maken met een laag en dalend voorzieningenniveau Denk hierbij aan het verdwijnen van postkantoren scholen supermarkten et cetera Dit is duidelijk de negatieve keerzijde van de ruimtelijke structuur van Fryslacircn
Fryslacircn is de provincie die voorop loopt met vergrijzing Nergens in Nederland zijn er zo weinig jongeren In combinatie met een lage arbeidsparticipatie van ouderen en vrouwen heeft dit een negatief effect op de economie Overigens neemt de arbeidsparticipatie vooral van vrouwen de laatste jaren wel sterk toe
Er zijn in Fryslacircn weinig grote industrieeumln en het MKB heeft een groot aandeel in de werkgelegenheid Dit zou een van de oorzaken kunnen zijn van de lage RampD-inspanningen in de provincie Het wordt ook als oorzaak genoemd van de lagere arbeidsproductiviteit maar het is niet duidelijk of dat geheel terecht is In de samenstelling van de werkgelegenshyheid valt op dat de quartaire sector (zorg onderwijs overheid et cetera) sterk oververtegenwoordigd is Het aandeel van bedrijven dat producten en diensten afzet buiten de provincie (stuwende bedrijvigheid) is relatief beperkt
F R I E S E I C T - I N N O V A T I E A L L I A N T I E 46
Verschillende bronnen refereren aan de lage kwaliteit van het onderwijs in Fryslacircn Hierbij speelt het ontbreken van een universiteit een rol Door de afwezigheid van een universiteit behouden Vwo-leerlingen minder binding met Fryslacircn Hoger opgeleiden trekken hierdoor weg naar omliggende regiorsquos en de stroom hoger opgeleiden naar Fryslacircn is vrij beperkt Het gevolg is een braindrain Opvallend is het lage gemiddelde niveau van de leerlingen die de basisschool verlaten Er is geen overeenstemming over de oorzaak hiervan Een ander opvallend element is de aanwezigheid van achterstandswijken in Fryslacircn Hoewel dit vaak als een probleem van grote steden wordt gezien kampen ook veel dorpen en steden in (vooral Noord-)Fryslacircn met deze problematiek
Kansen Welke mogelijkheden biedt de omgeving
In Nederland neemt het aandeel 65-plussers van de totale bevolking toe Deze bevolkingsgroep geeft meer geld uit aan recreatie en aan zorg Een deel kiest zelfs voor het verhuizen naar een prettigere omgeving en gaan hoogwaardiger wonen Fryslacircn kan profiteren van deze demografische ontwikkeling door voorzieningen te treffen voor deze groep Hierbij zou ze zich kunnen profileren als het lsquoFlorida van het Noordenrsquo Door koploper te zijn met woon-zorgconcepten kan er een nieuwe markt ontstaan Doordat leeftijdssamenstelling van de groep vakantiegangers verandert zal er ander type vraag naar voorzieningen en activiteiten ontstaan Ook hierop kan worden ingespeeld Ook zorgtoerisme kan interessante mogelijkheden bieden voor Fryslacircn
Fryslacircn zou extra middelen kunnen aantrekken door aanspraak te maken op verschillende (Europese) fondsen Doordat Fryslacircn door sommige beleidsorganen wordt gezien als een achterstandsgebied komt men in aanmerking voor specifieke fondsen Maar er zijn ook generieke (Europese) fondsen waarop aanspraak gemaakt kan worden
Waar Fryslacircn beperkt profiteert van positieve agglomeratie-effecten beginnen sommige delen van de Randstad negatieve agglomeratie-effecten te ervaren zoals hoge grondprijzen verkeerscongestie en verpaupering van wijken Indien Fryslacircn goed digitaal ontsloten is kan het voor sommige organisaties interessant zijn om naar Fryslacircn te verhuizen
Groeiende aandacht voor (duurzame) energie en watertechnologie kan voor Fryslacircn kansen bieden De ruimtelijke structuur biedt bijvoorbeeld mogelijkheden voor het opwekken van zonne-energie of biomassa Ook het (zoute en zoete) water biedt hiertoe mogelijkheden De kennis die Fryslacircn heeft op het gebied van watertechnologie kan in de toekomst misschien in een bredere markt worden toegepast
De stijgende voedselprijzen zullen voor Fryslacircn grosso modo een positief effect hebben Zowel de agro- als de foodsector die een groot gedeelte van de stuwende bedrijvigheid vertegenwoordigen kunnen hier van profiteren
Bedreigingen Hoe kan de omgeving Fryslacircn schaden
De beperkte stuwende bedrijvigheid maakt Fryslacircn afhankelijk van andere inkomstenstroshymen uit Nederland Denk hierbij aan inkomsten uit sociale verzekeringen uitkeringen maar ook inkomsten uit de zorg Verandering in nationaal beleid kunnen hierdoor grote consequenties hebben voor de Friese economie en samenleving Ook inkomsten uit de landbouwsubsidies van de EU maken Fryslacircn kwetsbaar De Europese Unie reserveert jaarlijks bijna de helft van haar begroting voor het Gemeenschappelijk Landbouwbeleid Onder andere door de toetreding van nieuwe EU lidstaten kunnen deze middelen onder druk komen te staan
F R I E S E I C T - I N N O V A T I E A L L I A N T I E 47
Een andere bedreiging is de filiaaleconomie Veel bedrijfsvestigingen vooral in de zakelijke dienstverlening zijn nevenvestigingen De hoofdkantoren zitten veelal in de Randstad Deze locaties zijn hierdoor voor een groot deel afhankelijk van beslissingen die op andere plaatsen worden genomen
De internationalisering van de economie zorgt voor extra concurrentiedruk Vooral de lageropgeleiden ervaren een steeds grotere druk uit lagelonenlanden Omdat Fryslacircn relatief weinig hoogopgeleiden kent kunnen de negatieve consequenties van globalisering groter zijn dan in andere delen van ons land
F R I E S E I C T - I N N O V A T I E A L L I A N T I E 48
Bijlage 2 Additionele kerncijfers
Onderwijs
Fryslacircn heeft geen universiteit Het aantal studenten dat in Fryslacircn woont en een mastershydiploma ontvangt is zeer laag circa 200 per jaar Wel kent Fryslacircn enkele HBO-instellingen Toch is het aantal studenten dat een bachelorgraad ontvangt relatief beperkt vergeleken met andere provincies18
Geslaagden HBO Bachelor (naar woonplaats student)
0
2000
4000
6000
8000
10000
12000
14000
2000 2001 2002 2003 2004 2005
Groningen
Friesland
Drenthe
Overijssel
Flevoland
Gelderland
Utrecht
Noord‐Holland
Zuid‐Holland
Zeeland
Noord‐Brabant
Limburg
Figuur 10 Ontwikkeling van het aantal HBO Bachelor afgestudeerden in de Nederlandse provincies
Het aantal banen in het onderwijs is in Fryslacircn relatief hoog Dit is opmerkelijk gezien het ontbreken van een universiteit19
18 CBS ndash Statline [25]
19 LISA - bewerkt door Dialogic [27]
F R I E S E I C T - I N N O V A T I E A L L I A N T I E 49
Relatief aantal banen (Onderwijs)
50
55
60
65
70
75
80
85
90
2003
2004
2005
2006
2007
Groningen
Friesland
Drenthe
Overijssel
Gelderland
Flevoland
Utrecht
Noord‐Holland
Zuid‐Holland
Zeeland
Noord‐Brabant
Limburg
Figuur 11 Ontwikkeling van het relatief aantal banen in het onderwijs in de Nederlandse provincies
Zorg
Een manier om de omvang van de zorgsector te bepalen is het aantal ziekenhuisbedden In Fryslacircn zijn er relatief weinig bedden per inwoner ten opzichte van andere provincies Gezien de hoge mate van vergrijzing is dit opmerkelijk20
Hospital beds per million inhabitants
0
100
200
300
400
500
600
700
800
1993
1994
1995
1996
1997
1998
1999
2000
2001
2002
Groningen
Friesland
Drenthe
Overijssel
Gelderland
Flevoland
Utrecht
Noord‐Holland
Zuid‐Holland
Zeeland
Noord‐Brabant
Limburg
Figuur 12 Ontwikkeling van het aantal ziekenhuisbedden in de Nederlandse provincies
Een andere indicator van de relatieve omvang van de zorgsector is het relatief aantal banen Hier valt vooral op dat zich in 2006 een flinke daling voordeed21
20 European Commission - Eurostat [26] 21 LISA - bewerkt door Dialogic [27]
F R I E S E I C T - I N N O V A T I E A L L I A N T I E 50
Relatief aantal banen (Zorg)
120
130
140
150
160
170
180
190
2003
2004
2005
2006
2007
Groningen
Friesland
Drenthe
Overijssel
Gelderland
Flevoland
Utrecht
Noord‐Holland
Zuid‐Holland
Zeeland
Noord‐Brabant
Limburg
Figuur 13 Ontwikkeling van het relatief aantal banen in de zorg in de Nederlandse provincie
F R I E S E I C T - I N N O V A T I E A L L I A N T I E 51
Figuur 14 Overzicht van de relevante ICT Projecten in Fryslacircn
F R I E S E I C T - I N N O V A T I E A L L I A N T I E
Zo
rg
Zorg
Net
Frie
slan
d (
SG
)
Car
dio
logie
net
wer
k Fr
iesl
and
(MCL
NSD
)H
uis
van
het
Hed
en (
GEEF)
Tel
econfe
renci
ng v
ia Z
NF
(SG
)
Tel
econsu
ltat
ie A
mel
and (
CI
ZTS)
Virtu
eel bez
oek
uur
(ZTS
ZSA)
Virtu
ele
Thuis
zorg
(PF
KN
TH
FL)
Pasa
na
(Nijfinst
er)
Thuis
zorg
het
Fries
e La
nd
(N
ijfinst
er)
Sm
art
Car
ing C
om
munitie
s(D
T2015
Nijfinst
er)
O
TTO
(RIF
)
Ket
enZorg
Frie
slan
d
EPD
sch
akel
punt
OZIS
(SG
)
Sm
art
Car
ing C
om
munitie
s(D
T2015)
Ske
wie
l Try
nw
alden
Van
A n
aar
B(e
ter)
pap
ierloos
(SG
)Virtu
ele
HAP
Frie
slan
d (
SG
)
Web
dokt
er (
HZL)
Leer
-Zorg
port
al (
PF
MCL
TFW
G
GZ
RF)
Zorg
Dom
ein F
ries
land
Support
Fry
slan
JGZ p
lus
ouder
port
aal (T
FW)
Zorg
Net
Frie
slan
d p
ort
al (
SG
)
Dig
itaa
l Thuis
hote
l (P
F)
Foar
Elk
oar
(VFG
CIZ
ZF
FZ
en
ZKF )
Een
duid
ig p
atieuml
ntp
ort
aal (S
G)
Toer
ism
e m
et z
org
Zorg
Innova
tie
Foru
m
N
twurk
Fries
land
On
derw
ijs
Ser
ious
gam
es f
acto
ry (
NH
L)
Kla
sseg
las
(KN
)
Wad
den
cam
pus
(KN
RFP
)
Wad
den
cam
pus
(KN
RFP
)
Vid
eoco
nfe
renci
ng B
oger
man
(SB)
Frie
slan
d L
eern
etw
erk
(NH
L)
Inte
rnet
acad
emie
(N
HL)
Ener
gie
k (K
N
RFP
)
EdyF
rysk
(PF
)
Did
icla
ss (
NH
L)
Onlin
e lo
ket
Frys
lan (
PF)
Tom
ke (
Afucirc
k en
Bib
lioth
eeks
ervi
ce F
r ysl
an)
Vee
nques
t (N
HL)
Inte
rnet
acad
emie
(N
HL)
N
twurk
Fries
land
Overh
eid
ISZF
(ISZF)
NO
FA (
NO
FA)
Kle
ine k
ern
en
IPTV
Gam
enat
ions
(PF
KN
)
Doar
psb
acircn (
SD
)
Vital
Rura
l Are
a (N
ijfinst
er
NO
FA
RFP
TH
FL
KN
)Fr
oek
sTV (
FR-I
X
IV)
Virtu
ele
loke
tten
(KN
)
NO
FA (
NO
FA)
Vital
Rura
l Are
a (N
ijfinst
er
NO
FA
RFP
TH
FL
KN
)
Kij o
p I
T s
poor
(PF)
Doar
psb
acircn (
SD
)
Onts
luitin
g d
orp
sarc
hie
ven
(SD
W)
Am
bula
nte
han
del
(KN
N
BL
D
oar
psb
an)
N
twurk
Fries
land
MK
B
To
eri
sme
Gam
efes
tiva
l ldquoG
-Am
elan
drdquo
(NH
LG
ame
Val
ley
PF
en K
N)
3D
Vis
ual
isat
ies
(NH
L G
L P
F)
Frys
lacircn G
ames
(PF
)
Sucircke
rei (P
V
AN
WB
GD
LP
P)
Frys
lacircn R
ing (
PF)
Inte
ract
ieve
hots
pots
(KN
)
Nat
uurw
ebca
m (
VVV A
mel
and)
Bre
edst
rate
n (
NO
FCO
M)
ND
IV (
Syn
tens)
NO
FCO
M (
NO
FA
MKB N
OO
RD
Eal
a Fr
ya F
rese
na
(II
I)
KN
RFP
en O
NO
F)
Fiet
sroute
pla
nner
(FB
)
E-T
sjer
ke (
PF)
Toer
istisc
he
E-b
usi
nes
s (P
F)
Mobik
om
(PF
SVD
et
c)
Toer
ism
e m
et z
org
Zorg
eloos
Frys
lacircn (
PF)
Dig
ital
e w
ater
psp
ort
pas
(PF
)
Eile
en
N
twurk
Fries
land
Bijlage 3 Overzicht relevante ICT Projecten in Fryslacircn
Gam
ing
Bre
ed
ban
d
Beeld
com
shym
un
icati
e
Kete
nd
igit
alshy
iseri
ng
Inte
rnett
oeshy
pass
ing
po
rtal
Mob
iele
to
ep
ass
ing
en
Ove
rig (
wet
ensc
hap
pel
ijke
) in
itia
tiev
en
Frie
se S
olla
rchal
lenge
Blu
e Ener
gy
(WETSU
S)
52
Literatuur [1] RUG (2003) Arbeidsproductiviteit in Fryslacircn Een analyse van het niveau en de groei van 1990-2000 Onderzoek in opdracht van Gedeputeerde Staten van de Provincie Fryslacircn en de Kamer van Koophandel Fryslacircn URSI-rapport 305
[2] van der Elst-van der Lans Michelle Piet Rijk (2006) Lokale bedrijvigheid leefbaarheid en sociale vitaliteit in het landelijk gebied van Friesland LEI Den Haag
[3] Provincie Fryslacircn (2007) Sociaal Rapport Fryslacircn 2007
[4] Valentijn Bolhuis (2005) Friese sterkten in economisch perspectief Toekomstvisie op de ruimtelijk-economische ontwikkeling van de provincie Friesland RUG
[5] CBS (2007) Inwoners Randstad verdienen het meest httpwwwcbsnlnlshyNLmenuthemasinkomen-bestedingenpublicatiesartikelenarchief20072007-2240shywmhtm
[6] Meester Wilhelm J amp Pieter H Pellenbarg (2001) Changing regional images Are regional marketing campaigns successful Paper for the 41st European Congress of the Regional Science Association Zagreb 2001
[7] CPB (2006) Reactie op Probleemanalyse Zuiderzeelijn
[8] AD (2008) Toename van zwakke scholen
[9] Verwey Jonker instituut Kinderen in Tel Databoek 2006
[10] Verwey Jonker instituut Kinderen in Tel Databoek 2008
[11] Ministerie van EZ (2007) Koers Noord op weg naar pieken Duurzame groei door omschakeling naar een kenniseconomie
[12] Stelder (2002) Regionaal Economische Verkenningen 2002 Groningen Friesland en Drenthe
[13] Stelder Broersma J van Dijk (2008) Noordelijke Arbeidsmarkt Verkenning 2008
[14] Broersma Lourens en Jouke van Dijk (2006) Het belang van de industrie in het Noorden 1950-2025 Onderzoek in opdracht van de Stichting TxU Noord-Nederland Groningen Faculteit Ruimtelijke Wetenschappen Rijksuniversiteit Groningen URSI-research report nr 316
[15] Provincie Friesland (2002) Nota sociaal-economisch beleid
[16] SCP (2006) Thuis op het platteland Den Haag
[17] EZ (2007) ICT agenda 2008-2011 De gebruiker centraal in de digitale Dienstenmaatschappij Den Haag
[18] WRR (2008) Innovatie Vernieuwd opening in viervoud Amsterdam University Press Den Haag Amsterdam
[19] Provincie Friesland (2007) Koers op Fryslacircn - Het Friese Meren Project 2e fase
[20] ECP (2008) Gaming meer dan een spelletje Den Haag
F R I E S E I C T - I N N O V A T I E A L L I A N T I E 53
[21] Provincie Friesland (2007) Fryske Fiersichten wurkprogram 2009 - 2011
[22] Provincie Friesland (2006) Fryslacircn toeristische topattractie in Nederland van de Provincie Fryslacircn
[23] Ministerie van VWS (2003) Quick Scan Kleine Kernen Den Haag
[24] Ministerie van Economische Zaken (2006) Verslag Innovation Lecture Den Haag
[25] httpstatlinecbsnl
[26] httpeceuropaeueurostat
[27] httpwwwlisanl
[28] ING (2007) Starterscampagne
[29] Vital rural area project activities annex 7
[30] Dialogic (2006) Initiatieven voor het bevorderen van eSkills van de beroepsbevolking in zes Europese landen Utrecht
[31] Rutten amp Koops (2007) Creatieve industrie en informatie- en communicatietechnologie in Noord Nederland Rapport naar aanleiding van de Noordermatch 2007
[32] Henry Chesbrough Open Innovation The new imperative for creating and Profiting from TechnologyHarvard business school Press
F R I E S E I C T - I N N O V A T I E A L L I A N T I E 54
Auteurs
drs Sven Maltha iring Reg Brennenraedts drs Hugo Gillebaard
Contact
Secretariaat Friese ICT-innovatie Alliantie pa Hooghiemstraplein 33-36 3514 AX Utrecht Tel +31 (0)30 215 05 80 Fax +31 (0)30 215 05 95 malthadialogicnl
F R I E S E I C T - I N N O V A T I E A L L I A N T I E 8
1 Inleiding
11 Uitgangspunten
Het onderliggende document vormt de Roadmap van de Kerngroep van de Friese ICT-innovatie Alliantie De rapportage is een weerslag van de uitkomsten van de werkbijeenshykomsten van de Kerngroep op 25 september 26 september 24 oktober 28 november en 19 december 2008 in Oranjewoud Deze Roadmap schetst de toekomstvisie van de Kerngroep gekoppeld aan concrete ambities voor uitvoering van opschaalbare demonstratieprojecten met een hoge impact op maatschappelijke en economische ontwikkelingen in Fryslacircn in de komende twee jaar In de valorisatiefase van de geselecteerde projecten wordt succes afgemeten naar drie hoofdaspecten
a Het nut en de noodzaak zijn aangetoond en er bestaat een concrete marktvraag naar uitvoering van taken
b Er is een aanbeveling voor opschaling met bereidheid voor private en publieke financieumlle injecties
c Er is bewijs van lsquoaanjaagpotentiersquo om maatschappelijke en economische ontwikkeshylingen in Fryslacircn door middel van innovatie en ICT de komende jaren te stimuleren
De geformuleerde visie en ambitie zijn vertaald in een programmaplan (roadmap) Voor zes geselecteerde pilotprojecten zijn afzonderlijke roadmaps opgesteld die in het voorjaar 2009 moeten uitmonden in concreet uitgewerkte businessplannen Per project wordt een projectgroep samengesteld waarin het Friese bedrijfsleven publieke organisaties en een afvaardiging vanuit zowel de Kerngroep als de provincie samenwerken Projectvoortgang en monitoring met gono-go besluitvorming vindt iedere drie maanden plaats tijdens bijeenkomsten van de Friese ICT-innovatie Alliantie
Er bestaat zowel vanuit de provincie als het veld een sterke behoefte om versnippering aan initiatieven tegen te gaan en te komen tot een meer integrale aanpak waarbij schaalgrootshyte en een breed (sectoraal) draagvlak belangrijke aandachtspunten vormen Afstemming met lopende initiatieven is dan ook een vereiste
12 Waarom een Friese ICT-innovatie Alliantie
De economie en samenleving worden steeds afhankelijker van goed functionerende ICT Steeds meer mensen beschouwen ICT als een basisvoorziening vergelijkbaar met water uit de kraan en stroom uit het stopcontact Maar ICT kan met alle toegevoegde intelligentie en gebruiksmogelijkheden zoveel meer zijn Als enabler en driver kan ICT in Fryslacircn grote maatschappelijke en economische meerwaarde bieden De provincie Fryslacircn heeft op basis van eerder verricht onderzoek door de Universiteit Groningen vastgesteld dat de Fryslacircn een achterstand op het gebied van ICT heeft ten opzichte van de rest van Nederland1 Dit
1 RUG (2003) Arbeidsproductiviteit in Fryslacircn Faculteit der Ruimtelijke Wetenschappen URSI-rapport 35 p 3 [1]
(NB [1] verwijst naar de nummering van de literatuurlijst Deze methode wordt in dit document consequent gehanteerd)
F R I E S E I C T - I N N O V A T I E A L L I A N T I E 9
beperkt het innovatieve vermogen van de provincie De achterstand dient te worden weggewerkt en op specifieke punten te worden omgezet in voorsprong Met deze situatie voor ogen en gegeven de mogelijkheden die de inzet van ICT biedt voor maatschappelijke en economische innovatie heeft de provincie Fryslacircn de Friese ICT-innovatie Alliantie in het leven geroepen De recent geformeerde Kerngroep van de Alliantie is aan de slag gegaan onder het motto rdquodrsquor op en drsquor overrdquo Ten opzichte van omringende regiorsquos moet Fryslacircn dus niet alleen aansluiting zoeken maar haar concurrenten ook voorbijstreven
Belangrijke uitgangspunten voor de Kerngroep om te komen tot haar visie en uitvoeringsshyplannen zijn
a Fryslacircn heeft veel zichtbare historie binnen en buiten de stedelijke kernen In de toekomst moeten de historische waarden behouden blijven en door middel van ICT beter worden uitgenut
b Fryslacircn wil meedoen in de vaart der volkeren Fryslacircn wil nieuwe markten ontwikshykelen waarbij haar kernkwaliteiten beter worden ingezet
c Fryslacircn heeft nieuwe economische en maatschappelijke roadmaps nodig waarmee het op (inter)nationale schaal voorop gaat lopen en waarbij ICT in de breedte en diepte de noodzakelijke versneller is
d Fryslacircn is een laboratorium voor (a) het creeumlren van faciliteiten waarin nieuwe werkvormen als uitgangspunt dienen en (b) vragen uit het maatschappelijke doshymein vertaald worden naar valorisatieprojecten
13 Huidige beleidscontext
De provincie Fryslacircn kent geen afzonderlijk ICT-beleid Tegelijkertijd is ICT wel een belangrijk aandachtspunt binnen de verschillende beleidsterreinen van de provincie ICT komt onder meer tot uiting in de top-10 van Fryske Fiersichten Eind 2006 organiseerde de provincie Fryslacircn een toekomstdebat met het vizier op 2030 onder de naam Fryske Fiersichten Dit leidde ertoe dat meer dan 700 ideeeumln werden ingezonden Het werkproshygramma voor Fryske Fiersichten geeft weer welke voorstellen voor nadere projectontwikkeling en uiteindelijke concrete uitvoering in aanmerking komen Eeacuten van de tien beste Fiersichten is Ntwurk Fryslacircn ndash naar innovatieve toepassing van ICT voor zorg toerisme onderwijs en platteland
De beste Fiersichten vallen gedeeltelijk samen met activiteiten die in het coalitieakkoord aangekondigd zijn De beste Fiersichten zullen binnen de door Provinciale Staten vastgestelde begroting op korte termijn worden uitgevoerd Het primaire doel van Ntwurk Fryslacircn is om Fryslacircn internationaal op de kaart te zetten als expertisecentrum en proeftuin op het gebied van innovatieve ICT-toepassingen en aanpalende technologieeumln (oa multimedia gaming mobiele en draadloze technologieeumln) op de deelgebieden zorg toerisme onderwijs en platteland Een afgeleide hiervan is het realiseren van de benodigde infrastructuur Binnen dit werkprogramma wil de provincie in eerste instantie de rol van regisseur aanjager en makelaarschakelaar vervullen Tevens zou de provincie financieel kunnen participeren in de opstartfase Meerjarige financieumlle betrokkenheid van de provincie is niet wenselijk uiteindelijk moet de markt zowel inhoudelijk als financieel de projecten volledig oppakken
Vanuit een andere actielijn heeft de provincie in 2008 het initiatief genomen de Friese ICT-innovatie Alliantie in het leven te roepen Hiermee beoogt de provincie de achterstand in het toepassen van ICT weg te werken en om te zetten in een voorsprong De taakstelling die de Alliantie heeft meegekregen vanuit de provincie is het bundelen van de beste
F R I E S E I C T - I N N O V A T I E A L L I A N T I E 10
krachten vanuit de maatschappij in Fryslacircn voor het bereiken en uitvoeren van voorstellen en projecten die de economische en maatschappelijke ontwikkeling in provincie Fryslacircn sterk stimuleren
14 Van visie naar ambitie
De Kerngroep formuleert in deze roadmap een toekomstvisie en bijbehorende missie en leidt hiervan een krachtige en concrete ambitie af Voor een periode van twee jaar zet de Kerngroep onder de vlag van de Alliantie vijf projectgroepen op die elk eacuteeacuten of meerdere projecten tot uitvoering brengen Elke projectgroep gaat minimaal eacuteeacuten project realiseren dat een voorlopersrol voor de provincie Fryslacircn heeft Dit moet gebeuren binnen de termijn van twee jaar De pilotprojecten dienen vanaf de start gebaseerd te zijn op duidelijke probleem- en vraagsstellingen
De Alliantie beoogt het beleid van de provincie te versterken vanuit haar eigen visie Waar nodig zal de Alliantie trachten het beleid van de provincie te beiumlnvloeden In de praktijk gaat het om goede afstemming tussen het provinciebeleid en de activiteiten van de Alliantie
15 Leeswijzer
In dit document worden de volgende onderwerpen achtereenvolgens behandeld
bull Kijk op innovatie met en door ICT (H2)
bull Fryslacircn in beeld kerncijfers uitkomsten SWOT-analyse (H3)
bull Visie missie en ambities (H4)
bull Roadmaps projectgroepen (H5)
bull Organisatie van de Alliantie en de Kerngroep (H6)
bull Afsluiting (H7)
F R I E S E I C T - I N N O V A T I E A L L I A N T I E 11
F R I E S E I C T - I N N O V A T I E A L L I A N T I E 12
2 Kijk op innovatie met en door ICT
21 Inleiding
hellipldquoWie het water ook heeft uitgevonden een vis was het in ieder geval nietrdquo (Vrij naar oud Boeddhistisch gezegde)
Iedereen zit gevangen in zijn eigen vissenkom terwijl je weet dat daar buiten een grote oceaan bestaat Met de metafoor van de vissenkom benadrukken we dat men zich vaak niet of onvoldoende bewust is van zijn of haar omgeving De vissenkom is voor velen herkenbaar omdat men graag redeneert vanuit de eigen comfortzone Dit geldt ook voor regiorsquos en provincies die een eigen manier zoeken om met bestaande ontwikkelingen en dynamiek om te gaan Voor het daadwerkelijk realiseren van innovatie met en door ICT blijft het van belang om een open vizier te hebben op de ontwikkelingen die verder reiken dan de eigen regio de eigen comfortzone Openstaan voor internationale ontwikkelingen en voor culturele en maatschappelijke vernieuwing is noodzakelijk om mee te kunnen in de vaart der volkeren
Dit hoofdstuk beschrijft de ziens- en benaderingswijze van de Kerngroep op de centrale themarsquos innovatie ICT en de onderlinge relatie daartussen De afsluitende paragraaf vertaalt de implicaties van mondiale en nationale ontwikkelingen naar de situatie in Fryslacircn
22 Het nieuwe denken in innovatie
Paradigmashift
Met de doorbraak van ICT (en het Internet in het bijzonder) aan het einde van de vorige eeuw is er een verandering ontstaan in de manier waarop innovatie bedreven en georganiseerd wordt Het zogenaamde lsquoGreat search Modelrsquo (Perez 2005) beschrijft hoe technologische revoluties een terugkerend herkenbaar patroon volgen Figuur 2 geeft hier een beeld van In de eerste fase van een technologische paradigmashift is alles gericht op beschikbaarheid Deze fase wordt voornamelijk gefinancierd door Venture Capitalists die vervolgens op jacht gaan naar hoge returns on investments en een hype weten te creeumlren (internetbubbel) In de lsquodeploymentfasersquo is er een andere vorm van financiering namelijk industrieel kapitaal In deze fase zijn de platformen operationeel In de huidige cyclus verandert de organisatiestructuur van een piramidestructuur naar een platte organisatie met een wijdvertakt netwerk Deze ontwikkeling van decentralisering is ook van invloed op de traditionele functiescheiding zoals werk wonen en recreatie In deze fase resulteert het spel tussen technologische en sociale innovatie (gericht op de gebruiker) in nieuw type werk- en woonomgevingen Uiteindelijk zal dit uitmonden in nieuwe institutionele innovaties en organisaties
F R I E S E I C T - I N N O V A T I E A L L I A N T I E 13
INSTALLATION PERIODINSTALLATION PERIODFirst 20-30 years
DEPLOYMENT PERIODDEPLOYMENT PERIODSecond 20-30 years
Time
INSTALLATION PERIODINSTALLATION PERIOD First 20-30 years
DEPLOYMENT PERIODDEPLOYMENT PERIOD Second 20-30 years
Post bubblerecession
(sometimesdepression)Instability
Post bubblerecession
(sometimesdepression)Instability
TURNINGTURNING POINTPOINT
2
Post bubble recession
(sometimesdepression) Instability
Post bubble recession
(sometimes depression) Instability
TURNINGTURNING POINTPOINT
2
DECLINE of the old economyDECLINE of the old economyEMERGENCE of the newEMERGENCE of the new
1
DECLINE of the old economyDECLINE of the old economy EMERGENCE of the newEMERGENCE of the new
1
1971
2000
ECO GROWTHECO GROWTHSocietal reSocietal re--engineeringengineering
3
Victorian boomBelle Eacutepoque
Post War Golden Age
Flourishing ofthe whole economy
New paradigm in the making
ECO GROWTHECO GROWTH Societal reSocietal re--engineeringengineering
3
Victorian boom Belle Eacutepoque
Post War Golden Age
Flourishing of the whole economy
New paradigm in the making
Canal maniaCanal maniaRailway maniaRailway maniaRoaring 20sRoaring 20s Internet maniaInternet mania
followed byfollowed byBIG FINANCIAL BUBBLEBIG FINANCIAL BUBBLECanal maniaCanal mania Railway maniaRailway mania Roaring 20sRoaring 20s Internet maniaInternet mania
followed byfollowed by BIG FINANCIAL BUBBLEBIG FINANCIAL BUBBLE
Source Carlota Perez 2005
2005
Figuur 2 The great search model (Perez 2005)2
In de Innovation Lecture van 2006 wees SER-voorzitter Rinnooy Kan al op een verschuiving die optreedt van gesloten naar open innovatie waarbij samenwerking op basis van gelijkwaardigheid plaatsheeft3 Niet langer hieumlrarchische structuren met veel formele relaties en bureaucratische principes zijn leidende organisatievormen maar veel meer netwerken en partnerschappen Gedeelde belangen en interesse staan daarbij centraal Zo ontstaat een verschuiving van ldquoWhatrsquos in it for merdquo naar ldquoWhatrsquos in it for usrdquo Immers mensen zijn tegelijkertijd actief in meerdere netwerken waardoor er telkens andere afhankelijkheden maar ook andere coalities ontstaan Reputatie en vertrouwen zijn in deze context dan ook in toenemende mate cruciale waarden Dit heeft ook consequenties voor het niveau van aansturing Steeds meer grote bedrijven leggen verantwoordelijkheden en beslissingsbevoegdheden - onder meer voor innovatie ndash neer op een decentraal niveau Hierdoor ontstaan nieuwe werkvormen en -relaties die nauw samenhangen met het begrip lsquosociale innovatiersquo
Cyclische- en open innovatie
Het innovatieproces wordt door sommigen gezien als combinatie van de ontwikkeling van het nieuwe (lsquoexploratiersquo) en de efficieumlnte toepassing en verbetering van het bestaande (lsquoexploitatiersquo) Inventie is daarbij weliswaar nodig maar innovatie is vooral een kwestie van toepassing In het recente innovatierapport geeft de Wetenschappelijke Raad voor het Regeringsbeleid (WRR) de volgende definitie van innovatie4
2 In het licht van de huidige onvoorziene mondiale economische crisis moet de tweede fase van het model van Perez misschien wat opgerekt worden Het gaat meer om de paradigmashift dan de voorspellende conjuncturele waarde van het model
3 Ministerie van Economische Zaken (2006) Verslag Innovation Lecture p18 [24] 4 WRR (2008) Innovatie Vernieuwd opening in viervoud Amsterdam University Press Den Haag
Amsterdam p 23 [18]
F R I E S E I C T - I N N O V A T I E A L L I A N T I E 14
ldquoInnovatie als uitkomst is een nieuwe functionaliteit of een nieuwe manier om een bestaande functie te vervullen (bijvoorbeeld digitale fotografie) Dat is breder dan een nieuw product of proces in de markt en omvat ook innovaties in de publieke sector (bijvoorbeeld het via internet aanbieden van overheidsdiensten) Het proces omvat de ontwikkeling van een nieuwe vondst (inventie) de succesvolle toepassing daarvan (innovatie als uitkomst) en de brede verspreiding van innovaties in de samenleving (diffusie)rdquo (WRR 2008)
Het moderne beeld van innovatiebeleid richt zich op het systeem van inventie innovatie en diffusie door interactie en samenwerking in ketens en netwerken die bedrijfstakken en technologieeumln overstijgen Volgens de WRR verlopen innovatieprocessen niet langer via het oude lsquolineaire modelrsquo van de overdracht van kennis uit onderzoek naar ontwikkeling maar gaat het veel meer om een lsquocyclisch innovatiemodelrsquo waarin de wisselwerking tussen inventie innovatie en diffusie een continu proces wordt Het ministerie van Economische Zaken besteedt al enkele jaren specifieke aandacht aan niet-technologische aspecten van innovatie Vooral de aandacht voor ondernemerschap is de laatste jaren gegroeid evenals de aandacht voor valorisatie van kennis en vernieuwing Sterk in opkomst zijn vraagstukshyken over institutionele en sociale innovatie
Innovatie vindt veelal plaats in samenwerking tussen mensen of bedrijven met verschillende kennis competenties en middelen om samen tot die nieuwe combinaties te komen In de afgelopen jaren heeft het idee van lsquoopen innovatiersquo terrein gewonnen (Chesbrough 2006)5 Vanuit dit concept geredeneerd moeten bedrijven niet in isolement proberen te innoveren maar in samenwerking met anderen Dat geeft efficieumlnties van schaal en scope en biedt meer mogelijkheden voor grotere diversiteit en nieuwe combinaties
23 De Nationale ICT Agenda
Het nationale interdepartementale ICT-beleid is grotendeels verankerd in de Nationale ICT-Agenda Nederland beschikt over hoogwaardige infrastructuur voor elektronische communicatie en dienstverlening Het gebied van vaardigheden en gebruik van diensten kan echter nog aanzienlijk verbeterd worden In de ICT-Agenda 2008-2011 stelt de overheid de gebruiker dan ook centraal in de digitale dienstenmaatschappij 6
ldquoOm de internationale concurrentie op het terrein van dienstenontwikkeling aan te (blijven) kunnen zal onze maatschappij zich sneller dan de ons omringende landen moeten ontwikkelen tot een maatschappij en economie die vaardig is met en voorop loopt in digitale dienstverlening en het gebruik van ICTrdquo (EZ 2008)
De eisen die tegenwoordig aan de kwaliteit van het leven gesteld worden vragen om bijpassende kwaliteit van elektronische diensten Nieuwe technologie en diensten volgen elkaar snel op waarmee een groot potentieel aan nieuwe toepassingen ontstaat Daarnaast biedt ICT ons de kans om de arbeidsproductiviteit te verhogen Dit is nodig om
5 Henry Chesbrough Open Innovation The new imperative for creating and Profiting from TechnologyHarvard business school Press [32]
6 Ministerie van EZ (2008) ICT-Agenda 2008-2011 De gebruiker centraal in de digitale Dienstenmaatschappij p9 [17]
F R I E S E I C T - I N N O V A T I E A L L I A N T I E 15
maatschappelijke en demografische ontwikkelingen zoals de vergrijzing een toename aan zorgvraag en een dreigend tekort aan kwalitatief goede leerkrachten het hoofd te kunnen bieden
rdquoVolgens de nationale ambitie dient Nederland in 2015 te behoren tot de koplopers in het beschikbaar zijn en het gebruik van ICT-toepassingen en nieuwe digitale dienstshyverleningsconcepten Om deze ambitie te halen acht het kabinet het noodzakelijk dat ICT-toepassingen en -diensten meer dan op dit moment de behoeften van de geshybruiker centraal stellen dat ze zijn gebaseerd op open standaarden waar mogelijk en dat ICT als katalysator wordt gebruikt bij het herinrichten van dienstverlenings- en productieketens Verder is een breed gebruik van ICT goed voor de sociale participashytie en integratie van mensen in de samenlevingrdquo (EZ 2008)
24 Implicaties voor Fryslacircn
Fryslacircn verandert maar de wereld buiten Fryslacircn verandert mogelijk nog meer Dit zorgt voor kansen en bedreigingen Openstaan voor internationale ontwikkelingen en voor culturele en maatschappelijke vernieuwing is noodzakelijk Kijkend naar de eeuwenoude internationale connecties dan moet Fryslacircn zich weer willen positioneren op de as Amsterdam - Groningen - Bremen - Hamburg - Berlijn
Binnen de terugkerende patronen van technologische revoluties zoals beschreven in Figuur 2 bevindt Fryslacircn zich momenteel aan het begin van de derde (deployment) fase Kenmerkend voor deze fase is dat innovatie decentraal plaatsvindt waarbij de gebruiker aan de knoppen draait Innoveren doet men dus zowel lsquovoorrsquo als lsquometrsquo de Friese gemeenschap met een accentverschuiving van technologische naar sociale innovatie Voor Fryslacircn met haar unieke ruimtelijke en omgevingsfactoren biedt de hier beschreven ontwikkeling grote kansen
In het huidige regionale innovatiebeleid bestaat veel aandacht voor (het kopieumlren van) best practices in regionale systemen elders Hierbij is het van belang om interessante elementen van elders over te nemen te verrijken met lokale sterkten en te lsquoenginerenrsquo naar de lokale en regionale context zodanig dat er daadwerkelijk meerwaarde ontstaat die uniek is Dit geldt even zozeer voor Fryslacircn eigen kwaliteiten kunnen beter worden benut of uitgebreid en zwaktes omgezet in sterktes Dit is wat de Kerngroep verstaat onder drsquor op en drsquor over
F R I E S E I C T - I N N O V A T I E A L L I A N T I E 16
3 Fryslacircn in beeld
31 Inleiding
In dit hoofdstuk bespreken we de context waarbinnen de Kerngroep tot haar visie komt Allereerst volgen enkele innovatie-indicatoren voor de Friese economie en maatschappij Daarna volgen de uitkomsten uit een SWOT-analyse voor Fryslacircn De visie zelf komt in hoofdstuk vier aan de orde
32 Innovatie-indicatoren
Hieronder worden de belangrijkste indicatoren besproken In bijlage 2 zijn additionele data te vinden
Bedrijfsleven
Een bekende indicator van dynamiek en innovatie is het aantal startende bedrijven in een gebied Fryslacircn scoort ndash genormaliseerd naar het aantal inwoners - laag op deze indicator Alleen Overijssel en Zeeland scoren in Nederland nog lager7
Aantal startende bedrijven per inwoner (2006)
0 0001 0002 0003 0004 0005 0006 0007 0008
Groningen Friesland Drenthe
Overijssel Flevoland
Gelderland Utrecht
Noord‐Holland Zuid‐Holland
Zeeland Noord‐Brabant
Limburg
Figuur 3 Relatief aantal startende bedrijven in de Nederlandse provincies
7 ING (2007) Starterscampagne [28]
F R I E S E I C T - I N N O V A T I E A L L I A N T I E 17
In Fryslacircn is de primaire (landbouw) en secundaire (industrie) sector sterk ontwikkeld Dienstverlening zowel commercieel (tertiair) als niet-commercieel (quartair) zijn minder omvangrijk Overigens is het aantal bedrijfsvestigingen in Fryslacircn in generieke zin omvangrijk Dit betekent concreet dat er relatief veel MKB is en relatief weinig grootbeshydrijf8
Figuur 4 Aantal bedrijfsvestigingen in de primaire secundaire tertiaire quartaire sector in de Nederlandse provincies
In de drie noordelijke provincies is de werkgelegenheid in de ICT-sector benedengemidshydeld Elke provincie heeft minder dan 3 van de totale werkgelegenheid uit deze sector in Nederland In Fryslacircn zijn vooral banen op het gebied van hardware en diensten schaars9
Content Diensten Hardware
Nederland 122027 206297 90396
Groningen 3238 6447 2111
Fryslacircn 2853 3923 1044
Drenthe 1593 2507 1962
Tabel 1 Totaal aantal banen in drie ICT-sectoren (2005)
8 CBS ndash Statline [25] 9 Rutten amp Koops (2007) Creatieve industrie en informatie- en communicatietechnologie in Noord
Nederland Rapport naar aanleiding van de Noordermatch 2007 [31]
F R I E S E I C T - I N N O V A T I E A L L I A N T I E 18
Ondanks het beperkt aantal banen in de ICT-sector kent Fryslacircn wel een bovengemiddelde groei van het aantal banen daarbinnen Maar ook de creatieve industrie groeit in Fryslacircn Zeker als we het afzetten tegen de krimp in de provincie Groningen 10
Creatieve industrie ICT
Nederland 32 21
Groningen -04 34
Fryslacircn 36 28
Drenthe 47 17
Tabel 2 Gemiddelde procentuele jaarlijkse groei aantal banen (1996-2005)
Uitgaven aan RampD
Het onderstaande figuur laat zien dat de uitgaven aan innovatie als deel van het bruto binnenlands product in Fryslacircn laag zijn ten opzichte van de overige Nederlandse provincies
Gross expenditure on RampD as a of GDP (all sectors)
00
05
10
15
20
25
30
35
1996 1997 1998 1999 2000 2001 2002 2003 2004 2005
Groningen
Friesland
Drenthe
Overijssel
Gelderland
Flevoland
Utrecht
Noord‐Holland
Zuid‐Holland
Zeeland
Noord‐Brabant
Limburg
Figuur 5 Ontwikkeling van de uitgaven aan RampD als onderdeel van het bruto binnenlands product in de Nederlandse provincies
Een reden dat Fryslacircn relatief lage RampD-uitgaven kent is de schaarste van grote hightech bedrijven in de provincie Dit in tegenstelling tot bijvoorbeeld de provincie Noord-Brabant die in de bovenstaande grafiek dan ook de hoogste RampD-uitgaven laat zien Een andere verklaring waarom Fryslacircn lager scoort op RampD-uitgaven dan veel andere provincies is het ontbreken van een universiteit en het geringe aantal kennisinstellingen De investeringen in innovatie moeten dus uit het bedrijfsleven komen Dit is zeker in het licht van het grote aantal MKBrsquoers in Fryslacircn een hele opgave Ter informatie Philips ASML DSM en Oceacute
10 Rutten amp Koops (2007) Creatieve industrie en informatie- en communicatietechnologie in Noord Nederland Rapport naar aanleiding van de Noordermatch 2007 [31]
F R I E S E I C T - I N N O V A T I E A L L I A N T I E 19
hebben een zeer grote invloed op de scores van respectievelijk Noord-Brabant en Limburg11
Het is belangrijk om het onderscheid te maken tussen RampD en innovatie RampD gaat over uitgaven (input) innovatie over resultaten (output) Wanneer in de wederzijdse relaties tussen producten of diensten processen en markten een vernieuwing of essentieumlle verbetering wordt gerealiseerd waarmee de concurrentiepositie van het bedrijf verbetert dan is er feitelijk sprake van innovatie Het verbeteren van de concurrentiepositie (binnen 2-4 jaar) van het bedrijf is daarbij essentieel en verklaart het verschil met het verrichten van (fundamenteel) onderzoek door bedrijven12
Ondanks dat Fryslacircn lage RampD-uitgaven kent zijn er voldoende mogelijkheden om zowel in bedrijven als in maatschappelijke instellingen innovatie te realiseren Vooral bij sociale innovatie zijn andere randvoorwaarden doorslaggevend dan bij technologische
Demografie en geografische spreiding
De mate van vergrijzing in Fryslacircn is relatief hoog De provincie vergrijst sinds 2002 versneld maar is inmiddels ingehaald door Limburg Ook Zeeland en Drenthe vergrijzen momenteel sneller13
Grijze druk
14
16
18
20
22
24
26
28
30
32
1995 1996 1997 1998 1999 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 Groningen Friesland Drenthe Overijssel
Flevoland Gelderland Utrecht Noord‐Holland
Zuid‐Holland Zeeland Noord‐Brabant Limburg
Figuur 6 Ontwikkeling van de verhouding inwoners ouder dan 65 jaar ten opzichte van de werkzame populatie in de Nederlandse provincies
Het merendeel van Fryslacircn bestaat uit niet-verstedelijkt gebied en platteland Daar woont ook circa 70 van de bevolking Ondanks zorgen over de afnemende leefbaarheid zien we geen daling van het relatieve aantal inwoners op het platteland De cijfers over de afgelopen dertien jaar tonen een constant beeld 14
11 European Commission - Eurostat [26] 12 Bron Arno Gielen TCNN 2008 13 CBS ndash Statline [25] 14 CBS ndash Statline [25]
F R I E S E I C T - I N N O V A T I E A L L I A N T I E 20
1997
1998
1999
2000
2001
2002
2003
2004
2005
2006
2007
Verdeling van inwoners over dorpen en steden
0
20
40
60
80
100
Zeer sterk stedelijk Sterk stedelijk Matig stedelijk Weinig stedelijk Niet stedelijk
Figuur 7 Ontwikkeling van de verstedelijking in Fryslacircn
Traditioneel heeft Fryslacircn een sterke agrarische sector Alleen in Zeeland zijn er - relatief gezien - meer mensen werkzaam in de landbouw De werkgelegenheid neemt onder toenemende internationale concurrentiedruk versneld af
33 SWOT-analyse
Een SWOT-analyse is een methode om de sterkten en zwakten van een organisatie of regio te bepalen en af te zetten tegen veranderende omgevingsfactoren die zowel kansen als bedreigingen kunnen vormen De analyse bevat dan ook de volgende vier elementen Strengths Weaknesses Opportunities amp Threats De sterkten en de zwakten zijn vooral intrinsiek De kansen en bedreigingen kunnen vaak van buitenaf komen
Literatuuronderzoek gesprekken met beleidsmedewerkers van de provincie en een sessie met de Kerngroep vormden de basis voor een SWOT-analyse voor Fryslacircn De volgende matrix toont de sterkten en zwakten afgezet tegen mogelijke kansen en bedreigingen (zie bijlage 1 voor nadere toelichting en bijbehorende bronnen) De matrix is vervolgens aangevuld door de Kerngroep (blauw gearceerd)
F R I E S E I C T - I N N O V A T I E A L L I A N T I E 21
SWOT-analyse provincie Fryslacircn
Sterkten Zwakten Kansen Bedreigingen
Veel ruimte relatief dicht bij de Randstad [4] [7] [16]
Lage verstedelijkingsgraad [16]
Sterke landelijke vergrijzing en toename vraag naar zorg [3] [4] - Zorginnovatie
Afhankelijkheid van inkomsten van Rijk en EU (zoals landbouwsubsidies WW-uitkeringen) [3] [4] [15] [16]
Kwantiteit en kwaliteit van natuur- en recreatiegebieshyden [4] en de reputatie hiervan [6]
Hoger opgeleiden trekken weg door gebrek aan passend werk (braindrain) [15]
Middelen uit verschillende (Europese) fondsen [2] [4] [11]
Internationalisering van de economie zorgt voor extra concurrentiedruk [4] [15]
Sterke foodsector [4] [12] Voorzieningenniveau in dorpen is laag en neemt af [2] [3] [16]
Toenemende dreiging van dichtslibben Randstad [4]
Veel nevenvestigingen van bedrijven en instellingen weinig hoofdvestigingen [15]
Sterke en productieve agrarische sector [4] [12]
Veel achterstandswijken [9] [10]
Groeiende aandacht voor alternatieve energie en waterzuivering [4]
Opvolging in MKB vanwege familiebedrijven
Sterke metaal-electro sector [14]
Kwaliteit van het (basis)onderwijs en ontbreken universiteit [3] [6] [7] [8] [16]
Toenemende behoefte aan hoogwaardig wonen [4]
Te veel interne gerichtheid en te beperkte openheid
Sterk in watertechnologie [11]
Lage arbeidsparticipatie van vrouwen en ouderen [3] [12] [13]
Hoge en stijgende prijzen voor energie en voedsel
Sterke focus van overheden op de fysieke omgeving en infrastructuur
Grote sociale samenhang tussen Friezen [2]
Lage arbeidsproductiviteit en laag innoverend (ICT) vermogen en dus lagere inkomsten [1] [4] [5] [11]
De fysiek en sociale eigenheid van het gebied nodigen uit tot duurzame ontwikkeling
Sterk groeiende (maar relatief kleine) dienstensector [12] [13][14]
Laag aandeel van stuwende bedrijvigheid en hoog aandeel quartaire sector [4]
Koopkrachtige ouderen die (re)migreren naar Fryslacircn
Eigen taal en cultuur [incl arbeidsethos]
Hoge mate van vergrijzing [3] [4]
Internationaal recreatiepark
Ligging aan zee Beperkt organiserend vermogen [publiek en privaat]
Opwarming (Global warming)
Infrastructuur voor verkeer op het water
Leegstand in dorpen Deltaplan dijken
Diversiteit in ruimte Calimero effect (willen bewijzen)
Bevolkingsgroei genereert meer businessmogelijkheden
Imago eigen identiteit normen en waarden (11 steden)
Gebrek aan publiek ondernemerschap in de publieke sector Lange termijn visie ontbreekt soms
Spreiding zorg veiligheid door dunbevolktheid
Tabel 3 Overzicht van de sterktes zwakten kansen en bedreigingen van de Provincie Fryslacircn
Door middel van de uitkomsten van de SWOT-analyse gecombineerd met de moderne visie op innovatie (hoofdstuk 2) en de gepresenteerde cijfers voor Fryslacircn (sect32) komt de Kerngroep in het volgende hoofdstuk tot haar centrale visie op ICT-innovatie in Fryslacircn
22 F R I E S E I C T - I N N O V A T I E A L L I A N T I E
4 Visie op ICT-innovatie in Fryslacircn
41 Inleiding
De Friese ICT-innovatie Alliantie beoogt met slimme inzet van ICT economische en maatschappelijke innovatie in Fryslacircn te versterken en te versnellen Omdat de wereld en ook Fryslacircn snel verandert heeft de Kerngroep een aantal toekomstbeelden voor 2020 samengevat in een mindmap Vanuit deze toekomstbeelden gecombineerd met de uitkomsten uit de SWOT-analyse en bijbehorende discussies heeft de Kerngroep haar centrale visie een missie en bijbehorende concrete ambitie voor de komende twee jaar geformuleerd Deze visie wordt in dit hoofdstuk gepresenteerd
42 Toekomstbeelden van Fryslacircn anno 2020
De Kerngroep heeft haar stip aan de horizon bepaald met behulp van mind mapping De mindmap in Figuur 8 is een synthese van de afzonderlijke mindmaps van de verschillende Kerngroepleden Iedere deelnemer kreeg de opdracht om een eigen mindmap samen te stellen met als leidend thema Fryslacircn anno 2020 De toekomstbeelden tonen enerzijds een duidelijke wens voor behoud van de Friese kernkwaliteiten zoals het unieke landschap (in alle diversiteit) de kwaliteit van leven kleinschaligheid in de economie de eigen identiteit en cultuur De beleving van deze Friese kwaliteiten staat dan ook centraal in een aantal mindmaps
De toekomstbeelden die de leden van de kerngroep hadden zijn verder concreet gemaakt Beelden die werden aangereikt zijn onder andere het Florida van Nederland een Internationaal Recreatiepark locatiegebonden informatiediensten voor toeristen (digital awareness) en zogenaamde farm factories als werklocatie Bij al deze beelden lag een sterk accent op duurzame economische ontwikkeling en bewustwording van de schaarse resources bij de burger toerist werknemerwerkgever en consument Daarnaast kent Fryslacircn in 2020 een sterke vergrijzing en ontgroening met een grote behoefte aan zorgshyen oudedagsvoorzieningen en mogelijkheden voor long-life-learning Tevens vormt betere scholing voor de jeugd een belangrijk aandachtspunt Fryslacircn zal onder meer met aantrekkelijke (sport)faciliteiten de jeugd middelen en perspectief moeten bieden voor ontplooiing werk en beleving om een verdere lsquobraindrainrsquo te voorkomen
Verder besteden de opgestelde mindmaps aandacht aan (het open staan voor) invloeden van buitenaf De opkomst van de genetwerkte (stedelijke) samenleving vraagt om meer aandacht voor sociale cohesie in de wijk Dit biedt tal van mogelijkheden op het gebied van sociale innovatie Met inzet van ICT (slimme meters en sensoren) kan de leefomgeving van de milieubewuste burger (bijvoorbeeld CO2-reductie) en de gezondheidsbewuste burger (bijvoorbeeld beperking van fijnstof) verbeteren De opkomst van nieuwe werkvormen vraagt om andere infrastructurele voorzieningen en diensten (communicatie mobiliteit huisvesting identiteit) Denk bijvoorbeeld aan het groeiende aantal ZZPrsquoers die actief zijn binnen verschillende organisaties en werken op verschillende locaties Openstaan voor mondiale ontwikkelingen en in contact staan met de internationale samenleving is hier het credo Deze toekomstbeelden beschrijven het adaptieve vermogen van Fryslacircn om in te spelen op trends die van invloed zijn op wonen werken leren en ondernemen
In het merendeel van de toekomstbeelden staat de gebruiker (als burger leerling leerkracht patieumlnt werknemer ondernemer et cetera) centraal Dankzij vraagsturing
F R I E S E I C T - I N N O V A T I E A L L I A N T I E 23
draait de burger aan de knoppen van het beleid bij gemeenten en provincie (policy pull) Deze gebruiker wordt eveneens nauw betrokken bij experimenteeromgevingen gericht op het realiseren van innovatieve en effectieve producten en diensten Bij een dergelijke inzet van ICT kan de zogenaamde sociale innovatie (zoals toegelicht in sect 22) in Fryslacircn worden bevorderd
Gro
en
Jeugd
Grijs
Frie
secu
ltuur
Gebru
iker
BEHOUD CONSERVERING
DYNAMIEK ADAPTIEF
Kw
alitei
t va
n lev
en
Eig
en k
rach
t
Gen
etw
erkt
Ste
del
ijk
Leve
n
ldquoLiv
ing lab
rdquo
Tel
ewer
ken
Wat
erev
enem
ente
n
bull Flo
rida
van
NL
bull Gen
iete
n va
n ou
de d
agbull G
ezon
dhei
dbull B
esch
ikba
arhe
id lo
catie
gebo
nden
pro
duct
enbull V
estig
ings
klim
aat
bull Dig
ital a
war
enes
sbull C
reat
ieve
bro
edpl
aats
enbullD
uurz
aam
heid
bull Mob
ilitei
tbull V
irtue
le w
erkp
lekk
en
Gro
ene
ruim
te a
lskw
alite
it va
n Fr
ysla
nlsquoC
radl
e to
Cra
dlersquo
Smal
l is
beau
tiful
lKl
eine
ker
nen
Farm
fact
orie
sC
ross
-sec
tora
le d
iens
tver
leni
ng
Nie
uwe
zorg
conc
epte
n z
org
op m
aat
Zorg
op
afst
and
lang
er th
uisw
onen
Perm
anen
te e
duca
tie
bull Bel
even
isse
nbull O
nder
wijs
bull Spo
rtbel
evin
gbull O
verle
ving
stoc
hten
bull E-le
arni
ngbull O
ntgr
oeni
ng
Prom
otie
His
toris
che
plaa
tsen
Bel
evin
gR
eize
n en
pro
mot
ie (r
ecre
atie
)H
ande
l stim
uler
enLo
cale
indu
strie
(wat
er
agrif
ood)
Wer
kgel
egen
heid
ldquoWie
verd
ien
t w
at
vo
or
wie
rdquo
bull Sol
idar
iteit
in d
e w
ijkbull O
pen
voor
mon
dial
e on
twik
kelin
gbull I
CT
om s
ocia
le in
nova
tie te
stim
uler
enbull m
eten
CO
2fij
nsto
fbull Z
ZPv
erza
mel
gebo
uwen
bull slim
me
met
erka
stbull V
eilig
heid
pr
ivac
ybull C
amer
acr
isis
behe
ersi
ng
ldquoFry
slan
is
geen
eilan
d -
sta o
pen
vo
or
dyn
am
isch
e w
ere
ldrdquo
Gro
ots
chalig
eexp
eri
men
teer
om
gevin
gen
Kul
turh
us n
ieuw
e st
ijl
Opt
imal
e be
reik
baar
heid
van
pub
lieke
voo
rzie
ning
en
Eig
en lo
kale
pro
duct
ie (S
LOW
)
ldquoPo
licy
pu
llrdquo
(bu
rger
cen
traal
bij
e-g
ov)
Loka
le p
roduct
en
ldquoWik
i-w
orl
drdquo
Figuur 8 De gecombineerde mindmaps lsquoFryslacircn 2020rsquo van de leden van de kerngroep
F R I E S E I C T - I N N O V A T I E A L L I A N T I E 24
-
43 Visie van de Kerngroep
In het volgende kader is de visie van de Kerngroep verwoord gebaseerd op de uitkomsten van mindmaps en SWOT-analyse (zie sect 33) en de bijbehorende discussies
Visie van de Kerngroep
ldquoFryslacircn dient zich sterk te profileren op de themarsquos duurzaamheid ouderen jeugd en cultuur om in een open omgeving een antwoord te bieden op een snelveranderende sociaaleconomische omgeving (zowel nationaal als mondiaal)rdquo
Aandachtspunten hierbij zijn
bull Kernkwaliteiten behouden en uitbouwen bedreigende zwaktes neutraliseren
bull Ruimte creeumlren voor pilotprojecten en een experimenteeromgeving voor nieuwe dienstverlening en duurzame productie
bull Fryslacircn positioneren als internationaal recreatiepark
bull Fryslacircn profileren als duurzame innovatieve economie
bull ICT als enabler voor vernieuwing doet organisaties veranderen (vakmanschap als driver ICT als hulpmiddel)
bull ICT als enabler draagt bij aan vernieuwing en verbetering van de kwaliteit van onderwijs (gezondheids)zorg en welzijn
bull Successen en unieke sterkten grootschalig uitdragen
bull Alleen die activiteiten krijgen prioriteit waarin ICT de lsquoversnellerrsquo is van een vraag gestuurde ontwikkeling
44 Missie
De Friese ICT-innovatie Alliantie zal vraaggestuurde inzet van ICT gericht op duurzame economische ontwikkeling en sociale innovatie met behoud en uitbouw van de Friese kernkwaliteiten actief stimuleren Met open vizier en in verbinding met de mondiale ontwikkelingen wil de Alliantie ambities vergroten en zwakten op het gebied van onderwijs vergrijzing ondernemingscultuur in sterkten veranderen Met ICT kunnen genoemde domeinen en bedreigingen cross-sectoraal profiteren van de sterktes in ondermeer cultuur recreatie (water) sport zorg en op vakmanschap gerichte maakindustrie
Missie statement
Met cross-sectorale maatschappijgerichte ICT-oplossingen biedt de Friese ICT-innovatie Alliantie een verbindende schakel voor duurzame en sociale innovatie in Fryslacircn
Slogan
Fryslacircn onderneemt duurzaam met slimme ICT
Ambitie
Drsquor op en drsquor over
F R I E S E I C T - I N N O V A T I E A L L I A N T I E 25
45 Ambitie
Uit de geformuleerde visie en bijbehorende missie leidt de Kerngroep een krachtige en concrete ambitie af Voor een periode van twee jaar zet de Kerngroep onder de vlag van de Alliantie een vijftal projectgroepen op die elk eacuteeacuten of meerdere projecten tot uitvoering brengen Voor elke projectgroep geldt de realisering van minimaal eacuteeacuten project met een voorlopersrol voor de provincie Fryslacircn binnen twee jaar De pilotprojecten dienen vanaf de start gebaseerd te zijn op duidelijke probleem- en vraagsstellingen In april 2009 moet er voor elke projectgroep een plan van aanpak gereed zijn Uiterlijk medio 2009 zijn volledig uitwerkte businessplannen beschikbaar met instemming van de deelnemers en bijbehorende financiering om concreet uitwerking te kunnen geven aan verschillende onderdelen van de pilotprojecten Voor sommige projecten geldt dat in een eerder stadium gestart kan worden omdat hiervoor al de noodzakelijke stappen zijn gezet in lopende initiatieven
De (pilot)projecten hebben als achterliggende doelstelling dat zij werkgelegenheid creeumlren olievlekwerking kennen en na een succesvolle pilot zelfstandig door de markt worden gedragen De (pilot)projecten moeten een beweging en een omgeving creeumlren waar een zuigende werking vanuit gaat voor zowel bedrijven en instellingen uit Fryslacircn als van daarbuiten Zo kunnen rondom de projecten clusters van economische enof maatschappeshylijke activiteiten ontstaan Onze ambitie is Drsquor op en drsquor over
46 Criteria projectgroepen
De Kerngroep heeft zorgvuldig focus aangebracht in een long-list aan gegenereerde projectideeeumln en daarmee gebruik gemaakt van volgende criteria en aandachtspunten De criteria zijn ook te gebruiken ter monitoring van de individuele projecten
Aandachtspunten en criteria voor projecten
bull Vraaggestuurd en oplossingen voor concrete problemen
bull Oplossingen binnen strikte kaders moeten meetbaar zijn
bull Grensverleggend en verschil makend voor Fryslacircn
bull Eerste evaluatie binnen een tijdsduur van twee jaar
bull Voorbeeldwerking
bull Modulariteit
bull Duurzaam
bull Samenwerking stimulerend
bull Hergebruik van resultaten elders
bull Inzet van deskundigen bij aanvraag opzet projectteams analyse aanbevelingen
bull Inzicht in noodzakelijke investeringen personeel capaciteit
bull Mogelijkheden voor kruisbestuiving
bull Integrale benadering enof cross-sectoraal
bull Voldoende draagvlak bij politiek en in het veld
bull Uitzicht op economische spin-off
bull Verbetering van de Friese werkgelegenheid
F R I E S E I C T - I N N O V A T I E A L L I A N T I E 26
47 Monitoring en afstemming
Om de voortgang te bewaken zullen de Kerngroepleden de pilotprojecten per kwartaal kritisch monitoren en zo nodig bijsturen De hiervoor genoemde criteria zullen bij deze monitoring worden toegepast Indien de tussentijdse resultaten ontoereikend zijn of de perspectieven voor succes uitblijven zal de Kerngroep namens de Alliantie een negatief advies uitbrengen aan de subsidieverstrekker(s) of zelfs een voorstel tot stopzetting doen De frequentie van (voortgangs)rapportages zullen samenvallen met de terugkoppelmoshymenten die zijn afgestemd met de subsidieverstrekker(s)
Na twee jaar zullen de projectresultaten worden geeumlvalueerd Bij deze evaluatie zullen ook relevante gebruikers cq overheden zorg- of onderwijsinstellingen industrie en MKB en particuliere of overige maatschappelijke organisaties betrokken worden
F R I E S E I C T - I N N O V A T I E A L L I A N T I E 27
5 Roadmaps projectgroepen
51 Inleiding
In dit hoofdstuk bespreken we zes roadmaps voor de geselecteerde projectgroepen Deze roadmaps vormen samenvattingen van de inhoudelijk uitwerkingen die voorzien zijn in de verschillende projectgroepen Hierbij volgen we een sjabloon dat antwoord geeft op de volgende vragen
bull Welke probleem wordt opgelost welke behoefte staat centraal
bull Voor welke doelgroep
bull Welke doelstelling wordt nagestreefd
bull Welke unieke toegevoegde waarde economisch potentieel is voorzien
bull Welke concrete resultaten zijn te verwachten
bull Welke partijen kunnen deelnemen
In de volgende paragrafen is de roadmap per projectgroep nader uitgewerkt Iedere roadmap beoogt op hoofdlijnen een totaalconcept te beschrijven Voor de projectgroep Zorg zijn twee afzonderlijke roadmaps opgenomen namelijk voor de projecten lsquoZorg op afstandrsquo en lsquoQwiekrsquo
52 Draadloze Friese meren
Probleem Fryslacircn wil draadloze breedband dienstverlening inzetten om meer watertoeristen langer en intensiever aan Fryslacircn te binden Veel watertoeristen komen naar Fryslacircn en begeven zich daarbij op de Friese meren en kanalen Hun economische waarde beperkt zich vaak tot de verhuurder en aangrenzende horecagelegenheden Watertoeristen zijn zich onvoldoende bewust van de mogelijkheden in de desbetreffende regiorsquos Door gebrekkige informatievoorziening blijft toch al seizoensgebonden economisch potentieel onbenut Daarnaast zorgt de confrontatie tussen beroepsvaart en de recreatieve watersporter regelmatig voor onveilige situaties
Doelgroep Fryslacircn kent jaarlijks ruim 15 miljoen overnachtingen van watersportshytoeristen 15 Daarnaast recreeumlert de eigen bevolking van Fryslacircn ook intensief op en rond het water
15 Toerdata Noord Toerisme in cijfers 2007
F R I E S E I C T - I N N O V A T I E A L L I A N T I E 29
Doelstelling Ontwikkel en implementeer in twee jaar met inzet van de nieuwste communicatietechnologieeumln die draadloze toepassingen die in het decennium daarna Fryslacircn aantoonbaar sociaaleconomisch versterken
Voor een betere beleving en benutting van Fryslacircn wordt vanuit een gebruikersperspectief ICT ingezet ter
bull Verhoging economische spin-off Friese middenstand
- Dynamische Point-of-interest tafel aan het water
- Exposure voor evenementen concerten exposities etc
bull Verrijking vaarroute-informatie
- Overheidsinformatiedienst actuele brugtijden brughoogshyten vaardiepte gekoppeld aan waterstand tijdelijke obstakels boeicooumlrdinaten en weerbericht (stormwaarshyschuwing)
- Adviesvaarsnelheid breedte vaarweg + belading
- Beroepsvaartalert drukke kruisingen
- Ligplaats reservering + voorzieningen
bull Verhoging servicegraad veiligheid op het water
- Zorg op het water waterambulance Sneek Thuiszorg aan boord telegeneeskunde track amp trace
- Wegenwacht op het water bootbenodigdheden en reparashyties (motorpech zeilmaker brandstof touw en tuigage) + e-diagnose
Toegevoegde waarde Nieuwe draadloze en schaalbare tweeweg breedbandinfrastructuur versnelt de ontwikkeling van digitale (maatschappelijke) dienstverlening
1 Locatiegebonden breedband informatiediensten (interessante locaties evenementen voorzieningen etc) op mobiele en vaste monitoren van zakformaat tot megaschermen
2 Dedicated tweewegverbinding (oa hulpdiensten)
3 Track and trace van schepen (verhuurbedrijven hulpdiensten locale serviceproviders)
4 Live draadloze narrowcasting (zeilwedstrijden muziekshytheaterregistratie)
5 Persoonsgebonden routeplanner (ingang kinderen 65+ sportgezondheid historie natuur culinair etc)
6 E-reserveringssysteem voor jachthavens avondje uit etc
7 Virtuele radar
8 VOIP communicatie in het buitengebied
9 Fryslacircnpas (naast marketing ook Elektronisch Schip Dossier)
F R I E S E I C T - I N N O V A T I E A L L I A N T I E 30
Concrete resultaten Interactie tussen wal en water draagt bij aan seizoensverlenging doelgroepverbreding en intensivering van bestedingen per watertoerist Bij evenementen zoals de Sneekweek krijgt de Friese economie slechts een korte impuls waar slechts een deel van de omliggende bedrijvigheid van kan profiteren Door de verhoogde interactie tussen wal en water zal de Friese middenstand (horeca jachthavens bootbenodigdheden etc) 5 extra omzet worden gerealiseerd Daarnaast beperkt het hoogseizoen van watertoeristen zich momenteel tot de zomermaanden Door het bieden van extra servicegraad eveneens in voor- en naseizoen en aanvullende informatie (incl virtuele vakantievoorpret) beoogt dit project deze periode te verlengen De verwachte resultaten zijn
bull Weersonafhankelijke uitbreiding toeristenseizoen van gemiddeld twee naar vijf maand per jaar
bull Vergroting uitgaven per toerist per dag met 5 Invoering Sneekweek 2009 en uitbreiding met straal van tien km in 2010
bull vergroting van de structurele werkgelegenheid in het werkingsshygebied met 5 te realiseren in de hightech productie- en dienstensectoren
Samenstelling (Potentieumlle) samenwerkingspartners zijn onder andere ziekenhuizen ondernemersverenigingen kennisinstellingen infrastructuuraanbieders softwareontwikkelaars lokaal MKB gemeenten provincie
F R I E S E I C T - I N N O V A T I E A L L I A N T I E 31
53 Zorg op afstand (ZoA) Pilot lsquohartfalenrsquo
Probleem Zorg op Afstand (dat is preventie diagnose behandeling en monitoring onafhankelijk van tijd en plaats) wordt gezien als deacute oplossing om de enorme discrepantie tussen vraag en aanbod in de zorg (in 2025 kan nog maar 60 van de zorgvraag beantwoord worden) het hoofd te kunnen bieden
De businesscase voor zorg op afstand is echter nog nergens echt gerealiseerd Dit heeft vele oorzaken maar de belangrijkste zijn wel
bull Geen goede integratie met bestaande systemen waardoor Zorg op Afstand naast en niet in plaats van bestaande zorg komt
bull Geen onderlinge samenhang Initiatieven sluiten niet op elkaar aan Patieumlnten en burgers krijgen met meerdere kastjes of systemen te maken en zullen het idee niet adopteren Innovatieve aanbieders krijgen daardoor geen goede afzet
Doelgroep De (Friese) patieumlntburger kan langer zelfstandig wonen ook op het platteland eilanden en weet zich verzekerd van voldoende zorg en veiligheid De pilot richt zich specifiek op hartpatieumlnten
Innovatieve zorgaanbieders Zij willen hun businesscase kunnen realiseren in een goede afzetmarkt
Indirecte doelgroep betreft de leveranciers voor Zorg op Afstand systemen Een gunstige afzetmarkt betekent meer werk en omzet en een beter klimaat om verder te investeren
Daarnaast is de zorgverzekeraar belanghebbend de uiteindelijke belofte van Zorg op Afstand komt dichterbij hogere arbeidsproductiviteit in de zorg meer garantie van voldoende zorg lagere kosten minder zorgen bij de patishyentburger
Doelstelling Bij de ontwikkeling van een generieke architectuur en een dienstverleningsconshycept voor Zorg op Afstand wordt de gebruiker centraal gesteld Indien mogelijk worden de activiteiten van stichting Gerrit verder opgeschaald De zorginfrastructuur en het modulair opschaalbare dienstenconcept moeten zich bewijzen via een aantal concrete pilotprojecten met een harde businesscase De pilot lsquoHartfalenrsquo vormt de eerste testcase De behoefte van de zorgclieumlnt moet bij de ontwikkeling van nieuwe diensten van meet af aan centraal staan Uitgebreid behoefteonderzoek is dan ook bij aanvang noodzakelijk
Een achterliggende doelstelling van ZoA is het opheffen van systeemfalen binnen de zorgketen ZoA vervult een vraaggestuurde brugfunctie tussen burgerpatieumlnt en zorgaanbieder Met behulp van eacuteeacuten kastje wordt monitoring op afstand en communicatie via veilige verbindingen mogelijk Belangrijkste innovatie ligt in een harde businesscase voor innovatieve zorgdiensten met voldoende integratie in de huidige installed base en betrokken partijen
F R I E S E I C T - I N N O V A T I E A L L I A N T I E 32
Toegevoegde Burgerpatieumlnt dichtbij (desgewenst mobiel) ondersteunen met zorg ICT Geeft waarde burgerpatieumlnt meer veiligheid kan langer zelfstandig wonen en doet (langer)
mee in het sociale levenmaatschappij
Bij telemonitoring wordt een hartpatieumlnt eerder uit het ziekenhuis ontslagen en vermindert het polibezoek de mortaliteit en de (her)opnamen Ook de kwaliteit van de zorg verbetert door toename van aantal contactmomenten compleet beeld door patieumlntprofiel multidisciplinaire samenwerking juiste zorgverlener voor hulpvraag sneller de juiste medicatie en besparing van reistijd door virtueel polibezoek Tenslotte leidt de ontwikkeling van de benodigde infrastructuur tot economische spin-off voor het Friese bedrijfsleven Telemonitoring creeumlert tevens faciliteiten voor exploitatie van Friese health check-up diensten met uitstralingseffecten ook buiten de provincie Voor provincie gemeenten verzekeraar (indien in samenhang) biedt ZoA veel potentie voor nieuwe producten aantrekkelijkheid zorgverlening exportproduct evenals werkgelegenheid (Fryslacircn als proeftuin zorg op afstand valley)
Concrete Realiseren van twee of drie concrete projecten waarbij een aantal nieuwe resultaten technologieeumln een definitieve inbedding in de zorgveiligheid hebben gekregen
In de eerste pilot hartfalen wordt een architectuur voor infrastructuur en het dienstverleningsconcept ontwikkeld die ook voor andere projecten bruikbaar zijn De pilot leidt ook tot de invulling van noodzakelijke centrashylegemeenschappelijke onderdelen zoals een zorgnetwerk en een gemeenschappelijke zorg-opvolgcentrale waarmee een open platform voor zorgdienstenaanbieders wordt gerealiseerd De inzet van telemonitoren moet leiden tot toepassing bij 50 van de patieumlnten met hartfalen in Fryslacircn enkele jaren na succesvolle afronding van de pilot Door telemonitoring zijn er 30 minder opnamen nodig van patieumlnten met hartfalen mortaliteit vermindert met 30 en patieumlnten worden gemiddeld twee dagen eerder uit het ziekenhuis ontslagen
Samenstelling (Potentieumlle) samenwerkingspartners zijn onder andere zorgaanbieders zorgverzekeraars aanbieder dienstenplatform provincie kennisinstellingen hardware leveranciers en infrastructuur aanbieders
F R I E S E I C T - I N N O V A T I E A L L I A N T I E 33
54 Qwiek
Probleem Zorgverleners gebruiken steeds vaker de mogelijkheden van het internet om hun (zorg)diensten aan te bieden Zij bouwen daarvoor hun eigen portalen - al dan niet beveiligd - op eigen wijze De samenhang ontbreekt vaak nog Dit levert problemen
bull De patieumlnt is onvoldoende lsquoempoweredrsquo Zij krijgen slechts een deel van de informatie en een deel van de diensten tot hun beschikking Patieumlnten kunnen niet zelf sturen
bull Elk initiatief van zorgverleners moet op zichzelf lsquokrachtigrsquo genoeg zijn om te overleven Er is weinig mogelijkheid tot aanhaken op hergebruiken van of integratie van elkaars diensten en faciliteiten De initiatieven worden moeilijk uitrolbaar en hebben relatief weinig kans van slagen
Om samenhang te creeumlren bestaan ook weer diverse initiatieven zoals portalen van ketenzorg leveranciers WMO loket Foar Elkoar Omkeer 20 (sociale netwerken) zorgdomein pointment websites van zorgverzekeraars Ook deze gaan langs elkaar heen Met alle gevaren van dien eilandvorming het niet aan (kwaliteits)eisen voldoen weinig voortgang door onvoldoende samenhangmassa en niet de minste onzekerheid bij de patieumlnt over betrouwbaarheid (is de informatie juist heb ik alle relevante informatie is zij objectief) van het gebruikte portaal dat bovendien niet vanuit klantpatieumlntperspectief of -behoefte is ingericht
Het probleem heeft geleid tot de GERRIT-challenge uitgevoerd door TNO (als gevolg van het winnen van GERRIT van de telemedicineprijs 2008) TNO kwam met de oplossing van een platform voor het uitwisselen van diensten waarmee de diverse portalen gevoed kunnen worden Dit platform heeft de werknaam Qwiek gekregen
Doelgroep Patieumlntenburgers als gebruikers van (Qwiek)diensten zoals (modules van) de webdokter (zie wwwhzclnl) e-consult (NPCF)
Zorgverleners alsook aanbieders van diensten Op termijn liggen ook andere aanbieders (zoals gemeenten)in het verschiet (gelet op WMO-loket en GGD ten aanzien van preventie en EKD)
Doelstelling Gestreefd wordt naar een oplossing en een voorbeeldproject dat nationale navolging kan krijgen Er is in Nederland nog niet iets vergelijkbaars gerealiseerd Er zijn wel vergelijkbare initiatieven op onderdelen maar er is geen geheel Als het pilotproject in Fryslacircn slaagt kan Qwiek een platform voor heel Nederland worden
Toegevoegde waarde Qwiek is een platform voor ontsluiting van zorgdiensten zodat een persoon zijnhaar eigen diensten kan afnemen om zelf de regie te kunnen nemen over zijnhaar zorg vanuit zijnhaar eigen behoefte Daarnaast biedt dit platform toegang tot andere mogelijk interessante websites voor deze persoon Het platform kan tevens voor aanbieders gebruikt worden om hun eigen portaal te verrijken met diensten van derden of om hun diensten in portalen van derden te hangen
Voordelen voor burger en directe omgeving Het platform maakt het voor een burger gemakkelijker om inzage te krijgen in relevante en betrouwbare medische en logistieke gegevens en om zelf zorgzaken te regelen vanaf een willekeurige plek (met internet) een willekeurig apparaat een willekeurig internetportaal op een willekeurige tijd
F R I E S E I C T - I N N O V A T I E A L L I A N T I E 34
Voordelen voor stakeholders lees zorgverleners Het platform biedt stakeholders de mogelijkheid om versneld een volledig dienstenpallet te kunnen bieden waar men dit individueel niet kan waardoor - een grotere patieumlntenbasis bereikt (en bediend) kan worden - meegelift kan worden met andere innovatieve toepassingen (goed voor imago) - kosten en risicorsquos gedeeld worden - individuele stakeholders zich kunnen profileren met hun eigen dienstverlening en flexibel nieuwe eigen diensten toevoegen
Concrete resultaten bull Diensten op devices van burgers waardoor patieumlntempowerment toe neemt Burgers worden ondersteund bij het zoeken en boeken van zorgverleners en kunnen hun eigen diensten (op basis van eigen behoeften noden) samenstellen op hun (draadloos) device
Voorbeelden van dergelijke diensten
bull Vanuit lsquoherhaalreceptrsquo in webdokter direct online bij verzekeraar dekking nagaan en vervolgens medicijn bij apotheek bestellen
bull Afspraken maken via lsquokijken en vergelijkenrsquo
bull Zelf bloedwaarden doorgeven (combinatieintegratie met Zorg op Afstand)
bull Het vullen van het device met diensten is erg eenvoudig hetgeen een randvoorwaarde is om te komen tot patieumlntgedreven (keten netwerk) zorg
Het Qwiekplatform is opgebouwd Qwiek stapt tussen de portals geeft synergie samenhang en massa geeft de patieumlnt betrouwbare informatie geeft de zorgverlener een extra kanaal om (multidisciplinaire) diensten aan te bieden maakt nieuwe diensten mogelijk bijv zorgcooumlrdinatie speelt in op trends en ontwikkelingen vereist samenwerking openheid is de essentie
Samenstelling (Potentieumlle) samenwerkingspartners zijn onder andere ziekenhuizen zorgdienstenverleners platformaanbieder netwerkaanbieders hard- en softwareleveranciers kennisinstellingen zorgverzekeraars
55 Sport experience Fryslacircn
Probleem De provincie Fryslacircn wordt vaak geassocieerd met sport en vooral Heerenveen heeft een rijke sporthistorie Sportstad Heerenveen zorgt ervoor dat de provincie ook een rijke sporttoekomst zal krijgen De afgelopen jaren zijn rond het stadion het SC Heerenveen de nodige sportieve projecten uitgevoerd Op dit moment bestaat Sportstad Heerenveen uit een sportcentrum (met een zwemcomplex grote sporthal turnhal squashbanen en een dojo) een gezondheidsboulevard een lifestylepassage de CIOS-opleiding van het Friesland College en uiteraard het Abe Lenstra stadion De aandeelhouders van sportstad zijn de gemeente Heerenveen SC Heerenveen en de Friesland Zorgverzekeshyraar
Binnen het concept Sportstad Heerenveen wordt er gewerkt aan de Sport Experience De Sport Experience is een (fysieke) locatie waar je als bezoeker een sportieve ervaring daadwerkelijk kan ondergaan Om het
F R I E S E I C T - I N N O V A T I E A L L I A N T I E 35
een en ander onder de aandacht te brengen en te houden bij het publiek zijn aanzienlijke promotieactiviteiten nodig Hierbij kan ICT een belangrijke rol spelen
De probleemstelling is tweeledig
1 Hoe kan inzicht gekregen worden in toeristenstromen
2 Hoe kunnen potentieumlle klanten via games worden geprikkeld om de Sportexperience te bezoeken
Doelgroep De focus ligt op jongeren in Nederland en daarbuiten
Doelstelling ICT kan als versneller van de Sport Experience dienen omdat je met virtualisatie (online gaming en 3D-simulaties) in de voorfase al aan promotie kunt doen en gebruikerservaringen kunt verzamelen (datamining) Door het koppelen van databases van verschillende Friese (toerischtische) instanties kan beter inzicht worden gekregen in de behoeften en wensen van de bezoekers van de provincie Fryslacircn
Toegevoegde waarde De toegevoegde waarde van de Alliantie ligt in het bijeen brengen van gekwalificeerde personen en hoogwaardige kennis om het project succesvol te realiseren Daarnaast kan de Alliantie zorgen voor extra draagvlak bij financiers Verder kan de Alliantie waarde toevoegen door dit project te linken aan de andere projecten van de Alliantie en op die manier de kracht van kruisbestuiving te benutten
Concrete resultaten Het realiseren van een systeem (1) waarmee de Sportexperience via het web toegankelijk kan worden gemaakt (2) waarin potentieumlle klanten beter in kaart worden gebracht binnen een termijn van twee jaar
De Sportexperience toegankelijk maken via het web kan door middel van simulaties In de ontwerpbouwfase alvast rondkijken (virtualisatie) Maak een game waarmee de speler de ervaring krijgt alsof zelf het sportevenement meemaakt Zorg voor spanning bij de speler Op deze manier krijgen mensen interesse in de Sportexperience en gaan ze deze bezoeken
Er zijn verschillende organisaties die bijhouden welke personen Fryslacircn bezoeken Denk aan Fryslacircn marketing verschillende hotelketens organisaties die zich bezighouden met watersport et cetera Met de bovenstaande webapplicatie kan beter inzicht in de behoeften en wensen van potentieumlle klanten worden vergaard
Samenstelling (Potentieumlle) samenwerkingspartners zijn onder andere organisaties actief in de sportsector onderwijs- en kennisinstellingen softwareleveranciers (gaming en simulatie) hardwareleveranciers en webmarketeers
56 Ketendigitalisering in de jachtbouw
Probleem De jachtbouw kent hoge ontwikkelkosten Deze worden pas terugverdiend bij grote serieproductie In Fryslacircn is de omvang van de productie vaak beperkt Hierdoor zijn de kosten hoog en is het lastig om concurrerend te blijven Door middel van breedbandcommunicatie en een modulaire aanpak kan efficieumlnter geproduceerd worden door een groep van jachtbouwers
Er komen vier databases die allen modulaire standaardonderdelen bevatten Casco aandrijftechniek interieur overige apparatuur De
F R I E S E I C T - I N N O V A T I E A L L I A N T I E 36
unieke combinatie van standaardonderdelen leidt tot een uniek ontwerp met relatief lage kosten Bij het ontwerp van het casco zal 3D-techniek een grote rol spelen Bij de keuze van aandrijftechniek wordt bepaald welke motoren mogelijk zijn en welke consequenties dit heeft voor trillingen en geluid Bij het interieurontwerp zullen 3D-techniek CAM16 en CNC-machines een grote rol spelen
Doelgroep Jachtbouwers en toeleveranciers in de provincie Fryslacircn
Doelstelling Het integraal bijeen brengen van de gehele productieketen en digitale samenwerking van ontwerp tot fabricage realiseren Door toepassing van een totaalconcept wordt de bouw van een duurzaam schip voor de verhuurmarkt gerealiseerd met als doel via de beschreven aanpak de internationale concurrentiepositie van de Friese Jachtbouw te versterken
Toegevoegde waarde ICT is een enabler om de hele keten van jachtbouwers te laten samenwerken De rol van ICT kan door verschillende technologieeumln vorm krijgen zoals een databasesysteem 3D- modellen CADCAM en ERP
Concrete resultaten Er wordt een ndashdoor een topdesigner ontworpen- jacht gebouwd ICT wordt ingezet om het systeem met databases ERP-systemen 3Dshysimulaties op te zetten en te testen
Samenstelling (Potentieumlle) samenwerkingspartners zijn onder andere vijf jachtbouwers leveranciers van hybride aandrijvingen generatoren accursquos dieselmotoren ERP systemen randapparatuur schilderwerken cascorsquos interieurs CNC-bedrijven met 3D-freesfaciliteit ICT-bedrijven Navalshyarchitects en Reality Theatres
57 Platteland kleine kernen
Probleem Steeds meer voorzieningen verdwijnen uit kleine kernen Denk bijvoorbeeld aan postkantoor apotheek banken en gemeentebalies Gemeentelijke herindelingen zijn hier ook deels debet aan Hierdoor neemt de sociale cohesie af en wordt de leefbaarheid in deze kernen steeds minder terwijl in de nabije toekomst het belang van lokale voorzieningen door vergrijzing van de kleine kernen toeneemt Ook verdwijnt hiermee werkgelegenheid en de economische binding van veelal gezinnen en jongeren met het plattelandkleine kernen (ontgroening) Daarnaast verslechtert hierdoor het vestigingsklimaat voor ondernemingen waardoor bedrijven vertrekken en vestiging van nieuwe bedrijvigheid uitblijft met daaruit voortvloeiende negatieve gevolgen voor de werkgelegenheid Versterking van het plattelandkleine kernen kent dan ook twee componenten Enerzijds versterking van de sociale cohesie en anderzijds de versterking van economische binding (van burgers en bedrijven) en vitaliteit van het platteland
Nieuwe technieken kunnen dorpen leefbaar houden Aansluiten bij de behoefte van inwoners van het platteland is een voorwaarde voor succes van voorzieningen (fysiek en virtueel) Alleen voorzieningen die gedragen worden door gebruikers kunnen op termijn zonder subsidie (zelfdragend)
16 Computer Aided Manufacturing (CAM) het fabriceren van producten met behulp van een computer
Computer Aided Manufacturing (CAD) computergesteund ontwerpen
Enterprise Resource Planning (ERP) softwarepakket ter ondersteuning van bedrijfsprocessen
F R I E S E I C T - I N N O V A T I E A L L I A N T I E 37
voortbestaan Voor de specifieke invulling van het thema platteshylandkleine kernen is het dan ook noodzakelijk om dmv een behoeftescan de daadwerkelijke gebruikersvraag op het platteland in kaart te brengen Vooralsnog zijn veel initiatieven in dit veld te versnipperd en te veel gericht op enkele specifieke toepassingen Wat nodig is is een totaalconcept (sterk vraaggestuurd) dat bij de doelgroep nieuwe economische en maatschappelijk activiteiten losmaakt
Doelgroep Bewoners (en bedrijven) van de kleinere kernen in Fryslacircn In het bijzonder MKB-bedrijven 13-18 jarigen (werkende) ouders en ouderen (niet werkenden)
Doelstelling In een dorpskern (bijvoorbeeld Dantumadeel) wordt een pilot opgestart met als doel om een dorpshuis nieuwe stijl te realiseren Door toepassing van een totaalconcept voor plattelandsontwikkeling wordt onder andere een bijdrage geleverd aan de verbetering van de sociale cohesie digitale voorzieningen en de werkgelegenheid onder jongeren Sociale cohesie en economische binding dienen bij een dergelijke scan centraal te staan
De sociale cohesie kan op verschillende manieren versterkt worden Wanneer voorzieningen op gebied van wonen leven (sociaal dorpsleven en ndashcultuur) en zorg ontwikkeld worden die aansluiten bij de behoefte van de bewoners van en in de omgeving van de plattelandskern kunnen oa ouderen langer zelfstandig blijven wonen Bovendien maken een (toekomstig) excellent dienstenaanbod evenals rust en ruimte het ook voor mensen uit andere delen van Nederland aantrekkelijk om zich op het Friese platteland te vestigen
Digitale voorzieningen op het gebied van digitaal onderwijs (primair en voortgezet) zijn een mogelijkheid om zowel de sociale cohesie met betrekking tot jongeren als de economische vitaliteit van het platteland te versterken Onderwijs biedt jongeren immers kansen op de arbeidsmarkt Ook bieden digitale (onderwijs)voorzieningen kansen om deze buiten de provincie Fryslacircn te vermarkten Met name voor het MKB zijn toepassingen om de e-vaardigheden te vergroten kansrijk17
Voorzieningen die de economische binding met het plattelandkleine kernen versterken maken het voor jongeren gezinnen en werkende ouderen aantrekkelijk om op het platteland te (blijven) wonen Een van de mogelijkheden om de economische binding te versterken is de ontwikkeling van toepassingen die leiden tot het ontstaan van nieuwe vormen van dienstverlening en werkgelegenheid
Een mogelijk succesvol traject is de ontwikkeling van hoogwaardige en complexe telewerktoepassingen die niet afhankelijk zijn van een standplaats Dergelijke voorzieningen maken het ook voor huidige randstadinwoners aantrekkelijk om zich op het Friese platteland te vestigen en te blijven werken in de randstad
Ook biedt de inzet van microkredietverlening kansen voor innovatie in het Friese MKB (vakmanschap) en naar succesvol voorbeeld van Koninklijke Tichelaar uit Makkum dit buiten de regio te vermarkten
Tenslotte dient benadrukt te worden dat innovatieve vermarktbare voorzieningen die door Friese partijen zijn ontwikkeld economische spinshyoff voor het Friese bedrijfsleven genereren
17 Bron Initiatieven voor het bevorderen van eSkills van de beroepsbevolking in zes Europese landen Dialogic 2006
38 F R I E S E I C T - I N N O V A T I E A L L I A N T I E
Toegevoegde waarde Een belangrijk kenmerk van ICT-toepassingen is de mogelijkheid van opschaling Eenmaal ontwikkelde toepassingen kunnen zonder aanzienlijke kosten verder vermarkt worden Insteek van het pilotproject dient dan ook het selecteren van toepassingen te zijn die aantrekkelijk zijn voor een brede doelgroep in en buiten de provincie Fryslacircn
Online zorg (ouderen en gezinnen) domotica en sociaal-culturele voorzieningen die huidige inwoners aan het platteland bindt eacuten voor inwoners van buiten Fryslacircn aantrekkelijk is om zich op het Friese platteland te vestigen
Digitale voorzieningen die zowel de sociale cohesie als economische binding versterken eacuten buiten Fryslacircn vermarkt kunnen worden
Telewerk-toepassingen waarvan bedrijven uit andere delen van Nederland gebruik kunnen maken eacuten het voor randstedelingen aantrekkelijk maakt zich te vestigen op het Friese platteland
Concrete resultaten Einddoel van het project is de inrichting van fysieke loketten (dorpshuizen) dichtbij de burger In deze dorpshuizen komen de fysieke en virtuele component samen De dorpshuizen brengen de voorzieningen en daarmee de sociale cohesie en ondernemerschap daadwerkelijk terug in de kleine kernen Het vormt een concentratiepunt voor uiteenlopende fysieke en virtuele diensten op het vlak van gezondheid onderwijs ondernemerschap cultuur en sport
Op basis van de behoeftescan en de aansluiting bij het Vital Rural Area- project wordt een totaalconcept met daarin een aantal ICT-toepassingen en daaraan en omheen gerelateerde diensten en voorzieningen geselecteerd voor een pilotproject Hiervoor dient een businessplan opgesteld te worden met monitoring go-no go beslissingen en opschalingsmogelijkheden Uiteindelijk dient de pilot te resulteren in de ontwikkeling van toepassingen die de sociale cohesie en economische vitaliteit versterken eacuten onderscheidend zelfdragend en opschaalbaar zijn
Samenstelling (Potentieumlle) samenwerkingspartners zijn onder andere banken verzekeraars (huis)artsen thuiszorginstellingen verenigingen woningbouwcorporaties gemeenten postkantoren onderwijsinstellingen KvK belastingdienst bibliotheken jongerenwerk bedrijven en MKB Noord
F R I E S E I C T - I N N O V A T I E A L L I A N T I E 39
6 Organisatie
61 Rol van de Alliantie
De Friese ICT-innovatie Alliantie heeft de rol van stimulator versneller versterker en makelaar op zich genomen om de beste krachten vanuit de maatschappij en economie in de provincie Fryslacircn te bundelen om pilotprojecten te starten en te komen tot zelfdragende innovatieprojecten die de economische en maatschappelijke ontwikkeling in Fryslacircn sterk stimuleren Naast de hiervoor genoemde rollen is de Alliantie in het algemeen - en de Kerngroep in het bijzonder - vooral een realist en vertaler van vraag naar oplossing De Alliantie werkt aan het opstarten van een zes pilotprojecten in nauwe samenwerking met andere stakeholders maar is geen eigenaar van de projecten
De Kerngroep bestaat uit zes leden die op persoonlijke titel en zonder last of ruggespraak hun visie inbrengen zich sterk maken voor het opzetten van de projecten en toezien op uitvoering daarvan De Kerngroep is vooralsnog geiumlnstalleerd tot en met 31 december 2010 De leden van de Kerngroep zijn
bull Profdrir LP Ligthart (voorzitter) TU Delft
bull R Feenstra RI MBA De Friesland Zorgverzekeraar
bull Drir PA Gielen TCNN
bull Drs FA Pronk Rabobank Heerenveen
bull Drs WR Reek MCM Gemeente Sneek
bull Drs J Wester TNO-ICT
Dialogic Next Step en in het bijzonder drs SR Maltha ir ing RMF Brennenraedts en drs H Gillebaard ondersteunen de Alliantie met de voorbereiding van bijeenkomsten verrichten onderzoek waar nodig en begeleiden de uitvoering van projecten
62 Taakstelling per onderdeel van de Alliantie
Raad van Advies
De Alliantie zal een Raad van Advies kennen die uit drie tot vier personen zal bestaan en momenteel nog te formeren is De leden zijn bestuurders van statuur die politiek zeer goed ingevoerd zijn zowel op provinciaal als landelijk niveau De Raad van Advies geeft allereerst steun aan de beoogde initiatieven en draagt dit ook publiekelijk uit Daarnaast zal zij vooral een klankbord- en ambassadeursfunctie gaan vervullen om de ambities van de Alliantie te helpen realiseren Hiervoor zal zonodig onafhankelijke bestuurlijke druk georganiseerd worden De Raad van Advies biedt de Alliantie toegang tot diverse relevante netwerken en is thuis in de financieringsmogelijkheden voor de beoogde innovatieprojecshyten Verder dient de Raad van Advies zelfstandig initiatief te nemen om de activiteiten van de Alliantie ook op andere nationale of internationale agendarsquos geplaatst te krijgen De Raad van Advies zal enkele malen per jaar bijeenkomen en afstemmen met de Kerngroep
F R I E S E I C T - I N N O V A T I E A L L I A N T I E 41
Kerngroep
De Kerngroep is in een eerste fase gestart met een visieontwikkeling en heeft dit vertaald in de onderliggende Roadmap De Kerngroep dient haar visie en plannen in bij de Gedeputeerde Staten van Fryslacircn Na goedkeuring door GS heeft de Kerngroep de komende twee jaar als taak de Alliantie en in het bijzonder de projectgroepen aan te sturen en te adviseren bij de uitvoering In eerste instantie fungeert de Kerngroep vooral als werkvoorbereider Daarna ziet de Kerngroep toe op de uitvoering van afzonderlijke projecten conform de geformuleerde visie en opgestelde criteria via driemaandelijkse monitoring Begin 2010 neemt de Kerngroep per project een mid-term gono-go beslissing Zonodig worden projecten daarna bijgestuurd of zelfs stopgezet Na 2010 zullen de projecten zelfstandig verder dienen te gaan en vallen vanaf dat moment buiten de regie van de Alliantie
Projectgroepen
De Alliantie zelf krijgt vooral gestalte middels een vijftal projectgroepen (a) Draadloze Friese meren (b) Zorg (c) Sport Experience (d) Jachtbouw en (e) Kleine kernen Deze projectgroepen bestaan uit private enof publieke deelnemers afhankelijk van het project De projecten komen onder leiding van een nader te benoemen projectleider De aangestelde projectleider stemt af met een afgevaardigde van de provincie Fryslacircn en contactpersonen uit de Kerngroep zoals beschreven in deze Roadmap Op korte termijn zal er gestart worden met de verdere samenstelling van de projectgroepen conform de voorstellen in de afzonderlijk roadmaps
lsquoVerticalersquo activiteiten
Daarnaast zijn er drie lsquoverticalersquo projectactiviteiten die op alle projectgroepen van toepassing zijn namelijk onderwijsvernieuwing kennisborging en promotie en communicatie In alle vijf projectgroepen spelen deze aandachtsgebieden een belangrijke rol In het bijzonder voor het onderwijs geldt dat wij vanuit elke projectgroep spin-off effecten en digitale toepassingen verwachten die voor onderwijsdoeleinden ingezet kunnen worden Daarmee kan onderwijs een belangrijke integrale en verbindende functie vervullen tussen de projectengroepen onderling alsook een belangrijke rol spelen in de kennisborshyging Voor promotie en communicatie geldt hetzelfde De Kerngroep is in eerste instantie verantwoordelijk voor de lsquohorizontalersquo activiteiten
De Friese ICT-innovatie Alliantie kent de volgende organisatiestructuur
F R I E S E I C T - I N N O V A T I E A L L I A N T I E 42
ONDERWIJSVERNIEUWING
PROMOTIE EN
COMMUNICATIE
KENNNISBORGING
Raad van Advies Taak klankbord en ambassadeursfunctie
KerngroepTaak Advisering en aansturing Alliantie Opstellen Roadmap
toezien op uitvoering en monitoring
Friese ICT innovatie-alliantie Taak Uitvoering Roadmap in projectgroepen
Resultaat Minimaal eacuteeacuten project per projectgroep geschikt voor opschaling en zelfstandige continuering na 2 jaar
Projectgroep Draadloze meren
Projectgroep Sport Experience
Projectgroep Zorg
Projectgroep Jachtenbouw
Projectgroep Kleine kernen
Figuur 9 Organisatiestructuur van de Friese ICT-innovatie Alliantie
43F R I E S E I C T - I N N O V A T I E A L L I A N T I E
F R I E S E I C T - I N N O V A T I E A L L I A N T I E 44
7 Ter afsluiting In deze Roadmap voor ICT-innovatie in Fryslacircn heeft de Kerngroep haar visie neergelegd en haar plannen voor innovatieve pilotprojecten geformuleerd Duidelijk mag zijn dat de Alliantie een krachtige ambitie heeft die nu in concrete acties en plannen moeten worden vertaald Hiervoor is het noodzakelijk de komende maanden een plan van aanpak en een concreet en gedragen businessplan per project uit te werken In totaal kennen de beoogde projecten een financieringsbehoefte van circa twaalf miljoen euro Hiervoor zal een beroep gedaan worden op bijdragen vanuit (1) het bedrijfsleven (2) de provincie Fryslacircn en (3) overige partijen waaronder gemeenten stimulerings- en innovatiefondsen nationale overheid en Europese regelingen De Kerngroep ziet als uitgangspunt voor financiering van de projecten de volgende verdeling voor iedere twee euro aan geld van derden draagt de provincie eacuteeacuten euro bij (33) wat in de wandelgangen ook wel de Galema-norm wordt genoemd
De Kerngroep is verheugd haar visie in deze Roadmap te mogen aanbieden aan Gedeputeerde Staten van Fryslacircn en verzoekt om concrete ondersteuning voor uitvoering van de voorgenomen projecten Naast de gewenste co-financiering zoals hiervoor beschreven bestaat concreet behoefte aan financieumlle ondersteuning van de opstartfase (eerste drie tot zes maanden) Per project is circa euro 50000- euro nodig om de businesscases volledig te kunnen uitwerken en alle noodzakelijke projectvoorbereidingen te treffen (seed money) Hiervoor doen wij eveneens een beroep op Gedeputeerde Staten van Fryslacircn om de Alliantie voor de helft in deze kosten tegemoet te komen In deze voorfase is het weinig realistisch om uit het bedrijfsleven en vanuit andere instellingen volledige voorfinanciering te verwachten Wel zal in grote mate een beroep worden gedaan op zo veel mogelijk kostenloze medewerking van de stakeholders om in deze voorfase de noodzakelijke voorbereidingen te treffen
De visie van de Kerngroep heeft geresulteerd in serieuze plannen om in een multishystakeholder omgeving economie en samenleving in Fryslacircn een impuls te geven via ICT-innovatie Deze serieuze plannen waarvoor reeds veel commitment in het veld is uitgesproken vragen nu om serieuze ondersteuning De vraagstukken en behoeften van burgers en gebruikers in Fryslacircn staan daarbij centraal en ons motto luidt drsquor op en drsquor over
F R I E S E I C T - I N N O V A T I E A L L I A N T I E 45
Bijlage 1 SWOT-analyse
Sterkten Wat is de kracht van Fryslacircn
Een kenmerkende sterkte van Fryslacircn is eenvoudig te observeren Fryslacircn beschikt over veel ruimte zeker in vergelijk met de Randstad Daarbij komt dat de afstand tussen de Randstad en Fryslacircn relatief beperkt is De ruimte die Fryslacircn biedt maakt het mogelijk om er kwalitatief hoogwaardig te recreeumlren en te wonen Fryslacircn heeft veel mogelijkheden hiertoe die bovendien van hoge kwaliteit zijn Het toerisme in Fryslacircn drijft grofweg op drie pijlers watersport de rust van de Waddeneilanden en de cultuur van een aantal steden en dorpen (waaronder de ldquoElf Stedenrdquo)
In de Friese economie neemt de agrarische sector traditioneel een grote rol in Tegenwoordig is deze rol kleiner dan vroeger maar het is nog steeds een relatief omvangrijke sector Bovendien heeft de Friese landbouw de laatste decennia haar processen sterk verbeterd De productiviteit van deze sector is ndash zelfs vanuit een Nederlands perspectief - zeer hoog De sterke agrarische sector heeft mede geleid tot ontwikkeling van een florerende foodsector Het aandeel van de dienstensector ligt in Fryslacircn traditioneel onder het Nederlandse gemiddelde Hoewel dit nog steeds het geval is is deze sector vanaf circa 1995 een flinke inhaalslag aan het maken Binnen de dienstensector in Fryslacircn heeft vooral financieumlle dienstverlening een relatief groot aandeel Andere gebieden waarin Fryslacircn sterk is zijn de metaal- en elektrosector en watertechnoshylogie
Fryslacircn en de Friezen kennen een sterke identiteit Ze hebben een eigen taal volkslied en vlag en onderscheiden zich hiermee van de rest van Nederland Hierdoor bestaat er een grote sociale cohesie Dit speelt met name in de dorpen een grote rol in het dagelijkse leven
Zwakten Wat zijn de beperkingen in Fryslacircn
Fryslacircn is opgebouwd uit 417 kernen waarvan 344 kernen uit minder dan 1500 inwoners bestaan Er is dus een lage mate van verstedelijking waardoor positieve agglomeratieshyeffecten uitblijven Veel van deze kleine kernen hebben te maken met een laag en dalend voorzieningenniveau Denk hierbij aan het verdwijnen van postkantoren scholen supermarkten et cetera Dit is duidelijk de negatieve keerzijde van de ruimtelijke structuur van Fryslacircn
Fryslacircn is de provincie die voorop loopt met vergrijzing Nergens in Nederland zijn er zo weinig jongeren In combinatie met een lage arbeidsparticipatie van ouderen en vrouwen heeft dit een negatief effect op de economie Overigens neemt de arbeidsparticipatie vooral van vrouwen de laatste jaren wel sterk toe
Er zijn in Fryslacircn weinig grote industrieeumln en het MKB heeft een groot aandeel in de werkgelegenheid Dit zou een van de oorzaken kunnen zijn van de lage RampD-inspanningen in de provincie Het wordt ook als oorzaak genoemd van de lagere arbeidsproductiviteit maar het is niet duidelijk of dat geheel terecht is In de samenstelling van de werkgelegenshyheid valt op dat de quartaire sector (zorg onderwijs overheid et cetera) sterk oververtegenwoordigd is Het aandeel van bedrijven dat producten en diensten afzet buiten de provincie (stuwende bedrijvigheid) is relatief beperkt
F R I E S E I C T - I N N O V A T I E A L L I A N T I E 46
Verschillende bronnen refereren aan de lage kwaliteit van het onderwijs in Fryslacircn Hierbij speelt het ontbreken van een universiteit een rol Door de afwezigheid van een universiteit behouden Vwo-leerlingen minder binding met Fryslacircn Hoger opgeleiden trekken hierdoor weg naar omliggende regiorsquos en de stroom hoger opgeleiden naar Fryslacircn is vrij beperkt Het gevolg is een braindrain Opvallend is het lage gemiddelde niveau van de leerlingen die de basisschool verlaten Er is geen overeenstemming over de oorzaak hiervan Een ander opvallend element is de aanwezigheid van achterstandswijken in Fryslacircn Hoewel dit vaak als een probleem van grote steden wordt gezien kampen ook veel dorpen en steden in (vooral Noord-)Fryslacircn met deze problematiek
Kansen Welke mogelijkheden biedt de omgeving
In Nederland neemt het aandeel 65-plussers van de totale bevolking toe Deze bevolkingsgroep geeft meer geld uit aan recreatie en aan zorg Een deel kiest zelfs voor het verhuizen naar een prettigere omgeving en gaan hoogwaardiger wonen Fryslacircn kan profiteren van deze demografische ontwikkeling door voorzieningen te treffen voor deze groep Hierbij zou ze zich kunnen profileren als het lsquoFlorida van het Noordenrsquo Door koploper te zijn met woon-zorgconcepten kan er een nieuwe markt ontstaan Doordat leeftijdssamenstelling van de groep vakantiegangers verandert zal er ander type vraag naar voorzieningen en activiteiten ontstaan Ook hierop kan worden ingespeeld Ook zorgtoerisme kan interessante mogelijkheden bieden voor Fryslacircn
Fryslacircn zou extra middelen kunnen aantrekken door aanspraak te maken op verschillende (Europese) fondsen Doordat Fryslacircn door sommige beleidsorganen wordt gezien als een achterstandsgebied komt men in aanmerking voor specifieke fondsen Maar er zijn ook generieke (Europese) fondsen waarop aanspraak gemaakt kan worden
Waar Fryslacircn beperkt profiteert van positieve agglomeratie-effecten beginnen sommige delen van de Randstad negatieve agglomeratie-effecten te ervaren zoals hoge grondprijzen verkeerscongestie en verpaupering van wijken Indien Fryslacircn goed digitaal ontsloten is kan het voor sommige organisaties interessant zijn om naar Fryslacircn te verhuizen
Groeiende aandacht voor (duurzame) energie en watertechnologie kan voor Fryslacircn kansen bieden De ruimtelijke structuur biedt bijvoorbeeld mogelijkheden voor het opwekken van zonne-energie of biomassa Ook het (zoute en zoete) water biedt hiertoe mogelijkheden De kennis die Fryslacircn heeft op het gebied van watertechnologie kan in de toekomst misschien in een bredere markt worden toegepast
De stijgende voedselprijzen zullen voor Fryslacircn grosso modo een positief effect hebben Zowel de agro- als de foodsector die een groot gedeelte van de stuwende bedrijvigheid vertegenwoordigen kunnen hier van profiteren
Bedreigingen Hoe kan de omgeving Fryslacircn schaden
De beperkte stuwende bedrijvigheid maakt Fryslacircn afhankelijk van andere inkomstenstroshymen uit Nederland Denk hierbij aan inkomsten uit sociale verzekeringen uitkeringen maar ook inkomsten uit de zorg Verandering in nationaal beleid kunnen hierdoor grote consequenties hebben voor de Friese economie en samenleving Ook inkomsten uit de landbouwsubsidies van de EU maken Fryslacircn kwetsbaar De Europese Unie reserveert jaarlijks bijna de helft van haar begroting voor het Gemeenschappelijk Landbouwbeleid Onder andere door de toetreding van nieuwe EU lidstaten kunnen deze middelen onder druk komen te staan
F R I E S E I C T - I N N O V A T I E A L L I A N T I E 47
Een andere bedreiging is de filiaaleconomie Veel bedrijfsvestigingen vooral in de zakelijke dienstverlening zijn nevenvestigingen De hoofdkantoren zitten veelal in de Randstad Deze locaties zijn hierdoor voor een groot deel afhankelijk van beslissingen die op andere plaatsen worden genomen
De internationalisering van de economie zorgt voor extra concurrentiedruk Vooral de lageropgeleiden ervaren een steeds grotere druk uit lagelonenlanden Omdat Fryslacircn relatief weinig hoogopgeleiden kent kunnen de negatieve consequenties van globalisering groter zijn dan in andere delen van ons land
F R I E S E I C T - I N N O V A T I E A L L I A N T I E 48
Bijlage 2 Additionele kerncijfers
Onderwijs
Fryslacircn heeft geen universiteit Het aantal studenten dat in Fryslacircn woont en een mastershydiploma ontvangt is zeer laag circa 200 per jaar Wel kent Fryslacircn enkele HBO-instellingen Toch is het aantal studenten dat een bachelorgraad ontvangt relatief beperkt vergeleken met andere provincies18
Geslaagden HBO Bachelor (naar woonplaats student)
0
2000
4000
6000
8000
10000
12000
14000
2000 2001 2002 2003 2004 2005
Groningen
Friesland
Drenthe
Overijssel
Flevoland
Gelderland
Utrecht
Noord‐Holland
Zuid‐Holland
Zeeland
Noord‐Brabant
Limburg
Figuur 10 Ontwikkeling van het aantal HBO Bachelor afgestudeerden in de Nederlandse provincies
Het aantal banen in het onderwijs is in Fryslacircn relatief hoog Dit is opmerkelijk gezien het ontbreken van een universiteit19
18 CBS ndash Statline [25]
19 LISA - bewerkt door Dialogic [27]
F R I E S E I C T - I N N O V A T I E A L L I A N T I E 49
Relatief aantal banen (Onderwijs)
50
55
60
65
70
75
80
85
90
2003
2004
2005
2006
2007
Groningen
Friesland
Drenthe
Overijssel
Gelderland
Flevoland
Utrecht
Noord‐Holland
Zuid‐Holland
Zeeland
Noord‐Brabant
Limburg
Figuur 11 Ontwikkeling van het relatief aantal banen in het onderwijs in de Nederlandse provincies
Zorg
Een manier om de omvang van de zorgsector te bepalen is het aantal ziekenhuisbedden In Fryslacircn zijn er relatief weinig bedden per inwoner ten opzichte van andere provincies Gezien de hoge mate van vergrijzing is dit opmerkelijk20
Hospital beds per million inhabitants
0
100
200
300
400
500
600
700
800
1993
1994
1995
1996
1997
1998
1999
2000
2001
2002
Groningen
Friesland
Drenthe
Overijssel
Gelderland
Flevoland
Utrecht
Noord‐Holland
Zuid‐Holland
Zeeland
Noord‐Brabant
Limburg
Figuur 12 Ontwikkeling van het aantal ziekenhuisbedden in de Nederlandse provincies
Een andere indicator van de relatieve omvang van de zorgsector is het relatief aantal banen Hier valt vooral op dat zich in 2006 een flinke daling voordeed21
20 European Commission - Eurostat [26] 21 LISA - bewerkt door Dialogic [27]
F R I E S E I C T - I N N O V A T I E A L L I A N T I E 50
Relatief aantal banen (Zorg)
120
130
140
150
160
170
180
190
2003
2004
2005
2006
2007
Groningen
Friesland
Drenthe
Overijssel
Gelderland
Flevoland
Utrecht
Noord‐Holland
Zuid‐Holland
Zeeland
Noord‐Brabant
Limburg
Figuur 13 Ontwikkeling van het relatief aantal banen in de zorg in de Nederlandse provincie
F R I E S E I C T - I N N O V A T I E A L L I A N T I E 51
Figuur 14 Overzicht van de relevante ICT Projecten in Fryslacircn
F R I E S E I C T - I N N O V A T I E A L L I A N T I E
Zo
rg
Zorg
Net
Frie
slan
d (
SG
)
Car
dio
logie
net
wer
k Fr
iesl
and
(MCL
NSD
)H
uis
van
het
Hed
en (
GEEF)
Tel
econfe
renci
ng v
ia Z
NF
(SG
)
Tel
econsu
ltat
ie A
mel
and (
CI
ZTS)
Virtu
eel bez
oek
uur
(ZTS
ZSA)
Virtu
ele
Thuis
zorg
(PF
KN
TH
FL)
Pasa
na
(Nijfinst
er)
Thuis
zorg
het
Fries
e La
nd
(N
ijfinst
er)
Sm
art
Car
ing C
om
munitie
s(D
T2015
Nijfinst
er)
O
TTO
(RIF
)
Ket
enZorg
Frie
slan
d
EPD
sch
akel
punt
OZIS
(SG
)
Sm
art
Car
ing C
om
munitie
s(D
T2015)
Ske
wie
l Try
nw
alden
Van
A n
aar
B(e
ter)
pap
ierloos
(SG
)Virtu
ele
HAP
Frie
slan
d (
SG
)
Web
dokt
er (
HZL)
Leer
-Zorg
port
al (
PF
MCL
TFW
G
GZ
RF)
Zorg
Dom
ein F
ries
land
Support
Fry
slan
JGZ p
lus
ouder
port
aal (T
FW)
Zorg
Net
Frie
slan
d p
ort
al (
SG
)
Dig
itaa
l Thuis
hote
l (P
F)
Foar
Elk
oar
(VFG
CIZ
ZF
FZ
en
ZKF )
Een
duid
ig p
atieuml
ntp
ort
aal (S
G)
Toer
ism
e m
et z
org
Zorg
Innova
tie
Foru
m
N
twurk
Fries
land
On
derw
ijs
Ser
ious
gam
es f
acto
ry (
NH
L)
Kla
sseg
las
(KN
)
Wad
den
cam
pus
(KN
RFP
)
Wad
den
cam
pus
(KN
RFP
)
Vid
eoco
nfe
renci
ng B
oger
man
(SB)
Frie
slan
d L
eern
etw
erk
(NH
L)
Inte
rnet
acad
emie
(N
HL)
Ener
gie
k (K
N
RFP
)
EdyF
rysk
(PF
)
Did
icla
ss (
NH
L)
Onlin
e lo
ket
Frys
lan (
PF)
Tom
ke (
Afucirc
k en
Bib
lioth
eeks
ervi
ce F
r ysl
an)
Vee
nques
t (N
HL)
Inte
rnet
acad
emie
(N
HL)
N
twurk
Fries
land
Overh
eid
ISZF
(ISZF)
NO
FA (
NO
FA)
Kle
ine k
ern
en
IPTV
Gam
enat
ions
(PF
KN
)
Doar
psb
acircn (
SD
)
Vital
Rura
l Are
a (N
ijfinst
er
NO
FA
RFP
TH
FL
KN
)Fr
oek
sTV (
FR-I
X
IV)
Virtu
ele
loke
tten
(KN
)
NO
FA (
NO
FA)
Vital
Rura
l Are
a (N
ijfinst
er
NO
FA
RFP
TH
FL
KN
)
Kij o
p I
T s
poor
(PF)
Doar
psb
acircn (
SD
)
Onts
luitin
g d
orp
sarc
hie
ven
(SD
W)
Am
bula
nte
han
del
(KN
N
BL
D
oar
psb
an)
N
twurk
Fries
land
MK
B
To
eri
sme
Gam
efes
tiva
l ldquoG
-Am
elan
drdquo
(NH
LG
ame
Val
ley
PF
en K
N)
3D
Vis
ual
isat
ies
(NH
L G
L P
F)
Frys
lacircn G
ames
(PF
)
Sucircke
rei (P
V
AN
WB
GD
LP
P)
Frys
lacircn R
ing (
PF)
Inte
ract
ieve
hots
pots
(KN
)
Nat
uurw
ebca
m (
VVV A
mel
and)
Bre
edst
rate
n (
NO
FCO
M)
ND
IV (
Syn
tens)
NO
FCO
M (
NO
FA
MKB N
OO
RD
Eal
a Fr
ya F
rese
na
(II
I)
KN
RFP
en O
NO
F)
Fiet
sroute
pla
nner
(FB
)
E-T
sjer
ke (
PF)
Toer
istisc
he
E-b
usi
nes
s (P
F)
Mobik
om
(PF
SVD
et
c)
Toer
ism
e m
et z
org
Zorg
eloos
Frys
lacircn (
PF)
Dig
ital
e w
ater
psp
ort
pas
(PF
)
Eile
en
N
twurk
Fries
land
Bijlage 3 Overzicht relevante ICT Projecten in Fryslacircn
Gam
ing
Bre
ed
ban
d
Beeld
com
shym
un
icati
e
Kete
nd
igit
alshy
iseri
ng
Inte
rnett
oeshy
pass
ing
po
rtal
Mob
iele
to
ep
ass
ing
en
Ove
rig (
wet
ensc
hap
pel
ijke
) in
itia
tiev
en
Frie
se S
olla
rchal
lenge
Blu
e Ener
gy
(WETSU
S)
52
Literatuur [1] RUG (2003) Arbeidsproductiviteit in Fryslacircn Een analyse van het niveau en de groei van 1990-2000 Onderzoek in opdracht van Gedeputeerde Staten van de Provincie Fryslacircn en de Kamer van Koophandel Fryslacircn URSI-rapport 305
[2] van der Elst-van der Lans Michelle Piet Rijk (2006) Lokale bedrijvigheid leefbaarheid en sociale vitaliteit in het landelijk gebied van Friesland LEI Den Haag
[3] Provincie Fryslacircn (2007) Sociaal Rapport Fryslacircn 2007
[4] Valentijn Bolhuis (2005) Friese sterkten in economisch perspectief Toekomstvisie op de ruimtelijk-economische ontwikkeling van de provincie Friesland RUG
[5] CBS (2007) Inwoners Randstad verdienen het meest httpwwwcbsnlnlshyNLmenuthemasinkomen-bestedingenpublicatiesartikelenarchief20072007-2240shywmhtm
[6] Meester Wilhelm J amp Pieter H Pellenbarg (2001) Changing regional images Are regional marketing campaigns successful Paper for the 41st European Congress of the Regional Science Association Zagreb 2001
[7] CPB (2006) Reactie op Probleemanalyse Zuiderzeelijn
[8] AD (2008) Toename van zwakke scholen
[9] Verwey Jonker instituut Kinderen in Tel Databoek 2006
[10] Verwey Jonker instituut Kinderen in Tel Databoek 2008
[11] Ministerie van EZ (2007) Koers Noord op weg naar pieken Duurzame groei door omschakeling naar een kenniseconomie
[12] Stelder (2002) Regionaal Economische Verkenningen 2002 Groningen Friesland en Drenthe
[13] Stelder Broersma J van Dijk (2008) Noordelijke Arbeidsmarkt Verkenning 2008
[14] Broersma Lourens en Jouke van Dijk (2006) Het belang van de industrie in het Noorden 1950-2025 Onderzoek in opdracht van de Stichting TxU Noord-Nederland Groningen Faculteit Ruimtelijke Wetenschappen Rijksuniversiteit Groningen URSI-research report nr 316
[15] Provincie Friesland (2002) Nota sociaal-economisch beleid
[16] SCP (2006) Thuis op het platteland Den Haag
[17] EZ (2007) ICT agenda 2008-2011 De gebruiker centraal in de digitale Dienstenmaatschappij Den Haag
[18] WRR (2008) Innovatie Vernieuwd opening in viervoud Amsterdam University Press Den Haag Amsterdam
[19] Provincie Friesland (2007) Koers op Fryslacircn - Het Friese Meren Project 2e fase
[20] ECP (2008) Gaming meer dan een spelletje Den Haag
F R I E S E I C T - I N N O V A T I E A L L I A N T I E 53
[21] Provincie Friesland (2007) Fryske Fiersichten wurkprogram 2009 - 2011
[22] Provincie Friesland (2006) Fryslacircn toeristische topattractie in Nederland van de Provincie Fryslacircn
[23] Ministerie van VWS (2003) Quick Scan Kleine Kernen Den Haag
[24] Ministerie van Economische Zaken (2006) Verslag Innovation Lecture Den Haag
[25] httpstatlinecbsnl
[26] httpeceuropaeueurostat
[27] httpwwwlisanl
[28] ING (2007) Starterscampagne
[29] Vital rural area project activities annex 7
[30] Dialogic (2006) Initiatieven voor het bevorderen van eSkills van de beroepsbevolking in zes Europese landen Utrecht
[31] Rutten amp Koops (2007) Creatieve industrie en informatie- en communicatietechnologie in Noord Nederland Rapport naar aanleiding van de Noordermatch 2007
[32] Henry Chesbrough Open Innovation The new imperative for creating and Profiting from TechnologyHarvard business school Press
F R I E S E I C T - I N N O V A T I E A L L I A N T I E 54
Auteurs
drs Sven Maltha iring Reg Brennenraedts drs Hugo Gillebaard
Contact
Secretariaat Friese ICT-innovatie Alliantie pa Hooghiemstraplein 33-36 3514 AX Utrecht Tel +31 (0)30 215 05 80 Fax +31 (0)30 215 05 95 malthadialogicnl
1 Inleiding
11 Uitgangspunten
Het onderliggende document vormt de Roadmap van de Kerngroep van de Friese ICT-innovatie Alliantie De rapportage is een weerslag van de uitkomsten van de werkbijeenshykomsten van de Kerngroep op 25 september 26 september 24 oktober 28 november en 19 december 2008 in Oranjewoud Deze Roadmap schetst de toekomstvisie van de Kerngroep gekoppeld aan concrete ambities voor uitvoering van opschaalbare demonstratieprojecten met een hoge impact op maatschappelijke en economische ontwikkelingen in Fryslacircn in de komende twee jaar In de valorisatiefase van de geselecteerde projecten wordt succes afgemeten naar drie hoofdaspecten
a Het nut en de noodzaak zijn aangetoond en er bestaat een concrete marktvraag naar uitvoering van taken
b Er is een aanbeveling voor opschaling met bereidheid voor private en publieke financieumlle injecties
c Er is bewijs van lsquoaanjaagpotentiersquo om maatschappelijke en economische ontwikkeshylingen in Fryslacircn door middel van innovatie en ICT de komende jaren te stimuleren
De geformuleerde visie en ambitie zijn vertaald in een programmaplan (roadmap) Voor zes geselecteerde pilotprojecten zijn afzonderlijke roadmaps opgesteld die in het voorjaar 2009 moeten uitmonden in concreet uitgewerkte businessplannen Per project wordt een projectgroep samengesteld waarin het Friese bedrijfsleven publieke organisaties en een afvaardiging vanuit zowel de Kerngroep als de provincie samenwerken Projectvoortgang en monitoring met gono-go besluitvorming vindt iedere drie maanden plaats tijdens bijeenkomsten van de Friese ICT-innovatie Alliantie
Er bestaat zowel vanuit de provincie als het veld een sterke behoefte om versnippering aan initiatieven tegen te gaan en te komen tot een meer integrale aanpak waarbij schaalgrootshyte en een breed (sectoraal) draagvlak belangrijke aandachtspunten vormen Afstemming met lopende initiatieven is dan ook een vereiste
12 Waarom een Friese ICT-innovatie Alliantie
De economie en samenleving worden steeds afhankelijker van goed functionerende ICT Steeds meer mensen beschouwen ICT als een basisvoorziening vergelijkbaar met water uit de kraan en stroom uit het stopcontact Maar ICT kan met alle toegevoegde intelligentie en gebruiksmogelijkheden zoveel meer zijn Als enabler en driver kan ICT in Fryslacircn grote maatschappelijke en economische meerwaarde bieden De provincie Fryslacircn heeft op basis van eerder verricht onderzoek door de Universiteit Groningen vastgesteld dat de Fryslacircn een achterstand op het gebied van ICT heeft ten opzichte van de rest van Nederland1 Dit
1 RUG (2003) Arbeidsproductiviteit in Fryslacircn Faculteit der Ruimtelijke Wetenschappen URSI-rapport 35 p 3 [1]
(NB [1] verwijst naar de nummering van de literatuurlijst Deze methode wordt in dit document consequent gehanteerd)
F R I E S E I C T - I N N O V A T I E A L L I A N T I E 9
beperkt het innovatieve vermogen van de provincie De achterstand dient te worden weggewerkt en op specifieke punten te worden omgezet in voorsprong Met deze situatie voor ogen en gegeven de mogelijkheden die de inzet van ICT biedt voor maatschappelijke en economische innovatie heeft de provincie Fryslacircn de Friese ICT-innovatie Alliantie in het leven geroepen De recent geformeerde Kerngroep van de Alliantie is aan de slag gegaan onder het motto rdquodrsquor op en drsquor overrdquo Ten opzichte van omringende regiorsquos moet Fryslacircn dus niet alleen aansluiting zoeken maar haar concurrenten ook voorbijstreven
Belangrijke uitgangspunten voor de Kerngroep om te komen tot haar visie en uitvoeringsshyplannen zijn
a Fryslacircn heeft veel zichtbare historie binnen en buiten de stedelijke kernen In de toekomst moeten de historische waarden behouden blijven en door middel van ICT beter worden uitgenut
b Fryslacircn wil meedoen in de vaart der volkeren Fryslacircn wil nieuwe markten ontwikshykelen waarbij haar kernkwaliteiten beter worden ingezet
c Fryslacircn heeft nieuwe economische en maatschappelijke roadmaps nodig waarmee het op (inter)nationale schaal voorop gaat lopen en waarbij ICT in de breedte en diepte de noodzakelijke versneller is
d Fryslacircn is een laboratorium voor (a) het creeumlren van faciliteiten waarin nieuwe werkvormen als uitgangspunt dienen en (b) vragen uit het maatschappelijke doshymein vertaald worden naar valorisatieprojecten
13 Huidige beleidscontext
De provincie Fryslacircn kent geen afzonderlijk ICT-beleid Tegelijkertijd is ICT wel een belangrijk aandachtspunt binnen de verschillende beleidsterreinen van de provincie ICT komt onder meer tot uiting in de top-10 van Fryske Fiersichten Eind 2006 organiseerde de provincie Fryslacircn een toekomstdebat met het vizier op 2030 onder de naam Fryske Fiersichten Dit leidde ertoe dat meer dan 700 ideeeumln werden ingezonden Het werkproshygramma voor Fryske Fiersichten geeft weer welke voorstellen voor nadere projectontwikkeling en uiteindelijke concrete uitvoering in aanmerking komen Eeacuten van de tien beste Fiersichten is Ntwurk Fryslacircn ndash naar innovatieve toepassing van ICT voor zorg toerisme onderwijs en platteland
De beste Fiersichten vallen gedeeltelijk samen met activiteiten die in het coalitieakkoord aangekondigd zijn De beste Fiersichten zullen binnen de door Provinciale Staten vastgestelde begroting op korte termijn worden uitgevoerd Het primaire doel van Ntwurk Fryslacircn is om Fryslacircn internationaal op de kaart te zetten als expertisecentrum en proeftuin op het gebied van innovatieve ICT-toepassingen en aanpalende technologieeumln (oa multimedia gaming mobiele en draadloze technologieeumln) op de deelgebieden zorg toerisme onderwijs en platteland Een afgeleide hiervan is het realiseren van de benodigde infrastructuur Binnen dit werkprogramma wil de provincie in eerste instantie de rol van regisseur aanjager en makelaarschakelaar vervullen Tevens zou de provincie financieel kunnen participeren in de opstartfase Meerjarige financieumlle betrokkenheid van de provincie is niet wenselijk uiteindelijk moet de markt zowel inhoudelijk als financieel de projecten volledig oppakken
Vanuit een andere actielijn heeft de provincie in 2008 het initiatief genomen de Friese ICT-innovatie Alliantie in het leven te roepen Hiermee beoogt de provincie de achterstand in het toepassen van ICT weg te werken en om te zetten in een voorsprong De taakstelling die de Alliantie heeft meegekregen vanuit de provincie is het bundelen van de beste
F R I E S E I C T - I N N O V A T I E A L L I A N T I E 10
krachten vanuit de maatschappij in Fryslacircn voor het bereiken en uitvoeren van voorstellen en projecten die de economische en maatschappelijke ontwikkeling in provincie Fryslacircn sterk stimuleren
14 Van visie naar ambitie
De Kerngroep formuleert in deze roadmap een toekomstvisie en bijbehorende missie en leidt hiervan een krachtige en concrete ambitie af Voor een periode van twee jaar zet de Kerngroep onder de vlag van de Alliantie vijf projectgroepen op die elk eacuteeacuten of meerdere projecten tot uitvoering brengen Elke projectgroep gaat minimaal eacuteeacuten project realiseren dat een voorlopersrol voor de provincie Fryslacircn heeft Dit moet gebeuren binnen de termijn van twee jaar De pilotprojecten dienen vanaf de start gebaseerd te zijn op duidelijke probleem- en vraagsstellingen
De Alliantie beoogt het beleid van de provincie te versterken vanuit haar eigen visie Waar nodig zal de Alliantie trachten het beleid van de provincie te beiumlnvloeden In de praktijk gaat het om goede afstemming tussen het provinciebeleid en de activiteiten van de Alliantie
15 Leeswijzer
In dit document worden de volgende onderwerpen achtereenvolgens behandeld
bull Kijk op innovatie met en door ICT (H2)
bull Fryslacircn in beeld kerncijfers uitkomsten SWOT-analyse (H3)
bull Visie missie en ambities (H4)
bull Roadmaps projectgroepen (H5)
bull Organisatie van de Alliantie en de Kerngroep (H6)
bull Afsluiting (H7)
F R I E S E I C T - I N N O V A T I E A L L I A N T I E 11
F R I E S E I C T - I N N O V A T I E A L L I A N T I E 12
2 Kijk op innovatie met en door ICT
21 Inleiding
hellipldquoWie het water ook heeft uitgevonden een vis was het in ieder geval nietrdquo (Vrij naar oud Boeddhistisch gezegde)
Iedereen zit gevangen in zijn eigen vissenkom terwijl je weet dat daar buiten een grote oceaan bestaat Met de metafoor van de vissenkom benadrukken we dat men zich vaak niet of onvoldoende bewust is van zijn of haar omgeving De vissenkom is voor velen herkenbaar omdat men graag redeneert vanuit de eigen comfortzone Dit geldt ook voor regiorsquos en provincies die een eigen manier zoeken om met bestaande ontwikkelingen en dynamiek om te gaan Voor het daadwerkelijk realiseren van innovatie met en door ICT blijft het van belang om een open vizier te hebben op de ontwikkelingen die verder reiken dan de eigen regio de eigen comfortzone Openstaan voor internationale ontwikkelingen en voor culturele en maatschappelijke vernieuwing is noodzakelijk om mee te kunnen in de vaart der volkeren
Dit hoofdstuk beschrijft de ziens- en benaderingswijze van de Kerngroep op de centrale themarsquos innovatie ICT en de onderlinge relatie daartussen De afsluitende paragraaf vertaalt de implicaties van mondiale en nationale ontwikkelingen naar de situatie in Fryslacircn
22 Het nieuwe denken in innovatie
Paradigmashift
Met de doorbraak van ICT (en het Internet in het bijzonder) aan het einde van de vorige eeuw is er een verandering ontstaan in de manier waarop innovatie bedreven en georganiseerd wordt Het zogenaamde lsquoGreat search Modelrsquo (Perez 2005) beschrijft hoe technologische revoluties een terugkerend herkenbaar patroon volgen Figuur 2 geeft hier een beeld van In de eerste fase van een technologische paradigmashift is alles gericht op beschikbaarheid Deze fase wordt voornamelijk gefinancierd door Venture Capitalists die vervolgens op jacht gaan naar hoge returns on investments en een hype weten te creeumlren (internetbubbel) In de lsquodeploymentfasersquo is er een andere vorm van financiering namelijk industrieel kapitaal In deze fase zijn de platformen operationeel In de huidige cyclus verandert de organisatiestructuur van een piramidestructuur naar een platte organisatie met een wijdvertakt netwerk Deze ontwikkeling van decentralisering is ook van invloed op de traditionele functiescheiding zoals werk wonen en recreatie In deze fase resulteert het spel tussen technologische en sociale innovatie (gericht op de gebruiker) in nieuw type werk- en woonomgevingen Uiteindelijk zal dit uitmonden in nieuwe institutionele innovaties en organisaties
F R I E S E I C T - I N N O V A T I E A L L I A N T I E 13
INSTALLATION PERIODINSTALLATION PERIODFirst 20-30 years
DEPLOYMENT PERIODDEPLOYMENT PERIODSecond 20-30 years
Time
INSTALLATION PERIODINSTALLATION PERIOD First 20-30 years
DEPLOYMENT PERIODDEPLOYMENT PERIOD Second 20-30 years
Post bubblerecession
(sometimesdepression)Instability
Post bubblerecession
(sometimesdepression)Instability
TURNINGTURNING POINTPOINT
2
Post bubble recession
(sometimesdepression) Instability
Post bubble recession
(sometimes depression) Instability
TURNINGTURNING POINTPOINT
2
DECLINE of the old economyDECLINE of the old economyEMERGENCE of the newEMERGENCE of the new
1
DECLINE of the old economyDECLINE of the old economy EMERGENCE of the newEMERGENCE of the new
1
1971
2000
ECO GROWTHECO GROWTHSocietal reSocietal re--engineeringengineering
3
Victorian boomBelle Eacutepoque
Post War Golden Age
Flourishing ofthe whole economy
New paradigm in the making
ECO GROWTHECO GROWTH Societal reSocietal re--engineeringengineering
3
Victorian boom Belle Eacutepoque
Post War Golden Age
Flourishing of the whole economy
New paradigm in the making
Canal maniaCanal maniaRailway maniaRailway maniaRoaring 20sRoaring 20s Internet maniaInternet mania
followed byfollowed byBIG FINANCIAL BUBBLEBIG FINANCIAL BUBBLECanal maniaCanal mania Railway maniaRailway mania Roaring 20sRoaring 20s Internet maniaInternet mania
followed byfollowed by BIG FINANCIAL BUBBLEBIG FINANCIAL BUBBLE
Source Carlota Perez 2005
2005
Figuur 2 The great search model (Perez 2005)2
In de Innovation Lecture van 2006 wees SER-voorzitter Rinnooy Kan al op een verschuiving die optreedt van gesloten naar open innovatie waarbij samenwerking op basis van gelijkwaardigheid plaatsheeft3 Niet langer hieumlrarchische structuren met veel formele relaties en bureaucratische principes zijn leidende organisatievormen maar veel meer netwerken en partnerschappen Gedeelde belangen en interesse staan daarbij centraal Zo ontstaat een verschuiving van ldquoWhatrsquos in it for merdquo naar ldquoWhatrsquos in it for usrdquo Immers mensen zijn tegelijkertijd actief in meerdere netwerken waardoor er telkens andere afhankelijkheden maar ook andere coalities ontstaan Reputatie en vertrouwen zijn in deze context dan ook in toenemende mate cruciale waarden Dit heeft ook consequenties voor het niveau van aansturing Steeds meer grote bedrijven leggen verantwoordelijkheden en beslissingsbevoegdheden - onder meer voor innovatie ndash neer op een decentraal niveau Hierdoor ontstaan nieuwe werkvormen en -relaties die nauw samenhangen met het begrip lsquosociale innovatiersquo
Cyclische- en open innovatie
Het innovatieproces wordt door sommigen gezien als combinatie van de ontwikkeling van het nieuwe (lsquoexploratiersquo) en de efficieumlnte toepassing en verbetering van het bestaande (lsquoexploitatiersquo) Inventie is daarbij weliswaar nodig maar innovatie is vooral een kwestie van toepassing In het recente innovatierapport geeft de Wetenschappelijke Raad voor het Regeringsbeleid (WRR) de volgende definitie van innovatie4
2 In het licht van de huidige onvoorziene mondiale economische crisis moet de tweede fase van het model van Perez misschien wat opgerekt worden Het gaat meer om de paradigmashift dan de voorspellende conjuncturele waarde van het model
3 Ministerie van Economische Zaken (2006) Verslag Innovation Lecture p18 [24] 4 WRR (2008) Innovatie Vernieuwd opening in viervoud Amsterdam University Press Den Haag
Amsterdam p 23 [18]
F R I E S E I C T - I N N O V A T I E A L L I A N T I E 14
ldquoInnovatie als uitkomst is een nieuwe functionaliteit of een nieuwe manier om een bestaande functie te vervullen (bijvoorbeeld digitale fotografie) Dat is breder dan een nieuw product of proces in de markt en omvat ook innovaties in de publieke sector (bijvoorbeeld het via internet aanbieden van overheidsdiensten) Het proces omvat de ontwikkeling van een nieuwe vondst (inventie) de succesvolle toepassing daarvan (innovatie als uitkomst) en de brede verspreiding van innovaties in de samenleving (diffusie)rdquo (WRR 2008)
Het moderne beeld van innovatiebeleid richt zich op het systeem van inventie innovatie en diffusie door interactie en samenwerking in ketens en netwerken die bedrijfstakken en technologieeumln overstijgen Volgens de WRR verlopen innovatieprocessen niet langer via het oude lsquolineaire modelrsquo van de overdracht van kennis uit onderzoek naar ontwikkeling maar gaat het veel meer om een lsquocyclisch innovatiemodelrsquo waarin de wisselwerking tussen inventie innovatie en diffusie een continu proces wordt Het ministerie van Economische Zaken besteedt al enkele jaren specifieke aandacht aan niet-technologische aspecten van innovatie Vooral de aandacht voor ondernemerschap is de laatste jaren gegroeid evenals de aandacht voor valorisatie van kennis en vernieuwing Sterk in opkomst zijn vraagstukshyken over institutionele en sociale innovatie
Innovatie vindt veelal plaats in samenwerking tussen mensen of bedrijven met verschillende kennis competenties en middelen om samen tot die nieuwe combinaties te komen In de afgelopen jaren heeft het idee van lsquoopen innovatiersquo terrein gewonnen (Chesbrough 2006)5 Vanuit dit concept geredeneerd moeten bedrijven niet in isolement proberen te innoveren maar in samenwerking met anderen Dat geeft efficieumlnties van schaal en scope en biedt meer mogelijkheden voor grotere diversiteit en nieuwe combinaties
23 De Nationale ICT Agenda
Het nationale interdepartementale ICT-beleid is grotendeels verankerd in de Nationale ICT-Agenda Nederland beschikt over hoogwaardige infrastructuur voor elektronische communicatie en dienstverlening Het gebied van vaardigheden en gebruik van diensten kan echter nog aanzienlijk verbeterd worden In de ICT-Agenda 2008-2011 stelt de overheid de gebruiker dan ook centraal in de digitale dienstenmaatschappij 6
ldquoOm de internationale concurrentie op het terrein van dienstenontwikkeling aan te (blijven) kunnen zal onze maatschappij zich sneller dan de ons omringende landen moeten ontwikkelen tot een maatschappij en economie die vaardig is met en voorop loopt in digitale dienstverlening en het gebruik van ICTrdquo (EZ 2008)
De eisen die tegenwoordig aan de kwaliteit van het leven gesteld worden vragen om bijpassende kwaliteit van elektronische diensten Nieuwe technologie en diensten volgen elkaar snel op waarmee een groot potentieel aan nieuwe toepassingen ontstaat Daarnaast biedt ICT ons de kans om de arbeidsproductiviteit te verhogen Dit is nodig om
5 Henry Chesbrough Open Innovation The new imperative for creating and Profiting from TechnologyHarvard business school Press [32]
6 Ministerie van EZ (2008) ICT-Agenda 2008-2011 De gebruiker centraal in de digitale Dienstenmaatschappij p9 [17]
F R I E S E I C T - I N N O V A T I E A L L I A N T I E 15
maatschappelijke en demografische ontwikkelingen zoals de vergrijzing een toename aan zorgvraag en een dreigend tekort aan kwalitatief goede leerkrachten het hoofd te kunnen bieden
rdquoVolgens de nationale ambitie dient Nederland in 2015 te behoren tot de koplopers in het beschikbaar zijn en het gebruik van ICT-toepassingen en nieuwe digitale dienstshyverleningsconcepten Om deze ambitie te halen acht het kabinet het noodzakelijk dat ICT-toepassingen en -diensten meer dan op dit moment de behoeften van de geshybruiker centraal stellen dat ze zijn gebaseerd op open standaarden waar mogelijk en dat ICT als katalysator wordt gebruikt bij het herinrichten van dienstverlenings- en productieketens Verder is een breed gebruik van ICT goed voor de sociale participashytie en integratie van mensen in de samenlevingrdquo (EZ 2008)
24 Implicaties voor Fryslacircn
Fryslacircn verandert maar de wereld buiten Fryslacircn verandert mogelijk nog meer Dit zorgt voor kansen en bedreigingen Openstaan voor internationale ontwikkelingen en voor culturele en maatschappelijke vernieuwing is noodzakelijk Kijkend naar de eeuwenoude internationale connecties dan moet Fryslacircn zich weer willen positioneren op de as Amsterdam - Groningen - Bremen - Hamburg - Berlijn
Binnen de terugkerende patronen van technologische revoluties zoals beschreven in Figuur 2 bevindt Fryslacircn zich momenteel aan het begin van de derde (deployment) fase Kenmerkend voor deze fase is dat innovatie decentraal plaatsvindt waarbij de gebruiker aan de knoppen draait Innoveren doet men dus zowel lsquovoorrsquo als lsquometrsquo de Friese gemeenschap met een accentverschuiving van technologische naar sociale innovatie Voor Fryslacircn met haar unieke ruimtelijke en omgevingsfactoren biedt de hier beschreven ontwikkeling grote kansen
In het huidige regionale innovatiebeleid bestaat veel aandacht voor (het kopieumlren van) best practices in regionale systemen elders Hierbij is het van belang om interessante elementen van elders over te nemen te verrijken met lokale sterkten en te lsquoenginerenrsquo naar de lokale en regionale context zodanig dat er daadwerkelijk meerwaarde ontstaat die uniek is Dit geldt even zozeer voor Fryslacircn eigen kwaliteiten kunnen beter worden benut of uitgebreid en zwaktes omgezet in sterktes Dit is wat de Kerngroep verstaat onder drsquor op en drsquor over
F R I E S E I C T - I N N O V A T I E A L L I A N T I E 16
3 Fryslacircn in beeld
31 Inleiding
In dit hoofdstuk bespreken we de context waarbinnen de Kerngroep tot haar visie komt Allereerst volgen enkele innovatie-indicatoren voor de Friese economie en maatschappij Daarna volgen de uitkomsten uit een SWOT-analyse voor Fryslacircn De visie zelf komt in hoofdstuk vier aan de orde
32 Innovatie-indicatoren
Hieronder worden de belangrijkste indicatoren besproken In bijlage 2 zijn additionele data te vinden
Bedrijfsleven
Een bekende indicator van dynamiek en innovatie is het aantal startende bedrijven in een gebied Fryslacircn scoort ndash genormaliseerd naar het aantal inwoners - laag op deze indicator Alleen Overijssel en Zeeland scoren in Nederland nog lager7
Aantal startende bedrijven per inwoner (2006)
0 0001 0002 0003 0004 0005 0006 0007 0008
Groningen Friesland Drenthe
Overijssel Flevoland
Gelderland Utrecht
Noord‐Holland Zuid‐Holland
Zeeland Noord‐Brabant
Limburg
Figuur 3 Relatief aantal startende bedrijven in de Nederlandse provincies
7 ING (2007) Starterscampagne [28]
F R I E S E I C T - I N N O V A T I E A L L I A N T I E 17
In Fryslacircn is de primaire (landbouw) en secundaire (industrie) sector sterk ontwikkeld Dienstverlening zowel commercieel (tertiair) als niet-commercieel (quartair) zijn minder omvangrijk Overigens is het aantal bedrijfsvestigingen in Fryslacircn in generieke zin omvangrijk Dit betekent concreet dat er relatief veel MKB is en relatief weinig grootbeshydrijf8
Figuur 4 Aantal bedrijfsvestigingen in de primaire secundaire tertiaire quartaire sector in de Nederlandse provincies
In de drie noordelijke provincies is de werkgelegenheid in de ICT-sector benedengemidshydeld Elke provincie heeft minder dan 3 van de totale werkgelegenheid uit deze sector in Nederland In Fryslacircn zijn vooral banen op het gebied van hardware en diensten schaars9
Content Diensten Hardware
Nederland 122027 206297 90396
Groningen 3238 6447 2111
Fryslacircn 2853 3923 1044
Drenthe 1593 2507 1962
Tabel 1 Totaal aantal banen in drie ICT-sectoren (2005)
8 CBS ndash Statline [25] 9 Rutten amp Koops (2007) Creatieve industrie en informatie- en communicatietechnologie in Noord
Nederland Rapport naar aanleiding van de Noordermatch 2007 [31]
F R I E S E I C T - I N N O V A T I E A L L I A N T I E 18
Ondanks het beperkt aantal banen in de ICT-sector kent Fryslacircn wel een bovengemiddelde groei van het aantal banen daarbinnen Maar ook de creatieve industrie groeit in Fryslacircn Zeker als we het afzetten tegen de krimp in de provincie Groningen 10
Creatieve industrie ICT
Nederland 32 21
Groningen -04 34
Fryslacircn 36 28
Drenthe 47 17
Tabel 2 Gemiddelde procentuele jaarlijkse groei aantal banen (1996-2005)
Uitgaven aan RampD
Het onderstaande figuur laat zien dat de uitgaven aan innovatie als deel van het bruto binnenlands product in Fryslacircn laag zijn ten opzichte van de overige Nederlandse provincies
Gross expenditure on RampD as a of GDP (all sectors)
00
05
10
15
20
25
30
35
1996 1997 1998 1999 2000 2001 2002 2003 2004 2005
Groningen
Friesland
Drenthe
Overijssel
Gelderland
Flevoland
Utrecht
Noord‐Holland
Zuid‐Holland
Zeeland
Noord‐Brabant
Limburg
Figuur 5 Ontwikkeling van de uitgaven aan RampD als onderdeel van het bruto binnenlands product in de Nederlandse provincies
Een reden dat Fryslacircn relatief lage RampD-uitgaven kent is de schaarste van grote hightech bedrijven in de provincie Dit in tegenstelling tot bijvoorbeeld de provincie Noord-Brabant die in de bovenstaande grafiek dan ook de hoogste RampD-uitgaven laat zien Een andere verklaring waarom Fryslacircn lager scoort op RampD-uitgaven dan veel andere provincies is het ontbreken van een universiteit en het geringe aantal kennisinstellingen De investeringen in innovatie moeten dus uit het bedrijfsleven komen Dit is zeker in het licht van het grote aantal MKBrsquoers in Fryslacircn een hele opgave Ter informatie Philips ASML DSM en Oceacute
10 Rutten amp Koops (2007) Creatieve industrie en informatie- en communicatietechnologie in Noord Nederland Rapport naar aanleiding van de Noordermatch 2007 [31]
F R I E S E I C T - I N N O V A T I E A L L I A N T I E 19
hebben een zeer grote invloed op de scores van respectievelijk Noord-Brabant en Limburg11
Het is belangrijk om het onderscheid te maken tussen RampD en innovatie RampD gaat over uitgaven (input) innovatie over resultaten (output) Wanneer in de wederzijdse relaties tussen producten of diensten processen en markten een vernieuwing of essentieumlle verbetering wordt gerealiseerd waarmee de concurrentiepositie van het bedrijf verbetert dan is er feitelijk sprake van innovatie Het verbeteren van de concurrentiepositie (binnen 2-4 jaar) van het bedrijf is daarbij essentieel en verklaart het verschil met het verrichten van (fundamenteel) onderzoek door bedrijven12
Ondanks dat Fryslacircn lage RampD-uitgaven kent zijn er voldoende mogelijkheden om zowel in bedrijven als in maatschappelijke instellingen innovatie te realiseren Vooral bij sociale innovatie zijn andere randvoorwaarden doorslaggevend dan bij technologische
Demografie en geografische spreiding
De mate van vergrijzing in Fryslacircn is relatief hoog De provincie vergrijst sinds 2002 versneld maar is inmiddels ingehaald door Limburg Ook Zeeland en Drenthe vergrijzen momenteel sneller13
Grijze druk
14
16
18
20
22
24
26
28
30
32
1995 1996 1997 1998 1999 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 Groningen Friesland Drenthe Overijssel
Flevoland Gelderland Utrecht Noord‐Holland
Zuid‐Holland Zeeland Noord‐Brabant Limburg
Figuur 6 Ontwikkeling van de verhouding inwoners ouder dan 65 jaar ten opzichte van de werkzame populatie in de Nederlandse provincies
Het merendeel van Fryslacircn bestaat uit niet-verstedelijkt gebied en platteland Daar woont ook circa 70 van de bevolking Ondanks zorgen over de afnemende leefbaarheid zien we geen daling van het relatieve aantal inwoners op het platteland De cijfers over de afgelopen dertien jaar tonen een constant beeld 14
11 European Commission - Eurostat [26] 12 Bron Arno Gielen TCNN 2008 13 CBS ndash Statline [25] 14 CBS ndash Statline [25]
F R I E S E I C T - I N N O V A T I E A L L I A N T I E 20
1997
1998
1999
2000
2001
2002
2003
2004
2005
2006
2007
Verdeling van inwoners over dorpen en steden
0
20
40
60
80
100
Zeer sterk stedelijk Sterk stedelijk Matig stedelijk Weinig stedelijk Niet stedelijk
Figuur 7 Ontwikkeling van de verstedelijking in Fryslacircn
Traditioneel heeft Fryslacircn een sterke agrarische sector Alleen in Zeeland zijn er - relatief gezien - meer mensen werkzaam in de landbouw De werkgelegenheid neemt onder toenemende internationale concurrentiedruk versneld af
33 SWOT-analyse
Een SWOT-analyse is een methode om de sterkten en zwakten van een organisatie of regio te bepalen en af te zetten tegen veranderende omgevingsfactoren die zowel kansen als bedreigingen kunnen vormen De analyse bevat dan ook de volgende vier elementen Strengths Weaknesses Opportunities amp Threats De sterkten en de zwakten zijn vooral intrinsiek De kansen en bedreigingen kunnen vaak van buitenaf komen
Literatuuronderzoek gesprekken met beleidsmedewerkers van de provincie en een sessie met de Kerngroep vormden de basis voor een SWOT-analyse voor Fryslacircn De volgende matrix toont de sterkten en zwakten afgezet tegen mogelijke kansen en bedreigingen (zie bijlage 1 voor nadere toelichting en bijbehorende bronnen) De matrix is vervolgens aangevuld door de Kerngroep (blauw gearceerd)
F R I E S E I C T - I N N O V A T I E A L L I A N T I E 21
SWOT-analyse provincie Fryslacircn
Sterkten Zwakten Kansen Bedreigingen
Veel ruimte relatief dicht bij de Randstad [4] [7] [16]
Lage verstedelijkingsgraad [16]
Sterke landelijke vergrijzing en toename vraag naar zorg [3] [4] - Zorginnovatie
Afhankelijkheid van inkomsten van Rijk en EU (zoals landbouwsubsidies WW-uitkeringen) [3] [4] [15] [16]
Kwantiteit en kwaliteit van natuur- en recreatiegebieshyden [4] en de reputatie hiervan [6]
Hoger opgeleiden trekken weg door gebrek aan passend werk (braindrain) [15]
Middelen uit verschillende (Europese) fondsen [2] [4] [11]
Internationalisering van de economie zorgt voor extra concurrentiedruk [4] [15]
Sterke foodsector [4] [12] Voorzieningenniveau in dorpen is laag en neemt af [2] [3] [16]
Toenemende dreiging van dichtslibben Randstad [4]
Veel nevenvestigingen van bedrijven en instellingen weinig hoofdvestigingen [15]
Sterke en productieve agrarische sector [4] [12]
Veel achterstandswijken [9] [10]
Groeiende aandacht voor alternatieve energie en waterzuivering [4]
Opvolging in MKB vanwege familiebedrijven
Sterke metaal-electro sector [14]
Kwaliteit van het (basis)onderwijs en ontbreken universiteit [3] [6] [7] [8] [16]
Toenemende behoefte aan hoogwaardig wonen [4]
Te veel interne gerichtheid en te beperkte openheid
Sterk in watertechnologie [11]
Lage arbeidsparticipatie van vrouwen en ouderen [3] [12] [13]
Hoge en stijgende prijzen voor energie en voedsel
Sterke focus van overheden op de fysieke omgeving en infrastructuur
Grote sociale samenhang tussen Friezen [2]
Lage arbeidsproductiviteit en laag innoverend (ICT) vermogen en dus lagere inkomsten [1] [4] [5] [11]
De fysiek en sociale eigenheid van het gebied nodigen uit tot duurzame ontwikkeling
Sterk groeiende (maar relatief kleine) dienstensector [12] [13][14]
Laag aandeel van stuwende bedrijvigheid en hoog aandeel quartaire sector [4]
Koopkrachtige ouderen die (re)migreren naar Fryslacircn
Eigen taal en cultuur [incl arbeidsethos]
Hoge mate van vergrijzing [3] [4]
Internationaal recreatiepark
Ligging aan zee Beperkt organiserend vermogen [publiek en privaat]
Opwarming (Global warming)
Infrastructuur voor verkeer op het water
Leegstand in dorpen Deltaplan dijken
Diversiteit in ruimte Calimero effect (willen bewijzen)
Bevolkingsgroei genereert meer businessmogelijkheden
Imago eigen identiteit normen en waarden (11 steden)
Gebrek aan publiek ondernemerschap in de publieke sector Lange termijn visie ontbreekt soms
Spreiding zorg veiligheid door dunbevolktheid
Tabel 3 Overzicht van de sterktes zwakten kansen en bedreigingen van de Provincie Fryslacircn
Door middel van de uitkomsten van de SWOT-analyse gecombineerd met de moderne visie op innovatie (hoofdstuk 2) en de gepresenteerde cijfers voor Fryslacircn (sect32) komt de Kerngroep in het volgende hoofdstuk tot haar centrale visie op ICT-innovatie in Fryslacircn
22 F R I E S E I C T - I N N O V A T I E A L L I A N T I E
4 Visie op ICT-innovatie in Fryslacircn
41 Inleiding
De Friese ICT-innovatie Alliantie beoogt met slimme inzet van ICT economische en maatschappelijke innovatie in Fryslacircn te versterken en te versnellen Omdat de wereld en ook Fryslacircn snel verandert heeft de Kerngroep een aantal toekomstbeelden voor 2020 samengevat in een mindmap Vanuit deze toekomstbeelden gecombineerd met de uitkomsten uit de SWOT-analyse en bijbehorende discussies heeft de Kerngroep haar centrale visie een missie en bijbehorende concrete ambitie voor de komende twee jaar geformuleerd Deze visie wordt in dit hoofdstuk gepresenteerd
42 Toekomstbeelden van Fryslacircn anno 2020
De Kerngroep heeft haar stip aan de horizon bepaald met behulp van mind mapping De mindmap in Figuur 8 is een synthese van de afzonderlijke mindmaps van de verschillende Kerngroepleden Iedere deelnemer kreeg de opdracht om een eigen mindmap samen te stellen met als leidend thema Fryslacircn anno 2020 De toekomstbeelden tonen enerzijds een duidelijke wens voor behoud van de Friese kernkwaliteiten zoals het unieke landschap (in alle diversiteit) de kwaliteit van leven kleinschaligheid in de economie de eigen identiteit en cultuur De beleving van deze Friese kwaliteiten staat dan ook centraal in een aantal mindmaps
De toekomstbeelden die de leden van de kerngroep hadden zijn verder concreet gemaakt Beelden die werden aangereikt zijn onder andere het Florida van Nederland een Internationaal Recreatiepark locatiegebonden informatiediensten voor toeristen (digital awareness) en zogenaamde farm factories als werklocatie Bij al deze beelden lag een sterk accent op duurzame economische ontwikkeling en bewustwording van de schaarse resources bij de burger toerist werknemerwerkgever en consument Daarnaast kent Fryslacircn in 2020 een sterke vergrijzing en ontgroening met een grote behoefte aan zorgshyen oudedagsvoorzieningen en mogelijkheden voor long-life-learning Tevens vormt betere scholing voor de jeugd een belangrijk aandachtspunt Fryslacircn zal onder meer met aantrekkelijke (sport)faciliteiten de jeugd middelen en perspectief moeten bieden voor ontplooiing werk en beleving om een verdere lsquobraindrainrsquo te voorkomen
Verder besteden de opgestelde mindmaps aandacht aan (het open staan voor) invloeden van buitenaf De opkomst van de genetwerkte (stedelijke) samenleving vraagt om meer aandacht voor sociale cohesie in de wijk Dit biedt tal van mogelijkheden op het gebied van sociale innovatie Met inzet van ICT (slimme meters en sensoren) kan de leefomgeving van de milieubewuste burger (bijvoorbeeld CO2-reductie) en de gezondheidsbewuste burger (bijvoorbeeld beperking van fijnstof) verbeteren De opkomst van nieuwe werkvormen vraagt om andere infrastructurele voorzieningen en diensten (communicatie mobiliteit huisvesting identiteit) Denk bijvoorbeeld aan het groeiende aantal ZZPrsquoers die actief zijn binnen verschillende organisaties en werken op verschillende locaties Openstaan voor mondiale ontwikkelingen en in contact staan met de internationale samenleving is hier het credo Deze toekomstbeelden beschrijven het adaptieve vermogen van Fryslacircn om in te spelen op trends die van invloed zijn op wonen werken leren en ondernemen
In het merendeel van de toekomstbeelden staat de gebruiker (als burger leerling leerkracht patieumlnt werknemer ondernemer et cetera) centraal Dankzij vraagsturing
F R I E S E I C T - I N N O V A T I E A L L I A N T I E 23
draait de burger aan de knoppen van het beleid bij gemeenten en provincie (policy pull) Deze gebruiker wordt eveneens nauw betrokken bij experimenteeromgevingen gericht op het realiseren van innovatieve en effectieve producten en diensten Bij een dergelijke inzet van ICT kan de zogenaamde sociale innovatie (zoals toegelicht in sect 22) in Fryslacircn worden bevorderd
Gro
en
Jeugd
Grijs
Frie
secu
ltuur
Gebru
iker
BEHOUD CONSERVERING
DYNAMIEK ADAPTIEF
Kw
alitei
t va
n lev
en
Eig
en k
rach
t
Gen
etw
erkt
Ste
del
ijk
Leve
n
ldquoLiv
ing lab
rdquo
Tel
ewer
ken
Wat
erev
enem
ente
n
bull Flo
rida
van
NL
bull Gen
iete
n va
n ou
de d
agbull G
ezon
dhei
dbull B
esch
ikba
arhe
id lo
catie
gebo
nden
pro
duct
enbull V
estig
ings
klim
aat
bull Dig
ital a
war
enes
sbull C
reat
ieve
bro
edpl
aats
enbullD
uurz
aam
heid
bull Mob
ilitei
tbull V
irtue
le w
erkp
lekk
en
Gro
ene
ruim
te a
lskw
alite
it va
n Fr
ysla
nlsquoC
radl
e to
Cra
dlersquo
Smal
l is
beau
tiful
lKl
eine
ker
nen
Farm
fact
orie
sC
ross
-sec
tora
le d
iens
tver
leni
ng
Nie
uwe
zorg
conc
epte
n z
org
op m
aat
Zorg
op
afst
and
lang
er th
uisw
onen
Perm
anen
te e
duca
tie
bull Bel
even
isse
nbull O
nder
wijs
bull Spo
rtbel
evin
gbull O
verle
ving
stoc
hten
bull E-le
arni
ngbull O
ntgr
oeni
ng
Prom
otie
His
toris
che
plaa
tsen
Bel
evin
gR
eize
n en
pro
mot
ie (r
ecre
atie
)H
ande
l stim
uler
enLo
cale
indu
strie
(wat
er
agrif
ood)
Wer
kgel
egen
heid
ldquoWie
verd
ien
t w
at
vo
or
wie
rdquo
bull Sol
idar
iteit
in d
e w
ijkbull O
pen
voor
mon
dial
e on
twik
kelin
gbull I
CT
om s
ocia
le in
nova
tie te
stim
uler
enbull m
eten
CO
2fij
nsto
fbull Z
ZPv
erza
mel
gebo
uwen
bull slim
me
met
erka
stbull V
eilig
heid
pr
ivac
ybull C
amer
acr
isis
behe
ersi
ng
ldquoFry
slan
is
geen
eilan
d -
sta o
pen
vo
or
dyn
am
isch
e w
ere
ldrdquo
Gro
ots
chalig
eexp
eri
men
teer
om
gevin
gen
Kul
turh
us n
ieuw
e st
ijl
Opt
imal
e be
reik
baar
heid
van
pub
lieke
voo
rzie
ning
en
Eig
en lo
kale
pro
duct
ie (S
LOW
)
ldquoPo
licy
pu
llrdquo
(bu
rger
cen
traal
bij
e-g
ov)
Loka
le p
roduct
en
ldquoWik
i-w
orl
drdquo
Figuur 8 De gecombineerde mindmaps lsquoFryslacircn 2020rsquo van de leden van de kerngroep
F R I E S E I C T - I N N O V A T I E A L L I A N T I E 24
-
43 Visie van de Kerngroep
In het volgende kader is de visie van de Kerngroep verwoord gebaseerd op de uitkomsten van mindmaps en SWOT-analyse (zie sect 33) en de bijbehorende discussies
Visie van de Kerngroep
ldquoFryslacircn dient zich sterk te profileren op de themarsquos duurzaamheid ouderen jeugd en cultuur om in een open omgeving een antwoord te bieden op een snelveranderende sociaaleconomische omgeving (zowel nationaal als mondiaal)rdquo
Aandachtspunten hierbij zijn
bull Kernkwaliteiten behouden en uitbouwen bedreigende zwaktes neutraliseren
bull Ruimte creeumlren voor pilotprojecten en een experimenteeromgeving voor nieuwe dienstverlening en duurzame productie
bull Fryslacircn positioneren als internationaal recreatiepark
bull Fryslacircn profileren als duurzame innovatieve economie
bull ICT als enabler voor vernieuwing doet organisaties veranderen (vakmanschap als driver ICT als hulpmiddel)
bull ICT als enabler draagt bij aan vernieuwing en verbetering van de kwaliteit van onderwijs (gezondheids)zorg en welzijn
bull Successen en unieke sterkten grootschalig uitdragen
bull Alleen die activiteiten krijgen prioriteit waarin ICT de lsquoversnellerrsquo is van een vraag gestuurde ontwikkeling
44 Missie
De Friese ICT-innovatie Alliantie zal vraaggestuurde inzet van ICT gericht op duurzame economische ontwikkeling en sociale innovatie met behoud en uitbouw van de Friese kernkwaliteiten actief stimuleren Met open vizier en in verbinding met de mondiale ontwikkelingen wil de Alliantie ambities vergroten en zwakten op het gebied van onderwijs vergrijzing ondernemingscultuur in sterkten veranderen Met ICT kunnen genoemde domeinen en bedreigingen cross-sectoraal profiteren van de sterktes in ondermeer cultuur recreatie (water) sport zorg en op vakmanschap gerichte maakindustrie
Missie statement
Met cross-sectorale maatschappijgerichte ICT-oplossingen biedt de Friese ICT-innovatie Alliantie een verbindende schakel voor duurzame en sociale innovatie in Fryslacircn
Slogan
Fryslacircn onderneemt duurzaam met slimme ICT
Ambitie
Drsquor op en drsquor over
F R I E S E I C T - I N N O V A T I E A L L I A N T I E 25
45 Ambitie
Uit de geformuleerde visie en bijbehorende missie leidt de Kerngroep een krachtige en concrete ambitie af Voor een periode van twee jaar zet de Kerngroep onder de vlag van de Alliantie een vijftal projectgroepen op die elk eacuteeacuten of meerdere projecten tot uitvoering brengen Voor elke projectgroep geldt de realisering van minimaal eacuteeacuten project met een voorlopersrol voor de provincie Fryslacircn binnen twee jaar De pilotprojecten dienen vanaf de start gebaseerd te zijn op duidelijke probleem- en vraagsstellingen In april 2009 moet er voor elke projectgroep een plan van aanpak gereed zijn Uiterlijk medio 2009 zijn volledig uitwerkte businessplannen beschikbaar met instemming van de deelnemers en bijbehorende financiering om concreet uitwerking te kunnen geven aan verschillende onderdelen van de pilotprojecten Voor sommige projecten geldt dat in een eerder stadium gestart kan worden omdat hiervoor al de noodzakelijke stappen zijn gezet in lopende initiatieven
De (pilot)projecten hebben als achterliggende doelstelling dat zij werkgelegenheid creeumlren olievlekwerking kennen en na een succesvolle pilot zelfstandig door de markt worden gedragen De (pilot)projecten moeten een beweging en een omgeving creeumlren waar een zuigende werking vanuit gaat voor zowel bedrijven en instellingen uit Fryslacircn als van daarbuiten Zo kunnen rondom de projecten clusters van economische enof maatschappeshylijke activiteiten ontstaan Onze ambitie is Drsquor op en drsquor over
46 Criteria projectgroepen
De Kerngroep heeft zorgvuldig focus aangebracht in een long-list aan gegenereerde projectideeeumln en daarmee gebruik gemaakt van volgende criteria en aandachtspunten De criteria zijn ook te gebruiken ter monitoring van de individuele projecten
Aandachtspunten en criteria voor projecten
bull Vraaggestuurd en oplossingen voor concrete problemen
bull Oplossingen binnen strikte kaders moeten meetbaar zijn
bull Grensverleggend en verschil makend voor Fryslacircn
bull Eerste evaluatie binnen een tijdsduur van twee jaar
bull Voorbeeldwerking
bull Modulariteit
bull Duurzaam
bull Samenwerking stimulerend
bull Hergebruik van resultaten elders
bull Inzet van deskundigen bij aanvraag opzet projectteams analyse aanbevelingen
bull Inzicht in noodzakelijke investeringen personeel capaciteit
bull Mogelijkheden voor kruisbestuiving
bull Integrale benadering enof cross-sectoraal
bull Voldoende draagvlak bij politiek en in het veld
bull Uitzicht op economische spin-off
bull Verbetering van de Friese werkgelegenheid
F R I E S E I C T - I N N O V A T I E A L L I A N T I E 26
47 Monitoring en afstemming
Om de voortgang te bewaken zullen de Kerngroepleden de pilotprojecten per kwartaal kritisch monitoren en zo nodig bijsturen De hiervoor genoemde criteria zullen bij deze monitoring worden toegepast Indien de tussentijdse resultaten ontoereikend zijn of de perspectieven voor succes uitblijven zal de Kerngroep namens de Alliantie een negatief advies uitbrengen aan de subsidieverstrekker(s) of zelfs een voorstel tot stopzetting doen De frequentie van (voortgangs)rapportages zullen samenvallen met de terugkoppelmoshymenten die zijn afgestemd met de subsidieverstrekker(s)
Na twee jaar zullen de projectresultaten worden geeumlvalueerd Bij deze evaluatie zullen ook relevante gebruikers cq overheden zorg- of onderwijsinstellingen industrie en MKB en particuliere of overige maatschappelijke organisaties betrokken worden
F R I E S E I C T - I N N O V A T I E A L L I A N T I E 27
5 Roadmaps projectgroepen
51 Inleiding
In dit hoofdstuk bespreken we zes roadmaps voor de geselecteerde projectgroepen Deze roadmaps vormen samenvattingen van de inhoudelijk uitwerkingen die voorzien zijn in de verschillende projectgroepen Hierbij volgen we een sjabloon dat antwoord geeft op de volgende vragen
bull Welke probleem wordt opgelost welke behoefte staat centraal
bull Voor welke doelgroep
bull Welke doelstelling wordt nagestreefd
bull Welke unieke toegevoegde waarde economisch potentieel is voorzien
bull Welke concrete resultaten zijn te verwachten
bull Welke partijen kunnen deelnemen
In de volgende paragrafen is de roadmap per projectgroep nader uitgewerkt Iedere roadmap beoogt op hoofdlijnen een totaalconcept te beschrijven Voor de projectgroep Zorg zijn twee afzonderlijke roadmaps opgenomen namelijk voor de projecten lsquoZorg op afstandrsquo en lsquoQwiekrsquo
52 Draadloze Friese meren
Probleem Fryslacircn wil draadloze breedband dienstverlening inzetten om meer watertoeristen langer en intensiever aan Fryslacircn te binden Veel watertoeristen komen naar Fryslacircn en begeven zich daarbij op de Friese meren en kanalen Hun economische waarde beperkt zich vaak tot de verhuurder en aangrenzende horecagelegenheden Watertoeristen zijn zich onvoldoende bewust van de mogelijkheden in de desbetreffende regiorsquos Door gebrekkige informatievoorziening blijft toch al seizoensgebonden economisch potentieel onbenut Daarnaast zorgt de confrontatie tussen beroepsvaart en de recreatieve watersporter regelmatig voor onveilige situaties
Doelgroep Fryslacircn kent jaarlijks ruim 15 miljoen overnachtingen van watersportshytoeristen 15 Daarnaast recreeumlert de eigen bevolking van Fryslacircn ook intensief op en rond het water
15 Toerdata Noord Toerisme in cijfers 2007
F R I E S E I C T - I N N O V A T I E A L L I A N T I E 29
Doelstelling Ontwikkel en implementeer in twee jaar met inzet van de nieuwste communicatietechnologieeumln die draadloze toepassingen die in het decennium daarna Fryslacircn aantoonbaar sociaaleconomisch versterken
Voor een betere beleving en benutting van Fryslacircn wordt vanuit een gebruikersperspectief ICT ingezet ter
bull Verhoging economische spin-off Friese middenstand
- Dynamische Point-of-interest tafel aan het water
- Exposure voor evenementen concerten exposities etc
bull Verrijking vaarroute-informatie
- Overheidsinformatiedienst actuele brugtijden brughoogshyten vaardiepte gekoppeld aan waterstand tijdelijke obstakels boeicooumlrdinaten en weerbericht (stormwaarshyschuwing)
- Adviesvaarsnelheid breedte vaarweg + belading
- Beroepsvaartalert drukke kruisingen
- Ligplaats reservering + voorzieningen
bull Verhoging servicegraad veiligheid op het water
- Zorg op het water waterambulance Sneek Thuiszorg aan boord telegeneeskunde track amp trace
- Wegenwacht op het water bootbenodigdheden en reparashyties (motorpech zeilmaker brandstof touw en tuigage) + e-diagnose
Toegevoegde waarde Nieuwe draadloze en schaalbare tweeweg breedbandinfrastructuur versnelt de ontwikkeling van digitale (maatschappelijke) dienstverlening
1 Locatiegebonden breedband informatiediensten (interessante locaties evenementen voorzieningen etc) op mobiele en vaste monitoren van zakformaat tot megaschermen
2 Dedicated tweewegverbinding (oa hulpdiensten)
3 Track and trace van schepen (verhuurbedrijven hulpdiensten locale serviceproviders)
4 Live draadloze narrowcasting (zeilwedstrijden muziekshytheaterregistratie)
5 Persoonsgebonden routeplanner (ingang kinderen 65+ sportgezondheid historie natuur culinair etc)
6 E-reserveringssysteem voor jachthavens avondje uit etc
7 Virtuele radar
8 VOIP communicatie in het buitengebied
9 Fryslacircnpas (naast marketing ook Elektronisch Schip Dossier)
F R I E S E I C T - I N N O V A T I E A L L I A N T I E 30
Concrete resultaten Interactie tussen wal en water draagt bij aan seizoensverlenging doelgroepverbreding en intensivering van bestedingen per watertoerist Bij evenementen zoals de Sneekweek krijgt de Friese economie slechts een korte impuls waar slechts een deel van de omliggende bedrijvigheid van kan profiteren Door de verhoogde interactie tussen wal en water zal de Friese middenstand (horeca jachthavens bootbenodigdheden etc) 5 extra omzet worden gerealiseerd Daarnaast beperkt het hoogseizoen van watertoeristen zich momenteel tot de zomermaanden Door het bieden van extra servicegraad eveneens in voor- en naseizoen en aanvullende informatie (incl virtuele vakantievoorpret) beoogt dit project deze periode te verlengen De verwachte resultaten zijn
bull Weersonafhankelijke uitbreiding toeristenseizoen van gemiddeld twee naar vijf maand per jaar
bull Vergroting uitgaven per toerist per dag met 5 Invoering Sneekweek 2009 en uitbreiding met straal van tien km in 2010
bull vergroting van de structurele werkgelegenheid in het werkingsshygebied met 5 te realiseren in de hightech productie- en dienstensectoren
Samenstelling (Potentieumlle) samenwerkingspartners zijn onder andere ziekenhuizen ondernemersverenigingen kennisinstellingen infrastructuuraanbieders softwareontwikkelaars lokaal MKB gemeenten provincie
F R I E S E I C T - I N N O V A T I E A L L I A N T I E 31
53 Zorg op afstand (ZoA) Pilot lsquohartfalenrsquo
Probleem Zorg op Afstand (dat is preventie diagnose behandeling en monitoring onafhankelijk van tijd en plaats) wordt gezien als deacute oplossing om de enorme discrepantie tussen vraag en aanbod in de zorg (in 2025 kan nog maar 60 van de zorgvraag beantwoord worden) het hoofd te kunnen bieden
De businesscase voor zorg op afstand is echter nog nergens echt gerealiseerd Dit heeft vele oorzaken maar de belangrijkste zijn wel
bull Geen goede integratie met bestaande systemen waardoor Zorg op Afstand naast en niet in plaats van bestaande zorg komt
bull Geen onderlinge samenhang Initiatieven sluiten niet op elkaar aan Patieumlnten en burgers krijgen met meerdere kastjes of systemen te maken en zullen het idee niet adopteren Innovatieve aanbieders krijgen daardoor geen goede afzet
Doelgroep De (Friese) patieumlntburger kan langer zelfstandig wonen ook op het platteland eilanden en weet zich verzekerd van voldoende zorg en veiligheid De pilot richt zich specifiek op hartpatieumlnten
Innovatieve zorgaanbieders Zij willen hun businesscase kunnen realiseren in een goede afzetmarkt
Indirecte doelgroep betreft de leveranciers voor Zorg op Afstand systemen Een gunstige afzetmarkt betekent meer werk en omzet en een beter klimaat om verder te investeren
Daarnaast is de zorgverzekeraar belanghebbend de uiteindelijke belofte van Zorg op Afstand komt dichterbij hogere arbeidsproductiviteit in de zorg meer garantie van voldoende zorg lagere kosten minder zorgen bij de patishyentburger
Doelstelling Bij de ontwikkeling van een generieke architectuur en een dienstverleningsconshycept voor Zorg op Afstand wordt de gebruiker centraal gesteld Indien mogelijk worden de activiteiten van stichting Gerrit verder opgeschaald De zorginfrastructuur en het modulair opschaalbare dienstenconcept moeten zich bewijzen via een aantal concrete pilotprojecten met een harde businesscase De pilot lsquoHartfalenrsquo vormt de eerste testcase De behoefte van de zorgclieumlnt moet bij de ontwikkeling van nieuwe diensten van meet af aan centraal staan Uitgebreid behoefteonderzoek is dan ook bij aanvang noodzakelijk
Een achterliggende doelstelling van ZoA is het opheffen van systeemfalen binnen de zorgketen ZoA vervult een vraaggestuurde brugfunctie tussen burgerpatieumlnt en zorgaanbieder Met behulp van eacuteeacuten kastje wordt monitoring op afstand en communicatie via veilige verbindingen mogelijk Belangrijkste innovatie ligt in een harde businesscase voor innovatieve zorgdiensten met voldoende integratie in de huidige installed base en betrokken partijen
F R I E S E I C T - I N N O V A T I E A L L I A N T I E 32
Toegevoegde Burgerpatieumlnt dichtbij (desgewenst mobiel) ondersteunen met zorg ICT Geeft waarde burgerpatieumlnt meer veiligheid kan langer zelfstandig wonen en doet (langer)
mee in het sociale levenmaatschappij
Bij telemonitoring wordt een hartpatieumlnt eerder uit het ziekenhuis ontslagen en vermindert het polibezoek de mortaliteit en de (her)opnamen Ook de kwaliteit van de zorg verbetert door toename van aantal contactmomenten compleet beeld door patieumlntprofiel multidisciplinaire samenwerking juiste zorgverlener voor hulpvraag sneller de juiste medicatie en besparing van reistijd door virtueel polibezoek Tenslotte leidt de ontwikkeling van de benodigde infrastructuur tot economische spin-off voor het Friese bedrijfsleven Telemonitoring creeumlert tevens faciliteiten voor exploitatie van Friese health check-up diensten met uitstralingseffecten ook buiten de provincie Voor provincie gemeenten verzekeraar (indien in samenhang) biedt ZoA veel potentie voor nieuwe producten aantrekkelijkheid zorgverlening exportproduct evenals werkgelegenheid (Fryslacircn als proeftuin zorg op afstand valley)
Concrete Realiseren van twee of drie concrete projecten waarbij een aantal nieuwe resultaten technologieeumln een definitieve inbedding in de zorgveiligheid hebben gekregen
In de eerste pilot hartfalen wordt een architectuur voor infrastructuur en het dienstverleningsconcept ontwikkeld die ook voor andere projecten bruikbaar zijn De pilot leidt ook tot de invulling van noodzakelijke centrashylegemeenschappelijke onderdelen zoals een zorgnetwerk en een gemeenschappelijke zorg-opvolgcentrale waarmee een open platform voor zorgdienstenaanbieders wordt gerealiseerd De inzet van telemonitoren moet leiden tot toepassing bij 50 van de patieumlnten met hartfalen in Fryslacircn enkele jaren na succesvolle afronding van de pilot Door telemonitoring zijn er 30 minder opnamen nodig van patieumlnten met hartfalen mortaliteit vermindert met 30 en patieumlnten worden gemiddeld twee dagen eerder uit het ziekenhuis ontslagen
Samenstelling (Potentieumlle) samenwerkingspartners zijn onder andere zorgaanbieders zorgverzekeraars aanbieder dienstenplatform provincie kennisinstellingen hardware leveranciers en infrastructuur aanbieders
F R I E S E I C T - I N N O V A T I E A L L I A N T I E 33
54 Qwiek
Probleem Zorgverleners gebruiken steeds vaker de mogelijkheden van het internet om hun (zorg)diensten aan te bieden Zij bouwen daarvoor hun eigen portalen - al dan niet beveiligd - op eigen wijze De samenhang ontbreekt vaak nog Dit levert problemen
bull De patieumlnt is onvoldoende lsquoempoweredrsquo Zij krijgen slechts een deel van de informatie en een deel van de diensten tot hun beschikking Patieumlnten kunnen niet zelf sturen
bull Elk initiatief van zorgverleners moet op zichzelf lsquokrachtigrsquo genoeg zijn om te overleven Er is weinig mogelijkheid tot aanhaken op hergebruiken van of integratie van elkaars diensten en faciliteiten De initiatieven worden moeilijk uitrolbaar en hebben relatief weinig kans van slagen
Om samenhang te creeumlren bestaan ook weer diverse initiatieven zoals portalen van ketenzorg leveranciers WMO loket Foar Elkoar Omkeer 20 (sociale netwerken) zorgdomein pointment websites van zorgverzekeraars Ook deze gaan langs elkaar heen Met alle gevaren van dien eilandvorming het niet aan (kwaliteits)eisen voldoen weinig voortgang door onvoldoende samenhangmassa en niet de minste onzekerheid bij de patieumlnt over betrouwbaarheid (is de informatie juist heb ik alle relevante informatie is zij objectief) van het gebruikte portaal dat bovendien niet vanuit klantpatieumlntperspectief of -behoefte is ingericht
Het probleem heeft geleid tot de GERRIT-challenge uitgevoerd door TNO (als gevolg van het winnen van GERRIT van de telemedicineprijs 2008) TNO kwam met de oplossing van een platform voor het uitwisselen van diensten waarmee de diverse portalen gevoed kunnen worden Dit platform heeft de werknaam Qwiek gekregen
Doelgroep Patieumlntenburgers als gebruikers van (Qwiek)diensten zoals (modules van) de webdokter (zie wwwhzclnl) e-consult (NPCF)
Zorgverleners alsook aanbieders van diensten Op termijn liggen ook andere aanbieders (zoals gemeenten)in het verschiet (gelet op WMO-loket en GGD ten aanzien van preventie en EKD)
Doelstelling Gestreefd wordt naar een oplossing en een voorbeeldproject dat nationale navolging kan krijgen Er is in Nederland nog niet iets vergelijkbaars gerealiseerd Er zijn wel vergelijkbare initiatieven op onderdelen maar er is geen geheel Als het pilotproject in Fryslacircn slaagt kan Qwiek een platform voor heel Nederland worden
Toegevoegde waarde Qwiek is een platform voor ontsluiting van zorgdiensten zodat een persoon zijnhaar eigen diensten kan afnemen om zelf de regie te kunnen nemen over zijnhaar zorg vanuit zijnhaar eigen behoefte Daarnaast biedt dit platform toegang tot andere mogelijk interessante websites voor deze persoon Het platform kan tevens voor aanbieders gebruikt worden om hun eigen portaal te verrijken met diensten van derden of om hun diensten in portalen van derden te hangen
Voordelen voor burger en directe omgeving Het platform maakt het voor een burger gemakkelijker om inzage te krijgen in relevante en betrouwbare medische en logistieke gegevens en om zelf zorgzaken te regelen vanaf een willekeurige plek (met internet) een willekeurig apparaat een willekeurig internetportaal op een willekeurige tijd
F R I E S E I C T - I N N O V A T I E A L L I A N T I E 34
Voordelen voor stakeholders lees zorgverleners Het platform biedt stakeholders de mogelijkheid om versneld een volledig dienstenpallet te kunnen bieden waar men dit individueel niet kan waardoor - een grotere patieumlntenbasis bereikt (en bediend) kan worden - meegelift kan worden met andere innovatieve toepassingen (goed voor imago) - kosten en risicorsquos gedeeld worden - individuele stakeholders zich kunnen profileren met hun eigen dienstverlening en flexibel nieuwe eigen diensten toevoegen
Concrete resultaten bull Diensten op devices van burgers waardoor patieumlntempowerment toe neemt Burgers worden ondersteund bij het zoeken en boeken van zorgverleners en kunnen hun eigen diensten (op basis van eigen behoeften noden) samenstellen op hun (draadloos) device
Voorbeelden van dergelijke diensten
bull Vanuit lsquoherhaalreceptrsquo in webdokter direct online bij verzekeraar dekking nagaan en vervolgens medicijn bij apotheek bestellen
bull Afspraken maken via lsquokijken en vergelijkenrsquo
bull Zelf bloedwaarden doorgeven (combinatieintegratie met Zorg op Afstand)
bull Het vullen van het device met diensten is erg eenvoudig hetgeen een randvoorwaarde is om te komen tot patieumlntgedreven (keten netwerk) zorg
Het Qwiekplatform is opgebouwd Qwiek stapt tussen de portals geeft synergie samenhang en massa geeft de patieumlnt betrouwbare informatie geeft de zorgverlener een extra kanaal om (multidisciplinaire) diensten aan te bieden maakt nieuwe diensten mogelijk bijv zorgcooumlrdinatie speelt in op trends en ontwikkelingen vereist samenwerking openheid is de essentie
Samenstelling (Potentieumlle) samenwerkingspartners zijn onder andere ziekenhuizen zorgdienstenverleners platformaanbieder netwerkaanbieders hard- en softwareleveranciers kennisinstellingen zorgverzekeraars
55 Sport experience Fryslacircn
Probleem De provincie Fryslacircn wordt vaak geassocieerd met sport en vooral Heerenveen heeft een rijke sporthistorie Sportstad Heerenveen zorgt ervoor dat de provincie ook een rijke sporttoekomst zal krijgen De afgelopen jaren zijn rond het stadion het SC Heerenveen de nodige sportieve projecten uitgevoerd Op dit moment bestaat Sportstad Heerenveen uit een sportcentrum (met een zwemcomplex grote sporthal turnhal squashbanen en een dojo) een gezondheidsboulevard een lifestylepassage de CIOS-opleiding van het Friesland College en uiteraard het Abe Lenstra stadion De aandeelhouders van sportstad zijn de gemeente Heerenveen SC Heerenveen en de Friesland Zorgverzekeshyraar
Binnen het concept Sportstad Heerenveen wordt er gewerkt aan de Sport Experience De Sport Experience is een (fysieke) locatie waar je als bezoeker een sportieve ervaring daadwerkelijk kan ondergaan Om het
F R I E S E I C T - I N N O V A T I E A L L I A N T I E 35
een en ander onder de aandacht te brengen en te houden bij het publiek zijn aanzienlijke promotieactiviteiten nodig Hierbij kan ICT een belangrijke rol spelen
De probleemstelling is tweeledig
1 Hoe kan inzicht gekregen worden in toeristenstromen
2 Hoe kunnen potentieumlle klanten via games worden geprikkeld om de Sportexperience te bezoeken
Doelgroep De focus ligt op jongeren in Nederland en daarbuiten
Doelstelling ICT kan als versneller van de Sport Experience dienen omdat je met virtualisatie (online gaming en 3D-simulaties) in de voorfase al aan promotie kunt doen en gebruikerservaringen kunt verzamelen (datamining) Door het koppelen van databases van verschillende Friese (toerischtische) instanties kan beter inzicht worden gekregen in de behoeften en wensen van de bezoekers van de provincie Fryslacircn
Toegevoegde waarde De toegevoegde waarde van de Alliantie ligt in het bijeen brengen van gekwalificeerde personen en hoogwaardige kennis om het project succesvol te realiseren Daarnaast kan de Alliantie zorgen voor extra draagvlak bij financiers Verder kan de Alliantie waarde toevoegen door dit project te linken aan de andere projecten van de Alliantie en op die manier de kracht van kruisbestuiving te benutten
Concrete resultaten Het realiseren van een systeem (1) waarmee de Sportexperience via het web toegankelijk kan worden gemaakt (2) waarin potentieumlle klanten beter in kaart worden gebracht binnen een termijn van twee jaar
De Sportexperience toegankelijk maken via het web kan door middel van simulaties In de ontwerpbouwfase alvast rondkijken (virtualisatie) Maak een game waarmee de speler de ervaring krijgt alsof zelf het sportevenement meemaakt Zorg voor spanning bij de speler Op deze manier krijgen mensen interesse in de Sportexperience en gaan ze deze bezoeken
Er zijn verschillende organisaties die bijhouden welke personen Fryslacircn bezoeken Denk aan Fryslacircn marketing verschillende hotelketens organisaties die zich bezighouden met watersport et cetera Met de bovenstaande webapplicatie kan beter inzicht in de behoeften en wensen van potentieumlle klanten worden vergaard
Samenstelling (Potentieumlle) samenwerkingspartners zijn onder andere organisaties actief in de sportsector onderwijs- en kennisinstellingen softwareleveranciers (gaming en simulatie) hardwareleveranciers en webmarketeers
56 Ketendigitalisering in de jachtbouw
Probleem De jachtbouw kent hoge ontwikkelkosten Deze worden pas terugverdiend bij grote serieproductie In Fryslacircn is de omvang van de productie vaak beperkt Hierdoor zijn de kosten hoog en is het lastig om concurrerend te blijven Door middel van breedbandcommunicatie en een modulaire aanpak kan efficieumlnter geproduceerd worden door een groep van jachtbouwers
Er komen vier databases die allen modulaire standaardonderdelen bevatten Casco aandrijftechniek interieur overige apparatuur De
F R I E S E I C T - I N N O V A T I E A L L I A N T I E 36
unieke combinatie van standaardonderdelen leidt tot een uniek ontwerp met relatief lage kosten Bij het ontwerp van het casco zal 3D-techniek een grote rol spelen Bij de keuze van aandrijftechniek wordt bepaald welke motoren mogelijk zijn en welke consequenties dit heeft voor trillingen en geluid Bij het interieurontwerp zullen 3D-techniek CAM16 en CNC-machines een grote rol spelen
Doelgroep Jachtbouwers en toeleveranciers in de provincie Fryslacircn
Doelstelling Het integraal bijeen brengen van de gehele productieketen en digitale samenwerking van ontwerp tot fabricage realiseren Door toepassing van een totaalconcept wordt de bouw van een duurzaam schip voor de verhuurmarkt gerealiseerd met als doel via de beschreven aanpak de internationale concurrentiepositie van de Friese Jachtbouw te versterken
Toegevoegde waarde ICT is een enabler om de hele keten van jachtbouwers te laten samenwerken De rol van ICT kan door verschillende technologieeumln vorm krijgen zoals een databasesysteem 3D- modellen CADCAM en ERP
Concrete resultaten Er wordt een ndashdoor een topdesigner ontworpen- jacht gebouwd ICT wordt ingezet om het systeem met databases ERP-systemen 3Dshysimulaties op te zetten en te testen
Samenstelling (Potentieumlle) samenwerkingspartners zijn onder andere vijf jachtbouwers leveranciers van hybride aandrijvingen generatoren accursquos dieselmotoren ERP systemen randapparatuur schilderwerken cascorsquos interieurs CNC-bedrijven met 3D-freesfaciliteit ICT-bedrijven Navalshyarchitects en Reality Theatres
57 Platteland kleine kernen
Probleem Steeds meer voorzieningen verdwijnen uit kleine kernen Denk bijvoorbeeld aan postkantoor apotheek banken en gemeentebalies Gemeentelijke herindelingen zijn hier ook deels debet aan Hierdoor neemt de sociale cohesie af en wordt de leefbaarheid in deze kernen steeds minder terwijl in de nabije toekomst het belang van lokale voorzieningen door vergrijzing van de kleine kernen toeneemt Ook verdwijnt hiermee werkgelegenheid en de economische binding van veelal gezinnen en jongeren met het plattelandkleine kernen (ontgroening) Daarnaast verslechtert hierdoor het vestigingsklimaat voor ondernemingen waardoor bedrijven vertrekken en vestiging van nieuwe bedrijvigheid uitblijft met daaruit voortvloeiende negatieve gevolgen voor de werkgelegenheid Versterking van het plattelandkleine kernen kent dan ook twee componenten Enerzijds versterking van de sociale cohesie en anderzijds de versterking van economische binding (van burgers en bedrijven) en vitaliteit van het platteland
Nieuwe technieken kunnen dorpen leefbaar houden Aansluiten bij de behoefte van inwoners van het platteland is een voorwaarde voor succes van voorzieningen (fysiek en virtueel) Alleen voorzieningen die gedragen worden door gebruikers kunnen op termijn zonder subsidie (zelfdragend)
16 Computer Aided Manufacturing (CAM) het fabriceren van producten met behulp van een computer
Computer Aided Manufacturing (CAD) computergesteund ontwerpen
Enterprise Resource Planning (ERP) softwarepakket ter ondersteuning van bedrijfsprocessen
F R I E S E I C T - I N N O V A T I E A L L I A N T I E 37
voortbestaan Voor de specifieke invulling van het thema platteshylandkleine kernen is het dan ook noodzakelijk om dmv een behoeftescan de daadwerkelijke gebruikersvraag op het platteland in kaart te brengen Vooralsnog zijn veel initiatieven in dit veld te versnipperd en te veel gericht op enkele specifieke toepassingen Wat nodig is is een totaalconcept (sterk vraaggestuurd) dat bij de doelgroep nieuwe economische en maatschappelijk activiteiten losmaakt
Doelgroep Bewoners (en bedrijven) van de kleinere kernen in Fryslacircn In het bijzonder MKB-bedrijven 13-18 jarigen (werkende) ouders en ouderen (niet werkenden)
Doelstelling In een dorpskern (bijvoorbeeld Dantumadeel) wordt een pilot opgestart met als doel om een dorpshuis nieuwe stijl te realiseren Door toepassing van een totaalconcept voor plattelandsontwikkeling wordt onder andere een bijdrage geleverd aan de verbetering van de sociale cohesie digitale voorzieningen en de werkgelegenheid onder jongeren Sociale cohesie en economische binding dienen bij een dergelijke scan centraal te staan
De sociale cohesie kan op verschillende manieren versterkt worden Wanneer voorzieningen op gebied van wonen leven (sociaal dorpsleven en ndashcultuur) en zorg ontwikkeld worden die aansluiten bij de behoefte van de bewoners van en in de omgeving van de plattelandskern kunnen oa ouderen langer zelfstandig blijven wonen Bovendien maken een (toekomstig) excellent dienstenaanbod evenals rust en ruimte het ook voor mensen uit andere delen van Nederland aantrekkelijk om zich op het Friese platteland te vestigen
Digitale voorzieningen op het gebied van digitaal onderwijs (primair en voortgezet) zijn een mogelijkheid om zowel de sociale cohesie met betrekking tot jongeren als de economische vitaliteit van het platteland te versterken Onderwijs biedt jongeren immers kansen op de arbeidsmarkt Ook bieden digitale (onderwijs)voorzieningen kansen om deze buiten de provincie Fryslacircn te vermarkten Met name voor het MKB zijn toepassingen om de e-vaardigheden te vergroten kansrijk17
Voorzieningen die de economische binding met het plattelandkleine kernen versterken maken het voor jongeren gezinnen en werkende ouderen aantrekkelijk om op het platteland te (blijven) wonen Een van de mogelijkheden om de economische binding te versterken is de ontwikkeling van toepassingen die leiden tot het ontstaan van nieuwe vormen van dienstverlening en werkgelegenheid
Een mogelijk succesvol traject is de ontwikkeling van hoogwaardige en complexe telewerktoepassingen die niet afhankelijk zijn van een standplaats Dergelijke voorzieningen maken het ook voor huidige randstadinwoners aantrekkelijk om zich op het Friese platteland te vestigen en te blijven werken in de randstad
Ook biedt de inzet van microkredietverlening kansen voor innovatie in het Friese MKB (vakmanschap) en naar succesvol voorbeeld van Koninklijke Tichelaar uit Makkum dit buiten de regio te vermarkten
Tenslotte dient benadrukt te worden dat innovatieve vermarktbare voorzieningen die door Friese partijen zijn ontwikkeld economische spinshyoff voor het Friese bedrijfsleven genereren
17 Bron Initiatieven voor het bevorderen van eSkills van de beroepsbevolking in zes Europese landen Dialogic 2006
38 F R I E S E I C T - I N N O V A T I E A L L I A N T I E
Toegevoegde waarde Een belangrijk kenmerk van ICT-toepassingen is de mogelijkheid van opschaling Eenmaal ontwikkelde toepassingen kunnen zonder aanzienlijke kosten verder vermarkt worden Insteek van het pilotproject dient dan ook het selecteren van toepassingen te zijn die aantrekkelijk zijn voor een brede doelgroep in en buiten de provincie Fryslacircn
Online zorg (ouderen en gezinnen) domotica en sociaal-culturele voorzieningen die huidige inwoners aan het platteland bindt eacuten voor inwoners van buiten Fryslacircn aantrekkelijk is om zich op het Friese platteland te vestigen
Digitale voorzieningen die zowel de sociale cohesie als economische binding versterken eacuten buiten Fryslacircn vermarkt kunnen worden
Telewerk-toepassingen waarvan bedrijven uit andere delen van Nederland gebruik kunnen maken eacuten het voor randstedelingen aantrekkelijk maakt zich te vestigen op het Friese platteland
Concrete resultaten Einddoel van het project is de inrichting van fysieke loketten (dorpshuizen) dichtbij de burger In deze dorpshuizen komen de fysieke en virtuele component samen De dorpshuizen brengen de voorzieningen en daarmee de sociale cohesie en ondernemerschap daadwerkelijk terug in de kleine kernen Het vormt een concentratiepunt voor uiteenlopende fysieke en virtuele diensten op het vlak van gezondheid onderwijs ondernemerschap cultuur en sport
Op basis van de behoeftescan en de aansluiting bij het Vital Rural Area- project wordt een totaalconcept met daarin een aantal ICT-toepassingen en daaraan en omheen gerelateerde diensten en voorzieningen geselecteerd voor een pilotproject Hiervoor dient een businessplan opgesteld te worden met monitoring go-no go beslissingen en opschalingsmogelijkheden Uiteindelijk dient de pilot te resulteren in de ontwikkeling van toepassingen die de sociale cohesie en economische vitaliteit versterken eacuten onderscheidend zelfdragend en opschaalbaar zijn
Samenstelling (Potentieumlle) samenwerkingspartners zijn onder andere banken verzekeraars (huis)artsen thuiszorginstellingen verenigingen woningbouwcorporaties gemeenten postkantoren onderwijsinstellingen KvK belastingdienst bibliotheken jongerenwerk bedrijven en MKB Noord
F R I E S E I C T - I N N O V A T I E A L L I A N T I E 39
6 Organisatie
61 Rol van de Alliantie
De Friese ICT-innovatie Alliantie heeft de rol van stimulator versneller versterker en makelaar op zich genomen om de beste krachten vanuit de maatschappij en economie in de provincie Fryslacircn te bundelen om pilotprojecten te starten en te komen tot zelfdragende innovatieprojecten die de economische en maatschappelijke ontwikkeling in Fryslacircn sterk stimuleren Naast de hiervoor genoemde rollen is de Alliantie in het algemeen - en de Kerngroep in het bijzonder - vooral een realist en vertaler van vraag naar oplossing De Alliantie werkt aan het opstarten van een zes pilotprojecten in nauwe samenwerking met andere stakeholders maar is geen eigenaar van de projecten
De Kerngroep bestaat uit zes leden die op persoonlijke titel en zonder last of ruggespraak hun visie inbrengen zich sterk maken voor het opzetten van de projecten en toezien op uitvoering daarvan De Kerngroep is vooralsnog geiumlnstalleerd tot en met 31 december 2010 De leden van de Kerngroep zijn
bull Profdrir LP Ligthart (voorzitter) TU Delft
bull R Feenstra RI MBA De Friesland Zorgverzekeraar
bull Drir PA Gielen TCNN
bull Drs FA Pronk Rabobank Heerenveen
bull Drs WR Reek MCM Gemeente Sneek
bull Drs J Wester TNO-ICT
Dialogic Next Step en in het bijzonder drs SR Maltha ir ing RMF Brennenraedts en drs H Gillebaard ondersteunen de Alliantie met de voorbereiding van bijeenkomsten verrichten onderzoek waar nodig en begeleiden de uitvoering van projecten
62 Taakstelling per onderdeel van de Alliantie
Raad van Advies
De Alliantie zal een Raad van Advies kennen die uit drie tot vier personen zal bestaan en momenteel nog te formeren is De leden zijn bestuurders van statuur die politiek zeer goed ingevoerd zijn zowel op provinciaal als landelijk niveau De Raad van Advies geeft allereerst steun aan de beoogde initiatieven en draagt dit ook publiekelijk uit Daarnaast zal zij vooral een klankbord- en ambassadeursfunctie gaan vervullen om de ambities van de Alliantie te helpen realiseren Hiervoor zal zonodig onafhankelijke bestuurlijke druk georganiseerd worden De Raad van Advies biedt de Alliantie toegang tot diverse relevante netwerken en is thuis in de financieringsmogelijkheden voor de beoogde innovatieprojecshyten Verder dient de Raad van Advies zelfstandig initiatief te nemen om de activiteiten van de Alliantie ook op andere nationale of internationale agendarsquos geplaatst te krijgen De Raad van Advies zal enkele malen per jaar bijeenkomen en afstemmen met de Kerngroep
F R I E S E I C T - I N N O V A T I E A L L I A N T I E 41
Kerngroep
De Kerngroep is in een eerste fase gestart met een visieontwikkeling en heeft dit vertaald in de onderliggende Roadmap De Kerngroep dient haar visie en plannen in bij de Gedeputeerde Staten van Fryslacircn Na goedkeuring door GS heeft de Kerngroep de komende twee jaar als taak de Alliantie en in het bijzonder de projectgroepen aan te sturen en te adviseren bij de uitvoering In eerste instantie fungeert de Kerngroep vooral als werkvoorbereider Daarna ziet de Kerngroep toe op de uitvoering van afzonderlijke projecten conform de geformuleerde visie en opgestelde criteria via driemaandelijkse monitoring Begin 2010 neemt de Kerngroep per project een mid-term gono-go beslissing Zonodig worden projecten daarna bijgestuurd of zelfs stopgezet Na 2010 zullen de projecten zelfstandig verder dienen te gaan en vallen vanaf dat moment buiten de regie van de Alliantie
Projectgroepen
De Alliantie zelf krijgt vooral gestalte middels een vijftal projectgroepen (a) Draadloze Friese meren (b) Zorg (c) Sport Experience (d) Jachtbouw en (e) Kleine kernen Deze projectgroepen bestaan uit private enof publieke deelnemers afhankelijk van het project De projecten komen onder leiding van een nader te benoemen projectleider De aangestelde projectleider stemt af met een afgevaardigde van de provincie Fryslacircn en contactpersonen uit de Kerngroep zoals beschreven in deze Roadmap Op korte termijn zal er gestart worden met de verdere samenstelling van de projectgroepen conform de voorstellen in de afzonderlijk roadmaps
lsquoVerticalersquo activiteiten
Daarnaast zijn er drie lsquoverticalersquo projectactiviteiten die op alle projectgroepen van toepassing zijn namelijk onderwijsvernieuwing kennisborging en promotie en communicatie In alle vijf projectgroepen spelen deze aandachtsgebieden een belangrijke rol In het bijzonder voor het onderwijs geldt dat wij vanuit elke projectgroep spin-off effecten en digitale toepassingen verwachten die voor onderwijsdoeleinden ingezet kunnen worden Daarmee kan onderwijs een belangrijke integrale en verbindende functie vervullen tussen de projectengroepen onderling alsook een belangrijke rol spelen in de kennisborshyging Voor promotie en communicatie geldt hetzelfde De Kerngroep is in eerste instantie verantwoordelijk voor de lsquohorizontalersquo activiteiten
De Friese ICT-innovatie Alliantie kent de volgende organisatiestructuur
F R I E S E I C T - I N N O V A T I E A L L I A N T I E 42
ONDERWIJSVERNIEUWING
PROMOTIE EN
COMMUNICATIE
KENNNISBORGING
Raad van Advies Taak klankbord en ambassadeursfunctie
KerngroepTaak Advisering en aansturing Alliantie Opstellen Roadmap
toezien op uitvoering en monitoring
Friese ICT innovatie-alliantie Taak Uitvoering Roadmap in projectgroepen
Resultaat Minimaal eacuteeacuten project per projectgroep geschikt voor opschaling en zelfstandige continuering na 2 jaar
Projectgroep Draadloze meren
Projectgroep Sport Experience
Projectgroep Zorg
Projectgroep Jachtenbouw
Projectgroep Kleine kernen
Figuur 9 Organisatiestructuur van de Friese ICT-innovatie Alliantie
43F R I E S E I C T - I N N O V A T I E A L L I A N T I E
F R I E S E I C T - I N N O V A T I E A L L I A N T I E 44
7 Ter afsluiting In deze Roadmap voor ICT-innovatie in Fryslacircn heeft de Kerngroep haar visie neergelegd en haar plannen voor innovatieve pilotprojecten geformuleerd Duidelijk mag zijn dat de Alliantie een krachtige ambitie heeft die nu in concrete acties en plannen moeten worden vertaald Hiervoor is het noodzakelijk de komende maanden een plan van aanpak en een concreet en gedragen businessplan per project uit te werken In totaal kennen de beoogde projecten een financieringsbehoefte van circa twaalf miljoen euro Hiervoor zal een beroep gedaan worden op bijdragen vanuit (1) het bedrijfsleven (2) de provincie Fryslacircn en (3) overige partijen waaronder gemeenten stimulerings- en innovatiefondsen nationale overheid en Europese regelingen De Kerngroep ziet als uitgangspunt voor financiering van de projecten de volgende verdeling voor iedere twee euro aan geld van derden draagt de provincie eacuteeacuten euro bij (33) wat in de wandelgangen ook wel de Galema-norm wordt genoemd
De Kerngroep is verheugd haar visie in deze Roadmap te mogen aanbieden aan Gedeputeerde Staten van Fryslacircn en verzoekt om concrete ondersteuning voor uitvoering van de voorgenomen projecten Naast de gewenste co-financiering zoals hiervoor beschreven bestaat concreet behoefte aan financieumlle ondersteuning van de opstartfase (eerste drie tot zes maanden) Per project is circa euro 50000- euro nodig om de businesscases volledig te kunnen uitwerken en alle noodzakelijke projectvoorbereidingen te treffen (seed money) Hiervoor doen wij eveneens een beroep op Gedeputeerde Staten van Fryslacircn om de Alliantie voor de helft in deze kosten tegemoet te komen In deze voorfase is het weinig realistisch om uit het bedrijfsleven en vanuit andere instellingen volledige voorfinanciering te verwachten Wel zal in grote mate een beroep worden gedaan op zo veel mogelijk kostenloze medewerking van de stakeholders om in deze voorfase de noodzakelijke voorbereidingen te treffen
De visie van de Kerngroep heeft geresulteerd in serieuze plannen om in een multishystakeholder omgeving economie en samenleving in Fryslacircn een impuls te geven via ICT-innovatie Deze serieuze plannen waarvoor reeds veel commitment in het veld is uitgesproken vragen nu om serieuze ondersteuning De vraagstukken en behoeften van burgers en gebruikers in Fryslacircn staan daarbij centraal en ons motto luidt drsquor op en drsquor over
F R I E S E I C T - I N N O V A T I E A L L I A N T I E 45
Bijlage 1 SWOT-analyse
Sterkten Wat is de kracht van Fryslacircn
Een kenmerkende sterkte van Fryslacircn is eenvoudig te observeren Fryslacircn beschikt over veel ruimte zeker in vergelijk met de Randstad Daarbij komt dat de afstand tussen de Randstad en Fryslacircn relatief beperkt is De ruimte die Fryslacircn biedt maakt het mogelijk om er kwalitatief hoogwaardig te recreeumlren en te wonen Fryslacircn heeft veel mogelijkheden hiertoe die bovendien van hoge kwaliteit zijn Het toerisme in Fryslacircn drijft grofweg op drie pijlers watersport de rust van de Waddeneilanden en de cultuur van een aantal steden en dorpen (waaronder de ldquoElf Stedenrdquo)
In de Friese economie neemt de agrarische sector traditioneel een grote rol in Tegenwoordig is deze rol kleiner dan vroeger maar het is nog steeds een relatief omvangrijke sector Bovendien heeft de Friese landbouw de laatste decennia haar processen sterk verbeterd De productiviteit van deze sector is ndash zelfs vanuit een Nederlands perspectief - zeer hoog De sterke agrarische sector heeft mede geleid tot ontwikkeling van een florerende foodsector Het aandeel van de dienstensector ligt in Fryslacircn traditioneel onder het Nederlandse gemiddelde Hoewel dit nog steeds het geval is is deze sector vanaf circa 1995 een flinke inhaalslag aan het maken Binnen de dienstensector in Fryslacircn heeft vooral financieumlle dienstverlening een relatief groot aandeel Andere gebieden waarin Fryslacircn sterk is zijn de metaal- en elektrosector en watertechnoshylogie
Fryslacircn en de Friezen kennen een sterke identiteit Ze hebben een eigen taal volkslied en vlag en onderscheiden zich hiermee van de rest van Nederland Hierdoor bestaat er een grote sociale cohesie Dit speelt met name in de dorpen een grote rol in het dagelijkse leven
Zwakten Wat zijn de beperkingen in Fryslacircn
Fryslacircn is opgebouwd uit 417 kernen waarvan 344 kernen uit minder dan 1500 inwoners bestaan Er is dus een lage mate van verstedelijking waardoor positieve agglomeratieshyeffecten uitblijven Veel van deze kleine kernen hebben te maken met een laag en dalend voorzieningenniveau Denk hierbij aan het verdwijnen van postkantoren scholen supermarkten et cetera Dit is duidelijk de negatieve keerzijde van de ruimtelijke structuur van Fryslacircn
Fryslacircn is de provincie die voorop loopt met vergrijzing Nergens in Nederland zijn er zo weinig jongeren In combinatie met een lage arbeidsparticipatie van ouderen en vrouwen heeft dit een negatief effect op de economie Overigens neemt de arbeidsparticipatie vooral van vrouwen de laatste jaren wel sterk toe
Er zijn in Fryslacircn weinig grote industrieeumln en het MKB heeft een groot aandeel in de werkgelegenheid Dit zou een van de oorzaken kunnen zijn van de lage RampD-inspanningen in de provincie Het wordt ook als oorzaak genoemd van de lagere arbeidsproductiviteit maar het is niet duidelijk of dat geheel terecht is In de samenstelling van de werkgelegenshyheid valt op dat de quartaire sector (zorg onderwijs overheid et cetera) sterk oververtegenwoordigd is Het aandeel van bedrijven dat producten en diensten afzet buiten de provincie (stuwende bedrijvigheid) is relatief beperkt
F R I E S E I C T - I N N O V A T I E A L L I A N T I E 46
Verschillende bronnen refereren aan de lage kwaliteit van het onderwijs in Fryslacircn Hierbij speelt het ontbreken van een universiteit een rol Door de afwezigheid van een universiteit behouden Vwo-leerlingen minder binding met Fryslacircn Hoger opgeleiden trekken hierdoor weg naar omliggende regiorsquos en de stroom hoger opgeleiden naar Fryslacircn is vrij beperkt Het gevolg is een braindrain Opvallend is het lage gemiddelde niveau van de leerlingen die de basisschool verlaten Er is geen overeenstemming over de oorzaak hiervan Een ander opvallend element is de aanwezigheid van achterstandswijken in Fryslacircn Hoewel dit vaak als een probleem van grote steden wordt gezien kampen ook veel dorpen en steden in (vooral Noord-)Fryslacircn met deze problematiek
Kansen Welke mogelijkheden biedt de omgeving
In Nederland neemt het aandeel 65-plussers van de totale bevolking toe Deze bevolkingsgroep geeft meer geld uit aan recreatie en aan zorg Een deel kiest zelfs voor het verhuizen naar een prettigere omgeving en gaan hoogwaardiger wonen Fryslacircn kan profiteren van deze demografische ontwikkeling door voorzieningen te treffen voor deze groep Hierbij zou ze zich kunnen profileren als het lsquoFlorida van het Noordenrsquo Door koploper te zijn met woon-zorgconcepten kan er een nieuwe markt ontstaan Doordat leeftijdssamenstelling van de groep vakantiegangers verandert zal er ander type vraag naar voorzieningen en activiteiten ontstaan Ook hierop kan worden ingespeeld Ook zorgtoerisme kan interessante mogelijkheden bieden voor Fryslacircn
Fryslacircn zou extra middelen kunnen aantrekken door aanspraak te maken op verschillende (Europese) fondsen Doordat Fryslacircn door sommige beleidsorganen wordt gezien als een achterstandsgebied komt men in aanmerking voor specifieke fondsen Maar er zijn ook generieke (Europese) fondsen waarop aanspraak gemaakt kan worden
Waar Fryslacircn beperkt profiteert van positieve agglomeratie-effecten beginnen sommige delen van de Randstad negatieve agglomeratie-effecten te ervaren zoals hoge grondprijzen verkeerscongestie en verpaupering van wijken Indien Fryslacircn goed digitaal ontsloten is kan het voor sommige organisaties interessant zijn om naar Fryslacircn te verhuizen
Groeiende aandacht voor (duurzame) energie en watertechnologie kan voor Fryslacircn kansen bieden De ruimtelijke structuur biedt bijvoorbeeld mogelijkheden voor het opwekken van zonne-energie of biomassa Ook het (zoute en zoete) water biedt hiertoe mogelijkheden De kennis die Fryslacircn heeft op het gebied van watertechnologie kan in de toekomst misschien in een bredere markt worden toegepast
De stijgende voedselprijzen zullen voor Fryslacircn grosso modo een positief effect hebben Zowel de agro- als de foodsector die een groot gedeelte van de stuwende bedrijvigheid vertegenwoordigen kunnen hier van profiteren
Bedreigingen Hoe kan de omgeving Fryslacircn schaden
De beperkte stuwende bedrijvigheid maakt Fryslacircn afhankelijk van andere inkomstenstroshymen uit Nederland Denk hierbij aan inkomsten uit sociale verzekeringen uitkeringen maar ook inkomsten uit de zorg Verandering in nationaal beleid kunnen hierdoor grote consequenties hebben voor de Friese economie en samenleving Ook inkomsten uit de landbouwsubsidies van de EU maken Fryslacircn kwetsbaar De Europese Unie reserveert jaarlijks bijna de helft van haar begroting voor het Gemeenschappelijk Landbouwbeleid Onder andere door de toetreding van nieuwe EU lidstaten kunnen deze middelen onder druk komen te staan
F R I E S E I C T - I N N O V A T I E A L L I A N T I E 47
Een andere bedreiging is de filiaaleconomie Veel bedrijfsvestigingen vooral in de zakelijke dienstverlening zijn nevenvestigingen De hoofdkantoren zitten veelal in de Randstad Deze locaties zijn hierdoor voor een groot deel afhankelijk van beslissingen die op andere plaatsen worden genomen
De internationalisering van de economie zorgt voor extra concurrentiedruk Vooral de lageropgeleiden ervaren een steeds grotere druk uit lagelonenlanden Omdat Fryslacircn relatief weinig hoogopgeleiden kent kunnen de negatieve consequenties van globalisering groter zijn dan in andere delen van ons land
F R I E S E I C T - I N N O V A T I E A L L I A N T I E 48
Bijlage 2 Additionele kerncijfers
Onderwijs
Fryslacircn heeft geen universiteit Het aantal studenten dat in Fryslacircn woont en een mastershydiploma ontvangt is zeer laag circa 200 per jaar Wel kent Fryslacircn enkele HBO-instellingen Toch is het aantal studenten dat een bachelorgraad ontvangt relatief beperkt vergeleken met andere provincies18
Geslaagden HBO Bachelor (naar woonplaats student)
0
2000
4000
6000
8000
10000
12000
14000
2000 2001 2002 2003 2004 2005
Groningen
Friesland
Drenthe
Overijssel
Flevoland
Gelderland
Utrecht
Noord‐Holland
Zuid‐Holland
Zeeland
Noord‐Brabant
Limburg
Figuur 10 Ontwikkeling van het aantal HBO Bachelor afgestudeerden in de Nederlandse provincies
Het aantal banen in het onderwijs is in Fryslacircn relatief hoog Dit is opmerkelijk gezien het ontbreken van een universiteit19
18 CBS ndash Statline [25]
19 LISA - bewerkt door Dialogic [27]
F R I E S E I C T - I N N O V A T I E A L L I A N T I E 49
Relatief aantal banen (Onderwijs)
50
55
60
65
70
75
80
85
90
2003
2004
2005
2006
2007
Groningen
Friesland
Drenthe
Overijssel
Gelderland
Flevoland
Utrecht
Noord‐Holland
Zuid‐Holland
Zeeland
Noord‐Brabant
Limburg
Figuur 11 Ontwikkeling van het relatief aantal banen in het onderwijs in de Nederlandse provincies
Zorg
Een manier om de omvang van de zorgsector te bepalen is het aantal ziekenhuisbedden In Fryslacircn zijn er relatief weinig bedden per inwoner ten opzichte van andere provincies Gezien de hoge mate van vergrijzing is dit opmerkelijk20
Hospital beds per million inhabitants
0
100
200
300
400
500
600
700
800
1993
1994
1995
1996
1997
1998
1999
2000
2001
2002
Groningen
Friesland
Drenthe
Overijssel
Gelderland
Flevoland
Utrecht
Noord‐Holland
Zuid‐Holland
Zeeland
Noord‐Brabant
Limburg
Figuur 12 Ontwikkeling van het aantal ziekenhuisbedden in de Nederlandse provincies
Een andere indicator van de relatieve omvang van de zorgsector is het relatief aantal banen Hier valt vooral op dat zich in 2006 een flinke daling voordeed21
20 European Commission - Eurostat [26] 21 LISA - bewerkt door Dialogic [27]
F R I E S E I C T - I N N O V A T I E A L L I A N T I E 50
Relatief aantal banen (Zorg)
120
130
140
150
160
170
180
190
2003
2004
2005
2006
2007
Groningen
Friesland
Drenthe
Overijssel
Gelderland
Flevoland
Utrecht
Noord‐Holland
Zuid‐Holland
Zeeland
Noord‐Brabant
Limburg
Figuur 13 Ontwikkeling van het relatief aantal banen in de zorg in de Nederlandse provincie
F R I E S E I C T - I N N O V A T I E A L L I A N T I E 51
Figuur 14 Overzicht van de relevante ICT Projecten in Fryslacircn
F R I E S E I C T - I N N O V A T I E A L L I A N T I E
Zo
rg
Zorg
Net
Frie
slan
d (
SG
)
Car
dio
logie
net
wer
k Fr
iesl
and
(MCL
NSD
)H
uis
van
het
Hed
en (
GEEF)
Tel
econfe
renci
ng v
ia Z
NF
(SG
)
Tel
econsu
ltat
ie A
mel
and (
CI
ZTS)
Virtu
eel bez
oek
uur
(ZTS
ZSA)
Virtu
ele
Thuis
zorg
(PF
KN
TH
FL)
Pasa
na
(Nijfinst
er)
Thuis
zorg
het
Fries
e La
nd
(N
ijfinst
er)
Sm
art
Car
ing C
om
munitie
s(D
T2015
Nijfinst
er)
O
TTO
(RIF
)
Ket
enZorg
Frie
slan
d
EPD
sch
akel
punt
OZIS
(SG
)
Sm
art
Car
ing C
om
munitie
s(D
T2015)
Ske
wie
l Try
nw
alden
Van
A n
aar
B(e
ter)
pap
ierloos
(SG
)Virtu
ele
HAP
Frie
slan
d (
SG
)
Web
dokt
er (
HZL)
Leer
-Zorg
port
al (
PF
MCL
TFW
G
GZ
RF)
Zorg
Dom
ein F
ries
land
Support
Fry
slan
JGZ p
lus
ouder
port
aal (T
FW)
Zorg
Net
Frie
slan
d p
ort
al (
SG
)
Dig
itaa
l Thuis
hote
l (P
F)
Foar
Elk
oar
(VFG
CIZ
ZF
FZ
en
ZKF )
Een
duid
ig p
atieuml
ntp
ort
aal (S
G)
Toer
ism
e m
et z
org
Zorg
Innova
tie
Foru
m
N
twurk
Fries
land
On
derw
ijs
Ser
ious
gam
es f
acto
ry (
NH
L)
Kla
sseg
las
(KN
)
Wad
den
cam
pus
(KN
RFP
)
Wad
den
cam
pus
(KN
RFP
)
Vid
eoco
nfe
renci
ng B
oger
man
(SB)
Frie
slan
d L
eern
etw
erk
(NH
L)
Inte
rnet
acad
emie
(N
HL)
Ener
gie
k (K
N
RFP
)
EdyF
rysk
(PF
)
Did
icla
ss (
NH
L)
Onlin
e lo
ket
Frys
lan (
PF)
Tom
ke (
Afucirc
k en
Bib
lioth
eeks
ervi
ce F
r ysl
an)
Vee
nques
t (N
HL)
Inte
rnet
acad
emie
(N
HL)
N
twurk
Fries
land
Overh
eid
ISZF
(ISZF)
NO
FA (
NO
FA)
Kle
ine k
ern
en
IPTV
Gam
enat
ions
(PF
KN
)
Doar
psb
acircn (
SD
)
Vital
Rura
l Are
a (N
ijfinst
er
NO
FA
RFP
TH
FL
KN
)Fr
oek
sTV (
FR-I
X
IV)
Virtu
ele
loke
tten
(KN
)
NO
FA (
NO
FA)
Vital
Rura
l Are
a (N
ijfinst
er
NO
FA
RFP
TH
FL
KN
)
Kij o
p I
T s
poor
(PF)
Doar
psb
acircn (
SD
)
Onts
luitin
g d
orp
sarc
hie
ven
(SD
W)
Am
bula
nte
han
del
(KN
N
BL
D
oar
psb
an)
N
twurk
Fries
land
MK
B
To
eri
sme
Gam
efes
tiva
l ldquoG
-Am
elan
drdquo
(NH
LG
ame
Val
ley
PF
en K
N)
3D
Vis
ual
isat
ies
(NH
L G
L P
F)
Frys
lacircn G
ames
(PF
)
Sucircke
rei (P
V
AN
WB
GD
LP
P)
Frys
lacircn R
ing (
PF)
Inte
ract
ieve
hots
pots
(KN
)
Nat
uurw
ebca
m (
VVV A
mel
and)
Bre
edst
rate
n (
NO
FCO
M)
ND
IV (
Syn
tens)
NO
FCO
M (
NO
FA
MKB N
OO
RD
Eal
a Fr
ya F
rese
na
(II
I)
KN
RFP
en O
NO
F)
Fiet
sroute
pla
nner
(FB
)
E-T
sjer
ke (
PF)
Toer
istisc
he
E-b
usi
nes
s (P
F)
Mobik
om
(PF
SVD
et
c)
Toer
ism
e m
et z
org
Zorg
eloos
Frys
lacircn (
PF)
Dig
ital
e w
ater
psp
ort
pas
(PF
)
Eile
en
N
twurk
Fries
land
Bijlage 3 Overzicht relevante ICT Projecten in Fryslacircn
Gam
ing
Bre
ed
ban
d
Beeld
com
shym
un
icati
e
Kete
nd
igit
alshy
iseri
ng
Inte
rnett
oeshy
pass
ing
po
rtal
Mob
iele
to
ep
ass
ing
en
Ove
rig (
wet
ensc
hap
pel
ijke
) in
itia
tiev
en
Frie
se S
olla
rchal
lenge
Blu
e Ener
gy
(WETSU
S)
52
Literatuur [1] RUG (2003) Arbeidsproductiviteit in Fryslacircn Een analyse van het niveau en de groei van 1990-2000 Onderzoek in opdracht van Gedeputeerde Staten van de Provincie Fryslacircn en de Kamer van Koophandel Fryslacircn URSI-rapport 305
[2] van der Elst-van der Lans Michelle Piet Rijk (2006) Lokale bedrijvigheid leefbaarheid en sociale vitaliteit in het landelijk gebied van Friesland LEI Den Haag
[3] Provincie Fryslacircn (2007) Sociaal Rapport Fryslacircn 2007
[4] Valentijn Bolhuis (2005) Friese sterkten in economisch perspectief Toekomstvisie op de ruimtelijk-economische ontwikkeling van de provincie Friesland RUG
[5] CBS (2007) Inwoners Randstad verdienen het meest httpwwwcbsnlnlshyNLmenuthemasinkomen-bestedingenpublicatiesartikelenarchief20072007-2240shywmhtm
[6] Meester Wilhelm J amp Pieter H Pellenbarg (2001) Changing regional images Are regional marketing campaigns successful Paper for the 41st European Congress of the Regional Science Association Zagreb 2001
[7] CPB (2006) Reactie op Probleemanalyse Zuiderzeelijn
[8] AD (2008) Toename van zwakke scholen
[9] Verwey Jonker instituut Kinderen in Tel Databoek 2006
[10] Verwey Jonker instituut Kinderen in Tel Databoek 2008
[11] Ministerie van EZ (2007) Koers Noord op weg naar pieken Duurzame groei door omschakeling naar een kenniseconomie
[12] Stelder (2002) Regionaal Economische Verkenningen 2002 Groningen Friesland en Drenthe
[13] Stelder Broersma J van Dijk (2008) Noordelijke Arbeidsmarkt Verkenning 2008
[14] Broersma Lourens en Jouke van Dijk (2006) Het belang van de industrie in het Noorden 1950-2025 Onderzoek in opdracht van de Stichting TxU Noord-Nederland Groningen Faculteit Ruimtelijke Wetenschappen Rijksuniversiteit Groningen URSI-research report nr 316
[15] Provincie Friesland (2002) Nota sociaal-economisch beleid
[16] SCP (2006) Thuis op het platteland Den Haag
[17] EZ (2007) ICT agenda 2008-2011 De gebruiker centraal in de digitale Dienstenmaatschappij Den Haag
[18] WRR (2008) Innovatie Vernieuwd opening in viervoud Amsterdam University Press Den Haag Amsterdam
[19] Provincie Friesland (2007) Koers op Fryslacircn - Het Friese Meren Project 2e fase
[20] ECP (2008) Gaming meer dan een spelletje Den Haag
F R I E S E I C T - I N N O V A T I E A L L I A N T I E 53
[21] Provincie Friesland (2007) Fryske Fiersichten wurkprogram 2009 - 2011
[22] Provincie Friesland (2006) Fryslacircn toeristische topattractie in Nederland van de Provincie Fryslacircn
[23] Ministerie van VWS (2003) Quick Scan Kleine Kernen Den Haag
[24] Ministerie van Economische Zaken (2006) Verslag Innovation Lecture Den Haag
[25] httpstatlinecbsnl
[26] httpeceuropaeueurostat
[27] httpwwwlisanl
[28] ING (2007) Starterscampagne
[29] Vital rural area project activities annex 7
[30] Dialogic (2006) Initiatieven voor het bevorderen van eSkills van de beroepsbevolking in zes Europese landen Utrecht
[31] Rutten amp Koops (2007) Creatieve industrie en informatie- en communicatietechnologie in Noord Nederland Rapport naar aanleiding van de Noordermatch 2007
[32] Henry Chesbrough Open Innovation The new imperative for creating and Profiting from TechnologyHarvard business school Press
F R I E S E I C T - I N N O V A T I E A L L I A N T I E 54
Auteurs
drs Sven Maltha iring Reg Brennenraedts drs Hugo Gillebaard
Contact
Secretariaat Friese ICT-innovatie Alliantie pa Hooghiemstraplein 33-36 3514 AX Utrecht Tel +31 (0)30 215 05 80 Fax +31 (0)30 215 05 95 malthadialogicnl
beperkt het innovatieve vermogen van de provincie De achterstand dient te worden weggewerkt en op specifieke punten te worden omgezet in voorsprong Met deze situatie voor ogen en gegeven de mogelijkheden die de inzet van ICT biedt voor maatschappelijke en economische innovatie heeft de provincie Fryslacircn de Friese ICT-innovatie Alliantie in het leven geroepen De recent geformeerde Kerngroep van de Alliantie is aan de slag gegaan onder het motto rdquodrsquor op en drsquor overrdquo Ten opzichte van omringende regiorsquos moet Fryslacircn dus niet alleen aansluiting zoeken maar haar concurrenten ook voorbijstreven
Belangrijke uitgangspunten voor de Kerngroep om te komen tot haar visie en uitvoeringsshyplannen zijn
a Fryslacircn heeft veel zichtbare historie binnen en buiten de stedelijke kernen In de toekomst moeten de historische waarden behouden blijven en door middel van ICT beter worden uitgenut
b Fryslacircn wil meedoen in de vaart der volkeren Fryslacircn wil nieuwe markten ontwikshykelen waarbij haar kernkwaliteiten beter worden ingezet
c Fryslacircn heeft nieuwe economische en maatschappelijke roadmaps nodig waarmee het op (inter)nationale schaal voorop gaat lopen en waarbij ICT in de breedte en diepte de noodzakelijke versneller is
d Fryslacircn is een laboratorium voor (a) het creeumlren van faciliteiten waarin nieuwe werkvormen als uitgangspunt dienen en (b) vragen uit het maatschappelijke doshymein vertaald worden naar valorisatieprojecten
13 Huidige beleidscontext
De provincie Fryslacircn kent geen afzonderlijk ICT-beleid Tegelijkertijd is ICT wel een belangrijk aandachtspunt binnen de verschillende beleidsterreinen van de provincie ICT komt onder meer tot uiting in de top-10 van Fryske Fiersichten Eind 2006 organiseerde de provincie Fryslacircn een toekomstdebat met het vizier op 2030 onder de naam Fryske Fiersichten Dit leidde ertoe dat meer dan 700 ideeeumln werden ingezonden Het werkproshygramma voor Fryske Fiersichten geeft weer welke voorstellen voor nadere projectontwikkeling en uiteindelijke concrete uitvoering in aanmerking komen Eeacuten van de tien beste Fiersichten is Ntwurk Fryslacircn ndash naar innovatieve toepassing van ICT voor zorg toerisme onderwijs en platteland
De beste Fiersichten vallen gedeeltelijk samen met activiteiten die in het coalitieakkoord aangekondigd zijn De beste Fiersichten zullen binnen de door Provinciale Staten vastgestelde begroting op korte termijn worden uitgevoerd Het primaire doel van Ntwurk Fryslacircn is om Fryslacircn internationaal op de kaart te zetten als expertisecentrum en proeftuin op het gebied van innovatieve ICT-toepassingen en aanpalende technologieeumln (oa multimedia gaming mobiele en draadloze technologieeumln) op de deelgebieden zorg toerisme onderwijs en platteland Een afgeleide hiervan is het realiseren van de benodigde infrastructuur Binnen dit werkprogramma wil de provincie in eerste instantie de rol van regisseur aanjager en makelaarschakelaar vervullen Tevens zou de provincie financieel kunnen participeren in de opstartfase Meerjarige financieumlle betrokkenheid van de provincie is niet wenselijk uiteindelijk moet de markt zowel inhoudelijk als financieel de projecten volledig oppakken
Vanuit een andere actielijn heeft de provincie in 2008 het initiatief genomen de Friese ICT-innovatie Alliantie in het leven te roepen Hiermee beoogt de provincie de achterstand in het toepassen van ICT weg te werken en om te zetten in een voorsprong De taakstelling die de Alliantie heeft meegekregen vanuit de provincie is het bundelen van de beste
F R I E S E I C T - I N N O V A T I E A L L I A N T I E 10
krachten vanuit de maatschappij in Fryslacircn voor het bereiken en uitvoeren van voorstellen en projecten die de economische en maatschappelijke ontwikkeling in provincie Fryslacircn sterk stimuleren
14 Van visie naar ambitie
De Kerngroep formuleert in deze roadmap een toekomstvisie en bijbehorende missie en leidt hiervan een krachtige en concrete ambitie af Voor een periode van twee jaar zet de Kerngroep onder de vlag van de Alliantie vijf projectgroepen op die elk eacuteeacuten of meerdere projecten tot uitvoering brengen Elke projectgroep gaat minimaal eacuteeacuten project realiseren dat een voorlopersrol voor de provincie Fryslacircn heeft Dit moet gebeuren binnen de termijn van twee jaar De pilotprojecten dienen vanaf de start gebaseerd te zijn op duidelijke probleem- en vraagsstellingen
De Alliantie beoogt het beleid van de provincie te versterken vanuit haar eigen visie Waar nodig zal de Alliantie trachten het beleid van de provincie te beiumlnvloeden In de praktijk gaat het om goede afstemming tussen het provinciebeleid en de activiteiten van de Alliantie
15 Leeswijzer
In dit document worden de volgende onderwerpen achtereenvolgens behandeld
bull Kijk op innovatie met en door ICT (H2)
bull Fryslacircn in beeld kerncijfers uitkomsten SWOT-analyse (H3)
bull Visie missie en ambities (H4)
bull Roadmaps projectgroepen (H5)
bull Organisatie van de Alliantie en de Kerngroep (H6)
bull Afsluiting (H7)
F R I E S E I C T - I N N O V A T I E A L L I A N T I E 11
F R I E S E I C T - I N N O V A T I E A L L I A N T I E 12
2 Kijk op innovatie met en door ICT
21 Inleiding
hellipldquoWie het water ook heeft uitgevonden een vis was het in ieder geval nietrdquo (Vrij naar oud Boeddhistisch gezegde)
Iedereen zit gevangen in zijn eigen vissenkom terwijl je weet dat daar buiten een grote oceaan bestaat Met de metafoor van de vissenkom benadrukken we dat men zich vaak niet of onvoldoende bewust is van zijn of haar omgeving De vissenkom is voor velen herkenbaar omdat men graag redeneert vanuit de eigen comfortzone Dit geldt ook voor regiorsquos en provincies die een eigen manier zoeken om met bestaande ontwikkelingen en dynamiek om te gaan Voor het daadwerkelijk realiseren van innovatie met en door ICT blijft het van belang om een open vizier te hebben op de ontwikkelingen die verder reiken dan de eigen regio de eigen comfortzone Openstaan voor internationale ontwikkelingen en voor culturele en maatschappelijke vernieuwing is noodzakelijk om mee te kunnen in de vaart der volkeren
Dit hoofdstuk beschrijft de ziens- en benaderingswijze van de Kerngroep op de centrale themarsquos innovatie ICT en de onderlinge relatie daartussen De afsluitende paragraaf vertaalt de implicaties van mondiale en nationale ontwikkelingen naar de situatie in Fryslacircn
22 Het nieuwe denken in innovatie
Paradigmashift
Met de doorbraak van ICT (en het Internet in het bijzonder) aan het einde van de vorige eeuw is er een verandering ontstaan in de manier waarop innovatie bedreven en georganiseerd wordt Het zogenaamde lsquoGreat search Modelrsquo (Perez 2005) beschrijft hoe technologische revoluties een terugkerend herkenbaar patroon volgen Figuur 2 geeft hier een beeld van In de eerste fase van een technologische paradigmashift is alles gericht op beschikbaarheid Deze fase wordt voornamelijk gefinancierd door Venture Capitalists die vervolgens op jacht gaan naar hoge returns on investments en een hype weten te creeumlren (internetbubbel) In de lsquodeploymentfasersquo is er een andere vorm van financiering namelijk industrieel kapitaal In deze fase zijn de platformen operationeel In de huidige cyclus verandert de organisatiestructuur van een piramidestructuur naar een platte organisatie met een wijdvertakt netwerk Deze ontwikkeling van decentralisering is ook van invloed op de traditionele functiescheiding zoals werk wonen en recreatie In deze fase resulteert het spel tussen technologische en sociale innovatie (gericht op de gebruiker) in nieuw type werk- en woonomgevingen Uiteindelijk zal dit uitmonden in nieuwe institutionele innovaties en organisaties
F R I E S E I C T - I N N O V A T I E A L L I A N T I E 13
INSTALLATION PERIODINSTALLATION PERIODFirst 20-30 years
DEPLOYMENT PERIODDEPLOYMENT PERIODSecond 20-30 years
Time
INSTALLATION PERIODINSTALLATION PERIOD First 20-30 years
DEPLOYMENT PERIODDEPLOYMENT PERIOD Second 20-30 years
Post bubblerecession
(sometimesdepression)Instability
Post bubblerecession
(sometimesdepression)Instability
TURNINGTURNING POINTPOINT
2
Post bubble recession
(sometimesdepression) Instability
Post bubble recession
(sometimes depression) Instability
TURNINGTURNING POINTPOINT
2
DECLINE of the old economyDECLINE of the old economyEMERGENCE of the newEMERGENCE of the new
1
DECLINE of the old economyDECLINE of the old economy EMERGENCE of the newEMERGENCE of the new
1
1971
2000
ECO GROWTHECO GROWTHSocietal reSocietal re--engineeringengineering
3
Victorian boomBelle Eacutepoque
Post War Golden Age
Flourishing ofthe whole economy
New paradigm in the making
ECO GROWTHECO GROWTH Societal reSocietal re--engineeringengineering
3
Victorian boom Belle Eacutepoque
Post War Golden Age
Flourishing of the whole economy
New paradigm in the making
Canal maniaCanal maniaRailway maniaRailway maniaRoaring 20sRoaring 20s Internet maniaInternet mania
followed byfollowed byBIG FINANCIAL BUBBLEBIG FINANCIAL BUBBLECanal maniaCanal mania Railway maniaRailway mania Roaring 20sRoaring 20s Internet maniaInternet mania
followed byfollowed by BIG FINANCIAL BUBBLEBIG FINANCIAL BUBBLE
Source Carlota Perez 2005
2005
Figuur 2 The great search model (Perez 2005)2
In de Innovation Lecture van 2006 wees SER-voorzitter Rinnooy Kan al op een verschuiving die optreedt van gesloten naar open innovatie waarbij samenwerking op basis van gelijkwaardigheid plaatsheeft3 Niet langer hieumlrarchische structuren met veel formele relaties en bureaucratische principes zijn leidende organisatievormen maar veel meer netwerken en partnerschappen Gedeelde belangen en interesse staan daarbij centraal Zo ontstaat een verschuiving van ldquoWhatrsquos in it for merdquo naar ldquoWhatrsquos in it for usrdquo Immers mensen zijn tegelijkertijd actief in meerdere netwerken waardoor er telkens andere afhankelijkheden maar ook andere coalities ontstaan Reputatie en vertrouwen zijn in deze context dan ook in toenemende mate cruciale waarden Dit heeft ook consequenties voor het niveau van aansturing Steeds meer grote bedrijven leggen verantwoordelijkheden en beslissingsbevoegdheden - onder meer voor innovatie ndash neer op een decentraal niveau Hierdoor ontstaan nieuwe werkvormen en -relaties die nauw samenhangen met het begrip lsquosociale innovatiersquo
Cyclische- en open innovatie
Het innovatieproces wordt door sommigen gezien als combinatie van de ontwikkeling van het nieuwe (lsquoexploratiersquo) en de efficieumlnte toepassing en verbetering van het bestaande (lsquoexploitatiersquo) Inventie is daarbij weliswaar nodig maar innovatie is vooral een kwestie van toepassing In het recente innovatierapport geeft de Wetenschappelijke Raad voor het Regeringsbeleid (WRR) de volgende definitie van innovatie4
2 In het licht van de huidige onvoorziene mondiale economische crisis moet de tweede fase van het model van Perez misschien wat opgerekt worden Het gaat meer om de paradigmashift dan de voorspellende conjuncturele waarde van het model
3 Ministerie van Economische Zaken (2006) Verslag Innovation Lecture p18 [24] 4 WRR (2008) Innovatie Vernieuwd opening in viervoud Amsterdam University Press Den Haag
Amsterdam p 23 [18]
F R I E S E I C T - I N N O V A T I E A L L I A N T I E 14
ldquoInnovatie als uitkomst is een nieuwe functionaliteit of een nieuwe manier om een bestaande functie te vervullen (bijvoorbeeld digitale fotografie) Dat is breder dan een nieuw product of proces in de markt en omvat ook innovaties in de publieke sector (bijvoorbeeld het via internet aanbieden van overheidsdiensten) Het proces omvat de ontwikkeling van een nieuwe vondst (inventie) de succesvolle toepassing daarvan (innovatie als uitkomst) en de brede verspreiding van innovaties in de samenleving (diffusie)rdquo (WRR 2008)
Het moderne beeld van innovatiebeleid richt zich op het systeem van inventie innovatie en diffusie door interactie en samenwerking in ketens en netwerken die bedrijfstakken en technologieeumln overstijgen Volgens de WRR verlopen innovatieprocessen niet langer via het oude lsquolineaire modelrsquo van de overdracht van kennis uit onderzoek naar ontwikkeling maar gaat het veel meer om een lsquocyclisch innovatiemodelrsquo waarin de wisselwerking tussen inventie innovatie en diffusie een continu proces wordt Het ministerie van Economische Zaken besteedt al enkele jaren specifieke aandacht aan niet-technologische aspecten van innovatie Vooral de aandacht voor ondernemerschap is de laatste jaren gegroeid evenals de aandacht voor valorisatie van kennis en vernieuwing Sterk in opkomst zijn vraagstukshyken over institutionele en sociale innovatie
Innovatie vindt veelal plaats in samenwerking tussen mensen of bedrijven met verschillende kennis competenties en middelen om samen tot die nieuwe combinaties te komen In de afgelopen jaren heeft het idee van lsquoopen innovatiersquo terrein gewonnen (Chesbrough 2006)5 Vanuit dit concept geredeneerd moeten bedrijven niet in isolement proberen te innoveren maar in samenwerking met anderen Dat geeft efficieumlnties van schaal en scope en biedt meer mogelijkheden voor grotere diversiteit en nieuwe combinaties
23 De Nationale ICT Agenda
Het nationale interdepartementale ICT-beleid is grotendeels verankerd in de Nationale ICT-Agenda Nederland beschikt over hoogwaardige infrastructuur voor elektronische communicatie en dienstverlening Het gebied van vaardigheden en gebruik van diensten kan echter nog aanzienlijk verbeterd worden In de ICT-Agenda 2008-2011 stelt de overheid de gebruiker dan ook centraal in de digitale dienstenmaatschappij 6
ldquoOm de internationale concurrentie op het terrein van dienstenontwikkeling aan te (blijven) kunnen zal onze maatschappij zich sneller dan de ons omringende landen moeten ontwikkelen tot een maatschappij en economie die vaardig is met en voorop loopt in digitale dienstverlening en het gebruik van ICTrdquo (EZ 2008)
De eisen die tegenwoordig aan de kwaliteit van het leven gesteld worden vragen om bijpassende kwaliteit van elektronische diensten Nieuwe technologie en diensten volgen elkaar snel op waarmee een groot potentieel aan nieuwe toepassingen ontstaat Daarnaast biedt ICT ons de kans om de arbeidsproductiviteit te verhogen Dit is nodig om
5 Henry Chesbrough Open Innovation The new imperative for creating and Profiting from TechnologyHarvard business school Press [32]
6 Ministerie van EZ (2008) ICT-Agenda 2008-2011 De gebruiker centraal in de digitale Dienstenmaatschappij p9 [17]
F R I E S E I C T - I N N O V A T I E A L L I A N T I E 15
maatschappelijke en demografische ontwikkelingen zoals de vergrijzing een toename aan zorgvraag en een dreigend tekort aan kwalitatief goede leerkrachten het hoofd te kunnen bieden
rdquoVolgens de nationale ambitie dient Nederland in 2015 te behoren tot de koplopers in het beschikbaar zijn en het gebruik van ICT-toepassingen en nieuwe digitale dienstshyverleningsconcepten Om deze ambitie te halen acht het kabinet het noodzakelijk dat ICT-toepassingen en -diensten meer dan op dit moment de behoeften van de geshybruiker centraal stellen dat ze zijn gebaseerd op open standaarden waar mogelijk en dat ICT als katalysator wordt gebruikt bij het herinrichten van dienstverlenings- en productieketens Verder is een breed gebruik van ICT goed voor de sociale participashytie en integratie van mensen in de samenlevingrdquo (EZ 2008)
24 Implicaties voor Fryslacircn
Fryslacircn verandert maar de wereld buiten Fryslacircn verandert mogelijk nog meer Dit zorgt voor kansen en bedreigingen Openstaan voor internationale ontwikkelingen en voor culturele en maatschappelijke vernieuwing is noodzakelijk Kijkend naar de eeuwenoude internationale connecties dan moet Fryslacircn zich weer willen positioneren op de as Amsterdam - Groningen - Bremen - Hamburg - Berlijn
Binnen de terugkerende patronen van technologische revoluties zoals beschreven in Figuur 2 bevindt Fryslacircn zich momenteel aan het begin van de derde (deployment) fase Kenmerkend voor deze fase is dat innovatie decentraal plaatsvindt waarbij de gebruiker aan de knoppen draait Innoveren doet men dus zowel lsquovoorrsquo als lsquometrsquo de Friese gemeenschap met een accentverschuiving van technologische naar sociale innovatie Voor Fryslacircn met haar unieke ruimtelijke en omgevingsfactoren biedt de hier beschreven ontwikkeling grote kansen
In het huidige regionale innovatiebeleid bestaat veel aandacht voor (het kopieumlren van) best practices in regionale systemen elders Hierbij is het van belang om interessante elementen van elders over te nemen te verrijken met lokale sterkten en te lsquoenginerenrsquo naar de lokale en regionale context zodanig dat er daadwerkelijk meerwaarde ontstaat die uniek is Dit geldt even zozeer voor Fryslacircn eigen kwaliteiten kunnen beter worden benut of uitgebreid en zwaktes omgezet in sterktes Dit is wat de Kerngroep verstaat onder drsquor op en drsquor over
F R I E S E I C T - I N N O V A T I E A L L I A N T I E 16
3 Fryslacircn in beeld
31 Inleiding
In dit hoofdstuk bespreken we de context waarbinnen de Kerngroep tot haar visie komt Allereerst volgen enkele innovatie-indicatoren voor de Friese economie en maatschappij Daarna volgen de uitkomsten uit een SWOT-analyse voor Fryslacircn De visie zelf komt in hoofdstuk vier aan de orde
32 Innovatie-indicatoren
Hieronder worden de belangrijkste indicatoren besproken In bijlage 2 zijn additionele data te vinden
Bedrijfsleven
Een bekende indicator van dynamiek en innovatie is het aantal startende bedrijven in een gebied Fryslacircn scoort ndash genormaliseerd naar het aantal inwoners - laag op deze indicator Alleen Overijssel en Zeeland scoren in Nederland nog lager7
Aantal startende bedrijven per inwoner (2006)
0 0001 0002 0003 0004 0005 0006 0007 0008
Groningen Friesland Drenthe
Overijssel Flevoland
Gelderland Utrecht
Noord‐Holland Zuid‐Holland
Zeeland Noord‐Brabant
Limburg
Figuur 3 Relatief aantal startende bedrijven in de Nederlandse provincies
7 ING (2007) Starterscampagne [28]
F R I E S E I C T - I N N O V A T I E A L L I A N T I E 17
In Fryslacircn is de primaire (landbouw) en secundaire (industrie) sector sterk ontwikkeld Dienstverlening zowel commercieel (tertiair) als niet-commercieel (quartair) zijn minder omvangrijk Overigens is het aantal bedrijfsvestigingen in Fryslacircn in generieke zin omvangrijk Dit betekent concreet dat er relatief veel MKB is en relatief weinig grootbeshydrijf8
Figuur 4 Aantal bedrijfsvestigingen in de primaire secundaire tertiaire quartaire sector in de Nederlandse provincies
In de drie noordelijke provincies is de werkgelegenheid in de ICT-sector benedengemidshydeld Elke provincie heeft minder dan 3 van de totale werkgelegenheid uit deze sector in Nederland In Fryslacircn zijn vooral banen op het gebied van hardware en diensten schaars9
Content Diensten Hardware
Nederland 122027 206297 90396
Groningen 3238 6447 2111
Fryslacircn 2853 3923 1044
Drenthe 1593 2507 1962
Tabel 1 Totaal aantal banen in drie ICT-sectoren (2005)
8 CBS ndash Statline [25] 9 Rutten amp Koops (2007) Creatieve industrie en informatie- en communicatietechnologie in Noord
Nederland Rapport naar aanleiding van de Noordermatch 2007 [31]
F R I E S E I C T - I N N O V A T I E A L L I A N T I E 18
Ondanks het beperkt aantal banen in de ICT-sector kent Fryslacircn wel een bovengemiddelde groei van het aantal banen daarbinnen Maar ook de creatieve industrie groeit in Fryslacircn Zeker als we het afzetten tegen de krimp in de provincie Groningen 10
Creatieve industrie ICT
Nederland 32 21
Groningen -04 34
Fryslacircn 36 28
Drenthe 47 17
Tabel 2 Gemiddelde procentuele jaarlijkse groei aantal banen (1996-2005)
Uitgaven aan RampD
Het onderstaande figuur laat zien dat de uitgaven aan innovatie als deel van het bruto binnenlands product in Fryslacircn laag zijn ten opzichte van de overige Nederlandse provincies
Gross expenditure on RampD as a of GDP (all sectors)
00
05
10
15
20
25
30
35
1996 1997 1998 1999 2000 2001 2002 2003 2004 2005
Groningen
Friesland
Drenthe
Overijssel
Gelderland
Flevoland
Utrecht
Noord‐Holland
Zuid‐Holland
Zeeland
Noord‐Brabant
Limburg
Figuur 5 Ontwikkeling van de uitgaven aan RampD als onderdeel van het bruto binnenlands product in de Nederlandse provincies
Een reden dat Fryslacircn relatief lage RampD-uitgaven kent is de schaarste van grote hightech bedrijven in de provincie Dit in tegenstelling tot bijvoorbeeld de provincie Noord-Brabant die in de bovenstaande grafiek dan ook de hoogste RampD-uitgaven laat zien Een andere verklaring waarom Fryslacircn lager scoort op RampD-uitgaven dan veel andere provincies is het ontbreken van een universiteit en het geringe aantal kennisinstellingen De investeringen in innovatie moeten dus uit het bedrijfsleven komen Dit is zeker in het licht van het grote aantal MKBrsquoers in Fryslacircn een hele opgave Ter informatie Philips ASML DSM en Oceacute
10 Rutten amp Koops (2007) Creatieve industrie en informatie- en communicatietechnologie in Noord Nederland Rapport naar aanleiding van de Noordermatch 2007 [31]
F R I E S E I C T - I N N O V A T I E A L L I A N T I E 19
hebben een zeer grote invloed op de scores van respectievelijk Noord-Brabant en Limburg11
Het is belangrijk om het onderscheid te maken tussen RampD en innovatie RampD gaat over uitgaven (input) innovatie over resultaten (output) Wanneer in de wederzijdse relaties tussen producten of diensten processen en markten een vernieuwing of essentieumlle verbetering wordt gerealiseerd waarmee de concurrentiepositie van het bedrijf verbetert dan is er feitelijk sprake van innovatie Het verbeteren van de concurrentiepositie (binnen 2-4 jaar) van het bedrijf is daarbij essentieel en verklaart het verschil met het verrichten van (fundamenteel) onderzoek door bedrijven12
Ondanks dat Fryslacircn lage RampD-uitgaven kent zijn er voldoende mogelijkheden om zowel in bedrijven als in maatschappelijke instellingen innovatie te realiseren Vooral bij sociale innovatie zijn andere randvoorwaarden doorslaggevend dan bij technologische
Demografie en geografische spreiding
De mate van vergrijzing in Fryslacircn is relatief hoog De provincie vergrijst sinds 2002 versneld maar is inmiddels ingehaald door Limburg Ook Zeeland en Drenthe vergrijzen momenteel sneller13
Grijze druk
14
16
18
20
22
24
26
28
30
32
1995 1996 1997 1998 1999 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 Groningen Friesland Drenthe Overijssel
Flevoland Gelderland Utrecht Noord‐Holland
Zuid‐Holland Zeeland Noord‐Brabant Limburg
Figuur 6 Ontwikkeling van de verhouding inwoners ouder dan 65 jaar ten opzichte van de werkzame populatie in de Nederlandse provincies
Het merendeel van Fryslacircn bestaat uit niet-verstedelijkt gebied en platteland Daar woont ook circa 70 van de bevolking Ondanks zorgen over de afnemende leefbaarheid zien we geen daling van het relatieve aantal inwoners op het platteland De cijfers over de afgelopen dertien jaar tonen een constant beeld 14
11 European Commission - Eurostat [26] 12 Bron Arno Gielen TCNN 2008 13 CBS ndash Statline [25] 14 CBS ndash Statline [25]
F R I E S E I C T - I N N O V A T I E A L L I A N T I E 20
1997
1998
1999
2000
2001
2002
2003
2004
2005
2006
2007
Verdeling van inwoners over dorpen en steden
0
20
40
60
80
100
Zeer sterk stedelijk Sterk stedelijk Matig stedelijk Weinig stedelijk Niet stedelijk
Figuur 7 Ontwikkeling van de verstedelijking in Fryslacircn
Traditioneel heeft Fryslacircn een sterke agrarische sector Alleen in Zeeland zijn er - relatief gezien - meer mensen werkzaam in de landbouw De werkgelegenheid neemt onder toenemende internationale concurrentiedruk versneld af
33 SWOT-analyse
Een SWOT-analyse is een methode om de sterkten en zwakten van een organisatie of regio te bepalen en af te zetten tegen veranderende omgevingsfactoren die zowel kansen als bedreigingen kunnen vormen De analyse bevat dan ook de volgende vier elementen Strengths Weaknesses Opportunities amp Threats De sterkten en de zwakten zijn vooral intrinsiek De kansen en bedreigingen kunnen vaak van buitenaf komen
Literatuuronderzoek gesprekken met beleidsmedewerkers van de provincie en een sessie met de Kerngroep vormden de basis voor een SWOT-analyse voor Fryslacircn De volgende matrix toont de sterkten en zwakten afgezet tegen mogelijke kansen en bedreigingen (zie bijlage 1 voor nadere toelichting en bijbehorende bronnen) De matrix is vervolgens aangevuld door de Kerngroep (blauw gearceerd)
F R I E S E I C T - I N N O V A T I E A L L I A N T I E 21
SWOT-analyse provincie Fryslacircn
Sterkten Zwakten Kansen Bedreigingen
Veel ruimte relatief dicht bij de Randstad [4] [7] [16]
Lage verstedelijkingsgraad [16]
Sterke landelijke vergrijzing en toename vraag naar zorg [3] [4] - Zorginnovatie
Afhankelijkheid van inkomsten van Rijk en EU (zoals landbouwsubsidies WW-uitkeringen) [3] [4] [15] [16]
Kwantiteit en kwaliteit van natuur- en recreatiegebieshyden [4] en de reputatie hiervan [6]
Hoger opgeleiden trekken weg door gebrek aan passend werk (braindrain) [15]
Middelen uit verschillende (Europese) fondsen [2] [4] [11]
Internationalisering van de economie zorgt voor extra concurrentiedruk [4] [15]
Sterke foodsector [4] [12] Voorzieningenniveau in dorpen is laag en neemt af [2] [3] [16]
Toenemende dreiging van dichtslibben Randstad [4]
Veel nevenvestigingen van bedrijven en instellingen weinig hoofdvestigingen [15]
Sterke en productieve agrarische sector [4] [12]
Veel achterstandswijken [9] [10]
Groeiende aandacht voor alternatieve energie en waterzuivering [4]
Opvolging in MKB vanwege familiebedrijven
Sterke metaal-electro sector [14]
Kwaliteit van het (basis)onderwijs en ontbreken universiteit [3] [6] [7] [8] [16]
Toenemende behoefte aan hoogwaardig wonen [4]
Te veel interne gerichtheid en te beperkte openheid
Sterk in watertechnologie [11]
Lage arbeidsparticipatie van vrouwen en ouderen [3] [12] [13]
Hoge en stijgende prijzen voor energie en voedsel
Sterke focus van overheden op de fysieke omgeving en infrastructuur
Grote sociale samenhang tussen Friezen [2]
Lage arbeidsproductiviteit en laag innoverend (ICT) vermogen en dus lagere inkomsten [1] [4] [5] [11]
De fysiek en sociale eigenheid van het gebied nodigen uit tot duurzame ontwikkeling
Sterk groeiende (maar relatief kleine) dienstensector [12] [13][14]
Laag aandeel van stuwende bedrijvigheid en hoog aandeel quartaire sector [4]
Koopkrachtige ouderen die (re)migreren naar Fryslacircn
Eigen taal en cultuur [incl arbeidsethos]
Hoge mate van vergrijzing [3] [4]
Internationaal recreatiepark
Ligging aan zee Beperkt organiserend vermogen [publiek en privaat]
Opwarming (Global warming)
Infrastructuur voor verkeer op het water
Leegstand in dorpen Deltaplan dijken
Diversiteit in ruimte Calimero effect (willen bewijzen)
Bevolkingsgroei genereert meer businessmogelijkheden
Imago eigen identiteit normen en waarden (11 steden)
Gebrek aan publiek ondernemerschap in de publieke sector Lange termijn visie ontbreekt soms
Spreiding zorg veiligheid door dunbevolktheid
Tabel 3 Overzicht van de sterktes zwakten kansen en bedreigingen van de Provincie Fryslacircn
Door middel van de uitkomsten van de SWOT-analyse gecombineerd met de moderne visie op innovatie (hoofdstuk 2) en de gepresenteerde cijfers voor Fryslacircn (sect32) komt de Kerngroep in het volgende hoofdstuk tot haar centrale visie op ICT-innovatie in Fryslacircn
22 F R I E S E I C T - I N N O V A T I E A L L I A N T I E
4 Visie op ICT-innovatie in Fryslacircn
41 Inleiding
De Friese ICT-innovatie Alliantie beoogt met slimme inzet van ICT economische en maatschappelijke innovatie in Fryslacircn te versterken en te versnellen Omdat de wereld en ook Fryslacircn snel verandert heeft de Kerngroep een aantal toekomstbeelden voor 2020 samengevat in een mindmap Vanuit deze toekomstbeelden gecombineerd met de uitkomsten uit de SWOT-analyse en bijbehorende discussies heeft de Kerngroep haar centrale visie een missie en bijbehorende concrete ambitie voor de komende twee jaar geformuleerd Deze visie wordt in dit hoofdstuk gepresenteerd
42 Toekomstbeelden van Fryslacircn anno 2020
De Kerngroep heeft haar stip aan de horizon bepaald met behulp van mind mapping De mindmap in Figuur 8 is een synthese van de afzonderlijke mindmaps van de verschillende Kerngroepleden Iedere deelnemer kreeg de opdracht om een eigen mindmap samen te stellen met als leidend thema Fryslacircn anno 2020 De toekomstbeelden tonen enerzijds een duidelijke wens voor behoud van de Friese kernkwaliteiten zoals het unieke landschap (in alle diversiteit) de kwaliteit van leven kleinschaligheid in de economie de eigen identiteit en cultuur De beleving van deze Friese kwaliteiten staat dan ook centraal in een aantal mindmaps
De toekomstbeelden die de leden van de kerngroep hadden zijn verder concreet gemaakt Beelden die werden aangereikt zijn onder andere het Florida van Nederland een Internationaal Recreatiepark locatiegebonden informatiediensten voor toeristen (digital awareness) en zogenaamde farm factories als werklocatie Bij al deze beelden lag een sterk accent op duurzame economische ontwikkeling en bewustwording van de schaarse resources bij de burger toerist werknemerwerkgever en consument Daarnaast kent Fryslacircn in 2020 een sterke vergrijzing en ontgroening met een grote behoefte aan zorgshyen oudedagsvoorzieningen en mogelijkheden voor long-life-learning Tevens vormt betere scholing voor de jeugd een belangrijk aandachtspunt Fryslacircn zal onder meer met aantrekkelijke (sport)faciliteiten de jeugd middelen en perspectief moeten bieden voor ontplooiing werk en beleving om een verdere lsquobraindrainrsquo te voorkomen
Verder besteden de opgestelde mindmaps aandacht aan (het open staan voor) invloeden van buitenaf De opkomst van de genetwerkte (stedelijke) samenleving vraagt om meer aandacht voor sociale cohesie in de wijk Dit biedt tal van mogelijkheden op het gebied van sociale innovatie Met inzet van ICT (slimme meters en sensoren) kan de leefomgeving van de milieubewuste burger (bijvoorbeeld CO2-reductie) en de gezondheidsbewuste burger (bijvoorbeeld beperking van fijnstof) verbeteren De opkomst van nieuwe werkvormen vraagt om andere infrastructurele voorzieningen en diensten (communicatie mobiliteit huisvesting identiteit) Denk bijvoorbeeld aan het groeiende aantal ZZPrsquoers die actief zijn binnen verschillende organisaties en werken op verschillende locaties Openstaan voor mondiale ontwikkelingen en in contact staan met de internationale samenleving is hier het credo Deze toekomstbeelden beschrijven het adaptieve vermogen van Fryslacircn om in te spelen op trends die van invloed zijn op wonen werken leren en ondernemen
In het merendeel van de toekomstbeelden staat de gebruiker (als burger leerling leerkracht patieumlnt werknemer ondernemer et cetera) centraal Dankzij vraagsturing
F R I E S E I C T - I N N O V A T I E A L L I A N T I E 23
draait de burger aan de knoppen van het beleid bij gemeenten en provincie (policy pull) Deze gebruiker wordt eveneens nauw betrokken bij experimenteeromgevingen gericht op het realiseren van innovatieve en effectieve producten en diensten Bij een dergelijke inzet van ICT kan de zogenaamde sociale innovatie (zoals toegelicht in sect 22) in Fryslacircn worden bevorderd
Gro
en
Jeugd
Grijs
Frie
secu
ltuur
Gebru
iker
BEHOUD CONSERVERING
DYNAMIEK ADAPTIEF
Kw
alitei
t va
n lev
en
Eig
en k
rach
t
Gen
etw
erkt
Ste
del
ijk
Leve
n
ldquoLiv
ing lab
rdquo
Tel
ewer
ken
Wat
erev
enem
ente
n
bull Flo
rida
van
NL
bull Gen
iete
n va
n ou
de d
agbull G
ezon
dhei
dbull B
esch
ikba
arhe
id lo
catie
gebo
nden
pro
duct
enbull V
estig
ings
klim
aat
bull Dig
ital a
war
enes
sbull C
reat
ieve
bro
edpl
aats
enbullD
uurz
aam
heid
bull Mob
ilitei
tbull V
irtue
le w
erkp
lekk
en
Gro
ene
ruim
te a
lskw
alite
it va
n Fr
ysla
nlsquoC
radl
e to
Cra
dlersquo
Smal
l is
beau
tiful
lKl
eine
ker
nen
Farm
fact
orie
sC
ross
-sec
tora
le d
iens
tver
leni
ng
Nie
uwe
zorg
conc
epte
n z
org
op m
aat
Zorg
op
afst
and
lang
er th
uisw
onen
Perm
anen
te e
duca
tie
bull Bel
even
isse
nbull O
nder
wijs
bull Spo
rtbel
evin
gbull O
verle
ving
stoc
hten
bull E-le
arni
ngbull O
ntgr
oeni
ng
Prom
otie
His
toris
che
plaa
tsen
Bel
evin
gR
eize
n en
pro
mot
ie (r
ecre
atie
)H
ande
l stim
uler
enLo
cale
indu
strie
(wat
er
agrif
ood)
Wer
kgel
egen
heid
ldquoWie
verd
ien
t w
at
vo
or
wie
rdquo
bull Sol
idar
iteit
in d
e w
ijkbull O
pen
voor
mon
dial
e on
twik
kelin
gbull I
CT
om s
ocia
le in
nova
tie te
stim
uler
enbull m
eten
CO
2fij
nsto
fbull Z
ZPv
erza
mel
gebo
uwen
bull slim
me
met
erka
stbull V
eilig
heid
pr
ivac
ybull C
amer
acr
isis
behe
ersi
ng
ldquoFry
slan
is
geen
eilan
d -
sta o
pen
vo
or
dyn
am
isch
e w
ere
ldrdquo
Gro
ots
chalig
eexp
eri
men
teer
om
gevin
gen
Kul
turh
us n
ieuw
e st
ijl
Opt
imal
e be
reik
baar
heid
van
pub
lieke
voo
rzie
ning
en
Eig
en lo
kale
pro
duct
ie (S
LOW
)
ldquoPo
licy
pu
llrdquo
(bu
rger
cen
traal
bij
e-g
ov)
Loka
le p
roduct
en
ldquoWik
i-w
orl
drdquo
Figuur 8 De gecombineerde mindmaps lsquoFryslacircn 2020rsquo van de leden van de kerngroep
F R I E S E I C T - I N N O V A T I E A L L I A N T I E 24
-
43 Visie van de Kerngroep
In het volgende kader is de visie van de Kerngroep verwoord gebaseerd op de uitkomsten van mindmaps en SWOT-analyse (zie sect 33) en de bijbehorende discussies
Visie van de Kerngroep
ldquoFryslacircn dient zich sterk te profileren op de themarsquos duurzaamheid ouderen jeugd en cultuur om in een open omgeving een antwoord te bieden op een snelveranderende sociaaleconomische omgeving (zowel nationaal als mondiaal)rdquo
Aandachtspunten hierbij zijn
bull Kernkwaliteiten behouden en uitbouwen bedreigende zwaktes neutraliseren
bull Ruimte creeumlren voor pilotprojecten en een experimenteeromgeving voor nieuwe dienstverlening en duurzame productie
bull Fryslacircn positioneren als internationaal recreatiepark
bull Fryslacircn profileren als duurzame innovatieve economie
bull ICT als enabler voor vernieuwing doet organisaties veranderen (vakmanschap als driver ICT als hulpmiddel)
bull ICT als enabler draagt bij aan vernieuwing en verbetering van de kwaliteit van onderwijs (gezondheids)zorg en welzijn
bull Successen en unieke sterkten grootschalig uitdragen
bull Alleen die activiteiten krijgen prioriteit waarin ICT de lsquoversnellerrsquo is van een vraag gestuurde ontwikkeling
44 Missie
De Friese ICT-innovatie Alliantie zal vraaggestuurde inzet van ICT gericht op duurzame economische ontwikkeling en sociale innovatie met behoud en uitbouw van de Friese kernkwaliteiten actief stimuleren Met open vizier en in verbinding met de mondiale ontwikkelingen wil de Alliantie ambities vergroten en zwakten op het gebied van onderwijs vergrijzing ondernemingscultuur in sterkten veranderen Met ICT kunnen genoemde domeinen en bedreigingen cross-sectoraal profiteren van de sterktes in ondermeer cultuur recreatie (water) sport zorg en op vakmanschap gerichte maakindustrie
Missie statement
Met cross-sectorale maatschappijgerichte ICT-oplossingen biedt de Friese ICT-innovatie Alliantie een verbindende schakel voor duurzame en sociale innovatie in Fryslacircn
Slogan
Fryslacircn onderneemt duurzaam met slimme ICT
Ambitie
Drsquor op en drsquor over
F R I E S E I C T - I N N O V A T I E A L L I A N T I E 25
45 Ambitie
Uit de geformuleerde visie en bijbehorende missie leidt de Kerngroep een krachtige en concrete ambitie af Voor een periode van twee jaar zet de Kerngroep onder de vlag van de Alliantie een vijftal projectgroepen op die elk eacuteeacuten of meerdere projecten tot uitvoering brengen Voor elke projectgroep geldt de realisering van minimaal eacuteeacuten project met een voorlopersrol voor de provincie Fryslacircn binnen twee jaar De pilotprojecten dienen vanaf de start gebaseerd te zijn op duidelijke probleem- en vraagsstellingen In april 2009 moet er voor elke projectgroep een plan van aanpak gereed zijn Uiterlijk medio 2009 zijn volledig uitwerkte businessplannen beschikbaar met instemming van de deelnemers en bijbehorende financiering om concreet uitwerking te kunnen geven aan verschillende onderdelen van de pilotprojecten Voor sommige projecten geldt dat in een eerder stadium gestart kan worden omdat hiervoor al de noodzakelijke stappen zijn gezet in lopende initiatieven
De (pilot)projecten hebben als achterliggende doelstelling dat zij werkgelegenheid creeumlren olievlekwerking kennen en na een succesvolle pilot zelfstandig door de markt worden gedragen De (pilot)projecten moeten een beweging en een omgeving creeumlren waar een zuigende werking vanuit gaat voor zowel bedrijven en instellingen uit Fryslacircn als van daarbuiten Zo kunnen rondom de projecten clusters van economische enof maatschappeshylijke activiteiten ontstaan Onze ambitie is Drsquor op en drsquor over
46 Criteria projectgroepen
De Kerngroep heeft zorgvuldig focus aangebracht in een long-list aan gegenereerde projectideeeumln en daarmee gebruik gemaakt van volgende criteria en aandachtspunten De criteria zijn ook te gebruiken ter monitoring van de individuele projecten
Aandachtspunten en criteria voor projecten
bull Vraaggestuurd en oplossingen voor concrete problemen
bull Oplossingen binnen strikte kaders moeten meetbaar zijn
bull Grensverleggend en verschil makend voor Fryslacircn
bull Eerste evaluatie binnen een tijdsduur van twee jaar
bull Voorbeeldwerking
bull Modulariteit
bull Duurzaam
bull Samenwerking stimulerend
bull Hergebruik van resultaten elders
bull Inzet van deskundigen bij aanvraag opzet projectteams analyse aanbevelingen
bull Inzicht in noodzakelijke investeringen personeel capaciteit
bull Mogelijkheden voor kruisbestuiving
bull Integrale benadering enof cross-sectoraal
bull Voldoende draagvlak bij politiek en in het veld
bull Uitzicht op economische spin-off
bull Verbetering van de Friese werkgelegenheid
F R I E S E I C T - I N N O V A T I E A L L I A N T I E 26
47 Monitoring en afstemming
Om de voortgang te bewaken zullen de Kerngroepleden de pilotprojecten per kwartaal kritisch monitoren en zo nodig bijsturen De hiervoor genoemde criteria zullen bij deze monitoring worden toegepast Indien de tussentijdse resultaten ontoereikend zijn of de perspectieven voor succes uitblijven zal de Kerngroep namens de Alliantie een negatief advies uitbrengen aan de subsidieverstrekker(s) of zelfs een voorstel tot stopzetting doen De frequentie van (voortgangs)rapportages zullen samenvallen met de terugkoppelmoshymenten die zijn afgestemd met de subsidieverstrekker(s)
Na twee jaar zullen de projectresultaten worden geeumlvalueerd Bij deze evaluatie zullen ook relevante gebruikers cq overheden zorg- of onderwijsinstellingen industrie en MKB en particuliere of overige maatschappelijke organisaties betrokken worden
F R I E S E I C T - I N N O V A T I E A L L I A N T I E 27
5 Roadmaps projectgroepen
51 Inleiding
In dit hoofdstuk bespreken we zes roadmaps voor de geselecteerde projectgroepen Deze roadmaps vormen samenvattingen van de inhoudelijk uitwerkingen die voorzien zijn in de verschillende projectgroepen Hierbij volgen we een sjabloon dat antwoord geeft op de volgende vragen
bull Welke probleem wordt opgelost welke behoefte staat centraal
bull Voor welke doelgroep
bull Welke doelstelling wordt nagestreefd
bull Welke unieke toegevoegde waarde economisch potentieel is voorzien
bull Welke concrete resultaten zijn te verwachten
bull Welke partijen kunnen deelnemen
In de volgende paragrafen is de roadmap per projectgroep nader uitgewerkt Iedere roadmap beoogt op hoofdlijnen een totaalconcept te beschrijven Voor de projectgroep Zorg zijn twee afzonderlijke roadmaps opgenomen namelijk voor de projecten lsquoZorg op afstandrsquo en lsquoQwiekrsquo
52 Draadloze Friese meren
Probleem Fryslacircn wil draadloze breedband dienstverlening inzetten om meer watertoeristen langer en intensiever aan Fryslacircn te binden Veel watertoeristen komen naar Fryslacircn en begeven zich daarbij op de Friese meren en kanalen Hun economische waarde beperkt zich vaak tot de verhuurder en aangrenzende horecagelegenheden Watertoeristen zijn zich onvoldoende bewust van de mogelijkheden in de desbetreffende regiorsquos Door gebrekkige informatievoorziening blijft toch al seizoensgebonden economisch potentieel onbenut Daarnaast zorgt de confrontatie tussen beroepsvaart en de recreatieve watersporter regelmatig voor onveilige situaties
Doelgroep Fryslacircn kent jaarlijks ruim 15 miljoen overnachtingen van watersportshytoeristen 15 Daarnaast recreeumlert de eigen bevolking van Fryslacircn ook intensief op en rond het water
15 Toerdata Noord Toerisme in cijfers 2007
F R I E S E I C T - I N N O V A T I E A L L I A N T I E 29
Doelstelling Ontwikkel en implementeer in twee jaar met inzet van de nieuwste communicatietechnologieeumln die draadloze toepassingen die in het decennium daarna Fryslacircn aantoonbaar sociaaleconomisch versterken
Voor een betere beleving en benutting van Fryslacircn wordt vanuit een gebruikersperspectief ICT ingezet ter
bull Verhoging economische spin-off Friese middenstand
- Dynamische Point-of-interest tafel aan het water
- Exposure voor evenementen concerten exposities etc
bull Verrijking vaarroute-informatie
- Overheidsinformatiedienst actuele brugtijden brughoogshyten vaardiepte gekoppeld aan waterstand tijdelijke obstakels boeicooumlrdinaten en weerbericht (stormwaarshyschuwing)
- Adviesvaarsnelheid breedte vaarweg + belading
- Beroepsvaartalert drukke kruisingen
- Ligplaats reservering + voorzieningen
bull Verhoging servicegraad veiligheid op het water
- Zorg op het water waterambulance Sneek Thuiszorg aan boord telegeneeskunde track amp trace
- Wegenwacht op het water bootbenodigdheden en reparashyties (motorpech zeilmaker brandstof touw en tuigage) + e-diagnose
Toegevoegde waarde Nieuwe draadloze en schaalbare tweeweg breedbandinfrastructuur versnelt de ontwikkeling van digitale (maatschappelijke) dienstverlening
1 Locatiegebonden breedband informatiediensten (interessante locaties evenementen voorzieningen etc) op mobiele en vaste monitoren van zakformaat tot megaschermen
2 Dedicated tweewegverbinding (oa hulpdiensten)
3 Track and trace van schepen (verhuurbedrijven hulpdiensten locale serviceproviders)
4 Live draadloze narrowcasting (zeilwedstrijden muziekshytheaterregistratie)
5 Persoonsgebonden routeplanner (ingang kinderen 65+ sportgezondheid historie natuur culinair etc)
6 E-reserveringssysteem voor jachthavens avondje uit etc
7 Virtuele radar
8 VOIP communicatie in het buitengebied
9 Fryslacircnpas (naast marketing ook Elektronisch Schip Dossier)
F R I E S E I C T - I N N O V A T I E A L L I A N T I E 30
Concrete resultaten Interactie tussen wal en water draagt bij aan seizoensverlenging doelgroepverbreding en intensivering van bestedingen per watertoerist Bij evenementen zoals de Sneekweek krijgt de Friese economie slechts een korte impuls waar slechts een deel van de omliggende bedrijvigheid van kan profiteren Door de verhoogde interactie tussen wal en water zal de Friese middenstand (horeca jachthavens bootbenodigdheden etc) 5 extra omzet worden gerealiseerd Daarnaast beperkt het hoogseizoen van watertoeristen zich momenteel tot de zomermaanden Door het bieden van extra servicegraad eveneens in voor- en naseizoen en aanvullende informatie (incl virtuele vakantievoorpret) beoogt dit project deze periode te verlengen De verwachte resultaten zijn
bull Weersonafhankelijke uitbreiding toeristenseizoen van gemiddeld twee naar vijf maand per jaar
bull Vergroting uitgaven per toerist per dag met 5 Invoering Sneekweek 2009 en uitbreiding met straal van tien km in 2010
bull vergroting van de structurele werkgelegenheid in het werkingsshygebied met 5 te realiseren in de hightech productie- en dienstensectoren
Samenstelling (Potentieumlle) samenwerkingspartners zijn onder andere ziekenhuizen ondernemersverenigingen kennisinstellingen infrastructuuraanbieders softwareontwikkelaars lokaal MKB gemeenten provincie
F R I E S E I C T - I N N O V A T I E A L L I A N T I E 31
53 Zorg op afstand (ZoA) Pilot lsquohartfalenrsquo
Probleem Zorg op Afstand (dat is preventie diagnose behandeling en monitoring onafhankelijk van tijd en plaats) wordt gezien als deacute oplossing om de enorme discrepantie tussen vraag en aanbod in de zorg (in 2025 kan nog maar 60 van de zorgvraag beantwoord worden) het hoofd te kunnen bieden
De businesscase voor zorg op afstand is echter nog nergens echt gerealiseerd Dit heeft vele oorzaken maar de belangrijkste zijn wel
bull Geen goede integratie met bestaande systemen waardoor Zorg op Afstand naast en niet in plaats van bestaande zorg komt
bull Geen onderlinge samenhang Initiatieven sluiten niet op elkaar aan Patieumlnten en burgers krijgen met meerdere kastjes of systemen te maken en zullen het idee niet adopteren Innovatieve aanbieders krijgen daardoor geen goede afzet
Doelgroep De (Friese) patieumlntburger kan langer zelfstandig wonen ook op het platteland eilanden en weet zich verzekerd van voldoende zorg en veiligheid De pilot richt zich specifiek op hartpatieumlnten
Innovatieve zorgaanbieders Zij willen hun businesscase kunnen realiseren in een goede afzetmarkt
Indirecte doelgroep betreft de leveranciers voor Zorg op Afstand systemen Een gunstige afzetmarkt betekent meer werk en omzet en een beter klimaat om verder te investeren
Daarnaast is de zorgverzekeraar belanghebbend de uiteindelijke belofte van Zorg op Afstand komt dichterbij hogere arbeidsproductiviteit in de zorg meer garantie van voldoende zorg lagere kosten minder zorgen bij de patishyentburger
Doelstelling Bij de ontwikkeling van een generieke architectuur en een dienstverleningsconshycept voor Zorg op Afstand wordt de gebruiker centraal gesteld Indien mogelijk worden de activiteiten van stichting Gerrit verder opgeschaald De zorginfrastructuur en het modulair opschaalbare dienstenconcept moeten zich bewijzen via een aantal concrete pilotprojecten met een harde businesscase De pilot lsquoHartfalenrsquo vormt de eerste testcase De behoefte van de zorgclieumlnt moet bij de ontwikkeling van nieuwe diensten van meet af aan centraal staan Uitgebreid behoefteonderzoek is dan ook bij aanvang noodzakelijk
Een achterliggende doelstelling van ZoA is het opheffen van systeemfalen binnen de zorgketen ZoA vervult een vraaggestuurde brugfunctie tussen burgerpatieumlnt en zorgaanbieder Met behulp van eacuteeacuten kastje wordt monitoring op afstand en communicatie via veilige verbindingen mogelijk Belangrijkste innovatie ligt in een harde businesscase voor innovatieve zorgdiensten met voldoende integratie in de huidige installed base en betrokken partijen
F R I E S E I C T - I N N O V A T I E A L L I A N T I E 32
Toegevoegde Burgerpatieumlnt dichtbij (desgewenst mobiel) ondersteunen met zorg ICT Geeft waarde burgerpatieumlnt meer veiligheid kan langer zelfstandig wonen en doet (langer)
mee in het sociale levenmaatschappij
Bij telemonitoring wordt een hartpatieumlnt eerder uit het ziekenhuis ontslagen en vermindert het polibezoek de mortaliteit en de (her)opnamen Ook de kwaliteit van de zorg verbetert door toename van aantal contactmomenten compleet beeld door patieumlntprofiel multidisciplinaire samenwerking juiste zorgverlener voor hulpvraag sneller de juiste medicatie en besparing van reistijd door virtueel polibezoek Tenslotte leidt de ontwikkeling van de benodigde infrastructuur tot economische spin-off voor het Friese bedrijfsleven Telemonitoring creeumlert tevens faciliteiten voor exploitatie van Friese health check-up diensten met uitstralingseffecten ook buiten de provincie Voor provincie gemeenten verzekeraar (indien in samenhang) biedt ZoA veel potentie voor nieuwe producten aantrekkelijkheid zorgverlening exportproduct evenals werkgelegenheid (Fryslacircn als proeftuin zorg op afstand valley)
Concrete Realiseren van twee of drie concrete projecten waarbij een aantal nieuwe resultaten technologieeumln een definitieve inbedding in de zorgveiligheid hebben gekregen
In de eerste pilot hartfalen wordt een architectuur voor infrastructuur en het dienstverleningsconcept ontwikkeld die ook voor andere projecten bruikbaar zijn De pilot leidt ook tot de invulling van noodzakelijke centrashylegemeenschappelijke onderdelen zoals een zorgnetwerk en een gemeenschappelijke zorg-opvolgcentrale waarmee een open platform voor zorgdienstenaanbieders wordt gerealiseerd De inzet van telemonitoren moet leiden tot toepassing bij 50 van de patieumlnten met hartfalen in Fryslacircn enkele jaren na succesvolle afronding van de pilot Door telemonitoring zijn er 30 minder opnamen nodig van patieumlnten met hartfalen mortaliteit vermindert met 30 en patieumlnten worden gemiddeld twee dagen eerder uit het ziekenhuis ontslagen
Samenstelling (Potentieumlle) samenwerkingspartners zijn onder andere zorgaanbieders zorgverzekeraars aanbieder dienstenplatform provincie kennisinstellingen hardware leveranciers en infrastructuur aanbieders
F R I E S E I C T - I N N O V A T I E A L L I A N T I E 33
54 Qwiek
Probleem Zorgverleners gebruiken steeds vaker de mogelijkheden van het internet om hun (zorg)diensten aan te bieden Zij bouwen daarvoor hun eigen portalen - al dan niet beveiligd - op eigen wijze De samenhang ontbreekt vaak nog Dit levert problemen
bull De patieumlnt is onvoldoende lsquoempoweredrsquo Zij krijgen slechts een deel van de informatie en een deel van de diensten tot hun beschikking Patieumlnten kunnen niet zelf sturen
bull Elk initiatief van zorgverleners moet op zichzelf lsquokrachtigrsquo genoeg zijn om te overleven Er is weinig mogelijkheid tot aanhaken op hergebruiken van of integratie van elkaars diensten en faciliteiten De initiatieven worden moeilijk uitrolbaar en hebben relatief weinig kans van slagen
Om samenhang te creeumlren bestaan ook weer diverse initiatieven zoals portalen van ketenzorg leveranciers WMO loket Foar Elkoar Omkeer 20 (sociale netwerken) zorgdomein pointment websites van zorgverzekeraars Ook deze gaan langs elkaar heen Met alle gevaren van dien eilandvorming het niet aan (kwaliteits)eisen voldoen weinig voortgang door onvoldoende samenhangmassa en niet de minste onzekerheid bij de patieumlnt over betrouwbaarheid (is de informatie juist heb ik alle relevante informatie is zij objectief) van het gebruikte portaal dat bovendien niet vanuit klantpatieumlntperspectief of -behoefte is ingericht
Het probleem heeft geleid tot de GERRIT-challenge uitgevoerd door TNO (als gevolg van het winnen van GERRIT van de telemedicineprijs 2008) TNO kwam met de oplossing van een platform voor het uitwisselen van diensten waarmee de diverse portalen gevoed kunnen worden Dit platform heeft de werknaam Qwiek gekregen
Doelgroep Patieumlntenburgers als gebruikers van (Qwiek)diensten zoals (modules van) de webdokter (zie wwwhzclnl) e-consult (NPCF)
Zorgverleners alsook aanbieders van diensten Op termijn liggen ook andere aanbieders (zoals gemeenten)in het verschiet (gelet op WMO-loket en GGD ten aanzien van preventie en EKD)
Doelstelling Gestreefd wordt naar een oplossing en een voorbeeldproject dat nationale navolging kan krijgen Er is in Nederland nog niet iets vergelijkbaars gerealiseerd Er zijn wel vergelijkbare initiatieven op onderdelen maar er is geen geheel Als het pilotproject in Fryslacircn slaagt kan Qwiek een platform voor heel Nederland worden
Toegevoegde waarde Qwiek is een platform voor ontsluiting van zorgdiensten zodat een persoon zijnhaar eigen diensten kan afnemen om zelf de regie te kunnen nemen over zijnhaar zorg vanuit zijnhaar eigen behoefte Daarnaast biedt dit platform toegang tot andere mogelijk interessante websites voor deze persoon Het platform kan tevens voor aanbieders gebruikt worden om hun eigen portaal te verrijken met diensten van derden of om hun diensten in portalen van derden te hangen
Voordelen voor burger en directe omgeving Het platform maakt het voor een burger gemakkelijker om inzage te krijgen in relevante en betrouwbare medische en logistieke gegevens en om zelf zorgzaken te regelen vanaf een willekeurige plek (met internet) een willekeurig apparaat een willekeurig internetportaal op een willekeurige tijd
F R I E S E I C T - I N N O V A T I E A L L I A N T I E 34
Voordelen voor stakeholders lees zorgverleners Het platform biedt stakeholders de mogelijkheid om versneld een volledig dienstenpallet te kunnen bieden waar men dit individueel niet kan waardoor - een grotere patieumlntenbasis bereikt (en bediend) kan worden - meegelift kan worden met andere innovatieve toepassingen (goed voor imago) - kosten en risicorsquos gedeeld worden - individuele stakeholders zich kunnen profileren met hun eigen dienstverlening en flexibel nieuwe eigen diensten toevoegen
Concrete resultaten bull Diensten op devices van burgers waardoor patieumlntempowerment toe neemt Burgers worden ondersteund bij het zoeken en boeken van zorgverleners en kunnen hun eigen diensten (op basis van eigen behoeften noden) samenstellen op hun (draadloos) device
Voorbeelden van dergelijke diensten
bull Vanuit lsquoherhaalreceptrsquo in webdokter direct online bij verzekeraar dekking nagaan en vervolgens medicijn bij apotheek bestellen
bull Afspraken maken via lsquokijken en vergelijkenrsquo
bull Zelf bloedwaarden doorgeven (combinatieintegratie met Zorg op Afstand)
bull Het vullen van het device met diensten is erg eenvoudig hetgeen een randvoorwaarde is om te komen tot patieumlntgedreven (keten netwerk) zorg
Het Qwiekplatform is opgebouwd Qwiek stapt tussen de portals geeft synergie samenhang en massa geeft de patieumlnt betrouwbare informatie geeft de zorgverlener een extra kanaal om (multidisciplinaire) diensten aan te bieden maakt nieuwe diensten mogelijk bijv zorgcooumlrdinatie speelt in op trends en ontwikkelingen vereist samenwerking openheid is de essentie
Samenstelling (Potentieumlle) samenwerkingspartners zijn onder andere ziekenhuizen zorgdienstenverleners platformaanbieder netwerkaanbieders hard- en softwareleveranciers kennisinstellingen zorgverzekeraars
55 Sport experience Fryslacircn
Probleem De provincie Fryslacircn wordt vaak geassocieerd met sport en vooral Heerenveen heeft een rijke sporthistorie Sportstad Heerenveen zorgt ervoor dat de provincie ook een rijke sporttoekomst zal krijgen De afgelopen jaren zijn rond het stadion het SC Heerenveen de nodige sportieve projecten uitgevoerd Op dit moment bestaat Sportstad Heerenveen uit een sportcentrum (met een zwemcomplex grote sporthal turnhal squashbanen en een dojo) een gezondheidsboulevard een lifestylepassage de CIOS-opleiding van het Friesland College en uiteraard het Abe Lenstra stadion De aandeelhouders van sportstad zijn de gemeente Heerenveen SC Heerenveen en de Friesland Zorgverzekeshyraar
Binnen het concept Sportstad Heerenveen wordt er gewerkt aan de Sport Experience De Sport Experience is een (fysieke) locatie waar je als bezoeker een sportieve ervaring daadwerkelijk kan ondergaan Om het
F R I E S E I C T - I N N O V A T I E A L L I A N T I E 35
een en ander onder de aandacht te brengen en te houden bij het publiek zijn aanzienlijke promotieactiviteiten nodig Hierbij kan ICT een belangrijke rol spelen
De probleemstelling is tweeledig
1 Hoe kan inzicht gekregen worden in toeristenstromen
2 Hoe kunnen potentieumlle klanten via games worden geprikkeld om de Sportexperience te bezoeken
Doelgroep De focus ligt op jongeren in Nederland en daarbuiten
Doelstelling ICT kan als versneller van de Sport Experience dienen omdat je met virtualisatie (online gaming en 3D-simulaties) in de voorfase al aan promotie kunt doen en gebruikerservaringen kunt verzamelen (datamining) Door het koppelen van databases van verschillende Friese (toerischtische) instanties kan beter inzicht worden gekregen in de behoeften en wensen van de bezoekers van de provincie Fryslacircn
Toegevoegde waarde De toegevoegde waarde van de Alliantie ligt in het bijeen brengen van gekwalificeerde personen en hoogwaardige kennis om het project succesvol te realiseren Daarnaast kan de Alliantie zorgen voor extra draagvlak bij financiers Verder kan de Alliantie waarde toevoegen door dit project te linken aan de andere projecten van de Alliantie en op die manier de kracht van kruisbestuiving te benutten
Concrete resultaten Het realiseren van een systeem (1) waarmee de Sportexperience via het web toegankelijk kan worden gemaakt (2) waarin potentieumlle klanten beter in kaart worden gebracht binnen een termijn van twee jaar
De Sportexperience toegankelijk maken via het web kan door middel van simulaties In de ontwerpbouwfase alvast rondkijken (virtualisatie) Maak een game waarmee de speler de ervaring krijgt alsof zelf het sportevenement meemaakt Zorg voor spanning bij de speler Op deze manier krijgen mensen interesse in de Sportexperience en gaan ze deze bezoeken
Er zijn verschillende organisaties die bijhouden welke personen Fryslacircn bezoeken Denk aan Fryslacircn marketing verschillende hotelketens organisaties die zich bezighouden met watersport et cetera Met de bovenstaande webapplicatie kan beter inzicht in de behoeften en wensen van potentieumlle klanten worden vergaard
Samenstelling (Potentieumlle) samenwerkingspartners zijn onder andere organisaties actief in de sportsector onderwijs- en kennisinstellingen softwareleveranciers (gaming en simulatie) hardwareleveranciers en webmarketeers
56 Ketendigitalisering in de jachtbouw
Probleem De jachtbouw kent hoge ontwikkelkosten Deze worden pas terugverdiend bij grote serieproductie In Fryslacircn is de omvang van de productie vaak beperkt Hierdoor zijn de kosten hoog en is het lastig om concurrerend te blijven Door middel van breedbandcommunicatie en een modulaire aanpak kan efficieumlnter geproduceerd worden door een groep van jachtbouwers
Er komen vier databases die allen modulaire standaardonderdelen bevatten Casco aandrijftechniek interieur overige apparatuur De
F R I E S E I C T - I N N O V A T I E A L L I A N T I E 36
unieke combinatie van standaardonderdelen leidt tot een uniek ontwerp met relatief lage kosten Bij het ontwerp van het casco zal 3D-techniek een grote rol spelen Bij de keuze van aandrijftechniek wordt bepaald welke motoren mogelijk zijn en welke consequenties dit heeft voor trillingen en geluid Bij het interieurontwerp zullen 3D-techniek CAM16 en CNC-machines een grote rol spelen
Doelgroep Jachtbouwers en toeleveranciers in de provincie Fryslacircn
Doelstelling Het integraal bijeen brengen van de gehele productieketen en digitale samenwerking van ontwerp tot fabricage realiseren Door toepassing van een totaalconcept wordt de bouw van een duurzaam schip voor de verhuurmarkt gerealiseerd met als doel via de beschreven aanpak de internationale concurrentiepositie van de Friese Jachtbouw te versterken
Toegevoegde waarde ICT is een enabler om de hele keten van jachtbouwers te laten samenwerken De rol van ICT kan door verschillende technologieeumln vorm krijgen zoals een databasesysteem 3D- modellen CADCAM en ERP
Concrete resultaten Er wordt een ndashdoor een topdesigner ontworpen- jacht gebouwd ICT wordt ingezet om het systeem met databases ERP-systemen 3Dshysimulaties op te zetten en te testen
Samenstelling (Potentieumlle) samenwerkingspartners zijn onder andere vijf jachtbouwers leveranciers van hybride aandrijvingen generatoren accursquos dieselmotoren ERP systemen randapparatuur schilderwerken cascorsquos interieurs CNC-bedrijven met 3D-freesfaciliteit ICT-bedrijven Navalshyarchitects en Reality Theatres
57 Platteland kleine kernen
Probleem Steeds meer voorzieningen verdwijnen uit kleine kernen Denk bijvoorbeeld aan postkantoor apotheek banken en gemeentebalies Gemeentelijke herindelingen zijn hier ook deels debet aan Hierdoor neemt de sociale cohesie af en wordt de leefbaarheid in deze kernen steeds minder terwijl in de nabije toekomst het belang van lokale voorzieningen door vergrijzing van de kleine kernen toeneemt Ook verdwijnt hiermee werkgelegenheid en de economische binding van veelal gezinnen en jongeren met het plattelandkleine kernen (ontgroening) Daarnaast verslechtert hierdoor het vestigingsklimaat voor ondernemingen waardoor bedrijven vertrekken en vestiging van nieuwe bedrijvigheid uitblijft met daaruit voortvloeiende negatieve gevolgen voor de werkgelegenheid Versterking van het plattelandkleine kernen kent dan ook twee componenten Enerzijds versterking van de sociale cohesie en anderzijds de versterking van economische binding (van burgers en bedrijven) en vitaliteit van het platteland
Nieuwe technieken kunnen dorpen leefbaar houden Aansluiten bij de behoefte van inwoners van het platteland is een voorwaarde voor succes van voorzieningen (fysiek en virtueel) Alleen voorzieningen die gedragen worden door gebruikers kunnen op termijn zonder subsidie (zelfdragend)
16 Computer Aided Manufacturing (CAM) het fabriceren van producten met behulp van een computer
Computer Aided Manufacturing (CAD) computergesteund ontwerpen
Enterprise Resource Planning (ERP) softwarepakket ter ondersteuning van bedrijfsprocessen
F R I E S E I C T - I N N O V A T I E A L L I A N T I E 37
voortbestaan Voor de specifieke invulling van het thema platteshylandkleine kernen is het dan ook noodzakelijk om dmv een behoeftescan de daadwerkelijke gebruikersvraag op het platteland in kaart te brengen Vooralsnog zijn veel initiatieven in dit veld te versnipperd en te veel gericht op enkele specifieke toepassingen Wat nodig is is een totaalconcept (sterk vraaggestuurd) dat bij de doelgroep nieuwe economische en maatschappelijk activiteiten losmaakt
Doelgroep Bewoners (en bedrijven) van de kleinere kernen in Fryslacircn In het bijzonder MKB-bedrijven 13-18 jarigen (werkende) ouders en ouderen (niet werkenden)
Doelstelling In een dorpskern (bijvoorbeeld Dantumadeel) wordt een pilot opgestart met als doel om een dorpshuis nieuwe stijl te realiseren Door toepassing van een totaalconcept voor plattelandsontwikkeling wordt onder andere een bijdrage geleverd aan de verbetering van de sociale cohesie digitale voorzieningen en de werkgelegenheid onder jongeren Sociale cohesie en economische binding dienen bij een dergelijke scan centraal te staan
De sociale cohesie kan op verschillende manieren versterkt worden Wanneer voorzieningen op gebied van wonen leven (sociaal dorpsleven en ndashcultuur) en zorg ontwikkeld worden die aansluiten bij de behoefte van de bewoners van en in de omgeving van de plattelandskern kunnen oa ouderen langer zelfstandig blijven wonen Bovendien maken een (toekomstig) excellent dienstenaanbod evenals rust en ruimte het ook voor mensen uit andere delen van Nederland aantrekkelijk om zich op het Friese platteland te vestigen
Digitale voorzieningen op het gebied van digitaal onderwijs (primair en voortgezet) zijn een mogelijkheid om zowel de sociale cohesie met betrekking tot jongeren als de economische vitaliteit van het platteland te versterken Onderwijs biedt jongeren immers kansen op de arbeidsmarkt Ook bieden digitale (onderwijs)voorzieningen kansen om deze buiten de provincie Fryslacircn te vermarkten Met name voor het MKB zijn toepassingen om de e-vaardigheden te vergroten kansrijk17
Voorzieningen die de economische binding met het plattelandkleine kernen versterken maken het voor jongeren gezinnen en werkende ouderen aantrekkelijk om op het platteland te (blijven) wonen Een van de mogelijkheden om de economische binding te versterken is de ontwikkeling van toepassingen die leiden tot het ontstaan van nieuwe vormen van dienstverlening en werkgelegenheid
Een mogelijk succesvol traject is de ontwikkeling van hoogwaardige en complexe telewerktoepassingen die niet afhankelijk zijn van een standplaats Dergelijke voorzieningen maken het ook voor huidige randstadinwoners aantrekkelijk om zich op het Friese platteland te vestigen en te blijven werken in de randstad
Ook biedt de inzet van microkredietverlening kansen voor innovatie in het Friese MKB (vakmanschap) en naar succesvol voorbeeld van Koninklijke Tichelaar uit Makkum dit buiten de regio te vermarkten
Tenslotte dient benadrukt te worden dat innovatieve vermarktbare voorzieningen die door Friese partijen zijn ontwikkeld economische spinshyoff voor het Friese bedrijfsleven genereren
17 Bron Initiatieven voor het bevorderen van eSkills van de beroepsbevolking in zes Europese landen Dialogic 2006
38 F R I E S E I C T - I N N O V A T I E A L L I A N T I E
Toegevoegde waarde Een belangrijk kenmerk van ICT-toepassingen is de mogelijkheid van opschaling Eenmaal ontwikkelde toepassingen kunnen zonder aanzienlijke kosten verder vermarkt worden Insteek van het pilotproject dient dan ook het selecteren van toepassingen te zijn die aantrekkelijk zijn voor een brede doelgroep in en buiten de provincie Fryslacircn
Online zorg (ouderen en gezinnen) domotica en sociaal-culturele voorzieningen die huidige inwoners aan het platteland bindt eacuten voor inwoners van buiten Fryslacircn aantrekkelijk is om zich op het Friese platteland te vestigen
Digitale voorzieningen die zowel de sociale cohesie als economische binding versterken eacuten buiten Fryslacircn vermarkt kunnen worden
Telewerk-toepassingen waarvan bedrijven uit andere delen van Nederland gebruik kunnen maken eacuten het voor randstedelingen aantrekkelijk maakt zich te vestigen op het Friese platteland
Concrete resultaten Einddoel van het project is de inrichting van fysieke loketten (dorpshuizen) dichtbij de burger In deze dorpshuizen komen de fysieke en virtuele component samen De dorpshuizen brengen de voorzieningen en daarmee de sociale cohesie en ondernemerschap daadwerkelijk terug in de kleine kernen Het vormt een concentratiepunt voor uiteenlopende fysieke en virtuele diensten op het vlak van gezondheid onderwijs ondernemerschap cultuur en sport
Op basis van de behoeftescan en de aansluiting bij het Vital Rural Area- project wordt een totaalconcept met daarin een aantal ICT-toepassingen en daaraan en omheen gerelateerde diensten en voorzieningen geselecteerd voor een pilotproject Hiervoor dient een businessplan opgesteld te worden met monitoring go-no go beslissingen en opschalingsmogelijkheden Uiteindelijk dient de pilot te resulteren in de ontwikkeling van toepassingen die de sociale cohesie en economische vitaliteit versterken eacuten onderscheidend zelfdragend en opschaalbaar zijn
Samenstelling (Potentieumlle) samenwerkingspartners zijn onder andere banken verzekeraars (huis)artsen thuiszorginstellingen verenigingen woningbouwcorporaties gemeenten postkantoren onderwijsinstellingen KvK belastingdienst bibliotheken jongerenwerk bedrijven en MKB Noord
F R I E S E I C T - I N N O V A T I E A L L I A N T I E 39
6 Organisatie
61 Rol van de Alliantie
De Friese ICT-innovatie Alliantie heeft de rol van stimulator versneller versterker en makelaar op zich genomen om de beste krachten vanuit de maatschappij en economie in de provincie Fryslacircn te bundelen om pilotprojecten te starten en te komen tot zelfdragende innovatieprojecten die de economische en maatschappelijke ontwikkeling in Fryslacircn sterk stimuleren Naast de hiervoor genoemde rollen is de Alliantie in het algemeen - en de Kerngroep in het bijzonder - vooral een realist en vertaler van vraag naar oplossing De Alliantie werkt aan het opstarten van een zes pilotprojecten in nauwe samenwerking met andere stakeholders maar is geen eigenaar van de projecten
De Kerngroep bestaat uit zes leden die op persoonlijke titel en zonder last of ruggespraak hun visie inbrengen zich sterk maken voor het opzetten van de projecten en toezien op uitvoering daarvan De Kerngroep is vooralsnog geiumlnstalleerd tot en met 31 december 2010 De leden van de Kerngroep zijn
bull Profdrir LP Ligthart (voorzitter) TU Delft
bull R Feenstra RI MBA De Friesland Zorgverzekeraar
bull Drir PA Gielen TCNN
bull Drs FA Pronk Rabobank Heerenveen
bull Drs WR Reek MCM Gemeente Sneek
bull Drs J Wester TNO-ICT
Dialogic Next Step en in het bijzonder drs SR Maltha ir ing RMF Brennenraedts en drs H Gillebaard ondersteunen de Alliantie met de voorbereiding van bijeenkomsten verrichten onderzoek waar nodig en begeleiden de uitvoering van projecten
62 Taakstelling per onderdeel van de Alliantie
Raad van Advies
De Alliantie zal een Raad van Advies kennen die uit drie tot vier personen zal bestaan en momenteel nog te formeren is De leden zijn bestuurders van statuur die politiek zeer goed ingevoerd zijn zowel op provinciaal als landelijk niveau De Raad van Advies geeft allereerst steun aan de beoogde initiatieven en draagt dit ook publiekelijk uit Daarnaast zal zij vooral een klankbord- en ambassadeursfunctie gaan vervullen om de ambities van de Alliantie te helpen realiseren Hiervoor zal zonodig onafhankelijke bestuurlijke druk georganiseerd worden De Raad van Advies biedt de Alliantie toegang tot diverse relevante netwerken en is thuis in de financieringsmogelijkheden voor de beoogde innovatieprojecshyten Verder dient de Raad van Advies zelfstandig initiatief te nemen om de activiteiten van de Alliantie ook op andere nationale of internationale agendarsquos geplaatst te krijgen De Raad van Advies zal enkele malen per jaar bijeenkomen en afstemmen met de Kerngroep
F R I E S E I C T - I N N O V A T I E A L L I A N T I E 41
Kerngroep
De Kerngroep is in een eerste fase gestart met een visieontwikkeling en heeft dit vertaald in de onderliggende Roadmap De Kerngroep dient haar visie en plannen in bij de Gedeputeerde Staten van Fryslacircn Na goedkeuring door GS heeft de Kerngroep de komende twee jaar als taak de Alliantie en in het bijzonder de projectgroepen aan te sturen en te adviseren bij de uitvoering In eerste instantie fungeert de Kerngroep vooral als werkvoorbereider Daarna ziet de Kerngroep toe op de uitvoering van afzonderlijke projecten conform de geformuleerde visie en opgestelde criteria via driemaandelijkse monitoring Begin 2010 neemt de Kerngroep per project een mid-term gono-go beslissing Zonodig worden projecten daarna bijgestuurd of zelfs stopgezet Na 2010 zullen de projecten zelfstandig verder dienen te gaan en vallen vanaf dat moment buiten de regie van de Alliantie
Projectgroepen
De Alliantie zelf krijgt vooral gestalte middels een vijftal projectgroepen (a) Draadloze Friese meren (b) Zorg (c) Sport Experience (d) Jachtbouw en (e) Kleine kernen Deze projectgroepen bestaan uit private enof publieke deelnemers afhankelijk van het project De projecten komen onder leiding van een nader te benoemen projectleider De aangestelde projectleider stemt af met een afgevaardigde van de provincie Fryslacircn en contactpersonen uit de Kerngroep zoals beschreven in deze Roadmap Op korte termijn zal er gestart worden met de verdere samenstelling van de projectgroepen conform de voorstellen in de afzonderlijk roadmaps
lsquoVerticalersquo activiteiten
Daarnaast zijn er drie lsquoverticalersquo projectactiviteiten die op alle projectgroepen van toepassing zijn namelijk onderwijsvernieuwing kennisborging en promotie en communicatie In alle vijf projectgroepen spelen deze aandachtsgebieden een belangrijke rol In het bijzonder voor het onderwijs geldt dat wij vanuit elke projectgroep spin-off effecten en digitale toepassingen verwachten die voor onderwijsdoeleinden ingezet kunnen worden Daarmee kan onderwijs een belangrijke integrale en verbindende functie vervullen tussen de projectengroepen onderling alsook een belangrijke rol spelen in de kennisborshyging Voor promotie en communicatie geldt hetzelfde De Kerngroep is in eerste instantie verantwoordelijk voor de lsquohorizontalersquo activiteiten
De Friese ICT-innovatie Alliantie kent de volgende organisatiestructuur
F R I E S E I C T - I N N O V A T I E A L L I A N T I E 42
ONDERWIJSVERNIEUWING
PROMOTIE EN
COMMUNICATIE
KENNNISBORGING
Raad van Advies Taak klankbord en ambassadeursfunctie
KerngroepTaak Advisering en aansturing Alliantie Opstellen Roadmap
toezien op uitvoering en monitoring
Friese ICT innovatie-alliantie Taak Uitvoering Roadmap in projectgroepen
Resultaat Minimaal eacuteeacuten project per projectgroep geschikt voor opschaling en zelfstandige continuering na 2 jaar
Projectgroep Draadloze meren
Projectgroep Sport Experience
Projectgroep Zorg
Projectgroep Jachtenbouw
Projectgroep Kleine kernen
Figuur 9 Organisatiestructuur van de Friese ICT-innovatie Alliantie
43F R I E S E I C T - I N N O V A T I E A L L I A N T I E
F R I E S E I C T - I N N O V A T I E A L L I A N T I E 44
7 Ter afsluiting In deze Roadmap voor ICT-innovatie in Fryslacircn heeft de Kerngroep haar visie neergelegd en haar plannen voor innovatieve pilotprojecten geformuleerd Duidelijk mag zijn dat de Alliantie een krachtige ambitie heeft die nu in concrete acties en plannen moeten worden vertaald Hiervoor is het noodzakelijk de komende maanden een plan van aanpak en een concreet en gedragen businessplan per project uit te werken In totaal kennen de beoogde projecten een financieringsbehoefte van circa twaalf miljoen euro Hiervoor zal een beroep gedaan worden op bijdragen vanuit (1) het bedrijfsleven (2) de provincie Fryslacircn en (3) overige partijen waaronder gemeenten stimulerings- en innovatiefondsen nationale overheid en Europese regelingen De Kerngroep ziet als uitgangspunt voor financiering van de projecten de volgende verdeling voor iedere twee euro aan geld van derden draagt de provincie eacuteeacuten euro bij (33) wat in de wandelgangen ook wel de Galema-norm wordt genoemd
De Kerngroep is verheugd haar visie in deze Roadmap te mogen aanbieden aan Gedeputeerde Staten van Fryslacircn en verzoekt om concrete ondersteuning voor uitvoering van de voorgenomen projecten Naast de gewenste co-financiering zoals hiervoor beschreven bestaat concreet behoefte aan financieumlle ondersteuning van de opstartfase (eerste drie tot zes maanden) Per project is circa euro 50000- euro nodig om de businesscases volledig te kunnen uitwerken en alle noodzakelijke projectvoorbereidingen te treffen (seed money) Hiervoor doen wij eveneens een beroep op Gedeputeerde Staten van Fryslacircn om de Alliantie voor de helft in deze kosten tegemoet te komen In deze voorfase is het weinig realistisch om uit het bedrijfsleven en vanuit andere instellingen volledige voorfinanciering te verwachten Wel zal in grote mate een beroep worden gedaan op zo veel mogelijk kostenloze medewerking van de stakeholders om in deze voorfase de noodzakelijke voorbereidingen te treffen
De visie van de Kerngroep heeft geresulteerd in serieuze plannen om in een multishystakeholder omgeving economie en samenleving in Fryslacircn een impuls te geven via ICT-innovatie Deze serieuze plannen waarvoor reeds veel commitment in het veld is uitgesproken vragen nu om serieuze ondersteuning De vraagstukken en behoeften van burgers en gebruikers in Fryslacircn staan daarbij centraal en ons motto luidt drsquor op en drsquor over
F R I E S E I C T - I N N O V A T I E A L L I A N T I E 45
Bijlage 1 SWOT-analyse
Sterkten Wat is de kracht van Fryslacircn
Een kenmerkende sterkte van Fryslacircn is eenvoudig te observeren Fryslacircn beschikt over veel ruimte zeker in vergelijk met de Randstad Daarbij komt dat de afstand tussen de Randstad en Fryslacircn relatief beperkt is De ruimte die Fryslacircn biedt maakt het mogelijk om er kwalitatief hoogwaardig te recreeumlren en te wonen Fryslacircn heeft veel mogelijkheden hiertoe die bovendien van hoge kwaliteit zijn Het toerisme in Fryslacircn drijft grofweg op drie pijlers watersport de rust van de Waddeneilanden en de cultuur van een aantal steden en dorpen (waaronder de ldquoElf Stedenrdquo)
In de Friese economie neemt de agrarische sector traditioneel een grote rol in Tegenwoordig is deze rol kleiner dan vroeger maar het is nog steeds een relatief omvangrijke sector Bovendien heeft de Friese landbouw de laatste decennia haar processen sterk verbeterd De productiviteit van deze sector is ndash zelfs vanuit een Nederlands perspectief - zeer hoog De sterke agrarische sector heeft mede geleid tot ontwikkeling van een florerende foodsector Het aandeel van de dienstensector ligt in Fryslacircn traditioneel onder het Nederlandse gemiddelde Hoewel dit nog steeds het geval is is deze sector vanaf circa 1995 een flinke inhaalslag aan het maken Binnen de dienstensector in Fryslacircn heeft vooral financieumlle dienstverlening een relatief groot aandeel Andere gebieden waarin Fryslacircn sterk is zijn de metaal- en elektrosector en watertechnoshylogie
Fryslacircn en de Friezen kennen een sterke identiteit Ze hebben een eigen taal volkslied en vlag en onderscheiden zich hiermee van de rest van Nederland Hierdoor bestaat er een grote sociale cohesie Dit speelt met name in de dorpen een grote rol in het dagelijkse leven
Zwakten Wat zijn de beperkingen in Fryslacircn
Fryslacircn is opgebouwd uit 417 kernen waarvan 344 kernen uit minder dan 1500 inwoners bestaan Er is dus een lage mate van verstedelijking waardoor positieve agglomeratieshyeffecten uitblijven Veel van deze kleine kernen hebben te maken met een laag en dalend voorzieningenniveau Denk hierbij aan het verdwijnen van postkantoren scholen supermarkten et cetera Dit is duidelijk de negatieve keerzijde van de ruimtelijke structuur van Fryslacircn
Fryslacircn is de provincie die voorop loopt met vergrijzing Nergens in Nederland zijn er zo weinig jongeren In combinatie met een lage arbeidsparticipatie van ouderen en vrouwen heeft dit een negatief effect op de economie Overigens neemt de arbeidsparticipatie vooral van vrouwen de laatste jaren wel sterk toe
Er zijn in Fryslacircn weinig grote industrieeumln en het MKB heeft een groot aandeel in de werkgelegenheid Dit zou een van de oorzaken kunnen zijn van de lage RampD-inspanningen in de provincie Het wordt ook als oorzaak genoemd van de lagere arbeidsproductiviteit maar het is niet duidelijk of dat geheel terecht is In de samenstelling van de werkgelegenshyheid valt op dat de quartaire sector (zorg onderwijs overheid et cetera) sterk oververtegenwoordigd is Het aandeel van bedrijven dat producten en diensten afzet buiten de provincie (stuwende bedrijvigheid) is relatief beperkt
F R I E S E I C T - I N N O V A T I E A L L I A N T I E 46
Verschillende bronnen refereren aan de lage kwaliteit van het onderwijs in Fryslacircn Hierbij speelt het ontbreken van een universiteit een rol Door de afwezigheid van een universiteit behouden Vwo-leerlingen minder binding met Fryslacircn Hoger opgeleiden trekken hierdoor weg naar omliggende regiorsquos en de stroom hoger opgeleiden naar Fryslacircn is vrij beperkt Het gevolg is een braindrain Opvallend is het lage gemiddelde niveau van de leerlingen die de basisschool verlaten Er is geen overeenstemming over de oorzaak hiervan Een ander opvallend element is de aanwezigheid van achterstandswijken in Fryslacircn Hoewel dit vaak als een probleem van grote steden wordt gezien kampen ook veel dorpen en steden in (vooral Noord-)Fryslacircn met deze problematiek
Kansen Welke mogelijkheden biedt de omgeving
In Nederland neemt het aandeel 65-plussers van de totale bevolking toe Deze bevolkingsgroep geeft meer geld uit aan recreatie en aan zorg Een deel kiest zelfs voor het verhuizen naar een prettigere omgeving en gaan hoogwaardiger wonen Fryslacircn kan profiteren van deze demografische ontwikkeling door voorzieningen te treffen voor deze groep Hierbij zou ze zich kunnen profileren als het lsquoFlorida van het Noordenrsquo Door koploper te zijn met woon-zorgconcepten kan er een nieuwe markt ontstaan Doordat leeftijdssamenstelling van de groep vakantiegangers verandert zal er ander type vraag naar voorzieningen en activiteiten ontstaan Ook hierop kan worden ingespeeld Ook zorgtoerisme kan interessante mogelijkheden bieden voor Fryslacircn
Fryslacircn zou extra middelen kunnen aantrekken door aanspraak te maken op verschillende (Europese) fondsen Doordat Fryslacircn door sommige beleidsorganen wordt gezien als een achterstandsgebied komt men in aanmerking voor specifieke fondsen Maar er zijn ook generieke (Europese) fondsen waarop aanspraak gemaakt kan worden
Waar Fryslacircn beperkt profiteert van positieve agglomeratie-effecten beginnen sommige delen van de Randstad negatieve agglomeratie-effecten te ervaren zoals hoge grondprijzen verkeerscongestie en verpaupering van wijken Indien Fryslacircn goed digitaal ontsloten is kan het voor sommige organisaties interessant zijn om naar Fryslacircn te verhuizen
Groeiende aandacht voor (duurzame) energie en watertechnologie kan voor Fryslacircn kansen bieden De ruimtelijke structuur biedt bijvoorbeeld mogelijkheden voor het opwekken van zonne-energie of biomassa Ook het (zoute en zoete) water biedt hiertoe mogelijkheden De kennis die Fryslacircn heeft op het gebied van watertechnologie kan in de toekomst misschien in een bredere markt worden toegepast
De stijgende voedselprijzen zullen voor Fryslacircn grosso modo een positief effect hebben Zowel de agro- als de foodsector die een groot gedeelte van de stuwende bedrijvigheid vertegenwoordigen kunnen hier van profiteren
Bedreigingen Hoe kan de omgeving Fryslacircn schaden
De beperkte stuwende bedrijvigheid maakt Fryslacircn afhankelijk van andere inkomstenstroshymen uit Nederland Denk hierbij aan inkomsten uit sociale verzekeringen uitkeringen maar ook inkomsten uit de zorg Verandering in nationaal beleid kunnen hierdoor grote consequenties hebben voor de Friese economie en samenleving Ook inkomsten uit de landbouwsubsidies van de EU maken Fryslacircn kwetsbaar De Europese Unie reserveert jaarlijks bijna de helft van haar begroting voor het Gemeenschappelijk Landbouwbeleid Onder andere door de toetreding van nieuwe EU lidstaten kunnen deze middelen onder druk komen te staan
F R I E S E I C T - I N N O V A T I E A L L I A N T I E 47
Een andere bedreiging is de filiaaleconomie Veel bedrijfsvestigingen vooral in de zakelijke dienstverlening zijn nevenvestigingen De hoofdkantoren zitten veelal in de Randstad Deze locaties zijn hierdoor voor een groot deel afhankelijk van beslissingen die op andere plaatsen worden genomen
De internationalisering van de economie zorgt voor extra concurrentiedruk Vooral de lageropgeleiden ervaren een steeds grotere druk uit lagelonenlanden Omdat Fryslacircn relatief weinig hoogopgeleiden kent kunnen de negatieve consequenties van globalisering groter zijn dan in andere delen van ons land
F R I E S E I C T - I N N O V A T I E A L L I A N T I E 48
Bijlage 2 Additionele kerncijfers
Onderwijs
Fryslacircn heeft geen universiteit Het aantal studenten dat in Fryslacircn woont en een mastershydiploma ontvangt is zeer laag circa 200 per jaar Wel kent Fryslacircn enkele HBO-instellingen Toch is het aantal studenten dat een bachelorgraad ontvangt relatief beperkt vergeleken met andere provincies18
Geslaagden HBO Bachelor (naar woonplaats student)
0
2000
4000
6000
8000
10000
12000
14000
2000 2001 2002 2003 2004 2005
Groningen
Friesland
Drenthe
Overijssel
Flevoland
Gelderland
Utrecht
Noord‐Holland
Zuid‐Holland
Zeeland
Noord‐Brabant
Limburg
Figuur 10 Ontwikkeling van het aantal HBO Bachelor afgestudeerden in de Nederlandse provincies
Het aantal banen in het onderwijs is in Fryslacircn relatief hoog Dit is opmerkelijk gezien het ontbreken van een universiteit19
18 CBS ndash Statline [25]
19 LISA - bewerkt door Dialogic [27]
F R I E S E I C T - I N N O V A T I E A L L I A N T I E 49
Relatief aantal banen (Onderwijs)
50
55
60
65
70
75
80
85
90
2003
2004
2005
2006
2007
Groningen
Friesland
Drenthe
Overijssel
Gelderland
Flevoland
Utrecht
Noord‐Holland
Zuid‐Holland
Zeeland
Noord‐Brabant
Limburg
Figuur 11 Ontwikkeling van het relatief aantal banen in het onderwijs in de Nederlandse provincies
Zorg
Een manier om de omvang van de zorgsector te bepalen is het aantal ziekenhuisbedden In Fryslacircn zijn er relatief weinig bedden per inwoner ten opzichte van andere provincies Gezien de hoge mate van vergrijzing is dit opmerkelijk20
Hospital beds per million inhabitants
0
100
200
300
400
500
600
700
800
1993
1994
1995
1996
1997
1998
1999
2000
2001
2002
Groningen
Friesland
Drenthe
Overijssel
Gelderland
Flevoland
Utrecht
Noord‐Holland
Zuid‐Holland
Zeeland
Noord‐Brabant
Limburg
Figuur 12 Ontwikkeling van het aantal ziekenhuisbedden in de Nederlandse provincies
Een andere indicator van de relatieve omvang van de zorgsector is het relatief aantal banen Hier valt vooral op dat zich in 2006 een flinke daling voordeed21
20 European Commission - Eurostat [26] 21 LISA - bewerkt door Dialogic [27]
F R I E S E I C T - I N N O V A T I E A L L I A N T I E 50
Relatief aantal banen (Zorg)
120
130
140
150
160
170
180
190
2003
2004
2005
2006
2007
Groningen
Friesland
Drenthe
Overijssel
Gelderland
Flevoland
Utrecht
Noord‐Holland
Zuid‐Holland
Zeeland
Noord‐Brabant
Limburg
Figuur 13 Ontwikkeling van het relatief aantal banen in de zorg in de Nederlandse provincie
F R I E S E I C T - I N N O V A T I E A L L I A N T I E 51
Figuur 14 Overzicht van de relevante ICT Projecten in Fryslacircn
F R I E S E I C T - I N N O V A T I E A L L I A N T I E
Zo
rg
Zorg
Net
Frie
slan
d (
SG
)
Car
dio
logie
net
wer
k Fr
iesl
and
(MCL
NSD
)H
uis
van
het
Hed
en (
GEEF)
Tel
econfe
renci
ng v
ia Z
NF
(SG
)
Tel
econsu
ltat
ie A
mel
and (
CI
ZTS)
Virtu
eel bez
oek
uur
(ZTS
ZSA)
Virtu
ele
Thuis
zorg
(PF
KN
TH
FL)
Pasa
na
(Nijfinst
er)
Thuis
zorg
het
Fries
e La
nd
(N
ijfinst
er)
Sm
art
Car
ing C
om
munitie
s(D
T2015
Nijfinst
er)
O
TTO
(RIF
)
Ket
enZorg
Frie
slan
d
EPD
sch
akel
punt
OZIS
(SG
)
Sm
art
Car
ing C
om
munitie
s(D
T2015)
Ske
wie
l Try
nw
alden
Van
A n
aar
B(e
ter)
pap
ierloos
(SG
)Virtu
ele
HAP
Frie
slan
d (
SG
)
Web
dokt
er (
HZL)
Leer
-Zorg
port
al (
PF
MCL
TFW
G
GZ
RF)
Zorg
Dom
ein F
ries
land
Support
Fry
slan
JGZ p
lus
ouder
port
aal (T
FW)
Zorg
Net
Frie
slan
d p
ort
al (
SG
)
Dig
itaa
l Thuis
hote
l (P
F)
Foar
Elk
oar
(VFG
CIZ
ZF
FZ
en
ZKF )
Een
duid
ig p
atieuml
ntp
ort
aal (S
G)
Toer
ism
e m
et z
org
Zorg
Innova
tie
Foru
m
N
twurk
Fries
land
On
derw
ijs
Ser
ious
gam
es f
acto
ry (
NH
L)
Kla
sseg
las
(KN
)
Wad
den
cam
pus
(KN
RFP
)
Wad
den
cam
pus
(KN
RFP
)
Vid
eoco
nfe
renci
ng B
oger
man
(SB)
Frie
slan
d L
eern
etw
erk
(NH
L)
Inte
rnet
acad
emie
(N
HL)
Ener
gie
k (K
N
RFP
)
EdyF
rysk
(PF
)
Did
icla
ss (
NH
L)
Onlin
e lo
ket
Frys
lan (
PF)
Tom
ke (
Afucirc
k en
Bib
lioth
eeks
ervi
ce F
r ysl
an)
Vee
nques
t (N
HL)
Inte
rnet
acad
emie
(N
HL)
N
twurk
Fries
land
Overh
eid
ISZF
(ISZF)
NO
FA (
NO
FA)
Kle
ine k
ern
en
IPTV
Gam
enat
ions
(PF
KN
)
Doar
psb
acircn (
SD
)
Vital
Rura
l Are
a (N
ijfinst
er
NO
FA
RFP
TH
FL
KN
)Fr
oek
sTV (
FR-I
X
IV)
Virtu
ele
loke
tten
(KN
)
NO
FA (
NO
FA)
Vital
Rura
l Are
a (N
ijfinst
er
NO
FA
RFP
TH
FL
KN
)
Kij o
p I
T s
poor
(PF)
Doar
psb
acircn (
SD
)
Onts
luitin
g d
orp
sarc
hie
ven
(SD
W)
Am
bula
nte
han
del
(KN
N
BL
D
oar
psb
an)
N
twurk
Fries
land
MK
B
To
eri
sme
Gam
efes
tiva
l ldquoG
-Am
elan
drdquo
(NH
LG
ame
Val
ley
PF
en K
N)
3D
Vis
ual
isat
ies
(NH
L G
L P
F)
Frys
lacircn G
ames
(PF
)
Sucircke
rei (P
V
AN
WB
GD
LP
P)
Frys
lacircn R
ing (
PF)
Inte
ract
ieve
hots
pots
(KN
)
Nat
uurw
ebca
m (
VVV A
mel
and)
Bre
edst
rate
n (
NO
FCO
M)
ND
IV (
Syn
tens)
NO
FCO
M (
NO
FA
MKB N
OO
RD
Eal
a Fr
ya F
rese
na
(II
I)
KN
RFP
en O
NO
F)
Fiet
sroute
pla
nner
(FB
)
E-T
sjer
ke (
PF)
Toer
istisc
he
E-b
usi
nes
s (P
F)
Mobik
om
(PF
SVD
et
c)
Toer
ism
e m
et z
org
Zorg
eloos
Frys
lacircn (
PF)
Dig
ital
e w
ater
psp
ort
pas
(PF
)
Eile
en
N
twurk
Fries
land
Bijlage 3 Overzicht relevante ICT Projecten in Fryslacircn
Gam
ing
Bre
ed
ban
d
Beeld
com
shym
un
icati
e
Kete
nd
igit
alshy
iseri
ng
Inte
rnett
oeshy
pass
ing
po
rtal
Mob
iele
to
ep
ass
ing
en
Ove
rig (
wet
ensc
hap
pel
ijke
) in
itia
tiev
en
Frie
se S
olla
rchal
lenge
Blu
e Ener
gy
(WETSU
S)
52
Literatuur [1] RUG (2003) Arbeidsproductiviteit in Fryslacircn Een analyse van het niveau en de groei van 1990-2000 Onderzoek in opdracht van Gedeputeerde Staten van de Provincie Fryslacircn en de Kamer van Koophandel Fryslacircn URSI-rapport 305
[2] van der Elst-van der Lans Michelle Piet Rijk (2006) Lokale bedrijvigheid leefbaarheid en sociale vitaliteit in het landelijk gebied van Friesland LEI Den Haag
[3] Provincie Fryslacircn (2007) Sociaal Rapport Fryslacircn 2007
[4] Valentijn Bolhuis (2005) Friese sterkten in economisch perspectief Toekomstvisie op de ruimtelijk-economische ontwikkeling van de provincie Friesland RUG
[5] CBS (2007) Inwoners Randstad verdienen het meest httpwwwcbsnlnlshyNLmenuthemasinkomen-bestedingenpublicatiesartikelenarchief20072007-2240shywmhtm
[6] Meester Wilhelm J amp Pieter H Pellenbarg (2001) Changing regional images Are regional marketing campaigns successful Paper for the 41st European Congress of the Regional Science Association Zagreb 2001
[7] CPB (2006) Reactie op Probleemanalyse Zuiderzeelijn
[8] AD (2008) Toename van zwakke scholen
[9] Verwey Jonker instituut Kinderen in Tel Databoek 2006
[10] Verwey Jonker instituut Kinderen in Tel Databoek 2008
[11] Ministerie van EZ (2007) Koers Noord op weg naar pieken Duurzame groei door omschakeling naar een kenniseconomie
[12] Stelder (2002) Regionaal Economische Verkenningen 2002 Groningen Friesland en Drenthe
[13] Stelder Broersma J van Dijk (2008) Noordelijke Arbeidsmarkt Verkenning 2008
[14] Broersma Lourens en Jouke van Dijk (2006) Het belang van de industrie in het Noorden 1950-2025 Onderzoek in opdracht van de Stichting TxU Noord-Nederland Groningen Faculteit Ruimtelijke Wetenschappen Rijksuniversiteit Groningen URSI-research report nr 316
[15] Provincie Friesland (2002) Nota sociaal-economisch beleid
[16] SCP (2006) Thuis op het platteland Den Haag
[17] EZ (2007) ICT agenda 2008-2011 De gebruiker centraal in de digitale Dienstenmaatschappij Den Haag
[18] WRR (2008) Innovatie Vernieuwd opening in viervoud Amsterdam University Press Den Haag Amsterdam
[19] Provincie Friesland (2007) Koers op Fryslacircn - Het Friese Meren Project 2e fase
[20] ECP (2008) Gaming meer dan een spelletje Den Haag
F R I E S E I C T - I N N O V A T I E A L L I A N T I E 53
[21] Provincie Friesland (2007) Fryske Fiersichten wurkprogram 2009 - 2011
[22] Provincie Friesland (2006) Fryslacircn toeristische topattractie in Nederland van de Provincie Fryslacircn
[23] Ministerie van VWS (2003) Quick Scan Kleine Kernen Den Haag
[24] Ministerie van Economische Zaken (2006) Verslag Innovation Lecture Den Haag
[25] httpstatlinecbsnl
[26] httpeceuropaeueurostat
[27] httpwwwlisanl
[28] ING (2007) Starterscampagne
[29] Vital rural area project activities annex 7
[30] Dialogic (2006) Initiatieven voor het bevorderen van eSkills van de beroepsbevolking in zes Europese landen Utrecht
[31] Rutten amp Koops (2007) Creatieve industrie en informatie- en communicatietechnologie in Noord Nederland Rapport naar aanleiding van de Noordermatch 2007
[32] Henry Chesbrough Open Innovation The new imperative for creating and Profiting from TechnologyHarvard business school Press
F R I E S E I C T - I N N O V A T I E A L L I A N T I E 54
Auteurs
drs Sven Maltha iring Reg Brennenraedts drs Hugo Gillebaard
Contact
Secretariaat Friese ICT-innovatie Alliantie pa Hooghiemstraplein 33-36 3514 AX Utrecht Tel +31 (0)30 215 05 80 Fax +31 (0)30 215 05 95 malthadialogicnl
krachten vanuit de maatschappij in Fryslacircn voor het bereiken en uitvoeren van voorstellen en projecten die de economische en maatschappelijke ontwikkeling in provincie Fryslacircn sterk stimuleren
14 Van visie naar ambitie
De Kerngroep formuleert in deze roadmap een toekomstvisie en bijbehorende missie en leidt hiervan een krachtige en concrete ambitie af Voor een periode van twee jaar zet de Kerngroep onder de vlag van de Alliantie vijf projectgroepen op die elk eacuteeacuten of meerdere projecten tot uitvoering brengen Elke projectgroep gaat minimaal eacuteeacuten project realiseren dat een voorlopersrol voor de provincie Fryslacircn heeft Dit moet gebeuren binnen de termijn van twee jaar De pilotprojecten dienen vanaf de start gebaseerd te zijn op duidelijke probleem- en vraagsstellingen
De Alliantie beoogt het beleid van de provincie te versterken vanuit haar eigen visie Waar nodig zal de Alliantie trachten het beleid van de provincie te beiumlnvloeden In de praktijk gaat het om goede afstemming tussen het provinciebeleid en de activiteiten van de Alliantie
15 Leeswijzer
In dit document worden de volgende onderwerpen achtereenvolgens behandeld
bull Kijk op innovatie met en door ICT (H2)
bull Fryslacircn in beeld kerncijfers uitkomsten SWOT-analyse (H3)
bull Visie missie en ambities (H4)
bull Roadmaps projectgroepen (H5)
bull Organisatie van de Alliantie en de Kerngroep (H6)
bull Afsluiting (H7)
F R I E S E I C T - I N N O V A T I E A L L I A N T I E 11
F R I E S E I C T - I N N O V A T I E A L L I A N T I E 12
2 Kijk op innovatie met en door ICT
21 Inleiding
hellipldquoWie het water ook heeft uitgevonden een vis was het in ieder geval nietrdquo (Vrij naar oud Boeddhistisch gezegde)
Iedereen zit gevangen in zijn eigen vissenkom terwijl je weet dat daar buiten een grote oceaan bestaat Met de metafoor van de vissenkom benadrukken we dat men zich vaak niet of onvoldoende bewust is van zijn of haar omgeving De vissenkom is voor velen herkenbaar omdat men graag redeneert vanuit de eigen comfortzone Dit geldt ook voor regiorsquos en provincies die een eigen manier zoeken om met bestaande ontwikkelingen en dynamiek om te gaan Voor het daadwerkelijk realiseren van innovatie met en door ICT blijft het van belang om een open vizier te hebben op de ontwikkelingen die verder reiken dan de eigen regio de eigen comfortzone Openstaan voor internationale ontwikkelingen en voor culturele en maatschappelijke vernieuwing is noodzakelijk om mee te kunnen in de vaart der volkeren
Dit hoofdstuk beschrijft de ziens- en benaderingswijze van de Kerngroep op de centrale themarsquos innovatie ICT en de onderlinge relatie daartussen De afsluitende paragraaf vertaalt de implicaties van mondiale en nationale ontwikkelingen naar de situatie in Fryslacircn
22 Het nieuwe denken in innovatie
Paradigmashift
Met de doorbraak van ICT (en het Internet in het bijzonder) aan het einde van de vorige eeuw is er een verandering ontstaan in de manier waarop innovatie bedreven en georganiseerd wordt Het zogenaamde lsquoGreat search Modelrsquo (Perez 2005) beschrijft hoe technologische revoluties een terugkerend herkenbaar patroon volgen Figuur 2 geeft hier een beeld van In de eerste fase van een technologische paradigmashift is alles gericht op beschikbaarheid Deze fase wordt voornamelijk gefinancierd door Venture Capitalists die vervolgens op jacht gaan naar hoge returns on investments en een hype weten te creeumlren (internetbubbel) In de lsquodeploymentfasersquo is er een andere vorm van financiering namelijk industrieel kapitaal In deze fase zijn de platformen operationeel In de huidige cyclus verandert de organisatiestructuur van een piramidestructuur naar een platte organisatie met een wijdvertakt netwerk Deze ontwikkeling van decentralisering is ook van invloed op de traditionele functiescheiding zoals werk wonen en recreatie In deze fase resulteert het spel tussen technologische en sociale innovatie (gericht op de gebruiker) in nieuw type werk- en woonomgevingen Uiteindelijk zal dit uitmonden in nieuwe institutionele innovaties en organisaties
F R I E S E I C T - I N N O V A T I E A L L I A N T I E 13
INSTALLATION PERIODINSTALLATION PERIODFirst 20-30 years
DEPLOYMENT PERIODDEPLOYMENT PERIODSecond 20-30 years
Time
INSTALLATION PERIODINSTALLATION PERIOD First 20-30 years
DEPLOYMENT PERIODDEPLOYMENT PERIOD Second 20-30 years
Post bubblerecession
(sometimesdepression)Instability
Post bubblerecession
(sometimesdepression)Instability
TURNINGTURNING POINTPOINT
2
Post bubble recession
(sometimesdepression) Instability
Post bubble recession
(sometimes depression) Instability
TURNINGTURNING POINTPOINT
2
DECLINE of the old economyDECLINE of the old economyEMERGENCE of the newEMERGENCE of the new
1
DECLINE of the old economyDECLINE of the old economy EMERGENCE of the newEMERGENCE of the new
1
1971
2000
ECO GROWTHECO GROWTHSocietal reSocietal re--engineeringengineering
3
Victorian boomBelle Eacutepoque
Post War Golden Age
Flourishing ofthe whole economy
New paradigm in the making
ECO GROWTHECO GROWTH Societal reSocietal re--engineeringengineering
3
Victorian boom Belle Eacutepoque
Post War Golden Age
Flourishing of the whole economy
New paradigm in the making
Canal maniaCanal maniaRailway maniaRailway maniaRoaring 20sRoaring 20s Internet maniaInternet mania
followed byfollowed byBIG FINANCIAL BUBBLEBIG FINANCIAL BUBBLECanal maniaCanal mania Railway maniaRailway mania Roaring 20sRoaring 20s Internet maniaInternet mania
followed byfollowed by BIG FINANCIAL BUBBLEBIG FINANCIAL BUBBLE
Source Carlota Perez 2005
2005
Figuur 2 The great search model (Perez 2005)2
In de Innovation Lecture van 2006 wees SER-voorzitter Rinnooy Kan al op een verschuiving die optreedt van gesloten naar open innovatie waarbij samenwerking op basis van gelijkwaardigheid plaatsheeft3 Niet langer hieumlrarchische structuren met veel formele relaties en bureaucratische principes zijn leidende organisatievormen maar veel meer netwerken en partnerschappen Gedeelde belangen en interesse staan daarbij centraal Zo ontstaat een verschuiving van ldquoWhatrsquos in it for merdquo naar ldquoWhatrsquos in it for usrdquo Immers mensen zijn tegelijkertijd actief in meerdere netwerken waardoor er telkens andere afhankelijkheden maar ook andere coalities ontstaan Reputatie en vertrouwen zijn in deze context dan ook in toenemende mate cruciale waarden Dit heeft ook consequenties voor het niveau van aansturing Steeds meer grote bedrijven leggen verantwoordelijkheden en beslissingsbevoegdheden - onder meer voor innovatie ndash neer op een decentraal niveau Hierdoor ontstaan nieuwe werkvormen en -relaties die nauw samenhangen met het begrip lsquosociale innovatiersquo
Cyclische- en open innovatie
Het innovatieproces wordt door sommigen gezien als combinatie van de ontwikkeling van het nieuwe (lsquoexploratiersquo) en de efficieumlnte toepassing en verbetering van het bestaande (lsquoexploitatiersquo) Inventie is daarbij weliswaar nodig maar innovatie is vooral een kwestie van toepassing In het recente innovatierapport geeft de Wetenschappelijke Raad voor het Regeringsbeleid (WRR) de volgende definitie van innovatie4
2 In het licht van de huidige onvoorziene mondiale economische crisis moet de tweede fase van het model van Perez misschien wat opgerekt worden Het gaat meer om de paradigmashift dan de voorspellende conjuncturele waarde van het model
3 Ministerie van Economische Zaken (2006) Verslag Innovation Lecture p18 [24] 4 WRR (2008) Innovatie Vernieuwd opening in viervoud Amsterdam University Press Den Haag
Amsterdam p 23 [18]
F R I E S E I C T - I N N O V A T I E A L L I A N T I E 14
ldquoInnovatie als uitkomst is een nieuwe functionaliteit of een nieuwe manier om een bestaande functie te vervullen (bijvoorbeeld digitale fotografie) Dat is breder dan een nieuw product of proces in de markt en omvat ook innovaties in de publieke sector (bijvoorbeeld het via internet aanbieden van overheidsdiensten) Het proces omvat de ontwikkeling van een nieuwe vondst (inventie) de succesvolle toepassing daarvan (innovatie als uitkomst) en de brede verspreiding van innovaties in de samenleving (diffusie)rdquo (WRR 2008)
Het moderne beeld van innovatiebeleid richt zich op het systeem van inventie innovatie en diffusie door interactie en samenwerking in ketens en netwerken die bedrijfstakken en technologieeumln overstijgen Volgens de WRR verlopen innovatieprocessen niet langer via het oude lsquolineaire modelrsquo van de overdracht van kennis uit onderzoek naar ontwikkeling maar gaat het veel meer om een lsquocyclisch innovatiemodelrsquo waarin de wisselwerking tussen inventie innovatie en diffusie een continu proces wordt Het ministerie van Economische Zaken besteedt al enkele jaren specifieke aandacht aan niet-technologische aspecten van innovatie Vooral de aandacht voor ondernemerschap is de laatste jaren gegroeid evenals de aandacht voor valorisatie van kennis en vernieuwing Sterk in opkomst zijn vraagstukshyken over institutionele en sociale innovatie
Innovatie vindt veelal plaats in samenwerking tussen mensen of bedrijven met verschillende kennis competenties en middelen om samen tot die nieuwe combinaties te komen In de afgelopen jaren heeft het idee van lsquoopen innovatiersquo terrein gewonnen (Chesbrough 2006)5 Vanuit dit concept geredeneerd moeten bedrijven niet in isolement proberen te innoveren maar in samenwerking met anderen Dat geeft efficieumlnties van schaal en scope en biedt meer mogelijkheden voor grotere diversiteit en nieuwe combinaties
23 De Nationale ICT Agenda
Het nationale interdepartementale ICT-beleid is grotendeels verankerd in de Nationale ICT-Agenda Nederland beschikt over hoogwaardige infrastructuur voor elektronische communicatie en dienstverlening Het gebied van vaardigheden en gebruik van diensten kan echter nog aanzienlijk verbeterd worden In de ICT-Agenda 2008-2011 stelt de overheid de gebruiker dan ook centraal in de digitale dienstenmaatschappij 6
ldquoOm de internationale concurrentie op het terrein van dienstenontwikkeling aan te (blijven) kunnen zal onze maatschappij zich sneller dan de ons omringende landen moeten ontwikkelen tot een maatschappij en economie die vaardig is met en voorop loopt in digitale dienstverlening en het gebruik van ICTrdquo (EZ 2008)
De eisen die tegenwoordig aan de kwaliteit van het leven gesteld worden vragen om bijpassende kwaliteit van elektronische diensten Nieuwe technologie en diensten volgen elkaar snel op waarmee een groot potentieel aan nieuwe toepassingen ontstaat Daarnaast biedt ICT ons de kans om de arbeidsproductiviteit te verhogen Dit is nodig om
5 Henry Chesbrough Open Innovation The new imperative for creating and Profiting from TechnologyHarvard business school Press [32]
6 Ministerie van EZ (2008) ICT-Agenda 2008-2011 De gebruiker centraal in de digitale Dienstenmaatschappij p9 [17]
F R I E S E I C T - I N N O V A T I E A L L I A N T I E 15
maatschappelijke en demografische ontwikkelingen zoals de vergrijzing een toename aan zorgvraag en een dreigend tekort aan kwalitatief goede leerkrachten het hoofd te kunnen bieden
rdquoVolgens de nationale ambitie dient Nederland in 2015 te behoren tot de koplopers in het beschikbaar zijn en het gebruik van ICT-toepassingen en nieuwe digitale dienstshyverleningsconcepten Om deze ambitie te halen acht het kabinet het noodzakelijk dat ICT-toepassingen en -diensten meer dan op dit moment de behoeften van de geshybruiker centraal stellen dat ze zijn gebaseerd op open standaarden waar mogelijk en dat ICT als katalysator wordt gebruikt bij het herinrichten van dienstverlenings- en productieketens Verder is een breed gebruik van ICT goed voor de sociale participashytie en integratie van mensen in de samenlevingrdquo (EZ 2008)
24 Implicaties voor Fryslacircn
Fryslacircn verandert maar de wereld buiten Fryslacircn verandert mogelijk nog meer Dit zorgt voor kansen en bedreigingen Openstaan voor internationale ontwikkelingen en voor culturele en maatschappelijke vernieuwing is noodzakelijk Kijkend naar de eeuwenoude internationale connecties dan moet Fryslacircn zich weer willen positioneren op de as Amsterdam - Groningen - Bremen - Hamburg - Berlijn
Binnen de terugkerende patronen van technologische revoluties zoals beschreven in Figuur 2 bevindt Fryslacircn zich momenteel aan het begin van de derde (deployment) fase Kenmerkend voor deze fase is dat innovatie decentraal plaatsvindt waarbij de gebruiker aan de knoppen draait Innoveren doet men dus zowel lsquovoorrsquo als lsquometrsquo de Friese gemeenschap met een accentverschuiving van technologische naar sociale innovatie Voor Fryslacircn met haar unieke ruimtelijke en omgevingsfactoren biedt de hier beschreven ontwikkeling grote kansen
In het huidige regionale innovatiebeleid bestaat veel aandacht voor (het kopieumlren van) best practices in regionale systemen elders Hierbij is het van belang om interessante elementen van elders over te nemen te verrijken met lokale sterkten en te lsquoenginerenrsquo naar de lokale en regionale context zodanig dat er daadwerkelijk meerwaarde ontstaat die uniek is Dit geldt even zozeer voor Fryslacircn eigen kwaliteiten kunnen beter worden benut of uitgebreid en zwaktes omgezet in sterktes Dit is wat de Kerngroep verstaat onder drsquor op en drsquor over
F R I E S E I C T - I N N O V A T I E A L L I A N T I E 16
3 Fryslacircn in beeld
31 Inleiding
In dit hoofdstuk bespreken we de context waarbinnen de Kerngroep tot haar visie komt Allereerst volgen enkele innovatie-indicatoren voor de Friese economie en maatschappij Daarna volgen de uitkomsten uit een SWOT-analyse voor Fryslacircn De visie zelf komt in hoofdstuk vier aan de orde
32 Innovatie-indicatoren
Hieronder worden de belangrijkste indicatoren besproken In bijlage 2 zijn additionele data te vinden
Bedrijfsleven
Een bekende indicator van dynamiek en innovatie is het aantal startende bedrijven in een gebied Fryslacircn scoort ndash genormaliseerd naar het aantal inwoners - laag op deze indicator Alleen Overijssel en Zeeland scoren in Nederland nog lager7
Aantal startende bedrijven per inwoner (2006)
0 0001 0002 0003 0004 0005 0006 0007 0008
Groningen Friesland Drenthe
Overijssel Flevoland
Gelderland Utrecht
Noord‐Holland Zuid‐Holland
Zeeland Noord‐Brabant
Limburg
Figuur 3 Relatief aantal startende bedrijven in de Nederlandse provincies
7 ING (2007) Starterscampagne [28]
F R I E S E I C T - I N N O V A T I E A L L I A N T I E 17
In Fryslacircn is de primaire (landbouw) en secundaire (industrie) sector sterk ontwikkeld Dienstverlening zowel commercieel (tertiair) als niet-commercieel (quartair) zijn minder omvangrijk Overigens is het aantal bedrijfsvestigingen in Fryslacircn in generieke zin omvangrijk Dit betekent concreet dat er relatief veel MKB is en relatief weinig grootbeshydrijf8
Figuur 4 Aantal bedrijfsvestigingen in de primaire secundaire tertiaire quartaire sector in de Nederlandse provincies
In de drie noordelijke provincies is de werkgelegenheid in de ICT-sector benedengemidshydeld Elke provincie heeft minder dan 3 van de totale werkgelegenheid uit deze sector in Nederland In Fryslacircn zijn vooral banen op het gebied van hardware en diensten schaars9
Content Diensten Hardware
Nederland 122027 206297 90396
Groningen 3238 6447 2111
Fryslacircn 2853 3923 1044
Drenthe 1593 2507 1962
Tabel 1 Totaal aantal banen in drie ICT-sectoren (2005)
8 CBS ndash Statline [25] 9 Rutten amp Koops (2007) Creatieve industrie en informatie- en communicatietechnologie in Noord
Nederland Rapport naar aanleiding van de Noordermatch 2007 [31]
F R I E S E I C T - I N N O V A T I E A L L I A N T I E 18
Ondanks het beperkt aantal banen in de ICT-sector kent Fryslacircn wel een bovengemiddelde groei van het aantal banen daarbinnen Maar ook de creatieve industrie groeit in Fryslacircn Zeker als we het afzetten tegen de krimp in de provincie Groningen 10
Creatieve industrie ICT
Nederland 32 21
Groningen -04 34
Fryslacircn 36 28
Drenthe 47 17
Tabel 2 Gemiddelde procentuele jaarlijkse groei aantal banen (1996-2005)
Uitgaven aan RampD
Het onderstaande figuur laat zien dat de uitgaven aan innovatie als deel van het bruto binnenlands product in Fryslacircn laag zijn ten opzichte van de overige Nederlandse provincies
Gross expenditure on RampD as a of GDP (all sectors)
00
05
10
15
20
25
30
35
1996 1997 1998 1999 2000 2001 2002 2003 2004 2005
Groningen
Friesland
Drenthe
Overijssel
Gelderland
Flevoland
Utrecht
Noord‐Holland
Zuid‐Holland
Zeeland
Noord‐Brabant
Limburg
Figuur 5 Ontwikkeling van de uitgaven aan RampD als onderdeel van het bruto binnenlands product in de Nederlandse provincies
Een reden dat Fryslacircn relatief lage RampD-uitgaven kent is de schaarste van grote hightech bedrijven in de provincie Dit in tegenstelling tot bijvoorbeeld de provincie Noord-Brabant die in de bovenstaande grafiek dan ook de hoogste RampD-uitgaven laat zien Een andere verklaring waarom Fryslacircn lager scoort op RampD-uitgaven dan veel andere provincies is het ontbreken van een universiteit en het geringe aantal kennisinstellingen De investeringen in innovatie moeten dus uit het bedrijfsleven komen Dit is zeker in het licht van het grote aantal MKBrsquoers in Fryslacircn een hele opgave Ter informatie Philips ASML DSM en Oceacute
10 Rutten amp Koops (2007) Creatieve industrie en informatie- en communicatietechnologie in Noord Nederland Rapport naar aanleiding van de Noordermatch 2007 [31]
F R I E S E I C T - I N N O V A T I E A L L I A N T I E 19
hebben een zeer grote invloed op de scores van respectievelijk Noord-Brabant en Limburg11
Het is belangrijk om het onderscheid te maken tussen RampD en innovatie RampD gaat over uitgaven (input) innovatie over resultaten (output) Wanneer in de wederzijdse relaties tussen producten of diensten processen en markten een vernieuwing of essentieumlle verbetering wordt gerealiseerd waarmee de concurrentiepositie van het bedrijf verbetert dan is er feitelijk sprake van innovatie Het verbeteren van de concurrentiepositie (binnen 2-4 jaar) van het bedrijf is daarbij essentieel en verklaart het verschil met het verrichten van (fundamenteel) onderzoek door bedrijven12
Ondanks dat Fryslacircn lage RampD-uitgaven kent zijn er voldoende mogelijkheden om zowel in bedrijven als in maatschappelijke instellingen innovatie te realiseren Vooral bij sociale innovatie zijn andere randvoorwaarden doorslaggevend dan bij technologische
Demografie en geografische spreiding
De mate van vergrijzing in Fryslacircn is relatief hoog De provincie vergrijst sinds 2002 versneld maar is inmiddels ingehaald door Limburg Ook Zeeland en Drenthe vergrijzen momenteel sneller13
Grijze druk
14
16
18
20
22
24
26
28
30
32
1995 1996 1997 1998 1999 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 Groningen Friesland Drenthe Overijssel
Flevoland Gelderland Utrecht Noord‐Holland
Zuid‐Holland Zeeland Noord‐Brabant Limburg
Figuur 6 Ontwikkeling van de verhouding inwoners ouder dan 65 jaar ten opzichte van de werkzame populatie in de Nederlandse provincies
Het merendeel van Fryslacircn bestaat uit niet-verstedelijkt gebied en platteland Daar woont ook circa 70 van de bevolking Ondanks zorgen over de afnemende leefbaarheid zien we geen daling van het relatieve aantal inwoners op het platteland De cijfers over de afgelopen dertien jaar tonen een constant beeld 14
11 European Commission - Eurostat [26] 12 Bron Arno Gielen TCNN 2008 13 CBS ndash Statline [25] 14 CBS ndash Statline [25]
F R I E S E I C T - I N N O V A T I E A L L I A N T I E 20
1997
1998
1999
2000
2001
2002
2003
2004
2005
2006
2007
Verdeling van inwoners over dorpen en steden
0
20
40
60
80
100
Zeer sterk stedelijk Sterk stedelijk Matig stedelijk Weinig stedelijk Niet stedelijk
Figuur 7 Ontwikkeling van de verstedelijking in Fryslacircn
Traditioneel heeft Fryslacircn een sterke agrarische sector Alleen in Zeeland zijn er - relatief gezien - meer mensen werkzaam in de landbouw De werkgelegenheid neemt onder toenemende internationale concurrentiedruk versneld af
33 SWOT-analyse
Een SWOT-analyse is een methode om de sterkten en zwakten van een organisatie of regio te bepalen en af te zetten tegen veranderende omgevingsfactoren die zowel kansen als bedreigingen kunnen vormen De analyse bevat dan ook de volgende vier elementen Strengths Weaknesses Opportunities amp Threats De sterkten en de zwakten zijn vooral intrinsiek De kansen en bedreigingen kunnen vaak van buitenaf komen
Literatuuronderzoek gesprekken met beleidsmedewerkers van de provincie en een sessie met de Kerngroep vormden de basis voor een SWOT-analyse voor Fryslacircn De volgende matrix toont de sterkten en zwakten afgezet tegen mogelijke kansen en bedreigingen (zie bijlage 1 voor nadere toelichting en bijbehorende bronnen) De matrix is vervolgens aangevuld door de Kerngroep (blauw gearceerd)
F R I E S E I C T - I N N O V A T I E A L L I A N T I E 21
SWOT-analyse provincie Fryslacircn
Sterkten Zwakten Kansen Bedreigingen
Veel ruimte relatief dicht bij de Randstad [4] [7] [16]
Lage verstedelijkingsgraad [16]
Sterke landelijke vergrijzing en toename vraag naar zorg [3] [4] - Zorginnovatie
Afhankelijkheid van inkomsten van Rijk en EU (zoals landbouwsubsidies WW-uitkeringen) [3] [4] [15] [16]
Kwantiteit en kwaliteit van natuur- en recreatiegebieshyden [4] en de reputatie hiervan [6]
Hoger opgeleiden trekken weg door gebrek aan passend werk (braindrain) [15]
Middelen uit verschillende (Europese) fondsen [2] [4] [11]
Internationalisering van de economie zorgt voor extra concurrentiedruk [4] [15]
Sterke foodsector [4] [12] Voorzieningenniveau in dorpen is laag en neemt af [2] [3] [16]
Toenemende dreiging van dichtslibben Randstad [4]
Veel nevenvestigingen van bedrijven en instellingen weinig hoofdvestigingen [15]
Sterke en productieve agrarische sector [4] [12]
Veel achterstandswijken [9] [10]
Groeiende aandacht voor alternatieve energie en waterzuivering [4]
Opvolging in MKB vanwege familiebedrijven
Sterke metaal-electro sector [14]
Kwaliteit van het (basis)onderwijs en ontbreken universiteit [3] [6] [7] [8] [16]
Toenemende behoefte aan hoogwaardig wonen [4]
Te veel interne gerichtheid en te beperkte openheid
Sterk in watertechnologie [11]
Lage arbeidsparticipatie van vrouwen en ouderen [3] [12] [13]
Hoge en stijgende prijzen voor energie en voedsel
Sterke focus van overheden op de fysieke omgeving en infrastructuur
Grote sociale samenhang tussen Friezen [2]
Lage arbeidsproductiviteit en laag innoverend (ICT) vermogen en dus lagere inkomsten [1] [4] [5] [11]
De fysiek en sociale eigenheid van het gebied nodigen uit tot duurzame ontwikkeling
Sterk groeiende (maar relatief kleine) dienstensector [12] [13][14]
Laag aandeel van stuwende bedrijvigheid en hoog aandeel quartaire sector [4]
Koopkrachtige ouderen die (re)migreren naar Fryslacircn
Eigen taal en cultuur [incl arbeidsethos]
Hoge mate van vergrijzing [3] [4]
Internationaal recreatiepark
Ligging aan zee Beperkt organiserend vermogen [publiek en privaat]
Opwarming (Global warming)
Infrastructuur voor verkeer op het water
Leegstand in dorpen Deltaplan dijken
Diversiteit in ruimte Calimero effect (willen bewijzen)
Bevolkingsgroei genereert meer businessmogelijkheden
Imago eigen identiteit normen en waarden (11 steden)
Gebrek aan publiek ondernemerschap in de publieke sector Lange termijn visie ontbreekt soms
Spreiding zorg veiligheid door dunbevolktheid
Tabel 3 Overzicht van de sterktes zwakten kansen en bedreigingen van de Provincie Fryslacircn
Door middel van de uitkomsten van de SWOT-analyse gecombineerd met de moderne visie op innovatie (hoofdstuk 2) en de gepresenteerde cijfers voor Fryslacircn (sect32) komt de Kerngroep in het volgende hoofdstuk tot haar centrale visie op ICT-innovatie in Fryslacircn
22 F R I E S E I C T - I N N O V A T I E A L L I A N T I E
4 Visie op ICT-innovatie in Fryslacircn
41 Inleiding
De Friese ICT-innovatie Alliantie beoogt met slimme inzet van ICT economische en maatschappelijke innovatie in Fryslacircn te versterken en te versnellen Omdat de wereld en ook Fryslacircn snel verandert heeft de Kerngroep een aantal toekomstbeelden voor 2020 samengevat in een mindmap Vanuit deze toekomstbeelden gecombineerd met de uitkomsten uit de SWOT-analyse en bijbehorende discussies heeft de Kerngroep haar centrale visie een missie en bijbehorende concrete ambitie voor de komende twee jaar geformuleerd Deze visie wordt in dit hoofdstuk gepresenteerd
42 Toekomstbeelden van Fryslacircn anno 2020
De Kerngroep heeft haar stip aan de horizon bepaald met behulp van mind mapping De mindmap in Figuur 8 is een synthese van de afzonderlijke mindmaps van de verschillende Kerngroepleden Iedere deelnemer kreeg de opdracht om een eigen mindmap samen te stellen met als leidend thema Fryslacircn anno 2020 De toekomstbeelden tonen enerzijds een duidelijke wens voor behoud van de Friese kernkwaliteiten zoals het unieke landschap (in alle diversiteit) de kwaliteit van leven kleinschaligheid in de economie de eigen identiteit en cultuur De beleving van deze Friese kwaliteiten staat dan ook centraal in een aantal mindmaps
De toekomstbeelden die de leden van de kerngroep hadden zijn verder concreet gemaakt Beelden die werden aangereikt zijn onder andere het Florida van Nederland een Internationaal Recreatiepark locatiegebonden informatiediensten voor toeristen (digital awareness) en zogenaamde farm factories als werklocatie Bij al deze beelden lag een sterk accent op duurzame economische ontwikkeling en bewustwording van de schaarse resources bij de burger toerist werknemerwerkgever en consument Daarnaast kent Fryslacircn in 2020 een sterke vergrijzing en ontgroening met een grote behoefte aan zorgshyen oudedagsvoorzieningen en mogelijkheden voor long-life-learning Tevens vormt betere scholing voor de jeugd een belangrijk aandachtspunt Fryslacircn zal onder meer met aantrekkelijke (sport)faciliteiten de jeugd middelen en perspectief moeten bieden voor ontplooiing werk en beleving om een verdere lsquobraindrainrsquo te voorkomen
Verder besteden de opgestelde mindmaps aandacht aan (het open staan voor) invloeden van buitenaf De opkomst van de genetwerkte (stedelijke) samenleving vraagt om meer aandacht voor sociale cohesie in de wijk Dit biedt tal van mogelijkheden op het gebied van sociale innovatie Met inzet van ICT (slimme meters en sensoren) kan de leefomgeving van de milieubewuste burger (bijvoorbeeld CO2-reductie) en de gezondheidsbewuste burger (bijvoorbeeld beperking van fijnstof) verbeteren De opkomst van nieuwe werkvormen vraagt om andere infrastructurele voorzieningen en diensten (communicatie mobiliteit huisvesting identiteit) Denk bijvoorbeeld aan het groeiende aantal ZZPrsquoers die actief zijn binnen verschillende organisaties en werken op verschillende locaties Openstaan voor mondiale ontwikkelingen en in contact staan met de internationale samenleving is hier het credo Deze toekomstbeelden beschrijven het adaptieve vermogen van Fryslacircn om in te spelen op trends die van invloed zijn op wonen werken leren en ondernemen
In het merendeel van de toekomstbeelden staat de gebruiker (als burger leerling leerkracht patieumlnt werknemer ondernemer et cetera) centraal Dankzij vraagsturing
F R I E S E I C T - I N N O V A T I E A L L I A N T I E 23
draait de burger aan de knoppen van het beleid bij gemeenten en provincie (policy pull) Deze gebruiker wordt eveneens nauw betrokken bij experimenteeromgevingen gericht op het realiseren van innovatieve en effectieve producten en diensten Bij een dergelijke inzet van ICT kan de zogenaamde sociale innovatie (zoals toegelicht in sect 22) in Fryslacircn worden bevorderd
Gro
en
Jeugd
Grijs
Frie
secu
ltuur
Gebru
iker
BEHOUD CONSERVERING
DYNAMIEK ADAPTIEF
Kw
alitei
t va
n lev
en
Eig
en k
rach
t
Gen
etw
erkt
Ste
del
ijk
Leve
n
ldquoLiv
ing lab
rdquo
Tel
ewer
ken
Wat
erev
enem
ente
n
bull Flo
rida
van
NL
bull Gen
iete
n va
n ou
de d
agbull G
ezon
dhei
dbull B
esch
ikba
arhe
id lo
catie
gebo
nden
pro
duct
enbull V
estig
ings
klim
aat
bull Dig
ital a
war
enes
sbull C
reat
ieve
bro
edpl
aats
enbullD
uurz
aam
heid
bull Mob
ilitei
tbull V
irtue
le w
erkp
lekk
en
Gro
ene
ruim
te a
lskw
alite
it va
n Fr
ysla
nlsquoC
radl
e to
Cra
dlersquo
Smal
l is
beau
tiful
lKl
eine
ker
nen
Farm
fact
orie
sC
ross
-sec
tora
le d
iens
tver
leni
ng
Nie
uwe
zorg
conc
epte
n z
org
op m
aat
Zorg
op
afst
and
lang
er th
uisw
onen
Perm
anen
te e
duca
tie
bull Bel
even
isse
nbull O
nder
wijs
bull Spo
rtbel
evin
gbull O
verle
ving
stoc
hten
bull E-le
arni
ngbull O
ntgr
oeni
ng
Prom
otie
His
toris
che
plaa
tsen
Bel
evin
gR
eize
n en
pro
mot
ie (r
ecre
atie
)H
ande
l stim
uler
enLo
cale
indu
strie
(wat
er
agrif
ood)
Wer
kgel
egen
heid
ldquoWie
verd
ien
t w
at
vo
or
wie
rdquo
bull Sol
idar
iteit
in d
e w
ijkbull O
pen
voor
mon
dial
e on
twik
kelin
gbull I
CT
om s
ocia
le in
nova
tie te
stim
uler
enbull m
eten
CO
2fij
nsto
fbull Z
ZPv
erza
mel
gebo
uwen
bull slim
me
met
erka
stbull V
eilig
heid
pr
ivac
ybull C
amer
acr
isis
behe
ersi
ng
ldquoFry
slan
is
geen
eilan
d -
sta o
pen
vo
or
dyn
am
isch
e w
ere
ldrdquo
Gro
ots
chalig
eexp
eri
men
teer
om
gevin
gen
Kul
turh
us n
ieuw
e st
ijl
Opt
imal
e be
reik
baar
heid
van
pub
lieke
voo
rzie
ning
en
Eig
en lo
kale
pro
duct
ie (S
LOW
)
ldquoPo
licy
pu
llrdquo
(bu
rger
cen
traal
bij
e-g
ov)
Loka
le p
roduct
en
ldquoWik
i-w
orl
drdquo
Figuur 8 De gecombineerde mindmaps lsquoFryslacircn 2020rsquo van de leden van de kerngroep
F R I E S E I C T - I N N O V A T I E A L L I A N T I E 24
-
43 Visie van de Kerngroep
In het volgende kader is de visie van de Kerngroep verwoord gebaseerd op de uitkomsten van mindmaps en SWOT-analyse (zie sect 33) en de bijbehorende discussies
Visie van de Kerngroep
ldquoFryslacircn dient zich sterk te profileren op de themarsquos duurzaamheid ouderen jeugd en cultuur om in een open omgeving een antwoord te bieden op een snelveranderende sociaaleconomische omgeving (zowel nationaal als mondiaal)rdquo
Aandachtspunten hierbij zijn
bull Kernkwaliteiten behouden en uitbouwen bedreigende zwaktes neutraliseren
bull Ruimte creeumlren voor pilotprojecten en een experimenteeromgeving voor nieuwe dienstverlening en duurzame productie
bull Fryslacircn positioneren als internationaal recreatiepark
bull Fryslacircn profileren als duurzame innovatieve economie
bull ICT als enabler voor vernieuwing doet organisaties veranderen (vakmanschap als driver ICT als hulpmiddel)
bull ICT als enabler draagt bij aan vernieuwing en verbetering van de kwaliteit van onderwijs (gezondheids)zorg en welzijn
bull Successen en unieke sterkten grootschalig uitdragen
bull Alleen die activiteiten krijgen prioriteit waarin ICT de lsquoversnellerrsquo is van een vraag gestuurde ontwikkeling
44 Missie
De Friese ICT-innovatie Alliantie zal vraaggestuurde inzet van ICT gericht op duurzame economische ontwikkeling en sociale innovatie met behoud en uitbouw van de Friese kernkwaliteiten actief stimuleren Met open vizier en in verbinding met de mondiale ontwikkelingen wil de Alliantie ambities vergroten en zwakten op het gebied van onderwijs vergrijzing ondernemingscultuur in sterkten veranderen Met ICT kunnen genoemde domeinen en bedreigingen cross-sectoraal profiteren van de sterktes in ondermeer cultuur recreatie (water) sport zorg en op vakmanschap gerichte maakindustrie
Missie statement
Met cross-sectorale maatschappijgerichte ICT-oplossingen biedt de Friese ICT-innovatie Alliantie een verbindende schakel voor duurzame en sociale innovatie in Fryslacircn
Slogan
Fryslacircn onderneemt duurzaam met slimme ICT
Ambitie
Drsquor op en drsquor over
F R I E S E I C T - I N N O V A T I E A L L I A N T I E 25
45 Ambitie
Uit de geformuleerde visie en bijbehorende missie leidt de Kerngroep een krachtige en concrete ambitie af Voor een periode van twee jaar zet de Kerngroep onder de vlag van de Alliantie een vijftal projectgroepen op die elk eacuteeacuten of meerdere projecten tot uitvoering brengen Voor elke projectgroep geldt de realisering van minimaal eacuteeacuten project met een voorlopersrol voor de provincie Fryslacircn binnen twee jaar De pilotprojecten dienen vanaf de start gebaseerd te zijn op duidelijke probleem- en vraagsstellingen In april 2009 moet er voor elke projectgroep een plan van aanpak gereed zijn Uiterlijk medio 2009 zijn volledig uitwerkte businessplannen beschikbaar met instemming van de deelnemers en bijbehorende financiering om concreet uitwerking te kunnen geven aan verschillende onderdelen van de pilotprojecten Voor sommige projecten geldt dat in een eerder stadium gestart kan worden omdat hiervoor al de noodzakelijke stappen zijn gezet in lopende initiatieven
De (pilot)projecten hebben als achterliggende doelstelling dat zij werkgelegenheid creeumlren olievlekwerking kennen en na een succesvolle pilot zelfstandig door de markt worden gedragen De (pilot)projecten moeten een beweging en een omgeving creeumlren waar een zuigende werking vanuit gaat voor zowel bedrijven en instellingen uit Fryslacircn als van daarbuiten Zo kunnen rondom de projecten clusters van economische enof maatschappeshylijke activiteiten ontstaan Onze ambitie is Drsquor op en drsquor over
46 Criteria projectgroepen
De Kerngroep heeft zorgvuldig focus aangebracht in een long-list aan gegenereerde projectideeeumln en daarmee gebruik gemaakt van volgende criteria en aandachtspunten De criteria zijn ook te gebruiken ter monitoring van de individuele projecten
Aandachtspunten en criteria voor projecten
bull Vraaggestuurd en oplossingen voor concrete problemen
bull Oplossingen binnen strikte kaders moeten meetbaar zijn
bull Grensverleggend en verschil makend voor Fryslacircn
bull Eerste evaluatie binnen een tijdsduur van twee jaar
bull Voorbeeldwerking
bull Modulariteit
bull Duurzaam
bull Samenwerking stimulerend
bull Hergebruik van resultaten elders
bull Inzet van deskundigen bij aanvraag opzet projectteams analyse aanbevelingen
bull Inzicht in noodzakelijke investeringen personeel capaciteit
bull Mogelijkheden voor kruisbestuiving
bull Integrale benadering enof cross-sectoraal
bull Voldoende draagvlak bij politiek en in het veld
bull Uitzicht op economische spin-off
bull Verbetering van de Friese werkgelegenheid
F R I E S E I C T - I N N O V A T I E A L L I A N T I E 26
47 Monitoring en afstemming
Om de voortgang te bewaken zullen de Kerngroepleden de pilotprojecten per kwartaal kritisch monitoren en zo nodig bijsturen De hiervoor genoemde criteria zullen bij deze monitoring worden toegepast Indien de tussentijdse resultaten ontoereikend zijn of de perspectieven voor succes uitblijven zal de Kerngroep namens de Alliantie een negatief advies uitbrengen aan de subsidieverstrekker(s) of zelfs een voorstel tot stopzetting doen De frequentie van (voortgangs)rapportages zullen samenvallen met de terugkoppelmoshymenten die zijn afgestemd met de subsidieverstrekker(s)
Na twee jaar zullen de projectresultaten worden geeumlvalueerd Bij deze evaluatie zullen ook relevante gebruikers cq overheden zorg- of onderwijsinstellingen industrie en MKB en particuliere of overige maatschappelijke organisaties betrokken worden
F R I E S E I C T - I N N O V A T I E A L L I A N T I E 27
5 Roadmaps projectgroepen
51 Inleiding
In dit hoofdstuk bespreken we zes roadmaps voor de geselecteerde projectgroepen Deze roadmaps vormen samenvattingen van de inhoudelijk uitwerkingen die voorzien zijn in de verschillende projectgroepen Hierbij volgen we een sjabloon dat antwoord geeft op de volgende vragen
bull Welke probleem wordt opgelost welke behoefte staat centraal
bull Voor welke doelgroep
bull Welke doelstelling wordt nagestreefd
bull Welke unieke toegevoegde waarde economisch potentieel is voorzien
bull Welke concrete resultaten zijn te verwachten
bull Welke partijen kunnen deelnemen
In de volgende paragrafen is de roadmap per projectgroep nader uitgewerkt Iedere roadmap beoogt op hoofdlijnen een totaalconcept te beschrijven Voor de projectgroep Zorg zijn twee afzonderlijke roadmaps opgenomen namelijk voor de projecten lsquoZorg op afstandrsquo en lsquoQwiekrsquo
52 Draadloze Friese meren
Probleem Fryslacircn wil draadloze breedband dienstverlening inzetten om meer watertoeristen langer en intensiever aan Fryslacircn te binden Veel watertoeristen komen naar Fryslacircn en begeven zich daarbij op de Friese meren en kanalen Hun economische waarde beperkt zich vaak tot de verhuurder en aangrenzende horecagelegenheden Watertoeristen zijn zich onvoldoende bewust van de mogelijkheden in de desbetreffende regiorsquos Door gebrekkige informatievoorziening blijft toch al seizoensgebonden economisch potentieel onbenut Daarnaast zorgt de confrontatie tussen beroepsvaart en de recreatieve watersporter regelmatig voor onveilige situaties
Doelgroep Fryslacircn kent jaarlijks ruim 15 miljoen overnachtingen van watersportshytoeristen 15 Daarnaast recreeumlert de eigen bevolking van Fryslacircn ook intensief op en rond het water
15 Toerdata Noord Toerisme in cijfers 2007
F R I E S E I C T - I N N O V A T I E A L L I A N T I E 29
Doelstelling Ontwikkel en implementeer in twee jaar met inzet van de nieuwste communicatietechnologieeumln die draadloze toepassingen die in het decennium daarna Fryslacircn aantoonbaar sociaaleconomisch versterken
Voor een betere beleving en benutting van Fryslacircn wordt vanuit een gebruikersperspectief ICT ingezet ter
bull Verhoging economische spin-off Friese middenstand
- Dynamische Point-of-interest tafel aan het water
- Exposure voor evenementen concerten exposities etc
bull Verrijking vaarroute-informatie
- Overheidsinformatiedienst actuele brugtijden brughoogshyten vaardiepte gekoppeld aan waterstand tijdelijke obstakels boeicooumlrdinaten en weerbericht (stormwaarshyschuwing)
- Adviesvaarsnelheid breedte vaarweg + belading
- Beroepsvaartalert drukke kruisingen
- Ligplaats reservering + voorzieningen
bull Verhoging servicegraad veiligheid op het water
- Zorg op het water waterambulance Sneek Thuiszorg aan boord telegeneeskunde track amp trace
- Wegenwacht op het water bootbenodigdheden en reparashyties (motorpech zeilmaker brandstof touw en tuigage) + e-diagnose
Toegevoegde waarde Nieuwe draadloze en schaalbare tweeweg breedbandinfrastructuur versnelt de ontwikkeling van digitale (maatschappelijke) dienstverlening
1 Locatiegebonden breedband informatiediensten (interessante locaties evenementen voorzieningen etc) op mobiele en vaste monitoren van zakformaat tot megaschermen
2 Dedicated tweewegverbinding (oa hulpdiensten)
3 Track and trace van schepen (verhuurbedrijven hulpdiensten locale serviceproviders)
4 Live draadloze narrowcasting (zeilwedstrijden muziekshytheaterregistratie)
5 Persoonsgebonden routeplanner (ingang kinderen 65+ sportgezondheid historie natuur culinair etc)
6 E-reserveringssysteem voor jachthavens avondje uit etc
7 Virtuele radar
8 VOIP communicatie in het buitengebied
9 Fryslacircnpas (naast marketing ook Elektronisch Schip Dossier)
F R I E S E I C T - I N N O V A T I E A L L I A N T I E 30
Concrete resultaten Interactie tussen wal en water draagt bij aan seizoensverlenging doelgroepverbreding en intensivering van bestedingen per watertoerist Bij evenementen zoals de Sneekweek krijgt de Friese economie slechts een korte impuls waar slechts een deel van de omliggende bedrijvigheid van kan profiteren Door de verhoogde interactie tussen wal en water zal de Friese middenstand (horeca jachthavens bootbenodigdheden etc) 5 extra omzet worden gerealiseerd Daarnaast beperkt het hoogseizoen van watertoeristen zich momenteel tot de zomermaanden Door het bieden van extra servicegraad eveneens in voor- en naseizoen en aanvullende informatie (incl virtuele vakantievoorpret) beoogt dit project deze periode te verlengen De verwachte resultaten zijn
bull Weersonafhankelijke uitbreiding toeristenseizoen van gemiddeld twee naar vijf maand per jaar
bull Vergroting uitgaven per toerist per dag met 5 Invoering Sneekweek 2009 en uitbreiding met straal van tien km in 2010
bull vergroting van de structurele werkgelegenheid in het werkingsshygebied met 5 te realiseren in de hightech productie- en dienstensectoren
Samenstelling (Potentieumlle) samenwerkingspartners zijn onder andere ziekenhuizen ondernemersverenigingen kennisinstellingen infrastructuuraanbieders softwareontwikkelaars lokaal MKB gemeenten provincie
F R I E S E I C T - I N N O V A T I E A L L I A N T I E 31
53 Zorg op afstand (ZoA) Pilot lsquohartfalenrsquo
Probleem Zorg op Afstand (dat is preventie diagnose behandeling en monitoring onafhankelijk van tijd en plaats) wordt gezien als deacute oplossing om de enorme discrepantie tussen vraag en aanbod in de zorg (in 2025 kan nog maar 60 van de zorgvraag beantwoord worden) het hoofd te kunnen bieden
De businesscase voor zorg op afstand is echter nog nergens echt gerealiseerd Dit heeft vele oorzaken maar de belangrijkste zijn wel
bull Geen goede integratie met bestaande systemen waardoor Zorg op Afstand naast en niet in plaats van bestaande zorg komt
bull Geen onderlinge samenhang Initiatieven sluiten niet op elkaar aan Patieumlnten en burgers krijgen met meerdere kastjes of systemen te maken en zullen het idee niet adopteren Innovatieve aanbieders krijgen daardoor geen goede afzet
Doelgroep De (Friese) patieumlntburger kan langer zelfstandig wonen ook op het platteland eilanden en weet zich verzekerd van voldoende zorg en veiligheid De pilot richt zich specifiek op hartpatieumlnten
Innovatieve zorgaanbieders Zij willen hun businesscase kunnen realiseren in een goede afzetmarkt
Indirecte doelgroep betreft de leveranciers voor Zorg op Afstand systemen Een gunstige afzetmarkt betekent meer werk en omzet en een beter klimaat om verder te investeren
Daarnaast is de zorgverzekeraar belanghebbend de uiteindelijke belofte van Zorg op Afstand komt dichterbij hogere arbeidsproductiviteit in de zorg meer garantie van voldoende zorg lagere kosten minder zorgen bij de patishyentburger
Doelstelling Bij de ontwikkeling van een generieke architectuur en een dienstverleningsconshycept voor Zorg op Afstand wordt de gebruiker centraal gesteld Indien mogelijk worden de activiteiten van stichting Gerrit verder opgeschaald De zorginfrastructuur en het modulair opschaalbare dienstenconcept moeten zich bewijzen via een aantal concrete pilotprojecten met een harde businesscase De pilot lsquoHartfalenrsquo vormt de eerste testcase De behoefte van de zorgclieumlnt moet bij de ontwikkeling van nieuwe diensten van meet af aan centraal staan Uitgebreid behoefteonderzoek is dan ook bij aanvang noodzakelijk
Een achterliggende doelstelling van ZoA is het opheffen van systeemfalen binnen de zorgketen ZoA vervult een vraaggestuurde brugfunctie tussen burgerpatieumlnt en zorgaanbieder Met behulp van eacuteeacuten kastje wordt monitoring op afstand en communicatie via veilige verbindingen mogelijk Belangrijkste innovatie ligt in een harde businesscase voor innovatieve zorgdiensten met voldoende integratie in de huidige installed base en betrokken partijen
F R I E S E I C T - I N N O V A T I E A L L I A N T I E 32
Toegevoegde Burgerpatieumlnt dichtbij (desgewenst mobiel) ondersteunen met zorg ICT Geeft waarde burgerpatieumlnt meer veiligheid kan langer zelfstandig wonen en doet (langer)
mee in het sociale levenmaatschappij
Bij telemonitoring wordt een hartpatieumlnt eerder uit het ziekenhuis ontslagen en vermindert het polibezoek de mortaliteit en de (her)opnamen Ook de kwaliteit van de zorg verbetert door toename van aantal contactmomenten compleet beeld door patieumlntprofiel multidisciplinaire samenwerking juiste zorgverlener voor hulpvraag sneller de juiste medicatie en besparing van reistijd door virtueel polibezoek Tenslotte leidt de ontwikkeling van de benodigde infrastructuur tot economische spin-off voor het Friese bedrijfsleven Telemonitoring creeumlert tevens faciliteiten voor exploitatie van Friese health check-up diensten met uitstralingseffecten ook buiten de provincie Voor provincie gemeenten verzekeraar (indien in samenhang) biedt ZoA veel potentie voor nieuwe producten aantrekkelijkheid zorgverlening exportproduct evenals werkgelegenheid (Fryslacircn als proeftuin zorg op afstand valley)
Concrete Realiseren van twee of drie concrete projecten waarbij een aantal nieuwe resultaten technologieeumln een definitieve inbedding in de zorgveiligheid hebben gekregen
In de eerste pilot hartfalen wordt een architectuur voor infrastructuur en het dienstverleningsconcept ontwikkeld die ook voor andere projecten bruikbaar zijn De pilot leidt ook tot de invulling van noodzakelijke centrashylegemeenschappelijke onderdelen zoals een zorgnetwerk en een gemeenschappelijke zorg-opvolgcentrale waarmee een open platform voor zorgdienstenaanbieders wordt gerealiseerd De inzet van telemonitoren moet leiden tot toepassing bij 50 van de patieumlnten met hartfalen in Fryslacircn enkele jaren na succesvolle afronding van de pilot Door telemonitoring zijn er 30 minder opnamen nodig van patieumlnten met hartfalen mortaliteit vermindert met 30 en patieumlnten worden gemiddeld twee dagen eerder uit het ziekenhuis ontslagen
Samenstelling (Potentieumlle) samenwerkingspartners zijn onder andere zorgaanbieders zorgverzekeraars aanbieder dienstenplatform provincie kennisinstellingen hardware leveranciers en infrastructuur aanbieders
F R I E S E I C T - I N N O V A T I E A L L I A N T I E 33
54 Qwiek
Probleem Zorgverleners gebruiken steeds vaker de mogelijkheden van het internet om hun (zorg)diensten aan te bieden Zij bouwen daarvoor hun eigen portalen - al dan niet beveiligd - op eigen wijze De samenhang ontbreekt vaak nog Dit levert problemen
bull De patieumlnt is onvoldoende lsquoempoweredrsquo Zij krijgen slechts een deel van de informatie en een deel van de diensten tot hun beschikking Patieumlnten kunnen niet zelf sturen
bull Elk initiatief van zorgverleners moet op zichzelf lsquokrachtigrsquo genoeg zijn om te overleven Er is weinig mogelijkheid tot aanhaken op hergebruiken van of integratie van elkaars diensten en faciliteiten De initiatieven worden moeilijk uitrolbaar en hebben relatief weinig kans van slagen
Om samenhang te creeumlren bestaan ook weer diverse initiatieven zoals portalen van ketenzorg leveranciers WMO loket Foar Elkoar Omkeer 20 (sociale netwerken) zorgdomein pointment websites van zorgverzekeraars Ook deze gaan langs elkaar heen Met alle gevaren van dien eilandvorming het niet aan (kwaliteits)eisen voldoen weinig voortgang door onvoldoende samenhangmassa en niet de minste onzekerheid bij de patieumlnt over betrouwbaarheid (is de informatie juist heb ik alle relevante informatie is zij objectief) van het gebruikte portaal dat bovendien niet vanuit klantpatieumlntperspectief of -behoefte is ingericht
Het probleem heeft geleid tot de GERRIT-challenge uitgevoerd door TNO (als gevolg van het winnen van GERRIT van de telemedicineprijs 2008) TNO kwam met de oplossing van een platform voor het uitwisselen van diensten waarmee de diverse portalen gevoed kunnen worden Dit platform heeft de werknaam Qwiek gekregen
Doelgroep Patieumlntenburgers als gebruikers van (Qwiek)diensten zoals (modules van) de webdokter (zie wwwhzclnl) e-consult (NPCF)
Zorgverleners alsook aanbieders van diensten Op termijn liggen ook andere aanbieders (zoals gemeenten)in het verschiet (gelet op WMO-loket en GGD ten aanzien van preventie en EKD)
Doelstelling Gestreefd wordt naar een oplossing en een voorbeeldproject dat nationale navolging kan krijgen Er is in Nederland nog niet iets vergelijkbaars gerealiseerd Er zijn wel vergelijkbare initiatieven op onderdelen maar er is geen geheel Als het pilotproject in Fryslacircn slaagt kan Qwiek een platform voor heel Nederland worden
Toegevoegde waarde Qwiek is een platform voor ontsluiting van zorgdiensten zodat een persoon zijnhaar eigen diensten kan afnemen om zelf de regie te kunnen nemen over zijnhaar zorg vanuit zijnhaar eigen behoefte Daarnaast biedt dit platform toegang tot andere mogelijk interessante websites voor deze persoon Het platform kan tevens voor aanbieders gebruikt worden om hun eigen portaal te verrijken met diensten van derden of om hun diensten in portalen van derden te hangen
Voordelen voor burger en directe omgeving Het platform maakt het voor een burger gemakkelijker om inzage te krijgen in relevante en betrouwbare medische en logistieke gegevens en om zelf zorgzaken te regelen vanaf een willekeurige plek (met internet) een willekeurig apparaat een willekeurig internetportaal op een willekeurige tijd
F R I E S E I C T - I N N O V A T I E A L L I A N T I E 34
Voordelen voor stakeholders lees zorgverleners Het platform biedt stakeholders de mogelijkheid om versneld een volledig dienstenpallet te kunnen bieden waar men dit individueel niet kan waardoor - een grotere patieumlntenbasis bereikt (en bediend) kan worden - meegelift kan worden met andere innovatieve toepassingen (goed voor imago) - kosten en risicorsquos gedeeld worden - individuele stakeholders zich kunnen profileren met hun eigen dienstverlening en flexibel nieuwe eigen diensten toevoegen
Concrete resultaten bull Diensten op devices van burgers waardoor patieumlntempowerment toe neemt Burgers worden ondersteund bij het zoeken en boeken van zorgverleners en kunnen hun eigen diensten (op basis van eigen behoeften noden) samenstellen op hun (draadloos) device
Voorbeelden van dergelijke diensten
bull Vanuit lsquoherhaalreceptrsquo in webdokter direct online bij verzekeraar dekking nagaan en vervolgens medicijn bij apotheek bestellen
bull Afspraken maken via lsquokijken en vergelijkenrsquo
bull Zelf bloedwaarden doorgeven (combinatieintegratie met Zorg op Afstand)
bull Het vullen van het device met diensten is erg eenvoudig hetgeen een randvoorwaarde is om te komen tot patieumlntgedreven (keten netwerk) zorg
Het Qwiekplatform is opgebouwd Qwiek stapt tussen de portals geeft synergie samenhang en massa geeft de patieumlnt betrouwbare informatie geeft de zorgverlener een extra kanaal om (multidisciplinaire) diensten aan te bieden maakt nieuwe diensten mogelijk bijv zorgcooumlrdinatie speelt in op trends en ontwikkelingen vereist samenwerking openheid is de essentie
Samenstelling (Potentieumlle) samenwerkingspartners zijn onder andere ziekenhuizen zorgdienstenverleners platformaanbieder netwerkaanbieders hard- en softwareleveranciers kennisinstellingen zorgverzekeraars
55 Sport experience Fryslacircn
Probleem De provincie Fryslacircn wordt vaak geassocieerd met sport en vooral Heerenveen heeft een rijke sporthistorie Sportstad Heerenveen zorgt ervoor dat de provincie ook een rijke sporttoekomst zal krijgen De afgelopen jaren zijn rond het stadion het SC Heerenveen de nodige sportieve projecten uitgevoerd Op dit moment bestaat Sportstad Heerenveen uit een sportcentrum (met een zwemcomplex grote sporthal turnhal squashbanen en een dojo) een gezondheidsboulevard een lifestylepassage de CIOS-opleiding van het Friesland College en uiteraard het Abe Lenstra stadion De aandeelhouders van sportstad zijn de gemeente Heerenveen SC Heerenveen en de Friesland Zorgverzekeshyraar
Binnen het concept Sportstad Heerenveen wordt er gewerkt aan de Sport Experience De Sport Experience is een (fysieke) locatie waar je als bezoeker een sportieve ervaring daadwerkelijk kan ondergaan Om het
F R I E S E I C T - I N N O V A T I E A L L I A N T I E 35
een en ander onder de aandacht te brengen en te houden bij het publiek zijn aanzienlijke promotieactiviteiten nodig Hierbij kan ICT een belangrijke rol spelen
De probleemstelling is tweeledig
1 Hoe kan inzicht gekregen worden in toeristenstromen
2 Hoe kunnen potentieumlle klanten via games worden geprikkeld om de Sportexperience te bezoeken
Doelgroep De focus ligt op jongeren in Nederland en daarbuiten
Doelstelling ICT kan als versneller van de Sport Experience dienen omdat je met virtualisatie (online gaming en 3D-simulaties) in de voorfase al aan promotie kunt doen en gebruikerservaringen kunt verzamelen (datamining) Door het koppelen van databases van verschillende Friese (toerischtische) instanties kan beter inzicht worden gekregen in de behoeften en wensen van de bezoekers van de provincie Fryslacircn
Toegevoegde waarde De toegevoegde waarde van de Alliantie ligt in het bijeen brengen van gekwalificeerde personen en hoogwaardige kennis om het project succesvol te realiseren Daarnaast kan de Alliantie zorgen voor extra draagvlak bij financiers Verder kan de Alliantie waarde toevoegen door dit project te linken aan de andere projecten van de Alliantie en op die manier de kracht van kruisbestuiving te benutten
Concrete resultaten Het realiseren van een systeem (1) waarmee de Sportexperience via het web toegankelijk kan worden gemaakt (2) waarin potentieumlle klanten beter in kaart worden gebracht binnen een termijn van twee jaar
De Sportexperience toegankelijk maken via het web kan door middel van simulaties In de ontwerpbouwfase alvast rondkijken (virtualisatie) Maak een game waarmee de speler de ervaring krijgt alsof zelf het sportevenement meemaakt Zorg voor spanning bij de speler Op deze manier krijgen mensen interesse in de Sportexperience en gaan ze deze bezoeken
Er zijn verschillende organisaties die bijhouden welke personen Fryslacircn bezoeken Denk aan Fryslacircn marketing verschillende hotelketens organisaties die zich bezighouden met watersport et cetera Met de bovenstaande webapplicatie kan beter inzicht in de behoeften en wensen van potentieumlle klanten worden vergaard
Samenstelling (Potentieumlle) samenwerkingspartners zijn onder andere organisaties actief in de sportsector onderwijs- en kennisinstellingen softwareleveranciers (gaming en simulatie) hardwareleveranciers en webmarketeers
56 Ketendigitalisering in de jachtbouw
Probleem De jachtbouw kent hoge ontwikkelkosten Deze worden pas terugverdiend bij grote serieproductie In Fryslacircn is de omvang van de productie vaak beperkt Hierdoor zijn de kosten hoog en is het lastig om concurrerend te blijven Door middel van breedbandcommunicatie en een modulaire aanpak kan efficieumlnter geproduceerd worden door een groep van jachtbouwers
Er komen vier databases die allen modulaire standaardonderdelen bevatten Casco aandrijftechniek interieur overige apparatuur De
F R I E S E I C T - I N N O V A T I E A L L I A N T I E 36
unieke combinatie van standaardonderdelen leidt tot een uniek ontwerp met relatief lage kosten Bij het ontwerp van het casco zal 3D-techniek een grote rol spelen Bij de keuze van aandrijftechniek wordt bepaald welke motoren mogelijk zijn en welke consequenties dit heeft voor trillingen en geluid Bij het interieurontwerp zullen 3D-techniek CAM16 en CNC-machines een grote rol spelen
Doelgroep Jachtbouwers en toeleveranciers in de provincie Fryslacircn
Doelstelling Het integraal bijeen brengen van de gehele productieketen en digitale samenwerking van ontwerp tot fabricage realiseren Door toepassing van een totaalconcept wordt de bouw van een duurzaam schip voor de verhuurmarkt gerealiseerd met als doel via de beschreven aanpak de internationale concurrentiepositie van de Friese Jachtbouw te versterken
Toegevoegde waarde ICT is een enabler om de hele keten van jachtbouwers te laten samenwerken De rol van ICT kan door verschillende technologieeumln vorm krijgen zoals een databasesysteem 3D- modellen CADCAM en ERP
Concrete resultaten Er wordt een ndashdoor een topdesigner ontworpen- jacht gebouwd ICT wordt ingezet om het systeem met databases ERP-systemen 3Dshysimulaties op te zetten en te testen
Samenstelling (Potentieumlle) samenwerkingspartners zijn onder andere vijf jachtbouwers leveranciers van hybride aandrijvingen generatoren accursquos dieselmotoren ERP systemen randapparatuur schilderwerken cascorsquos interieurs CNC-bedrijven met 3D-freesfaciliteit ICT-bedrijven Navalshyarchitects en Reality Theatres
57 Platteland kleine kernen
Probleem Steeds meer voorzieningen verdwijnen uit kleine kernen Denk bijvoorbeeld aan postkantoor apotheek banken en gemeentebalies Gemeentelijke herindelingen zijn hier ook deels debet aan Hierdoor neemt de sociale cohesie af en wordt de leefbaarheid in deze kernen steeds minder terwijl in de nabije toekomst het belang van lokale voorzieningen door vergrijzing van de kleine kernen toeneemt Ook verdwijnt hiermee werkgelegenheid en de economische binding van veelal gezinnen en jongeren met het plattelandkleine kernen (ontgroening) Daarnaast verslechtert hierdoor het vestigingsklimaat voor ondernemingen waardoor bedrijven vertrekken en vestiging van nieuwe bedrijvigheid uitblijft met daaruit voortvloeiende negatieve gevolgen voor de werkgelegenheid Versterking van het plattelandkleine kernen kent dan ook twee componenten Enerzijds versterking van de sociale cohesie en anderzijds de versterking van economische binding (van burgers en bedrijven) en vitaliteit van het platteland
Nieuwe technieken kunnen dorpen leefbaar houden Aansluiten bij de behoefte van inwoners van het platteland is een voorwaarde voor succes van voorzieningen (fysiek en virtueel) Alleen voorzieningen die gedragen worden door gebruikers kunnen op termijn zonder subsidie (zelfdragend)
16 Computer Aided Manufacturing (CAM) het fabriceren van producten met behulp van een computer
Computer Aided Manufacturing (CAD) computergesteund ontwerpen
Enterprise Resource Planning (ERP) softwarepakket ter ondersteuning van bedrijfsprocessen
F R I E S E I C T - I N N O V A T I E A L L I A N T I E 37
voortbestaan Voor de specifieke invulling van het thema platteshylandkleine kernen is het dan ook noodzakelijk om dmv een behoeftescan de daadwerkelijke gebruikersvraag op het platteland in kaart te brengen Vooralsnog zijn veel initiatieven in dit veld te versnipperd en te veel gericht op enkele specifieke toepassingen Wat nodig is is een totaalconcept (sterk vraaggestuurd) dat bij de doelgroep nieuwe economische en maatschappelijk activiteiten losmaakt
Doelgroep Bewoners (en bedrijven) van de kleinere kernen in Fryslacircn In het bijzonder MKB-bedrijven 13-18 jarigen (werkende) ouders en ouderen (niet werkenden)
Doelstelling In een dorpskern (bijvoorbeeld Dantumadeel) wordt een pilot opgestart met als doel om een dorpshuis nieuwe stijl te realiseren Door toepassing van een totaalconcept voor plattelandsontwikkeling wordt onder andere een bijdrage geleverd aan de verbetering van de sociale cohesie digitale voorzieningen en de werkgelegenheid onder jongeren Sociale cohesie en economische binding dienen bij een dergelijke scan centraal te staan
De sociale cohesie kan op verschillende manieren versterkt worden Wanneer voorzieningen op gebied van wonen leven (sociaal dorpsleven en ndashcultuur) en zorg ontwikkeld worden die aansluiten bij de behoefte van de bewoners van en in de omgeving van de plattelandskern kunnen oa ouderen langer zelfstandig blijven wonen Bovendien maken een (toekomstig) excellent dienstenaanbod evenals rust en ruimte het ook voor mensen uit andere delen van Nederland aantrekkelijk om zich op het Friese platteland te vestigen
Digitale voorzieningen op het gebied van digitaal onderwijs (primair en voortgezet) zijn een mogelijkheid om zowel de sociale cohesie met betrekking tot jongeren als de economische vitaliteit van het platteland te versterken Onderwijs biedt jongeren immers kansen op de arbeidsmarkt Ook bieden digitale (onderwijs)voorzieningen kansen om deze buiten de provincie Fryslacircn te vermarkten Met name voor het MKB zijn toepassingen om de e-vaardigheden te vergroten kansrijk17
Voorzieningen die de economische binding met het plattelandkleine kernen versterken maken het voor jongeren gezinnen en werkende ouderen aantrekkelijk om op het platteland te (blijven) wonen Een van de mogelijkheden om de economische binding te versterken is de ontwikkeling van toepassingen die leiden tot het ontstaan van nieuwe vormen van dienstverlening en werkgelegenheid
Een mogelijk succesvol traject is de ontwikkeling van hoogwaardige en complexe telewerktoepassingen die niet afhankelijk zijn van een standplaats Dergelijke voorzieningen maken het ook voor huidige randstadinwoners aantrekkelijk om zich op het Friese platteland te vestigen en te blijven werken in de randstad
Ook biedt de inzet van microkredietverlening kansen voor innovatie in het Friese MKB (vakmanschap) en naar succesvol voorbeeld van Koninklijke Tichelaar uit Makkum dit buiten de regio te vermarkten
Tenslotte dient benadrukt te worden dat innovatieve vermarktbare voorzieningen die door Friese partijen zijn ontwikkeld economische spinshyoff voor het Friese bedrijfsleven genereren
17 Bron Initiatieven voor het bevorderen van eSkills van de beroepsbevolking in zes Europese landen Dialogic 2006
38 F R I E S E I C T - I N N O V A T I E A L L I A N T I E
Toegevoegde waarde Een belangrijk kenmerk van ICT-toepassingen is de mogelijkheid van opschaling Eenmaal ontwikkelde toepassingen kunnen zonder aanzienlijke kosten verder vermarkt worden Insteek van het pilotproject dient dan ook het selecteren van toepassingen te zijn die aantrekkelijk zijn voor een brede doelgroep in en buiten de provincie Fryslacircn
Online zorg (ouderen en gezinnen) domotica en sociaal-culturele voorzieningen die huidige inwoners aan het platteland bindt eacuten voor inwoners van buiten Fryslacircn aantrekkelijk is om zich op het Friese platteland te vestigen
Digitale voorzieningen die zowel de sociale cohesie als economische binding versterken eacuten buiten Fryslacircn vermarkt kunnen worden
Telewerk-toepassingen waarvan bedrijven uit andere delen van Nederland gebruik kunnen maken eacuten het voor randstedelingen aantrekkelijk maakt zich te vestigen op het Friese platteland
Concrete resultaten Einddoel van het project is de inrichting van fysieke loketten (dorpshuizen) dichtbij de burger In deze dorpshuizen komen de fysieke en virtuele component samen De dorpshuizen brengen de voorzieningen en daarmee de sociale cohesie en ondernemerschap daadwerkelijk terug in de kleine kernen Het vormt een concentratiepunt voor uiteenlopende fysieke en virtuele diensten op het vlak van gezondheid onderwijs ondernemerschap cultuur en sport
Op basis van de behoeftescan en de aansluiting bij het Vital Rural Area- project wordt een totaalconcept met daarin een aantal ICT-toepassingen en daaraan en omheen gerelateerde diensten en voorzieningen geselecteerd voor een pilotproject Hiervoor dient een businessplan opgesteld te worden met monitoring go-no go beslissingen en opschalingsmogelijkheden Uiteindelijk dient de pilot te resulteren in de ontwikkeling van toepassingen die de sociale cohesie en economische vitaliteit versterken eacuten onderscheidend zelfdragend en opschaalbaar zijn
Samenstelling (Potentieumlle) samenwerkingspartners zijn onder andere banken verzekeraars (huis)artsen thuiszorginstellingen verenigingen woningbouwcorporaties gemeenten postkantoren onderwijsinstellingen KvK belastingdienst bibliotheken jongerenwerk bedrijven en MKB Noord
F R I E S E I C T - I N N O V A T I E A L L I A N T I E 39
6 Organisatie
61 Rol van de Alliantie
De Friese ICT-innovatie Alliantie heeft de rol van stimulator versneller versterker en makelaar op zich genomen om de beste krachten vanuit de maatschappij en economie in de provincie Fryslacircn te bundelen om pilotprojecten te starten en te komen tot zelfdragende innovatieprojecten die de economische en maatschappelijke ontwikkeling in Fryslacircn sterk stimuleren Naast de hiervoor genoemde rollen is de Alliantie in het algemeen - en de Kerngroep in het bijzonder - vooral een realist en vertaler van vraag naar oplossing De Alliantie werkt aan het opstarten van een zes pilotprojecten in nauwe samenwerking met andere stakeholders maar is geen eigenaar van de projecten
De Kerngroep bestaat uit zes leden die op persoonlijke titel en zonder last of ruggespraak hun visie inbrengen zich sterk maken voor het opzetten van de projecten en toezien op uitvoering daarvan De Kerngroep is vooralsnog geiumlnstalleerd tot en met 31 december 2010 De leden van de Kerngroep zijn
bull Profdrir LP Ligthart (voorzitter) TU Delft
bull R Feenstra RI MBA De Friesland Zorgverzekeraar
bull Drir PA Gielen TCNN
bull Drs FA Pronk Rabobank Heerenveen
bull Drs WR Reek MCM Gemeente Sneek
bull Drs J Wester TNO-ICT
Dialogic Next Step en in het bijzonder drs SR Maltha ir ing RMF Brennenraedts en drs H Gillebaard ondersteunen de Alliantie met de voorbereiding van bijeenkomsten verrichten onderzoek waar nodig en begeleiden de uitvoering van projecten
62 Taakstelling per onderdeel van de Alliantie
Raad van Advies
De Alliantie zal een Raad van Advies kennen die uit drie tot vier personen zal bestaan en momenteel nog te formeren is De leden zijn bestuurders van statuur die politiek zeer goed ingevoerd zijn zowel op provinciaal als landelijk niveau De Raad van Advies geeft allereerst steun aan de beoogde initiatieven en draagt dit ook publiekelijk uit Daarnaast zal zij vooral een klankbord- en ambassadeursfunctie gaan vervullen om de ambities van de Alliantie te helpen realiseren Hiervoor zal zonodig onafhankelijke bestuurlijke druk georganiseerd worden De Raad van Advies biedt de Alliantie toegang tot diverse relevante netwerken en is thuis in de financieringsmogelijkheden voor de beoogde innovatieprojecshyten Verder dient de Raad van Advies zelfstandig initiatief te nemen om de activiteiten van de Alliantie ook op andere nationale of internationale agendarsquos geplaatst te krijgen De Raad van Advies zal enkele malen per jaar bijeenkomen en afstemmen met de Kerngroep
F R I E S E I C T - I N N O V A T I E A L L I A N T I E 41
Kerngroep
De Kerngroep is in een eerste fase gestart met een visieontwikkeling en heeft dit vertaald in de onderliggende Roadmap De Kerngroep dient haar visie en plannen in bij de Gedeputeerde Staten van Fryslacircn Na goedkeuring door GS heeft de Kerngroep de komende twee jaar als taak de Alliantie en in het bijzonder de projectgroepen aan te sturen en te adviseren bij de uitvoering In eerste instantie fungeert de Kerngroep vooral als werkvoorbereider Daarna ziet de Kerngroep toe op de uitvoering van afzonderlijke projecten conform de geformuleerde visie en opgestelde criteria via driemaandelijkse monitoring Begin 2010 neemt de Kerngroep per project een mid-term gono-go beslissing Zonodig worden projecten daarna bijgestuurd of zelfs stopgezet Na 2010 zullen de projecten zelfstandig verder dienen te gaan en vallen vanaf dat moment buiten de regie van de Alliantie
Projectgroepen
De Alliantie zelf krijgt vooral gestalte middels een vijftal projectgroepen (a) Draadloze Friese meren (b) Zorg (c) Sport Experience (d) Jachtbouw en (e) Kleine kernen Deze projectgroepen bestaan uit private enof publieke deelnemers afhankelijk van het project De projecten komen onder leiding van een nader te benoemen projectleider De aangestelde projectleider stemt af met een afgevaardigde van de provincie Fryslacircn en contactpersonen uit de Kerngroep zoals beschreven in deze Roadmap Op korte termijn zal er gestart worden met de verdere samenstelling van de projectgroepen conform de voorstellen in de afzonderlijk roadmaps
lsquoVerticalersquo activiteiten
Daarnaast zijn er drie lsquoverticalersquo projectactiviteiten die op alle projectgroepen van toepassing zijn namelijk onderwijsvernieuwing kennisborging en promotie en communicatie In alle vijf projectgroepen spelen deze aandachtsgebieden een belangrijke rol In het bijzonder voor het onderwijs geldt dat wij vanuit elke projectgroep spin-off effecten en digitale toepassingen verwachten die voor onderwijsdoeleinden ingezet kunnen worden Daarmee kan onderwijs een belangrijke integrale en verbindende functie vervullen tussen de projectengroepen onderling alsook een belangrijke rol spelen in de kennisborshyging Voor promotie en communicatie geldt hetzelfde De Kerngroep is in eerste instantie verantwoordelijk voor de lsquohorizontalersquo activiteiten
De Friese ICT-innovatie Alliantie kent de volgende organisatiestructuur
F R I E S E I C T - I N N O V A T I E A L L I A N T I E 42
ONDERWIJSVERNIEUWING
PROMOTIE EN
COMMUNICATIE
KENNNISBORGING
Raad van Advies Taak klankbord en ambassadeursfunctie
KerngroepTaak Advisering en aansturing Alliantie Opstellen Roadmap
toezien op uitvoering en monitoring
Friese ICT innovatie-alliantie Taak Uitvoering Roadmap in projectgroepen
Resultaat Minimaal eacuteeacuten project per projectgroep geschikt voor opschaling en zelfstandige continuering na 2 jaar
Projectgroep Draadloze meren
Projectgroep Sport Experience
Projectgroep Zorg
Projectgroep Jachtenbouw
Projectgroep Kleine kernen
Figuur 9 Organisatiestructuur van de Friese ICT-innovatie Alliantie
43F R I E S E I C T - I N N O V A T I E A L L I A N T I E
F R I E S E I C T - I N N O V A T I E A L L I A N T I E 44
7 Ter afsluiting In deze Roadmap voor ICT-innovatie in Fryslacircn heeft de Kerngroep haar visie neergelegd en haar plannen voor innovatieve pilotprojecten geformuleerd Duidelijk mag zijn dat de Alliantie een krachtige ambitie heeft die nu in concrete acties en plannen moeten worden vertaald Hiervoor is het noodzakelijk de komende maanden een plan van aanpak en een concreet en gedragen businessplan per project uit te werken In totaal kennen de beoogde projecten een financieringsbehoefte van circa twaalf miljoen euro Hiervoor zal een beroep gedaan worden op bijdragen vanuit (1) het bedrijfsleven (2) de provincie Fryslacircn en (3) overige partijen waaronder gemeenten stimulerings- en innovatiefondsen nationale overheid en Europese regelingen De Kerngroep ziet als uitgangspunt voor financiering van de projecten de volgende verdeling voor iedere twee euro aan geld van derden draagt de provincie eacuteeacuten euro bij (33) wat in de wandelgangen ook wel de Galema-norm wordt genoemd
De Kerngroep is verheugd haar visie in deze Roadmap te mogen aanbieden aan Gedeputeerde Staten van Fryslacircn en verzoekt om concrete ondersteuning voor uitvoering van de voorgenomen projecten Naast de gewenste co-financiering zoals hiervoor beschreven bestaat concreet behoefte aan financieumlle ondersteuning van de opstartfase (eerste drie tot zes maanden) Per project is circa euro 50000- euro nodig om de businesscases volledig te kunnen uitwerken en alle noodzakelijke projectvoorbereidingen te treffen (seed money) Hiervoor doen wij eveneens een beroep op Gedeputeerde Staten van Fryslacircn om de Alliantie voor de helft in deze kosten tegemoet te komen In deze voorfase is het weinig realistisch om uit het bedrijfsleven en vanuit andere instellingen volledige voorfinanciering te verwachten Wel zal in grote mate een beroep worden gedaan op zo veel mogelijk kostenloze medewerking van de stakeholders om in deze voorfase de noodzakelijke voorbereidingen te treffen
De visie van de Kerngroep heeft geresulteerd in serieuze plannen om in een multishystakeholder omgeving economie en samenleving in Fryslacircn een impuls te geven via ICT-innovatie Deze serieuze plannen waarvoor reeds veel commitment in het veld is uitgesproken vragen nu om serieuze ondersteuning De vraagstukken en behoeften van burgers en gebruikers in Fryslacircn staan daarbij centraal en ons motto luidt drsquor op en drsquor over
F R I E S E I C T - I N N O V A T I E A L L I A N T I E 45
Bijlage 1 SWOT-analyse
Sterkten Wat is de kracht van Fryslacircn
Een kenmerkende sterkte van Fryslacircn is eenvoudig te observeren Fryslacircn beschikt over veel ruimte zeker in vergelijk met de Randstad Daarbij komt dat de afstand tussen de Randstad en Fryslacircn relatief beperkt is De ruimte die Fryslacircn biedt maakt het mogelijk om er kwalitatief hoogwaardig te recreeumlren en te wonen Fryslacircn heeft veel mogelijkheden hiertoe die bovendien van hoge kwaliteit zijn Het toerisme in Fryslacircn drijft grofweg op drie pijlers watersport de rust van de Waddeneilanden en de cultuur van een aantal steden en dorpen (waaronder de ldquoElf Stedenrdquo)
In de Friese economie neemt de agrarische sector traditioneel een grote rol in Tegenwoordig is deze rol kleiner dan vroeger maar het is nog steeds een relatief omvangrijke sector Bovendien heeft de Friese landbouw de laatste decennia haar processen sterk verbeterd De productiviteit van deze sector is ndash zelfs vanuit een Nederlands perspectief - zeer hoog De sterke agrarische sector heeft mede geleid tot ontwikkeling van een florerende foodsector Het aandeel van de dienstensector ligt in Fryslacircn traditioneel onder het Nederlandse gemiddelde Hoewel dit nog steeds het geval is is deze sector vanaf circa 1995 een flinke inhaalslag aan het maken Binnen de dienstensector in Fryslacircn heeft vooral financieumlle dienstverlening een relatief groot aandeel Andere gebieden waarin Fryslacircn sterk is zijn de metaal- en elektrosector en watertechnoshylogie
Fryslacircn en de Friezen kennen een sterke identiteit Ze hebben een eigen taal volkslied en vlag en onderscheiden zich hiermee van de rest van Nederland Hierdoor bestaat er een grote sociale cohesie Dit speelt met name in de dorpen een grote rol in het dagelijkse leven
Zwakten Wat zijn de beperkingen in Fryslacircn
Fryslacircn is opgebouwd uit 417 kernen waarvan 344 kernen uit minder dan 1500 inwoners bestaan Er is dus een lage mate van verstedelijking waardoor positieve agglomeratieshyeffecten uitblijven Veel van deze kleine kernen hebben te maken met een laag en dalend voorzieningenniveau Denk hierbij aan het verdwijnen van postkantoren scholen supermarkten et cetera Dit is duidelijk de negatieve keerzijde van de ruimtelijke structuur van Fryslacircn
Fryslacircn is de provincie die voorop loopt met vergrijzing Nergens in Nederland zijn er zo weinig jongeren In combinatie met een lage arbeidsparticipatie van ouderen en vrouwen heeft dit een negatief effect op de economie Overigens neemt de arbeidsparticipatie vooral van vrouwen de laatste jaren wel sterk toe
Er zijn in Fryslacircn weinig grote industrieeumln en het MKB heeft een groot aandeel in de werkgelegenheid Dit zou een van de oorzaken kunnen zijn van de lage RampD-inspanningen in de provincie Het wordt ook als oorzaak genoemd van de lagere arbeidsproductiviteit maar het is niet duidelijk of dat geheel terecht is In de samenstelling van de werkgelegenshyheid valt op dat de quartaire sector (zorg onderwijs overheid et cetera) sterk oververtegenwoordigd is Het aandeel van bedrijven dat producten en diensten afzet buiten de provincie (stuwende bedrijvigheid) is relatief beperkt
F R I E S E I C T - I N N O V A T I E A L L I A N T I E 46
Verschillende bronnen refereren aan de lage kwaliteit van het onderwijs in Fryslacircn Hierbij speelt het ontbreken van een universiteit een rol Door de afwezigheid van een universiteit behouden Vwo-leerlingen minder binding met Fryslacircn Hoger opgeleiden trekken hierdoor weg naar omliggende regiorsquos en de stroom hoger opgeleiden naar Fryslacircn is vrij beperkt Het gevolg is een braindrain Opvallend is het lage gemiddelde niveau van de leerlingen die de basisschool verlaten Er is geen overeenstemming over de oorzaak hiervan Een ander opvallend element is de aanwezigheid van achterstandswijken in Fryslacircn Hoewel dit vaak als een probleem van grote steden wordt gezien kampen ook veel dorpen en steden in (vooral Noord-)Fryslacircn met deze problematiek
Kansen Welke mogelijkheden biedt de omgeving
In Nederland neemt het aandeel 65-plussers van de totale bevolking toe Deze bevolkingsgroep geeft meer geld uit aan recreatie en aan zorg Een deel kiest zelfs voor het verhuizen naar een prettigere omgeving en gaan hoogwaardiger wonen Fryslacircn kan profiteren van deze demografische ontwikkeling door voorzieningen te treffen voor deze groep Hierbij zou ze zich kunnen profileren als het lsquoFlorida van het Noordenrsquo Door koploper te zijn met woon-zorgconcepten kan er een nieuwe markt ontstaan Doordat leeftijdssamenstelling van de groep vakantiegangers verandert zal er ander type vraag naar voorzieningen en activiteiten ontstaan Ook hierop kan worden ingespeeld Ook zorgtoerisme kan interessante mogelijkheden bieden voor Fryslacircn
Fryslacircn zou extra middelen kunnen aantrekken door aanspraak te maken op verschillende (Europese) fondsen Doordat Fryslacircn door sommige beleidsorganen wordt gezien als een achterstandsgebied komt men in aanmerking voor specifieke fondsen Maar er zijn ook generieke (Europese) fondsen waarop aanspraak gemaakt kan worden
Waar Fryslacircn beperkt profiteert van positieve agglomeratie-effecten beginnen sommige delen van de Randstad negatieve agglomeratie-effecten te ervaren zoals hoge grondprijzen verkeerscongestie en verpaupering van wijken Indien Fryslacircn goed digitaal ontsloten is kan het voor sommige organisaties interessant zijn om naar Fryslacircn te verhuizen
Groeiende aandacht voor (duurzame) energie en watertechnologie kan voor Fryslacircn kansen bieden De ruimtelijke structuur biedt bijvoorbeeld mogelijkheden voor het opwekken van zonne-energie of biomassa Ook het (zoute en zoete) water biedt hiertoe mogelijkheden De kennis die Fryslacircn heeft op het gebied van watertechnologie kan in de toekomst misschien in een bredere markt worden toegepast
De stijgende voedselprijzen zullen voor Fryslacircn grosso modo een positief effect hebben Zowel de agro- als de foodsector die een groot gedeelte van de stuwende bedrijvigheid vertegenwoordigen kunnen hier van profiteren
Bedreigingen Hoe kan de omgeving Fryslacircn schaden
De beperkte stuwende bedrijvigheid maakt Fryslacircn afhankelijk van andere inkomstenstroshymen uit Nederland Denk hierbij aan inkomsten uit sociale verzekeringen uitkeringen maar ook inkomsten uit de zorg Verandering in nationaal beleid kunnen hierdoor grote consequenties hebben voor de Friese economie en samenleving Ook inkomsten uit de landbouwsubsidies van de EU maken Fryslacircn kwetsbaar De Europese Unie reserveert jaarlijks bijna de helft van haar begroting voor het Gemeenschappelijk Landbouwbeleid Onder andere door de toetreding van nieuwe EU lidstaten kunnen deze middelen onder druk komen te staan
F R I E S E I C T - I N N O V A T I E A L L I A N T I E 47
Een andere bedreiging is de filiaaleconomie Veel bedrijfsvestigingen vooral in de zakelijke dienstverlening zijn nevenvestigingen De hoofdkantoren zitten veelal in de Randstad Deze locaties zijn hierdoor voor een groot deel afhankelijk van beslissingen die op andere plaatsen worden genomen
De internationalisering van de economie zorgt voor extra concurrentiedruk Vooral de lageropgeleiden ervaren een steeds grotere druk uit lagelonenlanden Omdat Fryslacircn relatief weinig hoogopgeleiden kent kunnen de negatieve consequenties van globalisering groter zijn dan in andere delen van ons land
F R I E S E I C T - I N N O V A T I E A L L I A N T I E 48
Bijlage 2 Additionele kerncijfers
Onderwijs
Fryslacircn heeft geen universiteit Het aantal studenten dat in Fryslacircn woont en een mastershydiploma ontvangt is zeer laag circa 200 per jaar Wel kent Fryslacircn enkele HBO-instellingen Toch is het aantal studenten dat een bachelorgraad ontvangt relatief beperkt vergeleken met andere provincies18
Geslaagden HBO Bachelor (naar woonplaats student)
0
2000
4000
6000
8000
10000
12000
14000
2000 2001 2002 2003 2004 2005
Groningen
Friesland
Drenthe
Overijssel
Flevoland
Gelderland
Utrecht
Noord‐Holland
Zuid‐Holland
Zeeland
Noord‐Brabant
Limburg
Figuur 10 Ontwikkeling van het aantal HBO Bachelor afgestudeerden in de Nederlandse provincies
Het aantal banen in het onderwijs is in Fryslacircn relatief hoog Dit is opmerkelijk gezien het ontbreken van een universiteit19
18 CBS ndash Statline [25]
19 LISA - bewerkt door Dialogic [27]
F R I E S E I C T - I N N O V A T I E A L L I A N T I E 49
Relatief aantal banen (Onderwijs)
50
55
60
65
70
75
80
85
90
2003
2004
2005
2006
2007
Groningen
Friesland
Drenthe
Overijssel
Gelderland
Flevoland
Utrecht
Noord‐Holland
Zuid‐Holland
Zeeland
Noord‐Brabant
Limburg
Figuur 11 Ontwikkeling van het relatief aantal banen in het onderwijs in de Nederlandse provincies
Zorg
Een manier om de omvang van de zorgsector te bepalen is het aantal ziekenhuisbedden In Fryslacircn zijn er relatief weinig bedden per inwoner ten opzichte van andere provincies Gezien de hoge mate van vergrijzing is dit opmerkelijk20
Hospital beds per million inhabitants
0
100
200
300
400
500
600
700
800
1993
1994
1995
1996
1997
1998
1999
2000
2001
2002
Groningen
Friesland
Drenthe
Overijssel
Gelderland
Flevoland
Utrecht
Noord‐Holland
Zuid‐Holland
Zeeland
Noord‐Brabant
Limburg
Figuur 12 Ontwikkeling van het aantal ziekenhuisbedden in de Nederlandse provincies
Een andere indicator van de relatieve omvang van de zorgsector is het relatief aantal banen Hier valt vooral op dat zich in 2006 een flinke daling voordeed21
20 European Commission - Eurostat [26] 21 LISA - bewerkt door Dialogic [27]
F R I E S E I C T - I N N O V A T I E A L L I A N T I E 50
Relatief aantal banen (Zorg)
120
130
140
150
160
170
180
190
2003
2004
2005
2006
2007
Groningen
Friesland
Drenthe
Overijssel
Gelderland
Flevoland
Utrecht
Noord‐Holland
Zuid‐Holland
Zeeland
Noord‐Brabant
Limburg
Figuur 13 Ontwikkeling van het relatief aantal banen in de zorg in de Nederlandse provincie
F R I E S E I C T - I N N O V A T I E A L L I A N T I E 51
Figuur 14 Overzicht van de relevante ICT Projecten in Fryslacircn
F R I E S E I C T - I N N O V A T I E A L L I A N T I E
Zo
rg
Zorg
Net
Frie
slan
d (
SG
)
Car
dio
logie
net
wer
k Fr
iesl
and
(MCL
NSD
)H
uis
van
het
Hed
en (
GEEF)
Tel
econfe
renci
ng v
ia Z
NF
(SG
)
Tel
econsu
ltat
ie A
mel
and (
CI
ZTS)
Virtu
eel bez
oek
uur
(ZTS
ZSA)
Virtu
ele
Thuis
zorg
(PF
KN
TH
FL)
Pasa
na
(Nijfinst
er)
Thuis
zorg
het
Fries
e La
nd
(N
ijfinst
er)
Sm
art
Car
ing C
om
munitie
s(D
T2015
Nijfinst
er)
O
TTO
(RIF
)
Ket
enZorg
Frie
slan
d
EPD
sch
akel
punt
OZIS
(SG
)
Sm
art
Car
ing C
om
munitie
s(D
T2015)
Ske
wie
l Try
nw
alden
Van
A n
aar
B(e
ter)
pap
ierloos
(SG
)Virtu
ele
HAP
Frie
slan
d (
SG
)
Web
dokt
er (
HZL)
Leer
-Zorg
port
al (
PF
MCL
TFW
G
GZ
RF)
Zorg
Dom
ein F
ries
land
Support
Fry
slan
JGZ p
lus
ouder
port
aal (T
FW)
Zorg
Net
Frie
slan
d p
ort
al (
SG
)
Dig
itaa
l Thuis
hote
l (P
F)
Foar
Elk
oar
(VFG
CIZ
ZF
FZ
en
ZKF )
Een
duid
ig p
atieuml
ntp
ort
aal (S
G)
Toer
ism
e m
et z
org
Zorg
Innova
tie
Foru
m
N
twurk
Fries
land
On
derw
ijs
Ser
ious
gam
es f
acto
ry (
NH
L)
Kla
sseg
las
(KN
)
Wad
den
cam
pus
(KN
RFP
)
Wad
den
cam
pus
(KN
RFP
)
Vid
eoco
nfe
renci
ng B
oger
man
(SB)
Frie
slan
d L
eern
etw
erk
(NH
L)
Inte
rnet
acad
emie
(N
HL)
Ener
gie
k (K
N
RFP
)
EdyF
rysk
(PF
)
Did
icla
ss (
NH
L)
Onlin
e lo
ket
Frys
lan (
PF)
Tom
ke (
Afucirc
k en
Bib
lioth
eeks
ervi
ce F
r ysl
an)
Vee
nques
t (N
HL)
Inte
rnet
acad
emie
(N
HL)
N
twurk
Fries
land
Overh
eid
ISZF
(ISZF)
NO
FA (
NO
FA)
Kle
ine k
ern
en
IPTV
Gam
enat
ions
(PF
KN
)
Doar
psb
acircn (
SD
)
Vital
Rura
l Are
a (N
ijfinst
er
NO
FA
RFP
TH
FL
KN
)Fr
oek
sTV (
FR-I
X
IV)
Virtu
ele
loke
tten
(KN
)
NO
FA (
NO
FA)
Vital
Rura
l Are
a (N
ijfinst
er
NO
FA
RFP
TH
FL
KN
)
Kij o
p I
T s
poor
(PF)
Doar
psb
acircn (
SD
)
Onts
luitin
g d
orp
sarc
hie
ven
(SD
W)
Am
bula
nte
han
del
(KN
N
BL
D
oar
psb
an)
N
twurk
Fries
land
MK
B
To
eri
sme
Gam
efes
tiva
l ldquoG
-Am
elan
drdquo
(NH
LG
ame
Val
ley
PF
en K
N)
3D
Vis
ual
isat
ies
(NH
L G
L P
F)
Frys
lacircn G
ames
(PF
)
Sucircke
rei (P
V
AN
WB
GD
LP
P)
Frys
lacircn R
ing (
PF)
Inte
ract
ieve
hots
pots
(KN
)
Nat
uurw
ebca
m (
VVV A
mel
and)
Bre
edst
rate
n (
NO
FCO
M)
ND
IV (
Syn
tens)
NO
FCO
M (
NO
FA
MKB N
OO
RD
Eal
a Fr
ya F
rese
na
(II
I)
KN
RFP
en O
NO
F)
Fiet
sroute
pla
nner
(FB
)
E-T
sjer
ke (
PF)
Toer
istisc
he
E-b
usi
nes
s (P
F)
Mobik
om
(PF
SVD
et
c)
Toer
ism
e m
et z
org
Zorg
eloos
Frys
lacircn (
PF)
Dig
ital
e w
ater
psp
ort
pas
(PF
)
Eile
en
N
twurk
Fries
land
Bijlage 3 Overzicht relevante ICT Projecten in Fryslacircn
Gam
ing
Bre
ed
ban
d
Beeld
com
shym
un
icati
e
Kete
nd
igit
alshy
iseri
ng
Inte
rnett
oeshy
pass
ing
po
rtal
Mob
iele
to
ep
ass
ing
en
Ove
rig (
wet
ensc
hap
pel
ijke
) in
itia
tiev
en
Frie
se S
olla
rchal
lenge
Blu
e Ener
gy
(WETSU
S)
52
Literatuur [1] RUG (2003) Arbeidsproductiviteit in Fryslacircn Een analyse van het niveau en de groei van 1990-2000 Onderzoek in opdracht van Gedeputeerde Staten van de Provincie Fryslacircn en de Kamer van Koophandel Fryslacircn URSI-rapport 305
[2] van der Elst-van der Lans Michelle Piet Rijk (2006) Lokale bedrijvigheid leefbaarheid en sociale vitaliteit in het landelijk gebied van Friesland LEI Den Haag
[3] Provincie Fryslacircn (2007) Sociaal Rapport Fryslacircn 2007
[4] Valentijn Bolhuis (2005) Friese sterkten in economisch perspectief Toekomstvisie op de ruimtelijk-economische ontwikkeling van de provincie Friesland RUG
[5] CBS (2007) Inwoners Randstad verdienen het meest httpwwwcbsnlnlshyNLmenuthemasinkomen-bestedingenpublicatiesartikelenarchief20072007-2240shywmhtm
[6] Meester Wilhelm J amp Pieter H Pellenbarg (2001) Changing regional images Are regional marketing campaigns successful Paper for the 41st European Congress of the Regional Science Association Zagreb 2001
[7] CPB (2006) Reactie op Probleemanalyse Zuiderzeelijn
[8] AD (2008) Toename van zwakke scholen
[9] Verwey Jonker instituut Kinderen in Tel Databoek 2006
[10] Verwey Jonker instituut Kinderen in Tel Databoek 2008
[11] Ministerie van EZ (2007) Koers Noord op weg naar pieken Duurzame groei door omschakeling naar een kenniseconomie
[12] Stelder (2002) Regionaal Economische Verkenningen 2002 Groningen Friesland en Drenthe
[13] Stelder Broersma J van Dijk (2008) Noordelijke Arbeidsmarkt Verkenning 2008
[14] Broersma Lourens en Jouke van Dijk (2006) Het belang van de industrie in het Noorden 1950-2025 Onderzoek in opdracht van de Stichting TxU Noord-Nederland Groningen Faculteit Ruimtelijke Wetenschappen Rijksuniversiteit Groningen URSI-research report nr 316
[15] Provincie Friesland (2002) Nota sociaal-economisch beleid
[16] SCP (2006) Thuis op het platteland Den Haag
[17] EZ (2007) ICT agenda 2008-2011 De gebruiker centraal in de digitale Dienstenmaatschappij Den Haag
[18] WRR (2008) Innovatie Vernieuwd opening in viervoud Amsterdam University Press Den Haag Amsterdam
[19] Provincie Friesland (2007) Koers op Fryslacircn - Het Friese Meren Project 2e fase
[20] ECP (2008) Gaming meer dan een spelletje Den Haag
F R I E S E I C T - I N N O V A T I E A L L I A N T I E 53
[21] Provincie Friesland (2007) Fryske Fiersichten wurkprogram 2009 - 2011
[22] Provincie Friesland (2006) Fryslacircn toeristische topattractie in Nederland van de Provincie Fryslacircn
[23] Ministerie van VWS (2003) Quick Scan Kleine Kernen Den Haag
[24] Ministerie van Economische Zaken (2006) Verslag Innovation Lecture Den Haag
[25] httpstatlinecbsnl
[26] httpeceuropaeueurostat
[27] httpwwwlisanl
[28] ING (2007) Starterscampagne
[29] Vital rural area project activities annex 7
[30] Dialogic (2006) Initiatieven voor het bevorderen van eSkills van de beroepsbevolking in zes Europese landen Utrecht
[31] Rutten amp Koops (2007) Creatieve industrie en informatie- en communicatietechnologie in Noord Nederland Rapport naar aanleiding van de Noordermatch 2007
[32] Henry Chesbrough Open Innovation The new imperative for creating and Profiting from TechnologyHarvard business school Press
F R I E S E I C T - I N N O V A T I E A L L I A N T I E 54
Auteurs
drs Sven Maltha iring Reg Brennenraedts drs Hugo Gillebaard
Contact
Secretariaat Friese ICT-innovatie Alliantie pa Hooghiemstraplein 33-36 3514 AX Utrecht Tel +31 (0)30 215 05 80 Fax +31 (0)30 215 05 95 malthadialogicnl
F R I E S E I C T - I N N O V A T I E A L L I A N T I E 12
2 Kijk op innovatie met en door ICT
21 Inleiding
hellipldquoWie het water ook heeft uitgevonden een vis was het in ieder geval nietrdquo (Vrij naar oud Boeddhistisch gezegde)
Iedereen zit gevangen in zijn eigen vissenkom terwijl je weet dat daar buiten een grote oceaan bestaat Met de metafoor van de vissenkom benadrukken we dat men zich vaak niet of onvoldoende bewust is van zijn of haar omgeving De vissenkom is voor velen herkenbaar omdat men graag redeneert vanuit de eigen comfortzone Dit geldt ook voor regiorsquos en provincies die een eigen manier zoeken om met bestaande ontwikkelingen en dynamiek om te gaan Voor het daadwerkelijk realiseren van innovatie met en door ICT blijft het van belang om een open vizier te hebben op de ontwikkelingen die verder reiken dan de eigen regio de eigen comfortzone Openstaan voor internationale ontwikkelingen en voor culturele en maatschappelijke vernieuwing is noodzakelijk om mee te kunnen in de vaart der volkeren
Dit hoofdstuk beschrijft de ziens- en benaderingswijze van de Kerngroep op de centrale themarsquos innovatie ICT en de onderlinge relatie daartussen De afsluitende paragraaf vertaalt de implicaties van mondiale en nationale ontwikkelingen naar de situatie in Fryslacircn
22 Het nieuwe denken in innovatie
Paradigmashift
Met de doorbraak van ICT (en het Internet in het bijzonder) aan het einde van de vorige eeuw is er een verandering ontstaan in de manier waarop innovatie bedreven en georganiseerd wordt Het zogenaamde lsquoGreat search Modelrsquo (Perez 2005) beschrijft hoe technologische revoluties een terugkerend herkenbaar patroon volgen Figuur 2 geeft hier een beeld van In de eerste fase van een technologische paradigmashift is alles gericht op beschikbaarheid Deze fase wordt voornamelijk gefinancierd door Venture Capitalists die vervolgens op jacht gaan naar hoge returns on investments en een hype weten te creeumlren (internetbubbel) In de lsquodeploymentfasersquo is er een andere vorm van financiering namelijk industrieel kapitaal In deze fase zijn de platformen operationeel In de huidige cyclus verandert de organisatiestructuur van een piramidestructuur naar een platte organisatie met een wijdvertakt netwerk Deze ontwikkeling van decentralisering is ook van invloed op de traditionele functiescheiding zoals werk wonen en recreatie In deze fase resulteert het spel tussen technologische en sociale innovatie (gericht op de gebruiker) in nieuw type werk- en woonomgevingen Uiteindelijk zal dit uitmonden in nieuwe institutionele innovaties en organisaties
F R I E S E I C T - I N N O V A T I E A L L I A N T I E 13
INSTALLATION PERIODINSTALLATION PERIODFirst 20-30 years
DEPLOYMENT PERIODDEPLOYMENT PERIODSecond 20-30 years
Time
INSTALLATION PERIODINSTALLATION PERIOD First 20-30 years
DEPLOYMENT PERIODDEPLOYMENT PERIOD Second 20-30 years
Post bubblerecession
(sometimesdepression)Instability
Post bubblerecession
(sometimesdepression)Instability
TURNINGTURNING POINTPOINT
2
Post bubble recession
(sometimesdepression) Instability
Post bubble recession
(sometimes depression) Instability
TURNINGTURNING POINTPOINT
2
DECLINE of the old economyDECLINE of the old economyEMERGENCE of the newEMERGENCE of the new
1
DECLINE of the old economyDECLINE of the old economy EMERGENCE of the newEMERGENCE of the new
1
1971
2000
ECO GROWTHECO GROWTHSocietal reSocietal re--engineeringengineering
3
Victorian boomBelle Eacutepoque
Post War Golden Age
Flourishing ofthe whole economy
New paradigm in the making
ECO GROWTHECO GROWTH Societal reSocietal re--engineeringengineering
3
Victorian boom Belle Eacutepoque
Post War Golden Age
Flourishing of the whole economy
New paradigm in the making
Canal maniaCanal maniaRailway maniaRailway maniaRoaring 20sRoaring 20s Internet maniaInternet mania
followed byfollowed byBIG FINANCIAL BUBBLEBIG FINANCIAL BUBBLECanal maniaCanal mania Railway maniaRailway mania Roaring 20sRoaring 20s Internet maniaInternet mania
followed byfollowed by BIG FINANCIAL BUBBLEBIG FINANCIAL BUBBLE
Source Carlota Perez 2005
2005
Figuur 2 The great search model (Perez 2005)2
In de Innovation Lecture van 2006 wees SER-voorzitter Rinnooy Kan al op een verschuiving die optreedt van gesloten naar open innovatie waarbij samenwerking op basis van gelijkwaardigheid plaatsheeft3 Niet langer hieumlrarchische structuren met veel formele relaties en bureaucratische principes zijn leidende organisatievormen maar veel meer netwerken en partnerschappen Gedeelde belangen en interesse staan daarbij centraal Zo ontstaat een verschuiving van ldquoWhatrsquos in it for merdquo naar ldquoWhatrsquos in it for usrdquo Immers mensen zijn tegelijkertijd actief in meerdere netwerken waardoor er telkens andere afhankelijkheden maar ook andere coalities ontstaan Reputatie en vertrouwen zijn in deze context dan ook in toenemende mate cruciale waarden Dit heeft ook consequenties voor het niveau van aansturing Steeds meer grote bedrijven leggen verantwoordelijkheden en beslissingsbevoegdheden - onder meer voor innovatie ndash neer op een decentraal niveau Hierdoor ontstaan nieuwe werkvormen en -relaties die nauw samenhangen met het begrip lsquosociale innovatiersquo
Cyclische- en open innovatie
Het innovatieproces wordt door sommigen gezien als combinatie van de ontwikkeling van het nieuwe (lsquoexploratiersquo) en de efficieumlnte toepassing en verbetering van het bestaande (lsquoexploitatiersquo) Inventie is daarbij weliswaar nodig maar innovatie is vooral een kwestie van toepassing In het recente innovatierapport geeft de Wetenschappelijke Raad voor het Regeringsbeleid (WRR) de volgende definitie van innovatie4
2 In het licht van de huidige onvoorziene mondiale economische crisis moet de tweede fase van het model van Perez misschien wat opgerekt worden Het gaat meer om de paradigmashift dan de voorspellende conjuncturele waarde van het model
3 Ministerie van Economische Zaken (2006) Verslag Innovation Lecture p18 [24] 4 WRR (2008) Innovatie Vernieuwd opening in viervoud Amsterdam University Press Den Haag
Amsterdam p 23 [18]
F R I E S E I C T - I N N O V A T I E A L L I A N T I E 14
ldquoInnovatie als uitkomst is een nieuwe functionaliteit of een nieuwe manier om een bestaande functie te vervullen (bijvoorbeeld digitale fotografie) Dat is breder dan een nieuw product of proces in de markt en omvat ook innovaties in de publieke sector (bijvoorbeeld het via internet aanbieden van overheidsdiensten) Het proces omvat de ontwikkeling van een nieuwe vondst (inventie) de succesvolle toepassing daarvan (innovatie als uitkomst) en de brede verspreiding van innovaties in de samenleving (diffusie)rdquo (WRR 2008)
Het moderne beeld van innovatiebeleid richt zich op het systeem van inventie innovatie en diffusie door interactie en samenwerking in ketens en netwerken die bedrijfstakken en technologieeumln overstijgen Volgens de WRR verlopen innovatieprocessen niet langer via het oude lsquolineaire modelrsquo van de overdracht van kennis uit onderzoek naar ontwikkeling maar gaat het veel meer om een lsquocyclisch innovatiemodelrsquo waarin de wisselwerking tussen inventie innovatie en diffusie een continu proces wordt Het ministerie van Economische Zaken besteedt al enkele jaren specifieke aandacht aan niet-technologische aspecten van innovatie Vooral de aandacht voor ondernemerschap is de laatste jaren gegroeid evenals de aandacht voor valorisatie van kennis en vernieuwing Sterk in opkomst zijn vraagstukshyken over institutionele en sociale innovatie
Innovatie vindt veelal plaats in samenwerking tussen mensen of bedrijven met verschillende kennis competenties en middelen om samen tot die nieuwe combinaties te komen In de afgelopen jaren heeft het idee van lsquoopen innovatiersquo terrein gewonnen (Chesbrough 2006)5 Vanuit dit concept geredeneerd moeten bedrijven niet in isolement proberen te innoveren maar in samenwerking met anderen Dat geeft efficieumlnties van schaal en scope en biedt meer mogelijkheden voor grotere diversiteit en nieuwe combinaties
23 De Nationale ICT Agenda
Het nationale interdepartementale ICT-beleid is grotendeels verankerd in de Nationale ICT-Agenda Nederland beschikt over hoogwaardige infrastructuur voor elektronische communicatie en dienstverlening Het gebied van vaardigheden en gebruik van diensten kan echter nog aanzienlijk verbeterd worden In de ICT-Agenda 2008-2011 stelt de overheid de gebruiker dan ook centraal in de digitale dienstenmaatschappij 6
ldquoOm de internationale concurrentie op het terrein van dienstenontwikkeling aan te (blijven) kunnen zal onze maatschappij zich sneller dan de ons omringende landen moeten ontwikkelen tot een maatschappij en economie die vaardig is met en voorop loopt in digitale dienstverlening en het gebruik van ICTrdquo (EZ 2008)
De eisen die tegenwoordig aan de kwaliteit van het leven gesteld worden vragen om bijpassende kwaliteit van elektronische diensten Nieuwe technologie en diensten volgen elkaar snel op waarmee een groot potentieel aan nieuwe toepassingen ontstaat Daarnaast biedt ICT ons de kans om de arbeidsproductiviteit te verhogen Dit is nodig om
5 Henry Chesbrough Open Innovation The new imperative for creating and Profiting from TechnologyHarvard business school Press [32]
6 Ministerie van EZ (2008) ICT-Agenda 2008-2011 De gebruiker centraal in de digitale Dienstenmaatschappij p9 [17]
F R I E S E I C T - I N N O V A T I E A L L I A N T I E 15
maatschappelijke en demografische ontwikkelingen zoals de vergrijzing een toename aan zorgvraag en een dreigend tekort aan kwalitatief goede leerkrachten het hoofd te kunnen bieden
rdquoVolgens de nationale ambitie dient Nederland in 2015 te behoren tot de koplopers in het beschikbaar zijn en het gebruik van ICT-toepassingen en nieuwe digitale dienstshyverleningsconcepten Om deze ambitie te halen acht het kabinet het noodzakelijk dat ICT-toepassingen en -diensten meer dan op dit moment de behoeften van de geshybruiker centraal stellen dat ze zijn gebaseerd op open standaarden waar mogelijk en dat ICT als katalysator wordt gebruikt bij het herinrichten van dienstverlenings- en productieketens Verder is een breed gebruik van ICT goed voor de sociale participashytie en integratie van mensen in de samenlevingrdquo (EZ 2008)
24 Implicaties voor Fryslacircn
Fryslacircn verandert maar de wereld buiten Fryslacircn verandert mogelijk nog meer Dit zorgt voor kansen en bedreigingen Openstaan voor internationale ontwikkelingen en voor culturele en maatschappelijke vernieuwing is noodzakelijk Kijkend naar de eeuwenoude internationale connecties dan moet Fryslacircn zich weer willen positioneren op de as Amsterdam - Groningen - Bremen - Hamburg - Berlijn
Binnen de terugkerende patronen van technologische revoluties zoals beschreven in Figuur 2 bevindt Fryslacircn zich momenteel aan het begin van de derde (deployment) fase Kenmerkend voor deze fase is dat innovatie decentraal plaatsvindt waarbij de gebruiker aan de knoppen draait Innoveren doet men dus zowel lsquovoorrsquo als lsquometrsquo de Friese gemeenschap met een accentverschuiving van technologische naar sociale innovatie Voor Fryslacircn met haar unieke ruimtelijke en omgevingsfactoren biedt de hier beschreven ontwikkeling grote kansen
In het huidige regionale innovatiebeleid bestaat veel aandacht voor (het kopieumlren van) best practices in regionale systemen elders Hierbij is het van belang om interessante elementen van elders over te nemen te verrijken met lokale sterkten en te lsquoenginerenrsquo naar de lokale en regionale context zodanig dat er daadwerkelijk meerwaarde ontstaat die uniek is Dit geldt even zozeer voor Fryslacircn eigen kwaliteiten kunnen beter worden benut of uitgebreid en zwaktes omgezet in sterktes Dit is wat de Kerngroep verstaat onder drsquor op en drsquor over
F R I E S E I C T - I N N O V A T I E A L L I A N T I E 16
3 Fryslacircn in beeld
31 Inleiding
In dit hoofdstuk bespreken we de context waarbinnen de Kerngroep tot haar visie komt Allereerst volgen enkele innovatie-indicatoren voor de Friese economie en maatschappij Daarna volgen de uitkomsten uit een SWOT-analyse voor Fryslacircn De visie zelf komt in hoofdstuk vier aan de orde
32 Innovatie-indicatoren
Hieronder worden de belangrijkste indicatoren besproken In bijlage 2 zijn additionele data te vinden
Bedrijfsleven
Een bekende indicator van dynamiek en innovatie is het aantal startende bedrijven in een gebied Fryslacircn scoort ndash genormaliseerd naar het aantal inwoners - laag op deze indicator Alleen Overijssel en Zeeland scoren in Nederland nog lager7
Aantal startende bedrijven per inwoner (2006)
0 0001 0002 0003 0004 0005 0006 0007 0008
Groningen Friesland Drenthe
Overijssel Flevoland
Gelderland Utrecht
Noord‐Holland Zuid‐Holland
Zeeland Noord‐Brabant
Limburg
Figuur 3 Relatief aantal startende bedrijven in de Nederlandse provincies
7 ING (2007) Starterscampagne [28]
F R I E S E I C T - I N N O V A T I E A L L I A N T I E 17
In Fryslacircn is de primaire (landbouw) en secundaire (industrie) sector sterk ontwikkeld Dienstverlening zowel commercieel (tertiair) als niet-commercieel (quartair) zijn minder omvangrijk Overigens is het aantal bedrijfsvestigingen in Fryslacircn in generieke zin omvangrijk Dit betekent concreet dat er relatief veel MKB is en relatief weinig grootbeshydrijf8
Figuur 4 Aantal bedrijfsvestigingen in de primaire secundaire tertiaire quartaire sector in de Nederlandse provincies
In de drie noordelijke provincies is de werkgelegenheid in de ICT-sector benedengemidshydeld Elke provincie heeft minder dan 3 van de totale werkgelegenheid uit deze sector in Nederland In Fryslacircn zijn vooral banen op het gebied van hardware en diensten schaars9
Content Diensten Hardware
Nederland 122027 206297 90396
Groningen 3238 6447 2111
Fryslacircn 2853 3923 1044
Drenthe 1593 2507 1962
Tabel 1 Totaal aantal banen in drie ICT-sectoren (2005)
8 CBS ndash Statline [25] 9 Rutten amp Koops (2007) Creatieve industrie en informatie- en communicatietechnologie in Noord
Nederland Rapport naar aanleiding van de Noordermatch 2007 [31]
F R I E S E I C T - I N N O V A T I E A L L I A N T I E 18
Ondanks het beperkt aantal banen in de ICT-sector kent Fryslacircn wel een bovengemiddelde groei van het aantal banen daarbinnen Maar ook de creatieve industrie groeit in Fryslacircn Zeker als we het afzetten tegen de krimp in de provincie Groningen 10
Creatieve industrie ICT
Nederland 32 21
Groningen -04 34
Fryslacircn 36 28
Drenthe 47 17
Tabel 2 Gemiddelde procentuele jaarlijkse groei aantal banen (1996-2005)
Uitgaven aan RampD
Het onderstaande figuur laat zien dat de uitgaven aan innovatie als deel van het bruto binnenlands product in Fryslacircn laag zijn ten opzichte van de overige Nederlandse provincies
Gross expenditure on RampD as a of GDP (all sectors)
00
05
10
15
20
25
30
35
1996 1997 1998 1999 2000 2001 2002 2003 2004 2005
Groningen
Friesland
Drenthe
Overijssel
Gelderland
Flevoland
Utrecht
Noord‐Holland
Zuid‐Holland
Zeeland
Noord‐Brabant
Limburg
Figuur 5 Ontwikkeling van de uitgaven aan RampD als onderdeel van het bruto binnenlands product in de Nederlandse provincies
Een reden dat Fryslacircn relatief lage RampD-uitgaven kent is de schaarste van grote hightech bedrijven in de provincie Dit in tegenstelling tot bijvoorbeeld de provincie Noord-Brabant die in de bovenstaande grafiek dan ook de hoogste RampD-uitgaven laat zien Een andere verklaring waarom Fryslacircn lager scoort op RampD-uitgaven dan veel andere provincies is het ontbreken van een universiteit en het geringe aantal kennisinstellingen De investeringen in innovatie moeten dus uit het bedrijfsleven komen Dit is zeker in het licht van het grote aantal MKBrsquoers in Fryslacircn een hele opgave Ter informatie Philips ASML DSM en Oceacute
10 Rutten amp Koops (2007) Creatieve industrie en informatie- en communicatietechnologie in Noord Nederland Rapport naar aanleiding van de Noordermatch 2007 [31]
F R I E S E I C T - I N N O V A T I E A L L I A N T I E 19
hebben een zeer grote invloed op de scores van respectievelijk Noord-Brabant en Limburg11
Het is belangrijk om het onderscheid te maken tussen RampD en innovatie RampD gaat over uitgaven (input) innovatie over resultaten (output) Wanneer in de wederzijdse relaties tussen producten of diensten processen en markten een vernieuwing of essentieumlle verbetering wordt gerealiseerd waarmee de concurrentiepositie van het bedrijf verbetert dan is er feitelijk sprake van innovatie Het verbeteren van de concurrentiepositie (binnen 2-4 jaar) van het bedrijf is daarbij essentieel en verklaart het verschil met het verrichten van (fundamenteel) onderzoek door bedrijven12
Ondanks dat Fryslacircn lage RampD-uitgaven kent zijn er voldoende mogelijkheden om zowel in bedrijven als in maatschappelijke instellingen innovatie te realiseren Vooral bij sociale innovatie zijn andere randvoorwaarden doorslaggevend dan bij technologische
Demografie en geografische spreiding
De mate van vergrijzing in Fryslacircn is relatief hoog De provincie vergrijst sinds 2002 versneld maar is inmiddels ingehaald door Limburg Ook Zeeland en Drenthe vergrijzen momenteel sneller13
Grijze druk
14
16
18
20
22
24
26
28
30
32
1995 1996 1997 1998 1999 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 Groningen Friesland Drenthe Overijssel
Flevoland Gelderland Utrecht Noord‐Holland
Zuid‐Holland Zeeland Noord‐Brabant Limburg
Figuur 6 Ontwikkeling van de verhouding inwoners ouder dan 65 jaar ten opzichte van de werkzame populatie in de Nederlandse provincies
Het merendeel van Fryslacircn bestaat uit niet-verstedelijkt gebied en platteland Daar woont ook circa 70 van de bevolking Ondanks zorgen over de afnemende leefbaarheid zien we geen daling van het relatieve aantal inwoners op het platteland De cijfers over de afgelopen dertien jaar tonen een constant beeld 14
11 European Commission - Eurostat [26] 12 Bron Arno Gielen TCNN 2008 13 CBS ndash Statline [25] 14 CBS ndash Statline [25]
F R I E S E I C T - I N N O V A T I E A L L I A N T I E 20
1997
1998
1999
2000
2001
2002
2003
2004
2005
2006
2007
Verdeling van inwoners over dorpen en steden
0
20
40
60
80
100
Zeer sterk stedelijk Sterk stedelijk Matig stedelijk Weinig stedelijk Niet stedelijk
Figuur 7 Ontwikkeling van de verstedelijking in Fryslacircn
Traditioneel heeft Fryslacircn een sterke agrarische sector Alleen in Zeeland zijn er - relatief gezien - meer mensen werkzaam in de landbouw De werkgelegenheid neemt onder toenemende internationale concurrentiedruk versneld af
33 SWOT-analyse
Een SWOT-analyse is een methode om de sterkten en zwakten van een organisatie of regio te bepalen en af te zetten tegen veranderende omgevingsfactoren die zowel kansen als bedreigingen kunnen vormen De analyse bevat dan ook de volgende vier elementen Strengths Weaknesses Opportunities amp Threats De sterkten en de zwakten zijn vooral intrinsiek De kansen en bedreigingen kunnen vaak van buitenaf komen
Literatuuronderzoek gesprekken met beleidsmedewerkers van de provincie en een sessie met de Kerngroep vormden de basis voor een SWOT-analyse voor Fryslacircn De volgende matrix toont de sterkten en zwakten afgezet tegen mogelijke kansen en bedreigingen (zie bijlage 1 voor nadere toelichting en bijbehorende bronnen) De matrix is vervolgens aangevuld door de Kerngroep (blauw gearceerd)
F R I E S E I C T - I N N O V A T I E A L L I A N T I E 21
SWOT-analyse provincie Fryslacircn
Sterkten Zwakten Kansen Bedreigingen
Veel ruimte relatief dicht bij de Randstad [4] [7] [16]
Lage verstedelijkingsgraad [16]
Sterke landelijke vergrijzing en toename vraag naar zorg [3] [4] - Zorginnovatie
Afhankelijkheid van inkomsten van Rijk en EU (zoals landbouwsubsidies WW-uitkeringen) [3] [4] [15] [16]
Kwantiteit en kwaliteit van natuur- en recreatiegebieshyden [4] en de reputatie hiervan [6]
Hoger opgeleiden trekken weg door gebrek aan passend werk (braindrain) [15]
Middelen uit verschillende (Europese) fondsen [2] [4] [11]
Internationalisering van de economie zorgt voor extra concurrentiedruk [4] [15]
Sterke foodsector [4] [12] Voorzieningenniveau in dorpen is laag en neemt af [2] [3] [16]
Toenemende dreiging van dichtslibben Randstad [4]
Veel nevenvestigingen van bedrijven en instellingen weinig hoofdvestigingen [15]
Sterke en productieve agrarische sector [4] [12]
Veel achterstandswijken [9] [10]
Groeiende aandacht voor alternatieve energie en waterzuivering [4]
Opvolging in MKB vanwege familiebedrijven
Sterke metaal-electro sector [14]
Kwaliteit van het (basis)onderwijs en ontbreken universiteit [3] [6] [7] [8] [16]
Toenemende behoefte aan hoogwaardig wonen [4]
Te veel interne gerichtheid en te beperkte openheid
Sterk in watertechnologie [11]
Lage arbeidsparticipatie van vrouwen en ouderen [3] [12] [13]
Hoge en stijgende prijzen voor energie en voedsel
Sterke focus van overheden op de fysieke omgeving en infrastructuur
Grote sociale samenhang tussen Friezen [2]
Lage arbeidsproductiviteit en laag innoverend (ICT) vermogen en dus lagere inkomsten [1] [4] [5] [11]
De fysiek en sociale eigenheid van het gebied nodigen uit tot duurzame ontwikkeling
Sterk groeiende (maar relatief kleine) dienstensector [12] [13][14]
Laag aandeel van stuwende bedrijvigheid en hoog aandeel quartaire sector [4]
Koopkrachtige ouderen die (re)migreren naar Fryslacircn
Eigen taal en cultuur [incl arbeidsethos]
Hoge mate van vergrijzing [3] [4]
Internationaal recreatiepark
Ligging aan zee Beperkt organiserend vermogen [publiek en privaat]
Opwarming (Global warming)
Infrastructuur voor verkeer op het water
Leegstand in dorpen Deltaplan dijken
Diversiteit in ruimte Calimero effect (willen bewijzen)
Bevolkingsgroei genereert meer businessmogelijkheden
Imago eigen identiteit normen en waarden (11 steden)
Gebrek aan publiek ondernemerschap in de publieke sector Lange termijn visie ontbreekt soms
Spreiding zorg veiligheid door dunbevolktheid
Tabel 3 Overzicht van de sterktes zwakten kansen en bedreigingen van de Provincie Fryslacircn
Door middel van de uitkomsten van de SWOT-analyse gecombineerd met de moderne visie op innovatie (hoofdstuk 2) en de gepresenteerde cijfers voor Fryslacircn (sect32) komt de Kerngroep in het volgende hoofdstuk tot haar centrale visie op ICT-innovatie in Fryslacircn
22 F R I E S E I C T - I N N O V A T I E A L L I A N T I E
4 Visie op ICT-innovatie in Fryslacircn
41 Inleiding
De Friese ICT-innovatie Alliantie beoogt met slimme inzet van ICT economische en maatschappelijke innovatie in Fryslacircn te versterken en te versnellen Omdat de wereld en ook Fryslacircn snel verandert heeft de Kerngroep een aantal toekomstbeelden voor 2020 samengevat in een mindmap Vanuit deze toekomstbeelden gecombineerd met de uitkomsten uit de SWOT-analyse en bijbehorende discussies heeft de Kerngroep haar centrale visie een missie en bijbehorende concrete ambitie voor de komende twee jaar geformuleerd Deze visie wordt in dit hoofdstuk gepresenteerd
42 Toekomstbeelden van Fryslacircn anno 2020
De Kerngroep heeft haar stip aan de horizon bepaald met behulp van mind mapping De mindmap in Figuur 8 is een synthese van de afzonderlijke mindmaps van de verschillende Kerngroepleden Iedere deelnemer kreeg de opdracht om een eigen mindmap samen te stellen met als leidend thema Fryslacircn anno 2020 De toekomstbeelden tonen enerzijds een duidelijke wens voor behoud van de Friese kernkwaliteiten zoals het unieke landschap (in alle diversiteit) de kwaliteit van leven kleinschaligheid in de economie de eigen identiteit en cultuur De beleving van deze Friese kwaliteiten staat dan ook centraal in een aantal mindmaps
De toekomstbeelden die de leden van de kerngroep hadden zijn verder concreet gemaakt Beelden die werden aangereikt zijn onder andere het Florida van Nederland een Internationaal Recreatiepark locatiegebonden informatiediensten voor toeristen (digital awareness) en zogenaamde farm factories als werklocatie Bij al deze beelden lag een sterk accent op duurzame economische ontwikkeling en bewustwording van de schaarse resources bij de burger toerist werknemerwerkgever en consument Daarnaast kent Fryslacircn in 2020 een sterke vergrijzing en ontgroening met een grote behoefte aan zorgshyen oudedagsvoorzieningen en mogelijkheden voor long-life-learning Tevens vormt betere scholing voor de jeugd een belangrijk aandachtspunt Fryslacircn zal onder meer met aantrekkelijke (sport)faciliteiten de jeugd middelen en perspectief moeten bieden voor ontplooiing werk en beleving om een verdere lsquobraindrainrsquo te voorkomen
Verder besteden de opgestelde mindmaps aandacht aan (het open staan voor) invloeden van buitenaf De opkomst van de genetwerkte (stedelijke) samenleving vraagt om meer aandacht voor sociale cohesie in de wijk Dit biedt tal van mogelijkheden op het gebied van sociale innovatie Met inzet van ICT (slimme meters en sensoren) kan de leefomgeving van de milieubewuste burger (bijvoorbeeld CO2-reductie) en de gezondheidsbewuste burger (bijvoorbeeld beperking van fijnstof) verbeteren De opkomst van nieuwe werkvormen vraagt om andere infrastructurele voorzieningen en diensten (communicatie mobiliteit huisvesting identiteit) Denk bijvoorbeeld aan het groeiende aantal ZZPrsquoers die actief zijn binnen verschillende organisaties en werken op verschillende locaties Openstaan voor mondiale ontwikkelingen en in contact staan met de internationale samenleving is hier het credo Deze toekomstbeelden beschrijven het adaptieve vermogen van Fryslacircn om in te spelen op trends die van invloed zijn op wonen werken leren en ondernemen
In het merendeel van de toekomstbeelden staat de gebruiker (als burger leerling leerkracht patieumlnt werknemer ondernemer et cetera) centraal Dankzij vraagsturing
F R I E S E I C T - I N N O V A T I E A L L I A N T I E 23
draait de burger aan de knoppen van het beleid bij gemeenten en provincie (policy pull) Deze gebruiker wordt eveneens nauw betrokken bij experimenteeromgevingen gericht op het realiseren van innovatieve en effectieve producten en diensten Bij een dergelijke inzet van ICT kan de zogenaamde sociale innovatie (zoals toegelicht in sect 22) in Fryslacircn worden bevorderd
Gro
en
Jeugd
Grijs
Frie
secu
ltuur
Gebru
iker
BEHOUD CONSERVERING
DYNAMIEK ADAPTIEF
Kw
alitei
t va
n lev
en
Eig
en k
rach
t
Gen
etw
erkt
Ste
del
ijk
Leve
n
ldquoLiv
ing lab
rdquo
Tel
ewer
ken
Wat
erev
enem
ente
n
bull Flo
rida
van
NL
bull Gen
iete
n va
n ou
de d
agbull G
ezon
dhei
dbull B
esch
ikba
arhe
id lo
catie
gebo
nden
pro
duct
enbull V
estig
ings
klim
aat
bull Dig
ital a
war
enes
sbull C
reat
ieve
bro
edpl
aats
enbullD
uurz
aam
heid
bull Mob
ilitei
tbull V
irtue
le w
erkp
lekk
en
Gro
ene
ruim
te a
lskw
alite
it va
n Fr
ysla
nlsquoC
radl
e to
Cra
dlersquo
Smal
l is
beau
tiful
lKl
eine
ker
nen
Farm
fact
orie
sC
ross
-sec
tora
le d
iens
tver
leni
ng
Nie
uwe
zorg
conc
epte
n z
org
op m
aat
Zorg
op
afst
and
lang
er th
uisw
onen
Perm
anen
te e
duca
tie
bull Bel
even
isse
nbull O
nder
wijs
bull Spo
rtbel
evin
gbull O
verle
ving
stoc
hten
bull E-le
arni
ngbull O
ntgr
oeni
ng
Prom
otie
His
toris
che
plaa
tsen
Bel
evin
gR
eize
n en
pro
mot
ie (r
ecre
atie
)H
ande
l stim
uler
enLo
cale
indu
strie
(wat
er
agrif
ood)
Wer
kgel
egen
heid
ldquoWie
verd
ien
t w
at
vo
or
wie
rdquo
bull Sol
idar
iteit
in d
e w
ijkbull O
pen
voor
mon
dial
e on
twik
kelin
gbull I
CT
om s
ocia
le in
nova
tie te
stim
uler
enbull m
eten
CO
2fij
nsto
fbull Z
ZPv
erza
mel
gebo
uwen
bull slim
me
met
erka
stbull V
eilig
heid
pr
ivac
ybull C
amer
acr
isis
behe
ersi
ng
ldquoFry
slan
is
geen
eilan
d -
sta o
pen
vo
or
dyn
am
isch
e w
ere
ldrdquo
Gro
ots
chalig
eexp
eri
men
teer
om
gevin
gen
Kul
turh
us n
ieuw
e st
ijl
Opt
imal
e be
reik
baar
heid
van
pub
lieke
voo
rzie
ning
en
Eig
en lo
kale
pro
duct
ie (S
LOW
)
ldquoPo
licy
pu
llrdquo
(bu
rger
cen
traal
bij
e-g
ov)
Loka
le p
roduct
en
ldquoWik
i-w
orl
drdquo
Figuur 8 De gecombineerde mindmaps lsquoFryslacircn 2020rsquo van de leden van de kerngroep
F R I E S E I C T - I N N O V A T I E A L L I A N T I E 24
-
43 Visie van de Kerngroep
In het volgende kader is de visie van de Kerngroep verwoord gebaseerd op de uitkomsten van mindmaps en SWOT-analyse (zie sect 33) en de bijbehorende discussies
Visie van de Kerngroep
ldquoFryslacircn dient zich sterk te profileren op de themarsquos duurzaamheid ouderen jeugd en cultuur om in een open omgeving een antwoord te bieden op een snelveranderende sociaaleconomische omgeving (zowel nationaal als mondiaal)rdquo
Aandachtspunten hierbij zijn
bull Kernkwaliteiten behouden en uitbouwen bedreigende zwaktes neutraliseren
bull Ruimte creeumlren voor pilotprojecten en een experimenteeromgeving voor nieuwe dienstverlening en duurzame productie
bull Fryslacircn positioneren als internationaal recreatiepark
bull Fryslacircn profileren als duurzame innovatieve economie
bull ICT als enabler voor vernieuwing doet organisaties veranderen (vakmanschap als driver ICT als hulpmiddel)
bull ICT als enabler draagt bij aan vernieuwing en verbetering van de kwaliteit van onderwijs (gezondheids)zorg en welzijn
bull Successen en unieke sterkten grootschalig uitdragen
bull Alleen die activiteiten krijgen prioriteit waarin ICT de lsquoversnellerrsquo is van een vraag gestuurde ontwikkeling
44 Missie
De Friese ICT-innovatie Alliantie zal vraaggestuurde inzet van ICT gericht op duurzame economische ontwikkeling en sociale innovatie met behoud en uitbouw van de Friese kernkwaliteiten actief stimuleren Met open vizier en in verbinding met de mondiale ontwikkelingen wil de Alliantie ambities vergroten en zwakten op het gebied van onderwijs vergrijzing ondernemingscultuur in sterkten veranderen Met ICT kunnen genoemde domeinen en bedreigingen cross-sectoraal profiteren van de sterktes in ondermeer cultuur recreatie (water) sport zorg en op vakmanschap gerichte maakindustrie
Missie statement
Met cross-sectorale maatschappijgerichte ICT-oplossingen biedt de Friese ICT-innovatie Alliantie een verbindende schakel voor duurzame en sociale innovatie in Fryslacircn
Slogan
Fryslacircn onderneemt duurzaam met slimme ICT
Ambitie
Drsquor op en drsquor over
F R I E S E I C T - I N N O V A T I E A L L I A N T I E 25
45 Ambitie
Uit de geformuleerde visie en bijbehorende missie leidt de Kerngroep een krachtige en concrete ambitie af Voor een periode van twee jaar zet de Kerngroep onder de vlag van de Alliantie een vijftal projectgroepen op die elk eacuteeacuten of meerdere projecten tot uitvoering brengen Voor elke projectgroep geldt de realisering van minimaal eacuteeacuten project met een voorlopersrol voor de provincie Fryslacircn binnen twee jaar De pilotprojecten dienen vanaf de start gebaseerd te zijn op duidelijke probleem- en vraagsstellingen In april 2009 moet er voor elke projectgroep een plan van aanpak gereed zijn Uiterlijk medio 2009 zijn volledig uitwerkte businessplannen beschikbaar met instemming van de deelnemers en bijbehorende financiering om concreet uitwerking te kunnen geven aan verschillende onderdelen van de pilotprojecten Voor sommige projecten geldt dat in een eerder stadium gestart kan worden omdat hiervoor al de noodzakelijke stappen zijn gezet in lopende initiatieven
De (pilot)projecten hebben als achterliggende doelstelling dat zij werkgelegenheid creeumlren olievlekwerking kennen en na een succesvolle pilot zelfstandig door de markt worden gedragen De (pilot)projecten moeten een beweging en een omgeving creeumlren waar een zuigende werking vanuit gaat voor zowel bedrijven en instellingen uit Fryslacircn als van daarbuiten Zo kunnen rondom de projecten clusters van economische enof maatschappeshylijke activiteiten ontstaan Onze ambitie is Drsquor op en drsquor over
46 Criteria projectgroepen
De Kerngroep heeft zorgvuldig focus aangebracht in een long-list aan gegenereerde projectideeeumln en daarmee gebruik gemaakt van volgende criteria en aandachtspunten De criteria zijn ook te gebruiken ter monitoring van de individuele projecten
Aandachtspunten en criteria voor projecten
bull Vraaggestuurd en oplossingen voor concrete problemen
bull Oplossingen binnen strikte kaders moeten meetbaar zijn
bull Grensverleggend en verschil makend voor Fryslacircn
bull Eerste evaluatie binnen een tijdsduur van twee jaar
bull Voorbeeldwerking
bull Modulariteit
bull Duurzaam
bull Samenwerking stimulerend
bull Hergebruik van resultaten elders
bull Inzet van deskundigen bij aanvraag opzet projectteams analyse aanbevelingen
bull Inzicht in noodzakelijke investeringen personeel capaciteit
bull Mogelijkheden voor kruisbestuiving
bull Integrale benadering enof cross-sectoraal
bull Voldoende draagvlak bij politiek en in het veld
bull Uitzicht op economische spin-off
bull Verbetering van de Friese werkgelegenheid
F R I E S E I C T - I N N O V A T I E A L L I A N T I E 26
47 Monitoring en afstemming
Om de voortgang te bewaken zullen de Kerngroepleden de pilotprojecten per kwartaal kritisch monitoren en zo nodig bijsturen De hiervoor genoemde criteria zullen bij deze monitoring worden toegepast Indien de tussentijdse resultaten ontoereikend zijn of de perspectieven voor succes uitblijven zal de Kerngroep namens de Alliantie een negatief advies uitbrengen aan de subsidieverstrekker(s) of zelfs een voorstel tot stopzetting doen De frequentie van (voortgangs)rapportages zullen samenvallen met de terugkoppelmoshymenten die zijn afgestemd met de subsidieverstrekker(s)
Na twee jaar zullen de projectresultaten worden geeumlvalueerd Bij deze evaluatie zullen ook relevante gebruikers cq overheden zorg- of onderwijsinstellingen industrie en MKB en particuliere of overige maatschappelijke organisaties betrokken worden
F R I E S E I C T - I N N O V A T I E A L L I A N T I E 27
5 Roadmaps projectgroepen
51 Inleiding
In dit hoofdstuk bespreken we zes roadmaps voor de geselecteerde projectgroepen Deze roadmaps vormen samenvattingen van de inhoudelijk uitwerkingen die voorzien zijn in de verschillende projectgroepen Hierbij volgen we een sjabloon dat antwoord geeft op de volgende vragen
bull Welke probleem wordt opgelost welke behoefte staat centraal
bull Voor welke doelgroep
bull Welke doelstelling wordt nagestreefd
bull Welke unieke toegevoegde waarde economisch potentieel is voorzien
bull Welke concrete resultaten zijn te verwachten
bull Welke partijen kunnen deelnemen
In de volgende paragrafen is de roadmap per projectgroep nader uitgewerkt Iedere roadmap beoogt op hoofdlijnen een totaalconcept te beschrijven Voor de projectgroep Zorg zijn twee afzonderlijke roadmaps opgenomen namelijk voor de projecten lsquoZorg op afstandrsquo en lsquoQwiekrsquo
52 Draadloze Friese meren
Probleem Fryslacircn wil draadloze breedband dienstverlening inzetten om meer watertoeristen langer en intensiever aan Fryslacircn te binden Veel watertoeristen komen naar Fryslacircn en begeven zich daarbij op de Friese meren en kanalen Hun economische waarde beperkt zich vaak tot de verhuurder en aangrenzende horecagelegenheden Watertoeristen zijn zich onvoldoende bewust van de mogelijkheden in de desbetreffende regiorsquos Door gebrekkige informatievoorziening blijft toch al seizoensgebonden economisch potentieel onbenut Daarnaast zorgt de confrontatie tussen beroepsvaart en de recreatieve watersporter regelmatig voor onveilige situaties
Doelgroep Fryslacircn kent jaarlijks ruim 15 miljoen overnachtingen van watersportshytoeristen 15 Daarnaast recreeumlert de eigen bevolking van Fryslacircn ook intensief op en rond het water
15 Toerdata Noord Toerisme in cijfers 2007
F R I E S E I C T - I N N O V A T I E A L L I A N T I E 29
Doelstelling Ontwikkel en implementeer in twee jaar met inzet van de nieuwste communicatietechnologieeumln die draadloze toepassingen die in het decennium daarna Fryslacircn aantoonbaar sociaaleconomisch versterken
Voor een betere beleving en benutting van Fryslacircn wordt vanuit een gebruikersperspectief ICT ingezet ter
bull Verhoging economische spin-off Friese middenstand
- Dynamische Point-of-interest tafel aan het water
- Exposure voor evenementen concerten exposities etc
bull Verrijking vaarroute-informatie
- Overheidsinformatiedienst actuele brugtijden brughoogshyten vaardiepte gekoppeld aan waterstand tijdelijke obstakels boeicooumlrdinaten en weerbericht (stormwaarshyschuwing)
- Adviesvaarsnelheid breedte vaarweg + belading
- Beroepsvaartalert drukke kruisingen
- Ligplaats reservering + voorzieningen
bull Verhoging servicegraad veiligheid op het water
- Zorg op het water waterambulance Sneek Thuiszorg aan boord telegeneeskunde track amp trace
- Wegenwacht op het water bootbenodigdheden en reparashyties (motorpech zeilmaker brandstof touw en tuigage) + e-diagnose
Toegevoegde waarde Nieuwe draadloze en schaalbare tweeweg breedbandinfrastructuur versnelt de ontwikkeling van digitale (maatschappelijke) dienstverlening
1 Locatiegebonden breedband informatiediensten (interessante locaties evenementen voorzieningen etc) op mobiele en vaste monitoren van zakformaat tot megaschermen
2 Dedicated tweewegverbinding (oa hulpdiensten)
3 Track and trace van schepen (verhuurbedrijven hulpdiensten locale serviceproviders)
4 Live draadloze narrowcasting (zeilwedstrijden muziekshytheaterregistratie)
5 Persoonsgebonden routeplanner (ingang kinderen 65+ sportgezondheid historie natuur culinair etc)
6 E-reserveringssysteem voor jachthavens avondje uit etc
7 Virtuele radar
8 VOIP communicatie in het buitengebied
9 Fryslacircnpas (naast marketing ook Elektronisch Schip Dossier)
F R I E S E I C T - I N N O V A T I E A L L I A N T I E 30
Concrete resultaten Interactie tussen wal en water draagt bij aan seizoensverlenging doelgroepverbreding en intensivering van bestedingen per watertoerist Bij evenementen zoals de Sneekweek krijgt de Friese economie slechts een korte impuls waar slechts een deel van de omliggende bedrijvigheid van kan profiteren Door de verhoogde interactie tussen wal en water zal de Friese middenstand (horeca jachthavens bootbenodigdheden etc) 5 extra omzet worden gerealiseerd Daarnaast beperkt het hoogseizoen van watertoeristen zich momenteel tot de zomermaanden Door het bieden van extra servicegraad eveneens in voor- en naseizoen en aanvullende informatie (incl virtuele vakantievoorpret) beoogt dit project deze periode te verlengen De verwachte resultaten zijn
bull Weersonafhankelijke uitbreiding toeristenseizoen van gemiddeld twee naar vijf maand per jaar
bull Vergroting uitgaven per toerist per dag met 5 Invoering Sneekweek 2009 en uitbreiding met straal van tien km in 2010
bull vergroting van de structurele werkgelegenheid in het werkingsshygebied met 5 te realiseren in de hightech productie- en dienstensectoren
Samenstelling (Potentieumlle) samenwerkingspartners zijn onder andere ziekenhuizen ondernemersverenigingen kennisinstellingen infrastructuuraanbieders softwareontwikkelaars lokaal MKB gemeenten provincie
F R I E S E I C T - I N N O V A T I E A L L I A N T I E 31
53 Zorg op afstand (ZoA) Pilot lsquohartfalenrsquo
Probleem Zorg op Afstand (dat is preventie diagnose behandeling en monitoring onafhankelijk van tijd en plaats) wordt gezien als deacute oplossing om de enorme discrepantie tussen vraag en aanbod in de zorg (in 2025 kan nog maar 60 van de zorgvraag beantwoord worden) het hoofd te kunnen bieden
De businesscase voor zorg op afstand is echter nog nergens echt gerealiseerd Dit heeft vele oorzaken maar de belangrijkste zijn wel
bull Geen goede integratie met bestaande systemen waardoor Zorg op Afstand naast en niet in plaats van bestaande zorg komt
bull Geen onderlinge samenhang Initiatieven sluiten niet op elkaar aan Patieumlnten en burgers krijgen met meerdere kastjes of systemen te maken en zullen het idee niet adopteren Innovatieve aanbieders krijgen daardoor geen goede afzet
Doelgroep De (Friese) patieumlntburger kan langer zelfstandig wonen ook op het platteland eilanden en weet zich verzekerd van voldoende zorg en veiligheid De pilot richt zich specifiek op hartpatieumlnten
Innovatieve zorgaanbieders Zij willen hun businesscase kunnen realiseren in een goede afzetmarkt
Indirecte doelgroep betreft de leveranciers voor Zorg op Afstand systemen Een gunstige afzetmarkt betekent meer werk en omzet en een beter klimaat om verder te investeren
Daarnaast is de zorgverzekeraar belanghebbend de uiteindelijke belofte van Zorg op Afstand komt dichterbij hogere arbeidsproductiviteit in de zorg meer garantie van voldoende zorg lagere kosten minder zorgen bij de patishyentburger
Doelstelling Bij de ontwikkeling van een generieke architectuur en een dienstverleningsconshycept voor Zorg op Afstand wordt de gebruiker centraal gesteld Indien mogelijk worden de activiteiten van stichting Gerrit verder opgeschaald De zorginfrastructuur en het modulair opschaalbare dienstenconcept moeten zich bewijzen via een aantal concrete pilotprojecten met een harde businesscase De pilot lsquoHartfalenrsquo vormt de eerste testcase De behoefte van de zorgclieumlnt moet bij de ontwikkeling van nieuwe diensten van meet af aan centraal staan Uitgebreid behoefteonderzoek is dan ook bij aanvang noodzakelijk
Een achterliggende doelstelling van ZoA is het opheffen van systeemfalen binnen de zorgketen ZoA vervult een vraaggestuurde brugfunctie tussen burgerpatieumlnt en zorgaanbieder Met behulp van eacuteeacuten kastje wordt monitoring op afstand en communicatie via veilige verbindingen mogelijk Belangrijkste innovatie ligt in een harde businesscase voor innovatieve zorgdiensten met voldoende integratie in de huidige installed base en betrokken partijen
F R I E S E I C T - I N N O V A T I E A L L I A N T I E 32
Toegevoegde Burgerpatieumlnt dichtbij (desgewenst mobiel) ondersteunen met zorg ICT Geeft waarde burgerpatieumlnt meer veiligheid kan langer zelfstandig wonen en doet (langer)
mee in het sociale levenmaatschappij
Bij telemonitoring wordt een hartpatieumlnt eerder uit het ziekenhuis ontslagen en vermindert het polibezoek de mortaliteit en de (her)opnamen Ook de kwaliteit van de zorg verbetert door toename van aantal contactmomenten compleet beeld door patieumlntprofiel multidisciplinaire samenwerking juiste zorgverlener voor hulpvraag sneller de juiste medicatie en besparing van reistijd door virtueel polibezoek Tenslotte leidt de ontwikkeling van de benodigde infrastructuur tot economische spin-off voor het Friese bedrijfsleven Telemonitoring creeumlert tevens faciliteiten voor exploitatie van Friese health check-up diensten met uitstralingseffecten ook buiten de provincie Voor provincie gemeenten verzekeraar (indien in samenhang) biedt ZoA veel potentie voor nieuwe producten aantrekkelijkheid zorgverlening exportproduct evenals werkgelegenheid (Fryslacircn als proeftuin zorg op afstand valley)
Concrete Realiseren van twee of drie concrete projecten waarbij een aantal nieuwe resultaten technologieeumln een definitieve inbedding in de zorgveiligheid hebben gekregen
In de eerste pilot hartfalen wordt een architectuur voor infrastructuur en het dienstverleningsconcept ontwikkeld die ook voor andere projecten bruikbaar zijn De pilot leidt ook tot de invulling van noodzakelijke centrashylegemeenschappelijke onderdelen zoals een zorgnetwerk en een gemeenschappelijke zorg-opvolgcentrale waarmee een open platform voor zorgdienstenaanbieders wordt gerealiseerd De inzet van telemonitoren moet leiden tot toepassing bij 50 van de patieumlnten met hartfalen in Fryslacircn enkele jaren na succesvolle afronding van de pilot Door telemonitoring zijn er 30 minder opnamen nodig van patieumlnten met hartfalen mortaliteit vermindert met 30 en patieumlnten worden gemiddeld twee dagen eerder uit het ziekenhuis ontslagen
Samenstelling (Potentieumlle) samenwerkingspartners zijn onder andere zorgaanbieders zorgverzekeraars aanbieder dienstenplatform provincie kennisinstellingen hardware leveranciers en infrastructuur aanbieders
F R I E S E I C T - I N N O V A T I E A L L I A N T I E 33
54 Qwiek
Probleem Zorgverleners gebruiken steeds vaker de mogelijkheden van het internet om hun (zorg)diensten aan te bieden Zij bouwen daarvoor hun eigen portalen - al dan niet beveiligd - op eigen wijze De samenhang ontbreekt vaak nog Dit levert problemen
bull De patieumlnt is onvoldoende lsquoempoweredrsquo Zij krijgen slechts een deel van de informatie en een deel van de diensten tot hun beschikking Patieumlnten kunnen niet zelf sturen
bull Elk initiatief van zorgverleners moet op zichzelf lsquokrachtigrsquo genoeg zijn om te overleven Er is weinig mogelijkheid tot aanhaken op hergebruiken van of integratie van elkaars diensten en faciliteiten De initiatieven worden moeilijk uitrolbaar en hebben relatief weinig kans van slagen
Om samenhang te creeumlren bestaan ook weer diverse initiatieven zoals portalen van ketenzorg leveranciers WMO loket Foar Elkoar Omkeer 20 (sociale netwerken) zorgdomein pointment websites van zorgverzekeraars Ook deze gaan langs elkaar heen Met alle gevaren van dien eilandvorming het niet aan (kwaliteits)eisen voldoen weinig voortgang door onvoldoende samenhangmassa en niet de minste onzekerheid bij de patieumlnt over betrouwbaarheid (is de informatie juist heb ik alle relevante informatie is zij objectief) van het gebruikte portaal dat bovendien niet vanuit klantpatieumlntperspectief of -behoefte is ingericht
Het probleem heeft geleid tot de GERRIT-challenge uitgevoerd door TNO (als gevolg van het winnen van GERRIT van de telemedicineprijs 2008) TNO kwam met de oplossing van een platform voor het uitwisselen van diensten waarmee de diverse portalen gevoed kunnen worden Dit platform heeft de werknaam Qwiek gekregen
Doelgroep Patieumlntenburgers als gebruikers van (Qwiek)diensten zoals (modules van) de webdokter (zie wwwhzclnl) e-consult (NPCF)
Zorgverleners alsook aanbieders van diensten Op termijn liggen ook andere aanbieders (zoals gemeenten)in het verschiet (gelet op WMO-loket en GGD ten aanzien van preventie en EKD)
Doelstelling Gestreefd wordt naar een oplossing en een voorbeeldproject dat nationale navolging kan krijgen Er is in Nederland nog niet iets vergelijkbaars gerealiseerd Er zijn wel vergelijkbare initiatieven op onderdelen maar er is geen geheel Als het pilotproject in Fryslacircn slaagt kan Qwiek een platform voor heel Nederland worden
Toegevoegde waarde Qwiek is een platform voor ontsluiting van zorgdiensten zodat een persoon zijnhaar eigen diensten kan afnemen om zelf de regie te kunnen nemen over zijnhaar zorg vanuit zijnhaar eigen behoefte Daarnaast biedt dit platform toegang tot andere mogelijk interessante websites voor deze persoon Het platform kan tevens voor aanbieders gebruikt worden om hun eigen portaal te verrijken met diensten van derden of om hun diensten in portalen van derden te hangen
Voordelen voor burger en directe omgeving Het platform maakt het voor een burger gemakkelijker om inzage te krijgen in relevante en betrouwbare medische en logistieke gegevens en om zelf zorgzaken te regelen vanaf een willekeurige plek (met internet) een willekeurig apparaat een willekeurig internetportaal op een willekeurige tijd
F R I E S E I C T - I N N O V A T I E A L L I A N T I E 34
Voordelen voor stakeholders lees zorgverleners Het platform biedt stakeholders de mogelijkheid om versneld een volledig dienstenpallet te kunnen bieden waar men dit individueel niet kan waardoor - een grotere patieumlntenbasis bereikt (en bediend) kan worden - meegelift kan worden met andere innovatieve toepassingen (goed voor imago) - kosten en risicorsquos gedeeld worden - individuele stakeholders zich kunnen profileren met hun eigen dienstverlening en flexibel nieuwe eigen diensten toevoegen
Concrete resultaten bull Diensten op devices van burgers waardoor patieumlntempowerment toe neemt Burgers worden ondersteund bij het zoeken en boeken van zorgverleners en kunnen hun eigen diensten (op basis van eigen behoeften noden) samenstellen op hun (draadloos) device
Voorbeelden van dergelijke diensten
bull Vanuit lsquoherhaalreceptrsquo in webdokter direct online bij verzekeraar dekking nagaan en vervolgens medicijn bij apotheek bestellen
bull Afspraken maken via lsquokijken en vergelijkenrsquo
bull Zelf bloedwaarden doorgeven (combinatieintegratie met Zorg op Afstand)
bull Het vullen van het device met diensten is erg eenvoudig hetgeen een randvoorwaarde is om te komen tot patieumlntgedreven (keten netwerk) zorg
Het Qwiekplatform is opgebouwd Qwiek stapt tussen de portals geeft synergie samenhang en massa geeft de patieumlnt betrouwbare informatie geeft de zorgverlener een extra kanaal om (multidisciplinaire) diensten aan te bieden maakt nieuwe diensten mogelijk bijv zorgcooumlrdinatie speelt in op trends en ontwikkelingen vereist samenwerking openheid is de essentie
Samenstelling (Potentieumlle) samenwerkingspartners zijn onder andere ziekenhuizen zorgdienstenverleners platformaanbieder netwerkaanbieders hard- en softwareleveranciers kennisinstellingen zorgverzekeraars
55 Sport experience Fryslacircn
Probleem De provincie Fryslacircn wordt vaak geassocieerd met sport en vooral Heerenveen heeft een rijke sporthistorie Sportstad Heerenveen zorgt ervoor dat de provincie ook een rijke sporttoekomst zal krijgen De afgelopen jaren zijn rond het stadion het SC Heerenveen de nodige sportieve projecten uitgevoerd Op dit moment bestaat Sportstad Heerenveen uit een sportcentrum (met een zwemcomplex grote sporthal turnhal squashbanen en een dojo) een gezondheidsboulevard een lifestylepassage de CIOS-opleiding van het Friesland College en uiteraard het Abe Lenstra stadion De aandeelhouders van sportstad zijn de gemeente Heerenveen SC Heerenveen en de Friesland Zorgverzekeshyraar
Binnen het concept Sportstad Heerenveen wordt er gewerkt aan de Sport Experience De Sport Experience is een (fysieke) locatie waar je als bezoeker een sportieve ervaring daadwerkelijk kan ondergaan Om het
F R I E S E I C T - I N N O V A T I E A L L I A N T I E 35
een en ander onder de aandacht te brengen en te houden bij het publiek zijn aanzienlijke promotieactiviteiten nodig Hierbij kan ICT een belangrijke rol spelen
De probleemstelling is tweeledig
1 Hoe kan inzicht gekregen worden in toeristenstromen
2 Hoe kunnen potentieumlle klanten via games worden geprikkeld om de Sportexperience te bezoeken
Doelgroep De focus ligt op jongeren in Nederland en daarbuiten
Doelstelling ICT kan als versneller van de Sport Experience dienen omdat je met virtualisatie (online gaming en 3D-simulaties) in de voorfase al aan promotie kunt doen en gebruikerservaringen kunt verzamelen (datamining) Door het koppelen van databases van verschillende Friese (toerischtische) instanties kan beter inzicht worden gekregen in de behoeften en wensen van de bezoekers van de provincie Fryslacircn
Toegevoegde waarde De toegevoegde waarde van de Alliantie ligt in het bijeen brengen van gekwalificeerde personen en hoogwaardige kennis om het project succesvol te realiseren Daarnaast kan de Alliantie zorgen voor extra draagvlak bij financiers Verder kan de Alliantie waarde toevoegen door dit project te linken aan de andere projecten van de Alliantie en op die manier de kracht van kruisbestuiving te benutten
Concrete resultaten Het realiseren van een systeem (1) waarmee de Sportexperience via het web toegankelijk kan worden gemaakt (2) waarin potentieumlle klanten beter in kaart worden gebracht binnen een termijn van twee jaar
De Sportexperience toegankelijk maken via het web kan door middel van simulaties In de ontwerpbouwfase alvast rondkijken (virtualisatie) Maak een game waarmee de speler de ervaring krijgt alsof zelf het sportevenement meemaakt Zorg voor spanning bij de speler Op deze manier krijgen mensen interesse in de Sportexperience en gaan ze deze bezoeken
Er zijn verschillende organisaties die bijhouden welke personen Fryslacircn bezoeken Denk aan Fryslacircn marketing verschillende hotelketens organisaties die zich bezighouden met watersport et cetera Met de bovenstaande webapplicatie kan beter inzicht in de behoeften en wensen van potentieumlle klanten worden vergaard
Samenstelling (Potentieumlle) samenwerkingspartners zijn onder andere organisaties actief in de sportsector onderwijs- en kennisinstellingen softwareleveranciers (gaming en simulatie) hardwareleveranciers en webmarketeers
56 Ketendigitalisering in de jachtbouw
Probleem De jachtbouw kent hoge ontwikkelkosten Deze worden pas terugverdiend bij grote serieproductie In Fryslacircn is de omvang van de productie vaak beperkt Hierdoor zijn de kosten hoog en is het lastig om concurrerend te blijven Door middel van breedbandcommunicatie en een modulaire aanpak kan efficieumlnter geproduceerd worden door een groep van jachtbouwers
Er komen vier databases die allen modulaire standaardonderdelen bevatten Casco aandrijftechniek interieur overige apparatuur De
F R I E S E I C T - I N N O V A T I E A L L I A N T I E 36
unieke combinatie van standaardonderdelen leidt tot een uniek ontwerp met relatief lage kosten Bij het ontwerp van het casco zal 3D-techniek een grote rol spelen Bij de keuze van aandrijftechniek wordt bepaald welke motoren mogelijk zijn en welke consequenties dit heeft voor trillingen en geluid Bij het interieurontwerp zullen 3D-techniek CAM16 en CNC-machines een grote rol spelen
Doelgroep Jachtbouwers en toeleveranciers in de provincie Fryslacircn
Doelstelling Het integraal bijeen brengen van de gehele productieketen en digitale samenwerking van ontwerp tot fabricage realiseren Door toepassing van een totaalconcept wordt de bouw van een duurzaam schip voor de verhuurmarkt gerealiseerd met als doel via de beschreven aanpak de internationale concurrentiepositie van de Friese Jachtbouw te versterken
Toegevoegde waarde ICT is een enabler om de hele keten van jachtbouwers te laten samenwerken De rol van ICT kan door verschillende technologieeumln vorm krijgen zoals een databasesysteem 3D- modellen CADCAM en ERP
Concrete resultaten Er wordt een ndashdoor een topdesigner ontworpen- jacht gebouwd ICT wordt ingezet om het systeem met databases ERP-systemen 3Dshysimulaties op te zetten en te testen
Samenstelling (Potentieumlle) samenwerkingspartners zijn onder andere vijf jachtbouwers leveranciers van hybride aandrijvingen generatoren accursquos dieselmotoren ERP systemen randapparatuur schilderwerken cascorsquos interieurs CNC-bedrijven met 3D-freesfaciliteit ICT-bedrijven Navalshyarchitects en Reality Theatres
57 Platteland kleine kernen
Probleem Steeds meer voorzieningen verdwijnen uit kleine kernen Denk bijvoorbeeld aan postkantoor apotheek banken en gemeentebalies Gemeentelijke herindelingen zijn hier ook deels debet aan Hierdoor neemt de sociale cohesie af en wordt de leefbaarheid in deze kernen steeds minder terwijl in de nabije toekomst het belang van lokale voorzieningen door vergrijzing van de kleine kernen toeneemt Ook verdwijnt hiermee werkgelegenheid en de economische binding van veelal gezinnen en jongeren met het plattelandkleine kernen (ontgroening) Daarnaast verslechtert hierdoor het vestigingsklimaat voor ondernemingen waardoor bedrijven vertrekken en vestiging van nieuwe bedrijvigheid uitblijft met daaruit voortvloeiende negatieve gevolgen voor de werkgelegenheid Versterking van het plattelandkleine kernen kent dan ook twee componenten Enerzijds versterking van de sociale cohesie en anderzijds de versterking van economische binding (van burgers en bedrijven) en vitaliteit van het platteland
Nieuwe technieken kunnen dorpen leefbaar houden Aansluiten bij de behoefte van inwoners van het platteland is een voorwaarde voor succes van voorzieningen (fysiek en virtueel) Alleen voorzieningen die gedragen worden door gebruikers kunnen op termijn zonder subsidie (zelfdragend)
16 Computer Aided Manufacturing (CAM) het fabriceren van producten met behulp van een computer
Computer Aided Manufacturing (CAD) computergesteund ontwerpen
Enterprise Resource Planning (ERP) softwarepakket ter ondersteuning van bedrijfsprocessen
F R I E S E I C T - I N N O V A T I E A L L I A N T I E 37
voortbestaan Voor de specifieke invulling van het thema platteshylandkleine kernen is het dan ook noodzakelijk om dmv een behoeftescan de daadwerkelijke gebruikersvraag op het platteland in kaart te brengen Vooralsnog zijn veel initiatieven in dit veld te versnipperd en te veel gericht op enkele specifieke toepassingen Wat nodig is is een totaalconcept (sterk vraaggestuurd) dat bij de doelgroep nieuwe economische en maatschappelijk activiteiten losmaakt
Doelgroep Bewoners (en bedrijven) van de kleinere kernen in Fryslacircn In het bijzonder MKB-bedrijven 13-18 jarigen (werkende) ouders en ouderen (niet werkenden)
Doelstelling In een dorpskern (bijvoorbeeld Dantumadeel) wordt een pilot opgestart met als doel om een dorpshuis nieuwe stijl te realiseren Door toepassing van een totaalconcept voor plattelandsontwikkeling wordt onder andere een bijdrage geleverd aan de verbetering van de sociale cohesie digitale voorzieningen en de werkgelegenheid onder jongeren Sociale cohesie en economische binding dienen bij een dergelijke scan centraal te staan
De sociale cohesie kan op verschillende manieren versterkt worden Wanneer voorzieningen op gebied van wonen leven (sociaal dorpsleven en ndashcultuur) en zorg ontwikkeld worden die aansluiten bij de behoefte van de bewoners van en in de omgeving van de plattelandskern kunnen oa ouderen langer zelfstandig blijven wonen Bovendien maken een (toekomstig) excellent dienstenaanbod evenals rust en ruimte het ook voor mensen uit andere delen van Nederland aantrekkelijk om zich op het Friese platteland te vestigen
Digitale voorzieningen op het gebied van digitaal onderwijs (primair en voortgezet) zijn een mogelijkheid om zowel de sociale cohesie met betrekking tot jongeren als de economische vitaliteit van het platteland te versterken Onderwijs biedt jongeren immers kansen op de arbeidsmarkt Ook bieden digitale (onderwijs)voorzieningen kansen om deze buiten de provincie Fryslacircn te vermarkten Met name voor het MKB zijn toepassingen om de e-vaardigheden te vergroten kansrijk17
Voorzieningen die de economische binding met het plattelandkleine kernen versterken maken het voor jongeren gezinnen en werkende ouderen aantrekkelijk om op het platteland te (blijven) wonen Een van de mogelijkheden om de economische binding te versterken is de ontwikkeling van toepassingen die leiden tot het ontstaan van nieuwe vormen van dienstverlening en werkgelegenheid
Een mogelijk succesvol traject is de ontwikkeling van hoogwaardige en complexe telewerktoepassingen die niet afhankelijk zijn van een standplaats Dergelijke voorzieningen maken het ook voor huidige randstadinwoners aantrekkelijk om zich op het Friese platteland te vestigen en te blijven werken in de randstad
Ook biedt de inzet van microkredietverlening kansen voor innovatie in het Friese MKB (vakmanschap) en naar succesvol voorbeeld van Koninklijke Tichelaar uit Makkum dit buiten de regio te vermarkten
Tenslotte dient benadrukt te worden dat innovatieve vermarktbare voorzieningen die door Friese partijen zijn ontwikkeld economische spinshyoff voor het Friese bedrijfsleven genereren
17 Bron Initiatieven voor het bevorderen van eSkills van de beroepsbevolking in zes Europese landen Dialogic 2006
38 F R I E S E I C T - I N N O V A T I E A L L I A N T I E
Toegevoegde waarde Een belangrijk kenmerk van ICT-toepassingen is de mogelijkheid van opschaling Eenmaal ontwikkelde toepassingen kunnen zonder aanzienlijke kosten verder vermarkt worden Insteek van het pilotproject dient dan ook het selecteren van toepassingen te zijn die aantrekkelijk zijn voor een brede doelgroep in en buiten de provincie Fryslacircn
Online zorg (ouderen en gezinnen) domotica en sociaal-culturele voorzieningen die huidige inwoners aan het platteland bindt eacuten voor inwoners van buiten Fryslacircn aantrekkelijk is om zich op het Friese platteland te vestigen
Digitale voorzieningen die zowel de sociale cohesie als economische binding versterken eacuten buiten Fryslacircn vermarkt kunnen worden
Telewerk-toepassingen waarvan bedrijven uit andere delen van Nederland gebruik kunnen maken eacuten het voor randstedelingen aantrekkelijk maakt zich te vestigen op het Friese platteland
Concrete resultaten Einddoel van het project is de inrichting van fysieke loketten (dorpshuizen) dichtbij de burger In deze dorpshuizen komen de fysieke en virtuele component samen De dorpshuizen brengen de voorzieningen en daarmee de sociale cohesie en ondernemerschap daadwerkelijk terug in de kleine kernen Het vormt een concentratiepunt voor uiteenlopende fysieke en virtuele diensten op het vlak van gezondheid onderwijs ondernemerschap cultuur en sport
Op basis van de behoeftescan en de aansluiting bij het Vital Rural Area- project wordt een totaalconcept met daarin een aantal ICT-toepassingen en daaraan en omheen gerelateerde diensten en voorzieningen geselecteerd voor een pilotproject Hiervoor dient een businessplan opgesteld te worden met monitoring go-no go beslissingen en opschalingsmogelijkheden Uiteindelijk dient de pilot te resulteren in de ontwikkeling van toepassingen die de sociale cohesie en economische vitaliteit versterken eacuten onderscheidend zelfdragend en opschaalbaar zijn
Samenstelling (Potentieumlle) samenwerkingspartners zijn onder andere banken verzekeraars (huis)artsen thuiszorginstellingen verenigingen woningbouwcorporaties gemeenten postkantoren onderwijsinstellingen KvK belastingdienst bibliotheken jongerenwerk bedrijven en MKB Noord
F R I E S E I C T - I N N O V A T I E A L L I A N T I E 39
6 Organisatie
61 Rol van de Alliantie
De Friese ICT-innovatie Alliantie heeft de rol van stimulator versneller versterker en makelaar op zich genomen om de beste krachten vanuit de maatschappij en economie in de provincie Fryslacircn te bundelen om pilotprojecten te starten en te komen tot zelfdragende innovatieprojecten die de economische en maatschappelijke ontwikkeling in Fryslacircn sterk stimuleren Naast de hiervoor genoemde rollen is de Alliantie in het algemeen - en de Kerngroep in het bijzonder - vooral een realist en vertaler van vraag naar oplossing De Alliantie werkt aan het opstarten van een zes pilotprojecten in nauwe samenwerking met andere stakeholders maar is geen eigenaar van de projecten
De Kerngroep bestaat uit zes leden die op persoonlijke titel en zonder last of ruggespraak hun visie inbrengen zich sterk maken voor het opzetten van de projecten en toezien op uitvoering daarvan De Kerngroep is vooralsnog geiumlnstalleerd tot en met 31 december 2010 De leden van de Kerngroep zijn
bull Profdrir LP Ligthart (voorzitter) TU Delft
bull R Feenstra RI MBA De Friesland Zorgverzekeraar
bull Drir PA Gielen TCNN
bull Drs FA Pronk Rabobank Heerenveen
bull Drs WR Reek MCM Gemeente Sneek
bull Drs J Wester TNO-ICT
Dialogic Next Step en in het bijzonder drs SR Maltha ir ing RMF Brennenraedts en drs H Gillebaard ondersteunen de Alliantie met de voorbereiding van bijeenkomsten verrichten onderzoek waar nodig en begeleiden de uitvoering van projecten
62 Taakstelling per onderdeel van de Alliantie
Raad van Advies
De Alliantie zal een Raad van Advies kennen die uit drie tot vier personen zal bestaan en momenteel nog te formeren is De leden zijn bestuurders van statuur die politiek zeer goed ingevoerd zijn zowel op provinciaal als landelijk niveau De Raad van Advies geeft allereerst steun aan de beoogde initiatieven en draagt dit ook publiekelijk uit Daarnaast zal zij vooral een klankbord- en ambassadeursfunctie gaan vervullen om de ambities van de Alliantie te helpen realiseren Hiervoor zal zonodig onafhankelijke bestuurlijke druk georganiseerd worden De Raad van Advies biedt de Alliantie toegang tot diverse relevante netwerken en is thuis in de financieringsmogelijkheden voor de beoogde innovatieprojecshyten Verder dient de Raad van Advies zelfstandig initiatief te nemen om de activiteiten van de Alliantie ook op andere nationale of internationale agendarsquos geplaatst te krijgen De Raad van Advies zal enkele malen per jaar bijeenkomen en afstemmen met de Kerngroep
F R I E S E I C T - I N N O V A T I E A L L I A N T I E 41
Kerngroep
De Kerngroep is in een eerste fase gestart met een visieontwikkeling en heeft dit vertaald in de onderliggende Roadmap De Kerngroep dient haar visie en plannen in bij de Gedeputeerde Staten van Fryslacircn Na goedkeuring door GS heeft de Kerngroep de komende twee jaar als taak de Alliantie en in het bijzonder de projectgroepen aan te sturen en te adviseren bij de uitvoering In eerste instantie fungeert de Kerngroep vooral als werkvoorbereider Daarna ziet de Kerngroep toe op de uitvoering van afzonderlijke projecten conform de geformuleerde visie en opgestelde criteria via driemaandelijkse monitoring Begin 2010 neemt de Kerngroep per project een mid-term gono-go beslissing Zonodig worden projecten daarna bijgestuurd of zelfs stopgezet Na 2010 zullen de projecten zelfstandig verder dienen te gaan en vallen vanaf dat moment buiten de regie van de Alliantie
Projectgroepen
De Alliantie zelf krijgt vooral gestalte middels een vijftal projectgroepen (a) Draadloze Friese meren (b) Zorg (c) Sport Experience (d) Jachtbouw en (e) Kleine kernen Deze projectgroepen bestaan uit private enof publieke deelnemers afhankelijk van het project De projecten komen onder leiding van een nader te benoemen projectleider De aangestelde projectleider stemt af met een afgevaardigde van de provincie Fryslacircn en contactpersonen uit de Kerngroep zoals beschreven in deze Roadmap Op korte termijn zal er gestart worden met de verdere samenstelling van de projectgroepen conform de voorstellen in de afzonderlijk roadmaps
lsquoVerticalersquo activiteiten
Daarnaast zijn er drie lsquoverticalersquo projectactiviteiten die op alle projectgroepen van toepassing zijn namelijk onderwijsvernieuwing kennisborging en promotie en communicatie In alle vijf projectgroepen spelen deze aandachtsgebieden een belangrijke rol In het bijzonder voor het onderwijs geldt dat wij vanuit elke projectgroep spin-off effecten en digitale toepassingen verwachten die voor onderwijsdoeleinden ingezet kunnen worden Daarmee kan onderwijs een belangrijke integrale en verbindende functie vervullen tussen de projectengroepen onderling alsook een belangrijke rol spelen in de kennisborshyging Voor promotie en communicatie geldt hetzelfde De Kerngroep is in eerste instantie verantwoordelijk voor de lsquohorizontalersquo activiteiten
De Friese ICT-innovatie Alliantie kent de volgende organisatiestructuur
F R I E S E I C T - I N N O V A T I E A L L I A N T I E 42
ONDERWIJSVERNIEUWING
PROMOTIE EN
COMMUNICATIE
KENNNISBORGING
Raad van Advies Taak klankbord en ambassadeursfunctie
KerngroepTaak Advisering en aansturing Alliantie Opstellen Roadmap
toezien op uitvoering en monitoring
Friese ICT innovatie-alliantie Taak Uitvoering Roadmap in projectgroepen
Resultaat Minimaal eacuteeacuten project per projectgroep geschikt voor opschaling en zelfstandige continuering na 2 jaar
Projectgroep Draadloze meren
Projectgroep Sport Experience
Projectgroep Zorg
Projectgroep Jachtenbouw
Projectgroep Kleine kernen
Figuur 9 Organisatiestructuur van de Friese ICT-innovatie Alliantie
43F R I E S E I C T - I N N O V A T I E A L L I A N T I E
F R I E S E I C T - I N N O V A T I E A L L I A N T I E 44
7 Ter afsluiting In deze Roadmap voor ICT-innovatie in Fryslacircn heeft de Kerngroep haar visie neergelegd en haar plannen voor innovatieve pilotprojecten geformuleerd Duidelijk mag zijn dat de Alliantie een krachtige ambitie heeft die nu in concrete acties en plannen moeten worden vertaald Hiervoor is het noodzakelijk de komende maanden een plan van aanpak en een concreet en gedragen businessplan per project uit te werken In totaal kennen de beoogde projecten een financieringsbehoefte van circa twaalf miljoen euro Hiervoor zal een beroep gedaan worden op bijdragen vanuit (1) het bedrijfsleven (2) de provincie Fryslacircn en (3) overige partijen waaronder gemeenten stimulerings- en innovatiefondsen nationale overheid en Europese regelingen De Kerngroep ziet als uitgangspunt voor financiering van de projecten de volgende verdeling voor iedere twee euro aan geld van derden draagt de provincie eacuteeacuten euro bij (33) wat in de wandelgangen ook wel de Galema-norm wordt genoemd
De Kerngroep is verheugd haar visie in deze Roadmap te mogen aanbieden aan Gedeputeerde Staten van Fryslacircn en verzoekt om concrete ondersteuning voor uitvoering van de voorgenomen projecten Naast de gewenste co-financiering zoals hiervoor beschreven bestaat concreet behoefte aan financieumlle ondersteuning van de opstartfase (eerste drie tot zes maanden) Per project is circa euro 50000- euro nodig om de businesscases volledig te kunnen uitwerken en alle noodzakelijke projectvoorbereidingen te treffen (seed money) Hiervoor doen wij eveneens een beroep op Gedeputeerde Staten van Fryslacircn om de Alliantie voor de helft in deze kosten tegemoet te komen In deze voorfase is het weinig realistisch om uit het bedrijfsleven en vanuit andere instellingen volledige voorfinanciering te verwachten Wel zal in grote mate een beroep worden gedaan op zo veel mogelijk kostenloze medewerking van de stakeholders om in deze voorfase de noodzakelijke voorbereidingen te treffen
De visie van de Kerngroep heeft geresulteerd in serieuze plannen om in een multishystakeholder omgeving economie en samenleving in Fryslacircn een impuls te geven via ICT-innovatie Deze serieuze plannen waarvoor reeds veel commitment in het veld is uitgesproken vragen nu om serieuze ondersteuning De vraagstukken en behoeften van burgers en gebruikers in Fryslacircn staan daarbij centraal en ons motto luidt drsquor op en drsquor over
F R I E S E I C T - I N N O V A T I E A L L I A N T I E 45
Bijlage 1 SWOT-analyse
Sterkten Wat is de kracht van Fryslacircn
Een kenmerkende sterkte van Fryslacircn is eenvoudig te observeren Fryslacircn beschikt over veel ruimte zeker in vergelijk met de Randstad Daarbij komt dat de afstand tussen de Randstad en Fryslacircn relatief beperkt is De ruimte die Fryslacircn biedt maakt het mogelijk om er kwalitatief hoogwaardig te recreeumlren en te wonen Fryslacircn heeft veel mogelijkheden hiertoe die bovendien van hoge kwaliteit zijn Het toerisme in Fryslacircn drijft grofweg op drie pijlers watersport de rust van de Waddeneilanden en de cultuur van een aantal steden en dorpen (waaronder de ldquoElf Stedenrdquo)
In de Friese economie neemt de agrarische sector traditioneel een grote rol in Tegenwoordig is deze rol kleiner dan vroeger maar het is nog steeds een relatief omvangrijke sector Bovendien heeft de Friese landbouw de laatste decennia haar processen sterk verbeterd De productiviteit van deze sector is ndash zelfs vanuit een Nederlands perspectief - zeer hoog De sterke agrarische sector heeft mede geleid tot ontwikkeling van een florerende foodsector Het aandeel van de dienstensector ligt in Fryslacircn traditioneel onder het Nederlandse gemiddelde Hoewel dit nog steeds het geval is is deze sector vanaf circa 1995 een flinke inhaalslag aan het maken Binnen de dienstensector in Fryslacircn heeft vooral financieumlle dienstverlening een relatief groot aandeel Andere gebieden waarin Fryslacircn sterk is zijn de metaal- en elektrosector en watertechnoshylogie
Fryslacircn en de Friezen kennen een sterke identiteit Ze hebben een eigen taal volkslied en vlag en onderscheiden zich hiermee van de rest van Nederland Hierdoor bestaat er een grote sociale cohesie Dit speelt met name in de dorpen een grote rol in het dagelijkse leven
Zwakten Wat zijn de beperkingen in Fryslacircn
Fryslacircn is opgebouwd uit 417 kernen waarvan 344 kernen uit minder dan 1500 inwoners bestaan Er is dus een lage mate van verstedelijking waardoor positieve agglomeratieshyeffecten uitblijven Veel van deze kleine kernen hebben te maken met een laag en dalend voorzieningenniveau Denk hierbij aan het verdwijnen van postkantoren scholen supermarkten et cetera Dit is duidelijk de negatieve keerzijde van de ruimtelijke structuur van Fryslacircn
Fryslacircn is de provincie die voorop loopt met vergrijzing Nergens in Nederland zijn er zo weinig jongeren In combinatie met een lage arbeidsparticipatie van ouderen en vrouwen heeft dit een negatief effect op de economie Overigens neemt de arbeidsparticipatie vooral van vrouwen de laatste jaren wel sterk toe
Er zijn in Fryslacircn weinig grote industrieeumln en het MKB heeft een groot aandeel in de werkgelegenheid Dit zou een van de oorzaken kunnen zijn van de lage RampD-inspanningen in de provincie Het wordt ook als oorzaak genoemd van de lagere arbeidsproductiviteit maar het is niet duidelijk of dat geheel terecht is In de samenstelling van de werkgelegenshyheid valt op dat de quartaire sector (zorg onderwijs overheid et cetera) sterk oververtegenwoordigd is Het aandeel van bedrijven dat producten en diensten afzet buiten de provincie (stuwende bedrijvigheid) is relatief beperkt
F R I E S E I C T - I N N O V A T I E A L L I A N T I E 46
Verschillende bronnen refereren aan de lage kwaliteit van het onderwijs in Fryslacircn Hierbij speelt het ontbreken van een universiteit een rol Door de afwezigheid van een universiteit behouden Vwo-leerlingen minder binding met Fryslacircn Hoger opgeleiden trekken hierdoor weg naar omliggende regiorsquos en de stroom hoger opgeleiden naar Fryslacircn is vrij beperkt Het gevolg is een braindrain Opvallend is het lage gemiddelde niveau van de leerlingen die de basisschool verlaten Er is geen overeenstemming over de oorzaak hiervan Een ander opvallend element is de aanwezigheid van achterstandswijken in Fryslacircn Hoewel dit vaak als een probleem van grote steden wordt gezien kampen ook veel dorpen en steden in (vooral Noord-)Fryslacircn met deze problematiek
Kansen Welke mogelijkheden biedt de omgeving
In Nederland neemt het aandeel 65-plussers van de totale bevolking toe Deze bevolkingsgroep geeft meer geld uit aan recreatie en aan zorg Een deel kiest zelfs voor het verhuizen naar een prettigere omgeving en gaan hoogwaardiger wonen Fryslacircn kan profiteren van deze demografische ontwikkeling door voorzieningen te treffen voor deze groep Hierbij zou ze zich kunnen profileren als het lsquoFlorida van het Noordenrsquo Door koploper te zijn met woon-zorgconcepten kan er een nieuwe markt ontstaan Doordat leeftijdssamenstelling van de groep vakantiegangers verandert zal er ander type vraag naar voorzieningen en activiteiten ontstaan Ook hierop kan worden ingespeeld Ook zorgtoerisme kan interessante mogelijkheden bieden voor Fryslacircn
Fryslacircn zou extra middelen kunnen aantrekken door aanspraak te maken op verschillende (Europese) fondsen Doordat Fryslacircn door sommige beleidsorganen wordt gezien als een achterstandsgebied komt men in aanmerking voor specifieke fondsen Maar er zijn ook generieke (Europese) fondsen waarop aanspraak gemaakt kan worden
Waar Fryslacircn beperkt profiteert van positieve agglomeratie-effecten beginnen sommige delen van de Randstad negatieve agglomeratie-effecten te ervaren zoals hoge grondprijzen verkeerscongestie en verpaupering van wijken Indien Fryslacircn goed digitaal ontsloten is kan het voor sommige organisaties interessant zijn om naar Fryslacircn te verhuizen
Groeiende aandacht voor (duurzame) energie en watertechnologie kan voor Fryslacircn kansen bieden De ruimtelijke structuur biedt bijvoorbeeld mogelijkheden voor het opwekken van zonne-energie of biomassa Ook het (zoute en zoete) water biedt hiertoe mogelijkheden De kennis die Fryslacircn heeft op het gebied van watertechnologie kan in de toekomst misschien in een bredere markt worden toegepast
De stijgende voedselprijzen zullen voor Fryslacircn grosso modo een positief effect hebben Zowel de agro- als de foodsector die een groot gedeelte van de stuwende bedrijvigheid vertegenwoordigen kunnen hier van profiteren
Bedreigingen Hoe kan de omgeving Fryslacircn schaden
De beperkte stuwende bedrijvigheid maakt Fryslacircn afhankelijk van andere inkomstenstroshymen uit Nederland Denk hierbij aan inkomsten uit sociale verzekeringen uitkeringen maar ook inkomsten uit de zorg Verandering in nationaal beleid kunnen hierdoor grote consequenties hebben voor de Friese economie en samenleving Ook inkomsten uit de landbouwsubsidies van de EU maken Fryslacircn kwetsbaar De Europese Unie reserveert jaarlijks bijna de helft van haar begroting voor het Gemeenschappelijk Landbouwbeleid Onder andere door de toetreding van nieuwe EU lidstaten kunnen deze middelen onder druk komen te staan
F R I E S E I C T - I N N O V A T I E A L L I A N T I E 47
Een andere bedreiging is de filiaaleconomie Veel bedrijfsvestigingen vooral in de zakelijke dienstverlening zijn nevenvestigingen De hoofdkantoren zitten veelal in de Randstad Deze locaties zijn hierdoor voor een groot deel afhankelijk van beslissingen die op andere plaatsen worden genomen
De internationalisering van de economie zorgt voor extra concurrentiedruk Vooral de lageropgeleiden ervaren een steeds grotere druk uit lagelonenlanden Omdat Fryslacircn relatief weinig hoogopgeleiden kent kunnen de negatieve consequenties van globalisering groter zijn dan in andere delen van ons land
F R I E S E I C T - I N N O V A T I E A L L I A N T I E 48
Bijlage 2 Additionele kerncijfers
Onderwijs
Fryslacircn heeft geen universiteit Het aantal studenten dat in Fryslacircn woont en een mastershydiploma ontvangt is zeer laag circa 200 per jaar Wel kent Fryslacircn enkele HBO-instellingen Toch is het aantal studenten dat een bachelorgraad ontvangt relatief beperkt vergeleken met andere provincies18
Geslaagden HBO Bachelor (naar woonplaats student)
0
2000
4000
6000
8000
10000
12000
14000
2000 2001 2002 2003 2004 2005
Groningen
Friesland
Drenthe
Overijssel
Flevoland
Gelderland
Utrecht
Noord‐Holland
Zuid‐Holland
Zeeland
Noord‐Brabant
Limburg
Figuur 10 Ontwikkeling van het aantal HBO Bachelor afgestudeerden in de Nederlandse provincies
Het aantal banen in het onderwijs is in Fryslacircn relatief hoog Dit is opmerkelijk gezien het ontbreken van een universiteit19
18 CBS ndash Statline [25]
19 LISA - bewerkt door Dialogic [27]
F R I E S E I C T - I N N O V A T I E A L L I A N T I E 49
Relatief aantal banen (Onderwijs)
50
55
60
65
70
75
80
85
90
2003
2004
2005
2006
2007
Groningen
Friesland
Drenthe
Overijssel
Gelderland
Flevoland
Utrecht
Noord‐Holland
Zuid‐Holland
Zeeland
Noord‐Brabant
Limburg
Figuur 11 Ontwikkeling van het relatief aantal banen in het onderwijs in de Nederlandse provincies
Zorg
Een manier om de omvang van de zorgsector te bepalen is het aantal ziekenhuisbedden In Fryslacircn zijn er relatief weinig bedden per inwoner ten opzichte van andere provincies Gezien de hoge mate van vergrijzing is dit opmerkelijk20
Hospital beds per million inhabitants
0
100
200
300
400
500
600
700
800
1993
1994
1995
1996
1997
1998
1999
2000
2001
2002
Groningen
Friesland
Drenthe
Overijssel
Gelderland
Flevoland
Utrecht
Noord‐Holland
Zuid‐Holland
Zeeland
Noord‐Brabant
Limburg
Figuur 12 Ontwikkeling van het aantal ziekenhuisbedden in de Nederlandse provincies
Een andere indicator van de relatieve omvang van de zorgsector is het relatief aantal banen Hier valt vooral op dat zich in 2006 een flinke daling voordeed21
20 European Commission - Eurostat [26] 21 LISA - bewerkt door Dialogic [27]
F R I E S E I C T - I N N O V A T I E A L L I A N T I E 50
Relatief aantal banen (Zorg)
120
130
140
150
160
170
180
190
2003
2004
2005
2006
2007
Groningen
Friesland
Drenthe
Overijssel
Gelderland
Flevoland
Utrecht
Noord‐Holland
Zuid‐Holland
Zeeland
Noord‐Brabant
Limburg
Figuur 13 Ontwikkeling van het relatief aantal banen in de zorg in de Nederlandse provincie
F R I E S E I C T - I N N O V A T I E A L L I A N T I E 51
Figuur 14 Overzicht van de relevante ICT Projecten in Fryslacircn
F R I E S E I C T - I N N O V A T I E A L L I A N T I E
Zo
rg
Zorg
Net
Frie
slan
d (
SG
)
Car
dio
logie
net
wer
k Fr
iesl
and
(MCL
NSD
)H
uis
van
het
Hed
en (
GEEF)
Tel
econfe
renci
ng v
ia Z
NF
(SG
)
Tel
econsu
ltat
ie A
mel
and (
CI
ZTS)
Virtu
eel bez
oek
uur
(ZTS
ZSA)
Virtu
ele
Thuis
zorg
(PF
KN
TH
FL)
Pasa
na
(Nijfinst
er)
Thuis
zorg
het
Fries
e La
nd
(N
ijfinst
er)
Sm
art
Car
ing C
om
munitie
s(D
T2015
Nijfinst
er)
O
TTO
(RIF
)
Ket
enZorg
Frie
slan
d
EPD
sch
akel
punt
OZIS
(SG
)
Sm
art
Car
ing C
om
munitie
s(D
T2015)
Ske
wie
l Try
nw
alden
Van
A n
aar
B(e
ter)
pap
ierloos
(SG
)Virtu
ele
HAP
Frie
slan
d (
SG
)
Web
dokt
er (
HZL)
Leer
-Zorg
port
al (
PF
MCL
TFW
G
GZ
RF)
Zorg
Dom
ein F
ries
land
Support
Fry
slan
JGZ p
lus
ouder
port
aal (T
FW)
Zorg
Net
Frie
slan
d p
ort
al (
SG
)
Dig
itaa
l Thuis
hote
l (P
F)
Foar
Elk
oar
(VFG
CIZ
ZF
FZ
en
ZKF )
Een
duid
ig p
atieuml
ntp
ort
aal (S
G)
Toer
ism
e m
et z
org
Zorg
Innova
tie
Foru
m
N
twurk
Fries
land
On
derw
ijs
Ser
ious
gam
es f
acto
ry (
NH
L)
Kla
sseg
las
(KN
)
Wad
den
cam
pus
(KN
RFP
)
Wad
den
cam
pus
(KN
RFP
)
Vid
eoco
nfe
renci
ng B
oger
man
(SB)
Frie
slan
d L
eern
etw
erk
(NH
L)
Inte
rnet
acad
emie
(N
HL)
Ener
gie
k (K
N
RFP
)
EdyF
rysk
(PF
)
Did
icla
ss (
NH
L)
Onlin
e lo
ket
Frys
lan (
PF)
Tom
ke (
Afucirc
k en
Bib
lioth
eeks
ervi
ce F
r ysl
an)
Vee
nques
t (N
HL)
Inte
rnet
acad
emie
(N
HL)
N
twurk
Fries
land
Overh
eid
ISZF
(ISZF)
NO
FA (
NO
FA)
Kle
ine k
ern
en
IPTV
Gam
enat
ions
(PF
KN
)
Doar
psb
acircn (
SD
)
Vital
Rura
l Are
a (N
ijfinst
er
NO
FA
RFP
TH
FL
KN
)Fr
oek
sTV (
FR-I
X
IV)
Virtu
ele
loke
tten
(KN
)
NO
FA (
NO
FA)
Vital
Rura
l Are
a (N
ijfinst
er
NO
FA
RFP
TH
FL
KN
)
Kij o
p I
T s
poor
(PF)
Doar
psb
acircn (
SD
)
Onts
luitin
g d
orp
sarc
hie
ven
(SD
W)
Am
bula
nte
han
del
(KN
N
BL
D
oar
psb
an)
N
twurk
Fries
land
MK
B
To
eri
sme
Gam
efes
tiva
l ldquoG
-Am
elan
drdquo
(NH
LG
ame
Val
ley
PF
en K
N)
3D
Vis
ual
isat
ies
(NH
L G
L P
F)
Frys
lacircn G
ames
(PF
)
Sucircke
rei (P
V
AN
WB
GD
LP
P)
Frys
lacircn R
ing (
PF)
Inte
ract
ieve
hots
pots
(KN
)
Nat
uurw
ebca
m (
VVV A
mel
and)
Bre
edst
rate
n (
NO
FCO
M)
ND
IV (
Syn
tens)
NO
FCO
M (
NO
FA
MKB N
OO
RD
Eal
a Fr
ya F
rese
na
(II
I)
KN
RFP
en O
NO
F)
Fiet
sroute
pla
nner
(FB
)
E-T
sjer
ke (
PF)
Toer
istisc
he
E-b
usi
nes
s (P
F)
Mobik
om
(PF
SVD
et
c)
Toer
ism
e m
et z
org
Zorg
eloos
Frys
lacircn (
PF)
Dig
ital
e w
ater
psp
ort
pas
(PF
)
Eile
en
N
twurk
Fries
land
Bijlage 3 Overzicht relevante ICT Projecten in Fryslacircn
Gam
ing
Bre
ed
ban
d
Beeld
com
shym
un
icati
e
Kete
nd
igit
alshy
iseri
ng
Inte
rnett
oeshy
pass
ing
po
rtal
Mob
iele
to
ep
ass
ing
en
Ove
rig (
wet
ensc
hap
pel
ijke
) in
itia
tiev
en
Frie
se S
olla
rchal
lenge
Blu
e Ener
gy
(WETSU
S)
52
Literatuur [1] RUG (2003) Arbeidsproductiviteit in Fryslacircn Een analyse van het niveau en de groei van 1990-2000 Onderzoek in opdracht van Gedeputeerde Staten van de Provincie Fryslacircn en de Kamer van Koophandel Fryslacircn URSI-rapport 305
[2] van der Elst-van der Lans Michelle Piet Rijk (2006) Lokale bedrijvigheid leefbaarheid en sociale vitaliteit in het landelijk gebied van Friesland LEI Den Haag
[3] Provincie Fryslacircn (2007) Sociaal Rapport Fryslacircn 2007
[4] Valentijn Bolhuis (2005) Friese sterkten in economisch perspectief Toekomstvisie op de ruimtelijk-economische ontwikkeling van de provincie Friesland RUG
[5] CBS (2007) Inwoners Randstad verdienen het meest httpwwwcbsnlnlshyNLmenuthemasinkomen-bestedingenpublicatiesartikelenarchief20072007-2240shywmhtm
[6] Meester Wilhelm J amp Pieter H Pellenbarg (2001) Changing regional images Are regional marketing campaigns successful Paper for the 41st European Congress of the Regional Science Association Zagreb 2001
[7] CPB (2006) Reactie op Probleemanalyse Zuiderzeelijn
[8] AD (2008) Toename van zwakke scholen
[9] Verwey Jonker instituut Kinderen in Tel Databoek 2006
[10] Verwey Jonker instituut Kinderen in Tel Databoek 2008
[11] Ministerie van EZ (2007) Koers Noord op weg naar pieken Duurzame groei door omschakeling naar een kenniseconomie
[12] Stelder (2002) Regionaal Economische Verkenningen 2002 Groningen Friesland en Drenthe
[13] Stelder Broersma J van Dijk (2008) Noordelijke Arbeidsmarkt Verkenning 2008
[14] Broersma Lourens en Jouke van Dijk (2006) Het belang van de industrie in het Noorden 1950-2025 Onderzoek in opdracht van de Stichting TxU Noord-Nederland Groningen Faculteit Ruimtelijke Wetenschappen Rijksuniversiteit Groningen URSI-research report nr 316
[15] Provincie Friesland (2002) Nota sociaal-economisch beleid
[16] SCP (2006) Thuis op het platteland Den Haag
[17] EZ (2007) ICT agenda 2008-2011 De gebruiker centraal in de digitale Dienstenmaatschappij Den Haag
[18] WRR (2008) Innovatie Vernieuwd opening in viervoud Amsterdam University Press Den Haag Amsterdam
[19] Provincie Friesland (2007) Koers op Fryslacircn - Het Friese Meren Project 2e fase
[20] ECP (2008) Gaming meer dan een spelletje Den Haag
F R I E S E I C T - I N N O V A T I E A L L I A N T I E 53
[21] Provincie Friesland (2007) Fryske Fiersichten wurkprogram 2009 - 2011
[22] Provincie Friesland (2006) Fryslacircn toeristische topattractie in Nederland van de Provincie Fryslacircn
[23] Ministerie van VWS (2003) Quick Scan Kleine Kernen Den Haag
[24] Ministerie van Economische Zaken (2006) Verslag Innovation Lecture Den Haag
[25] httpstatlinecbsnl
[26] httpeceuropaeueurostat
[27] httpwwwlisanl
[28] ING (2007) Starterscampagne
[29] Vital rural area project activities annex 7
[30] Dialogic (2006) Initiatieven voor het bevorderen van eSkills van de beroepsbevolking in zes Europese landen Utrecht
[31] Rutten amp Koops (2007) Creatieve industrie en informatie- en communicatietechnologie in Noord Nederland Rapport naar aanleiding van de Noordermatch 2007
[32] Henry Chesbrough Open Innovation The new imperative for creating and Profiting from TechnologyHarvard business school Press
F R I E S E I C T - I N N O V A T I E A L L I A N T I E 54
Auteurs
drs Sven Maltha iring Reg Brennenraedts drs Hugo Gillebaard
Contact
Secretariaat Friese ICT-innovatie Alliantie pa Hooghiemstraplein 33-36 3514 AX Utrecht Tel +31 (0)30 215 05 80 Fax +31 (0)30 215 05 95 malthadialogicnl
2 Kijk op innovatie met en door ICT
21 Inleiding
hellipldquoWie het water ook heeft uitgevonden een vis was het in ieder geval nietrdquo (Vrij naar oud Boeddhistisch gezegde)
Iedereen zit gevangen in zijn eigen vissenkom terwijl je weet dat daar buiten een grote oceaan bestaat Met de metafoor van de vissenkom benadrukken we dat men zich vaak niet of onvoldoende bewust is van zijn of haar omgeving De vissenkom is voor velen herkenbaar omdat men graag redeneert vanuit de eigen comfortzone Dit geldt ook voor regiorsquos en provincies die een eigen manier zoeken om met bestaande ontwikkelingen en dynamiek om te gaan Voor het daadwerkelijk realiseren van innovatie met en door ICT blijft het van belang om een open vizier te hebben op de ontwikkelingen die verder reiken dan de eigen regio de eigen comfortzone Openstaan voor internationale ontwikkelingen en voor culturele en maatschappelijke vernieuwing is noodzakelijk om mee te kunnen in de vaart der volkeren
Dit hoofdstuk beschrijft de ziens- en benaderingswijze van de Kerngroep op de centrale themarsquos innovatie ICT en de onderlinge relatie daartussen De afsluitende paragraaf vertaalt de implicaties van mondiale en nationale ontwikkelingen naar de situatie in Fryslacircn
22 Het nieuwe denken in innovatie
Paradigmashift
Met de doorbraak van ICT (en het Internet in het bijzonder) aan het einde van de vorige eeuw is er een verandering ontstaan in de manier waarop innovatie bedreven en georganiseerd wordt Het zogenaamde lsquoGreat search Modelrsquo (Perez 2005) beschrijft hoe technologische revoluties een terugkerend herkenbaar patroon volgen Figuur 2 geeft hier een beeld van In de eerste fase van een technologische paradigmashift is alles gericht op beschikbaarheid Deze fase wordt voornamelijk gefinancierd door Venture Capitalists die vervolgens op jacht gaan naar hoge returns on investments en een hype weten te creeumlren (internetbubbel) In de lsquodeploymentfasersquo is er een andere vorm van financiering namelijk industrieel kapitaal In deze fase zijn de platformen operationeel In de huidige cyclus verandert de organisatiestructuur van een piramidestructuur naar een platte organisatie met een wijdvertakt netwerk Deze ontwikkeling van decentralisering is ook van invloed op de traditionele functiescheiding zoals werk wonen en recreatie In deze fase resulteert het spel tussen technologische en sociale innovatie (gericht op de gebruiker) in nieuw type werk- en woonomgevingen Uiteindelijk zal dit uitmonden in nieuwe institutionele innovaties en organisaties
F R I E S E I C T - I N N O V A T I E A L L I A N T I E 13
INSTALLATION PERIODINSTALLATION PERIODFirst 20-30 years
DEPLOYMENT PERIODDEPLOYMENT PERIODSecond 20-30 years
Time
INSTALLATION PERIODINSTALLATION PERIOD First 20-30 years
DEPLOYMENT PERIODDEPLOYMENT PERIOD Second 20-30 years
Post bubblerecession
(sometimesdepression)Instability
Post bubblerecession
(sometimesdepression)Instability
TURNINGTURNING POINTPOINT
2
Post bubble recession
(sometimesdepression) Instability
Post bubble recession
(sometimes depression) Instability
TURNINGTURNING POINTPOINT
2
DECLINE of the old economyDECLINE of the old economyEMERGENCE of the newEMERGENCE of the new
1
DECLINE of the old economyDECLINE of the old economy EMERGENCE of the newEMERGENCE of the new
1
1971
2000
ECO GROWTHECO GROWTHSocietal reSocietal re--engineeringengineering
3
Victorian boomBelle Eacutepoque
Post War Golden Age
Flourishing ofthe whole economy
New paradigm in the making
ECO GROWTHECO GROWTH Societal reSocietal re--engineeringengineering
3
Victorian boom Belle Eacutepoque
Post War Golden Age
Flourishing of the whole economy
New paradigm in the making
Canal maniaCanal maniaRailway maniaRailway maniaRoaring 20sRoaring 20s Internet maniaInternet mania
followed byfollowed byBIG FINANCIAL BUBBLEBIG FINANCIAL BUBBLECanal maniaCanal mania Railway maniaRailway mania Roaring 20sRoaring 20s Internet maniaInternet mania
followed byfollowed by BIG FINANCIAL BUBBLEBIG FINANCIAL BUBBLE
Source Carlota Perez 2005
2005
Figuur 2 The great search model (Perez 2005)2
In de Innovation Lecture van 2006 wees SER-voorzitter Rinnooy Kan al op een verschuiving die optreedt van gesloten naar open innovatie waarbij samenwerking op basis van gelijkwaardigheid plaatsheeft3 Niet langer hieumlrarchische structuren met veel formele relaties en bureaucratische principes zijn leidende organisatievormen maar veel meer netwerken en partnerschappen Gedeelde belangen en interesse staan daarbij centraal Zo ontstaat een verschuiving van ldquoWhatrsquos in it for merdquo naar ldquoWhatrsquos in it for usrdquo Immers mensen zijn tegelijkertijd actief in meerdere netwerken waardoor er telkens andere afhankelijkheden maar ook andere coalities ontstaan Reputatie en vertrouwen zijn in deze context dan ook in toenemende mate cruciale waarden Dit heeft ook consequenties voor het niveau van aansturing Steeds meer grote bedrijven leggen verantwoordelijkheden en beslissingsbevoegdheden - onder meer voor innovatie ndash neer op een decentraal niveau Hierdoor ontstaan nieuwe werkvormen en -relaties die nauw samenhangen met het begrip lsquosociale innovatiersquo
Cyclische- en open innovatie
Het innovatieproces wordt door sommigen gezien als combinatie van de ontwikkeling van het nieuwe (lsquoexploratiersquo) en de efficieumlnte toepassing en verbetering van het bestaande (lsquoexploitatiersquo) Inventie is daarbij weliswaar nodig maar innovatie is vooral een kwestie van toepassing In het recente innovatierapport geeft de Wetenschappelijke Raad voor het Regeringsbeleid (WRR) de volgende definitie van innovatie4
2 In het licht van de huidige onvoorziene mondiale economische crisis moet de tweede fase van het model van Perez misschien wat opgerekt worden Het gaat meer om de paradigmashift dan de voorspellende conjuncturele waarde van het model
3 Ministerie van Economische Zaken (2006) Verslag Innovation Lecture p18 [24] 4 WRR (2008) Innovatie Vernieuwd opening in viervoud Amsterdam University Press Den Haag
Amsterdam p 23 [18]
F R I E S E I C T - I N N O V A T I E A L L I A N T I E 14
ldquoInnovatie als uitkomst is een nieuwe functionaliteit of een nieuwe manier om een bestaande functie te vervullen (bijvoorbeeld digitale fotografie) Dat is breder dan een nieuw product of proces in de markt en omvat ook innovaties in de publieke sector (bijvoorbeeld het via internet aanbieden van overheidsdiensten) Het proces omvat de ontwikkeling van een nieuwe vondst (inventie) de succesvolle toepassing daarvan (innovatie als uitkomst) en de brede verspreiding van innovaties in de samenleving (diffusie)rdquo (WRR 2008)
Het moderne beeld van innovatiebeleid richt zich op het systeem van inventie innovatie en diffusie door interactie en samenwerking in ketens en netwerken die bedrijfstakken en technologieeumln overstijgen Volgens de WRR verlopen innovatieprocessen niet langer via het oude lsquolineaire modelrsquo van de overdracht van kennis uit onderzoek naar ontwikkeling maar gaat het veel meer om een lsquocyclisch innovatiemodelrsquo waarin de wisselwerking tussen inventie innovatie en diffusie een continu proces wordt Het ministerie van Economische Zaken besteedt al enkele jaren specifieke aandacht aan niet-technologische aspecten van innovatie Vooral de aandacht voor ondernemerschap is de laatste jaren gegroeid evenals de aandacht voor valorisatie van kennis en vernieuwing Sterk in opkomst zijn vraagstukshyken over institutionele en sociale innovatie
Innovatie vindt veelal plaats in samenwerking tussen mensen of bedrijven met verschillende kennis competenties en middelen om samen tot die nieuwe combinaties te komen In de afgelopen jaren heeft het idee van lsquoopen innovatiersquo terrein gewonnen (Chesbrough 2006)5 Vanuit dit concept geredeneerd moeten bedrijven niet in isolement proberen te innoveren maar in samenwerking met anderen Dat geeft efficieumlnties van schaal en scope en biedt meer mogelijkheden voor grotere diversiteit en nieuwe combinaties
23 De Nationale ICT Agenda
Het nationale interdepartementale ICT-beleid is grotendeels verankerd in de Nationale ICT-Agenda Nederland beschikt over hoogwaardige infrastructuur voor elektronische communicatie en dienstverlening Het gebied van vaardigheden en gebruik van diensten kan echter nog aanzienlijk verbeterd worden In de ICT-Agenda 2008-2011 stelt de overheid de gebruiker dan ook centraal in de digitale dienstenmaatschappij 6
ldquoOm de internationale concurrentie op het terrein van dienstenontwikkeling aan te (blijven) kunnen zal onze maatschappij zich sneller dan de ons omringende landen moeten ontwikkelen tot een maatschappij en economie die vaardig is met en voorop loopt in digitale dienstverlening en het gebruik van ICTrdquo (EZ 2008)
De eisen die tegenwoordig aan de kwaliteit van het leven gesteld worden vragen om bijpassende kwaliteit van elektronische diensten Nieuwe technologie en diensten volgen elkaar snel op waarmee een groot potentieel aan nieuwe toepassingen ontstaat Daarnaast biedt ICT ons de kans om de arbeidsproductiviteit te verhogen Dit is nodig om
5 Henry Chesbrough Open Innovation The new imperative for creating and Profiting from TechnologyHarvard business school Press [32]
6 Ministerie van EZ (2008) ICT-Agenda 2008-2011 De gebruiker centraal in de digitale Dienstenmaatschappij p9 [17]
F R I E S E I C T - I N N O V A T I E A L L I A N T I E 15
maatschappelijke en demografische ontwikkelingen zoals de vergrijzing een toename aan zorgvraag en een dreigend tekort aan kwalitatief goede leerkrachten het hoofd te kunnen bieden
rdquoVolgens de nationale ambitie dient Nederland in 2015 te behoren tot de koplopers in het beschikbaar zijn en het gebruik van ICT-toepassingen en nieuwe digitale dienstshyverleningsconcepten Om deze ambitie te halen acht het kabinet het noodzakelijk dat ICT-toepassingen en -diensten meer dan op dit moment de behoeften van de geshybruiker centraal stellen dat ze zijn gebaseerd op open standaarden waar mogelijk en dat ICT als katalysator wordt gebruikt bij het herinrichten van dienstverlenings- en productieketens Verder is een breed gebruik van ICT goed voor de sociale participashytie en integratie van mensen in de samenlevingrdquo (EZ 2008)
24 Implicaties voor Fryslacircn
Fryslacircn verandert maar de wereld buiten Fryslacircn verandert mogelijk nog meer Dit zorgt voor kansen en bedreigingen Openstaan voor internationale ontwikkelingen en voor culturele en maatschappelijke vernieuwing is noodzakelijk Kijkend naar de eeuwenoude internationale connecties dan moet Fryslacircn zich weer willen positioneren op de as Amsterdam - Groningen - Bremen - Hamburg - Berlijn
Binnen de terugkerende patronen van technologische revoluties zoals beschreven in Figuur 2 bevindt Fryslacircn zich momenteel aan het begin van de derde (deployment) fase Kenmerkend voor deze fase is dat innovatie decentraal plaatsvindt waarbij de gebruiker aan de knoppen draait Innoveren doet men dus zowel lsquovoorrsquo als lsquometrsquo de Friese gemeenschap met een accentverschuiving van technologische naar sociale innovatie Voor Fryslacircn met haar unieke ruimtelijke en omgevingsfactoren biedt de hier beschreven ontwikkeling grote kansen
In het huidige regionale innovatiebeleid bestaat veel aandacht voor (het kopieumlren van) best practices in regionale systemen elders Hierbij is het van belang om interessante elementen van elders over te nemen te verrijken met lokale sterkten en te lsquoenginerenrsquo naar de lokale en regionale context zodanig dat er daadwerkelijk meerwaarde ontstaat die uniek is Dit geldt even zozeer voor Fryslacircn eigen kwaliteiten kunnen beter worden benut of uitgebreid en zwaktes omgezet in sterktes Dit is wat de Kerngroep verstaat onder drsquor op en drsquor over
F R I E S E I C T - I N N O V A T I E A L L I A N T I E 16
3 Fryslacircn in beeld
31 Inleiding
In dit hoofdstuk bespreken we de context waarbinnen de Kerngroep tot haar visie komt Allereerst volgen enkele innovatie-indicatoren voor de Friese economie en maatschappij Daarna volgen de uitkomsten uit een SWOT-analyse voor Fryslacircn De visie zelf komt in hoofdstuk vier aan de orde
32 Innovatie-indicatoren
Hieronder worden de belangrijkste indicatoren besproken In bijlage 2 zijn additionele data te vinden
Bedrijfsleven
Een bekende indicator van dynamiek en innovatie is het aantal startende bedrijven in een gebied Fryslacircn scoort ndash genormaliseerd naar het aantal inwoners - laag op deze indicator Alleen Overijssel en Zeeland scoren in Nederland nog lager7
Aantal startende bedrijven per inwoner (2006)
0 0001 0002 0003 0004 0005 0006 0007 0008
Groningen Friesland Drenthe
Overijssel Flevoland
Gelderland Utrecht
Noord‐Holland Zuid‐Holland
Zeeland Noord‐Brabant
Limburg
Figuur 3 Relatief aantal startende bedrijven in de Nederlandse provincies
7 ING (2007) Starterscampagne [28]
F R I E S E I C T - I N N O V A T I E A L L I A N T I E 17
In Fryslacircn is de primaire (landbouw) en secundaire (industrie) sector sterk ontwikkeld Dienstverlening zowel commercieel (tertiair) als niet-commercieel (quartair) zijn minder omvangrijk Overigens is het aantal bedrijfsvestigingen in Fryslacircn in generieke zin omvangrijk Dit betekent concreet dat er relatief veel MKB is en relatief weinig grootbeshydrijf8
Figuur 4 Aantal bedrijfsvestigingen in de primaire secundaire tertiaire quartaire sector in de Nederlandse provincies
In de drie noordelijke provincies is de werkgelegenheid in de ICT-sector benedengemidshydeld Elke provincie heeft minder dan 3 van de totale werkgelegenheid uit deze sector in Nederland In Fryslacircn zijn vooral banen op het gebied van hardware en diensten schaars9
Content Diensten Hardware
Nederland 122027 206297 90396
Groningen 3238 6447 2111
Fryslacircn 2853 3923 1044
Drenthe 1593 2507 1962
Tabel 1 Totaal aantal banen in drie ICT-sectoren (2005)
8 CBS ndash Statline [25] 9 Rutten amp Koops (2007) Creatieve industrie en informatie- en communicatietechnologie in Noord
Nederland Rapport naar aanleiding van de Noordermatch 2007 [31]
F R I E S E I C T - I N N O V A T I E A L L I A N T I E 18
Ondanks het beperkt aantal banen in de ICT-sector kent Fryslacircn wel een bovengemiddelde groei van het aantal banen daarbinnen Maar ook de creatieve industrie groeit in Fryslacircn Zeker als we het afzetten tegen de krimp in de provincie Groningen 10
Creatieve industrie ICT
Nederland 32 21
Groningen -04 34
Fryslacircn 36 28
Drenthe 47 17
Tabel 2 Gemiddelde procentuele jaarlijkse groei aantal banen (1996-2005)
Uitgaven aan RampD
Het onderstaande figuur laat zien dat de uitgaven aan innovatie als deel van het bruto binnenlands product in Fryslacircn laag zijn ten opzichte van de overige Nederlandse provincies
Gross expenditure on RampD as a of GDP (all sectors)
00
05
10
15
20
25
30
35
1996 1997 1998 1999 2000 2001 2002 2003 2004 2005
Groningen
Friesland
Drenthe
Overijssel
Gelderland
Flevoland
Utrecht
Noord‐Holland
Zuid‐Holland
Zeeland
Noord‐Brabant
Limburg
Figuur 5 Ontwikkeling van de uitgaven aan RampD als onderdeel van het bruto binnenlands product in de Nederlandse provincies
Een reden dat Fryslacircn relatief lage RampD-uitgaven kent is de schaarste van grote hightech bedrijven in de provincie Dit in tegenstelling tot bijvoorbeeld de provincie Noord-Brabant die in de bovenstaande grafiek dan ook de hoogste RampD-uitgaven laat zien Een andere verklaring waarom Fryslacircn lager scoort op RampD-uitgaven dan veel andere provincies is het ontbreken van een universiteit en het geringe aantal kennisinstellingen De investeringen in innovatie moeten dus uit het bedrijfsleven komen Dit is zeker in het licht van het grote aantal MKBrsquoers in Fryslacircn een hele opgave Ter informatie Philips ASML DSM en Oceacute
10 Rutten amp Koops (2007) Creatieve industrie en informatie- en communicatietechnologie in Noord Nederland Rapport naar aanleiding van de Noordermatch 2007 [31]
F R I E S E I C T - I N N O V A T I E A L L I A N T I E 19
hebben een zeer grote invloed op de scores van respectievelijk Noord-Brabant en Limburg11
Het is belangrijk om het onderscheid te maken tussen RampD en innovatie RampD gaat over uitgaven (input) innovatie over resultaten (output) Wanneer in de wederzijdse relaties tussen producten of diensten processen en markten een vernieuwing of essentieumlle verbetering wordt gerealiseerd waarmee de concurrentiepositie van het bedrijf verbetert dan is er feitelijk sprake van innovatie Het verbeteren van de concurrentiepositie (binnen 2-4 jaar) van het bedrijf is daarbij essentieel en verklaart het verschil met het verrichten van (fundamenteel) onderzoek door bedrijven12
Ondanks dat Fryslacircn lage RampD-uitgaven kent zijn er voldoende mogelijkheden om zowel in bedrijven als in maatschappelijke instellingen innovatie te realiseren Vooral bij sociale innovatie zijn andere randvoorwaarden doorslaggevend dan bij technologische
Demografie en geografische spreiding
De mate van vergrijzing in Fryslacircn is relatief hoog De provincie vergrijst sinds 2002 versneld maar is inmiddels ingehaald door Limburg Ook Zeeland en Drenthe vergrijzen momenteel sneller13
Grijze druk
14
16
18
20
22
24
26
28
30
32
1995 1996 1997 1998 1999 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 Groningen Friesland Drenthe Overijssel
Flevoland Gelderland Utrecht Noord‐Holland
Zuid‐Holland Zeeland Noord‐Brabant Limburg
Figuur 6 Ontwikkeling van de verhouding inwoners ouder dan 65 jaar ten opzichte van de werkzame populatie in de Nederlandse provincies
Het merendeel van Fryslacircn bestaat uit niet-verstedelijkt gebied en platteland Daar woont ook circa 70 van de bevolking Ondanks zorgen over de afnemende leefbaarheid zien we geen daling van het relatieve aantal inwoners op het platteland De cijfers over de afgelopen dertien jaar tonen een constant beeld 14
11 European Commission - Eurostat [26] 12 Bron Arno Gielen TCNN 2008 13 CBS ndash Statline [25] 14 CBS ndash Statline [25]
F R I E S E I C T - I N N O V A T I E A L L I A N T I E 20
1997
1998
1999
2000
2001
2002
2003
2004
2005
2006
2007
Verdeling van inwoners over dorpen en steden
0
20
40
60
80
100
Zeer sterk stedelijk Sterk stedelijk Matig stedelijk Weinig stedelijk Niet stedelijk
Figuur 7 Ontwikkeling van de verstedelijking in Fryslacircn
Traditioneel heeft Fryslacircn een sterke agrarische sector Alleen in Zeeland zijn er - relatief gezien - meer mensen werkzaam in de landbouw De werkgelegenheid neemt onder toenemende internationale concurrentiedruk versneld af
33 SWOT-analyse
Een SWOT-analyse is een methode om de sterkten en zwakten van een organisatie of regio te bepalen en af te zetten tegen veranderende omgevingsfactoren die zowel kansen als bedreigingen kunnen vormen De analyse bevat dan ook de volgende vier elementen Strengths Weaknesses Opportunities amp Threats De sterkten en de zwakten zijn vooral intrinsiek De kansen en bedreigingen kunnen vaak van buitenaf komen
Literatuuronderzoek gesprekken met beleidsmedewerkers van de provincie en een sessie met de Kerngroep vormden de basis voor een SWOT-analyse voor Fryslacircn De volgende matrix toont de sterkten en zwakten afgezet tegen mogelijke kansen en bedreigingen (zie bijlage 1 voor nadere toelichting en bijbehorende bronnen) De matrix is vervolgens aangevuld door de Kerngroep (blauw gearceerd)
F R I E S E I C T - I N N O V A T I E A L L I A N T I E 21
SWOT-analyse provincie Fryslacircn
Sterkten Zwakten Kansen Bedreigingen
Veel ruimte relatief dicht bij de Randstad [4] [7] [16]
Lage verstedelijkingsgraad [16]
Sterke landelijke vergrijzing en toename vraag naar zorg [3] [4] - Zorginnovatie
Afhankelijkheid van inkomsten van Rijk en EU (zoals landbouwsubsidies WW-uitkeringen) [3] [4] [15] [16]
Kwantiteit en kwaliteit van natuur- en recreatiegebieshyden [4] en de reputatie hiervan [6]
Hoger opgeleiden trekken weg door gebrek aan passend werk (braindrain) [15]
Middelen uit verschillende (Europese) fondsen [2] [4] [11]
Internationalisering van de economie zorgt voor extra concurrentiedruk [4] [15]
Sterke foodsector [4] [12] Voorzieningenniveau in dorpen is laag en neemt af [2] [3] [16]
Toenemende dreiging van dichtslibben Randstad [4]
Veel nevenvestigingen van bedrijven en instellingen weinig hoofdvestigingen [15]
Sterke en productieve agrarische sector [4] [12]
Veel achterstandswijken [9] [10]
Groeiende aandacht voor alternatieve energie en waterzuivering [4]
Opvolging in MKB vanwege familiebedrijven
Sterke metaal-electro sector [14]
Kwaliteit van het (basis)onderwijs en ontbreken universiteit [3] [6] [7] [8] [16]
Toenemende behoefte aan hoogwaardig wonen [4]
Te veel interne gerichtheid en te beperkte openheid
Sterk in watertechnologie [11]
Lage arbeidsparticipatie van vrouwen en ouderen [3] [12] [13]
Hoge en stijgende prijzen voor energie en voedsel
Sterke focus van overheden op de fysieke omgeving en infrastructuur
Grote sociale samenhang tussen Friezen [2]
Lage arbeidsproductiviteit en laag innoverend (ICT) vermogen en dus lagere inkomsten [1] [4] [5] [11]
De fysiek en sociale eigenheid van het gebied nodigen uit tot duurzame ontwikkeling
Sterk groeiende (maar relatief kleine) dienstensector [12] [13][14]
Laag aandeel van stuwende bedrijvigheid en hoog aandeel quartaire sector [4]
Koopkrachtige ouderen die (re)migreren naar Fryslacircn
Eigen taal en cultuur [incl arbeidsethos]
Hoge mate van vergrijzing [3] [4]
Internationaal recreatiepark
Ligging aan zee Beperkt organiserend vermogen [publiek en privaat]
Opwarming (Global warming)
Infrastructuur voor verkeer op het water
Leegstand in dorpen Deltaplan dijken
Diversiteit in ruimte Calimero effect (willen bewijzen)
Bevolkingsgroei genereert meer businessmogelijkheden
Imago eigen identiteit normen en waarden (11 steden)
Gebrek aan publiek ondernemerschap in de publieke sector Lange termijn visie ontbreekt soms
Spreiding zorg veiligheid door dunbevolktheid
Tabel 3 Overzicht van de sterktes zwakten kansen en bedreigingen van de Provincie Fryslacircn
Door middel van de uitkomsten van de SWOT-analyse gecombineerd met de moderne visie op innovatie (hoofdstuk 2) en de gepresenteerde cijfers voor Fryslacircn (sect32) komt de Kerngroep in het volgende hoofdstuk tot haar centrale visie op ICT-innovatie in Fryslacircn
22 F R I E S E I C T - I N N O V A T I E A L L I A N T I E
4 Visie op ICT-innovatie in Fryslacircn
41 Inleiding
De Friese ICT-innovatie Alliantie beoogt met slimme inzet van ICT economische en maatschappelijke innovatie in Fryslacircn te versterken en te versnellen Omdat de wereld en ook Fryslacircn snel verandert heeft de Kerngroep een aantal toekomstbeelden voor 2020 samengevat in een mindmap Vanuit deze toekomstbeelden gecombineerd met de uitkomsten uit de SWOT-analyse en bijbehorende discussies heeft de Kerngroep haar centrale visie een missie en bijbehorende concrete ambitie voor de komende twee jaar geformuleerd Deze visie wordt in dit hoofdstuk gepresenteerd
42 Toekomstbeelden van Fryslacircn anno 2020
De Kerngroep heeft haar stip aan de horizon bepaald met behulp van mind mapping De mindmap in Figuur 8 is een synthese van de afzonderlijke mindmaps van de verschillende Kerngroepleden Iedere deelnemer kreeg de opdracht om een eigen mindmap samen te stellen met als leidend thema Fryslacircn anno 2020 De toekomstbeelden tonen enerzijds een duidelijke wens voor behoud van de Friese kernkwaliteiten zoals het unieke landschap (in alle diversiteit) de kwaliteit van leven kleinschaligheid in de economie de eigen identiteit en cultuur De beleving van deze Friese kwaliteiten staat dan ook centraal in een aantal mindmaps
De toekomstbeelden die de leden van de kerngroep hadden zijn verder concreet gemaakt Beelden die werden aangereikt zijn onder andere het Florida van Nederland een Internationaal Recreatiepark locatiegebonden informatiediensten voor toeristen (digital awareness) en zogenaamde farm factories als werklocatie Bij al deze beelden lag een sterk accent op duurzame economische ontwikkeling en bewustwording van de schaarse resources bij de burger toerist werknemerwerkgever en consument Daarnaast kent Fryslacircn in 2020 een sterke vergrijzing en ontgroening met een grote behoefte aan zorgshyen oudedagsvoorzieningen en mogelijkheden voor long-life-learning Tevens vormt betere scholing voor de jeugd een belangrijk aandachtspunt Fryslacircn zal onder meer met aantrekkelijke (sport)faciliteiten de jeugd middelen en perspectief moeten bieden voor ontplooiing werk en beleving om een verdere lsquobraindrainrsquo te voorkomen
Verder besteden de opgestelde mindmaps aandacht aan (het open staan voor) invloeden van buitenaf De opkomst van de genetwerkte (stedelijke) samenleving vraagt om meer aandacht voor sociale cohesie in de wijk Dit biedt tal van mogelijkheden op het gebied van sociale innovatie Met inzet van ICT (slimme meters en sensoren) kan de leefomgeving van de milieubewuste burger (bijvoorbeeld CO2-reductie) en de gezondheidsbewuste burger (bijvoorbeeld beperking van fijnstof) verbeteren De opkomst van nieuwe werkvormen vraagt om andere infrastructurele voorzieningen en diensten (communicatie mobiliteit huisvesting identiteit) Denk bijvoorbeeld aan het groeiende aantal ZZPrsquoers die actief zijn binnen verschillende organisaties en werken op verschillende locaties Openstaan voor mondiale ontwikkelingen en in contact staan met de internationale samenleving is hier het credo Deze toekomstbeelden beschrijven het adaptieve vermogen van Fryslacircn om in te spelen op trends die van invloed zijn op wonen werken leren en ondernemen
In het merendeel van de toekomstbeelden staat de gebruiker (als burger leerling leerkracht patieumlnt werknemer ondernemer et cetera) centraal Dankzij vraagsturing
F R I E S E I C T - I N N O V A T I E A L L I A N T I E 23
draait de burger aan de knoppen van het beleid bij gemeenten en provincie (policy pull) Deze gebruiker wordt eveneens nauw betrokken bij experimenteeromgevingen gericht op het realiseren van innovatieve en effectieve producten en diensten Bij een dergelijke inzet van ICT kan de zogenaamde sociale innovatie (zoals toegelicht in sect 22) in Fryslacircn worden bevorderd
Gro
en
Jeugd
Grijs
Frie
secu
ltuur
Gebru
iker
BEHOUD CONSERVERING
DYNAMIEK ADAPTIEF
Kw
alitei
t va
n lev
en
Eig
en k
rach
t
Gen
etw
erkt
Ste
del
ijk
Leve
n
ldquoLiv
ing lab
rdquo
Tel
ewer
ken
Wat
erev
enem
ente
n
bull Flo
rida
van
NL
bull Gen
iete
n va
n ou
de d
agbull G
ezon
dhei
dbull B
esch
ikba
arhe
id lo
catie
gebo
nden
pro
duct
enbull V
estig
ings
klim
aat
bull Dig
ital a
war
enes
sbull C
reat
ieve
bro
edpl
aats
enbullD
uurz
aam
heid
bull Mob
ilitei
tbull V
irtue
le w
erkp
lekk
en
Gro
ene
ruim
te a
lskw
alite
it va
n Fr
ysla
nlsquoC
radl
e to
Cra
dlersquo
Smal
l is
beau
tiful
lKl
eine
ker
nen
Farm
fact
orie
sC
ross
-sec
tora
le d
iens
tver
leni
ng
Nie
uwe
zorg
conc
epte
n z
org
op m
aat
Zorg
op
afst
and
lang
er th
uisw
onen
Perm
anen
te e
duca
tie
bull Bel
even
isse
nbull O
nder
wijs
bull Spo
rtbel
evin
gbull O
verle
ving
stoc
hten
bull E-le
arni
ngbull O
ntgr
oeni
ng
Prom
otie
His
toris
che
plaa
tsen
Bel
evin
gR
eize
n en
pro
mot
ie (r
ecre
atie
)H
ande
l stim
uler
enLo
cale
indu
strie
(wat
er
agrif
ood)
Wer
kgel
egen
heid
ldquoWie
verd
ien
t w
at
vo
or
wie
rdquo
bull Sol
idar
iteit
in d
e w
ijkbull O
pen
voor
mon
dial
e on
twik
kelin
gbull I
CT
om s
ocia
le in
nova
tie te
stim
uler
enbull m
eten
CO
2fij
nsto
fbull Z
ZPv
erza
mel
gebo
uwen
bull slim
me
met
erka
stbull V
eilig
heid
pr
ivac
ybull C
amer
acr
isis
behe
ersi
ng
ldquoFry
slan
is
geen
eilan
d -
sta o
pen
vo
or
dyn
am
isch
e w
ere
ldrdquo
Gro
ots
chalig
eexp
eri
men
teer
om
gevin
gen
Kul
turh
us n
ieuw
e st
ijl
Opt
imal
e be
reik
baar
heid
van
pub
lieke
voo
rzie
ning
en
Eig
en lo
kale
pro
duct
ie (S
LOW
)
ldquoPo
licy
pu
llrdquo
(bu
rger
cen
traal
bij
e-g
ov)
Loka
le p
roduct
en
ldquoWik
i-w
orl
drdquo
Figuur 8 De gecombineerde mindmaps lsquoFryslacircn 2020rsquo van de leden van de kerngroep
F R I E S E I C T - I N N O V A T I E A L L I A N T I E 24
-
43 Visie van de Kerngroep
In het volgende kader is de visie van de Kerngroep verwoord gebaseerd op de uitkomsten van mindmaps en SWOT-analyse (zie sect 33) en de bijbehorende discussies
Visie van de Kerngroep
ldquoFryslacircn dient zich sterk te profileren op de themarsquos duurzaamheid ouderen jeugd en cultuur om in een open omgeving een antwoord te bieden op een snelveranderende sociaaleconomische omgeving (zowel nationaal als mondiaal)rdquo
Aandachtspunten hierbij zijn
bull Kernkwaliteiten behouden en uitbouwen bedreigende zwaktes neutraliseren
bull Ruimte creeumlren voor pilotprojecten en een experimenteeromgeving voor nieuwe dienstverlening en duurzame productie
bull Fryslacircn positioneren als internationaal recreatiepark
bull Fryslacircn profileren als duurzame innovatieve economie
bull ICT als enabler voor vernieuwing doet organisaties veranderen (vakmanschap als driver ICT als hulpmiddel)
bull ICT als enabler draagt bij aan vernieuwing en verbetering van de kwaliteit van onderwijs (gezondheids)zorg en welzijn
bull Successen en unieke sterkten grootschalig uitdragen
bull Alleen die activiteiten krijgen prioriteit waarin ICT de lsquoversnellerrsquo is van een vraag gestuurde ontwikkeling
44 Missie
De Friese ICT-innovatie Alliantie zal vraaggestuurde inzet van ICT gericht op duurzame economische ontwikkeling en sociale innovatie met behoud en uitbouw van de Friese kernkwaliteiten actief stimuleren Met open vizier en in verbinding met de mondiale ontwikkelingen wil de Alliantie ambities vergroten en zwakten op het gebied van onderwijs vergrijzing ondernemingscultuur in sterkten veranderen Met ICT kunnen genoemde domeinen en bedreigingen cross-sectoraal profiteren van de sterktes in ondermeer cultuur recreatie (water) sport zorg en op vakmanschap gerichte maakindustrie
Missie statement
Met cross-sectorale maatschappijgerichte ICT-oplossingen biedt de Friese ICT-innovatie Alliantie een verbindende schakel voor duurzame en sociale innovatie in Fryslacircn
Slogan
Fryslacircn onderneemt duurzaam met slimme ICT
Ambitie
Drsquor op en drsquor over
F R I E S E I C T - I N N O V A T I E A L L I A N T I E 25
45 Ambitie
Uit de geformuleerde visie en bijbehorende missie leidt de Kerngroep een krachtige en concrete ambitie af Voor een periode van twee jaar zet de Kerngroep onder de vlag van de Alliantie een vijftal projectgroepen op die elk eacuteeacuten of meerdere projecten tot uitvoering brengen Voor elke projectgroep geldt de realisering van minimaal eacuteeacuten project met een voorlopersrol voor de provincie Fryslacircn binnen twee jaar De pilotprojecten dienen vanaf de start gebaseerd te zijn op duidelijke probleem- en vraagsstellingen In april 2009 moet er voor elke projectgroep een plan van aanpak gereed zijn Uiterlijk medio 2009 zijn volledig uitwerkte businessplannen beschikbaar met instemming van de deelnemers en bijbehorende financiering om concreet uitwerking te kunnen geven aan verschillende onderdelen van de pilotprojecten Voor sommige projecten geldt dat in een eerder stadium gestart kan worden omdat hiervoor al de noodzakelijke stappen zijn gezet in lopende initiatieven
De (pilot)projecten hebben als achterliggende doelstelling dat zij werkgelegenheid creeumlren olievlekwerking kennen en na een succesvolle pilot zelfstandig door de markt worden gedragen De (pilot)projecten moeten een beweging en een omgeving creeumlren waar een zuigende werking vanuit gaat voor zowel bedrijven en instellingen uit Fryslacircn als van daarbuiten Zo kunnen rondom de projecten clusters van economische enof maatschappeshylijke activiteiten ontstaan Onze ambitie is Drsquor op en drsquor over
46 Criteria projectgroepen
De Kerngroep heeft zorgvuldig focus aangebracht in een long-list aan gegenereerde projectideeeumln en daarmee gebruik gemaakt van volgende criteria en aandachtspunten De criteria zijn ook te gebruiken ter monitoring van de individuele projecten
Aandachtspunten en criteria voor projecten
bull Vraaggestuurd en oplossingen voor concrete problemen
bull Oplossingen binnen strikte kaders moeten meetbaar zijn
bull Grensverleggend en verschil makend voor Fryslacircn
bull Eerste evaluatie binnen een tijdsduur van twee jaar
bull Voorbeeldwerking
bull Modulariteit
bull Duurzaam
bull Samenwerking stimulerend
bull Hergebruik van resultaten elders
bull Inzet van deskundigen bij aanvraag opzet projectteams analyse aanbevelingen
bull Inzicht in noodzakelijke investeringen personeel capaciteit
bull Mogelijkheden voor kruisbestuiving
bull Integrale benadering enof cross-sectoraal
bull Voldoende draagvlak bij politiek en in het veld
bull Uitzicht op economische spin-off
bull Verbetering van de Friese werkgelegenheid
F R I E S E I C T - I N N O V A T I E A L L I A N T I E 26
47 Monitoring en afstemming
Om de voortgang te bewaken zullen de Kerngroepleden de pilotprojecten per kwartaal kritisch monitoren en zo nodig bijsturen De hiervoor genoemde criteria zullen bij deze monitoring worden toegepast Indien de tussentijdse resultaten ontoereikend zijn of de perspectieven voor succes uitblijven zal de Kerngroep namens de Alliantie een negatief advies uitbrengen aan de subsidieverstrekker(s) of zelfs een voorstel tot stopzetting doen De frequentie van (voortgangs)rapportages zullen samenvallen met de terugkoppelmoshymenten die zijn afgestemd met de subsidieverstrekker(s)
Na twee jaar zullen de projectresultaten worden geeumlvalueerd Bij deze evaluatie zullen ook relevante gebruikers cq overheden zorg- of onderwijsinstellingen industrie en MKB en particuliere of overige maatschappelijke organisaties betrokken worden
F R I E S E I C T - I N N O V A T I E A L L I A N T I E 27
5 Roadmaps projectgroepen
51 Inleiding
In dit hoofdstuk bespreken we zes roadmaps voor de geselecteerde projectgroepen Deze roadmaps vormen samenvattingen van de inhoudelijk uitwerkingen die voorzien zijn in de verschillende projectgroepen Hierbij volgen we een sjabloon dat antwoord geeft op de volgende vragen
bull Welke probleem wordt opgelost welke behoefte staat centraal
bull Voor welke doelgroep
bull Welke doelstelling wordt nagestreefd
bull Welke unieke toegevoegde waarde economisch potentieel is voorzien
bull Welke concrete resultaten zijn te verwachten
bull Welke partijen kunnen deelnemen
In de volgende paragrafen is de roadmap per projectgroep nader uitgewerkt Iedere roadmap beoogt op hoofdlijnen een totaalconcept te beschrijven Voor de projectgroep Zorg zijn twee afzonderlijke roadmaps opgenomen namelijk voor de projecten lsquoZorg op afstandrsquo en lsquoQwiekrsquo
52 Draadloze Friese meren
Probleem Fryslacircn wil draadloze breedband dienstverlening inzetten om meer watertoeristen langer en intensiever aan Fryslacircn te binden Veel watertoeristen komen naar Fryslacircn en begeven zich daarbij op de Friese meren en kanalen Hun economische waarde beperkt zich vaak tot de verhuurder en aangrenzende horecagelegenheden Watertoeristen zijn zich onvoldoende bewust van de mogelijkheden in de desbetreffende regiorsquos Door gebrekkige informatievoorziening blijft toch al seizoensgebonden economisch potentieel onbenut Daarnaast zorgt de confrontatie tussen beroepsvaart en de recreatieve watersporter regelmatig voor onveilige situaties
Doelgroep Fryslacircn kent jaarlijks ruim 15 miljoen overnachtingen van watersportshytoeristen 15 Daarnaast recreeumlert de eigen bevolking van Fryslacircn ook intensief op en rond het water
15 Toerdata Noord Toerisme in cijfers 2007
F R I E S E I C T - I N N O V A T I E A L L I A N T I E 29
Doelstelling Ontwikkel en implementeer in twee jaar met inzet van de nieuwste communicatietechnologieeumln die draadloze toepassingen die in het decennium daarna Fryslacircn aantoonbaar sociaaleconomisch versterken
Voor een betere beleving en benutting van Fryslacircn wordt vanuit een gebruikersperspectief ICT ingezet ter
bull Verhoging economische spin-off Friese middenstand
- Dynamische Point-of-interest tafel aan het water
- Exposure voor evenementen concerten exposities etc
bull Verrijking vaarroute-informatie
- Overheidsinformatiedienst actuele brugtijden brughoogshyten vaardiepte gekoppeld aan waterstand tijdelijke obstakels boeicooumlrdinaten en weerbericht (stormwaarshyschuwing)
- Adviesvaarsnelheid breedte vaarweg + belading
- Beroepsvaartalert drukke kruisingen
- Ligplaats reservering + voorzieningen
bull Verhoging servicegraad veiligheid op het water
- Zorg op het water waterambulance Sneek Thuiszorg aan boord telegeneeskunde track amp trace
- Wegenwacht op het water bootbenodigdheden en reparashyties (motorpech zeilmaker brandstof touw en tuigage) + e-diagnose
Toegevoegde waarde Nieuwe draadloze en schaalbare tweeweg breedbandinfrastructuur versnelt de ontwikkeling van digitale (maatschappelijke) dienstverlening
1 Locatiegebonden breedband informatiediensten (interessante locaties evenementen voorzieningen etc) op mobiele en vaste monitoren van zakformaat tot megaschermen
2 Dedicated tweewegverbinding (oa hulpdiensten)
3 Track and trace van schepen (verhuurbedrijven hulpdiensten locale serviceproviders)
4 Live draadloze narrowcasting (zeilwedstrijden muziekshytheaterregistratie)
5 Persoonsgebonden routeplanner (ingang kinderen 65+ sportgezondheid historie natuur culinair etc)
6 E-reserveringssysteem voor jachthavens avondje uit etc
7 Virtuele radar
8 VOIP communicatie in het buitengebied
9 Fryslacircnpas (naast marketing ook Elektronisch Schip Dossier)
F R I E S E I C T - I N N O V A T I E A L L I A N T I E 30
Concrete resultaten Interactie tussen wal en water draagt bij aan seizoensverlenging doelgroepverbreding en intensivering van bestedingen per watertoerist Bij evenementen zoals de Sneekweek krijgt de Friese economie slechts een korte impuls waar slechts een deel van de omliggende bedrijvigheid van kan profiteren Door de verhoogde interactie tussen wal en water zal de Friese middenstand (horeca jachthavens bootbenodigdheden etc) 5 extra omzet worden gerealiseerd Daarnaast beperkt het hoogseizoen van watertoeristen zich momenteel tot de zomermaanden Door het bieden van extra servicegraad eveneens in voor- en naseizoen en aanvullende informatie (incl virtuele vakantievoorpret) beoogt dit project deze periode te verlengen De verwachte resultaten zijn
bull Weersonafhankelijke uitbreiding toeristenseizoen van gemiddeld twee naar vijf maand per jaar
bull Vergroting uitgaven per toerist per dag met 5 Invoering Sneekweek 2009 en uitbreiding met straal van tien km in 2010
bull vergroting van de structurele werkgelegenheid in het werkingsshygebied met 5 te realiseren in de hightech productie- en dienstensectoren
Samenstelling (Potentieumlle) samenwerkingspartners zijn onder andere ziekenhuizen ondernemersverenigingen kennisinstellingen infrastructuuraanbieders softwareontwikkelaars lokaal MKB gemeenten provincie
F R I E S E I C T - I N N O V A T I E A L L I A N T I E 31
53 Zorg op afstand (ZoA) Pilot lsquohartfalenrsquo
Probleem Zorg op Afstand (dat is preventie diagnose behandeling en monitoring onafhankelijk van tijd en plaats) wordt gezien als deacute oplossing om de enorme discrepantie tussen vraag en aanbod in de zorg (in 2025 kan nog maar 60 van de zorgvraag beantwoord worden) het hoofd te kunnen bieden
De businesscase voor zorg op afstand is echter nog nergens echt gerealiseerd Dit heeft vele oorzaken maar de belangrijkste zijn wel
bull Geen goede integratie met bestaande systemen waardoor Zorg op Afstand naast en niet in plaats van bestaande zorg komt
bull Geen onderlinge samenhang Initiatieven sluiten niet op elkaar aan Patieumlnten en burgers krijgen met meerdere kastjes of systemen te maken en zullen het idee niet adopteren Innovatieve aanbieders krijgen daardoor geen goede afzet
Doelgroep De (Friese) patieumlntburger kan langer zelfstandig wonen ook op het platteland eilanden en weet zich verzekerd van voldoende zorg en veiligheid De pilot richt zich specifiek op hartpatieumlnten
Innovatieve zorgaanbieders Zij willen hun businesscase kunnen realiseren in een goede afzetmarkt
Indirecte doelgroep betreft de leveranciers voor Zorg op Afstand systemen Een gunstige afzetmarkt betekent meer werk en omzet en een beter klimaat om verder te investeren
Daarnaast is de zorgverzekeraar belanghebbend de uiteindelijke belofte van Zorg op Afstand komt dichterbij hogere arbeidsproductiviteit in de zorg meer garantie van voldoende zorg lagere kosten minder zorgen bij de patishyentburger
Doelstelling Bij de ontwikkeling van een generieke architectuur en een dienstverleningsconshycept voor Zorg op Afstand wordt de gebruiker centraal gesteld Indien mogelijk worden de activiteiten van stichting Gerrit verder opgeschaald De zorginfrastructuur en het modulair opschaalbare dienstenconcept moeten zich bewijzen via een aantal concrete pilotprojecten met een harde businesscase De pilot lsquoHartfalenrsquo vormt de eerste testcase De behoefte van de zorgclieumlnt moet bij de ontwikkeling van nieuwe diensten van meet af aan centraal staan Uitgebreid behoefteonderzoek is dan ook bij aanvang noodzakelijk
Een achterliggende doelstelling van ZoA is het opheffen van systeemfalen binnen de zorgketen ZoA vervult een vraaggestuurde brugfunctie tussen burgerpatieumlnt en zorgaanbieder Met behulp van eacuteeacuten kastje wordt monitoring op afstand en communicatie via veilige verbindingen mogelijk Belangrijkste innovatie ligt in een harde businesscase voor innovatieve zorgdiensten met voldoende integratie in de huidige installed base en betrokken partijen
F R I E S E I C T - I N N O V A T I E A L L I A N T I E 32
Toegevoegde Burgerpatieumlnt dichtbij (desgewenst mobiel) ondersteunen met zorg ICT Geeft waarde burgerpatieumlnt meer veiligheid kan langer zelfstandig wonen en doet (langer)
mee in het sociale levenmaatschappij
Bij telemonitoring wordt een hartpatieumlnt eerder uit het ziekenhuis ontslagen en vermindert het polibezoek de mortaliteit en de (her)opnamen Ook de kwaliteit van de zorg verbetert door toename van aantal contactmomenten compleet beeld door patieumlntprofiel multidisciplinaire samenwerking juiste zorgverlener voor hulpvraag sneller de juiste medicatie en besparing van reistijd door virtueel polibezoek Tenslotte leidt de ontwikkeling van de benodigde infrastructuur tot economische spin-off voor het Friese bedrijfsleven Telemonitoring creeumlert tevens faciliteiten voor exploitatie van Friese health check-up diensten met uitstralingseffecten ook buiten de provincie Voor provincie gemeenten verzekeraar (indien in samenhang) biedt ZoA veel potentie voor nieuwe producten aantrekkelijkheid zorgverlening exportproduct evenals werkgelegenheid (Fryslacircn als proeftuin zorg op afstand valley)
Concrete Realiseren van twee of drie concrete projecten waarbij een aantal nieuwe resultaten technologieeumln een definitieve inbedding in de zorgveiligheid hebben gekregen
In de eerste pilot hartfalen wordt een architectuur voor infrastructuur en het dienstverleningsconcept ontwikkeld die ook voor andere projecten bruikbaar zijn De pilot leidt ook tot de invulling van noodzakelijke centrashylegemeenschappelijke onderdelen zoals een zorgnetwerk en een gemeenschappelijke zorg-opvolgcentrale waarmee een open platform voor zorgdienstenaanbieders wordt gerealiseerd De inzet van telemonitoren moet leiden tot toepassing bij 50 van de patieumlnten met hartfalen in Fryslacircn enkele jaren na succesvolle afronding van de pilot Door telemonitoring zijn er 30 minder opnamen nodig van patieumlnten met hartfalen mortaliteit vermindert met 30 en patieumlnten worden gemiddeld twee dagen eerder uit het ziekenhuis ontslagen
Samenstelling (Potentieumlle) samenwerkingspartners zijn onder andere zorgaanbieders zorgverzekeraars aanbieder dienstenplatform provincie kennisinstellingen hardware leveranciers en infrastructuur aanbieders
F R I E S E I C T - I N N O V A T I E A L L I A N T I E 33
54 Qwiek
Probleem Zorgverleners gebruiken steeds vaker de mogelijkheden van het internet om hun (zorg)diensten aan te bieden Zij bouwen daarvoor hun eigen portalen - al dan niet beveiligd - op eigen wijze De samenhang ontbreekt vaak nog Dit levert problemen
bull De patieumlnt is onvoldoende lsquoempoweredrsquo Zij krijgen slechts een deel van de informatie en een deel van de diensten tot hun beschikking Patieumlnten kunnen niet zelf sturen
bull Elk initiatief van zorgverleners moet op zichzelf lsquokrachtigrsquo genoeg zijn om te overleven Er is weinig mogelijkheid tot aanhaken op hergebruiken van of integratie van elkaars diensten en faciliteiten De initiatieven worden moeilijk uitrolbaar en hebben relatief weinig kans van slagen
Om samenhang te creeumlren bestaan ook weer diverse initiatieven zoals portalen van ketenzorg leveranciers WMO loket Foar Elkoar Omkeer 20 (sociale netwerken) zorgdomein pointment websites van zorgverzekeraars Ook deze gaan langs elkaar heen Met alle gevaren van dien eilandvorming het niet aan (kwaliteits)eisen voldoen weinig voortgang door onvoldoende samenhangmassa en niet de minste onzekerheid bij de patieumlnt over betrouwbaarheid (is de informatie juist heb ik alle relevante informatie is zij objectief) van het gebruikte portaal dat bovendien niet vanuit klantpatieumlntperspectief of -behoefte is ingericht
Het probleem heeft geleid tot de GERRIT-challenge uitgevoerd door TNO (als gevolg van het winnen van GERRIT van de telemedicineprijs 2008) TNO kwam met de oplossing van een platform voor het uitwisselen van diensten waarmee de diverse portalen gevoed kunnen worden Dit platform heeft de werknaam Qwiek gekregen
Doelgroep Patieumlntenburgers als gebruikers van (Qwiek)diensten zoals (modules van) de webdokter (zie wwwhzclnl) e-consult (NPCF)
Zorgverleners alsook aanbieders van diensten Op termijn liggen ook andere aanbieders (zoals gemeenten)in het verschiet (gelet op WMO-loket en GGD ten aanzien van preventie en EKD)
Doelstelling Gestreefd wordt naar een oplossing en een voorbeeldproject dat nationale navolging kan krijgen Er is in Nederland nog niet iets vergelijkbaars gerealiseerd Er zijn wel vergelijkbare initiatieven op onderdelen maar er is geen geheel Als het pilotproject in Fryslacircn slaagt kan Qwiek een platform voor heel Nederland worden
Toegevoegde waarde Qwiek is een platform voor ontsluiting van zorgdiensten zodat een persoon zijnhaar eigen diensten kan afnemen om zelf de regie te kunnen nemen over zijnhaar zorg vanuit zijnhaar eigen behoefte Daarnaast biedt dit platform toegang tot andere mogelijk interessante websites voor deze persoon Het platform kan tevens voor aanbieders gebruikt worden om hun eigen portaal te verrijken met diensten van derden of om hun diensten in portalen van derden te hangen
Voordelen voor burger en directe omgeving Het platform maakt het voor een burger gemakkelijker om inzage te krijgen in relevante en betrouwbare medische en logistieke gegevens en om zelf zorgzaken te regelen vanaf een willekeurige plek (met internet) een willekeurig apparaat een willekeurig internetportaal op een willekeurige tijd
F R I E S E I C T - I N N O V A T I E A L L I A N T I E 34
Voordelen voor stakeholders lees zorgverleners Het platform biedt stakeholders de mogelijkheid om versneld een volledig dienstenpallet te kunnen bieden waar men dit individueel niet kan waardoor - een grotere patieumlntenbasis bereikt (en bediend) kan worden - meegelift kan worden met andere innovatieve toepassingen (goed voor imago) - kosten en risicorsquos gedeeld worden - individuele stakeholders zich kunnen profileren met hun eigen dienstverlening en flexibel nieuwe eigen diensten toevoegen
Concrete resultaten bull Diensten op devices van burgers waardoor patieumlntempowerment toe neemt Burgers worden ondersteund bij het zoeken en boeken van zorgverleners en kunnen hun eigen diensten (op basis van eigen behoeften noden) samenstellen op hun (draadloos) device
Voorbeelden van dergelijke diensten
bull Vanuit lsquoherhaalreceptrsquo in webdokter direct online bij verzekeraar dekking nagaan en vervolgens medicijn bij apotheek bestellen
bull Afspraken maken via lsquokijken en vergelijkenrsquo
bull Zelf bloedwaarden doorgeven (combinatieintegratie met Zorg op Afstand)
bull Het vullen van het device met diensten is erg eenvoudig hetgeen een randvoorwaarde is om te komen tot patieumlntgedreven (keten netwerk) zorg
Het Qwiekplatform is opgebouwd Qwiek stapt tussen de portals geeft synergie samenhang en massa geeft de patieumlnt betrouwbare informatie geeft de zorgverlener een extra kanaal om (multidisciplinaire) diensten aan te bieden maakt nieuwe diensten mogelijk bijv zorgcooumlrdinatie speelt in op trends en ontwikkelingen vereist samenwerking openheid is de essentie
Samenstelling (Potentieumlle) samenwerkingspartners zijn onder andere ziekenhuizen zorgdienstenverleners platformaanbieder netwerkaanbieders hard- en softwareleveranciers kennisinstellingen zorgverzekeraars
55 Sport experience Fryslacircn
Probleem De provincie Fryslacircn wordt vaak geassocieerd met sport en vooral Heerenveen heeft een rijke sporthistorie Sportstad Heerenveen zorgt ervoor dat de provincie ook een rijke sporttoekomst zal krijgen De afgelopen jaren zijn rond het stadion het SC Heerenveen de nodige sportieve projecten uitgevoerd Op dit moment bestaat Sportstad Heerenveen uit een sportcentrum (met een zwemcomplex grote sporthal turnhal squashbanen en een dojo) een gezondheidsboulevard een lifestylepassage de CIOS-opleiding van het Friesland College en uiteraard het Abe Lenstra stadion De aandeelhouders van sportstad zijn de gemeente Heerenveen SC Heerenveen en de Friesland Zorgverzekeshyraar
Binnen het concept Sportstad Heerenveen wordt er gewerkt aan de Sport Experience De Sport Experience is een (fysieke) locatie waar je als bezoeker een sportieve ervaring daadwerkelijk kan ondergaan Om het
F R I E S E I C T - I N N O V A T I E A L L I A N T I E 35
een en ander onder de aandacht te brengen en te houden bij het publiek zijn aanzienlijke promotieactiviteiten nodig Hierbij kan ICT een belangrijke rol spelen
De probleemstelling is tweeledig
1 Hoe kan inzicht gekregen worden in toeristenstromen
2 Hoe kunnen potentieumlle klanten via games worden geprikkeld om de Sportexperience te bezoeken
Doelgroep De focus ligt op jongeren in Nederland en daarbuiten
Doelstelling ICT kan als versneller van de Sport Experience dienen omdat je met virtualisatie (online gaming en 3D-simulaties) in de voorfase al aan promotie kunt doen en gebruikerservaringen kunt verzamelen (datamining) Door het koppelen van databases van verschillende Friese (toerischtische) instanties kan beter inzicht worden gekregen in de behoeften en wensen van de bezoekers van de provincie Fryslacircn
Toegevoegde waarde De toegevoegde waarde van de Alliantie ligt in het bijeen brengen van gekwalificeerde personen en hoogwaardige kennis om het project succesvol te realiseren Daarnaast kan de Alliantie zorgen voor extra draagvlak bij financiers Verder kan de Alliantie waarde toevoegen door dit project te linken aan de andere projecten van de Alliantie en op die manier de kracht van kruisbestuiving te benutten
Concrete resultaten Het realiseren van een systeem (1) waarmee de Sportexperience via het web toegankelijk kan worden gemaakt (2) waarin potentieumlle klanten beter in kaart worden gebracht binnen een termijn van twee jaar
De Sportexperience toegankelijk maken via het web kan door middel van simulaties In de ontwerpbouwfase alvast rondkijken (virtualisatie) Maak een game waarmee de speler de ervaring krijgt alsof zelf het sportevenement meemaakt Zorg voor spanning bij de speler Op deze manier krijgen mensen interesse in de Sportexperience en gaan ze deze bezoeken
Er zijn verschillende organisaties die bijhouden welke personen Fryslacircn bezoeken Denk aan Fryslacircn marketing verschillende hotelketens organisaties die zich bezighouden met watersport et cetera Met de bovenstaande webapplicatie kan beter inzicht in de behoeften en wensen van potentieumlle klanten worden vergaard
Samenstelling (Potentieumlle) samenwerkingspartners zijn onder andere organisaties actief in de sportsector onderwijs- en kennisinstellingen softwareleveranciers (gaming en simulatie) hardwareleveranciers en webmarketeers
56 Ketendigitalisering in de jachtbouw
Probleem De jachtbouw kent hoge ontwikkelkosten Deze worden pas terugverdiend bij grote serieproductie In Fryslacircn is de omvang van de productie vaak beperkt Hierdoor zijn de kosten hoog en is het lastig om concurrerend te blijven Door middel van breedbandcommunicatie en een modulaire aanpak kan efficieumlnter geproduceerd worden door een groep van jachtbouwers
Er komen vier databases die allen modulaire standaardonderdelen bevatten Casco aandrijftechniek interieur overige apparatuur De
F R I E S E I C T - I N N O V A T I E A L L I A N T I E 36
unieke combinatie van standaardonderdelen leidt tot een uniek ontwerp met relatief lage kosten Bij het ontwerp van het casco zal 3D-techniek een grote rol spelen Bij de keuze van aandrijftechniek wordt bepaald welke motoren mogelijk zijn en welke consequenties dit heeft voor trillingen en geluid Bij het interieurontwerp zullen 3D-techniek CAM16 en CNC-machines een grote rol spelen
Doelgroep Jachtbouwers en toeleveranciers in de provincie Fryslacircn
Doelstelling Het integraal bijeen brengen van de gehele productieketen en digitale samenwerking van ontwerp tot fabricage realiseren Door toepassing van een totaalconcept wordt de bouw van een duurzaam schip voor de verhuurmarkt gerealiseerd met als doel via de beschreven aanpak de internationale concurrentiepositie van de Friese Jachtbouw te versterken
Toegevoegde waarde ICT is een enabler om de hele keten van jachtbouwers te laten samenwerken De rol van ICT kan door verschillende technologieeumln vorm krijgen zoals een databasesysteem 3D- modellen CADCAM en ERP
Concrete resultaten Er wordt een ndashdoor een topdesigner ontworpen- jacht gebouwd ICT wordt ingezet om het systeem met databases ERP-systemen 3Dshysimulaties op te zetten en te testen
Samenstelling (Potentieumlle) samenwerkingspartners zijn onder andere vijf jachtbouwers leveranciers van hybride aandrijvingen generatoren accursquos dieselmotoren ERP systemen randapparatuur schilderwerken cascorsquos interieurs CNC-bedrijven met 3D-freesfaciliteit ICT-bedrijven Navalshyarchitects en Reality Theatres
57 Platteland kleine kernen
Probleem Steeds meer voorzieningen verdwijnen uit kleine kernen Denk bijvoorbeeld aan postkantoor apotheek banken en gemeentebalies Gemeentelijke herindelingen zijn hier ook deels debet aan Hierdoor neemt de sociale cohesie af en wordt de leefbaarheid in deze kernen steeds minder terwijl in de nabije toekomst het belang van lokale voorzieningen door vergrijzing van de kleine kernen toeneemt Ook verdwijnt hiermee werkgelegenheid en de economische binding van veelal gezinnen en jongeren met het plattelandkleine kernen (ontgroening) Daarnaast verslechtert hierdoor het vestigingsklimaat voor ondernemingen waardoor bedrijven vertrekken en vestiging van nieuwe bedrijvigheid uitblijft met daaruit voortvloeiende negatieve gevolgen voor de werkgelegenheid Versterking van het plattelandkleine kernen kent dan ook twee componenten Enerzijds versterking van de sociale cohesie en anderzijds de versterking van economische binding (van burgers en bedrijven) en vitaliteit van het platteland
Nieuwe technieken kunnen dorpen leefbaar houden Aansluiten bij de behoefte van inwoners van het platteland is een voorwaarde voor succes van voorzieningen (fysiek en virtueel) Alleen voorzieningen die gedragen worden door gebruikers kunnen op termijn zonder subsidie (zelfdragend)
16 Computer Aided Manufacturing (CAM) het fabriceren van producten met behulp van een computer
Computer Aided Manufacturing (CAD) computergesteund ontwerpen
Enterprise Resource Planning (ERP) softwarepakket ter ondersteuning van bedrijfsprocessen
F R I E S E I C T - I N N O V A T I E A L L I A N T I E 37
voortbestaan Voor de specifieke invulling van het thema platteshylandkleine kernen is het dan ook noodzakelijk om dmv een behoeftescan de daadwerkelijke gebruikersvraag op het platteland in kaart te brengen Vooralsnog zijn veel initiatieven in dit veld te versnipperd en te veel gericht op enkele specifieke toepassingen Wat nodig is is een totaalconcept (sterk vraaggestuurd) dat bij de doelgroep nieuwe economische en maatschappelijk activiteiten losmaakt
Doelgroep Bewoners (en bedrijven) van de kleinere kernen in Fryslacircn In het bijzonder MKB-bedrijven 13-18 jarigen (werkende) ouders en ouderen (niet werkenden)
Doelstelling In een dorpskern (bijvoorbeeld Dantumadeel) wordt een pilot opgestart met als doel om een dorpshuis nieuwe stijl te realiseren Door toepassing van een totaalconcept voor plattelandsontwikkeling wordt onder andere een bijdrage geleverd aan de verbetering van de sociale cohesie digitale voorzieningen en de werkgelegenheid onder jongeren Sociale cohesie en economische binding dienen bij een dergelijke scan centraal te staan
De sociale cohesie kan op verschillende manieren versterkt worden Wanneer voorzieningen op gebied van wonen leven (sociaal dorpsleven en ndashcultuur) en zorg ontwikkeld worden die aansluiten bij de behoefte van de bewoners van en in de omgeving van de plattelandskern kunnen oa ouderen langer zelfstandig blijven wonen Bovendien maken een (toekomstig) excellent dienstenaanbod evenals rust en ruimte het ook voor mensen uit andere delen van Nederland aantrekkelijk om zich op het Friese platteland te vestigen
Digitale voorzieningen op het gebied van digitaal onderwijs (primair en voortgezet) zijn een mogelijkheid om zowel de sociale cohesie met betrekking tot jongeren als de economische vitaliteit van het platteland te versterken Onderwijs biedt jongeren immers kansen op de arbeidsmarkt Ook bieden digitale (onderwijs)voorzieningen kansen om deze buiten de provincie Fryslacircn te vermarkten Met name voor het MKB zijn toepassingen om de e-vaardigheden te vergroten kansrijk17
Voorzieningen die de economische binding met het plattelandkleine kernen versterken maken het voor jongeren gezinnen en werkende ouderen aantrekkelijk om op het platteland te (blijven) wonen Een van de mogelijkheden om de economische binding te versterken is de ontwikkeling van toepassingen die leiden tot het ontstaan van nieuwe vormen van dienstverlening en werkgelegenheid
Een mogelijk succesvol traject is de ontwikkeling van hoogwaardige en complexe telewerktoepassingen die niet afhankelijk zijn van een standplaats Dergelijke voorzieningen maken het ook voor huidige randstadinwoners aantrekkelijk om zich op het Friese platteland te vestigen en te blijven werken in de randstad
Ook biedt de inzet van microkredietverlening kansen voor innovatie in het Friese MKB (vakmanschap) en naar succesvol voorbeeld van Koninklijke Tichelaar uit Makkum dit buiten de regio te vermarkten
Tenslotte dient benadrukt te worden dat innovatieve vermarktbare voorzieningen die door Friese partijen zijn ontwikkeld economische spinshyoff voor het Friese bedrijfsleven genereren
17 Bron Initiatieven voor het bevorderen van eSkills van de beroepsbevolking in zes Europese landen Dialogic 2006
38 F R I E S E I C T - I N N O V A T I E A L L I A N T I E
Toegevoegde waarde Een belangrijk kenmerk van ICT-toepassingen is de mogelijkheid van opschaling Eenmaal ontwikkelde toepassingen kunnen zonder aanzienlijke kosten verder vermarkt worden Insteek van het pilotproject dient dan ook het selecteren van toepassingen te zijn die aantrekkelijk zijn voor een brede doelgroep in en buiten de provincie Fryslacircn
Online zorg (ouderen en gezinnen) domotica en sociaal-culturele voorzieningen die huidige inwoners aan het platteland bindt eacuten voor inwoners van buiten Fryslacircn aantrekkelijk is om zich op het Friese platteland te vestigen
Digitale voorzieningen die zowel de sociale cohesie als economische binding versterken eacuten buiten Fryslacircn vermarkt kunnen worden
Telewerk-toepassingen waarvan bedrijven uit andere delen van Nederland gebruik kunnen maken eacuten het voor randstedelingen aantrekkelijk maakt zich te vestigen op het Friese platteland
Concrete resultaten Einddoel van het project is de inrichting van fysieke loketten (dorpshuizen) dichtbij de burger In deze dorpshuizen komen de fysieke en virtuele component samen De dorpshuizen brengen de voorzieningen en daarmee de sociale cohesie en ondernemerschap daadwerkelijk terug in de kleine kernen Het vormt een concentratiepunt voor uiteenlopende fysieke en virtuele diensten op het vlak van gezondheid onderwijs ondernemerschap cultuur en sport
Op basis van de behoeftescan en de aansluiting bij het Vital Rural Area- project wordt een totaalconcept met daarin een aantal ICT-toepassingen en daaraan en omheen gerelateerde diensten en voorzieningen geselecteerd voor een pilotproject Hiervoor dient een businessplan opgesteld te worden met monitoring go-no go beslissingen en opschalingsmogelijkheden Uiteindelijk dient de pilot te resulteren in de ontwikkeling van toepassingen die de sociale cohesie en economische vitaliteit versterken eacuten onderscheidend zelfdragend en opschaalbaar zijn
Samenstelling (Potentieumlle) samenwerkingspartners zijn onder andere banken verzekeraars (huis)artsen thuiszorginstellingen verenigingen woningbouwcorporaties gemeenten postkantoren onderwijsinstellingen KvK belastingdienst bibliotheken jongerenwerk bedrijven en MKB Noord
F R I E S E I C T - I N N O V A T I E A L L I A N T I E 39
6 Organisatie
61 Rol van de Alliantie
De Friese ICT-innovatie Alliantie heeft de rol van stimulator versneller versterker en makelaar op zich genomen om de beste krachten vanuit de maatschappij en economie in de provincie Fryslacircn te bundelen om pilotprojecten te starten en te komen tot zelfdragende innovatieprojecten die de economische en maatschappelijke ontwikkeling in Fryslacircn sterk stimuleren Naast de hiervoor genoemde rollen is de Alliantie in het algemeen - en de Kerngroep in het bijzonder - vooral een realist en vertaler van vraag naar oplossing De Alliantie werkt aan het opstarten van een zes pilotprojecten in nauwe samenwerking met andere stakeholders maar is geen eigenaar van de projecten
De Kerngroep bestaat uit zes leden die op persoonlijke titel en zonder last of ruggespraak hun visie inbrengen zich sterk maken voor het opzetten van de projecten en toezien op uitvoering daarvan De Kerngroep is vooralsnog geiumlnstalleerd tot en met 31 december 2010 De leden van de Kerngroep zijn
bull Profdrir LP Ligthart (voorzitter) TU Delft
bull R Feenstra RI MBA De Friesland Zorgverzekeraar
bull Drir PA Gielen TCNN
bull Drs FA Pronk Rabobank Heerenveen
bull Drs WR Reek MCM Gemeente Sneek
bull Drs J Wester TNO-ICT
Dialogic Next Step en in het bijzonder drs SR Maltha ir ing RMF Brennenraedts en drs H Gillebaard ondersteunen de Alliantie met de voorbereiding van bijeenkomsten verrichten onderzoek waar nodig en begeleiden de uitvoering van projecten
62 Taakstelling per onderdeel van de Alliantie
Raad van Advies
De Alliantie zal een Raad van Advies kennen die uit drie tot vier personen zal bestaan en momenteel nog te formeren is De leden zijn bestuurders van statuur die politiek zeer goed ingevoerd zijn zowel op provinciaal als landelijk niveau De Raad van Advies geeft allereerst steun aan de beoogde initiatieven en draagt dit ook publiekelijk uit Daarnaast zal zij vooral een klankbord- en ambassadeursfunctie gaan vervullen om de ambities van de Alliantie te helpen realiseren Hiervoor zal zonodig onafhankelijke bestuurlijke druk georganiseerd worden De Raad van Advies biedt de Alliantie toegang tot diverse relevante netwerken en is thuis in de financieringsmogelijkheden voor de beoogde innovatieprojecshyten Verder dient de Raad van Advies zelfstandig initiatief te nemen om de activiteiten van de Alliantie ook op andere nationale of internationale agendarsquos geplaatst te krijgen De Raad van Advies zal enkele malen per jaar bijeenkomen en afstemmen met de Kerngroep
F R I E S E I C T - I N N O V A T I E A L L I A N T I E 41
Kerngroep
De Kerngroep is in een eerste fase gestart met een visieontwikkeling en heeft dit vertaald in de onderliggende Roadmap De Kerngroep dient haar visie en plannen in bij de Gedeputeerde Staten van Fryslacircn Na goedkeuring door GS heeft de Kerngroep de komende twee jaar als taak de Alliantie en in het bijzonder de projectgroepen aan te sturen en te adviseren bij de uitvoering In eerste instantie fungeert de Kerngroep vooral als werkvoorbereider Daarna ziet de Kerngroep toe op de uitvoering van afzonderlijke projecten conform de geformuleerde visie en opgestelde criteria via driemaandelijkse monitoring Begin 2010 neemt de Kerngroep per project een mid-term gono-go beslissing Zonodig worden projecten daarna bijgestuurd of zelfs stopgezet Na 2010 zullen de projecten zelfstandig verder dienen te gaan en vallen vanaf dat moment buiten de regie van de Alliantie
Projectgroepen
De Alliantie zelf krijgt vooral gestalte middels een vijftal projectgroepen (a) Draadloze Friese meren (b) Zorg (c) Sport Experience (d) Jachtbouw en (e) Kleine kernen Deze projectgroepen bestaan uit private enof publieke deelnemers afhankelijk van het project De projecten komen onder leiding van een nader te benoemen projectleider De aangestelde projectleider stemt af met een afgevaardigde van de provincie Fryslacircn en contactpersonen uit de Kerngroep zoals beschreven in deze Roadmap Op korte termijn zal er gestart worden met de verdere samenstelling van de projectgroepen conform de voorstellen in de afzonderlijk roadmaps
lsquoVerticalersquo activiteiten
Daarnaast zijn er drie lsquoverticalersquo projectactiviteiten die op alle projectgroepen van toepassing zijn namelijk onderwijsvernieuwing kennisborging en promotie en communicatie In alle vijf projectgroepen spelen deze aandachtsgebieden een belangrijke rol In het bijzonder voor het onderwijs geldt dat wij vanuit elke projectgroep spin-off effecten en digitale toepassingen verwachten die voor onderwijsdoeleinden ingezet kunnen worden Daarmee kan onderwijs een belangrijke integrale en verbindende functie vervullen tussen de projectengroepen onderling alsook een belangrijke rol spelen in de kennisborshyging Voor promotie en communicatie geldt hetzelfde De Kerngroep is in eerste instantie verantwoordelijk voor de lsquohorizontalersquo activiteiten
De Friese ICT-innovatie Alliantie kent de volgende organisatiestructuur
F R I E S E I C T - I N N O V A T I E A L L I A N T I E 42
ONDERWIJSVERNIEUWING
PROMOTIE EN
COMMUNICATIE
KENNNISBORGING
Raad van Advies Taak klankbord en ambassadeursfunctie
KerngroepTaak Advisering en aansturing Alliantie Opstellen Roadmap
toezien op uitvoering en monitoring
Friese ICT innovatie-alliantie Taak Uitvoering Roadmap in projectgroepen
Resultaat Minimaal eacuteeacuten project per projectgroep geschikt voor opschaling en zelfstandige continuering na 2 jaar
Projectgroep Draadloze meren
Projectgroep Sport Experience
Projectgroep Zorg
Projectgroep Jachtenbouw
Projectgroep Kleine kernen
Figuur 9 Organisatiestructuur van de Friese ICT-innovatie Alliantie
43F R I E S E I C T - I N N O V A T I E A L L I A N T I E
F R I E S E I C T - I N N O V A T I E A L L I A N T I E 44
7 Ter afsluiting In deze Roadmap voor ICT-innovatie in Fryslacircn heeft de Kerngroep haar visie neergelegd en haar plannen voor innovatieve pilotprojecten geformuleerd Duidelijk mag zijn dat de Alliantie een krachtige ambitie heeft die nu in concrete acties en plannen moeten worden vertaald Hiervoor is het noodzakelijk de komende maanden een plan van aanpak en een concreet en gedragen businessplan per project uit te werken In totaal kennen de beoogde projecten een financieringsbehoefte van circa twaalf miljoen euro Hiervoor zal een beroep gedaan worden op bijdragen vanuit (1) het bedrijfsleven (2) de provincie Fryslacircn en (3) overige partijen waaronder gemeenten stimulerings- en innovatiefondsen nationale overheid en Europese regelingen De Kerngroep ziet als uitgangspunt voor financiering van de projecten de volgende verdeling voor iedere twee euro aan geld van derden draagt de provincie eacuteeacuten euro bij (33) wat in de wandelgangen ook wel de Galema-norm wordt genoemd
De Kerngroep is verheugd haar visie in deze Roadmap te mogen aanbieden aan Gedeputeerde Staten van Fryslacircn en verzoekt om concrete ondersteuning voor uitvoering van de voorgenomen projecten Naast de gewenste co-financiering zoals hiervoor beschreven bestaat concreet behoefte aan financieumlle ondersteuning van de opstartfase (eerste drie tot zes maanden) Per project is circa euro 50000- euro nodig om de businesscases volledig te kunnen uitwerken en alle noodzakelijke projectvoorbereidingen te treffen (seed money) Hiervoor doen wij eveneens een beroep op Gedeputeerde Staten van Fryslacircn om de Alliantie voor de helft in deze kosten tegemoet te komen In deze voorfase is het weinig realistisch om uit het bedrijfsleven en vanuit andere instellingen volledige voorfinanciering te verwachten Wel zal in grote mate een beroep worden gedaan op zo veel mogelijk kostenloze medewerking van de stakeholders om in deze voorfase de noodzakelijke voorbereidingen te treffen
De visie van de Kerngroep heeft geresulteerd in serieuze plannen om in een multishystakeholder omgeving economie en samenleving in Fryslacircn een impuls te geven via ICT-innovatie Deze serieuze plannen waarvoor reeds veel commitment in het veld is uitgesproken vragen nu om serieuze ondersteuning De vraagstukken en behoeften van burgers en gebruikers in Fryslacircn staan daarbij centraal en ons motto luidt drsquor op en drsquor over
F R I E S E I C T - I N N O V A T I E A L L I A N T I E 45
Bijlage 1 SWOT-analyse
Sterkten Wat is de kracht van Fryslacircn
Een kenmerkende sterkte van Fryslacircn is eenvoudig te observeren Fryslacircn beschikt over veel ruimte zeker in vergelijk met de Randstad Daarbij komt dat de afstand tussen de Randstad en Fryslacircn relatief beperkt is De ruimte die Fryslacircn biedt maakt het mogelijk om er kwalitatief hoogwaardig te recreeumlren en te wonen Fryslacircn heeft veel mogelijkheden hiertoe die bovendien van hoge kwaliteit zijn Het toerisme in Fryslacircn drijft grofweg op drie pijlers watersport de rust van de Waddeneilanden en de cultuur van een aantal steden en dorpen (waaronder de ldquoElf Stedenrdquo)
In de Friese economie neemt de agrarische sector traditioneel een grote rol in Tegenwoordig is deze rol kleiner dan vroeger maar het is nog steeds een relatief omvangrijke sector Bovendien heeft de Friese landbouw de laatste decennia haar processen sterk verbeterd De productiviteit van deze sector is ndash zelfs vanuit een Nederlands perspectief - zeer hoog De sterke agrarische sector heeft mede geleid tot ontwikkeling van een florerende foodsector Het aandeel van de dienstensector ligt in Fryslacircn traditioneel onder het Nederlandse gemiddelde Hoewel dit nog steeds het geval is is deze sector vanaf circa 1995 een flinke inhaalslag aan het maken Binnen de dienstensector in Fryslacircn heeft vooral financieumlle dienstverlening een relatief groot aandeel Andere gebieden waarin Fryslacircn sterk is zijn de metaal- en elektrosector en watertechnoshylogie
Fryslacircn en de Friezen kennen een sterke identiteit Ze hebben een eigen taal volkslied en vlag en onderscheiden zich hiermee van de rest van Nederland Hierdoor bestaat er een grote sociale cohesie Dit speelt met name in de dorpen een grote rol in het dagelijkse leven
Zwakten Wat zijn de beperkingen in Fryslacircn
Fryslacircn is opgebouwd uit 417 kernen waarvan 344 kernen uit minder dan 1500 inwoners bestaan Er is dus een lage mate van verstedelijking waardoor positieve agglomeratieshyeffecten uitblijven Veel van deze kleine kernen hebben te maken met een laag en dalend voorzieningenniveau Denk hierbij aan het verdwijnen van postkantoren scholen supermarkten et cetera Dit is duidelijk de negatieve keerzijde van de ruimtelijke structuur van Fryslacircn
Fryslacircn is de provincie die voorop loopt met vergrijzing Nergens in Nederland zijn er zo weinig jongeren In combinatie met een lage arbeidsparticipatie van ouderen en vrouwen heeft dit een negatief effect op de economie Overigens neemt de arbeidsparticipatie vooral van vrouwen de laatste jaren wel sterk toe
Er zijn in Fryslacircn weinig grote industrieeumln en het MKB heeft een groot aandeel in de werkgelegenheid Dit zou een van de oorzaken kunnen zijn van de lage RampD-inspanningen in de provincie Het wordt ook als oorzaak genoemd van de lagere arbeidsproductiviteit maar het is niet duidelijk of dat geheel terecht is In de samenstelling van de werkgelegenshyheid valt op dat de quartaire sector (zorg onderwijs overheid et cetera) sterk oververtegenwoordigd is Het aandeel van bedrijven dat producten en diensten afzet buiten de provincie (stuwende bedrijvigheid) is relatief beperkt
F R I E S E I C T - I N N O V A T I E A L L I A N T I E 46
Verschillende bronnen refereren aan de lage kwaliteit van het onderwijs in Fryslacircn Hierbij speelt het ontbreken van een universiteit een rol Door de afwezigheid van een universiteit behouden Vwo-leerlingen minder binding met Fryslacircn Hoger opgeleiden trekken hierdoor weg naar omliggende regiorsquos en de stroom hoger opgeleiden naar Fryslacircn is vrij beperkt Het gevolg is een braindrain Opvallend is het lage gemiddelde niveau van de leerlingen die de basisschool verlaten Er is geen overeenstemming over de oorzaak hiervan Een ander opvallend element is de aanwezigheid van achterstandswijken in Fryslacircn Hoewel dit vaak als een probleem van grote steden wordt gezien kampen ook veel dorpen en steden in (vooral Noord-)Fryslacircn met deze problematiek
Kansen Welke mogelijkheden biedt de omgeving
In Nederland neemt het aandeel 65-plussers van de totale bevolking toe Deze bevolkingsgroep geeft meer geld uit aan recreatie en aan zorg Een deel kiest zelfs voor het verhuizen naar een prettigere omgeving en gaan hoogwaardiger wonen Fryslacircn kan profiteren van deze demografische ontwikkeling door voorzieningen te treffen voor deze groep Hierbij zou ze zich kunnen profileren als het lsquoFlorida van het Noordenrsquo Door koploper te zijn met woon-zorgconcepten kan er een nieuwe markt ontstaan Doordat leeftijdssamenstelling van de groep vakantiegangers verandert zal er ander type vraag naar voorzieningen en activiteiten ontstaan Ook hierop kan worden ingespeeld Ook zorgtoerisme kan interessante mogelijkheden bieden voor Fryslacircn
Fryslacircn zou extra middelen kunnen aantrekken door aanspraak te maken op verschillende (Europese) fondsen Doordat Fryslacircn door sommige beleidsorganen wordt gezien als een achterstandsgebied komt men in aanmerking voor specifieke fondsen Maar er zijn ook generieke (Europese) fondsen waarop aanspraak gemaakt kan worden
Waar Fryslacircn beperkt profiteert van positieve agglomeratie-effecten beginnen sommige delen van de Randstad negatieve agglomeratie-effecten te ervaren zoals hoge grondprijzen verkeerscongestie en verpaupering van wijken Indien Fryslacircn goed digitaal ontsloten is kan het voor sommige organisaties interessant zijn om naar Fryslacircn te verhuizen
Groeiende aandacht voor (duurzame) energie en watertechnologie kan voor Fryslacircn kansen bieden De ruimtelijke structuur biedt bijvoorbeeld mogelijkheden voor het opwekken van zonne-energie of biomassa Ook het (zoute en zoete) water biedt hiertoe mogelijkheden De kennis die Fryslacircn heeft op het gebied van watertechnologie kan in de toekomst misschien in een bredere markt worden toegepast
De stijgende voedselprijzen zullen voor Fryslacircn grosso modo een positief effect hebben Zowel de agro- als de foodsector die een groot gedeelte van de stuwende bedrijvigheid vertegenwoordigen kunnen hier van profiteren
Bedreigingen Hoe kan de omgeving Fryslacircn schaden
De beperkte stuwende bedrijvigheid maakt Fryslacircn afhankelijk van andere inkomstenstroshymen uit Nederland Denk hierbij aan inkomsten uit sociale verzekeringen uitkeringen maar ook inkomsten uit de zorg Verandering in nationaal beleid kunnen hierdoor grote consequenties hebben voor de Friese economie en samenleving Ook inkomsten uit de landbouwsubsidies van de EU maken Fryslacircn kwetsbaar De Europese Unie reserveert jaarlijks bijna de helft van haar begroting voor het Gemeenschappelijk Landbouwbeleid Onder andere door de toetreding van nieuwe EU lidstaten kunnen deze middelen onder druk komen te staan
F R I E S E I C T - I N N O V A T I E A L L I A N T I E 47
Een andere bedreiging is de filiaaleconomie Veel bedrijfsvestigingen vooral in de zakelijke dienstverlening zijn nevenvestigingen De hoofdkantoren zitten veelal in de Randstad Deze locaties zijn hierdoor voor een groot deel afhankelijk van beslissingen die op andere plaatsen worden genomen
De internationalisering van de economie zorgt voor extra concurrentiedruk Vooral de lageropgeleiden ervaren een steeds grotere druk uit lagelonenlanden Omdat Fryslacircn relatief weinig hoogopgeleiden kent kunnen de negatieve consequenties van globalisering groter zijn dan in andere delen van ons land
F R I E S E I C T - I N N O V A T I E A L L I A N T I E 48
Bijlage 2 Additionele kerncijfers
Onderwijs
Fryslacircn heeft geen universiteit Het aantal studenten dat in Fryslacircn woont en een mastershydiploma ontvangt is zeer laag circa 200 per jaar Wel kent Fryslacircn enkele HBO-instellingen Toch is het aantal studenten dat een bachelorgraad ontvangt relatief beperkt vergeleken met andere provincies18
Geslaagden HBO Bachelor (naar woonplaats student)
0
2000
4000
6000
8000
10000
12000
14000
2000 2001 2002 2003 2004 2005
Groningen
Friesland
Drenthe
Overijssel
Flevoland
Gelderland
Utrecht
Noord‐Holland
Zuid‐Holland
Zeeland
Noord‐Brabant
Limburg
Figuur 10 Ontwikkeling van het aantal HBO Bachelor afgestudeerden in de Nederlandse provincies
Het aantal banen in het onderwijs is in Fryslacircn relatief hoog Dit is opmerkelijk gezien het ontbreken van een universiteit19
18 CBS ndash Statline [25]
19 LISA - bewerkt door Dialogic [27]
F R I E S E I C T - I N N O V A T I E A L L I A N T I E 49
Relatief aantal banen (Onderwijs)
50
55
60
65
70
75
80
85
90
2003
2004
2005
2006
2007
Groningen
Friesland
Drenthe
Overijssel
Gelderland
Flevoland
Utrecht
Noord‐Holland
Zuid‐Holland
Zeeland
Noord‐Brabant
Limburg
Figuur 11 Ontwikkeling van het relatief aantal banen in het onderwijs in de Nederlandse provincies
Zorg
Een manier om de omvang van de zorgsector te bepalen is het aantal ziekenhuisbedden In Fryslacircn zijn er relatief weinig bedden per inwoner ten opzichte van andere provincies Gezien de hoge mate van vergrijzing is dit opmerkelijk20
Hospital beds per million inhabitants
0
100
200
300
400
500
600
700
800
1993
1994
1995
1996
1997
1998
1999
2000
2001
2002
Groningen
Friesland
Drenthe
Overijssel
Gelderland
Flevoland
Utrecht
Noord‐Holland
Zuid‐Holland
Zeeland
Noord‐Brabant
Limburg
Figuur 12 Ontwikkeling van het aantal ziekenhuisbedden in de Nederlandse provincies
Een andere indicator van de relatieve omvang van de zorgsector is het relatief aantal banen Hier valt vooral op dat zich in 2006 een flinke daling voordeed21
20 European Commission - Eurostat [26] 21 LISA - bewerkt door Dialogic [27]
F R I E S E I C T - I N N O V A T I E A L L I A N T I E 50
Relatief aantal banen (Zorg)
120
130
140
150
160
170
180
190
2003
2004
2005
2006
2007
Groningen
Friesland
Drenthe
Overijssel
Gelderland
Flevoland
Utrecht
Noord‐Holland
Zuid‐Holland
Zeeland
Noord‐Brabant
Limburg
Figuur 13 Ontwikkeling van het relatief aantal banen in de zorg in de Nederlandse provincie
F R I E S E I C T - I N N O V A T I E A L L I A N T I E 51
Figuur 14 Overzicht van de relevante ICT Projecten in Fryslacircn
F R I E S E I C T - I N N O V A T I E A L L I A N T I E
Zo
rg
Zorg
Net
Frie
slan
d (
SG
)
Car
dio
logie
net
wer
k Fr
iesl
and
(MCL
NSD
)H
uis
van
het
Hed
en (
GEEF)
Tel
econfe
renci
ng v
ia Z
NF
(SG
)
Tel
econsu
ltat
ie A
mel
and (
CI
ZTS)
Virtu
eel bez
oek
uur
(ZTS
ZSA)
Virtu
ele
Thuis
zorg
(PF
KN
TH
FL)
Pasa
na
(Nijfinst
er)
Thuis
zorg
het
Fries
e La
nd
(N
ijfinst
er)
Sm
art
Car
ing C
om
munitie
s(D
T2015
Nijfinst
er)
O
TTO
(RIF
)
Ket
enZorg
Frie
slan
d
EPD
sch
akel
punt
OZIS
(SG
)
Sm
art
Car
ing C
om
munitie
s(D
T2015)
Ske
wie
l Try
nw
alden
Van
A n
aar
B(e
ter)
pap
ierloos
(SG
)Virtu
ele
HAP
Frie
slan
d (
SG
)
Web
dokt
er (
HZL)
Leer
-Zorg
port
al (
PF
MCL
TFW
G
GZ
RF)
Zorg
Dom
ein F
ries
land
Support
Fry
slan
JGZ p
lus
ouder
port
aal (T
FW)
Zorg
Net
Frie
slan
d p
ort
al (
SG
)
Dig
itaa
l Thuis
hote
l (P
F)
Foar
Elk
oar
(VFG
CIZ
ZF
FZ
en
ZKF )
Een
duid
ig p
atieuml
ntp
ort
aal (S
G)
Toer
ism
e m
et z
org
Zorg
Innova
tie
Foru
m
N
twurk
Fries
land
On
derw
ijs
Ser
ious
gam
es f
acto
ry (
NH
L)
Kla
sseg
las
(KN
)
Wad
den
cam
pus
(KN
RFP
)
Wad
den
cam
pus
(KN
RFP
)
Vid
eoco
nfe
renci
ng B
oger
man
(SB)
Frie
slan
d L
eern
etw
erk
(NH
L)
Inte
rnet
acad
emie
(N
HL)
Ener
gie
k (K
N
RFP
)
EdyF
rysk
(PF
)
Did
icla
ss (
NH
L)
Onlin
e lo
ket
Frys
lan (
PF)
Tom
ke (
Afucirc
k en
Bib
lioth
eeks
ervi
ce F
r ysl
an)
Vee
nques
t (N
HL)
Inte
rnet
acad
emie
(N
HL)
N
twurk
Fries
land
Overh
eid
ISZF
(ISZF)
NO
FA (
NO
FA)
Kle
ine k
ern
en
IPTV
Gam
enat
ions
(PF
KN
)
Doar
psb
acircn (
SD
)
Vital
Rura
l Are
a (N
ijfinst
er
NO
FA
RFP
TH
FL
KN
)Fr
oek
sTV (
FR-I
X
IV)
Virtu
ele
loke
tten
(KN
)
NO
FA (
NO
FA)
Vital
Rura
l Are
a (N
ijfinst
er
NO
FA
RFP
TH
FL
KN
)
Kij o
p I
T s
poor
(PF)
Doar
psb
acircn (
SD
)
Onts
luitin
g d
orp
sarc
hie
ven
(SD
W)
Am
bula
nte
han
del
(KN
N
BL
D
oar
psb
an)
N
twurk
Fries
land
MK
B
To
eri
sme
Gam
efes
tiva
l ldquoG
-Am
elan
drdquo
(NH
LG
ame
Val
ley
PF
en K
N)
3D
Vis
ual
isat
ies
(NH
L G
L P
F)
Frys
lacircn G
ames
(PF
)
Sucircke
rei (P
V
AN
WB
GD
LP
P)
Frys
lacircn R
ing (
PF)
Inte
ract
ieve
hots
pots
(KN
)
Nat
uurw
ebca
m (
VVV A
mel
and)
Bre
edst
rate
n (
NO
FCO
M)
ND
IV (
Syn
tens)
NO
FCO
M (
NO
FA
MKB N
OO
RD
Eal
a Fr
ya F
rese
na
(II
I)
KN
RFP
en O
NO
F)
Fiet
sroute
pla
nner
(FB
)
E-T
sjer
ke (
PF)
Toer
istisc
he
E-b
usi
nes
s (P
F)
Mobik
om
(PF
SVD
et
c)
Toer
ism
e m
et z
org
Zorg
eloos
Frys
lacircn (
PF)
Dig
ital
e w
ater
psp
ort
pas
(PF
)
Eile
en
N
twurk
Fries
land
Bijlage 3 Overzicht relevante ICT Projecten in Fryslacircn
Gam
ing
Bre
ed
ban
d
Beeld
com
shym
un
icati
e
Kete
nd
igit
alshy
iseri
ng
Inte
rnett
oeshy
pass
ing
po
rtal
Mob
iele
to
ep
ass
ing
en
Ove
rig (
wet
ensc
hap
pel
ijke
) in
itia
tiev
en
Frie
se S
olla
rchal
lenge
Blu
e Ener
gy
(WETSU
S)
52
Literatuur [1] RUG (2003) Arbeidsproductiviteit in Fryslacircn Een analyse van het niveau en de groei van 1990-2000 Onderzoek in opdracht van Gedeputeerde Staten van de Provincie Fryslacircn en de Kamer van Koophandel Fryslacircn URSI-rapport 305
[2] van der Elst-van der Lans Michelle Piet Rijk (2006) Lokale bedrijvigheid leefbaarheid en sociale vitaliteit in het landelijk gebied van Friesland LEI Den Haag
[3] Provincie Fryslacircn (2007) Sociaal Rapport Fryslacircn 2007
[4] Valentijn Bolhuis (2005) Friese sterkten in economisch perspectief Toekomstvisie op de ruimtelijk-economische ontwikkeling van de provincie Friesland RUG
[5] CBS (2007) Inwoners Randstad verdienen het meest httpwwwcbsnlnlshyNLmenuthemasinkomen-bestedingenpublicatiesartikelenarchief20072007-2240shywmhtm
[6] Meester Wilhelm J amp Pieter H Pellenbarg (2001) Changing regional images Are regional marketing campaigns successful Paper for the 41st European Congress of the Regional Science Association Zagreb 2001
[7] CPB (2006) Reactie op Probleemanalyse Zuiderzeelijn
[8] AD (2008) Toename van zwakke scholen
[9] Verwey Jonker instituut Kinderen in Tel Databoek 2006
[10] Verwey Jonker instituut Kinderen in Tel Databoek 2008
[11] Ministerie van EZ (2007) Koers Noord op weg naar pieken Duurzame groei door omschakeling naar een kenniseconomie
[12] Stelder (2002) Regionaal Economische Verkenningen 2002 Groningen Friesland en Drenthe
[13] Stelder Broersma J van Dijk (2008) Noordelijke Arbeidsmarkt Verkenning 2008
[14] Broersma Lourens en Jouke van Dijk (2006) Het belang van de industrie in het Noorden 1950-2025 Onderzoek in opdracht van de Stichting TxU Noord-Nederland Groningen Faculteit Ruimtelijke Wetenschappen Rijksuniversiteit Groningen URSI-research report nr 316
[15] Provincie Friesland (2002) Nota sociaal-economisch beleid
[16] SCP (2006) Thuis op het platteland Den Haag
[17] EZ (2007) ICT agenda 2008-2011 De gebruiker centraal in de digitale Dienstenmaatschappij Den Haag
[18] WRR (2008) Innovatie Vernieuwd opening in viervoud Amsterdam University Press Den Haag Amsterdam
[19] Provincie Friesland (2007) Koers op Fryslacircn - Het Friese Meren Project 2e fase
[20] ECP (2008) Gaming meer dan een spelletje Den Haag
F R I E S E I C T - I N N O V A T I E A L L I A N T I E 53
[21] Provincie Friesland (2007) Fryske Fiersichten wurkprogram 2009 - 2011
[22] Provincie Friesland (2006) Fryslacircn toeristische topattractie in Nederland van de Provincie Fryslacircn
[23] Ministerie van VWS (2003) Quick Scan Kleine Kernen Den Haag
[24] Ministerie van Economische Zaken (2006) Verslag Innovation Lecture Den Haag
[25] httpstatlinecbsnl
[26] httpeceuropaeueurostat
[27] httpwwwlisanl
[28] ING (2007) Starterscampagne
[29] Vital rural area project activities annex 7
[30] Dialogic (2006) Initiatieven voor het bevorderen van eSkills van de beroepsbevolking in zes Europese landen Utrecht
[31] Rutten amp Koops (2007) Creatieve industrie en informatie- en communicatietechnologie in Noord Nederland Rapport naar aanleiding van de Noordermatch 2007
[32] Henry Chesbrough Open Innovation The new imperative for creating and Profiting from TechnologyHarvard business school Press
F R I E S E I C T - I N N O V A T I E A L L I A N T I E 54
Auteurs
drs Sven Maltha iring Reg Brennenraedts drs Hugo Gillebaard
Contact
Secretariaat Friese ICT-innovatie Alliantie pa Hooghiemstraplein 33-36 3514 AX Utrecht Tel +31 (0)30 215 05 80 Fax +31 (0)30 215 05 95 malthadialogicnl
INSTALLATION PERIODINSTALLATION PERIODFirst 20-30 years
DEPLOYMENT PERIODDEPLOYMENT PERIODSecond 20-30 years
Time
INSTALLATION PERIODINSTALLATION PERIOD First 20-30 years
DEPLOYMENT PERIODDEPLOYMENT PERIOD Second 20-30 years
Post bubblerecession
(sometimesdepression)Instability
Post bubblerecession
(sometimesdepression)Instability
TURNINGTURNING POINTPOINT
2
Post bubble recession
(sometimesdepression) Instability
Post bubble recession
(sometimes depression) Instability
TURNINGTURNING POINTPOINT
2
DECLINE of the old economyDECLINE of the old economyEMERGENCE of the newEMERGENCE of the new
1
DECLINE of the old economyDECLINE of the old economy EMERGENCE of the newEMERGENCE of the new
1
1971
2000
ECO GROWTHECO GROWTHSocietal reSocietal re--engineeringengineering
3
Victorian boomBelle Eacutepoque
Post War Golden Age
Flourishing ofthe whole economy
New paradigm in the making
ECO GROWTHECO GROWTH Societal reSocietal re--engineeringengineering
3
Victorian boom Belle Eacutepoque
Post War Golden Age
Flourishing of the whole economy
New paradigm in the making
Canal maniaCanal maniaRailway maniaRailway maniaRoaring 20sRoaring 20s Internet maniaInternet mania
followed byfollowed byBIG FINANCIAL BUBBLEBIG FINANCIAL BUBBLECanal maniaCanal mania Railway maniaRailway mania Roaring 20sRoaring 20s Internet maniaInternet mania
followed byfollowed by BIG FINANCIAL BUBBLEBIG FINANCIAL BUBBLE
Source Carlota Perez 2005
2005
Figuur 2 The great search model (Perez 2005)2
In de Innovation Lecture van 2006 wees SER-voorzitter Rinnooy Kan al op een verschuiving die optreedt van gesloten naar open innovatie waarbij samenwerking op basis van gelijkwaardigheid plaatsheeft3 Niet langer hieumlrarchische structuren met veel formele relaties en bureaucratische principes zijn leidende organisatievormen maar veel meer netwerken en partnerschappen Gedeelde belangen en interesse staan daarbij centraal Zo ontstaat een verschuiving van ldquoWhatrsquos in it for merdquo naar ldquoWhatrsquos in it for usrdquo Immers mensen zijn tegelijkertijd actief in meerdere netwerken waardoor er telkens andere afhankelijkheden maar ook andere coalities ontstaan Reputatie en vertrouwen zijn in deze context dan ook in toenemende mate cruciale waarden Dit heeft ook consequenties voor het niveau van aansturing Steeds meer grote bedrijven leggen verantwoordelijkheden en beslissingsbevoegdheden - onder meer voor innovatie ndash neer op een decentraal niveau Hierdoor ontstaan nieuwe werkvormen en -relaties die nauw samenhangen met het begrip lsquosociale innovatiersquo
Cyclische- en open innovatie
Het innovatieproces wordt door sommigen gezien als combinatie van de ontwikkeling van het nieuwe (lsquoexploratiersquo) en de efficieumlnte toepassing en verbetering van het bestaande (lsquoexploitatiersquo) Inventie is daarbij weliswaar nodig maar innovatie is vooral een kwestie van toepassing In het recente innovatierapport geeft de Wetenschappelijke Raad voor het Regeringsbeleid (WRR) de volgende definitie van innovatie4
2 In het licht van de huidige onvoorziene mondiale economische crisis moet de tweede fase van het model van Perez misschien wat opgerekt worden Het gaat meer om de paradigmashift dan de voorspellende conjuncturele waarde van het model
3 Ministerie van Economische Zaken (2006) Verslag Innovation Lecture p18 [24] 4 WRR (2008) Innovatie Vernieuwd opening in viervoud Amsterdam University Press Den Haag
Amsterdam p 23 [18]
F R I E S E I C T - I N N O V A T I E A L L I A N T I E 14
ldquoInnovatie als uitkomst is een nieuwe functionaliteit of een nieuwe manier om een bestaande functie te vervullen (bijvoorbeeld digitale fotografie) Dat is breder dan een nieuw product of proces in de markt en omvat ook innovaties in de publieke sector (bijvoorbeeld het via internet aanbieden van overheidsdiensten) Het proces omvat de ontwikkeling van een nieuwe vondst (inventie) de succesvolle toepassing daarvan (innovatie als uitkomst) en de brede verspreiding van innovaties in de samenleving (diffusie)rdquo (WRR 2008)
Het moderne beeld van innovatiebeleid richt zich op het systeem van inventie innovatie en diffusie door interactie en samenwerking in ketens en netwerken die bedrijfstakken en technologieeumln overstijgen Volgens de WRR verlopen innovatieprocessen niet langer via het oude lsquolineaire modelrsquo van de overdracht van kennis uit onderzoek naar ontwikkeling maar gaat het veel meer om een lsquocyclisch innovatiemodelrsquo waarin de wisselwerking tussen inventie innovatie en diffusie een continu proces wordt Het ministerie van Economische Zaken besteedt al enkele jaren specifieke aandacht aan niet-technologische aspecten van innovatie Vooral de aandacht voor ondernemerschap is de laatste jaren gegroeid evenals de aandacht voor valorisatie van kennis en vernieuwing Sterk in opkomst zijn vraagstukshyken over institutionele en sociale innovatie
Innovatie vindt veelal plaats in samenwerking tussen mensen of bedrijven met verschillende kennis competenties en middelen om samen tot die nieuwe combinaties te komen In de afgelopen jaren heeft het idee van lsquoopen innovatiersquo terrein gewonnen (Chesbrough 2006)5 Vanuit dit concept geredeneerd moeten bedrijven niet in isolement proberen te innoveren maar in samenwerking met anderen Dat geeft efficieumlnties van schaal en scope en biedt meer mogelijkheden voor grotere diversiteit en nieuwe combinaties
23 De Nationale ICT Agenda
Het nationale interdepartementale ICT-beleid is grotendeels verankerd in de Nationale ICT-Agenda Nederland beschikt over hoogwaardige infrastructuur voor elektronische communicatie en dienstverlening Het gebied van vaardigheden en gebruik van diensten kan echter nog aanzienlijk verbeterd worden In de ICT-Agenda 2008-2011 stelt de overheid de gebruiker dan ook centraal in de digitale dienstenmaatschappij 6
ldquoOm de internationale concurrentie op het terrein van dienstenontwikkeling aan te (blijven) kunnen zal onze maatschappij zich sneller dan de ons omringende landen moeten ontwikkelen tot een maatschappij en economie die vaardig is met en voorop loopt in digitale dienstverlening en het gebruik van ICTrdquo (EZ 2008)
De eisen die tegenwoordig aan de kwaliteit van het leven gesteld worden vragen om bijpassende kwaliteit van elektronische diensten Nieuwe technologie en diensten volgen elkaar snel op waarmee een groot potentieel aan nieuwe toepassingen ontstaat Daarnaast biedt ICT ons de kans om de arbeidsproductiviteit te verhogen Dit is nodig om
5 Henry Chesbrough Open Innovation The new imperative for creating and Profiting from TechnologyHarvard business school Press [32]
6 Ministerie van EZ (2008) ICT-Agenda 2008-2011 De gebruiker centraal in de digitale Dienstenmaatschappij p9 [17]
F R I E S E I C T - I N N O V A T I E A L L I A N T I E 15
maatschappelijke en demografische ontwikkelingen zoals de vergrijzing een toename aan zorgvraag en een dreigend tekort aan kwalitatief goede leerkrachten het hoofd te kunnen bieden
rdquoVolgens de nationale ambitie dient Nederland in 2015 te behoren tot de koplopers in het beschikbaar zijn en het gebruik van ICT-toepassingen en nieuwe digitale dienstshyverleningsconcepten Om deze ambitie te halen acht het kabinet het noodzakelijk dat ICT-toepassingen en -diensten meer dan op dit moment de behoeften van de geshybruiker centraal stellen dat ze zijn gebaseerd op open standaarden waar mogelijk en dat ICT als katalysator wordt gebruikt bij het herinrichten van dienstverlenings- en productieketens Verder is een breed gebruik van ICT goed voor de sociale participashytie en integratie van mensen in de samenlevingrdquo (EZ 2008)
24 Implicaties voor Fryslacircn
Fryslacircn verandert maar de wereld buiten Fryslacircn verandert mogelijk nog meer Dit zorgt voor kansen en bedreigingen Openstaan voor internationale ontwikkelingen en voor culturele en maatschappelijke vernieuwing is noodzakelijk Kijkend naar de eeuwenoude internationale connecties dan moet Fryslacircn zich weer willen positioneren op de as Amsterdam - Groningen - Bremen - Hamburg - Berlijn
Binnen de terugkerende patronen van technologische revoluties zoals beschreven in Figuur 2 bevindt Fryslacircn zich momenteel aan het begin van de derde (deployment) fase Kenmerkend voor deze fase is dat innovatie decentraal plaatsvindt waarbij de gebruiker aan de knoppen draait Innoveren doet men dus zowel lsquovoorrsquo als lsquometrsquo de Friese gemeenschap met een accentverschuiving van technologische naar sociale innovatie Voor Fryslacircn met haar unieke ruimtelijke en omgevingsfactoren biedt de hier beschreven ontwikkeling grote kansen
In het huidige regionale innovatiebeleid bestaat veel aandacht voor (het kopieumlren van) best practices in regionale systemen elders Hierbij is het van belang om interessante elementen van elders over te nemen te verrijken met lokale sterkten en te lsquoenginerenrsquo naar de lokale en regionale context zodanig dat er daadwerkelijk meerwaarde ontstaat die uniek is Dit geldt even zozeer voor Fryslacircn eigen kwaliteiten kunnen beter worden benut of uitgebreid en zwaktes omgezet in sterktes Dit is wat de Kerngroep verstaat onder drsquor op en drsquor over
F R I E S E I C T - I N N O V A T I E A L L I A N T I E 16
3 Fryslacircn in beeld
31 Inleiding
In dit hoofdstuk bespreken we de context waarbinnen de Kerngroep tot haar visie komt Allereerst volgen enkele innovatie-indicatoren voor de Friese economie en maatschappij Daarna volgen de uitkomsten uit een SWOT-analyse voor Fryslacircn De visie zelf komt in hoofdstuk vier aan de orde
32 Innovatie-indicatoren
Hieronder worden de belangrijkste indicatoren besproken In bijlage 2 zijn additionele data te vinden
Bedrijfsleven
Een bekende indicator van dynamiek en innovatie is het aantal startende bedrijven in een gebied Fryslacircn scoort ndash genormaliseerd naar het aantal inwoners - laag op deze indicator Alleen Overijssel en Zeeland scoren in Nederland nog lager7
Aantal startende bedrijven per inwoner (2006)
0 0001 0002 0003 0004 0005 0006 0007 0008
Groningen Friesland Drenthe
Overijssel Flevoland
Gelderland Utrecht
Noord‐Holland Zuid‐Holland
Zeeland Noord‐Brabant
Limburg
Figuur 3 Relatief aantal startende bedrijven in de Nederlandse provincies
7 ING (2007) Starterscampagne [28]
F R I E S E I C T - I N N O V A T I E A L L I A N T I E 17
In Fryslacircn is de primaire (landbouw) en secundaire (industrie) sector sterk ontwikkeld Dienstverlening zowel commercieel (tertiair) als niet-commercieel (quartair) zijn minder omvangrijk Overigens is het aantal bedrijfsvestigingen in Fryslacircn in generieke zin omvangrijk Dit betekent concreet dat er relatief veel MKB is en relatief weinig grootbeshydrijf8
Figuur 4 Aantal bedrijfsvestigingen in de primaire secundaire tertiaire quartaire sector in de Nederlandse provincies
In de drie noordelijke provincies is de werkgelegenheid in de ICT-sector benedengemidshydeld Elke provincie heeft minder dan 3 van de totale werkgelegenheid uit deze sector in Nederland In Fryslacircn zijn vooral banen op het gebied van hardware en diensten schaars9
Content Diensten Hardware
Nederland 122027 206297 90396
Groningen 3238 6447 2111
Fryslacircn 2853 3923 1044
Drenthe 1593 2507 1962
Tabel 1 Totaal aantal banen in drie ICT-sectoren (2005)
8 CBS ndash Statline [25] 9 Rutten amp Koops (2007) Creatieve industrie en informatie- en communicatietechnologie in Noord
Nederland Rapport naar aanleiding van de Noordermatch 2007 [31]
F R I E S E I C T - I N N O V A T I E A L L I A N T I E 18
Ondanks het beperkt aantal banen in de ICT-sector kent Fryslacircn wel een bovengemiddelde groei van het aantal banen daarbinnen Maar ook de creatieve industrie groeit in Fryslacircn Zeker als we het afzetten tegen de krimp in de provincie Groningen 10
Creatieve industrie ICT
Nederland 32 21
Groningen -04 34
Fryslacircn 36 28
Drenthe 47 17
Tabel 2 Gemiddelde procentuele jaarlijkse groei aantal banen (1996-2005)
Uitgaven aan RampD
Het onderstaande figuur laat zien dat de uitgaven aan innovatie als deel van het bruto binnenlands product in Fryslacircn laag zijn ten opzichte van de overige Nederlandse provincies
Gross expenditure on RampD as a of GDP (all sectors)
00
05
10
15
20
25
30
35
1996 1997 1998 1999 2000 2001 2002 2003 2004 2005
Groningen
Friesland
Drenthe
Overijssel
Gelderland
Flevoland
Utrecht
Noord‐Holland
Zuid‐Holland
Zeeland
Noord‐Brabant
Limburg
Figuur 5 Ontwikkeling van de uitgaven aan RampD als onderdeel van het bruto binnenlands product in de Nederlandse provincies
Een reden dat Fryslacircn relatief lage RampD-uitgaven kent is de schaarste van grote hightech bedrijven in de provincie Dit in tegenstelling tot bijvoorbeeld de provincie Noord-Brabant die in de bovenstaande grafiek dan ook de hoogste RampD-uitgaven laat zien Een andere verklaring waarom Fryslacircn lager scoort op RampD-uitgaven dan veel andere provincies is het ontbreken van een universiteit en het geringe aantal kennisinstellingen De investeringen in innovatie moeten dus uit het bedrijfsleven komen Dit is zeker in het licht van het grote aantal MKBrsquoers in Fryslacircn een hele opgave Ter informatie Philips ASML DSM en Oceacute
10 Rutten amp Koops (2007) Creatieve industrie en informatie- en communicatietechnologie in Noord Nederland Rapport naar aanleiding van de Noordermatch 2007 [31]
F R I E S E I C T - I N N O V A T I E A L L I A N T I E 19
hebben een zeer grote invloed op de scores van respectievelijk Noord-Brabant en Limburg11
Het is belangrijk om het onderscheid te maken tussen RampD en innovatie RampD gaat over uitgaven (input) innovatie over resultaten (output) Wanneer in de wederzijdse relaties tussen producten of diensten processen en markten een vernieuwing of essentieumlle verbetering wordt gerealiseerd waarmee de concurrentiepositie van het bedrijf verbetert dan is er feitelijk sprake van innovatie Het verbeteren van de concurrentiepositie (binnen 2-4 jaar) van het bedrijf is daarbij essentieel en verklaart het verschil met het verrichten van (fundamenteel) onderzoek door bedrijven12
Ondanks dat Fryslacircn lage RampD-uitgaven kent zijn er voldoende mogelijkheden om zowel in bedrijven als in maatschappelijke instellingen innovatie te realiseren Vooral bij sociale innovatie zijn andere randvoorwaarden doorslaggevend dan bij technologische
Demografie en geografische spreiding
De mate van vergrijzing in Fryslacircn is relatief hoog De provincie vergrijst sinds 2002 versneld maar is inmiddels ingehaald door Limburg Ook Zeeland en Drenthe vergrijzen momenteel sneller13
Grijze druk
14
16
18
20
22
24
26
28
30
32
1995 1996 1997 1998 1999 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 Groningen Friesland Drenthe Overijssel
Flevoland Gelderland Utrecht Noord‐Holland
Zuid‐Holland Zeeland Noord‐Brabant Limburg
Figuur 6 Ontwikkeling van de verhouding inwoners ouder dan 65 jaar ten opzichte van de werkzame populatie in de Nederlandse provincies
Het merendeel van Fryslacircn bestaat uit niet-verstedelijkt gebied en platteland Daar woont ook circa 70 van de bevolking Ondanks zorgen over de afnemende leefbaarheid zien we geen daling van het relatieve aantal inwoners op het platteland De cijfers over de afgelopen dertien jaar tonen een constant beeld 14
11 European Commission - Eurostat [26] 12 Bron Arno Gielen TCNN 2008 13 CBS ndash Statline [25] 14 CBS ndash Statline [25]
F R I E S E I C T - I N N O V A T I E A L L I A N T I E 20
1997
1998
1999
2000
2001
2002
2003
2004
2005
2006
2007
Verdeling van inwoners over dorpen en steden
0
20
40
60
80
100
Zeer sterk stedelijk Sterk stedelijk Matig stedelijk Weinig stedelijk Niet stedelijk
Figuur 7 Ontwikkeling van de verstedelijking in Fryslacircn
Traditioneel heeft Fryslacircn een sterke agrarische sector Alleen in Zeeland zijn er - relatief gezien - meer mensen werkzaam in de landbouw De werkgelegenheid neemt onder toenemende internationale concurrentiedruk versneld af
33 SWOT-analyse
Een SWOT-analyse is een methode om de sterkten en zwakten van een organisatie of regio te bepalen en af te zetten tegen veranderende omgevingsfactoren die zowel kansen als bedreigingen kunnen vormen De analyse bevat dan ook de volgende vier elementen Strengths Weaknesses Opportunities amp Threats De sterkten en de zwakten zijn vooral intrinsiek De kansen en bedreigingen kunnen vaak van buitenaf komen
Literatuuronderzoek gesprekken met beleidsmedewerkers van de provincie en een sessie met de Kerngroep vormden de basis voor een SWOT-analyse voor Fryslacircn De volgende matrix toont de sterkten en zwakten afgezet tegen mogelijke kansen en bedreigingen (zie bijlage 1 voor nadere toelichting en bijbehorende bronnen) De matrix is vervolgens aangevuld door de Kerngroep (blauw gearceerd)
F R I E S E I C T - I N N O V A T I E A L L I A N T I E 21
SWOT-analyse provincie Fryslacircn
Sterkten Zwakten Kansen Bedreigingen
Veel ruimte relatief dicht bij de Randstad [4] [7] [16]
Lage verstedelijkingsgraad [16]
Sterke landelijke vergrijzing en toename vraag naar zorg [3] [4] - Zorginnovatie
Afhankelijkheid van inkomsten van Rijk en EU (zoals landbouwsubsidies WW-uitkeringen) [3] [4] [15] [16]
Kwantiteit en kwaliteit van natuur- en recreatiegebieshyden [4] en de reputatie hiervan [6]
Hoger opgeleiden trekken weg door gebrek aan passend werk (braindrain) [15]
Middelen uit verschillende (Europese) fondsen [2] [4] [11]
Internationalisering van de economie zorgt voor extra concurrentiedruk [4] [15]
Sterke foodsector [4] [12] Voorzieningenniveau in dorpen is laag en neemt af [2] [3] [16]
Toenemende dreiging van dichtslibben Randstad [4]
Veel nevenvestigingen van bedrijven en instellingen weinig hoofdvestigingen [15]
Sterke en productieve agrarische sector [4] [12]
Veel achterstandswijken [9] [10]
Groeiende aandacht voor alternatieve energie en waterzuivering [4]
Opvolging in MKB vanwege familiebedrijven
Sterke metaal-electro sector [14]
Kwaliteit van het (basis)onderwijs en ontbreken universiteit [3] [6] [7] [8] [16]
Toenemende behoefte aan hoogwaardig wonen [4]
Te veel interne gerichtheid en te beperkte openheid
Sterk in watertechnologie [11]
Lage arbeidsparticipatie van vrouwen en ouderen [3] [12] [13]
Hoge en stijgende prijzen voor energie en voedsel
Sterke focus van overheden op de fysieke omgeving en infrastructuur
Grote sociale samenhang tussen Friezen [2]
Lage arbeidsproductiviteit en laag innoverend (ICT) vermogen en dus lagere inkomsten [1] [4] [5] [11]
De fysiek en sociale eigenheid van het gebied nodigen uit tot duurzame ontwikkeling
Sterk groeiende (maar relatief kleine) dienstensector [12] [13][14]
Laag aandeel van stuwende bedrijvigheid en hoog aandeel quartaire sector [4]
Koopkrachtige ouderen die (re)migreren naar Fryslacircn
Eigen taal en cultuur [incl arbeidsethos]
Hoge mate van vergrijzing [3] [4]
Internationaal recreatiepark
Ligging aan zee Beperkt organiserend vermogen [publiek en privaat]
Opwarming (Global warming)
Infrastructuur voor verkeer op het water
Leegstand in dorpen Deltaplan dijken
Diversiteit in ruimte Calimero effect (willen bewijzen)
Bevolkingsgroei genereert meer businessmogelijkheden
Imago eigen identiteit normen en waarden (11 steden)
Gebrek aan publiek ondernemerschap in de publieke sector Lange termijn visie ontbreekt soms
Spreiding zorg veiligheid door dunbevolktheid
Tabel 3 Overzicht van de sterktes zwakten kansen en bedreigingen van de Provincie Fryslacircn
Door middel van de uitkomsten van de SWOT-analyse gecombineerd met de moderne visie op innovatie (hoofdstuk 2) en de gepresenteerde cijfers voor Fryslacircn (sect32) komt de Kerngroep in het volgende hoofdstuk tot haar centrale visie op ICT-innovatie in Fryslacircn
22 F R I E S E I C T - I N N O V A T I E A L L I A N T I E
4 Visie op ICT-innovatie in Fryslacircn
41 Inleiding
De Friese ICT-innovatie Alliantie beoogt met slimme inzet van ICT economische en maatschappelijke innovatie in Fryslacircn te versterken en te versnellen Omdat de wereld en ook Fryslacircn snel verandert heeft de Kerngroep een aantal toekomstbeelden voor 2020 samengevat in een mindmap Vanuit deze toekomstbeelden gecombineerd met de uitkomsten uit de SWOT-analyse en bijbehorende discussies heeft de Kerngroep haar centrale visie een missie en bijbehorende concrete ambitie voor de komende twee jaar geformuleerd Deze visie wordt in dit hoofdstuk gepresenteerd
42 Toekomstbeelden van Fryslacircn anno 2020
De Kerngroep heeft haar stip aan de horizon bepaald met behulp van mind mapping De mindmap in Figuur 8 is een synthese van de afzonderlijke mindmaps van de verschillende Kerngroepleden Iedere deelnemer kreeg de opdracht om een eigen mindmap samen te stellen met als leidend thema Fryslacircn anno 2020 De toekomstbeelden tonen enerzijds een duidelijke wens voor behoud van de Friese kernkwaliteiten zoals het unieke landschap (in alle diversiteit) de kwaliteit van leven kleinschaligheid in de economie de eigen identiteit en cultuur De beleving van deze Friese kwaliteiten staat dan ook centraal in een aantal mindmaps
De toekomstbeelden die de leden van de kerngroep hadden zijn verder concreet gemaakt Beelden die werden aangereikt zijn onder andere het Florida van Nederland een Internationaal Recreatiepark locatiegebonden informatiediensten voor toeristen (digital awareness) en zogenaamde farm factories als werklocatie Bij al deze beelden lag een sterk accent op duurzame economische ontwikkeling en bewustwording van de schaarse resources bij de burger toerist werknemerwerkgever en consument Daarnaast kent Fryslacircn in 2020 een sterke vergrijzing en ontgroening met een grote behoefte aan zorgshyen oudedagsvoorzieningen en mogelijkheden voor long-life-learning Tevens vormt betere scholing voor de jeugd een belangrijk aandachtspunt Fryslacircn zal onder meer met aantrekkelijke (sport)faciliteiten de jeugd middelen en perspectief moeten bieden voor ontplooiing werk en beleving om een verdere lsquobraindrainrsquo te voorkomen
Verder besteden de opgestelde mindmaps aandacht aan (het open staan voor) invloeden van buitenaf De opkomst van de genetwerkte (stedelijke) samenleving vraagt om meer aandacht voor sociale cohesie in de wijk Dit biedt tal van mogelijkheden op het gebied van sociale innovatie Met inzet van ICT (slimme meters en sensoren) kan de leefomgeving van de milieubewuste burger (bijvoorbeeld CO2-reductie) en de gezondheidsbewuste burger (bijvoorbeeld beperking van fijnstof) verbeteren De opkomst van nieuwe werkvormen vraagt om andere infrastructurele voorzieningen en diensten (communicatie mobiliteit huisvesting identiteit) Denk bijvoorbeeld aan het groeiende aantal ZZPrsquoers die actief zijn binnen verschillende organisaties en werken op verschillende locaties Openstaan voor mondiale ontwikkelingen en in contact staan met de internationale samenleving is hier het credo Deze toekomstbeelden beschrijven het adaptieve vermogen van Fryslacircn om in te spelen op trends die van invloed zijn op wonen werken leren en ondernemen
In het merendeel van de toekomstbeelden staat de gebruiker (als burger leerling leerkracht patieumlnt werknemer ondernemer et cetera) centraal Dankzij vraagsturing
F R I E S E I C T - I N N O V A T I E A L L I A N T I E 23
draait de burger aan de knoppen van het beleid bij gemeenten en provincie (policy pull) Deze gebruiker wordt eveneens nauw betrokken bij experimenteeromgevingen gericht op het realiseren van innovatieve en effectieve producten en diensten Bij een dergelijke inzet van ICT kan de zogenaamde sociale innovatie (zoals toegelicht in sect 22) in Fryslacircn worden bevorderd
Gro
en
Jeugd
Grijs
Frie
secu
ltuur
Gebru
iker
BEHOUD CONSERVERING
DYNAMIEK ADAPTIEF
Kw
alitei
t va
n lev
en
Eig
en k
rach
t
Gen
etw
erkt
Ste
del
ijk
Leve
n
ldquoLiv
ing lab
rdquo
Tel
ewer
ken
Wat
erev
enem
ente
n
bull Flo
rida
van
NL
bull Gen
iete
n va
n ou
de d
agbull G
ezon
dhei
dbull B
esch
ikba
arhe
id lo
catie
gebo
nden
pro
duct
enbull V
estig
ings
klim
aat
bull Dig
ital a
war
enes
sbull C
reat
ieve
bro
edpl
aats
enbullD
uurz
aam
heid
bull Mob
ilitei
tbull V
irtue
le w
erkp
lekk
en
Gro
ene
ruim
te a
lskw
alite
it va
n Fr
ysla
nlsquoC
radl
e to
Cra
dlersquo
Smal
l is
beau
tiful
lKl
eine
ker
nen
Farm
fact
orie
sC
ross
-sec
tora
le d
iens
tver
leni
ng
Nie
uwe
zorg
conc
epte
n z
org
op m
aat
Zorg
op
afst
and
lang
er th
uisw
onen
Perm
anen
te e
duca
tie
bull Bel
even
isse
nbull O
nder
wijs
bull Spo
rtbel
evin
gbull O
verle
ving
stoc
hten
bull E-le
arni
ngbull O
ntgr
oeni
ng
Prom
otie
His
toris
che
plaa
tsen
Bel
evin
gR
eize
n en
pro
mot
ie (r
ecre
atie
)H
ande
l stim
uler
enLo
cale
indu
strie
(wat
er
agrif
ood)
Wer
kgel
egen
heid
ldquoWie
verd
ien
t w
at
vo
or
wie
rdquo
bull Sol
idar
iteit
in d
e w
ijkbull O
pen
voor
mon
dial
e on
twik
kelin
gbull I
CT
om s
ocia
le in
nova
tie te
stim
uler
enbull m
eten
CO
2fij
nsto
fbull Z
ZPv
erza
mel
gebo
uwen
bull slim
me
met
erka
stbull V
eilig
heid
pr
ivac
ybull C
amer
acr
isis
behe
ersi
ng
ldquoFry
slan
is
geen
eilan
d -
sta o
pen
vo
or
dyn
am
isch
e w
ere
ldrdquo
Gro
ots
chalig
eexp
eri
men
teer
om
gevin
gen
Kul
turh
us n
ieuw
e st
ijl
Opt
imal
e be
reik
baar
heid
van
pub
lieke
voo
rzie
ning
en
Eig
en lo
kale
pro
duct
ie (S
LOW
)
ldquoPo
licy
pu
llrdquo
(bu
rger
cen
traal
bij
e-g
ov)
Loka
le p
roduct
en
ldquoWik
i-w
orl
drdquo
Figuur 8 De gecombineerde mindmaps lsquoFryslacircn 2020rsquo van de leden van de kerngroep
F R I E S E I C T - I N N O V A T I E A L L I A N T I E 24
-
43 Visie van de Kerngroep
In het volgende kader is de visie van de Kerngroep verwoord gebaseerd op de uitkomsten van mindmaps en SWOT-analyse (zie sect 33) en de bijbehorende discussies
Visie van de Kerngroep
ldquoFryslacircn dient zich sterk te profileren op de themarsquos duurzaamheid ouderen jeugd en cultuur om in een open omgeving een antwoord te bieden op een snelveranderende sociaaleconomische omgeving (zowel nationaal als mondiaal)rdquo
Aandachtspunten hierbij zijn
bull Kernkwaliteiten behouden en uitbouwen bedreigende zwaktes neutraliseren
bull Ruimte creeumlren voor pilotprojecten en een experimenteeromgeving voor nieuwe dienstverlening en duurzame productie
bull Fryslacircn positioneren als internationaal recreatiepark
bull Fryslacircn profileren als duurzame innovatieve economie
bull ICT als enabler voor vernieuwing doet organisaties veranderen (vakmanschap als driver ICT als hulpmiddel)
bull ICT als enabler draagt bij aan vernieuwing en verbetering van de kwaliteit van onderwijs (gezondheids)zorg en welzijn
bull Successen en unieke sterkten grootschalig uitdragen
bull Alleen die activiteiten krijgen prioriteit waarin ICT de lsquoversnellerrsquo is van een vraag gestuurde ontwikkeling
44 Missie
De Friese ICT-innovatie Alliantie zal vraaggestuurde inzet van ICT gericht op duurzame economische ontwikkeling en sociale innovatie met behoud en uitbouw van de Friese kernkwaliteiten actief stimuleren Met open vizier en in verbinding met de mondiale ontwikkelingen wil de Alliantie ambities vergroten en zwakten op het gebied van onderwijs vergrijzing ondernemingscultuur in sterkten veranderen Met ICT kunnen genoemde domeinen en bedreigingen cross-sectoraal profiteren van de sterktes in ondermeer cultuur recreatie (water) sport zorg en op vakmanschap gerichte maakindustrie
Missie statement
Met cross-sectorale maatschappijgerichte ICT-oplossingen biedt de Friese ICT-innovatie Alliantie een verbindende schakel voor duurzame en sociale innovatie in Fryslacircn
Slogan
Fryslacircn onderneemt duurzaam met slimme ICT
Ambitie
Drsquor op en drsquor over
F R I E S E I C T - I N N O V A T I E A L L I A N T I E 25
45 Ambitie
Uit de geformuleerde visie en bijbehorende missie leidt de Kerngroep een krachtige en concrete ambitie af Voor een periode van twee jaar zet de Kerngroep onder de vlag van de Alliantie een vijftal projectgroepen op die elk eacuteeacuten of meerdere projecten tot uitvoering brengen Voor elke projectgroep geldt de realisering van minimaal eacuteeacuten project met een voorlopersrol voor de provincie Fryslacircn binnen twee jaar De pilotprojecten dienen vanaf de start gebaseerd te zijn op duidelijke probleem- en vraagsstellingen In april 2009 moet er voor elke projectgroep een plan van aanpak gereed zijn Uiterlijk medio 2009 zijn volledig uitwerkte businessplannen beschikbaar met instemming van de deelnemers en bijbehorende financiering om concreet uitwerking te kunnen geven aan verschillende onderdelen van de pilotprojecten Voor sommige projecten geldt dat in een eerder stadium gestart kan worden omdat hiervoor al de noodzakelijke stappen zijn gezet in lopende initiatieven
De (pilot)projecten hebben als achterliggende doelstelling dat zij werkgelegenheid creeumlren olievlekwerking kennen en na een succesvolle pilot zelfstandig door de markt worden gedragen De (pilot)projecten moeten een beweging en een omgeving creeumlren waar een zuigende werking vanuit gaat voor zowel bedrijven en instellingen uit Fryslacircn als van daarbuiten Zo kunnen rondom de projecten clusters van economische enof maatschappeshylijke activiteiten ontstaan Onze ambitie is Drsquor op en drsquor over
46 Criteria projectgroepen
De Kerngroep heeft zorgvuldig focus aangebracht in een long-list aan gegenereerde projectideeeumln en daarmee gebruik gemaakt van volgende criteria en aandachtspunten De criteria zijn ook te gebruiken ter monitoring van de individuele projecten
Aandachtspunten en criteria voor projecten
bull Vraaggestuurd en oplossingen voor concrete problemen
bull Oplossingen binnen strikte kaders moeten meetbaar zijn
bull Grensverleggend en verschil makend voor Fryslacircn
bull Eerste evaluatie binnen een tijdsduur van twee jaar
bull Voorbeeldwerking
bull Modulariteit
bull Duurzaam
bull Samenwerking stimulerend
bull Hergebruik van resultaten elders
bull Inzet van deskundigen bij aanvraag opzet projectteams analyse aanbevelingen
bull Inzicht in noodzakelijke investeringen personeel capaciteit
bull Mogelijkheden voor kruisbestuiving
bull Integrale benadering enof cross-sectoraal
bull Voldoende draagvlak bij politiek en in het veld
bull Uitzicht op economische spin-off
bull Verbetering van de Friese werkgelegenheid
F R I E S E I C T - I N N O V A T I E A L L I A N T I E 26
47 Monitoring en afstemming
Om de voortgang te bewaken zullen de Kerngroepleden de pilotprojecten per kwartaal kritisch monitoren en zo nodig bijsturen De hiervoor genoemde criteria zullen bij deze monitoring worden toegepast Indien de tussentijdse resultaten ontoereikend zijn of de perspectieven voor succes uitblijven zal de Kerngroep namens de Alliantie een negatief advies uitbrengen aan de subsidieverstrekker(s) of zelfs een voorstel tot stopzetting doen De frequentie van (voortgangs)rapportages zullen samenvallen met de terugkoppelmoshymenten die zijn afgestemd met de subsidieverstrekker(s)
Na twee jaar zullen de projectresultaten worden geeumlvalueerd Bij deze evaluatie zullen ook relevante gebruikers cq overheden zorg- of onderwijsinstellingen industrie en MKB en particuliere of overige maatschappelijke organisaties betrokken worden
F R I E S E I C T - I N N O V A T I E A L L I A N T I E 27
5 Roadmaps projectgroepen
51 Inleiding
In dit hoofdstuk bespreken we zes roadmaps voor de geselecteerde projectgroepen Deze roadmaps vormen samenvattingen van de inhoudelijk uitwerkingen die voorzien zijn in de verschillende projectgroepen Hierbij volgen we een sjabloon dat antwoord geeft op de volgende vragen
bull Welke probleem wordt opgelost welke behoefte staat centraal
bull Voor welke doelgroep
bull Welke doelstelling wordt nagestreefd
bull Welke unieke toegevoegde waarde economisch potentieel is voorzien
bull Welke concrete resultaten zijn te verwachten
bull Welke partijen kunnen deelnemen
In de volgende paragrafen is de roadmap per projectgroep nader uitgewerkt Iedere roadmap beoogt op hoofdlijnen een totaalconcept te beschrijven Voor de projectgroep Zorg zijn twee afzonderlijke roadmaps opgenomen namelijk voor de projecten lsquoZorg op afstandrsquo en lsquoQwiekrsquo
52 Draadloze Friese meren
Probleem Fryslacircn wil draadloze breedband dienstverlening inzetten om meer watertoeristen langer en intensiever aan Fryslacircn te binden Veel watertoeristen komen naar Fryslacircn en begeven zich daarbij op de Friese meren en kanalen Hun economische waarde beperkt zich vaak tot de verhuurder en aangrenzende horecagelegenheden Watertoeristen zijn zich onvoldoende bewust van de mogelijkheden in de desbetreffende regiorsquos Door gebrekkige informatievoorziening blijft toch al seizoensgebonden economisch potentieel onbenut Daarnaast zorgt de confrontatie tussen beroepsvaart en de recreatieve watersporter regelmatig voor onveilige situaties
Doelgroep Fryslacircn kent jaarlijks ruim 15 miljoen overnachtingen van watersportshytoeristen 15 Daarnaast recreeumlert de eigen bevolking van Fryslacircn ook intensief op en rond het water
15 Toerdata Noord Toerisme in cijfers 2007
F R I E S E I C T - I N N O V A T I E A L L I A N T I E 29
Doelstelling Ontwikkel en implementeer in twee jaar met inzet van de nieuwste communicatietechnologieeumln die draadloze toepassingen die in het decennium daarna Fryslacircn aantoonbaar sociaaleconomisch versterken
Voor een betere beleving en benutting van Fryslacircn wordt vanuit een gebruikersperspectief ICT ingezet ter
bull Verhoging economische spin-off Friese middenstand
- Dynamische Point-of-interest tafel aan het water
- Exposure voor evenementen concerten exposities etc
bull Verrijking vaarroute-informatie
- Overheidsinformatiedienst actuele brugtijden brughoogshyten vaardiepte gekoppeld aan waterstand tijdelijke obstakels boeicooumlrdinaten en weerbericht (stormwaarshyschuwing)
- Adviesvaarsnelheid breedte vaarweg + belading
- Beroepsvaartalert drukke kruisingen
- Ligplaats reservering + voorzieningen
bull Verhoging servicegraad veiligheid op het water
- Zorg op het water waterambulance Sneek Thuiszorg aan boord telegeneeskunde track amp trace
- Wegenwacht op het water bootbenodigdheden en reparashyties (motorpech zeilmaker brandstof touw en tuigage) + e-diagnose
Toegevoegde waarde Nieuwe draadloze en schaalbare tweeweg breedbandinfrastructuur versnelt de ontwikkeling van digitale (maatschappelijke) dienstverlening
1 Locatiegebonden breedband informatiediensten (interessante locaties evenementen voorzieningen etc) op mobiele en vaste monitoren van zakformaat tot megaschermen
2 Dedicated tweewegverbinding (oa hulpdiensten)
3 Track and trace van schepen (verhuurbedrijven hulpdiensten locale serviceproviders)
4 Live draadloze narrowcasting (zeilwedstrijden muziekshytheaterregistratie)
5 Persoonsgebonden routeplanner (ingang kinderen 65+ sportgezondheid historie natuur culinair etc)
6 E-reserveringssysteem voor jachthavens avondje uit etc
7 Virtuele radar
8 VOIP communicatie in het buitengebied
9 Fryslacircnpas (naast marketing ook Elektronisch Schip Dossier)
F R I E S E I C T - I N N O V A T I E A L L I A N T I E 30
Concrete resultaten Interactie tussen wal en water draagt bij aan seizoensverlenging doelgroepverbreding en intensivering van bestedingen per watertoerist Bij evenementen zoals de Sneekweek krijgt de Friese economie slechts een korte impuls waar slechts een deel van de omliggende bedrijvigheid van kan profiteren Door de verhoogde interactie tussen wal en water zal de Friese middenstand (horeca jachthavens bootbenodigdheden etc) 5 extra omzet worden gerealiseerd Daarnaast beperkt het hoogseizoen van watertoeristen zich momenteel tot de zomermaanden Door het bieden van extra servicegraad eveneens in voor- en naseizoen en aanvullende informatie (incl virtuele vakantievoorpret) beoogt dit project deze periode te verlengen De verwachte resultaten zijn
bull Weersonafhankelijke uitbreiding toeristenseizoen van gemiddeld twee naar vijf maand per jaar
bull Vergroting uitgaven per toerist per dag met 5 Invoering Sneekweek 2009 en uitbreiding met straal van tien km in 2010
bull vergroting van de structurele werkgelegenheid in het werkingsshygebied met 5 te realiseren in de hightech productie- en dienstensectoren
Samenstelling (Potentieumlle) samenwerkingspartners zijn onder andere ziekenhuizen ondernemersverenigingen kennisinstellingen infrastructuuraanbieders softwareontwikkelaars lokaal MKB gemeenten provincie
F R I E S E I C T - I N N O V A T I E A L L I A N T I E 31
53 Zorg op afstand (ZoA) Pilot lsquohartfalenrsquo
Probleem Zorg op Afstand (dat is preventie diagnose behandeling en monitoring onafhankelijk van tijd en plaats) wordt gezien als deacute oplossing om de enorme discrepantie tussen vraag en aanbod in de zorg (in 2025 kan nog maar 60 van de zorgvraag beantwoord worden) het hoofd te kunnen bieden
De businesscase voor zorg op afstand is echter nog nergens echt gerealiseerd Dit heeft vele oorzaken maar de belangrijkste zijn wel
bull Geen goede integratie met bestaande systemen waardoor Zorg op Afstand naast en niet in plaats van bestaande zorg komt
bull Geen onderlinge samenhang Initiatieven sluiten niet op elkaar aan Patieumlnten en burgers krijgen met meerdere kastjes of systemen te maken en zullen het idee niet adopteren Innovatieve aanbieders krijgen daardoor geen goede afzet
Doelgroep De (Friese) patieumlntburger kan langer zelfstandig wonen ook op het platteland eilanden en weet zich verzekerd van voldoende zorg en veiligheid De pilot richt zich specifiek op hartpatieumlnten
Innovatieve zorgaanbieders Zij willen hun businesscase kunnen realiseren in een goede afzetmarkt
Indirecte doelgroep betreft de leveranciers voor Zorg op Afstand systemen Een gunstige afzetmarkt betekent meer werk en omzet en een beter klimaat om verder te investeren
Daarnaast is de zorgverzekeraar belanghebbend de uiteindelijke belofte van Zorg op Afstand komt dichterbij hogere arbeidsproductiviteit in de zorg meer garantie van voldoende zorg lagere kosten minder zorgen bij de patishyentburger
Doelstelling Bij de ontwikkeling van een generieke architectuur en een dienstverleningsconshycept voor Zorg op Afstand wordt de gebruiker centraal gesteld Indien mogelijk worden de activiteiten van stichting Gerrit verder opgeschaald De zorginfrastructuur en het modulair opschaalbare dienstenconcept moeten zich bewijzen via een aantal concrete pilotprojecten met een harde businesscase De pilot lsquoHartfalenrsquo vormt de eerste testcase De behoefte van de zorgclieumlnt moet bij de ontwikkeling van nieuwe diensten van meet af aan centraal staan Uitgebreid behoefteonderzoek is dan ook bij aanvang noodzakelijk
Een achterliggende doelstelling van ZoA is het opheffen van systeemfalen binnen de zorgketen ZoA vervult een vraaggestuurde brugfunctie tussen burgerpatieumlnt en zorgaanbieder Met behulp van eacuteeacuten kastje wordt monitoring op afstand en communicatie via veilige verbindingen mogelijk Belangrijkste innovatie ligt in een harde businesscase voor innovatieve zorgdiensten met voldoende integratie in de huidige installed base en betrokken partijen
F R I E S E I C T - I N N O V A T I E A L L I A N T I E 32
Toegevoegde Burgerpatieumlnt dichtbij (desgewenst mobiel) ondersteunen met zorg ICT Geeft waarde burgerpatieumlnt meer veiligheid kan langer zelfstandig wonen en doet (langer)
mee in het sociale levenmaatschappij
Bij telemonitoring wordt een hartpatieumlnt eerder uit het ziekenhuis ontslagen en vermindert het polibezoek de mortaliteit en de (her)opnamen Ook de kwaliteit van de zorg verbetert door toename van aantal contactmomenten compleet beeld door patieumlntprofiel multidisciplinaire samenwerking juiste zorgverlener voor hulpvraag sneller de juiste medicatie en besparing van reistijd door virtueel polibezoek Tenslotte leidt de ontwikkeling van de benodigde infrastructuur tot economische spin-off voor het Friese bedrijfsleven Telemonitoring creeumlert tevens faciliteiten voor exploitatie van Friese health check-up diensten met uitstralingseffecten ook buiten de provincie Voor provincie gemeenten verzekeraar (indien in samenhang) biedt ZoA veel potentie voor nieuwe producten aantrekkelijkheid zorgverlening exportproduct evenals werkgelegenheid (Fryslacircn als proeftuin zorg op afstand valley)
Concrete Realiseren van twee of drie concrete projecten waarbij een aantal nieuwe resultaten technologieeumln een definitieve inbedding in de zorgveiligheid hebben gekregen
In de eerste pilot hartfalen wordt een architectuur voor infrastructuur en het dienstverleningsconcept ontwikkeld die ook voor andere projecten bruikbaar zijn De pilot leidt ook tot de invulling van noodzakelijke centrashylegemeenschappelijke onderdelen zoals een zorgnetwerk en een gemeenschappelijke zorg-opvolgcentrale waarmee een open platform voor zorgdienstenaanbieders wordt gerealiseerd De inzet van telemonitoren moet leiden tot toepassing bij 50 van de patieumlnten met hartfalen in Fryslacircn enkele jaren na succesvolle afronding van de pilot Door telemonitoring zijn er 30 minder opnamen nodig van patieumlnten met hartfalen mortaliteit vermindert met 30 en patieumlnten worden gemiddeld twee dagen eerder uit het ziekenhuis ontslagen
Samenstelling (Potentieumlle) samenwerkingspartners zijn onder andere zorgaanbieders zorgverzekeraars aanbieder dienstenplatform provincie kennisinstellingen hardware leveranciers en infrastructuur aanbieders
F R I E S E I C T - I N N O V A T I E A L L I A N T I E 33
54 Qwiek
Probleem Zorgverleners gebruiken steeds vaker de mogelijkheden van het internet om hun (zorg)diensten aan te bieden Zij bouwen daarvoor hun eigen portalen - al dan niet beveiligd - op eigen wijze De samenhang ontbreekt vaak nog Dit levert problemen
bull De patieumlnt is onvoldoende lsquoempoweredrsquo Zij krijgen slechts een deel van de informatie en een deel van de diensten tot hun beschikking Patieumlnten kunnen niet zelf sturen
bull Elk initiatief van zorgverleners moet op zichzelf lsquokrachtigrsquo genoeg zijn om te overleven Er is weinig mogelijkheid tot aanhaken op hergebruiken van of integratie van elkaars diensten en faciliteiten De initiatieven worden moeilijk uitrolbaar en hebben relatief weinig kans van slagen
Om samenhang te creeumlren bestaan ook weer diverse initiatieven zoals portalen van ketenzorg leveranciers WMO loket Foar Elkoar Omkeer 20 (sociale netwerken) zorgdomein pointment websites van zorgverzekeraars Ook deze gaan langs elkaar heen Met alle gevaren van dien eilandvorming het niet aan (kwaliteits)eisen voldoen weinig voortgang door onvoldoende samenhangmassa en niet de minste onzekerheid bij de patieumlnt over betrouwbaarheid (is de informatie juist heb ik alle relevante informatie is zij objectief) van het gebruikte portaal dat bovendien niet vanuit klantpatieumlntperspectief of -behoefte is ingericht
Het probleem heeft geleid tot de GERRIT-challenge uitgevoerd door TNO (als gevolg van het winnen van GERRIT van de telemedicineprijs 2008) TNO kwam met de oplossing van een platform voor het uitwisselen van diensten waarmee de diverse portalen gevoed kunnen worden Dit platform heeft de werknaam Qwiek gekregen
Doelgroep Patieumlntenburgers als gebruikers van (Qwiek)diensten zoals (modules van) de webdokter (zie wwwhzclnl) e-consult (NPCF)
Zorgverleners alsook aanbieders van diensten Op termijn liggen ook andere aanbieders (zoals gemeenten)in het verschiet (gelet op WMO-loket en GGD ten aanzien van preventie en EKD)
Doelstelling Gestreefd wordt naar een oplossing en een voorbeeldproject dat nationale navolging kan krijgen Er is in Nederland nog niet iets vergelijkbaars gerealiseerd Er zijn wel vergelijkbare initiatieven op onderdelen maar er is geen geheel Als het pilotproject in Fryslacircn slaagt kan Qwiek een platform voor heel Nederland worden
Toegevoegde waarde Qwiek is een platform voor ontsluiting van zorgdiensten zodat een persoon zijnhaar eigen diensten kan afnemen om zelf de regie te kunnen nemen over zijnhaar zorg vanuit zijnhaar eigen behoefte Daarnaast biedt dit platform toegang tot andere mogelijk interessante websites voor deze persoon Het platform kan tevens voor aanbieders gebruikt worden om hun eigen portaal te verrijken met diensten van derden of om hun diensten in portalen van derden te hangen
Voordelen voor burger en directe omgeving Het platform maakt het voor een burger gemakkelijker om inzage te krijgen in relevante en betrouwbare medische en logistieke gegevens en om zelf zorgzaken te regelen vanaf een willekeurige plek (met internet) een willekeurig apparaat een willekeurig internetportaal op een willekeurige tijd
F R I E S E I C T - I N N O V A T I E A L L I A N T I E 34
Voordelen voor stakeholders lees zorgverleners Het platform biedt stakeholders de mogelijkheid om versneld een volledig dienstenpallet te kunnen bieden waar men dit individueel niet kan waardoor - een grotere patieumlntenbasis bereikt (en bediend) kan worden - meegelift kan worden met andere innovatieve toepassingen (goed voor imago) - kosten en risicorsquos gedeeld worden - individuele stakeholders zich kunnen profileren met hun eigen dienstverlening en flexibel nieuwe eigen diensten toevoegen
Concrete resultaten bull Diensten op devices van burgers waardoor patieumlntempowerment toe neemt Burgers worden ondersteund bij het zoeken en boeken van zorgverleners en kunnen hun eigen diensten (op basis van eigen behoeften noden) samenstellen op hun (draadloos) device
Voorbeelden van dergelijke diensten
bull Vanuit lsquoherhaalreceptrsquo in webdokter direct online bij verzekeraar dekking nagaan en vervolgens medicijn bij apotheek bestellen
bull Afspraken maken via lsquokijken en vergelijkenrsquo
bull Zelf bloedwaarden doorgeven (combinatieintegratie met Zorg op Afstand)
bull Het vullen van het device met diensten is erg eenvoudig hetgeen een randvoorwaarde is om te komen tot patieumlntgedreven (keten netwerk) zorg
Het Qwiekplatform is opgebouwd Qwiek stapt tussen de portals geeft synergie samenhang en massa geeft de patieumlnt betrouwbare informatie geeft de zorgverlener een extra kanaal om (multidisciplinaire) diensten aan te bieden maakt nieuwe diensten mogelijk bijv zorgcooumlrdinatie speelt in op trends en ontwikkelingen vereist samenwerking openheid is de essentie
Samenstelling (Potentieumlle) samenwerkingspartners zijn onder andere ziekenhuizen zorgdienstenverleners platformaanbieder netwerkaanbieders hard- en softwareleveranciers kennisinstellingen zorgverzekeraars
55 Sport experience Fryslacircn
Probleem De provincie Fryslacircn wordt vaak geassocieerd met sport en vooral Heerenveen heeft een rijke sporthistorie Sportstad Heerenveen zorgt ervoor dat de provincie ook een rijke sporttoekomst zal krijgen De afgelopen jaren zijn rond het stadion het SC Heerenveen de nodige sportieve projecten uitgevoerd Op dit moment bestaat Sportstad Heerenveen uit een sportcentrum (met een zwemcomplex grote sporthal turnhal squashbanen en een dojo) een gezondheidsboulevard een lifestylepassage de CIOS-opleiding van het Friesland College en uiteraard het Abe Lenstra stadion De aandeelhouders van sportstad zijn de gemeente Heerenveen SC Heerenveen en de Friesland Zorgverzekeshyraar
Binnen het concept Sportstad Heerenveen wordt er gewerkt aan de Sport Experience De Sport Experience is een (fysieke) locatie waar je als bezoeker een sportieve ervaring daadwerkelijk kan ondergaan Om het
F R I E S E I C T - I N N O V A T I E A L L I A N T I E 35
een en ander onder de aandacht te brengen en te houden bij het publiek zijn aanzienlijke promotieactiviteiten nodig Hierbij kan ICT een belangrijke rol spelen
De probleemstelling is tweeledig
1 Hoe kan inzicht gekregen worden in toeristenstromen
2 Hoe kunnen potentieumlle klanten via games worden geprikkeld om de Sportexperience te bezoeken
Doelgroep De focus ligt op jongeren in Nederland en daarbuiten
Doelstelling ICT kan als versneller van de Sport Experience dienen omdat je met virtualisatie (online gaming en 3D-simulaties) in de voorfase al aan promotie kunt doen en gebruikerservaringen kunt verzamelen (datamining) Door het koppelen van databases van verschillende Friese (toerischtische) instanties kan beter inzicht worden gekregen in de behoeften en wensen van de bezoekers van de provincie Fryslacircn
Toegevoegde waarde De toegevoegde waarde van de Alliantie ligt in het bijeen brengen van gekwalificeerde personen en hoogwaardige kennis om het project succesvol te realiseren Daarnaast kan de Alliantie zorgen voor extra draagvlak bij financiers Verder kan de Alliantie waarde toevoegen door dit project te linken aan de andere projecten van de Alliantie en op die manier de kracht van kruisbestuiving te benutten
Concrete resultaten Het realiseren van een systeem (1) waarmee de Sportexperience via het web toegankelijk kan worden gemaakt (2) waarin potentieumlle klanten beter in kaart worden gebracht binnen een termijn van twee jaar
De Sportexperience toegankelijk maken via het web kan door middel van simulaties In de ontwerpbouwfase alvast rondkijken (virtualisatie) Maak een game waarmee de speler de ervaring krijgt alsof zelf het sportevenement meemaakt Zorg voor spanning bij de speler Op deze manier krijgen mensen interesse in de Sportexperience en gaan ze deze bezoeken
Er zijn verschillende organisaties die bijhouden welke personen Fryslacircn bezoeken Denk aan Fryslacircn marketing verschillende hotelketens organisaties die zich bezighouden met watersport et cetera Met de bovenstaande webapplicatie kan beter inzicht in de behoeften en wensen van potentieumlle klanten worden vergaard
Samenstelling (Potentieumlle) samenwerkingspartners zijn onder andere organisaties actief in de sportsector onderwijs- en kennisinstellingen softwareleveranciers (gaming en simulatie) hardwareleveranciers en webmarketeers
56 Ketendigitalisering in de jachtbouw
Probleem De jachtbouw kent hoge ontwikkelkosten Deze worden pas terugverdiend bij grote serieproductie In Fryslacircn is de omvang van de productie vaak beperkt Hierdoor zijn de kosten hoog en is het lastig om concurrerend te blijven Door middel van breedbandcommunicatie en een modulaire aanpak kan efficieumlnter geproduceerd worden door een groep van jachtbouwers
Er komen vier databases die allen modulaire standaardonderdelen bevatten Casco aandrijftechniek interieur overige apparatuur De
F R I E S E I C T - I N N O V A T I E A L L I A N T I E 36
unieke combinatie van standaardonderdelen leidt tot een uniek ontwerp met relatief lage kosten Bij het ontwerp van het casco zal 3D-techniek een grote rol spelen Bij de keuze van aandrijftechniek wordt bepaald welke motoren mogelijk zijn en welke consequenties dit heeft voor trillingen en geluid Bij het interieurontwerp zullen 3D-techniek CAM16 en CNC-machines een grote rol spelen
Doelgroep Jachtbouwers en toeleveranciers in de provincie Fryslacircn
Doelstelling Het integraal bijeen brengen van de gehele productieketen en digitale samenwerking van ontwerp tot fabricage realiseren Door toepassing van een totaalconcept wordt de bouw van een duurzaam schip voor de verhuurmarkt gerealiseerd met als doel via de beschreven aanpak de internationale concurrentiepositie van de Friese Jachtbouw te versterken
Toegevoegde waarde ICT is een enabler om de hele keten van jachtbouwers te laten samenwerken De rol van ICT kan door verschillende technologieeumln vorm krijgen zoals een databasesysteem 3D- modellen CADCAM en ERP
Concrete resultaten Er wordt een ndashdoor een topdesigner ontworpen- jacht gebouwd ICT wordt ingezet om het systeem met databases ERP-systemen 3Dshysimulaties op te zetten en te testen
Samenstelling (Potentieumlle) samenwerkingspartners zijn onder andere vijf jachtbouwers leveranciers van hybride aandrijvingen generatoren accursquos dieselmotoren ERP systemen randapparatuur schilderwerken cascorsquos interieurs CNC-bedrijven met 3D-freesfaciliteit ICT-bedrijven Navalshyarchitects en Reality Theatres
57 Platteland kleine kernen
Probleem Steeds meer voorzieningen verdwijnen uit kleine kernen Denk bijvoorbeeld aan postkantoor apotheek banken en gemeentebalies Gemeentelijke herindelingen zijn hier ook deels debet aan Hierdoor neemt de sociale cohesie af en wordt de leefbaarheid in deze kernen steeds minder terwijl in de nabije toekomst het belang van lokale voorzieningen door vergrijzing van de kleine kernen toeneemt Ook verdwijnt hiermee werkgelegenheid en de economische binding van veelal gezinnen en jongeren met het plattelandkleine kernen (ontgroening) Daarnaast verslechtert hierdoor het vestigingsklimaat voor ondernemingen waardoor bedrijven vertrekken en vestiging van nieuwe bedrijvigheid uitblijft met daaruit voortvloeiende negatieve gevolgen voor de werkgelegenheid Versterking van het plattelandkleine kernen kent dan ook twee componenten Enerzijds versterking van de sociale cohesie en anderzijds de versterking van economische binding (van burgers en bedrijven) en vitaliteit van het platteland
Nieuwe technieken kunnen dorpen leefbaar houden Aansluiten bij de behoefte van inwoners van het platteland is een voorwaarde voor succes van voorzieningen (fysiek en virtueel) Alleen voorzieningen die gedragen worden door gebruikers kunnen op termijn zonder subsidie (zelfdragend)
16 Computer Aided Manufacturing (CAM) het fabriceren van producten met behulp van een computer
Computer Aided Manufacturing (CAD) computergesteund ontwerpen
Enterprise Resource Planning (ERP) softwarepakket ter ondersteuning van bedrijfsprocessen
F R I E S E I C T - I N N O V A T I E A L L I A N T I E 37
voortbestaan Voor de specifieke invulling van het thema platteshylandkleine kernen is het dan ook noodzakelijk om dmv een behoeftescan de daadwerkelijke gebruikersvraag op het platteland in kaart te brengen Vooralsnog zijn veel initiatieven in dit veld te versnipperd en te veel gericht op enkele specifieke toepassingen Wat nodig is is een totaalconcept (sterk vraaggestuurd) dat bij de doelgroep nieuwe economische en maatschappelijk activiteiten losmaakt
Doelgroep Bewoners (en bedrijven) van de kleinere kernen in Fryslacircn In het bijzonder MKB-bedrijven 13-18 jarigen (werkende) ouders en ouderen (niet werkenden)
Doelstelling In een dorpskern (bijvoorbeeld Dantumadeel) wordt een pilot opgestart met als doel om een dorpshuis nieuwe stijl te realiseren Door toepassing van een totaalconcept voor plattelandsontwikkeling wordt onder andere een bijdrage geleverd aan de verbetering van de sociale cohesie digitale voorzieningen en de werkgelegenheid onder jongeren Sociale cohesie en economische binding dienen bij een dergelijke scan centraal te staan
De sociale cohesie kan op verschillende manieren versterkt worden Wanneer voorzieningen op gebied van wonen leven (sociaal dorpsleven en ndashcultuur) en zorg ontwikkeld worden die aansluiten bij de behoefte van de bewoners van en in de omgeving van de plattelandskern kunnen oa ouderen langer zelfstandig blijven wonen Bovendien maken een (toekomstig) excellent dienstenaanbod evenals rust en ruimte het ook voor mensen uit andere delen van Nederland aantrekkelijk om zich op het Friese platteland te vestigen
Digitale voorzieningen op het gebied van digitaal onderwijs (primair en voortgezet) zijn een mogelijkheid om zowel de sociale cohesie met betrekking tot jongeren als de economische vitaliteit van het platteland te versterken Onderwijs biedt jongeren immers kansen op de arbeidsmarkt Ook bieden digitale (onderwijs)voorzieningen kansen om deze buiten de provincie Fryslacircn te vermarkten Met name voor het MKB zijn toepassingen om de e-vaardigheden te vergroten kansrijk17
Voorzieningen die de economische binding met het plattelandkleine kernen versterken maken het voor jongeren gezinnen en werkende ouderen aantrekkelijk om op het platteland te (blijven) wonen Een van de mogelijkheden om de economische binding te versterken is de ontwikkeling van toepassingen die leiden tot het ontstaan van nieuwe vormen van dienstverlening en werkgelegenheid
Een mogelijk succesvol traject is de ontwikkeling van hoogwaardige en complexe telewerktoepassingen die niet afhankelijk zijn van een standplaats Dergelijke voorzieningen maken het ook voor huidige randstadinwoners aantrekkelijk om zich op het Friese platteland te vestigen en te blijven werken in de randstad
Ook biedt de inzet van microkredietverlening kansen voor innovatie in het Friese MKB (vakmanschap) en naar succesvol voorbeeld van Koninklijke Tichelaar uit Makkum dit buiten de regio te vermarkten
Tenslotte dient benadrukt te worden dat innovatieve vermarktbare voorzieningen die door Friese partijen zijn ontwikkeld economische spinshyoff voor het Friese bedrijfsleven genereren
17 Bron Initiatieven voor het bevorderen van eSkills van de beroepsbevolking in zes Europese landen Dialogic 2006
38 F R I E S E I C T - I N N O V A T I E A L L I A N T I E
Toegevoegde waarde Een belangrijk kenmerk van ICT-toepassingen is de mogelijkheid van opschaling Eenmaal ontwikkelde toepassingen kunnen zonder aanzienlijke kosten verder vermarkt worden Insteek van het pilotproject dient dan ook het selecteren van toepassingen te zijn die aantrekkelijk zijn voor een brede doelgroep in en buiten de provincie Fryslacircn
Online zorg (ouderen en gezinnen) domotica en sociaal-culturele voorzieningen die huidige inwoners aan het platteland bindt eacuten voor inwoners van buiten Fryslacircn aantrekkelijk is om zich op het Friese platteland te vestigen
Digitale voorzieningen die zowel de sociale cohesie als economische binding versterken eacuten buiten Fryslacircn vermarkt kunnen worden
Telewerk-toepassingen waarvan bedrijven uit andere delen van Nederland gebruik kunnen maken eacuten het voor randstedelingen aantrekkelijk maakt zich te vestigen op het Friese platteland
Concrete resultaten Einddoel van het project is de inrichting van fysieke loketten (dorpshuizen) dichtbij de burger In deze dorpshuizen komen de fysieke en virtuele component samen De dorpshuizen brengen de voorzieningen en daarmee de sociale cohesie en ondernemerschap daadwerkelijk terug in de kleine kernen Het vormt een concentratiepunt voor uiteenlopende fysieke en virtuele diensten op het vlak van gezondheid onderwijs ondernemerschap cultuur en sport
Op basis van de behoeftescan en de aansluiting bij het Vital Rural Area- project wordt een totaalconcept met daarin een aantal ICT-toepassingen en daaraan en omheen gerelateerde diensten en voorzieningen geselecteerd voor een pilotproject Hiervoor dient een businessplan opgesteld te worden met monitoring go-no go beslissingen en opschalingsmogelijkheden Uiteindelijk dient de pilot te resulteren in de ontwikkeling van toepassingen die de sociale cohesie en economische vitaliteit versterken eacuten onderscheidend zelfdragend en opschaalbaar zijn
Samenstelling (Potentieumlle) samenwerkingspartners zijn onder andere banken verzekeraars (huis)artsen thuiszorginstellingen verenigingen woningbouwcorporaties gemeenten postkantoren onderwijsinstellingen KvK belastingdienst bibliotheken jongerenwerk bedrijven en MKB Noord
F R I E S E I C T - I N N O V A T I E A L L I A N T I E 39
6 Organisatie
61 Rol van de Alliantie
De Friese ICT-innovatie Alliantie heeft de rol van stimulator versneller versterker en makelaar op zich genomen om de beste krachten vanuit de maatschappij en economie in de provincie Fryslacircn te bundelen om pilotprojecten te starten en te komen tot zelfdragende innovatieprojecten die de economische en maatschappelijke ontwikkeling in Fryslacircn sterk stimuleren Naast de hiervoor genoemde rollen is de Alliantie in het algemeen - en de Kerngroep in het bijzonder - vooral een realist en vertaler van vraag naar oplossing De Alliantie werkt aan het opstarten van een zes pilotprojecten in nauwe samenwerking met andere stakeholders maar is geen eigenaar van de projecten
De Kerngroep bestaat uit zes leden die op persoonlijke titel en zonder last of ruggespraak hun visie inbrengen zich sterk maken voor het opzetten van de projecten en toezien op uitvoering daarvan De Kerngroep is vooralsnog geiumlnstalleerd tot en met 31 december 2010 De leden van de Kerngroep zijn
bull Profdrir LP Ligthart (voorzitter) TU Delft
bull R Feenstra RI MBA De Friesland Zorgverzekeraar
bull Drir PA Gielen TCNN
bull Drs FA Pronk Rabobank Heerenveen
bull Drs WR Reek MCM Gemeente Sneek
bull Drs J Wester TNO-ICT
Dialogic Next Step en in het bijzonder drs SR Maltha ir ing RMF Brennenraedts en drs H Gillebaard ondersteunen de Alliantie met de voorbereiding van bijeenkomsten verrichten onderzoek waar nodig en begeleiden de uitvoering van projecten
62 Taakstelling per onderdeel van de Alliantie
Raad van Advies
De Alliantie zal een Raad van Advies kennen die uit drie tot vier personen zal bestaan en momenteel nog te formeren is De leden zijn bestuurders van statuur die politiek zeer goed ingevoerd zijn zowel op provinciaal als landelijk niveau De Raad van Advies geeft allereerst steun aan de beoogde initiatieven en draagt dit ook publiekelijk uit Daarnaast zal zij vooral een klankbord- en ambassadeursfunctie gaan vervullen om de ambities van de Alliantie te helpen realiseren Hiervoor zal zonodig onafhankelijke bestuurlijke druk georganiseerd worden De Raad van Advies biedt de Alliantie toegang tot diverse relevante netwerken en is thuis in de financieringsmogelijkheden voor de beoogde innovatieprojecshyten Verder dient de Raad van Advies zelfstandig initiatief te nemen om de activiteiten van de Alliantie ook op andere nationale of internationale agendarsquos geplaatst te krijgen De Raad van Advies zal enkele malen per jaar bijeenkomen en afstemmen met de Kerngroep
F R I E S E I C T - I N N O V A T I E A L L I A N T I E 41
Kerngroep
De Kerngroep is in een eerste fase gestart met een visieontwikkeling en heeft dit vertaald in de onderliggende Roadmap De Kerngroep dient haar visie en plannen in bij de Gedeputeerde Staten van Fryslacircn Na goedkeuring door GS heeft de Kerngroep de komende twee jaar als taak de Alliantie en in het bijzonder de projectgroepen aan te sturen en te adviseren bij de uitvoering In eerste instantie fungeert de Kerngroep vooral als werkvoorbereider Daarna ziet de Kerngroep toe op de uitvoering van afzonderlijke projecten conform de geformuleerde visie en opgestelde criteria via driemaandelijkse monitoring Begin 2010 neemt de Kerngroep per project een mid-term gono-go beslissing Zonodig worden projecten daarna bijgestuurd of zelfs stopgezet Na 2010 zullen de projecten zelfstandig verder dienen te gaan en vallen vanaf dat moment buiten de regie van de Alliantie
Projectgroepen
De Alliantie zelf krijgt vooral gestalte middels een vijftal projectgroepen (a) Draadloze Friese meren (b) Zorg (c) Sport Experience (d) Jachtbouw en (e) Kleine kernen Deze projectgroepen bestaan uit private enof publieke deelnemers afhankelijk van het project De projecten komen onder leiding van een nader te benoemen projectleider De aangestelde projectleider stemt af met een afgevaardigde van de provincie Fryslacircn en contactpersonen uit de Kerngroep zoals beschreven in deze Roadmap Op korte termijn zal er gestart worden met de verdere samenstelling van de projectgroepen conform de voorstellen in de afzonderlijk roadmaps
lsquoVerticalersquo activiteiten
Daarnaast zijn er drie lsquoverticalersquo projectactiviteiten die op alle projectgroepen van toepassing zijn namelijk onderwijsvernieuwing kennisborging en promotie en communicatie In alle vijf projectgroepen spelen deze aandachtsgebieden een belangrijke rol In het bijzonder voor het onderwijs geldt dat wij vanuit elke projectgroep spin-off effecten en digitale toepassingen verwachten die voor onderwijsdoeleinden ingezet kunnen worden Daarmee kan onderwijs een belangrijke integrale en verbindende functie vervullen tussen de projectengroepen onderling alsook een belangrijke rol spelen in de kennisborshyging Voor promotie en communicatie geldt hetzelfde De Kerngroep is in eerste instantie verantwoordelijk voor de lsquohorizontalersquo activiteiten
De Friese ICT-innovatie Alliantie kent de volgende organisatiestructuur
F R I E S E I C T - I N N O V A T I E A L L I A N T I E 42
ONDERWIJSVERNIEUWING
PROMOTIE EN
COMMUNICATIE
KENNNISBORGING
Raad van Advies Taak klankbord en ambassadeursfunctie
KerngroepTaak Advisering en aansturing Alliantie Opstellen Roadmap
toezien op uitvoering en monitoring
Friese ICT innovatie-alliantie Taak Uitvoering Roadmap in projectgroepen
Resultaat Minimaal eacuteeacuten project per projectgroep geschikt voor opschaling en zelfstandige continuering na 2 jaar
Projectgroep Draadloze meren
Projectgroep Sport Experience
Projectgroep Zorg
Projectgroep Jachtenbouw
Projectgroep Kleine kernen
Figuur 9 Organisatiestructuur van de Friese ICT-innovatie Alliantie
43F R I E S E I C T - I N N O V A T I E A L L I A N T I E
F R I E S E I C T - I N N O V A T I E A L L I A N T I E 44
7 Ter afsluiting In deze Roadmap voor ICT-innovatie in Fryslacircn heeft de Kerngroep haar visie neergelegd en haar plannen voor innovatieve pilotprojecten geformuleerd Duidelijk mag zijn dat de Alliantie een krachtige ambitie heeft die nu in concrete acties en plannen moeten worden vertaald Hiervoor is het noodzakelijk de komende maanden een plan van aanpak en een concreet en gedragen businessplan per project uit te werken In totaal kennen de beoogde projecten een financieringsbehoefte van circa twaalf miljoen euro Hiervoor zal een beroep gedaan worden op bijdragen vanuit (1) het bedrijfsleven (2) de provincie Fryslacircn en (3) overige partijen waaronder gemeenten stimulerings- en innovatiefondsen nationale overheid en Europese regelingen De Kerngroep ziet als uitgangspunt voor financiering van de projecten de volgende verdeling voor iedere twee euro aan geld van derden draagt de provincie eacuteeacuten euro bij (33) wat in de wandelgangen ook wel de Galema-norm wordt genoemd
De Kerngroep is verheugd haar visie in deze Roadmap te mogen aanbieden aan Gedeputeerde Staten van Fryslacircn en verzoekt om concrete ondersteuning voor uitvoering van de voorgenomen projecten Naast de gewenste co-financiering zoals hiervoor beschreven bestaat concreet behoefte aan financieumlle ondersteuning van de opstartfase (eerste drie tot zes maanden) Per project is circa euro 50000- euro nodig om de businesscases volledig te kunnen uitwerken en alle noodzakelijke projectvoorbereidingen te treffen (seed money) Hiervoor doen wij eveneens een beroep op Gedeputeerde Staten van Fryslacircn om de Alliantie voor de helft in deze kosten tegemoet te komen In deze voorfase is het weinig realistisch om uit het bedrijfsleven en vanuit andere instellingen volledige voorfinanciering te verwachten Wel zal in grote mate een beroep worden gedaan op zo veel mogelijk kostenloze medewerking van de stakeholders om in deze voorfase de noodzakelijke voorbereidingen te treffen
De visie van de Kerngroep heeft geresulteerd in serieuze plannen om in een multishystakeholder omgeving economie en samenleving in Fryslacircn een impuls te geven via ICT-innovatie Deze serieuze plannen waarvoor reeds veel commitment in het veld is uitgesproken vragen nu om serieuze ondersteuning De vraagstukken en behoeften van burgers en gebruikers in Fryslacircn staan daarbij centraal en ons motto luidt drsquor op en drsquor over
F R I E S E I C T - I N N O V A T I E A L L I A N T I E 45
Bijlage 1 SWOT-analyse
Sterkten Wat is de kracht van Fryslacircn
Een kenmerkende sterkte van Fryslacircn is eenvoudig te observeren Fryslacircn beschikt over veel ruimte zeker in vergelijk met de Randstad Daarbij komt dat de afstand tussen de Randstad en Fryslacircn relatief beperkt is De ruimte die Fryslacircn biedt maakt het mogelijk om er kwalitatief hoogwaardig te recreeumlren en te wonen Fryslacircn heeft veel mogelijkheden hiertoe die bovendien van hoge kwaliteit zijn Het toerisme in Fryslacircn drijft grofweg op drie pijlers watersport de rust van de Waddeneilanden en de cultuur van een aantal steden en dorpen (waaronder de ldquoElf Stedenrdquo)
In de Friese economie neemt de agrarische sector traditioneel een grote rol in Tegenwoordig is deze rol kleiner dan vroeger maar het is nog steeds een relatief omvangrijke sector Bovendien heeft de Friese landbouw de laatste decennia haar processen sterk verbeterd De productiviteit van deze sector is ndash zelfs vanuit een Nederlands perspectief - zeer hoog De sterke agrarische sector heeft mede geleid tot ontwikkeling van een florerende foodsector Het aandeel van de dienstensector ligt in Fryslacircn traditioneel onder het Nederlandse gemiddelde Hoewel dit nog steeds het geval is is deze sector vanaf circa 1995 een flinke inhaalslag aan het maken Binnen de dienstensector in Fryslacircn heeft vooral financieumlle dienstverlening een relatief groot aandeel Andere gebieden waarin Fryslacircn sterk is zijn de metaal- en elektrosector en watertechnoshylogie
Fryslacircn en de Friezen kennen een sterke identiteit Ze hebben een eigen taal volkslied en vlag en onderscheiden zich hiermee van de rest van Nederland Hierdoor bestaat er een grote sociale cohesie Dit speelt met name in de dorpen een grote rol in het dagelijkse leven
Zwakten Wat zijn de beperkingen in Fryslacircn
Fryslacircn is opgebouwd uit 417 kernen waarvan 344 kernen uit minder dan 1500 inwoners bestaan Er is dus een lage mate van verstedelijking waardoor positieve agglomeratieshyeffecten uitblijven Veel van deze kleine kernen hebben te maken met een laag en dalend voorzieningenniveau Denk hierbij aan het verdwijnen van postkantoren scholen supermarkten et cetera Dit is duidelijk de negatieve keerzijde van de ruimtelijke structuur van Fryslacircn
Fryslacircn is de provincie die voorop loopt met vergrijzing Nergens in Nederland zijn er zo weinig jongeren In combinatie met een lage arbeidsparticipatie van ouderen en vrouwen heeft dit een negatief effect op de economie Overigens neemt de arbeidsparticipatie vooral van vrouwen de laatste jaren wel sterk toe
Er zijn in Fryslacircn weinig grote industrieeumln en het MKB heeft een groot aandeel in de werkgelegenheid Dit zou een van de oorzaken kunnen zijn van de lage RampD-inspanningen in de provincie Het wordt ook als oorzaak genoemd van de lagere arbeidsproductiviteit maar het is niet duidelijk of dat geheel terecht is In de samenstelling van de werkgelegenshyheid valt op dat de quartaire sector (zorg onderwijs overheid et cetera) sterk oververtegenwoordigd is Het aandeel van bedrijven dat producten en diensten afzet buiten de provincie (stuwende bedrijvigheid) is relatief beperkt
F R I E S E I C T - I N N O V A T I E A L L I A N T I E 46
Verschillende bronnen refereren aan de lage kwaliteit van het onderwijs in Fryslacircn Hierbij speelt het ontbreken van een universiteit een rol Door de afwezigheid van een universiteit behouden Vwo-leerlingen minder binding met Fryslacircn Hoger opgeleiden trekken hierdoor weg naar omliggende regiorsquos en de stroom hoger opgeleiden naar Fryslacircn is vrij beperkt Het gevolg is een braindrain Opvallend is het lage gemiddelde niveau van de leerlingen die de basisschool verlaten Er is geen overeenstemming over de oorzaak hiervan Een ander opvallend element is de aanwezigheid van achterstandswijken in Fryslacircn Hoewel dit vaak als een probleem van grote steden wordt gezien kampen ook veel dorpen en steden in (vooral Noord-)Fryslacircn met deze problematiek
Kansen Welke mogelijkheden biedt de omgeving
In Nederland neemt het aandeel 65-plussers van de totale bevolking toe Deze bevolkingsgroep geeft meer geld uit aan recreatie en aan zorg Een deel kiest zelfs voor het verhuizen naar een prettigere omgeving en gaan hoogwaardiger wonen Fryslacircn kan profiteren van deze demografische ontwikkeling door voorzieningen te treffen voor deze groep Hierbij zou ze zich kunnen profileren als het lsquoFlorida van het Noordenrsquo Door koploper te zijn met woon-zorgconcepten kan er een nieuwe markt ontstaan Doordat leeftijdssamenstelling van de groep vakantiegangers verandert zal er ander type vraag naar voorzieningen en activiteiten ontstaan Ook hierop kan worden ingespeeld Ook zorgtoerisme kan interessante mogelijkheden bieden voor Fryslacircn
Fryslacircn zou extra middelen kunnen aantrekken door aanspraak te maken op verschillende (Europese) fondsen Doordat Fryslacircn door sommige beleidsorganen wordt gezien als een achterstandsgebied komt men in aanmerking voor specifieke fondsen Maar er zijn ook generieke (Europese) fondsen waarop aanspraak gemaakt kan worden
Waar Fryslacircn beperkt profiteert van positieve agglomeratie-effecten beginnen sommige delen van de Randstad negatieve agglomeratie-effecten te ervaren zoals hoge grondprijzen verkeerscongestie en verpaupering van wijken Indien Fryslacircn goed digitaal ontsloten is kan het voor sommige organisaties interessant zijn om naar Fryslacircn te verhuizen
Groeiende aandacht voor (duurzame) energie en watertechnologie kan voor Fryslacircn kansen bieden De ruimtelijke structuur biedt bijvoorbeeld mogelijkheden voor het opwekken van zonne-energie of biomassa Ook het (zoute en zoete) water biedt hiertoe mogelijkheden De kennis die Fryslacircn heeft op het gebied van watertechnologie kan in de toekomst misschien in een bredere markt worden toegepast
De stijgende voedselprijzen zullen voor Fryslacircn grosso modo een positief effect hebben Zowel de agro- als de foodsector die een groot gedeelte van de stuwende bedrijvigheid vertegenwoordigen kunnen hier van profiteren
Bedreigingen Hoe kan de omgeving Fryslacircn schaden
De beperkte stuwende bedrijvigheid maakt Fryslacircn afhankelijk van andere inkomstenstroshymen uit Nederland Denk hierbij aan inkomsten uit sociale verzekeringen uitkeringen maar ook inkomsten uit de zorg Verandering in nationaal beleid kunnen hierdoor grote consequenties hebben voor de Friese economie en samenleving Ook inkomsten uit de landbouwsubsidies van de EU maken Fryslacircn kwetsbaar De Europese Unie reserveert jaarlijks bijna de helft van haar begroting voor het Gemeenschappelijk Landbouwbeleid Onder andere door de toetreding van nieuwe EU lidstaten kunnen deze middelen onder druk komen te staan
F R I E S E I C T - I N N O V A T I E A L L I A N T I E 47
Een andere bedreiging is de filiaaleconomie Veel bedrijfsvestigingen vooral in de zakelijke dienstverlening zijn nevenvestigingen De hoofdkantoren zitten veelal in de Randstad Deze locaties zijn hierdoor voor een groot deel afhankelijk van beslissingen die op andere plaatsen worden genomen
De internationalisering van de economie zorgt voor extra concurrentiedruk Vooral de lageropgeleiden ervaren een steeds grotere druk uit lagelonenlanden Omdat Fryslacircn relatief weinig hoogopgeleiden kent kunnen de negatieve consequenties van globalisering groter zijn dan in andere delen van ons land
F R I E S E I C T - I N N O V A T I E A L L I A N T I E 48
Bijlage 2 Additionele kerncijfers
Onderwijs
Fryslacircn heeft geen universiteit Het aantal studenten dat in Fryslacircn woont en een mastershydiploma ontvangt is zeer laag circa 200 per jaar Wel kent Fryslacircn enkele HBO-instellingen Toch is het aantal studenten dat een bachelorgraad ontvangt relatief beperkt vergeleken met andere provincies18
Geslaagden HBO Bachelor (naar woonplaats student)
0
2000
4000
6000
8000
10000
12000
14000
2000 2001 2002 2003 2004 2005
Groningen
Friesland
Drenthe
Overijssel
Flevoland
Gelderland
Utrecht
Noord‐Holland
Zuid‐Holland
Zeeland
Noord‐Brabant
Limburg
Figuur 10 Ontwikkeling van het aantal HBO Bachelor afgestudeerden in de Nederlandse provincies
Het aantal banen in het onderwijs is in Fryslacircn relatief hoog Dit is opmerkelijk gezien het ontbreken van een universiteit19
18 CBS ndash Statline [25]
19 LISA - bewerkt door Dialogic [27]
F R I E S E I C T - I N N O V A T I E A L L I A N T I E 49
Relatief aantal banen (Onderwijs)
50
55
60
65
70
75
80
85
90
2003
2004
2005
2006
2007
Groningen
Friesland
Drenthe
Overijssel
Gelderland
Flevoland
Utrecht
Noord‐Holland
Zuid‐Holland
Zeeland
Noord‐Brabant
Limburg
Figuur 11 Ontwikkeling van het relatief aantal banen in het onderwijs in de Nederlandse provincies
Zorg
Een manier om de omvang van de zorgsector te bepalen is het aantal ziekenhuisbedden In Fryslacircn zijn er relatief weinig bedden per inwoner ten opzichte van andere provincies Gezien de hoge mate van vergrijzing is dit opmerkelijk20
Hospital beds per million inhabitants
0
100
200
300
400
500
600
700
800
1993
1994
1995
1996
1997
1998
1999
2000
2001
2002
Groningen
Friesland
Drenthe
Overijssel
Gelderland
Flevoland
Utrecht
Noord‐Holland
Zuid‐Holland
Zeeland
Noord‐Brabant
Limburg
Figuur 12 Ontwikkeling van het aantal ziekenhuisbedden in de Nederlandse provincies
Een andere indicator van de relatieve omvang van de zorgsector is het relatief aantal banen Hier valt vooral op dat zich in 2006 een flinke daling voordeed21
20 European Commission - Eurostat [26] 21 LISA - bewerkt door Dialogic [27]
F R I E S E I C T - I N N O V A T I E A L L I A N T I E 50
Relatief aantal banen (Zorg)
120
130
140
150
160
170
180
190
2003
2004
2005
2006
2007
Groningen
Friesland
Drenthe
Overijssel
Gelderland
Flevoland
Utrecht
Noord‐Holland
Zuid‐Holland
Zeeland
Noord‐Brabant
Limburg
Figuur 13 Ontwikkeling van het relatief aantal banen in de zorg in de Nederlandse provincie
F R I E S E I C T - I N N O V A T I E A L L I A N T I E 51
Figuur 14 Overzicht van de relevante ICT Projecten in Fryslacircn
F R I E S E I C T - I N N O V A T I E A L L I A N T I E
Zo
rg
Zorg
Net
Frie
slan
d (
SG
)
Car
dio
logie
net
wer
k Fr
iesl
and
(MCL
NSD
)H
uis
van
het
Hed
en (
GEEF)
Tel
econfe
renci
ng v
ia Z
NF
(SG
)
Tel
econsu
ltat
ie A
mel
and (
CI
ZTS)
Virtu
eel bez
oek
uur
(ZTS
ZSA)
Virtu
ele
Thuis
zorg
(PF
KN
TH
FL)
Pasa
na
(Nijfinst
er)
Thuis
zorg
het
Fries
e La
nd
(N
ijfinst
er)
Sm
art
Car
ing C
om
munitie
s(D
T2015
Nijfinst
er)
O
TTO
(RIF
)
Ket
enZorg
Frie
slan
d
EPD
sch
akel
punt
OZIS
(SG
)
Sm
art
Car
ing C
om
munitie
s(D
T2015)
Ske
wie
l Try
nw
alden
Van
A n
aar
B(e
ter)
pap
ierloos
(SG
)Virtu
ele
HAP
Frie
slan
d (
SG
)
Web
dokt
er (
HZL)
Leer
-Zorg
port
al (
PF
MCL
TFW
G
GZ
RF)
Zorg
Dom
ein F
ries
land
Support
Fry
slan
JGZ p
lus
ouder
port
aal (T
FW)
Zorg
Net
Frie
slan
d p
ort
al (
SG
)
Dig
itaa
l Thuis
hote
l (P
F)
Foar
Elk
oar
(VFG
CIZ
ZF
FZ
en
ZKF )
Een
duid
ig p
atieuml
ntp
ort
aal (S
G)
Toer
ism
e m
et z
org
Zorg
Innova
tie
Foru
m
N
twurk
Fries
land
On
derw
ijs
Ser
ious
gam
es f
acto
ry (
NH
L)
Kla
sseg
las
(KN
)
Wad
den
cam
pus
(KN
RFP
)
Wad
den
cam
pus
(KN
RFP
)
Vid
eoco
nfe
renci
ng B
oger
man
(SB)
Frie
slan
d L
eern
etw
erk
(NH
L)
Inte
rnet
acad
emie
(N
HL)
Ener
gie
k (K
N
RFP
)
EdyF
rysk
(PF
)
Did
icla
ss (
NH
L)
Onlin
e lo
ket
Frys
lan (
PF)
Tom
ke (
Afucirc
k en
Bib
lioth
eeks
ervi
ce F
r ysl
an)
Vee
nques
t (N
HL)
Inte
rnet
acad
emie
(N
HL)
N
twurk
Fries
land
Overh
eid
ISZF
(ISZF)
NO
FA (
NO
FA)
Kle
ine k
ern
en
IPTV
Gam
enat
ions
(PF
KN
)
Doar
psb
acircn (
SD
)
Vital
Rura
l Are
a (N
ijfinst
er
NO
FA
RFP
TH
FL
KN
)Fr
oek
sTV (
FR-I
X
IV)
Virtu
ele
loke
tten
(KN
)
NO
FA (
NO
FA)
Vital
Rura
l Are
a (N
ijfinst
er
NO
FA
RFP
TH
FL
KN
)
Kij o
p I
T s
poor
(PF)
Doar
psb
acircn (
SD
)
Onts
luitin
g d
orp
sarc
hie
ven
(SD
W)
Am
bula
nte
han
del
(KN
N
BL
D
oar
psb
an)
N
twurk
Fries
land
MK
B
To
eri
sme
Gam
efes
tiva
l ldquoG
-Am
elan
drdquo
(NH
LG
ame
Val
ley
PF
en K
N)
3D
Vis
ual
isat
ies
(NH
L G
L P
F)
Frys
lacircn G
ames
(PF
)
Sucircke
rei (P
V
AN
WB
GD
LP
P)
Frys
lacircn R
ing (
PF)
Inte
ract
ieve
hots
pots
(KN
)
Nat
uurw
ebca
m (
VVV A
mel
and)
Bre
edst
rate
n (
NO
FCO
M)
ND
IV (
Syn
tens)
NO
FCO
M (
NO
FA
MKB N
OO
RD
Eal
a Fr
ya F
rese
na
(II
I)
KN
RFP
en O
NO
F)
Fiet
sroute
pla
nner
(FB
)
E-T
sjer
ke (
PF)
Toer
istisc
he
E-b
usi
nes
s (P
F)
Mobik
om
(PF
SVD
et
c)
Toer
ism
e m
et z
org
Zorg
eloos
Frys
lacircn (
PF)
Dig
ital
e w
ater
psp
ort
pas
(PF
)
Eile
en
N
twurk
Fries
land
Bijlage 3 Overzicht relevante ICT Projecten in Fryslacircn
Gam
ing
Bre
ed
ban
d
Beeld
com
shym
un
icati
e
Kete
nd
igit
alshy
iseri
ng
Inte
rnett
oeshy
pass
ing
po
rtal
Mob
iele
to
ep
ass
ing
en
Ove
rig (
wet
ensc
hap
pel
ijke
) in
itia
tiev
en
Frie
se S
olla
rchal
lenge
Blu
e Ener
gy
(WETSU
S)
52
Literatuur [1] RUG (2003) Arbeidsproductiviteit in Fryslacircn Een analyse van het niveau en de groei van 1990-2000 Onderzoek in opdracht van Gedeputeerde Staten van de Provincie Fryslacircn en de Kamer van Koophandel Fryslacircn URSI-rapport 305
[2] van der Elst-van der Lans Michelle Piet Rijk (2006) Lokale bedrijvigheid leefbaarheid en sociale vitaliteit in het landelijk gebied van Friesland LEI Den Haag
[3] Provincie Fryslacircn (2007) Sociaal Rapport Fryslacircn 2007
[4] Valentijn Bolhuis (2005) Friese sterkten in economisch perspectief Toekomstvisie op de ruimtelijk-economische ontwikkeling van de provincie Friesland RUG
[5] CBS (2007) Inwoners Randstad verdienen het meest httpwwwcbsnlnlshyNLmenuthemasinkomen-bestedingenpublicatiesartikelenarchief20072007-2240shywmhtm
[6] Meester Wilhelm J amp Pieter H Pellenbarg (2001) Changing regional images Are regional marketing campaigns successful Paper for the 41st European Congress of the Regional Science Association Zagreb 2001
[7] CPB (2006) Reactie op Probleemanalyse Zuiderzeelijn
[8] AD (2008) Toename van zwakke scholen
[9] Verwey Jonker instituut Kinderen in Tel Databoek 2006
[10] Verwey Jonker instituut Kinderen in Tel Databoek 2008
[11] Ministerie van EZ (2007) Koers Noord op weg naar pieken Duurzame groei door omschakeling naar een kenniseconomie
[12] Stelder (2002) Regionaal Economische Verkenningen 2002 Groningen Friesland en Drenthe
[13] Stelder Broersma J van Dijk (2008) Noordelijke Arbeidsmarkt Verkenning 2008
[14] Broersma Lourens en Jouke van Dijk (2006) Het belang van de industrie in het Noorden 1950-2025 Onderzoek in opdracht van de Stichting TxU Noord-Nederland Groningen Faculteit Ruimtelijke Wetenschappen Rijksuniversiteit Groningen URSI-research report nr 316
[15] Provincie Friesland (2002) Nota sociaal-economisch beleid
[16] SCP (2006) Thuis op het platteland Den Haag
[17] EZ (2007) ICT agenda 2008-2011 De gebruiker centraal in de digitale Dienstenmaatschappij Den Haag
[18] WRR (2008) Innovatie Vernieuwd opening in viervoud Amsterdam University Press Den Haag Amsterdam
[19] Provincie Friesland (2007) Koers op Fryslacircn - Het Friese Meren Project 2e fase
[20] ECP (2008) Gaming meer dan een spelletje Den Haag
F R I E S E I C T - I N N O V A T I E A L L I A N T I E 53
[21] Provincie Friesland (2007) Fryske Fiersichten wurkprogram 2009 - 2011
[22] Provincie Friesland (2006) Fryslacircn toeristische topattractie in Nederland van de Provincie Fryslacircn
[23] Ministerie van VWS (2003) Quick Scan Kleine Kernen Den Haag
[24] Ministerie van Economische Zaken (2006) Verslag Innovation Lecture Den Haag
[25] httpstatlinecbsnl
[26] httpeceuropaeueurostat
[27] httpwwwlisanl
[28] ING (2007) Starterscampagne
[29] Vital rural area project activities annex 7
[30] Dialogic (2006) Initiatieven voor het bevorderen van eSkills van de beroepsbevolking in zes Europese landen Utrecht
[31] Rutten amp Koops (2007) Creatieve industrie en informatie- en communicatietechnologie in Noord Nederland Rapport naar aanleiding van de Noordermatch 2007
[32] Henry Chesbrough Open Innovation The new imperative for creating and Profiting from TechnologyHarvard business school Press
F R I E S E I C T - I N N O V A T I E A L L I A N T I E 54
Auteurs
drs Sven Maltha iring Reg Brennenraedts drs Hugo Gillebaard
Contact
Secretariaat Friese ICT-innovatie Alliantie pa Hooghiemstraplein 33-36 3514 AX Utrecht Tel +31 (0)30 215 05 80 Fax +31 (0)30 215 05 95 malthadialogicnl
ldquoInnovatie als uitkomst is een nieuwe functionaliteit of een nieuwe manier om een bestaande functie te vervullen (bijvoorbeeld digitale fotografie) Dat is breder dan een nieuw product of proces in de markt en omvat ook innovaties in de publieke sector (bijvoorbeeld het via internet aanbieden van overheidsdiensten) Het proces omvat de ontwikkeling van een nieuwe vondst (inventie) de succesvolle toepassing daarvan (innovatie als uitkomst) en de brede verspreiding van innovaties in de samenleving (diffusie)rdquo (WRR 2008)
Het moderne beeld van innovatiebeleid richt zich op het systeem van inventie innovatie en diffusie door interactie en samenwerking in ketens en netwerken die bedrijfstakken en technologieeumln overstijgen Volgens de WRR verlopen innovatieprocessen niet langer via het oude lsquolineaire modelrsquo van de overdracht van kennis uit onderzoek naar ontwikkeling maar gaat het veel meer om een lsquocyclisch innovatiemodelrsquo waarin de wisselwerking tussen inventie innovatie en diffusie een continu proces wordt Het ministerie van Economische Zaken besteedt al enkele jaren specifieke aandacht aan niet-technologische aspecten van innovatie Vooral de aandacht voor ondernemerschap is de laatste jaren gegroeid evenals de aandacht voor valorisatie van kennis en vernieuwing Sterk in opkomst zijn vraagstukshyken over institutionele en sociale innovatie
Innovatie vindt veelal plaats in samenwerking tussen mensen of bedrijven met verschillende kennis competenties en middelen om samen tot die nieuwe combinaties te komen In de afgelopen jaren heeft het idee van lsquoopen innovatiersquo terrein gewonnen (Chesbrough 2006)5 Vanuit dit concept geredeneerd moeten bedrijven niet in isolement proberen te innoveren maar in samenwerking met anderen Dat geeft efficieumlnties van schaal en scope en biedt meer mogelijkheden voor grotere diversiteit en nieuwe combinaties
23 De Nationale ICT Agenda
Het nationale interdepartementale ICT-beleid is grotendeels verankerd in de Nationale ICT-Agenda Nederland beschikt over hoogwaardige infrastructuur voor elektronische communicatie en dienstverlening Het gebied van vaardigheden en gebruik van diensten kan echter nog aanzienlijk verbeterd worden In de ICT-Agenda 2008-2011 stelt de overheid de gebruiker dan ook centraal in de digitale dienstenmaatschappij 6
ldquoOm de internationale concurrentie op het terrein van dienstenontwikkeling aan te (blijven) kunnen zal onze maatschappij zich sneller dan de ons omringende landen moeten ontwikkelen tot een maatschappij en economie die vaardig is met en voorop loopt in digitale dienstverlening en het gebruik van ICTrdquo (EZ 2008)
De eisen die tegenwoordig aan de kwaliteit van het leven gesteld worden vragen om bijpassende kwaliteit van elektronische diensten Nieuwe technologie en diensten volgen elkaar snel op waarmee een groot potentieel aan nieuwe toepassingen ontstaat Daarnaast biedt ICT ons de kans om de arbeidsproductiviteit te verhogen Dit is nodig om
5 Henry Chesbrough Open Innovation The new imperative for creating and Profiting from TechnologyHarvard business school Press [32]
6 Ministerie van EZ (2008) ICT-Agenda 2008-2011 De gebruiker centraal in de digitale Dienstenmaatschappij p9 [17]
F R I E S E I C T - I N N O V A T I E A L L I A N T I E 15
maatschappelijke en demografische ontwikkelingen zoals de vergrijzing een toename aan zorgvraag en een dreigend tekort aan kwalitatief goede leerkrachten het hoofd te kunnen bieden
rdquoVolgens de nationale ambitie dient Nederland in 2015 te behoren tot de koplopers in het beschikbaar zijn en het gebruik van ICT-toepassingen en nieuwe digitale dienstshyverleningsconcepten Om deze ambitie te halen acht het kabinet het noodzakelijk dat ICT-toepassingen en -diensten meer dan op dit moment de behoeften van de geshybruiker centraal stellen dat ze zijn gebaseerd op open standaarden waar mogelijk en dat ICT als katalysator wordt gebruikt bij het herinrichten van dienstverlenings- en productieketens Verder is een breed gebruik van ICT goed voor de sociale participashytie en integratie van mensen in de samenlevingrdquo (EZ 2008)
24 Implicaties voor Fryslacircn
Fryslacircn verandert maar de wereld buiten Fryslacircn verandert mogelijk nog meer Dit zorgt voor kansen en bedreigingen Openstaan voor internationale ontwikkelingen en voor culturele en maatschappelijke vernieuwing is noodzakelijk Kijkend naar de eeuwenoude internationale connecties dan moet Fryslacircn zich weer willen positioneren op de as Amsterdam - Groningen - Bremen - Hamburg - Berlijn
Binnen de terugkerende patronen van technologische revoluties zoals beschreven in Figuur 2 bevindt Fryslacircn zich momenteel aan het begin van de derde (deployment) fase Kenmerkend voor deze fase is dat innovatie decentraal plaatsvindt waarbij de gebruiker aan de knoppen draait Innoveren doet men dus zowel lsquovoorrsquo als lsquometrsquo de Friese gemeenschap met een accentverschuiving van technologische naar sociale innovatie Voor Fryslacircn met haar unieke ruimtelijke en omgevingsfactoren biedt de hier beschreven ontwikkeling grote kansen
In het huidige regionale innovatiebeleid bestaat veel aandacht voor (het kopieumlren van) best practices in regionale systemen elders Hierbij is het van belang om interessante elementen van elders over te nemen te verrijken met lokale sterkten en te lsquoenginerenrsquo naar de lokale en regionale context zodanig dat er daadwerkelijk meerwaarde ontstaat die uniek is Dit geldt even zozeer voor Fryslacircn eigen kwaliteiten kunnen beter worden benut of uitgebreid en zwaktes omgezet in sterktes Dit is wat de Kerngroep verstaat onder drsquor op en drsquor over
F R I E S E I C T - I N N O V A T I E A L L I A N T I E 16
3 Fryslacircn in beeld
31 Inleiding
In dit hoofdstuk bespreken we de context waarbinnen de Kerngroep tot haar visie komt Allereerst volgen enkele innovatie-indicatoren voor de Friese economie en maatschappij Daarna volgen de uitkomsten uit een SWOT-analyse voor Fryslacircn De visie zelf komt in hoofdstuk vier aan de orde
32 Innovatie-indicatoren
Hieronder worden de belangrijkste indicatoren besproken In bijlage 2 zijn additionele data te vinden
Bedrijfsleven
Een bekende indicator van dynamiek en innovatie is het aantal startende bedrijven in een gebied Fryslacircn scoort ndash genormaliseerd naar het aantal inwoners - laag op deze indicator Alleen Overijssel en Zeeland scoren in Nederland nog lager7
Aantal startende bedrijven per inwoner (2006)
0 0001 0002 0003 0004 0005 0006 0007 0008
Groningen Friesland Drenthe
Overijssel Flevoland
Gelderland Utrecht
Noord‐Holland Zuid‐Holland
Zeeland Noord‐Brabant
Limburg
Figuur 3 Relatief aantal startende bedrijven in de Nederlandse provincies
7 ING (2007) Starterscampagne [28]
F R I E S E I C T - I N N O V A T I E A L L I A N T I E 17
In Fryslacircn is de primaire (landbouw) en secundaire (industrie) sector sterk ontwikkeld Dienstverlening zowel commercieel (tertiair) als niet-commercieel (quartair) zijn minder omvangrijk Overigens is het aantal bedrijfsvestigingen in Fryslacircn in generieke zin omvangrijk Dit betekent concreet dat er relatief veel MKB is en relatief weinig grootbeshydrijf8
Figuur 4 Aantal bedrijfsvestigingen in de primaire secundaire tertiaire quartaire sector in de Nederlandse provincies
In de drie noordelijke provincies is de werkgelegenheid in de ICT-sector benedengemidshydeld Elke provincie heeft minder dan 3 van de totale werkgelegenheid uit deze sector in Nederland In Fryslacircn zijn vooral banen op het gebied van hardware en diensten schaars9
Content Diensten Hardware
Nederland 122027 206297 90396
Groningen 3238 6447 2111
Fryslacircn 2853 3923 1044
Drenthe 1593 2507 1962
Tabel 1 Totaal aantal banen in drie ICT-sectoren (2005)
8 CBS ndash Statline [25] 9 Rutten amp Koops (2007) Creatieve industrie en informatie- en communicatietechnologie in Noord
Nederland Rapport naar aanleiding van de Noordermatch 2007 [31]
F R I E S E I C T - I N N O V A T I E A L L I A N T I E 18
Ondanks het beperkt aantal banen in de ICT-sector kent Fryslacircn wel een bovengemiddelde groei van het aantal banen daarbinnen Maar ook de creatieve industrie groeit in Fryslacircn Zeker als we het afzetten tegen de krimp in de provincie Groningen 10
Creatieve industrie ICT
Nederland 32 21
Groningen -04 34
Fryslacircn 36 28
Drenthe 47 17
Tabel 2 Gemiddelde procentuele jaarlijkse groei aantal banen (1996-2005)
Uitgaven aan RampD
Het onderstaande figuur laat zien dat de uitgaven aan innovatie als deel van het bruto binnenlands product in Fryslacircn laag zijn ten opzichte van de overige Nederlandse provincies
Gross expenditure on RampD as a of GDP (all sectors)
00
05
10
15
20
25
30
35
1996 1997 1998 1999 2000 2001 2002 2003 2004 2005
Groningen
Friesland
Drenthe
Overijssel
Gelderland
Flevoland
Utrecht
Noord‐Holland
Zuid‐Holland
Zeeland
Noord‐Brabant
Limburg
Figuur 5 Ontwikkeling van de uitgaven aan RampD als onderdeel van het bruto binnenlands product in de Nederlandse provincies
Een reden dat Fryslacircn relatief lage RampD-uitgaven kent is de schaarste van grote hightech bedrijven in de provincie Dit in tegenstelling tot bijvoorbeeld de provincie Noord-Brabant die in de bovenstaande grafiek dan ook de hoogste RampD-uitgaven laat zien Een andere verklaring waarom Fryslacircn lager scoort op RampD-uitgaven dan veel andere provincies is het ontbreken van een universiteit en het geringe aantal kennisinstellingen De investeringen in innovatie moeten dus uit het bedrijfsleven komen Dit is zeker in het licht van het grote aantal MKBrsquoers in Fryslacircn een hele opgave Ter informatie Philips ASML DSM en Oceacute
10 Rutten amp Koops (2007) Creatieve industrie en informatie- en communicatietechnologie in Noord Nederland Rapport naar aanleiding van de Noordermatch 2007 [31]
F R I E S E I C T - I N N O V A T I E A L L I A N T I E 19
hebben een zeer grote invloed op de scores van respectievelijk Noord-Brabant en Limburg11
Het is belangrijk om het onderscheid te maken tussen RampD en innovatie RampD gaat over uitgaven (input) innovatie over resultaten (output) Wanneer in de wederzijdse relaties tussen producten of diensten processen en markten een vernieuwing of essentieumlle verbetering wordt gerealiseerd waarmee de concurrentiepositie van het bedrijf verbetert dan is er feitelijk sprake van innovatie Het verbeteren van de concurrentiepositie (binnen 2-4 jaar) van het bedrijf is daarbij essentieel en verklaart het verschil met het verrichten van (fundamenteel) onderzoek door bedrijven12
Ondanks dat Fryslacircn lage RampD-uitgaven kent zijn er voldoende mogelijkheden om zowel in bedrijven als in maatschappelijke instellingen innovatie te realiseren Vooral bij sociale innovatie zijn andere randvoorwaarden doorslaggevend dan bij technologische
Demografie en geografische spreiding
De mate van vergrijzing in Fryslacircn is relatief hoog De provincie vergrijst sinds 2002 versneld maar is inmiddels ingehaald door Limburg Ook Zeeland en Drenthe vergrijzen momenteel sneller13
Grijze druk
14
16
18
20
22
24
26
28
30
32
1995 1996 1997 1998 1999 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 Groningen Friesland Drenthe Overijssel
Flevoland Gelderland Utrecht Noord‐Holland
Zuid‐Holland Zeeland Noord‐Brabant Limburg
Figuur 6 Ontwikkeling van de verhouding inwoners ouder dan 65 jaar ten opzichte van de werkzame populatie in de Nederlandse provincies
Het merendeel van Fryslacircn bestaat uit niet-verstedelijkt gebied en platteland Daar woont ook circa 70 van de bevolking Ondanks zorgen over de afnemende leefbaarheid zien we geen daling van het relatieve aantal inwoners op het platteland De cijfers over de afgelopen dertien jaar tonen een constant beeld 14
11 European Commission - Eurostat [26] 12 Bron Arno Gielen TCNN 2008 13 CBS ndash Statline [25] 14 CBS ndash Statline [25]
F R I E S E I C T - I N N O V A T I E A L L I A N T I E 20
1997
1998
1999
2000
2001
2002
2003
2004
2005
2006
2007
Verdeling van inwoners over dorpen en steden
0
20
40
60
80
100
Zeer sterk stedelijk Sterk stedelijk Matig stedelijk Weinig stedelijk Niet stedelijk
Figuur 7 Ontwikkeling van de verstedelijking in Fryslacircn
Traditioneel heeft Fryslacircn een sterke agrarische sector Alleen in Zeeland zijn er - relatief gezien - meer mensen werkzaam in de landbouw De werkgelegenheid neemt onder toenemende internationale concurrentiedruk versneld af
33 SWOT-analyse
Een SWOT-analyse is een methode om de sterkten en zwakten van een organisatie of regio te bepalen en af te zetten tegen veranderende omgevingsfactoren die zowel kansen als bedreigingen kunnen vormen De analyse bevat dan ook de volgende vier elementen Strengths Weaknesses Opportunities amp Threats De sterkten en de zwakten zijn vooral intrinsiek De kansen en bedreigingen kunnen vaak van buitenaf komen
Literatuuronderzoek gesprekken met beleidsmedewerkers van de provincie en een sessie met de Kerngroep vormden de basis voor een SWOT-analyse voor Fryslacircn De volgende matrix toont de sterkten en zwakten afgezet tegen mogelijke kansen en bedreigingen (zie bijlage 1 voor nadere toelichting en bijbehorende bronnen) De matrix is vervolgens aangevuld door de Kerngroep (blauw gearceerd)
F R I E S E I C T - I N N O V A T I E A L L I A N T I E 21
SWOT-analyse provincie Fryslacircn
Sterkten Zwakten Kansen Bedreigingen
Veel ruimte relatief dicht bij de Randstad [4] [7] [16]
Lage verstedelijkingsgraad [16]
Sterke landelijke vergrijzing en toename vraag naar zorg [3] [4] - Zorginnovatie
Afhankelijkheid van inkomsten van Rijk en EU (zoals landbouwsubsidies WW-uitkeringen) [3] [4] [15] [16]
Kwantiteit en kwaliteit van natuur- en recreatiegebieshyden [4] en de reputatie hiervan [6]
Hoger opgeleiden trekken weg door gebrek aan passend werk (braindrain) [15]
Middelen uit verschillende (Europese) fondsen [2] [4] [11]
Internationalisering van de economie zorgt voor extra concurrentiedruk [4] [15]
Sterke foodsector [4] [12] Voorzieningenniveau in dorpen is laag en neemt af [2] [3] [16]
Toenemende dreiging van dichtslibben Randstad [4]
Veel nevenvestigingen van bedrijven en instellingen weinig hoofdvestigingen [15]
Sterke en productieve agrarische sector [4] [12]
Veel achterstandswijken [9] [10]
Groeiende aandacht voor alternatieve energie en waterzuivering [4]
Opvolging in MKB vanwege familiebedrijven
Sterke metaal-electro sector [14]
Kwaliteit van het (basis)onderwijs en ontbreken universiteit [3] [6] [7] [8] [16]
Toenemende behoefte aan hoogwaardig wonen [4]
Te veel interne gerichtheid en te beperkte openheid
Sterk in watertechnologie [11]
Lage arbeidsparticipatie van vrouwen en ouderen [3] [12] [13]
Hoge en stijgende prijzen voor energie en voedsel
Sterke focus van overheden op de fysieke omgeving en infrastructuur
Grote sociale samenhang tussen Friezen [2]
Lage arbeidsproductiviteit en laag innoverend (ICT) vermogen en dus lagere inkomsten [1] [4] [5] [11]
De fysiek en sociale eigenheid van het gebied nodigen uit tot duurzame ontwikkeling
Sterk groeiende (maar relatief kleine) dienstensector [12] [13][14]
Laag aandeel van stuwende bedrijvigheid en hoog aandeel quartaire sector [4]
Koopkrachtige ouderen die (re)migreren naar Fryslacircn
Eigen taal en cultuur [incl arbeidsethos]
Hoge mate van vergrijzing [3] [4]
Internationaal recreatiepark
Ligging aan zee Beperkt organiserend vermogen [publiek en privaat]
Opwarming (Global warming)
Infrastructuur voor verkeer op het water
Leegstand in dorpen Deltaplan dijken
Diversiteit in ruimte Calimero effect (willen bewijzen)
Bevolkingsgroei genereert meer businessmogelijkheden
Imago eigen identiteit normen en waarden (11 steden)
Gebrek aan publiek ondernemerschap in de publieke sector Lange termijn visie ontbreekt soms
Spreiding zorg veiligheid door dunbevolktheid
Tabel 3 Overzicht van de sterktes zwakten kansen en bedreigingen van de Provincie Fryslacircn
Door middel van de uitkomsten van de SWOT-analyse gecombineerd met de moderne visie op innovatie (hoofdstuk 2) en de gepresenteerde cijfers voor Fryslacircn (sect32) komt de Kerngroep in het volgende hoofdstuk tot haar centrale visie op ICT-innovatie in Fryslacircn
22 F R I E S E I C T - I N N O V A T I E A L L I A N T I E
4 Visie op ICT-innovatie in Fryslacircn
41 Inleiding
De Friese ICT-innovatie Alliantie beoogt met slimme inzet van ICT economische en maatschappelijke innovatie in Fryslacircn te versterken en te versnellen Omdat de wereld en ook Fryslacircn snel verandert heeft de Kerngroep een aantal toekomstbeelden voor 2020 samengevat in een mindmap Vanuit deze toekomstbeelden gecombineerd met de uitkomsten uit de SWOT-analyse en bijbehorende discussies heeft de Kerngroep haar centrale visie een missie en bijbehorende concrete ambitie voor de komende twee jaar geformuleerd Deze visie wordt in dit hoofdstuk gepresenteerd
42 Toekomstbeelden van Fryslacircn anno 2020
De Kerngroep heeft haar stip aan de horizon bepaald met behulp van mind mapping De mindmap in Figuur 8 is een synthese van de afzonderlijke mindmaps van de verschillende Kerngroepleden Iedere deelnemer kreeg de opdracht om een eigen mindmap samen te stellen met als leidend thema Fryslacircn anno 2020 De toekomstbeelden tonen enerzijds een duidelijke wens voor behoud van de Friese kernkwaliteiten zoals het unieke landschap (in alle diversiteit) de kwaliteit van leven kleinschaligheid in de economie de eigen identiteit en cultuur De beleving van deze Friese kwaliteiten staat dan ook centraal in een aantal mindmaps
De toekomstbeelden die de leden van de kerngroep hadden zijn verder concreet gemaakt Beelden die werden aangereikt zijn onder andere het Florida van Nederland een Internationaal Recreatiepark locatiegebonden informatiediensten voor toeristen (digital awareness) en zogenaamde farm factories als werklocatie Bij al deze beelden lag een sterk accent op duurzame economische ontwikkeling en bewustwording van de schaarse resources bij de burger toerist werknemerwerkgever en consument Daarnaast kent Fryslacircn in 2020 een sterke vergrijzing en ontgroening met een grote behoefte aan zorgshyen oudedagsvoorzieningen en mogelijkheden voor long-life-learning Tevens vormt betere scholing voor de jeugd een belangrijk aandachtspunt Fryslacircn zal onder meer met aantrekkelijke (sport)faciliteiten de jeugd middelen en perspectief moeten bieden voor ontplooiing werk en beleving om een verdere lsquobraindrainrsquo te voorkomen
Verder besteden de opgestelde mindmaps aandacht aan (het open staan voor) invloeden van buitenaf De opkomst van de genetwerkte (stedelijke) samenleving vraagt om meer aandacht voor sociale cohesie in de wijk Dit biedt tal van mogelijkheden op het gebied van sociale innovatie Met inzet van ICT (slimme meters en sensoren) kan de leefomgeving van de milieubewuste burger (bijvoorbeeld CO2-reductie) en de gezondheidsbewuste burger (bijvoorbeeld beperking van fijnstof) verbeteren De opkomst van nieuwe werkvormen vraagt om andere infrastructurele voorzieningen en diensten (communicatie mobiliteit huisvesting identiteit) Denk bijvoorbeeld aan het groeiende aantal ZZPrsquoers die actief zijn binnen verschillende organisaties en werken op verschillende locaties Openstaan voor mondiale ontwikkelingen en in contact staan met de internationale samenleving is hier het credo Deze toekomstbeelden beschrijven het adaptieve vermogen van Fryslacircn om in te spelen op trends die van invloed zijn op wonen werken leren en ondernemen
In het merendeel van de toekomstbeelden staat de gebruiker (als burger leerling leerkracht patieumlnt werknemer ondernemer et cetera) centraal Dankzij vraagsturing
F R I E S E I C T - I N N O V A T I E A L L I A N T I E 23
draait de burger aan de knoppen van het beleid bij gemeenten en provincie (policy pull) Deze gebruiker wordt eveneens nauw betrokken bij experimenteeromgevingen gericht op het realiseren van innovatieve en effectieve producten en diensten Bij een dergelijke inzet van ICT kan de zogenaamde sociale innovatie (zoals toegelicht in sect 22) in Fryslacircn worden bevorderd
Gro
en
Jeugd
Grijs
Frie
secu
ltuur
Gebru
iker
BEHOUD CONSERVERING
DYNAMIEK ADAPTIEF
Kw
alitei
t va
n lev
en
Eig
en k
rach
t
Gen
etw
erkt
Ste
del
ijk
Leve
n
ldquoLiv
ing lab
rdquo
Tel
ewer
ken
Wat
erev
enem
ente
n
bull Flo
rida
van
NL
bull Gen
iete
n va
n ou
de d
agbull G
ezon
dhei
dbull B
esch
ikba
arhe
id lo
catie
gebo
nden
pro
duct
enbull V
estig
ings
klim
aat
bull Dig
ital a
war
enes
sbull C
reat
ieve
bro
edpl
aats
enbullD
uurz
aam
heid
bull Mob
ilitei
tbull V
irtue
le w
erkp
lekk
en
Gro
ene
ruim
te a
lskw
alite
it va
n Fr
ysla
nlsquoC
radl
e to
Cra
dlersquo
Smal
l is
beau
tiful
lKl
eine
ker
nen
Farm
fact
orie
sC
ross
-sec
tora
le d
iens
tver
leni
ng
Nie
uwe
zorg
conc
epte
n z
org
op m
aat
Zorg
op
afst
and
lang
er th
uisw
onen
Perm
anen
te e
duca
tie
bull Bel
even
isse
nbull O
nder
wijs
bull Spo
rtbel
evin
gbull O
verle
ving
stoc
hten
bull E-le
arni
ngbull O
ntgr
oeni
ng
Prom
otie
His
toris
che
plaa
tsen
Bel
evin
gR
eize
n en
pro
mot
ie (r
ecre
atie
)H
ande
l stim
uler
enLo
cale
indu
strie
(wat
er
agrif
ood)
Wer
kgel
egen
heid
ldquoWie
verd
ien
t w
at
vo
or
wie
rdquo
bull Sol
idar
iteit
in d
e w
ijkbull O
pen
voor
mon
dial
e on
twik
kelin
gbull I
CT
om s
ocia
le in
nova
tie te
stim
uler
enbull m
eten
CO
2fij
nsto
fbull Z
ZPv
erza
mel
gebo
uwen
bull slim
me
met
erka
stbull V
eilig
heid
pr
ivac
ybull C
amer
acr
isis
behe
ersi
ng
ldquoFry
slan
is
geen
eilan
d -
sta o
pen
vo
or
dyn
am
isch
e w
ere
ldrdquo
Gro
ots
chalig
eexp
eri
men
teer
om
gevin
gen
Kul
turh
us n
ieuw
e st
ijl
Opt
imal
e be
reik
baar
heid
van
pub
lieke
voo
rzie
ning
en
Eig
en lo
kale
pro
duct
ie (S
LOW
)
ldquoPo
licy
pu
llrdquo
(bu
rger
cen
traal
bij
e-g
ov)
Loka
le p
roduct
en
ldquoWik
i-w
orl
drdquo
Figuur 8 De gecombineerde mindmaps lsquoFryslacircn 2020rsquo van de leden van de kerngroep
F R I E S E I C T - I N N O V A T I E A L L I A N T I E 24
-
43 Visie van de Kerngroep
In het volgende kader is de visie van de Kerngroep verwoord gebaseerd op de uitkomsten van mindmaps en SWOT-analyse (zie sect 33) en de bijbehorende discussies
Visie van de Kerngroep
ldquoFryslacircn dient zich sterk te profileren op de themarsquos duurzaamheid ouderen jeugd en cultuur om in een open omgeving een antwoord te bieden op een snelveranderende sociaaleconomische omgeving (zowel nationaal als mondiaal)rdquo
Aandachtspunten hierbij zijn
bull Kernkwaliteiten behouden en uitbouwen bedreigende zwaktes neutraliseren
bull Ruimte creeumlren voor pilotprojecten en een experimenteeromgeving voor nieuwe dienstverlening en duurzame productie
bull Fryslacircn positioneren als internationaal recreatiepark
bull Fryslacircn profileren als duurzame innovatieve economie
bull ICT als enabler voor vernieuwing doet organisaties veranderen (vakmanschap als driver ICT als hulpmiddel)
bull ICT als enabler draagt bij aan vernieuwing en verbetering van de kwaliteit van onderwijs (gezondheids)zorg en welzijn
bull Successen en unieke sterkten grootschalig uitdragen
bull Alleen die activiteiten krijgen prioriteit waarin ICT de lsquoversnellerrsquo is van een vraag gestuurde ontwikkeling
44 Missie
De Friese ICT-innovatie Alliantie zal vraaggestuurde inzet van ICT gericht op duurzame economische ontwikkeling en sociale innovatie met behoud en uitbouw van de Friese kernkwaliteiten actief stimuleren Met open vizier en in verbinding met de mondiale ontwikkelingen wil de Alliantie ambities vergroten en zwakten op het gebied van onderwijs vergrijzing ondernemingscultuur in sterkten veranderen Met ICT kunnen genoemde domeinen en bedreigingen cross-sectoraal profiteren van de sterktes in ondermeer cultuur recreatie (water) sport zorg en op vakmanschap gerichte maakindustrie
Missie statement
Met cross-sectorale maatschappijgerichte ICT-oplossingen biedt de Friese ICT-innovatie Alliantie een verbindende schakel voor duurzame en sociale innovatie in Fryslacircn
Slogan
Fryslacircn onderneemt duurzaam met slimme ICT
Ambitie
Drsquor op en drsquor over
F R I E S E I C T - I N N O V A T I E A L L I A N T I E 25
45 Ambitie
Uit de geformuleerde visie en bijbehorende missie leidt de Kerngroep een krachtige en concrete ambitie af Voor een periode van twee jaar zet de Kerngroep onder de vlag van de Alliantie een vijftal projectgroepen op die elk eacuteeacuten of meerdere projecten tot uitvoering brengen Voor elke projectgroep geldt de realisering van minimaal eacuteeacuten project met een voorlopersrol voor de provincie Fryslacircn binnen twee jaar De pilotprojecten dienen vanaf de start gebaseerd te zijn op duidelijke probleem- en vraagsstellingen In april 2009 moet er voor elke projectgroep een plan van aanpak gereed zijn Uiterlijk medio 2009 zijn volledig uitwerkte businessplannen beschikbaar met instemming van de deelnemers en bijbehorende financiering om concreet uitwerking te kunnen geven aan verschillende onderdelen van de pilotprojecten Voor sommige projecten geldt dat in een eerder stadium gestart kan worden omdat hiervoor al de noodzakelijke stappen zijn gezet in lopende initiatieven
De (pilot)projecten hebben als achterliggende doelstelling dat zij werkgelegenheid creeumlren olievlekwerking kennen en na een succesvolle pilot zelfstandig door de markt worden gedragen De (pilot)projecten moeten een beweging en een omgeving creeumlren waar een zuigende werking vanuit gaat voor zowel bedrijven en instellingen uit Fryslacircn als van daarbuiten Zo kunnen rondom de projecten clusters van economische enof maatschappeshylijke activiteiten ontstaan Onze ambitie is Drsquor op en drsquor over
46 Criteria projectgroepen
De Kerngroep heeft zorgvuldig focus aangebracht in een long-list aan gegenereerde projectideeeumln en daarmee gebruik gemaakt van volgende criteria en aandachtspunten De criteria zijn ook te gebruiken ter monitoring van de individuele projecten
Aandachtspunten en criteria voor projecten
bull Vraaggestuurd en oplossingen voor concrete problemen
bull Oplossingen binnen strikte kaders moeten meetbaar zijn
bull Grensverleggend en verschil makend voor Fryslacircn
bull Eerste evaluatie binnen een tijdsduur van twee jaar
bull Voorbeeldwerking
bull Modulariteit
bull Duurzaam
bull Samenwerking stimulerend
bull Hergebruik van resultaten elders
bull Inzet van deskundigen bij aanvraag opzet projectteams analyse aanbevelingen
bull Inzicht in noodzakelijke investeringen personeel capaciteit
bull Mogelijkheden voor kruisbestuiving
bull Integrale benadering enof cross-sectoraal
bull Voldoende draagvlak bij politiek en in het veld
bull Uitzicht op economische spin-off
bull Verbetering van de Friese werkgelegenheid
F R I E S E I C T - I N N O V A T I E A L L I A N T I E 26
47 Monitoring en afstemming
Om de voortgang te bewaken zullen de Kerngroepleden de pilotprojecten per kwartaal kritisch monitoren en zo nodig bijsturen De hiervoor genoemde criteria zullen bij deze monitoring worden toegepast Indien de tussentijdse resultaten ontoereikend zijn of de perspectieven voor succes uitblijven zal de Kerngroep namens de Alliantie een negatief advies uitbrengen aan de subsidieverstrekker(s) of zelfs een voorstel tot stopzetting doen De frequentie van (voortgangs)rapportages zullen samenvallen met de terugkoppelmoshymenten die zijn afgestemd met de subsidieverstrekker(s)
Na twee jaar zullen de projectresultaten worden geeumlvalueerd Bij deze evaluatie zullen ook relevante gebruikers cq overheden zorg- of onderwijsinstellingen industrie en MKB en particuliere of overige maatschappelijke organisaties betrokken worden
F R I E S E I C T - I N N O V A T I E A L L I A N T I E 27
5 Roadmaps projectgroepen
51 Inleiding
In dit hoofdstuk bespreken we zes roadmaps voor de geselecteerde projectgroepen Deze roadmaps vormen samenvattingen van de inhoudelijk uitwerkingen die voorzien zijn in de verschillende projectgroepen Hierbij volgen we een sjabloon dat antwoord geeft op de volgende vragen
bull Welke probleem wordt opgelost welke behoefte staat centraal
bull Voor welke doelgroep
bull Welke doelstelling wordt nagestreefd
bull Welke unieke toegevoegde waarde economisch potentieel is voorzien
bull Welke concrete resultaten zijn te verwachten
bull Welke partijen kunnen deelnemen
In de volgende paragrafen is de roadmap per projectgroep nader uitgewerkt Iedere roadmap beoogt op hoofdlijnen een totaalconcept te beschrijven Voor de projectgroep Zorg zijn twee afzonderlijke roadmaps opgenomen namelijk voor de projecten lsquoZorg op afstandrsquo en lsquoQwiekrsquo
52 Draadloze Friese meren
Probleem Fryslacircn wil draadloze breedband dienstverlening inzetten om meer watertoeristen langer en intensiever aan Fryslacircn te binden Veel watertoeristen komen naar Fryslacircn en begeven zich daarbij op de Friese meren en kanalen Hun economische waarde beperkt zich vaak tot de verhuurder en aangrenzende horecagelegenheden Watertoeristen zijn zich onvoldoende bewust van de mogelijkheden in de desbetreffende regiorsquos Door gebrekkige informatievoorziening blijft toch al seizoensgebonden economisch potentieel onbenut Daarnaast zorgt de confrontatie tussen beroepsvaart en de recreatieve watersporter regelmatig voor onveilige situaties
Doelgroep Fryslacircn kent jaarlijks ruim 15 miljoen overnachtingen van watersportshytoeristen 15 Daarnaast recreeumlert de eigen bevolking van Fryslacircn ook intensief op en rond het water
15 Toerdata Noord Toerisme in cijfers 2007
F R I E S E I C T - I N N O V A T I E A L L I A N T I E 29
Doelstelling Ontwikkel en implementeer in twee jaar met inzet van de nieuwste communicatietechnologieeumln die draadloze toepassingen die in het decennium daarna Fryslacircn aantoonbaar sociaaleconomisch versterken
Voor een betere beleving en benutting van Fryslacircn wordt vanuit een gebruikersperspectief ICT ingezet ter
bull Verhoging economische spin-off Friese middenstand
- Dynamische Point-of-interest tafel aan het water
- Exposure voor evenementen concerten exposities etc
bull Verrijking vaarroute-informatie
- Overheidsinformatiedienst actuele brugtijden brughoogshyten vaardiepte gekoppeld aan waterstand tijdelijke obstakels boeicooumlrdinaten en weerbericht (stormwaarshyschuwing)
- Adviesvaarsnelheid breedte vaarweg + belading
- Beroepsvaartalert drukke kruisingen
- Ligplaats reservering + voorzieningen
bull Verhoging servicegraad veiligheid op het water
- Zorg op het water waterambulance Sneek Thuiszorg aan boord telegeneeskunde track amp trace
- Wegenwacht op het water bootbenodigdheden en reparashyties (motorpech zeilmaker brandstof touw en tuigage) + e-diagnose
Toegevoegde waarde Nieuwe draadloze en schaalbare tweeweg breedbandinfrastructuur versnelt de ontwikkeling van digitale (maatschappelijke) dienstverlening
1 Locatiegebonden breedband informatiediensten (interessante locaties evenementen voorzieningen etc) op mobiele en vaste monitoren van zakformaat tot megaschermen
2 Dedicated tweewegverbinding (oa hulpdiensten)
3 Track and trace van schepen (verhuurbedrijven hulpdiensten locale serviceproviders)
4 Live draadloze narrowcasting (zeilwedstrijden muziekshytheaterregistratie)
5 Persoonsgebonden routeplanner (ingang kinderen 65+ sportgezondheid historie natuur culinair etc)
6 E-reserveringssysteem voor jachthavens avondje uit etc
7 Virtuele radar
8 VOIP communicatie in het buitengebied
9 Fryslacircnpas (naast marketing ook Elektronisch Schip Dossier)
F R I E S E I C T - I N N O V A T I E A L L I A N T I E 30
Concrete resultaten Interactie tussen wal en water draagt bij aan seizoensverlenging doelgroepverbreding en intensivering van bestedingen per watertoerist Bij evenementen zoals de Sneekweek krijgt de Friese economie slechts een korte impuls waar slechts een deel van de omliggende bedrijvigheid van kan profiteren Door de verhoogde interactie tussen wal en water zal de Friese middenstand (horeca jachthavens bootbenodigdheden etc) 5 extra omzet worden gerealiseerd Daarnaast beperkt het hoogseizoen van watertoeristen zich momenteel tot de zomermaanden Door het bieden van extra servicegraad eveneens in voor- en naseizoen en aanvullende informatie (incl virtuele vakantievoorpret) beoogt dit project deze periode te verlengen De verwachte resultaten zijn
bull Weersonafhankelijke uitbreiding toeristenseizoen van gemiddeld twee naar vijf maand per jaar
bull Vergroting uitgaven per toerist per dag met 5 Invoering Sneekweek 2009 en uitbreiding met straal van tien km in 2010
bull vergroting van de structurele werkgelegenheid in het werkingsshygebied met 5 te realiseren in de hightech productie- en dienstensectoren
Samenstelling (Potentieumlle) samenwerkingspartners zijn onder andere ziekenhuizen ondernemersverenigingen kennisinstellingen infrastructuuraanbieders softwareontwikkelaars lokaal MKB gemeenten provincie
F R I E S E I C T - I N N O V A T I E A L L I A N T I E 31
53 Zorg op afstand (ZoA) Pilot lsquohartfalenrsquo
Probleem Zorg op Afstand (dat is preventie diagnose behandeling en monitoring onafhankelijk van tijd en plaats) wordt gezien als deacute oplossing om de enorme discrepantie tussen vraag en aanbod in de zorg (in 2025 kan nog maar 60 van de zorgvraag beantwoord worden) het hoofd te kunnen bieden
De businesscase voor zorg op afstand is echter nog nergens echt gerealiseerd Dit heeft vele oorzaken maar de belangrijkste zijn wel
bull Geen goede integratie met bestaande systemen waardoor Zorg op Afstand naast en niet in plaats van bestaande zorg komt
bull Geen onderlinge samenhang Initiatieven sluiten niet op elkaar aan Patieumlnten en burgers krijgen met meerdere kastjes of systemen te maken en zullen het idee niet adopteren Innovatieve aanbieders krijgen daardoor geen goede afzet
Doelgroep De (Friese) patieumlntburger kan langer zelfstandig wonen ook op het platteland eilanden en weet zich verzekerd van voldoende zorg en veiligheid De pilot richt zich specifiek op hartpatieumlnten
Innovatieve zorgaanbieders Zij willen hun businesscase kunnen realiseren in een goede afzetmarkt
Indirecte doelgroep betreft de leveranciers voor Zorg op Afstand systemen Een gunstige afzetmarkt betekent meer werk en omzet en een beter klimaat om verder te investeren
Daarnaast is de zorgverzekeraar belanghebbend de uiteindelijke belofte van Zorg op Afstand komt dichterbij hogere arbeidsproductiviteit in de zorg meer garantie van voldoende zorg lagere kosten minder zorgen bij de patishyentburger
Doelstelling Bij de ontwikkeling van een generieke architectuur en een dienstverleningsconshycept voor Zorg op Afstand wordt de gebruiker centraal gesteld Indien mogelijk worden de activiteiten van stichting Gerrit verder opgeschaald De zorginfrastructuur en het modulair opschaalbare dienstenconcept moeten zich bewijzen via een aantal concrete pilotprojecten met een harde businesscase De pilot lsquoHartfalenrsquo vormt de eerste testcase De behoefte van de zorgclieumlnt moet bij de ontwikkeling van nieuwe diensten van meet af aan centraal staan Uitgebreid behoefteonderzoek is dan ook bij aanvang noodzakelijk
Een achterliggende doelstelling van ZoA is het opheffen van systeemfalen binnen de zorgketen ZoA vervult een vraaggestuurde brugfunctie tussen burgerpatieumlnt en zorgaanbieder Met behulp van eacuteeacuten kastje wordt monitoring op afstand en communicatie via veilige verbindingen mogelijk Belangrijkste innovatie ligt in een harde businesscase voor innovatieve zorgdiensten met voldoende integratie in de huidige installed base en betrokken partijen
F R I E S E I C T - I N N O V A T I E A L L I A N T I E 32
Toegevoegde Burgerpatieumlnt dichtbij (desgewenst mobiel) ondersteunen met zorg ICT Geeft waarde burgerpatieumlnt meer veiligheid kan langer zelfstandig wonen en doet (langer)
mee in het sociale levenmaatschappij
Bij telemonitoring wordt een hartpatieumlnt eerder uit het ziekenhuis ontslagen en vermindert het polibezoek de mortaliteit en de (her)opnamen Ook de kwaliteit van de zorg verbetert door toename van aantal contactmomenten compleet beeld door patieumlntprofiel multidisciplinaire samenwerking juiste zorgverlener voor hulpvraag sneller de juiste medicatie en besparing van reistijd door virtueel polibezoek Tenslotte leidt de ontwikkeling van de benodigde infrastructuur tot economische spin-off voor het Friese bedrijfsleven Telemonitoring creeumlert tevens faciliteiten voor exploitatie van Friese health check-up diensten met uitstralingseffecten ook buiten de provincie Voor provincie gemeenten verzekeraar (indien in samenhang) biedt ZoA veel potentie voor nieuwe producten aantrekkelijkheid zorgverlening exportproduct evenals werkgelegenheid (Fryslacircn als proeftuin zorg op afstand valley)
Concrete Realiseren van twee of drie concrete projecten waarbij een aantal nieuwe resultaten technologieeumln een definitieve inbedding in de zorgveiligheid hebben gekregen
In de eerste pilot hartfalen wordt een architectuur voor infrastructuur en het dienstverleningsconcept ontwikkeld die ook voor andere projecten bruikbaar zijn De pilot leidt ook tot de invulling van noodzakelijke centrashylegemeenschappelijke onderdelen zoals een zorgnetwerk en een gemeenschappelijke zorg-opvolgcentrale waarmee een open platform voor zorgdienstenaanbieders wordt gerealiseerd De inzet van telemonitoren moet leiden tot toepassing bij 50 van de patieumlnten met hartfalen in Fryslacircn enkele jaren na succesvolle afronding van de pilot Door telemonitoring zijn er 30 minder opnamen nodig van patieumlnten met hartfalen mortaliteit vermindert met 30 en patieumlnten worden gemiddeld twee dagen eerder uit het ziekenhuis ontslagen
Samenstelling (Potentieumlle) samenwerkingspartners zijn onder andere zorgaanbieders zorgverzekeraars aanbieder dienstenplatform provincie kennisinstellingen hardware leveranciers en infrastructuur aanbieders
F R I E S E I C T - I N N O V A T I E A L L I A N T I E 33
54 Qwiek
Probleem Zorgverleners gebruiken steeds vaker de mogelijkheden van het internet om hun (zorg)diensten aan te bieden Zij bouwen daarvoor hun eigen portalen - al dan niet beveiligd - op eigen wijze De samenhang ontbreekt vaak nog Dit levert problemen
bull De patieumlnt is onvoldoende lsquoempoweredrsquo Zij krijgen slechts een deel van de informatie en een deel van de diensten tot hun beschikking Patieumlnten kunnen niet zelf sturen
bull Elk initiatief van zorgverleners moet op zichzelf lsquokrachtigrsquo genoeg zijn om te overleven Er is weinig mogelijkheid tot aanhaken op hergebruiken van of integratie van elkaars diensten en faciliteiten De initiatieven worden moeilijk uitrolbaar en hebben relatief weinig kans van slagen
Om samenhang te creeumlren bestaan ook weer diverse initiatieven zoals portalen van ketenzorg leveranciers WMO loket Foar Elkoar Omkeer 20 (sociale netwerken) zorgdomein pointment websites van zorgverzekeraars Ook deze gaan langs elkaar heen Met alle gevaren van dien eilandvorming het niet aan (kwaliteits)eisen voldoen weinig voortgang door onvoldoende samenhangmassa en niet de minste onzekerheid bij de patieumlnt over betrouwbaarheid (is de informatie juist heb ik alle relevante informatie is zij objectief) van het gebruikte portaal dat bovendien niet vanuit klantpatieumlntperspectief of -behoefte is ingericht
Het probleem heeft geleid tot de GERRIT-challenge uitgevoerd door TNO (als gevolg van het winnen van GERRIT van de telemedicineprijs 2008) TNO kwam met de oplossing van een platform voor het uitwisselen van diensten waarmee de diverse portalen gevoed kunnen worden Dit platform heeft de werknaam Qwiek gekregen
Doelgroep Patieumlntenburgers als gebruikers van (Qwiek)diensten zoals (modules van) de webdokter (zie wwwhzclnl) e-consult (NPCF)
Zorgverleners alsook aanbieders van diensten Op termijn liggen ook andere aanbieders (zoals gemeenten)in het verschiet (gelet op WMO-loket en GGD ten aanzien van preventie en EKD)
Doelstelling Gestreefd wordt naar een oplossing en een voorbeeldproject dat nationale navolging kan krijgen Er is in Nederland nog niet iets vergelijkbaars gerealiseerd Er zijn wel vergelijkbare initiatieven op onderdelen maar er is geen geheel Als het pilotproject in Fryslacircn slaagt kan Qwiek een platform voor heel Nederland worden
Toegevoegde waarde Qwiek is een platform voor ontsluiting van zorgdiensten zodat een persoon zijnhaar eigen diensten kan afnemen om zelf de regie te kunnen nemen over zijnhaar zorg vanuit zijnhaar eigen behoefte Daarnaast biedt dit platform toegang tot andere mogelijk interessante websites voor deze persoon Het platform kan tevens voor aanbieders gebruikt worden om hun eigen portaal te verrijken met diensten van derden of om hun diensten in portalen van derden te hangen
Voordelen voor burger en directe omgeving Het platform maakt het voor een burger gemakkelijker om inzage te krijgen in relevante en betrouwbare medische en logistieke gegevens en om zelf zorgzaken te regelen vanaf een willekeurige plek (met internet) een willekeurig apparaat een willekeurig internetportaal op een willekeurige tijd
F R I E S E I C T - I N N O V A T I E A L L I A N T I E 34
Voordelen voor stakeholders lees zorgverleners Het platform biedt stakeholders de mogelijkheid om versneld een volledig dienstenpallet te kunnen bieden waar men dit individueel niet kan waardoor - een grotere patieumlntenbasis bereikt (en bediend) kan worden - meegelift kan worden met andere innovatieve toepassingen (goed voor imago) - kosten en risicorsquos gedeeld worden - individuele stakeholders zich kunnen profileren met hun eigen dienstverlening en flexibel nieuwe eigen diensten toevoegen
Concrete resultaten bull Diensten op devices van burgers waardoor patieumlntempowerment toe neemt Burgers worden ondersteund bij het zoeken en boeken van zorgverleners en kunnen hun eigen diensten (op basis van eigen behoeften noden) samenstellen op hun (draadloos) device
Voorbeelden van dergelijke diensten
bull Vanuit lsquoherhaalreceptrsquo in webdokter direct online bij verzekeraar dekking nagaan en vervolgens medicijn bij apotheek bestellen
bull Afspraken maken via lsquokijken en vergelijkenrsquo
bull Zelf bloedwaarden doorgeven (combinatieintegratie met Zorg op Afstand)
bull Het vullen van het device met diensten is erg eenvoudig hetgeen een randvoorwaarde is om te komen tot patieumlntgedreven (keten netwerk) zorg
Het Qwiekplatform is opgebouwd Qwiek stapt tussen de portals geeft synergie samenhang en massa geeft de patieumlnt betrouwbare informatie geeft de zorgverlener een extra kanaal om (multidisciplinaire) diensten aan te bieden maakt nieuwe diensten mogelijk bijv zorgcooumlrdinatie speelt in op trends en ontwikkelingen vereist samenwerking openheid is de essentie
Samenstelling (Potentieumlle) samenwerkingspartners zijn onder andere ziekenhuizen zorgdienstenverleners platformaanbieder netwerkaanbieders hard- en softwareleveranciers kennisinstellingen zorgverzekeraars
55 Sport experience Fryslacircn
Probleem De provincie Fryslacircn wordt vaak geassocieerd met sport en vooral Heerenveen heeft een rijke sporthistorie Sportstad Heerenveen zorgt ervoor dat de provincie ook een rijke sporttoekomst zal krijgen De afgelopen jaren zijn rond het stadion het SC Heerenveen de nodige sportieve projecten uitgevoerd Op dit moment bestaat Sportstad Heerenveen uit een sportcentrum (met een zwemcomplex grote sporthal turnhal squashbanen en een dojo) een gezondheidsboulevard een lifestylepassage de CIOS-opleiding van het Friesland College en uiteraard het Abe Lenstra stadion De aandeelhouders van sportstad zijn de gemeente Heerenveen SC Heerenveen en de Friesland Zorgverzekeshyraar
Binnen het concept Sportstad Heerenveen wordt er gewerkt aan de Sport Experience De Sport Experience is een (fysieke) locatie waar je als bezoeker een sportieve ervaring daadwerkelijk kan ondergaan Om het
F R I E S E I C T - I N N O V A T I E A L L I A N T I E 35
een en ander onder de aandacht te brengen en te houden bij het publiek zijn aanzienlijke promotieactiviteiten nodig Hierbij kan ICT een belangrijke rol spelen
De probleemstelling is tweeledig
1 Hoe kan inzicht gekregen worden in toeristenstromen
2 Hoe kunnen potentieumlle klanten via games worden geprikkeld om de Sportexperience te bezoeken
Doelgroep De focus ligt op jongeren in Nederland en daarbuiten
Doelstelling ICT kan als versneller van de Sport Experience dienen omdat je met virtualisatie (online gaming en 3D-simulaties) in de voorfase al aan promotie kunt doen en gebruikerservaringen kunt verzamelen (datamining) Door het koppelen van databases van verschillende Friese (toerischtische) instanties kan beter inzicht worden gekregen in de behoeften en wensen van de bezoekers van de provincie Fryslacircn
Toegevoegde waarde De toegevoegde waarde van de Alliantie ligt in het bijeen brengen van gekwalificeerde personen en hoogwaardige kennis om het project succesvol te realiseren Daarnaast kan de Alliantie zorgen voor extra draagvlak bij financiers Verder kan de Alliantie waarde toevoegen door dit project te linken aan de andere projecten van de Alliantie en op die manier de kracht van kruisbestuiving te benutten
Concrete resultaten Het realiseren van een systeem (1) waarmee de Sportexperience via het web toegankelijk kan worden gemaakt (2) waarin potentieumlle klanten beter in kaart worden gebracht binnen een termijn van twee jaar
De Sportexperience toegankelijk maken via het web kan door middel van simulaties In de ontwerpbouwfase alvast rondkijken (virtualisatie) Maak een game waarmee de speler de ervaring krijgt alsof zelf het sportevenement meemaakt Zorg voor spanning bij de speler Op deze manier krijgen mensen interesse in de Sportexperience en gaan ze deze bezoeken
Er zijn verschillende organisaties die bijhouden welke personen Fryslacircn bezoeken Denk aan Fryslacircn marketing verschillende hotelketens organisaties die zich bezighouden met watersport et cetera Met de bovenstaande webapplicatie kan beter inzicht in de behoeften en wensen van potentieumlle klanten worden vergaard
Samenstelling (Potentieumlle) samenwerkingspartners zijn onder andere organisaties actief in de sportsector onderwijs- en kennisinstellingen softwareleveranciers (gaming en simulatie) hardwareleveranciers en webmarketeers
56 Ketendigitalisering in de jachtbouw
Probleem De jachtbouw kent hoge ontwikkelkosten Deze worden pas terugverdiend bij grote serieproductie In Fryslacircn is de omvang van de productie vaak beperkt Hierdoor zijn de kosten hoog en is het lastig om concurrerend te blijven Door middel van breedbandcommunicatie en een modulaire aanpak kan efficieumlnter geproduceerd worden door een groep van jachtbouwers
Er komen vier databases die allen modulaire standaardonderdelen bevatten Casco aandrijftechniek interieur overige apparatuur De
F R I E S E I C T - I N N O V A T I E A L L I A N T I E 36
unieke combinatie van standaardonderdelen leidt tot een uniek ontwerp met relatief lage kosten Bij het ontwerp van het casco zal 3D-techniek een grote rol spelen Bij de keuze van aandrijftechniek wordt bepaald welke motoren mogelijk zijn en welke consequenties dit heeft voor trillingen en geluid Bij het interieurontwerp zullen 3D-techniek CAM16 en CNC-machines een grote rol spelen
Doelgroep Jachtbouwers en toeleveranciers in de provincie Fryslacircn
Doelstelling Het integraal bijeen brengen van de gehele productieketen en digitale samenwerking van ontwerp tot fabricage realiseren Door toepassing van een totaalconcept wordt de bouw van een duurzaam schip voor de verhuurmarkt gerealiseerd met als doel via de beschreven aanpak de internationale concurrentiepositie van de Friese Jachtbouw te versterken
Toegevoegde waarde ICT is een enabler om de hele keten van jachtbouwers te laten samenwerken De rol van ICT kan door verschillende technologieeumln vorm krijgen zoals een databasesysteem 3D- modellen CADCAM en ERP
Concrete resultaten Er wordt een ndashdoor een topdesigner ontworpen- jacht gebouwd ICT wordt ingezet om het systeem met databases ERP-systemen 3Dshysimulaties op te zetten en te testen
Samenstelling (Potentieumlle) samenwerkingspartners zijn onder andere vijf jachtbouwers leveranciers van hybride aandrijvingen generatoren accursquos dieselmotoren ERP systemen randapparatuur schilderwerken cascorsquos interieurs CNC-bedrijven met 3D-freesfaciliteit ICT-bedrijven Navalshyarchitects en Reality Theatres
57 Platteland kleine kernen
Probleem Steeds meer voorzieningen verdwijnen uit kleine kernen Denk bijvoorbeeld aan postkantoor apotheek banken en gemeentebalies Gemeentelijke herindelingen zijn hier ook deels debet aan Hierdoor neemt de sociale cohesie af en wordt de leefbaarheid in deze kernen steeds minder terwijl in de nabije toekomst het belang van lokale voorzieningen door vergrijzing van de kleine kernen toeneemt Ook verdwijnt hiermee werkgelegenheid en de economische binding van veelal gezinnen en jongeren met het plattelandkleine kernen (ontgroening) Daarnaast verslechtert hierdoor het vestigingsklimaat voor ondernemingen waardoor bedrijven vertrekken en vestiging van nieuwe bedrijvigheid uitblijft met daaruit voortvloeiende negatieve gevolgen voor de werkgelegenheid Versterking van het plattelandkleine kernen kent dan ook twee componenten Enerzijds versterking van de sociale cohesie en anderzijds de versterking van economische binding (van burgers en bedrijven) en vitaliteit van het platteland
Nieuwe technieken kunnen dorpen leefbaar houden Aansluiten bij de behoefte van inwoners van het platteland is een voorwaarde voor succes van voorzieningen (fysiek en virtueel) Alleen voorzieningen die gedragen worden door gebruikers kunnen op termijn zonder subsidie (zelfdragend)
16 Computer Aided Manufacturing (CAM) het fabriceren van producten met behulp van een computer
Computer Aided Manufacturing (CAD) computergesteund ontwerpen
Enterprise Resource Planning (ERP) softwarepakket ter ondersteuning van bedrijfsprocessen
F R I E S E I C T - I N N O V A T I E A L L I A N T I E 37
voortbestaan Voor de specifieke invulling van het thema platteshylandkleine kernen is het dan ook noodzakelijk om dmv een behoeftescan de daadwerkelijke gebruikersvraag op het platteland in kaart te brengen Vooralsnog zijn veel initiatieven in dit veld te versnipperd en te veel gericht op enkele specifieke toepassingen Wat nodig is is een totaalconcept (sterk vraaggestuurd) dat bij de doelgroep nieuwe economische en maatschappelijk activiteiten losmaakt
Doelgroep Bewoners (en bedrijven) van de kleinere kernen in Fryslacircn In het bijzonder MKB-bedrijven 13-18 jarigen (werkende) ouders en ouderen (niet werkenden)
Doelstelling In een dorpskern (bijvoorbeeld Dantumadeel) wordt een pilot opgestart met als doel om een dorpshuis nieuwe stijl te realiseren Door toepassing van een totaalconcept voor plattelandsontwikkeling wordt onder andere een bijdrage geleverd aan de verbetering van de sociale cohesie digitale voorzieningen en de werkgelegenheid onder jongeren Sociale cohesie en economische binding dienen bij een dergelijke scan centraal te staan
De sociale cohesie kan op verschillende manieren versterkt worden Wanneer voorzieningen op gebied van wonen leven (sociaal dorpsleven en ndashcultuur) en zorg ontwikkeld worden die aansluiten bij de behoefte van de bewoners van en in de omgeving van de plattelandskern kunnen oa ouderen langer zelfstandig blijven wonen Bovendien maken een (toekomstig) excellent dienstenaanbod evenals rust en ruimte het ook voor mensen uit andere delen van Nederland aantrekkelijk om zich op het Friese platteland te vestigen
Digitale voorzieningen op het gebied van digitaal onderwijs (primair en voortgezet) zijn een mogelijkheid om zowel de sociale cohesie met betrekking tot jongeren als de economische vitaliteit van het platteland te versterken Onderwijs biedt jongeren immers kansen op de arbeidsmarkt Ook bieden digitale (onderwijs)voorzieningen kansen om deze buiten de provincie Fryslacircn te vermarkten Met name voor het MKB zijn toepassingen om de e-vaardigheden te vergroten kansrijk17
Voorzieningen die de economische binding met het plattelandkleine kernen versterken maken het voor jongeren gezinnen en werkende ouderen aantrekkelijk om op het platteland te (blijven) wonen Een van de mogelijkheden om de economische binding te versterken is de ontwikkeling van toepassingen die leiden tot het ontstaan van nieuwe vormen van dienstverlening en werkgelegenheid
Een mogelijk succesvol traject is de ontwikkeling van hoogwaardige en complexe telewerktoepassingen die niet afhankelijk zijn van een standplaats Dergelijke voorzieningen maken het ook voor huidige randstadinwoners aantrekkelijk om zich op het Friese platteland te vestigen en te blijven werken in de randstad
Ook biedt de inzet van microkredietverlening kansen voor innovatie in het Friese MKB (vakmanschap) en naar succesvol voorbeeld van Koninklijke Tichelaar uit Makkum dit buiten de regio te vermarkten
Tenslotte dient benadrukt te worden dat innovatieve vermarktbare voorzieningen die door Friese partijen zijn ontwikkeld economische spinshyoff voor het Friese bedrijfsleven genereren
17 Bron Initiatieven voor het bevorderen van eSkills van de beroepsbevolking in zes Europese landen Dialogic 2006
38 F R I E S E I C T - I N N O V A T I E A L L I A N T I E
Toegevoegde waarde Een belangrijk kenmerk van ICT-toepassingen is de mogelijkheid van opschaling Eenmaal ontwikkelde toepassingen kunnen zonder aanzienlijke kosten verder vermarkt worden Insteek van het pilotproject dient dan ook het selecteren van toepassingen te zijn die aantrekkelijk zijn voor een brede doelgroep in en buiten de provincie Fryslacircn
Online zorg (ouderen en gezinnen) domotica en sociaal-culturele voorzieningen die huidige inwoners aan het platteland bindt eacuten voor inwoners van buiten Fryslacircn aantrekkelijk is om zich op het Friese platteland te vestigen
Digitale voorzieningen die zowel de sociale cohesie als economische binding versterken eacuten buiten Fryslacircn vermarkt kunnen worden
Telewerk-toepassingen waarvan bedrijven uit andere delen van Nederland gebruik kunnen maken eacuten het voor randstedelingen aantrekkelijk maakt zich te vestigen op het Friese platteland
Concrete resultaten Einddoel van het project is de inrichting van fysieke loketten (dorpshuizen) dichtbij de burger In deze dorpshuizen komen de fysieke en virtuele component samen De dorpshuizen brengen de voorzieningen en daarmee de sociale cohesie en ondernemerschap daadwerkelijk terug in de kleine kernen Het vormt een concentratiepunt voor uiteenlopende fysieke en virtuele diensten op het vlak van gezondheid onderwijs ondernemerschap cultuur en sport
Op basis van de behoeftescan en de aansluiting bij het Vital Rural Area- project wordt een totaalconcept met daarin een aantal ICT-toepassingen en daaraan en omheen gerelateerde diensten en voorzieningen geselecteerd voor een pilotproject Hiervoor dient een businessplan opgesteld te worden met monitoring go-no go beslissingen en opschalingsmogelijkheden Uiteindelijk dient de pilot te resulteren in de ontwikkeling van toepassingen die de sociale cohesie en economische vitaliteit versterken eacuten onderscheidend zelfdragend en opschaalbaar zijn
Samenstelling (Potentieumlle) samenwerkingspartners zijn onder andere banken verzekeraars (huis)artsen thuiszorginstellingen verenigingen woningbouwcorporaties gemeenten postkantoren onderwijsinstellingen KvK belastingdienst bibliotheken jongerenwerk bedrijven en MKB Noord
F R I E S E I C T - I N N O V A T I E A L L I A N T I E 39
6 Organisatie
61 Rol van de Alliantie
De Friese ICT-innovatie Alliantie heeft de rol van stimulator versneller versterker en makelaar op zich genomen om de beste krachten vanuit de maatschappij en economie in de provincie Fryslacircn te bundelen om pilotprojecten te starten en te komen tot zelfdragende innovatieprojecten die de economische en maatschappelijke ontwikkeling in Fryslacircn sterk stimuleren Naast de hiervoor genoemde rollen is de Alliantie in het algemeen - en de Kerngroep in het bijzonder - vooral een realist en vertaler van vraag naar oplossing De Alliantie werkt aan het opstarten van een zes pilotprojecten in nauwe samenwerking met andere stakeholders maar is geen eigenaar van de projecten
De Kerngroep bestaat uit zes leden die op persoonlijke titel en zonder last of ruggespraak hun visie inbrengen zich sterk maken voor het opzetten van de projecten en toezien op uitvoering daarvan De Kerngroep is vooralsnog geiumlnstalleerd tot en met 31 december 2010 De leden van de Kerngroep zijn
bull Profdrir LP Ligthart (voorzitter) TU Delft
bull R Feenstra RI MBA De Friesland Zorgverzekeraar
bull Drir PA Gielen TCNN
bull Drs FA Pronk Rabobank Heerenveen
bull Drs WR Reek MCM Gemeente Sneek
bull Drs J Wester TNO-ICT
Dialogic Next Step en in het bijzonder drs SR Maltha ir ing RMF Brennenraedts en drs H Gillebaard ondersteunen de Alliantie met de voorbereiding van bijeenkomsten verrichten onderzoek waar nodig en begeleiden de uitvoering van projecten
62 Taakstelling per onderdeel van de Alliantie
Raad van Advies
De Alliantie zal een Raad van Advies kennen die uit drie tot vier personen zal bestaan en momenteel nog te formeren is De leden zijn bestuurders van statuur die politiek zeer goed ingevoerd zijn zowel op provinciaal als landelijk niveau De Raad van Advies geeft allereerst steun aan de beoogde initiatieven en draagt dit ook publiekelijk uit Daarnaast zal zij vooral een klankbord- en ambassadeursfunctie gaan vervullen om de ambities van de Alliantie te helpen realiseren Hiervoor zal zonodig onafhankelijke bestuurlijke druk georganiseerd worden De Raad van Advies biedt de Alliantie toegang tot diverse relevante netwerken en is thuis in de financieringsmogelijkheden voor de beoogde innovatieprojecshyten Verder dient de Raad van Advies zelfstandig initiatief te nemen om de activiteiten van de Alliantie ook op andere nationale of internationale agendarsquos geplaatst te krijgen De Raad van Advies zal enkele malen per jaar bijeenkomen en afstemmen met de Kerngroep
F R I E S E I C T - I N N O V A T I E A L L I A N T I E 41
Kerngroep
De Kerngroep is in een eerste fase gestart met een visieontwikkeling en heeft dit vertaald in de onderliggende Roadmap De Kerngroep dient haar visie en plannen in bij de Gedeputeerde Staten van Fryslacircn Na goedkeuring door GS heeft de Kerngroep de komende twee jaar als taak de Alliantie en in het bijzonder de projectgroepen aan te sturen en te adviseren bij de uitvoering In eerste instantie fungeert de Kerngroep vooral als werkvoorbereider Daarna ziet de Kerngroep toe op de uitvoering van afzonderlijke projecten conform de geformuleerde visie en opgestelde criteria via driemaandelijkse monitoring Begin 2010 neemt de Kerngroep per project een mid-term gono-go beslissing Zonodig worden projecten daarna bijgestuurd of zelfs stopgezet Na 2010 zullen de projecten zelfstandig verder dienen te gaan en vallen vanaf dat moment buiten de regie van de Alliantie
Projectgroepen
De Alliantie zelf krijgt vooral gestalte middels een vijftal projectgroepen (a) Draadloze Friese meren (b) Zorg (c) Sport Experience (d) Jachtbouw en (e) Kleine kernen Deze projectgroepen bestaan uit private enof publieke deelnemers afhankelijk van het project De projecten komen onder leiding van een nader te benoemen projectleider De aangestelde projectleider stemt af met een afgevaardigde van de provincie Fryslacircn en contactpersonen uit de Kerngroep zoals beschreven in deze Roadmap Op korte termijn zal er gestart worden met de verdere samenstelling van de projectgroepen conform de voorstellen in de afzonderlijk roadmaps
lsquoVerticalersquo activiteiten
Daarnaast zijn er drie lsquoverticalersquo projectactiviteiten die op alle projectgroepen van toepassing zijn namelijk onderwijsvernieuwing kennisborging en promotie en communicatie In alle vijf projectgroepen spelen deze aandachtsgebieden een belangrijke rol In het bijzonder voor het onderwijs geldt dat wij vanuit elke projectgroep spin-off effecten en digitale toepassingen verwachten die voor onderwijsdoeleinden ingezet kunnen worden Daarmee kan onderwijs een belangrijke integrale en verbindende functie vervullen tussen de projectengroepen onderling alsook een belangrijke rol spelen in de kennisborshyging Voor promotie en communicatie geldt hetzelfde De Kerngroep is in eerste instantie verantwoordelijk voor de lsquohorizontalersquo activiteiten
De Friese ICT-innovatie Alliantie kent de volgende organisatiestructuur
F R I E S E I C T - I N N O V A T I E A L L I A N T I E 42
ONDERWIJSVERNIEUWING
PROMOTIE EN
COMMUNICATIE
KENNNISBORGING
Raad van Advies Taak klankbord en ambassadeursfunctie
KerngroepTaak Advisering en aansturing Alliantie Opstellen Roadmap
toezien op uitvoering en monitoring
Friese ICT innovatie-alliantie Taak Uitvoering Roadmap in projectgroepen
Resultaat Minimaal eacuteeacuten project per projectgroep geschikt voor opschaling en zelfstandige continuering na 2 jaar
Projectgroep Draadloze meren
Projectgroep Sport Experience
Projectgroep Zorg
Projectgroep Jachtenbouw
Projectgroep Kleine kernen
Figuur 9 Organisatiestructuur van de Friese ICT-innovatie Alliantie
43F R I E S E I C T - I N N O V A T I E A L L I A N T I E
F R I E S E I C T - I N N O V A T I E A L L I A N T I E 44
7 Ter afsluiting In deze Roadmap voor ICT-innovatie in Fryslacircn heeft de Kerngroep haar visie neergelegd en haar plannen voor innovatieve pilotprojecten geformuleerd Duidelijk mag zijn dat de Alliantie een krachtige ambitie heeft die nu in concrete acties en plannen moeten worden vertaald Hiervoor is het noodzakelijk de komende maanden een plan van aanpak en een concreet en gedragen businessplan per project uit te werken In totaal kennen de beoogde projecten een financieringsbehoefte van circa twaalf miljoen euro Hiervoor zal een beroep gedaan worden op bijdragen vanuit (1) het bedrijfsleven (2) de provincie Fryslacircn en (3) overige partijen waaronder gemeenten stimulerings- en innovatiefondsen nationale overheid en Europese regelingen De Kerngroep ziet als uitgangspunt voor financiering van de projecten de volgende verdeling voor iedere twee euro aan geld van derden draagt de provincie eacuteeacuten euro bij (33) wat in de wandelgangen ook wel de Galema-norm wordt genoemd
De Kerngroep is verheugd haar visie in deze Roadmap te mogen aanbieden aan Gedeputeerde Staten van Fryslacircn en verzoekt om concrete ondersteuning voor uitvoering van de voorgenomen projecten Naast de gewenste co-financiering zoals hiervoor beschreven bestaat concreet behoefte aan financieumlle ondersteuning van de opstartfase (eerste drie tot zes maanden) Per project is circa euro 50000- euro nodig om de businesscases volledig te kunnen uitwerken en alle noodzakelijke projectvoorbereidingen te treffen (seed money) Hiervoor doen wij eveneens een beroep op Gedeputeerde Staten van Fryslacircn om de Alliantie voor de helft in deze kosten tegemoet te komen In deze voorfase is het weinig realistisch om uit het bedrijfsleven en vanuit andere instellingen volledige voorfinanciering te verwachten Wel zal in grote mate een beroep worden gedaan op zo veel mogelijk kostenloze medewerking van de stakeholders om in deze voorfase de noodzakelijke voorbereidingen te treffen
De visie van de Kerngroep heeft geresulteerd in serieuze plannen om in een multishystakeholder omgeving economie en samenleving in Fryslacircn een impuls te geven via ICT-innovatie Deze serieuze plannen waarvoor reeds veel commitment in het veld is uitgesproken vragen nu om serieuze ondersteuning De vraagstukken en behoeften van burgers en gebruikers in Fryslacircn staan daarbij centraal en ons motto luidt drsquor op en drsquor over
F R I E S E I C T - I N N O V A T I E A L L I A N T I E 45
Bijlage 1 SWOT-analyse
Sterkten Wat is de kracht van Fryslacircn
Een kenmerkende sterkte van Fryslacircn is eenvoudig te observeren Fryslacircn beschikt over veel ruimte zeker in vergelijk met de Randstad Daarbij komt dat de afstand tussen de Randstad en Fryslacircn relatief beperkt is De ruimte die Fryslacircn biedt maakt het mogelijk om er kwalitatief hoogwaardig te recreeumlren en te wonen Fryslacircn heeft veel mogelijkheden hiertoe die bovendien van hoge kwaliteit zijn Het toerisme in Fryslacircn drijft grofweg op drie pijlers watersport de rust van de Waddeneilanden en de cultuur van een aantal steden en dorpen (waaronder de ldquoElf Stedenrdquo)
In de Friese economie neemt de agrarische sector traditioneel een grote rol in Tegenwoordig is deze rol kleiner dan vroeger maar het is nog steeds een relatief omvangrijke sector Bovendien heeft de Friese landbouw de laatste decennia haar processen sterk verbeterd De productiviteit van deze sector is ndash zelfs vanuit een Nederlands perspectief - zeer hoog De sterke agrarische sector heeft mede geleid tot ontwikkeling van een florerende foodsector Het aandeel van de dienstensector ligt in Fryslacircn traditioneel onder het Nederlandse gemiddelde Hoewel dit nog steeds het geval is is deze sector vanaf circa 1995 een flinke inhaalslag aan het maken Binnen de dienstensector in Fryslacircn heeft vooral financieumlle dienstverlening een relatief groot aandeel Andere gebieden waarin Fryslacircn sterk is zijn de metaal- en elektrosector en watertechnoshylogie
Fryslacircn en de Friezen kennen een sterke identiteit Ze hebben een eigen taal volkslied en vlag en onderscheiden zich hiermee van de rest van Nederland Hierdoor bestaat er een grote sociale cohesie Dit speelt met name in de dorpen een grote rol in het dagelijkse leven
Zwakten Wat zijn de beperkingen in Fryslacircn
Fryslacircn is opgebouwd uit 417 kernen waarvan 344 kernen uit minder dan 1500 inwoners bestaan Er is dus een lage mate van verstedelijking waardoor positieve agglomeratieshyeffecten uitblijven Veel van deze kleine kernen hebben te maken met een laag en dalend voorzieningenniveau Denk hierbij aan het verdwijnen van postkantoren scholen supermarkten et cetera Dit is duidelijk de negatieve keerzijde van de ruimtelijke structuur van Fryslacircn
Fryslacircn is de provincie die voorop loopt met vergrijzing Nergens in Nederland zijn er zo weinig jongeren In combinatie met een lage arbeidsparticipatie van ouderen en vrouwen heeft dit een negatief effect op de economie Overigens neemt de arbeidsparticipatie vooral van vrouwen de laatste jaren wel sterk toe
Er zijn in Fryslacircn weinig grote industrieeumln en het MKB heeft een groot aandeel in de werkgelegenheid Dit zou een van de oorzaken kunnen zijn van de lage RampD-inspanningen in de provincie Het wordt ook als oorzaak genoemd van de lagere arbeidsproductiviteit maar het is niet duidelijk of dat geheel terecht is In de samenstelling van de werkgelegenshyheid valt op dat de quartaire sector (zorg onderwijs overheid et cetera) sterk oververtegenwoordigd is Het aandeel van bedrijven dat producten en diensten afzet buiten de provincie (stuwende bedrijvigheid) is relatief beperkt
F R I E S E I C T - I N N O V A T I E A L L I A N T I E 46
Verschillende bronnen refereren aan de lage kwaliteit van het onderwijs in Fryslacircn Hierbij speelt het ontbreken van een universiteit een rol Door de afwezigheid van een universiteit behouden Vwo-leerlingen minder binding met Fryslacircn Hoger opgeleiden trekken hierdoor weg naar omliggende regiorsquos en de stroom hoger opgeleiden naar Fryslacircn is vrij beperkt Het gevolg is een braindrain Opvallend is het lage gemiddelde niveau van de leerlingen die de basisschool verlaten Er is geen overeenstemming over de oorzaak hiervan Een ander opvallend element is de aanwezigheid van achterstandswijken in Fryslacircn Hoewel dit vaak als een probleem van grote steden wordt gezien kampen ook veel dorpen en steden in (vooral Noord-)Fryslacircn met deze problematiek
Kansen Welke mogelijkheden biedt de omgeving
In Nederland neemt het aandeel 65-plussers van de totale bevolking toe Deze bevolkingsgroep geeft meer geld uit aan recreatie en aan zorg Een deel kiest zelfs voor het verhuizen naar een prettigere omgeving en gaan hoogwaardiger wonen Fryslacircn kan profiteren van deze demografische ontwikkeling door voorzieningen te treffen voor deze groep Hierbij zou ze zich kunnen profileren als het lsquoFlorida van het Noordenrsquo Door koploper te zijn met woon-zorgconcepten kan er een nieuwe markt ontstaan Doordat leeftijdssamenstelling van de groep vakantiegangers verandert zal er ander type vraag naar voorzieningen en activiteiten ontstaan Ook hierop kan worden ingespeeld Ook zorgtoerisme kan interessante mogelijkheden bieden voor Fryslacircn
Fryslacircn zou extra middelen kunnen aantrekken door aanspraak te maken op verschillende (Europese) fondsen Doordat Fryslacircn door sommige beleidsorganen wordt gezien als een achterstandsgebied komt men in aanmerking voor specifieke fondsen Maar er zijn ook generieke (Europese) fondsen waarop aanspraak gemaakt kan worden
Waar Fryslacircn beperkt profiteert van positieve agglomeratie-effecten beginnen sommige delen van de Randstad negatieve agglomeratie-effecten te ervaren zoals hoge grondprijzen verkeerscongestie en verpaupering van wijken Indien Fryslacircn goed digitaal ontsloten is kan het voor sommige organisaties interessant zijn om naar Fryslacircn te verhuizen
Groeiende aandacht voor (duurzame) energie en watertechnologie kan voor Fryslacircn kansen bieden De ruimtelijke structuur biedt bijvoorbeeld mogelijkheden voor het opwekken van zonne-energie of biomassa Ook het (zoute en zoete) water biedt hiertoe mogelijkheden De kennis die Fryslacircn heeft op het gebied van watertechnologie kan in de toekomst misschien in een bredere markt worden toegepast
De stijgende voedselprijzen zullen voor Fryslacircn grosso modo een positief effect hebben Zowel de agro- als de foodsector die een groot gedeelte van de stuwende bedrijvigheid vertegenwoordigen kunnen hier van profiteren
Bedreigingen Hoe kan de omgeving Fryslacircn schaden
De beperkte stuwende bedrijvigheid maakt Fryslacircn afhankelijk van andere inkomstenstroshymen uit Nederland Denk hierbij aan inkomsten uit sociale verzekeringen uitkeringen maar ook inkomsten uit de zorg Verandering in nationaal beleid kunnen hierdoor grote consequenties hebben voor de Friese economie en samenleving Ook inkomsten uit de landbouwsubsidies van de EU maken Fryslacircn kwetsbaar De Europese Unie reserveert jaarlijks bijna de helft van haar begroting voor het Gemeenschappelijk Landbouwbeleid Onder andere door de toetreding van nieuwe EU lidstaten kunnen deze middelen onder druk komen te staan
F R I E S E I C T - I N N O V A T I E A L L I A N T I E 47
Een andere bedreiging is de filiaaleconomie Veel bedrijfsvestigingen vooral in de zakelijke dienstverlening zijn nevenvestigingen De hoofdkantoren zitten veelal in de Randstad Deze locaties zijn hierdoor voor een groot deel afhankelijk van beslissingen die op andere plaatsen worden genomen
De internationalisering van de economie zorgt voor extra concurrentiedruk Vooral de lageropgeleiden ervaren een steeds grotere druk uit lagelonenlanden Omdat Fryslacircn relatief weinig hoogopgeleiden kent kunnen de negatieve consequenties van globalisering groter zijn dan in andere delen van ons land
F R I E S E I C T - I N N O V A T I E A L L I A N T I E 48
Bijlage 2 Additionele kerncijfers
Onderwijs
Fryslacircn heeft geen universiteit Het aantal studenten dat in Fryslacircn woont en een mastershydiploma ontvangt is zeer laag circa 200 per jaar Wel kent Fryslacircn enkele HBO-instellingen Toch is het aantal studenten dat een bachelorgraad ontvangt relatief beperkt vergeleken met andere provincies18
Geslaagden HBO Bachelor (naar woonplaats student)
0
2000
4000
6000
8000
10000
12000
14000
2000 2001 2002 2003 2004 2005
Groningen
Friesland
Drenthe
Overijssel
Flevoland
Gelderland
Utrecht
Noord‐Holland
Zuid‐Holland
Zeeland
Noord‐Brabant
Limburg
Figuur 10 Ontwikkeling van het aantal HBO Bachelor afgestudeerden in de Nederlandse provincies
Het aantal banen in het onderwijs is in Fryslacircn relatief hoog Dit is opmerkelijk gezien het ontbreken van een universiteit19
18 CBS ndash Statline [25]
19 LISA - bewerkt door Dialogic [27]
F R I E S E I C T - I N N O V A T I E A L L I A N T I E 49
Relatief aantal banen (Onderwijs)
50
55
60
65
70
75
80
85
90
2003
2004
2005
2006
2007
Groningen
Friesland
Drenthe
Overijssel
Gelderland
Flevoland
Utrecht
Noord‐Holland
Zuid‐Holland
Zeeland
Noord‐Brabant
Limburg
Figuur 11 Ontwikkeling van het relatief aantal banen in het onderwijs in de Nederlandse provincies
Zorg
Een manier om de omvang van de zorgsector te bepalen is het aantal ziekenhuisbedden In Fryslacircn zijn er relatief weinig bedden per inwoner ten opzichte van andere provincies Gezien de hoge mate van vergrijzing is dit opmerkelijk20
Hospital beds per million inhabitants
0
100
200
300
400
500
600
700
800
1993
1994
1995
1996
1997
1998
1999
2000
2001
2002
Groningen
Friesland
Drenthe
Overijssel
Gelderland
Flevoland
Utrecht
Noord‐Holland
Zuid‐Holland
Zeeland
Noord‐Brabant
Limburg
Figuur 12 Ontwikkeling van het aantal ziekenhuisbedden in de Nederlandse provincies
Een andere indicator van de relatieve omvang van de zorgsector is het relatief aantal banen Hier valt vooral op dat zich in 2006 een flinke daling voordeed21
20 European Commission - Eurostat [26] 21 LISA - bewerkt door Dialogic [27]
F R I E S E I C T - I N N O V A T I E A L L I A N T I E 50
Relatief aantal banen (Zorg)
120
130
140
150
160
170
180
190
2003
2004
2005
2006
2007
Groningen
Friesland
Drenthe
Overijssel
Gelderland
Flevoland
Utrecht
Noord‐Holland
Zuid‐Holland
Zeeland
Noord‐Brabant
Limburg
Figuur 13 Ontwikkeling van het relatief aantal banen in de zorg in de Nederlandse provincie
F R I E S E I C T - I N N O V A T I E A L L I A N T I E 51
Figuur 14 Overzicht van de relevante ICT Projecten in Fryslacircn
F R I E S E I C T - I N N O V A T I E A L L I A N T I E
Zo
rg
Zorg
Net
Frie
slan
d (
SG
)
Car
dio
logie
net
wer
k Fr
iesl
and
(MCL
NSD
)H
uis
van
het
Hed
en (
GEEF)
Tel
econfe
renci
ng v
ia Z
NF
(SG
)
Tel
econsu
ltat
ie A
mel
and (
CI
ZTS)
Virtu
eel bez
oek
uur
(ZTS
ZSA)
Virtu
ele
Thuis
zorg
(PF
KN
TH
FL)
Pasa
na
(Nijfinst
er)
Thuis
zorg
het
Fries
e La
nd
(N
ijfinst
er)
Sm
art
Car
ing C
om
munitie
s(D
T2015
Nijfinst
er)
O
TTO
(RIF
)
Ket
enZorg
Frie
slan
d
EPD
sch
akel
punt
OZIS
(SG
)
Sm
art
Car
ing C
om
munitie
s(D
T2015)
Ske
wie
l Try
nw
alden
Van
A n
aar
B(e
ter)
pap
ierloos
(SG
)Virtu
ele
HAP
Frie
slan
d (
SG
)
Web
dokt
er (
HZL)
Leer
-Zorg
port
al (
PF
MCL
TFW
G
GZ
RF)
Zorg
Dom
ein F
ries
land
Support
Fry
slan
JGZ p
lus
ouder
port
aal (T
FW)
Zorg
Net
Frie
slan
d p
ort
al (
SG
)
Dig
itaa
l Thuis
hote
l (P
F)
Foar
Elk
oar
(VFG
CIZ
ZF
FZ
en
ZKF )
Een
duid
ig p
atieuml
ntp
ort
aal (S
G)
Toer
ism
e m
et z
org
Zorg
Innova
tie
Foru
m
N
twurk
Fries
land
On
derw
ijs
Ser
ious
gam
es f
acto
ry (
NH
L)
Kla
sseg
las
(KN
)
Wad
den
cam
pus
(KN
RFP
)
Wad
den
cam
pus
(KN
RFP
)
Vid
eoco
nfe
renci
ng B
oger
man
(SB)
Frie
slan
d L
eern
etw
erk
(NH
L)
Inte
rnet
acad
emie
(N
HL)
Ener
gie
k (K
N
RFP
)
EdyF
rysk
(PF
)
Did
icla
ss (
NH
L)
Onlin
e lo
ket
Frys
lan (
PF)
Tom
ke (
Afucirc
k en
Bib
lioth
eeks
ervi
ce F
r ysl
an)
Vee
nques
t (N
HL)
Inte
rnet
acad
emie
(N
HL)
N
twurk
Fries
land
Overh
eid
ISZF
(ISZF)
NO
FA (
NO
FA)
Kle
ine k
ern
en
IPTV
Gam
enat
ions
(PF
KN
)
Doar
psb
acircn (
SD
)
Vital
Rura
l Are
a (N
ijfinst
er
NO
FA
RFP
TH
FL
KN
)Fr
oek
sTV (
FR-I
X
IV)
Virtu
ele
loke
tten
(KN
)
NO
FA (
NO
FA)
Vital
Rura
l Are
a (N
ijfinst
er
NO
FA
RFP
TH
FL
KN
)
Kij o
p I
T s
poor
(PF)
Doar
psb
acircn (
SD
)
Onts
luitin
g d
orp
sarc
hie
ven
(SD
W)
Am
bula
nte
han
del
(KN
N
BL
D
oar
psb
an)
N
twurk
Fries
land
MK
B
To
eri
sme
Gam
efes
tiva
l ldquoG
-Am
elan
drdquo
(NH
LG
ame
Val
ley
PF
en K
N)
3D
Vis
ual
isat
ies
(NH
L G
L P
F)
Frys
lacircn G
ames
(PF
)
Sucircke
rei (P
V
AN
WB
GD
LP
P)
Frys
lacircn R
ing (
PF)
Inte
ract
ieve
hots
pots
(KN
)
Nat
uurw
ebca
m (
VVV A
mel
and)
Bre
edst
rate
n (
NO
FCO
M)
ND
IV (
Syn
tens)
NO
FCO
M (
NO
FA
MKB N
OO
RD
Eal
a Fr
ya F
rese
na
(II
I)
KN
RFP
en O
NO
F)
Fiet
sroute
pla
nner
(FB
)
E-T
sjer
ke (
PF)
Toer
istisc
he
E-b
usi
nes
s (P
F)
Mobik
om
(PF
SVD
et
c)
Toer
ism
e m
et z
org
Zorg
eloos
Frys
lacircn (
PF)
Dig
ital
e w
ater
psp
ort
pas
(PF
)
Eile
en
N
twurk
Fries
land
Bijlage 3 Overzicht relevante ICT Projecten in Fryslacircn
Gam
ing
Bre
ed
ban
d
Beeld
com
shym
un
icati
e
Kete
nd
igit
alshy
iseri
ng
Inte
rnett
oeshy
pass
ing
po
rtal
Mob
iele
to
ep
ass
ing
en
Ove
rig (
wet
ensc
hap
pel
ijke
) in
itia
tiev
en
Frie
se S
olla
rchal
lenge
Blu
e Ener
gy
(WETSU
S)
52
Literatuur [1] RUG (2003) Arbeidsproductiviteit in Fryslacircn Een analyse van het niveau en de groei van 1990-2000 Onderzoek in opdracht van Gedeputeerde Staten van de Provincie Fryslacircn en de Kamer van Koophandel Fryslacircn URSI-rapport 305
[2] van der Elst-van der Lans Michelle Piet Rijk (2006) Lokale bedrijvigheid leefbaarheid en sociale vitaliteit in het landelijk gebied van Friesland LEI Den Haag
[3] Provincie Fryslacircn (2007) Sociaal Rapport Fryslacircn 2007
[4] Valentijn Bolhuis (2005) Friese sterkten in economisch perspectief Toekomstvisie op de ruimtelijk-economische ontwikkeling van de provincie Friesland RUG
[5] CBS (2007) Inwoners Randstad verdienen het meest httpwwwcbsnlnlshyNLmenuthemasinkomen-bestedingenpublicatiesartikelenarchief20072007-2240shywmhtm
[6] Meester Wilhelm J amp Pieter H Pellenbarg (2001) Changing regional images Are regional marketing campaigns successful Paper for the 41st European Congress of the Regional Science Association Zagreb 2001
[7] CPB (2006) Reactie op Probleemanalyse Zuiderzeelijn
[8] AD (2008) Toename van zwakke scholen
[9] Verwey Jonker instituut Kinderen in Tel Databoek 2006
[10] Verwey Jonker instituut Kinderen in Tel Databoek 2008
[11] Ministerie van EZ (2007) Koers Noord op weg naar pieken Duurzame groei door omschakeling naar een kenniseconomie
[12] Stelder (2002) Regionaal Economische Verkenningen 2002 Groningen Friesland en Drenthe
[13] Stelder Broersma J van Dijk (2008) Noordelijke Arbeidsmarkt Verkenning 2008
[14] Broersma Lourens en Jouke van Dijk (2006) Het belang van de industrie in het Noorden 1950-2025 Onderzoek in opdracht van de Stichting TxU Noord-Nederland Groningen Faculteit Ruimtelijke Wetenschappen Rijksuniversiteit Groningen URSI-research report nr 316
[15] Provincie Friesland (2002) Nota sociaal-economisch beleid
[16] SCP (2006) Thuis op het platteland Den Haag
[17] EZ (2007) ICT agenda 2008-2011 De gebruiker centraal in de digitale Dienstenmaatschappij Den Haag
[18] WRR (2008) Innovatie Vernieuwd opening in viervoud Amsterdam University Press Den Haag Amsterdam
[19] Provincie Friesland (2007) Koers op Fryslacircn - Het Friese Meren Project 2e fase
[20] ECP (2008) Gaming meer dan een spelletje Den Haag
F R I E S E I C T - I N N O V A T I E A L L I A N T I E 53
[21] Provincie Friesland (2007) Fryske Fiersichten wurkprogram 2009 - 2011
[22] Provincie Friesland (2006) Fryslacircn toeristische topattractie in Nederland van de Provincie Fryslacircn
[23] Ministerie van VWS (2003) Quick Scan Kleine Kernen Den Haag
[24] Ministerie van Economische Zaken (2006) Verslag Innovation Lecture Den Haag
[25] httpstatlinecbsnl
[26] httpeceuropaeueurostat
[27] httpwwwlisanl
[28] ING (2007) Starterscampagne
[29] Vital rural area project activities annex 7
[30] Dialogic (2006) Initiatieven voor het bevorderen van eSkills van de beroepsbevolking in zes Europese landen Utrecht
[31] Rutten amp Koops (2007) Creatieve industrie en informatie- en communicatietechnologie in Noord Nederland Rapport naar aanleiding van de Noordermatch 2007
[32] Henry Chesbrough Open Innovation The new imperative for creating and Profiting from TechnologyHarvard business school Press
F R I E S E I C T - I N N O V A T I E A L L I A N T I E 54
Auteurs
drs Sven Maltha iring Reg Brennenraedts drs Hugo Gillebaard
Contact
Secretariaat Friese ICT-innovatie Alliantie pa Hooghiemstraplein 33-36 3514 AX Utrecht Tel +31 (0)30 215 05 80 Fax +31 (0)30 215 05 95 malthadialogicnl
maatschappelijke en demografische ontwikkelingen zoals de vergrijzing een toename aan zorgvraag en een dreigend tekort aan kwalitatief goede leerkrachten het hoofd te kunnen bieden
rdquoVolgens de nationale ambitie dient Nederland in 2015 te behoren tot de koplopers in het beschikbaar zijn en het gebruik van ICT-toepassingen en nieuwe digitale dienstshyverleningsconcepten Om deze ambitie te halen acht het kabinet het noodzakelijk dat ICT-toepassingen en -diensten meer dan op dit moment de behoeften van de geshybruiker centraal stellen dat ze zijn gebaseerd op open standaarden waar mogelijk en dat ICT als katalysator wordt gebruikt bij het herinrichten van dienstverlenings- en productieketens Verder is een breed gebruik van ICT goed voor de sociale participashytie en integratie van mensen in de samenlevingrdquo (EZ 2008)
24 Implicaties voor Fryslacircn
Fryslacircn verandert maar de wereld buiten Fryslacircn verandert mogelijk nog meer Dit zorgt voor kansen en bedreigingen Openstaan voor internationale ontwikkelingen en voor culturele en maatschappelijke vernieuwing is noodzakelijk Kijkend naar de eeuwenoude internationale connecties dan moet Fryslacircn zich weer willen positioneren op de as Amsterdam - Groningen - Bremen - Hamburg - Berlijn
Binnen de terugkerende patronen van technologische revoluties zoals beschreven in Figuur 2 bevindt Fryslacircn zich momenteel aan het begin van de derde (deployment) fase Kenmerkend voor deze fase is dat innovatie decentraal plaatsvindt waarbij de gebruiker aan de knoppen draait Innoveren doet men dus zowel lsquovoorrsquo als lsquometrsquo de Friese gemeenschap met een accentverschuiving van technologische naar sociale innovatie Voor Fryslacircn met haar unieke ruimtelijke en omgevingsfactoren biedt de hier beschreven ontwikkeling grote kansen
In het huidige regionale innovatiebeleid bestaat veel aandacht voor (het kopieumlren van) best practices in regionale systemen elders Hierbij is het van belang om interessante elementen van elders over te nemen te verrijken met lokale sterkten en te lsquoenginerenrsquo naar de lokale en regionale context zodanig dat er daadwerkelijk meerwaarde ontstaat die uniek is Dit geldt even zozeer voor Fryslacircn eigen kwaliteiten kunnen beter worden benut of uitgebreid en zwaktes omgezet in sterktes Dit is wat de Kerngroep verstaat onder drsquor op en drsquor over
F R I E S E I C T - I N N O V A T I E A L L I A N T I E 16
3 Fryslacircn in beeld
31 Inleiding
In dit hoofdstuk bespreken we de context waarbinnen de Kerngroep tot haar visie komt Allereerst volgen enkele innovatie-indicatoren voor de Friese economie en maatschappij Daarna volgen de uitkomsten uit een SWOT-analyse voor Fryslacircn De visie zelf komt in hoofdstuk vier aan de orde
32 Innovatie-indicatoren
Hieronder worden de belangrijkste indicatoren besproken In bijlage 2 zijn additionele data te vinden
Bedrijfsleven
Een bekende indicator van dynamiek en innovatie is het aantal startende bedrijven in een gebied Fryslacircn scoort ndash genormaliseerd naar het aantal inwoners - laag op deze indicator Alleen Overijssel en Zeeland scoren in Nederland nog lager7
Aantal startende bedrijven per inwoner (2006)
0 0001 0002 0003 0004 0005 0006 0007 0008
Groningen Friesland Drenthe
Overijssel Flevoland
Gelderland Utrecht
Noord‐Holland Zuid‐Holland
Zeeland Noord‐Brabant
Limburg
Figuur 3 Relatief aantal startende bedrijven in de Nederlandse provincies
7 ING (2007) Starterscampagne [28]
F R I E S E I C T - I N N O V A T I E A L L I A N T I E 17
In Fryslacircn is de primaire (landbouw) en secundaire (industrie) sector sterk ontwikkeld Dienstverlening zowel commercieel (tertiair) als niet-commercieel (quartair) zijn minder omvangrijk Overigens is het aantal bedrijfsvestigingen in Fryslacircn in generieke zin omvangrijk Dit betekent concreet dat er relatief veel MKB is en relatief weinig grootbeshydrijf8
Figuur 4 Aantal bedrijfsvestigingen in de primaire secundaire tertiaire quartaire sector in de Nederlandse provincies
In de drie noordelijke provincies is de werkgelegenheid in de ICT-sector benedengemidshydeld Elke provincie heeft minder dan 3 van de totale werkgelegenheid uit deze sector in Nederland In Fryslacircn zijn vooral banen op het gebied van hardware en diensten schaars9
Content Diensten Hardware
Nederland 122027 206297 90396
Groningen 3238 6447 2111
Fryslacircn 2853 3923 1044
Drenthe 1593 2507 1962
Tabel 1 Totaal aantal banen in drie ICT-sectoren (2005)
8 CBS ndash Statline [25] 9 Rutten amp Koops (2007) Creatieve industrie en informatie- en communicatietechnologie in Noord
Nederland Rapport naar aanleiding van de Noordermatch 2007 [31]
F R I E S E I C T - I N N O V A T I E A L L I A N T I E 18
Ondanks het beperkt aantal banen in de ICT-sector kent Fryslacircn wel een bovengemiddelde groei van het aantal banen daarbinnen Maar ook de creatieve industrie groeit in Fryslacircn Zeker als we het afzetten tegen de krimp in de provincie Groningen 10
Creatieve industrie ICT
Nederland 32 21
Groningen -04 34
Fryslacircn 36 28
Drenthe 47 17
Tabel 2 Gemiddelde procentuele jaarlijkse groei aantal banen (1996-2005)
Uitgaven aan RampD
Het onderstaande figuur laat zien dat de uitgaven aan innovatie als deel van het bruto binnenlands product in Fryslacircn laag zijn ten opzichte van de overige Nederlandse provincies
Gross expenditure on RampD as a of GDP (all sectors)
00
05
10
15
20
25
30
35
1996 1997 1998 1999 2000 2001 2002 2003 2004 2005
Groningen
Friesland
Drenthe
Overijssel
Gelderland
Flevoland
Utrecht
Noord‐Holland
Zuid‐Holland
Zeeland
Noord‐Brabant
Limburg
Figuur 5 Ontwikkeling van de uitgaven aan RampD als onderdeel van het bruto binnenlands product in de Nederlandse provincies
Een reden dat Fryslacircn relatief lage RampD-uitgaven kent is de schaarste van grote hightech bedrijven in de provincie Dit in tegenstelling tot bijvoorbeeld de provincie Noord-Brabant die in de bovenstaande grafiek dan ook de hoogste RampD-uitgaven laat zien Een andere verklaring waarom Fryslacircn lager scoort op RampD-uitgaven dan veel andere provincies is het ontbreken van een universiteit en het geringe aantal kennisinstellingen De investeringen in innovatie moeten dus uit het bedrijfsleven komen Dit is zeker in het licht van het grote aantal MKBrsquoers in Fryslacircn een hele opgave Ter informatie Philips ASML DSM en Oceacute
10 Rutten amp Koops (2007) Creatieve industrie en informatie- en communicatietechnologie in Noord Nederland Rapport naar aanleiding van de Noordermatch 2007 [31]
F R I E S E I C T - I N N O V A T I E A L L I A N T I E 19
hebben een zeer grote invloed op de scores van respectievelijk Noord-Brabant en Limburg11
Het is belangrijk om het onderscheid te maken tussen RampD en innovatie RampD gaat over uitgaven (input) innovatie over resultaten (output) Wanneer in de wederzijdse relaties tussen producten of diensten processen en markten een vernieuwing of essentieumlle verbetering wordt gerealiseerd waarmee de concurrentiepositie van het bedrijf verbetert dan is er feitelijk sprake van innovatie Het verbeteren van de concurrentiepositie (binnen 2-4 jaar) van het bedrijf is daarbij essentieel en verklaart het verschil met het verrichten van (fundamenteel) onderzoek door bedrijven12
Ondanks dat Fryslacircn lage RampD-uitgaven kent zijn er voldoende mogelijkheden om zowel in bedrijven als in maatschappelijke instellingen innovatie te realiseren Vooral bij sociale innovatie zijn andere randvoorwaarden doorslaggevend dan bij technologische
Demografie en geografische spreiding
De mate van vergrijzing in Fryslacircn is relatief hoog De provincie vergrijst sinds 2002 versneld maar is inmiddels ingehaald door Limburg Ook Zeeland en Drenthe vergrijzen momenteel sneller13
Grijze druk
14
16
18
20
22
24
26
28
30
32
1995 1996 1997 1998 1999 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 Groningen Friesland Drenthe Overijssel
Flevoland Gelderland Utrecht Noord‐Holland
Zuid‐Holland Zeeland Noord‐Brabant Limburg
Figuur 6 Ontwikkeling van de verhouding inwoners ouder dan 65 jaar ten opzichte van de werkzame populatie in de Nederlandse provincies
Het merendeel van Fryslacircn bestaat uit niet-verstedelijkt gebied en platteland Daar woont ook circa 70 van de bevolking Ondanks zorgen over de afnemende leefbaarheid zien we geen daling van het relatieve aantal inwoners op het platteland De cijfers over de afgelopen dertien jaar tonen een constant beeld 14
11 European Commission - Eurostat [26] 12 Bron Arno Gielen TCNN 2008 13 CBS ndash Statline [25] 14 CBS ndash Statline [25]
F R I E S E I C T - I N N O V A T I E A L L I A N T I E 20
1997
1998
1999
2000
2001
2002
2003
2004
2005
2006
2007
Verdeling van inwoners over dorpen en steden
0
20
40
60
80
100
Zeer sterk stedelijk Sterk stedelijk Matig stedelijk Weinig stedelijk Niet stedelijk
Figuur 7 Ontwikkeling van de verstedelijking in Fryslacircn
Traditioneel heeft Fryslacircn een sterke agrarische sector Alleen in Zeeland zijn er - relatief gezien - meer mensen werkzaam in de landbouw De werkgelegenheid neemt onder toenemende internationale concurrentiedruk versneld af
33 SWOT-analyse
Een SWOT-analyse is een methode om de sterkten en zwakten van een organisatie of regio te bepalen en af te zetten tegen veranderende omgevingsfactoren die zowel kansen als bedreigingen kunnen vormen De analyse bevat dan ook de volgende vier elementen Strengths Weaknesses Opportunities amp Threats De sterkten en de zwakten zijn vooral intrinsiek De kansen en bedreigingen kunnen vaak van buitenaf komen
Literatuuronderzoek gesprekken met beleidsmedewerkers van de provincie en een sessie met de Kerngroep vormden de basis voor een SWOT-analyse voor Fryslacircn De volgende matrix toont de sterkten en zwakten afgezet tegen mogelijke kansen en bedreigingen (zie bijlage 1 voor nadere toelichting en bijbehorende bronnen) De matrix is vervolgens aangevuld door de Kerngroep (blauw gearceerd)
F R I E S E I C T - I N N O V A T I E A L L I A N T I E 21
SWOT-analyse provincie Fryslacircn
Sterkten Zwakten Kansen Bedreigingen
Veel ruimte relatief dicht bij de Randstad [4] [7] [16]
Lage verstedelijkingsgraad [16]
Sterke landelijke vergrijzing en toename vraag naar zorg [3] [4] - Zorginnovatie
Afhankelijkheid van inkomsten van Rijk en EU (zoals landbouwsubsidies WW-uitkeringen) [3] [4] [15] [16]
Kwantiteit en kwaliteit van natuur- en recreatiegebieshyden [4] en de reputatie hiervan [6]
Hoger opgeleiden trekken weg door gebrek aan passend werk (braindrain) [15]
Middelen uit verschillende (Europese) fondsen [2] [4] [11]
Internationalisering van de economie zorgt voor extra concurrentiedruk [4] [15]
Sterke foodsector [4] [12] Voorzieningenniveau in dorpen is laag en neemt af [2] [3] [16]
Toenemende dreiging van dichtslibben Randstad [4]
Veel nevenvestigingen van bedrijven en instellingen weinig hoofdvestigingen [15]
Sterke en productieve agrarische sector [4] [12]
Veel achterstandswijken [9] [10]
Groeiende aandacht voor alternatieve energie en waterzuivering [4]
Opvolging in MKB vanwege familiebedrijven
Sterke metaal-electro sector [14]
Kwaliteit van het (basis)onderwijs en ontbreken universiteit [3] [6] [7] [8] [16]
Toenemende behoefte aan hoogwaardig wonen [4]
Te veel interne gerichtheid en te beperkte openheid
Sterk in watertechnologie [11]
Lage arbeidsparticipatie van vrouwen en ouderen [3] [12] [13]
Hoge en stijgende prijzen voor energie en voedsel
Sterke focus van overheden op de fysieke omgeving en infrastructuur
Grote sociale samenhang tussen Friezen [2]
Lage arbeidsproductiviteit en laag innoverend (ICT) vermogen en dus lagere inkomsten [1] [4] [5] [11]
De fysiek en sociale eigenheid van het gebied nodigen uit tot duurzame ontwikkeling
Sterk groeiende (maar relatief kleine) dienstensector [12] [13][14]
Laag aandeel van stuwende bedrijvigheid en hoog aandeel quartaire sector [4]
Koopkrachtige ouderen die (re)migreren naar Fryslacircn
Eigen taal en cultuur [incl arbeidsethos]
Hoge mate van vergrijzing [3] [4]
Internationaal recreatiepark
Ligging aan zee Beperkt organiserend vermogen [publiek en privaat]
Opwarming (Global warming)
Infrastructuur voor verkeer op het water
Leegstand in dorpen Deltaplan dijken
Diversiteit in ruimte Calimero effect (willen bewijzen)
Bevolkingsgroei genereert meer businessmogelijkheden
Imago eigen identiteit normen en waarden (11 steden)
Gebrek aan publiek ondernemerschap in de publieke sector Lange termijn visie ontbreekt soms
Spreiding zorg veiligheid door dunbevolktheid
Tabel 3 Overzicht van de sterktes zwakten kansen en bedreigingen van de Provincie Fryslacircn
Door middel van de uitkomsten van de SWOT-analyse gecombineerd met de moderne visie op innovatie (hoofdstuk 2) en de gepresenteerde cijfers voor Fryslacircn (sect32) komt de Kerngroep in het volgende hoofdstuk tot haar centrale visie op ICT-innovatie in Fryslacircn
22 F R I E S E I C T - I N N O V A T I E A L L I A N T I E
4 Visie op ICT-innovatie in Fryslacircn
41 Inleiding
De Friese ICT-innovatie Alliantie beoogt met slimme inzet van ICT economische en maatschappelijke innovatie in Fryslacircn te versterken en te versnellen Omdat de wereld en ook Fryslacircn snel verandert heeft de Kerngroep een aantal toekomstbeelden voor 2020 samengevat in een mindmap Vanuit deze toekomstbeelden gecombineerd met de uitkomsten uit de SWOT-analyse en bijbehorende discussies heeft de Kerngroep haar centrale visie een missie en bijbehorende concrete ambitie voor de komende twee jaar geformuleerd Deze visie wordt in dit hoofdstuk gepresenteerd
42 Toekomstbeelden van Fryslacircn anno 2020
De Kerngroep heeft haar stip aan de horizon bepaald met behulp van mind mapping De mindmap in Figuur 8 is een synthese van de afzonderlijke mindmaps van de verschillende Kerngroepleden Iedere deelnemer kreeg de opdracht om een eigen mindmap samen te stellen met als leidend thema Fryslacircn anno 2020 De toekomstbeelden tonen enerzijds een duidelijke wens voor behoud van de Friese kernkwaliteiten zoals het unieke landschap (in alle diversiteit) de kwaliteit van leven kleinschaligheid in de economie de eigen identiteit en cultuur De beleving van deze Friese kwaliteiten staat dan ook centraal in een aantal mindmaps
De toekomstbeelden die de leden van de kerngroep hadden zijn verder concreet gemaakt Beelden die werden aangereikt zijn onder andere het Florida van Nederland een Internationaal Recreatiepark locatiegebonden informatiediensten voor toeristen (digital awareness) en zogenaamde farm factories als werklocatie Bij al deze beelden lag een sterk accent op duurzame economische ontwikkeling en bewustwording van de schaarse resources bij de burger toerist werknemerwerkgever en consument Daarnaast kent Fryslacircn in 2020 een sterke vergrijzing en ontgroening met een grote behoefte aan zorgshyen oudedagsvoorzieningen en mogelijkheden voor long-life-learning Tevens vormt betere scholing voor de jeugd een belangrijk aandachtspunt Fryslacircn zal onder meer met aantrekkelijke (sport)faciliteiten de jeugd middelen en perspectief moeten bieden voor ontplooiing werk en beleving om een verdere lsquobraindrainrsquo te voorkomen
Verder besteden de opgestelde mindmaps aandacht aan (het open staan voor) invloeden van buitenaf De opkomst van de genetwerkte (stedelijke) samenleving vraagt om meer aandacht voor sociale cohesie in de wijk Dit biedt tal van mogelijkheden op het gebied van sociale innovatie Met inzet van ICT (slimme meters en sensoren) kan de leefomgeving van de milieubewuste burger (bijvoorbeeld CO2-reductie) en de gezondheidsbewuste burger (bijvoorbeeld beperking van fijnstof) verbeteren De opkomst van nieuwe werkvormen vraagt om andere infrastructurele voorzieningen en diensten (communicatie mobiliteit huisvesting identiteit) Denk bijvoorbeeld aan het groeiende aantal ZZPrsquoers die actief zijn binnen verschillende organisaties en werken op verschillende locaties Openstaan voor mondiale ontwikkelingen en in contact staan met de internationale samenleving is hier het credo Deze toekomstbeelden beschrijven het adaptieve vermogen van Fryslacircn om in te spelen op trends die van invloed zijn op wonen werken leren en ondernemen
In het merendeel van de toekomstbeelden staat de gebruiker (als burger leerling leerkracht patieumlnt werknemer ondernemer et cetera) centraal Dankzij vraagsturing
F R I E S E I C T - I N N O V A T I E A L L I A N T I E 23
draait de burger aan de knoppen van het beleid bij gemeenten en provincie (policy pull) Deze gebruiker wordt eveneens nauw betrokken bij experimenteeromgevingen gericht op het realiseren van innovatieve en effectieve producten en diensten Bij een dergelijke inzet van ICT kan de zogenaamde sociale innovatie (zoals toegelicht in sect 22) in Fryslacircn worden bevorderd
Gro
en
Jeugd
Grijs
Frie
secu
ltuur
Gebru
iker
BEHOUD CONSERVERING
DYNAMIEK ADAPTIEF
Kw
alitei
t va
n lev
en
Eig
en k
rach
t
Gen
etw
erkt
Ste
del
ijk
Leve
n
ldquoLiv
ing lab
rdquo
Tel
ewer
ken
Wat
erev
enem
ente
n
bull Flo
rida
van
NL
bull Gen
iete
n va
n ou
de d
agbull G
ezon
dhei
dbull B
esch
ikba
arhe
id lo
catie
gebo
nden
pro
duct
enbull V
estig
ings
klim
aat
bull Dig
ital a
war
enes
sbull C
reat
ieve
bro
edpl
aats
enbullD
uurz
aam
heid
bull Mob
ilitei
tbull V
irtue
le w
erkp
lekk
en
Gro
ene
ruim
te a
lskw
alite
it va
n Fr
ysla
nlsquoC
radl
e to
Cra
dlersquo
Smal
l is
beau
tiful
lKl
eine
ker
nen
Farm
fact
orie
sC
ross
-sec
tora
le d
iens
tver
leni
ng
Nie
uwe
zorg
conc
epte
n z
org
op m
aat
Zorg
op
afst
and
lang
er th
uisw
onen
Perm
anen
te e
duca
tie
bull Bel
even
isse
nbull O
nder
wijs
bull Spo
rtbel
evin
gbull O
verle
ving
stoc
hten
bull E-le
arni
ngbull O
ntgr
oeni
ng
Prom
otie
His
toris
che
plaa
tsen
Bel
evin
gR
eize
n en
pro
mot
ie (r
ecre
atie
)H
ande
l stim
uler
enLo
cale
indu
strie
(wat
er
agrif
ood)
Wer
kgel
egen
heid
ldquoWie
verd
ien
t w
at
vo
or
wie
rdquo
bull Sol
idar
iteit
in d
e w
ijkbull O
pen
voor
mon
dial
e on
twik
kelin
gbull I
CT
om s
ocia
le in
nova
tie te
stim
uler
enbull m
eten
CO
2fij
nsto
fbull Z
ZPv
erza
mel
gebo
uwen
bull slim
me
met
erka
stbull V
eilig
heid
pr
ivac
ybull C
amer
acr
isis
behe
ersi
ng
ldquoFry
slan
is
geen
eilan
d -
sta o
pen
vo
or
dyn
am
isch
e w
ere
ldrdquo
Gro
ots
chalig
eexp
eri
men
teer
om
gevin
gen
Kul
turh
us n
ieuw
e st
ijl
Opt
imal
e be
reik
baar
heid
van
pub
lieke
voo
rzie
ning
en
Eig
en lo
kale
pro
duct
ie (S
LOW
)
ldquoPo
licy
pu
llrdquo
(bu
rger
cen
traal
bij
e-g
ov)
Loka
le p
roduct
en
ldquoWik
i-w
orl
drdquo
Figuur 8 De gecombineerde mindmaps lsquoFryslacircn 2020rsquo van de leden van de kerngroep
F R I E S E I C T - I N N O V A T I E A L L I A N T I E 24
-
43 Visie van de Kerngroep
In het volgende kader is de visie van de Kerngroep verwoord gebaseerd op de uitkomsten van mindmaps en SWOT-analyse (zie sect 33) en de bijbehorende discussies
Visie van de Kerngroep
ldquoFryslacircn dient zich sterk te profileren op de themarsquos duurzaamheid ouderen jeugd en cultuur om in een open omgeving een antwoord te bieden op een snelveranderende sociaaleconomische omgeving (zowel nationaal als mondiaal)rdquo
Aandachtspunten hierbij zijn
bull Kernkwaliteiten behouden en uitbouwen bedreigende zwaktes neutraliseren
bull Ruimte creeumlren voor pilotprojecten en een experimenteeromgeving voor nieuwe dienstverlening en duurzame productie
bull Fryslacircn positioneren als internationaal recreatiepark
bull Fryslacircn profileren als duurzame innovatieve economie
bull ICT als enabler voor vernieuwing doet organisaties veranderen (vakmanschap als driver ICT als hulpmiddel)
bull ICT als enabler draagt bij aan vernieuwing en verbetering van de kwaliteit van onderwijs (gezondheids)zorg en welzijn
bull Successen en unieke sterkten grootschalig uitdragen
bull Alleen die activiteiten krijgen prioriteit waarin ICT de lsquoversnellerrsquo is van een vraag gestuurde ontwikkeling
44 Missie
De Friese ICT-innovatie Alliantie zal vraaggestuurde inzet van ICT gericht op duurzame economische ontwikkeling en sociale innovatie met behoud en uitbouw van de Friese kernkwaliteiten actief stimuleren Met open vizier en in verbinding met de mondiale ontwikkelingen wil de Alliantie ambities vergroten en zwakten op het gebied van onderwijs vergrijzing ondernemingscultuur in sterkten veranderen Met ICT kunnen genoemde domeinen en bedreigingen cross-sectoraal profiteren van de sterktes in ondermeer cultuur recreatie (water) sport zorg en op vakmanschap gerichte maakindustrie
Missie statement
Met cross-sectorale maatschappijgerichte ICT-oplossingen biedt de Friese ICT-innovatie Alliantie een verbindende schakel voor duurzame en sociale innovatie in Fryslacircn
Slogan
Fryslacircn onderneemt duurzaam met slimme ICT
Ambitie
Drsquor op en drsquor over
F R I E S E I C T - I N N O V A T I E A L L I A N T I E 25
45 Ambitie
Uit de geformuleerde visie en bijbehorende missie leidt de Kerngroep een krachtige en concrete ambitie af Voor een periode van twee jaar zet de Kerngroep onder de vlag van de Alliantie een vijftal projectgroepen op die elk eacuteeacuten of meerdere projecten tot uitvoering brengen Voor elke projectgroep geldt de realisering van minimaal eacuteeacuten project met een voorlopersrol voor de provincie Fryslacircn binnen twee jaar De pilotprojecten dienen vanaf de start gebaseerd te zijn op duidelijke probleem- en vraagsstellingen In april 2009 moet er voor elke projectgroep een plan van aanpak gereed zijn Uiterlijk medio 2009 zijn volledig uitwerkte businessplannen beschikbaar met instemming van de deelnemers en bijbehorende financiering om concreet uitwerking te kunnen geven aan verschillende onderdelen van de pilotprojecten Voor sommige projecten geldt dat in een eerder stadium gestart kan worden omdat hiervoor al de noodzakelijke stappen zijn gezet in lopende initiatieven
De (pilot)projecten hebben als achterliggende doelstelling dat zij werkgelegenheid creeumlren olievlekwerking kennen en na een succesvolle pilot zelfstandig door de markt worden gedragen De (pilot)projecten moeten een beweging en een omgeving creeumlren waar een zuigende werking vanuit gaat voor zowel bedrijven en instellingen uit Fryslacircn als van daarbuiten Zo kunnen rondom de projecten clusters van economische enof maatschappeshylijke activiteiten ontstaan Onze ambitie is Drsquor op en drsquor over
46 Criteria projectgroepen
De Kerngroep heeft zorgvuldig focus aangebracht in een long-list aan gegenereerde projectideeeumln en daarmee gebruik gemaakt van volgende criteria en aandachtspunten De criteria zijn ook te gebruiken ter monitoring van de individuele projecten
Aandachtspunten en criteria voor projecten
bull Vraaggestuurd en oplossingen voor concrete problemen
bull Oplossingen binnen strikte kaders moeten meetbaar zijn
bull Grensverleggend en verschil makend voor Fryslacircn
bull Eerste evaluatie binnen een tijdsduur van twee jaar
bull Voorbeeldwerking
bull Modulariteit
bull Duurzaam
bull Samenwerking stimulerend
bull Hergebruik van resultaten elders
bull Inzet van deskundigen bij aanvraag opzet projectteams analyse aanbevelingen
bull Inzicht in noodzakelijke investeringen personeel capaciteit
bull Mogelijkheden voor kruisbestuiving
bull Integrale benadering enof cross-sectoraal
bull Voldoende draagvlak bij politiek en in het veld
bull Uitzicht op economische spin-off
bull Verbetering van de Friese werkgelegenheid
F R I E S E I C T - I N N O V A T I E A L L I A N T I E 26
47 Monitoring en afstemming
Om de voortgang te bewaken zullen de Kerngroepleden de pilotprojecten per kwartaal kritisch monitoren en zo nodig bijsturen De hiervoor genoemde criteria zullen bij deze monitoring worden toegepast Indien de tussentijdse resultaten ontoereikend zijn of de perspectieven voor succes uitblijven zal de Kerngroep namens de Alliantie een negatief advies uitbrengen aan de subsidieverstrekker(s) of zelfs een voorstel tot stopzetting doen De frequentie van (voortgangs)rapportages zullen samenvallen met de terugkoppelmoshymenten die zijn afgestemd met de subsidieverstrekker(s)
Na twee jaar zullen de projectresultaten worden geeumlvalueerd Bij deze evaluatie zullen ook relevante gebruikers cq overheden zorg- of onderwijsinstellingen industrie en MKB en particuliere of overige maatschappelijke organisaties betrokken worden
F R I E S E I C T - I N N O V A T I E A L L I A N T I E 27
5 Roadmaps projectgroepen
51 Inleiding
In dit hoofdstuk bespreken we zes roadmaps voor de geselecteerde projectgroepen Deze roadmaps vormen samenvattingen van de inhoudelijk uitwerkingen die voorzien zijn in de verschillende projectgroepen Hierbij volgen we een sjabloon dat antwoord geeft op de volgende vragen
bull Welke probleem wordt opgelost welke behoefte staat centraal
bull Voor welke doelgroep
bull Welke doelstelling wordt nagestreefd
bull Welke unieke toegevoegde waarde economisch potentieel is voorzien
bull Welke concrete resultaten zijn te verwachten
bull Welke partijen kunnen deelnemen
In de volgende paragrafen is de roadmap per projectgroep nader uitgewerkt Iedere roadmap beoogt op hoofdlijnen een totaalconcept te beschrijven Voor de projectgroep Zorg zijn twee afzonderlijke roadmaps opgenomen namelijk voor de projecten lsquoZorg op afstandrsquo en lsquoQwiekrsquo
52 Draadloze Friese meren
Probleem Fryslacircn wil draadloze breedband dienstverlening inzetten om meer watertoeristen langer en intensiever aan Fryslacircn te binden Veel watertoeristen komen naar Fryslacircn en begeven zich daarbij op de Friese meren en kanalen Hun economische waarde beperkt zich vaak tot de verhuurder en aangrenzende horecagelegenheden Watertoeristen zijn zich onvoldoende bewust van de mogelijkheden in de desbetreffende regiorsquos Door gebrekkige informatievoorziening blijft toch al seizoensgebonden economisch potentieel onbenut Daarnaast zorgt de confrontatie tussen beroepsvaart en de recreatieve watersporter regelmatig voor onveilige situaties
Doelgroep Fryslacircn kent jaarlijks ruim 15 miljoen overnachtingen van watersportshytoeristen 15 Daarnaast recreeumlert de eigen bevolking van Fryslacircn ook intensief op en rond het water
15 Toerdata Noord Toerisme in cijfers 2007
F R I E S E I C T - I N N O V A T I E A L L I A N T I E 29
Doelstelling Ontwikkel en implementeer in twee jaar met inzet van de nieuwste communicatietechnologieeumln die draadloze toepassingen die in het decennium daarna Fryslacircn aantoonbaar sociaaleconomisch versterken
Voor een betere beleving en benutting van Fryslacircn wordt vanuit een gebruikersperspectief ICT ingezet ter
bull Verhoging economische spin-off Friese middenstand
- Dynamische Point-of-interest tafel aan het water
- Exposure voor evenementen concerten exposities etc
bull Verrijking vaarroute-informatie
- Overheidsinformatiedienst actuele brugtijden brughoogshyten vaardiepte gekoppeld aan waterstand tijdelijke obstakels boeicooumlrdinaten en weerbericht (stormwaarshyschuwing)
- Adviesvaarsnelheid breedte vaarweg + belading
- Beroepsvaartalert drukke kruisingen
- Ligplaats reservering + voorzieningen
bull Verhoging servicegraad veiligheid op het water
- Zorg op het water waterambulance Sneek Thuiszorg aan boord telegeneeskunde track amp trace
- Wegenwacht op het water bootbenodigdheden en reparashyties (motorpech zeilmaker brandstof touw en tuigage) + e-diagnose
Toegevoegde waarde Nieuwe draadloze en schaalbare tweeweg breedbandinfrastructuur versnelt de ontwikkeling van digitale (maatschappelijke) dienstverlening
1 Locatiegebonden breedband informatiediensten (interessante locaties evenementen voorzieningen etc) op mobiele en vaste monitoren van zakformaat tot megaschermen
2 Dedicated tweewegverbinding (oa hulpdiensten)
3 Track and trace van schepen (verhuurbedrijven hulpdiensten locale serviceproviders)
4 Live draadloze narrowcasting (zeilwedstrijden muziekshytheaterregistratie)
5 Persoonsgebonden routeplanner (ingang kinderen 65+ sportgezondheid historie natuur culinair etc)
6 E-reserveringssysteem voor jachthavens avondje uit etc
7 Virtuele radar
8 VOIP communicatie in het buitengebied
9 Fryslacircnpas (naast marketing ook Elektronisch Schip Dossier)
F R I E S E I C T - I N N O V A T I E A L L I A N T I E 30
Concrete resultaten Interactie tussen wal en water draagt bij aan seizoensverlenging doelgroepverbreding en intensivering van bestedingen per watertoerist Bij evenementen zoals de Sneekweek krijgt de Friese economie slechts een korte impuls waar slechts een deel van de omliggende bedrijvigheid van kan profiteren Door de verhoogde interactie tussen wal en water zal de Friese middenstand (horeca jachthavens bootbenodigdheden etc) 5 extra omzet worden gerealiseerd Daarnaast beperkt het hoogseizoen van watertoeristen zich momenteel tot de zomermaanden Door het bieden van extra servicegraad eveneens in voor- en naseizoen en aanvullende informatie (incl virtuele vakantievoorpret) beoogt dit project deze periode te verlengen De verwachte resultaten zijn
bull Weersonafhankelijke uitbreiding toeristenseizoen van gemiddeld twee naar vijf maand per jaar
bull Vergroting uitgaven per toerist per dag met 5 Invoering Sneekweek 2009 en uitbreiding met straal van tien km in 2010
bull vergroting van de structurele werkgelegenheid in het werkingsshygebied met 5 te realiseren in de hightech productie- en dienstensectoren
Samenstelling (Potentieumlle) samenwerkingspartners zijn onder andere ziekenhuizen ondernemersverenigingen kennisinstellingen infrastructuuraanbieders softwareontwikkelaars lokaal MKB gemeenten provincie
F R I E S E I C T - I N N O V A T I E A L L I A N T I E 31
53 Zorg op afstand (ZoA) Pilot lsquohartfalenrsquo
Probleem Zorg op Afstand (dat is preventie diagnose behandeling en monitoring onafhankelijk van tijd en plaats) wordt gezien als deacute oplossing om de enorme discrepantie tussen vraag en aanbod in de zorg (in 2025 kan nog maar 60 van de zorgvraag beantwoord worden) het hoofd te kunnen bieden
De businesscase voor zorg op afstand is echter nog nergens echt gerealiseerd Dit heeft vele oorzaken maar de belangrijkste zijn wel
bull Geen goede integratie met bestaande systemen waardoor Zorg op Afstand naast en niet in plaats van bestaande zorg komt
bull Geen onderlinge samenhang Initiatieven sluiten niet op elkaar aan Patieumlnten en burgers krijgen met meerdere kastjes of systemen te maken en zullen het idee niet adopteren Innovatieve aanbieders krijgen daardoor geen goede afzet
Doelgroep De (Friese) patieumlntburger kan langer zelfstandig wonen ook op het platteland eilanden en weet zich verzekerd van voldoende zorg en veiligheid De pilot richt zich specifiek op hartpatieumlnten
Innovatieve zorgaanbieders Zij willen hun businesscase kunnen realiseren in een goede afzetmarkt
Indirecte doelgroep betreft de leveranciers voor Zorg op Afstand systemen Een gunstige afzetmarkt betekent meer werk en omzet en een beter klimaat om verder te investeren
Daarnaast is de zorgverzekeraar belanghebbend de uiteindelijke belofte van Zorg op Afstand komt dichterbij hogere arbeidsproductiviteit in de zorg meer garantie van voldoende zorg lagere kosten minder zorgen bij de patishyentburger
Doelstelling Bij de ontwikkeling van een generieke architectuur en een dienstverleningsconshycept voor Zorg op Afstand wordt de gebruiker centraal gesteld Indien mogelijk worden de activiteiten van stichting Gerrit verder opgeschaald De zorginfrastructuur en het modulair opschaalbare dienstenconcept moeten zich bewijzen via een aantal concrete pilotprojecten met een harde businesscase De pilot lsquoHartfalenrsquo vormt de eerste testcase De behoefte van de zorgclieumlnt moet bij de ontwikkeling van nieuwe diensten van meet af aan centraal staan Uitgebreid behoefteonderzoek is dan ook bij aanvang noodzakelijk
Een achterliggende doelstelling van ZoA is het opheffen van systeemfalen binnen de zorgketen ZoA vervult een vraaggestuurde brugfunctie tussen burgerpatieumlnt en zorgaanbieder Met behulp van eacuteeacuten kastje wordt monitoring op afstand en communicatie via veilige verbindingen mogelijk Belangrijkste innovatie ligt in een harde businesscase voor innovatieve zorgdiensten met voldoende integratie in de huidige installed base en betrokken partijen
F R I E S E I C T - I N N O V A T I E A L L I A N T I E 32
Toegevoegde Burgerpatieumlnt dichtbij (desgewenst mobiel) ondersteunen met zorg ICT Geeft waarde burgerpatieumlnt meer veiligheid kan langer zelfstandig wonen en doet (langer)
mee in het sociale levenmaatschappij
Bij telemonitoring wordt een hartpatieumlnt eerder uit het ziekenhuis ontslagen en vermindert het polibezoek de mortaliteit en de (her)opnamen Ook de kwaliteit van de zorg verbetert door toename van aantal contactmomenten compleet beeld door patieumlntprofiel multidisciplinaire samenwerking juiste zorgverlener voor hulpvraag sneller de juiste medicatie en besparing van reistijd door virtueel polibezoek Tenslotte leidt de ontwikkeling van de benodigde infrastructuur tot economische spin-off voor het Friese bedrijfsleven Telemonitoring creeumlert tevens faciliteiten voor exploitatie van Friese health check-up diensten met uitstralingseffecten ook buiten de provincie Voor provincie gemeenten verzekeraar (indien in samenhang) biedt ZoA veel potentie voor nieuwe producten aantrekkelijkheid zorgverlening exportproduct evenals werkgelegenheid (Fryslacircn als proeftuin zorg op afstand valley)
Concrete Realiseren van twee of drie concrete projecten waarbij een aantal nieuwe resultaten technologieeumln een definitieve inbedding in de zorgveiligheid hebben gekregen
In de eerste pilot hartfalen wordt een architectuur voor infrastructuur en het dienstverleningsconcept ontwikkeld die ook voor andere projecten bruikbaar zijn De pilot leidt ook tot de invulling van noodzakelijke centrashylegemeenschappelijke onderdelen zoals een zorgnetwerk en een gemeenschappelijke zorg-opvolgcentrale waarmee een open platform voor zorgdienstenaanbieders wordt gerealiseerd De inzet van telemonitoren moet leiden tot toepassing bij 50 van de patieumlnten met hartfalen in Fryslacircn enkele jaren na succesvolle afronding van de pilot Door telemonitoring zijn er 30 minder opnamen nodig van patieumlnten met hartfalen mortaliteit vermindert met 30 en patieumlnten worden gemiddeld twee dagen eerder uit het ziekenhuis ontslagen
Samenstelling (Potentieumlle) samenwerkingspartners zijn onder andere zorgaanbieders zorgverzekeraars aanbieder dienstenplatform provincie kennisinstellingen hardware leveranciers en infrastructuur aanbieders
F R I E S E I C T - I N N O V A T I E A L L I A N T I E 33
54 Qwiek
Probleem Zorgverleners gebruiken steeds vaker de mogelijkheden van het internet om hun (zorg)diensten aan te bieden Zij bouwen daarvoor hun eigen portalen - al dan niet beveiligd - op eigen wijze De samenhang ontbreekt vaak nog Dit levert problemen
bull De patieumlnt is onvoldoende lsquoempoweredrsquo Zij krijgen slechts een deel van de informatie en een deel van de diensten tot hun beschikking Patieumlnten kunnen niet zelf sturen
bull Elk initiatief van zorgverleners moet op zichzelf lsquokrachtigrsquo genoeg zijn om te overleven Er is weinig mogelijkheid tot aanhaken op hergebruiken van of integratie van elkaars diensten en faciliteiten De initiatieven worden moeilijk uitrolbaar en hebben relatief weinig kans van slagen
Om samenhang te creeumlren bestaan ook weer diverse initiatieven zoals portalen van ketenzorg leveranciers WMO loket Foar Elkoar Omkeer 20 (sociale netwerken) zorgdomein pointment websites van zorgverzekeraars Ook deze gaan langs elkaar heen Met alle gevaren van dien eilandvorming het niet aan (kwaliteits)eisen voldoen weinig voortgang door onvoldoende samenhangmassa en niet de minste onzekerheid bij de patieumlnt over betrouwbaarheid (is de informatie juist heb ik alle relevante informatie is zij objectief) van het gebruikte portaal dat bovendien niet vanuit klantpatieumlntperspectief of -behoefte is ingericht
Het probleem heeft geleid tot de GERRIT-challenge uitgevoerd door TNO (als gevolg van het winnen van GERRIT van de telemedicineprijs 2008) TNO kwam met de oplossing van een platform voor het uitwisselen van diensten waarmee de diverse portalen gevoed kunnen worden Dit platform heeft de werknaam Qwiek gekregen
Doelgroep Patieumlntenburgers als gebruikers van (Qwiek)diensten zoals (modules van) de webdokter (zie wwwhzclnl) e-consult (NPCF)
Zorgverleners alsook aanbieders van diensten Op termijn liggen ook andere aanbieders (zoals gemeenten)in het verschiet (gelet op WMO-loket en GGD ten aanzien van preventie en EKD)
Doelstelling Gestreefd wordt naar een oplossing en een voorbeeldproject dat nationale navolging kan krijgen Er is in Nederland nog niet iets vergelijkbaars gerealiseerd Er zijn wel vergelijkbare initiatieven op onderdelen maar er is geen geheel Als het pilotproject in Fryslacircn slaagt kan Qwiek een platform voor heel Nederland worden
Toegevoegde waarde Qwiek is een platform voor ontsluiting van zorgdiensten zodat een persoon zijnhaar eigen diensten kan afnemen om zelf de regie te kunnen nemen over zijnhaar zorg vanuit zijnhaar eigen behoefte Daarnaast biedt dit platform toegang tot andere mogelijk interessante websites voor deze persoon Het platform kan tevens voor aanbieders gebruikt worden om hun eigen portaal te verrijken met diensten van derden of om hun diensten in portalen van derden te hangen
Voordelen voor burger en directe omgeving Het platform maakt het voor een burger gemakkelijker om inzage te krijgen in relevante en betrouwbare medische en logistieke gegevens en om zelf zorgzaken te regelen vanaf een willekeurige plek (met internet) een willekeurig apparaat een willekeurig internetportaal op een willekeurige tijd
F R I E S E I C T - I N N O V A T I E A L L I A N T I E 34
Voordelen voor stakeholders lees zorgverleners Het platform biedt stakeholders de mogelijkheid om versneld een volledig dienstenpallet te kunnen bieden waar men dit individueel niet kan waardoor - een grotere patieumlntenbasis bereikt (en bediend) kan worden - meegelift kan worden met andere innovatieve toepassingen (goed voor imago) - kosten en risicorsquos gedeeld worden - individuele stakeholders zich kunnen profileren met hun eigen dienstverlening en flexibel nieuwe eigen diensten toevoegen
Concrete resultaten bull Diensten op devices van burgers waardoor patieumlntempowerment toe neemt Burgers worden ondersteund bij het zoeken en boeken van zorgverleners en kunnen hun eigen diensten (op basis van eigen behoeften noden) samenstellen op hun (draadloos) device
Voorbeelden van dergelijke diensten
bull Vanuit lsquoherhaalreceptrsquo in webdokter direct online bij verzekeraar dekking nagaan en vervolgens medicijn bij apotheek bestellen
bull Afspraken maken via lsquokijken en vergelijkenrsquo
bull Zelf bloedwaarden doorgeven (combinatieintegratie met Zorg op Afstand)
bull Het vullen van het device met diensten is erg eenvoudig hetgeen een randvoorwaarde is om te komen tot patieumlntgedreven (keten netwerk) zorg
Het Qwiekplatform is opgebouwd Qwiek stapt tussen de portals geeft synergie samenhang en massa geeft de patieumlnt betrouwbare informatie geeft de zorgverlener een extra kanaal om (multidisciplinaire) diensten aan te bieden maakt nieuwe diensten mogelijk bijv zorgcooumlrdinatie speelt in op trends en ontwikkelingen vereist samenwerking openheid is de essentie
Samenstelling (Potentieumlle) samenwerkingspartners zijn onder andere ziekenhuizen zorgdienstenverleners platformaanbieder netwerkaanbieders hard- en softwareleveranciers kennisinstellingen zorgverzekeraars
55 Sport experience Fryslacircn
Probleem De provincie Fryslacircn wordt vaak geassocieerd met sport en vooral Heerenveen heeft een rijke sporthistorie Sportstad Heerenveen zorgt ervoor dat de provincie ook een rijke sporttoekomst zal krijgen De afgelopen jaren zijn rond het stadion het SC Heerenveen de nodige sportieve projecten uitgevoerd Op dit moment bestaat Sportstad Heerenveen uit een sportcentrum (met een zwemcomplex grote sporthal turnhal squashbanen en een dojo) een gezondheidsboulevard een lifestylepassage de CIOS-opleiding van het Friesland College en uiteraard het Abe Lenstra stadion De aandeelhouders van sportstad zijn de gemeente Heerenveen SC Heerenveen en de Friesland Zorgverzekeshyraar
Binnen het concept Sportstad Heerenveen wordt er gewerkt aan de Sport Experience De Sport Experience is een (fysieke) locatie waar je als bezoeker een sportieve ervaring daadwerkelijk kan ondergaan Om het
F R I E S E I C T - I N N O V A T I E A L L I A N T I E 35
een en ander onder de aandacht te brengen en te houden bij het publiek zijn aanzienlijke promotieactiviteiten nodig Hierbij kan ICT een belangrijke rol spelen
De probleemstelling is tweeledig
1 Hoe kan inzicht gekregen worden in toeristenstromen
2 Hoe kunnen potentieumlle klanten via games worden geprikkeld om de Sportexperience te bezoeken
Doelgroep De focus ligt op jongeren in Nederland en daarbuiten
Doelstelling ICT kan als versneller van de Sport Experience dienen omdat je met virtualisatie (online gaming en 3D-simulaties) in de voorfase al aan promotie kunt doen en gebruikerservaringen kunt verzamelen (datamining) Door het koppelen van databases van verschillende Friese (toerischtische) instanties kan beter inzicht worden gekregen in de behoeften en wensen van de bezoekers van de provincie Fryslacircn
Toegevoegde waarde De toegevoegde waarde van de Alliantie ligt in het bijeen brengen van gekwalificeerde personen en hoogwaardige kennis om het project succesvol te realiseren Daarnaast kan de Alliantie zorgen voor extra draagvlak bij financiers Verder kan de Alliantie waarde toevoegen door dit project te linken aan de andere projecten van de Alliantie en op die manier de kracht van kruisbestuiving te benutten
Concrete resultaten Het realiseren van een systeem (1) waarmee de Sportexperience via het web toegankelijk kan worden gemaakt (2) waarin potentieumlle klanten beter in kaart worden gebracht binnen een termijn van twee jaar
De Sportexperience toegankelijk maken via het web kan door middel van simulaties In de ontwerpbouwfase alvast rondkijken (virtualisatie) Maak een game waarmee de speler de ervaring krijgt alsof zelf het sportevenement meemaakt Zorg voor spanning bij de speler Op deze manier krijgen mensen interesse in de Sportexperience en gaan ze deze bezoeken
Er zijn verschillende organisaties die bijhouden welke personen Fryslacircn bezoeken Denk aan Fryslacircn marketing verschillende hotelketens organisaties die zich bezighouden met watersport et cetera Met de bovenstaande webapplicatie kan beter inzicht in de behoeften en wensen van potentieumlle klanten worden vergaard
Samenstelling (Potentieumlle) samenwerkingspartners zijn onder andere organisaties actief in de sportsector onderwijs- en kennisinstellingen softwareleveranciers (gaming en simulatie) hardwareleveranciers en webmarketeers
56 Ketendigitalisering in de jachtbouw
Probleem De jachtbouw kent hoge ontwikkelkosten Deze worden pas terugverdiend bij grote serieproductie In Fryslacircn is de omvang van de productie vaak beperkt Hierdoor zijn de kosten hoog en is het lastig om concurrerend te blijven Door middel van breedbandcommunicatie en een modulaire aanpak kan efficieumlnter geproduceerd worden door een groep van jachtbouwers
Er komen vier databases die allen modulaire standaardonderdelen bevatten Casco aandrijftechniek interieur overige apparatuur De
F R I E S E I C T - I N N O V A T I E A L L I A N T I E 36
unieke combinatie van standaardonderdelen leidt tot een uniek ontwerp met relatief lage kosten Bij het ontwerp van het casco zal 3D-techniek een grote rol spelen Bij de keuze van aandrijftechniek wordt bepaald welke motoren mogelijk zijn en welke consequenties dit heeft voor trillingen en geluid Bij het interieurontwerp zullen 3D-techniek CAM16 en CNC-machines een grote rol spelen
Doelgroep Jachtbouwers en toeleveranciers in de provincie Fryslacircn
Doelstelling Het integraal bijeen brengen van de gehele productieketen en digitale samenwerking van ontwerp tot fabricage realiseren Door toepassing van een totaalconcept wordt de bouw van een duurzaam schip voor de verhuurmarkt gerealiseerd met als doel via de beschreven aanpak de internationale concurrentiepositie van de Friese Jachtbouw te versterken
Toegevoegde waarde ICT is een enabler om de hele keten van jachtbouwers te laten samenwerken De rol van ICT kan door verschillende technologieeumln vorm krijgen zoals een databasesysteem 3D- modellen CADCAM en ERP
Concrete resultaten Er wordt een ndashdoor een topdesigner ontworpen- jacht gebouwd ICT wordt ingezet om het systeem met databases ERP-systemen 3Dshysimulaties op te zetten en te testen
Samenstelling (Potentieumlle) samenwerkingspartners zijn onder andere vijf jachtbouwers leveranciers van hybride aandrijvingen generatoren accursquos dieselmotoren ERP systemen randapparatuur schilderwerken cascorsquos interieurs CNC-bedrijven met 3D-freesfaciliteit ICT-bedrijven Navalshyarchitects en Reality Theatres
57 Platteland kleine kernen
Probleem Steeds meer voorzieningen verdwijnen uit kleine kernen Denk bijvoorbeeld aan postkantoor apotheek banken en gemeentebalies Gemeentelijke herindelingen zijn hier ook deels debet aan Hierdoor neemt de sociale cohesie af en wordt de leefbaarheid in deze kernen steeds minder terwijl in de nabije toekomst het belang van lokale voorzieningen door vergrijzing van de kleine kernen toeneemt Ook verdwijnt hiermee werkgelegenheid en de economische binding van veelal gezinnen en jongeren met het plattelandkleine kernen (ontgroening) Daarnaast verslechtert hierdoor het vestigingsklimaat voor ondernemingen waardoor bedrijven vertrekken en vestiging van nieuwe bedrijvigheid uitblijft met daaruit voortvloeiende negatieve gevolgen voor de werkgelegenheid Versterking van het plattelandkleine kernen kent dan ook twee componenten Enerzijds versterking van de sociale cohesie en anderzijds de versterking van economische binding (van burgers en bedrijven) en vitaliteit van het platteland
Nieuwe technieken kunnen dorpen leefbaar houden Aansluiten bij de behoefte van inwoners van het platteland is een voorwaarde voor succes van voorzieningen (fysiek en virtueel) Alleen voorzieningen die gedragen worden door gebruikers kunnen op termijn zonder subsidie (zelfdragend)
16 Computer Aided Manufacturing (CAM) het fabriceren van producten met behulp van een computer
Computer Aided Manufacturing (CAD) computergesteund ontwerpen
Enterprise Resource Planning (ERP) softwarepakket ter ondersteuning van bedrijfsprocessen
F R I E S E I C T - I N N O V A T I E A L L I A N T I E 37
voortbestaan Voor de specifieke invulling van het thema platteshylandkleine kernen is het dan ook noodzakelijk om dmv een behoeftescan de daadwerkelijke gebruikersvraag op het platteland in kaart te brengen Vooralsnog zijn veel initiatieven in dit veld te versnipperd en te veel gericht op enkele specifieke toepassingen Wat nodig is is een totaalconcept (sterk vraaggestuurd) dat bij de doelgroep nieuwe economische en maatschappelijk activiteiten losmaakt
Doelgroep Bewoners (en bedrijven) van de kleinere kernen in Fryslacircn In het bijzonder MKB-bedrijven 13-18 jarigen (werkende) ouders en ouderen (niet werkenden)
Doelstelling In een dorpskern (bijvoorbeeld Dantumadeel) wordt een pilot opgestart met als doel om een dorpshuis nieuwe stijl te realiseren Door toepassing van een totaalconcept voor plattelandsontwikkeling wordt onder andere een bijdrage geleverd aan de verbetering van de sociale cohesie digitale voorzieningen en de werkgelegenheid onder jongeren Sociale cohesie en economische binding dienen bij een dergelijke scan centraal te staan
De sociale cohesie kan op verschillende manieren versterkt worden Wanneer voorzieningen op gebied van wonen leven (sociaal dorpsleven en ndashcultuur) en zorg ontwikkeld worden die aansluiten bij de behoefte van de bewoners van en in de omgeving van de plattelandskern kunnen oa ouderen langer zelfstandig blijven wonen Bovendien maken een (toekomstig) excellent dienstenaanbod evenals rust en ruimte het ook voor mensen uit andere delen van Nederland aantrekkelijk om zich op het Friese platteland te vestigen
Digitale voorzieningen op het gebied van digitaal onderwijs (primair en voortgezet) zijn een mogelijkheid om zowel de sociale cohesie met betrekking tot jongeren als de economische vitaliteit van het platteland te versterken Onderwijs biedt jongeren immers kansen op de arbeidsmarkt Ook bieden digitale (onderwijs)voorzieningen kansen om deze buiten de provincie Fryslacircn te vermarkten Met name voor het MKB zijn toepassingen om de e-vaardigheden te vergroten kansrijk17
Voorzieningen die de economische binding met het plattelandkleine kernen versterken maken het voor jongeren gezinnen en werkende ouderen aantrekkelijk om op het platteland te (blijven) wonen Een van de mogelijkheden om de economische binding te versterken is de ontwikkeling van toepassingen die leiden tot het ontstaan van nieuwe vormen van dienstverlening en werkgelegenheid
Een mogelijk succesvol traject is de ontwikkeling van hoogwaardige en complexe telewerktoepassingen die niet afhankelijk zijn van een standplaats Dergelijke voorzieningen maken het ook voor huidige randstadinwoners aantrekkelijk om zich op het Friese platteland te vestigen en te blijven werken in de randstad
Ook biedt de inzet van microkredietverlening kansen voor innovatie in het Friese MKB (vakmanschap) en naar succesvol voorbeeld van Koninklijke Tichelaar uit Makkum dit buiten de regio te vermarkten
Tenslotte dient benadrukt te worden dat innovatieve vermarktbare voorzieningen die door Friese partijen zijn ontwikkeld economische spinshyoff voor het Friese bedrijfsleven genereren
17 Bron Initiatieven voor het bevorderen van eSkills van de beroepsbevolking in zes Europese landen Dialogic 2006
38 F R I E S E I C T - I N N O V A T I E A L L I A N T I E
Toegevoegde waarde Een belangrijk kenmerk van ICT-toepassingen is de mogelijkheid van opschaling Eenmaal ontwikkelde toepassingen kunnen zonder aanzienlijke kosten verder vermarkt worden Insteek van het pilotproject dient dan ook het selecteren van toepassingen te zijn die aantrekkelijk zijn voor een brede doelgroep in en buiten de provincie Fryslacircn
Online zorg (ouderen en gezinnen) domotica en sociaal-culturele voorzieningen die huidige inwoners aan het platteland bindt eacuten voor inwoners van buiten Fryslacircn aantrekkelijk is om zich op het Friese platteland te vestigen
Digitale voorzieningen die zowel de sociale cohesie als economische binding versterken eacuten buiten Fryslacircn vermarkt kunnen worden
Telewerk-toepassingen waarvan bedrijven uit andere delen van Nederland gebruik kunnen maken eacuten het voor randstedelingen aantrekkelijk maakt zich te vestigen op het Friese platteland
Concrete resultaten Einddoel van het project is de inrichting van fysieke loketten (dorpshuizen) dichtbij de burger In deze dorpshuizen komen de fysieke en virtuele component samen De dorpshuizen brengen de voorzieningen en daarmee de sociale cohesie en ondernemerschap daadwerkelijk terug in de kleine kernen Het vormt een concentratiepunt voor uiteenlopende fysieke en virtuele diensten op het vlak van gezondheid onderwijs ondernemerschap cultuur en sport
Op basis van de behoeftescan en de aansluiting bij het Vital Rural Area- project wordt een totaalconcept met daarin een aantal ICT-toepassingen en daaraan en omheen gerelateerde diensten en voorzieningen geselecteerd voor een pilotproject Hiervoor dient een businessplan opgesteld te worden met monitoring go-no go beslissingen en opschalingsmogelijkheden Uiteindelijk dient de pilot te resulteren in de ontwikkeling van toepassingen die de sociale cohesie en economische vitaliteit versterken eacuten onderscheidend zelfdragend en opschaalbaar zijn
Samenstelling (Potentieumlle) samenwerkingspartners zijn onder andere banken verzekeraars (huis)artsen thuiszorginstellingen verenigingen woningbouwcorporaties gemeenten postkantoren onderwijsinstellingen KvK belastingdienst bibliotheken jongerenwerk bedrijven en MKB Noord
F R I E S E I C T - I N N O V A T I E A L L I A N T I E 39
6 Organisatie
61 Rol van de Alliantie
De Friese ICT-innovatie Alliantie heeft de rol van stimulator versneller versterker en makelaar op zich genomen om de beste krachten vanuit de maatschappij en economie in de provincie Fryslacircn te bundelen om pilotprojecten te starten en te komen tot zelfdragende innovatieprojecten die de economische en maatschappelijke ontwikkeling in Fryslacircn sterk stimuleren Naast de hiervoor genoemde rollen is de Alliantie in het algemeen - en de Kerngroep in het bijzonder - vooral een realist en vertaler van vraag naar oplossing De Alliantie werkt aan het opstarten van een zes pilotprojecten in nauwe samenwerking met andere stakeholders maar is geen eigenaar van de projecten
De Kerngroep bestaat uit zes leden die op persoonlijke titel en zonder last of ruggespraak hun visie inbrengen zich sterk maken voor het opzetten van de projecten en toezien op uitvoering daarvan De Kerngroep is vooralsnog geiumlnstalleerd tot en met 31 december 2010 De leden van de Kerngroep zijn
bull Profdrir LP Ligthart (voorzitter) TU Delft
bull R Feenstra RI MBA De Friesland Zorgverzekeraar
bull Drir PA Gielen TCNN
bull Drs FA Pronk Rabobank Heerenveen
bull Drs WR Reek MCM Gemeente Sneek
bull Drs J Wester TNO-ICT
Dialogic Next Step en in het bijzonder drs SR Maltha ir ing RMF Brennenraedts en drs H Gillebaard ondersteunen de Alliantie met de voorbereiding van bijeenkomsten verrichten onderzoek waar nodig en begeleiden de uitvoering van projecten
62 Taakstelling per onderdeel van de Alliantie
Raad van Advies
De Alliantie zal een Raad van Advies kennen die uit drie tot vier personen zal bestaan en momenteel nog te formeren is De leden zijn bestuurders van statuur die politiek zeer goed ingevoerd zijn zowel op provinciaal als landelijk niveau De Raad van Advies geeft allereerst steun aan de beoogde initiatieven en draagt dit ook publiekelijk uit Daarnaast zal zij vooral een klankbord- en ambassadeursfunctie gaan vervullen om de ambities van de Alliantie te helpen realiseren Hiervoor zal zonodig onafhankelijke bestuurlijke druk georganiseerd worden De Raad van Advies biedt de Alliantie toegang tot diverse relevante netwerken en is thuis in de financieringsmogelijkheden voor de beoogde innovatieprojecshyten Verder dient de Raad van Advies zelfstandig initiatief te nemen om de activiteiten van de Alliantie ook op andere nationale of internationale agendarsquos geplaatst te krijgen De Raad van Advies zal enkele malen per jaar bijeenkomen en afstemmen met de Kerngroep
F R I E S E I C T - I N N O V A T I E A L L I A N T I E 41
Kerngroep
De Kerngroep is in een eerste fase gestart met een visieontwikkeling en heeft dit vertaald in de onderliggende Roadmap De Kerngroep dient haar visie en plannen in bij de Gedeputeerde Staten van Fryslacircn Na goedkeuring door GS heeft de Kerngroep de komende twee jaar als taak de Alliantie en in het bijzonder de projectgroepen aan te sturen en te adviseren bij de uitvoering In eerste instantie fungeert de Kerngroep vooral als werkvoorbereider Daarna ziet de Kerngroep toe op de uitvoering van afzonderlijke projecten conform de geformuleerde visie en opgestelde criteria via driemaandelijkse monitoring Begin 2010 neemt de Kerngroep per project een mid-term gono-go beslissing Zonodig worden projecten daarna bijgestuurd of zelfs stopgezet Na 2010 zullen de projecten zelfstandig verder dienen te gaan en vallen vanaf dat moment buiten de regie van de Alliantie
Projectgroepen
De Alliantie zelf krijgt vooral gestalte middels een vijftal projectgroepen (a) Draadloze Friese meren (b) Zorg (c) Sport Experience (d) Jachtbouw en (e) Kleine kernen Deze projectgroepen bestaan uit private enof publieke deelnemers afhankelijk van het project De projecten komen onder leiding van een nader te benoemen projectleider De aangestelde projectleider stemt af met een afgevaardigde van de provincie Fryslacircn en contactpersonen uit de Kerngroep zoals beschreven in deze Roadmap Op korte termijn zal er gestart worden met de verdere samenstelling van de projectgroepen conform de voorstellen in de afzonderlijk roadmaps
lsquoVerticalersquo activiteiten
Daarnaast zijn er drie lsquoverticalersquo projectactiviteiten die op alle projectgroepen van toepassing zijn namelijk onderwijsvernieuwing kennisborging en promotie en communicatie In alle vijf projectgroepen spelen deze aandachtsgebieden een belangrijke rol In het bijzonder voor het onderwijs geldt dat wij vanuit elke projectgroep spin-off effecten en digitale toepassingen verwachten die voor onderwijsdoeleinden ingezet kunnen worden Daarmee kan onderwijs een belangrijke integrale en verbindende functie vervullen tussen de projectengroepen onderling alsook een belangrijke rol spelen in de kennisborshyging Voor promotie en communicatie geldt hetzelfde De Kerngroep is in eerste instantie verantwoordelijk voor de lsquohorizontalersquo activiteiten
De Friese ICT-innovatie Alliantie kent de volgende organisatiestructuur
F R I E S E I C T - I N N O V A T I E A L L I A N T I E 42
ONDERWIJSVERNIEUWING
PROMOTIE EN
COMMUNICATIE
KENNNISBORGING
Raad van Advies Taak klankbord en ambassadeursfunctie
KerngroepTaak Advisering en aansturing Alliantie Opstellen Roadmap
toezien op uitvoering en monitoring
Friese ICT innovatie-alliantie Taak Uitvoering Roadmap in projectgroepen
Resultaat Minimaal eacuteeacuten project per projectgroep geschikt voor opschaling en zelfstandige continuering na 2 jaar
Projectgroep Draadloze meren
Projectgroep Sport Experience
Projectgroep Zorg
Projectgroep Jachtenbouw
Projectgroep Kleine kernen
Figuur 9 Organisatiestructuur van de Friese ICT-innovatie Alliantie
43F R I E S E I C T - I N N O V A T I E A L L I A N T I E
F R I E S E I C T - I N N O V A T I E A L L I A N T I E 44
7 Ter afsluiting In deze Roadmap voor ICT-innovatie in Fryslacircn heeft de Kerngroep haar visie neergelegd en haar plannen voor innovatieve pilotprojecten geformuleerd Duidelijk mag zijn dat de Alliantie een krachtige ambitie heeft die nu in concrete acties en plannen moeten worden vertaald Hiervoor is het noodzakelijk de komende maanden een plan van aanpak en een concreet en gedragen businessplan per project uit te werken In totaal kennen de beoogde projecten een financieringsbehoefte van circa twaalf miljoen euro Hiervoor zal een beroep gedaan worden op bijdragen vanuit (1) het bedrijfsleven (2) de provincie Fryslacircn en (3) overige partijen waaronder gemeenten stimulerings- en innovatiefondsen nationale overheid en Europese regelingen De Kerngroep ziet als uitgangspunt voor financiering van de projecten de volgende verdeling voor iedere twee euro aan geld van derden draagt de provincie eacuteeacuten euro bij (33) wat in de wandelgangen ook wel de Galema-norm wordt genoemd
De Kerngroep is verheugd haar visie in deze Roadmap te mogen aanbieden aan Gedeputeerde Staten van Fryslacircn en verzoekt om concrete ondersteuning voor uitvoering van de voorgenomen projecten Naast de gewenste co-financiering zoals hiervoor beschreven bestaat concreet behoefte aan financieumlle ondersteuning van de opstartfase (eerste drie tot zes maanden) Per project is circa euro 50000- euro nodig om de businesscases volledig te kunnen uitwerken en alle noodzakelijke projectvoorbereidingen te treffen (seed money) Hiervoor doen wij eveneens een beroep op Gedeputeerde Staten van Fryslacircn om de Alliantie voor de helft in deze kosten tegemoet te komen In deze voorfase is het weinig realistisch om uit het bedrijfsleven en vanuit andere instellingen volledige voorfinanciering te verwachten Wel zal in grote mate een beroep worden gedaan op zo veel mogelijk kostenloze medewerking van de stakeholders om in deze voorfase de noodzakelijke voorbereidingen te treffen
De visie van de Kerngroep heeft geresulteerd in serieuze plannen om in een multishystakeholder omgeving economie en samenleving in Fryslacircn een impuls te geven via ICT-innovatie Deze serieuze plannen waarvoor reeds veel commitment in het veld is uitgesproken vragen nu om serieuze ondersteuning De vraagstukken en behoeften van burgers en gebruikers in Fryslacircn staan daarbij centraal en ons motto luidt drsquor op en drsquor over
F R I E S E I C T - I N N O V A T I E A L L I A N T I E 45
Bijlage 1 SWOT-analyse
Sterkten Wat is de kracht van Fryslacircn
Een kenmerkende sterkte van Fryslacircn is eenvoudig te observeren Fryslacircn beschikt over veel ruimte zeker in vergelijk met de Randstad Daarbij komt dat de afstand tussen de Randstad en Fryslacircn relatief beperkt is De ruimte die Fryslacircn biedt maakt het mogelijk om er kwalitatief hoogwaardig te recreeumlren en te wonen Fryslacircn heeft veel mogelijkheden hiertoe die bovendien van hoge kwaliteit zijn Het toerisme in Fryslacircn drijft grofweg op drie pijlers watersport de rust van de Waddeneilanden en de cultuur van een aantal steden en dorpen (waaronder de ldquoElf Stedenrdquo)
In de Friese economie neemt de agrarische sector traditioneel een grote rol in Tegenwoordig is deze rol kleiner dan vroeger maar het is nog steeds een relatief omvangrijke sector Bovendien heeft de Friese landbouw de laatste decennia haar processen sterk verbeterd De productiviteit van deze sector is ndash zelfs vanuit een Nederlands perspectief - zeer hoog De sterke agrarische sector heeft mede geleid tot ontwikkeling van een florerende foodsector Het aandeel van de dienstensector ligt in Fryslacircn traditioneel onder het Nederlandse gemiddelde Hoewel dit nog steeds het geval is is deze sector vanaf circa 1995 een flinke inhaalslag aan het maken Binnen de dienstensector in Fryslacircn heeft vooral financieumlle dienstverlening een relatief groot aandeel Andere gebieden waarin Fryslacircn sterk is zijn de metaal- en elektrosector en watertechnoshylogie
Fryslacircn en de Friezen kennen een sterke identiteit Ze hebben een eigen taal volkslied en vlag en onderscheiden zich hiermee van de rest van Nederland Hierdoor bestaat er een grote sociale cohesie Dit speelt met name in de dorpen een grote rol in het dagelijkse leven
Zwakten Wat zijn de beperkingen in Fryslacircn
Fryslacircn is opgebouwd uit 417 kernen waarvan 344 kernen uit minder dan 1500 inwoners bestaan Er is dus een lage mate van verstedelijking waardoor positieve agglomeratieshyeffecten uitblijven Veel van deze kleine kernen hebben te maken met een laag en dalend voorzieningenniveau Denk hierbij aan het verdwijnen van postkantoren scholen supermarkten et cetera Dit is duidelijk de negatieve keerzijde van de ruimtelijke structuur van Fryslacircn
Fryslacircn is de provincie die voorop loopt met vergrijzing Nergens in Nederland zijn er zo weinig jongeren In combinatie met een lage arbeidsparticipatie van ouderen en vrouwen heeft dit een negatief effect op de economie Overigens neemt de arbeidsparticipatie vooral van vrouwen de laatste jaren wel sterk toe
Er zijn in Fryslacircn weinig grote industrieeumln en het MKB heeft een groot aandeel in de werkgelegenheid Dit zou een van de oorzaken kunnen zijn van de lage RampD-inspanningen in de provincie Het wordt ook als oorzaak genoemd van de lagere arbeidsproductiviteit maar het is niet duidelijk of dat geheel terecht is In de samenstelling van de werkgelegenshyheid valt op dat de quartaire sector (zorg onderwijs overheid et cetera) sterk oververtegenwoordigd is Het aandeel van bedrijven dat producten en diensten afzet buiten de provincie (stuwende bedrijvigheid) is relatief beperkt
F R I E S E I C T - I N N O V A T I E A L L I A N T I E 46
Verschillende bronnen refereren aan de lage kwaliteit van het onderwijs in Fryslacircn Hierbij speelt het ontbreken van een universiteit een rol Door de afwezigheid van een universiteit behouden Vwo-leerlingen minder binding met Fryslacircn Hoger opgeleiden trekken hierdoor weg naar omliggende regiorsquos en de stroom hoger opgeleiden naar Fryslacircn is vrij beperkt Het gevolg is een braindrain Opvallend is het lage gemiddelde niveau van de leerlingen die de basisschool verlaten Er is geen overeenstemming over de oorzaak hiervan Een ander opvallend element is de aanwezigheid van achterstandswijken in Fryslacircn Hoewel dit vaak als een probleem van grote steden wordt gezien kampen ook veel dorpen en steden in (vooral Noord-)Fryslacircn met deze problematiek
Kansen Welke mogelijkheden biedt de omgeving
In Nederland neemt het aandeel 65-plussers van de totale bevolking toe Deze bevolkingsgroep geeft meer geld uit aan recreatie en aan zorg Een deel kiest zelfs voor het verhuizen naar een prettigere omgeving en gaan hoogwaardiger wonen Fryslacircn kan profiteren van deze demografische ontwikkeling door voorzieningen te treffen voor deze groep Hierbij zou ze zich kunnen profileren als het lsquoFlorida van het Noordenrsquo Door koploper te zijn met woon-zorgconcepten kan er een nieuwe markt ontstaan Doordat leeftijdssamenstelling van de groep vakantiegangers verandert zal er ander type vraag naar voorzieningen en activiteiten ontstaan Ook hierop kan worden ingespeeld Ook zorgtoerisme kan interessante mogelijkheden bieden voor Fryslacircn
Fryslacircn zou extra middelen kunnen aantrekken door aanspraak te maken op verschillende (Europese) fondsen Doordat Fryslacircn door sommige beleidsorganen wordt gezien als een achterstandsgebied komt men in aanmerking voor specifieke fondsen Maar er zijn ook generieke (Europese) fondsen waarop aanspraak gemaakt kan worden
Waar Fryslacircn beperkt profiteert van positieve agglomeratie-effecten beginnen sommige delen van de Randstad negatieve agglomeratie-effecten te ervaren zoals hoge grondprijzen verkeerscongestie en verpaupering van wijken Indien Fryslacircn goed digitaal ontsloten is kan het voor sommige organisaties interessant zijn om naar Fryslacircn te verhuizen
Groeiende aandacht voor (duurzame) energie en watertechnologie kan voor Fryslacircn kansen bieden De ruimtelijke structuur biedt bijvoorbeeld mogelijkheden voor het opwekken van zonne-energie of biomassa Ook het (zoute en zoete) water biedt hiertoe mogelijkheden De kennis die Fryslacircn heeft op het gebied van watertechnologie kan in de toekomst misschien in een bredere markt worden toegepast
De stijgende voedselprijzen zullen voor Fryslacircn grosso modo een positief effect hebben Zowel de agro- als de foodsector die een groot gedeelte van de stuwende bedrijvigheid vertegenwoordigen kunnen hier van profiteren
Bedreigingen Hoe kan de omgeving Fryslacircn schaden
De beperkte stuwende bedrijvigheid maakt Fryslacircn afhankelijk van andere inkomstenstroshymen uit Nederland Denk hierbij aan inkomsten uit sociale verzekeringen uitkeringen maar ook inkomsten uit de zorg Verandering in nationaal beleid kunnen hierdoor grote consequenties hebben voor de Friese economie en samenleving Ook inkomsten uit de landbouwsubsidies van de EU maken Fryslacircn kwetsbaar De Europese Unie reserveert jaarlijks bijna de helft van haar begroting voor het Gemeenschappelijk Landbouwbeleid Onder andere door de toetreding van nieuwe EU lidstaten kunnen deze middelen onder druk komen te staan
F R I E S E I C T - I N N O V A T I E A L L I A N T I E 47
Een andere bedreiging is de filiaaleconomie Veel bedrijfsvestigingen vooral in de zakelijke dienstverlening zijn nevenvestigingen De hoofdkantoren zitten veelal in de Randstad Deze locaties zijn hierdoor voor een groot deel afhankelijk van beslissingen die op andere plaatsen worden genomen
De internationalisering van de economie zorgt voor extra concurrentiedruk Vooral de lageropgeleiden ervaren een steeds grotere druk uit lagelonenlanden Omdat Fryslacircn relatief weinig hoogopgeleiden kent kunnen de negatieve consequenties van globalisering groter zijn dan in andere delen van ons land
F R I E S E I C T - I N N O V A T I E A L L I A N T I E 48
Bijlage 2 Additionele kerncijfers
Onderwijs
Fryslacircn heeft geen universiteit Het aantal studenten dat in Fryslacircn woont en een mastershydiploma ontvangt is zeer laag circa 200 per jaar Wel kent Fryslacircn enkele HBO-instellingen Toch is het aantal studenten dat een bachelorgraad ontvangt relatief beperkt vergeleken met andere provincies18
Geslaagden HBO Bachelor (naar woonplaats student)
0
2000
4000
6000
8000
10000
12000
14000
2000 2001 2002 2003 2004 2005
Groningen
Friesland
Drenthe
Overijssel
Flevoland
Gelderland
Utrecht
Noord‐Holland
Zuid‐Holland
Zeeland
Noord‐Brabant
Limburg
Figuur 10 Ontwikkeling van het aantal HBO Bachelor afgestudeerden in de Nederlandse provincies
Het aantal banen in het onderwijs is in Fryslacircn relatief hoog Dit is opmerkelijk gezien het ontbreken van een universiteit19
18 CBS ndash Statline [25]
19 LISA - bewerkt door Dialogic [27]
F R I E S E I C T - I N N O V A T I E A L L I A N T I E 49
Relatief aantal banen (Onderwijs)
50
55
60
65
70
75
80
85
90
2003
2004
2005
2006
2007
Groningen
Friesland
Drenthe
Overijssel
Gelderland
Flevoland
Utrecht
Noord‐Holland
Zuid‐Holland
Zeeland
Noord‐Brabant
Limburg
Figuur 11 Ontwikkeling van het relatief aantal banen in het onderwijs in de Nederlandse provincies
Zorg
Een manier om de omvang van de zorgsector te bepalen is het aantal ziekenhuisbedden In Fryslacircn zijn er relatief weinig bedden per inwoner ten opzichte van andere provincies Gezien de hoge mate van vergrijzing is dit opmerkelijk20
Hospital beds per million inhabitants
0
100
200
300
400
500
600
700
800
1993
1994
1995
1996
1997
1998
1999
2000
2001
2002
Groningen
Friesland
Drenthe
Overijssel
Gelderland
Flevoland
Utrecht
Noord‐Holland
Zuid‐Holland
Zeeland
Noord‐Brabant
Limburg
Figuur 12 Ontwikkeling van het aantal ziekenhuisbedden in de Nederlandse provincies
Een andere indicator van de relatieve omvang van de zorgsector is het relatief aantal banen Hier valt vooral op dat zich in 2006 een flinke daling voordeed21
20 European Commission - Eurostat [26] 21 LISA - bewerkt door Dialogic [27]
F R I E S E I C T - I N N O V A T I E A L L I A N T I E 50
Relatief aantal banen (Zorg)
120
130
140
150
160
170
180
190
2003
2004
2005
2006
2007
Groningen
Friesland
Drenthe
Overijssel
Gelderland
Flevoland
Utrecht
Noord‐Holland
Zuid‐Holland
Zeeland
Noord‐Brabant
Limburg
Figuur 13 Ontwikkeling van het relatief aantal banen in de zorg in de Nederlandse provincie
F R I E S E I C T - I N N O V A T I E A L L I A N T I E 51
Figuur 14 Overzicht van de relevante ICT Projecten in Fryslacircn
F R I E S E I C T - I N N O V A T I E A L L I A N T I E
Zo
rg
Zorg
Net
Frie
slan
d (
SG
)
Car
dio
logie
net
wer
k Fr
iesl
and
(MCL
NSD
)H
uis
van
het
Hed
en (
GEEF)
Tel
econfe
renci
ng v
ia Z
NF
(SG
)
Tel
econsu
ltat
ie A
mel
and (
CI
ZTS)
Virtu
eel bez
oek
uur
(ZTS
ZSA)
Virtu
ele
Thuis
zorg
(PF
KN
TH
FL)
Pasa
na
(Nijfinst
er)
Thuis
zorg
het
Fries
e La
nd
(N
ijfinst
er)
Sm
art
Car
ing C
om
munitie
s(D
T2015
Nijfinst
er)
O
TTO
(RIF
)
Ket
enZorg
Frie
slan
d
EPD
sch
akel
punt
OZIS
(SG
)
Sm
art
Car
ing C
om
munitie
s(D
T2015)
Ske
wie
l Try
nw
alden
Van
A n
aar
B(e
ter)
pap
ierloos
(SG
)Virtu
ele
HAP
Frie
slan
d (
SG
)
Web
dokt
er (
HZL)
Leer
-Zorg
port
al (
PF
MCL
TFW
G
GZ
RF)
Zorg
Dom
ein F
ries
land
Support
Fry
slan
JGZ p
lus
ouder
port
aal (T
FW)
Zorg
Net
Frie
slan
d p
ort
al (
SG
)
Dig
itaa
l Thuis
hote
l (P
F)
Foar
Elk
oar
(VFG
CIZ
ZF
FZ
en
ZKF )
Een
duid
ig p
atieuml
ntp
ort
aal (S
G)
Toer
ism
e m
et z
org
Zorg
Innova
tie
Foru
m
N
twurk
Fries
land
On
derw
ijs
Ser
ious
gam
es f
acto
ry (
NH
L)
Kla
sseg
las
(KN
)
Wad
den
cam
pus
(KN
RFP
)
Wad
den
cam
pus
(KN
RFP
)
Vid
eoco
nfe
renci
ng B
oger
man
(SB)
Frie
slan
d L
eern
etw
erk
(NH
L)
Inte
rnet
acad
emie
(N
HL)
Ener
gie
k (K
N
RFP
)
EdyF
rysk
(PF
)
Did
icla
ss (
NH
L)
Onlin
e lo
ket
Frys
lan (
PF)
Tom
ke (
Afucirc
k en
Bib
lioth
eeks
ervi
ce F
r ysl
an)
Vee
nques
t (N
HL)
Inte
rnet
acad
emie
(N
HL)
N
twurk
Fries
land
Overh
eid
ISZF
(ISZF)
NO
FA (
NO
FA)
Kle
ine k
ern
en
IPTV
Gam
enat
ions
(PF
KN
)
Doar
psb
acircn (
SD
)
Vital
Rura
l Are
a (N
ijfinst
er
NO
FA
RFP
TH
FL
KN
)Fr
oek
sTV (
FR-I
X
IV)
Virtu
ele
loke
tten
(KN
)
NO
FA (
NO
FA)
Vital
Rura
l Are
a (N
ijfinst
er
NO
FA
RFP
TH
FL
KN
)
Kij o
p I
T s
poor
(PF)
Doar
psb
acircn (
SD
)
Onts
luitin
g d
orp
sarc
hie
ven
(SD
W)
Am
bula
nte
han
del
(KN
N
BL
D
oar
psb
an)
N
twurk
Fries
land
MK
B
To
eri
sme
Gam
efes
tiva
l ldquoG
-Am
elan
drdquo
(NH
LG
ame
Val
ley
PF
en K
N)
3D
Vis
ual
isat
ies
(NH
L G
L P
F)
Frys
lacircn G
ames
(PF
)
Sucircke
rei (P
V
AN
WB
GD
LP
P)
Frys
lacircn R
ing (
PF)
Inte
ract
ieve
hots
pots
(KN
)
Nat
uurw
ebca
m (
VVV A
mel
and)
Bre
edst
rate
n (
NO
FCO
M)
ND
IV (
Syn
tens)
NO
FCO
M (
NO
FA
MKB N
OO
RD
Eal
a Fr
ya F
rese
na
(II
I)
KN
RFP
en O
NO
F)
Fiet
sroute
pla
nner
(FB
)
E-T
sjer
ke (
PF)
Toer
istisc
he
E-b
usi
nes
s (P
F)
Mobik
om
(PF
SVD
et
c)
Toer
ism
e m
et z
org
Zorg
eloos
Frys
lacircn (
PF)
Dig
ital
e w
ater
psp
ort
pas
(PF
)
Eile
en
N
twurk
Fries
land
Bijlage 3 Overzicht relevante ICT Projecten in Fryslacircn
Gam
ing
Bre
ed
ban
d
Beeld
com
shym
un
icati
e
Kete
nd
igit
alshy
iseri
ng
Inte
rnett
oeshy
pass
ing
po
rtal
Mob
iele
to
ep
ass
ing
en
Ove
rig (
wet
ensc
hap
pel
ijke
) in
itia
tiev
en
Frie
se S
olla
rchal
lenge
Blu
e Ener
gy
(WETSU
S)
52
Literatuur [1] RUG (2003) Arbeidsproductiviteit in Fryslacircn Een analyse van het niveau en de groei van 1990-2000 Onderzoek in opdracht van Gedeputeerde Staten van de Provincie Fryslacircn en de Kamer van Koophandel Fryslacircn URSI-rapport 305
[2] van der Elst-van der Lans Michelle Piet Rijk (2006) Lokale bedrijvigheid leefbaarheid en sociale vitaliteit in het landelijk gebied van Friesland LEI Den Haag
[3] Provincie Fryslacircn (2007) Sociaal Rapport Fryslacircn 2007
[4] Valentijn Bolhuis (2005) Friese sterkten in economisch perspectief Toekomstvisie op de ruimtelijk-economische ontwikkeling van de provincie Friesland RUG
[5] CBS (2007) Inwoners Randstad verdienen het meest httpwwwcbsnlnlshyNLmenuthemasinkomen-bestedingenpublicatiesartikelenarchief20072007-2240shywmhtm
[6] Meester Wilhelm J amp Pieter H Pellenbarg (2001) Changing regional images Are regional marketing campaigns successful Paper for the 41st European Congress of the Regional Science Association Zagreb 2001
[7] CPB (2006) Reactie op Probleemanalyse Zuiderzeelijn
[8] AD (2008) Toename van zwakke scholen
[9] Verwey Jonker instituut Kinderen in Tel Databoek 2006
[10] Verwey Jonker instituut Kinderen in Tel Databoek 2008
[11] Ministerie van EZ (2007) Koers Noord op weg naar pieken Duurzame groei door omschakeling naar een kenniseconomie
[12] Stelder (2002) Regionaal Economische Verkenningen 2002 Groningen Friesland en Drenthe
[13] Stelder Broersma J van Dijk (2008) Noordelijke Arbeidsmarkt Verkenning 2008
[14] Broersma Lourens en Jouke van Dijk (2006) Het belang van de industrie in het Noorden 1950-2025 Onderzoek in opdracht van de Stichting TxU Noord-Nederland Groningen Faculteit Ruimtelijke Wetenschappen Rijksuniversiteit Groningen URSI-research report nr 316
[15] Provincie Friesland (2002) Nota sociaal-economisch beleid
[16] SCP (2006) Thuis op het platteland Den Haag
[17] EZ (2007) ICT agenda 2008-2011 De gebruiker centraal in de digitale Dienstenmaatschappij Den Haag
[18] WRR (2008) Innovatie Vernieuwd opening in viervoud Amsterdam University Press Den Haag Amsterdam
[19] Provincie Friesland (2007) Koers op Fryslacircn - Het Friese Meren Project 2e fase
[20] ECP (2008) Gaming meer dan een spelletje Den Haag
F R I E S E I C T - I N N O V A T I E A L L I A N T I E 53
[21] Provincie Friesland (2007) Fryske Fiersichten wurkprogram 2009 - 2011
[22] Provincie Friesland (2006) Fryslacircn toeristische topattractie in Nederland van de Provincie Fryslacircn
[23] Ministerie van VWS (2003) Quick Scan Kleine Kernen Den Haag
[24] Ministerie van Economische Zaken (2006) Verslag Innovation Lecture Den Haag
[25] httpstatlinecbsnl
[26] httpeceuropaeueurostat
[27] httpwwwlisanl
[28] ING (2007) Starterscampagne
[29] Vital rural area project activities annex 7
[30] Dialogic (2006) Initiatieven voor het bevorderen van eSkills van de beroepsbevolking in zes Europese landen Utrecht
[31] Rutten amp Koops (2007) Creatieve industrie en informatie- en communicatietechnologie in Noord Nederland Rapport naar aanleiding van de Noordermatch 2007
[32] Henry Chesbrough Open Innovation The new imperative for creating and Profiting from TechnologyHarvard business school Press
F R I E S E I C T - I N N O V A T I E A L L I A N T I E 54
Auteurs
drs Sven Maltha iring Reg Brennenraedts drs Hugo Gillebaard
Contact
Secretariaat Friese ICT-innovatie Alliantie pa Hooghiemstraplein 33-36 3514 AX Utrecht Tel +31 (0)30 215 05 80 Fax +31 (0)30 215 05 95 malthadialogicnl
3 Fryslacircn in beeld
31 Inleiding
In dit hoofdstuk bespreken we de context waarbinnen de Kerngroep tot haar visie komt Allereerst volgen enkele innovatie-indicatoren voor de Friese economie en maatschappij Daarna volgen de uitkomsten uit een SWOT-analyse voor Fryslacircn De visie zelf komt in hoofdstuk vier aan de orde
32 Innovatie-indicatoren
Hieronder worden de belangrijkste indicatoren besproken In bijlage 2 zijn additionele data te vinden
Bedrijfsleven
Een bekende indicator van dynamiek en innovatie is het aantal startende bedrijven in een gebied Fryslacircn scoort ndash genormaliseerd naar het aantal inwoners - laag op deze indicator Alleen Overijssel en Zeeland scoren in Nederland nog lager7
Aantal startende bedrijven per inwoner (2006)
0 0001 0002 0003 0004 0005 0006 0007 0008
Groningen Friesland Drenthe
Overijssel Flevoland
Gelderland Utrecht
Noord‐Holland Zuid‐Holland
Zeeland Noord‐Brabant
Limburg
Figuur 3 Relatief aantal startende bedrijven in de Nederlandse provincies
7 ING (2007) Starterscampagne [28]
F R I E S E I C T - I N N O V A T I E A L L I A N T I E 17
In Fryslacircn is de primaire (landbouw) en secundaire (industrie) sector sterk ontwikkeld Dienstverlening zowel commercieel (tertiair) als niet-commercieel (quartair) zijn minder omvangrijk Overigens is het aantal bedrijfsvestigingen in Fryslacircn in generieke zin omvangrijk Dit betekent concreet dat er relatief veel MKB is en relatief weinig grootbeshydrijf8
Figuur 4 Aantal bedrijfsvestigingen in de primaire secundaire tertiaire quartaire sector in de Nederlandse provincies
In de drie noordelijke provincies is de werkgelegenheid in de ICT-sector benedengemidshydeld Elke provincie heeft minder dan 3 van de totale werkgelegenheid uit deze sector in Nederland In Fryslacircn zijn vooral banen op het gebied van hardware en diensten schaars9
Content Diensten Hardware
Nederland 122027 206297 90396
Groningen 3238 6447 2111
Fryslacircn 2853 3923 1044
Drenthe 1593 2507 1962
Tabel 1 Totaal aantal banen in drie ICT-sectoren (2005)
8 CBS ndash Statline [25] 9 Rutten amp Koops (2007) Creatieve industrie en informatie- en communicatietechnologie in Noord
Nederland Rapport naar aanleiding van de Noordermatch 2007 [31]
F R I E S E I C T - I N N O V A T I E A L L I A N T I E 18
Ondanks het beperkt aantal banen in de ICT-sector kent Fryslacircn wel een bovengemiddelde groei van het aantal banen daarbinnen Maar ook de creatieve industrie groeit in Fryslacircn Zeker als we het afzetten tegen de krimp in de provincie Groningen 10
Creatieve industrie ICT
Nederland 32 21
Groningen -04 34
Fryslacircn 36 28
Drenthe 47 17
Tabel 2 Gemiddelde procentuele jaarlijkse groei aantal banen (1996-2005)
Uitgaven aan RampD
Het onderstaande figuur laat zien dat de uitgaven aan innovatie als deel van het bruto binnenlands product in Fryslacircn laag zijn ten opzichte van de overige Nederlandse provincies
Gross expenditure on RampD as a of GDP (all sectors)
00
05
10
15
20
25
30
35
1996 1997 1998 1999 2000 2001 2002 2003 2004 2005
Groningen
Friesland
Drenthe
Overijssel
Gelderland
Flevoland
Utrecht
Noord‐Holland
Zuid‐Holland
Zeeland
Noord‐Brabant
Limburg
Figuur 5 Ontwikkeling van de uitgaven aan RampD als onderdeel van het bruto binnenlands product in de Nederlandse provincies
Een reden dat Fryslacircn relatief lage RampD-uitgaven kent is de schaarste van grote hightech bedrijven in de provincie Dit in tegenstelling tot bijvoorbeeld de provincie Noord-Brabant die in de bovenstaande grafiek dan ook de hoogste RampD-uitgaven laat zien Een andere verklaring waarom Fryslacircn lager scoort op RampD-uitgaven dan veel andere provincies is het ontbreken van een universiteit en het geringe aantal kennisinstellingen De investeringen in innovatie moeten dus uit het bedrijfsleven komen Dit is zeker in het licht van het grote aantal MKBrsquoers in Fryslacircn een hele opgave Ter informatie Philips ASML DSM en Oceacute
10 Rutten amp Koops (2007) Creatieve industrie en informatie- en communicatietechnologie in Noord Nederland Rapport naar aanleiding van de Noordermatch 2007 [31]
F R I E S E I C T - I N N O V A T I E A L L I A N T I E 19
hebben een zeer grote invloed op de scores van respectievelijk Noord-Brabant en Limburg11
Het is belangrijk om het onderscheid te maken tussen RampD en innovatie RampD gaat over uitgaven (input) innovatie over resultaten (output) Wanneer in de wederzijdse relaties tussen producten of diensten processen en markten een vernieuwing of essentieumlle verbetering wordt gerealiseerd waarmee de concurrentiepositie van het bedrijf verbetert dan is er feitelijk sprake van innovatie Het verbeteren van de concurrentiepositie (binnen 2-4 jaar) van het bedrijf is daarbij essentieel en verklaart het verschil met het verrichten van (fundamenteel) onderzoek door bedrijven12
Ondanks dat Fryslacircn lage RampD-uitgaven kent zijn er voldoende mogelijkheden om zowel in bedrijven als in maatschappelijke instellingen innovatie te realiseren Vooral bij sociale innovatie zijn andere randvoorwaarden doorslaggevend dan bij technologische
Demografie en geografische spreiding
De mate van vergrijzing in Fryslacircn is relatief hoog De provincie vergrijst sinds 2002 versneld maar is inmiddels ingehaald door Limburg Ook Zeeland en Drenthe vergrijzen momenteel sneller13
Grijze druk
14
16
18
20
22
24
26
28
30
32
1995 1996 1997 1998 1999 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 Groningen Friesland Drenthe Overijssel
Flevoland Gelderland Utrecht Noord‐Holland
Zuid‐Holland Zeeland Noord‐Brabant Limburg
Figuur 6 Ontwikkeling van de verhouding inwoners ouder dan 65 jaar ten opzichte van de werkzame populatie in de Nederlandse provincies
Het merendeel van Fryslacircn bestaat uit niet-verstedelijkt gebied en platteland Daar woont ook circa 70 van de bevolking Ondanks zorgen over de afnemende leefbaarheid zien we geen daling van het relatieve aantal inwoners op het platteland De cijfers over de afgelopen dertien jaar tonen een constant beeld 14
11 European Commission - Eurostat [26] 12 Bron Arno Gielen TCNN 2008 13 CBS ndash Statline [25] 14 CBS ndash Statline [25]
F R I E S E I C T - I N N O V A T I E A L L I A N T I E 20
1997
1998
1999
2000
2001
2002
2003
2004
2005
2006
2007
Verdeling van inwoners over dorpen en steden
0
20
40
60
80
100
Zeer sterk stedelijk Sterk stedelijk Matig stedelijk Weinig stedelijk Niet stedelijk
Figuur 7 Ontwikkeling van de verstedelijking in Fryslacircn
Traditioneel heeft Fryslacircn een sterke agrarische sector Alleen in Zeeland zijn er - relatief gezien - meer mensen werkzaam in de landbouw De werkgelegenheid neemt onder toenemende internationale concurrentiedruk versneld af
33 SWOT-analyse
Een SWOT-analyse is een methode om de sterkten en zwakten van een organisatie of regio te bepalen en af te zetten tegen veranderende omgevingsfactoren die zowel kansen als bedreigingen kunnen vormen De analyse bevat dan ook de volgende vier elementen Strengths Weaknesses Opportunities amp Threats De sterkten en de zwakten zijn vooral intrinsiek De kansen en bedreigingen kunnen vaak van buitenaf komen
Literatuuronderzoek gesprekken met beleidsmedewerkers van de provincie en een sessie met de Kerngroep vormden de basis voor een SWOT-analyse voor Fryslacircn De volgende matrix toont de sterkten en zwakten afgezet tegen mogelijke kansen en bedreigingen (zie bijlage 1 voor nadere toelichting en bijbehorende bronnen) De matrix is vervolgens aangevuld door de Kerngroep (blauw gearceerd)
F R I E S E I C T - I N N O V A T I E A L L I A N T I E 21
SWOT-analyse provincie Fryslacircn
Sterkten Zwakten Kansen Bedreigingen
Veel ruimte relatief dicht bij de Randstad [4] [7] [16]
Lage verstedelijkingsgraad [16]
Sterke landelijke vergrijzing en toename vraag naar zorg [3] [4] - Zorginnovatie
Afhankelijkheid van inkomsten van Rijk en EU (zoals landbouwsubsidies WW-uitkeringen) [3] [4] [15] [16]
Kwantiteit en kwaliteit van natuur- en recreatiegebieshyden [4] en de reputatie hiervan [6]
Hoger opgeleiden trekken weg door gebrek aan passend werk (braindrain) [15]
Middelen uit verschillende (Europese) fondsen [2] [4] [11]
Internationalisering van de economie zorgt voor extra concurrentiedruk [4] [15]
Sterke foodsector [4] [12] Voorzieningenniveau in dorpen is laag en neemt af [2] [3] [16]
Toenemende dreiging van dichtslibben Randstad [4]
Veel nevenvestigingen van bedrijven en instellingen weinig hoofdvestigingen [15]
Sterke en productieve agrarische sector [4] [12]
Veel achterstandswijken [9] [10]
Groeiende aandacht voor alternatieve energie en waterzuivering [4]
Opvolging in MKB vanwege familiebedrijven
Sterke metaal-electro sector [14]
Kwaliteit van het (basis)onderwijs en ontbreken universiteit [3] [6] [7] [8] [16]
Toenemende behoefte aan hoogwaardig wonen [4]
Te veel interne gerichtheid en te beperkte openheid
Sterk in watertechnologie [11]
Lage arbeidsparticipatie van vrouwen en ouderen [3] [12] [13]
Hoge en stijgende prijzen voor energie en voedsel
Sterke focus van overheden op de fysieke omgeving en infrastructuur
Grote sociale samenhang tussen Friezen [2]
Lage arbeidsproductiviteit en laag innoverend (ICT) vermogen en dus lagere inkomsten [1] [4] [5] [11]
De fysiek en sociale eigenheid van het gebied nodigen uit tot duurzame ontwikkeling
Sterk groeiende (maar relatief kleine) dienstensector [12] [13][14]
Laag aandeel van stuwende bedrijvigheid en hoog aandeel quartaire sector [4]
Koopkrachtige ouderen die (re)migreren naar Fryslacircn
Eigen taal en cultuur [incl arbeidsethos]
Hoge mate van vergrijzing [3] [4]
Internationaal recreatiepark
Ligging aan zee Beperkt organiserend vermogen [publiek en privaat]
Opwarming (Global warming)
Infrastructuur voor verkeer op het water
Leegstand in dorpen Deltaplan dijken
Diversiteit in ruimte Calimero effect (willen bewijzen)
Bevolkingsgroei genereert meer businessmogelijkheden
Imago eigen identiteit normen en waarden (11 steden)
Gebrek aan publiek ondernemerschap in de publieke sector Lange termijn visie ontbreekt soms
Spreiding zorg veiligheid door dunbevolktheid
Tabel 3 Overzicht van de sterktes zwakten kansen en bedreigingen van de Provincie Fryslacircn
Door middel van de uitkomsten van de SWOT-analyse gecombineerd met de moderne visie op innovatie (hoofdstuk 2) en de gepresenteerde cijfers voor Fryslacircn (sect32) komt de Kerngroep in het volgende hoofdstuk tot haar centrale visie op ICT-innovatie in Fryslacircn
22 F R I E S E I C T - I N N O V A T I E A L L I A N T I E
4 Visie op ICT-innovatie in Fryslacircn
41 Inleiding
De Friese ICT-innovatie Alliantie beoogt met slimme inzet van ICT economische en maatschappelijke innovatie in Fryslacircn te versterken en te versnellen Omdat de wereld en ook Fryslacircn snel verandert heeft de Kerngroep een aantal toekomstbeelden voor 2020 samengevat in een mindmap Vanuit deze toekomstbeelden gecombineerd met de uitkomsten uit de SWOT-analyse en bijbehorende discussies heeft de Kerngroep haar centrale visie een missie en bijbehorende concrete ambitie voor de komende twee jaar geformuleerd Deze visie wordt in dit hoofdstuk gepresenteerd
42 Toekomstbeelden van Fryslacircn anno 2020
De Kerngroep heeft haar stip aan de horizon bepaald met behulp van mind mapping De mindmap in Figuur 8 is een synthese van de afzonderlijke mindmaps van de verschillende Kerngroepleden Iedere deelnemer kreeg de opdracht om een eigen mindmap samen te stellen met als leidend thema Fryslacircn anno 2020 De toekomstbeelden tonen enerzijds een duidelijke wens voor behoud van de Friese kernkwaliteiten zoals het unieke landschap (in alle diversiteit) de kwaliteit van leven kleinschaligheid in de economie de eigen identiteit en cultuur De beleving van deze Friese kwaliteiten staat dan ook centraal in een aantal mindmaps
De toekomstbeelden die de leden van de kerngroep hadden zijn verder concreet gemaakt Beelden die werden aangereikt zijn onder andere het Florida van Nederland een Internationaal Recreatiepark locatiegebonden informatiediensten voor toeristen (digital awareness) en zogenaamde farm factories als werklocatie Bij al deze beelden lag een sterk accent op duurzame economische ontwikkeling en bewustwording van de schaarse resources bij de burger toerist werknemerwerkgever en consument Daarnaast kent Fryslacircn in 2020 een sterke vergrijzing en ontgroening met een grote behoefte aan zorgshyen oudedagsvoorzieningen en mogelijkheden voor long-life-learning Tevens vormt betere scholing voor de jeugd een belangrijk aandachtspunt Fryslacircn zal onder meer met aantrekkelijke (sport)faciliteiten de jeugd middelen en perspectief moeten bieden voor ontplooiing werk en beleving om een verdere lsquobraindrainrsquo te voorkomen
Verder besteden de opgestelde mindmaps aandacht aan (het open staan voor) invloeden van buitenaf De opkomst van de genetwerkte (stedelijke) samenleving vraagt om meer aandacht voor sociale cohesie in de wijk Dit biedt tal van mogelijkheden op het gebied van sociale innovatie Met inzet van ICT (slimme meters en sensoren) kan de leefomgeving van de milieubewuste burger (bijvoorbeeld CO2-reductie) en de gezondheidsbewuste burger (bijvoorbeeld beperking van fijnstof) verbeteren De opkomst van nieuwe werkvormen vraagt om andere infrastructurele voorzieningen en diensten (communicatie mobiliteit huisvesting identiteit) Denk bijvoorbeeld aan het groeiende aantal ZZPrsquoers die actief zijn binnen verschillende organisaties en werken op verschillende locaties Openstaan voor mondiale ontwikkelingen en in contact staan met de internationale samenleving is hier het credo Deze toekomstbeelden beschrijven het adaptieve vermogen van Fryslacircn om in te spelen op trends die van invloed zijn op wonen werken leren en ondernemen
In het merendeel van de toekomstbeelden staat de gebruiker (als burger leerling leerkracht patieumlnt werknemer ondernemer et cetera) centraal Dankzij vraagsturing
F R I E S E I C T - I N N O V A T I E A L L I A N T I E 23
draait de burger aan de knoppen van het beleid bij gemeenten en provincie (policy pull) Deze gebruiker wordt eveneens nauw betrokken bij experimenteeromgevingen gericht op het realiseren van innovatieve en effectieve producten en diensten Bij een dergelijke inzet van ICT kan de zogenaamde sociale innovatie (zoals toegelicht in sect 22) in Fryslacircn worden bevorderd
Gro
en
Jeugd
Grijs
Frie
secu
ltuur
Gebru
iker
BEHOUD CONSERVERING
DYNAMIEK ADAPTIEF
Kw
alitei
t va
n lev
en
Eig
en k
rach
t
Gen
etw
erkt
Ste
del
ijk
Leve
n
ldquoLiv
ing lab
rdquo
Tel
ewer
ken
Wat
erev
enem
ente
n
bull Flo
rida
van
NL
bull Gen
iete
n va
n ou
de d
agbull G
ezon
dhei
dbull B
esch
ikba
arhe
id lo
catie
gebo
nden
pro
duct
enbull V
estig
ings
klim
aat
bull Dig
ital a
war
enes
sbull C
reat
ieve
bro
edpl
aats
enbullD
uurz
aam
heid
bull Mob
ilitei
tbull V
irtue
le w
erkp
lekk
en
Gro
ene
ruim
te a
lskw
alite
it va
n Fr
ysla
nlsquoC
radl
e to
Cra
dlersquo
Smal
l is
beau
tiful
lKl
eine
ker
nen
Farm
fact
orie
sC
ross
-sec
tora
le d
iens
tver
leni
ng
Nie
uwe
zorg
conc
epte
n z
org
op m
aat
Zorg
op
afst
and
lang
er th
uisw
onen
Perm
anen
te e
duca
tie
bull Bel
even
isse
nbull O
nder
wijs
bull Spo
rtbel
evin
gbull O
verle
ving
stoc
hten
bull E-le
arni
ngbull O
ntgr
oeni
ng
Prom
otie
His
toris
che
plaa
tsen
Bel
evin
gR
eize
n en
pro
mot
ie (r
ecre
atie
)H
ande
l stim
uler
enLo
cale
indu
strie
(wat
er
agrif
ood)
Wer
kgel
egen
heid
ldquoWie
verd
ien
t w
at
vo
or
wie
rdquo
bull Sol
idar
iteit
in d
e w
ijkbull O
pen
voor
mon
dial
e on
twik
kelin
gbull I
CT
om s
ocia
le in
nova
tie te
stim
uler
enbull m
eten
CO
2fij
nsto
fbull Z
ZPv
erza
mel
gebo
uwen
bull slim
me
met
erka
stbull V
eilig
heid
pr
ivac
ybull C
amer
acr
isis
behe
ersi
ng
ldquoFry
slan
is
geen
eilan
d -
sta o
pen
vo
or
dyn
am
isch
e w
ere
ldrdquo
Gro
ots
chalig
eexp
eri
men
teer
om
gevin
gen
Kul
turh
us n
ieuw
e st
ijl
Opt
imal
e be
reik
baar
heid
van
pub
lieke
voo
rzie
ning
en
Eig
en lo
kale
pro
duct
ie (S
LOW
)
ldquoPo
licy
pu
llrdquo
(bu
rger
cen
traal
bij
e-g
ov)
Loka
le p
roduct
en
ldquoWik
i-w
orl
drdquo
Figuur 8 De gecombineerde mindmaps lsquoFryslacircn 2020rsquo van de leden van de kerngroep
F R I E S E I C T - I N N O V A T I E A L L I A N T I E 24
-
43 Visie van de Kerngroep
In het volgende kader is de visie van de Kerngroep verwoord gebaseerd op de uitkomsten van mindmaps en SWOT-analyse (zie sect 33) en de bijbehorende discussies
Visie van de Kerngroep
ldquoFryslacircn dient zich sterk te profileren op de themarsquos duurzaamheid ouderen jeugd en cultuur om in een open omgeving een antwoord te bieden op een snelveranderende sociaaleconomische omgeving (zowel nationaal als mondiaal)rdquo
Aandachtspunten hierbij zijn
bull Kernkwaliteiten behouden en uitbouwen bedreigende zwaktes neutraliseren
bull Ruimte creeumlren voor pilotprojecten en een experimenteeromgeving voor nieuwe dienstverlening en duurzame productie
bull Fryslacircn positioneren als internationaal recreatiepark
bull Fryslacircn profileren als duurzame innovatieve economie
bull ICT als enabler voor vernieuwing doet organisaties veranderen (vakmanschap als driver ICT als hulpmiddel)
bull ICT als enabler draagt bij aan vernieuwing en verbetering van de kwaliteit van onderwijs (gezondheids)zorg en welzijn
bull Successen en unieke sterkten grootschalig uitdragen
bull Alleen die activiteiten krijgen prioriteit waarin ICT de lsquoversnellerrsquo is van een vraag gestuurde ontwikkeling
44 Missie
De Friese ICT-innovatie Alliantie zal vraaggestuurde inzet van ICT gericht op duurzame economische ontwikkeling en sociale innovatie met behoud en uitbouw van de Friese kernkwaliteiten actief stimuleren Met open vizier en in verbinding met de mondiale ontwikkelingen wil de Alliantie ambities vergroten en zwakten op het gebied van onderwijs vergrijzing ondernemingscultuur in sterkten veranderen Met ICT kunnen genoemde domeinen en bedreigingen cross-sectoraal profiteren van de sterktes in ondermeer cultuur recreatie (water) sport zorg en op vakmanschap gerichte maakindustrie
Missie statement
Met cross-sectorale maatschappijgerichte ICT-oplossingen biedt de Friese ICT-innovatie Alliantie een verbindende schakel voor duurzame en sociale innovatie in Fryslacircn
Slogan
Fryslacircn onderneemt duurzaam met slimme ICT
Ambitie
Drsquor op en drsquor over
F R I E S E I C T - I N N O V A T I E A L L I A N T I E 25
45 Ambitie
Uit de geformuleerde visie en bijbehorende missie leidt de Kerngroep een krachtige en concrete ambitie af Voor een periode van twee jaar zet de Kerngroep onder de vlag van de Alliantie een vijftal projectgroepen op die elk eacuteeacuten of meerdere projecten tot uitvoering brengen Voor elke projectgroep geldt de realisering van minimaal eacuteeacuten project met een voorlopersrol voor de provincie Fryslacircn binnen twee jaar De pilotprojecten dienen vanaf de start gebaseerd te zijn op duidelijke probleem- en vraagsstellingen In april 2009 moet er voor elke projectgroep een plan van aanpak gereed zijn Uiterlijk medio 2009 zijn volledig uitwerkte businessplannen beschikbaar met instemming van de deelnemers en bijbehorende financiering om concreet uitwerking te kunnen geven aan verschillende onderdelen van de pilotprojecten Voor sommige projecten geldt dat in een eerder stadium gestart kan worden omdat hiervoor al de noodzakelijke stappen zijn gezet in lopende initiatieven
De (pilot)projecten hebben als achterliggende doelstelling dat zij werkgelegenheid creeumlren olievlekwerking kennen en na een succesvolle pilot zelfstandig door de markt worden gedragen De (pilot)projecten moeten een beweging en een omgeving creeumlren waar een zuigende werking vanuit gaat voor zowel bedrijven en instellingen uit Fryslacircn als van daarbuiten Zo kunnen rondom de projecten clusters van economische enof maatschappeshylijke activiteiten ontstaan Onze ambitie is Drsquor op en drsquor over
46 Criteria projectgroepen
De Kerngroep heeft zorgvuldig focus aangebracht in een long-list aan gegenereerde projectideeeumln en daarmee gebruik gemaakt van volgende criteria en aandachtspunten De criteria zijn ook te gebruiken ter monitoring van de individuele projecten
Aandachtspunten en criteria voor projecten
bull Vraaggestuurd en oplossingen voor concrete problemen
bull Oplossingen binnen strikte kaders moeten meetbaar zijn
bull Grensverleggend en verschil makend voor Fryslacircn
bull Eerste evaluatie binnen een tijdsduur van twee jaar
bull Voorbeeldwerking
bull Modulariteit
bull Duurzaam
bull Samenwerking stimulerend
bull Hergebruik van resultaten elders
bull Inzet van deskundigen bij aanvraag opzet projectteams analyse aanbevelingen
bull Inzicht in noodzakelijke investeringen personeel capaciteit
bull Mogelijkheden voor kruisbestuiving
bull Integrale benadering enof cross-sectoraal
bull Voldoende draagvlak bij politiek en in het veld
bull Uitzicht op economische spin-off
bull Verbetering van de Friese werkgelegenheid
F R I E S E I C T - I N N O V A T I E A L L I A N T I E 26
47 Monitoring en afstemming
Om de voortgang te bewaken zullen de Kerngroepleden de pilotprojecten per kwartaal kritisch monitoren en zo nodig bijsturen De hiervoor genoemde criteria zullen bij deze monitoring worden toegepast Indien de tussentijdse resultaten ontoereikend zijn of de perspectieven voor succes uitblijven zal de Kerngroep namens de Alliantie een negatief advies uitbrengen aan de subsidieverstrekker(s) of zelfs een voorstel tot stopzetting doen De frequentie van (voortgangs)rapportages zullen samenvallen met de terugkoppelmoshymenten die zijn afgestemd met de subsidieverstrekker(s)
Na twee jaar zullen de projectresultaten worden geeumlvalueerd Bij deze evaluatie zullen ook relevante gebruikers cq overheden zorg- of onderwijsinstellingen industrie en MKB en particuliere of overige maatschappelijke organisaties betrokken worden
F R I E S E I C T - I N N O V A T I E A L L I A N T I E 27
5 Roadmaps projectgroepen
51 Inleiding
In dit hoofdstuk bespreken we zes roadmaps voor de geselecteerde projectgroepen Deze roadmaps vormen samenvattingen van de inhoudelijk uitwerkingen die voorzien zijn in de verschillende projectgroepen Hierbij volgen we een sjabloon dat antwoord geeft op de volgende vragen
bull Welke probleem wordt opgelost welke behoefte staat centraal
bull Voor welke doelgroep
bull Welke doelstelling wordt nagestreefd
bull Welke unieke toegevoegde waarde economisch potentieel is voorzien
bull Welke concrete resultaten zijn te verwachten
bull Welke partijen kunnen deelnemen
In de volgende paragrafen is de roadmap per projectgroep nader uitgewerkt Iedere roadmap beoogt op hoofdlijnen een totaalconcept te beschrijven Voor de projectgroep Zorg zijn twee afzonderlijke roadmaps opgenomen namelijk voor de projecten lsquoZorg op afstandrsquo en lsquoQwiekrsquo
52 Draadloze Friese meren
Probleem Fryslacircn wil draadloze breedband dienstverlening inzetten om meer watertoeristen langer en intensiever aan Fryslacircn te binden Veel watertoeristen komen naar Fryslacircn en begeven zich daarbij op de Friese meren en kanalen Hun economische waarde beperkt zich vaak tot de verhuurder en aangrenzende horecagelegenheden Watertoeristen zijn zich onvoldoende bewust van de mogelijkheden in de desbetreffende regiorsquos Door gebrekkige informatievoorziening blijft toch al seizoensgebonden economisch potentieel onbenut Daarnaast zorgt de confrontatie tussen beroepsvaart en de recreatieve watersporter regelmatig voor onveilige situaties
Doelgroep Fryslacircn kent jaarlijks ruim 15 miljoen overnachtingen van watersportshytoeristen 15 Daarnaast recreeumlert de eigen bevolking van Fryslacircn ook intensief op en rond het water
15 Toerdata Noord Toerisme in cijfers 2007
F R I E S E I C T - I N N O V A T I E A L L I A N T I E 29
Doelstelling Ontwikkel en implementeer in twee jaar met inzet van de nieuwste communicatietechnologieeumln die draadloze toepassingen die in het decennium daarna Fryslacircn aantoonbaar sociaaleconomisch versterken
Voor een betere beleving en benutting van Fryslacircn wordt vanuit een gebruikersperspectief ICT ingezet ter
bull Verhoging economische spin-off Friese middenstand
- Dynamische Point-of-interest tafel aan het water
- Exposure voor evenementen concerten exposities etc
bull Verrijking vaarroute-informatie
- Overheidsinformatiedienst actuele brugtijden brughoogshyten vaardiepte gekoppeld aan waterstand tijdelijke obstakels boeicooumlrdinaten en weerbericht (stormwaarshyschuwing)
- Adviesvaarsnelheid breedte vaarweg + belading
- Beroepsvaartalert drukke kruisingen
- Ligplaats reservering + voorzieningen
bull Verhoging servicegraad veiligheid op het water
- Zorg op het water waterambulance Sneek Thuiszorg aan boord telegeneeskunde track amp trace
- Wegenwacht op het water bootbenodigdheden en reparashyties (motorpech zeilmaker brandstof touw en tuigage) + e-diagnose
Toegevoegde waarde Nieuwe draadloze en schaalbare tweeweg breedbandinfrastructuur versnelt de ontwikkeling van digitale (maatschappelijke) dienstverlening
1 Locatiegebonden breedband informatiediensten (interessante locaties evenementen voorzieningen etc) op mobiele en vaste monitoren van zakformaat tot megaschermen
2 Dedicated tweewegverbinding (oa hulpdiensten)
3 Track and trace van schepen (verhuurbedrijven hulpdiensten locale serviceproviders)
4 Live draadloze narrowcasting (zeilwedstrijden muziekshytheaterregistratie)
5 Persoonsgebonden routeplanner (ingang kinderen 65+ sportgezondheid historie natuur culinair etc)
6 E-reserveringssysteem voor jachthavens avondje uit etc
7 Virtuele radar
8 VOIP communicatie in het buitengebied
9 Fryslacircnpas (naast marketing ook Elektronisch Schip Dossier)
F R I E S E I C T - I N N O V A T I E A L L I A N T I E 30
Concrete resultaten Interactie tussen wal en water draagt bij aan seizoensverlenging doelgroepverbreding en intensivering van bestedingen per watertoerist Bij evenementen zoals de Sneekweek krijgt de Friese economie slechts een korte impuls waar slechts een deel van de omliggende bedrijvigheid van kan profiteren Door de verhoogde interactie tussen wal en water zal de Friese middenstand (horeca jachthavens bootbenodigdheden etc) 5 extra omzet worden gerealiseerd Daarnaast beperkt het hoogseizoen van watertoeristen zich momenteel tot de zomermaanden Door het bieden van extra servicegraad eveneens in voor- en naseizoen en aanvullende informatie (incl virtuele vakantievoorpret) beoogt dit project deze periode te verlengen De verwachte resultaten zijn
bull Weersonafhankelijke uitbreiding toeristenseizoen van gemiddeld twee naar vijf maand per jaar
bull Vergroting uitgaven per toerist per dag met 5 Invoering Sneekweek 2009 en uitbreiding met straal van tien km in 2010
bull vergroting van de structurele werkgelegenheid in het werkingsshygebied met 5 te realiseren in de hightech productie- en dienstensectoren
Samenstelling (Potentieumlle) samenwerkingspartners zijn onder andere ziekenhuizen ondernemersverenigingen kennisinstellingen infrastructuuraanbieders softwareontwikkelaars lokaal MKB gemeenten provincie
F R I E S E I C T - I N N O V A T I E A L L I A N T I E 31
53 Zorg op afstand (ZoA) Pilot lsquohartfalenrsquo
Probleem Zorg op Afstand (dat is preventie diagnose behandeling en monitoring onafhankelijk van tijd en plaats) wordt gezien als deacute oplossing om de enorme discrepantie tussen vraag en aanbod in de zorg (in 2025 kan nog maar 60 van de zorgvraag beantwoord worden) het hoofd te kunnen bieden
De businesscase voor zorg op afstand is echter nog nergens echt gerealiseerd Dit heeft vele oorzaken maar de belangrijkste zijn wel
bull Geen goede integratie met bestaande systemen waardoor Zorg op Afstand naast en niet in plaats van bestaande zorg komt
bull Geen onderlinge samenhang Initiatieven sluiten niet op elkaar aan Patieumlnten en burgers krijgen met meerdere kastjes of systemen te maken en zullen het idee niet adopteren Innovatieve aanbieders krijgen daardoor geen goede afzet
Doelgroep De (Friese) patieumlntburger kan langer zelfstandig wonen ook op het platteland eilanden en weet zich verzekerd van voldoende zorg en veiligheid De pilot richt zich specifiek op hartpatieumlnten
Innovatieve zorgaanbieders Zij willen hun businesscase kunnen realiseren in een goede afzetmarkt
Indirecte doelgroep betreft de leveranciers voor Zorg op Afstand systemen Een gunstige afzetmarkt betekent meer werk en omzet en een beter klimaat om verder te investeren
Daarnaast is de zorgverzekeraar belanghebbend de uiteindelijke belofte van Zorg op Afstand komt dichterbij hogere arbeidsproductiviteit in de zorg meer garantie van voldoende zorg lagere kosten minder zorgen bij de patishyentburger
Doelstelling Bij de ontwikkeling van een generieke architectuur en een dienstverleningsconshycept voor Zorg op Afstand wordt de gebruiker centraal gesteld Indien mogelijk worden de activiteiten van stichting Gerrit verder opgeschaald De zorginfrastructuur en het modulair opschaalbare dienstenconcept moeten zich bewijzen via een aantal concrete pilotprojecten met een harde businesscase De pilot lsquoHartfalenrsquo vormt de eerste testcase De behoefte van de zorgclieumlnt moet bij de ontwikkeling van nieuwe diensten van meet af aan centraal staan Uitgebreid behoefteonderzoek is dan ook bij aanvang noodzakelijk
Een achterliggende doelstelling van ZoA is het opheffen van systeemfalen binnen de zorgketen ZoA vervult een vraaggestuurde brugfunctie tussen burgerpatieumlnt en zorgaanbieder Met behulp van eacuteeacuten kastje wordt monitoring op afstand en communicatie via veilige verbindingen mogelijk Belangrijkste innovatie ligt in een harde businesscase voor innovatieve zorgdiensten met voldoende integratie in de huidige installed base en betrokken partijen
F R I E S E I C T - I N N O V A T I E A L L I A N T I E 32
Toegevoegde Burgerpatieumlnt dichtbij (desgewenst mobiel) ondersteunen met zorg ICT Geeft waarde burgerpatieumlnt meer veiligheid kan langer zelfstandig wonen en doet (langer)
mee in het sociale levenmaatschappij
Bij telemonitoring wordt een hartpatieumlnt eerder uit het ziekenhuis ontslagen en vermindert het polibezoek de mortaliteit en de (her)opnamen Ook de kwaliteit van de zorg verbetert door toename van aantal contactmomenten compleet beeld door patieumlntprofiel multidisciplinaire samenwerking juiste zorgverlener voor hulpvraag sneller de juiste medicatie en besparing van reistijd door virtueel polibezoek Tenslotte leidt de ontwikkeling van de benodigde infrastructuur tot economische spin-off voor het Friese bedrijfsleven Telemonitoring creeumlert tevens faciliteiten voor exploitatie van Friese health check-up diensten met uitstralingseffecten ook buiten de provincie Voor provincie gemeenten verzekeraar (indien in samenhang) biedt ZoA veel potentie voor nieuwe producten aantrekkelijkheid zorgverlening exportproduct evenals werkgelegenheid (Fryslacircn als proeftuin zorg op afstand valley)
Concrete Realiseren van twee of drie concrete projecten waarbij een aantal nieuwe resultaten technologieeumln een definitieve inbedding in de zorgveiligheid hebben gekregen
In de eerste pilot hartfalen wordt een architectuur voor infrastructuur en het dienstverleningsconcept ontwikkeld die ook voor andere projecten bruikbaar zijn De pilot leidt ook tot de invulling van noodzakelijke centrashylegemeenschappelijke onderdelen zoals een zorgnetwerk en een gemeenschappelijke zorg-opvolgcentrale waarmee een open platform voor zorgdienstenaanbieders wordt gerealiseerd De inzet van telemonitoren moet leiden tot toepassing bij 50 van de patieumlnten met hartfalen in Fryslacircn enkele jaren na succesvolle afronding van de pilot Door telemonitoring zijn er 30 minder opnamen nodig van patieumlnten met hartfalen mortaliteit vermindert met 30 en patieumlnten worden gemiddeld twee dagen eerder uit het ziekenhuis ontslagen
Samenstelling (Potentieumlle) samenwerkingspartners zijn onder andere zorgaanbieders zorgverzekeraars aanbieder dienstenplatform provincie kennisinstellingen hardware leveranciers en infrastructuur aanbieders
F R I E S E I C T - I N N O V A T I E A L L I A N T I E 33
54 Qwiek
Probleem Zorgverleners gebruiken steeds vaker de mogelijkheden van het internet om hun (zorg)diensten aan te bieden Zij bouwen daarvoor hun eigen portalen - al dan niet beveiligd - op eigen wijze De samenhang ontbreekt vaak nog Dit levert problemen
bull De patieumlnt is onvoldoende lsquoempoweredrsquo Zij krijgen slechts een deel van de informatie en een deel van de diensten tot hun beschikking Patieumlnten kunnen niet zelf sturen
bull Elk initiatief van zorgverleners moet op zichzelf lsquokrachtigrsquo genoeg zijn om te overleven Er is weinig mogelijkheid tot aanhaken op hergebruiken van of integratie van elkaars diensten en faciliteiten De initiatieven worden moeilijk uitrolbaar en hebben relatief weinig kans van slagen
Om samenhang te creeumlren bestaan ook weer diverse initiatieven zoals portalen van ketenzorg leveranciers WMO loket Foar Elkoar Omkeer 20 (sociale netwerken) zorgdomein pointment websites van zorgverzekeraars Ook deze gaan langs elkaar heen Met alle gevaren van dien eilandvorming het niet aan (kwaliteits)eisen voldoen weinig voortgang door onvoldoende samenhangmassa en niet de minste onzekerheid bij de patieumlnt over betrouwbaarheid (is de informatie juist heb ik alle relevante informatie is zij objectief) van het gebruikte portaal dat bovendien niet vanuit klantpatieumlntperspectief of -behoefte is ingericht
Het probleem heeft geleid tot de GERRIT-challenge uitgevoerd door TNO (als gevolg van het winnen van GERRIT van de telemedicineprijs 2008) TNO kwam met de oplossing van een platform voor het uitwisselen van diensten waarmee de diverse portalen gevoed kunnen worden Dit platform heeft de werknaam Qwiek gekregen
Doelgroep Patieumlntenburgers als gebruikers van (Qwiek)diensten zoals (modules van) de webdokter (zie wwwhzclnl) e-consult (NPCF)
Zorgverleners alsook aanbieders van diensten Op termijn liggen ook andere aanbieders (zoals gemeenten)in het verschiet (gelet op WMO-loket en GGD ten aanzien van preventie en EKD)
Doelstelling Gestreefd wordt naar een oplossing en een voorbeeldproject dat nationale navolging kan krijgen Er is in Nederland nog niet iets vergelijkbaars gerealiseerd Er zijn wel vergelijkbare initiatieven op onderdelen maar er is geen geheel Als het pilotproject in Fryslacircn slaagt kan Qwiek een platform voor heel Nederland worden
Toegevoegde waarde Qwiek is een platform voor ontsluiting van zorgdiensten zodat een persoon zijnhaar eigen diensten kan afnemen om zelf de regie te kunnen nemen over zijnhaar zorg vanuit zijnhaar eigen behoefte Daarnaast biedt dit platform toegang tot andere mogelijk interessante websites voor deze persoon Het platform kan tevens voor aanbieders gebruikt worden om hun eigen portaal te verrijken met diensten van derden of om hun diensten in portalen van derden te hangen
Voordelen voor burger en directe omgeving Het platform maakt het voor een burger gemakkelijker om inzage te krijgen in relevante en betrouwbare medische en logistieke gegevens en om zelf zorgzaken te regelen vanaf een willekeurige plek (met internet) een willekeurig apparaat een willekeurig internetportaal op een willekeurige tijd
F R I E S E I C T - I N N O V A T I E A L L I A N T I E 34
Voordelen voor stakeholders lees zorgverleners Het platform biedt stakeholders de mogelijkheid om versneld een volledig dienstenpallet te kunnen bieden waar men dit individueel niet kan waardoor - een grotere patieumlntenbasis bereikt (en bediend) kan worden - meegelift kan worden met andere innovatieve toepassingen (goed voor imago) - kosten en risicorsquos gedeeld worden - individuele stakeholders zich kunnen profileren met hun eigen dienstverlening en flexibel nieuwe eigen diensten toevoegen
Concrete resultaten bull Diensten op devices van burgers waardoor patieumlntempowerment toe neemt Burgers worden ondersteund bij het zoeken en boeken van zorgverleners en kunnen hun eigen diensten (op basis van eigen behoeften noden) samenstellen op hun (draadloos) device
Voorbeelden van dergelijke diensten
bull Vanuit lsquoherhaalreceptrsquo in webdokter direct online bij verzekeraar dekking nagaan en vervolgens medicijn bij apotheek bestellen
bull Afspraken maken via lsquokijken en vergelijkenrsquo
bull Zelf bloedwaarden doorgeven (combinatieintegratie met Zorg op Afstand)
bull Het vullen van het device met diensten is erg eenvoudig hetgeen een randvoorwaarde is om te komen tot patieumlntgedreven (keten netwerk) zorg
Het Qwiekplatform is opgebouwd Qwiek stapt tussen de portals geeft synergie samenhang en massa geeft de patieumlnt betrouwbare informatie geeft de zorgverlener een extra kanaal om (multidisciplinaire) diensten aan te bieden maakt nieuwe diensten mogelijk bijv zorgcooumlrdinatie speelt in op trends en ontwikkelingen vereist samenwerking openheid is de essentie
Samenstelling (Potentieumlle) samenwerkingspartners zijn onder andere ziekenhuizen zorgdienstenverleners platformaanbieder netwerkaanbieders hard- en softwareleveranciers kennisinstellingen zorgverzekeraars
55 Sport experience Fryslacircn
Probleem De provincie Fryslacircn wordt vaak geassocieerd met sport en vooral Heerenveen heeft een rijke sporthistorie Sportstad Heerenveen zorgt ervoor dat de provincie ook een rijke sporttoekomst zal krijgen De afgelopen jaren zijn rond het stadion het SC Heerenveen de nodige sportieve projecten uitgevoerd Op dit moment bestaat Sportstad Heerenveen uit een sportcentrum (met een zwemcomplex grote sporthal turnhal squashbanen en een dojo) een gezondheidsboulevard een lifestylepassage de CIOS-opleiding van het Friesland College en uiteraard het Abe Lenstra stadion De aandeelhouders van sportstad zijn de gemeente Heerenveen SC Heerenveen en de Friesland Zorgverzekeshyraar
Binnen het concept Sportstad Heerenveen wordt er gewerkt aan de Sport Experience De Sport Experience is een (fysieke) locatie waar je als bezoeker een sportieve ervaring daadwerkelijk kan ondergaan Om het
F R I E S E I C T - I N N O V A T I E A L L I A N T I E 35
een en ander onder de aandacht te brengen en te houden bij het publiek zijn aanzienlijke promotieactiviteiten nodig Hierbij kan ICT een belangrijke rol spelen
De probleemstelling is tweeledig
1 Hoe kan inzicht gekregen worden in toeristenstromen
2 Hoe kunnen potentieumlle klanten via games worden geprikkeld om de Sportexperience te bezoeken
Doelgroep De focus ligt op jongeren in Nederland en daarbuiten
Doelstelling ICT kan als versneller van de Sport Experience dienen omdat je met virtualisatie (online gaming en 3D-simulaties) in de voorfase al aan promotie kunt doen en gebruikerservaringen kunt verzamelen (datamining) Door het koppelen van databases van verschillende Friese (toerischtische) instanties kan beter inzicht worden gekregen in de behoeften en wensen van de bezoekers van de provincie Fryslacircn
Toegevoegde waarde De toegevoegde waarde van de Alliantie ligt in het bijeen brengen van gekwalificeerde personen en hoogwaardige kennis om het project succesvol te realiseren Daarnaast kan de Alliantie zorgen voor extra draagvlak bij financiers Verder kan de Alliantie waarde toevoegen door dit project te linken aan de andere projecten van de Alliantie en op die manier de kracht van kruisbestuiving te benutten
Concrete resultaten Het realiseren van een systeem (1) waarmee de Sportexperience via het web toegankelijk kan worden gemaakt (2) waarin potentieumlle klanten beter in kaart worden gebracht binnen een termijn van twee jaar
De Sportexperience toegankelijk maken via het web kan door middel van simulaties In de ontwerpbouwfase alvast rondkijken (virtualisatie) Maak een game waarmee de speler de ervaring krijgt alsof zelf het sportevenement meemaakt Zorg voor spanning bij de speler Op deze manier krijgen mensen interesse in de Sportexperience en gaan ze deze bezoeken
Er zijn verschillende organisaties die bijhouden welke personen Fryslacircn bezoeken Denk aan Fryslacircn marketing verschillende hotelketens organisaties die zich bezighouden met watersport et cetera Met de bovenstaande webapplicatie kan beter inzicht in de behoeften en wensen van potentieumlle klanten worden vergaard
Samenstelling (Potentieumlle) samenwerkingspartners zijn onder andere organisaties actief in de sportsector onderwijs- en kennisinstellingen softwareleveranciers (gaming en simulatie) hardwareleveranciers en webmarketeers
56 Ketendigitalisering in de jachtbouw
Probleem De jachtbouw kent hoge ontwikkelkosten Deze worden pas terugverdiend bij grote serieproductie In Fryslacircn is de omvang van de productie vaak beperkt Hierdoor zijn de kosten hoog en is het lastig om concurrerend te blijven Door middel van breedbandcommunicatie en een modulaire aanpak kan efficieumlnter geproduceerd worden door een groep van jachtbouwers
Er komen vier databases die allen modulaire standaardonderdelen bevatten Casco aandrijftechniek interieur overige apparatuur De
F R I E S E I C T - I N N O V A T I E A L L I A N T I E 36
unieke combinatie van standaardonderdelen leidt tot een uniek ontwerp met relatief lage kosten Bij het ontwerp van het casco zal 3D-techniek een grote rol spelen Bij de keuze van aandrijftechniek wordt bepaald welke motoren mogelijk zijn en welke consequenties dit heeft voor trillingen en geluid Bij het interieurontwerp zullen 3D-techniek CAM16 en CNC-machines een grote rol spelen
Doelgroep Jachtbouwers en toeleveranciers in de provincie Fryslacircn
Doelstelling Het integraal bijeen brengen van de gehele productieketen en digitale samenwerking van ontwerp tot fabricage realiseren Door toepassing van een totaalconcept wordt de bouw van een duurzaam schip voor de verhuurmarkt gerealiseerd met als doel via de beschreven aanpak de internationale concurrentiepositie van de Friese Jachtbouw te versterken
Toegevoegde waarde ICT is een enabler om de hele keten van jachtbouwers te laten samenwerken De rol van ICT kan door verschillende technologieeumln vorm krijgen zoals een databasesysteem 3D- modellen CADCAM en ERP
Concrete resultaten Er wordt een ndashdoor een topdesigner ontworpen- jacht gebouwd ICT wordt ingezet om het systeem met databases ERP-systemen 3Dshysimulaties op te zetten en te testen
Samenstelling (Potentieumlle) samenwerkingspartners zijn onder andere vijf jachtbouwers leveranciers van hybride aandrijvingen generatoren accursquos dieselmotoren ERP systemen randapparatuur schilderwerken cascorsquos interieurs CNC-bedrijven met 3D-freesfaciliteit ICT-bedrijven Navalshyarchitects en Reality Theatres
57 Platteland kleine kernen
Probleem Steeds meer voorzieningen verdwijnen uit kleine kernen Denk bijvoorbeeld aan postkantoor apotheek banken en gemeentebalies Gemeentelijke herindelingen zijn hier ook deels debet aan Hierdoor neemt de sociale cohesie af en wordt de leefbaarheid in deze kernen steeds minder terwijl in de nabije toekomst het belang van lokale voorzieningen door vergrijzing van de kleine kernen toeneemt Ook verdwijnt hiermee werkgelegenheid en de economische binding van veelal gezinnen en jongeren met het plattelandkleine kernen (ontgroening) Daarnaast verslechtert hierdoor het vestigingsklimaat voor ondernemingen waardoor bedrijven vertrekken en vestiging van nieuwe bedrijvigheid uitblijft met daaruit voortvloeiende negatieve gevolgen voor de werkgelegenheid Versterking van het plattelandkleine kernen kent dan ook twee componenten Enerzijds versterking van de sociale cohesie en anderzijds de versterking van economische binding (van burgers en bedrijven) en vitaliteit van het platteland
Nieuwe technieken kunnen dorpen leefbaar houden Aansluiten bij de behoefte van inwoners van het platteland is een voorwaarde voor succes van voorzieningen (fysiek en virtueel) Alleen voorzieningen die gedragen worden door gebruikers kunnen op termijn zonder subsidie (zelfdragend)
16 Computer Aided Manufacturing (CAM) het fabriceren van producten met behulp van een computer
Computer Aided Manufacturing (CAD) computergesteund ontwerpen
Enterprise Resource Planning (ERP) softwarepakket ter ondersteuning van bedrijfsprocessen
F R I E S E I C T - I N N O V A T I E A L L I A N T I E 37
voortbestaan Voor de specifieke invulling van het thema platteshylandkleine kernen is het dan ook noodzakelijk om dmv een behoeftescan de daadwerkelijke gebruikersvraag op het platteland in kaart te brengen Vooralsnog zijn veel initiatieven in dit veld te versnipperd en te veel gericht op enkele specifieke toepassingen Wat nodig is is een totaalconcept (sterk vraaggestuurd) dat bij de doelgroep nieuwe economische en maatschappelijk activiteiten losmaakt
Doelgroep Bewoners (en bedrijven) van de kleinere kernen in Fryslacircn In het bijzonder MKB-bedrijven 13-18 jarigen (werkende) ouders en ouderen (niet werkenden)
Doelstelling In een dorpskern (bijvoorbeeld Dantumadeel) wordt een pilot opgestart met als doel om een dorpshuis nieuwe stijl te realiseren Door toepassing van een totaalconcept voor plattelandsontwikkeling wordt onder andere een bijdrage geleverd aan de verbetering van de sociale cohesie digitale voorzieningen en de werkgelegenheid onder jongeren Sociale cohesie en economische binding dienen bij een dergelijke scan centraal te staan
De sociale cohesie kan op verschillende manieren versterkt worden Wanneer voorzieningen op gebied van wonen leven (sociaal dorpsleven en ndashcultuur) en zorg ontwikkeld worden die aansluiten bij de behoefte van de bewoners van en in de omgeving van de plattelandskern kunnen oa ouderen langer zelfstandig blijven wonen Bovendien maken een (toekomstig) excellent dienstenaanbod evenals rust en ruimte het ook voor mensen uit andere delen van Nederland aantrekkelijk om zich op het Friese platteland te vestigen
Digitale voorzieningen op het gebied van digitaal onderwijs (primair en voortgezet) zijn een mogelijkheid om zowel de sociale cohesie met betrekking tot jongeren als de economische vitaliteit van het platteland te versterken Onderwijs biedt jongeren immers kansen op de arbeidsmarkt Ook bieden digitale (onderwijs)voorzieningen kansen om deze buiten de provincie Fryslacircn te vermarkten Met name voor het MKB zijn toepassingen om de e-vaardigheden te vergroten kansrijk17
Voorzieningen die de economische binding met het plattelandkleine kernen versterken maken het voor jongeren gezinnen en werkende ouderen aantrekkelijk om op het platteland te (blijven) wonen Een van de mogelijkheden om de economische binding te versterken is de ontwikkeling van toepassingen die leiden tot het ontstaan van nieuwe vormen van dienstverlening en werkgelegenheid
Een mogelijk succesvol traject is de ontwikkeling van hoogwaardige en complexe telewerktoepassingen die niet afhankelijk zijn van een standplaats Dergelijke voorzieningen maken het ook voor huidige randstadinwoners aantrekkelijk om zich op het Friese platteland te vestigen en te blijven werken in de randstad
Ook biedt de inzet van microkredietverlening kansen voor innovatie in het Friese MKB (vakmanschap) en naar succesvol voorbeeld van Koninklijke Tichelaar uit Makkum dit buiten de regio te vermarkten
Tenslotte dient benadrukt te worden dat innovatieve vermarktbare voorzieningen die door Friese partijen zijn ontwikkeld economische spinshyoff voor het Friese bedrijfsleven genereren
17 Bron Initiatieven voor het bevorderen van eSkills van de beroepsbevolking in zes Europese landen Dialogic 2006
38 F R I E S E I C T - I N N O V A T I E A L L I A N T I E
Toegevoegde waarde Een belangrijk kenmerk van ICT-toepassingen is de mogelijkheid van opschaling Eenmaal ontwikkelde toepassingen kunnen zonder aanzienlijke kosten verder vermarkt worden Insteek van het pilotproject dient dan ook het selecteren van toepassingen te zijn die aantrekkelijk zijn voor een brede doelgroep in en buiten de provincie Fryslacircn
Online zorg (ouderen en gezinnen) domotica en sociaal-culturele voorzieningen die huidige inwoners aan het platteland bindt eacuten voor inwoners van buiten Fryslacircn aantrekkelijk is om zich op het Friese platteland te vestigen
Digitale voorzieningen die zowel de sociale cohesie als economische binding versterken eacuten buiten Fryslacircn vermarkt kunnen worden
Telewerk-toepassingen waarvan bedrijven uit andere delen van Nederland gebruik kunnen maken eacuten het voor randstedelingen aantrekkelijk maakt zich te vestigen op het Friese platteland
Concrete resultaten Einddoel van het project is de inrichting van fysieke loketten (dorpshuizen) dichtbij de burger In deze dorpshuizen komen de fysieke en virtuele component samen De dorpshuizen brengen de voorzieningen en daarmee de sociale cohesie en ondernemerschap daadwerkelijk terug in de kleine kernen Het vormt een concentratiepunt voor uiteenlopende fysieke en virtuele diensten op het vlak van gezondheid onderwijs ondernemerschap cultuur en sport
Op basis van de behoeftescan en de aansluiting bij het Vital Rural Area- project wordt een totaalconcept met daarin een aantal ICT-toepassingen en daaraan en omheen gerelateerde diensten en voorzieningen geselecteerd voor een pilotproject Hiervoor dient een businessplan opgesteld te worden met monitoring go-no go beslissingen en opschalingsmogelijkheden Uiteindelijk dient de pilot te resulteren in de ontwikkeling van toepassingen die de sociale cohesie en economische vitaliteit versterken eacuten onderscheidend zelfdragend en opschaalbaar zijn
Samenstelling (Potentieumlle) samenwerkingspartners zijn onder andere banken verzekeraars (huis)artsen thuiszorginstellingen verenigingen woningbouwcorporaties gemeenten postkantoren onderwijsinstellingen KvK belastingdienst bibliotheken jongerenwerk bedrijven en MKB Noord
F R I E S E I C T - I N N O V A T I E A L L I A N T I E 39
6 Organisatie
61 Rol van de Alliantie
De Friese ICT-innovatie Alliantie heeft de rol van stimulator versneller versterker en makelaar op zich genomen om de beste krachten vanuit de maatschappij en economie in de provincie Fryslacircn te bundelen om pilotprojecten te starten en te komen tot zelfdragende innovatieprojecten die de economische en maatschappelijke ontwikkeling in Fryslacircn sterk stimuleren Naast de hiervoor genoemde rollen is de Alliantie in het algemeen - en de Kerngroep in het bijzonder - vooral een realist en vertaler van vraag naar oplossing De Alliantie werkt aan het opstarten van een zes pilotprojecten in nauwe samenwerking met andere stakeholders maar is geen eigenaar van de projecten
De Kerngroep bestaat uit zes leden die op persoonlijke titel en zonder last of ruggespraak hun visie inbrengen zich sterk maken voor het opzetten van de projecten en toezien op uitvoering daarvan De Kerngroep is vooralsnog geiumlnstalleerd tot en met 31 december 2010 De leden van de Kerngroep zijn
bull Profdrir LP Ligthart (voorzitter) TU Delft
bull R Feenstra RI MBA De Friesland Zorgverzekeraar
bull Drir PA Gielen TCNN
bull Drs FA Pronk Rabobank Heerenveen
bull Drs WR Reek MCM Gemeente Sneek
bull Drs J Wester TNO-ICT
Dialogic Next Step en in het bijzonder drs SR Maltha ir ing RMF Brennenraedts en drs H Gillebaard ondersteunen de Alliantie met de voorbereiding van bijeenkomsten verrichten onderzoek waar nodig en begeleiden de uitvoering van projecten
62 Taakstelling per onderdeel van de Alliantie
Raad van Advies
De Alliantie zal een Raad van Advies kennen die uit drie tot vier personen zal bestaan en momenteel nog te formeren is De leden zijn bestuurders van statuur die politiek zeer goed ingevoerd zijn zowel op provinciaal als landelijk niveau De Raad van Advies geeft allereerst steun aan de beoogde initiatieven en draagt dit ook publiekelijk uit Daarnaast zal zij vooral een klankbord- en ambassadeursfunctie gaan vervullen om de ambities van de Alliantie te helpen realiseren Hiervoor zal zonodig onafhankelijke bestuurlijke druk georganiseerd worden De Raad van Advies biedt de Alliantie toegang tot diverse relevante netwerken en is thuis in de financieringsmogelijkheden voor de beoogde innovatieprojecshyten Verder dient de Raad van Advies zelfstandig initiatief te nemen om de activiteiten van de Alliantie ook op andere nationale of internationale agendarsquos geplaatst te krijgen De Raad van Advies zal enkele malen per jaar bijeenkomen en afstemmen met de Kerngroep
F R I E S E I C T - I N N O V A T I E A L L I A N T I E 41
Kerngroep
De Kerngroep is in een eerste fase gestart met een visieontwikkeling en heeft dit vertaald in de onderliggende Roadmap De Kerngroep dient haar visie en plannen in bij de Gedeputeerde Staten van Fryslacircn Na goedkeuring door GS heeft de Kerngroep de komende twee jaar als taak de Alliantie en in het bijzonder de projectgroepen aan te sturen en te adviseren bij de uitvoering In eerste instantie fungeert de Kerngroep vooral als werkvoorbereider Daarna ziet de Kerngroep toe op de uitvoering van afzonderlijke projecten conform de geformuleerde visie en opgestelde criteria via driemaandelijkse monitoring Begin 2010 neemt de Kerngroep per project een mid-term gono-go beslissing Zonodig worden projecten daarna bijgestuurd of zelfs stopgezet Na 2010 zullen de projecten zelfstandig verder dienen te gaan en vallen vanaf dat moment buiten de regie van de Alliantie
Projectgroepen
De Alliantie zelf krijgt vooral gestalte middels een vijftal projectgroepen (a) Draadloze Friese meren (b) Zorg (c) Sport Experience (d) Jachtbouw en (e) Kleine kernen Deze projectgroepen bestaan uit private enof publieke deelnemers afhankelijk van het project De projecten komen onder leiding van een nader te benoemen projectleider De aangestelde projectleider stemt af met een afgevaardigde van de provincie Fryslacircn en contactpersonen uit de Kerngroep zoals beschreven in deze Roadmap Op korte termijn zal er gestart worden met de verdere samenstelling van de projectgroepen conform de voorstellen in de afzonderlijk roadmaps
lsquoVerticalersquo activiteiten
Daarnaast zijn er drie lsquoverticalersquo projectactiviteiten die op alle projectgroepen van toepassing zijn namelijk onderwijsvernieuwing kennisborging en promotie en communicatie In alle vijf projectgroepen spelen deze aandachtsgebieden een belangrijke rol In het bijzonder voor het onderwijs geldt dat wij vanuit elke projectgroep spin-off effecten en digitale toepassingen verwachten die voor onderwijsdoeleinden ingezet kunnen worden Daarmee kan onderwijs een belangrijke integrale en verbindende functie vervullen tussen de projectengroepen onderling alsook een belangrijke rol spelen in de kennisborshyging Voor promotie en communicatie geldt hetzelfde De Kerngroep is in eerste instantie verantwoordelijk voor de lsquohorizontalersquo activiteiten
De Friese ICT-innovatie Alliantie kent de volgende organisatiestructuur
F R I E S E I C T - I N N O V A T I E A L L I A N T I E 42
ONDERWIJSVERNIEUWING
PROMOTIE EN
COMMUNICATIE
KENNNISBORGING
Raad van Advies Taak klankbord en ambassadeursfunctie
KerngroepTaak Advisering en aansturing Alliantie Opstellen Roadmap
toezien op uitvoering en monitoring
Friese ICT innovatie-alliantie Taak Uitvoering Roadmap in projectgroepen
Resultaat Minimaal eacuteeacuten project per projectgroep geschikt voor opschaling en zelfstandige continuering na 2 jaar
Projectgroep Draadloze meren
Projectgroep Sport Experience
Projectgroep Zorg
Projectgroep Jachtenbouw
Projectgroep Kleine kernen
Figuur 9 Organisatiestructuur van de Friese ICT-innovatie Alliantie
43F R I E S E I C T - I N N O V A T I E A L L I A N T I E
F R I E S E I C T - I N N O V A T I E A L L I A N T I E 44
7 Ter afsluiting In deze Roadmap voor ICT-innovatie in Fryslacircn heeft de Kerngroep haar visie neergelegd en haar plannen voor innovatieve pilotprojecten geformuleerd Duidelijk mag zijn dat de Alliantie een krachtige ambitie heeft die nu in concrete acties en plannen moeten worden vertaald Hiervoor is het noodzakelijk de komende maanden een plan van aanpak en een concreet en gedragen businessplan per project uit te werken In totaal kennen de beoogde projecten een financieringsbehoefte van circa twaalf miljoen euro Hiervoor zal een beroep gedaan worden op bijdragen vanuit (1) het bedrijfsleven (2) de provincie Fryslacircn en (3) overige partijen waaronder gemeenten stimulerings- en innovatiefondsen nationale overheid en Europese regelingen De Kerngroep ziet als uitgangspunt voor financiering van de projecten de volgende verdeling voor iedere twee euro aan geld van derden draagt de provincie eacuteeacuten euro bij (33) wat in de wandelgangen ook wel de Galema-norm wordt genoemd
De Kerngroep is verheugd haar visie in deze Roadmap te mogen aanbieden aan Gedeputeerde Staten van Fryslacircn en verzoekt om concrete ondersteuning voor uitvoering van de voorgenomen projecten Naast de gewenste co-financiering zoals hiervoor beschreven bestaat concreet behoefte aan financieumlle ondersteuning van de opstartfase (eerste drie tot zes maanden) Per project is circa euro 50000- euro nodig om de businesscases volledig te kunnen uitwerken en alle noodzakelijke projectvoorbereidingen te treffen (seed money) Hiervoor doen wij eveneens een beroep op Gedeputeerde Staten van Fryslacircn om de Alliantie voor de helft in deze kosten tegemoet te komen In deze voorfase is het weinig realistisch om uit het bedrijfsleven en vanuit andere instellingen volledige voorfinanciering te verwachten Wel zal in grote mate een beroep worden gedaan op zo veel mogelijk kostenloze medewerking van de stakeholders om in deze voorfase de noodzakelijke voorbereidingen te treffen
De visie van de Kerngroep heeft geresulteerd in serieuze plannen om in een multishystakeholder omgeving economie en samenleving in Fryslacircn een impuls te geven via ICT-innovatie Deze serieuze plannen waarvoor reeds veel commitment in het veld is uitgesproken vragen nu om serieuze ondersteuning De vraagstukken en behoeften van burgers en gebruikers in Fryslacircn staan daarbij centraal en ons motto luidt drsquor op en drsquor over
F R I E S E I C T - I N N O V A T I E A L L I A N T I E 45
Bijlage 1 SWOT-analyse
Sterkten Wat is de kracht van Fryslacircn
Een kenmerkende sterkte van Fryslacircn is eenvoudig te observeren Fryslacircn beschikt over veel ruimte zeker in vergelijk met de Randstad Daarbij komt dat de afstand tussen de Randstad en Fryslacircn relatief beperkt is De ruimte die Fryslacircn biedt maakt het mogelijk om er kwalitatief hoogwaardig te recreeumlren en te wonen Fryslacircn heeft veel mogelijkheden hiertoe die bovendien van hoge kwaliteit zijn Het toerisme in Fryslacircn drijft grofweg op drie pijlers watersport de rust van de Waddeneilanden en de cultuur van een aantal steden en dorpen (waaronder de ldquoElf Stedenrdquo)
In de Friese economie neemt de agrarische sector traditioneel een grote rol in Tegenwoordig is deze rol kleiner dan vroeger maar het is nog steeds een relatief omvangrijke sector Bovendien heeft de Friese landbouw de laatste decennia haar processen sterk verbeterd De productiviteit van deze sector is ndash zelfs vanuit een Nederlands perspectief - zeer hoog De sterke agrarische sector heeft mede geleid tot ontwikkeling van een florerende foodsector Het aandeel van de dienstensector ligt in Fryslacircn traditioneel onder het Nederlandse gemiddelde Hoewel dit nog steeds het geval is is deze sector vanaf circa 1995 een flinke inhaalslag aan het maken Binnen de dienstensector in Fryslacircn heeft vooral financieumlle dienstverlening een relatief groot aandeel Andere gebieden waarin Fryslacircn sterk is zijn de metaal- en elektrosector en watertechnoshylogie
Fryslacircn en de Friezen kennen een sterke identiteit Ze hebben een eigen taal volkslied en vlag en onderscheiden zich hiermee van de rest van Nederland Hierdoor bestaat er een grote sociale cohesie Dit speelt met name in de dorpen een grote rol in het dagelijkse leven
Zwakten Wat zijn de beperkingen in Fryslacircn
Fryslacircn is opgebouwd uit 417 kernen waarvan 344 kernen uit minder dan 1500 inwoners bestaan Er is dus een lage mate van verstedelijking waardoor positieve agglomeratieshyeffecten uitblijven Veel van deze kleine kernen hebben te maken met een laag en dalend voorzieningenniveau Denk hierbij aan het verdwijnen van postkantoren scholen supermarkten et cetera Dit is duidelijk de negatieve keerzijde van de ruimtelijke structuur van Fryslacircn
Fryslacircn is de provincie die voorop loopt met vergrijzing Nergens in Nederland zijn er zo weinig jongeren In combinatie met een lage arbeidsparticipatie van ouderen en vrouwen heeft dit een negatief effect op de economie Overigens neemt de arbeidsparticipatie vooral van vrouwen de laatste jaren wel sterk toe
Er zijn in Fryslacircn weinig grote industrieeumln en het MKB heeft een groot aandeel in de werkgelegenheid Dit zou een van de oorzaken kunnen zijn van de lage RampD-inspanningen in de provincie Het wordt ook als oorzaak genoemd van de lagere arbeidsproductiviteit maar het is niet duidelijk of dat geheel terecht is In de samenstelling van de werkgelegenshyheid valt op dat de quartaire sector (zorg onderwijs overheid et cetera) sterk oververtegenwoordigd is Het aandeel van bedrijven dat producten en diensten afzet buiten de provincie (stuwende bedrijvigheid) is relatief beperkt
F R I E S E I C T - I N N O V A T I E A L L I A N T I E 46
Verschillende bronnen refereren aan de lage kwaliteit van het onderwijs in Fryslacircn Hierbij speelt het ontbreken van een universiteit een rol Door de afwezigheid van een universiteit behouden Vwo-leerlingen minder binding met Fryslacircn Hoger opgeleiden trekken hierdoor weg naar omliggende regiorsquos en de stroom hoger opgeleiden naar Fryslacircn is vrij beperkt Het gevolg is een braindrain Opvallend is het lage gemiddelde niveau van de leerlingen die de basisschool verlaten Er is geen overeenstemming over de oorzaak hiervan Een ander opvallend element is de aanwezigheid van achterstandswijken in Fryslacircn Hoewel dit vaak als een probleem van grote steden wordt gezien kampen ook veel dorpen en steden in (vooral Noord-)Fryslacircn met deze problematiek
Kansen Welke mogelijkheden biedt de omgeving
In Nederland neemt het aandeel 65-plussers van de totale bevolking toe Deze bevolkingsgroep geeft meer geld uit aan recreatie en aan zorg Een deel kiest zelfs voor het verhuizen naar een prettigere omgeving en gaan hoogwaardiger wonen Fryslacircn kan profiteren van deze demografische ontwikkeling door voorzieningen te treffen voor deze groep Hierbij zou ze zich kunnen profileren als het lsquoFlorida van het Noordenrsquo Door koploper te zijn met woon-zorgconcepten kan er een nieuwe markt ontstaan Doordat leeftijdssamenstelling van de groep vakantiegangers verandert zal er ander type vraag naar voorzieningen en activiteiten ontstaan Ook hierop kan worden ingespeeld Ook zorgtoerisme kan interessante mogelijkheden bieden voor Fryslacircn
Fryslacircn zou extra middelen kunnen aantrekken door aanspraak te maken op verschillende (Europese) fondsen Doordat Fryslacircn door sommige beleidsorganen wordt gezien als een achterstandsgebied komt men in aanmerking voor specifieke fondsen Maar er zijn ook generieke (Europese) fondsen waarop aanspraak gemaakt kan worden
Waar Fryslacircn beperkt profiteert van positieve agglomeratie-effecten beginnen sommige delen van de Randstad negatieve agglomeratie-effecten te ervaren zoals hoge grondprijzen verkeerscongestie en verpaupering van wijken Indien Fryslacircn goed digitaal ontsloten is kan het voor sommige organisaties interessant zijn om naar Fryslacircn te verhuizen
Groeiende aandacht voor (duurzame) energie en watertechnologie kan voor Fryslacircn kansen bieden De ruimtelijke structuur biedt bijvoorbeeld mogelijkheden voor het opwekken van zonne-energie of biomassa Ook het (zoute en zoete) water biedt hiertoe mogelijkheden De kennis die Fryslacircn heeft op het gebied van watertechnologie kan in de toekomst misschien in een bredere markt worden toegepast
De stijgende voedselprijzen zullen voor Fryslacircn grosso modo een positief effect hebben Zowel de agro- als de foodsector die een groot gedeelte van de stuwende bedrijvigheid vertegenwoordigen kunnen hier van profiteren
Bedreigingen Hoe kan de omgeving Fryslacircn schaden
De beperkte stuwende bedrijvigheid maakt Fryslacircn afhankelijk van andere inkomstenstroshymen uit Nederland Denk hierbij aan inkomsten uit sociale verzekeringen uitkeringen maar ook inkomsten uit de zorg Verandering in nationaal beleid kunnen hierdoor grote consequenties hebben voor de Friese economie en samenleving Ook inkomsten uit de landbouwsubsidies van de EU maken Fryslacircn kwetsbaar De Europese Unie reserveert jaarlijks bijna de helft van haar begroting voor het Gemeenschappelijk Landbouwbeleid Onder andere door de toetreding van nieuwe EU lidstaten kunnen deze middelen onder druk komen te staan
F R I E S E I C T - I N N O V A T I E A L L I A N T I E 47
Een andere bedreiging is de filiaaleconomie Veel bedrijfsvestigingen vooral in de zakelijke dienstverlening zijn nevenvestigingen De hoofdkantoren zitten veelal in de Randstad Deze locaties zijn hierdoor voor een groot deel afhankelijk van beslissingen die op andere plaatsen worden genomen
De internationalisering van de economie zorgt voor extra concurrentiedruk Vooral de lageropgeleiden ervaren een steeds grotere druk uit lagelonenlanden Omdat Fryslacircn relatief weinig hoogopgeleiden kent kunnen de negatieve consequenties van globalisering groter zijn dan in andere delen van ons land
F R I E S E I C T - I N N O V A T I E A L L I A N T I E 48
Bijlage 2 Additionele kerncijfers
Onderwijs
Fryslacircn heeft geen universiteit Het aantal studenten dat in Fryslacircn woont en een mastershydiploma ontvangt is zeer laag circa 200 per jaar Wel kent Fryslacircn enkele HBO-instellingen Toch is het aantal studenten dat een bachelorgraad ontvangt relatief beperkt vergeleken met andere provincies18
Geslaagden HBO Bachelor (naar woonplaats student)
0
2000
4000
6000
8000
10000
12000
14000
2000 2001 2002 2003 2004 2005
Groningen
Friesland
Drenthe
Overijssel
Flevoland
Gelderland
Utrecht
Noord‐Holland
Zuid‐Holland
Zeeland
Noord‐Brabant
Limburg
Figuur 10 Ontwikkeling van het aantal HBO Bachelor afgestudeerden in de Nederlandse provincies
Het aantal banen in het onderwijs is in Fryslacircn relatief hoog Dit is opmerkelijk gezien het ontbreken van een universiteit19
18 CBS ndash Statline [25]
19 LISA - bewerkt door Dialogic [27]
F R I E S E I C T - I N N O V A T I E A L L I A N T I E 49
Relatief aantal banen (Onderwijs)
50
55
60
65
70
75
80
85
90
2003
2004
2005
2006
2007
Groningen
Friesland
Drenthe
Overijssel
Gelderland
Flevoland
Utrecht
Noord‐Holland
Zuid‐Holland
Zeeland
Noord‐Brabant
Limburg
Figuur 11 Ontwikkeling van het relatief aantal banen in het onderwijs in de Nederlandse provincies
Zorg
Een manier om de omvang van de zorgsector te bepalen is het aantal ziekenhuisbedden In Fryslacircn zijn er relatief weinig bedden per inwoner ten opzichte van andere provincies Gezien de hoge mate van vergrijzing is dit opmerkelijk20
Hospital beds per million inhabitants
0
100
200
300
400
500
600
700
800
1993
1994
1995
1996
1997
1998
1999
2000
2001
2002
Groningen
Friesland
Drenthe
Overijssel
Gelderland
Flevoland
Utrecht
Noord‐Holland
Zuid‐Holland
Zeeland
Noord‐Brabant
Limburg
Figuur 12 Ontwikkeling van het aantal ziekenhuisbedden in de Nederlandse provincies
Een andere indicator van de relatieve omvang van de zorgsector is het relatief aantal banen Hier valt vooral op dat zich in 2006 een flinke daling voordeed21
20 European Commission - Eurostat [26] 21 LISA - bewerkt door Dialogic [27]
F R I E S E I C T - I N N O V A T I E A L L I A N T I E 50
Relatief aantal banen (Zorg)
120
130
140
150
160
170
180
190
2003
2004
2005
2006
2007
Groningen
Friesland
Drenthe
Overijssel
Gelderland
Flevoland
Utrecht
Noord‐Holland
Zuid‐Holland
Zeeland
Noord‐Brabant
Limburg
Figuur 13 Ontwikkeling van het relatief aantal banen in de zorg in de Nederlandse provincie
F R I E S E I C T - I N N O V A T I E A L L I A N T I E 51
Figuur 14 Overzicht van de relevante ICT Projecten in Fryslacircn
F R I E S E I C T - I N N O V A T I E A L L I A N T I E
Zo
rg
Zorg
Net
Frie
slan
d (
SG
)
Car
dio
logie
net
wer
k Fr
iesl
and
(MCL
NSD
)H
uis
van
het
Hed
en (
GEEF)
Tel
econfe
renci
ng v
ia Z
NF
(SG
)
Tel
econsu
ltat
ie A
mel
and (
CI
ZTS)
Virtu
eel bez
oek
uur
(ZTS
ZSA)
Virtu
ele
Thuis
zorg
(PF
KN
TH
FL)
Pasa
na
(Nijfinst
er)
Thuis
zorg
het
Fries
e La
nd
(N
ijfinst
er)
Sm
art
Car
ing C
om
munitie
s(D
T2015
Nijfinst
er)
O
TTO
(RIF
)
Ket
enZorg
Frie
slan
d
EPD
sch
akel
punt
OZIS
(SG
)
Sm
art
Car
ing C
om
munitie
s(D
T2015)
Ske
wie
l Try
nw
alden
Van
A n
aar
B(e
ter)
pap
ierloos
(SG
)Virtu
ele
HAP
Frie
slan
d (
SG
)
Web
dokt
er (
HZL)
Leer
-Zorg
port
al (
PF
MCL
TFW
G
GZ
RF)
Zorg
Dom
ein F
ries
land
Support
Fry
slan
JGZ p
lus
ouder
port
aal (T
FW)
Zorg
Net
Frie
slan
d p
ort
al (
SG
)
Dig
itaa
l Thuis
hote
l (P
F)
Foar
Elk
oar
(VFG
CIZ
ZF
FZ
en
ZKF )
Een
duid
ig p
atieuml
ntp
ort
aal (S
G)
Toer
ism
e m
et z
org
Zorg
Innova
tie
Foru
m
N
twurk
Fries
land
On
derw
ijs
Ser
ious
gam
es f
acto
ry (
NH
L)
Kla
sseg
las
(KN
)
Wad
den
cam
pus
(KN
RFP
)
Wad
den
cam
pus
(KN
RFP
)
Vid
eoco
nfe
renci
ng B
oger
man
(SB)
Frie
slan
d L
eern
etw
erk
(NH
L)
Inte
rnet
acad
emie
(N
HL)
Ener
gie
k (K
N
RFP
)
EdyF
rysk
(PF
)
Did
icla
ss (
NH
L)
Onlin
e lo
ket
Frys
lan (
PF)
Tom
ke (
Afucirc
k en
Bib
lioth
eeks
ervi
ce F
r ysl
an)
Vee
nques
t (N
HL)
Inte
rnet
acad
emie
(N
HL)
N
twurk
Fries
land
Overh
eid
ISZF
(ISZF)
NO
FA (
NO
FA)
Kle
ine k
ern
en
IPTV
Gam
enat
ions
(PF
KN
)
Doar
psb
acircn (
SD
)
Vital
Rura
l Are
a (N
ijfinst
er
NO
FA
RFP
TH
FL
KN
)Fr
oek
sTV (
FR-I
X
IV)
Virtu
ele
loke
tten
(KN
)
NO
FA (
NO
FA)
Vital
Rura
l Are
a (N
ijfinst
er
NO
FA
RFP
TH
FL
KN
)
Kij o
p I
T s
poor
(PF)
Doar
psb
acircn (
SD
)
Onts
luitin
g d
orp
sarc
hie
ven
(SD
W)
Am
bula
nte
han
del
(KN
N
BL
D
oar
psb
an)
N
twurk
Fries
land
MK
B
To
eri
sme
Gam
efes
tiva
l ldquoG
-Am
elan
drdquo
(NH
LG
ame
Val
ley
PF
en K
N)
3D
Vis
ual
isat
ies
(NH
L G
L P
F)
Frys
lacircn G
ames
(PF
)
Sucircke
rei (P
V
AN
WB
GD
LP
P)
Frys
lacircn R
ing (
PF)
Inte
ract
ieve
hots
pots
(KN
)
Nat
uurw
ebca
m (
VVV A
mel
and)
Bre
edst
rate
n (
NO
FCO
M)
ND
IV (
Syn
tens)
NO
FCO
M (
NO
FA
MKB N
OO
RD
Eal
a Fr
ya F
rese
na
(II
I)
KN
RFP
en O
NO
F)
Fiet
sroute
pla
nner
(FB
)
E-T
sjer
ke (
PF)
Toer
istisc
he
E-b
usi
nes
s (P
F)
Mobik
om
(PF
SVD
et
c)
Toer
ism
e m
et z
org
Zorg
eloos
Frys
lacircn (
PF)
Dig
ital
e w
ater
psp
ort
pas
(PF
)
Eile
en
N
twurk
Fries
land
Bijlage 3 Overzicht relevante ICT Projecten in Fryslacircn
Gam
ing
Bre
ed
ban
d
Beeld
com
shym
un
icati
e
Kete
nd
igit
alshy
iseri
ng
Inte
rnett
oeshy
pass
ing
po
rtal
Mob
iele
to
ep
ass
ing
en
Ove
rig (
wet
ensc
hap
pel
ijke
) in
itia
tiev
en
Frie
se S
olla
rchal
lenge
Blu
e Ener
gy
(WETSU
S)
52
Literatuur [1] RUG (2003) Arbeidsproductiviteit in Fryslacircn Een analyse van het niveau en de groei van 1990-2000 Onderzoek in opdracht van Gedeputeerde Staten van de Provincie Fryslacircn en de Kamer van Koophandel Fryslacircn URSI-rapport 305
[2] van der Elst-van der Lans Michelle Piet Rijk (2006) Lokale bedrijvigheid leefbaarheid en sociale vitaliteit in het landelijk gebied van Friesland LEI Den Haag
[3] Provincie Fryslacircn (2007) Sociaal Rapport Fryslacircn 2007
[4] Valentijn Bolhuis (2005) Friese sterkten in economisch perspectief Toekomstvisie op de ruimtelijk-economische ontwikkeling van de provincie Friesland RUG
[5] CBS (2007) Inwoners Randstad verdienen het meest httpwwwcbsnlnlshyNLmenuthemasinkomen-bestedingenpublicatiesartikelenarchief20072007-2240shywmhtm
[6] Meester Wilhelm J amp Pieter H Pellenbarg (2001) Changing regional images Are regional marketing campaigns successful Paper for the 41st European Congress of the Regional Science Association Zagreb 2001
[7] CPB (2006) Reactie op Probleemanalyse Zuiderzeelijn
[8] AD (2008) Toename van zwakke scholen
[9] Verwey Jonker instituut Kinderen in Tel Databoek 2006
[10] Verwey Jonker instituut Kinderen in Tel Databoek 2008
[11] Ministerie van EZ (2007) Koers Noord op weg naar pieken Duurzame groei door omschakeling naar een kenniseconomie
[12] Stelder (2002) Regionaal Economische Verkenningen 2002 Groningen Friesland en Drenthe
[13] Stelder Broersma J van Dijk (2008) Noordelijke Arbeidsmarkt Verkenning 2008
[14] Broersma Lourens en Jouke van Dijk (2006) Het belang van de industrie in het Noorden 1950-2025 Onderzoek in opdracht van de Stichting TxU Noord-Nederland Groningen Faculteit Ruimtelijke Wetenschappen Rijksuniversiteit Groningen URSI-research report nr 316
[15] Provincie Friesland (2002) Nota sociaal-economisch beleid
[16] SCP (2006) Thuis op het platteland Den Haag
[17] EZ (2007) ICT agenda 2008-2011 De gebruiker centraal in de digitale Dienstenmaatschappij Den Haag
[18] WRR (2008) Innovatie Vernieuwd opening in viervoud Amsterdam University Press Den Haag Amsterdam
[19] Provincie Friesland (2007) Koers op Fryslacircn - Het Friese Meren Project 2e fase
[20] ECP (2008) Gaming meer dan een spelletje Den Haag
F R I E S E I C T - I N N O V A T I E A L L I A N T I E 53
[21] Provincie Friesland (2007) Fryske Fiersichten wurkprogram 2009 - 2011
[22] Provincie Friesland (2006) Fryslacircn toeristische topattractie in Nederland van de Provincie Fryslacircn
[23] Ministerie van VWS (2003) Quick Scan Kleine Kernen Den Haag
[24] Ministerie van Economische Zaken (2006) Verslag Innovation Lecture Den Haag
[25] httpstatlinecbsnl
[26] httpeceuropaeueurostat
[27] httpwwwlisanl
[28] ING (2007) Starterscampagne
[29] Vital rural area project activities annex 7
[30] Dialogic (2006) Initiatieven voor het bevorderen van eSkills van de beroepsbevolking in zes Europese landen Utrecht
[31] Rutten amp Koops (2007) Creatieve industrie en informatie- en communicatietechnologie in Noord Nederland Rapport naar aanleiding van de Noordermatch 2007
[32] Henry Chesbrough Open Innovation The new imperative for creating and Profiting from TechnologyHarvard business school Press
F R I E S E I C T - I N N O V A T I E A L L I A N T I E 54
Auteurs
drs Sven Maltha iring Reg Brennenraedts drs Hugo Gillebaard
Contact
Secretariaat Friese ICT-innovatie Alliantie pa Hooghiemstraplein 33-36 3514 AX Utrecht Tel +31 (0)30 215 05 80 Fax +31 (0)30 215 05 95 malthadialogicnl
In Fryslacircn is de primaire (landbouw) en secundaire (industrie) sector sterk ontwikkeld Dienstverlening zowel commercieel (tertiair) als niet-commercieel (quartair) zijn minder omvangrijk Overigens is het aantal bedrijfsvestigingen in Fryslacircn in generieke zin omvangrijk Dit betekent concreet dat er relatief veel MKB is en relatief weinig grootbeshydrijf8
Figuur 4 Aantal bedrijfsvestigingen in de primaire secundaire tertiaire quartaire sector in de Nederlandse provincies
In de drie noordelijke provincies is de werkgelegenheid in de ICT-sector benedengemidshydeld Elke provincie heeft minder dan 3 van de totale werkgelegenheid uit deze sector in Nederland In Fryslacircn zijn vooral banen op het gebied van hardware en diensten schaars9
Content Diensten Hardware
Nederland 122027 206297 90396
Groningen 3238 6447 2111
Fryslacircn 2853 3923 1044
Drenthe 1593 2507 1962
Tabel 1 Totaal aantal banen in drie ICT-sectoren (2005)
8 CBS ndash Statline [25] 9 Rutten amp Koops (2007) Creatieve industrie en informatie- en communicatietechnologie in Noord
Nederland Rapport naar aanleiding van de Noordermatch 2007 [31]
F R I E S E I C T - I N N O V A T I E A L L I A N T I E 18
Ondanks het beperkt aantal banen in de ICT-sector kent Fryslacircn wel een bovengemiddelde groei van het aantal banen daarbinnen Maar ook de creatieve industrie groeit in Fryslacircn Zeker als we het afzetten tegen de krimp in de provincie Groningen 10
Creatieve industrie ICT
Nederland 32 21
Groningen -04 34
Fryslacircn 36 28
Drenthe 47 17
Tabel 2 Gemiddelde procentuele jaarlijkse groei aantal banen (1996-2005)
Uitgaven aan RampD
Het onderstaande figuur laat zien dat de uitgaven aan innovatie als deel van het bruto binnenlands product in Fryslacircn laag zijn ten opzichte van de overige Nederlandse provincies
Gross expenditure on RampD as a of GDP (all sectors)
00
05
10
15
20
25
30
35
1996 1997 1998 1999 2000 2001 2002 2003 2004 2005
Groningen
Friesland
Drenthe
Overijssel
Gelderland
Flevoland
Utrecht
Noord‐Holland
Zuid‐Holland
Zeeland
Noord‐Brabant
Limburg
Figuur 5 Ontwikkeling van de uitgaven aan RampD als onderdeel van het bruto binnenlands product in de Nederlandse provincies
Een reden dat Fryslacircn relatief lage RampD-uitgaven kent is de schaarste van grote hightech bedrijven in de provincie Dit in tegenstelling tot bijvoorbeeld de provincie Noord-Brabant die in de bovenstaande grafiek dan ook de hoogste RampD-uitgaven laat zien Een andere verklaring waarom Fryslacircn lager scoort op RampD-uitgaven dan veel andere provincies is het ontbreken van een universiteit en het geringe aantal kennisinstellingen De investeringen in innovatie moeten dus uit het bedrijfsleven komen Dit is zeker in het licht van het grote aantal MKBrsquoers in Fryslacircn een hele opgave Ter informatie Philips ASML DSM en Oceacute
10 Rutten amp Koops (2007) Creatieve industrie en informatie- en communicatietechnologie in Noord Nederland Rapport naar aanleiding van de Noordermatch 2007 [31]
F R I E S E I C T - I N N O V A T I E A L L I A N T I E 19
hebben een zeer grote invloed op de scores van respectievelijk Noord-Brabant en Limburg11
Het is belangrijk om het onderscheid te maken tussen RampD en innovatie RampD gaat over uitgaven (input) innovatie over resultaten (output) Wanneer in de wederzijdse relaties tussen producten of diensten processen en markten een vernieuwing of essentieumlle verbetering wordt gerealiseerd waarmee de concurrentiepositie van het bedrijf verbetert dan is er feitelijk sprake van innovatie Het verbeteren van de concurrentiepositie (binnen 2-4 jaar) van het bedrijf is daarbij essentieel en verklaart het verschil met het verrichten van (fundamenteel) onderzoek door bedrijven12
Ondanks dat Fryslacircn lage RampD-uitgaven kent zijn er voldoende mogelijkheden om zowel in bedrijven als in maatschappelijke instellingen innovatie te realiseren Vooral bij sociale innovatie zijn andere randvoorwaarden doorslaggevend dan bij technologische
Demografie en geografische spreiding
De mate van vergrijzing in Fryslacircn is relatief hoog De provincie vergrijst sinds 2002 versneld maar is inmiddels ingehaald door Limburg Ook Zeeland en Drenthe vergrijzen momenteel sneller13
Grijze druk
14
16
18
20
22
24
26
28
30
32
1995 1996 1997 1998 1999 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 Groningen Friesland Drenthe Overijssel
Flevoland Gelderland Utrecht Noord‐Holland
Zuid‐Holland Zeeland Noord‐Brabant Limburg
Figuur 6 Ontwikkeling van de verhouding inwoners ouder dan 65 jaar ten opzichte van de werkzame populatie in de Nederlandse provincies
Het merendeel van Fryslacircn bestaat uit niet-verstedelijkt gebied en platteland Daar woont ook circa 70 van de bevolking Ondanks zorgen over de afnemende leefbaarheid zien we geen daling van het relatieve aantal inwoners op het platteland De cijfers over de afgelopen dertien jaar tonen een constant beeld 14
11 European Commission - Eurostat [26] 12 Bron Arno Gielen TCNN 2008 13 CBS ndash Statline [25] 14 CBS ndash Statline [25]
F R I E S E I C T - I N N O V A T I E A L L I A N T I E 20
1997
1998
1999
2000
2001
2002
2003
2004
2005
2006
2007
Verdeling van inwoners over dorpen en steden
0
20
40
60
80
100
Zeer sterk stedelijk Sterk stedelijk Matig stedelijk Weinig stedelijk Niet stedelijk
Figuur 7 Ontwikkeling van de verstedelijking in Fryslacircn
Traditioneel heeft Fryslacircn een sterke agrarische sector Alleen in Zeeland zijn er - relatief gezien - meer mensen werkzaam in de landbouw De werkgelegenheid neemt onder toenemende internationale concurrentiedruk versneld af
33 SWOT-analyse
Een SWOT-analyse is een methode om de sterkten en zwakten van een organisatie of regio te bepalen en af te zetten tegen veranderende omgevingsfactoren die zowel kansen als bedreigingen kunnen vormen De analyse bevat dan ook de volgende vier elementen Strengths Weaknesses Opportunities amp Threats De sterkten en de zwakten zijn vooral intrinsiek De kansen en bedreigingen kunnen vaak van buitenaf komen
Literatuuronderzoek gesprekken met beleidsmedewerkers van de provincie en een sessie met de Kerngroep vormden de basis voor een SWOT-analyse voor Fryslacircn De volgende matrix toont de sterkten en zwakten afgezet tegen mogelijke kansen en bedreigingen (zie bijlage 1 voor nadere toelichting en bijbehorende bronnen) De matrix is vervolgens aangevuld door de Kerngroep (blauw gearceerd)
F R I E S E I C T - I N N O V A T I E A L L I A N T I E 21
SWOT-analyse provincie Fryslacircn
Sterkten Zwakten Kansen Bedreigingen
Veel ruimte relatief dicht bij de Randstad [4] [7] [16]
Lage verstedelijkingsgraad [16]
Sterke landelijke vergrijzing en toename vraag naar zorg [3] [4] - Zorginnovatie
Afhankelijkheid van inkomsten van Rijk en EU (zoals landbouwsubsidies WW-uitkeringen) [3] [4] [15] [16]
Kwantiteit en kwaliteit van natuur- en recreatiegebieshyden [4] en de reputatie hiervan [6]
Hoger opgeleiden trekken weg door gebrek aan passend werk (braindrain) [15]
Middelen uit verschillende (Europese) fondsen [2] [4] [11]
Internationalisering van de economie zorgt voor extra concurrentiedruk [4] [15]
Sterke foodsector [4] [12] Voorzieningenniveau in dorpen is laag en neemt af [2] [3] [16]
Toenemende dreiging van dichtslibben Randstad [4]
Veel nevenvestigingen van bedrijven en instellingen weinig hoofdvestigingen [15]
Sterke en productieve agrarische sector [4] [12]
Veel achterstandswijken [9] [10]
Groeiende aandacht voor alternatieve energie en waterzuivering [4]
Opvolging in MKB vanwege familiebedrijven
Sterke metaal-electro sector [14]
Kwaliteit van het (basis)onderwijs en ontbreken universiteit [3] [6] [7] [8] [16]
Toenemende behoefte aan hoogwaardig wonen [4]
Te veel interne gerichtheid en te beperkte openheid
Sterk in watertechnologie [11]
Lage arbeidsparticipatie van vrouwen en ouderen [3] [12] [13]
Hoge en stijgende prijzen voor energie en voedsel
Sterke focus van overheden op de fysieke omgeving en infrastructuur
Grote sociale samenhang tussen Friezen [2]
Lage arbeidsproductiviteit en laag innoverend (ICT) vermogen en dus lagere inkomsten [1] [4] [5] [11]
De fysiek en sociale eigenheid van het gebied nodigen uit tot duurzame ontwikkeling
Sterk groeiende (maar relatief kleine) dienstensector [12] [13][14]
Laag aandeel van stuwende bedrijvigheid en hoog aandeel quartaire sector [4]
Koopkrachtige ouderen die (re)migreren naar Fryslacircn
Eigen taal en cultuur [incl arbeidsethos]
Hoge mate van vergrijzing [3] [4]
Internationaal recreatiepark
Ligging aan zee Beperkt organiserend vermogen [publiek en privaat]
Opwarming (Global warming)
Infrastructuur voor verkeer op het water
Leegstand in dorpen Deltaplan dijken
Diversiteit in ruimte Calimero effect (willen bewijzen)
Bevolkingsgroei genereert meer businessmogelijkheden
Imago eigen identiteit normen en waarden (11 steden)
Gebrek aan publiek ondernemerschap in de publieke sector Lange termijn visie ontbreekt soms
Spreiding zorg veiligheid door dunbevolktheid
Tabel 3 Overzicht van de sterktes zwakten kansen en bedreigingen van de Provincie Fryslacircn
Door middel van de uitkomsten van de SWOT-analyse gecombineerd met de moderne visie op innovatie (hoofdstuk 2) en de gepresenteerde cijfers voor Fryslacircn (sect32) komt de Kerngroep in het volgende hoofdstuk tot haar centrale visie op ICT-innovatie in Fryslacircn
22 F R I E S E I C T - I N N O V A T I E A L L I A N T I E
4 Visie op ICT-innovatie in Fryslacircn
41 Inleiding
De Friese ICT-innovatie Alliantie beoogt met slimme inzet van ICT economische en maatschappelijke innovatie in Fryslacircn te versterken en te versnellen Omdat de wereld en ook Fryslacircn snel verandert heeft de Kerngroep een aantal toekomstbeelden voor 2020 samengevat in een mindmap Vanuit deze toekomstbeelden gecombineerd met de uitkomsten uit de SWOT-analyse en bijbehorende discussies heeft de Kerngroep haar centrale visie een missie en bijbehorende concrete ambitie voor de komende twee jaar geformuleerd Deze visie wordt in dit hoofdstuk gepresenteerd
42 Toekomstbeelden van Fryslacircn anno 2020
De Kerngroep heeft haar stip aan de horizon bepaald met behulp van mind mapping De mindmap in Figuur 8 is een synthese van de afzonderlijke mindmaps van de verschillende Kerngroepleden Iedere deelnemer kreeg de opdracht om een eigen mindmap samen te stellen met als leidend thema Fryslacircn anno 2020 De toekomstbeelden tonen enerzijds een duidelijke wens voor behoud van de Friese kernkwaliteiten zoals het unieke landschap (in alle diversiteit) de kwaliteit van leven kleinschaligheid in de economie de eigen identiteit en cultuur De beleving van deze Friese kwaliteiten staat dan ook centraal in een aantal mindmaps
De toekomstbeelden die de leden van de kerngroep hadden zijn verder concreet gemaakt Beelden die werden aangereikt zijn onder andere het Florida van Nederland een Internationaal Recreatiepark locatiegebonden informatiediensten voor toeristen (digital awareness) en zogenaamde farm factories als werklocatie Bij al deze beelden lag een sterk accent op duurzame economische ontwikkeling en bewustwording van de schaarse resources bij de burger toerist werknemerwerkgever en consument Daarnaast kent Fryslacircn in 2020 een sterke vergrijzing en ontgroening met een grote behoefte aan zorgshyen oudedagsvoorzieningen en mogelijkheden voor long-life-learning Tevens vormt betere scholing voor de jeugd een belangrijk aandachtspunt Fryslacircn zal onder meer met aantrekkelijke (sport)faciliteiten de jeugd middelen en perspectief moeten bieden voor ontplooiing werk en beleving om een verdere lsquobraindrainrsquo te voorkomen
Verder besteden de opgestelde mindmaps aandacht aan (het open staan voor) invloeden van buitenaf De opkomst van de genetwerkte (stedelijke) samenleving vraagt om meer aandacht voor sociale cohesie in de wijk Dit biedt tal van mogelijkheden op het gebied van sociale innovatie Met inzet van ICT (slimme meters en sensoren) kan de leefomgeving van de milieubewuste burger (bijvoorbeeld CO2-reductie) en de gezondheidsbewuste burger (bijvoorbeeld beperking van fijnstof) verbeteren De opkomst van nieuwe werkvormen vraagt om andere infrastructurele voorzieningen en diensten (communicatie mobiliteit huisvesting identiteit) Denk bijvoorbeeld aan het groeiende aantal ZZPrsquoers die actief zijn binnen verschillende organisaties en werken op verschillende locaties Openstaan voor mondiale ontwikkelingen en in contact staan met de internationale samenleving is hier het credo Deze toekomstbeelden beschrijven het adaptieve vermogen van Fryslacircn om in te spelen op trends die van invloed zijn op wonen werken leren en ondernemen
In het merendeel van de toekomstbeelden staat de gebruiker (als burger leerling leerkracht patieumlnt werknemer ondernemer et cetera) centraal Dankzij vraagsturing
F R I E S E I C T - I N N O V A T I E A L L I A N T I E 23
draait de burger aan de knoppen van het beleid bij gemeenten en provincie (policy pull) Deze gebruiker wordt eveneens nauw betrokken bij experimenteeromgevingen gericht op het realiseren van innovatieve en effectieve producten en diensten Bij een dergelijke inzet van ICT kan de zogenaamde sociale innovatie (zoals toegelicht in sect 22) in Fryslacircn worden bevorderd
Gro
en
Jeugd
Grijs
Frie
secu
ltuur
Gebru
iker
BEHOUD CONSERVERING
DYNAMIEK ADAPTIEF
Kw
alitei
t va
n lev
en
Eig
en k
rach
t
Gen
etw
erkt
Ste
del
ijk
Leve
n
ldquoLiv
ing lab
rdquo
Tel
ewer
ken
Wat
erev
enem
ente
n
bull Flo
rida
van
NL
bull Gen
iete
n va
n ou
de d
agbull G
ezon
dhei
dbull B
esch
ikba
arhe
id lo
catie
gebo
nden
pro
duct
enbull V
estig
ings
klim
aat
bull Dig
ital a
war
enes
sbull C
reat
ieve
bro
edpl
aats
enbullD
uurz
aam
heid
bull Mob
ilitei
tbull V
irtue
le w
erkp
lekk
en
Gro
ene
ruim
te a
lskw
alite
it va
n Fr
ysla
nlsquoC
radl
e to
Cra
dlersquo
Smal
l is
beau
tiful
lKl
eine
ker
nen
Farm
fact
orie
sC
ross
-sec
tora
le d
iens
tver
leni
ng
Nie
uwe
zorg
conc
epte
n z
org
op m
aat
Zorg
op
afst
and
lang
er th
uisw
onen
Perm
anen
te e
duca
tie
bull Bel
even
isse
nbull O
nder
wijs
bull Spo
rtbel
evin
gbull O
verle
ving
stoc
hten
bull E-le
arni
ngbull O
ntgr
oeni
ng
Prom
otie
His
toris
che
plaa
tsen
Bel
evin
gR
eize
n en
pro
mot
ie (r
ecre
atie
)H
ande
l stim
uler
enLo
cale
indu
strie
(wat
er
agrif
ood)
Wer
kgel
egen
heid
ldquoWie
verd
ien
t w
at
vo
or
wie
rdquo
bull Sol
idar
iteit
in d
e w
ijkbull O
pen
voor
mon
dial
e on
twik
kelin
gbull I
CT
om s
ocia
le in
nova
tie te
stim
uler
enbull m
eten
CO
2fij
nsto
fbull Z
ZPv
erza
mel
gebo
uwen
bull slim
me
met
erka
stbull V
eilig
heid
pr
ivac
ybull C
amer
acr
isis
behe
ersi
ng
ldquoFry
slan
is
geen
eilan
d -
sta o
pen
vo
or
dyn
am
isch
e w
ere
ldrdquo
Gro
ots
chalig
eexp
eri
men
teer
om
gevin
gen
Kul
turh
us n
ieuw
e st
ijl
Opt
imal
e be
reik
baar
heid
van
pub
lieke
voo
rzie
ning
en
Eig
en lo
kale
pro
duct
ie (S
LOW
)
ldquoPo
licy
pu
llrdquo
(bu
rger
cen
traal
bij
e-g
ov)
Loka
le p
roduct
en
ldquoWik
i-w
orl
drdquo
Figuur 8 De gecombineerde mindmaps lsquoFryslacircn 2020rsquo van de leden van de kerngroep
F R I E S E I C T - I N N O V A T I E A L L I A N T I E 24
-
43 Visie van de Kerngroep
In het volgende kader is de visie van de Kerngroep verwoord gebaseerd op de uitkomsten van mindmaps en SWOT-analyse (zie sect 33) en de bijbehorende discussies
Visie van de Kerngroep
ldquoFryslacircn dient zich sterk te profileren op de themarsquos duurzaamheid ouderen jeugd en cultuur om in een open omgeving een antwoord te bieden op een snelveranderende sociaaleconomische omgeving (zowel nationaal als mondiaal)rdquo
Aandachtspunten hierbij zijn
bull Kernkwaliteiten behouden en uitbouwen bedreigende zwaktes neutraliseren
bull Ruimte creeumlren voor pilotprojecten en een experimenteeromgeving voor nieuwe dienstverlening en duurzame productie
bull Fryslacircn positioneren als internationaal recreatiepark
bull Fryslacircn profileren als duurzame innovatieve economie
bull ICT als enabler voor vernieuwing doet organisaties veranderen (vakmanschap als driver ICT als hulpmiddel)
bull ICT als enabler draagt bij aan vernieuwing en verbetering van de kwaliteit van onderwijs (gezondheids)zorg en welzijn
bull Successen en unieke sterkten grootschalig uitdragen
bull Alleen die activiteiten krijgen prioriteit waarin ICT de lsquoversnellerrsquo is van een vraag gestuurde ontwikkeling
44 Missie
De Friese ICT-innovatie Alliantie zal vraaggestuurde inzet van ICT gericht op duurzame economische ontwikkeling en sociale innovatie met behoud en uitbouw van de Friese kernkwaliteiten actief stimuleren Met open vizier en in verbinding met de mondiale ontwikkelingen wil de Alliantie ambities vergroten en zwakten op het gebied van onderwijs vergrijzing ondernemingscultuur in sterkten veranderen Met ICT kunnen genoemde domeinen en bedreigingen cross-sectoraal profiteren van de sterktes in ondermeer cultuur recreatie (water) sport zorg en op vakmanschap gerichte maakindustrie
Missie statement
Met cross-sectorale maatschappijgerichte ICT-oplossingen biedt de Friese ICT-innovatie Alliantie een verbindende schakel voor duurzame en sociale innovatie in Fryslacircn
Slogan
Fryslacircn onderneemt duurzaam met slimme ICT
Ambitie
Drsquor op en drsquor over
F R I E S E I C T - I N N O V A T I E A L L I A N T I E 25
45 Ambitie
Uit de geformuleerde visie en bijbehorende missie leidt de Kerngroep een krachtige en concrete ambitie af Voor een periode van twee jaar zet de Kerngroep onder de vlag van de Alliantie een vijftal projectgroepen op die elk eacuteeacuten of meerdere projecten tot uitvoering brengen Voor elke projectgroep geldt de realisering van minimaal eacuteeacuten project met een voorlopersrol voor de provincie Fryslacircn binnen twee jaar De pilotprojecten dienen vanaf de start gebaseerd te zijn op duidelijke probleem- en vraagsstellingen In april 2009 moet er voor elke projectgroep een plan van aanpak gereed zijn Uiterlijk medio 2009 zijn volledig uitwerkte businessplannen beschikbaar met instemming van de deelnemers en bijbehorende financiering om concreet uitwerking te kunnen geven aan verschillende onderdelen van de pilotprojecten Voor sommige projecten geldt dat in een eerder stadium gestart kan worden omdat hiervoor al de noodzakelijke stappen zijn gezet in lopende initiatieven
De (pilot)projecten hebben als achterliggende doelstelling dat zij werkgelegenheid creeumlren olievlekwerking kennen en na een succesvolle pilot zelfstandig door de markt worden gedragen De (pilot)projecten moeten een beweging en een omgeving creeumlren waar een zuigende werking vanuit gaat voor zowel bedrijven en instellingen uit Fryslacircn als van daarbuiten Zo kunnen rondom de projecten clusters van economische enof maatschappeshylijke activiteiten ontstaan Onze ambitie is Drsquor op en drsquor over
46 Criteria projectgroepen
De Kerngroep heeft zorgvuldig focus aangebracht in een long-list aan gegenereerde projectideeeumln en daarmee gebruik gemaakt van volgende criteria en aandachtspunten De criteria zijn ook te gebruiken ter monitoring van de individuele projecten
Aandachtspunten en criteria voor projecten
bull Vraaggestuurd en oplossingen voor concrete problemen
bull Oplossingen binnen strikte kaders moeten meetbaar zijn
bull Grensverleggend en verschil makend voor Fryslacircn
bull Eerste evaluatie binnen een tijdsduur van twee jaar
bull Voorbeeldwerking
bull Modulariteit
bull Duurzaam
bull Samenwerking stimulerend
bull Hergebruik van resultaten elders
bull Inzet van deskundigen bij aanvraag opzet projectteams analyse aanbevelingen
bull Inzicht in noodzakelijke investeringen personeel capaciteit
bull Mogelijkheden voor kruisbestuiving
bull Integrale benadering enof cross-sectoraal
bull Voldoende draagvlak bij politiek en in het veld
bull Uitzicht op economische spin-off
bull Verbetering van de Friese werkgelegenheid
F R I E S E I C T - I N N O V A T I E A L L I A N T I E 26
47 Monitoring en afstemming
Om de voortgang te bewaken zullen de Kerngroepleden de pilotprojecten per kwartaal kritisch monitoren en zo nodig bijsturen De hiervoor genoemde criteria zullen bij deze monitoring worden toegepast Indien de tussentijdse resultaten ontoereikend zijn of de perspectieven voor succes uitblijven zal de Kerngroep namens de Alliantie een negatief advies uitbrengen aan de subsidieverstrekker(s) of zelfs een voorstel tot stopzetting doen De frequentie van (voortgangs)rapportages zullen samenvallen met de terugkoppelmoshymenten die zijn afgestemd met de subsidieverstrekker(s)
Na twee jaar zullen de projectresultaten worden geeumlvalueerd Bij deze evaluatie zullen ook relevante gebruikers cq overheden zorg- of onderwijsinstellingen industrie en MKB en particuliere of overige maatschappelijke organisaties betrokken worden
F R I E S E I C T - I N N O V A T I E A L L I A N T I E 27
5 Roadmaps projectgroepen
51 Inleiding
In dit hoofdstuk bespreken we zes roadmaps voor de geselecteerde projectgroepen Deze roadmaps vormen samenvattingen van de inhoudelijk uitwerkingen die voorzien zijn in de verschillende projectgroepen Hierbij volgen we een sjabloon dat antwoord geeft op de volgende vragen
bull Welke probleem wordt opgelost welke behoefte staat centraal
bull Voor welke doelgroep
bull Welke doelstelling wordt nagestreefd
bull Welke unieke toegevoegde waarde economisch potentieel is voorzien
bull Welke concrete resultaten zijn te verwachten
bull Welke partijen kunnen deelnemen
In de volgende paragrafen is de roadmap per projectgroep nader uitgewerkt Iedere roadmap beoogt op hoofdlijnen een totaalconcept te beschrijven Voor de projectgroep Zorg zijn twee afzonderlijke roadmaps opgenomen namelijk voor de projecten lsquoZorg op afstandrsquo en lsquoQwiekrsquo
52 Draadloze Friese meren
Probleem Fryslacircn wil draadloze breedband dienstverlening inzetten om meer watertoeristen langer en intensiever aan Fryslacircn te binden Veel watertoeristen komen naar Fryslacircn en begeven zich daarbij op de Friese meren en kanalen Hun economische waarde beperkt zich vaak tot de verhuurder en aangrenzende horecagelegenheden Watertoeristen zijn zich onvoldoende bewust van de mogelijkheden in de desbetreffende regiorsquos Door gebrekkige informatievoorziening blijft toch al seizoensgebonden economisch potentieel onbenut Daarnaast zorgt de confrontatie tussen beroepsvaart en de recreatieve watersporter regelmatig voor onveilige situaties
Doelgroep Fryslacircn kent jaarlijks ruim 15 miljoen overnachtingen van watersportshytoeristen 15 Daarnaast recreeumlert de eigen bevolking van Fryslacircn ook intensief op en rond het water
15 Toerdata Noord Toerisme in cijfers 2007
F R I E S E I C T - I N N O V A T I E A L L I A N T I E 29
Doelstelling Ontwikkel en implementeer in twee jaar met inzet van de nieuwste communicatietechnologieeumln die draadloze toepassingen die in het decennium daarna Fryslacircn aantoonbaar sociaaleconomisch versterken
Voor een betere beleving en benutting van Fryslacircn wordt vanuit een gebruikersperspectief ICT ingezet ter
bull Verhoging economische spin-off Friese middenstand
- Dynamische Point-of-interest tafel aan het water
- Exposure voor evenementen concerten exposities etc
bull Verrijking vaarroute-informatie
- Overheidsinformatiedienst actuele brugtijden brughoogshyten vaardiepte gekoppeld aan waterstand tijdelijke obstakels boeicooumlrdinaten en weerbericht (stormwaarshyschuwing)
- Adviesvaarsnelheid breedte vaarweg + belading
- Beroepsvaartalert drukke kruisingen
- Ligplaats reservering + voorzieningen
bull Verhoging servicegraad veiligheid op het water
- Zorg op het water waterambulance Sneek Thuiszorg aan boord telegeneeskunde track amp trace
- Wegenwacht op het water bootbenodigdheden en reparashyties (motorpech zeilmaker brandstof touw en tuigage) + e-diagnose
Toegevoegde waarde Nieuwe draadloze en schaalbare tweeweg breedbandinfrastructuur versnelt de ontwikkeling van digitale (maatschappelijke) dienstverlening
1 Locatiegebonden breedband informatiediensten (interessante locaties evenementen voorzieningen etc) op mobiele en vaste monitoren van zakformaat tot megaschermen
2 Dedicated tweewegverbinding (oa hulpdiensten)
3 Track and trace van schepen (verhuurbedrijven hulpdiensten locale serviceproviders)
4 Live draadloze narrowcasting (zeilwedstrijden muziekshytheaterregistratie)
5 Persoonsgebonden routeplanner (ingang kinderen 65+ sportgezondheid historie natuur culinair etc)
6 E-reserveringssysteem voor jachthavens avondje uit etc
7 Virtuele radar
8 VOIP communicatie in het buitengebied
9 Fryslacircnpas (naast marketing ook Elektronisch Schip Dossier)
F R I E S E I C T - I N N O V A T I E A L L I A N T I E 30
Concrete resultaten Interactie tussen wal en water draagt bij aan seizoensverlenging doelgroepverbreding en intensivering van bestedingen per watertoerist Bij evenementen zoals de Sneekweek krijgt de Friese economie slechts een korte impuls waar slechts een deel van de omliggende bedrijvigheid van kan profiteren Door de verhoogde interactie tussen wal en water zal de Friese middenstand (horeca jachthavens bootbenodigdheden etc) 5 extra omzet worden gerealiseerd Daarnaast beperkt het hoogseizoen van watertoeristen zich momenteel tot de zomermaanden Door het bieden van extra servicegraad eveneens in voor- en naseizoen en aanvullende informatie (incl virtuele vakantievoorpret) beoogt dit project deze periode te verlengen De verwachte resultaten zijn
bull Weersonafhankelijke uitbreiding toeristenseizoen van gemiddeld twee naar vijf maand per jaar
bull Vergroting uitgaven per toerist per dag met 5 Invoering Sneekweek 2009 en uitbreiding met straal van tien km in 2010
bull vergroting van de structurele werkgelegenheid in het werkingsshygebied met 5 te realiseren in de hightech productie- en dienstensectoren
Samenstelling (Potentieumlle) samenwerkingspartners zijn onder andere ziekenhuizen ondernemersverenigingen kennisinstellingen infrastructuuraanbieders softwareontwikkelaars lokaal MKB gemeenten provincie
F R I E S E I C T - I N N O V A T I E A L L I A N T I E 31
53 Zorg op afstand (ZoA) Pilot lsquohartfalenrsquo
Probleem Zorg op Afstand (dat is preventie diagnose behandeling en monitoring onafhankelijk van tijd en plaats) wordt gezien als deacute oplossing om de enorme discrepantie tussen vraag en aanbod in de zorg (in 2025 kan nog maar 60 van de zorgvraag beantwoord worden) het hoofd te kunnen bieden
De businesscase voor zorg op afstand is echter nog nergens echt gerealiseerd Dit heeft vele oorzaken maar de belangrijkste zijn wel
bull Geen goede integratie met bestaande systemen waardoor Zorg op Afstand naast en niet in plaats van bestaande zorg komt
bull Geen onderlinge samenhang Initiatieven sluiten niet op elkaar aan Patieumlnten en burgers krijgen met meerdere kastjes of systemen te maken en zullen het idee niet adopteren Innovatieve aanbieders krijgen daardoor geen goede afzet
Doelgroep De (Friese) patieumlntburger kan langer zelfstandig wonen ook op het platteland eilanden en weet zich verzekerd van voldoende zorg en veiligheid De pilot richt zich specifiek op hartpatieumlnten
Innovatieve zorgaanbieders Zij willen hun businesscase kunnen realiseren in een goede afzetmarkt
Indirecte doelgroep betreft de leveranciers voor Zorg op Afstand systemen Een gunstige afzetmarkt betekent meer werk en omzet en een beter klimaat om verder te investeren
Daarnaast is de zorgverzekeraar belanghebbend de uiteindelijke belofte van Zorg op Afstand komt dichterbij hogere arbeidsproductiviteit in de zorg meer garantie van voldoende zorg lagere kosten minder zorgen bij de patishyentburger
Doelstelling Bij de ontwikkeling van een generieke architectuur en een dienstverleningsconshycept voor Zorg op Afstand wordt de gebruiker centraal gesteld Indien mogelijk worden de activiteiten van stichting Gerrit verder opgeschaald De zorginfrastructuur en het modulair opschaalbare dienstenconcept moeten zich bewijzen via een aantal concrete pilotprojecten met een harde businesscase De pilot lsquoHartfalenrsquo vormt de eerste testcase De behoefte van de zorgclieumlnt moet bij de ontwikkeling van nieuwe diensten van meet af aan centraal staan Uitgebreid behoefteonderzoek is dan ook bij aanvang noodzakelijk
Een achterliggende doelstelling van ZoA is het opheffen van systeemfalen binnen de zorgketen ZoA vervult een vraaggestuurde brugfunctie tussen burgerpatieumlnt en zorgaanbieder Met behulp van eacuteeacuten kastje wordt monitoring op afstand en communicatie via veilige verbindingen mogelijk Belangrijkste innovatie ligt in een harde businesscase voor innovatieve zorgdiensten met voldoende integratie in de huidige installed base en betrokken partijen
F R I E S E I C T - I N N O V A T I E A L L I A N T I E 32
Toegevoegde Burgerpatieumlnt dichtbij (desgewenst mobiel) ondersteunen met zorg ICT Geeft waarde burgerpatieumlnt meer veiligheid kan langer zelfstandig wonen en doet (langer)
mee in het sociale levenmaatschappij
Bij telemonitoring wordt een hartpatieumlnt eerder uit het ziekenhuis ontslagen en vermindert het polibezoek de mortaliteit en de (her)opnamen Ook de kwaliteit van de zorg verbetert door toename van aantal contactmomenten compleet beeld door patieumlntprofiel multidisciplinaire samenwerking juiste zorgverlener voor hulpvraag sneller de juiste medicatie en besparing van reistijd door virtueel polibezoek Tenslotte leidt de ontwikkeling van de benodigde infrastructuur tot economische spin-off voor het Friese bedrijfsleven Telemonitoring creeumlert tevens faciliteiten voor exploitatie van Friese health check-up diensten met uitstralingseffecten ook buiten de provincie Voor provincie gemeenten verzekeraar (indien in samenhang) biedt ZoA veel potentie voor nieuwe producten aantrekkelijkheid zorgverlening exportproduct evenals werkgelegenheid (Fryslacircn als proeftuin zorg op afstand valley)
Concrete Realiseren van twee of drie concrete projecten waarbij een aantal nieuwe resultaten technologieeumln een definitieve inbedding in de zorgveiligheid hebben gekregen
In de eerste pilot hartfalen wordt een architectuur voor infrastructuur en het dienstverleningsconcept ontwikkeld die ook voor andere projecten bruikbaar zijn De pilot leidt ook tot de invulling van noodzakelijke centrashylegemeenschappelijke onderdelen zoals een zorgnetwerk en een gemeenschappelijke zorg-opvolgcentrale waarmee een open platform voor zorgdienstenaanbieders wordt gerealiseerd De inzet van telemonitoren moet leiden tot toepassing bij 50 van de patieumlnten met hartfalen in Fryslacircn enkele jaren na succesvolle afronding van de pilot Door telemonitoring zijn er 30 minder opnamen nodig van patieumlnten met hartfalen mortaliteit vermindert met 30 en patieumlnten worden gemiddeld twee dagen eerder uit het ziekenhuis ontslagen
Samenstelling (Potentieumlle) samenwerkingspartners zijn onder andere zorgaanbieders zorgverzekeraars aanbieder dienstenplatform provincie kennisinstellingen hardware leveranciers en infrastructuur aanbieders
F R I E S E I C T - I N N O V A T I E A L L I A N T I E 33
54 Qwiek
Probleem Zorgverleners gebruiken steeds vaker de mogelijkheden van het internet om hun (zorg)diensten aan te bieden Zij bouwen daarvoor hun eigen portalen - al dan niet beveiligd - op eigen wijze De samenhang ontbreekt vaak nog Dit levert problemen
bull De patieumlnt is onvoldoende lsquoempoweredrsquo Zij krijgen slechts een deel van de informatie en een deel van de diensten tot hun beschikking Patieumlnten kunnen niet zelf sturen
bull Elk initiatief van zorgverleners moet op zichzelf lsquokrachtigrsquo genoeg zijn om te overleven Er is weinig mogelijkheid tot aanhaken op hergebruiken van of integratie van elkaars diensten en faciliteiten De initiatieven worden moeilijk uitrolbaar en hebben relatief weinig kans van slagen
Om samenhang te creeumlren bestaan ook weer diverse initiatieven zoals portalen van ketenzorg leveranciers WMO loket Foar Elkoar Omkeer 20 (sociale netwerken) zorgdomein pointment websites van zorgverzekeraars Ook deze gaan langs elkaar heen Met alle gevaren van dien eilandvorming het niet aan (kwaliteits)eisen voldoen weinig voortgang door onvoldoende samenhangmassa en niet de minste onzekerheid bij de patieumlnt over betrouwbaarheid (is de informatie juist heb ik alle relevante informatie is zij objectief) van het gebruikte portaal dat bovendien niet vanuit klantpatieumlntperspectief of -behoefte is ingericht
Het probleem heeft geleid tot de GERRIT-challenge uitgevoerd door TNO (als gevolg van het winnen van GERRIT van de telemedicineprijs 2008) TNO kwam met de oplossing van een platform voor het uitwisselen van diensten waarmee de diverse portalen gevoed kunnen worden Dit platform heeft de werknaam Qwiek gekregen
Doelgroep Patieumlntenburgers als gebruikers van (Qwiek)diensten zoals (modules van) de webdokter (zie wwwhzclnl) e-consult (NPCF)
Zorgverleners alsook aanbieders van diensten Op termijn liggen ook andere aanbieders (zoals gemeenten)in het verschiet (gelet op WMO-loket en GGD ten aanzien van preventie en EKD)
Doelstelling Gestreefd wordt naar een oplossing en een voorbeeldproject dat nationale navolging kan krijgen Er is in Nederland nog niet iets vergelijkbaars gerealiseerd Er zijn wel vergelijkbare initiatieven op onderdelen maar er is geen geheel Als het pilotproject in Fryslacircn slaagt kan Qwiek een platform voor heel Nederland worden
Toegevoegde waarde Qwiek is een platform voor ontsluiting van zorgdiensten zodat een persoon zijnhaar eigen diensten kan afnemen om zelf de regie te kunnen nemen over zijnhaar zorg vanuit zijnhaar eigen behoefte Daarnaast biedt dit platform toegang tot andere mogelijk interessante websites voor deze persoon Het platform kan tevens voor aanbieders gebruikt worden om hun eigen portaal te verrijken met diensten van derden of om hun diensten in portalen van derden te hangen
Voordelen voor burger en directe omgeving Het platform maakt het voor een burger gemakkelijker om inzage te krijgen in relevante en betrouwbare medische en logistieke gegevens en om zelf zorgzaken te regelen vanaf een willekeurige plek (met internet) een willekeurig apparaat een willekeurig internetportaal op een willekeurige tijd
F R I E S E I C T - I N N O V A T I E A L L I A N T I E 34
Voordelen voor stakeholders lees zorgverleners Het platform biedt stakeholders de mogelijkheid om versneld een volledig dienstenpallet te kunnen bieden waar men dit individueel niet kan waardoor - een grotere patieumlntenbasis bereikt (en bediend) kan worden - meegelift kan worden met andere innovatieve toepassingen (goed voor imago) - kosten en risicorsquos gedeeld worden - individuele stakeholders zich kunnen profileren met hun eigen dienstverlening en flexibel nieuwe eigen diensten toevoegen
Concrete resultaten bull Diensten op devices van burgers waardoor patieumlntempowerment toe neemt Burgers worden ondersteund bij het zoeken en boeken van zorgverleners en kunnen hun eigen diensten (op basis van eigen behoeften noden) samenstellen op hun (draadloos) device
Voorbeelden van dergelijke diensten
bull Vanuit lsquoherhaalreceptrsquo in webdokter direct online bij verzekeraar dekking nagaan en vervolgens medicijn bij apotheek bestellen
bull Afspraken maken via lsquokijken en vergelijkenrsquo
bull Zelf bloedwaarden doorgeven (combinatieintegratie met Zorg op Afstand)
bull Het vullen van het device met diensten is erg eenvoudig hetgeen een randvoorwaarde is om te komen tot patieumlntgedreven (keten netwerk) zorg
Het Qwiekplatform is opgebouwd Qwiek stapt tussen de portals geeft synergie samenhang en massa geeft de patieumlnt betrouwbare informatie geeft de zorgverlener een extra kanaal om (multidisciplinaire) diensten aan te bieden maakt nieuwe diensten mogelijk bijv zorgcooumlrdinatie speelt in op trends en ontwikkelingen vereist samenwerking openheid is de essentie
Samenstelling (Potentieumlle) samenwerkingspartners zijn onder andere ziekenhuizen zorgdienstenverleners platformaanbieder netwerkaanbieders hard- en softwareleveranciers kennisinstellingen zorgverzekeraars
55 Sport experience Fryslacircn
Probleem De provincie Fryslacircn wordt vaak geassocieerd met sport en vooral Heerenveen heeft een rijke sporthistorie Sportstad Heerenveen zorgt ervoor dat de provincie ook een rijke sporttoekomst zal krijgen De afgelopen jaren zijn rond het stadion het SC Heerenveen de nodige sportieve projecten uitgevoerd Op dit moment bestaat Sportstad Heerenveen uit een sportcentrum (met een zwemcomplex grote sporthal turnhal squashbanen en een dojo) een gezondheidsboulevard een lifestylepassage de CIOS-opleiding van het Friesland College en uiteraard het Abe Lenstra stadion De aandeelhouders van sportstad zijn de gemeente Heerenveen SC Heerenveen en de Friesland Zorgverzekeshyraar
Binnen het concept Sportstad Heerenveen wordt er gewerkt aan de Sport Experience De Sport Experience is een (fysieke) locatie waar je als bezoeker een sportieve ervaring daadwerkelijk kan ondergaan Om het
F R I E S E I C T - I N N O V A T I E A L L I A N T I E 35
een en ander onder de aandacht te brengen en te houden bij het publiek zijn aanzienlijke promotieactiviteiten nodig Hierbij kan ICT een belangrijke rol spelen
De probleemstelling is tweeledig
1 Hoe kan inzicht gekregen worden in toeristenstromen
2 Hoe kunnen potentieumlle klanten via games worden geprikkeld om de Sportexperience te bezoeken
Doelgroep De focus ligt op jongeren in Nederland en daarbuiten
Doelstelling ICT kan als versneller van de Sport Experience dienen omdat je met virtualisatie (online gaming en 3D-simulaties) in de voorfase al aan promotie kunt doen en gebruikerservaringen kunt verzamelen (datamining) Door het koppelen van databases van verschillende Friese (toerischtische) instanties kan beter inzicht worden gekregen in de behoeften en wensen van de bezoekers van de provincie Fryslacircn
Toegevoegde waarde De toegevoegde waarde van de Alliantie ligt in het bijeen brengen van gekwalificeerde personen en hoogwaardige kennis om het project succesvol te realiseren Daarnaast kan de Alliantie zorgen voor extra draagvlak bij financiers Verder kan de Alliantie waarde toevoegen door dit project te linken aan de andere projecten van de Alliantie en op die manier de kracht van kruisbestuiving te benutten
Concrete resultaten Het realiseren van een systeem (1) waarmee de Sportexperience via het web toegankelijk kan worden gemaakt (2) waarin potentieumlle klanten beter in kaart worden gebracht binnen een termijn van twee jaar
De Sportexperience toegankelijk maken via het web kan door middel van simulaties In de ontwerpbouwfase alvast rondkijken (virtualisatie) Maak een game waarmee de speler de ervaring krijgt alsof zelf het sportevenement meemaakt Zorg voor spanning bij de speler Op deze manier krijgen mensen interesse in de Sportexperience en gaan ze deze bezoeken
Er zijn verschillende organisaties die bijhouden welke personen Fryslacircn bezoeken Denk aan Fryslacircn marketing verschillende hotelketens organisaties die zich bezighouden met watersport et cetera Met de bovenstaande webapplicatie kan beter inzicht in de behoeften en wensen van potentieumlle klanten worden vergaard
Samenstelling (Potentieumlle) samenwerkingspartners zijn onder andere organisaties actief in de sportsector onderwijs- en kennisinstellingen softwareleveranciers (gaming en simulatie) hardwareleveranciers en webmarketeers
56 Ketendigitalisering in de jachtbouw
Probleem De jachtbouw kent hoge ontwikkelkosten Deze worden pas terugverdiend bij grote serieproductie In Fryslacircn is de omvang van de productie vaak beperkt Hierdoor zijn de kosten hoog en is het lastig om concurrerend te blijven Door middel van breedbandcommunicatie en een modulaire aanpak kan efficieumlnter geproduceerd worden door een groep van jachtbouwers
Er komen vier databases die allen modulaire standaardonderdelen bevatten Casco aandrijftechniek interieur overige apparatuur De
F R I E S E I C T - I N N O V A T I E A L L I A N T I E 36
unieke combinatie van standaardonderdelen leidt tot een uniek ontwerp met relatief lage kosten Bij het ontwerp van het casco zal 3D-techniek een grote rol spelen Bij de keuze van aandrijftechniek wordt bepaald welke motoren mogelijk zijn en welke consequenties dit heeft voor trillingen en geluid Bij het interieurontwerp zullen 3D-techniek CAM16 en CNC-machines een grote rol spelen
Doelgroep Jachtbouwers en toeleveranciers in de provincie Fryslacircn
Doelstelling Het integraal bijeen brengen van de gehele productieketen en digitale samenwerking van ontwerp tot fabricage realiseren Door toepassing van een totaalconcept wordt de bouw van een duurzaam schip voor de verhuurmarkt gerealiseerd met als doel via de beschreven aanpak de internationale concurrentiepositie van de Friese Jachtbouw te versterken
Toegevoegde waarde ICT is een enabler om de hele keten van jachtbouwers te laten samenwerken De rol van ICT kan door verschillende technologieeumln vorm krijgen zoals een databasesysteem 3D- modellen CADCAM en ERP
Concrete resultaten Er wordt een ndashdoor een topdesigner ontworpen- jacht gebouwd ICT wordt ingezet om het systeem met databases ERP-systemen 3Dshysimulaties op te zetten en te testen
Samenstelling (Potentieumlle) samenwerkingspartners zijn onder andere vijf jachtbouwers leveranciers van hybride aandrijvingen generatoren accursquos dieselmotoren ERP systemen randapparatuur schilderwerken cascorsquos interieurs CNC-bedrijven met 3D-freesfaciliteit ICT-bedrijven Navalshyarchitects en Reality Theatres
57 Platteland kleine kernen
Probleem Steeds meer voorzieningen verdwijnen uit kleine kernen Denk bijvoorbeeld aan postkantoor apotheek banken en gemeentebalies Gemeentelijke herindelingen zijn hier ook deels debet aan Hierdoor neemt de sociale cohesie af en wordt de leefbaarheid in deze kernen steeds minder terwijl in de nabije toekomst het belang van lokale voorzieningen door vergrijzing van de kleine kernen toeneemt Ook verdwijnt hiermee werkgelegenheid en de economische binding van veelal gezinnen en jongeren met het plattelandkleine kernen (ontgroening) Daarnaast verslechtert hierdoor het vestigingsklimaat voor ondernemingen waardoor bedrijven vertrekken en vestiging van nieuwe bedrijvigheid uitblijft met daaruit voortvloeiende negatieve gevolgen voor de werkgelegenheid Versterking van het plattelandkleine kernen kent dan ook twee componenten Enerzijds versterking van de sociale cohesie en anderzijds de versterking van economische binding (van burgers en bedrijven) en vitaliteit van het platteland
Nieuwe technieken kunnen dorpen leefbaar houden Aansluiten bij de behoefte van inwoners van het platteland is een voorwaarde voor succes van voorzieningen (fysiek en virtueel) Alleen voorzieningen die gedragen worden door gebruikers kunnen op termijn zonder subsidie (zelfdragend)
16 Computer Aided Manufacturing (CAM) het fabriceren van producten met behulp van een computer
Computer Aided Manufacturing (CAD) computergesteund ontwerpen
Enterprise Resource Planning (ERP) softwarepakket ter ondersteuning van bedrijfsprocessen
F R I E S E I C T - I N N O V A T I E A L L I A N T I E 37
voortbestaan Voor de specifieke invulling van het thema platteshylandkleine kernen is het dan ook noodzakelijk om dmv een behoeftescan de daadwerkelijke gebruikersvraag op het platteland in kaart te brengen Vooralsnog zijn veel initiatieven in dit veld te versnipperd en te veel gericht op enkele specifieke toepassingen Wat nodig is is een totaalconcept (sterk vraaggestuurd) dat bij de doelgroep nieuwe economische en maatschappelijk activiteiten losmaakt
Doelgroep Bewoners (en bedrijven) van de kleinere kernen in Fryslacircn In het bijzonder MKB-bedrijven 13-18 jarigen (werkende) ouders en ouderen (niet werkenden)
Doelstelling In een dorpskern (bijvoorbeeld Dantumadeel) wordt een pilot opgestart met als doel om een dorpshuis nieuwe stijl te realiseren Door toepassing van een totaalconcept voor plattelandsontwikkeling wordt onder andere een bijdrage geleverd aan de verbetering van de sociale cohesie digitale voorzieningen en de werkgelegenheid onder jongeren Sociale cohesie en economische binding dienen bij een dergelijke scan centraal te staan
De sociale cohesie kan op verschillende manieren versterkt worden Wanneer voorzieningen op gebied van wonen leven (sociaal dorpsleven en ndashcultuur) en zorg ontwikkeld worden die aansluiten bij de behoefte van de bewoners van en in de omgeving van de plattelandskern kunnen oa ouderen langer zelfstandig blijven wonen Bovendien maken een (toekomstig) excellent dienstenaanbod evenals rust en ruimte het ook voor mensen uit andere delen van Nederland aantrekkelijk om zich op het Friese platteland te vestigen
Digitale voorzieningen op het gebied van digitaal onderwijs (primair en voortgezet) zijn een mogelijkheid om zowel de sociale cohesie met betrekking tot jongeren als de economische vitaliteit van het platteland te versterken Onderwijs biedt jongeren immers kansen op de arbeidsmarkt Ook bieden digitale (onderwijs)voorzieningen kansen om deze buiten de provincie Fryslacircn te vermarkten Met name voor het MKB zijn toepassingen om de e-vaardigheden te vergroten kansrijk17
Voorzieningen die de economische binding met het plattelandkleine kernen versterken maken het voor jongeren gezinnen en werkende ouderen aantrekkelijk om op het platteland te (blijven) wonen Een van de mogelijkheden om de economische binding te versterken is de ontwikkeling van toepassingen die leiden tot het ontstaan van nieuwe vormen van dienstverlening en werkgelegenheid
Een mogelijk succesvol traject is de ontwikkeling van hoogwaardige en complexe telewerktoepassingen die niet afhankelijk zijn van een standplaats Dergelijke voorzieningen maken het ook voor huidige randstadinwoners aantrekkelijk om zich op het Friese platteland te vestigen en te blijven werken in de randstad
Ook biedt de inzet van microkredietverlening kansen voor innovatie in het Friese MKB (vakmanschap) en naar succesvol voorbeeld van Koninklijke Tichelaar uit Makkum dit buiten de regio te vermarkten
Tenslotte dient benadrukt te worden dat innovatieve vermarktbare voorzieningen die door Friese partijen zijn ontwikkeld economische spinshyoff voor het Friese bedrijfsleven genereren
17 Bron Initiatieven voor het bevorderen van eSkills van de beroepsbevolking in zes Europese landen Dialogic 2006
38 F R I E S E I C T - I N N O V A T I E A L L I A N T I E
Toegevoegde waarde Een belangrijk kenmerk van ICT-toepassingen is de mogelijkheid van opschaling Eenmaal ontwikkelde toepassingen kunnen zonder aanzienlijke kosten verder vermarkt worden Insteek van het pilotproject dient dan ook het selecteren van toepassingen te zijn die aantrekkelijk zijn voor een brede doelgroep in en buiten de provincie Fryslacircn
Online zorg (ouderen en gezinnen) domotica en sociaal-culturele voorzieningen die huidige inwoners aan het platteland bindt eacuten voor inwoners van buiten Fryslacircn aantrekkelijk is om zich op het Friese platteland te vestigen
Digitale voorzieningen die zowel de sociale cohesie als economische binding versterken eacuten buiten Fryslacircn vermarkt kunnen worden
Telewerk-toepassingen waarvan bedrijven uit andere delen van Nederland gebruik kunnen maken eacuten het voor randstedelingen aantrekkelijk maakt zich te vestigen op het Friese platteland
Concrete resultaten Einddoel van het project is de inrichting van fysieke loketten (dorpshuizen) dichtbij de burger In deze dorpshuizen komen de fysieke en virtuele component samen De dorpshuizen brengen de voorzieningen en daarmee de sociale cohesie en ondernemerschap daadwerkelijk terug in de kleine kernen Het vormt een concentratiepunt voor uiteenlopende fysieke en virtuele diensten op het vlak van gezondheid onderwijs ondernemerschap cultuur en sport
Op basis van de behoeftescan en de aansluiting bij het Vital Rural Area- project wordt een totaalconcept met daarin een aantal ICT-toepassingen en daaraan en omheen gerelateerde diensten en voorzieningen geselecteerd voor een pilotproject Hiervoor dient een businessplan opgesteld te worden met monitoring go-no go beslissingen en opschalingsmogelijkheden Uiteindelijk dient de pilot te resulteren in de ontwikkeling van toepassingen die de sociale cohesie en economische vitaliteit versterken eacuten onderscheidend zelfdragend en opschaalbaar zijn
Samenstelling (Potentieumlle) samenwerkingspartners zijn onder andere banken verzekeraars (huis)artsen thuiszorginstellingen verenigingen woningbouwcorporaties gemeenten postkantoren onderwijsinstellingen KvK belastingdienst bibliotheken jongerenwerk bedrijven en MKB Noord
F R I E S E I C T - I N N O V A T I E A L L I A N T I E 39
6 Organisatie
61 Rol van de Alliantie
De Friese ICT-innovatie Alliantie heeft de rol van stimulator versneller versterker en makelaar op zich genomen om de beste krachten vanuit de maatschappij en economie in de provincie Fryslacircn te bundelen om pilotprojecten te starten en te komen tot zelfdragende innovatieprojecten die de economische en maatschappelijke ontwikkeling in Fryslacircn sterk stimuleren Naast de hiervoor genoemde rollen is de Alliantie in het algemeen - en de Kerngroep in het bijzonder - vooral een realist en vertaler van vraag naar oplossing De Alliantie werkt aan het opstarten van een zes pilotprojecten in nauwe samenwerking met andere stakeholders maar is geen eigenaar van de projecten
De Kerngroep bestaat uit zes leden die op persoonlijke titel en zonder last of ruggespraak hun visie inbrengen zich sterk maken voor het opzetten van de projecten en toezien op uitvoering daarvan De Kerngroep is vooralsnog geiumlnstalleerd tot en met 31 december 2010 De leden van de Kerngroep zijn
bull Profdrir LP Ligthart (voorzitter) TU Delft
bull R Feenstra RI MBA De Friesland Zorgverzekeraar
bull Drir PA Gielen TCNN
bull Drs FA Pronk Rabobank Heerenveen
bull Drs WR Reek MCM Gemeente Sneek
bull Drs J Wester TNO-ICT
Dialogic Next Step en in het bijzonder drs SR Maltha ir ing RMF Brennenraedts en drs H Gillebaard ondersteunen de Alliantie met de voorbereiding van bijeenkomsten verrichten onderzoek waar nodig en begeleiden de uitvoering van projecten
62 Taakstelling per onderdeel van de Alliantie
Raad van Advies
De Alliantie zal een Raad van Advies kennen die uit drie tot vier personen zal bestaan en momenteel nog te formeren is De leden zijn bestuurders van statuur die politiek zeer goed ingevoerd zijn zowel op provinciaal als landelijk niveau De Raad van Advies geeft allereerst steun aan de beoogde initiatieven en draagt dit ook publiekelijk uit Daarnaast zal zij vooral een klankbord- en ambassadeursfunctie gaan vervullen om de ambities van de Alliantie te helpen realiseren Hiervoor zal zonodig onafhankelijke bestuurlijke druk georganiseerd worden De Raad van Advies biedt de Alliantie toegang tot diverse relevante netwerken en is thuis in de financieringsmogelijkheden voor de beoogde innovatieprojecshyten Verder dient de Raad van Advies zelfstandig initiatief te nemen om de activiteiten van de Alliantie ook op andere nationale of internationale agendarsquos geplaatst te krijgen De Raad van Advies zal enkele malen per jaar bijeenkomen en afstemmen met de Kerngroep
F R I E S E I C T - I N N O V A T I E A L L I A N T I E 41
Kerngroep
De Kerngroep is in een eerste fase gestart met een visieontwikkeling en heeft dit vertaald in de onderliggende Roadmap De Kerngroep dient haar visie en plannen in bij de Gedeputeerde Staten van Fryslacircn Na goedkeuring door GS heeft de Kerngroep de komende twee jaar als taak de Alliantie en in het bijzonder de projectgroepen aan te sturen en te adviseren bij de uitvoering In eerste instantie fungeert de Kerngroep vooral als werkvoorbereider Daarna ziet de Kerngroep toe op de uitvoering van afzonderlijke projecten conform de geformuleerde visie en opgestelde criteria via driemaandelijkse monitoring Begin 2010 neemt de Kerngroep per project een mid-term gono-go beslissing Zonodig worden projecten daarna bijgestuurd of zelfs stopgezet Na 2010 zullen de projecten zelfstandig verder dienen te gaan en vallen vanaf dat moment buiten de regie van de Alliantie
Projectgroepen
De Alliantie zelf krijgt vooral gestalte middels een vijftal projectgroepen (a) Draadloze Friese meren (b) Zorg (c) Sport Experience (d) Jachtbouw en (e) Kleine kernen Deze projectgroepen bestaan uit private enof publieke deelnemers afhankelijk van het project De projecten komen onder leiding van een nader te benoemen projectleider De aangestelde projectleider stemt af met een afgevaardigde van de provincie Fryslacircn en contactpersonen uit de Kerngroep zoals beschreven in deze Roadmap Op korte termijn zal er gestart worden met de verdere samenstelling van de projectgroepen conform de voorstellen in de afzonderlijk roadmaps
lsquoVerticalersquo activiteiten
Daarnaast zijn er drie lsquoverticalersquo projectactiviteiten die op alle projectgroepen van toepassing zijn namelijk onderwijsvernieuwing kennisborging en promotie en communicatie In alle vijf projectgroepen spelen deze aandachtsgebieden een belangrijke rol In het bijzonder voor het onderwijs geldt dat wij vanuit elke projectgroep spin-off effecten en digitale toepassingen verwachten die voor onderwijsdoeleinden ingezet kunnen worden Daarmee kan onderwijs een belangrijke integrale en verbindende functie vervullen tussen de projectengroepen onderling alsook een belangrijke rol spelen in de kennisborshyging Voor promotie en communicatie geldt hetzelfde De Kerngroep is in eerste instantie verantwoordelijk voor de lsquohorizontalersquo activiteiten
De Friese ICT-innovatie Alliantie kent de volgende organisatiestructuur
F R I E S E I C T - I N N O V A T I E A L L I A N T I E 42
ONDERWIJSVERNIEUWING
PROMOTIE EN
COMMUNICATIE
KENNNISBORGING
Raad van Advies Taak klankbord en ambassadeursfunctie
KerngroepTaak Advisering en aansturing Alliantie Opstellen Roadmap
toezien op uitvoering en monitoring
Friese ICT innovatie-alliantie Taak Uitvoering Roadmap in projectgroepen
Resultaat Minimaal eacuteeacuten project per projectgroep geschikt voor opschaling en zelfstandige continuering na 2 jaar
Projectgroep Draadloze meren
Projectgroep Sport Experience
Projectgroep Zorg
Projectgroep Jachtenbouw
Projectgroep Kleine kernen
Figuur 9 Organisatiestructuur van de Friese ICT-innovatie Alliantie
43F R I E S E I C T - I N N O V A T I E A L L I A N T I E
F R I E S E I C T - I N N O V A T I E A L L I A N T I E 44
7 Ter afsluiting In deze Roadmap voor ICT-innovatie in Fryslacircn heeft de Kerngroep haar visie neergelegd en haar plannen voor innovatieve pilotprojecten geformuleerd Duidelijk mag zijn dat de Alliantie een krachtige ambitie heeft die nu in concrete acties en plannen moeten worden vertaald Hiervoor is het noodzakelijk de komende maanden een plan van aanpak en een concreet en gedragen businessplan per project uit te werken In totaal kennen de beoogde projecten een financieringsbehoefte van circa twaalf miljoen euro Hiervoor zal een beroep gedaan worden op bijdragen vanuit (1) het bedrijfsleven (2) de provincie Fryslacircn en (3) overige partijen waaronder gemeenten stimulerings- en innovatiefondsen nationale overheid en Europese regelingen De Kerngroep ziet als uitgangspunt voor financiering van de projecten de volgende verdeling voor iedere twee euro aan geld van derden draagt de provincie eacuteeacuten euro bij (33) wat in de wandelgangen ook wel de Galema-norm wordt genoemd
De Kerngroep is verheugd haar visie in deze Roadmap te mogen aanbieden aan Gedeputeerde Staten van Fryslacircn en verzoekt om concrete ondersteuning voor uitvoering van de voorgenomen projecten Naast de gewenste co-financiering zoals hiervoor beschreven bestaat concreet behoefte aan financieumlle ondersteuning van de opstartfase (eerste drie tot zes maanden) Per project is circa euro 50000- euro nodig om de businesscases volledig te kunnen uitwerken en alle noodzakelijke projectvoorbereidingen te treffen (seed money) Hiervoor doen wij eveneens een beroep op Gedeputeerde Staten van Fryslacircn om de Alliantie voor de helft in deze kosten tegemoet te komen In deze voorfase is het weinig realistisch om uit het bedrijfsleven en vanuit andere instellingen volledige voorfinanciering te verwachten Wel zal in grote mate een beroep worden gedaan op zo veel mogelijk kostenloze medewerking van de stakeholders om in deze voorfase de noodzakelijke voorbereidingen te treffen
De visie van de Kerngroep heeft geresulteerd in serieuze plannen om in een multishystakeholder omgeving economie en samenleving in Fryslacircn een impuls te geven via ICT-innovatie Deze serieuze plannen waarvoor reeds veel commitment in het veld is uitgesproken vragen nu om serieuze ondersteuning De vraagstukken en behoeften van burgers en gebruikers in Fryslacircn staan daarbij centraal en ons motto luidt drsquor op en drsquor over
F R I E S E I C T - I N N O V A T I E A L L I A N T I E 45
Bijlage 1 SWOT-analyse
Sterkten Wat is de kracht van Fryslacircn
Een kenmerkende sterkte van Fryslacircn is eenvoudig te observeren Fryslacircn beschikt over veel ruimte zeker in vergelijk met de Randstad Daarbij komt dat de afstand tussen de Randstad en Fryslacircn relatief beperkt is De ruimte die Fryslacircn biedt maakt het mogelijk om er kwalitatief hoogwaardig te recreeumlren en te wonen Fryslacircn heeft veel mogelijkheden hiertoe die bovendien van hoge kwaliteit zijn Het toerisme in Fryslacircn drijft grofweg op drie pijlers watersport de rust van de Waddeneilanden en de cultuur van een aantal steden en dorpen (waaronder de ldquoElf Stedenrdquo)
In de Friese economie neemt de agrarische sector traditioneel een grote rol in Tegenwoordig is deze rol kleiner dan vroeger maar het is nog steeds een relatief omvangrijke sector Bovendien heeft de Friese landbouw de laatste decennia haar processen sterk verbeterd De productiviteit van deze sector is ndash zelfs vanuit een Nederlands perspectief - zeer hoog De sterke agrarische sector heeft mede geleid tot ontwikkeling van een florerende foodsector Het aandeel van de dienstensector ligt in Fryslacircn traditioneel onder het Nederlandse gemiddelde Hoewel dit nog steeds het geval is is deze sector vanaf circa 1995 een flinke inhaalslag aan het maken Binnen de dienstensector in Fryslacircn heeft vooral financieumlle dienstverlening een relatief groot aandeel Andere gebieden waarin Fryslacircn sterk is zijn de metaal- en elektrosector en watertechnoshylogie
Fryslacircn en de Friezen kennen een sterke identiteit Ze hebben een eigen taal volkslied en vlag en onderscheiden zich hiermee van de rest van Nederland Hierdoor bestaat er een grote sociale cohesie Dit speelt met name in de dorpen een grote rol in het dagelijkse leven
Zwakten Wat zijn de beperkingen in Fryslacircn
Fryslacircn is opgebouwd uit 417 kernen waarvan 344 kernen uit minder dan 1500 inwoners bestaan Er is dus een lage mate van verstedelijking waardoor positieve agglomeratieshyeffecten uitblijven Veel van deze kleine kernen hebben te maken met een laag en dalend voorzieningenniveau Denk hierbij aan het verdwijnen van postkantoren scholen supermarkten et cetera Dit is duidelijk de negatieve keerzijde van de ruimtelijke structuur van Fryslacircn
Fryslacircn is de provincie die voorop loopt met vergrijzing Nergens in Nederland zijn er zo weinig jongeren In combinatie met een lage arbeidsparticipatie van ouderen en vrouwen heeft dit een negatief effect op de economie Overigens neemt de arbeidsparticipatie vooral van vrouwen de laatste jaren wel sterk toe
Er zijn in Fryslacircn weinig grote industrieeumln en het MKB heeft een groot aandeel in de werkgelegenheid Dit zou een van de oorzaken kunnen zijn van de lage RampD-inspanningen in de provincie Het wordt ook als oorzaak genoemd van de lagere arbeidsproductiviteit maar het is niet duidelijk of dat geheel terecht is In de samenstelling van de werkgelegenshyheid valt op dat de quartaire sector (zorg onderwijs overheid et cetera) sterk oververtegenwoordigd is Het aandeel van bedrijven dat producten en diensten afzet buiten de provincie (stuwende bedrijvigheid) is relatief beperkt
F R I E S E I C T - I N N O V A T I E A L L I A N T I E 46
Verschillende bronnen refereren aan de lage kwaliteit van het onderwijs in Fryslacircn Hierbij speelt het ontbreken van een universiteit een rol Door de afwezigheid van een universiteit behouden Vwo-leerlingen minder binding met Fryslacircn Hoger opgeleiden trekken hierdoor weg naar omliggende regiorsquos en de stroom hoger opgeleiden naar Fryslacircn is vrij beperkt Het gevolg is een braindrain Opvallend is het lage gemiddelde niveau van de leerlingen die de basisschool verlaten Er is geen overeenstemming over de oorzaak hiervan Een ander opvallend element is de aanwezigheid van achterstandswijken in Fryslacircn Hoewel dit vaak als een probleem van grote steden wordt gezien kampen ook veel dorpen en steden in (vooral Noord-)Fryslacircn met deze problematiek
Kansen Welke mogelijkheden biedt de omgeving
In Nederland neemt het aandeel 65-plussers van de totale bevolking toe Deze bevolkingsgroep geeft meer geld uit aan recreatie en aan zorg Een deel kiest zelfs voor het verhuizen naar een prettigere omgeving en gaan hoogwaardiger wonen Fryslacircn kan profiteren van deze demografische ontwikkeling door voorzieningen te treffen voor deze groep Hierbij zou ze zich kunnen profileren als het lsquoFlorida van het Noordenrsquo Door koploper te zijn met woon-zorgconcepten kan er een nieuwe markt ontstaan Doordat leeftijdssamenstelling van de groep vakantiegangers verandert zal er ander type vraag naar voorzieningen en activiteiten ontstaan Ook hierop kan worden ingespeeld Ook zorgtoerisme kan interessante mogelijkheden bieden voor Fryslacircn
Fryslacircn zou extra middelen kunnen aantrekken door aanspraak te maken op verschillende (Europese) fondsen Doordat Fryslacircn door sommige beleidsorganen wordt gezien als een achterstandsgebied komt men in aanmerking voor specifieke fondsen Maar er zijn ook generieke (Europese) fondsen waarop aanspraak gemaakt kan worden
Waar Fryslacircn beperkt profiteert van positieve agglomeratie-effecten beginnen sommige delen van de Randstad negatieve agglomeratie-effecten te ervaren zoals hoge grondprijzen verkeerscongestie en verpaupering van wijken Indien Fryslacircn goed digitaal ontsloten is kan het voor sommige organisaties interessant zijn om naar Fryslacircn te verhuizen
Groeiende aandacht voor (duurzame) energie en watertechnologie kan voor Fryslacircn kansen bieden De ruimtelijke structuur biedt bijvoorbeeld mogelijkheden voor het opwekken van zonne-energie of biomassa Ook het (zoute en zoete) water biedt hiertoe mogelijkheden De kennis die Fryslacircn heeft op het gebied van watertechnologie kan in de toekomst misschien in een bredere markt worden toegepast
De stijgende voedselprijzen zullen voor Fryslacircn grosso modo een positief effect hebben Zowel de agro- als de foodsector die een groot gedeelte van de stuwende bedrijvigheid vertegenwoordigen kunnen hier van profiteren
Bedreigingen Hoe kan de omgeving Fryslacircn schaden
De beperkte stuwende bedrijvigheid maakt Fryslacircn afhankelijk van andere inkomstenstroshymen uit Nederland Denk hierbij aan inkomsten uit sociale verzekeringen uitkeringen maar ook inkomsten uit de zorg Verandering in nationaal beleid kunnen hierdoor grote consequenties hebben voor de Friese economie en samenleving Ook inkomsten uit de landbouwsubsidies van de EU maken Fryslacircn kwetsbaar De Europese Unie reserveert jaarlijks bijna de helft van haar begroting voor het Gemeenschappelijk Landbouwbeleid Onder andere door de toetreding van nieuwe EU lidstaten kunnen deze middelen onder druk komen te staan
F R I E S E I C T - I N N O V A T I E A L L I A N T I E 47
Een andere bedreiging is de filiaaleconomie Veel bedrijfsvestigingen vooral in de zakelijke dienstverlening zijn nevenvestigingen De hoofdkantoren zitten veelal in de Randstad Deze locaties zijn hierdoor voor een groot deel afhankelijk van beslissingen die op andere plaatsen worden genomen
De internationalisering van de economie zorgt voor extra concurrentiedruk Vooral de lageropgeleiden ervaren een steeds grotere druk uit lagelonenlanden Omdat Fryslacircn relatief weinig hoogopgeleiden kent kunnen de negatieve consequenties van globalisering groter zijn dan in andere delen van ons land
F R I E S E I C T - I N N O V A T I E A L L I A N T I E 48
Bijlage 2 Additionele kerncijfers
Onderwijs
Fryslacircn heeft geen universiteit Het aantal studenten dat in Fryslacircn woont en een mastershydiploma ontvangt is zeer laag circa 200 per jaar Wel kent Fryslacircn enkele HBO-instellingen Toch is het aantal studenten dat een bachelorgraad ontvangt relatief beperkt vergeleken met andere provincies18
Geslaagden HBO Bachelor (naar woonplaats student)
0
2000
4000
6000
8000
10000
12000
14000
2000 2001 2002 2003 2004 2005
Groningen
Friesland
Drenthe
Overijssel
Flevoland
Gelderland
Utrecht
Noord‐Holland
Zuid‐Holland
Zeeland
Noord‐Brabant
Limburg
Figuur 10 Ontwikkeling van het aantal HBO Bachelor afgestudeerden in de Nederlandse provincies
Het aantal banen in het onderwijs is in Fryslacircn relatief hoog Dit is opmerkelijk gezien het ontbreken van een universiteit19
18 CBS ndash Statline [25]
19 LISA - bewerkt door Dialogic [27]
F R I E S E I C T - I N N O V A T I E A L L I A N T I E 49
Relatief aantal banen (Onderwijs)
50
55
60
65
70
75
80
85
90
2003
2004
2005
2006
2007
Groningen
Friesland
Drenthe
Overijssel
Gelderland
Flevoland
Utrecht
Noord‐Holland
Zuid‐Holland
Zeeland
Noord‐Brabant
Limburg
Figuur 11 Ontwikkeling van het relatief aantal banen in het onderwijs in de Nederlandse provincies
Zorg
Een manier om de omvang van de zorgsector te bepalen is het aantal ziekenhuisbedden In Fryslacircn zijn er relatief weinig bedden per inwoner ten opzichte van andere provincies Gezien de hoge mate van vergrijzing is dit opmerkelijk20
Hospital beds per million inhabitants
0
100
200
300
400
500
600
700
800
1993
1994
1995
1996
1997
1998
1999
2000
2001
2002
Groningen
Friesland
Drenthe
Overijssel
Gelderland
Flevoland
Utrecht
Noord‐Holland
Zuid‐Holland
Zeeland
Noord‐Brabant
Limburg
Figuur 12 Ontwikkeling van het aantal ziekenhuisbedden in de Nederlandse provincies
Een andere indicator van de relatieve omvang van de zorgsector is het relatief aantal banen Hier valt vooral op dat zich in 2006 een flinke daling voordeed21
20 European Commission - Eurostat [26] 21 LISA - bewerkt door Dialogic [27]
F R I E S E I C T - I N N O V A T I E A L L I A N T I E 50
Relatief aantal banen (Zorg)
120
130
140
150
160
170
180
190
2003
2004
2005
2006
2007
Groningen
Friesland
Drenthe
Overijssel
Gelderland
Flevoland
Utrecht
Noord‐Holland
Zuid‐Holland
Zeeland
Noord‐Brabant
Limburg
Figuur 13 Ontwikkeling van het relatief aantal banen in de zorg in de Nederlandse provincie
F R I E S E I C T - I N N O V A T I E A L L I A N T I E 51
Figuur 14 Overzicht van de relevante ICT Projecten in Fryslacircn
F R I E S E I C T - I N N O V A T I E A L L I A N T I E
Zo
rg
Zorg
Net
Frie
slan
d (
SG
)
Car
dio
logie
net
wer
k Fr
iesl
and
(MCL
NSD
)H
uis
van
het
Hed
en (
GEEF)
Tel
econfe
renci
ng v
ia Z
NF
(SG
)
Tel
econsu
ltat
ie A
mel
and (
CI
ZTS)
Virtu
eel bez
oek
uur
(ZTS
ZSA)
Virtu
ele
Thuis
zorg
(PF
KN
TH
FL)
Pasa
na
(Nijfinst
er)
Thuis
zorg
het
Fries
e La
nd
(N
ijfinst
er)
Sm
art
Car
ing C
om
munitie
s(D
T2015
Nijfinst
er)
O
TTO
(RIF
)
Ket
enZorg
Frie
slan
d
EPD
sch
akel
punt
OZIS
(SG
)
Sm
art
Car
ing C
om
munitie
s(D
T2015)
Ske
wie
l Try
nw
alden
Van
A n
aar
B(e
ter)
pap
ierloos
(SG
)Virtu
ele
HAP
Frie
slan
d (
SG
)
Web
dokt
er (
HZL)
Leer
-Zorg
port
al (
PF
MCL
TFW
G
GZ
RF)
Zorg
Dom
ein F
ries
land
Support
Fry
slan
JGZ p
lus
ouder
port
aal (T
FW)
Zorg
Net
Frie
slan
d p
ort
al (
SG
)
Dig
itaa
l Thuis
hote
l (P
F)
Foar
Elk
oar
(VFG
CIZ
ZF
FZ
en
ZKF )
Een
duid
ig p
atieuml
ntp
ort
aal (S
G)
Toer
ism
e m
et z
org
Zorg
Innova
tie
Foru
m
N
twurk
Fries
land
On
derw
ijs
Ser
ious
gam
es f
acto
ry (
NH
L)
Kla
sseg
las
(KN
)
Wad
den
cam
pus
(KN
RFP
)
Wad
den
cam
pus
(KN
RFP
)
Vid
eoco
nfe
renci
ng B
oger
man
(SB)
Frie
slan
d L
eern
etw
erk
(NH
L)
Inte
rnet
acad
emie
(N
HL)
Ener
gie
k (K
N
RFP
)
EdyF
rysk
(PF
)
Did
icla
ss (
NH
L)
Onlin
e lo
ket
Frys
lan (
PF)
Tom
ke (
Afucirc
k en
Bib
lioth
eeks
ervi
ce F
r ysl
an)
Vee
nques
t (N
HL)
Inte
rnet
acad
emie
(N
HL)
N
twurk
Fries
land
Overh
eid
ISZF
(ISZF)
NO
FA (
NO
FA)
Kle
ine k
ern
en
IPTV
Gam
enat
ions
(PF
KN
)
Doar
psb
acircn (
SD
)
Vital
Rura
l Are
a (N
ijfinst
er
NO
FA
RFP
TH
FL
KN
)Fr
oek
sTV (
FR-I
X
IV)
Virtu
ele
loke
tten
(KN
)
NO
FA (
NO
FA)
Vital
Rura
l Are
a (N
ijfinst
er
NO
FA
RFP
TH
FL
KN
)
Kij o
p I
T s
poor
(PF)
Doar
psb
acircn (
SD
)
Onts
luitin
g d
orp
sarc
hie
ven
(SD
W)
Am
bula
nte
han
del
(KN
N
BL
D
oar
psb
an)
N
twurk
Fries
land
MK
B
To
eri
sme
Gam
efes
tiva
l ldquoG
-Am
elan
drdquo
(NH
LG
ame
Val
ley
PF
en K
N)
3D
Vis
ual
isat
ies
(NH
L G
L P
F)
Frys
lacircn G
ames
(PF
)
Sucircke
rei (P
V
AN
WB
GD
LP
P)
Frys
lacircn R
ing (
PF)
Inte
ract
ieve
hots
pots
(KN
)
Nat
uurw
ebca
m (
VVV A
mel
and)
Bre
edst
rate
n (
NO
FCO
M)
ND
IV (
Syn
tens)
NO
FCO
M (
NO
FA
MKB N
OO
RD
Eal
a Fr
ya F
rese
na
(II
I)
KN
RFP
en O
NO
F)
Fiet
sroute
pla
nner
(FB
)
E-T
sjer
ke (
PF)
Toer
istisc
he
E-b
usi
nes
s (P
F)
Mobik
om
(PF
SVD
et
c)
Toer
ism
e m
et z
org
Zorg
eloos
Frys
lacircn (
PF)
Dig
ital
e w
ater
psp
ort
pas
(PF
)
Eile
en
N
twurk
Fries
land
Bijlage 3 Overzicht relevante ICT Projecten in Fryslacircn
Gam
ing
Bre
ed
ban
d
Beeld
com
shym
un
icati
e
Kete
nd
igit
alshy
iseri
ng
Inte
rnett
oeshy
pass
ing
po
rtal
Mob
iele
to
ep
ass
ing
en
Ove
rig (
wet
ensc
hap
pel
ijke
) in
itia
tiev
en
Frie
se S
olla
rchal
lenge
Blu
e Ener
gy
(WETSU
S)
52
Literatuur [1] RUG (2003) Arbeidsproductiviteit in Fryslacircn Een analyse van het niveau en de groei van 1990-2000 Onderzoek in opdracht van Gedeputeerde Staten van de Provincie Fryslacircn en de Kamer van Koophandel Fryslacircn URSI-rapport 305
[2] van der Elst-van der Lans Michelle Piet Rijk (2006) Lokale bedrijvigheid leefbaarheid en sociale vitaliteit in het landelijk gebied van Friesland LEI Den Haag
[3] Provincie Fryslacircn (2007) Sociaal Rapport Fryslacircn 2007
[4] Valentijn Bolhuis (2005) Friese sterkten in economisch perspectief Toekomstvisie op de ruimtelijk-economische ontwikkeling van de provincie Friesland RUG
[5] CBS (2007) Inwoners Randstad verdienen het meest httpwwwcbsnlnlshyNLmenuthemasinkomen-bestedingenpublicatiesartikelenarchief20072007-2240shywmhtm
[6] Meester Wilhelm J amp Pieter H Pellenbarg (2001) Changing regional images Are regional marketing campaigns successful Paper for the 41st European Congress of the Regional Science Association Zagreb 2001
[7] CPB (2006) Reactie op Probleemanalyse Zuiderzeelijn
[8] AD (2008) Toename van zwakke scholen
[9] Verwey Jonker instituut Kinderen in Tel Databoek 2006
[10] Verwey Jonker instituut Kinderen in Tel Databoek 2008
[11] Ministerie van EZ (2007) Koers Noord op weg naar pieken Duurzame groei door omschakeling naar een kenniseconomie
[12] Stelder (2002) Regionaal Economische Verkenningen 2002 Groningen Friesland en Drenthe
[13] Stelder Broersma J van Dijk (2008) Noordelijke Arbeidsmarkt Verkenning 2008
[14] Broersma Lourens en Jouke van Dijk (2006) Het belang van de industrie in het Noorden 1950-2025 Onderzoek in opdracht van de Stichting TxU Noord-Nederland Groningen Faculteit Ruimtelijke Wetenschappen Rijksuniversiteit Groningen URSI-research report nr 316
[15] Provincie Friesland (2002) Nota sociaal-economisch beleid
[16] SCP (2006) Thuis op het platteland Den Haag
[17] EZ (2007) ICT agenda 2008-2011 De gebruiker centraal in de digitale Dienstenmaatschappij Den Haag
[18] WRR (2008) Innovatie Vernieuwd opening in viervoud Amsterdam University Press Den Haag Amsterdam
[19] Provincie Friesland (2007) Koers op Fryslacircn - Het Friese Meren Project 2e fase
[20] ECP (2008) Gaming meer dan een spelletje Den Haag
F R I E S E I C T - I N N O V A T I E A L L I A N T I E 53
[21] Provincie Friesland (2007) Fryske Fiersichten wurkprogram 2009 - 2011
[22] Provincie Friesland (2006) Fryslacircn toeristische topattractie in Nederland van de Provincie Fryslacircn
[23] Ministerie van VWS (2003) Quick Scan Kleine Kernen Den Haag
[24] Ministerie van Economische Zaken (2006) Verslag Innovation Lecture Den Haag
[25] httpstatlinecbsnl
[26] httpeceuropaeueurostat
[27] httpwwwlisanl
[28] ING (2007) Starterscampagne
[29] Vital rural area project activities annex 7
[30] Dialogic (2006) Initiatieven voor het bevorderen van eSkills van de beroepsbevolking in zes Europese landen Utrecht
[31] Rutten amp Koops (2007) Creatieve industrie en informatie- en communicatietechnologie in Noord Nederland Rapport naar aanleiding van de Noordermatch 2007
[32] Henry Chesbrough Open Innovation The new imperative for creating and Profiting from TechnologyHarvard business school Press
F R I E S E I C T - I N N O V A T I E A L L I A N T I E 54
Auteurs
drs Sven Maltha iring Reg Brennenraedts drs Hugo Gillebaard
Contact
Secretariaat Friese ICT-innovatie Alliantie pa Hooghiemstraplein 33-36 3514 AX Utrecht Tel +31 (0)30 215 05 80 Fax +31 (0)30 215 05 95 malthadialogicnl
Ondanks het beperkt aantal banen in de ICT-sector kent Fryslacircn wel een bovengemiddelde groei van het aantal banen daarbinnen Maar ook de creatieve industrie groeit in Fryslacircn Zeker als we het afzetten tegen de krimp in de provincie Groningen 10
Creatieve industrie ICT
Nederland 32 21
Groningen -04 34
Fryslacircn 36 28
Drenthe 47 17
Tabel 2 Gemiddelde procentuele jaarlijkse groei aantal banen (1996-2005)
Uitgaven aan RampD
Het onderstaande figuur laat zien dat de uitgaven aan innovatie als deel van het bruto binnenlands product in Fryslacircn laag zijn ten opzichte van de overige Nederlandse provincies
Gross expenditure on RampD as a of GDP (all sectors)
00
05
10
15
20
25
30
35
1996 1997 1998 1999 2000 2001 2002 2003 2004 2005
Groningen
Friesland
Drenthe
Overijssel
Gelderland
Flevoland
Utrecht
Noord‐Holland
Zuid‐Holland
Zeeland
Noord‐Brabant
Limburg
Figuur 5 Ontwikkeling van de uitgaven aan RampD als onderdeel van het bruto binnenlands product in de Nederlandse provincies
Een reden dat Fryslacircn relatief lage RampD-uitgaven kent is de schaarste van grote hightech bedrijven in de provincie Dit in tegenstelling tot bijvoorbeeld de provincie Noord-Brabant die in de bovenstaande grafiek dan ook de hoogste RampD-uitgaven laat zien Een andere verklaring waarom Fryslacircn lager scoort op RampD-uitgaven dan veel andere provincies is het ontbreken van een universiteit en het geringe aantal kennisinstellingen De investeringen in innovatie moeten dus uit het bedrijfsleven komen Dit is zeker in het licht van het grote aantal MKBrsquoers in Fryslacircn een hele opgave Ter informatie Philips ASML DSM en Oceacute
10 Rutten amp Koops (2007) Creatieve industrie en informatie- en communicatietechnologie in Noord Nederland Rapport naar aanleiding van de Noordermatch 2007 [31]
F R I E S E I C T - I N N O V A T I E A L L I A N T I E 19
hebben een zeer grote invloed op de scores van respectievelijk Noord-Brabant en Limburg11
Het is belangrijk om het onderscheid te maken tussen RampD en innovatie RampD gaat over uitgaven (input) innovatie over resultaten (output) Wanneer in de wederzijdse relaties tussen producten of diensten processen en markten een vernieuwing of essentieumlle verbetering wordt gerealiseerd waarmee de concurrentiepositie van het bedrijf verbetert dan is er feitelijk sprake van innovatie Het verbeteren van de concurrentiepositie (binnen 2-4 jaar) van het bedrijf is daarbij essentieel en verklaart het verschil met het verrichten van (fundamenteel) onderzoek door bedrijven12
Ondanks dat Fryslacircn lage RampD-uitgaven kent zijn er voldoende mogelijkheden om zowel in bedrijven als in maatschappelijke instellingen innovatie te realiseren Vooral bij sociale innovatie zijn andere randvoorwaarden doorslaggevend dan bij technologische
Demografie en geografische spreiding
De mate van vergrijzing in Fryslacircn is relatief hoog De provincie vergrijst sinds 2002 versneld maar is inmiddels ingehaald door Limburg Ook Zeeland en Drenthe vergrijzen momenteel sneller13
Grijze druk
14
16
18
20
22
24
26
28
30
32
1995 1996 1997 1998 1999 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 Groningen Friesland Drenthe Overijssel
Flevoland Gelderland Utrecht Noord‐Holland
Zuid‐Holland Zeeland Noord‐Brabant Limburg
Figuur 6 Ontwikkeling van de verhouding inwoners ouder dan 65 jaar ten opzichte van de werkzame populatie in de Nederlandse provincies
Het merendeel van Fryslacircn bestaat uit niet-verstedelijkt gebied en platteland Daar woont ook circa 70 van de bevolking Ondanks zorgen over de afnemende leefbaarheid zien we geen daling van het relatieve aantal inwoners op het platteland De cijfers over de afgelopen dertien jaar tonen een constant beeld 14
11 European Commission - Eurostat [26] 12 Bron Arno Gielen TCNN 2008 13 CBS ndash Statline [25] 14 CBS ndash Statline [25]
F R I E S E I C T - I N N O V A T I E A L L I A N T I E 20
1997
1998
1999
2000
2001
2002
2003
2004
2005
2006
2007
Verdeling van inwoners over dorpen en steden
0
20
40
60
80
100
Zeer sterk stedelijk Sterk stedelijk Matig stedelijk Weinig stedelijk Niet stedelijk
Figuur 7 Ontwikkeling van de verstedelijking in Fryslacircn
Traditioneel heeft Fryslacircn een sterke agrarische sector Alleen in Zeeland zijn er - relatief gezien - meer mensen werkzaam in de landbouw De werkgelegenheid neemt onder toenemende internationale concurrentiedruk versneld af
33 SWOT-analyse
Een SWOT-analyse is een methode om de sterkten en zwakten van een organisatie of regio te bepalen en af te zetten tegen veranderende omgevingsfactoren die zowel kansen als bedreigingen kunnen vormen De analyse bevat dan ook de volgende vier elementen Strengths Weaknesses Opportunities amp Threats De sterkten en de zwakten zijn vooral intrinsiek De kansen en bedreigingen kunnen vaak van buitenaf komen
Literatuuronderzoek gesprekken met beleidsmedewerkers van de provincie en een sessie met de Kerngroep vormden de basis voor een SWOT-analyse voor Fryslacircn De volgende matrix toont de sterkten en zwakten afgezet tegen mogelijke kansen en bedreigingen (zie bijlage 1 voor nadere toelichting en bijbehorende bronnen) De matrix is vervolgens aangevuld door de Kerngroep (blauw gearceerd)
F R I E S E I C T - I N N O V A T I E A L L I A N T I E 21
SWOT-analyse provincie Fryslacircn
Sterkten Zwakten Kansen Bedreigingen
Veel ruimte relatief dicht bij de Randstad [4] [7] [16]
Lage verstedelijkingsgraad [16]
Sterke landelijke vergrijzing en toename vraag naar zorg [3] [4] - Zorginnovatie
Afhankelijkheid van inkomsten van Rijk en EU (zoals landbouwsubsidies WW-uitkeringen) [3] [4] [15] [16]
Kwantiteit en kwaliteit van natuur- en recreatiegebieshyden [4] en de reputatie hiervan [6]
Hoger opgeleiden trekken weg door gebrek aan passend werk (braindrain) [15]
Middelen uit verschillende (Europese) fondsen [2] [4] [11]
Internationalisering van de economie zorgt voor extra concurrentiedruk [4] [15]
Sterke foodsector [4] [12] Voorzieningenniveau in dorpen is laag en neemt af [2] [3] [16]
Toenemende dreiging van dichtslibben Randstad [4]
Veel nevenvestigingen van bedrijven en instellingen weinig hoofdvestigingen [15]
Sterke en productieve agrarische sector [4] [12]
Veel achterstandswijken [9] [10]
Groeiende aandacht voor alternatieve energie en waterzuivering [4]
Opvolging in MKB vanwege familiebedrijven
Sterke metaal-electro sector [14]
Kwaliteit van het (basis)onderwijs en ontbreken universiteit [3] [6] [7] [8] [16]
Toenemende behoefte aan hoogwaardig wonen [4]
Te veel interne gerichtheid en te beperkte openheid
Sterk in watertechnologie [11]
Lage arbeidsparticipatie van vrouwen en ouderen [3] [12] [13]
Hoge en stijgende prijzen voor energie en voedsel
Sterke focus van overheden op de fysieke omgeving en infrastructuur
Grote sociale samenhang tussen Friezen [2]
Lage arbeidsproductiviteit en laag innoverend (ICT) vermogen en dus lagere inkomsten [1] [4] [5] [11]
De fysiek en sociale eigenheid van het gebied nodigen uit tot duurzame ontwikkeling
Sterk groeiende (maar relatief kleine) dienstensector [12] [13][14]
Laag aandeel van stuwende bedrijvigheid en hoog aandeel quartaire sector [4]
Koopkrachtige ouderen die (re)migreren naar Fryslacircn
Eigen taal en cultuur [incl arbeidsethos]
Hoge mate van vergrijzing [3] [4]
Internationaal recreatiepark
Ligging aan zee Beperkt organiserend vermogen [publiek en privaat]
Opwarming (Global warming)
Infrastructuur voor verkeer op het water
Leegstand in dorpen Deltaplan dijken
Diversiteit in ruimte Calimero effect (willen bewijzen)
Bevolkingsgroei genereert meer businessmogelijkheden
Imago eigen identiteit normen en waarden (11 steden)
Gebrek aan publiek ondernemerschap in de publieke sector Lange termijn visie ontbreekt soms
Spreiding zorg veiligheid door dunbevolktheid
Tabel 3 Overzicht van de sterktes zwakten kansen en bedreigingen van de Provincie Fryslacircn
Door middel van de uitkomsten van de SWOT-analyse gecombineerd met de moderne visie op innovatie (hoofdstuk 2) en de gepresenteerde cijfers voor Fryslacircn (sect32) komt de Kerngroep in het volgende hoofdstuk tot haar centrale visie op ICT-innovatie in Fryslacircn
22 F R I E S E I C T - I N N O V A T I E A L L I A N T I E
4 Visie op ICT-innovatie in Fryslacircn
41 Inleiding
De Friese ICT-innovatie Alliantie beoogt met slimme inzet van ICT economische en maatschappelijke innovatie in Fryslacircn te versterken en te versnellen Omdat de wereld en ook Fryslacircn snel verandert heeft de Kerngroep een aantal toekomstbeelden voor 2020 samengevat in een mindmap Vanuit deze toekomstbeelden gecombineerd met de uitkomsten uit de SWOT-analyse en bijbehorende discussies heeft de Kerngroep haar centrale visie een missie en bijbehorende concrete ambitie voor de komende twee jaar geformuleerd Deze visie wordt in dit hoofdstuk gepresenteerd
42 Toekomstbeelden van Fryslacircn anno 2020
De Kerngroep heeft haar stip aan de horizon bepaald met behulp van mind mapping De mindmap in Figuur 8 is een synthese van de afzonderlijke mindmaps van de verschillende Kerngroepleden Iedere deelnemer kreeg de opdracht om een eigen mindmap samen te stellen met als leidend thema Fryslacircn anno 2020 De toekomstbeelden tonen enerzijds een duidelijke wens voor behoud van de Friese kernkwaliteiten zoals het unieke landschap (in alle diversiteit) de kwaliteit van leven kleinschaligheid in de economie de eigen identiteit en cultuur De beleving van deze Friese kwaliteiten staat dan ook centraal in een aantal mindmaps
De toekomstbeelden die de leden van de kerngroep hadden zijn verder concreet gemaakt Beelden die werden aangereikt zijn onder andere het Florida van Nederland een Internationaal Recreatiepark locatiegebonden informatiediensten voor toeristen (digital awareness) en zogenaamde farm factories als werklocatie Bij al deze beelden lag een sterk accent op duurzame economische ontwikkeling en bewustwording van de schaarse resources bij de burger toerist werknemerwerkgever en consument Daarnaast kent Fryslacircn in 2020 een sterke vergrijzing en ontgroening met een grote behoefte aan zorgshyen oudedagsvoorzieningen en mogelijkheden voor long-life-learning Tevens vormt betere scholing voor de jeugd een belangrijk aandachtspunt Fryslacircn zal onder meer met aantrekkelijke (sport)faciliteiten de jeugd middelen en perspectief moeten bieden voor ontplooiing werk en beleving om een verdere lsquobraindrainrsquo te voorkomen
Verder besteden de opgestelde mindmaps aandacht aan (het open staan voor) invloeden van buitenaf De opkomst van de genetwerkte (stedelijke) samenleving vraagt om meer aandacht voor sociale cohesie in de wijk Dit biedt tal van mogelijkheden op het gebied van sociale innovatie Met inzet van ICT (slimme meters en sensoren) kan de leefomgeving van de milieubewuste burger (bijvoorbeeld CO2-reductie) en de gezondheidsbewuste burger (bijvoorbeeld beperking van fijnstof) verbeteren De opkomst van nieuwe werkvormen vraagt om andere infrastructurele voorzieningen en diensten (communicatie mobiliteit huisvesting identiteit) Denk bijvoorbeeld aan het groeiende aantal ZZPrsquoers die actief zijn binnen verschillende organisaties en werken op verschillende locaties Openstaan voor mondiale ontwikkelingen en in contact staan met de internationale samenleving is hier het credo Deze toekomstbeelden beschrijven het adaptieve vermogen van Fryslacircn om in te spelen op trends die van invloed zijn op wonen werken leren en ondernemen
In het merendeel van de toekomstbeelden staat de gebruiker (als burger leerling leerkracht patieumlnt werknemer ondernemer et cetera) centraal Dankzij vraagsturing
F R I E S E I C T - I N N O V A T I E A L L I A N T I E 23
draait de burger aan de knoppen van het beleid bij gemeenten en provincie (policy pull) Deze gebruiker wordt eveneens nauw betrokken bij experimenteeromgevingen gericht op het realiseren van innovatieve en effectieve producten en diensten Bij een dergelijke inzet van ICT kan de zogenaamde sociale innovatie (zoals toegelicht in sect 22) in Fryslacircn worden bevorderd
Gro
en
Jeugd
Grijs
Frie
secu
ltuur
Gebru
iker
BEHOUD CONSERVERING
DYNAMIEK ADAPTIEF
Kw
alitei
t va
n lev
en
Eig
en k
rach
t
Gen
etw
erkt
Ste
del
ijk
Leve
n
ldquoLiv
ing lab
rdquo
Tel
ewer
ken
Wat
erev
enem
ente
n
bull Flo
rida
van
NL
bull Gen
iete
n va
n ou
de d
agbull G
ezon
dhei
dbull B
esch
ikba
arhe
id lo
catie
gebo
nden
pro
duct
enbull V
estig
ings
klim
aat
bull Dig
ital a
war
enes
sbull C
reat
ieve
bro
edpl
aats
enbullD
uurz
aam
heid
bull Mob
ilitei
tbull V
irtue
le w
erkp
lekk
en
Gro
ene
ruim
te a
lskw
alite
it va
n Fr
ysla
nlsquoC
radl
e to
Cra
dlersquo
Smal
l is
beau
tiful
lKl
eine
ker
nen
Farm
fact
orie
sC
ross
-sec
tora
le d
iens
tver
leni
ng
Nie
uwe
zorg
conc
epte
n z
org
op m
aat
Zorg
op
afst
and
lang
er th
uisw
onen
Perm
anen
te e
duca
tie
bull Bel
even
isse
nbull O
nder
wijs
bull Spo
rtbel
evin
gbull O
verle
ving
stoc
hten
bull E-le
arni
ngbull O
ntgr
oeni
ng
Prom
otie
His
toris
che
plaa
tsen
Bel
evin
gR
eize
n en
pro
mot
ie (r
ecre
atie
)H
ande
l stim
uler
enLo
cale
indu
strie
(wat
er
agrif
ood)
Wer
kgel
egen
heid
ldquoWie
verd
ien
t w
at
vo
or
wie
rdquo
bull Sol
idar
iteit
in d
e w
ijkbull O
pen
voor
mon
dial
e on
twik
kelin
gbull I
CT
om s
ocia
le in
nova
tie te
stim
uler
enbull m
eten
CO
2fij
nsto
fbull Z
ZPv
erza
mel
gebo
uwen
bull slim
me
met
erka
stbull V
eilig
heid
pr
ivac
ybull C
amer
acr
isis
behe
ersi
ng
ldquoFry
slan
is
geen
eilan
d -
sta o
pen
vo
or
dyn
am
isch
e w
ere
ldrdquo
Gro
ots
chalig
eexp
eri
men
teer
om
gevin
gen
Kul
turh
us n
ieuw
e st
ijl
Opt
imal
e be
reik
baar
heid
van
pub
lieke
voo
rzie
ning
en
Eig
en lo
kale
pro
duct
ie (S
LOW
)
ldquoPo
licy
pu
llrdquo
(bu
rger
cen
traal
bij
e-g
ov)
Loka
le p
roduct
en
ldquoWik
i-w
orl
drdquo
Figuur 8 De gecombineerde mindmaps lsquoFryslacircn 2020rsquo van de leden van de kerngroep
F R I E S E I C T - I N N O V A T I E A L L I A N T I E 24
-
43 Visie van de Kerngroep
In het volgende kader is de visie van de Kerngroep verwoord gebaseerd op de uitkomsten van mindmaps en SWOT-analyse (zie sect 33) en de bijbehorende discussies
Visie van de Kerngroep
ldquoFryslacircn dient zich sterk te profileren op de themarsquos duurzaamheid ouderen jeugd en cultuur om in een open omgeving een antwoord te bieden op een snelveranderende sociaaleconomische omgeving (zowel nationaal als mondiaal)rdquo
Aandachtspunten hierbij zijn
bull Kernkwaliteiten behouden en uitbouwen bedreigende zwaktes neutraliseren
bull Ruimte creeumlren voor pilotprojecten en een experimenteeromgeving voor nieuwe dienstverlening en duurzame productie
bull Fryslacircn positioneren als internationaal recreatiepark
bull Fryslacircn profileren als duurzame innovatieve economie
bull ICT als enabler voor vernieuwing doet organisaties veranderen (vakmanschap als driver ICT als hulpmiddel)
bull ICT als enabler draagt bij aan vernieuwing en verbetering van de kwaliteit van onderwijs (gezondheids)zorg en welzijn
bull Successen en unieke sterkten grootschalig uitdragen
bull Alleen die activiteiten krijgen prioriteit waarin ICT de lsquoversnellerrsquo is van een vraag gestuurde ontwikkeling
44 Missie
De Friese ICT-innovatie Alliantie zal vraaggestuurde inzet van ICT gericht op duurzame economische ontwikkeling en sociale innovatie met behoud en uitbouw van de Friese kernkwaliteiten actief stimuleren Met open vizier en in verbinding met de mondiale ontwikkelingen wil de Alliantie ambities vergroten en zwakten op het gebied van onderwijs vergrijzing ondernemingscultuur in sterkten veranderen Met ICT kunnen genoemde domeinen en bedreigingen cross-sectoraal profiteren van de sterktes in ondermeer cultuur recreatie (water) sport zorg en op vakmanschap gerichte maakindustrie
Missie statement
Met cross-sectorale maatschappijgerichte ICT-oplossingen biedt de Friese ICT-innovatie Alliantie een verbindende schakel voor duurzame en sociale innovatie in Fryslacircn
Slogan
Fryslacircn onderneemt duurzaam met slimme ICT
Ambitie
Drsquor op en drsquor over
F R I E S E I C T - I N N O V A T I E A L L I A N T I E 25
45 Ambitie
Uit de geformuleerde visie en bijbehorende missie leidt de Kerngroep een krachtige en concrete ambitie af Voor een periode van twee jaar zet de Kerngroep onder de vlag van de Alliantie een vijftal projectgroepen op die elk eacuteeacuten of meerdere projecten tot uitvoering brengen Voor elke projectgroep geldt de realisering van minimaal eacuteeacuten project met een voorlopersrol voor de provincie Fryslacircn binnen twee jaar De pilotprojecten dienen vanaf de start gebaseerd te zijn op duidelijke probleem- en vraagsstellingen In april 2009 moet er voor elke projectgroep een plan van aanpak gereed zijn Uiterlijk medio 2009 zijn volledig uitwerkte businessplannen beschikbaar met instemming van de deelnemers en bijbehorende financiering om concreet uitwerking te kunnen geven aan verschillende onderdelen van de pilotprojecten Voor sommige projecten geldt dat in een eerder stadium gestart kan worden omdat hiervoor al de noodzakelijke stappen zijn gezet in lopende initiatieven
De (pilot)projecten hebben als achterliggende doelstelling dat zij werkgelegenheid creeumlren olievlekwerking kennen en na een succesvolle pilot zelfstandig door de markt worden gedragen De (pilot)projecten moeten een beweging en een omgeving creeumlren waar een zuigende werking vanuit gaat voor zowel bedrijven en instellingen uit Fryslacircn als van daarbuiten Zo kunnen rondom de projecten clusters van economische enof maatschappeshylijke activiteiten ontstaan Onze ambitie is Drsquor op en drsquor over
46 Criteria projectgroepen
De Kerngroep heeft zorgvuldig focus aangebracht in een long-list aan gegenereerde projectideeeumln en daarmee gebruik gemaakt van volgende criteria en aandachtspunten De criteria zijn ook te gebruiken ter monitoring van de individuele projecten
Aandachtspunten en criteria voor projecten
bull Vraaggestuurd en oplossingen voor concrete problemen
bull Oplossingen binnen strikte kaders moeten meetbaar zijn
bull Grensverleggend en verschil makend voor Fryslacircn
bull Eerste evaluatie binnen een tijdsduur van twee jaar
bull Voorbeeldwerking
bull Modulariteit
bull Duurzaam
bull Samenwerking stimulerend
bull Hergebruik van resultaten elders
bull Inzet van deskundigen bij aanvraag opzet projectteams analyse aanbevelingen
bull Inzicht in noodzakelijke investeringen personeel capaciteit
bull Mogelijkheden voor kruisbestuiving
bull Integrale benadering enof cross-sectoraal
bull Voldoende draagvlak bij politiek en in het veld
bull Uitzicht op economische spin-off
bull Verbetering van de Friese werkgelegenheid
F R I E S E I C T - I N N O V A T I E A L L I A N T I E 26
47 Monitoring en afstemming
Om de voortgang te bewaken zullen de Kerngroepleden de pilotprojecten per kwartaal kritisch monitoren en zo nodig bijsturen De hiervoor genoemde criteria zullen bij deze monitoring worden toegepast Indien de tussentijdse resultaten ontoereikend zijn of de perspectieven voor succes uitblijven zal de Kerngroep namens de Alliantie een negatief advies uitbrengen aan de subsidieverstrekker(s) of zelfs een voorstel tot stopzetting doen De frequentie van (voortgangs)rapportages zullen samenvallen met de terugkoppelmoshymenten die zijn afgestemd met de subsidieverstrekker(s)
Na twee jaar zullen de projectresultaten worden geeumlvalueerd Bij deze evaluatie zullen ook relevante gebruikers cq overheden zorg- of onderwijsinstellingen industrie en MKB en particuliere of overige maatschappelijke organisaties betrokken worden
F R I E S E I C T - I N N O V A T I E A L L I A N T I E 27
5 Roadmaps projectgroepen
51 Inleiding
In dit hoofdstuk bespreken we zes roadmaps voor de geselecteerde projectgroepen Deze roadmaps vormen samenvattingen van de inhoudelijk uitwerkingen die voorzien zijn in de verschillende projectgroepen Hierbij volgen we een sjabloon dat antwoord geeft op de volgende vragen
bull Welke probleem wordt opgelost welke behoefte staat centraal
bull Voor welke doelgroep
bull Welke doelstelling wordt nagestreefd
bull Welke unieke toegevoegde waarde economisch potentieel is voorzien
bull Welke concrete resultaten zijn te verwachten
bull Welke partijen kunnen deelnemen
In de volgende paragrafen is de roadmap per projectgroep nader uitgewerkt Iedere roadmap beoogt op hoofdlijnen een totaalconcept te beschrijven Voor de projectgroep Zorg zijn twee afzonderlijke roadmaps opgenomen namelijk voor de projecten lsquoZorg op afstandrsquo en lsquoQwiekrsquo
52 Draadloze Friese meren
Probleem Fryslacircn wil draadloze breedband dienstverlening inzetten om meer watertoeristen langer en intensiever aan Fryslacircn te binden Veel watertoeristen komen naar Fryslacircn en begeven zich daarbij op de Friese meren en kanalen Hun economische waarde beperkt zich vaak tot de verhuurder en aangrenzende horecagelegenheden Watertoeristen zijn zich onvoldoende bewust van de mogelijkheden in de desbetreffende regiorsquos Door gebrekkige informatievoorziening blijft toch al seizoensgebonden economisch potentieel onbenut Daarnaast zorgt de confrontatie tussen beroepsvaart en de recreatieve watersporter regelmatig voor onveilige situaties
Doelgroep Fryslacircn kent jaarlijks ruim 15 miljoen overnachtingen van watersportshytoeristen 15 Daarnaast recreeumlert de eigen bevolking van Fryslacircn ook intensief op en rond het water
15 Toerdata Noord Toerisme in cijfers 2007
F R I E S E I C T - I N N O V A T I E A L L I A N T I E 29
Doelstelling Ontwikkel en implementeer in twee jaar met inzet van de nieuwste communicatietechnologieeumln die draadloze toepassingen die in het decennium daarna Fryslacircn aantoonbaar sociaaleconomisch versterken
Voor een betere beleving en benutting van Fryslacircn wordt vanuit een gebruikersperspectief ICT ingezet ter
bull Verhoging economische spin-off Friese middenstand
- Dynamische Point-of-interest tafel aan het water
- Exposure voor evenementen concerten exposities etc
bull Verrijking vaarroute-informatie
- Overheidsinformatiedienst actuele brugtijden brughoogshyten vaardiepte gekoppeld aan waterstand tijdelijke obstakels boeicooumlrdinaten en weerbericht (stormwaarshyschuwing)
- Adviesvaarsnelheid breedte vaarweg + belading
- Beroepsvaartalert drukke kruisingen
- Ligplaats reservering + voorzieningen
bull Verhoging servicegraad veiligheid op het water
- Zorg op het water waterambulance Sneek Thuiszorg aan boord telegeneeskunde track amp trace
- Wegenwacht op het water bootbenodigdheden en reparashyties (motorpech zeilmaker brandstof touw en tuigage) + e-diagnose
Toegevoegde waarde Nieuwe draadloze en schaalbare tweeweg breedbandinfrastructuur versnelt de ontwikkeling van digitale (maatschappelijke) dienstverlening
1 Locatiegebonden breedband informatiediensten (interessante locaties evenementen voorzieningen etc) op mobiele en vaste monitoren van zakformaat tot megaschermen
2 Dedicated tweewegverbinding (oa hulpdiensten)
3 Track and trace van schepen (verhuurbedrijven hulpdiensten locale serviceproviders)
4 Live draadloze narrowcasting (zeilwedstrijden muziekshytheaterregistratie)
5 Persoonsgebonden routeplanner (ingang kinderen 65+ sportgezondheid historie natuur culinair etc)
6 E-reserveringssysteem voor jachthavens avondje uit etc
7 Virtuele radar
8 VOIP communicatie in het buitengebied
9 Fryslacircnpas (naast marketing ook Elektronisch Schip Dossier)
F R I E S E I C T - I N N O V A T I E A L L I A N T I E 30
Concrete resultaten Interactie tussen wal en water draagt bij aan seizoensverlenging doelgroepverbreding en intensivering van bestedingen per watertoerist Bij evenementen zoals de Sneekweek krijgt de Friese economie slechts een korte impuls waar slechts een deel van de omliggende bedrijvigheid van kan profiteren Door de verhoogde interactie tussen wal en water zal de Friese middenstand (horeca jachthavens bootbenodigdheden etc) 5 extra omzet worden gerealiseerd Daarnaast beperkt het hoogseizoen van watertoeristen zich momenteel tot de zomermaanden Door het bieden van extra servicegraad eveneens in voor- en naseizoen en aanvullende informatie (incl virtuele vakantievoorpret) beoogt dit project deze periode te verlengen De verwachte resultaten zijn
bull Weersonafhankelijke uitbreiding toeristenseizoen van gemiddeld twee naar vijf maand per jaar
bull Vergroting uitgaven per toerist per dag met 5 Invoering Sneekweek 2009 en uitbreiding met straal van tien km in 2010
bull vergroting van de structurele werkgelegenheid in het werkingsshygebied met 5 te realiseren in de hightech productie- en dienstensectoren
Samenstelling (Potentieumlle) samenwerkingspartners zijn onder andere ziekenhuizen ondernemersverenigingen kennisinstellingen infrastructuuraanbieders softwareontwikkelaars lokaal MKB gemeenten provincie
F R I E S E I C T - I N N O V A T I E A L L I A N T I E 31
53 Zorg op afstand (ZoA) Pilot lsquohartfalenrsquo
Probleem Zorg op Afstand (dat is preventie diagnose behandeling en monitoring onafhankelijk van tijd en plaats) wordt gezien als deacute oplossing om de enorme discrepantie tussen vraag en aanbod in de zorg (in 2025 kan nog maar 60 van de zorgvraag beantwoord worden) het hoofd te kunnen bieden
De businesscase voor zorg op afstand is echter nog nergens echt gerealiseerd Dit heeft vele oorzaken maar de belangrijkste zijn wel
bull Geen goede integratie met bestaande systemen waardoor Zorg op Afstand naast en niet in plaats van bestaande zorg komt
bull Geen onderlinge samenhang Initiatieven sluiten niet op elkaar aan Patieumlnten en burgers krijgen met meerdere kastjes of systemen te maken en zullen het idee niet adopteren Innovatieve aanbieders krijgen daardoor geen goede afzet
Doelgroep De (Friese) patieumlntburger kan langer zelfstandig wonen ook op het platteland eilanden en weet zich verzekerd van voldoende zorg en veiligheid De pilot richt zich specifiek op hartpatieumlnten
Innovatieve zorgaanbieders Zij willen hun businesscase kunnen realiseren in een goede afzetmarkt
Indirecte doelgroep betreft de leveranciers voor Zorg op Afstand systemen Een gunstige afzetmarkt betekent meer werk en omzet en een beter klimaat om verder te investeren
Daarnaast is de zorgverzekeraar belanghebbend de uiteindelijke belofte van Zorg op Afstand komt dichterbij hogere arbeidsproductiviteit in de zorg meer garantie van voldoende zorg lagere kosten minder zorgen bij de patishyentburger
Doelstelling Bij de ontwikkeling van een generieke architectuur en een dienstverleningsconshycept voor Zorg op Afstand wordt de gebruiker centraal gesteld Indien mogelijk worden de activiteiten van stichting Gerrit verder opgeschaald De zorginfrastructuur en het modulair opschaalbare dienstenconcept moeten zich bewijzen via een aantal concrete pilotprojecten met een harde businesscase De pilot lsquoHartfalenrsquo vormt de eerste testcase De behoefte van de zorgclieumlnt moet bij de ontwikkeling van nieuwe diensten van meet af aan centraal staan Uitgebreid behoefteonderzoek is dan ook bij aanvang noodzakelijk
Een achterliggende doelstelling van ZoA is het opheffen van systeemfalen binnen de zorgketen ZoA vervult een vraaggestuurde brugfunctie tussen burgerpatieumlnt en zorgaanbieder Met behulp van eacuteeacuten kastje wordt monitoring op afstand en communicatie via veilige verbindingen mogelijk Belangrijkste innovatie ligt in een harde businesscase voor innovatieve zorgdiensten met voldoende integratie in de huidige installed base en betrokken partijen
F R I E S E I C T - I N N O V A T I E A L L I A N T I E 32
Toegevoegde Burgerpatieumlnt dichtbij (desgewenst mobiel) ondersteunen met zorg ICT Geeft waarde burgerpatieumlnt meer veiligheid kan langer zelfstandig wonen en doet (langer)
mee in het sociale levenmaatschappij
Bij telemonitoring wordt een hartpatieumlnt eerder uit het ziekenhuis ontslagen en vermindert het polibezoek de mortaliteit en de (her)opnamen Ook de kwaliteit van de zorg verbetert door toename van aantal contactmomenten compleet beeld door patieumlntprofiel multidisciplinaire samenwerking juiste zorgverlener voor hulpvraag sneller de juiste medicatie en besparing van reistijd door virtueel polibezoek Tenslotte leidt de ontwikkeling van de benodigde infrastructuur tot economische spin-off voor het Friese bedrijfsleven Telemonitoring creeumlert tevens faciliteiten voor exploitatie van Friese health check-up diensten met uitstralingseffecten ook buiten de provincie Voor provincie gemeenten verzekeraar (indien in samenhang) biedt ZoA veel potentie voor nieuwe producten aantrekkelijkheid zorgverlening exportproduct evenals werkgelegenheid (Fryslacircn als proeftuin zorg op afstand valley)
Concrete Realiseren van twee of drie concrete projecten waarbij een aantal nieuwe resultaten technologieeumln een definitieve inbedding in de zorgveiligheid hebben gekregen
In de eerste pilot hartfalen wordt een architectuur voor infrastructuur en het dienstverleningsconcept ontwikkeld die ook voor andere projecten bruikbaar zijn De pilot leidt ook tot de invulling van noodzakelijke centrashylegemeenschappelijke onderdelen zoals een zorgnetwerk en een gemeenschappelijke zorg-opvolgcentrale waarmee een open platform voor zorgdienstenaanbieders wordt gerealiseerd De inzet van telemonitoren moet leiden tot toepassing bij 50 van de patieumlnten met hartfalen in Fryslacircn enkele jaren na succesvolle afronding van de pilot Door telemonitoring zijn er 30 minder opnamen nodig van patieumlnten met hartfalen mortaliteit vermindert met 30 en patieumlnten worden gemiddeld twee dagen eerder uit het ziekenhuis ontslagen
Samenstelling (Potentieumlle) samenwerkingspartners zijn onder andere zorgaanbieders zorgverzekeraars aanbieder dienstenplatform provincie kennisinstellingen hardware leveranciers en infrastructuur aanbieders
F R I E S E I C T - I N N O V A T I E A L L I A N T I E 33
54 Qwiek
Probleem Zorgverleners gebruiken steeds vaker de mogelijkheden van het internet om hun (zorg)diensten aan te bieden Zij bouwen daarvoor hun eigen portalen - al dan niet beveiligd - op eigen wijze De samenhang ontbreekt vaak nog Dit levert problemen
bull De patieumlnt is onvoldoende lsquoempoweredrsquo Zij krijgen slechts een deel van de informatie en een deel van de diensten tot hun beschikking Patieumlnten kunnen niet zelf sturen
bull Elk initiatief van zorgverleners moet op zichzelf lsquokrachtigrsquo genoeg zijn om te overleven Er is weinig mogelijkheid tot aanhaken op hergebruiken van of integratie van elkaars diensten en faciliteiten De initiatieven worden moeilijk uitrolbaar en hebben relatief weinig kans van slagen
Om samenhang te creeumlren bestaan ook weer diverse initiatieven zoals portalen van ketenzorg leveranciers WMO loket Foar Elkoar Omkeer 20 (sociale netwerken) zorgdomein pointment websites van zorgverzekeraars Ook deze gaan langs elkaar heen Met alle gevaren van dien eilandvorming het niet aan (kwaliteits)eisen voldoen weinig voortgang door onvoldoende samenhangmassa en niet de minste onzekerheid bij de patieumlnt over betrouwbaarheid (is de informatie juist heb ik alle relevante informatie is zij objectief) van het gebruikte portaal dat bovendien niet vanuit klantpatieumlntperspectief of -behoefte is ingericht
Het probleem heeft geleid tot de GERRIT-challenge uitgevoerd door TNO (als gevolg van het winnen van GERRIT van de telemedicineprijs 2008) TNO kwam met de oplossing van een platform voor het uitwisselen van diensten waarmee de diverse portalen gevoed kunnen worden Dit platform heeft de werknaam Qwiek gekregen
Doelgroep Patieumlntenburgers als gebruikers van (Qwiek)diensten zoals (modules van) de webdokter (zie wwwhzclnl) e-consult (NPCF)
Zorgverleners alsook aanbieders van diensten Op termijn liggen ook andere aanbieders (zoals gemeenten)in het verschiet (gelet op WMO-loket en GGD ten aanzien van preventie en EKD)
Doelstelling Gestreefd wordt naar een oplossing en een voorbeeldproject dat nationale navolging kan krijgen Er is in Nederland nog niet iets vergelijkbaars gerealiseerd Er zijn wel vergelijkbare initiatieven op onderdelen maar er is geen geheel Als het pilotproject in Fryslacircn slaagt kan Qwiek een platform voor heel Nederland worden
Toegevoegde waarde Qwiek is een platform voor ontsluiting van zorgdiensten zodat een persoon zijnhaar eigen diensten kan afnemen om zelf de regie te kunnen nemen over zijnhaar zorg vanuit zijnhaar eigen behoefte Daarnaast biedt dit platform toegang tot andere mogelijk interessante websites voor deze persoon Het platform kan tevens voor aanbieders gebruikt worden om hun eigen portaal te verrijken met diensten van derden of om hun diensten in portalen van derden te hangen
Voordelen voor burger en directe omgeving Het platform maakt het voor een burger gemakkelijker om inzage te krijgen in relevante en betrouwbare medische en logistieke gegevens en om zelf zorgzaken te regelen vanaf een willekeurige plek (met internet) een willekeurig apparaat een willekeurig internetportaal op een willekeurige tijd
F R I E S E I C T - I N N O V A T I E A L L I A N T I E 34
Voordelen voor stakeholders lees zorgverleners Het platform biedt stakeholders de mogelijkheid om versneld een volledig dienstenpallet te kunnen bieden waar men dit individueel niet kan waardoor - een grotere patieumlntenbasis bereikt (en bediend) kan worden - meegelift kan worden met andere innovatieve toepassingen (goed voor imago) - kosten en risicorsquos gedeeld worden - individuele stakeholders zich kunnen profileren met hun eigen dienstverlening en flexibel nieuwe eigen diensten toevoegen
Concrete resultaten bull Diensten op devices van burgers waardoor patieumlntempowerment toe neemt Burgers worden ondersteund bij het zoeken en boeken van zorgverleners en kunnen hun eigen diensten (op basis van eigen behoeften noden) samenstellen op hun (draadloos) device
Voorbeelden van dergelijke diensten
bull Vanuit lsquoherhaalreceptrsquo in webdokter direct online bij verzekeraar dekking nagaan en vervolgens medicijn bij apotheek bestellen
bull Afspraken maken via lsquokijken en vergelijkenrsquo
bull Zelf bloedwaarden doorgeven (combinatieintegratie met Zorg op Afstand)
bull Het vullen van het device met diensten is erg eenvoudig hetgeen een randvoorwaarde is om te komen tot patieumlntgedreven (keten netwerk) zorg
Het Qwiekplatform is opgebouwd Qwiek stapt tussen de portals geeft synergie samenhang en massa geeft de patieumlnt betrouwbare informatie geeft de zorgverlener een extra kanaal om (multidisciplinaire) diensten aan te bieden maakt nieuwe diensten mogelijk bijv zorgcooumlrdinatie speelt in op trends en ontwikkelingen vereist samenwerking openheid is de essentie
Samenstelling (Potentieumlle) samenwerkingspartners zijn onder andere ziekenhuizen zorgdienstenverleners platformaanbieder netwerkaanbieders hard- en softwareleveranciers kennisinstellingen zorgverzekeraars
55 Sport experience Fryslacircn
Probleem De provincie Fryslacircn wordt vaak geassocieerd met sport en vooral Heerenveen heeft een rijke sporthistorie Sportstad Heerenveen zorgt ervoor dat de provincie ook een rijke sporttoekomst zal krijgen De afgelopen jaren zijn rond het stadion het SC Heerenveen de nodige sportieve projecten uitgevoerd Op dit moment bestaat Sportstad Heerenveen uit een sportcentrum (met een zwemcomplex grote sporthal turnhal squashbanen en een dojo) een gezondheidsboulevard een lifestylepassage de CIOS-opleiding van het Friesland College en uiteraard het Abe Lenstra stadion De aandeelhouders van sportstad zijn de gemeente Heerenveen SC Heerenveen en de Friesland Zorgverzekeshyraar
Binnen het concept Sportstad Heerenveen wordt er gewerkt aan de Sport Experience De Sport Experience is een (fysieke) locatie waar je als bezoeker een sportieve ervaring daadwerkelijk kan ondergaan Om het
F R I E S E I C T - I N N O V A T I E A L L I A N T I E 35
een en ander onder de aandacht te brengen en te houden bij het publiek zijn aanzienlijke promotieactiviteiten nodig Hierbij kan ICT een belangrijke rol spelen
De probleemstelling is tweeledig
1 Hoe kan inzicht gekregen worden in toeristenstromen
2 Hoe kunnen potentieumlle klanten via games worden geprikkeld om de Sportexperience te bezoeken
Doelgroep De focus ligt op jongeren in Nederland en daarbuiten
Doelstelling ICT kan als versneller van de Sport Experience dienen omdat je met virtualisatie (online gaming en 3D-simulaties) in de voorfase al aan promotie kunt doen en gebruikerservaringen kunt verzamelen (datamining) Door het koppelen van databases van verschillende Friese (toerischtische) instanties kan beter inzicht worden gekregen in de behoeften en wensen van de bezoekers van de provincie Fryslacircn
Toegevoegde waarde De toegevoegde waarde van de Alliantie ligt in het bijeen brengen van gekwalificeerde personen en hoogwaardige kennis om het project succesvol te realiseren Daarnaast kan de Alliantie zorgen voor extra draagvlak bij financiers Verder kan de Alliantie waarde toevoegen door dit project te linken aan de andere projecten van de Alliantie en op die manier de kracht van kruisbestuiving te benutten
Concrete resultaten Het realiseren van een systeem (1) waarmee de Sportexperience via het web toegankelijk kan worden gemaakt (2) waarin potentieumlle klanten beter in kaart worden gebracht binnen een termijn van twee jaar
De Sportexperience toegankelijk maken via het web kan door middel van simulaties In de ontwerpbouwfase alvast rondkijken (virtualisatie) Maak een game waarmee de speler de ervaring krijgt alsof zelf het sportevenement meemaakt Zorg voor spanning bij de speler Op deze manier krijgen mensen interesse in de Sportexperience en gaan ze deze bezoeken
Er zijn verschillende organisaties die bijhouden welke personen Fryslacircn bezoeken Denk aan Fryslacircn marketing verschillende hotelketens organisaties die zich bezighouden met watersport et cetera Met de bovenstaande webapplicatie kan beter inzicht in de behoeften en wensen van potentieumlle klanten worden vergaard
Samenstelling (Potentieumlle) samenwerkingspartners zijn onder andere organisaties actief in de sportsector onderwijs- en kennisinstellingen softwareleveranciers (gaming en simulatie) hardwareleveranciers en webmarketeers
56 Ketendigitalisering in de jachtbouw
Probleem De jachtbouw kent hoge ontwikkelkosten Deze worden pas terugverdiend bij grote serieproductie In Fryslacircn is de omvang van de productie vaak beperkt Hierdoor zijn de kosten hoog en is het lastig om concurrerend te blijven Door middel van breedbandcommunicatie en een modulaire aanpak kan efficieumlnter geproduceerd worden door een groep van jachtbouwers
Er komen vier databases die allen modulaire standaardonderdelen bevatten Casco aandrijftechniek interieur overige apparatuur De
F R I E S E I C T - I N N O V A T I E A L L I A N T I E 36
unieke combinatie van standaardonderdelen leidt tot een uniek ontwerp met relatief lage kosten Bij het ontwerp van het casco zal 3D-techniek een grote rol spelen Bij de keuze van aandrijftechniek wordt bepaald welke motoren mogelijk zijn en welke consequenties dit heeft voor trillingen en geluid Bij het interieurontwerp zullen 3D-techniek CAM16 en CNC-machines een grote rol spelen
Doelgroep Jachtbouwers en toeleveranciers in de provincie Fryslacircn
Doelstelling Het integraal bijeen brengen van de gehele productieketen en digitale samenwerking van ontwerp tot fabricage realiseren Door toepassing van een totaalconcept wordt de bouw van een duurzaam schip voor de verhuurmarkt gerealiseerd met als doel via de beschreven aanpak de internationale concurrentiepositie van de Friese Jachtbouw te versterken
Toegevoegde waarde ICT is een enabler om de hele keten van jachtbouwers te laten samenwerken De rol van ICT kan door verschillende technologieeumln vorm krijgen zoals een databasesysteem 3D- modellen CADCAM en ERP
Concrete resultaten Er wordt een ndashdoor een topdesigner ontworpen- jacht gebouwd ICT wordt ingezet om het systeem met databases ERP-systemen 3Dshysimulaties op te zetten en te testen
Samenstelling (Potentieumlle) samenwerkingspartners zijn onder andere vijf jachtbouwers leveranciers van hybride aandrijvingen generatoren accursquos dieselmotoren ERP systemen randapparatuur schilderwerken cascorsquos interieurs CNC-bedrijven met 3D-freesfaciliteit ICT-bedrijven Navalshyarchitects en Reality Theatres
57 Platteland kleine kernen
Probleem Steeds meer voorzieningen verdwijnen uit kleine kernen Denk bijvoorbeeld aan postkantoor apotheek banken en gemeentebalies Gemeentelijke herindelingen zijn hier ook deels debet aan Hierdoor neemt de sociale cohesie af en wordt de leefbaarheid in deze kernen steeds minder terwijl in de nabije toekomst het belang van lokale voorzieningen door vergrijzing van de kleine kernen toeneemt Ook verdwijnt hiermee werkgelegenheid en de economische binding van veelal gezinnen en jongeren met het plattelandkleine kernen (ontgroening) Daarnaast verslechtert hierdoor het vestigingsklimaat voor ondernemingen waardoor bedrijven vertrekken en vestiging van nieuwe bedrijvigheid uitblijft met daaruit voortvloeiende negatieve gevolgen voor de werkgelegenheid Versterking van het plattelandkleine kernen kent dan ook twee componenten Enerzijds versterking van de sociale cohesie en anderzijds de versterking van economische binding (van burgers en bedrijven) en vitaliteit van het platteland
Nieuwe technieken kunnen dorpen leefbaar houden Aansluiten bij de behoefte van inwoners van het platteland is een voorwaarde voor succes van voorzieningen (fysiek en virtueel) Alleen voorzieningen die gedragen worden door gebruikers kunnen op termijn zonder subsidie (zelfdragend)
16 Computer Aided Manufacturing (CAM) het fabriceren van producten met behulp van een computer
Computer Aided Manufacturing (CAD) computergesteund ontwerpen
Enterprise Resource Planning (ERP) softwarepakket ter ondersteuning van bedrijfsprocessen
F R I E S E I C T - I N N O V A T I E A L L I A N T I E 37
voortbestaan Voor de specifieke invulling van het thema platteshylandkleine kernen is het dan ook noodzakelijk om dmv een behoeftescan de daadwerkelijke gebruikersvraag op het platteland in kaart te brengen Vooralsnog zijn veel initiatieven in dit veld te versnipperd en te veel gericht op enkele specifieke toepassingen Wat nodig is is een totaalconcept (sterk vraaggestuurd) dat bij de doelgroep nieuwe economische en maatschappelijk activiteiten losmaakt
Doelgroep Bewoners (en bedrijven) van de kleinere kernen in Fryslacircn In het bijzonder MKB-bedrijven 13-18 jarigen (werkende) ouders en ouderen (niet werkenden)
Doelstelling In een dorpskern (bijvoorbeeld Dantumadeel) wordt een pilot opgestart met als doel om een dorpshuis nieuwe stijl te realiseren Door toepassing van een totaalconcept voor plattelandsontwikkeling wordt onder andere een bijdrage geleverd aan de verbetering van de sociale cohesie digitale voorzieningen en de werkgelegenheid onder jongeren Sociale cohesie en economische binding dienen bij een dergelijke scan centraal te staan
De sociale cohesie kan op verschillende manieren versterkt worden Wanneer voorzieningen op gebied van wonen leven (sociaal dorpsleven en ndashcultuur) en zorg ontwikkeld worden die aansluiten bij de behoefte van de bewoners van en in de omgeving van de plattelandskern kunnen oa ouderen langer zelfstandig blijven wonen Bovendien maken een (toekomstig) excellent dienstenaanbod evenals rust en ruimte het ook voor mensen uit andere delen van Nederland aantrekkelijk om zich op het Friese platteland te vestigen
Digitale voorzieningen op het gebied van digitaal onderwijs (primair en voortgezet) zijn een mogelijkheid om zowel de sociale cohesie met betrekking tot jongeren als de economische vitaliteit van het platteland te versterken Onderwijs biedt jongeren immers kansen op de arbeidsmarkt Ook bieden digitale (onderwijs)voorzieningen kansen om deze buiten de provincie Fryslacircn te vermarkten Met name voor het MKB zijn toepassingen om de e-vaardigheden te vergroten kansrijk17
Voorzieningen die de economische binding met het plattelandkleine kernen versterken maken het voor jongeren gezinnen en werkende ouderen aantrekkelijk om op het platteland te (blijven) wonen Een van de mogelijkheden om de economische binding te versterken is de ontwikkeling van toepassingen die leiden tot het ontstaan van nieuwe vormen van dienstverlening en werkgelegenheid
Een mogelijk succesvol traject is de ontwikkeling van hoogwaardige en complexe telewerktoepassingen die niet afhankelijk zijn van een standplaats Dergelijke voorzieningen maken het ook voor huidige randstadinwoners aantrekkelijk om zich op het Friese platteland te vestigen en te blijven werken in de randstad
Ook biedt de inzet van microkredietverlening kansen voor innovatie in het Friese MKB (vakmanschap) en naar succesvol voorbeeld van Koninklijke Tichelaar uit Makkum dit buiten de regio te vermarkten
Tenslotte dient benadrukt te worden dat innovatieve vermarktbare voorzieningen die door Friese partijen zijn ontwikkeld economische spinshyoff voor het Friese bedrijfsleven genereren
17 Bron Initiatieven voor het bevorderen van eSkills van de beroepsbevolking in zes Europese landen Dialogic 2006
38 F R I E S E I C T - I N N O V A T I E A L L I A N T I E
Toegevoegde waarde Een belangrijk kenmerk van ICT-toepassingen is de mogelijkheid van opschaling Eenmaal ontwikkelde toepassingen kunnen zonder aanzienlijke kosten verder vermarkt worden Insteek van het pilotproject dient dan ook het selecteren van toepassingen te zijn die aantrekkelijk zijn voor een brede doelgroep in en buiten de provincie Fryslacircn
Online zorg (ouderen en gezinnen) domotica en sociaal-culturele voorzieningen die huidige inwoners aan het platteland bindt eacuten voor inwoners van buiten Fryslacircn aantrekkelijk is om zich op het Friese platteland te vestigen
Digitale voorzieningen die zowel de sociale cohesie als economische binding versterken eacuten buiten Fryslacircn vermarkt kunnen worden
Telewerk-toepassingen waarvan bedrijven uit andere delen van Nederland gebruik kunnen maken eacuten het voor randstedelingen aantrekkelijk maakt zich te vestigen op het Friese platteland
Concrete resultaten Einddoel van het project is de inrichting van fysieke loketten (dorpshuizen) dichtbij de burger In deze dorpshuizen komen de fysieke en virtuele component samen De dorpshuizen brengen de voorzieningen en daarmee de sociale cohesie en ondernemerschap daadwerkelijk terug in de kleine kernen Het vormt een concentratiepunt voor uiteenlopende fysieke en virtuele diensten op het vlak van gezondheid onderwijs ondernemerschap cultuur en sport
Op basis van de behoeftescan en de aansluiting bij het Vital Rural Area- project wordt een totaalconcept met daarin een aantal ICT-toepassingen en daaraan en omheen gerelateerde diensten en voorzieningen geselecteerd voor een pilotproject Hiervoor dient een businessplan opgesteld te worden met monitoring go-no go beslissingen en opschalingsmogelijkheden Uiteindelijk dient de pilot te resulteren in de ontwikkeling van toepassingen die de sociale cohesie en economische vitaliteit versterken eacuten onderscheidend zelfdragend en opschaalbaar zijn
Samenstelling (Potentieumlle) samenwerkingspartners zijn onder andere banken verzekeraars (huis)artsen thuiszorginstellingen verenigingen woningbouwcorporaties gemeenten postkantoren onderwijsinstellingen KvK belastingdienst bibliotheken jongerenwerk bedrijven en MKB Noord
F R I E S E I C T - I N N O V A T I E A L L I A N T I E 39
6 Organisatie
61 Rol van de Alliantie
De Friese ICT-innovatie Alliantie heeft de rol van stimulator versneller versterker en makelaar op zich genomen om de beste krachten vanuit de maatschappij en economie in de provincie Fryslacircn te bundelen om pilotprojecten te starten en te komen tot zelfdragende innovatieprojecten die de economische en maatschappelijke ontwikkeling in Fryslacircn sterk stimuleren Naast de hiervoor genoemde rollen is de Alliantie in het algemeen - en de Kerngroep in het bijzonder - vooral een realist en vertaler van vraag naar oplossing De Alliantie werkt aan het opstarten van een zes pilotprojecten in nauwe samenwerking met andere stakeholders maar is geen eigenaar van de projecten
De Kerngroep bestaat uit zes leden die op persoonlijke titel en zonder last of ruggespraak hun visie inbrengen zich sterk maken voor het opzetten van de projecten en toezien op uitvoering daarvan De Kerngroep is vooralsnog geiumlnstalleerd tot en met 31 december 2010 De leden van de Kerngroep zijn
bull Profdrir LP Ligthart (voorzitter) TU Delft
bull R Feenstra RI MBA De Friesland Zorgverzekeraar
bull Drir PA Gielen TCNN
bull Drs FA Pronk Rabobank Heerenveen
bull Drs WR Reek MCM Gemeente Sneek
bull Drs J Wester TNO-ICT
Dialogic Next Step en in het bijzonder drs SR Maltha ir ing RMF Brennenraedts en drs H Gillebaard ondersteunen de Alliantie met de voorbereiding van bijeenkomsten verrichten onderzoek waar nodig en begeleiden de uitvoering van projecten
62 Taakstelling per onderdeel van de Alliantie
Raad van Advies
De Alliantie zal een Raad van Advies kennen die uit drie tot vier personen zal bestaan en momenteel nog te formeren is De leden zijn bestuurders van statuur die politiek zeer goed ingevoerd zijn zowel op provinciaal als landelijk niveau De Raad van Advies geeft allereerst steun aan de beoogde initiatieven en draagt dit ook publiekelijk uit Daarnaast zal zij vooral een klankbord- en ambassadeursfunctie gaan vervullen om de ambities van de Alliantie te helpen realiseren Hiervoor zal zonodig onafhankelijke bestuurlijke druk georganiseerd worden De Raad van Advies biedt de Alliantie toegang tot diverse relevante netwerken en is thuis in de financieringsmogelijkheden voor de beoogde innovatieprojecshyten Verder dient de Raad van Advies zelfstandig initiatief te nemen om de activiteiten van de Alliantie ook op andere nationale of internationale agendarsquos geplaatst te krijgen De Raad van Advies zal enkele malen per jaar bijeenkomen en afstemmen met de Kerngroep
F R I E S E I C T - I N N O V A T I E A L L I A N T I E 41
Kerngroep
De Kerngroep is in een eerste fase gestart met een visieontwikkeling en heeft dit vertaald in de onderliggende Roadmap De Kerngroep dient haar visie en plannen in bij de Gedeputeerde Staten van Fryslacircn Na goedkeuring door GS heeft de Kerngroep de komende twee jaar als taak de Alliantie en in het bijzonder de projectgroepen aan te sturen en te adviseren bij de uitvoering In eerste instantie fungeert de Kerngroep vooral als werkvoorbereider Daarna ziet de Kerngroep toe op de uitvoering van afzonderlijke projecten conform de geformuleerde visie en opgestelde criteria via driemaandelijkse monitoring Begin 2010 neemt de Kerngroep per project een mid-term gono-go beslissing Zonodig worden projecten daarna bijgestuurd of zelfs stopgezet Na 2010 zullen de projecten zelfstandig verder dienen te gaan en vallen vanaf dat moment buiten de regie van de Alliantie
Projectgroepen
De Alliantie zelf krijgt vooral gestalte middels een vijftal projectgroepen (a) Draadloze Friese meren (b) Zorg (c) Sport Experience (d) Jachtbouw en (e) Kleine kernen Deze projectgroepen bestaan uit private enof publieke deelnemers afhankelijk van het project De projecten komen onder leiding van een nader te benoemen projectleider De aangestelde projectleider stemt af met een afgevaardigde van de provincie Fryslacircn en contactpersonen uit de Kerngroep zoals beschreven in deze Roadmap Op korte termijn zal er gestart worden met de verdere samenstelling van de projectgroepen conform de voorstellen in de afzonderlijk roadmaps
lsquoVerticalersquo activiteiten
Daarnaast zijn er drie lsquoverticalersquo projectactiviteiten die op alle projectgroepen van toepassing zijn namelijk onderwijsvernieuwing kennisborging en promotie en communicatie In alle vijf projectgroepen spelen deze aandachtsgebieden een belangrijke rol In het bijzonder voor het onderwijs geldt dat wij vanuit elke projectgroep spin-off effecten en digitale toepassingen verwachten die voor onderwijsdoeleinden ingezet kunnen worden Daarmee kan onderwijs een belangrijke integrale en verbindende functie vervullen tussen de projectengroepen onderling alsook een belangrijke rol spelen in de kennisborshyging Voor promotie en communicatie geldt hetzelfde De Kerngroep is in eerste instantie verantwoordelijk voor de lsquohorizontalersquo activiteiten
De Friese ICT-innovatie Alliantie kent de volgende organisatiestructuur
F R I E S E I C T - I N N O V A T I E A L L I A N T I E 42
ONDERWIJSVERNIEUWING
PROMOTIE EN
COMMUNICATIE
KENNNISBORGING
Raad van Advies Taak klankbord en ambassadeursfunctie
KerngroepTaak Advisering en aansturing Alliantie Opstellen Roadmap
toezien op uitvoering en monitoring
Friese ICT innovatie-alliantie Taak Uitvoering Roadmap in projectgroepen
Resultaat Minimaal eacuteeacuten project per projectgroep geschikt voor opschaling en zelfstandige continuering na 2 jaar
Projectgroep Draadloze meren
Projectgroep Sport Experience
Projectgroep Zorg
Projectgroep Jachtenbouw
Projectgroep Kleine kernen
Figuur 9 Organisatiestructuur van de Friese ICT-innovatie Alliantie
43F R I E S E I C T - I N N O V A T I E A L L I A N T I E
F R I E S E I C T - I N N O V A T I E A L L I A N T I E 44
7 Ter afsluiting In deze Roadmap voor ICT-innovatie in Fryslacircn heeft de Kerngroep haar visie neergelegd en haar plannen voor innovatieve pilotprojecten geformuleerd Duidelijk mag zijn dat de Alliantie een krachtige ambitie heeft die nu in concrete acties en plannen moeten worden vertaald Hiervoor is het noodzakelijk de komende maanden een plan van aanpak en een concreet en gedragen businessplan per project uit te werken In totaal kennen de beoogde projecten een financieringsbehoefte van circa twaalf miljoen euro Hiervoor zal een beroep gedaan worden op bijdragen vanuit (1) het bedrijfsleven (2) de provincie Fryslacircn en (3) overige partijen waaronder gemeenten stimulerings- en innovatiefondsen nationale overheid en Europese regelingen De Kerngroep ziet als uitgangspunt voor financiering van de projecten de volgende verdeling voor iedere twee euro aan geld van derden draagt de provincie eacuteeacuten euro bij (33) wat in de wandelgangen ook wel de Galema-norm wordt genoemd
De Kerngroep is verheugd haar visie in deze Roadmap te mogen aanbieden aan Gedeputeerde Staten van Fryslacircn en verzoekt om concrete ondersteuning voor uitvoering van de voorgenomen projecten Naast de gewenste co-financiering zoals hiervoor beschreven bestaat concreet behoefte aan financieumlle ondersteuning van de opstartfase (eerste drie tot zes maanden) Per project is circa euro 50000- euro nodig om de businesscases volledig te kunnen uitwerken en alle noodzakelijke projectvoorbereidingen te treffen (seed money) Hiervoor doen wij eveneens een beroep op Gedeputeerde Staten van Fryslacircn om de Alliantie voor de helft in deze kosten tegemoet te komen In deze voorfase is het weinig realistisch om uit het bedrijfsleven en vanuit andere instellingen volledige voorfinanciering te verwachten Wel zal in grote mate een beroep worden gedaan op zo veel mogelijk kostenloze medewerking van de stakeholders om in deze voorfase de noodzakelijke voorbereidingen te treffen
De visie van de Kerngroep heeft geresulteerd in serieuze plannen om in een multishystakeholder omgeving economie en samenleving in Fryslacircn een impuls te geven via ICT-innovatie Deze serieuze plannen waarvoor reeds veel commitment in het veld is uitgesproken vragen nu om serieuze ondersteuning De vraagstukken en behoeften van burgers en gebruikers in Fryslacircn staan daarbij centraal en ons motto luidt drsquor op en drsquor over
F R I E S E I C T - I N N O V A T I E A L L I A N T I E 45
Bijlage 1 SWOT-analyse
Sterkten Wat is de kracht van Fryslacircn
Een kenmerkende sterkte van Fryslacircn is eenvoudig te observeren Fryslacircn beschikt over veel ruimte zeker in vergelijk met de Randstad Daarbij komt dat de afstand tussen de Randstad en Fryslacircn relatief beperkt is De ruimte die Fryslacircn biedt maakt het mogelijk om er kwalitatief hoogwaardig te recreeumlren en te wonen Fryslacircn heeft veel mogelijkheden hiertoe die bovendien van hoge kwaliteit zijn Het toerisme in Fryslacircn drijft grofweg op drie pijlers watersport de rust van de Waddeneilanden en de cultuur van een aantal steden en dorpen (waaronder de ldquoElf Stedenrdquo)
In de Friese economie neemt de agrarische sector traditioneel een grote rol in Tegenwoordig is deze rol kleiner dan vroeger maar het is nog steeds een relatief omvangrijke sector Bovendien heeft de Friese landbouw de laatste decennia haar processen sterk verbeterd De productiviteit van deze sector is ndash zelfs vanuit een Nederlands perspectief - zeer hoog De sterke agrarische sector heeft mede geleid tot ontwikkeling van een florerende foodsector Het aandeel van de dienstensector ligt in Fryslacircn traditioneel onder het Nederlandse gemiddelde Hoewel dit nog steeds het geval is is deze sector vanaf circa 1995 een flinke inhaalslag aan het maken Binnen de dienstensector in Fryslacircn heeft vooral financieumlle dienstverlening een relatief groot aandeel Andere gebieden waarin Fryslacircn sterk is zijn de metaal- en elektrosector en watertechnoshylogie
Fryslacircn en de Friezen kennen een sterke identiteit Ze hebben een eigen taal volkslied en vlag en onderscheiden zich hiermee van de rest van Nederland Hierdoor bestaat er een grote sociale cohesie Dit speelt met name in de dorpen een grote rol in het dagelijkse leven
Zwakten Wat zijn de beperkingen in Fryslacircn
Fryslacircn is opgebouwd uit 417 kernen waarvan 344 kernen uit minder dan 1500 inwoners bestaan Er is dus een lage mate van verstedelijking waardoor positieve agglomeratieshyeffecten uitblijven Veel van deze kleine kernen hebben te maken met een laag en dalend voorzieningenniveau Denk hierbij aan het verdwijnen van postkantoren scholen supermarkten et cetera Dit is duidelijk de negatieve keerzijde van de ruimtelijke structuur van Fryslacircn
Fryslacircn is de provincie die voorop loopt met vergrijzing Nergens in Nederland zijn er zo weinig jongeren In combinatie met een lage arbeidsparticipatie van ouderen en vrouwen heeft dit een negatief effect op de economie Overigens neemt de arbeidsparticipatie vooral van vrouwen de laatste jaren wel sterk toe
Er zijn in Fryslacircn weinig grote industrieeumln en het MKB heeft een groot aandeel in de werkgelegenheid Dit zou een van de oorzaken kunnen zijn van de lage RampD-inspanningen in de provincie Het wordt ook als oorzaak genoemd van de lagere arbeidsproductiviteit maar het is niet duidelijk of dat geheel terecht is In de samenstelling van de werkgelegenshyheid valt op dat de quartaire sector (zorg onderwijs overheid et cetera) sterk oververtegenwoordigd is Het aandeel van bedrijven dat producten en diensten afzet buiten de provincie (stuwende bedrijvigheid) is relatief beperkt
F R I E S E I C T - I N N O V A T I E A L L I A N T I E 46
Verschillende bronnen refereren aan de lage kwaliteit van het onderwijs in Fryslacircn Hierbij speelt het ontbreken van een universiteit een rol Door de afwezigheid van een universiteit behouden Vwo-leerlingen minder binding met Fryslacircn Hoger opgeleiden trekken hierdoor weg naar omliggende regiorsquos en de stroom hoger opgeleiden naar Fryslacircn is vrij beperkt Het gevolg is een braindrain Opvallend is het lage gemiddelde niveau van de leerlingen die de basisschool verlaten Er is geen overeenstemming over de oorzaak hiervan Een ander opvallend element is de aanwezigheid van achterstandswijken in Fryslacircn Hoewel dit vaak als een probleem van grote steden wordt gezien kampen ook veel dorpen en steden in (vooral Noord-)Fryslacircn met deze problematiek
Kansen Welke mogelijkheden biedt de omgeving
In Nederland neemt het aandeel 65-plussers van de totale bevolking toe Deze bevolkingsgroep geeft meer geld uit aan recreatie en aan zorg Een deel kiest zelfs voor het verhuizen naar een prettigere omgeving en gaan hoogwaardiger wonen Fryslacircn kan profiteren van deze demografische ontwikkeling door voorzieningen te treffen voor deze groep Hierbij zou ze zich kunnen profileren als het lsquoFlorida van het Noordenrsquo Door koploper te zijn met woon-zorgconcepten kan er een nieuwe markt ontstaan Doordat leeftijdssamenstelling van de groep vakantiegangers verandert zal er ander type vraag naar voorzieningen en activiteiten ontstaan Ook hierop kan worden ingespeeld Ook zorgtoerisme kan interessante mogelijkheden bieden voor Fryslacircn
Fryslacircn zou extra middelen kunnen aantrekken door aanspraak te maken op verschillende (Europese) fondsen Doordat Fryslacircn door sommige beleidsorganen wordt gezien als een achterstandsgebied komt men in aanmerking voor specifieke fondsen Maar er zijn ook generieke (Europese) fondsen waarop aanspraak gemaakt kan worden
Waar Fryslacircn beperkt profiteert van positieve agglomeratie-effecten beginnen sommige delen van de Randstad negatieve agglomeratie-effecten te ervaren zoals hoge grondprijzen verkeerscongestie en verpaupering van wijken Indien Fryslacircn goed digitaal ontsloten is kan het voor sommige organisaties interessant zijn om naar Fryslacircn te verhuizen
Groeiende aandacht voor (duurzame) energie en watertechnologie kan voor Fryslacircn kansen bieden De ruimtelijke structuur biedt bijvoorbeeld mogelijkheden voor het opwekken van zonne-energie of biomassa Ook het (zoute en zoete) water biedt hiertoe mogelijkheden De kennis die Fryslacircn heeft op het gebied van watertechnologie kan in de toekomst misschien in een bredere markt worden toegepast
De stijgende voedselprijzen zullen voor Fryslacircn grosso modo een positief effect hebben Zowel de agro- als de foodsector die een groot gedeelte van de stuwende bedrijvigheid vertegenwoordigen kunnen hier van profiteren
Bedreigingen Hoe kan de omgeving Fryslacircn schaden
De beperkte stuwende bedrijvigheid maakt Fryslacircn afhankelijk van andere inkomstenstroshymen uit Nederland Denk hierbij aan inkomsten uit sociale verzekeringen uitkeringen maar ook inkomsten uit de zorg Verandering in nationaal beleid kunnen hierdoor grote consequenties hebben voor de Friese economie en samenleving Ook inkomsten uit de landbouwsubsidies van de EU maken Fryslacircn kwetsbaar De Europese Unie reserveert jaarlijks bijna de helft van haar begroting voor het Gemeenschappelijk Landbouwbeleid Onder andere door de toetreding van nieuwe EU lidstaten kunnen deze middelen onder druk komen te staan
F R I E S E I C T - I N N O V A T I E A L L I A N T I E 47
Een andere bedreiging is de filiaaleconomie Veel bedrijfsvestigingen vooral in de zakelijke dienstverlening zijn nevenvestigingen De hoofdkantoren zitten veelal in de Randstad Deze locaties zijn hierdoor voor een groot deel afhankelijk van beslissingen die op andere plaatsen worden genomen
De internationalisering van de economie zorgt voor extra concurrentiedruk Vooral de lageropgeleiden ervaren een steeds grotere druk uit lagelonenlanden Omdat Fryslacircn relatief weinig hoogopgeleiden kent kunnen de negatieve consequenties van globalisering groter zijn dan in andere delen van ons land
F R I E S E I C T - I N N O V A T I E A L L I A N T I E 48
Bijlage 2 Additionele kerncijfers
Onderwijs
Fryslacircn heeft geen universiteit Het aantal studenten dat in Fryslacircn woont en een mastershydiploma ontvangt is zeer laag circa 200 per jaar Wel kent Fryslacircn enkele HBO-instellingen Toch is het aantal studenten dat een bachelorgraad ontvangt relatief beperkt vergeleken met andere provincies18
Geslaagden HBO Bachelor (naar woonplaats student)
0
2000
4000
6000
8000
10000
12000
14000
2000 2001 2002 2003 2004 2005
Groningen
Friesland
Drenthe
Overijssel
Flevoland
Gelderland
Utrecht
Noord‐Holland
Zuid‐Holland
Zeeland
Noord‐Brabant
Limburg
Figuur 10 Ontwikkeling van het aantal HBO Bachelor afgestudeerden in de Nederlandse provincies
Het aantal banen in het onderwijs is in Fryslacircn relatief hoog Dit is opmerkelijk gezien het ontbreken van een universiteit19
18 CBS ndash Statline [25]
19 LISA - bewerkt door Dialogic [27]
F R I E S E I C T - I N N O V A T I E A L L I A N T I E 49
Relatief aantal banen (Onderwijs)
50
55
60
65
70
75
80
85
90
2003
2004
2005
2006
2007
Groningen
Friesland
Drenthe
Overijssel
Gelderland
Flevoland
Utrecht
Noord‐Holland
Zuid‐Holland
Zeeland
Noord‐Brabant
Limburg
Figuur 11 Ontwikkeling van het relatief aantal banen in het onderwijs in de Nederlandse provincies
Zorg
Een manier om de omvang van de zorgsector te bepalen is het aantal ziekenhuisbedden In Fryslacircn zijn er relatief weinig bedden per inwoner ten opzichte van andere provincies Gezien de hoge mate van vergrijzing is dit opmerkelijk20
Hospital beds per million inhabitants
0
100
200
300
400
500
600
700
800
1993
1994
1995
1996
1997
1998
1999
2000
2001
2002
Groningen
Friesland
Drenthe
Overijssel
Gelderland
Flevoland
Utrecht
Noord‐Holland
Zuid‐Holland
Zeeland
Noord‐Brabant
Limburg
Figuur 12 Ontwikkeling van het aantal ziekenhuisbedden in de Nederlandse provincies
Een andere indicator van de relatieve omvang van de zorgsector is het relatief aantal banen Hier valt vooral op dat zich in 2006 een flinke daling voordeed21
20 European Commission - Eurostat [26] 21 LISA - bewerkt door Dialogic [27]
F R I E S E I C T - I N N O V A T I E A L L I A N T I E 50
Relatief aantal banen (Zorg)
120
130
140
150
160
170
180
190
2003
2004
2005
2006
2007
Groningen
Friesland
Drenthe
Overijssel
Gelderland
Flevoland
Utrecht
Noord‐Holland
Zuid‐Holland
Zeeland
Noord‐Brabant
Limburg
Figuur 13 Ontwikkeling van het relatief aantal banen in de zorg in de Nederlandse provincie
F R I E S E I C T - I N N O V A T I E A L L I A N T I E 51
Figuur 14 Overzicht van de relevante ICT Projecten in Fryslacircn
F R I E S E I C T - I N N O V A T I E A L L I A N T I E
Zo
rg
Zorg
Net
Frie
slan
d (
SG
)
Car
dio
logie
net
wer
k Fr
iesl
and
(MCL
NSD
)H
uis
van
het
Hed
en (
GEEF)
Tel
econfe
renci
ng v
ia Z
NF
(SG
)
Tel
econsu
ltat
ie A
mel
and (
CI
ZTS)
Virtu
eel bez
oek
uur
(ZTS
ZSA)
Virtu
ele
Thuis
zorg
(PF
KN
TH
FL)
Pasa
na
(Nijfinst
er)
Thuis
zorg
het
Fries
e La
nd
(N
ijfinst
er)
Sm
art
Car
ing C
om
munitie
s(D
T2015
Nijfinst
er)
O
TTO
(RIF
)
Ket
enZorg
Frie
slan
d
EPD
sch
akel
punt
OZIS
(SG
)
Sm
art
Car
ing C
om
munitie
s(D
T2015)
Ske
wie
l Try
nw
alden
Van
A n
aar
B(e
ter)
pap
ierloos
(SG
)Virtu
ele
HAP
Frie
slan
d (
SG
)
Web
dokt
er (
HZL)
Leer
-Zorg
port
al (
PF
MCL
TFW
G
GZ
RF)
Zorg
Dom
ein F
ries
land
Support
Fry
slan
JGZ p
lus
ouder
port
aal (T
FW)
Zorg
Net
Frie
slan
d p
ort
al (
SG
)
Dig
itaa
l Thuis
hote
l (P
F)
Foar
Elk
oar
(VFG
CIZ
ZF
FZ
en
ZKF )
Een
duid
ig p
atieuml
ntp
ort
aal (S
G)
Toer
ism
e m
et z
org
Zorg
Innova
tie
Foru
m
N
twurk
Fries
land
On
derw
ijs
Ser
ious
gam
es f
acto
ry (
NH
L)
Kla
sseg
las
(KN
)
Wad
den
cam
pus
(KN
RFP
)
Wad
den
cam
pus
(KN
RFP
)
Vid
eoco
nfe
renci
ng B
oger
man
(SB)
Frie
slan
d L
eern
etw
erk
(NH
L)
Inte
rnet
acad
emie
(N
HL)
Ener
gie
k (K
N
RFP
)
EdyF
rysk
(PF
)
Did
icla
ss (
NH
L)
Onlin
e lo
ket
Frys
lan (
PF)
Tom
ke (
Afucirc
k en
Bib
lioth
eeks
ervi
ce F
r ysl
an)
Vee
nques
t (N
HL)
Inte
rnet
acad
emie
(N
HL)
N
twurk
Fries
land
Overh
eid
ISZF
(ISZF)
NO
FA (
NO
FA)
Kle
ine k
ern
en
IPTV
Gam
enat
ions
(PF
KN
)
Doar
psb
acircn (
SD
)
Vital
Rura
l Are
a (N
ijfinst
er
NO
FA
RFP
TH
FL
KN
)Fr
oek
sTV (
FR-I
X
IV)
Virtu
ele
loke
tten
(KN
)
NO
FA (
NO
FA)
Vital
Rura
l Are
a (N
ijfinst
er
NO
FA
RFP
TH
FL
KN
)
Kij o
p I
T s
poor
(PF)
Doar
psb
acircn (
SD
)
Onts
luitin
g d
orp
sarc
hie
ven
(SD
W)
Am
bula
nte
han
del
(KN
N
BL
D
oar
psb
an)
N
twurk
Fries
land
MK
B
To
eri
sme
Gam
efes
tiva
l ldquoG
-Am
elan
drdquo
(NH
LG
ame
Val
ley
PF
en K
N)
3D
Vis
ual
isat
ies
(NH
L G
L P
F)
Frys
lacircn G
ames
(PF
)
Sucircke
rei (P
V
AN
WB
GD
LP
P)
Frys
lacircn R
ing (
PF)
Inte
ract
ieve
hots
pots
(KN
)
Nat
uurw
ebca
m (
VVV A
mel
and)
Bre
edst
rate
n (
NO
FCO
M)
ND
IV (
Syn
tens)
NO
FCO
M (
NO
FA
MKB N
OO
RD
Eal
a Fr
ya F
rese
na
(II
I)
KN
RFP
en O
NO
F)
Fiet
sroute
pla
nner
(FB
)
E-T
sjer
ke (
PF)
Toer
istisc
he
E-b
usi
nes
s (P
F)
Mobik
om
(PF
SVD
et
c)
Toer
ism
e m
et z
org
Zorg
eloos
Frys
lacircn (
PF)
Dig
ital
e w
ater
psp
ort
pas
(PF
)
Eile
en
N
twurk
Fries
land
Bijlage 3 Overzicht relevante ICT Projecten in Fryslacircn
Gam
ing
Bre
ed
ban
d
Beeld
com
shym
un
icati
e
Kete
nd
igit
alshy
iseri
ng
Inte
rnett
oeshy
pass
ing
po
rtal
Mob
iele
to
ep
ass
ing
en
Ove
rig (
wet
ensc
hap
pel
ijke
) in
itia
tiev
en
Frie
se S
olla
rchal
lenge
Blu
e Ener
gy
(WETSU
S)
52
Literatuur [1] RUG (2003) Arbeidsproductiviteit in Fryslacircn Een analyse van het niveau en de groei van 1990-2000 Onderzoek in opdracht van Gedeputeerde Staten van de Provincie Fryslacircn en de Kamer van Koophandel Fryslacircn URSI-rapport 305
[2] van der Elst-van der Lans Michelle Piet Rijk (2006) Lokale bedrijvigheid leefbaarheid en sociale vitaliteit in het landelijk gebied van Friesland LEI Den Haag
[3] Provincie Fryslacircn (2007) Sociaal Rapport Fryslacircn 2007
[4] Valentijn Bolhuis (2005) Friese sterkten in economisch perspectief Toekomstvisie op de ruimtelijk-economische ontwikkeling van de provincie Friesland RUG
[5] CBS (2007) Inwoners Randstad verdienen het meest httpwwwcbsnlnlshyNLmenuthemasinkomen-bestedingenpublicatiesartikelenarchief20072007-2240shywmhtm
[6] Meester Wilhelm J amp Pieter H Pellenbarg (2001) Changing regional images Are regional marketing campaigns successful Paper for the 41st European Congress of the Regional Science Association Zagreb 2001
[7] CPB (2006) Reactie op Probleemanalyse Zuiderzeelijn
[8] AD (2008) Toename van zwakke scholen
[9] Verwey Jonker instituut Kinderen in Tel Databoek 2006
[10] Verwey Jonker instituut Kinderen in Tel Databoek 2008
[11] Ministerie van EZ (2007) Koers Noord op weg naar pieken Duurzame groei door omschakeling naar een kenniseconomie
[12] Stelder (2002) Regionaal Economische Verkenningen 2002 Groningen Friesland en Drenthe
[13] Stelder Broersma J van Dijk (2008) Noordelijke Arbeidsmarkt Verkenning 2008
[14] Broersma Lourens en Jouke van Dijk (2006) Het belang van de industrie in het Noorden 1950-2025 Onderzoek in opdracht van de Stichting TxU Noord-Nederland Groningen Faculteit Ruimtelijke Wetenschappen Rijksuniversiteit Groningen URSI-research report nr 316
[15] Provincie Friesland (2002) Nota sociaal-economisch beleid
[16] SCP (2006) Thuis op het platteland Den Haag
[17] EZ (2007) ICT agenda 2008-2011 De gebruiker centraal in de digitale Dienstenmaatschappij Den Haag
[18] WRR (2008) Innovatie Vernieuwd opening in viervoud Amsterdam University Press Den Haag Amsterdam
[19] Provincie Friesland (2007) Koers op Fryslacircn - Het Friese Meren Project 2e fase
[20] ECP (2008) Gaming meer dan een spelletje Den Haag
F R I E S E I C T - I N N O V A T I E A L L I A N T I E 53
[21] Provincie Friesland (2007) Fryske Fiersichten wurkprogram 2009 - 2011
[22] Provincie Friesland (2006) Fryslacircn toeristische topattractie in Nederland van de Provincie Fryslacircn
[23] Ministerie van VWS (2003) Quick Scan Kleine Kernen Den Haag
[24] Ministerie van Economische Zaken (2006) Verslag Innovation Lecture Den Haag
[25] httpstatlinecbsnl
[26] httpeceuropaeueurostat
[27] httpwwwlisanl
[28] ING (2007) Starterscampagne
[29] Vital rural area project activities annex 7
[30] Dialogic (2006) Initiatieven voor het bevorderen van eSkills van de beroepsbevolking in zes Europese landen Utrecht
[31] Rutten amp Koops (2007) Creatieve industrie en informatie- en communicatietechnologie in Noord Nederland Rapport naar aanleiding van de Noordermatch 2007
[32] Henry Chesbrough Open Innovation The new imperative for creating and Profiting from TechnologyHarvard business school Press
F R I E S E I C T - I N N O V A T I E A L L I A N T I E 54
Auteurs
drs Sven Maltha iring Reg Brennenraedts drs Hugo Gillebaard
Contact
Secretariaat Friese ICT-innovatie Alliantie pa Hooghiemstraplein 33-36 3514 AX Utrecht Tel +31 (0)30 215 05 80 Fax +31 (0)30 215 05 95 malthadialogicnl
hebben een zeer grote invloed op de scores van respectievelijk Noord-Brabant en Limburg11
Het is belangrijk om het onderscheid te maken tussen RampD en innovatie RampD gaat over uitgaven (input) innovatie over resultaten (output) Wanneer in de wederzijdse relaties tussen producten of diensten processen en markten een vernieuwing of essentieumlle verbetering wordt gerealiseerd waarmee de concurrentiepositie van het bedrijf verbetert dan is er feitelijk sprake van innovatie Het verbeteren van de concurrentiepositie (binnen 2-4 jaar) van het bedrijf is daarbij essentieel en verklaart het verschil met het verrichten van (fundamenteel) onderzoek door bedrijven12
Ondanks dat Fryslacircn lage RampD-uitgaven kent zijn er voldoende mogelijkheden om zowel in bedrijven als in maatschappelijke instellingen innovatie te realiseren Vooral bij sociale innovatie zijn andere randvoorwaarden doorslaggevend dan bij technologische
Demografie en geografische spreiding
De mate van vergrijzing in Fryslacircn is relatief hoog De provincie vergrijst sinds 2002 versneld maar is inmiddels ingehaald door Limburg Ook Zeeland en Drenthe vergrijzen momenteel sneller13
Grijze druk
14
16
18
20
22
24
26
28
30
32
1995 1996 1997 1998 1999 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 Groningen Friesland Drenthe Overijssel
Flevoland Gelderland Utrecht Noord‐Holland
Zuid‐Holland Zeeland Noord‐Brabant Limburg
Figuur 6 Ontwikkeling van de verhouding inwoners ouder dan 65 jaar ten opzichte van de werkzame populatie in de Nederlandse provincies
Het merendeel van Fryslacircn bestaat uit niet-verstedelijkt gebied en platteland Daar woont ook circa 70 van de bevolking Ondanks zorgen over de afnemende leefbaarheid zien we geen daling van het relatieve aantal inwoners op het platteland De cijfers over de afgelopen dertien jaar tonen een constant beeld 14
11 European Commission - Eurostat [26] 12 Bron Arno Gielen TCNN 2008 13 CBS ndash Statline [25] 14 CBS ndash Statline [25]
F R I E S E I C T - I N N O V A T I E A L L I A N T I E 20
1997
1998
1999
2000
2001
2002
2003
2004
2005
2006
2007
Verdeling van inwoners over dorpen en steden
0
20
40
60
80
100
Zeer sterk stedelijk Sterk stedelijk Matig stedelijk Weinig stedelijk Niet stedelijk
Figuur 7 Ontwikkeling van de verstedelijking in Fryslacircn
Traditioneel heeft Fryslacircn een sterke agrarische sector Alleen in Zeeland zijn er - relatief gezien - meer mensen werkzaam in de landbouw De werkgelegenheid neemt onder toenemende internationale concurrentiedruk versneld af
33 SWOT-analyse
Een SWOT-analyse is een methode om de sterkten en zwakten van een organisatie of regio te bepalen en af te zetten tegen veranderende omgevingsfactoren die zowel kansen als bedreigingen kunnen vormen De analyse bevat dan ook de volgende vier elementen Strengths Weaknesses Opportunities amp Threats De sterkten en de zwakten zijn vooral intrinsiek De kansen en bedreigingen kunnen vaak van buitenaf komen
Literatuuronderzoek gesprekken met beleidsmedewerkers van de provincie en een sessie met de Kerngroep vormden de basis voor een SWOT-analyse voor Fryslacircn De volgende matrix toont de sterkten en zwakten afgezet tegen mogelijke kansen en bedreigingen (zie bijlage 1 voor nadere toelichting en bijbehorende bronnen) De matrix is vervolgens aangevuld door de Kerngroep (blauw gearceerd)
F R I E S E I C T - I N N O V A T I E A L L I A N T I E 21
SWOT-analyse provincie Fryslacircn
Sterkten Zwakten Kansen Bedreigingen
Veel ruimte relatief dicht bij de Randstad [4] [7] [16]
Lage verstedelijkingsgraad [16]
Sterke landelijke vergrijzing en toename vraag naar zorg [3] [4] - Zorginnovatie
Afhankelijkheid van inkomsten van Rijk en EU (zoals landbouwsubsidies WW-uitkeringen) [3] [4] [15] [16]
Kwantiteit en kwaliteit van natuur- en recreatiegebieshyden [4] en de reputatie hiervan [6]
Hoger opgeleiden trekken weg door gebrek aan passend werk (braindrain) [15]
Middelen uit verschillende (Europese) fondsen [2] [4] [11]
Internationalisering van de economie zorgt voor extra concurrentiedruk [4] [15]
Sterke foodsector [4] [12] Voorzieningenniveau in dorpen is laag en neemt af [2] [3] [16]
Toenemende dreiging van dichtslibben Randstad [4]
Veel nevenvestigingen van bedrijven en instellingen weinig hoofdvestigingen [15]
Sterke en productieve agrarische sector [4] [12]
Veel achterstandswijken [9] [10]
Groeiende aandacht voor alternatieve energie en waterzuivering [4]
Opvolging in MKB vanwege familiebedrijven
Sterke metaal-electro sector [14]
Kwaliteit van het (basis)onderwijs en ontbreken universiteit [3] [6] [7] [8] [16]
Toenemende behoefte aan hoogwaardig wonen [4]
Te veel interne gerichtheid en te beperkte openheid
Sterk in watertechnologie [11]
Lage arbeidsparticipatie van vrouwen en ouderen [3] [12] [13]
Hoge en stijgende prijzen voor energie en voedsel
Sterke focus van overheden op de fysieke omgeving en infrastructuur
Grote sociale samenhang tussen Friezen [2]
Lage arbeidsproductiviteit en laag innoverend (ICT) vermogen en dus lagere inkomsten [1] [4] [5] [11]
De fysiek en sociale eigenheid van het gebied nodigen uit tot duurzame ontwikkeling
Sterk groeiende (maar relatief kleine) dienstensector [12] [13][14]
Laag aandeel van stuwende bedrijvigheid en hoog aandeel quartaire sector [4]
Koopkrachtige ouderen die (re)migreren naar Fryslacircn
Eigen taal en cultuur [incl arbeidsethos]
Hoge mate van vergrijzing [3] [4]
Internationaal recreatiepark
Ligging aan zee Beperkt organiserend vermogen [publiek en privaat]
Opwarming (Global warming)
Infrastructuur voor verkeer op het water
Leegstand in dorpen Deltaplan dijken
Diversiteit in ruimte Calimero effect (willen bewijzen)
Bevolkingsgroei genereert meer businessmogelijkheden
Imago eigen identiteit normen en waarden (11 steden)
Gebrek aan publiek ondernemerschap in de publieke sector Lange termijn visie ontbreekt soms
Spreiding zorg veiligheid door dunbevolktheid
Tabel 3 Overzicht van de sterktes zwakten kansen en bedreigingen van de Provincie Fryslacircn
Door middel van de uitkomsten van de SWOT-analyse gecombineerd met de moderne visie op innovatie (hoofdstuk 2) en de gepresenteerde cijfers voor Fryslacircn (sect32) komt de Kerngroep in het volgende hoofdstuk tot haar centrale visie op ICT-innovatie in Fryslacircn
22 F R I E S E I C T - I N N O V A T I E A L L I A N T I E
4 Visie op ICT-innovatie in Fryslacircn
41 Inleiding
De Friese ICT-innovatie Alliantie beoogt met slimme inzet van ICT economische en maatschappelijke innovatie in Fryslacircn te versterken en te versnellen Omdat de wereld en ook Fryslacircn snel verandert heeft de Kerngroep een aantal toekomstbeelden voor 2020 samengevat in een mindmap Vanuit deze toekomstbeelden gecombineerd met de uitkomsten uit de SWOT-analyse en bijbehorende discussies heeft de Kerngroep haar centrale visie een missie en bijbehorende concrete ambitie voor de komende twee jaar geformuleerd Deze visie wordt in dit hoofdstuk gepresenteerd
42 Toekomstbeelden van Fryslacircn anno 2020
De Kerngroep heeft haar stip aan de horizon bepaald met behulp van mind mapping De mindmap in Figuur 8 is een synthese van de afzonderlijke mindmaps van de verschillende Kerngroepleden Iedere deelnemer kreeg de opdracht om een eigen mindmap samen te stellen met als leidend thema Fryslacircn anno 2020 De toekomstbeelden tonen enerzijds een duidelijke wens voor behoud van de Friese kernkwaliteiten zoals het unieke landschap (in alle diversiteit) de kwaliteit van leven kleinschaligheid in de economie de eigen identiteit en cultuur De beleving van deze Friese kwaliteiten staat dan ook centraal in een aantal mindmaps
De toekomstbeelden die de leden van de kerngroep hadden zijn verder concreet gemaakt Beelden die werden aangereikt zijn onder andere het Florida van Nederland een Internationaal Recreatiepark locatiegebonden informatiediensten voor toeristen (digital awareness) en zogenaamde farm factories als werklocatie Bij al deze beelden lag een sterk accent op duurzame economische ontwikkeling en bewustwording van de schaarse resources bij de burger toerist werknemerwerkgever en consument Daarnaast kent Fryslacircn in 2020 een sterke vergrijzing en ontgroening met een grote behoefte aan zorgshyen oudedagsvoorzieningen en mogelijkheden voor long-life-learning Tevens vormt betere scholing voor de jeugd een belangrijk aandachtspunt Fryslacircn zal onder meer met aantrekkelijke (sport)faciliteiten de jeugd middelen en perspectief moeten bieden voor ontplooiing werk en beleving om een verdere lsquobraindrainrsquo te voorkomen
Verder besteden de opgestelde mindmaps aandacht aan (het open staan voor) invloeden van buitenaf De opkomst van de genetwerkte (stedelijke) samenleving vraagt om meer aandacht voor sociale cohesie in de wijk Dit biedt tal van mogelijkheden op het gebied van sociale innovatie Met inzet van ICT (slimme meters en sensoren) kan de leefomgeving van de milieubewuste burger (bijvoorbeeld CO2-reductie) en de gezondheidsbewuste burger (bijvoorbeeld beperking van fijnstof) verbeteren De opkomst van nieuwe werkvormen vraagt om andere infrastructurele voorzieningen en diensten (communicatie mobiliteit huisvesting identiteit) Denk bijvoorbeeld aan het groeiende aantal ZZPrsquoers die actief zijn binnen verschillende organisaties en werken op verschillende locaties Openstaan voor mondiale ontwikkelingen en in contact staan met de internationale samenleving is hier het credo Deze toekomstbeelden beschrijven het adaptieve vermogen van Fryslacircn om in te spelen op trends die van invloed zijn op wonen werken leren en ondernemen
In het merendeel van de toekomstbeelden staat de gebruiker (als burger leerling leerkracht patieumlnt werknemer ondernemer et cetera) centraal Dankzij vraagsturing
F R I E S E I C T - I N N O V A T I E A L L I A N T I E 23
draait de burger aan de knoppen van het beleid bij gemeenten en provincie (policy pull) Deze gebruiker wordt eveneens nauw betrokken bij experimenteeromgevingen gericht op het realiseren van innovatieve en effectieve producten en diensten Bij een dergelijke inzet van ICT kan de zogenaamde sociale innovatie (zoals toegelicht in sect 22) in Fryslacircn worden bevorderd
Gro
en
Jeugd
Grijs
Frie
secu
ltuur
Gebru
iker
BEHOUD CONSERVERING
DYNAMIEK ADAPTIEF
Kw
alitei
t va
n lev
en
Eig
en k
rach
t
Gen
etw
erkt
Ste
del
ijk
Leve
n
ldquoLiv
ing lab
rdquo
Tel
ewer
ken
Wat
erev
enem
ente
n
bull Flo
rida
van
NL
bull Gen
iete
n va
n ou
de d
agbull G
ezon
dhei
dbull B
esch
ikba
arhe
id lo
catie
gebo
nden
pro
duct
enbull V
estig
ings
klim
aat
bull Dig
ital a
war
enes
sbull C
reat
ieve
bro
edpl
aats
enbullD
uurz
aam
heid
bull Mob
ilitei
tbull V
irtue
le w
erkp
lekk
en
Gro
ene
ruim
te a
lskw
alite
it va
n Fr
ysla
nlsquoC
radl
e to
Cra
dlersquo
Smal
l is
beau
tiful
lKl
eine
ker
nen
Farm
fact
orie
sC
ross
-sec
tora
le d
iens
tver
leni
ng
Nie
uwe
zorg
conc
epte
n z
org
op m
aat
Zorg
op
afst
and
lang
er th
uisw
onen
Perm
anen
te e
duca
tie
bull Bel
even
isse
nbull O
nder
wijs
bull Spo
rtbel
evin
gbull O
verle
ving
stoc
hten
bull E-le
arni
ngbull O
ntgr
oeni
ng
Prom
otie
His
toris
che
plaa
tsen
Bel
evin
gR
eize
n en
pro
mot
ie (r
ecre
atie
)H
ande
l stim
uler
enLo
cale
indu
strie
(wat
er
agrif
ood)
Wer
kgel
egen
heid
ldquoWie
verd
ien
t w
at
vo
or
wie
rdquo
bull Sol
idar
iteit
in d
e w
ijkbull O
pen
voor
mon
dial
e on
twik
kelin
gbull I
CT
om s
ocia
le in
nova
tie te
stim
uler
enbull m
eten
CO
2fij
nsto
fbull Z
ZPv
erza
mel
gebo
uwen
bull slim
me
met
erka
stbull V
eilig
heid
pr
ivac
ybull C
amer
acr
isis
behe
ersi
ng
ldquoFry
slan
is
geen
eilan
d -
sta o
pen
vo
or
dyn
am
isch
e w
ere
ldrdquo
Gro
ots
chalig
eexp
eri
men
teer
om
gevin
gen
Kul
turh
us n
ieuw
e st
ijl
Opt
imal
e be
reik
baar
heid
van
pub
lieke
voo
rzie
ning
en
Eig
en lo
kale
pro
duct
ie (S
LOW
)
ldquoPo
licy
pu
llrdquo
(bu
rger
cen
traal
bij
e-g
ov)
Loka
le p
roduct
en
ldquoWik
i-w
orl
drdquo
Figuur 8 De gecombineerde mindmaps lsquoFryslacircn 2020rsquo van de leden van de kerngroep
F R I E S E I C T - I N N O V A T I E A L L I A N T I E 24
-
43 Visie van de Kerngroep
In het volgende kader is de visie van de Kerngroep verwoord gebaseerd op de uitkomsten van mindmaps en SWOT-analyse (zie sect 33) en de bijbehorende discussies
Visie van de Kerngroep
ldquoFryslacircn dient zich sterk te profileren op de themarsquos duurzaamheid ouderen jeugd en cultuur om in een open omgeving een antwoord te bieden op een snelveranderende sociaaleconomische omgeving (zowel nationaal als mondiaal)rdquo
Aandachtspunten hierbij zijn
bull Kernkwaliteiten behouden en uitbouwen bedreigende zwaktes neutraliseren
bull Ruimte creeumlren voor pilotprojecten en een experimenteeromgeving voor nieuwe dienstverlening en duurzame productie
bull Fryslacircn positioneren als internationaal recreatiepark
bull Fryslacircn profileren als duurzame innovatieve economie
bull ICT als enabler voor vernieuwing doet organisaties veranderen (vakmanschap als driver ICT als hulpmiddel)
bull ICT als enabler draagt bij aan vernieuwing en verbetering van de kwaliteit van onderwijs (gezondheids)zorg en welzijn
bull Successen en unieke sterkten grootschalig uitdragen
bull Alleen die activiteiten krijgen prioriteit waarin ICT de lsquoversnellerrsquo is van een vraag gestuurde ontwikkeling
44 Missie
De Friese ICT-innovatie Alliantie zal vraaggestuurde inzet van ICT gericht op duurzame economische ontwikkeling en sociale innovatie met behoud en uitbouw van de Friese kernkwaliteiten actief stimuleren Met open vizier en in verbinding met de mondiale ontwikkelingen wil de Alliantie ambities vergroten en zwakten op het gebied van onderwijs vergrijzing ondernemingscultuur in sterkten veranderen Met ICT kunnen genoemde domeinen en bedreigingen cross-sectoraal profiteren van de sterktes in ondermeer cultuur recreatie (water) sport zorg en op vakmanschap gerichte maakindustrie
Missie statement
Met cross-sectorale maatschappijgerichte ICT-oplossingen biedt de Friese ICT-innovatie Alliantie een verbindende schakel voor duurzame en sociale innovatie in Fryslacircn
Slogan
Fryslacircn onderneemt duurzaam met slimme ICT
Ambitie
Drsquor op en drsquor over
F R I E S E I C T - I N N O V A T I E A L L I A N T I E 25
45 Ambitie
Uit de geformuleerde visie en bijbehorende missie leidt de Kerngroep een krachtige en concrete ambitie af Voor een periode van twee jaar zet de Kerngroep onder de vlag van de Alliantie een vijftal projectgroepen op die elk eacuteeacuten of meerdere projecten tot uitvoering brengen Voor elke projectgroep geldt de realisering van minimaal eacuteeacuten project met een voorlopersrol voor de provincie Fryslacircn binnen twee jaar De pilotprojecten dienen vanaf de start gebaseerd te zijn op duidelijke probleem- en vraagsstellingen In april 2009 moet er voor elke projectgroep een plan van aanpak gereed zijn Uiterlijk medio 2009 zijn volledig uitwerkte businessplannen beschikbaar met instemming van de deelnemers en bijbehorende financiering om concreet uitwerking te kunnen geven aan verschillende onderdelen van de pilotprojecten Voor sommige projecten geldt dat in een eerder stadium gestart kan worden omdat hiervoor al de noodzakelijke stappen zijn gezet in lopende initiatieven
De (pilot)projecten hebben als achterliggende doelstelling dat zij werkgelegenheid creeumlren olievlekwerking kennen en na een succesvolle pilot zelfstandig door de markt worden gedragen De (pilot)projecten moeten een beweging en een omgeving creeumlren waar een zuigende werking vanuit gaat voor zowel bedrijven en instellingen uit Fryslacircn als van daarbuiten Zo kunnen rondom de projecten clusters van economische enof maatschappeshylijke activiteiten ontstaan Onze ambitie is Drsquor op en drsquor over
46 Criteria projectgroepen
De Kerngroep heeft zorgvuldig focus aangebracht in een long-list aan gegenereerde projectideeeumln en daarmee gebruik gemaakt van volgende criteria en aandachtspunten De criteria zijn ook te gebruiken ter monitoring van de individuele projecten
Aandachtspunten en criteria voor projecten
bull Vraaggestuurd en oplossingen voor concrete problemen
bull Oplossingen binnen strikte kaders moeten meetbaar zijn
bull Grensverleggend en verschil makend voor Fryslacircn
bull Eerste evaluatie binnen een tijdsduur van twee jaar
bull Voorbeeldwerking
bull Modulariteit
bull Duurzaam
bull Samenwerking stimulerend
bull Hergebruik van resultaten elders
bull Inzet van deskundigen bij aanvraag opzet projectteams analyse aanbevelingen
bull Inzicht in noodzakelijke investeringen personeel capaciteit
bull Mogelijkheden voor kruisbestuiving
bull Integrale benadering enof cross-sectoraal
bull Voldoende draagvlak bij politiek en in het veld
bull Uitzicht op economische spin-off
bull Verbetering van de Friese werkgelegenheid
F R I E S E I C T - I N N O V A T I E A L L I A N T I E 26
47 Monitoring en afstemming
Om de voortgang te bewaken zullen de Kerngroepleden de pilotprojecten per kwartaal kritisch monitoren en zo nodig bijsturen De hiervoor genoemde criteria zullen bij deze monitoring worden toegepast Indien de tussentijdse resultaten ontoereikend zijn of de perspectieven voor succes uitblijven zal de Kerngroep namens de Alliantie een negatief advies uitbrengen aan de subsidieverstrekker(s) of zelfs een voorstel tot stopzetting doen De frequentie van (voortgangs)rapportages zullen samenvallen met de terugkoppelmoshymenten die zijn afgestemd met de subsidieverstrekker(s)
Na twee jaar zullen de projectresultaten worden geeumlvalueerd Bij deze evaluatie zullen ook relevante gebruikers cq overheden zorg- of onderwijsinstellingen industrie en MKB en particuliere of overige maatschappelijke organisaties betrokken worden
F R I E S E I C T - I N N O V A T I E A L L I A N T I E 27
5 Roadmaps projectgroepen
51 Inleiding
In dit hoofdstuk bespreken we zes roadmaps voor de geselecteerde projectgroepen Deze roadmaps vormen samenvattingen van de inhoudelijk uitwerkingen die voorzien zijn in de verschillende projectgroepen Hierbij volgen we een sjabloon dat antwoord geeft op de volgende vragen
bull Welke probleem wordt opgelost welke behoefte staat centraal
bull Voor welke doelgroep
bull Welke doelstelling wordt nagestreefd
bull Welke unieke toegevoegde waarde economisch potentieel is voorzien
bull Welke concrete resultaten zijn te verwachten
bull Welke partijen kunnen deelnemen
In de volgende paragrafen is de roadmap per projectgroep nader uitgewerkt Iedere roadmap beoogt op hoofdlijnen een totaalconcept te beschrijven Voor de projectgroep Zorg zijn twee afzonderlijke roadmaps opgenomen namelijk voor de projecten lsquoZorg op afstandrsquo en lsquoQwiekrsquo
52 Draadloze Friese meren
Probleem Fryslacircn wil draadloze breedband dienstverlening inzetten om meer watertoeristen langer en intensiever aan Fryslacircn te binden Veel watertoeristen komen naar Fryslacircn en begeven zich daarbij op de Friese meren en kanalen Hun economische waarde beperkt zich vaak tot de verhuurder en aangrenzende horecagelegenheden Watertoeristen zijn zich onvoldoende bewust van de mogelijkheden in de desbetreffende regiorsquos Door gebrekkige informatievoorziening blijft toch al seizoensgebonden economisch potentieel onbenut Daarnaast zorgt de confrontatie tussen beroepsvaart en de recreatieve watersporter regelmatig voor onveilige situaties
Doelgroep Fryslacircn kent jaarlijks ruim 15 miljoen overnachtingen van watersportshytoeristen 15 Daarnaast recreeumlert de eigen bevolking van Fryslacircn ook intensief op en rond het water
15 Toerdata Noord Toerisme in cijfers 2007
F R I E S E I C T - I N N O V A T I E A L L I A N T I E 29
Doelstelling Ontwikkel en implementeer in twee jaar met inzet van de nieuwste communicatietechnologieeumln die draadloze toepassingen die in het decennium daarna Fryslacircn aantoonbaar sociaaleconomisch versterken
Voor een betere beleving en benutting van Fryslacircn wordt vanuit een gebruikersperspectief ICT ingezet ter
bull Verhoging economische spin-off Friese middenstand
- Dynamische Point-of-interest tafel aan het water
- Exposure voor evenementen concerten exposities etc
bull Verrijking vaarroute-informatie
- Overheidsinformatiedienst actuele brugtijden brughoogshyten vaardiepte gekoppeld aan waterstand tijdelijke obstakels boeicooumlrdinaten en weerbericht (stormwaarshyschuwing)
- Adviesvaarsnelheid breedte vaarweg + belading
- Beroepsvaartalert drukke kruisingen
- Ligplaats reservering + voorzieningen
bull Verhoging servicegraad veiligheid op het water
- Zorg op het water waterambulance Sneek Thuiszorg aan boord telegeneeskunde track amp trace
- Wegenwacht op het water bootbenodigdheden en reparashyties (motorpech zeilmaker brandstof touw en tuigage) + e-diagnose
Toegevoegde waarde Nieuwe draadloze en schaalbare tweeweg breedbandinfrastructuur versnelt de ontwikkeling van digitale (maatschappelijke) dienstverlening
1 Locatiegebonden breedband informatiediensten (interessante locaties evenementen voorzieningen etc) op mobiele en vaste monitoren van zakformaat tot megaschermen
2 Dedicated tweewegverbinding (oa hulpdiensten)
3 Track and trace van schepen (verhuurbedrijven hulpdiensten locale serviceproviders)
4 Live draadloze narrowcasting (zeilwedstrijden muziekshytheaterregistratie)
5 Persoonsgebonden routeplanner (ingang kinderen 65+ sportgezondheid historie natuur culinair etc)
6 E-reserveringssysteem voor jachthavens avondje uit etc
7 Virtuele radar
8 VOIP communicatie in het buitengebied
9 Fryslacircnpas (naast marketing ook Elektronisch Schip Dossier)
F R I E S E I C T - I N N O V A T I E A L L I A N T I E 30
Concrete resultaten Interactie tussen wal en water draagt bij aan seizoensverlenging doelgroepverbreding en intensivering van bestedingen per watertoerist Bij evenementen zoals de Sneekweek krijgt de Friese economie slechts een korte impuls waar slechts een deel van de omliggende bedrijvigheid van kan profiteren Door de verhoogde interactie tussen wal en water zal de Friese middenstand (horeca jachthavens bootbenodigdheden etc) 5 extra omzet worden gerealiseerd Daarnaast beperkt het hoogseizoen van watertoeristen zich momenteel tot de zomermaanden Door het bieden van extra servicegraad eveneens in voor- en naseizoen en aanvullende informatie (incl virtuele vakantievoorpret) beoogt dit project deze periode te verlengen De verwachte resultaten zijn
bull Weersonafhankelijke uitbreiding toeristenseizoen van gemiddeld twee naar vijf maand per jaar
bull Vergroting uitgaven per toerist per dag met 5 Invoering Sneekweek 2009 en uitbreiding met straal van tien km in 2010
bull vergroting van de structurele werkgelegenheid in het werkingsshygebied met 5 te realiseren in de hightech productie- en dienstensectoren
Samenstelling (Potentieumlle) samenwerkingspartners zijn onder andere ziekenhuizen ondernemersverenigingen kennisinstellingen infrastructuuraanbieders softwareontwikkelaars lokaal MKB gemeenten provincie
F R I E S E I C T - I N N O V A T I E A L L I A N T I E 31
53 Zorg op afstand (ZoA) Pilot lsquohartfalenrsquo
Probleem Zorg op Afstand (dat is preventie diagnose behandeling en monitoring onafhankelijk van tijd en plaats) wordt gezien als deacute oplossing om de enorme discrepantie tussen vraag en aanbod in de zorg (in 2025 kan nog maar 60 van de zorgvraag beantwoord worden) het hoofd te kunnen bieden
De businesscase voor zorg op afstand is echter nog nergens echt gerealiseerd Dit heeft vele oorzaken maar de belangrijkste zijn wel
bull Geen goede integratie met bestaande systemen waardoor Zorg op Afstand naast en niet in plaats van bestaande zorg komt
bull Geen onderlinge samenhang Initiatieven sluiten niet op elkaar aan Patieumlnten en burgers krijgen met meerdere kastjes of systemen te maken en zullen het idee niet adopteren Innovatieve aanbieders krijgen daardoor geen goede afzet
Doelgroep De (Friese) patieumlntburger kan langer zelfstandig wonen ook op het platteland eilanden en weet zich verzekerd van voldoende zorg en veiligheid De pilot richt zich specifiek op hartpatieumlnten
Innovatieve zorgaanbieders Zij willen hun businesscase kunnen realiseren in een goede afzetmarkt
Indirecte doelgroep betreft de leveranciers voor Zorg op Afstand systemen Een gunstige afzetmarkt betekent meer werk en omzet en een beter klimaat om verder te investeren
Daarnaast is de zorgverzekeraar belanghebbend de uiteindelijke belofte van Zorg op Afstand komt dichterbij hogere arbeidsproductiviteit in de zorg meer garantie van voldoende zorg lagere kosten minder zorgen bij de patishyentburger
Doelstelling Bij de ontwikkeling van een generieke architectuur en een dienstverleningsconshycept voor Zorg op Afstand wordt de gebruiker centraal gesteld Indien mogelijk worden de activiteiten van stichting Gerrit verder opgeschaald De zorginfrastructuur en het modulair opschaalbare dienstenconcept moeten zich bewijzen via een aantal concrete pilotprojecten met een harde businesscase De pilot lsquoHartfalenrsquo vormt de eerste testcase De behoefte van de zorgclieumlnt moet bij de ontwikkeling van nieuwe diensten van meet af aan centraal staan Uitgebreid behoefteonderzoek is dan ook bij aanvang noodzakelijk
Een achterliggende doelstelling van ZoA is het opheffen van systeemfalen binnen de zorgketen ZoA vervult een vraaggestuurde brugfunctie tussen burgerpatieumlnt en zorgaanbieder Met behulp van eacuteeacuten kastje wordt monitoring op afstand en communicatie via veilige verbindingen mogelijk Belangrijkste innovatie ligt in een harde businesscase voor innovatieve zorgdiensten met voldoende integratie in de huidige installed base en betrokken partijen
F R I E S E I C T - I N N O V A T I E A L L I A N T I E 32
Toegevoegde Burgerpatieumlnt dichtbij (desgewenst mobiel) ondersteunen met zorg ICT Geeft waarde burgerpatieumlnt meer veiligheid kan langer zelfstandig wonen en doet (langer)
mee in het sociale levenmaatschappij
Bij telemonitoring wordt een hartpatieumlnt eerder uit het ziekenhuis ontslagen en vermindert het polibezoek de mortaliteit en de (her)opnamen Ook de kwaliteit van de zorg verbetert door toename van aantal contactmomenten compleet beeld door patieumlntprofiel multidisciplinaire samenwerking juiste zorgverlener voor hulpvraag sneller de juiste medicatie en besparing van reistijd door virtueel polibezoek Tenslotte leidt de ontwikkeling van de benodigde infrastructuur tot economische spin-off voor het Friese bedrijfsleven Telemonitoring creeumlert tevens faciliteiten voor exploitatie van Friese health check-up diensten met uitstralingseffecten ook buiten de provincie Voor provincie gemeenten verzekeraar (indien in samenhang) biedt ZoA veel potentie voor nieuwe producten aantrekkelijkheid zorgverlening exportproduct evenals werkgelegenheid (Fryslacircn als proeftuin zorg op afstand valley)
Concrete Realiseren van twee of drie concrete projecten waarbij een aantal nieuwe resultaten technologieeumln een definitieve inbedding in de zorgveiligheid hebben gekregen
In de eerste pilot hartfalen wordt een architectuur voor infrastructuur en het dienstverleningsconcept ontwikkeld die ook voor andere projecten bruikbaar zijn De pilot leidt ook tot de invulling van noodzakelijke centrashylegemeenschappelijke onderdelen zoals een zorgnetwerk en een gemeenschappelijke zorg-opvolgcentrale waarmee een open platform voor zorgdienstenaanbieders wordt gerealiseerd De inzet van telemonitoren moet leiden tot toepassing bij 50 van de patieumlnten met hartfalen in Fryslacircn enkele jaren na succesvolle afronding van de pilot Door telemonitoring zijn er 30 minder opnamen nodig van patieumlnten met hartfalen mortaliteit vermindert met 30 en patieumlnten worden gemiddeld twee dagen eerder uit het ziekenhuis ontslagen
Samenstelling (Potentieumlle) samenwerkingspartners zijn onder andere zorgaanbieders zorgverzekeraars aanbieder dienstenplatform provincie kennisinstellingen hardware leveranciers en infrastructuur aanbieders
F R I E S E I C T - I N N O V A T I E A L L I A N T I E 33
54 Qwiek
Probleem Zorgverleners gebruiken steeds vaker de mogelijkheden van het internet om hun (zorg)diensten aan te bieden Zij bouwen daarvoor hun eigen portalen - al dan niet beveiligd - op eigen wijze De samenhang ontbreekt vaak nog Dit levert problemen
bull De patieumlnt is onvoldoende lsquoempoweredrsquo Zij krijgen slechts een deel van de informatie en een deel van de diensten tot hun beschikking Patieumlnten kunnen niet zelf sturen
bull Elk initiatief van zorgverleners moet op zichzelf lsquokrachtigrsquo genoeg zijn om te overleven Er is weinig mogelijkheid tot aanhaken op hergebruiken van of integratie van elkaars diensten en faciliteiten De initiatieven worden moeilijk uitrolbaar en hebben relatief weinig kans van slagen
Om samenhang te creeumlren bestaan ook weer diverse initiatieven zoals portalen van ketenzorg leveranciers WMO loket Foar Elkoar Omkeer 20 (sociale netwerken) zorgdomein pointment websites van zorgverzekeraars Ook deze gaan langs elkaar heen Met alle gevaren van dien eilandvorming het niet aan (kwaliteits)eisen voldoen weinig voortgang door onvoldoende samenhangmassa en niet de minste onzekerheid bij de patieumlnt over betrouwbaarheid (is de informatie juist heb ik alle relevante informatie is zij objectief) van het gebruikte portaal dat bovendien niet vanuit klantpatieumlntperspectief of -behoefte is ingericht
Het probleem heeft geleid tot de GERRIT-challenge uitgevoerd door TNO (als gevolg van het winnen van GERRIT van de telemedicineprijs 2008) TNO kwam met de oplossing van een platform voor het uitwisselen van diensten waarmee de diverse portalen gevoed kunnen worden Dit platform heeft de werknaam Qwiek gekregen
Doelgroep Patieumlntenburgers als gebruikers van (Qwiek)diensten zoals (modules van) de webdokter (zie wwwhzclnl) e-consult (NPCF)
Zorgverleners alsook aanbieders van diensten Op termijn liggen ook andere aanbieders (zoals gemeenten)in het verschiet (gelet op WMO-loket en GGD ten aanzien van preventie en EKD)
Doelstelling Gestreefd wordt naar een oplossing en een voorbeeldproject dat nationale navolging kan krijgen Er is in Nederland nog niet iets vergelijkbaars gerealiseerd Er zijn wel vergelijkbare initiatieven op onderdelen maar er is geen geheel Als het pilotproject in Fryslacircn slaagt kan Qwiek een platform voor heel Nederland worden
Toegevoegde waarde Qwiek is een platform voor ontsluiting van zorgdiensten zodat een persoon zijnhaar eigen diensten kan afnemen om zelf de regie te kunnen nemen over zijnhaar zorg vanuit zijnhaar eigen behoefte Daarnaast biedt dit platform toegang tot andere mogelijk interessante websites voor deze persoon Het platform kan tevens voor aanbieders gebruikt worden om hun eigen portaal te verrijken met diensten van derden of om hun diensten in portalen van derden te hangen
Voordelen voor burger en directe omgeving Het platform maakt het voor een burger gemakkelijker om inzage te krijgen in relevante en betrouwbare medische en logistieke gegevens en om zelf zorgzaken te regelen vanaf een willekeurige plek (met internet) een willekeurig apparaat een willekeurig internetportaal op een willekeurige tijd
F R I E S E I C T - I N N O V A T I E A L L I A N T I E 34
Voordelen voor stakeholders lees zorgverleners Het platform biedt stakeholders de mogelijkheid om versneld een volledig dienstenpallet te kunnen bieden waar men dit individueel niet kan waardoor - een grotere patieumlntenbasis bereikt (en bediend) kan worden - meegelift kan worden met andere innovatieve toepassingen (goed voor imago) - kosten en risicorsquos gedeeld worden - individuele stakeholders zich kunnen profileren met hun eigen dienstverlening en flexibel nieuwe eigen diensten toevoegen
Concrete resultaten bull Diensten op devices van burgers waardoor patieumlntempowerment toe neemt Burgers worden ondersteund bij het zoeken en boeken van zorgverleners en kunnen hun eigen diensten (op basis van eigen behoeften noden) samenstellen op hun (draadloos) device
Voorbeelden van dergelijke diensten
bull Vanuit lsquoherhaalreceptrsquo in webdokter direct online bij verzekeraar dekking nagaan en vervolgens medicijn bij apotheek bestellen
bull Afspraken maken via lsquokijken en vergelijkenrsquo
bull Zelf bloedwaarden doorgeven (combinatieintegratie met Zorg op Afstand)
bull Het vullen van het device met diensten is erg eenvoudig hetgeen een randvoorwaarde is om te komen tot patieumlntgedreven (keten netwerk) zorg
Het Qwiekplatform is opgebouwd Qwiek stapt tussen de portals geeft synergie samenhang en massa geeft de patieumlnt betrouwbare informatie geeft de zorgverlener een extra kanaal om (multidisciplinaire) diensten aan te bieden maakt nieuwe diensten mogelijk bijv zorgcooumlrdinatie speelt in op trends en ontwikkelingen vereist samenwerking openheid is de essentie
Samenstelling (Potentieumlle) samenwerkingspartners zijn onder andere ziekenhuizen zorgdienstenverleners platformaanbieder netwerkaanbieders hard- en softwareleveranciers kennisinstellingen zorgverzekeraars
55 Sport experience Fryslacircn
Probleem De provincie Fryslacircn wordt vaak geassocieerd met sport en vooral Heerenveen heeft een rijke sporthistorie Sportstad Heerenveen zorgt ervoor dat de provincie ook een rijke sporttoekomst zal krijgen De afgelopen jaren zijn rond het stadion het SC Heerenveen de nodige sportieve projecten uitgevoerd Op dit moment bestaat Sportstad Heerenveen uit een sportcentrum (met een zwemcomplex grote sporthal turnhal squashbanen en een dojo) een gezondheidsboulevard een lifestylepassage de CIOS-opleiding van het Friesland College en uiteraard het Abe Lenstra stadion De aandeelhouders van sportstad zijn de gemeente Heerenveen SC Heerenveen en de Friesland Zorgverzekeshyraar
Binnen het concept Sportstad Heerenveen wordt er gewerkt aan de Sport Experience De Sport Experience is een (fysieke) locatie waar je als bezoeker een sportieve ervaring daadwerkelijk kan ondergaan Om het
F R I E S E I C T - I N N O V A T I E A L L I A N T I E 35
een en ander onder de aandacht te brengen en te houden bij het publiek zijn aanzienlijke promotieactiviteiten nodig Hierbij kan ICT een belangrijke rol spelen
De probleemstelling is tweeledig
1 Hoe kan inzicht gekregen worden in toeristenstromen
2 Hoe kunnen potentieumlle klanten via games worden geprikkeld om de Sportexperience te bezoeken
Doelgroep De focus ligt op jongeren in Nederland en daarbuiten
Doelstelling ICT kan als versneller van de Sport Experience dienen omdat je met virtualisatie (online gaming en 3D-simulaties) in de voorfase al aan promotie kunt doen en gebruikerservaringen kunt verzamelen (datamining) Door het koppelen van databases van verschillende Friese (toerischtische) instanties kan beter inzicht worden gekregen in de behoeften en wensen van de bezoekers van de provincie Fryslacircn
Toegevoegde waarde De toegevoegde waarde van de Alliantie ligt in het bijeen brengen van gekwalificeerde personen en hoogwaardige kennis om het project succesvol te realiseren Daarnaast kan de Alliantie zorgen voor extra draagvlak bij financiers Verder kan de Alliantie waarde toevoegen door dit project te linken aan de andere projecten van de Alliantie en op die manier de kracht van kruisbestuiving te benutten
Concrete resultaten Het realiseren van een systeem (1) waarmee de Sportexperience via het web toegankelijk kan worden gemaakt (2) waarin potentieumlle klanten beter in kaart worden gebracht binnen een termijn van twee jaar
De Sportexperience toegankelijk maken via het web kan door middel van simulaties In de ontwerpbouwfase alvast rondkijken (virtualisatie) Maak een game waarmee de speler de ervaring krijgt alsof zelf het sportevenement meemaakt Zorg voor spanning bij de speler Op deze manier krijgen mensen interesse in de Sportexperience en gaan ze deze bezoeken
Er zijn verschillende organisaties die bijhouden welke personen Fryslacircn bezoeken Denk aan Fryslacircn marketing verschillende hotelketens organisaties die zich bezighouden met watersport et cetera Met de bovenstaande webapplicatie kan beter inzicht in de behoeften en wensen van potentieumlle klanten worden vergaard
Samenstelling (Potentieumlle) samenwerkingspartners zijn onder andere organisaties actief in de sportsector onderwijs- en kennisinstellingen softwareleveranciers (gaming en simulatie) hardwareleveranciers en webmarketeers
56 Ketendigitalisering in de jachtbouw
Probleem De jachtbouw kent hoge ontwikkelkosten Deze worden pas terugverdiend bij grote serieproductie In Fryslacircn is de omvang van de productie vaak beperkt Hierdoor zijn de kosten hoog en is het lastig om concurrerend te blijven Door middel van breedbandcommunicatie en een modulaire aanpak kan efficieumlnter geproduceerd worden door een groep van jachtbouwers
Er komen vier databases die allen modulaire standaardonderdelen bevatten Casco aandrijftechniek interieur overige apparatuur De
F R I E S E I C T - I N N O V A T I E A L L I A N T I E 36
unieke combinatie van standaardonderdelen leidt tot een uniek ontwerp met relatief lage kosten Bij het ontwerp van het casco zal 3D-techniek een grote rol spelen Bij de keuze van aandrijftechniek wordt bepaald welke motoren mogelijk zijn en welke consequenties dit heeft voor trillingen en geluid Bij het interieurontwerp zullen 3D-techniek CAM16 en CNC-machines een grote rol spelen
Doelgroep Jachtbouwers en toeleveranciers in de provincie Fryslacircn
Doelstelling Het integraal bijeen brengen van de gehele productieketen en digitale samenwerking van ontwerp tot fabricage realiseren Door toepassing van een totaalconcept wordt de bouw van een duurzaam schip voor de verhuurmarkt gerealiseerd met als doel via de beschreven aanpak de internationale concurrentiepositie van de Friese Jachtbouw te versterken
Toegevoegde waarde ICT is een enabler om de hele keten van jachtbouwers te laten samenwerken De rol van ICT kan door verschillende technologieeumln vorm krijgen zoals een databasesysteem 3D- modellen CADCAM en ERP
Concrete resultaten Er wordt een ndashdoor een topdesigner ontworpen- jacht gebouwd ICT wordt ingezet om het systeem met databases ERP-systemen 3Dshysimulaties op te zetten en te testen
Samenstelling (Potentieumlle) samenwerkingspartners zijn onder andere vijf jachtbouwers leveranciers van hybride aandrijvingen generatoren accursquos dieselmotoren ERP systemen randapparatuur schilderwerken cascorsquos interieurs CNC-bedrijven met 3D-freesfaciliteit ICT-bedrijven Navalshyarchitects en Reality Theatres
57 Platteland kleine kernen
Probleem Steeds meer voorzieningen verdwijnen uit kleine kernen Denk bijvoorbeeld aan postkantoor apotheek banken en gemeentebalies Gemeentelijke herindelingen zijn hier ook deels debet aan Hierdoor neemt de sociale cohesie af en wordt de leefbaarheid in deze kernen steeds minder terwijl in de nabije toekomst het belang van lokale voorzieningen door vergrijzing van de kleine kernen toeneemt Ook verdwijnt hiermee werkgelegenheid en de economische binding van veelal gezinnen en jongeren met het plattelandkleine kernen (ontgroening) Daarnaast verslechtert hierdoor het vestigingsklimaat voor ondernemingen waardoor bedrijven vertrekken en vestiging van nieuwe bedrijvigheid uitblijft met daaruit voortvloeiende negatieve gevolgen voor de werkgelegenheid Versterking van het plattelandkleine kernen kent dan ook twee componenten Enerzijds versterking van de sociale cohesie en anderzijds de versterking van economische binding (van burgers en bedrijven) en vitaliteit van het platteland
Nieuwe technieken kunnen dorpen leefbaar houden Aansluiten bij de behoefte van inwoners van het platteland is een voorwaarde voor succes van voorzieningen (fysiek en virtueel) Alleen voorzieningen die gedragen worden door gebruikers kunnen op termijn zonder subsidie (zelfdragend)
16 Computer Aided Manufacturing (CAM) het fabriceren van producten met behulp van een computer
Computer Aided Manufacturing (CAD) computergesteund ontwerpen
Enterprise Resource Planning (ERP) softwarepakket ter ondersteuning van bedrijfsprocessen
F R I E S E I C T - I N N O V A T I E A L L I A N T I E 37
voortbestaan Voor de specifieke invulling van het thema platteshylandkleine kernen is het dan ook noodzakelijk om dmv een behoeftescan de daadwerkelijke gebruikersvraag op het platteland in kaart te brengen Vooralsnog zijn veel initiatieven in dit veld te versnipperd en te veel gericht op enkele specifieke toepassingen Wat nodig is is een totaalconcept (sterk vraaggestuurd) dat bij de doelgroep nieuwe economische en maatschappelijk activiteiten losmaakt
Doelgroep Bewoners (en bedrijven) van de kleinere kernen in Fryslacircn In het bijzonder MKB-bedrijven 13-18 jarigen (werkende) ouders en ouderen (niet werkenden)
Doelstelling In een dorpskern (bijvoorbeeld Dantumadeel) wordt een pilot opgestart met als doel om een dorpshuis nieuwe stijl te realiseren Door toepassing van een totaalconcept voor plattelandsontwikkeling wordt onder andere een bijdrage geleverd aan de verbetering van de sociale cohesie digitale voorzieningen en de werkgelegenheid onder jongeren Sociale cohesie en economische binding dienen bij een dergelijke scan centraal te staan
De sociale cohesie kan op verschillende manieren versterkt worden Wanneer voorzieningen op gebied van wonen leven (sociaal dorpsleven en ndashcultuur) en zorg ontwikkeld worden die aansluiten bij de behoefte van de bewoners van en in de omgeving van de plattelandskern kunnen oa ouderen langer zelfstandig blijven wonen Bovendien maken een (toekomstig) excellent dienstenaanbod evenals rust en ruimte het ook voor mensen uit andere delen van Nederland aantrekkelijk om zich op het Friese platteland te vestigen
Digitale voorzieningen op het gebied van digitaal onderwijs (primair en voortgezet) zijn een mogelijkheid om zowel de sociale cohesie met betrekking tot jongeren als de economische vitaliteit van het platteland te versterken Onderwijs biedt jongeren immers kansen op de arbeidsmarkt Ook bieden digitale (onderwijs)voorzieningen kansen om deze buiten de provincie Fryslacircn te vermarkten Met name voor het MKB zijn toepassingen om de e-vaardigheden te vergroten kansrijk17
Voorzieningen die de economische binding met het plattelandkleine kernen versterken maken het voor jongeren gezinnen en werkende ouderen aantrekkelijk om op het platteland te (blijven) wonen Een van de mogelijkheden om de economische binding te versterken is de ontwikkeling van toepassingen die leiden tot het ontstaan van nieuwe vormen van dienstverlening en werkgelegenheid
Een mogelijk succesvol traject is de ontwikkeling van hoogwaardige en complexe telewerktoepassingen die niet afhankelijk zijn van een standplaats Dergelijke voorzieningen maken het ook voor huidige randstadinwoners aantrekkelijk om zich op het Friese platteland te vestigen en te blijven werken in de randstad
Ook biedt de inzet van microkredietverlening kansen voor innovatie in het Friese MKB (vakmanschap) en naar succesvol voorbeeld van Koninklijke Tichelaar uit Makkum dit buiten de regio te vermarkten
Tenslotte dient benadrukt te worden dat innovatieve vermarktbare voorzieningen die door Friese partijen zijn ontwikkeld economische spinshyoff voor het Friese bedrijfsleven genereren
17 Bron Initiatieven voor het bevorderen van eSkills van de beroepsbevolking in zes Europese landen Dialogic 2006
38 F R I E S E I C T - I N N O V A T I E A L L I A N T I E
Toegevoegde waarde Een belangrijk kenmerk van ICT-toepassingen is de mogelijkheid van opschaling Eenmaal ontwikkelde toepassingen kunnen zonder aanzienlijke kosten verder vermarkt worden Insteek van het pilotproject dient dan ook het selecteren van toepassingen te zijn die aantrekkelijk zijn voor een brede doelgroep in en buiten de provincie Fryslacircn
Online zorg (ouderen en gezinnen) domotica en sociaal-culturele voorzieningen die huidige inwoners aan het platteland bindt eacuten voor inwoners van buiten Fryslacircn aantrekkelijk is om zich op het Friese platteland te vestigen
Digitale voorzieningen die zowel de sociale cohesie als economische binding versterken eacuten buiten Fryslacircn vermarkt kunnen worden
Telewerk-toepassingen waarvan bedrijven uit andere delen van Nederland gebruik kunnen maken eacuten het voor randstedelingen aantrekkelijk maakt zich te vestigen op het Friese platteland
Concrete resultaten Einddoel van het project is de inrichting van fysieke loketten (dorpshuizen) dichtbij de burger In deze dorpshuizen komen de fysieke en virtuele component samen De dorpshuizen brengen de voorzieningen en daarmee de sociale cohesie en ondernemerschap daadwerkelijk terug in de kleine kernen Het vormt een concentratiepunt voor uiteenlopende fysieke en virtuele diensten op het vlak van gezondheid onderwijs ondernemerschap cultuur en sport
Op basis van de behoeftescan en de aansluiting bij het Vital Rural Area- project wordt een totaalconcept met daarin een aantal ICT-toepassingen en daaraan en omheen gerelateerde diensten en voorzieningen geselecteerd voor een pilotproject Hiervoor dient een businessplan opgesteld te worden met monitoring go-no go beslissingen en opschalingsmogelijkheden Uiteindelijk dient de pilot te resulteren in de ontwikkeling van toepassingen die de sociale cohesie en economische vitaliteit versterken eacuten onderscheidend zelfdragend en opschaalbaar zijn
Samenstelling (Potentieumlle) samenwerkingspartners zijn onder andere banken verzekeraars (huis)artsen thuiszorginstellingen verenigingen woningbouwcorporaties gemeenten postkantoren onderwijsinstellingen KvK belastingdienst bibliotheken jongerenwerk bedrijven en MKB Noord
F R I E S E I C T - I N N O V A T I E A L L I A N T I E 39
6 Organisatie
61 Rol van de Alliantie
De Friese ICT-innovatie Alliantie heeft de rol van stimulator versneller versterker en makelaar op zich genomen om de beste krachten vanuit de maatschappij en economie in de provincie Fryslacircn te bundelen om pilotprojecten te starten en te komen tot zelfdragende innovatieprojecten die de economische en maatschappelijke ontwikkeling in Fryslacircn sterk stimuleren Naast de hiervoor genoemde rollen is de Alliantie in het algemeen - en de Kerngroep in het bijzonder - vooral een realist en vertaler van vraag naar oplossing De Alliantie werkt aan het opstarten van een zes pilotprojecten in nauwe samenwerking met andere stakeholders maar is geen eigenaar van de projecten
De Kerngroep bestaat uit zes leden die op persoonlijke titel en zonder last of ruggespraak hun visie inbrengen zich sterk maken voor het opzetten van de projecten en toezien op uitvoering daarvan De Kerngroep is vooralsnog geiumlnstalleerd tot en met 31 december 2010 De leden van de Kerngroep zijn
bull Profdrir LP Ligthart (voorzitter) TU Delft
bull R Feenstra RI MBA De Friesland Zorgverzekeraar
bull Drir PA Gielen TCNN
bull Drs FA Pronk Rabobank Heerenveen
bull Drs WR Reek MCM Gemeente Sneek
bull Drs J Wester TNO-ICT
Dialogic Next Step en in het bijzonder drs SR Maltha ir ing RMF Brennenraedts en drs H Gillebaard ondersteunen de Alliantie met de voorbereiding van bijeenkomsten verrichten onderzoek waar nodig en begeleiden de uitvoering van projecten
62 Taakstelling per onderdeel van de Alliantie
Raad van Advies
De Alliantie zal een Raad van Advies kennen die uit drie tot vier personen zal bestaan en momenteel nog te formeren is De leden zijn bestuurders van statuur die politiek zeer goed ingevoerd zijn zowel op provinciaal als landelijk niveau De Raad van Advies geeft allereerst steun aan de beoogde initiatieven en draagt dit ook publiekelijk uit Daarnaast zal zij vooral een klankbord- en ambassadeursfunctie gaan vervullen om de ambities van de Alliantie te helpen realiseren Hiervoor zal zonodig onafhankelijke bestuurlijke druk georganiseerd worden De Raad van Advies biedt de Alliantie toegang tot diverse relevante netwerken en is thuis in de financieringsmogelijkheden voor de beoogde innovatieprojecshyten Verder dient de Raad van Advies zelfstandig initiatief te nemen om de activiteiten van de Alliantie ook op andere nationale of internationale agendarsquos geplaatst te krijgen De Raad van Advies zal enkele malen per jaar bijeenkomen en afstemmen met de Kerngroep
F R I E S E I C T - I N N O V A T I E A L L I A N T I E 41
Kerngroep
De Kerngroep is in een eerste fase gestart met een visieontwikkeling en heeft dit vertaald in de onderliggende Roadmap De Kerngroep dient haar visie en plannen in bij de Gedeputeerde Staten van Fryslacircn Na goedkeuring door GS heeft de Kerngroep de komende twee jaar als taak de Alliantie en in het bijzonder de projectgroepen aan te sturen en te adviseren bij de uitvoering In eerste instantie fungeert de Kerngroep vooral als werkvoorbereider Daarna ziet de Kerngroep toe op de uitvoering van afzonderlijke projecten conform de geformuleerde visie en opgestelde criteria via driemaandelijkse monitoring Begin 2010 neemt de Kerngroep per project een mid-term gono-go beslissing Zonodig worden projecten daarna bijgestuurd of zelfs stopgezet Na 2010 zullen de projecten zelfstandig verder dienen te gaan en vallen vanaf dat moment buiten de regie van de Alliantie
Projectgroepen
De Alliantie zelf krijgt vooral gestalte middels een vijftal projectgroepen (a) Draadloze Friese meren (b) Zorg (c) Sport Experience (d) Jachtbouw en (e) Kleine kernen Deze projectgroepen bestaan uit private enof publieke deelnemers afhankelijk van het project De projecten komen onder leiding van een nader te benoemen projectleider De aangestelde projectleider stemt af met een afgevaardigde van de provincie Fryslacircn en contactpersonen uit de Kerngroep zoals beschreven in deze Roadmap Op korte termijn zal er gestart worden met de verdere samenstelling van de projectgroepen conform de voorstellen in de afzonderlijk roadmaps
lsquoVerticalersquo activiteiten
Daarnaast zijn er drie lsquoverticalersquo projectactiviteiten die op alle projectgroepen van toepassing zijn namelijk onderwijsvernieuwing kennisborging en promotie en communicatie In alle vijf projectgroepen spelen deze aandachtsgebieden een belangrijke rol In het bijzonder voor het onderwijs geldt dat wij vanuit elke projectgroep spin-off effecten en digitale toepassingen verwachten die voor onderwijsdoeleinden ingezet kunnen worden Daarmee kan onderwijs een belangrijke integrale en verbindende functie vervullen tussen de projectengroepen onderling alsook een belangrijke rol spelen in de kennisborshyging Voor promotie en communicatie geldt hetzelfde De Kerngroep is in eerste instantie verantwoordelijk voor de lsquohorizontalersquo activiteiten
De Friese ICT-innovatie Alliantie kent de volgende organisatiestructuur
F R I E S E I C T - I N N O V A T I E A L L I A N T I E 42
ONDERWIJSVERNIEUWING
PROMOTIE EN
COMMUNICATIE
KENNNISBORGING
Raad van Advies Taak klankbord en ambassadeursfunctie
KerngroepTaak Advisering en aansturing Alliantie Opstellen Roadmap
toezien op uitvoering en monitoring
Friese ICT innovatie-alliantie Taak Uitvoering Roadmap in projectgroepen
Resultaat Minimaal eacuteeacuten project per projectgroep geschikt voor opschaling en zelfstandige continuering na 2 jaar
Projectgroep Draadloze meren
Projectgroep Sport Experience
Projectgroep Zorg
Projectgroep Jachtenbouw
Projectgroep Kleine kernen
Figuur 9 Organisatiestructuur van de Friese ICT-innovatie Alliantie
43F R I E S E I C T - I N N O V A T I E A L L I A N T I E
F R I E S E I C T - I N N O V A T I E A L L I A N T I E 44
7 Ter afsluiting In deze Roadmap voor ICT-innovatie in Fryslacircn heeft de Kerngroep haar visie neergelegd en haar plannen voor innovatieve pilotprojecten geformuleerd Duidelijk mag zijn dat de Alliantie een krachtige ambitie heeft die nu in concrete acties en plannen moeten worden vertaald Hiervoor is het noodzakelijk de komende maanden een plan van aanpak en een concreet en gedragen businessplan per project uit te werken In totaal kennen de beoogde projecten een financieringsbehoefte van circa twaalf miljoen euro Hiervoor zal een beroep gedaan worden op bijdragen vanuit (1) het bedrijfsleven (2) de provincie Fryslacircn en (3) overige partijen waaronder gemeenten stimulerings- en innovatiefondsen nationale overheid en Europese regelingen De Kerngroep ziet als uitgangspunt voor financiering van de projecten de volgende verdeling voor iedere twee euro aan geld van derden draagt de provincie eacuteeacuten euro bij (33) wat in de wandelgangen ook wel de Galema-norm wordt genoemd
De Kerngroep is verheugd haar visie in deze Roadmap te mogen aanbieden aan Gedeputeerde Staten van Fryslacircn en verzoekt om concrete ondersteuning voor uitvoering van de voorgenomen projecten Naast de gewenste co-financiering zoals hiervoor beschreven bestaat concreet behoefte aan financieumlle ondersteuning van de opstartfase (eerste drie tot zes maanden) Per project is circa euro 50000- euro nodig om de businesscases volledig te kunnen uitwerken en alle noodzakelijke projectvoorbereidingen te treffen (seed money) Hiervoor doen wij eveneens een beroep op Gedeputeerde Staten van Fryslacircn om de Alliantie voor de helft in deze kosten tegemoet te komen In deze voorfase is het weinig realistisch om uit het bedrijfsleven en vanuit andere instellingen volledige voorfinanciering te verwachten Wel zal in grote mate een beroep worden gedaan op zo veel mogelijk kostenloze medewerking van de stakeholders om in deze voorfase de noodzakelijke voorbereidingen te treffen
De visie van de Kerngroep heeft geresulteerd in serieuze plannen om in een multishystakeholder omgeving economie en samenleving in Fryslacircn een impuls te geven via ICT-innovatie Deze serieuze plannen waarvoor reeds veel commitment in het veld is uitgesproken vragen nu om serieuze ondersteuning De vraagstukken en behoeften van burgers en gebruikers in Fryslacircn staan daarbij centraal en ons motto luidt drsquor op en drsquor over
F R I E S E I C T - I N N O V A T I E A L L I A N T I E 45
Bijlage 1 SWOT-analyse
Sterkten Wat is de kracht van Fryslacircn
Een kenmerkende sterkte van Fryslacircn is eenvoudig te observeren Fryslacircn beschikt over veel ruimte zeker in vergelijk met de Randstad Daarbij komt dat de afstand tussen de Randstad en Fryslacircn relatief beperkt is De ruimte die Fryslacircn biedt maakt het mogelijk om er kwalitatief hoogwaardig te recreeumlren en te wonen Fryslacircn heeft veel mogelijkheden hiertoe die bovendien van hoge kwaliteit zijn Het toerisme in Fryslacircn drijft grofweg op drie pijlers watersport de rust van de Waddeneilanden en de cultuur van een aantal steden en dorpen (waaronder de ldquoElf Stedenrdquo)
In de Friese economie neemt de agrarische sector traditioneel een grote rol in Tegenwoordig is deze rol kleiner dan vroeger maar het is nog steeds een relatief omvangrijke sector Bovendien heeft de Friese landbouw de laatste decennia haar processen sterk verbeterd De productiviteit van deze sector is ndash zelfs vanuit een Nederlands perspectief - zeer hoog De sterke agrarische sector heeft mede geleid tot ontwikkeling van een florerende foodsector Het aandeel van de dienstensector ligt in Fryslacircn traditioneel onder het Nederlandse gemiddelde Hoewel dit nog steeds het geval is is deze sector vanaf circa 1995 een flinke inhaalslag aan het maken Binnen de dienstensector in Fryslacircn heeft vooral financieumlle dienstverlening een relatief groot aandeel Andere gebieden waarin Fryslacircn sterk is zijn de metaal- en elektrosector en watertechnoshylogie
Fryslacircn en de Friezen kennen een sterke identiteit Ze hebben een eigen taal volkslied en vlag en onderscheiden zich hiermee van de rest van Nederland Hierdoor bestaat er een grote sociale cohesie Dit speelt met name in de dorpen een grote rol in het dagelijkse leven
Zwakten Wat zijn de beperkingen in Fryslacircn
Fryslacircn is opgebouwd uit 417 kernen waarvan 344 kernen uit minder dan 1500 inwoners bestaan Er is dus een lage mate van verstedelijking waardoor positieve agglomeratieshyeffecten uitblijven Veel van deze kleine kernen hebben te maken met een laag en dalend voorzieningenniveau Denk hierbij aan het verdwijnen van postkantoren scholen supermarkten et cetera Dit is duidelijk de negatieve keerzijde van de ruimtelijke structuur van Fryslacircn
Fryslacircn is de provincie die voorop loopt met vergrijzing Nergens in Nederland zijn er zo weinig jongeren In combinatie met een lage arbeidsparticipatie van ouderen en vrouwen heeft dit een negatief effect op de economie Overigens neemt de arbeidsparticipatie vooral van vrouwen de laatste jaren wel sterk toe
Er zijn in Fryslacircn weinig grote industrieeumln en het MKB heeft een groot aandeel in de werkgelegenheid Dit zou een van de oorzaken kunnen zijn van de lage RampD-inspanningen in de provincie Het wordt ook als oorzaak genoemd van de lagere arbeidsproductiviteit maar het is niet duidelijk of dat geheel terecht is In de samenstelling van de werkgelegenshyheid valt op dat de quartaire sector (zorg onderwijs overheid et cetera) sterk oververtegenwoordigd is Het aandeel van bedrijven dat producten en diensten afzet buiten de provincie (stuwende bedrijvigheid) is relatief beperkt
F R I E S E I C T - I N N O V A T I E A L L I A N T I E 46
Verschillende bronnen refereren aan de lage kwaliteit van het onderwijs in Fryslacircn Hierbij speelt het ontbreken van een universiteit een rol Door de afwezigheid van een universiteit behouden Vwo-leerlingen minder binding met Fryslacircn Hoger opgeleiden trekken hierdoor weg naar omliggende regiorsquos en de stroom hoger opgeleiden naar Fryslacircn is vrij beperkt Het gevolg is een braindrain Opvallend is het lage gemiddelde niveau van de leerlingen die de basisschool verlaten Er is geen overeenstemming over de oorzaak hiervan Een ander opvallend element is de aanwezigheid van achterstandswijken in Fryslacircn Hoewel dit vaak als een probleem van grote steden wordt gezien kampen ook veel dorpen en steden in (vooral Noord-)Fryslacircn met deze problematiek
Kansen Welke mogelijkheden biedt de omgeving
In Nederland neemt het aandeel 65-plussers van de totale bevolking toe Deze bevolkingsgroep geeft meer geld uit aan recreatie en aan zorg Een deel kiest zelfs voor het verhuizen naar een prettigere omgeving en gaan hoogwaardiger wonen Fryslacircn kan profiteren van deze demografische ontwikkeling door voorzieningen te treffen voor deze groep Hierbij zou ze zich kunnen profileren als het lsquoFlorida van het Noordenrsquo Door koploper te zijn met woon-zorgconcepten kan er een nieuwe markt ontstaan Doordat leeftijdssamenstelling van de groep vakantiegangers verandert zal er ander type vraag naar voorzieningen en activiteiten ontstaan Ook hierop kan worden ingespeeld Ook zorgtoerisme kan interessante mogelijkheden bieden voor Fryslacircn
Fryslacircn zou extra middelen kunnen aantrekken door aanspraak te maken op verschillende (Europese) fondsen Doordat Fryslacircn door sommige beleidsorganen wordt gezien als een achterstandsgebied komt men in aanmerking voor specifieke fondsen Maar er zijn ook generieke (Europese) fondsen waarop aanspraak gemaakt kan worden
Waar Fryslacircn beperkt profiteert van positieve agglomeratie-effecten beginnen sommige delen van de Randstad negatieve agglomeratie-effecten te ervaren zoals hoge grondprijzen verkeerscongestie en verpaupering van wijken Indien Fryslacircn goed digitaal ontsloten is kan het voor sommige organisaties interessant zijn om naar Fryslacircn te verhuizen
Groeiende aandacht voor (duurzame) energie en watertechnologie kan voor Fryslacircn kansen bieden De ruimtelijke structuur biedt bijvoorbeeld mogelijkheden voor het opwekken van zonne-energie of biomassa Ook het (zoute en zoete) water biedt hiertoe mogelijkheden De kennis die Fryslacircn heeft op het gebied van watertechnologie kan in de toekomst misschien in een bredere markt worden toegepast
De stijgende voedselprijzen zullen voor Fryslacircn grosso modo een positief effect hebben Zowel de agro- als de foodsector die een groot gedeelte van de stuwende bedrijvigheid vertegenwoordigen kunnen hier van profiteren
Bedreigingen Hoe kan de omgeving Fryslacircn schaden
De beperkte stuwende bedrijvigheid maakt Fryslacircn afhankelijk van andere inkomstenstroshymen uit Nederland Denk hierbij aan inkomsten uit sociale verzekeringen uitkeringen maar ook inkomsten uit de zorg Verandering in nationaal beleid kunnen hierdoor grote consequenties hebben voor de Friese economie en samenleving Ook inkomsten uit de landbouwsubsidies van de EU maken Fryslacircn kwetsbaar De Europese Unie reserveert jaarlijks bijna de helft van haar begroting voor het Gemeenschappelijk Landbouwbeleid Onder andere door de toetreding van nieuwe EU lidstaten kunnen deze middelen onder druk komen te staan
F R I E S E I C T - I N N O V A T I E A L L I A N T I E 47
Een andere bedreiging is de filiaaleconomie Veel bedrijfsvestigingen vooral in de zakelijke dienstverlening zijn nevenvestigingen De hoofdkantoren zitten veelal in de Randstad Deze locaties zijn hierdoor voor een groot deel afhankelijk van beslissingen die op andere plaatsen worden genomen
De internationalisering van de economie zorgt voor extra concurrentiedruk Vooral de lageropgeleiden ervaren een steeds grotere druk uit lagelonenlanden Omdat Fryslacircn relatief weinig hoogopgeleiden kent kunnen de negatieve consequenties van globalisering groter zijn dan in andere delen van ons land
F R I E S E I C T - I N N O V A T I E A L L I A N T I E 48
Bijlage 2 Additionele kerncijfers
Onderwijs
Fryslacircn heeft geen universiteit Het aantal studenten dat in Fryslacircn woont en een mastershydiploma ontvangt is zeer laag circa 200 per jaar Wel kent Fryslacircn enkele HBO-instellingen Toch is het aantal studenten dat een bachelorgraad ontvangt relatief beperkt vergeleken met andere provincies18
Geslaagden HBO Bachelor (naar woonplaats student)
0
2000
4000
6000
8000
10000
12000
14000
2000 2001 2002 2003 2004 2005
Groningen
Friesland
Drenthe
Overijssel
Flevoland
Gelderland
Utrecht
Noord‐Holland
Zuid‐Holland
Zeeland
Noord‐Brabant
Limburg
Figuur 10 Ontwikkeling van het aantal HBO Bachelor afgestudeerden in de Nederlandse provincies
Het aantal banen in het onderwijs is in Fryslacircn relatief hoog Dit is opmerkelijk gezien het ontbreken van een universiteit19
18 CBS ndash Statline [25]
19 LISA - bewerkt door Dialogic [27]
F R I E S E I C T - I N N O V A T I E A L L I A N T I E 49
Relatief aantal banen (Onderwijs)
50
55
60
65
70
75
80
85
90
2003
2004
2005
2006
2007
Groningen
Friesland
Drenthe
Overijssel
Gelderland
Flevoland
Utrecht
Noord‐Holland
Zuid‐Holland
Zeeland
Noord‐Brabant
Limburg
Figuur 11 Ontwikkeling van het relatief aantal banen in het onderwijs in de Nederlandse provincies
Zorg
Een manier om de omvang van de zorgsector te bepalen is het aantal ziekenhuisbedden In Fryslacircn zijn er relatief weinig bedden per inwoner ten opzichte van andere provincies Gezien de hoge mate van vergrijzing is dit opmerkelijk20
Hospital beds per million inhabitants
0
100
200
300
400
500
600
700
800
1993
1994
1995
1996
1997
1998
1999
2000
2001
2002
Groningen
Friesland
Drenthe
Overijssel
Gelderland
Flevoland
Utrecht
Noord‐Holland
Zuid‐Holland
Zeeland
Noord‐Brabant
Limburg
Figuur 12 Ontwikkeling van het aantal ziekenhuisbedden in de Nederlandse provincies
Een andere indicator van de relatieve omvang van de zorgsector is het relatief aantal banen Hier valt vooral op dat zich in 2006 een flinke daling voordeed21
20 European Commission - Eurostat [26] 21 LISA - bewerkt door Dialogic [27]
F R I E S E I C T - I N N O V A T I E A L L I A N T I E 50
Relatief aantal banen (Zorg)
120
130
140
150
160
170
180
190
2003
2004
2005
2006
2007
Groningen
Friesland
Drenthe
Overijssel
Gelderland
Flevoland
Utrecht
Noord‐Holland
Zuid‐Holland
Zeeland
Noord‐Brabant
Limburg
Figuur 13 Ontwikkeling van het relatief aantal banen in de zorg in de Nederlandse provincie
F R I E S E I C T - I N N O V A T I E A L L I A N T I E 51
Figuur 14 Overzicht van de relevante ICT Projecten in Fryslacircn
F R I E S E I C T - I N N O V A T I E A L L I A N T I E
Zo
rg
Zorg
Net
Frie
slan
d (
SG
)
Car
dio
logie
net
wer
k Fr
iesl
and
(MCL
NSD
)H
uis
van
het
Hed
en (
GEEF)
Tel
econfe
renci
ng v
ia Z
NF
(SG
)
Tel
econsu
ltat
ie A
mel
and (
CI
ZTS)
Virtu
eel bez
oek
uur
(ZTS
ZSA)
Virtu
ele
Thuis
zorg
(PF
KN
TH
FL)
Pasa
na
(Nijfinst
er)
Thuis
zorg
het
Fries
e La
nd
(N
ijfinst
er)
Sm
art
Car
ing C
om
munitie
s(D
T2015
Nijfinst
er)
O
TTO
(RIF
)
Ket
enZorg
Frie
slan
d
EPD
sch
akel
punt
OZIS
(SG
)
Sm
art
Car
ing C
om
munitie
s(D
T2015)
Ske
wie
l Try
nw
alden
Van
A n
aar
B(e
ter)
pap
ierloos
(SG
)Virtu
ele
HAP
Frie
slan
d (
SG
)
Web
dokt
er (
HZL)
Leer
-Zorg
port
al (
PF
MCL
TFW
G
GZ
RF)
Zorg
Dom
ein F
ries
land
Support
Fry
slan
JGZ p
lus
ouder
port
aal (T
FW)
Zorg
Net
Frie
slan
d p
ort
al (
SG
)
Dig
itaa
l Thuis
hote
l (P
F)
Foar
Elk
oar
(VFG
CIZ
ZF
FZ
en
ZKF )
Een
duid
ig p
atieuml
ntp
ort
aal (S
G)
Toer
ism
e m
et z
org
Zorg
Innova
tie
Foru
m
N
twurk
Fries
land
On
derw
ijs
Ser
ious
gam
es f
acto
ry (
NH
L)
Kla
sseg
las
(KN
)
Wad
den
cam
pus
(KN
RFP
)
Wad
den
cam
pus
(KN
RFP
)
Vid
eoco
nfe
renci
ng B
oger
man
(SB)
Frie
slan
d L
eern
etw
erk
(NH
L)
Inte
rnet
acad
emie
(N
HL)
Ener
gie
k (K
N
RFP
)
EdyF
rysk
(PF
)
Did
icla
ss (
NH
L)
Onlin
e lo
ket
Frys
lan (
PF)
Tom
ke (
Afucirc
k en
Bib
lioth
eeks
ervi
ce F
r ysl
an)
Vee
nques
t (N
HL)
Inte
rnet
acad
emie
(N
HL)
N
twurk
Fries
land
Overh
eid
ISZF
(ISZF)
NO
FA (
NO
FA)
Kle
ine k
ern
en
IPTV
Gam
enat
ions
(PF
KN
)
Doar
psb
acircn (
SD
)
Vital
Rura
l Are
a (N
ijfinst
er
NO
FA
RFP
TH
FL
KN
)Fr
oek
sTV (
FR-I
X
IV)
Virtu
ele
loke
tten
(KN
)
NO
FA (
NO
FA)
Vital
Rura
l Are
a (N
ijfinst
er
NO
FA
RFP
TH
FL
KN
)
Kij o
p I
T s
poor
(PF)
Doar
psb
acircn (
SD
)
Onts
luitin
g d
orp
sarc
hie
ven
(SD
W)
Am
bula
nte
han
del
(KN
N
BL
D
oar
psb
an)
N
twurk
Fries
land
MK
B
To
eri
sme
Gam
efes
tiva
l ldquoG
-Am
elan
drdquo
(NH
LG
ame
Val
ley
PF
en K
N)
3D
Vis
ual
isat
ies
(NH
L G
L P
F)
Frys
lacircn G
ames
(PF
)
Sucircke
rei (P
V
AN
WB
GD
LP
P)
Frys
lacircn R
ing (
PF)
Inte
ract
ieve
hots
pots
(KN
)
Nat
uurw
ebca
m (
VVV A
mel
and)
Bre
edst
rate
n (
NO
FCO
M)
ND
IV (
Syn
tens)
NO
FCO
M (
NO
FA
MKB N
OO
RD
Eal
a Fr
ya F
rese
na
(II
I)
KN
RFP
en O
NO
F)
Fiet
sroute
pla
nner
(FB
)
E-T
sjer
ke (
PF)
Toer
istisc
he
E-b
usi
nes
s (P
F)
Mobik
om
(PF
SVD
et
c)
Toer
ism
e m
et z
org
Zorg
eloos
Frys
lacircn (
PF)
Dig
ital
e w
ater
psp
ort
pas
(PF
)
Eile
en
N
twurk
Fries
land
Bijlage 3 Overzicht relevante ICT Projecten in Fryslacircn
Gam
ing
Bre
ed
ban
d
Beeld
com
shym
un
icati
e
Kete
nd
igit
alshy
iseri
ng
Inte
rnett
oeshy
pass
ing
po
rtal
Mob
iele
to
ep
ass
ing
en
Ove
rig (
wet
ensc
hap
pel
ijke
) in
itia
tiev
en
Frie
se S
olla
rchal
lenge
Blu
e Ener
gy
(WETSU
S)
52
Literatuur [1] RUG (2003) Arbeidsproductiviteit in Fryslacircn Een analyse van het niveau en de groei van 1990-2000 Onderzoek in opdracht van Gedeputeerde Staten van de Provincie Fryslacircn en de Kamer van Koophandel Fryslacircn URSI-rapport 305
[2] van der Elst-van der Lans Michelle Piet Rijk (2006) Lokale bedrijvigheid leefbaarheid en sociale vitaliteit in het landelijk gebied van Friesland LEI Den Haag
[3] Provincie Fryslacircn (2007) Sociaal Rapport Fryslacircn 2007
[4] Valentijn Bolhuis (2005) Friese sterkten in economisch perspectief Toekomstvisie op de ruimtelijk-economische ontwikkeling van de provincie Friesland RUG
[5] CBS (2007) Inwoners Randstad verdienen het meest httpwwwcbsnlnlshyNLmenuthemasinkomen-bestedingenpublicatiesartikelenarchief20072007-2240shywmhtm
[6] Meester Wilhelm J amp Pieter H Pellenbarg (2001) Changing regional images Are regional marketing campaigns successful Paper for the 41st European Congress of the Regional Science Association Zagreb 2001
[7] CPB (2006) Reactie op Probleemanalyse Zuiderzeelijn
[8] AD (2008) Toename van zwakke scholen
[9] Verwey Jonker instituut Kinderen in Tel Databoek 2006
[10] Verwey Jonker instituut Kinderen in Tel Databoek 2008
[11] Ministerie van EZ (2007) Koers Noord op weg naar pieken Duurzame groei door omschakeling naar een kenniseconomie
[12] Stelder (2002) Regionaal Economische Verkenningen 2002 Groningen Friesland en Drenthe
[13] Stelder Broersma J van Dijk (2008) Noordelijke Arbeidsmarkt Verkenning 2008
[14] Broersma Lourens en Jouke van Dijk (2006) Het belang van de industrie in het Noorden 1950-2025 Onderzoek in opdracht van de Stichting TxU Noord-Nederland Groningen Faculteit Ruimtelijke Wetenschappen Rijksuniversiteit Groningen URSI-research report nr 316
[15] Provincie Friesland (2002) Nota sociaal-economisch beleid
[16] SCP (2006) Thuis op het platteland Den Haag
[17] EZ (2007) ICT agenda 2008-2011 De gebruiker centraal in de digitale Dienstenmaatschappij Den Haag
[18] WRR (2008) Innovatie Vernieuwd opening in viervoud Amsterdam University Press Den Haag Amsterdam
[19] Provincie Friesland (2007) Koers op Fryslacircn - Het Friese Meren Project 2e fase
[20] ECP (2008) Gaming meer dan een spelletje Den Haag
F R I E S E I C T - I N N O V A T I E A L L I A N T I E 53
[21] Provincie Friesland (2007) Fryske Fiersichten wurkprogram 2009 - 2011
[22] Provincie Friesland (2006) Fryslacircn toeristische topattractie in Nederland van de Provincie Fryslacircn
[23] Ministerie van VWS (2003) Quick Scan Kleine Kernen Den Haag
[24] Ministerie van Economische Zaken (2006) Verslag Innovation Lecture Den Haag
[25] httpstatlinecbsnl
[26] httpeceuropaeueurostat
[27] httpwwwlisanl
[28] ING (2007) Starterscampagne
[29] Vital rural area project activities annex 7
[30] Dialogic (2006) Initiatieven voor het bevorderen van eSkills van de beroepsbevolking in zes Europese landen Utrecht
[31] Rutten amp Koops (2007) Creatieve industrie en informatie- en communicatietechnologie in Noord Nederland Rapport naar aanleiding van de Noordermatch 2007
[32] Henry Chesbrough Open Innovation The new imperative for creating and Profiting from TechnologyHarvard business school Press
F R I E S E I C T - I N N O V A T I E A L L I A N T I E 54
Auteurs
drs Sven Maltha iring Reg Brennenraedts drs Hugo Gillebaard
Contact
Secretariaat Friese ICT-innovatie Alliantie pa Hooghiemstraplein 33-36 3514 AX Utrecht Tel +31 (0)30 215 05 80 Fax +31 (0)30 215 05 95 malthadialogicnl
1997
1998
1999
2000
2001
2002
2003
2004
2005
2006
2007
Verdeling van inwoners over dorpen en steden
0
20
40
60
80
100
Zeer sterk stedelijk Sterk stedelijk Matig stedelijk Weinig stedelijk Niet stedelijk
Figuur 7 Ontwikkeling van de verstedelijking in Fryslacircn
Traditioneel heeft Fryslacircn een sterke agrarische sector Alleen in Zeeland zijn er - relatief gezien - meer mensen werkzaam in de landbouw De werkgelegenheid neemt onder toenemende internationale concurrentiedruk versneld af
33 SWOT-analyse
Een SWOT-analyse is een methode om de sterkten en zwakten van een organisatie of regio te bepalen en af te zetten tegen veranderende omgevingsfactoren die zowel kansen als bedreigingen kunnen vormen De analyse bevat dan ook de volgende vier elementen Strengths Weaknesses Opportunities amp Threats De sterkten en de zwakten zijn vooral intrinsiek De kansen en bedreigingen kunnen vaak van buitenaf komen
Literatuuronderzoek gesprekken met beleidsmedewerkers van de provincie en een sessie met de Kerngroep vormden de basis voor een SWOT-analyse voor Fryslacircn De volgende matrix toont de sterkten en zwakten afgezet tegen mogelijke kansen en bedreigingen (zie bijlage 1 voor nadere toelichting en bijbehorende bronnen) De matrix is vervolgens aangevuld door de Kerngroep (blauw gearceerd)
F R I E S E I C T - I N N O V A T I E A L L I A N T I E 21
SWOT-analyse provincie Fryslacircn
Sterkten Zwakten Kansen Bedreigingen
Veel ruimte relatief dicht bij de Randstad [4] [7] [16]
Lage verstedelijkingsgraad [16]
Sterke landelijke vergrijzing en toename vraag naar zorg [3] [4] - Zorginnovatie
Afhankelijkheid van inkomsten van Rijk en EU (zoals landbouwsubsidies WW-uitkeringen) [3] [4] [15] [16]
Kwantiteit en kwaliteit van natuur- en recreatiegebieshyden [4] en de reputatie hiervan [6]
Hoger opgeleiden trekken weg door gebrek aan passend werk (braindrain) [15]
Middelen uit verschillende (Europese) fondsen [2] [4] [11]
Internationalisering van de economie zorgt voor extra concurrentiedruk [4] [15]
Sterke foodsector [4] [12] Voorzieningenniveau in dorpen is laag en neemt af [2] [3] [16]
Toenemende dreiging van dichtslibben Randstad [4]
Veel nevenvestigingen van bedrijven en instellingen weinig hoofdvestigingen [15]
Sterke en productieve agrarische sector [4] [12]
Veel achterstandswijken [9] [10]
Groeiende aandacht voor alternatieve energie en waterzuivering [4]
Opvolging in MKB vanwege familiebedrijven
Sterke metaal-electro sector [14]
Kwaliteit van het (basis)onderwijs en ontbreken universiteit [3] [6] [7] [8] [16]
Toenemende behoefte aan hoogwaardig wonen [4]
Te veel interne gerichtheid en te beperkte openheid
Sterk in watertechnologie [11]
Lage arbeidsparticipatie van vrouwen en ouderen [3] [12] [13]
Hoge en stijgende prijzen voor energie en voedsel
Sterke focus van overheden op de fysieke omgeving en infrastructuur
Grote sociale samenhang tussen Friezen [2]
Lage arbeidsproductiviteit en laag innoverend (ICT) vermogen en dus lagere inkomsten [1] [4] [5] [11]
De fysiek en sociale eigenheid van het gebied nodigen uit tot duurzame ontwikkeling
Sterk groeiende (maar relatief kleine) dienstensector [12] [13][14]
Laag aandeel van stuwende bedrijvigheid en hoog aandeel quartaire sector [4]
Koopkrachtige ouderen die (re)migreren naar Fryslacircn
Eigen taal en cultuur [incl arbeidsethos]
Hoge mate van vergrijzing [3] [4]
Internationaal recreatiepark
Ligging aan zee Beperkt organiserend vermogen [publiek en privaat]
Opwarming (Global warming)
Infrastructuur voor verkeer op het water
Leegstand in dorpen Deltaplan dijken
Diversiteit in ruimte Calimero effect (willen bewijzen)
Bevolkingsgroei genereert meer businessmogelijkheden
Imago eigen identiteit normen en waarden (11 steden)
Gebrek aan publiek ondernemerschap in de publieke sector Lange termijn visie ontbreekt soms
Spreiding zorg veiligheid door dunbevolktheid
Tabel 3 Overzicht van de sterktes zwakten kansen en bedreigingen van de Provincie Fryslacircn
Door middel van de uitkomsten van de SWOT-analyse gecombineerd met de moderne visie op innovatie (hoofdstuk 2) en de gepresenteerde cijfers voor Fryslacircn (sect32) komt de Kerngroep in het volgende hoofdstuk tot haar centrale visie op ICT-innovatie in Fryslacircn
22 F R I E S E I C T - I N N O V A T I E A L L I A N T I E
4 Visie op ICT-innovatie in Fryslacircn
41 Inleiding
De Friese ICT-innovatie Alliantie beoogt met slimme inzet van ICT economische en maatschappelijke innovatie in Fryslacircn te versterken en te versnellen Omdat de wereld en ook Fryslacircn snel verandert heeft de Kerngroep een aantal toekomstbeelden voor 2020 samengevat in een mindmap Vanuit deze toekomstbeelden gecombineerd met de uitkomsten uit de SWOT-analyse en bijbehorende discussies heeft de Kerngroep haar centrale visie een missie en bijbehorende concrete ambitie voor de komende twee jaar geformuleerd Deze visie wordt in dit hoofdstuk gepresenteerd
42 Toekomstbeelden van Fryslacircn anno 2020
De Kerngroep heeft haar stip aan de horizon bepaald met behulp van mind mapping De mindmap in Figuur 8 is een synthese van de afzonderlijke mindmaps van de verschillende Kerngroepleden Iedere deelnemer kreeg de opdracht om een eigen mindmap samen te stellen met als leidend thema Fryslacircn anno 2020 De toekomstbeelden tonen enerzijds een duidelijke wens voor behoud van de Friese kernkwaliteiten zoals het unieke landschap (in alle diversiteit) de kwaliteit van leven kleinschaligheid in de economie de eigen identiteit en cultuur De beleving van deze Friese kwaliteiten staat dan ook centraal in een aantal mindmaps
De toekomstbeelden die de leden van de kerngroep hadden zijn verder concreet gemaakt Beelden die werden aangereikt zijn onder andere het Florida van Nederland een Internationaal Recreatiepark locatiegebonden informatiediensten voor toeristen (digital awareness) en zogenaamde farm factories als werklocatie Bij al deze beelden lag een sterk accent op duurzame economische ontwikkeling en bewustwording van de schaarse resources bij de burger toerist werknemerwerkgever en consument Daarnaast kent Fryslacircn in 2020 een sterke vergrijzing en ontgroening met een grote behoefte aan zorgshyen oudedagsvoorzieningen en mogelijkheden voor long-life-learning Tevens vormt betere scholing voor de jeugd een belangrijk aandachtspunt Fryslacircn zal onder meer met aantrekkelijke (sport)faciliteiten de jeugd middelen en perspectief moeten bieden voor ontplooiing werk en beleving om een verdere lsquobraindrainrsquo te voorkomen
Verder besteden de opgestelde mindmaps aandacht aan (het open staan voor) invloeden van buitenaf De opkomst van de genetwerkte (stedelijke) samenleving vraagt om meer aandacht voor sociale cohesie in de wijk Dit biedt tal van mogelijkheden op het gebied van sociale innovatie Met inzet van ICT (slimme meters en sensoren) kan de leefomgeving van de milieubewuste burger (bijvoorbeeld CO2-reductie) en de gezondheidsbewuste burger (bijvoorbeeld beperking van fijnstof) verbeteren De opkomst van nieuwe werkvormen vraagt om andere infrastructurele voorzieningen en diensten (communicatie mobiliteit huisvesting identiteit) Denk bijvoorbeeld aan het groeiende aantal ZZPrsquoers die actief zijn binnen verschillende organisaties en werken op verschillende locaties Openstaan voor mondiale ontwikkelingen en in contact staan met de internationale samenleving is hier het credo Deze toekomstbeelden beschrijven het adaptieve vermogen van Fryslacircn om in te spelen op trends die van invloed zijn op wonen werken leren en ondernemen
In het merendeel van de toekomstbeelden staat de gebruiker (als burger leerling leerkracht patieumlnt werknemer ondernemer et cetera) centraal Dankzij vraagsturing
F R I E S E I C T - I N N O V A T I E A L L I A N T I E 23
draait de burger aan de knoppen van het beleid bij gemeenten en provincie (policy pull) Deze gebruiker wordt eveneens nauw betrokken bij experimenteeromgevingen gericht op het realiseren van innovatieve en effectieve producten en diensten Bij een dergelijke inzet van ICT kan de zogenaamde sociale innovatie (zoals toegelicht in sect 22) in Fryslacircn worden bevorderd
Gro
en
Jeugd
Grijs
Frie
secu
ltuur
Gebru
iker
BEHOUD CONSERVERING
DYNAMIEK ADAPTIEF
Kw
alitei
t va
n lev
en
Eig
en k
rach
t
Gen
etw
erkt
Ste
del
ijk
Leve
n
ldquoLiv
ing lab
rdquo
Tel
ewer
ken
Wat
erev
enem
ente
n
bull Flo
rida
van
NL
bull Gen
iete
n va
n ou
de d
agbull G
ezon
dhei
dbull B
esch
ikba
arhe
id lo
catie
gebo
nden
pro
duct
enbull V
estig
ings
klim
aat
bull Dig
ital a
war
enes
sbull C
reat
ieve
bro
edpl
aats
enbullD
uurz
aam
heid
bull Mob
ilitei
tbull V
irtue
le w
erkp
lekk
en
Gro
ene
ruim
te a
lskw
alite
it va
n Fr
ysla
nlsquoC
radl
e to
Cra
dlersquo
Smal
l is
beau
tiful
lKl
eine
ker
nen
Farm
fact
orie
sC
ross
-sec
tora
le d
iens
tver
leni
ng
Nie
uwe
zorg
conc
epte
n z
org
op m
aat
Zorg
op
afst
and
lang
er th
uisw
onen
Perm
anen
te e
duca
tie
bull Bel
even
isse
nbull O
nder
wijs
bull Spo
rtbel
evin
gbull O
verle
ving
stoc
hten
bull E-le
arni
ngbull O
ntgr
oeni
ng
Prom
otie
His
toris
che
plaa
tsen
Bel
evin
gR
eize
n en
pro
mot
ie (r
ecre
atie
)H
ande
l stim
uler
enLo
cale
indu
strie
(wat
er
agrif
ood)
Wer
kgel
egen
heid
ldquoWie
verd
ien
t w
at
vo
or
wie
rdquo
bull Sol
idar
iteit
in d
e w
ijkbull O
pen
voor
mon
dial
e on
twik
kelin
gbull I
CT
om s
ocia
le in
nova
tie te
stim
uler
enbull m
eten
CO
2fij
nsto
fbull Z
ZPv
erza
mel
gebo
uwen
bull slim
me
met
erka
stbull V
eilig
heid
pr
ivac
ybull C
amer
acr
isis
behe
ersi
ng
ldquoFry
slan
is
geen
eilan
d -
sta o
pen
vo
or
dyn
am
isch
e w
ere
ldrdquo
Gro
ots
chalig
eexp
eri
men
teer
om
gevin
gen
Kul
turh
us n
ieuw
e st
ijl
Opt
imal
e be
reik
baar
heid
van
pub
lieke
voo
rzie
ning
en
Eig
en lo
kale
pro
duct
ie (S
LOW
)
ldquoPo
licy
pu
llrdquo
(bu
rger
cen
traal
bij
e-g
ov)
Loka
le p
roduct
en
ldquoWik
i-w
orl
drdquo
Figuur 8 De gecombineerde mindmaps lsquoFryslacircn 2020rsquo van de leden van de kerngroep
F R I E S E I C T - I N N O V A T I E A L L I A N T I E 24
-
43 Visie van de Kerngroep
In het volgende kader is de visie van de Kerngroep verwoord gebaseerd op de uitkomsten van mindmaps en SWOT-analyse (zie sect 33) en de bijbehorende discussies
Visie van de Kerngroep
ldquoFryslacircn dient zich sterk te profileren op de themarsquos duurzaamheid ouderen jeugd en cultuur om in een open omgeving een antwoord te bieden op een snelveranderende sociaaleconomische omgeving (zowel nationaal als mondiaal)rdquo
Aandachtspunten hierbij zijn
bull Kernkwaliteiten behouden en uitbouwen bedreigende zwaktes neutraliseren
bull Ruimte creeumlren voor pilotprojecten en een experimenteeromgeving voor nieuwe dienstverlening en duurzame productie
bull Fryslacircn positioneren als internationaal recreatiepark
bull Fryslacircn profileren als duurzame innovatieve economie
bull ICT als enabler voor vernieuwing doet organisaties veranderen (vakmanschap als driver ICT als hulpmiddel)
bull ICT als enabler draagt bij aan vernieuwing en verbetering van de kwaliteit van onderwijs (gezondheids)zorg en welzijn
bull Successen en unieke sterkten grootschalig uitdragen
bull Alleen die activiteiten krijgen prioriteit waarin ICT de lsquoversnellerrsquo is van een vraag gestuurde ontwikkeling
44 Missie
De Friese ICT-innovatie Alliantie zal vraaggestuurde inzet van ICT gericht op duurzame economische ontwikkeling en sociale innovatie met behoud en uitbouw van de Friese kernkwaliteiten actief stimuleren Met open vizier en in verbinding met de mondiale ontwikkelingen wil de Alliantie ambities vergroten en zwakten op het gebied van onderwijs vergrijzing ondernemingscultuur in sterkten veranderen Met ICT kunnen genoemde domeinen en bedreigingen cross-sectoraal profiteren van de sterktes in ondermeer cultuur recreatie (water) sport zorg en op vakmanschap gerichte maakindustrie
Missie statement
Met cross-sectorale maatschappijgerichte ICT-oplossingen biedt de Friese ICT-innovatie Alliantie een verbindende schakel voor duurzame en sociale innovatie in Fryslacircn
Slogan
Fryslacircn onderneemt duurzaam met slimme ICT
Ambitie
Drsquor op en drsquor over
F R I E S E I C T - I N N O V A T I E A L L I A N T I E 25
45 Ambitie
Uit de geformuleerde visie en bijbehorende missie leidt de Kerngroep een krachtige en concrete ambitie af Voor een periode van twee jaar zet de Kerngroep onder de vlag van de Alliantie een vijftal projectgroepen op die elk eacuteeacuten of meerdere projecten tot uitvoering brengen Voor elke projectgroep geldt de realisering van minimaal eacuteeacuten project met een voorlopersrol voor de provincie Fryslacircn binnen twee jaar De pilotprojecten dienen vanaf de start gebaseerd te zijn op duidelijke probleem- en vraagsstellingen In april 2009 moet er voor elke projectgroep een plan van aanpak gereed zijn Uiterlijk medio 2009 zijn volledig uitwerkte businessplannen beschikbaar met instemming van de deelnemers en bijbehorende financiering om concreet uitwerking te kunnen geven aan verschillende onderdelen van de pilotprojecten Voor sommige projecten geldt dat in een eerder stadium gestart kan worden omdat hiervoor al de noodzakelijke stappen zijn gezet in lopende initiatieven
De (pilot)projecten hebben als achterliggende doelstelling dat zij werkgelegenheid creeumlren olievlekwerking kennen en na een succesvolle pilot zelfstandig door de markt worden gedragen De (pilot)projecten moeten een beweging en een omgeving creeumlren waar een zuigende werking vanuit gaat voor zowel bedrijven en instellingen uit Fryslacircn als van daarbuiten Zo kunnen rondom de projecten clusters van economische enof maatschappeshylijke activiteiten ontstaan Onze ambitie is Drsquor op en drsquor over
46 Criteria projectgroepen
De Kerngroep heeft zorgvuldig focus aangebracht in een long-list aan gegenereerde projectideeeumln en daarmee gebruik gemaakt van volgende criteria en aandachtspunten De criteria zijn ook te gebruiken ter monitoring van de individuele projecten
Aandachtspunten en criteria voor projecten
bull Vraaggestuurd en oplossingen voor concrete problemen
bull Oplossingen binnen strikte kaders moeten meetbaar zijn
bull Grensverleggend en verschil makend voor Fryslacircn
bull Eerste evaluatie binnen een tijdsduur van twee jaar
bull Voorbeeldwerking
bull Modulariteit
bull Duurzaam
bull Samenwerking stimulerend
bull Hergebruik van resultaten elders
bull Inzet van deskundigen bij aanvraag opzet projectteams analyse aanbevelingen
bull Inzicht in noodzakelijke investeringen personeel capaciteit
bull Mogelijkheden voor kruisbestuiving
bull Integrale benadering enof cross-sectoraal
bull Voldoende draagvlak bij politiek en in het veld
bull Uitzicht op economische spin-off
bull Verbetering van de Friese werkgelegenheid
F R I E S E I C T - I N N O V A T I E A L L I A N T I E 26
47 Monitoring en afstemming
Om de voortgang te bewaken zullen de Kerngroepleden de pilotprojecten per kwartaal kritisch monitoren en zo nodig bijsturen De hiervoor genoemde criteria zullen bij deze monitoring worden toegepast Indien de tussentijdse resultaten ontoereikend zijn of de perspectieven voor succes uitblijven zal de Kerngroep namens de Alliantie een negatief advies uitbrengen aan de subsidieverstrekker(s) of zelfs een voorstel tot stopzetting doen De frequentie van (voortgangs)rapportages zullen samenvallen met de terugkoppelmoshymenten die zijn afgestemd met de subsidieverstrekker(s)
Na twee jaar zullen de projectresultaten worden geeumlvalueerd Bij deze evaluatie zullen ook relevante gebruikers cq overheden zorg- of onderwijsinstellingen industrie en MKB en particuliere of overige maatschappelijke organisaties betrokken worden
F R I E S E I C T - I N N O V A T I E A L L I A N T I E 27
5 Roadmaps projectgroepen
51 Inleiding
In dit hoofdstuk bespreken we zes roadmaps voor de geselecteerde projectgroepen Deze roadmaps vormen samenvattingen van de inhoudelijk uitwerkingen die voorzien zijn in de verschillende projectgroepen Hierbij volgen we een sjabloon dat antwoord geeft op de volgende vragen
bull Welke probleem wordt opgelost welke behoefte staat centraal
bull Voor welke doelgroep
bull Welke doelstelling wordt nagestreefd
bull Welke unieke toegevoegde waarde economisch potentieel is voorzien
bull Welke concrete resultaten zijn te verwachten
bull Welke partijen kunnen deelnemen
In de volgende paragrafen is de roadmap per projectgroep nader uitgewerkt Iedere roadmap beoogt op hoofdlijnen een totaalconcept te beschrijven Voor de projectgroep Zorg zijn twee afzonderlijke roadmaps opgenomen namelijk voor de projecten lsquoZorg op afstandrsquo en lsquoQwiekrsquo
52 Draadloze Friese meren
Probleem Fryslacircn wil draadloze breedband dienstverlening inzetten om meer watertoeristen langer en intensiever aan Fryslacircn te binden Veel watertoeristen komen naar Fryslacircn en begeven zich daarbij op de Friese meren en kanalen Hun economische waarde beperkt zich vaak tot de verhuurder en aangrenzende horecagelegenheden Watertoeristen zijn zich onvoldoende bewust van de mogelijkheden in de desbetreffende regiorsquos Door gebrekkige informatievoorziening blijft toch al seizoensgebonden economisch potentieel onbenut Daarnaast zorgt de confrontatie tussen beroepsvaart en de recreatieve watersporter regelmatig voor onveilige situaties
Doelgroep Fryslacircn kent jaarlijks ruim 15 miljoen overnachtingen van watersportshytoeristen 15 Daarnaast recreeumlert de eigen bevolking van Fryslacircn ook intensief op en rond het water
15 Toerdata Noord Toerisme in cijfers 2007
F R I E S E I C T - I N N O V A T I E A L L I A N T I E 29
Doelstelling Ontwikkel en implementeer in twee jaar met inzet van de nieuwste communicatietechnologieeumln die draadloze toepassingen die in het decennium daarna Fryslacircn aantoonbaar sociaaleconomisch versterken
Voor een betere beleving en benutting van Fryslacircn wordt vanuit een gebruikersperspectief ICT ingezet ter
bull Verhoging economische spin-off Friese middenstand
- Dynamische Point-of-interest tafel aan het water
- Exposure voor evenementen concerten exposities etc
bull Verrijking vaarroute-informatie
- Overheidsinformatiedienst actuele brugtijden brughoogshyten vaardiepte gekoppeld aan waterstand tijdelijke obstakels boeicooumlrdinaten en weerbericht (stormwaarshyschuwing)
- Adviesvaarsnelheid breedte vaarweg + belading
- Beroepsvaartalert drukke kruisingen
- Ligplaats reservering + voorzieningen
bull Verhoging servicegraad veiligheid op het water
- Zorg op het water waterambulance Sneek Thuiszorg aan boord telegeneeskunde track amp trace
- Wegenwacht op het water bootbenodigdheden en reparashyties (motorpech zeilmaker brandstof touw en tuigage) + e-diagnose
Toegevoegde waarde Nieuwe draadloze en schaalbare tweeweg breedbandinfrastructuur versnelt de ontwikkeling van digitale (maatschappelijke) dienstverlening
1 Locatiegebonden breedband informatiediensten (interessante locaties evenementen voorzieningen etc) op mobiele en vaste monitoren van zakformaat tot megaschermen
2 Dedicated tweewegverbinding (oa hulpdiensten)
3 Track and trace van schepen (verhuurbedrijven hulpdiensten locale serviceproviders)
4 Live draadloze narrowcasting (zeilwedstrijden muziekshytheaterregistratie)
5 Persoonsgebonden routeplanner (ingang kinderen 65+ sportgezondheid historie natuur culinair etc)
6 E-reserveringssysteem voor jachthavens avondje uit etc
7 Virtuele radar
8 VOIP communicatie in het buitengebied
9 Fryslacircnpas (naast marketing ook Elektronisch Schip Dossier)
F R I E S E I C T - I N N O V A T I E A L L I A N T I E 30
Concrete resultaten Interactie tussen wal en water draagt bij aan seizoensverlenging doelgroepverbreding en intensivering van bestedingen per watertoerist Bij evenementen zoals de Sneekweek krijgt de Friese economie slechts een korte impuls waar slechts een deel van de omliggende bedrijvigheid van kan profiteren Door de verhoogde interactie tussen wal en water zal de Friese middenstand (horeca jachthavens bootbenodigdheden etc) 5 extra omzet worden gerealiseerd Daarnaast beperkt het hoogseizoen van watertoeristen zich momenteel tot de zomermaanden Door het bieden van extra servicegraad eveneens in voor- en naseizoen en aanvullende informatie (incl virtuele vakantievoorpret) beoogt dit project deze periode te verlengen De verwachte resultaten zijn
bull Weersonafhankelijke uitbreiding toeristenseizoen van gemiddeld twee naar vijf maand per jaar
bull Vergroting uitgaven per toerist per dag met 5 Invoering Sneekweek 2009 en uitbreiding met straal van tien km in 2010
bull vergroting van de structurele werkgelegenheid in het werkingsshygebied met 5 te realiseren in de hightech productie- en dienstensectoren
Samenstelling (Potentieumlle) samenwerkingspartners zijn onder andere ziekenhuizen ondernemersverenigingen kennisinstellingen infrastructuuraanbieders softwareontwikkelaars lokaal MKB gemeenten provincie
F R I E S E I C T - I N N O V A T I E A L L I A N T I E 31
53 Zorg op afstand (ZoA) Pilot lsquohartfalenrsquo
Probleem Zorg op Afstand (dat is preventie diagnose behandeling en monitoring onafhankelijk van tijd en plaats) wordt gezien als deacute oplossing om de enorme discrepantie tussen vraag en aanbod in de zorg (in 2025 kan nog maar 60 van de zorgvraag beantwoord worden) het hoofd te kunnen bieden
De businesscase voor zorg op afstand is echter nog nergens echt gerealiseerd Dit heeft vele oorzaken maar de belangrijkste zijn wel
bull Geen goede integratie met bestaande systemen waardoor Zorg op Afstand naast en niet in plaats van bestaande zorg komt
bull Geen onderlinge samenhang Initiatieven sluiten niet op elkaar aan Patieumlnten en burgers krijgen met meerdere kastjes of systemen te maken en zullen het idee niet adopteren Innovatieve aanbieders krijgen daardoor geen goede afzet
Doelgroep De (Friese) patieumlntburger kan langer zelfstandig wonen ook op het platteland eilanden en weet zich verzekerd van voldoende zorg en veiligheid De pilot richt zich specifiek op hartpatieumlnten
Innovatieve zorgaanbieders Zij willen hun businesscase kunnen realiseren in een goede afzetmarkt
Indirecte doelgroep betreft de leveranciers voor Zorg op Afstand systemen Een gunstige afzetmarkt betekent meer werk en omzet en een beter klimaat om verder te investeren
Daarnaast is de zorgverzekeraar belanghebbend de uiteindelijke belofte van Zorg op Afstand komt dichterbij hogere arbeidsproductiviteit in de zorg meer garantie van voldoende zorg lagere kosten minder zorgen bij de patishyentburger
Doelstelling Bij de ontwikkeling van een generieke architectuur en een dienstverleningsconshycept voor Zorg op Afstand wordt de gebruiker centraal gesteld Indien mogelijk worden de activiteiten van stichting Gerrit verder opgeschaald De zorginfrastructuur en het modulair opschaalbare dienstenconcept moeten zich bewijzen via een aantal concrete pilotprojecten met een harde businesscase De pilot lsquoHartfalenrsquo vormt de eerste testcase De behoefte van de zorgclieumlnt moet bij de ontwikkeling van nieuwe diensten van meet af aan centraal staan Uitgebreid behoefteonderzoek is dan ook bij aanvang noodzakelijk
Een achterliggende doelstelling van ZoA is het opheffen van systeemfalen binnen de zorgketen ZoA vervult een vraaggestuurde brugfunctie tussen burgerpatieumlnt en zorgaanbieder Met behulp van eacuteeacuten kastje wordt monitoring op afstand en communicatie via veilige verbindingen mogelijk Belangrijkste innovatie ligt in een harde businesscase voor innovatieve zorgdiensten met voldoende integratie in de huidige installed base en betrokken partijen
F R I E S E I C T - I N N O V A T I E A L L I A N T I E 32
Toegevoegde Burgerpatieumlnt dichtbij (desgewenst mobiel) ondersteunen met zorg ICT Geeft waarde burgerpatieumlnt meer veiligheid kan langer zelfstandig wonen en doet (langer)
mee in het sociale levenmaatschappij
Bij telemonitoring wordt een hartpatieumlnt eerder uit het ziekenhuis ontslagen en vermindert het polibezoek de mortaliteit en de (her)opnamen Ook de kwaliteit van de zorg verbetert door toename van aantal contactmomenten compleet beeld door patieumlntprofiel multidisciplinaire samenwerking juiste zorgverlener voor hulpvraag sneller de juiste medicatie en besparing van reistijd door virtueel polibezoek Tenslotte leidt de ontwikkeling van de benodigde infrastructuur tot economische spin-off voor het Friese bedrijfsleven Telemonitoring creeumlert tevens faciliteiten voor exploitatie van Friese health check-up diensten met uitstralingseffecten ook buiten de provincie Voor provincie gemeenten verzekeraar (indien in samenhang) biedt ZoA veel potentie voor nieuwe producten aantrekkelijkheid zorgverlening exportproduct evenals werkgelegenheid (Fryslacircn als proeftuin zorg op afstand valley)
Concrete Realiseren van twee of drie concrete projecten waarbij een aantal nieuwe resultaten technologieeumln een definitieve inbedding in de zorgveiligheid hebben gekregen
In de eerste pilot hartfalen wordt een architectuur voor infrastructuur en het dienstverleningsconcept ontwikkeld die ook voor andere projecten bruikbaar zijn De pilot leidt ook tot de invulling van noodzakelijke centrashylegemeenschappelijke onderdelen zoals een zorgnetwerk en een gemeenschappelijke zorg-opvolgcentrale waarmee een open platform voor zorgdienstenaanbieders wordt gerealiseerd De inzet van telemonitoren moet leiden tot toepassing bij 50 van de patieumlnten met hartfalen in Fryslacircn enkele jaren na succesvolle afronding van de pilot Door telemonitoring zijn er 30 minder opnamen nodig van patieumlnten met hartfalen mortaliteit vermindert met 30 en patieumlnten worden gemiddeld twee dagen eerder uit het ziekenhuis ontslagen
Samenstelling (Potentieumlle) samenwerkingspartners zijn onder andere zorgaanbieders zorgverzekeraars aanbieder dienstenplatform provincie kennisinstellingen hardware leveranciers en infrastructuur aanbieders
F R I E S E I C T - I N N O V A T I E A L L I A N T I E 33
54 Qwiek
Probleem Zorgverleners gebruiken steeds vaker de mogelijkheden van het internet om hun (zorg)diensten aan te bieden Zij bouwen daarvoor hun eigen portalen - al dan niet beveiligd - op eigen wijze De samenhang ontbreekt vaak nog Dit levert problemen
bull De patieumlnt is onvoldoende lsquoempoweredrsquo Zij krijgen slechts een deel van de informatie en een deel van de diensten tot hun beschikking Patieumlnten kunnen niet zelf sturen
bull Elk initiatief van zorgverleners moet op zichzelf lsquokrachtigrsquo genoeg zijn om te overleven Er is weinig mogelijkheid tot aanhaken op hergebruiken van of integratie van elkaars diensten en faciliteiten De initiatieven worden moeilijk uitrolbaar en hebben relatief weinig kans van slagen
Om samenhang te creeumlren bestaan ook weer diverse initiatieven zoals portalen van ketenzorg leveranciers WMO loket Foar Elkoar Omkeer 20 (sociale netwerken) zorgdomein pointment websites van zorgverzekeraars Ook deze gaan langs elkaar heen Met alle gevaren van dien eilandvorming het niet aan (kwaliteits)eisen voldoen weinig voortgang door onvoldoende samenhangmassa en niet de minste onzekerheid bij de patieumlnt over betrouwbaarheid (is de informatie juist heb ik alle relevante informatie is zij objectief) van het gebruikte portaal dat bovendien niet vanuit klantpatieumlntperspectief of -behoefte is ingericht
Het probleem heeft geleid tot de GERRIT-challenge uitgevoerd door TNO (als gevolg van het winnen van GERRIT van de telemedicineprijs 2008) TNO kwam met de oplossing van een platform voor het uitwisselen van diensten waarmee de diverse portalen gevoed kunnen worden Dit platform heeft de werknaam Qwiek gekregen
Doelgroep Patieumlntenburgers als gebruikers van (Qwiek)diensten zoals (modules van) de webdokter (zie wwwhzclnl) e-consult (NPCF)
Zorgverleners alsook aanbieders van diensten Op termijn liggen ook andere aanbieders (zoals gemeenten)in het verschiet (gelet op WMO-loket en GGD ten aanzien van preventie en EKD)
Doelstelling Gestreefd wordt naar een oplossing en een voorbeeldproject dat nationale navolging kan krijgen Er is in Nederland nog niet iets vergelijkbaars gerealiseerd Er zijn wel vergelijkbare initiatieven op onderdelen maar er is geen geheel Als het pilotproject in Fryslacircn slaagt kan Qwiek een platform voor heel Nederland worden
Toegevoegde waarde Qwiek is een platform voor ontsluiting van zorgdiensten zodat een persoon zijnhaar eigen diensten kan afnemen om zelf de regie te kunnen nemen over zijnhaar zorg vanuit zijnhaar eigen behoefte Daarnaast biedt dit platform toegang tot andere mogelijk interessante websites voor deze persoon Het platform kan tevens voor aanbieders gebruikt worden om hun eigen portaal te verrijken met diensten van derden of om hun diensten in portalen van derden te hangen
Voordelen voor burger en directe omgeving Het platform maakt het voor een burger gemakkelijker om inzage te krijgen in relevante en betrouwbare medische en logistieke gegevens en om zelf zorgzaken te regelen vanaf een willekeurige plek (met internet) een willekeurig apparaat een willekeurig internetportaal op een willekeurige tijd
F R I E S E I C T - I N N O V A T I E A L L I A N T I E 34
Voordelen voor stakeholders lees zorgverleners Het platform biedt stakeholders de mogelijkheid om versneld een volledig dienstenpallet te kunnen bieden waar men dit individueel niet kan waardoor - een grotere patieumlntenbasis bereikt (en bediend) kan worden - meegelift kan worden met andere innovatieve toepassingen (goed voor imago) - kosten en risicorsquos gedeeld worden - individuele stakeholders zich kunnen profileren met hun eigen dienstverlening en flexibel nieuwe eigen diensten toevoegen
Concrete resultaten bull Diensten op devices van burgers waardoor patieumlntempowerment toe neemt Burgers worden ondersteund bij het zoeken en boeken van zorgverleners en kunnen hun eigen diensten (op basis van eigen behoeften noden) samenstellen op hun (draadloos) device
Voorbeelden van dergelijke diensten
bull Vanuit lsquoherhaalreceptrsquo in webdokter direct online bij verzekeraar dekking nagaan en vervolgens medicijn bij apotheek bestellen
bull Afspraken maken via lsquokijken en vergelijkenrsquo
bull Zelf bloedwaarden doorgeven (combinatieintegratie met Zorg op Afstand)
bull Het vullen van het device met diensten is erg eenvoudig hetgeen een randvoorwaarde is om te komen tot patieumlntgedreven (keten netwerk) zorg
Het Qwiekplatform is opgebouwd Qwiek stapt tussen de portals geeft synergie samenhang en massa geeft de patieumlnt betrouwbare informatie geeft de zorgverlener een extra kanaal om (multidisciplinaire) diensten aan te bieden maakt nieuwe diensten mogelijk bijv zorgcooumlrdinatie speelt in op trends en ontwikkelingen vereist samenwerking openheid is de essentie
Samenstelling (Potentieumlle) samenwerkingspartners zijn onder andere ziekenhuizen zorgdienstenverleners platformaanbieder netwerkaanbieders hard- en softwareleveranciers kennisinstellingen zorgverzekeraars
55 Sport experience Fryslacircn
Probleem De provincie Fryslacircn wordt vaak geassocieerd met sport en vooral Heerenveen heeft een rijke sporthistorie Sportstad Heerenveen zorgt ervoor dat de provincie ook een rijke sporttoekomst zal krijgen De afgelopen jaren zijn rond het stadion het SC Heerenveen de nodige sportieve projecten uitgevoerd Op dit moment bestaat Sportstad Heerenveen uit een sportcentrum (met een zwemcomplex grote sporthal turnhal squashbanen en een dojo) een gezondheidsboulevard een lifestylepassage de CIOS-opleiding van het Friesland College en uiteraard het Abe Lenstra stadion De aandeelhouders van sportstad zijn de gemeente Heerenveen SC Heerenveen en de Friesland Zorgverzekeshyraar
Binnen het concept Sportstad Heerenveen wordt er gewerkt aan de Sport Experience De Sport Experience is een (fysieke) locatie waar je als bezoeker een sportieve ervaring daadwerkelijk kan ondergaan Om het
F R I E S E I C T - I N N O V A T I E A L L I A N T I E 35
een en ander onder de aandacht te brengen en te houden bij het publiek zijn aanzienlijke promotieactiviteiten nodig Hierbij kan ICT een belangrijke rol spelen
De probleemstelling is tweeledig
1 Hoe kan inzicht gekregen worden in toeristenstromen
2 Hoe kunnen potentieumlle klanten via games worden geprikkeld om de Sportexperience te bezoeken
Doelgroep De focus ligt op jongeren in Nederland en daarbuiten
Doelstelling ICT kan als versneller van de Sport Experience dienen omdat je met virtualisatie (online gaming en 3D-simulaties) in de voorfase al aan promotie kunt doen en gebruikerservaringen kunt verzamelen (datamining) Door het koppelen van databases van verschillende Friese (toerischtische) instanties kan beter inzicht worden gekregen in de behoeften en wensen van de bezoekers van de provincie Fryslacircn
Toegevoegde waarde De toegevoegde waarde van de Alliantie ligt in het bijeen brengen van gekwalificeerde personen en hoogwaardige kennis om het project succesvol te realiseren Daarnaast kan de Alliantie zorgen voor extra draagvlak bij financiers Verder kan de Alliantie waarde toevoegen door dit project te linken aan de andere projecten van de Alliantie en op die manier de kracht van kruisbestuiving te benutten
Concrete resultaten Het realiseren van een systeem (1) waarmee de Sportexperience via het web toegankelijk kan worden gemaakt (2) waarin potentieumlle klanten beter in kaart worden gebracht binnen een termijn van twee jaar
De Sportexperience toegankelijk maken via het web kan door middel van simulaties In de ontwerpbouwfase alvast rondkijken (virtualisatie) Maak een game waarmee de speler de ervaring krijgt alsof zelf het sportevenement meemaakt Zorg voor spanning bij de speler Op deze manier krijgen mensen interesse in de Sportexperience en gaan ze deze bezoeken
Er zijn verschillende organisaties die bijhouden welke personen Fryslacircn bezoeken Denk aan Fryslacircn marketing verschillende hotelketens organisaties die zich bezighouden met watersport et cetera Met de bovenstaande webapplicatie kan beter inzicht in de behoeften en wensen van potentieumlle klanten worden vergaard
Samenstelling (Potentieumlle) samenwerkingspartners zijn onder andere organisaties actief in de sportsector onderwijs- en kennisinstellingen softwareleveranciers (gaming en simulatie) hardwareleveranciers en webmarketeers
56 Ketendigitalisering in de jachtbouw
Probleem De jachtbouw kent hoge ontwikkelkosten Deze worden pas terugverdiend bij grote serieproductie In Fryslacircn is de omvang van de productie vaak beperkt Hierdoor zijn de kosten hoog en is het lastig om concurrerend te blijven Door middel van breedbandcommunicatie en een modulaire aanpak kan efficieumlnter geproduceerd worden door een groep van jachtbouwers
Er komen vier databases die allen modulaire standaardonderdelen bevatten Casco aandrijftechniek interieur overige apparatuur De
F R I E S E I C T - I N N O V A T I E A L L I A N T I E 36
unieke combinatie van standaardonderdelen leidt tot een uniek ontwerp met relatief lage kosten Bij het ontwerp van het casco zal 3D-techniek een grote rol spelen Bij de keuze van aandrijftechniek wordt bepaald welke motoren mogelijk zijn en welke consequenties dit heeft voor trillingen en geluid Bij het interieurontwerp zullen 3D-techniek CAM16 en CNC-machines een grote rol spelen
Doelgroep Jachtbouwers en toeleveranciers in de provincie Fryslacircn
Doelstelling Het integraal bijeen brengen van de gehele productieketen en digitale samenwerking van ontwerp tot fabricage realiseren Door toepassing van een totaalconcept wordt de bouw van een duurzaam schip voor de verhuurmarkt gerealiseerd met als doel via de beschreven aanpak de internationale concurrentiepositie van de Friese Jachtbouw te versterken
Toegevoegde waarde ICT is een enabler om de hele keten van jachtbouwers te laten samenwerken De rol van ICT kan door verschillende technologieeumln vorm krijgen zoals een databasesysteem 3D- modellen CADCAM en ERP
Concrete resultaten Er wordt een ndashdoor een topdesigner ontworpen- jacht gebouwd ICT wordt ingezet om het systeem met databases ERP-systemen 3Dshysimulaties op te zetten en te testen
Samenstelling (Potentieumlle) samenwerkingspartners zijn onder andere vijf jachtbouwers leveranciers van hybride aandrijvingen generatoren accursquos dieselmotoren ERP systemen randapparatuur schilderwerken cascorsquos interieurs CNC-bedrijven met 3D-freesfaciliteit ICT-bedrijven Navalshyarchitects en Reality Theatres
57 Platteland kleine kernen
Probleem Steeds meer voorzieningen verdwijnen uit kleine kernen Denk bijvoorbeeld aan postkantoor apotheek banken en gemeentebalies Gemeentelijke herindelingen zijn hier ook deels debet aan Hierdoor neemt de sociale cohesie af en wordt de leefbaarheid in deze kernen steeds minder terwijl in de nabije toekomst het belang van lokale voorzieningen door vergrijzing van de kleine kernen toeneemt Ook verdwijnt hiermee werkgelegenheid en de economische binding van veelal gezinnen en jongeren met het plattelandkleine kernen (ontgroening) Daarnaast verslechtert hierdoor het vestigingsklimaat voor ondernemingen waardoor bedrijven vertrekken en vestiging van nieuwe bedrijvigheid uitblijft met daaruit voortvloeiende negatieve gevolgen voor de werkgelegenheid Versterking van het plattelandkleine kernen kent dan ook twee componenten Enerzijds versterking van de sociale cohesie en anderzijds de versterking van economische binding (van burgers en bedrijven) en vitaliteit van het platteland
Nieuwe technieken kunnen dorpen leefbaar houden Aansluiten bij de behoefte van inwoners van het platteland is een voorwaarde voor succes van voorzieningen (fysiek en virtueel) Alleen voorzieningen die gedragen worden door gebruikers kunnen op termijn zonder subsidie (zelfdragend)
16 Computer Aided Manufacturing (CAM) het fabriceren van producten met behulp van een computer
Computer Aided Manufacturing (CAD) computergesteund ontwerpen
Enterprise Resource Planning (ERP) softwarepakket ter ondersteuning van bedrijfsprocessen
F R I E S E I C T - I N N O V A T I E A L L I A N T I E 37
voortbestaan Voor de specifieke invulling van het thema platteshylandkleine kernen is het dan ook noodzakelijk om dmv een behoeftescan de daadwerkelijke gebruikersvraag op het platteland in kaart te brengen Vooralsnog zijn veel initiatieven in dit veld te versnipperd en te veel gericht op enkele specifieke toepassingen Wat nodig is is een totaalconcept (sterk vraaggestuurd) dat bij de doelgroep nieuwe economische en maatschappelijk activiteiten losmaakt
Doelgroep Bewoners (en bedrijven) van de kleinere kernen in Fryslacircn In het bijzonder MKB-bedrijven 13-18 jarigen (werkende) ouders en ouderen (niet werkenden)
Doelstelling In een dorpskern (bijvoorbeeld Dantumadeel) wordt een pilot opgestart met als doel om een dorpshuis nieuwe stijl te realiseren Door toepassing van een totaalconcept voor plattelandsontwikkeling wordt onder andere een bijdrage geleverd aan de verbetering van de sociale cohesie digitale voorzieningen en de werkgelegenheid onder jongeren Sociale cohesie en economische binding dienen bij een dergelijke scan centraal te staan
De sociale cohesie kan op verschillende manieren versterkt worden Wanneer voorzieningen op gebied van wonen leven (sociaal dorpsleven en ndashcultuur) en zorg ontwikkeld worden die aansluiten bij de behoefte van de bewoners van en in de omgeving van de plattelandskern kunnen oa ouderen langer zelfstandig blijven wonen Bovendien maken een (toekomstig) excellent dienstenaanbod evenals rust en ruimte het ook voor mensen uit andere delen van Nederland aantrekkelijk om zich op het Friese platteland te vestigen
Digitale voorzieningen op het gebied van digitaal onderwijs (primair en voortgezet) zijn een mogelijkheid om zowel de sociale cohesie met betrekking tot jongeren als de economische vitaliteit van het platteland te versterken Onderwijs biedt jongeren immers kansen op de arbeidsmarkt Ook bieden digitale (onderwijs)voorzieningen kansen om deze buiten de provincie Fryslacircn te vermarkten Met name voor het MKB zijn toepassingen om de e-vaardigheden te vergroten kansrijk17
Voorzieningen die de economische binding met het plattelandkleine kernen versterken maken het voor jongeren gezinnen en werkende ouderen aantrekkelijk om op het platteland te (blijven) wonen Een van de mogelijkheden om de economische binding te versterken is de ontwikkeling van toepassingen die leiden tot het ontstaan van nieuwe vormen van dienstverlening en werkgelegenheid
Een mogelijk succesvol traject is de ontwikkeling van hoogwaardige en complexe telewerktoepassingen die niet afhankelijk zijn van een standplaats Dergelijke voorzieningen maken het ook voor huidige randstadinwoners aantrekkelijk om zich op het Friese platteland te vestigen en te blijven werken in de randstad
Ook biedt de inzet van microkredietverlening kansen voor innovatie in het Friese MKB (vakmanschap) en naar succesvol voorbeeld van Koninklijke Tichelaar uit Makkum dit buiten de regio te vermarkten
Tenslotte dient benadrukt te worden dat innovatieve vermarktbare voorzieningen die door Friese partijen zijn ontwikkeld economische spinshyoff voor het Friese bedrijfsleven genereren
17 Bron Initiatieven voor het bevorderen van eSkills van de beroepsbevolking in zes Europese landen Dialogic 2006
38 F R I E S E I C T - I N N O V A T I E A L L I A N T I E
Toegevoegde waarde Een belangrijk kenmerk van ICT-toepassingen is de mogelijkheid van opschaling Eenmaal ontwikkelde toepassingen kunnen zonder aanzienlijke kosten verder vermarkt worden Insteek van het pilotproject dient dan ook het selecteren van toepassingen te zijn die aantrekkelijk zijn voor een brede doelgroep in en buiten de provincie Fryslacircn
Online zorg (ouderen en gezinnen) domotica en sociaal-culturele voorzieningen die huidige inwoners aan het platteland bindt eacuten voor inwoners van buiten Fryslacircn aantrekkelijk is om zich op het Friese platteland te vestigen
Digitale voorzieningen die zowel de sociale cohesie als economische binding versterken eacuten buiten Fryslacircn vermarkt kunnen worden
Telewerk-toepassingen waarvan bedrijven uit andere delen van Nederland gebruik kunnen maken eacuten het voor randstedelingen aantrekkelijk maakt zich te vestigen op het Friese platteland
Concrete resultaten Einddoel van het project is de inrichting van fysieke loketten (dorpshuizen) dichtbij de burger In deze dorpshuizen komen de fysieke en virtuele component samen De dorpshuizen brengen de voorzieningen en daarmee de sociale cohesie en ondernemerschap daadwerkelijk terug in de kleine kernen Het vormt een concentratiepunt voor uiteenlopende fysieke en virtuele diensten op het vlak van gezondheid onderwijs ondernemerschap cultuur en sport
Op basis van de behoeftescan en de aansluiting bij het Vital Rural Area- project wordt een totaalconcept met daarin een aantal ICT-toepassingen en daaraan en omheen gerelateerde diensten en voorzieningen geselecteerd voor een pilotproject Hiervoor dient een businessplan opgesteld te worden met monitoring go-no go beslissingen en opschalingsmogelijkheden Uiteindelijk dient de pilot te resulteren in de ontwikkeling van toepassingen die de sociale cohesie en economische vitaliteit versterken eacuten onderscheidend zelfdragend en opschaalbaar zijn
Samenstelling (Potentieumlle) samenwerkingspartners zijn onder andere banken verzekeraars (huis)artsen thuiszorginstellingen verenigingen woningbouwcorporaties gemeenten postkantoren onderwijsinstellingen KvK belastingdienst bibliotheken jongerenwerk bedrijven en MKB Noord
F R I E S E I C T - I N N O V A T I E A L L I A N T I E 39
6 Organisatie
61 Rol van de Alliantie
De Friese ICT-innovatie Alliantie heeft de rol van stimulator versneller versterker en makelaar op zich genomen om de beste krachten vanuit de maatschappij en economie in de provincie Fryslacircn te bundelen om pilotprojecten te starten en te komen tot zelfdragende innovatieprojecten die de economische en maatschappelijke ontwikkeling in Fryslacircn sterk stimuleren Naast de hiervoor genoemde rollen is de Alliantie in het algemeen - en de Kerngroep in het bijzonder - vooral een realist en vertaler van vraag naar oplossing De Alliantie werkt aan het opstarten van een zes pilotprojecten in nauwe samenwerking met andere stakeholders maar is geen eigenaar van de projecten
De Kerngroep bestaat uit zes leden die op persoonlijke titel en zonder last of ruggespraak hun visie inbrengen zich sterk maken voor het opzetten van de projecten en toezien op uitvoering daarvan De Kerngroep is vooralsnog geiumlnstalleerd tot en met 31 december 2010 De leden van de Kerngroep zijn
bull Profdrir LP Ligthart (voorzitter) TU Delft
bull R Feenstra RI MBA De Friesland Zorgverzekeraar
bull Drir PA Gielen TCNN
bull Drs FA Pronk Rabobank Heerenveen
bull Drs WR Reek MCM Gemeente Sneek
bull Drs J Wester TNO-ICT
Dialogic Next Step en in het bijzonder drs SR Maltha ir ing RMF Brennenraedts en drs H Gillebaard ondersteunen de Alliantie met de voorbereiding van bijeenkomsten verrichten onderzoek waar nodig en begeleiden de uitvoering van projecten
62 Taakstelling per onderdeel van de Alliantie
Raad van Advies
De Alliantie zal een Raad van Advies kennen die uit drie tot vier personen zal bestaan en momenteel nog te formeren is De leden zijn bestuurders van statuur die politiek zeer goed ingevoerd zijn zowel op provinciaal als landelijk niveau De Raad van Advies geeft allereerst steun aan de beoogde initiatieven en draagt dit ook publiekelijk uit Daarnaast zal zij vooral een klankbord- en ambassadeursfunctie gaan vervullen om de ambities van de Alliantie te helpen realiseren Hiervoor zal zonodig onafhankelijke bestuurlijke druk georganiseerd worden De Raad van Advies biedt de Alliantie toegang tot diverse relevante netwerken en is thuis in de financieringsmogelijkheden voor de beoogde innovatieprojecshyten Verder dient de Raad van Advies zelfstandig initiatief te nemen om de activiteiten van de Alliantie ook op andere nationale of internationale agendarsquos geplaatst te krijgen De Raad van Advies zal enkele malen per jaar bijeenkomen en afstemmen met de Kerngroep
F R I E S E I C T - I N N O V A T I E A L L I A N T I E 41
Kerngroep
De Kerngroep is in een eerste fase gestart met een visieontwikkeling en heeft dit vertaald in de onderliggende Roadmap De Kerngroep dient haar visie en plannen in bij de Gedeputeerde Staten van Fryslacircn Na goedkeuring door GS heeft de Kerngroep de komende twee jaar als taak de Alliantie en in het bijzonder de projectgroepen aan te sturen en te adviseren bij de uitvoering In eerste instantie fungeert de Kerngroep vooral als werkvoorbereider Daarna ziet de Kerngroep toe op de uitvoering van afzonderlijke projecten conform de geformuleerde visie en opgestelde criteria via driemaandelijkse monitoring Begin 2010 neemt de Kerngroep per project een mid-term gono-go beslissing Zonodig worden projecten daarna bijgestuurd of zelfs stopgezet Na 2010 zullen de projecten zelfstandig verder dienen te gaan en vallen vanaf dat moment buiten de regie van de Alliantie
Projectgroepen
De Alliantie zelf krijgt vooral gestalte middels een vijftal projectgroepen (a) Draadloze Friese meren (b) Zorg (c) Sport Experience (d) Jachtbouw en (e) Kleine kernen Deze projectgroepen bestaan uit private enof publieke deelnemers afhankelijk van het project De projecten komen onder leiding van een nader te benoemen projectleider De aangestelde projectleider stemt af met een afgevaardigde van de provincie Fryslacircn en contactpersonen uit de Kerngroep zoals beschreven in deze Roadmap Op korte termijn zal er gestart worden met de verdere samenstelling van de projectgroepen conform de voorstellen in de afzonderlijk roadmaps
lsquoVerticalersquo activiteiten
Daarnaast zijn er drie lsquoverticalersquo projectactiviteiten die op alle projectgroepen van toepassing zijn namelijk onderwijsvernieuwing kennisborging en promotie en communicatie In alle vijf projectgroepen spelen deze aandachtsgebieden een belangrijke rol In het bijzonder voor het onderwijs geldt dat wij vanuit elke projectgroep spin-off effecten en digitale toepassingen verwachten die voor onderwijsdoeleinden ingezet kunnen worden Daarmee kan onderwijs een belangrijke integrale en verbindende functie vervullen tussen de projectengroepen onderling alsook een belangrijke rol spelen in de kennisborshyging Voor promotie en communicatie geldt hetzelfde De Kerngroep is in eerste instantie verantwoordelijk voor de lsquohorizontalersquo activiteiten
De Friese ICT-innovatie Alliantie kent de volgende organisatiestructuur
F R I E S E I C T - I N N O V A T I E A L L I A N T I E 42
ONDERWIJSVERNIEUWING
PROMOTIE EN
COMMUNICATIE
KENNNISBORGING
Raad van Advies Taak klankbord en ambassadeursfunctie
KerngroepTaak Advisering en aansturing Alliantie Opstellen Roadmap
toezien op uitvoering en monitoring
Friese ICT innovatie-alliantie Taak Uitvoering Roadmap in projectgroepen
Resultaat Minimaal eacuteeacuten project per projectgroep geschikt voor opschaling en zelfstandige continuering na 2 jaar
Projectgroep Draadloze meren
Projectgroep Sport Experience
Projectgroep Zorg
Projectgroep Jachtenbouw
Projectgroep Kleine kernen
Figuur 9 Organisatiestructuur van de Friese ICT-innovatie Alliantie
43F R I E S E I C T - I N N O V A T I E A L L I A N T I E
F R I E S E I C T - I N N O V A T I E A L L I A N T I E 44
7 Ter afsluiting In deze Roadmap voor ICT-innovatie in Fryslacircn heeft de Kerngroep haar visie neergelegd en haar plannen voor innovatieve pilotprojecten geformuleerd Duidelijk mag zijn dat de Alliantie een krachtige ambitie heeft die nu in concrete acties en plannen moeten worden vertaald Hiervoor is het noodzakelijk de komende maanden een plan van aanpak en een concreet en gedragen businessplan per project uit te werken In totaal kennen de beoogde projecten een financieringsbehoefte van circa twaalf miljoen euro Hiervoor zal een beroep gedaan worden op bijdragen vanuit (1) het bedrijfsleven (2) de provincie Fryslacircn en (3) overige partijen waaronder gemeenten stimulerings- en innovatiefondsen nationale overheid en Europese regelingen De Kerngroep ziet als uitgangspunt voor financiering van de projecten de volgende verdeling voor iedere twee euro aan geld van derden draagt de provincie eacuteeacuten euro bij (33) wat in de wandelgangen ook wel de Galema-norm wordt genoemd
De Kerngroep is verheugd haar visie in deze Roadmap te mogen aanbieden aan Gedeputeerde Staten van Fryslacircn en verzoekt om concrete ondersteuning voor uitvoering van de voorgenomen projecten Naast de gewenste co-financiering zoals hiervoor beschreven bestaat concreet behoefte aan financieumlle ondersteuning van de opstartfase (eerste drie tot zes maanden) Per project is circa euro 50000- euro nodig om de businesscases volledig te kunnen uitwerken en alle noodzakelijke projectvoorbereidingen te treffen (seed money) Hiervoor doen wij eveneens een beroep op Gedeputeerde Staten van Fryslacircn om de Alliantie voor de helft in deze kosten tegemoet te komen In deze voorfase is het weinig realistisch om uit het bedrijfsleven en vanuit andere instellingen volledige voorfinanciering te verwachten Wel zal in grote mate een beroep worden gedaan op zo veel mogelijk kostenloze medewerking van de stakeholders om in deze voorfase de noodzakelijke voorbereidingen te treffen
De visie van de Kerngroep heeft geresulteerd in serieuze plannen om in een multishystakeholder omgeving economie en samenleving in Fryslacircn een impuls te geven via ICT-innovatie Deze serieuze plannen waarvoor reeds veel commitment in het veld is uitgesproken vragen nu om serieuze ondersteuning De vraagstukken en behoeften van burgers en gebruikers in Fryslacircn staan daarbij centraal en ons motto luidt drsquor op en drsquor over
F R I E S E I C T - I N N O V A T I E A L L I A N T I E 45
Bijlage 1 SWOT-analyse
Sterkten Wat is de kracht van Fryslacircn
Een kenmerkende sterkte van Fryslacircn is eenvoudig te observeren Fryslacircn beschikt over veel ruimte zeker in vergelijk met de Randstad Daarbij komt dat de afstand tussen de Randstad en Fryslacircn relatief beperkt is De ruimte die Fryslacircn biedt maakt het mogelijk om er kwalitatief hoogwaardig te recreeumlren en te wonen Fryslacircn heeft veel mogelijkheden hiertoe die bovendien van hoge kwaliteit zijn Het toerisme in Fryslacircn drijft grofweg op drie pijlers watersport de rust van de Waddeneilanden en de cultuur van een aantal steden en dorpen (waaronder de ldquoElf Stedenrdquo)
In de Friese economie neemt de agrarische sector traditioneel een grote rol in Tegenwoordig is deze rol kleiner dan vroeger maar het is nog steeds een relatief omvangrijke sector Bovendien heeft de Friese landbouw de laatste decennia haar processen sterk verbeterd De productiviteit van deze sector is ndash zelfs vanuit een Nederlands perspectief - zeer hoog De sterke agrarische sector heeft mede geleid tot ontwikkeling van een florerende foodsector Het aandeel van de dienstensector ligt in Fryslacircn traditioneel onder het Nederlandse gemiddelde Hoewel dit nog steeds het geval is is deze sector vanaf circa 1995 een flinke inhaalslag aan het maken Binnen de dienstensector in Fryslacircn heeft vooral financieumlle dienstverlening een relatief groot aandeel Andere gebieden waarin Fryslacircn sterk is zijn de metaal- en elektrosector en watertechnoshylogie
Fryslacircn en de Friezen kennen een sterke identiteit Ze hebben een eigen taal volkslied en vlag en onderscheiden zich hiermee van de rest van Nederland Hierdoor bestaat er een grote sociale cohesie Dit speelt met name in de dorpen een grote rol in het dagelijkse leven
Zwakten Wat zijn de beperkingen in Fryslacircn
Fryslacircn is opgebouwd uit 417 kernen waarvan 344 kernen uit minder dan 1500 inwoners bestaan Er is dus een lage mate van verstedelijking waardoor positieve agglomeratieshyeffecten uitblijven Veel van deze kleine kernen hebben te maken met een laag en dalend voorzieningenniveau Denk hierbij aan het verdwijnen van postkantoren scholen supermarkten et cetera Dit is duidelijk de negatieve keerzijde van de ruimtelijke structuur van Fryslacircn
Fryslacircn is de provincie die voorop loopt met vergrijzing Nergens in Nederland zijn er zo weinig jongeren In combinatie met een lage arbeidsparticipatie van ouderen en vrouwen heeft dit een negatief effect op de economie Overigens neemt de arbeidsparticipatie vooral van vrouwen de laatste jaren wel sterk toe
Er zijn in Fryslacircn weinig grote industrieeumln en het MKB heeft een groot aandeel in de werkgelegenheid Dit zou een van de oorzaken kunnen zijn van de lage RampD-inspanningen in de provincie Het wordt ook als oorzaak genoemd van de lagere arbeidsproductiviteit maar het is niet duidelijk of dat geheel terecht is In de samenstelling van de werkgelegenshyheid valt op dat de quartaire sector (zorg onderwijs overheid et cetera) sterk oververtegenwoordigd is Het aandeel van bedrijven dat producten en diensten afzet buiten de provincie (stuwende bedrijvigheid) is relatief beperkt
F R I E S E I C T - I N N O V A T I E A L L I A N T I E 46
Verschillende bronnen refereren aan de lage kwaliteit van het onderwijs in Fryslacircn Hierbij speelt het ontbreken van een universiteit een rol Door de afwezigheid van een universiteit behouden Vwo-leerlingen minder binding met Fryslacircn Hoger opgeleiden trekken hierdoor weg naar omliggende regiorsquos en de stroom hoger opgeleiden naar Fryslacircn is vrij beperkt Het gevolg is een braindrain Opvallend is het lage gemiddelde niveau van de leerlingen die de basisschool verlaten Er is geen overeenstemming over de oorzaak hiervan Een ander opvallend element is de aanwezigheid van achterstandswijken in Fryslacircn Hoewel dit vaak als een probleem van grote steden wordt gezien kampen ook veel dorpen en steden in (vooral Noord-)Fryslacircn met deze problematiek
Kansen Welke mogelijkheden biedt de omgeving
In Nederland neemt het aandeel 65-plussers van de totale bevolking toe Deze bevolkingsgroep geeft meer geld uit aan recreatie en aan zorg Een deel kiest zelfs voor het verhuizen naar een prettigere omgeving en gaan hoogwaardiger wonen Fryslacircn kan profiteren van deze demografische ontwikkeling door voorzieningen te treffen voor deze groep Hierbij zou ze zich kunnen profileren als het lsquoFlorida van het Noordenrsquo Door koploper te zijn met woon-zorgconcepten kan er een nieuwe markt ontstaan Doordat leeftijdssamenstelling van de groep vakantiegangers verandert zal er ander type vraag naar voorzieningen en activiteiten ontstaan Ook hierop kan worden ingespeeld Ook zorgtoerisme kan interessante mogelijkheden bieden voor Fryslacircn
Fryslacircn zou extra middelen kunnen aantrekken door aanspraak te maken op verschillende (Europese) fondsen Doordat Fryslacircn door sommige beleidsorganen wordt gezien als een achterstandsgebied komt men in aanmerking voor specifieke fondsen Maar er zijn ook generieke (Europese) fondsen waarop aanspraak gemaakt kan worden
Waar Fryslacircn beperkt profiteert van positieve agglomeratie-effecten beginnen sommige delen van de Randstad negatieve agglomeratie-effecten te ervaren zoals hoge grondprijzen verkeerscongestie en verpaupering van wijken Indien Fryslacircn goed digitaal ontsloten is kan het voor sommige organisaties interessant zijn om naar Fryslacircn te verhuizen
Groeiende aandacht voor (duurzame) energie en watertechnologie kan voor Fryslacircn kansen bieden De ruimtelijke structuur biedt bijvoorbeeld mogelijkheden voor het opwekken van zonne-energie of biomassa Ook het (zoute en zoete) water biedt hiertoe mogelijkheden De kennis die Fryslacircn heeft op het gebied van watertechnologie kan in de toekomst misschien in een bredere markt worden toegepast
De stijgende voedselprijzen zullen voor Fryslacircn grosso modo een positief effect hebben Zowel de agro- als de foodsector die een groot gedeelte van de stuwende bedrijvigheid vertegenwoordigen kunnen hier van profiteren
Bedreigingen Hoe kan de omgeving Fryslacircn schaden
De beperkte stuwende bedrijvigheid maakt Fryslacircn afhankelijk van andere inkomstenstroshymen uit Nederland Denk hierbij aan inkomsten uit sociale verzekeringen uitkeringen maar ook inkomsten uit de zorg Verandering in nationaal beleid kunnen hierdoor grote consequenties hebben voor de Friese economie en samenleving Ook inkomsten uit de landbouwsubsidies van de EU maken Fryslacircn kwetsbaar De Europese Unie reserveert jaarlijks bijna de helft van haar begroting voor het Gemeenschappelijk Landbouwbeleid Onder andere door de toetreding van nieuwe EU lidstaten kunnen deze middelen onder druk komen te staan
F R I E S E I C T - I N N O V A T I E A L L I A N T I E 47
Een andere bedreiging is de filiaaleconomie Veel bedrijfsvestigingen vooral in de zakelijke dienstverlening zijn nevenvestigingen De hoofdkantoren zitten veelal in de Randstad Deze locaties zijn hierdoor voor een groot deel afhankelijk van beslissingen die op andere plaatsen worden genomen
De internationalisering van de economie zorgt voor extra concurrentiedruk Vooral de lageropgeleiden ervaren een steeds grotere druk uit lagelonenlanden Omdat Fryslacircn relatief weinig hoogopgeleiden kent kunnen de negatieve consequenties van globalisering groter zijn dan in andere delen van ons land
F R I E S E I C T - I N N O V A T I E A L L I A N T I E 48
Bijlage 2 Additionele kerncijfers
Onderwijs
Fryslacircn heeft geen universiteit Het aantal studenten dat in Fryslacircn woont en een mastershydiploma ontvangt is zeer laag circa 200 per jaar Wel kent Fryslacircn enkele HBO-instellingen Toch is het aantal studenten dat een bachelorgraad ontvangt relatief beperkt vergeleken met andere provincies18
Geslaagden HBO Bachelor (naar woonplaats student)
0
2000
4000
6000
8000
10000
12000
14000
2000 2001 2002 2003 2004 2005
Groningen
Friesland
Drenthe
Overijssel
Flevoland
Gelderland
Utrecht
Noord‐Holland
Zuid‐Holland
Zeeland
Noord‐Brabant
Limburg
Figuur 10 Ontwikkeling van het aantal HBO Bachelor afgestudeerden in de Nederlandse provincies
Het aantal banen in het onderwijs is in Fryslacircn relatief hoog Dit is opmerkelijk gezien het ontbreken van een universiteit19
18 CBS ndash Statline [25]
19 LISA - bewerkt door Dialogic [27]
F R I E S E I C T - I N N O V A T I E A L L I A N T I E 49
Relatief aantal banen (Onderwijs)
50
55
60
65
70
75
80
85
90
2003
2004
2005
2006
2007
Groningen
Friesland
Drenthe
Overijssel
Gelderland
Flevoland
Utrecht
Noord‐Holland
Zuid‐Holland
Zeeland
Noord‐Brabant
Limburg
Figuur 11 Ontwikkeling van het relatief aantal banen in het onderwijs in de Nederlandse provincies
Zorg
Een manier om de omvang van de zorgsector te bepalen is het aantal ziekenhuisbedden In Fryslacircn zijn er relatief weinig bedden per inwoner ten opzichte van andere provincies Gezien de hoge mate van vergrijzing is dit opmerkelijk20
Hospital beds per million inhabitants
0
100
200
300
400
500
600
700
800
1993
1994
1995
1996
1997
1998
1999
2000
2001
2002
Groningen
Friesland
Drenthe
Overijssel
Gelderland
Flevoland
Utrecht
Noord‐Holland
Zuid‐Holland
Zeeland
Noord‐Brabant
Limburg
Figuur 12 Ontwikkeling van het aantal ziekenhuisbedden in de Nederlandse provincies
Een andere indicator van de relatieve omvang van de zorgsector is het relatief aantal banen Hier valt vooral op dat zich in 2006 een flinke daling voordeed21
20 European Commission - Eurostat [26] 21 LISA - bewerkt door Dialogic [27]
F R I E S E I C T - I N N O V A T I E A L L I A N T I E 50
Relatief aantal banen (Zorg)
120
130
140
150
160
170
180
190
2003
2004
2005
2006
2007
Groningen
Friesland
Drenthe
Overijssel
Gelderland
Flevoland
Utrecht
Noord‐Holland
Zuid‐Holland
Zeeland
Noord‐Brabant
Limburg
Figuur 13 Ontwikkeling van het relatief aantal banen in de zorg in de Nederlandse provincie
F R I E S E I C T - I N N O V A T I E A L L I A N T I E 51
Figuur 14 Overzicht van de relevante ICT Projecten in Fryslacircn
F R I E S E I C T - I N N O V A T I E A L L I A N T I E
Zo
rg
Zorg
Net
Frie
slan
d (
SG
)
Car
dio
logie
net
wer
k Fr
iesl
and
(MCL
NSD
)H
uis
van
het
Hed
en (
GEEF)
Tel
econfe
renci
ng v
ia Z
NF
(SG
)
Tel
econsu
ltat
ie A
mel
and (
CI
ZTS)
Virtu
eel bez
oek
uur
(ZTS
ZSA)
Virtu
ele
Thuis
zorg
(PF
KN
TH
FL)
Pasa
na
(Nijfinst
er)
Thuis
zorg
het
Fries
e La
nd
(N
ijfinst
er)
Sm
art
Car
ing C
om
munitie
s(D
T2015
Nijfinst
er)
O
TTO
(RIF
)
Ket
enZorg
Frie
slan
d
EPD
sch
akel
punt
OZIS
(SG
)
Sm
art
Car
ing C
om
munitie
s(D
T2015)
Ske
wie
l Try
nw
alden
Van
A n
aar
B(e
ter)
pap
ierloos
(SG
)Virtu
ele
HAP
Frie
slan
d (
SG
)
Web
dokt
er (
HZL)
Leer
-Zorg
port
al (
PF
MCL
TFW
G
GZ
RF)
Zorg
Dom
ein F
ries
land
Support
Fry
slan
JGZ p
lus
ouder
port
aal (T
FW)
Zorg
Net
Frie
slan
d p
ort
al (
SG
)
Dig
itaa
l Thuis
hote
l (P
F)
Foar
Elk
oar
(VFG
CIZ
ZF
FZ
en
ZKF )
Een
duid
ig p
atieuml
ntp
ort
aal (S
G)
Toer
ism
e m
et z
org
Zorg
Innova
tie
Foru
m
N
twurk
Fries
land
On
derw
ijs
Ser
ious
gam
es f
acto
ry (
NH
L)
Kla
sseg
las
(KN
)
Wad
den
cam
pus
(KN
RFP
)
Wad
den
cam
pus
(KN
RFP
)
Vid
eoco
nfe
renci
ng B
oger
man
(SB)
Frie
slan
d L
eern
etw
erk
(NH
L)
Inte
rnet
acad
emie
(N
HL)
Ener
gie
k (K
N
RFP
)
EdyF
rysk
(PF
)
Did
icla
ss (
NH
L)
Onlin
e lo
ket
Frys
lan (
PF)
Tom
ke (
Afucirc
k en
Bib
lioth
eeks
ervi
ce F
r ysl
an)
Vee
nques
t (N
HL)
Inte
rnet
acad
emie
(N
HL)
N
twurk
Fries
land
Overh
eid
ISZF
(ISZF)
NO
FA (
NO
FA)
Kle
ine k
ern
en
IPTV
Gam
enat
ions
(PF
KN
)
Doar
psb
acircn (
SD
)
Vital
Rura
l Are
a (N
ijfinst
er
NO
FA
RFP
TH
FL
KN
)Fr
oek
sTV (
FR-I
X
IV)
Virtu
ele
loke
tten
(KN
)
NO
FA (
NO
FA)
Vital
Rura
l Are
a (N
ijfinst
er
NO
FA
RFP
TH
FL
KN
)
Kij o
p I
T s
poor
(PF)
Doar
psb
acircn (
SD
)
Onts
luitin
g d
orp
sarc
hie
ven
(SD
W)
Am
bula
nte
han
del
(KN
N
BL
D
oar
psb
an)
N
twurk
Fries
land
MK
B
To
eri
sme
Gam
efes
tiva
l ldquoG
-Am
elan
drdquo
(NH
LG
ame
Val
ley
PF
en K
N)
3D
Vis
ual
isat
ies
(NH
L G
L P
F)
Frys
lacircn G
ames
(PF
)
Sucircke
rei (P
V
AN
WB
GD
LP
P)
Frys
lacircn R
ing (
PF)
Inte
ract
ieve
hots
pots
(KN
)
Nat
uurw
ebca
m (
VVV A
mel
and)
Bre
edst
rate
n (
NO
FCO
M)
ND
IV (
Syn
tens)
NO
FCO
M (
NO
FA
MKB N
OO
RD
Eal
a Fr
ya F
rese
na
(II
I)
KN
RFP
en O
NO
F)
Fiet
sroute
pla
nner
(FB
)
E-T
sjer
ke (
PF)
Toer
istisc
he
E-b
usi
nes
s (P
F)
Mobik
om
(PF
SVD
et
c)
Toer
ism
e m
et z
org
Zorg
eloos
Frys
lacircn (
PF)
Dig
ital
e w
ater
psp
ort
pas
(PF
)
Eile
en
N
twurk
Fries
land
Bijlage 3 Overzicht relevante ICT Projecten in Fryslacircn
Gam
ing
Bre
ed
ban
d
Beeld
com
shym
un
icati
e
Kete
nd
igit
alshy
iseri
ng
Inte
rnett
oeshy
pass
ing
po
rtal
Mob
iele
to
ep
ass
ing
en
Ove
rig (
wet
ensc
hap
pel
ijke
) in
itia
tiev
en
Frie
se S
olla
rchal
lenge
Blu
e Ener
gy
(WETSU
S)
52
Literatuur [1] RUG (2003) Arbeidsproductiviteit in Fryslacircn Een analyse van het niveau en de groei van 1990-2000 Onderzoek in opdracht van Gedeputeerde Staten van de Provincie Fryslacircn en de Kamer van Koophandel Fryslacircn URSI-rapport 305
[2] van der Elst-van der Lans Michelle Piet Rijk (2006) Lokale bedrijvigheid leefbaarheid en sociale vitaliteit in het landelijk gebied van Friesland LEI Den Haag
[3] Provincie Fryslacircn (2007) Sociaal Rapport Fryslacircn 2007
[4] Valentijn Bolhuis (2005) Friese sterkten in economisch perspectief Toekomstvisie op de ruimtelijk-economische ontwikkeling van de provincie Friesland RUG
[5] CBS (2007) Inwoners Randstad verdienen het meest httpwwwcbsnlnlshyNLmenuthemasinkomen-bestedingenpublicatiesartikelenarchief20072007-2240shywmhtm
[6] Meester Wilhelm J amp Pieter H Pellenbarg (2001) Changing regional images Are regional marketing campaigns successful Paper for the 41st European Congress of the Regional Science Association Zagreb 2001
[7] CPB (2006) Reactie op Probleemanalyse Zuiderzeelijn
[8] AD (2008) Toename van zwakke scholen
[9] Verwey Jonker instituut Kinderen in Tel Databoek 2006
[10] Verwey Jonker instituut Kinderen in Tel Databoek 2008
[11] Ministerie van EZ (2007) Koers Noord op weg naar pieken Duurzame groei door omschakeling naar een kenniseconomie
[12] Stelder (2002) Regionaal Economische Verkenningen 2002 Groningen Friesland en Drenthe
[13] Stelder Broersma J van Dijk (2008) Noordelijke Arbeidsmarkt Verkenning 2008
[14] Broersma Lourens en Jouke van Dijk (2006) Het belang van de industrie in het Noorden 1950-2025 Onderzoek in opdracht van de Stichting TxU Noord-Nederland Groningen Faculteit Ruimtelijke Wetenschappen Rijksuniversiteit Groningen URSI-research report nr 316
[15] Provincie Friesland (2002) Nota sociaal-economisch beleid
[16] SCP (2006) Thuis op het platteland Den Haag
[17] EZ (2007) ICT agenda 2008-2011 De gebruiker centraal in de digitale Dienstenmaatschappij Den Haag
[18] WRR (2008) Innovatie Vernieuwd opening in viervoud Amsterdam University Press Den Haag Amsterdam
[19] Provincie Friesland (2007) Koers op Fryslacircn - Het Friese Meren Project 2e fase
[20] ECP (2008) Gaming meer dan een spelletje Den Haag
F R I E S E I C T - I N N O V A T I E A L L I A N T I E 53
[21] Provincie Friesland (2007) Fryske Fiersichten wurkprogram 2009 - 2011
[22] Provincie Friesland (2006) Fryslacircn toeristische topattractie in Nederland van de Provincie Fryslacircn
[23] Ministerie van VWS (2003) Quick Scan Kleine Kernen Den Haag
[24] Ministerie van Economische Zaken (2006) Verslag Innovation Lecture Den Haag
[25] httpstatlinecbsnl
[26] httpeceuropaeueurostat
[27] httpwwwlisanl
[28] ING (2007) Starterscampagne
[29] Vital rural area project activities annex 7
[30] Dialogic (2006) Initiatieven voor het bevorderen van eSkills van de beroepsbevolking in zes Europese landen Utrecht
[31] Rutten amp Koops (2007) Creatieve industrie en informatie- en communicatietechnologie in Noord Nederland Rapport naar aanleiding van de Noordermatch 2007
[32] Henry Chesbrough Open Innovation The new imperative for creating and Profiting from TechnologyHarvard business school Press
F R I E S E I C T - I N N O V A T I E A L L I A N T I E 54
Auteurs
drs Sven Maltha iring Reg Brennenraedts drs Hugo Gillebaard
Contact
Secretariaat Friese ICT-innovatie Alliantie pa Hooghiemstraplein 33-36 3514 AX Utrecht Tel +31 (0)30 215 05 80 Fax +31 (0)30 215 05 95 malthadialogicnl
SWOT-analyse provincie Fryslacircn
Sterkten Zwakten Kansen Bedreigingen
Veel ruimte relatief dicht bij de Randstad [4] [7] [16]
Lage verstedelijkingsgraad [16]
Sterke landelijke vergrijzing en toename vraag naar zorg [3] [4] - Zorginnovatie
Afhankelijkheid van inkomsten van Rijk en EU (zoals landbouwsubsidies WW-uitkeringen) [3] [4] [15] [16]
Kwantiteit en kwaliteit van natuur- en recreatiegebieshyden [4] en de reputatie hiervan [6]
Hoger opgeleiden trekken weg door gebrek aan passend werk (braindrain) [15]
Middelen uit verschillende (Europese) fondsen [2] [4] [11]
Internationalisering van de economie zorgt voor extra concurrentiedruk [4] [15]
Sterke foodsector [4] [12] Voorzieningenniveau in dorpen is laag en neemt af [2] [3] [16]
Toenemende dreiging van dichtslibben Randstad [4]
Veel nevenvestigingen van bedrijven en instellingen weinig hoofdvestigingen [15]
Sterke en productieve agrarische sector [4] [12]
Veel achterstandswijken [9] [10]
Groeiende aandacht voor alternatieve energie en waterzuivering [4]
Opvolging in MKB vanwege familiebedrijven
Sterke metaal-electro sector [14]
Kwaliteit van het (basis)onderwijs en ontbreken universiteit [3] [6] [7] [8] [16]
Toenemende behoefte aan hoogwaardig wonen [4]
Te veel interne gerichtheid en te beperkte openheid
Sterk in watertechnologie [11]
Lage arbeidsparticipatie van vrouwen en ouderen [3] [12] [13]
Hoge en stijgende prijzen voor energie en voedsel
Sterke focus van overheden op de fysieke omgeving en infrastructuur
Grote sociale samenhang tussen Friezen [2]
Lage arbeidsproductiviteit en laag innoverend (ICT) vermogen en dus lagere inkomsten [1] [4] [5] [11]
De fysiek en sociale eigenheid van het gebied nodigen uit tot duurzame ontwikkeling
Sterk groeiende (maar relatief kleine) dienstensector [12] [13][14]
Laag aandeel van stuwende bedrijvigheid en hoog aandeel quartaire sector [4]
Koopkrachtige ouderen die (re)migreren naar Fryslacircn
Eigen taal en cultuur [incl arbeidsethos]
Hoge mate van vergrijzing [3] [4]
Internationaal recreatiepark
Ligging aan zee Beperkt organiserend vermogen [publiek en privaat]
Opwarming (Global warming)
Infrastructuur voor verkeer op het water
Leegstand in dorpen Deltaplan dijken
Diversiteit in ruimte Calimero effect (willen bewijzen)
Bevolkingsgroei genereert meer businessmogelijkheden
Imago eigen identiteit normen en waarden (11 steden)
Gebrek aan publiek ondernemerschap in de publieke sector Lange termijn visie ontbreekt soms
Spreiding zorg veiligheid door dunbevolktheid
Tabel 3 Overzicht van de sterktes zwakten kansen en bedreigingen van de Provincie Fryslacircn
Door middel van de uitkomsten van de SWOT-analyse gecombineerd met de moderne visie op innovatie (hoofdstuk 2) en de gepresenteerde cijfers voor Fryslacircn (sect32) komt de Kerngroep in het volgende hoofdstuk tot haar centrale visie op ICT-innovatie in Fryslacircn
22 F R I E S E I C T - I N N O V A T I E A L L I A N T I E
4 Visie op ICT-innovatie in Fryslacircn
41 Inleiding
De Friese ICT-innovatie Alliantie beoogt met slimme inzet van ICT economische en maatschappelijke innovatie in Fryslacircn te versterken en te versnellen Omdat de wereld en ook Fryslacircn snel verandert heeft de Kerngroep een aantal toekomstbeelden voor 2020 samengevat in een mindmap Vanuit deze toekomstbeelden gecombineerd met de uitkomsten uit de SWOT-analyse en bijbehorende discussies heeft de Kerngroep haar centrale visie een missie en bijbehorende concrete ambitie voor de komende twee jaar geformuleerd Deze visie wordt in dit hoofdstuk gepresenteerd
42 Toekomstbeelden van Fryslacircn anno 2020
De Kerngroep heeft haar stip aan de horizon bepaald met behulp van mind mapping De mindmap in Figuur 8 is een synthese van de afzonderlijke mindmaps van de verschillende Kerngroepleden Iedere deelnemer kreeg de opdracht om een eigen mindmap samen te stellen met als leidend thema Fryslacircn anno 2020 De toekomstbeelden tonen enerzijds een duidelijke wens voor behoud van de Friese kernkwaliteiten zoals het unieke landschap (in alle diversiteit) de kwaliteit van leven kleinschaligheid in de economie de eigen identiteit en cultuur De beleving van deze Friese kwaliteiten staat dan ook centraal in een aantal mindmaps
De toekomstbeelden die de leden van de kerngroep hadden zijn verder concreet gemaakt Beelden die werden aangereikt zijn onder andere het Florida van Nederland een Internationaal Recreatiepark locatiegebonden informatiediensten voor toeristen (digital awareness) en zogenaamde farm factories als werklocatie Bij al deze beelden lag een sterk accent op duurzame economische ontwikkeling en bewustwording van de schaarse resources bij de burger toerist werknemerwerkgever en consument Daarnaast kent Fryslacircn in 2020 een sterke vergrijzing en ontgroening met een grote behoefte aan zorgshyen oudedagsvoorzieningen en mogelijkheden voor long-life-learning Tevens vormt betere scholing voor de jeugd een belangrijk aandachtspunt Fryslacircn zal onder meer met aantrekkelijke (sport)faciliteiten de jeugd middelen en perspectief moeten bieden voor ontplooiing werk en beleving om een verdere lsquobraindrainrsquo te voorkomen
Verder besteden de opgestelde mindmaps aandacht aan (het open staan voor) invloeden van buitenaf De opkomst van de genetwerkte (stedelijke) samenleving vraagt om meer aandacht voor sociale cohesie in de wijk Dit biedt tal van mogelijkheden op het gebied van sociale innovatie Met inzet van ICT (slimme meters en sensoren) kan de leefomgeving van de milieubewuste burger (bijvoorbeeld CO2-reductie) en de gezondheidsbewuste burger (bijvoorbeeld beperking van fijnstof) verbeteren De opkomst van nieuwe werkvormen vraagt om andere infrastructurele voorzieningen en diensten (communicatie mobiliteit huisvesting identiteit) Denk bijvoorbeeld aan het groeiende aantal ZZPrsquoers die actief zijn binnen verschillende organisaties en werken op verschillende locaties Openstaan voor mondiale ontwikkelingen en in contact staan met de internationale samenleving is hier het credo Deze toekomstbeelden beschrijven het adaptieve vermogen van Fryslacircn om in te spelen op trends die van invloed zijn op wonen werken leren en ondernemen
In het merendeel van de toekomstbeelden staat de gebruiker (als burger leerling leerkracht patieumlnt werknemer ondernemer et cetera) centraal Dankzij vraagsturing
F R I E S E I C T - I N N O V A T I E A L L I A N T I E 23
draait de burger aan de knoppen van het beleid bij gemeenten en provincie (policy pull) Deze gebruiker wordt eveneens nauw betrokken bij experimenteeromgevingen gericht op het realiseren van innovatieve en effectieve producten en diensten Bij een dergelijke inzet van ICT kan de zogenaamde sociale innovatie (zoals toegelicht in sect 22) in Fryslacircn worden bevorderd
Gro
en
Jeugd
Grijs
Frie
secu
ltuur
Gebru
iker
BEHOUD CONSERVERING
DYNAMIEK ADAPTIEF
Kw
alitei
t va
n lev
en
Eig
en k
rach
t
Gen
etw
erkt
Ste
del
ijk
Leve
n
ldquoLiv
ing lab
rdquo
Tel
ewer
ken
Wat
erev
enem
ente
n
bull Flo
rida
van
NL
bull Gen
iete
n va
n ou
de d
agbull G
ezon
dhei
dbull B
esch
ikba
arhe
id lo
catie
gebo
nden
pro
duct
enbull V
estig
ings
klim
aat
bull Dig
ital a
war
enes
sbull C
reat
ieve
bro
edpl
aats
enbullD
uurz
aam
heid
bull Mob
ilitei
tbull V
irtue
le w
erkp
lekk
en
Gro
ene
ruim
te a
lskw
alite
it va
n Fr
ysla
nlsquoC
radl
e to
Cra
dlersquo
Smal
l is
beau
tiful
lKl
eine
ker
nen
Farm
fact
orie
sC
ross
-sec
tora
le d
iens
tver
leni
ng
Nie
uwe
zorg
conc
epte
n z
org
op m
aat
Zorg
op
afst
and
lang
er th
uisw
onen
Perm
anen
te e
duca
tie
bull Bel
even
isse
nbull O
nder
wijs
bull Spo
rtbel
evin
gbull O
verle
ving
stoc
hten
bull E-le
arni
ngbull O
ntgr
oeni
ng
Prom
otie
His
toris
che
plaa
tsen
Bel
evin
gR
eize
n en
pro
mot
ie (r
ecre
atie
)H
ande
l stim
uler
enLo
cale
indu
strie
(wat
er
agrif
ood)
Wer
kgel
egen
heid
ldquoWie
verd
ien
t w
at
vo
or
wie
rdquo
bull Sol
idar
iteit
in d
e w
ijkbull O
pen
voor
mon
dial
e on
twik
kelin
gbull I
CT
om s
ocia
le in
nova
tie te
stim
uler
enbull m
eten
CO
2fij
nsto
fbull Z
ZPv
erza
mel
gebo
uwen
bull slim
me
met
erka
stbull V
eilig
heid
pr
ivac
ybull C
amer
acr
isis
behe
ersi
ng
ldquoFry
slan
is
geen
eilan
d -
sta o
pen
vo
or
dyn
am
isch
e w
ere
ldrdquo
Gro
ots
chalig
eexp
eri
men
teer
om
gevin
gen
Kul
turh
us n
ieuw
e st
ijl
Opt
imal
e be
reik
baar
heid
van
pub
lieke
voo
rzie
ning
en
Eig
en lo
kale
pro
duct
ie (S
LOW
)
ldquoPo
licy
pu
llrdquo
(bu
rger
cen
traal
bij
e-g
ov)
Loka
le p
roduct
en
ldquoWik
i-w
orl
drdquo
Figuur 8 De gecombineerde mindmaps lsquoFryslacircn 2020rsquo van de leden van de kerngroep
F R I E S E I C T - I N N O V A T I E A L L I A N T I E 24
-
43 Visie van de Kerngroep
In het volgende kader is de visie van de Kerngroep verwoord gebaseerd op de uitkomsten van mindmaps en SWOT-analyse (zie sect 33) en de bijbehorende discussies
Visie van de Kerngroep
ldquoFryslacircn dient zich sterk te profileren op de themarsquos duurzaamheid ouderen jeugd en cultuur om in een open omgeving een antwoord te bieden op een snelveranderende sociaaleconomische omgeving (zowel nationaal als mondiaal)rdquo
Aandachtspunten hierbij zijn
bull Kernkwaliteiten behouden en uitbouwen bedreigende zwaktes neutraliseren
bull Ruimte creeumlren voor pilotprojecten en een experimenteeromgeving voor nieuwe dienstverlening en duurzame productie
bull Fryslacircn positioneren als internationaal recreatiepark
bull Fryslacircn profileren als duurzame innovatieve economie
bull ICT als enabler voor vernieuwing doet organisaties veranderen (vakmanschap als driver ICT als hulpmiddel)
bull ICT als enabler draagt bij aan vernieuwing en verbetering van de kwaliteit van onderwijs (gezondheids)zorg en welzijn
bull Successen en unieke sterkten grootschalig uitdragen
bull Alleen die activiteiten krijgen prioriteit waarin ICT de lsquoversnellerrsquo is van een vraag gestuurde ontwikkeling
44 Missie
De Friese ICT-innovatie Alliantie zal vraaggestuurde inzet van ICT gericht op duurzame economische ontwikkeling en sociale innovatie met behoud en uitbouw van de Friese kernkwaliteiten actief stimuleren Met open vizier en in verbinding met de mondiale ontwikkelingen wil de Alliantie ambities vergroten en zwakten op het gebied van onderwijs vergrijzing ondernemingscultuur in sterkten veranderen Met ICT kunnen genoemde domeinen en bedreigingen cross-sectoraal profiteren van de sterktes in ondermeer cultuur recreatie (water) sport zorg en op vakmanschap gerichte maakindustrie
Missie statement
Met cross-sectorale maatschappijgerichte ICT-oplossingen biedt de Friese ICT-innovatie Alliantie een verbindende schakel voor duurzame en sociale innovatie in Fryslacircn
Slogan
Fryslacircn onderneemt duurzaam met slimme ICT
Ambitie
Drsquor op en drsquor over
F R I E S E I C T - I N N O V A T I E A L L I A N T I E 25
45 Ambitie
Uit de geformuleerde visie en bijbehorende missie leidt de Kerngroep een krachtige en concrete ambitie af Voor een periode van twee jaar zet de Kerngroep onder de vlag van de Alliantie een vijftal projectgroepen op die elk eacuteeacuten of meerdere projecten tot uitvoering brengen Voor elke projectgroep geldt de realisering van minimaal eacuteeacuten project met een voorlopersrol voor de provincie Fryslacircn binnen twee jaar De pilotprojecten dienen vanaf de start gebaseerd te zijn op duidelijke probleem- en vraagsstellingen In april 2009 moet er voor elke projectgroep een plan van aanpak gereed zijn Uiterlijk medio 2009 zijn volledig uitwerkte businessplannen beschikbaar met instemming van de deelnemers en bijbehorende financiering om concreet uitwerking te kunnen geven aan verschillende onderdelen van de pilotprojecten Voor sommige projecten geldt dat in een eerder stadium gestart kan worden omdat hiervoor al de noodzakelijke stappen zijn gezet in lopende initiatieven
De (pilot)projecten hebben als achterliggende doelstelling dat zij werkgelegenheid creeumlren olievlekwerking kennen en na een succesvolle pilot zelfstandig door de markt worden gedragen De (pilot)projecten moeten een beweging en een omgeving creeumlren waar een zuigende werking vanuit gaat voor zowel bedrijven en instellingen uit Fryslacircn als van daarbuiten Zo kunnen rondom de projecten clusters van economische enof maatschappeshylijke activiteiten ontstaan Onze ambitie is Drsquor op en drsquor over
46 Criteria projectgroepen
De Kerngroep heeft zorgvuldig focus aangebracht in een long-list aan gegenereerde projectideeeumln en daarmee gebruik gemaakt van volgende criteria en aandachtspunten De criteria zijn ook te gebruiken ter monitoring van de individuele projecten
Aandachtspunten en criteria voor projecten
bull Vraaggestuurd en oplossingen voor concrete problemen
bull Oplossingen binnen strikte kaders moeten meetbaar zijn
bull Grensverleggend en verschil makend voor Fryslacircn
bull Eerste evaluatie binnen een tijdsduur van twee jaar
bull Voorbeeldwerking
bull Modulariteit
bull Duurzaam
bull Samenwerking stimulerend
bull Hergebruik van resultaten elders
bull Inzet van deskundigen bij aanvraag opzet projectteams analyse aanbevelingen
bull Inzicht in noodzakelijke investeringen personeel capaciteit
bull Mogelijkheden voor kruisbestuiving
bull Integrale benadering enof cross-sectoraal
bull Voldoende draagvlak bij politiek en in het veld
bull Uitzicht op economische spin-off
bull Verbetering van de Friese werkgelegenheid
F R I E S E I C T - I N N O V A T I E A L L I A N T I E 26
47 Monitoring en afstemming
Om de voortgang te bewaken zullen de Kerngroepleden de pilotprojecten per kwartaal kritisch monitoren en zo nodig bijsturen De hiervoor genoemde criteria zullen bij deze monitoring worden toegepast Indien de tussentijdse resultaten ontoereikend zijn of de perspectieven voor succes uitblijven zal de Kerngroep namens de Alliantie een negatief advies uitbrengen aan de subsidieverstrekker(s) of zelfs een voorstel tot stopzetting doen De frequentie van (voortgangs)rapportages zullen samenvallen met de terugkoppelmoshymenten die zijn afgestemd met de subsidieverstrekker(s)
Na twee jaar zullen de projectresultaten worden geeumlvalueerd Bij deze evaluatie zullen ook relevante gebruikers cq overheden zorg- of onderwijsinstellingen industrie en MKB en particuliere of overige maatschappelijke organisaties betrokken worden
F R I E S E I C T - I N N O V A T I E A L L I A N T I E 27
5 Roadmaps projectgroepen
51 Inleiding
In dit hoofdstuk bespreken we zes roadmaps voor de geselecteerde projectgroepen Deze roadmaps vormen samenvattingen van de inhoudelijk uitwerkingen die voorzien zijn in de verschillende projectgroepen Hierbij volgen we een sjabloon dat antwoord geeft op de volgende vragen
bull Welke probleem wordt opgelost welke behoefte staat centraal
bull Voor welke doelgroep
bull Welke doelstelling wordt nagestreefd
bull Welke unieke toegevoegde waarde economisch potentieel is voorzien
bull Welke concrete resultaten zijn te verwachten
bull Welke partijen kunnen deelnemen
In de volgende paragrafen is de roadmap per projectgroep nader uitgewerkt Iedere roadmap beoogt op hoofdlijnen een totaalconcept te beschrijven Voor de projectgroep Zorg zijn twee afzonderlijke roadmaps opgenomen namelijk voor de projecten lsquoZorg op afstandrsquo en lsquoQwiekrsquo
52 Draadloze Friese meren
Probleem Fryslacircn wil draadloze breedband dienstverlening inzetten om meer watertoeristen langer en intensiever aan Fryslacircn te binden Veel watertoeristen komen naar Fryslacircn en begeven zich daarbij op de Friese meren en kanalen Hun economische waarde beperkt zich vaak tot de verhuurder en aangrenzende horecagelegenheden Watertoeristen zijn zich onvoldoende bewust van de mogelijkheden in de desbetreffende regiorsquos Door gebrekkige informatievoorziening blijft toch al seizoensgebonden economisch potentieel onbenut Daarnaast zorgt de confrontatie tussen beroepsvaart en de recreatieve watersporter regelmatig voor onveilige situaties
Doelgroep Fryslacircn kent jaarlijks ruim 15 miljoen overnachtingen van watersportshytoeristen 15 Daarnaast recreeumlert de eigen bevolking van Fryslacircn ook intensief op en rond het water
15 Toerdata Noord Toerisme in cijfers 2007
F R I E S E I C T - I N N O V A T I E A L L I A N T I E 29
Doelstelling Ontwikkel en implementeer in twee jaar met inzet van de nieuwste communicatietechnologieeumln die draadloze toepassingen die in het decennium daarna Fryslacircn aantoonbaar sociaaleconomisch versterken
Voor een betere beleving en benutting van Fryslacircn wordt vanuit een gebruikersperspectief ICT ingezet ter
bull Verhoging economische spin-off Friese middenstand
- Dynamische Point-of-interest tafel aan het water
- Exposure voor evenementen concerten exposities etc
bull Verrijking vaarroute-informatie
- Overheidsinformatiedienst actuele brugtijden brughoogshyten vaardiepte gekoppeld aan waterstand tijdelijke obstakels boeicooumlrdinaten en weerbericht (stormwaarshyschuwing)
- Adviesvaarsnelheid breedte vaarweg + belading
- Beroepsvaartalert drukke kruisingen
- Ligplaats reservering + voorzieningen
bull Verhoging servicegraad veiligheid op het water
- Zorg op het water waterambulance Sneek Thuiszorg aan boord telegeneeskunde track amp trace
- Wegenwacht op het water bootbenodigdheden en reparashyties (motorpech zeilmaker brandstof touw en tuigage) + e-diagnose
Toegevoegde waarde Nieuwe draadloze en schaalbare tweeweg breedbandinfrastructuur versnelt de ontwikkeling van digitale (maatschappelijke) dienstverlening
1 Locatiegebonden breedband informatiediensten (interessante locaties evenementen voorzieningen etc) op mobiele en vaste monitoren van zakformaat tot megaschermen
2 Dedicated tweewegverbinding (oa hulpdiensten)
3 Track and trace van schepen (verhuurbedrijven hulpdiensten locale serviceproviders)
4 Live draadloze narrowcasting (zeilwedstrijden muziekshytheaterregistratie)
5 Persoonsgebonden routeplanner (ingang kinderen 65+ sportgezondheid historie natuur culinair etc)
6 E-reserveringssysteem voor jachthavens avondje uit etc
7 Virtuele radar
8 VOIP communicatie in het buitengebied
9 Fryslacircnpas (naast marketing ook Elektronisch Schip Dossier)
F R I E S E I C T - I N N O V A T I E A L L I A N T I E 30
Concrete resultaten Interactie tussen wal en water draagt bij aan seizoensverlenging doelgroepverbreding en intensivering van bestedingen per watertoerist Bij evenementen zoals de Sneekweek krijgt de Friese economie slechts een korte impuls waar slechts een deel van de omliggende bedrijvigheid van kan profiteren Door de verhoogde interactie tussen wal en water zal de Friese middenstand (horeca jachthavens bootbenodigdheden etc) 5 extra omzet worden gerealiseerd Daarnaast beperkt het hoogseizoen van watertoeristen zich momenteel tot de zomermaanden Door het bieden van extra servicegraad eveneens in voor- en naseizoen en aanvullende informatie (incl virtuele vakantievoorpret) beoogt dit project deze periode te verlengen De verwachte resultaten zijn
bull Weersonafhankelijke uitbreiding toeristenseizoen van gemiddeld twee naar vijf maand per jaar
bull Vergroting uitgaven per toerist per dag met 5 Invoering Sneekweek 2009 en uitbreiding met straal van tien km in 2010
bull vergroting van de structurele werkgelegenheid in het werkingsshygebied met 5 te realiseren in de hightech productie- en dienstensectoren
Samenstelling (Potentieumlle) samenwerkingspartners zijn onder andere ziekenhuizen ondernemersverenigingen kennisinstellingen infrastructuuraanbieders softwareontwikkelaars lokaal MKB gemeenten provincie
F R I E S E I C T - I N N O V A T I E A L L I A N T I E 31
53 Zorg op afstand (ZoA) Pilot lsquohartfalenrsquo
Probleem Zorg op Afstand (dat is preventie diagnose behandeling en monitoring onafhankelijk van tijd en plaats) wordt gezien als deacute oplossing om de enorme discrepantie tussen vraag en aanbod in de zorg (in 2025 kan nog maar 60 van de zorgvraag beantwoord worden) het hoofd te kunnen bieden
De businesscase voor zorg op afstand is echter nog nergens echt gerealiseerd Dit heeft vele oorzaken maar de belangrijkste zijn wel
bull Geen goede integratie met bestaande systemen waardoor Zorg op Afstand naast en niet in plaats van bestaande zorg komt
bull Geen onderlinge samenhang Initiatieven sluiten niet op elkaar aan Patieumlnten en burgers krijgen met meerdere kastjes of systemen te maken en zullen het idee niet adopteren Innovatieve aanbieders krijgen daardoor geen goede afzet
Doelgroep De (Friese) patieumlntburger kan langer zelfstandig wonen ook op het platteland eilanden en weet zich verzekerd van voldoende zorg en veiligheid De pilot richt zich specifiek op hartpatieumlnten
Innovatieve zorgaanbieders Zij willen hun businesscase kunnen realiseren in een goede afzetmarkt
Indirecte doelgroep betreft de leveranciers voor Zorg op Afstand systemen Een gunstige afzetmarkt betekent meer werk en omzet en een beter klimaat om verder te investeren
Daarnaast is de zorgverzekeraar belanghebbend de uiteindelijke belofte van Zorg op Afstand komt dichterbij hogere arbeidsproductiviteit in de zorg meer garantie van voldoende zorg lagere kosten minder zorgen bij de patishyentburger
Doelstelling Bij de ontwikkeling van een generieke architectuur en een dienstverleningsconshycept voor Zorg op Afstand wordt de gebruiker centraal gesteld Indien mogelijk worden de activiteiten van stichting Gerrit verder opgeschaald De zorginfrastructuur en het modulair opschaalbare dienstenconcept moeten zich bewijzen via een aantal concrete pilotprojecten met een harde businesscase De pilot lsquoHartfalenrsquo vormt de eerste testcase De behoefte van de zorgclieumlnt moet bij de ontwikkeling van nieuwe diensten van meet af aan centraal staan Uitgebreid behoefteonderzoek is dan ook bij aanvang noodzakelijk
Een achterliggende doelstelling van ZoA is het opheffen van systeemfalen binnen de zorgketen ZoA vervult een vraaggestuurde brugfunctie tussen burgerpatieumlnt en zorgaanbieder Met behulp van eacuteeacuten kastje wordt monitoring op afstand en communicatie via veilige verbindingen mogelijk Belangrijkste innovatie ligt in een harde businesscase voor innovatieve zorgdiensten met voldoende integratie in de huidige installed base en betrokken partijen
F R I E S E I C T - I N N O V A T I E A L L I A N T I E 32
Toegevoegde Burgerpatieumlnt dichtbij (desgewenst mobiel) ondersteunen met zorg ICT Geeft waarde burgerpatieumlnt meer veiligheid kan langer zelfstandig wonen en doet (langer)
mee in het sociale levenmaatschappij
Bij telemonitoring wordt een hartpatieumlnt eerder uit het ziekenhuis ontslagen en vermindert het polibezoek de mortaliteit en de (her)opnamen Ook de kwaliteit van de zorg verbetert door toename van aantal contactmomenten compleet beeld door patieumlntprofiel multidisciplinaire samenwerking juiste zorgverlener voor hulpvraag sneller de juiste medicatie en besparing van reistijd door virtueel polibezoek Tenslotte leidt de ontwikkeling van de benodigde infrastructuur tot economische spin-off voor het Friese bedrijfsleven Telemonitoring creeumlert tevens faciliteiten voor exploitatie van Friese health check-up diensten met uitstralingseffecten ook buiten de provincie Voor provincie gemeenten verzekeraar (indien in samenhang) biedt ZoA veel potentie voor nieuwe producten aantrekkelijkheid zorgverlening exportproduct evenals werkgelegenheid (Fryslacircn als proeftuin zorg op afstand valley)
Concrete Realiseren van twee of drie concrete projecten waarbij een aantal nieuwe resultaten technologieeumln een definitieve inbedding in de zorgveiligheid hebben gekregen
In de eerste pilot hartfalen wordt een architectuur voor infrastructuur en het dienstverleningsconcept ontwikkeld die ook voor andere projecten bruikbaar zijn De pilot leidt ook tot de invulling van noodzakelijke centrashylegemeenschappelijke onderdelen zoals een zorgnetwerk en een gemeenschappelijke zorg-opvolgcentrale waarmee een open platform voor zorgdienstenaanbieders wordt gerealiseerd De inzet van telemonitoren moet leiden tot toepassing bij 50 van de patieumlnten met hartfalen in Fryslacircn enkele jaren na succesvolle afronding van de pilot Door telemonitoring zijn er 30 minder opnamen nodig van patieumlnten met hartfalen mortaliteit vermindert met 30 en patieumlnten worden gemiddeld twee dagen eerder uit het ziekenhuis ontslagen
Samenstelling (Potentieumlle) samenwerkingspartners zijn onder andere zorgaanbieders zorgverzekeraars aanbieder dienstenplatform provincie kennisinstellingen hardware leveranciers en infrastructuur aanbieders
F R I E S E I C T - I N N O V A T I E A L L I A N T I E 33
54 Qwiek
Probleem Zorgverleners gebruiken steeds vaker de mogelijkheden van het internet om hun (zorg)diensten aan te bieden Zij bouwen daarvoor hun eigen portalen - al dan niet beveiligd - op eigen wijze De samenhang ontbreekt vaak nog Dit levert problemen
bull De patieumlnt is onvoldoende lsquoempoweredrsquo Zij krijgen slechts een deel van de informatie en een deel van de diensten tot hun beschikking Patieumlnten kunnen niet zelf sturen
bull Elk initiatief van zorgverleners moet op zichzelf lsquokrachtigrsquo genoeg zijn om te overleven Er is weinig mogelijkheid tot aanhaken op hergebruiken van of integratie van elkaars diensten en faciliteiten De initiatieven worden moeilijk uitrolbaar en hebben relatief weinig kans van slagen
Om samenhang te creeumlren bestaan ook weer diverse initiatieven zoals portalen van ketenzorg leveranciers WMO loket Foar Elkoar Omkeer 20 (sociale netwerken) zorgdomein pointment websites van zorgverzekeraars Ook deze gaan langs elkaar heen Met alle gevaren van dien eilandvorming het niet aan (kwaliteits)eisen voldoen weinig voortgang door onvoldoende samenhangmassa en niet de minste onzekerheid bij de patieumlnt over betrouwbaarheid (is de informatie juist heb ik alle relevante informatie is zij objectief) van het gebruikte portaal dat bovendien niet vanuit klantpatieumlntperspectief of -behoefte is ingericht
Het probleem heeft geleid tot de GERRIT-challenge uitgevoerd door TNO (als gevolg van het winnen van GERRIT van de telemedicineprijs 2008) TNO kwam met de oplossing van een platform voor het uitwisselen van diensten waarmee de diverse portalen gevoed kunnen worden Dit platform heeft de werknaam Qwiek gekregen
Doelgroep Patieumlntenburgers als gebruikers van (Qwiek)diensten zoals (modules van) de webdokter (zie wwwhzclnl) e-consult (NPCF)
Zorgverleners alsook aanbieders van diensten Op termijn liggen ook andere aanbieders (zoals gemeenten)in het verschiet (gelet op WMO-loket en GGD ten aanzien van preventie en EKD)
Doelstelling Gestreefd wordt naar een oplossing en een voorbeeldproject dat nationale navolging kan krijgen Er is in Nederland nog niet iets vergelijkbaars gerealiseerd Er zijn wel vergelijkbare initiatieven op onderdelen maar er is geen geheel Als het pilotproject in Fryslacircn slaagt kan Qwiek een platform voor heel Nederland worden
Toegevoegde waarde Qwiek is een platform voor ontsluiting van zorgdiensten zodat een persoon zijnhaar eigen diensten kan afnemen om zelf de regie te kunnen nemen over zijnhaar zorg vanuit zijnhaar eigen behoefte Daarnaast biedt dit platform toegang tot andere mogelijk interessante websites voor deze persoon Het platform kan tevens voor aanbieders gebruikt worden om hun eigen portaal te verrijken met diensten van derden of om hun diensten in portalen van derden te hangen
Voordelen voor burger en directe omgeving Het platform maakt het voor een burger gemakkelijker om inzage te krijgen in relevante en betrouwbare medische en logistieke gegevens en om zelf zorgzaken te regelen vanaf een willekeurige plek (met internet) een willekeurig apparaat een willekeurig internetportaal op een willekeurige tijd
F R I E S E I C T - I N N O V A T I E A L L I A N T I E 34
Voordelen voor stakeholders lees zorgverleners Het platform biedt stakeholders de mogelijkheid om versneld een volledig dienstenpallet te kunnen bieden waar men dit individueel niet kan waardoor - een grotere patieumlntenbasis bereikt (en bediend) kan worden - meegelift kan worden met andere innovatieve toepassingen (goed voor imago) - kosten en risicorsquos gedeeld worden - individuele stakeholders zich kunnen profileren met hun eigen dienstverlening en flexibel nieuwe eigen diensten toevoegen
Concrete resultaten bull Diensten op devices van burgers waardoor patieumlntempowerment toe neemt Burgers worden ondersteund bij het zoeken en boeken van zorgverleners en kunnen hun eigen diensten (op basis van eigen behoeften noden) samenstellen op hun (draadloos) device
Voorbeelden van dergelijke diensten
bull Vanuit lsquoherhaalreceptrsquo in webdokter direct online bij verzekeraar dekking nagaan en vervolgens medicijn bij apotheek bestellen
bull Afspraken maken via lsquokijken en vergelijkenrsquo
bull Zelf bloedwaarden doorgeven (combinatieintegratie met Zorg op Afstand)
bull Het vullen van het device met diensten is erg eenvoudig hetgeen een randvoorwaarde is om te komen tot patieumlntgedreven (keten netwerk) zorg
Het Qwiekplatform is opgebouwd Qwiek stapt tussen de portals geeft synergie samenhang en massa geeft de patieumlnt betrouwbare informatie geeft de zorgverlener een extra kanaal om (multidisciplinaire) diensten aan te bieden maakt nieuwe diensten mogelijk bijv zorgcooumlrdinatie speelt in op trends en ontwikkelingen vereist samenwerking openheid is de essentie
Samenstelling (Potentieumlle) samenwerkingspartners zijn onder andere ziekenhuizen zorgdienstenverleners platformaanbieder netwerkaanbieders hard- en softwareleveranciers kennisinstellingen zorgverzekeraars
55 Sport experience Fryslacircn
Probleem De provincie Fryslacircn wordt vaak geassocieerd met sport en vooral Heerenveen heeft een rijke sporthistorie Sportstad Heerenveen zorgt ervoor dat de provincie ook een rijke sporttoekomst zal krijgen De afgelopen jaren zijn rond het stadion het SC Heerenveen de nodige sportieve projecten uitgevoerd Op dit moment bestaat Sportstad Heerenveen uit een sportcentrum (met een zwemcomplex grote sporthal turnhal squashbanen en een dojo) een gezondheidsboulevard een lifestylepassage de CIOS-opleiding van het Friesland College en uiteraard het Abe Lenstra stadion De aandeelhouders van sportstad zijn de gemeente Heerenveen SC Heerenveen en de Friesland Zorgverzekeshyraar
Binnen het concept Sportstad Heerenveen wordt er gewerkt aan de Sport Experience De Sport Experience is een (fysieke) locatie waar je als bezoeker een sportieve ervaring daadwerkelijk kan ondergaan Om het
F R I E S E I C T - I N N O V A T I E A L L I A N T I E 35
een en ander onder de aandacht te brengen en te houden bij het publiek zijn aanzienlijke promotieactiviteiten nodig Hierbij kan ICT een belangrijke rol spelen
De probleemstelling is tweeledig
1 Hoe kan inzicht gekregen worden in toeristenstromen
2 Hoe kunnen potentieumlle klanten via games worden geprikkeld om de Sportexperience te bezoeken
Doelgroep De focus ligt op jongeren in Nederland en daarbuiten
Doelstelling ICT kan als versneller van de Sport Experience dienen omdat je met virtualisatie (online gaming en 3D-simulaties) in de voorfase al aan promotie kunt doen en gebruikerservaringen kunt verzamelen (datamining) Door het koppelen van databases van verschillende Friese (toerischtische) instanties kan beter inzicht worden gekregen in de behoeften en wensen van de bezoekers van de provincie Fryslacircn
Toegevoegde waarde De toegevoegde waarde van de Alliantie ligt in het bijeen brengen van gekwalificeerde personen en hoogwaardige kennis om het project succesvol te realiseren Daarnaast kan de Alliantie zorgen voor extra draagvlak bij financiers Verder kan de Alliantie waarde toevoegen door dit project te linken aan de andere projecten van de Alliantie en op die manier de kracht van kruisbestuiving te benutten
Concrete resultaten Het realiseren van een systeem (1) waarmee de Sportexperience via het web toegankelijk kan worden gemaakt (2) waarin potentieumlle klanten beter in kaart worden gebracht binnen een termijn van twee jaar
De Sportexperience toegankelijk maken via het web kan door middel van simulaties In de ontwerpbouwfase alvast rondkijken (virtualisatie) Maak een game waarmee de speler de ervaring krijgt alsof zelf het sportevenement meemaakt Zorg voor spanning bij de speler Op deze manier krijgen mensen interesse in de Sportexperience en gaan ze deze bezoeken
Er zijn verschillende organisaties die bijhouden welke personen Fryslacircn bezoeken Denk aan Fryslacircn marketing verschillende hotelketens organisaties die zich bezighouden met watersport et cetera Met de bovenstaande webapplicatie kan beter inzicht in de behoeften en wensen van potentieumlle klanten worden vergaard
Samenstelling (Potentieumlle) samenwerkingspartners zijn onder andere organisaties actief in de sportsector onderwijs- en kennisinstellingen softwareleveranciers (gaming en simulatie) hardwareleveranciers en webmarketeers
56 Ketendigitalisering in de jachtbouw
Probleem De jachtbouw kent hoge ontwikkelkosten Deze worden pas terugverdiend bij grote serieproductie In Fryslacircn is de omvang van de productie vaak beperkt Hierdoor zijn de kosten hoog en is het lastig om concurrerend te blijven Door middel van breedbandcommunicatie en een modulaire aanpak kan efficieumlnter geproduceerd worden door een groep van jachtbouwers
Er komen vier databases die allen modulaire standaardonderdelen bevatten Casco aandrijftechniek interieur overige apparatuur De
F R I E S E I C T - I N N O V A T I E A L L I A N T I E 36
unieke combinatie van standaardonderdelen leidt tot een uniek ontwerp met relatief lage kosten Bij het ontwerp van het casco zal 3D-techniek een grote rol spelen Bij de keuze van aandrijftechniek wordt bepaald welke motoren mogelijk zijn en welke consequenties dit heeft voor trillingen en geluid Bij het interieurontwerp zullen 3D-techniek CAM16 en CNC-machines een grote rol spelen
Doelgroep Jachtbouwers en toeleveranciers in de provincie Fryslacircn
Doelstelling Het integraal bijeen brengen van de gehele productieketen en digitale samenwerking van ontwerp tot fabricage realiseren Door toepassing van een totaalconcept wordt de bouw van een duurzaam schip voor de verhuurmarkt gerealiseerd met als doel via de beschreven aanpak de internationale concurrentiepositie van de Friese Jachtbouw te versterken
Toegevoegde waarde ICT is een enabler om de hele keten van jachtbouwers te laten samenwerken De rol van ICT kan door verschillende technologieeumln vorm krijgen zoals een databasesysteem 3D- modellen CADCAM en ERP
Concrete resultaten Er wordt een ndashdoor een topdesigner ontworpen- jacht gebouwd ICT wordt ingezet om het systeem met databases ERP-systemen 3Dshysimulaties op te zetten en te testen
Samenstelling (Potentieumlle) samenwerkingspartners zijn onder andere vijf jachtbouwers leveranciers van hybride aandrijvingen generatoren accursquos dieselmotoren ERP systemen randapparatuur schilderwerken cascorsquos interieurs CNC-bedrijven met 3D-freesfaciliteit ICT-bedrijven Navalshyarchitects en Reality Theatres
57 Platteland kleine kernen
Probleem Steeds meer voorzieningen verdwijnen uit kleine kernen Denk bijvoorbeeld aan postkantoor apotheek banken en gemeentebalies Gemeentelijke herindelingen zijn hier ook deels debet aan Hierdoor neemt de sociale cohesie af en wordt de leefbaarheid in deze kernen steeds minder terwijl in de nabije toekomst het belang van lokale voorzieningen door vergrijzing van de kleine kernen toeneemt Ook verdwijnt hiermee werkgelegenheid en de economische binding van veelal gezinnen en jongeren met het plattelandkleine kernen (ontgroening) Daarnaast verslechtert hierdoor het vestigingsklimaat voor ondernemingen waardoor bedrijven vertrekken en vestiging van nieuwe bedrijvigheid uitblijft met daaruit voortvloeiende negatieve gevolgen voor de werkgelegenheid Versterking van het plattelandkleine kernen kent dan ook twee componenten Enerzijds versterking van de sociale cohesie en anderzijds de versterking van economische binding (van burgers en bedrijven) en vitaliteit van het platteland
Nieuwe technieken kunnen dorpen leefbaar houden Aansluiten bij de behoefte van inwoners van het platteland is een voorwaarde voor succes van voorzieningen (fysiek en virtueel) Alleen voorzieningen die gedragen worden door gebruikers kunnen op termijn zonder subsidie (zelfdragend)
16 Computer Aided Manufacturing (CAM) het fabriceren van producten met behulp van een computer
Computer Aided Manufacturing (CAD) computergesteund ontwerpen
Enterprise Resource Planning (ERP) softwarepakket ter ondersteuning van bedrijfsprocessen
F R I E S E I C T - I N N O V A T I E A L L I A N T I E 37
voortbestaan Voor de specifieke invulling van het thema platteshylandkleine kernen is het dan ook noodzakelijk om dmv een behoeftescan de daadwerkelijke gebruikersvraag op het platteland in kaart te brengen Vooralsnog zijn veel initiatieven in dit veld te versnipperd en te veel gericht op enkele specifieke toepassingen Wat nodig is is een totaalconcept (sterk vraaggestuurd) dat bij de doelgroep nieuwe economische en maatschappelijk activiteiten losmaakt
Doelgroep Bewoners (en bedrijven) van de kleinere kernen in Fryslacircn In het bijzonder MKB-bedrijven 13-18 jarigen (werkende) ouders en ouderen (niet werkenden)
Doelstelling In een dorpskern (bijvoorbeeld Dantumadeel) wordt een pilot opgestart met als doel om een dorpshuis nieuwe stijl te realiseren Door toepassing van een totaalconcept voor plattelandsontwikkeling wordt onder andere een bijdrage geleverd aan de verbetering van de sociale cohesie digitale voorzieningen en de werkgelegenheid onder jongeren Sociale cohesie en economische binding dienen bij een dergelijke scan centraal te staan
De sociale cohesie kan op verschillende manieren versterkt worden Wanneer voorzieningen op gebied van wonen leven (sociaal dorpsleven en ndashcultuur) en zorg ontwikkeld worden die aansluiten bij de behoefte van de bewoners van en in de omgeving van de plattelandskern kunnen oa ouderen langer zelfstandig blijven wonen Bovendien maken een (toekomstig) excellent dienstenaanbod evenals rust en ruimte het ook voor mensen uit andere delen van Nederland aantrekkelijk om zich op het Friese platteland te vestigen
Digitale voorzieningen op het gebied van digitaal onderwijs (primair en voortgezet) zijn een mogelijkheid om zowel de sociale cohesie met betrekking tot jongeren als de economische vitaliteit van het platteland te versterken Onderwijs biedt jongeren immers kansen op de arbeidsmarkt Ook bieden digitale (onderwijs)voorzieningen kansen om deze buiten de provincie Fryslacircn te vermarkten Met name voor het MKB zijn toepassingen om de e-vaardigheden te vergroten kansrijk17
Voorzieningen die de economische binding met het plattelandkleine kernen versterken maken het voor jongeren gezinnen en werkende ouderen aantrekkelijk om op het platteland te (blijven) wonen Een van de mogelijkheden om de economische binding te versterken is de ontwikkeling van toepassingen die leiden tot het ontstaan van nieuwe vormen van dienstverlening en werkgelegenheid
Een mogelijk succesvol traject is de ontwikkeling van hoogwaardige en complexe telewerktoepassingen die niet afhankelijk zijn van een standplaats Dergelijke voorzieningen maken het ook voor huidige randstadinwoners aantrekkelijk om zich op het Friese platteland te vestigen en te blijven werken in de randstad
Ook biedt de inzet van microkredietverlening kansen voor innovatie in het Friese MKB (vakmanschap) en naar succesvol voorbeeld van Koninklijke Tichelaar uit Makkum dit buiten de regio te vermarkten
Tenslotte dient benadrukt te worden dat innovatieve vermarktbare voorzieningen die door Friese partijen zijn ontwikkeld economische spinshyoff voor het Friese bedrijfsleven genereren
17 Bron Initiatieven voor het bevorderen van eSkills van de beroepsbevolking in zes Europese landen Dialogic 2006
38 F R I E S E I C T - I N N O V A T I E A L L I A N T I E
Toegevoegde waarde Een belangrijk kenmerk van ICT-toepassingen is de mogelijkheid van opschaling Eenmaal ontwikkelde toepassingen kunnen zonder aanzienlijke kosten verder vermarkt worden Insteek van het pilotproject dient dan ook het selecteren van toepassingen te zijn die aantrekkelijk zijn voor een brede doelgroep in en buiten de provincie Fryslacircn
Online zorg (ouderen en gezinnen) domotica en sociaal-culturele voorzieningen die huidige inwoners aan het platteland bindt eacuten voor inwoners van buiten Fryslacircn aantrekkelijk is om zich op het Friese platteland te vestigen
Digitale voorzieningen die zowel de sociale cohesie als economische binding versterken eacuten buiten Fryslacircn vermarkt kunnen worden
Telewerk-toepassingen waarvan bedrijven uit andere delen van Nederland gebruik kunnen maken eacuten het voor randstedelingen aantrekkelijk maakt zich te vestigen op het Friese platteland
Concrete resultaten Einddoel van het project is de inrichting van fysieke loketten (dorpshuizen) dichtbij de burger In deze dorpshuizen komen de fysieke en virtuele component samen De dorpshuizen brengen de voorzieningen en daarmee de sociale cohesie en ondernemerschap daadwerkelijk terug in de kleine kernen Het vormt een concentratiepunt voor uiteenlopende fysieke en virtuele diensten op het vlak van gezondheid onderwijs ondernemerschap cultuur en sport
Op basis van de behoeftescan en de aansluiting bij het Vital Rural Area- project wordt een totaalconcept met daarin een aantal ICT-toepassingen en daaraan en omheen gerelateerde diensten en voorzieningen geselecteerd voor een pilotproject Hiervoor dient een businessplan opgesteld te worden met monitoring go-no go beslissingen en opschalingsmogelijkheden Uiteindelijk dient de pilot te resulteren in de ontwikkeling van toepassingen die de sociale cohesie en economische vitaliteit versterken eacuten onderscheidend zelfdragend en opschaalbaar zijn
Samenstelling (Potentieumlle) samenwerkingspartners zijn onder andere banken verzekeraars (huis)artsen thuiszorginstellingen verenigingen woningbouwcorporaties gemeenten postkantoren onderwijsinstellingen KvK belastingdienst bibliotheken jongerenwerk bedrijven en MKB Noord
F R I E S E I C T - I N N O V A T I E A L L I A N T I E 39
6 Organisatie
61 Rol van de Alliantie
De Friese ICT-innovatie Alliantie heeft de rol van stimulator versneller versterker en makelaar op zich genomen om de beste krachten vanuit de maatschappij en economie in de provincie Fryslacircn te bundelen om pilotprojecten te starten en te komen tot zelfdragende innovatieprojecten die de economische en maatschappelijke ontwikkeling in Fryslacircn sterk stimuleren Naast de hiervoor genoemde rollen is de Alliantie in het algemeen - en de Kerngroep in het bijzonder - vooral een realist en vertaler van vraag naar oplossing De Alliantie werkt aan het opstarten van een zes pilotprojecten in nauwe samenwerking met andere stakeholders maar is geen eigenaar van de projecten
De Kerngroep bestaat uit zes leden die op persoonlijke titel en zonder last of ruggespraak hun visie inbrengen zich sterk maken voor het opzetten van de projecten en toezien op uitvoering daarvan De Kerngroep is vooralsnog geiumlnstalleerd tot en met 31 december 2010 De leden van de Kerngroep zijn
bull Profdrir LP Ligthart (voorzitter) TU Delft
bull R Feenstra RI MBA De Friesland Zorgverzekeraar
bull Drir PA Gielen TCNN
bull Drs FA Pronk Rabobank Heerenveen
bull Drs WR Reek MCM Gemeente Sneek
bull Drs J Wester TNO-ICT
Dialogic Next Step en in het bijzonder drs SR Maltha ir ing RMF Brennenraedts en drs H Gillebaard ondersteunen de Alliantie met de voorbereiding van bijeenkomsten verrichten onderzoek waar nodig en begeleiden de uitvoering van projecten
62 Taakstelling per onderdeel van de Alliantie
Raad van Advies
De Alliantie zal een Raad van Advies kennen die uit drie tot vier personen zal bestaan en momenteel nog te formeren is De leden zijn bestuurders van statuur die politiek zeer goed ingevoerd zijn zowel op provinciaal als landelijk niveau De Raad van Advies geeft allereerst steun aan de beoogde initiatieven en draagt dit ook publiekelijk uit Daarnaast zal zij vooral een klankbord- en ambassadeursfunctie gaan vervullen om de ambities van de Alliantie te helpen realiseren Hiervoor zal zonodig onafhankelijke bestuurlijke druk georganiseerd worden De Raad van Advies biedt de Alliantie toegang tot diverse relevante netwerken en is thuis in de financieringsmogelijkheden voor de beoogde innovatieprojecshyten Verder dient de Raad van Advies zelfstandig initiatief te nemen om de activiteiten van de Alliantie ook op andere nationale of internationale agendarsquos geplaatst te krijgen De Raad van Advies zal enkele malen per jaar bijeenkomen en afstemmen met de Kerngroep
F R I E S E I C T - I N N O V A T I E A L L I A N T I E 41
Kerngroep
De Kerngroep is in een eerste fase gestart met een visieontwikkeling en heeft dit vertaald in de onderliggende Roadmap De Kerngroep dient haar visie en plannen in bij de Gedeputeerde Staten van Fryslacircn Na goedkeuring door GS heeft de Kerngroep de komende twee jaar als taak de Alliantie en in het bijzonder de projectgroepen aan te sturen en te adviseren bij de uitvoering In eerste instantie fungeert de Kerngroep vooral als werkvoorbereider Daarna ziet de Kerngroep toe op de uitvoering van afzonderlijke projecten conform de geformuleerde visie en opgestelde criteria via driemaandelijkse monitoring Begin 2010 neemt de Kerngroep per project een mid-term gono-go beslissing Zonodig worden projecten daarna bijgestuurd of zelfs stopgezet Na 2010 zullen de projecten zelfstandig verder dienen te gaan en vallen vanaf dat moment buiten de regie van de Alliantie
Projectgroepen
De Alliantie zelf krijgt vooral gestalte middels een vijftal projectgroepen (a) Draadloze Friese meren (b) Zorg (c) Sport Experience (d) Jachtbouw en (e) Kleine kernen Deze projectgroepen bestaan uit private enof publieke deelnemers afhankelijk van het project De projecten komen onder leiding van een nader te benoemen projectleider De aangestelde projectleider stemt af met een afgevaardigde van de provincie Fryslacircn en contactpersonen uit de Kerngroep zoals beschreven in deze Roadmap Op korte termijn zal er gestart worden met de verdere samenstelling van de projectgroepen conform de voorstellen in de afzonderlijk roadmaps
lsquoVerticalersquo activiteiten
Daarnaast zijn er drie lsquoverticalersquo projectactiviteiten die op alle projectgroepen van toepassing zijn namelijk onderwijsvernieuwing kennisborging en promotie en communicatie In alle vijf projectgroepen spelen deze aandachtsgebieden een belangrijke rol In het bijzonder voor het onderwijs geldt dat wij vanuit elke projectgroep spin-off effecten en digitale toepassingen verwachten die voor onderwijsdoeleinden ingezet kunnen worden Daarmee kan onderwijs een belangrijke integrale en verbindende functie vervullen tussen de projectengroepen onderling alsook een belangrijke rol spelen in de kennisborshyging Voor promotie en communicatie geldt hetzelfde De Kerngroep is in eerste instantie verantwoordelijk voor de lsquohorizontalersquo activiteiten
De Friese ICT-innovatie Alliantie kent de volgende organisatiestructuur
F R I E S E I C T - I N N O V A T I E A L L I A N T I E 42
ONDERWIJSVERNIEUWING
PROMOTIE EN
COMMUNICATIE
KENNNISBORGING
Raad van Advies Taak klankbord en ambassadeursfunctie
KerngroepTaak Advisering en aansturing Alliantie Opstellen Roadmap
toezien op uitvoering en monitoring
Friese ICT innovatie-alliantie Taak Uitvoering Roadmap in projectgroepen
Resultaat Minimaal eacuteeacuten project per projectgroep geschikt voor opschaling en zelfstandige continuering na 2 jaar
Projectgroep Draadloze meren
Projectgroep Sport Experience
Projectgroep Zorg
Projectgroep Jachtenbouw
Projectgroep Kleine kernen
Figuur 9 Organisatiestructuur van de Friese ICT-innovatie Alliantie
43F R I E S E I C T - I N N O V A T I E A L L I A N T I E
F R I E S E I C T - I N N O V A T I E A L L I A N T I E 44
7 Ter afsluiting In deze Roadmap voor ICT-innovatie in Fryslacircn heeft de Kerngroep haar visie neergelegd en haar plannen voor innovatieve pilotprojecten geformuleerd Duidelijk mag zijn dat de Alliantie een krachtige ambitie heeft die nu in concrete acties en plannen moeten worden vertaald Hiervoor is het noodzakelijk de komende maanden een plan van aanpak en een concreet en gedragen businessplan per project uit te werken In totaal kennen de beoogde projecten een financieringsbehoefte van circa twaalf miljoen euro Hiervoor zal een beroep gedaan worden op bijdragen vanuit (1) het bedrijfsleven (2) de provincie Fryslacircn en (3) overige partijen waaronder gemeenten stimulerings- en innovatiefondsen nationale overheid en Europese regelingen De Kerngroep ziet als uitgangspunt voor financiering van de projecten de volgende verdeling voor iedere twee euro aan geld van derden draagt de provincie eacuteeacuten euro bij (33) wat in de wandelgangen ook wel de Galema-norm wordt genoemd
De Kerngroep is verheugd haar visie in deze Roadmap te mogen aanbieden aan Gedeputeerde Staten van Fryslacircn en verzoekt om concrete ondersteuning voor uitvoering van de voorgenomen projecten Naast de gewenste co-financiering zoals hiervoor beschreven bestaat concreet behoefte aan financieumlle ondersteuning van de opstartfase (eerste drie tot zes maanden) Per project is circa euro 50000- euro nodig om de businesscases volledig te kunnen uitwerken en alle noodzakelijke projectvoorbereidingen te treffen (seed money) Hiervoor doen wij eveneens een beroep op Gedeputeerde Staten van Fryslacircn om de Alliantie voor de helft in deze kosten tegemoet te komen In deze voorfase is het weinig realistisch om uit het bedrijfsleven en vanuit andere instellingen volledige voorfinanciering te verwachten Wel zal in grote mate een beroep worden gedaan op zo veel mogelijk kostenloze medewerking van de stakeholders om in deze voorfase de noodzakelijke voorbereidingen te treffen
De visie van de Kerngroep heeft geresulteerd in serieuze plannen om in een multishystakeholder omgeving economie en samenleving in Fryslacircn een impuls te geven via ICT-innovatie Deze serieuze plannen waarvoor reeds veel commitment in het veld is uitgesproken vragen nu om serieuze ondersteuning De vraagstukken en behoeften van burgers en gebruikers in Fryslacircn staan daarbij centraal en ons motto luidt drsquor op en drsquor over
F R I E S E I C T - I N N O V A T I E A L L I A N T I E 45
Bijlage 1 SWOT-analyse
Sterkten Wat is de kracht van Fryslacircn
Een kenmerkende sterkte van Fryslacircn is eenvoudig te observeren Fryslacircn beschikt over veel ruimte zeker in vergelijk met de Randstad Daarbij komt dat de afstand tussen de Randstad en Fryslacircn relatief beperkt is De ruimte die Fryslacircn biedt maakt het mogelijk om er kwalitatief hoogwaardig te recreeumlren en te wonen Fryslacircn heeft veel mogelijkheden hiertoe die bovendien van hoge kwaliteit zijn Het toerisme in Fryslacircn drijft grofweg op drie pijlers watersport de rust van de Waddeneilanden en de cultuur van een aantal steden en dorpen (waaronder de ldquoElf Stedenrdquo)
In de Friese economie neemt de agrarische sector traditioneel een grote rol in Tegenwoordig is deze rol kleiner dan vroeger maar het is nog steeds een relatief omvangrijke sector Bovendien heeft de Friese landbouw de laatste decennia haar processen sterk verbeterd De productiviteit van deze sector is ndash zelfs vanuit een Nederlands perspectief - zeer hoog De sterke agrarische sector heeft mede geleid tot ontwikkeling van een florerende foodsector Het aandeel van de dienstensector ligt in Fryslacircn traditioneel onder het Nederlandse gemiddelde Hoewel dit nog steeds het geval is is deze sector vanaf circa 1995 een flinke inhaalslag aan het maken Binnen de dienstensector in Fryslacircn heeft vooral financieumlle dienstverlening een relatief groot aandeel Andere gebieden waarin Fryslacircn sterk is zijn de metaal- en elektrosector en watertechnoshylogie
Fryslacircn en de Friezen kennen een sterke identiteit Ze hebben een eigen taal volkslied en vlag en onderscheiden zich hiermee van de rest van Nederland Hierdoor bestaat er een grote sociale cohesie Dit speelt met name in de dorpen een grote rol in het dagelijkse leven
Zwakten Wat zijn de beperkingen in Fryslacircn
Fryslacircn is opgebouwd uit 417 kernen waarvan 344 kernen uit minder dan 1500 inwoners bestaan Er is dus een lage mate van verstedelijking waardoor positieve agglomeratieshyeffecten uitblijven Veel van deze kleine kernen hebben te maken met een laag en dalend voorzieningenniveau Denk hierbij aan het verdwijnen van postkantoren scholen supermarkten et cetera Dit is duidelijk de negatieve keerzijde van de ruimtelijke structuur van Fryslacircn
Fryslacircn is de provincie die voorop loopt met vergrijzing Nergens in Nederland zijn er zo weinig jongeren In combinatie met een lage arbeidsparticipatie van ouderen en vrouwen heeft dit een negatief effect op de economie Overigens neemt de arbeidsparticipatie vooral van vrouwen de laatste jaren wel sterk toe
Er zijn in Fryslacircn weinig grote industrieeumln en het MKB heeft een groot aandeel in de werkgelegenheid Dit zou een van de oorzaken kunnen zijn van de lage RampD-inspanningen in de provincie Het wordt ook als oorzaak genoemd van de lagere arbeidsproductiviteit maar het is niet duidelijk of dat geheel terecht is In de samenstelling van de werkgelegenshyheid valt op dat de quartaire sector (zorg onderwijs overheid et cetera) sterk oververtegenwoordigd is Het aandeel van bedrijven dat producten en diensten afzet buiten de provincie (stuwende bedrijvigheid) is relatief beperkt
F R I E S E I C T - I N N O V A T I E A L L I A N T I E 46
Verschillende bronnen refereren aan de lage kwaliteit van het onderwijs in Fryslacircn Hierbij speelt het ontbreken van een universiteit een rol Door de afwezigheid van een universiteit behouden Vwo-leerlingen minder binding met Fryslacircn Hoger opgeleiden trekken hierdoor weg naar omliggende regiorsquos en de stroom hoger opgeleiden naar Fryslacircn is vrij beperkt Het gevolg is een braindrain Opvallend is het lage gemiddelde niveau van de leerlingen die de basisschool verlaten Er is geen overeenstemming over de oorzaak hiervan Een ander opvallend element is de aanwezigheid van achterstandswijken in Fryslacircn Hoewel dit vaak als een probleem van grote steden wordt gezien kampen ook veel dorpen en steden in (vooral Noord-)Fryslacircn met deze problematiek
Kansen Welke mogelijkheden biedt de omgeving
In Nederland neemt het aandeel 65-plussers van de totale bevolking toe Deze bevolkingsgroep geeft meer geld uit aan recreatie en aan zorg Een deel kiest zelfs voor het verhuizen naar een prettigere omgeving en gaan hoogwaardiger wonen Fryslacircn kan profiteren van deze demografische ontwikkeling door voorzieningen te treffen voor deze groep Hierbij zou ze zich kunnen profileren als het lsquoFlorida van het Noordenrsquo Door koploper te zijn met woon-zorgconcepten kan er een nieuwe markt ontstaan Doordat leeftijdssamenstelling van de groep vakantiegangers verandert zal er ander type vraag naar voorzieningen en activiteiten ontstaan Ook hierop kan worden ingespeeld Ook zorgtoerisme kan interessante mogelijkheden bieden voor Fryslacircn
Fryslacircn zou extra middelen kunnen aantrekken door aanspraak te maken op verschillende (Europese) fondsen Doordat Fryslacircn door sommige beleidsorganen wordt gezien als een achterstandsgebied komt men in aanmerking voor specifieke fondsen Maar er zijn ook generieke (Europese) fondsen waarop aanspraak gemaakt kan worden
Waar Fryslacircn beperkt profiteert van positieve agglomeratie-effecten beginnen sommige delen van de Randstad negatieve agglomeratie-effecten te ervaren zoals hoge grondprijzen verkeerscongestie en verpaupering van wijken Indien Fryslacircn goed digitaal ontsloten is kan het voor sommige organisaties interessant zijn om naar Fryslacircn te verhuizen
Groeiende aandacht voor (duurzame) energie en watertechnologie kan voor Fryslacircn kansen bieden De ruimtelijke structuur biedt bijvoorbeeld mogelijkheden voor het opwekken van zonne-energie of biomassa Ook het (zoute en zoete) water biedt hiertoe mogelijkheden De kennis die Fryslacircn heeft op het gebied van watertechnologie kan in de toekomst misschien in een bredere markt worden toegepast
De stijgende voedselprijzen zullen voor Fryslacircn grosso modo een positief effect hebben Zowel de agro- als de foodsector die een groot gedeelte van de stuwende bedrijvigheid vertegenwoordigen kunnen hier van profiteren
Bedreigingen Hoe kan de omgeving Fryslacircn schaden
De beperkte stuwende bedrijvigheid maakt Fryslacircn afhankelijk van andere inkomstenstroshymen uit Nederland Denk hierbij aan inkomsten uit sociale verzekeringen uitkeringen maar ook inkomsten uit de zorg Verandering in nationaal beleid kunnen hierdoor grote consequenties hebben voor de Friese economie en samenleving Ook inkomsten uit de landbouwsubsidies van de EU maken Fryslacircn kwetsbaar De Europese Unie reserveert jaarlijks bijna de helft van haar begroting voor het Gemeenschappelijk Landbouwbeleid Onder andere door de toetreding van nieuwe EU lidstaten kunnen deze middelen onder druk komen te staan
F R I E S E I C T - I N N O V A T I E A L L I A N T I E 47
Een andere bedreiging is de filiaaleconomie Veel bedrijfsvestigingen vooral in de zakelijke dienstverlening zijn nevenvestigingen De hoofdkantoren zitten veelal in de Randstad Deze locaties zijn hierdoor voor een groot deel afhankelijk van beslissingen die op andere plaatsen worden genomen
De internationalisering van de economie zorgt voor extra concurrentiedruk Vooral de lageropgeleiden ervaren een steeds grotere druk uit lagelonenlanden Omdat Fryslacircn relatief weinig hoogopgeleiden kent kunnen de negatieve consequenties van globalisering groter zijn dan in andere delen van ons land
F R I E S E I C T - I N N O V A T I E A L L I A N T I E 48
Bijlage 2 Additionele kerncijfers
Onderwijs
Fryslacircn heeft geen universiteit Het aantal studenten dat in Fryslacircn woont en een mastershydiploma ontvangt is zeer laag circa 200 per jaar Wel kent Fryslacircn enkele HBO-instellingen Toch is het aantal studenten dat een bachelorgraad ontvangt relatief beperkt vergeleken met andere provincies18
Geslaagden HBO Bachelor (naar woonplaats student)
0
2000
4000
6000
8000
10000
12000
14000
2000 2001 2002 2003 2004 2005
Groningen
Friesland
Drenthe
Overijssel
Flevoland
Gelderland
Utrecht
Noord‐Holland
Zuid‐Holland
Zeeland
Noord‐Brabant
Limburg
Figuur 10 Ontwikkeling van het aantal HBO Bachelor afgestudeerden in de Nederlandse provincies
Het aantal banen in het onderwijs is in Fryslacircn relatief hoog Dit is opmerkelijk gezien het ontbreken van een universiteit19
18 CBS ndash Statline [25]
19 LISA - bewerkt door Dialogic [27]
F R I E S E I C T - I N N O V A T I E A L L I A N T I E 49
Relatief aantal banen (Onderwijs)
50
55
60
65
70
75
80
85
90
2003
2004
2005
2006
2007
Groningen
Friesland
Drenthe
Overijssel
Gelderland
Flevoland
Utrecht
Noord‐Holland
Zuid‐Holland
Zeeland
Noord‐Brabant
Limburg
Figuur 11 Ontwikkeling van het relatief aantal banen in het onderwijs in de Nederlandse provincies
Zorg
Een manier om de omvang van de zorgsector te bepalen is het aantal ziekenhuisbedden In Fryslacircn zijn er relatief weinig bedden per inwoner ten opzichte van andere provincies Gezien de hoge mate van vergrijzing is dit opmerkelijk20
Hospital beds per million inhabitants
0
100
200
300
400
500
600
700
800
1993
1994
1995
1996
1997
1998
1999
2000
2001
2002
Groningen
Friesland
Drenthe
Overijssel
Gelderland
Flevoland
Utrecht
Noord‐Holland
Zuid‐Holland
Zeeland
Noord‐Brabant
Limburg
Figuur 12 Ontwikkeling van het aantal ziekenhuisbedden in de Nederlandse provincies
Een andere indicator van de relatieve omvang van de zorgsector is het relatief aantal banen Hier valt vooral op dat zich in 2006 een flinke daling voordeed21
20 European Commission - Eurostat [26] 21 LISA - bewerkt door Dialogic [27]
F R I E S E I C T - I N N O V A T I E A L L I A N T I E 50
Relatief aantal banen (Zorg)
120
130
140
150
160
170
180
190
2003
2004
2005
2006
2007
Groningen
Friesland
Drenthe
Overijssel
Gelderland
Flevoland
Utrecht
Noord‐Holland
Zuid‐Holland
Zeeland
Noord‐Brabant
Limburg
Figuur 13 Ontwikkeling van het relatief aantal banen in de zorg in de Nederlandse provincie
F R I E S E I C T - I N N O V A T I E A L L I A N T I E 51
Figuur 14 Overzicht van de relevante ICT Projecten in Fryslacircn
F R I E S E I C T - I N N O V A T I E A L L I A N T I E
Zo
rg
Zorg
Net
Frie
slan
d (
SG
)
Car
dio
logie
net
wer
k Fr
iesl
and
(MCL
NSD
)H
uis
van
het
Hed
en (
GEEF)
Tel
econfe
renci
ng v
ia Z
NF
(SG
)
Tel
econsu
ltat
ie A
mel
and (
CI
ZTS)
Virtu
eel bez
oek
uur
(ZTS
ZSA)
Virtu
ele
Thuis
zorg
(PF
KN
TH
FL)
Pasa
na
(Nijfinst
er)
Thuis
zorg
het
Fries
e La
nd
(N
ijfinst
er)
Sm
art
Car
ing C
om
munitie
s(D
T2015
Nijfinst
er)
O
TTO
(RIF
)
Ket
enZorg
Frie
slan
d
EPD
sch
akel
punt
OZIS
(SG
)
Sm
art
Car
ing C
om
munitie
s(D
T2015)
Ske
wie
l Try
nw
alden
Van
A n
aar
B(e
ter)
pap
ierloos
(SG
)Virtu
ele
HAP
Frie
slan
d (
SG
)
Web
dokt
er (
HZL)
Leer
-Zorg
port
al (
PF
MCL
TFW
G
GZ
RF)
Zorg
Dom
ein F
ries
land
Support
Fry
slan
JGZ p
lus
ouder
port
aal (T
FW)
Zorg
Net
Frie
slan
d p
ort
al (
SG
)
Dig
itaa
l Thuis
hote
l (P
F)
Foar
Elk
oar
(VFG
CIZ
ZF
FZ
en
ZKF )
Een
duid
ig p
atieuml
ntp
ort
aal (S
G)
Toer
ism
e m
et z
org
Zorg
Innova
tie
Foru
m
N
twurk
Fries
land
On
derw
ijs
Ser
ious
gam
es f
acto
ry (
NH
L)
Kla
sseg
las
(KN
)
Wad
den
cam
pus
(KN
RFP
)
Wad
den
cam
pus
(KN
RFP
)
Vid
eoco
nfe
renci
ng B
oger
man
(SB)
Frie
slan
d L
eern
etw
erk
(NH
L)
Inte
rnet
acad
emie
(N
HL)
Ener
gie
k (K
N
RFP
)
EdyF
rysk
(PF
)
Did
icla
ss (
NH
L)
Onlin
e lo
ket
Frys
lan (
PF)
Tom
ke (
Afucirc
k en
Bib
lioth
eeks
ervi
ce F
r ysl
an)
Vee
nques
t (N
HL)
Inte
rnet
acad
emie
(N
HL)
N
twurk
Fries
land
Overh
eid
ISZF
(ISZF)
NO
FA (
NO
FA)
Kle
ine k
ern
en
IPTV
Gam
enat
ions
(PF
KN
)
Doar
psb
acircn (
SD
)
Vital
Rura
l Are
a (N
ijfinst
er
NO
FA
RFP
TH
FL
KN
)Fr
oek
sTV (
FR-I
X
IV)
Virtu
ele
loke
tten
(KN
)
NO
FA (
NO
FA)
Vital
Rura
l Are
a (N
ijfinst
er
NO
FA
RFP
TH
FL
KN
)
Kij o
p I
T s
poor
(PF)
Doar
psb
acircn (
SD
)
Onts
luitin
g d
orp
sarc
hie
ven
(SD
W)
Am
bula
nte
han
del
(KN
N
BL
D
oar
psb
an)
N
twurk
Fries
land
MK
B
To
eri
sme
Gam
efes
tiva
l ldquoG
-Am
elan
drdquo
(NH
LG
ame
Val
ley
PF
en K
N)
3D
Vis
ual
isat
ies
(NH
L G
L P
F)
Frys
lacircn G
ames
(PF
)
Sucircke
rei (P
V
AN
WB
GD
LP
P)
Frys
lacircn R
ing (
PF)
Inte
ract
ieve
hots
pots
(KN
)
Nat
uurw
ebca
m (
VVV A
mel
and)
Bre
edst
rate
n (
NO
FCO
M)
ND
IV (
Syn
tens)
NO
FCO
M (
NO
FA
MKB N
OO
RD
Eal
a Fr
ya F
rese
na
(II
I)
KN
RFP
en O
NO
F)
Fiet
sroute
pla
nner
(FB
)
E-T
sjer
ke (
PF)
Toer
istisc
he
E-b
usi
nes
s (P
F)
Mobik
om
(PF
SVD
et
c)
Toer
ism
e m
et z
org
Zorg
eloos
Frys
lacircn (
PF)
Dig
ital
e w
ater
psp
ort
pas
(PF
)
Eile
en
N
twurk
Fries
land
Bijlage 3 Overzicht relevante ICT Projecten in Fryslacircn
Gam
ing
Bre
ed
ban
d
Beeld
com
shym
un
icati
e
Kete
nd
igit
alshy
iseri
ng
Inte
rnett
oeshy
pass
ing
po
rtal
Mob
iele
to
ep
ass
ing
en
Ove
rig (
wet
ensc
hap
pel
ijke
) in
itia
tiev
en
Frie
se S
olla
rchal
lenge
Blu
e Ener
gy
(WETSU
S)
52
Literatuur [1] RUG (2003) Arbeidsproductiviteit in Fryslacircn Een analyse van het niveau en de groei van 1990-2000 Onderzoek in opdracht van Gedeputeerde Staten van de Provincie Fryslacircn en de Kamer van Koophandel Fryslacircn URSI-rapport 305
[2] van der Elst-van der Lans Michelle Piet Rijk (2006) Lokale bedrijvigheid leefbaarheid en sociale vitaliteit in het landelijk gebied van Friesland LEI Den Haag
[3] Provincie Fryslacircn (2007) Sociaal Rapport Fryslacircn 2007
[4] Valentijn Bolhuis (2005) Friese sterkten in economisch perspectief Toekomstvisie op de ruimtelijk-economische ontwikkeling van de provincie Friesland RUG
[5] CBS (2007) Inwoners Randstad verdienen het meest httpwwwcbsnlnlshyNLmenuthemasinkomen-bestedingenpublicatiesartikelenarchief20072007-2240shywmhtm
[6] Meester Wilhelm J amp Pieter H Pellenbarg (2001) Changing regional images Are regional marketing campaigns successful Paper for the 41st European Congress of the Regional Science Association Zagreb 2001
[7] CPB (2006) Reactie op Probleemanalyse Zuiderzeelijn
[8] AD (2008) Toename van zwakke scholen
[9] Verwey Jonker instituut Kinderen in Tel Databoek 2006
[10] Verwey Jonker instituut Kinderen in Tel Databoek 2008
[11] Ministerie van EZ (2007) Koers Noord op weg naar pieken Duurzame groei door omschakeling naar een kenniseconomie
[12] Stelder (2002) Regionaal Economische Verkenningen 2002 Groningen Friesland en Drenthe
[13] Stelder Broersma J van Dijk (2008) Noordelijke Arbeidsmarkt Verkenning 2008
[14] Broersma Lourens en Jouke van Dijk (2006) Het belang van de industrie in het Noorden 1950-2025 Onderzoek in opdracht van de Stichting TxU Noord-Nederland Groningen Faculteit Ruimtelijke Wetenschappen Rijksuniversiteit Groningen URSI-research report nr 316
[15] Provincie Friesland (2002) Nota sociaal-economisch beleid
[16] SCP (2006) Thuis op het platteland Den Haag
[17] EZ (2007) ICT agenda 2008-2011 De gebruiker centraal in de digitale Dienstenmaatschappij Den Haag
[18] WRR (2008) Innovatie Vernieuwd opening in viervoud Amsterdam University Press Den Haag Amsterdam
[19] Provincie Friesland (2007) Koers op Fryslacircn - Het Friese Meren Project 2e fase
[20] ECP (2008) Gaming meer dan een spelletje Den Haag
F R I E S E I C T - I N N O V A T I E A L L I A N T I E 53
[21] Provincie Friesland (2007) Fryske Fiersichten wurkprogram 2009 - 2011
[22] Provincie Friesland (2006) Fryslacircn toeristische topattractie in Nederland van de Provincie Fryslacircn
[23] Ministerie van VWS (2003) Quick Scan Kleine Kernen Den Haag
[24] Ministerie van Economische Zaken (2006) Verslag Innovation Lecture Den Haag
[25] httpstatlinecbsnl
[26] httpeceuropaeueurostat
[27] httpwwwlisanl
[28] ING (2007) Starterscampagne
[29] Vital rural area project activities annex 7
[30] Dialogic (2006) Initiatieven voor het bevorderen van eSkills van de beroepsbevolking in zes Europese landen Utrecht
[31] Rutten amp Koops (2007) Creatieve industrie en informatie- en communicatietechnologie in Noord Nederland Rapport naar aanleiding van de Noordermatch 2007
[32] Henry Chesbrough Open Innovation The new imperative for creating and Profiting from TechnologyHarvard business school Press
F R I E S E I C T - I N N O V A T I E A L L I A N T I E 54
Auteurs
drs Sven Maltha iring Reg Brennenraedts drs Hugo Gillebaard
Contact
Secretariaat Friese ICT-innovatie Alliantie pa Hooghiemstraplein 33-36 3514 AX Utrecht Tel +31 (0)30 215 05 80 Fax +31 (0)30 215 05 95 malthadialogicnl
4 Visie op ICT-innovatie in Fryslacircn
41 Inleiding
De Friese ICT-innovatie Alliantie beoogt met slimme inzet van ICT economische en maatschappelijke innovatie in Fryslacircn te versterken en te versnellen Omdat de wereld en ook Fryslacircn snel verandert heeft de Kerngroep een aantal toekomstbeelden voor 2020 samengevat in een mindmap Vanuit deze toekomstbeelden gecombineerd met de uitkomsten uit de SWOT-analyse en bijbehorende discussies heeft de Kerngroep haar centrale visie een missie en bijbehorende concrete ambitie voor de komende twee jaar geformuleerd Deze visie wordt in dit hoofdstuk gepresenteerd
42 Toekomstbeelden van Fryslacircn anno 2020
De Kerngroep heeft haar stip aan de horizon bepaald met behulp van mind mapping De mindmap in Figuur 8 is een synthese van de afzonderlijke mindmaps van de verschillende Kerngroepleden Iedere deelnemer kreeg de opdracht om een eigen mindmap samen te stellen met als leidend thema Fryslacircn anno 2020 De toekomstbeelden tonen enerzijds een duidelijke wens voor behoud van de Friese kernkwaliteiten zoals het unieke landschap (in alle diversiteit) de kwaliteit van leven kleinschaligheid in de economie de eigen identiteit en cultuur De beleving van deze Friese kwaliteiten staat dan ook centraal in een aantal mindmaps
De toekomstbeelden die de leden van de kerngroep hadden zijn verder concreet gemaakt Beelden die werden aangereikt zijn onder andere het Florida van Nederland een Internationaal Recreatiepark locatiegebonden informatiediensten voor toeristen (digital awareness) en zogenaamde farm factories als werklocatie Bij al deze beelden lag een sterk accent op duurzame economische ontwikkeling en bewustwording van de schaarse resources bij de burger toerist werknemerwerkgever en consument Daarnaast kent Fryslacircn in 2020 een sterke vergrijzing en ontgroening met een grote behoefte aan zorgshyen oudedagsvoorzieningen en mogelijkheden voor long-life-learning Tevens vormt betere scholing voor de jeugd een belangrijk aandachtspunt Fryslacircn zal onder meer met aantrekkelijke (sport)faciliteiten de jeugd middelen en perspectief moeten bieden voor ontplooiing werk en beleving om een verdere lsquobraindrainrsquo te voorkomen
Verder besteden de opgestelde mindmaps aandacht aan (het open staan voor) invloeden van buitenaf De opkomst van de genetwerkte (stedelijke) samenleving vraagt om meer aandacht voor sociale cohesie in de wijk Dit biedt tal van mogelijkheden op het gebied van sociale innovatie Met inzet van ICT (slimme meters en sensoren) kan de leefomgeving van de milieubewuste burger (bijvoorbeeld CO2-reductie) en de gezondheidsbewuste burger (bijvoorbeeld beperking van fijnstof) verbeteren De opkomst van nieuwe werkvormen vraagt om andere infrastructurele voorzieningen en diensten (communicatie mobiliteit huisvesting identiteit) Denk bijvoorbeeld aan het groeiende aantal ZZPrsquoers die actief zijn binnen verschillende organisaties en werken op verschillende locaties Openstaan voor mondiale ontwikkelingen en in contact staan met de internationale samenleving is hier het credo Deze toekomstbeelden beschrijven het adaptieve vermogen van Fryslacircn om in te spelen op trends die van invloed zijn op wonen werken leren en ondernemen
In het merendeel van de toekomstbeelden staat de gebruiker (als burger leerling leerkracht patieumlnt werknemer ondernemer et cetera) centraal Dankzij vraagsturing
F R I E S E I C T - I N N O V A T I E A L L I A N T I E 23
draait de burger aan de knoppen van het beleid bij gemeenten en provincie (policy pull) Deze gebruiker wordt eveneens nauw betrokken bij experimenteeromgevingen gericht op het realiseren van innovatieve en effectieve producten en diensten Bij een dergelijke inzet van ICT kan de zogenaamde sociale innovatie (zoals toegelicht in sect 22) in Fryslacircn worden bevorderd
Gro
en
Jeugd
Grijs
Frie
secu
ltuur
Gebru
iker
BEHOUD CONSERVERING
DYNAMIEK ADAPTIEF
Kw
alitei
t va
n lev
en
Eig
en k
rach
t
Gen
etw
erkt
Ste
del
ijk
Leve
n
ldquoLiv
ing lab
rdquo
Tel
ewer
ken
Wat
erev
enem
ente
n
bull Flo
rida
van
NL
bull Gen
iete
n va
n ou
de d
agbull G
ezon
dhei
dbull B
esch
ikba
arhe
id lo
catie
gebo
nden
pro
duct
enbull V
estig
ings
klim
aat
bull Dig
ital a
war
enes
sbull C
reat
ieve
bro
edpl
aats
enbullD
uurz
aam
heid
bull Mob
ilitei
tbull V
irtue
le w
erkp
lekk
en
Gro
ene
ruim
te a
lskw
alite
it va
n Fr
ysla
nlsquoC
radl
e to
Cra
dlersquo
Smal
l is
beau
tiful
lKl
eine
ker
nen
Farm
fact
orie
sC
ross
-sec
tora
le d
iens
tver
leni
ng
Nie
uwe
zorg
conc
epte
n z
org
op m
aat
Zorg
op
afst
and
lang
er th
uisw
onen
Perm
anen
te e
duca
tie
bull Bel
even
isse
nbull O
nder
wijs
bull Spo
rtbel
evin
gbull O
verle
ving
stoc
hten
bull E-le
arni
ngbull O
ntgr
oeni
ng
Prom
otie
His
toris
che
plaa
tsen
Bel
evin
gR
eize
n en
pro
mot
ie (r
ecre
atie
)H
ande
l stim
uler
enLo
cale
indu
strie
(wat
er
agrif
ood)
Wer
kgel
egen
heid
ldquoWie
verd
ien
t w
at
vo
or
wie
rdquo
bull Sol
idar
iteit
in d
e w
ijkbull O
pen
voor
mon
dial
e on
twik
kelin
gbull I
CT
om s
ocia
le in
nova
tie te
stim
uler
enbull m
eten
CO
2fij
nsto
fbull Z
ZPv
erza
mel
gebo
uwen
bull slim
me
met
erka
stbull V
eilig
heid
pr
ivac
ybull C
amer
acr
isis
behe
ersi
ng
ldquoFry
slan
is
geen
eilan
d -
sta o
pen
vo
or
dyn
am
isch
e w
ere
ldrdquo
Gro
ots
chalig
eexp
eri
men
teer
om
gevin
gen
Kul
turh
us n
ieuw
e st
ijl
Opt
imal
e be
reik
baar
heid
van
pub
lieke
voo
rzie
ning
en
Eig
en lo
kale
pro
duct
ie (S
LOW
)
ldquoPo
licy
pu
llrdquo
(bu
rger
cen
traal
bij
e-g
ov)
Loka
le p
roduct
en
ldquoWik
i-w
orl
drdquo
Figuur 8 De gecombineerde mindmaps lsquoFryslacircn 2020rsquo van de leden van de kerngroep
F R I E S E I C T - I N N O V A T I E A L L I A N T I E 24
-
43 Visie van de Kerngroep
In het volgende kader is de visie van de Kerngroep verwoord gebaseerd op de uitkomsten van mindmaps en SWOT-analyse (zie sect 33) en de bijbehorende discussies
Visie van de Kerngroep
ldquoFryslacircn dient zich sterk te profileren op de themarsquos duurzaamheid ouderen jeugd en cultuur om in een open omgeving een antwoord te bieden op een snelveranderende sociaaleconomische omgeving (zowel nationaal als mondiaal)rdquo
Aandachtspunten hierbij zijn
bull Kernkwaliteiten behouden en uitbouwen bedreigende zwaktes neutraliseren
bull Ruimte creeumlren voor pilotprojecten en een experimenteeromgeving voor nieuwe dienstverlening en duurzame productie
bull Fryslacircn positioneren als internationaal recreatiepark
bull Fryslacircn profileren als duurzame innovatieve economie
bull ICT als enabler voor vernieuwing doet organisaties veranderen (vakmanschap als driver ICT als hulpmiddel)
bull ICT als enabler draagt bij aan vernieuwing en verbetering van de kwaliteit van onderwijs (gezondheids)zorg en welzijn
bull Successen en unieke sterkten grootschalig uitdragen
bull Alleen die activiteiten krijgen prioriteit waarin ICT de lsquoversnellerrsquo is van een vraag gestuurde ontwikkeling
44 Missie
De Friese ICT-innovatie Alliantie zal vraaggestuurde inzet van ICT gericht op duurzame economische ontwikkeling en sociale innovatie met behoud en uitbouw van de Friese kernkwaliteiten actief stimuleren Met open vizier en in verbinding met de mondiale ontwikkelingen wil de Alliantie ambities vergroten en zwakten op het gebied van onderwijs vergrijzing ondernemingscultuur in sterkten veranderen Met ICT kunnen genoemde domeinen en bedreigingen cross-sectoraal profiteren van de sterktes in ondermeer cultuur recreatie (water) sport zorg en op vakmanschap gerichte maakindustrie
Missie statement
Met cross-sectorale maatschappijgerichte ICT-oplossingen biedt de Friese ICT-innovatie Alliantie een verbindende schakel voor duurzame en sociale innovatie in Fryslacircn
Slogan
Fryslacircn onderneemt duurzaam met slimme ICT
Ambitie
Drsquor op en drsquor over
F R I E S E I C T - I N N O V A T I E A L L I A N T I E 25
45 Ambitie
Uit de geformuleerde visie en bijbehorende missie leidt de Kerngroep een krachtige en concrete ambitie af Voor een periode van twee jaar zet de Kerngroep onder de vlag van de Alliantie een vijftal projectgroepen op die elk eacuteeacuten of meerdere projecten tot uitvoering brengen Voor elke projectgroep geldt de realisering van minimaal eacuteeacuten project met een voorlopersrol voor de provincie Fryslacircn binnen twee jaar De pilotprojecten dienen vanaf de start gebaseerd te zijn op duidelijke probleem- en vraagsstellingen In april 2009 moet er voor elke projectgroep een plan van aanpak gereed zijn Uiterlijk medio 2009 zijn volledig uitwerkte businessplannen beschikbaar met instemming van de deelnemers en bijbehorende financiering om concreet uitwerking te kunnen geven aan verschillende onderdelen van de pilotprojecten Voor sommige projecten geldt dat in een eerder stadium gestart kan worden omdat hiervoor al de noodzakelijke stappen zijn gezet in lopende initiatieven
De (pilot)projecten hebben als achterliggende doelstelling dat zij werkgelegenheid creeumlren olievlekwerking kennen en na een succesvolle pilot zelfstandig door de markt worden gedragen De (pilot)projecten moeten een beweging en een omgeving creeumlren waar een zuigende werking vanuit gaat voor zowel bedrijven en instellingen uit Fryslacircn als van daarbuiten Zo kunnen rondom de projecten clusters van economische enof maatschappeshylijke activiteiten ontstaan Onze ambitie is Drsquor op en drsquor over
46 Criteria projectgroepen
De Kerngroep heeft zorgvuldig focus aangebracht in een long-list aan gegenereerde projectideeeumln en daarmee gebruik gemaakt van volgende criteria en aandachtspunten De criteria zijn ook te gebruiken ter monitoring van de individuele projecten
Aandachtspunten en criteria voor projecten
bull Vraaggestuurd en oplossingen voor concrete problemen
bull Oplossingen binnen strikte kaders moeten meetbaar zijn
bull Grensverleggend en verschil makend voor Fryslacircn
bull Eerste evaluatie binnen een tijdsduur van twee jaar
bull Voorbeeldwerking
bull Modulariteit
bull Duurzaam
bull Samenwerking stimulerend
bull Hergebruik van resultaten elders
bull Inzet van deskundigen bij aanvraag opzet projectteams analyse aanbevelingen
bull Inzicht in noodzakelijke investeringen personeel capaciteit
bull Mogelijkheden voor kruisbestuiving
bull Integrale benadering enof cross-sectoraal
bull Voldoende draagvlak bij politiek en in het veld
bull Uitzicht op economische spin-off
bull Verbetering van de Friese werkgelegenheid
F R I E S E I C T - I N N O V A T I E A L L I A N T I E 26
47 Monitoring en afstemming
Om de voortgang te bewaken zullen de Kerngroepleden de pilotprojecten per kwartaal kritisch monitoren en zo nodig bijsturen De hiervoor genoemde criteria zullen bij deze monitoring worden toegepast Indien de tussentijdse resultaten ontoereikend zijn of de perspectieven voor succes uitblijven zal de Kerngroep namens de Alliantie een negatief advies uitbrengen aan de subsidieverstrekker(s) of zelfs een voorstel tot stopzetting doen De frequentie van (voortgangs)rapportages zullen samenvallen met de terugkoppelmoshymenten die zijn afgestemd met de subsidieverstrekker(s)
Na twee jaar zullen de projectresultaten worden geeumlvalueerd Bij deze evaluatie zullen ook relevante gebruikers cq overheden zorg- of onderwijsinstellingen industrie en MKB en particuliere of overige maatschappelijke organisaties betrokken worden
F R I E S E I C T - I N N O V A T I E A L L I A N T I E 27
5 Roadmaps projectgroepen
51 Inleiding
In dit hoofdstuk bespreken we zes roadmaps voor de geselecteerde projectgroepen Deze roadmaps vormen samenvattingen van de inhoudelijk uitwerkingen die voorzien zijn in de verschillende projectgroepen Hierbij volgen we een sjabloon dat antwoord geeft op de volgende vragen
bull Welke probleem wordt opgelost welke behoefte staat centraal
bull Voor welke doelgroep
bull Welke doelstelling wordt nagestreefd
bull Welke unieke toegevoegde waarde economisch potentieel is voorzien
bull Welke concrete resultaten zijn te verwachten
bull Welke partijen kunnen deelnemen
In de volgende paragrafen is de roadmap per projectgroep nader uitgewerkt Iedere roadmap beoogt op hoofdlijnen een totaalconcept te beschrijven Voor de projectgroep Zorg zijn twee afzonderlijke roadmaps opgenomen namelijk voor de projecten lsquoZorg op afstandrsquo en lsquoQwiekrsquo
52 Draadloze Friese meren
Probleem Fryslacircn wil draadloze breedband dienstverlening inzetten om meer watertoeristen langer en intensiever aan Fryslacircn te binden Veel watertoeristen komen naar Fryslacircn en begeven zich daarbij op de Friese meren en kanalen Hun economische waarde beperkt zich vaak tot de verhuurder en aangrenzende horecagelegenheden Watertoeristen zijn zich onvoldoende bewust van de mogelijkheden in de desbetreffende regiorsquos Door gebrekkige informatievoorziening blijft toch al seizoensgebonden economisch potentieel onbenut Daarnaast zorgt de confrontatie tussen beroepsvaart en de recreatieve watersporter regelmatig voor onveilige situaties
Doelgroep Fryslacircn kent jaarlijks ruim 15 miljoen overnachtingen van watersportshytoeristen 15 Daarnaast recreeumlert de eigen bevolking van Fryslacircn ook intensief op en rond het water
15 Toerdata Noord Toerisme in cijfers 2007
F R I E S E I C T - I N N O V A T I E A L L I A N T I E 29
Doelstelling Ontwikkel en implementeer in twee jaar met inzet van de nieuwste communicatietechnologieeumln die draadloze toepassingen die in het decennium daarna Fryslacircn aantoonbaar sociaaleconomisch versterken
Voor een betere beleving en benutting van Fryslacircn wordt vanuit een gebruikersperspectief ICT ingezet ter
bull Verhoging economische spin-off Friese middenstand
- Dynamische Point-of-interest tafel aan het water
- Exposure voor evenementen concerten exposities etc
bull Verrijking vaarroute-informatie
- Overheidsinformatiedienst actuele brugtijden brughoogshyten vaardiepte gekoppeld aan waterstand tijdelijke obstakels boeicooumlrdinaten en weerbericht (stormwaarshyschuwing)
- Adviesvaarsnelheid breedte vaarweg + belading
- Beroepsvaartalert drukke kruisingen
- Ligplaats reservering + voorzieningen
bull Verhoging servicegraad veiligheid op het water
- Zorg op het water waterambulance Sneek Thuiszorg aan boord telegeneeskunde track amp trace
- Wegenwacht op het water bootbenodigdheden en reparashyties (motorpech zeilmaker brandstof touw en tuigage) + e-diagnose
Toegevoegde waarde Nieuwe draadloze en schaalbare tweeweg breedbandinfrastructuur versnelt de ontwikkeling van digitale (maatschappelijke) dienstverlening
1 Locatiegebonden breedband informatiediensten (interessante locaties evenementen voorzieningen etc) op mobiele en vaste monitoren van zakformaat tot megaschermen
2 Dedicated tweewegverbinding (oa hulpdiensten)
3 Track and trace van schepen (verhuurbedrijven hulpdiensten locale serviceproviders)
4 Live draadloze narrowcasting (zeilwedstrijden muziekshytheaterregistratie)
5 Persoonsgebonden routeplanner (ingang kinderen 65+ sportgezondheid historie natuur culinair etc)
6 E-reserveringssysteem voor jachthavens avondje uit etc
7 Virtuele radar
8 VOIP communicatie in het buitengebied
9 Fryslacircnpas (naast marketing ook Elektronisch Schip Dossier)
F R I E S E I C T - I N N O V A T I E A L L I A N T I E 30
Concrete resultaten Interactie tussen wal en water draagt bij aan seizoensverlenging doelgroepverbreding en intensivering van bestedingen per watertoerist Bij evenementen zoals de Sneekweek krijgt de Friese economie slechts een korte impuls waar slechts een deel van de omliggende bedrijvigheid van kan profiteren Door de verhoogde interactie tussen wal en water zal de Friese middenstand (horeca jachthavens bootbenodigdheden etc) 5 extra omzet worden gerealiseerd Daarnaast beperkt het hoogseizoen van watertoeristen zich momenteel tot de zomermaanden Door het bieden van extra servicegraad eveneens in voor- en naseizoen en aanvullende informatie (incl virtuele vakantievoorpret) beoogt dit project deze periode te verlengen De verwachte resultaten zijn
bull Weersonafhankelijke uitbreiding toeristenseizoen van gemiddeld twee naar vijf maand per jaar
bull Vergroting uitgaven per toerist per dag met 5 Invoering Sneekweek 2009 en uitbreiding met straal van tien km in 2010
bull vergroting van de structurele werkgelegenheid in het werkingsshygebied met 5 te realiseren in de hightech productie- en dienstensectoren
Samenstelling (Potentieumlle) samenwerkingspartners zijn onder andere ziekenhuizen ondernemersverenigingen kennisinstellingen infrastructuuraanbieders softwareontwikkelaars lokaal MKB gemeenten provincie
F R I E S E I C T - I N N O V A T I E A L L I A N T I E 31
53 Zorg op afstand (ZoA) Pilot lsquohartfalenrsquo
Probleem Zorg op Afstand (dat is preventie diagnose behandeling en monitoring onafhankelijk van tijd en plaats) wordt gezien als deacute oplossing om de enorme discrepantie tussen vraag en aanbod in de zorg (in 2025 kan nog maar 60 van de zorgvraag beantwoord worden) het hoofd te kunnen bieden
De businesscase voor zorg op afstand is echter nog nergens echt gerealiseerd Dit heeft vele oorzaken maar de belangrijkste zijn wel
bull Geen goede integratie met bestaande systemen waardoor Zorg op Afstand naast en niet in plaats van bestaande zorg komt
bull Geen onderlinge samenhang Initiatieven sluiten niet op elkaar aan Patieumlnten en burgers krijgen met meerdere kastjes of systemen te maken en zullen het idee niet adopteren Innovatieve aanbieders krijgen daardoor geen goede afzet
Doelgroep De (Friese) patieumlntburger kan langer zelfstandig wonen ook op het platteland eilanden en weet zich verzekerd van voldoende zorg en veiligheid De pilot richt zich specifiek op hartpatieumlnten
Innovatieve zorgaanbieders Zij willen hun businesscase kunnen realiseren in een goede afzetmarkt
Indirecte doelgroep betreft de leveranciers voor Zorg op Afstand systemen Een gunstige afzetmarkt betekent meer werk en omzet en een beter klimaat om verder te investeren
Daarnaast is de zorgverzekeraar belanghebbend de uiteindelijke belofte van Zorg op Afstand komt dichterbij hogere arbeidsproductiviteit in de zorg meer garantie van voldoende zorg lagere kosten minder zorgen bij de patishyentburger
Doelstelling Bij de ontwikkeling van een generieke architectuur en een dienstverleningsconshycept voor Zorg op Afstand wordt de gebruiker centraal gesteld Indien mogelijk worden de activiteiten van stichting Gerrit verder opgeschaald De zorginfrastructuur en het modulair opschaalbare dienstenconcept moeten zich bewijzen via een aantal concrete pilotprojecten met een harde businesscase De pilot lsquoHartfalenrsquo vormt de eerste testcase De behoefte van de zorgclieumlnt moet bij de ontwikkeling van nieuwe diensten van meet af aan centraal staan Uitgebreid behoefteonderzoek is dan ook bij aanvang noodzakelijk
Een achterliggende doelstelling van ZoA is het opheffen van systeemfalen binnen de zorgketen ZoA vervult een vraaggestuurde brugfunctie tussen burgerpatieumlnt en zorgaanbieder Met behulp van eacuteeacuten kastje wordt monitoring op afstand en communicatie via veilige verbindingen mogelijk Belangrijkste innovatie ligt in een harde businesscase voor innovatieve zorgdiensten met voldoende integratie in de huidige installed base en betrokken partijen
F R I E S E I C T - I N N O V A T I E A L L I A N T I E 32
Toegevoegde Burgerpatieumlnt dichtbij (desgewenst mobiel) ondersteunen met zorg ICT Geeft waarde burgerpatieumlnt meer veiligheid kan langer zelfstandig wonen en doet (langer)
mee in het sociale levenmaatschappij
Bij telemonitoring wordt een hartpatieumlnt eerder uit het ziekenhuis ontslagen en vermindert het polibezoek de mortaliteit en de (her)opnamen Ook de kwaliteit van de zorg verbetert door toename van aantal contactmomenten compleet beeld door patieumlntprofiel multidisciplinaire samenwerking juiste zorgverlener voor hulpvraag sneller de juiste medicatie en besparing van reistijd door virtueel polibezoek Tenslotte leidt de ontwikkeling van de benodigde infrastructuur tot economische spin-off voor het Friese bedrijfsleven Telemonitoring creeumlert tevens faciliteiten voor exploitatie van Friese health check-up diensten met uitstralingseffecten ook buiten de provincie Voor provincie gemeenten verzekeraar (indien in samenhang) biedt ZoA veel potentie voor nieuwe producten aantrekkelijkheid zorgverlening exportproduct evenals werkgelegenheid (Fryslacircn als proeftuin zorg op afstand valley)
Concrete Realiseren van twee of drie concrete projecten waarbij een aantal nieuwe resultaten technologieeumln een definitieve inbedding in de zorgveiligheid hebben gekregen
In de eerste pilot hartfalen wordt een architectuur voor infrastructuur en het dienstverleningsconcept ontwikkeld die ook voor andere projecten bruikbaar zijn De pilot leidt ook tot de invulling van noodzakelijke centrashylegemeenschappelijke onderdelen zoals een zorgnetwerk en een gemeenschappelijke zorg-opvolgcentrale waarmee een open platform voor zorgdienstenaanbieders wordt gerealiseerd De inzet van telemonitoren moet leiden tot toepassing bij 50 van de patieumlnten met hartfalen in Fryslacircn enkele jaren na succesvolle afronding van de pilot Door telemonitoring zijn er 30 minder opnamen nodig van patieumlnten met hartfalen mortaliteit vermindert met 30 en patieumlnten worden gemiddeld twee dagen eerder uit het ziekenhuis ontslagen
Samenstelling (Potentieumlle) samenwerkingspartners zijn onder andere zorgaanbieders zorgverzekeraars aanbieder dienstenplatform provincie kennisinstellingen hardware leveranciers en infrastructuur aanbieders
F R I E S E I C T - I N N O V A T I E A L L I A N T I E 33
54 Qwiek
Probleem Zorgverleners gebruiken steeds vaker de mogelijkheden van het internet om hun (zorg)diensten aan te bieden Zij bouwen daarvoor hun eigen portalen - al dan niet beveiligd - op eigen wijze De samenhang ontbreekt vaak nog Dit levert problemen
bull De patieumlnt is onvoldoende lsquoempoweredrsquo Zij krijgen slechts een deel van de informatie en een deel van de diensten tot hun beschikking Patieumlnten kunnen niet zelf sturen
bull Elk initiatief van zorgverleners moet op zichzelf lsquokrachtigrsquo genoeg zijn om te overleven Er is weinig mogelijkheid tot aanhaken op hergebruiken van of integratie van elkaars diensten en faciliteiten De initiatieven worden moeilijk uitrolbaar en hebben relatief weinig kans van slagen
Om samenhang te creeumlren bestaan ook weer diverse initiatieven zoals portalen van ketenzorg leveranciers WMO loket Foar Elkoar Omkeer 20 (sociale netwerken) zorgdomein pointment websites van zorgverzekeraars Ook deze gaan langs elkaar heen Met alle gevaren van dien eilandvorming het niet aan (kwaliteits)eisen voldoen weinig voortgang door onvoldoende samenhangmassa en niet de minste onzekerheid bij de patieumlnt over betrouwbaarheid (is de informatie juist heb ik alle relevante informatie is zij objectief) van het gebruikte portaal dat bovendien niet vanuit klantpatieumlntperspectief of -behoefte is ingericht
Het probleem heeft geleid tot de GERRIT-challenge uitgevoerd door TNO (als gevolg van het winnen van GERRIT van de telemedicineprijs 2008) TNO kwam met de oplossing van een platform voor het uitwisselen van diensten waarmee de diverse portalen gevoed kunnen worden Dit platform heeft de werknaam Qwiek gekregen
Doelgroep Patieumlntenburgers als gebruikers van (Qwiek)diensten zoals (modules van) de webdokter (zie wwwhzclnl) e-consult (NPCF)
Zorgverleners alsook aanbieders van diensten Op termijn liggen ook andere aanbieders (zoals gemeenten)in het verschiet (gelet op WMO-loket en GGD ten aanzien van preventie en EKD)
Doelstelling Gestreefd wordt naar een oplossing en een voorbeeldproject dat nationale navolging kan krijgen Er is in Nederland nog niet iets vergelijkbaars gerealiseerd Er zijn wel vergelijkbare initiatieven op onderdelen maar er is geen geheel Als het pilotproject in Fryslacircn slaagt kan Qwiek een platform voor heel Nederland worden
Toegevoegde waarde Qwiek is een platform voor ontsluiting van zorgdiensten zodat een persoon zijnhaar eigen diensten kan afnemen om zelf de regie te kunnen nemen over zijnhaar zorg vanuit zijnhaar eigen behoefte Daarnaast biedt dit platform toegang tot andere mogelijk interessante websites voor deze persoon Het platform kan tevens voor aanbieders gebruikt worden om hun eigen portaal te verrijken met diensten van derden of om hun diensten in portalen van derden te hangen
Voordelen voor burger en directe omgeving Het platform maakt het voor een burger gemakkelijker om inzage te krijgen in relevante en betrouwbare medische en logistieke gegevens en om zelf zorgzaken te regelen vanaf een willekeurige plek (met internet) een willekeurig apparaat een willekeurig internetportaal op een willekeurige tijd
F R I E S E I C T - I N N O V A T I E A L L I A N T I E 34
Voordelen voor stakeholders lees zorgverleners Het platform biedt stakeholders de mogelijkheid om versneld een volledig dienstenpallet te kunnen bieden waar men dit individueel niet kan waardoor - een grotere patieumlntenbasis bereikt (en bediend) kan worden - meegelift kan worden met andere innovatieve toepassingen (goed voor imago) - kosten en risicorsquos gedeeld worden - individuele stakeholders zich kunnen profileren met hun eigen dienstverlening en flexibel nieuwe eigen diensten toevoegen
Concrete resultaten bull Diensten op devices van burgers waardoor patieumlntempowerment toe neemt Burgers worden ondersteund bij het zoeken en boeken van zorgverleners en kunnen hun eigen diensten (op basis van eigen behoeften noden) samenstellen op hun (draadloos) device
Voorbeelden van dergelijke diensten
bull Vanuit lsquoherhaalreceptrsquo in webdokter direct online bij verzekeraar dekking nagaan en vervolgens medicijn bij apotheek bestellen
bull Afspraken maken via lsquokijken en vergelijkenrsquo
bull Zelf bloedwaarden doorgeven (combinatieintegratie met Zorg op Afstand)
bull Het vullen van het device met diensten is erg eenvoudig hetgeen een randvoorwaarde is om te komen tot patieumlntgedreven (keten netwerk) zorg
Het Qwiekplatform is opgebouwd Qwiek stapt tussen de portals geeft synergie samenhang en massa geeft de patieumlnt betrouwbare informatie geeft de zorgverlener een extra kanaal om (multidisciplinaire) diensten aan te bieden maakt nieuwe diensten mogelijk bijv zorgcooumlrdinatie speelt in op trends en ontwikkelingen vereist samenwerking openheid is de essentie
Samenstelling (Potentieumlle) samenwerkingspartners zijn onder andere ziekenhuizen zorgdienstenverleners platformaanbieder netwerkaanbieders hard- en softwareleveranciers kennisinstellingen zorgverzekeraars
55 Sport experience Fryslacircn
Probleem De provincie Fryslacircn wordt vaak geassocieerd met sport en vooral Heerenveen heeft een rijke sporthistorie Sportstad Heerenveen zorgt ervoor dat de provincie ook een rijke sporttoekomst zal krijgen De afgelopen jaren zijn rond het stadion het SC Heerenveen de nodige sportieve projecten uitgevoerd Op dit moment bestaat Sportstad Heerenveen uit een sportcentrum (met een zwemcomplex grote sporthal turnhal squashbanen en een dojo) een gezondheidsboulevard een lifestylepassage de CIOS-opleiding van het Friesland College en uiteraard het Abe Lenstra stadion De aandeelhouders van sportstad zijn de gemeente Heerenveen SC Heerenveen en de Friesland Zorgverzekeshyraar
Binnen het concept Sportstad Heerenveen wordt er gewerkt aan de Sport Experience De Sport Experience is een (fysieke) locatie waar je als bezoeker een sportieve ervaring daadwerkelijk kan ondergaan Om het
F R I E S E I C T - I N N O V A T I E A L L I A N T I E 35
een en ander onder de aandacht te brengen en te houden bij het publiek zijn aanzienlijke promotieactiviteiten nodig Hierbij kan ICT een belangrijke rol spelen
De probleemstelling is tweeledig
1 Hoe kan inzicht gekregen worden in toeristenstromen
2 Hoe kunnen potentieumlle klanten via games worden geprikkeld om de Sportexperience te bezoeken
Doelgroep De focus ligt op jongeren in Nederland en daarbuiten
Doelstelling ICT kan als versneller van de Sport Experience dienen omdat je met virtualisatie (online gaming en 3D-simulaties) in de voorfase al aan promotie kunt doen en gebruikerservaringen kunt verzamelen (datamining) Door het koppelen van databases van verschillende Friese (toerischtische) instanties kan beter inzicht worden gekregen in de behoeften en wensen van de bezoekers van de provincie Fryslacircn
Toegevoegde waarde De toegevoegde waarde van de Alliantie ligt in het bijeen brengen van gekwalificeerde personen en hoogwaardige kennis om het project succesvol te realiseren Daarnaast kan de Alliantie zorgen voor extra draagvlak bij financiers Verder kan de Alliantie waarde toevoegen door dit project te linken aan de andere projecten van de Alliantie en op die manier de kracht van kruisbestuiving te benutten
Concrete resultaten Het realiseren van een systeem (1) waarmee de Sportexperience via het web toegankelijk kan worden gemaakt (2) waarin potentieumlle klanten beter in kaart worden gebracht binnen een termijn van twee jaar
De Sportexperience toegankelijk maken via het web kan door middel van simulaties In de ontwerpbouwfase alvast rondkijken (virtualisatie) Maak een game waarmee de speler de ervaring krijgt alsof zelf het sportevenement meemaakt Zorg voor spanning bij de speler Op deze manier krijgen mensen interesse in de Sportexperience en gaan ze deze bezoeken
Er zijn verschillende organisaties die bijhouden welke personen Fryslacircn bezoeken Denk aan Fryslacircn marketing verschillende hotelketens organisaties die zich bezighouden met watersport et cetera Met de bovenstaande webapplicatie kan beter inzicht in de behoeften en wensen van potentieumlle klanten worden vergaard
Samenstelling (Potentieumlle) samenwerkingspartners zijn onder andere organisaties actief in de sportsector onderwijs- en kennisinstellingen softwareleveranciers (gaming en simulatie) hardwareleveranciers en webmarketeers
56 Ketendigitalisering in de jachtbouw
Probleem De jachtbouw kent hoge ontwikkelkosten Deze worden pas terugverdiend bij grote serieproductie In Fryslacircn is de omvang van de productie vaak beperkt Hierdoor zijn de kosten hoog en is het lastig om concurrerend te blijven Door middel van breedbandcommunicatie en een modulaire aanpak kan efficieumlnter geproduceerd worden door een groep van jachtbouwers
Er komen vier databases die allen modulaire standaardonderdelen bevatten Casco aandrijftechniek interieur overige apparatuur De
F R I E S E I C T - I N N O V A T I E A L L I A N T I E 36
unieke combinatie van standaardonderdelen leidt tot een uniek ontwerp met relatief lage kosten Bij het ontwerp van het casco zal 3D-techniek een grote rol spelen Bij de keuze van aandrijftechniek wordt bepaald welke motoren mogelijk zijn en welke consequenties dit heeft voor trillingen en geluid Bij het interieurontwerp zullen 3D-techniek CAM16 en CNC-machines een grote rol spelen
Doelgroep Jachtbouwers en toeleveranciers in de provincie Fryslacircn
Doelstelling Het integraal bijeen brengen van de gehele productieketen en digitale samenwerking van ontwerp tot fabricage realiseren Door toepassing van een totaalconcept wordt de bouw van een duurzaam schip voor de verhuurmarkt gerealiseerd met als doel via de beschreven aanpak de internationale concurrentiepositie van de Friese Jachtbouw te versterken
Toegevoegde waarde ICT is een enabler om de hele keten van jachtbouwers te laten samenwerken De rol van ICT kan door verschillende technologieeumln vorm krijgen zoals een databasesysteem 3D- modellen CADCAM en ERP
Concrete resultaten Er wordt een ndashdoor een topdesigner ontworpen- jacht gebouwd ICT wordt ingezet om het systeem met databases ERP-systemen 3Dshysimulaties op te zetten en te testen
Samenstelling (Potentieumlle) samenwerkingspartners zijn onder andere vijf jachtbouwers leveranciers van hybride aandrijvingen generatoren accursquos dieselmotoren ERP systemen randapparatuur schilderwerken cascorsquos interieurs CNC-bedrijven met 3D-freesfaciliteit ICT-bedrijven Navalshyarchitects en Reality Theatres
57 Platteland kleine kernen
Probleem Steeds meer voorzieningen verdwijnen uit kleine kernen Denk bijvoorbeeld aan postkantoor apotheek banken en gemeentebalies Gemeentelijke herindelingen zijn hier ook deels debet aan Hierdoor neemt de sociale cohesie af en wordt de leefbaarheid in deze kernen steeds minder terwijl in de nabije toekomst het belang van lokale voorzieningen door vergrijzing van de kleine kernen toeneemt Ook verdwijnt hiermee werkgelegenheid en de economische binding van veelal gezinnen en jongeren met het plattelandkleine kernen (ontgroening) Daarnaast verslechtert hierdoor het vestigingsklimaat voor ondernemingen waardoor bedrijven vertrekken en vestiging van nieuwe bedrijvigheid uitblijft met daaruit voortvloeiende negatieve gevolgen voor de werkgelegenheid Versterking van het plattelandkleine kernen kent dan ook twee componenten Enerzijds versterking van de sociale cohesie en anderzijds de versterking van economische binding (van burgers en bedrijven) en vitaliteit van het platteland
Nieuwe technieken kunnen dorpen leefbaar houden Aansluiten bij de behoefte van inwoners van het platteland is een voorwaarde voor succes van voorzieningen (fysiek en virtueel) Alleen voorzieningen die gedragen worden door gebruikers kunnen op termijn zonder subsidie (zelfdragend)
16 Computer Aided Manufacturing (CAM) het fabriceren van producten met behulp van een computer
Computer Aided Manufacturing (CAD) computergesteund ontwerpen
Enterprise Resource Planning (ERP) softwarepakket ter ondersteuning van bedrijfsprocessen
F R I E S E I C T - I N N O V A T I E A L L I A N T I E 37
voortbestaan Voor de specifieke invulling van het thema platteshylandkleine kernen is het dan ook noodzakelijk om dmv een behoeftescan de daadwerkelijke gebruikersvraag op het platteland in kaart te brengen Vooralsnog zijn veel initiatieven in dit veld te versnipperd en te veel gericht op enkele specifieke toepassingen Wat nodig is is een totaalconcept (sterk vraaggestuurd) dat bij de doelgroep nieuwe economische en maatschappelijk activiteiten losmaakt
Doelgroep Bewoners (en bedrijven) van de kleinere kernen in Fryslacircn In het bijzonder MKB-bedrijven 13-18 jarigen (werkende) ouders en ouderen (niet werkenden)
Doelstelling In een dorpskern (bijvoorbeeld Dantumadeel) wordt een pilot opgestart met als doel om een dorpshuis nieuwe stijl te realiseren Door toepassing van een totaalconcept voor plattelandsontwikkeling wordt onder andere een bijdrage geleverd aan de verbetering van de sociale cohesie digitale voorzieningen en de werkgelegenheid onder jongeren Sociale cohesie en economische binding dienen bij een dergelijke scan centraal te staan
De sociale cohesie kan op verschillende manieren versterkt worden Wanneer voorzieningen op gebied van wonen leven (sociaal dorpsleven en ndashcultuur) en zorg ontwikkeld worden die aansluiten bij de behoefte van de bewoners van en in de omgeving van de plattelandskern kunnen oa ouderen langer zelfstandig blijven wonen Bovendien maken een (toekomstig) excellent dienstenaanbod evenals rust en ruimte het ook voor mensen uit andere delen van Nederland aantrekkelijk om zich op het Friese platteland te vestigen
Digitale voorzieningen op het gebied van digitaal onderwijs (primair en voortgezet) zijn een mogelijkheid om zowel de sociale cohesie met betrekking tot jongeren als de economische vitaliteit van het platteland te versterken Onderwijs biedt jongeren immers kansen op de arbeidsmarkt Ook bieden digitale (onderwijs)voorzieningen kansen om deze buiten de provincie Fryslacircn te vermarkten Met name voor het MKB zijn toepassingen om de e-vaardigheden te vergroten kansrijk17
Voorzieningen die de economische binding met het plattelandkleine kernen versterken maken het voor jongeren gezinnen en werkende ouderen aantrekkelijk om op het platteland te (blijven) wonen Een van de mogelijkheden om de economische binding te versterken is de ontwikkeling van toepassingen die leiden tot het ontstaan van nieuwe vormen van dienstverlening en werkgelegenheid
Een mogelijk succesvol traject is de ontwikkeling van hoogwaardige en complexe telewerktoepassingen die niet afhankelijk zijn van een standplaats Dergelijke voorzieningen maken het ook voor huidige randstadinwoners aantrekkelijk om zich op het Friese platteland te vestigen en te blijven werken in de randstad
Ook biedt de inzet van microkredietverlening kansen voor innovatie in het Friese MKB (vakmanschap) en naar succesvol voorbeeld van Koninklijke Tichelaar uit Makkum dit buiten de regio te vermarkten
Tenslotte dient benadrukt te worden dat innovatieve vermarktbare voorzieningen die door Friese partijen zijn ontwikkeld economische spinshyoff voor het Friese bedrijfsleven genereren
17 Bron Initiatieven voor het bevorderen van eSkills van de beroepsbevolking in zes Europese landen Dialogic 2006
38 F R I E S E I C T - I N N O V A T I E A L L I A N T I E
Toegevoegde waarde Een belangrijk kenmerk van ICT-toepassingen is de mogelijkheid van opschaling Eenmaal ontwikkelde toepassingen kunnen zonder aanzienlijke kosten verder vermarkt worden Insteek van het pilotproject dient dan ook het selecteren van toepassingen te zijn die aantrekkelijk zijn voor een brede doelgroep in en buiten de provincie Fryslacircn
Online zorg (ouderen en gezinnen) domotica en sociaal-culturele voorzieningen die huidige inwoners aan het platteland bindt eacuten voor inwoners van buiten Fryslacircn aantrekkelijk is om zich op het Friese platteland te vestigen
Digitale voorzieningen die zowel de sociale cohesie als economische binding versterken eacuten buiten Fryslacircn vermarkt kunnen worden
Telewerk-toepassingen waarvan bedrijven uit andere delen van Nederland gebruik kunnen maken eacuten het voor randstedelingen aantrekkelijk maakt zich te vestigen op het Friese platteland
Concrete resultaten Einddoel van het project is de inrichting van fysieke loketten (dorpshuizen) dichtbij de burger In deze dorpshuizen komen de fysieke en virtuele component samen De dorpshuizen brengen de voorzieningen en daarmee de sociale cohesie en ondernemerschap daadwerkelijk terug in de kleine kernen Het vormt een concentratiepunt voor uiteenlopende fysieke en virtuele diensten op het vlak van gezondheid onderwijs ondernemerschap cultuur en sport
Op basis van de behoeftescan en de aansluiting bij het Vital Rural Area- project wordt een totaalconcept met daarin een aantal ICT-toepassingen en daaraan en omheen gerelateerde diensten en voorzieningen geselecteerd voor een pilotproject Hiervoor dient een businessplan opgesteld te worden met monitoring go-no go beslissingen en opschalingsmogelijkheden Uiteindelijk dient de pilot te resulteren in de ontwikkeling van toepassingen die de sociale cohesie en economische vitaliteit versterken eacuten onderscheidend zelfdragend en opschaalbaar zijn
Samenstelling (Potentieumlle) samenwerkingspartners zijn onder andere banken verzekeraars (huis)artsen thuiszorginstellingen verenigingen woningbouwcorporaties gemeenten postkantoren onderwijsinstellingen KvK belastingdienst bibliotheken jongerenwerk bedrijven en MKB Noord
F R I E S E I C T - I N N O V A T I E A L L I A N T I E 39
6 Organisatie
61 Rol van de Alliantie
De Friese ICT-innovatie Alliantie heeft de rol van stimulator versneller versterker en makelaar op zich genomen om de beste krachten vanuit de maatschappij en economie in de provincie Fryslacircn te bundelen om pilotprojecten te starten en te komen tot zelfdragende innovatieprojecten die de economische en maatschappelijke ontwikkeling in Fryslacircn sterk stimuleren Naast de hiervoor genoemde rollen is de Alliantie in het algemeen - en de Kerngroep in het bijzonder - vooral een realist en vertaler van vraag naar oplossing De Alliantie werkt aan het opstarten van een zes pilotprojecten in nauwe samenwerking met andere stakeholders maar is geen eigenaar van de projecten
De Kerngroep bestaat uit zes leden die op persoonlijke titel en zonder last of ruggespraak hun visie inbrengen zich sterk maken voor het opzetten van de projecten en toezien op uitvoering daarvan De Kerngroep is vooralsnog geiumlnstalleerd tot en met 31 december 2010 De leden van de Kerngroep zijn
bull Profdrir LP Ligthart (voorzitter) TU Delft
bull R Feenstra RI MBA De Friesland Zorgverzekeraar
bull Drir PA Gielen TCNN
bull Drs FA Pronk Rabobank Heerenveen
bull Drs WR Reek MCM Gemeente Sneek
bull Drs J Wester TNO-ICT
Dialogic Next Step en in het bijzonder drs SR Maltha ir ing RMF Brennenraedts en drs H Gillebaard ondersteunen de Alliantie met de voorbereiding van bijeenkomsten verrichten onderzoek waar nodig en begeleiden de uitvoering van projecten
62 Taakstelling per onderdeel van de Alliantie
Raad van Advies
De Alliantie zal een Raad van Advies kennen die uit drie tot vier personen zal bestaan en momenteel nog te formeren is De leden zijn bestuurders van statuur die politiek zeer goed ingevoerd zijn zowel op provinciaal als landelijk niveau De Raad van Advies geeft allereerst steun aan de beoogde initiatieven en draagt dit ook publiekelijk uit Daarnaast zal zij vooral een klankbord- en ambassadeursfunctie gaan vervullen om de ambities van de Alliantie te helpen realiseren Hiervoor zal zonodig onafhankelijke bestuurlijke druk georganiseerd worden De Raad van Advies biedt de Alliantie toegang tot diverse relevante netwerken en is thuis in de financieringsmogelijkheden voor de beoogde innovatieprojecshyten Verder dient de Raad van Advies zelfstandig initiatief te nemen om de activiteiten van de Alliantie ook op andere nationale of internationale agendarsquos geplaatst te krijgen De Raad van Advies zal enkele malen per jaar bijeenkomen en afstemmen met de Kerngroep
F R I E S E I C T - I N N O V A T I E A L L I A N T I E 41
Kerngroep
De Kerngroep is in een eerste fase gestart met een visieontwikkeling en heeft dit vertaald in de onderliggende Roadmap De Kerngroep dient haar visie en plannen in bij de Gedeputeerde Staten van Fryslacircn Na goedkeuring door GS heeft de Kerngroep de komende twee jaar als taak de Alliantie en in het bijzonder de projectgroepen aan te sturen en te adviseren bij de uitvoering In eerste instantie fungeert de Kerngroep vooral als werkvoorbereider Daarna ziet de Kerngroep toe op de uitvoering van afzonderlijke projecten conform de geformuleerde visie en opgestelde criteria via driemaandelijkse monitoring Begin 2010 neemt de Kerngroep per project een mid-term gono-go beslissing Zonodig worden projecten daarna bijgestuurd of zelfs stopgezet Na 2010 zullen de projecten zelfstandig verder dienen te gaan en vallen vanaf dat moment buiten de regie van de Alliantie
Projectgroepen
De Alliantie zelf krijgt vooral gestalte middels een vijftal projectgroepen (a) Draadloze Friese meren (b) Zorg (c) Sport Experience (d) Jachtbouw en (e) Kleine kernen Deze projectgroepen bestaan uit private enof publieke deelnemers afhankelijk van het project De projecten komen onder leiding van een nader te benoemen projectleider De aangestelde projectleider stemt af met een afgevaardigde van de provincie Fryslacircn en contactpersonen uit de Kerngroep zoals beschreven in deze Roadmap Op korte termijn zal er gestart worden met de verdere samenstelling van de projectgroepen conform de voorstellen in de afzonderlijk roadmaps
lsquoVerticalersquo activiteiten
Daarnaast zijn er drie lsquoverticalersquo projectactiviteiten die op alle projectgroepen van toepassing zijn namelijk onderwijsvernieuwing kennisborging en promotie en communicatie In alle vijf projectgroepen spelen deze aandachtsgebieden een belangrijke rol In het bijzonder voor het onderwijs geldt dat wij vanuit elke projectgroep spin-off effecten en digitale toepassingen verwachten die voor onderwijsdoeleinden ingezet kunnen worden Daarmee kan onderwijs een belangrijke integrale en verbindende functie vervullen tussen de projectengroepen onderling alsook een belangrijke rol spelen in de kennisborshyging Voor promotie en communicatie geldt hetzelfde De Kerngroep is in eerste instantie verantwoordelijk voor de lsquohorizontalersquo activiteiten
De Friese ICT-innovatie Alliantie kent de volgende organisatiestructuur
F R I E S E I C T - I N N O V A T I E A L L I A N T I E 42
ONDERWIJSVERNIEUWING
PROMOTIE EN
COMMUNICATIE
KENNNISBORGING
Raad van Advies Taak klankbord en ambassadeursfunctie
KerngroepTaak Advisering en aansturing Alliantie Opstellen Roadmap
toezien op uitvoering en monitoring
Friese ICT innovatie-alliantie Taak Uitvoering Roadmap in projectgroepen
Resultaat Minimaal eacuteeacuten project per projectgroep geschikt voor opschaling en zelfstandige continuering na 2 jaar
Projectgroep Draadloze meren
Projectgroep Sport Experience
Projectgroep Zorg
Projectgroep Jachtenbouw
Projectgroep Kleine kernen
Figuur 9 Organisatiestructuur van de Friese ICT-innovatie Alliantie
43F R I E S E I C T - I N N O V A T I E A L L I A N T I E
F R I E S E I C T - I N N O V A T I E A L L I A N T I E 44
7 Ter afsluiting In deze Roadmap voor ICT-innovatie in Fryslacircn heeft de Kerngroep haar visie neergelegd en haar plannen voor innovatieve pilotprojecten geformuleerd Duidelijk mag zijn dat de Alliantie een krachtige ambitie heeft die nu in concrete acties en plannen moeten worden vertaald Hiervoor is het noodzakelijk de komende maanden een plan van aanpak en een concreet en gedragen businessplan per project uit te werken In totaal kennen de beoogde projecten een financieringsbehoefte van circa twaalf miljoen euro Hiervoor zal een beroep gedaan worden op bijdragen vanuit (1) het bedrijfsleven (2) de provincie Fryslacircn en (3) overige partijen waaronder gemeenten stimulerings- en innovatiefondsen nationale overheid en Europese regelingen De Kerngroep ziet als uitgangspunt voor financiering van de projecten de volgende verdeling voor iedere twee euro aan geld van derden draagt de provincie eacuteeacuten euro bij (33) wat in de wandelgangen ook wel de Galema-norm wordt genoemd
De Kerngroep is verheugd haar visie in deze Roadmap te mogen aanbieden aan Gedeputeerde Staten van Fryslacircn en verzoekt om concrete ondersteuning voor uitvoering van de voorgenomen projecten Naast de gewenste co-financiering zoals hiervoor beschreven bestaat concreet behoefte aan financieumlle ondersteuning van de opstartfase (eerste drie tot zes maanden) Per project is circa euro 50000- euro nodig om de businesscases volledig te kunnen uitwerken en alle noodzakelijke projectvoorbereidingen te treffen (seed money) Hiervoor doen wij eveneens een beroep op Gedeputeerde Staten van Fryslacircn om de Alliantie voor de helft in deze kosten tegemoet te komen In deze voorfase is het weinig realistisch om uit het bedrijfsleven en vanuit andere instellingen volledige voorfinanciering te verwachten Wel zal in grote mate een beroep worden gedaan op zo veel mogelijk kostenloze medewerking van de stakeholders om in deze voorfase de noodzakelijke voorbereidingen te treffen
De visie van de Kerngroep heeft geresulteerd in serieuze plannen om in een multishystakeholder omgeving economie en samenleving in Fryslacircn een impuls te geven via ICT-innovatie Deze serieuze plannen waarvoor reeds veel commitment in het veld is uitgesproken vragen nu om serieuze ondersteuning De vraagstukken en behoeften van burgers en gebruikers in Fryslacircn staan daarbij centraal en ons motto luidt drsquor op en drsquor over
F R I E S E I C T - I N N O V A T I E A L L I A N T I E 45
Bijlage 1 SWOT-analyse
Sterkten Wat is de kracht van Fryslacircn
Een kenmerkende sterkte van Fryslacircn is eenvoudig te observeren Fryslacircn beschikt over veel ruimte zeker in vergelijk met de Randstad Daarbij komt dat de afstand tussen de Randstad en Fryslacircn relatief beperkt is De ruimte die Fryslacircn biedt maakt het mogelijk om er kwalitatief hoogwaardig te recreeumlren en te wonen Fryslacircn heeft veel mogelijkheden hiertoe die bovendien van hoge kwaliteit zijn Het toerisme in Fryslacircn drijft grofweg op drie pijlers watersport de rust van de Waddeneilanden en de cultuur van een aantal steden en dorpen (waaronder de ldquoElf Stedenrdquo)
In de Friese economie neemt de agrarische sector traditioneel een grote rol in Tegenwoordig is deze rol kleiner dan vroeger maar het is nog steeds een relatief omvangrijke sector Bovendien heeft de Friese landbouw de laatste decennia haar processen sterk verbeterd De productiviteit van deze sector is ndash zelfs vanuit een Nederlands perspectief - zeer hoog De sterke agrarische sector heeft mede geleid tot ontwikkeling van een florerende foodsector Het aandeel van de dienstensector ligt in Fryslacircn traditioneel onder het Nederlandse gemiddelde Hoewel dit nog steeds het geval is is deze sector vanaf circa 1995 een flinke inhaalslag aan het maken Binnen de dienstensector in Fryslacircn heeft vooral financieumlle dienstverlening een relatief groot aandeel Andere gebieden waarin Fryslacircn sterk is zijn de metaal- en elektrosector en watertechnoshylogie
Fryslacircn en de Friezen kennen een sterke identiteit Ze hebben een eigen taal volkslied en vlag en onderscheiden zich hiermee van de rest van Nederland Hierdoor bestaat er een grote sociale cohesie Dit speelt met name in de dorpen een grote rol in het dagelijkse leven
Zwakten Wat zijn de beperkingen in Fryslacircn
Fryslacircn is opgebouwd uit 417 kernen waarvan 344 kernen uit minder dan 1500 inwoners bestaan Er is dus een lage mate van verstedelijking waardoor positieve agglomeratieshyeffecten uitblijven Veel van deze kleine kernen hebben te maken met een laag en dalend voorzieningenniveau Denk hierbij aan het verdwijnen van postkantoren scholen supermarkten et cetera Dit is duidelijk de negatieve keerzijde van de ruimtelijke structuur van Fryslacircn
Fryslacircn is de provincie die voorop loopt met vergrijzing Nergens in Nederland zijn er zo weinig jongeren In combinatie met een lage arbeidsparticipatie van ouderen en vrouwen heeft dit een negatief effect op de economie Overigens neemt de arbeidsparticipatie vooral van vrouwen de laatste jaren wel sterk toe
Er zijn in Fryslacircn weinig grote industrieeumln en het MKB heeft een groot aandeel in de werkgelegenheid Dit zou een van de oorzaken kunnen zijn van de lage RampD-inspanningen in de provincie Het wordt ook als oorzaak genoemd van de lagere arbeidsproductiviteit maar het is niet duidelijk of dat geheel terecht is In de samenstelling van de werkgelegenshyheid valt op dat de quartaire sector (zorg onderwijs overheid et cetera) sterk oververtegenwoordigd is Het aandeel van bedrijven dat producten en diensten afzet buiten de provincie (stuwende bedrijvigheid) is relatief beperkt
F R I E S E I C T - I N N O V A T I E A L L I A N T I E 46
Verschillende bronnen refereren aan de lage kwaliteit van het onderwijs in Fryslacircn Hierbij speelt het ontbreken van een universiteit een rol Door de afwezigheid van een universiteit behouden Vwo-leerlingen minder binding met Fryslacircn Hoger opgeleiden trekken hierdoor weg naar omliggende regiorsquos en de stroom hoger opgeleiden naar Fryslacircn is vrij beperkt Het gevolg is een braindrain Opvallend is het lage gemiddelde niveau van de leerlingen die de basisschool verlaten Er is geen overeenstemming over de oorzaak hiervan Een ander opvallend element is de aanwezigheid van achterstandswijken in Fryslacircn Hoewel dit vaak als een probleem van grote steden wordt gezien kampen ook veel dorpen en steden in (vooral Noord-)Fryslacircn met deze problematiek
Kansen Welke mogelijkheden biedt de omgeving
In Nederland neemt het aandeel 65-plussers van de totale bevolking toe Deze bevolkingsgroep geeft meer geld uit aan recreatie en aan zorg Een deel kiest zelfs voor het verhuizen naar een prettigere omgeving en gaan hoogwaardiger wonen Fryslacircn kan profiteren van deze demografische ontwikkeling door voorzieningen te treffen voor deze groep Hierbij zou ze zich kunnen profileren als het lsquoFlorida van het Noordenrsquo Door koploper te zijn met woon-zorgconcepten kan er een nieuwe markt ontstaan Doordat leeftijdssamenstelling van de groep vakantiegangers verandert zal er ander type vraag naar voorzieningen en activiteiten ontstaan Ook hierop kan worden ingespeeld Ook zorgtoerisme kan interessante mogelijkheden bieden voor Fryslacircn
Fryslacircn zou extra middelen kunnen aantrekken door aanspraak te maken op verschillende (Europese) fondsen Doordat Fryslacircn door sommige beleidsorganen wordt gezien als een achterstandsgebied komt men in aanmerking voor specifieke fondsen Maar er zijn ook generieke (Europese) fondsen waarop aanspraak gemaakt kan worden
Waar Fryslacircn beperkt profiteert van positieve agglomeratie-effecten beginnen sommige delen van de Randstad negatieve agglomeratie-effecten te ervaren zoals hoge grondprijzen verkeerscongestie en verpaupering van wijken Indien Fryslacircn goed digitaal ontsloten is kan het voor sommige organisaties interessant zijn om naar Fryslacircn te verhuizen
Groeiende aandacht voor (duurzame) energie en watertechnologie kan voor Fryslacircn kansen bieden De ruimtelijke structuur biedt bijvoorbeeld mogelijkheden voor het opwekken van zonne-energie of biomassa Ook het (zoute en zoete) water biedt hiertoe mogelijkheden De kennis die Fryslacircn heeft op het gebied van watertechnologie kan in de toekomst misschien in een bredere markt worden toegepast
De stijgende voedselprijzen zullen voor Fryslacircn grosso modo een positief effect hebben Zowel de agro- als de foodsector die een groot gedeelte van de stuwende bedrijvigheid vertegenwoordigen kunnen hier van profiteren
Bedreigingen Hoe kan de omgeving Fryslacircn schaden
De beperkte stuwende bedrijvigheid maakt Fryslacircn afhankelijk van andere inkomstenstroshymen uit Nederland Denk hierbij aan inkomsten uit sociale verzekeringen uitkeringen maar ook inkomsten uit de zorg Verandering in nationaal beleid kunnen hierdoor grote consequenties hebben voor de Friese economie en samenleving Ook inkomsten uit de landbouwsubsidies van de EU maken Fryslacircn kwetsbaar De Europese Unie reserveert jaarlijks bijna de helft van haar begroting voor het Gemeenschappelijk Landbouwbeleid Onder andere door de toetreding van nieuwe EU lidstaten kunnen deze middelen onder druk komen te staan
F R I E S E I C T - I N N O V A T I E A L L I A N T I E 47
Een andere bedreiging is de filiaaleconomie Veel bedrijfsvestigingen vooral in de zakelijke dienstverlening zijn nevenvestigingen De hoofdkantoren zitten veelal in de Randstad Deze locaties zijn hierdoor voor een groot deel afhankelijk van beslissingen die op andere plaatsen worden genomen
De internationalisering van de economie zorgt voor extra concurrentiedruk Vooral de lageropgeleiden ervaren een steeds grotere druk uit lagelonenlanden Omdat Fryslacircn relatief weinig hoogopgeleiden kent kunnen de negatieve consequenties van globalisering groter zijn dan in andere delen van ons land
F R I E S E I C T - I N N O V A T I E A L L I A N T I E 48
Bijlage 2 Additionele kerncijfers
Onderwijs
Fryslacircn heeft geen universiteit Het aantal studenten dat in Fryslacircn woont en een mastershydiploma ontvangt is zeer laag circa 200 per jaar Wel kent Fryslacircn enkele HBO-instellingen Toch is het aantal studenten dat een bachelorgraad ontvangt relatief beperkt vergeleken met andere provincies18
Geslaagden HBO Bachelor (naar woonplaats student)
0
2000
4000
6000
8000
10000
12000
14000
2000 2001 2002 2003 2004 2005
Groningen
Friesland
Drenthe
Overijssel
Flevoland
Gelderland
Utrecht
Noord‐Holland
Zuid‐Holland
Zeeland
Noord‐Brabant
Limburg
Figuur 10 Ontwikkeling van het aantal HBO Bachelor afgestudeerden in de Nederlandse provincies
Het aantal banen in het onderwijs is in Fryslacircn relatief hoog Dit is opmerkelijk gezien het ontbreken van een universiteit19
18 CBS ndash Statline [25]
19 LISA - bewerkt door Dialogic [27]
F R I E S E I C T - I N N O V A T I E A L L I A N T I E 49
Relatief aantal banen (Onderwijs)
50
55
60
65
70
75
80
85
90
2003
2004
2005
2006
2007
Groningen
Friesland
Drenthe
Overijssel
Gelderland
Flevoland
Utrecht
Noord‐Holland
Zuid‐Holland
Zeeland
Noord‐Brabant
Limburg
Figuur 11 Ontwikkeling van het relatief aantal banen in het onderwijs in de Nederlandse provincies
Zorg
Een manier om de omvang van de zorgsector te bepalen is het aantal ziekenhuisbedden In Fryslacircn zijn er relatief weinig bedden per inwoner ten opzichte van andere provincies Gezien de hoge mate van vergrijzing is dit opmerkelijk20
Hospital beds per million inhabitants
0
100
200
300
400
500
600
700
800
1993
1994
1995
1996
1997
1998
1999
2000
2001
2002
Groningen
Friesland
Drenthe
Overijssel
Gelderland
Flevoland
Utrecht
Noord‐Holland
Zuid‐Holland
Zeeland
Noord‐Brabant
Limburg
Figuur 12 Ontwikkeling van het aantal ziekenhuisbedden in de Nederlandse provincies
Een andere indicator van de relatieve omvang van de zorgsector is het relatief aantal banen Hier valt vooral op dat zich in 2006 een flinke daling voordeed21
20 European Commission - Eurostat [26] 21 LISA - bewerkt door Dialogic [27]
F R I E S E I C T - I N N O V A T I E A L L I A N T I E 50
Relatief aantal banen (Zorg)
120
130
140
150
160
170
180
190
2003
2004
2005
2006
2007
Groningen
Friesland
Drenthe
Overijssel
Gelderland
Flevoland
Utrecht
Noord‐Holland
Zuid‐Holland
Zeeland
Noord‐Brabant
Limburg
Figuur 13 Ontwikkeling van het relatief aantal banen in de zorg in de Nederlandse provincie
F R I E S E I C T - I N N O V A T I E A L L I A N T I E 51
Figuur 14 Overzicht van de relevante ICT Projecten in Fryslacircn
F R I E S E I C T - I N N O V A T I E A L L I A N T I E
Zo
rg
Zorg
Net
Frie
slan
d (
SG
)
Car
dio
logie
net
wer
k Fr
iesl
and
(MCL
NSD
)H
uis
van
het
Hed
en (
GEEF)
Tel
econfe
renci
ng v
ia Z
NF
(SG
)
Tel
econsu
ltat
ie A
mel
and (
CI
ZTS)
Virtu
eel bez
oek
uur
(ZTS
ZSA)
Virtu
ele
Thuis
zorg
(PF
KN
TH
FL)
Pasa
na
(Nijfinst
er)
Thuis
zorg
het
Fries
e La
nd
(N
ijfinst
er)
Sm
art
Car
ing C
om
munitie
s(D
T2015
Nijfinst
er)
O
TTO
(RIF
)
Ket
enZorg
Frie
slan
d
EPD
sch
akel
punt
OZIS
(SG
)
Sm
art
Car
ing C
om
munitie
s(D
T2015)
Ske
wie
l Try
nw
alden
Van
A n
aar
B(e
ter)
pap
ierloos
(SG
)Virtu
ele
HAP
Frie
slan
d (
SG
)
Web
dokt
er (
HZL)
Leer
-Zorg
port
al (
PF
MCL
TFW
G
GZ
RF)
Zorg
Dom
ein F
ries
land
Support
Fry
slan
JGZ p
lus
ouder
port
aal (T
FW)
Zorg
Net
Frie
slan
d p
ort
al (
SG
)
Dig
itaa
l Thuis
hote
l (P
F)
Foar
Elk
oar
(VFG
CIZ
ZF
FZ
en
ZKF )
Een
duid
ig p
atieuml
ntp
ort
aal (S
G)
Toer
ism
e m
et z
org
Zorg
Innova
tie
Foru
m
N
twurk
Fries
land
On
derw
ijs
Ser
ious
gam
es f
acto
ry (
NH
L)
Kla
sseg
las
(KN
)
Wad
den
cam
pus
(KN
RFP
)
Wad
den
cam
pus
(KN
RFP
)
Vid
eoco
nfe
renci
ng B
oger
man
(SB)
Frie
slan
d L
eern
etw
erk
(NH
L)
Inte
rnet
acad
emie
(N
HL)
Ener
gie
k (K
N
RFP
)
EdyF
rysk
(PF
)
Did
icla
ss (
NH
L)
Onlin
e lo
ket
Frys
lan (
PF)
Tom
ke (
Afucirc
k en
Bib
lioth
eeks
ervi
ce F
r ysl
an)
Vee
nques
t (N
HL)
Inte
rnet
acad
emie
(N
HL)
N
twurk
Fries
land
Overh
eid
ISZF
(ISZF)
NO
FA (
NO
FA)
Kle
ine k
ern
en
IPTV
Gam
enat
ions
(PF
KN
)
Doar
psb
acircn (
SD
)
Vital
Rura
l Are
a (N
ijfinst
er
NO
FA
RFP
TH
FL
KN
)Fr
oek
sTV (
FR-I
X
IV)
Virtu
ele
loke
tten
(KN
)
NO
FA (
NO
FA)
Vital
Rura
l Are
a (N
ijfinst
er
NO
FA
RFP
TH
FL
KN
)
Kij o
p I
T s
poor
(PF)
Doar
psb
acircn (
SD
)
Onts
luitin
g d
orp
sarc
hie
ven
(SD
W)
Am
bula
nte
han
del
(KN
N
BL
D
oar
psb
an)
N
twurk
Fries
land
MK
B
To
eri
sme
Gam
efes
tiva
l ldquoG
-Am
elan
drdquo
(NH
LG
ame
Val
ley
PF
en K
N)
3D
Vis
ual
isat
ies
(NH
L G
L P
F)
Frys
lacircn G
ames
(PF
)
Sucircke
rei (P
V
AN
WB
GD
LP
P)
Frys
lacircn R
ing (
PF)
Inte
ract
ieve
hots
pots
(KN
)
Nat
uurw
ebca
m (
VVV A
mel
and)
Bre
edst
rate
n (
NO
FCO
M)
ND
IV (
Syn
tens)
NO
FCO
M (
NO
FA
MKB N
OO
RD
Eal
a Fr
ya F
rese
na
(II
I)
KN
RFP
en O
NO
F)
Fiet
sroute
pla
nner
(FB
)
E-T
sjer
ke (
PF)
Toer
istisc
he
E-b
usi
nes
s (P
F)
Mobik
om
(PF
SVD
et
c)
Toer
ism
e m
et z
org
Zorg
eloos
Frys
lacircn (
PF)
Dig
ital
e w
ater
psp
ort
pas
(PF
)
Eile
en
N
twurk
Fries
land
Bijlage 3 Overzicht relevante ICT Projecten in Fryslacircn
Gam
ing
Bre
ed
ban
d
Beeld
com
shym
un
icati
e
Kete
nd
igit
alshy
iseri
ng
Inte
rnett
oeshy
pass
ing
po
rtal
Mob
iele
to
ep
ass
ing
en
Ove
rig (
wet
ensc
hap
pel
ijke
) in
itia
tiev
en
Frie
se S
olla
rchal
lenge
Blu
e Ener
gy
(WETSU
S)
52
Literatuur [1] RUG (2003) Arbeidsproductiviteit in Fryslacircn Een analyse van het niveau en de groei van 1990-2000 Onderzoek in opdracht van Gedeputeerde Staten van de Provincie Fryslacircn en de Kamer van Koophandel Fryslacircn URSI-rapport 305
[2] van der Elst-van der Lans Michelle Piet Rijk (2006) Lokale bedrijvigheid leefbaarheid en sociale vitaliteit in het landelijk gebied van Friesland LEI Den Haag
[3] Provincie Fryslacircn (2007) Sociaal Rapport Fryslacircn 2007
[4] Valentijn Bolhuis (2005) Friese sterkten in economisch perspectief Toekomstvisie op de ruimtelijk-economische ontwikkeling van de provincie Friesland RUG
[5] CBS (2007) Inwoners Randstad verdienen het meest httpwwwcbsnlnlshyNLmenuthemasinkomen-bestedingenpublicatiesartikelenarchief20072007-2240shywmhtm
[6] Meester Wilhelm J amp Pieter H Pellenbarg (2001) Changing regional images Are regional marketing campaigns successful Paper for the 41st European Congress of the Regional Science Association Zagreb 2001
[7] CPB (2006) Reactie op Probleemanalyse Zuiderzeelijn
[8] AD (2008) Toename van zwakke scholen
[9] Verwey Jonker instituut Kinderen in Tel Databoek 2006
[10] Verwey Jonker instituut Kinderen in Tel Databoek 2008
[11] Ministerie van EZ (2007) Koers Noord op weg naar pieken Duurzame groei door omschakeling naar een kenniseconomie
[12] Stelder (2002) Regionaal Economische Verkenningen 2002 Groningen Friesland en Drenthe
[13] Stelder Broersma J van Dijk (2008) Noordelijke Arbeidsmarkt Verkenning 2008
[14] Broersma Lourens en Jouke van Dijk (2006) Het belang van de industrie in het Noorden 1950-2025 Onderzoek in opdracht van de Stichting TxU Noord-Nederland Groningen Faculteit Ruimtelijke Wetenschappen Rijksuniversiteit Groningen URSI-research report nr 316
[15] Provincie Friesland (2002) Nota sociaal-economisch beleid
[16] SCP (2006) Thuis op het platteland Den Haag
[17] EZ (2007) ICT agenda 2008-2011 De gebruiker centraal in de digitale Dienstenmaatschappij Den Haag
[18] WRR (2008) Innovatie Vernieuwd opening in viervoud Amsterdam University Press Den Haag Amsterdam
[19] Provincie Friesland (2007) Koers op Fryslacircn - Het Friese Meren Project 2e fase
[20] ECP (2008) Gaming meer dan een spelletje Den Haag
F R I E S E I C T - I N N O V A T I E A L L I A N T I E 53
[21] Provincie Friesland (2007) Fryske Fiersichten wurkprogram 2009 - 2011
[22] Provincie Friesland (2006) Fryslacircn toeristische topattractie in Nederland van de Provincie Fryslacircn
[23] Ministerie van VWS (2003) Quick Scan Kleine Kernen Den Haag
[24] Ministerie van Economische Zaken (2006) Verslag Innovation Lecture Den Haag
[25] httpstatlinecbsnl
[26] httpeceuropaeueurostat
[27] httpwwwlisanl
[28] ING (2007) Starterscampagne
[29] Vital rural area project activities annex 7
[30] Dialogic (2006) Initiatieven voor het bevorderen van eSkills van de beroepsbevolking in zes Europese landen Utrecht
[31] Rutten amp Koops (2007) Creatieve industrie en informatie- en communicatietechnologie in Noord Nederland Rapport naar aanleiding van de Noordermatch 2007
[32] Henry Chesbrough Open Innovation The new imperative for creating and Profiting from TechnologyHarvard business school Press
F R I E S E I C T - I N N O V A T I E A L L I A N T I E 54
Auteurs
drs Sven Maltha iring Reg Brennenraedts drs Hugo Gillebaard
Contact
Secretariaat Friese ICT-innovatie Alliantie pa Hooghiemstraplein 33-36 3514 AX Utrecht Tel +31 (0)30 215 05 80 Fax +31 (0)30 215 05 95 malthadialogicnl
draait de burger aan de knoppen van het beleid bij gemeenten en provincie (policy pull) Deze gebruiker wordt eveneens nauw betrokken bij experimenteeromgevingen gericht op het realiseren van innovatieve en effectieve producten en diensten Bij een dergelijke inzet van ICT kan de zogenaamde sociale innovatie (zoals toegelicht in sect 22) in Fryslacircn worden bevorderd
Gro
en
Jeugd
Grijs
Frie
secu
ltuur
Gebru
iker
BEHOUD CONSERVERING
DYNAMIEK ADAPTIEF
Kw
alitei
t va
n lev
en
Eig
en k
rach
t
Gen
etw
erkt
Ste
del
ijk
Leve
n
ldquoLiv
ing lab
rdquo
Tel
ewer
ken
Wat
erev
enem
ente
n
bull Flo
rida
van
NL
bull Gen
iete
n va
n ou
de d
agbull G
ezon
dhei
dbull B
esch
ikba
arhe
id lo
catie
gebo
nden
pro
duct
enbull V
estig
ings
klim
aat
bull Dig
ital a
war
enes
sbull C
reat
ieve
bro
edpl
aats
enbullD
uurz
aam
heid
bull Mob
ilitei
tbull V
irtue
le w
erkp
lekk
en
Gro
ene
ruim
te a
lskw
alite
it va
n Fr
ysla
nlsquoC
radl
e to
Cra
dlersquo
Smal
l is
beau
tiful
lKl
eine
ker
nen
Farm
fact
orie
sC
ross
-sec
tora
le d
iens
tver
leni
ng
Nie
uwe
zorg
conc
epte
n z
org
op m
aat
Zorg
op
afst
and
lang
er th
uisw
onen
Perm
anen
te e
duca
tie
bull Bel
even
isse
nbull O
nder
wijs
bull Spo
rtbel
evin
gbull O
verle
ving
stoc
hten
bull E-le
arni
ngbull O
ntgr
oeni
ng
Prom
otie
His
toris
che
plaa
tsen
Bel
evin
gR
eize
n en
pro
mot
ie (r
ecre
atie
)H
ande
l stim
uler
enLo
cale
indu
strie
(wat
er
agrif
ood)
Wer
kgel
egen
heid
ldquoWie
verd
ien
t w
at
vo
or
wie
rdquo
bull Sol
idar
iteit
in d
e w
ijkbull O
pen
voor
mon
dial
e on
twik
kelin
gbull I
CT
om s
ocia
le in
nova
tie te
stim
uler
enbull m
eten
CO
2fij
nsto
fbull Z
ZPv
erza
mel
gebo
uwen
bull slim
me
met
erka
stbull V
eilig
heid
pr
ivac
ybull C
amer
acr
isis
behe
ersi
ng
ldquoFry
slan
is
geen
eilan
d -
sta o
pen
vo
or
dyn
am
isch
e w
ere
ldrdquo
Gro
ots
chalig
eexp
eri
men
teer
om
gevin
gen
Kul
turh
us n
ieuw
e st
ijl
Opt
imal
e be
reik
baar
heid
van
pub
lieke
voo
rzie
ning
en
Eig
en lo
kale
pro
duct
ie (S
LOW
)
ldquoPo
licy
pu
llrdquo
(bu
rger
cen
traal
bij
e-g
ov)
Loka
le p
roduct
en
ldquoWik
i-w
orl
drdquo
Figuur 8 De gecombineerde mindmaps lsquoFryslacircn 2020rsquo van de leden van de kerngroep
F R I E S E I C T - I N N O V A T I E A L L I A N T I E 24
-
43 Visie van de Kerngroep
In het volgende kader is de visie van de Kerngroep verwoord gebaseerd op de uitkomsten van mindmaps en SWOT-analyse (zie sect 33) en de bijbehorende discussies
Visie van de Kerngroep
ldquoFryslacircn dient zich sterk te profileren op de themarsquos duurzaamheid ouderen jeugd en cultuur om in een open omgeving een antwoord te bieden op een snelveranderende sociaaleconomische omgeving (zowel nationaal als mondiaal)rdquo
Aandachtspunten hierbij zijn
bull Kernkwaliteiten behouden en uitbouwen bedreigende zwaktes neutraliseren
bull Ruimte creeumlren voor pilotprojecten en een experimenteeromgeving voor nieuwe dienstverlening en duurzame productie
bull Fryslacircn positioneren als internationaal recreatiepark
bull Fryslacircn profileren als duurzame innovatieve economie
bull ICT als enabler voor vernieuwing doet organisaties veranderen (vakmanschap als driver ICT als hulpmiddel)
bull ICT als enabler draagt bij aan vernieuwing en verbetering van de kwaliteit van onderwijs (gezondheids)zorg en welzijn
bull Successen en unieke sterkten grootschalig uitdragen
bull Alleen die activiteiten krijgen prioriteit waarin ICT de lsquoversnellerrsquo is van een vraag gestuurde ontwikkeling
44 Missie
De Friese ICT-innovatie Alliantie zal vraaggestuurde inzet van ICT gericht op duurzame economische ontwikkeling en sociale innovatie met behoud en uitbouw van de Friese kernkwaliteiten actief stimuleren Met open vizier en in verbinding met de mondiale ontwikkelingen wil de Alliantie ambities vergroten en zwakten op het gebied van onderwijs vergrijzing ondernemingscultuur in sterkten veranderen Met ICT kunnen genoemde domeinen en bedreigingen cross-sectoraal profiteren van de sterktes in ondermeer cultuur recreatie (water) sport zorg en op vakmanschap gerichte maakindustrie
Missie statement
Met cross-sectorale maatschappijgerichte ICT-oplossingen biedt de Friese ICT-innovatie Alliantie een verbindende schakel voor duurzame en sociale innovatie in Fryslacircn
Slogan
Fryslacircn onderneemt duurzaam met slimme ICT
Ambitie
Drsquor op en drsquor over
F R I E S E I C T - I N N O V A T I E A L L I A N T I E 25
45 Ambitie
Uit de geformuleerde visie en bijbehorende missie leidt de Kerngroep een krachtige en concrete ambitie af Voor een periode van twee jaar zet de Kerngroep onder de vlag van de Alliantie een vijftal projectgroepen op die elk eacuteeacuten of meerdere projecten tot uitvoering brengen Voor elke projectgroep geldt de realisering van minimaal eacuteeacuten project met een voorlopersrol voor de provincie Fryslacircn binnen twee jaar De pilotprojecten dienen vanaf de start gebaseerd te zijn op duidelijke probleem- en vraagsstellingen In april 2009 moet er voor elke projectgroep een plan van aanpak gereed zijn Uiterlijk medio 2009 zijn volledig uitwerkte businessplannen beschikbaar met instemming van de deelnemers en bijbehorende financiering om concreet uitwerking te kunnen geven aan verschillende onderdelen van de pilotprojecten Voor sommige projecten geldt dat in een eerder stadium gestart kan worden omdat hiervoor al de noodzakelijke stappen zijn gezet in lopende initiatieven
De (pilot)projecten hebben als achterliggende doelstelling dat zij werkgelegenheid creeumlren olievlekwerking kennen en na een succesvolle pilot zelfstandig door de markt worden gedragen De (pilot)projecten moeten een beweging en een omgeving creeumlren waar een zuigende werking vanuit gaat voor zowel bedrijven en instellingen uit Fryslacircn als van daarbuiten Zo kunnen rondom de projecten clusters van economische enof maatschappeshylijke activiteiten ontstaan Onze ambitie is Drsquor op en drsquor over
46 Criteria projectgroepen
De Kerngroep heeft zorgvuldig focus aangebracht in een long-list aan gegenereerde projectideeeumln en daarmee gebruik gemaakt van volgende criteria en aandachtspunten De criteria zijn ook te gebruiken ter monitoring van de individuele projecten
Aandachtspunten en criteria voor projecten
bull Vraaggestuurd en oplossingen voor concrete problemen
bull Oplossingen binnen strikte kaders moeten meetbaar zijn
bull Grensverleggend en verschil makend voor Fryslacircn
bull Eerste evaluatie binnen een tijdsduur van twee jaar
bull Voorbeeldwerking
bull Modulariteit
bull Duurzaam
bull Samenwerking stimulerend
bull Hergebruik van resultaten elders
bull Inzet van deskundigen bij aanvraag opzet projectteams analyse aanbevelingen
bull Inzicht in noodzakelijke investeringen personeel capaciteit
bull Mogelijkheden voor kruisbestuiving
bull Integrale benadering enof cross-sectoraal
bull Voldoende draagvlak bij politiek en in het veld
bull Uitzicht op economische spin-off
bull Verbetering van de Friese werkgelegenheid
F R I E S E I C T - I N N O V A T I E A L L I A N T I E 26
47 Monitoring en afstemming
Om de voortgang te bewaken zullen de Kerngroepleden de pilotprojecten per kwartaal kritisch monitoren en zo nodig bijsturen De hiervoor genoemde criteria zullen bij deze monitoring worden toegepast Indien de tussentijdse resultaten ontoereikend zijn of de perspectieven voor succes uitblijven zal de Kerngroep namens de Alliantie een negatief advies uitbrengen aan de subsidieverstrekker(s) of zelfs een voorstel tot stopzetting doen De frequentie van (voortgangs)rapportages zullen samenvallen met de terugkoppelmoshymenten die zijn afgestemd met de subsidieverstrekker(s)
Na twee jaar zullen de projectresultaten worden geeumlvalueerd Bij deze evaluatie zullen ook relevante gebruikers cq overheden zorg- of onderwijsinstellingen industrie en MKB en particuliere of overige maatschappelijke organisaties betrokken worden
F R I E S E I C T - I N N O V A T I E A L L I A N T I E 27
5 Roadmaps projectgroepen
51 Inleiding
In dit hoofdstuk bespreken we zes roadmaps voor de geselecteerde projectgroepen Deze roadmaps vormen samenvattingen van de inhoudelijk uitwerkingen die voorzien zijn in de verschillende projectgroepen Hierbij volgen we een sjabloon dat antwoord geeft op de volgende vragen
bull Welke probleem wordt opgelost welke behoefte staat centraal
bull Voor welke doelgroep
bull Welke doelstelling wordt nagestreefd
bull Welke unieke toegevoegde waarde economisch potentieel is voorzien
bull Welke concrete resultaten zijn te verwachten
bull Welke partijen kunnen deelnemen
In de volgende paragrafen is de roadmap per projectgroep nader uitgewerkt Iedere roadmap beoogt op hoofdlijnen een totaalconcept te beschrijven Voor de projectgroep Zorg zijn twee afzonderlijke roadmaps opgenomen namelijk voor de projecten lsquoZorg op afstandrsquo en lsquoQwiekrsquo
52 Draadloze Friese meren
Probleem Fryslacircn wil draadloze breedband dienstverlening inzetten om meer watertoeristen langer en intensiever aan Fryslacircn te binden Veel watertoeristen komen naar Fryslacircn en begeven zich daarbij op de Friese meren en kanalen Hun economische waarde beperkt zich vaak tot de verhuurder en aangrenzende horecagelegenheden Watertoeristen zijn zich onvoldoende bewust van de mogelijkheden in de desbetreffende regiorsquos Door gebrekkige informatievoorziening blijft toch al seizoensgebonden economisch potentieel onbenut Daarnaast zorgt de confrontatie tussen beroepsvaart en de recreatieve watersporter regelmatig voor onveilige situaties
Doelgroep Fryslacircn kent jaarlijks ruim 15 miljoen overnachtingen van watersportshytoeristen 15 Daarnaast recreeumlert de eigen bevolking van Fryslacircn ook intensief op en rond het water
15 Toerdata Noord Toerisme in cijfers 2007
F R I E S E I C T - I N N O V A T I E A L L I A N T I E 29
Doelstelling Ontwikkel en implementeer in twee jaar met inzet van de nieuwste communicatietechnologieeumln die draadloze toepassingen die in het decennium daarna Fryslacircn aantoonbaar sociaaleconomisch versterken
Voor een betere beleving en benutting van Fryslacircn wordt vanuit een gebruikersperspectief ICT ingezet ter
bull Verhoging economische spin-off Friese middenstand
- Dynamische Point-of-interest tafel aan het water
- Exposure voor evenementen concerten exposities etc
bull Verrijking vaarroute-informatie
- Overheidsinformatiedienst actuele brugtijden brughoogshyten vaardiepte gekoppeld aan waterstand tijdelijke obstakels boeicooumlrdinaten en weerbericht (stormwaarshyschuwing)
- Adviesvaarsnelheid breedte vaarweg + belading
- Beroepsvaartalert drukke kruisingen
- Ligplaats reservering + voorzieningen
bull Verhoging servicegraad veiligheid op het water
- Zorg op het water waterambulance Sneek Thuiszorg aan boord telegeneeskunde track amp trace
- Wegenwacht op het water bootbenodigdheden en reparashyties (motorpech zeilmaker brandstof touw en tuigage) + e-diagnose
Toegevoegde waarde Nieuwe draadloze en schaalbare tweeweg breedbandinfrastructuur versnelt de ontwikkeling van digitale (maatschappelijke) dienstverlening
1 Locatiegebonden breedband informatiediensten (interessante locaties evenementen voorzieningen etc) op mobiele en vaste monitoren van zakformaat tot megaschermen
2 Dedicated tweewegverbinding (oa hulpdiensten)
3 Track and trace van schepen (verhuurbedrijven hulpdiensten locale serviceproviders)
4 Live draadloze narrowcasting (zeilwedstrijden muziekshytheaterregistratie)
5 Persoonsgebonden routeplanner (ingang kinderen 65+ sportgezondheid historie natuur culinair etc)
6 E-reserveringssysteem voor jachthavens avondje uit etc
7 Virtuele radar
8 VOIP communicatie in het buitengebied
9 Fryslacircnpas (naast marketing ook Elektronisch Schip Dossier)
F R I E S E I C T - I N N O V A T I E A L L I A N T I E 30
Concrete resultaten Interactie tussen wal en water draagt bij aan seizoensverlenging doelgroepverbreding en intensivering van bestedingen per watertoerist Bij evenementen zoals de Sneekweek krijgt de Friese economie slechts een korte impuls waar slechts een deel van de omliggende bedrijvigheid van kan profiteren Door de verhoogde interactie tussen wal en water zal de Friese middenstand (horeca jachthavens bootbenodigdheden etc) 5 extra omzet worden gerealiseerd Daarnaast beperkt het hoogseizoen van watertoeristen zich momenteel tot de zomermaanden Door het bieden van extra servicegraad eveneens in voor- en naseizoen en aanvullende informatie (incl virtuele vakantievoorpret) beoogt dit project deze periode te verlengen De verwachte resultaten zijn
bull Weersonafhankelijke uitbreiding toeristenseizoen van gemiddeld twee naar vijf maand per jaar
bull Vergroting uitgaven per toerist per dag met 5 Invoering Sneekweek 2009 en uitbreiding met straal van tien km in 2010
bull vergroting van de structurele werkgelegenheid in het werkingsshygebied met 5 te realiseren in de hightech productie- en dienstensectoren
Samenstelling (Potentieumlle) samenwerkingspartners zijn onder andere ziekenhuizen ondernemersverenigingen kennisinstellingen infrastructuuraanbieders softwareontwikkelaars lokaal MKB gemeenten provincie
F R I E S E I C T - I N N O V A T I E A L L I A N T I E 31
53 Zorg op afstand (ZoA) Pilot lsquohartfalenrsquo
Probleem Zorg op Afstand (dat is preventie diagnose behandeling en monitoring onafhankelijk van tijd en plaats) wordt gezien als deacute oplossing om de enorme discrepantie tussen vraag en aanbod in de zorg (in 2025 kan nog maar 60 van de zorgvraag beantwoord worden) het hoofd te kunnen bieden
De businesscase voor zorg op afstand is echter nog nergens echt gerealiseerd Dit heeft vele oorzaken maar de belangrijkste zijn wel
bull Geen goede integratie met bestaande systemen waardoor Zorg op Afstand naast en niet in plaats van bestaande zorg komt
bull Geen onderlinge samenhang Initiatieven sluiten niet op elkaar aan Patieumlnten en burgers krijgen met meerdere kastjes of systemen te maken en zullen het idee niet adopteren Innovatieve aanbieders krijgen daardoor geen goede afzet
Doelgroep De (Friese) patieumlntburger kan langer zelfstandig wonen ook op het platteland eilanden en weet zich verzekerd van voldoende zorg en veiligheid De pilot richt zich specifiek op hartpatieumlnten
Innovatieve zorgaanbieders Zij willen hun businesscase kunnen realiseren in een goede afzetmarkt
Indirecte doelgroep betreft de leveranciers voor Zorg op Afstand systemen Een gunstige afzetmarkt betekent meer werk en omzet en een beter klimaat om verder te investeren
Daarnaast is de zorgverzekeraar belanghebbend de uiteindelijke belofte van Zorg op Afstand komt dichterbij hogere arbeidsproductiviteit in de zorg meer garantie van voldoende zorg lagere kosten minder zorgen bij de patishyentburger
Doelstelling Bij de ontwikkeling van een generieke architectuur en een dienstverleningsconshycept voor Zorg op Afstand wordt de gebruiker centraal gesteld Indien mogelijk worden de activiteiten van stichting Gerrit verder opgeschaald De zorginfrastructuur en het modulair opschaalbare dienstenconcept moeten zich bewijzen via een aantal concrete pilotprojecten met een harde businesscase De pilot lsquoHartfalenrsquo vormt de eerste testcase De behoefte van de zorgclieumlnt moet bij de ontwikkeling van nieuwe diensten van meet af aan centraal staan Uitgebreid behoefteonderzoek is dan ook bij aanvang noodzakelijk
Een achterliggende doelstelling van ZoA is het opheffen van systeemfalen binnen de zorgketen ZoA vervult een vraaggestuurde brugfunctie tussen burgerpatieumlnt en zorgaanbieder Met behulp van eacuteeacuten kastje wordt monitoring op afstand en communicatie via veilige verbindingen mogelijk Belangrijkste innovatie ligt in een harde businesscase voor innovatieve zorgdiensten met voldoende integratie in de huidige installed base en betrokken partijen
F R I E S E I C T - I N N O V A T I E A L L I A N T I E 32
Toegevoegde Burgerpatieumlnt dichtbij (desgewenst mobiel) ondersteunen met zorg ICT Geeft waarde burgerpatieumlnt meer veiligheid kan langer zelfstandig wonen en doet (langer)
mee in het sociale levenmaatschappij
Bij telemonitoring wordt een hartpatieumlnt eerder uit het ziekenhuis ontslagen en vermindert het polibezoek de mortaliteit en de (her)opnamen Ook de kwaliteit van de zorg verbetert door toename van aantal contactmomenten compleet beeld door patieumlntprofiel multidisciplinaire samenwerking juiste zorgverlener voor hulpvraag sneller de juiste medicatie en besparing van reistijd door virtueel polibezoek Tenslotte leidt de ontwikkeling van de benodigde infrastructuur tot economische spin-off voor het Friese bedrijfsleven Telemonitoring creeumlert tevens faciliteiten voor exploitatie van Friese health check-up diensten met uitstralingseffecten ook buiten de provincie Voor provincie gemeenten verzekeraar (indien in samenhang) biedt ZoA veel potentie voor nieuwe producten aantrekkelijkheid zorgverlening exportproduct evenals werkgelegenheid (Fryslacircn als proeftuin zorg op afstand valley)
Concrete Realiseren van twee of drie concrete projecten waarbij een aantal nieuwe resultaten technologieeumln een definitieve inbedding in de zorgveiligheid hebben gekregen
In de eerste pilot hartfalen wordt een architectuur voor infrastructuur en het dienstverleningsconcept ontwikkeld die ook voor andere projecten bruikbaar zijn De pilot leidt ook tot de invulling van noodzakelijke centrashylegemeenschappelijke onderdelen zoals een zorgnetwerk en een gemeenschappelijke zorg-opvolgcentrale waarmee een open platform voor zorgdienstenaanbieders wordt gerealiseerd De inzet van telemonitoren moet leiden tot toepassing bij 50 van de patieumlnten met hartfalen in Fryslacircn enkele jaren na succesvolle afronding van de pilot Door telemonitoring zijn er 30 minder opnamen nodig van patieumlnten met hartfalen mortaliteit vermindert met 30 en patieumlnten worden gemiddeld twee dagen eerder uit het ziekenhuis ontslagen
Samenstelling (Potentieumlle) samenwerkingspartners zijn onder andere zorgaanbieders zorgverzekeraars aanbieder dienstenplatform provincie kennisinstellingen hardware leveranciers en infrastructuur aanbieders
F R I E S E I C T - I N N O V A T I E A L L I A N T I E 33
54 Qwiek
Probleem Zorgverleners gebruiken steeds vaker de mogelijkheden van het internet om hun (zorg)diensten aan te bieden Zij bouwen daarvoor hun eigen portalen - al dan niet beveiligd - op eigen wijze De samenhang ontbreekt vaak nog Dit levert problemen
bull De patieumlnt is onvoldoende lsquoempoweredrsquo Zij krijgen slechts een deel van de informatie en een deel van de diensten tot hun beschikking Patieumlnten kunnen niet zelf sturen
bull Elk initiatief van zorgverleners moet op zichzelf lsquokrachtigrsquo genoeg zijn om te overleven Er is weinig mogelijkheid tot aanhaken op hergebruiken van of integratie van elkaars diensten en faciliteiten De initiatieven worden moeilijk uitrolbaar en hebben relatief weinig kans van slagen
Om samenhang te creeumlren bestaan ook weer diverse initiatieven zoals portalen van ketenzorg leveranciers WMO loket Foar Elkoar Omkeer 20 (sociale netwerken) zorgdomein pointment websites van zorgverzekeraars Ook deze gaan langs elkaar heen Met alle gevaren van dien eilandvorming het niet aan (kwaliteits)eisen voldoen weinig voortgang door onvoldoende samenhangmassa en niet de minste onzekerheid bij de patieumlnt over betrouwbaarheid (is de informatie juist heb ik alle relevante informatie is zij objectief) van het gebruikte portaal dat bovendien niet vanuit klantpatieumlntperspectief of -behoefte is ingericht
Het probleem heeft geleid tot de GERRIT-challenge uitgevoerd door TNO (als gevolg van het winnen van GERRIT van de telemedicineprijs 2008) TNO kwam met de oplossing van een platform voor het uitwisselen van diensten waarmee de diverse portalen gevoed kunnen worden Dit platform heeft de werknaam Qwiek gekregen
Doelgroep Patieumlntenburgers als gebruikers van (Qwiek)diensten zoals (modules van) de webdokter (zie wwwhzclnl) e-consult (NPCF)
Zorgverleners alsook aanbieders van diensten Op termijn liggen ook andere aanbieders (zoals gemeenten)in het verschiet (gelet op WMO-loket en GGD ten aanzien van preventie en EKD)
Doelstelling Gestreefd wordt naar een oplossing en een voorbeeldproject dat nationale navolging kan krijgen Er is in Nederland nog niet iets vergelijkbaars gerealiseerd Er zijn wel vergelijkbare initiatieven op onderdelen maar er is geen geheel Als het pilotproject in Fryslacircn slaagt kan Qwiek een platform voor heel Nederland worden
Toegevoegde waarde Qwiek is een platform voor ontsluiting van zorgdiensten zodat een persoon zijnhaar eigen diensten kan afnemen om zelf de regie te kunnen nemen over zijnhaar zorg vanuit zijnhaar eigen behoefte Daarnaast biedt dit platform toegang tot andere mogelijk interessante websites voor deze persoon Het platform kan tevens voor aanbieders gebruikt worden om hun eigen portaal te verrijken met diensten van derden of om hun diensten in portalen van derden te hangen
Voordelen voor burger en directe omgeving Het platform maakt het voor een burger gemakkelijker om inzage te krijgen in relevante en betrouwbare medische en logistieke gegevens en om zelf zorgzaken te regelen vanaf een willekeurige plek (met internet) een willekeurig apparaat een willekeurig internetportaal op een willekeurige tijd
F R I E S E I C T - I N N O V A T I E A L L I A N T I E 34
Voordelen voor stakeholders lees zorgverleners Het platform biedt stakeholders de mogelijkheid om versneld een volledig dienstenpallet te kunnen bieden waar men dit individueel niet kan waardoor - een grotere patieumlntenbasis bereikt (en bediend) kan worden - meegelift kan worden met andere innovatieve toepassingen (goed voor imago) - kosten en risicorsquos gedeeld worden - individuele stakeholders zich kunnen profileren met hun eigen dienstverlening en flexibel nieuwe eigen diensten toevoegen
Concrete resultaten bull Diensten op devices van burgers waardoor patieumlntempowerment toe neemt Burgers worden ondersteund bij het zoeken en boeken van zorgverleners en kunnen hun eigen diensten (op basis van eigen behoeften noden) samenstellen op hun (draadloos) device
Voorbeelden van dergelijke diensten
bull Vanuit lsquoherhaalreceptrsquo in webdokter direct online bij verzekeraar dekking nagaan en vervolgens medicijn bij apotheek bestellen
bull Afspraken maken via lsquokijken en vergelijkenrsquo
bull Zelf bloedwaarden doorgeven (combinatieintegratie met Zorg op Afstand)
bull Het vullen van het device met diensten is erg eenvoudig hetgeen een randvoorwaarde is om te komen tot patieumlntgedreven (keten netwerk) zorg
Het Qwiekplatform is opgebouwd Qwiek stapt tussen de portals geeft synergie samenhang en massa geeft de patieumlnt betrouwbare informatie geeft de zorgverlener een extra kanaal om (multidisciplinaire) diensten aan te bieden maakt nieuwe diensten mogelijk bijv zorgcooumlrdinatie speelt in op trends en ontwikkelingen vereist samenwerking openheid is de essentie
Samenstelling (Potentieumlle) samenwerkingspartners zijn onder andere ziekenhuizen zorgdienstenverleners platformaanbieder netwerkaanbieders hard- en softwareleveranciers kennisinstellingen zorgverzekeraars
55 Sport experience Fryslacircn
Probleem De provincie Fryslacircn wordt vaak geassocieerd met sport en vooral Heerenveen heeft een rijke sporthistorie Sportstad Heerenveen zorgt ervoor dat de provincie ook een rijke sporttoekomst zal krijgen De afgelopen jaren zijn rond het stadion het SC Heerenveen de nodige sportieve projecten uitgevoerd Op dit moment bestaat Sportstad Heerenveen uit een sportcentrum (met een zwemcomplex grote sporthal turnhal squashbanen en een dojo) een gezondheidsboulevard een lifestylepassage de CIOS-opleiding van het Friesland College en uiteraard het Abe Lenstra stadion De aandeelhouders van sportstad zijn de gemeente Heerenveen SC Heerenveen en de Friesland Zorgverzekeshyraar
Binnen het concept Sportstad Heerenveen wordt er gewerkt aan de Sport Experience De Sport Experience is een (fysieke) locatie waar je als bezoeker een sportieve ervaring daadwerkelijk kan ondergaan Om het
F R I E S E I C T - I N N O V A T I E A L L I A N T I E 35
een en ander onder de aandacht te brengen en te houden bij het publiek zijn aanzienlijke promotieactiviteiten nodig Hierbij kan ICT een belangrijke rol spelen
De probleemstelling is tweeledig
1 Hoe kan inzicht gekregen worden in toeristenstromen
2 Hoe kunnen potentieumlle klanten via games worden geprikkeld om de Sportexperience te bezoeken
Doelgroep De focus ligt op jongeren in Nederland en daarbuiten
Doelstelling ICT kan als versneller van de Sport Experience dienen omdat je met virtualisatie (online gaming en 3D-simulaties) in de voorfase al aan promotie kunt doen en gebruikerservaringen kunt verzamelen (datamining) Door het koppelen van databases van verschillende Friese (toerischtische) instanties kan beter inzicht worden gekregen in de behoeften en wensen van de bezoekers van de provincie Fryslacircn
Toegevoegde waarde De toegevoegde waarde van de Alliantie ligt in het bijeen brengen van gekwalificeerde personen en hoogwaardige kennis om het project succesvol te realiseren Daarnaast kan de Alliantie zorgen voor extra draagvlak bij financiers Verder kan de Alliantie waarde toevoegen door dit project te linken aan de andere projecten van de Alliantie en op die manier de kracht van kruisbestuiving te benutten
Concrete resultaten Het realiseren van een systeem (1) waarmee de Sportexperience via het web toegankelijk kan worden gemaakt (2) waarin potentieumlle klanten beter in kaart worden gebracht binnen een termijn van twee jaar
De Sportexperience toegankelijk maken via het web kan door middel van simulaties In de ontwerpbouwfase alvast rondkijken (virtualisatie) Maak een game waarmee de speler de ervaring krijgt alsof zelf het sportevenement meemaakt Zorg voor spanning bij de speler Op deze manier krijgen mensen interesse in de Sportexperience en gaan ze deze bezoeken
Er zijn verschillende organisaties die bijhouden welke personen Fryslacircn bezoeken Denk aan Fryslacircn marketing verschillende hotelketens organisaties die zich bezighouden met watersport et cetera Met de bovenstaande webapplicatie kan beter inzicht in de behoeften en wensen van potentieumlle klanten worden vergaard
Samenstelling (Potentieumlle) samenwerkingspartners zijn onder andere organisaties actief in de sportsector onderwijs- en kennisinstellingen softwareleveranciers (gaming en simulatie) hardwareleveranciers en webmarketeers
56 Ketendigitalisering in de jachtbouw
Probleem De jachtbouw kent hoge ontwikkelkosten Deze worden pas terugverdiend bij grote serieproductie In Fryslacircn is de omvang van de productie vaak beperkt Hierdoor zijn de kosten hoog en is het lastig om concurrerend te blijven Door middel van breedbandcommunicatie en een modulaire aanpak kan efficieumlnter geproduceerd worden door een groep van jachtbouwers
Er komen vier databases die allen modulaire standaardonderdelen bevatten Casco aandrijftechniek interieur overige apparatuur De
F R I E S E I C T - I N N O V A T I E A L L I A N T I E 36
unieke combinatie van standaardonderdelen leidt tot een uniek ontwerp met relatief lage kosten Bij het ontwerp van het casco zal 3D-techniek een grote rol spelen Bij de keuze van aandrijftechniek wordt bepaald welke motoren mogelijk zijn en welke consequenties dit heeft voor trillingen en geluid Bij het interieurontwerp zullen 3D-techniek CAM16 en CNC-machines een grote rol spelen
Doelgroep Jachtbouwers en toeleveranciers in de provincie Fryslacircn
Doelstelling Het integraal bijeen brengen van de gehele productieketen en digitale samenwerking van ontwerp tot fabricage realiseren Door toepassing van een totaalconcept wordt de bouw van een duurzaam schip voor de verhuurmarkt gerealiseerd met als doel via de beschreven aanpak de internationale concurrentiepositie van de Friese Jachtbouw te versterken
Toegevoegde waarde ICT is een enabler om de hele keten van jachtbouwers te laten samenwerken De rol van ICT kan door verschillende technologieeumln vorm krijgen zoals een databasesysteem 3D- modellen CADCAM en ERP
Concrete resultaten Er wordt een ndashdoor een topdesigner ontworpen- jacht gebouwd ICT wordt ingezet om het systeem met databases ERP-systemen 3Dshysimulaties op te zetten en te testen
Samenstelling (Potentieumlle) samenwerkingspartners zijn onder andere vijf jachtbouwers leveranciers van hybride aandrijvingen generatoren accursquos dieselmotoren ERP systemen randapparatuur schilderwerken cascorsquos interieurs CNC-bedrijven met 3D-freesfaciliteit ICT-bedrijven Navalshyarchitects en Reality Theatres
57 Platteland kleine kernen
Probleem Steeds meer voorzieningen verdwijnen uit kleine kernen Denk bijvoorbeeld aan postkantoor apotheek banken en gemeentebalies Gemeentelijke herindelingen zijn hier ook deels debet aan Hierdoor neemt de sociale cohesie af en wordt de leefbaarheid in deze kernen steeds minder terwijl in de nabije toekomst het belang van lokale voorzieningen door vergrijzing van de kleine kernen toeneemt Ook verdwijnt hiermee werkgelegenheid en de economische binding van veelal gezinnen en jongeren met het plattelandkleine kernen (ontgroening) Daarnaast verslechtert hierdoor het vestigingsklimaat voor ondernemingen waardoor bedrijven vertrekken en vestiging van nieuwe bedrijvigheid uitblijft met daaruit voortvloeiende negatieve gevolgen voor de werkgelegenheid Versterking van het plattelandkleine kernen kent dan ook twee componenten Enerzijds versterking van de sociale cohesie en anderzijds de versterking van economische binding (van burgers en bedrijven) en vitaliteit van het platteland
Nieuwe technieken kunnen dorpen leefbaar houden Aansluiten bij de behoefte van inwoners van het platteland is een voorwaarde voor succes van voorzieningen (fysiek en virtueel) Alleen voorzieningen die gedragen worden door gebruikers kunnen op termijn zonder subsidie (zelfdragend)
16 Computer Aided Manufacturing (CAM) het fabriceren van producten met behulp van een computer
Computer Aided Manufacturing (CAD) computergesteund ontwerpen
Enterprise Resource Planning (ERP) softwarepakket ter ondersteuning van bedrijfsprocessen
F R I E S E I C T - I N N O V A T I E A L L I A N T I E 37
voortbestaan Voor de specifieke invulling van het thema platteshylandkleine kernen is het dan ook noodzakelijk om dmv een behoeftescan de daadwerkelijke gebruikersvraag op het platteland in kaart te brengen Vooralsnog zijn veel initiatieven in dit veld te versnipperd en te veel gericht op enkele specifieke toepassingen Wat nodig is is een totaalconcept (sterk vraaggestuurd) dat bij de doelgroep nieuwe economische en maatschappelijk activiteiten losmaakt
Doelgroep Bewoners (en bedrijven) van de kleinere kernen in Fryslacircn In het bijzonder MKB-bedrijven 13-18 jarigen (werkende) ouders en ouderen (niet werkenden)
Doelstelling In een dorpskern (bijvoorbeeld Dantumadeel) wordt een pilot opgestart met als doel om een dorpshuis nieuwe stijl te realiseren Door toepassing van een totaalconcept voor plattelandsontwikkeling wordt onder andere een bijdrage geleverd aan de verbetering van de sociale cohesie digitale voorzieningen en de werkgelegenheid onder jongeren Sociale cohesie en economische binding dienen bij een dergelijke scan centraal te staan
De sociale cohesie kan op verschillende manieren versterkt worden Wanneer voorzieningen op gebied van wonen leven (sociaal dorpsleven en ndashcultuur) en zorg ontwikkeld worden die aansluiten bij de behoefte van de bewoners van en in de omgeving van de plattelandskern kunnen oa ouderen langer zelfstandig blijven wonen Bovendien maken een (toekomstig) excellent dienstenaanbod evenals rust en ruimte het ook voor mensen uit andere delen van Nederland aantrekkelijk om zich op het Friese platteland te vestigen
Digitale voorzieningen op het gebied van digitaal onderwijs (primair en voortgezet) zijn een mogelijkheid om zowel de sociale cohesie met betrekking tot jongeren als de economische vitaliteit van het platteland te versterken Onderwijs biedt jongeren immers kansen op de arbeidsmarkt Ook bieden digitale (onderwijs)voorzieningen kansen om deze buiten de provincie Fryslacircn te vermarkten Met name voor het MKB zijn toepassingen om de e-vaardigheden te vergroten kansrijk17
Voorzieningen die de economische binding met het plattelandkleine kernen versterken maken het voor jongeren gezinnen en werkende ouderen aantrekkelijk om op het platteland te (blijven) wonen Een van de mogelijkheden om de economische binding te versterken is de ontwikkeling van toepassingen die leiden tot het ontstaan van nieuwe vormen van dienstverlening en werkgelegenheid
Een mogelijk succesvol traject is de ontwikkeling van hoogwaardige en complexe telewerktoepassingen die niet afhankelijk zijn van een standplaats Dergelijke voorzieningen maken het ook voor huidige randstadinwoners aantrekkelijk om zich op het Friese platteland te vestigen en te blijven werken in de randstad
Ook biedt de inzet van microkredietverlening kansen voor innovatie in het Friese MKB (vakmanschap) en naar succesvol voorbeeld van Koninklijke Tichelaar uit Makkum dit buiten de regio te vermarkten
Tenslotte dient benadrukt te worden dat innovatieve vermarktbare voorzieningen die door Friese partijen zijn ontwikkeld economische spinshyoff voor het Friese bedrijfsleven genereren
17 Bron Initiatieven voor het bevorderen van eSkills van de beroepsbevolking in zes Europese landen Dialogic 2006
38 F R I E S E I C T - I N N O V A T I E A L L I A N T I E
Toegevoegde waarde Een belangrijk kenmerk van ICT-toepassingen is de mogelijkheid van opschaling Eenmaal ontwikkelde toepassingen kunnen zonder aanzienlijke kosten verder vermarkt worden Insteek van het pilotproject dient dan ook het selecteren van toepassingen te zijn die aantrekkelijk zijn voor een brede doelgroep in en buiten de provincie Fryslacircn
Online zorg (ouderen en gezinnen) domotica en sociaal-culturele voorzieningen die huidige inwoners aan het platteland bindt eacuten voor inwoners van buiten Fryslacircn aantrekkelijk is om zich op het Friese platteland te vestigen
Digitale voorzieningen die zowel de sociale cohesie als economische binding versterken eacuten buiten Fryslacircn vermarkt kunnen worden
Telewerk-toepassingen waarvan bedrijven uit andere delen van Nederland gebruik kunnen maken eacuten het voor randstedelingen aantrekkelijk maakt zich te vestigen op het Friese platteland
Concrete resultaten Einddoel van het project is de inrichting van fysieke loketten (dorpshuizen) dichtbij de burger In deze dorpshuizen komen de fysieke en virtuele component samen De dorpshuizen brengen de voorzieningen en daarmee de sociale cohesie en ondernemerschap daadwerkelijk terug in de kleine kernen Het vormt een concentratiepunt voor uiteenlopende fysieke en virtuele diensten op het vlak van gezondheid onderwijs ondernemerschap cultuur en sport
Op basis van de behoeftescan en de aansluiting bij het Vital Rural Area- project wordt een totaalconcept met daarin een aantal ICT-toepassingen en daaraan en omheen gerelateerde diensten en voorzieningen geselecteerd voor een pilotproject Hiervoor dient een businessplan opgesteld te worden met monitoring go-no go beslissingen en opschalingsmogelijkheden Uiteindelijk dient de pilot te resulteren in de ontwikkeling van toepassingen die de sociale cohesie en economische vitaliteit versterken eacuten onderscheidend zelfdragend en opschaalbaar zijn
Samenstelling (Potentieumlle) samenwerkingspartners zijn onder andere banken verzekeraars (huis)artsen thuiszorginstellingen verenigingen woningbouwcorporaties gemeenten postkantoren onderwijsinstellingen KvK belastingdienst bibliotheken jongerenwerk bedrijven en MKB Noord
F R I E S E I C T - I N N O V A T I E A L L I A N T I E 39
6 Organisatie
61 Rol van de Alliantie
De Friese ICT-innovatie Alliantie heeft de rol van stimulator versneller versterker en makelaar op zich genomen om de beste krachten vanuit de maatschappij en economie in de provincie Fryslacircn te bundelen om pilotprojecten te starten en te komen tot zelfdragende innovatieprojecten die de economische en maatschappelijke ontwikkeling in Fryslacircn sterk stimuleren Naast de hiervoor genoemde rollen is de Alliantie in het algemeen - en de Kerngroep in het bijzonder - vooral een realist en vertaler van vraag naar oplossing De Alliantie werkt aan het opstarten van een zes pilotprojecten in nauwe samenwerking met andere stakeholders maar is geen eigenaar van de projecten
De Kerngroep bestaat uit zes leden die op persoonlijke titel en zonder last of ruggespraak hun visie inbrengen zich sterk maken voor het opzetten van de projecten en toezien op uitvoering daarvan De Kerngroep is vooralsnog geiumlnstalleerd tot en met 31 december 2010 De leden van de Kerngroep zijn
bull Profdrir LP Ligthart (voorzitter) TU Delft
bull R Feenstra RI MBA De Friesland Zorgverzekeraar
bull Drir PA Gielen TCNN
bull Drs FA Pronk Rabobank Heerenveen
bull Drs WR Reek MCM Gemeente Sneek
bull Drs J Wester TNO-ICT
Dialogic Next Step en in het bijzonder drs SR Maltha ir ing RMF Brennenraedts en drs H Gillebaard ondersteunen de Alliantie met de voorbereiding van bijeenkomsten verrichten onderzoek waar nodig en begeleiden de uitvoering van projecten
62 Taakstelling per onderdeel van de Alliantie
Raad van Advies
De Alliantie zal een Raad van Advies kennen die uit drie tot vier personen zal bestaan en momenteel nog te formeren is De leden zijn bestuurders van statuur die politiek zeer goed ingevoerd zijn zowel op provinciaal als landelijk niveau De Raad van Advies geeft allereerst steun aan de beoogde initiatieven en draagt dit ook publiekelijk uit Daarnaast zal zij vooral een klankbord- en ambassadeursfunctie gaan vervullen om de ambities van de Alliantie te helpen realiseren Hiervoor zal zonodig onafhankelijke bestuurlijke druk georganiseerd worden De Raad van Advies biedt de Alliantie toegang tot diverse relevante netwerken en is thuis in de financieringsmogelijkheden voor de beoogde innovatieprojecshyten Verder dient de Raad van Advies zelfstandig initiatief te nemen om de activiteiten van de Alliantie ook op andere nationale of internationale agendarsquos geplaatst te krijgen De Raad van Advies zal enkele malen per jaar bijeenkomen en afstemmen met de Kerngroep
F R I E S E I C T - I N N O V A T I E A L L I A N T I E 41
Kerngroep
De Kerngroep is in een eerste fase gestart met een visieontwikkeling en heeft dit vertaald in de onderliggende Roadmap De Kerngroep dient haar visie en plannen in bij de Gedeputeerde Staten van Fryslacircn Na goedkeuring door GS heeft de Kerngroep de komende twee jaar als taak de Alliantie en in het bijzonder de projectgroepen aan te sturen en te adviseren bij de uitvoering In eerste instantie fungeert de Kerngroep vooral als werkvoorbereider Daarna ziet de Kerngroep toe op de uitvoering van afzonderlijke projecten conform de geformuleerde visie en opgestelde criteria via driemaandelijkse monitoring Begin 2010 neemt de Kerngroep per project een mid-term gono-go beslissing Zonodig worden projecten daarna bijgestuurd of zelfs stopgezet Na 2010 zullen de projecten zelfstandig verder dienen te gaan en vallen vanaf dat moment buiten de regie van de Alliantie
Projectgroepen
De Alliantie zelf krijgt vooral gestalte middels een vijftal projectgroepen (a) Draadloze Friese meren (b) Zorg (c) Sport Experience (d) Jachtbouw en (e) Kleine kernen Deze projectgroepen bestaan uit private enof publieke deelnemers afhankelijk van het project De projecten komen onder leiding van een nader te benoemen projectleider De aangestelde projectleider stemt af met een afgevaardigde van de provincie Fryslacircn en contactpersonen uit de Kerngroep zoals beschreven in deze Roadmap Op korte termijn zal er gestart worden met de verdere samenstelling van de projectgroepen conform de voorstellen in de afzonderlijk roadmaps
lsquoVerticalersquo activiteiten
Daarnaast zijn er drie lsquoverticalersquo projectactiviteiten die op alle projectgroepen van toepassing zijn namelijk onderwijsvernieuwing kennisborging en promotie en communicatie In alle vijf projectgroepen spelen deze aandachtsgebieden een belangrijke rol In het bijzonder voor het onderwijs geldt dat wij vanuit elke projectgroep spin-off effecten en digitale toepassingen verwachten die voor onderwijsdoeleinden ingezet kunnen worden Daarmee kan onderwijs een belangrijke integrale en verbindende functie vervullen tussen de projectengroepen onderling alsook een belangrijke rol spelen in de kennisborshyging Voor promotie en communicatie geldt hetzelfde De Kerngroep is in eerste instantie verantwoordelijk voor de lsquohorizontalersquo activiteiten
De Friese ICT-innovatie Alliantie kent de volgende organisatiestructuur
F R I E S E I C T - I N N O V A T I E A L L I A N T I E 42
ONDERWIJSVERNIEUWING
PROMOTIE EN
COMMUNICATIE
KENNNISBORGING
Raad van Advies Taak klankbord en ambassadeursfunctie
KerngroepTaak Advisering en aansturing Alliantie Opstellen Roadmap
toezien op uitvoering en monitoring
Friese ICT innovatie-alliantie Taak Uitvoering Roadmap in projectgroepen
Resultaat Minimaal eacuteeacuten project per projectgroep geschikt voor opschaling en zelfstandige continuering na 2 jaar
Projectgroep Draadloze meren
Projectgroep Sport Experience
Projectgroep Zorg
Projectgroep Jachtenbouw
Projectgroep Kleine kernen
Figuur 9 Organisatiestructuur van de Friese ICT-innovatie Alliantie
43F R I E S E I C T - I N N O V A T I E A L L I A N T I E
F R I E S E I C T - I N N O V A T I E A L L I A N T I E 44
7 Ter afsluiting In deze Roadmap voor ICT-innovatie in Fryslacircn heeft de Kerngroep haar visie neergelegd en haar plannen voor innovatieve pilotprojecten geformuleerd Duidelijk mag zijn dat de Alliantie een krachtige ambitie heeft die nu in concrete acties en plannen moeten worden vertaald Hiervoor is het noodzakelijk de komende maanden een plan van aanpak en een concreet en gedragen businessplan per project uit te werken In totaal kennen de beoogde projecten een financieringsbehoefte van circa twaalf miljoen euro Hiervoor zal een beroep gedaan worden op bijdragen vanuit (1) het bedrijfsleven (2) de provincie Fryslacircn en (3) overige partijen waaronder gemeenten stimulerings- en innovatiefondsen nationale overheid en Europese regelingen De Kerngroep ziet als uitgangspunt voor financiering van de projecten de volgende verdeling voor iedere twee euro aan geld van derden draagt de provincie eacuteeacuten euro bij (33) wat in de wandelgangen ook wel de Galema-norm wordt genoemd
De Kerngroep is verheugd haar visie in deze Roadmap te mogen aanbieden aan Gedeputeerde Staten van Fryslacircn en verzoekt om concrete ondersteuning voor uitvoering van de voorgenomen projecten Naast de gewenste co-financiering zoals hiervoor beschreven bestaat concreet behoefte aan financieumlle ondersteuning van de opstartfase (eerste drie tot zes maanden) Per project is circa euro 50000- euro nodig om de businesscases volledig te kunnen uitwerken en alle noodzakelijke projectvoorbereidingen te treffen (seed money) Hiervoor doen wij eveneens een beroep op Gedeputeerde Staten van Fryslacircn om de Alliantie voor de helft in deze kosten tegemoet te komen In deze voorfase is het weinig realistisch om uit het bedrijfsleven en vanuit andere instellingen volledige voorfinanciering te verwachten Wel zal in grote mate een beroep worden gedaan op zo veel mogelijk kostenloze medewerking van de stakeholders om in deze voorfase de noodzakelijke voorbereidingen te treffen
De visie van de Kerngroep heeft geresulteerd in serieuze plannen om in een multishystakeholder omgeving economie en samenleving in Fryslacircn een impuls te geven via ICT-innovatie Deze serieuze plannen waarvoor reeds veel commitment in het veld is uitgesproken vragen nu om serieuze ondersteuning De vraagstukken en behoeften van burgers en gebruikers in Fryslacircn staan daarbij centraal en ons motto luidt drsquor op en drsquor over
F R I E S E I C T - I N N O V A T I E A L L I A N T I E 45
Bijlage 1 SWOT-analyse
Sterkten Wat is de kracht van Fryslacircn
Een kenmerkende sterkte van Fryslacircn is eenvoudig te observeren Fryslacircn beschikt over veel ruimte zeker in vergelijk met de Randstad Daarbij komt dat de afstand tussen de Randstad en Fryslacircn relatief beperkt is De ruimte die Fryslacircn biedt maakt het mogelijk om er kwalitatief hoogwaardig te recreeumlren en te wonen Fryslacircn heeft veel mogelijkheden hiertoe die bovendien van hoge kwaliteit zijn Het toerisme in Fryslacircn drijft grofweg op drie pijlers watersport de rust van de Waddeneilanden en de cultuur van een aantal steden en dorpen (waaronder de ldquoElf Stedenrdquo)
In de Friese economie neemt de agrarische sector traditioneel een grote rol in Tegenwoordig is deze rol kleiner dan vroeger maar het is nog steeds een relatief omvangrijke sector Bovendien heeft de Friese landbouw de laatste decennia haar processen sterk verbeterd De productiviteit van deze sector is ndash zelfs vanuit een Nederlands perspectief - zeer hoog De sterke agrarische sector heeft mede geleid tot ontwikkeling van een florerende foodsector Het aandeel van de dienstensector ligt in Fryslacircn traditioneel onder het Nederlandse gemiddelde Hoewel dit nog steeds het geval is is deze sector vanaf circa 1995 een flinke inhaalslag aan het maken Binnen de dienstensector in Fryslacircn heeft vooral financieumlle dienstverlening een relatief groot aandeel Andere gebieden waarin Fryslacircn sterk is zijn de metaal- en elektrosector en watertechnoshylogie
Fryslacircn en de Friezen kennen een sterke identiteit Ze hebben een eigen taal volkslied en vlag en onderscheiden zich hiermee van de rest van Nederland Hierdoor bestaat er een grote sociale cohesie Dit speelt met name in de dorpen een grote rol in het dagelijkse leven
Zwakten Wat zijn de beperkingen in Fryslacircn
Fryslacircn is opgebouwd uit 417 kernen waarvan 344 kernen uit minder dan 1500 inwoners bestaan Er is dus een lage mate van verstedelijking waardoor positieve agglomeratieshyeffecten uitblijven Veel van deze kleine kernen hebben te maken met een laag en dalend voorzieningenniveau Denk hierbij aan het verdwijnen van postkantoren scholen supermarkten et cetera Dit is duidelijk de negatieve keerzijde van de ruimtelijke structuur van Fryslacircn
Fryslacircn is de provincie die voorop loopt met vergrijzing Nergens in Nederland zijn er zo weinig jongeren In combinatie met een lage arbeidsparticipatie van ouderen en vrouwen heeft dit een negatief effect op de economie Overigens neemt de arbeidsparticipatie vooral van vrouwen de laatste jaren wel sterk toe
Er zijn in Fryslacircn weinig grote industrieeumln en het MKB heeft een groot aandeel in de werkgelegenheid Dit zou een van de oorzaken kunnen zijn van de lage RampD-inspanningen in de provincie Het wordt ook als oorzaak genoemd van de lagere arbeidsproductiviteit maar het is niet duidelijk of dat geheel terecht is In de samenstelling van de werkgelegenshyheid valt op dat de quartaire sector (zorg onderwijs overheid et cetera) sterk oververtegenwoordigd is Het aandeel van bedrijven dat producten en diensten afzet buiten de provincie (stuwende bedrijvigheid) is relatief beperkt
F R I E S E I C T - I N N O V A T I E A L L I A N T I E 46
Verschillende bronnen refereren aan de lage kwaliteit van het onderwijs in Fryslacircn Hierbij speelt het ontbreken van een universiteit een rol Door de afwezigheid van een universiteit behouden Vwo-leerlingen minder binding met Fryslacircn Hoger opgeleiden trekken hierdoor weg naar omliggende regiorsquos en de stroom hoger opgeleiden naar Fryslacircn is vrij beperkt Het gevolg is een braindrain Opvallend is het lage gemiddelde niveau van de leerlingen die de basisschool verlaten Er is geen overeenstemming over de oorzaak hiervan Een ander opvallend element is de aanwezigheid van achterstandswijken in Fryslacircn Hoewel dit vaak als een probleem van grote steden wordt gezien kampen ook veel dorpen en steden in (vooral Noord-)Fryslacircn met deze problematiek
Kansen Welke mogelijkheden biedt de omgeving
In Nederland neemt het aandeel 65-plussers van de totale bevolking toe Deze bevolkingsgroep geeft meer geld uit aan recreatie en aan zorg Een deel kiest zelfs voor het verhuizen naar een prettigere omgeving en gaan hoogwaardiger wonen Fryslacircn kan profiteren van deze demografische ontwikkeling door voorzieningen te treffen voor deze groep Hierbij zou ze zich kunnen profileren als het lsquoFlorida van het Noordenrsquo Door koploper te zijn met woon-zorgconcepten kan er een nieuwe markt ontstaan Doordat leeftijdssamenstelling van de groep vakantiegangers verandert zal er ander type vraag naar voorzieningen en activiteiten ontstaan Ook hierop kan worden ingespeeld Ook zorgtoerisme kan interessante mogelijkheden bieden voor Fryslacircn
Fryslacircn zou extra middelen kunnen aantrekken door aanspraak te maken op verschillende (Europese) fondsen Doordat Fryslacircn door sommige beleidsorganen wordt gezien als een achterstandsgebied komt men in aanmerking voor specifieke fondsen Maar er zijn ook generieke (Europese) fondsen waarop aanspraak gemaakt kan worden
Waar Fryslacircn beperkt profiteert van positieve agglomeratie-effecten beginnen sommige delen van de Randstad negatieve agglomeratie-effecten te ervaren zoals hoge grondprijzen verkeerscongestie en verpaupering van wijken Indien Fryslacircn goed digitaal ontsloten is kan het voor sommige organisaties interessant zijn om naar Fryslacircn te verhuizen
Groeiende aandacht voor (duurzame) energie en watertechnologie kan voor Fryslacircn kansen bieden De ruimtelijke structuur biedt bijvoorbeeld mogelijkheden voor het opwekken van zonne-energie of biomassa Ook het (zoute en zoete) water biedt hiertoe mogelijkheden De kennis die Fryslacircn heeft op het gebied van watertechnologie kan in de toekomst misschien in een bredere markt worden toegepast
De stijgende voedselprijzen zullen voor Fryslacircn grosso modo een positief effect hebben Zowel de agro- als de foodsector die een groot gedeelte van de stuwende bedrijvigheid vertegenwoordigen kunnen hier van profiteren
Bedreigingen Hoe kan de omgeving Fryslacircn schaden
De beperkte stuwende bedrijvigheid maakt Fryslacircn afhankelijk van andere inkomstenstroshymen uit Nederland Denk hierbij aan inkomsten uit sociale verzekeringen uitkeringen maar ook inkomsten uit de zorg Verandering in nationaal beleid kunnen hierdoor grote consequenties hebben voor de Friese economie en samenleving Ook inkomsten uit de landbouwsubsidies van de EU maken Fryslacircn kwetsbaar De Europese Unie reserveert jaarlijks bijna de helft van haar begroting voor het Gemeenschappelijk Landbouwbeleid Onder andere door de toetreding van nieuwe EU lidstaten kunnen deze middelen onder druk komen te staan
F R I E S E I C T - I N N O V A T I E A L L I A N T I E 47
Een andere bedreiging is de filiaaleconomie Veel bedrijfsvestigingen vooral in de zakelijke dienstverlening zijn nevenvestigingen De hoofdkantoren zitten veelal in de Randstad Deze locaties zijn hierdoor voor een groot deel afhankelijk van beslissingen die op andere plaatsen worden genomen
De internationalisering van de economie zorgt voor extra concurrentiedruk Vooral de lageropgeleiden ervaren een steeds grotere druk uit lagelonenlanden Omdat Fryslacircn relatief weinig hoogopgeleiden kent kunnen de negatieve consequenties van globalisering groter zijn dan in andere delen van ons land
F R I E S E I C T - I N N O V A T I E A L L I A N T I E 48
Bijlage 2 Additionele kerncijfers
Onderwijs
Fryslacircn heeft geen universiteit Het aantal studenten dat in Fryslacircn woont en een mastershydiploma ontvangt is zeer laag circa 200 per jaar Wel kent Fryslacircn enkele HBO-instellingen Toch is het aantal studenten dat een bachelorgraad ontvangt relatief beperkt vergeleken met andere provincies18
Geslaagden HBO Bachelor (naar woonplaats student)
0
2000
4000
6000
8000
10000
12000
14000
2000 2001 2002 2003 2004 2005
Groningen
Friesland
Drenthe
Overijssel
Flevoland
Gelderland
Utrecht
Noord‐Holland
Zuid‐Holland
Zeeland
Noord‐Brabant
Limburg
Figuur 10 Ontwikkeling van het aantal HBO Bachelor afgestudeerden in de Nederlandse provincies
Het aantal banen in het onderwijs is in Fryslacircn relatief hoog Dit is opmerkelijk gezien het ontbreken van een universiteit19
18 CBS ndash Statline [25]
19 LISA - bewerkt door Dialogic [27]
F R I E S E I C T - I N N O V A T I E A L L I A N T I E 49
Relatief aantal banen (Onderwijs)
50
55
60
65
70
75
80
85
90
2003
2004
2005
2006
2007
Groningen
Friesland
Drenthe
Overijssel
Gelderland
Flevoland
Utrecht
Noord‐Holland
Zuid‐Holland
Zeeland
Noord‐Brabant
Limburg
Figuur 11 Ontwikkeling van het relatief aantal banen in het onderwijs in de Nederlandse provincies
Zorg
Een manier om de omvang van de zorgsector te bepalen is het aantal ziekenhuisbedden In Fryslacircn zijn er relatief weinig bedden per inwoner ten opzichte van andere provincies Gezien de hoge mate van vergrijzing is dit opmerkelijk20
Hospital beds per million inhabitants
0
100
200
300
400
500
600
700
800
1993
1994
1995
1996
1997
1998
1999
2000
2001
2002
Groningen
Friesland
Drenthe
Overijssel
Gelderland
Flevoland
Utrecht
Noord‐Holland
Zuid‐Holland
Zeeland
Noord‐Brabant
Limburg
Figuur 12 Ontwikkeling van het aantal ziekenhuisbedden in de Nederlandse provincies
Een andere indicator van de relatieve omvang van de zorgsector is het relatief aantal banen Hier valt vooral op dat zich in 2006 een flinke daling voordeed21
20 European Commission - Eurostat [26] 21 LISA - bewerkt door Dialogic [27]
F R I E S E I C T - I N N O V A T I E A L L I A N T I E 50
Relatief aantal banen (Zorg)
120
130
140
150
160
170
180
190
2003
2004
2005
2006
2007
Groningen
Friesland
Drenthe
Overijssel
Gelderland
Flevoland
Utrecht
Noord‐Holland
Zuid‐Holland
Zeeland
Noord‐Brabant
Limburg
Figuur 13 Ontwikkeling van het relatief aantal banen in de zorg in de Nederlandse provincie
F R I E S E I C T - I N N O V A T I E A L L I A N T I E 51
Figuur 14 Overzicht van de relevante ICT Projecten in Fryslacircn
F R I E S E I C T - I N N O V A T I E A L L I A N T I E
Zo
rg
Zorg
Net
Frie
slan
d (
SG
)
Car
dio
logie
net
wer
k Fr
iesl
and
(MCL
NSD
)H
uis
van
het
Hed
en (
GEEF)
Tel
econfe
renci
ng v
ia Z
NF
(SG
)
Tel
econsu
ltat
ie A
mel
and (
CI
ZTS)
Virtu
eel bez
oek
uur
(ZTS
ZSA)
Virtu
ele
Thuis
zorg
(PF
KN
TH
FL)
Pasa
na
(Nijfinst
er)
Thuis
zorg
het
Fries
e La
nd
(N
ijfinst
er)
Sm
art
Car
ing C
om
munitie
s(D
T2015
Nijfinst
er)
O
TTO
(RIF
)
Ket
enZorg
Frie
slan
d
EPD
sch
akel
punt
OZIS
(SG
)
Sm
art
Car
ing C
om
munitie
s(D
T2015)
Ske
wie
l Try
nw
alden
Van
A n
aar
B(e
ter)
pap
ierloos
(SG
)Virtu
ele
HAP
Frie
slan
d (
SG
)
Web
dokt
er (
HZL)
Leer
-Zorg
port
al (
PF
MCL
TFW
G
GZ
RF)
Zorg
Dom
ein F
ries
land
Support
Fry
slan
JGZ p
lus
ouder
port
aal (T
FW)
Zorg
Net
Frie
slan
d p
ort
al (
SG
)
Dig
itaa
l Thuis
hote
l (P
F)
Foar
Elk
oar
(VFG
CIZ
ZF
FZ
en
ZKF )
Een
duid
ig p
atieuml
ntp
ort
aal (S
G)
Toer
ism
e m
et z
org
Zorg
Innova
tie
Foru
m
N
twurk
Fries
land
On
derw
ijs
Ser
ious
gam
es f
acto
ry (
NH
L)
Kla
sseg
las
(KN
)
Wad
den
cam
pus
(KN
RFP
)
Wad
den
cam
pus
(KN
RFP
)
Vid
eoco
nfe
renci
ng B
oger
man
(SB)
Frie
slan
d L
eern
etw
erk
(NH
L)
Inte
rnet
acad
emie
(N
HL)
Ener
gie
k (K
N
RFP
)
EdyF
rysk
(PF
)
Did
icla
ss (
NH
L)
Onlin
e lo
ket
Frys
lan (
PF)
Tom
ke (
Afucirc
k en
Bib
lioth
eeks
ervi
ce F
r ysl
an)
Vee
nques
t (N
HL)
Inte
rnet
acad
emie
(N
HL)
N
twurk
Fries
land
Overh
eid
ISZF
(ISZF)
NO
FA (
NO
FA)
Kle
ine k
ern
en
IPTV
Gam
enat
ions
(PF
KN
)
Doar
psb
acircn (
SD
)
Vital
Rura
l Are
a (N
ijfinst
er
NO
FA
RFP
TH
FL
KN
)Fr
oek
sTV (
FR-I
X
IV)
Virtu
ele
loke
tten
(KN
)
NO
FA (
NO
FA)
Vital
Rura
l Are
a (N
ijfinst
er
NO
FA
RFP
TH
FL
KN
)
Kij o
p I
T s
poor
(PF)
Doar
psb
acircn (
SD
)
Onts
luitin
g d
orp
sarc
hie
ven
(SD
W)
Am
bula
nte
han
del
(KN
N
BL
D
oar
psb
an)
N
twurk
Fries
land
MK
B
To
eri
sme
Gam
efes
tiva
l ldquoG
-Am
elan
drdquo
(NH
LG
ame
Val
ley
PF
en K
N)
3D
Vis
ual
isat
ies
(NH
L G
L P
F)
Frys
lacircn G
ames
(PF
)
Sucircke
rei (P
V
AN
WB
GD
LP
P)
Frys
lacircn R
ing (
PF)
Inte
ract
ieve
hots
pots
(KN
)
Nat
uurw
ebca
m (
VVV A
mel
and)
Bre
edst
rate
n (
NO
FCO
M)
ND
IV (
Syn
tens)
NO
FCO
M (
NO
FA
MKB N
OO
RD
Eal
a Fr
ya F
rese
na
(II
I)
KN
RFP
en O
NO
F)
Fiet
sroute
pla
nner
(FB
)
E-T
sjer
ke (
PF)
Toer
istisc
he
E-b
usi
nes
s (P
F)
Mobik
om
(PF
SVD
et
c)
Toer
ism
e m
et z
org
Zorg
eloos
Frys
lacircn (
PF)
Dig
ital
e w
ater
psp
ort
pas
(PF
)
Eile
en
N
twurk
Fries
land
Bijlage 3 Overzicht relevante ICT Projecten in Fryslacircn
Gam
ing
Bre
ed
ban
d
Beeld
com
shym
un
icati
e
Kete
nd
igit
alshy
iseri
ng
Inte
rnett
oeshy
pass
ing
po
rtal
Mob
iele
to
ep
ass
ing
en
Ove
rig (
wet
ensc
hap
pel
ijke
) in
itia
tiev
en
Frie
se S
olla
rchal
lenge
Blu
e Ener
gy
(WETSU
S)
52
Literatuur [1] RUG (2003) Arbeidsproductiviteit in Fryslacircn Een analyse van het niveau en de groei van 1990-2000 Onderzoek in opdracht van Gedeputeerde Staten van de Provincie Fryslacircn en de Kamer van Koophandel Fryslacircn URSI-rapport 305
[2] van der Elst-van der Lans Michelle Piet Rijk (2006) Lokale bedrijvigheid leefbaarheid en sociale vitaliteit in het landelijk gebied van Friesland LEI Den Haag
[3] Provincie Fryslacircn (2007) Sociaal Rapport Fryslacircn 2007
[4] Valentijn Bolhuis (2005) Friese sterkten in economisch perspectief Toekomstvisie op de ruimtelijk-economische ontwikkeling van de provincie Friesland RUG
[5] CBS (2007) Inwoners Randstad verdienen het meest httpwwwcbsnlnlshyNLmenuthemasinkomen-bestedingenpublicatiesartikelenarchief20072007-2240shywmhtm
[6] Meester Wilhelm J amp Pieter H Pellenbarg (2001) Changing regional images Are regional marketing campaigns successful Paper for the 41st European Congress of the Regional Science Association Zagreb 2001
[7] CPB (2006) Reactie op Probleemanalyse Zuiderzeelijn
[8] AD (2008) Toename van zwakke scholen
[9] Verwey Jonker instituut Kinderen in Tel Databoek 2006
[10] Verwey Jonker instituut Kinderen in Tel Databoek 2008
[11] Ministerie van EZ (2007) Koers Noord op weg naar pieken Duurzame groei door omschakeling naar een kenniseconomie
[12] Stelder (2002) Regionaal Economische Verkenningen 2002 Groningen Friesland en Drenthe
[13] Stelder Broersma J van Dijk (2008) Noordelijke Arbeidsmarkt Verkenning 2008
[14] Broersma Lourens en Jouke van Dijk (2006) Het belang van de industrie in het Noorden 1950-2025 Onderzoek in opdracht van de Stichting TxU Noord-Nederland Groningen Faculteit Ruimtelijke Wetenschappen Rijksuniversiteit Groningen URSI-research report nr 316
[15] Provincie Friesland (2002) Nota sociaal-economisch beleid
[16] SCP (2006) Thuis op het platteland Den Haag
[17] EZ (2007) ICT agenda 2008-2011 De gebruiker centraal in de digitale Dienstenmaatschappij Den Haag
[18] WRR (2008) Innovatie Vernieuwd opening in viervoud Amsterdam University Press Den Haag Amsterdam
[19] Provincie Friesland (2007) Koers op Fryslacircn - Het Friese Meren Project 2e fase
[20] ECP (2008) Gaming meer dan een spelletje Den Haag
F R I E S E I C T - I N N O V A T I E A L L I A N T I E 53
[21] Provincie Friesland (2007) Fryske Fiersichten wurkprogram 2009 - 2011
[22] Provincie Friesland (2006) Fryslacircn toeristische topattractie in Nederland van de Provincie Fryslacircn
[23] Ministerie van VWS (2003) Quick Scan Kleine Kernen Den Haag
[24] Ministerie van Economische Zaken (2006) Verslag Innovation Lecture Den Haag
[25] httpstatlinecbsnl
[26] httpeceuropaeueurostat
[27] httpwwwlisanl
[28] ING (2007) Starterscampagne
[29] Vital rural area project activities annex 7
[30] Dialogic (2006) Initiatieven voor het bevorderen van eSkills van de beroepsbevolking in zes Europese landen Utrecht
[31] Rutten amp Koops (2007) Creatieve industrie en informatie- en communicatietechnologie in Noord Nederland Rapport naar aanleiding van de Noordermatch 2007
[32] Henry Chesbrough Open Innovation The new imperative for creating and Profiting from TechnologyHarvard business school Press
F R I E S E I C T - I N N O V A T I E A L L I A N T I E 54
Auteurs
drs Sven Maltha iring Reg Brennenraedts drs Hugo Gillebaard
Contact
Secretariaat Friese ICT-innovatie Alliantie pa Hooghiemstraplein 33-36 3514 AX Utrecht Tel +31 (0)30 215 05 80 Fax +31 (0)30 215 05 95 malthadialogicnl
-
43 Visie van de Kerngroep
In het volgende kader is de visie van de Kerngroep verwoord gebaseerd op de uitkomsten van mindmaps en SWOT-analyse (zie sect 33) en de bijbehorende discussies
Visie van de Kerngroep
ldquoFryslacircn dient zich sterk te profileren op de themarsquos duurzaamheid ouderen jeugd en cultuur om in een open omgeving een antwoord te bieden op een snelveranderende sociaaleconomische omgeving (zowel nationaal als mondiaal)rdquo
Aandachtspunten hierbij zijn
bull Kernkwaliteiten behouden en uitbouwen bedreigende zwaktes neutraliseren
bull Ruimte creeumlren voor pilotprojecten en een experimenteeromgeving voor nieuwe dienstverlening en duurzame productie
bull Fryslacircn positioneren als internationaal recreatiepark
bull Fryslacircn profileren als duurzame innovatieve economie
bull ICT als enabler voor vernieuwing doet organisaties veranderen (vakmanschap als driver ICT als hulpmiddel)
bull ICT als enabler draagt bij aan vernieuwing en verbetering van de kwaliteit van onderwijs (gezondheids)zorg en welzijn
bull Successen en unieke sterkten grootschalig uitdragen
bull Alleen die activiteiten krijgen prioriteit waarin ICT de lsquoversnellerrsquo is van een vraag gestuurde ontwikkeling
44 Missie
De Friese ICT-innovatie Alliantie zal vraaggestuurde inzet van ICT gericht op duurzame economische ontwikkeling en sociale innovatie met behoud en uitbouw van de Friese kernkwaliteiten actief stimuleren Met open vizier en in verbinding met de mondiale ontwikkelingen wil de Alliantie ambities vergroten en zwakten op het gebied van onderwijs vergrijzing ondernemingscultuur in sterkten veranderen Met ICT kunnen genoemde domeinen en bedreigingen cross-sectoraal profiteren van de sterktes in ondermeer cultuur recreatie (water) sport zorg en op vakmanschap gerichte maakindustrie
Missie statement
Met cross-sectorale maatschappijgerichte ICT-oplossingen biedt de Friese ICT-innovatie Alliantie een verbindende schakel voor duurzame en sociale innovatie in Fryslacircn
Slogan
Fryslacircn onderneemt duurzaam met slimme ICT
Ambitie
Drsquor op en drsquor over
F R I E S E I C T - I N N O V A T I E A L L I A N T I E 25
45 Ambitie
Uit de geformuleerde visie en bijbehorende missie leidt de Kerngroep een krachtige en concrete ambitie af Voor een periode van twee jaar zet de Kerngroep onder de vlag van de Alliantie een vijftal projectgroepen op die elk eacuteeacuten of meerdere projecten tot uitvoering brengen Voor elke projectgroep geldt de realisering van minimaal eacuteeacuten project met een voorlopersrol voor de provincie Fryslacircn binnen twee jaar De pilotprojecten dienen vanaf de start gebaseerd te zijn op duidelijke probleem- en vraagsstellingen In april 2009 moet er voor elke projectgroep een plan van aanpak gereed zijn Uiterlijk medio 2009 zijn volledig uitwerkte businessplannen beschikbaar met instemming van de deelnemers en bijbehorende financiering om concreet uitwerking te kunnen geven aan verschillende onderdelen van de pilotprojecten Voor sommige projecten geldt dat in een eerder stadium gestart kan worden omdat hiervoor al de noodzakelijke stappen zijn gezet in lopende initiatieven
De (pilot)projecten hebben als achterliggende doelstelling dat zij werkgelegenheid creeumlren olievlekwerking kennen en na een succesvolle pilot zelfstandig door de markt worden gedragen De (pilot)projecten moeten een beweging en een omgeving creeumlren waar een zuigende werking vanuit gaat voor zowel bedrijven en instellingen uit Fryslacircn als van daarbuiten Zo kunnen rondom de projecten clusters van economische enof maatschappeshylijke activiteiten ontstaan Onze ambitie is Drsquor op en drsquor over
46 Criteria projectgroepen
De Kerngroep heeft zorgvuldig focus aangebracht in een long-list aan gegenereerde projectideeeumln en daarmee gebruik gemaakt van volgende criteria en aandachtspunten De criteria zijn ook te gebruiken ter monitoring van de individuele projecten
Aandachtspunten en criteria voor projecten
bull Vraaggestuurd en oplossingen voor concrete problemen
bull Oplossingen binnen strikte kaders moeten meetbaar zijn
bull Grensverleggend en verschil makend voor Fryslacircn
bull Eerste evaluatie binnen een tijdsduur van twee jaar
bull Voorbeeldwerking
bull Modulariteit
bull Duurzaam
bull Samenwerking stimulerend
bull Hergebruik van resultaten elders
bull Inzet van deskundigen bij aanvraag opzet projectteams analyse aanbevelingen
bull Inzicht in noodzakelijke investeringen personeel capaciteit
bull Mogelijkheden voor kruisbestuiving
bull Integrale benadering enof cross-sectoraal
bull Voldoende draagvlak bij politiek en in het veld
bull Uitzicht op economische spin-off
bull Verbetering van de Friese werkgelegenheid
F R I E S E I C T - I N N O V A T I E A L L I A N T I E 26
47 Monitoring en afstemming
Om de voortgang te bewaken zullen de Kerngroepleden de pilotprojecten per kwartaal kritisch monitoren en zo nodig bijsturen De hiervoor genoemde criteria zullen bij deze monitoring worden toegepast Indien de tussentijdse resultaten ontoereikend zijn of de perspectieven voor succes uitblijven zal de Kerngroep namens de Alliantie een negatief advies uitbrengen aan de subsidieverstrekker(s) of zelfs een voorstel tot stopzetting doen De frequentie van (voortgangs)rapportages zullen samenvallen met de terugkoppelmoshymenten die zijn afgestemd met de subsidieverstrekker(s)
Na twee jaar zullen de projectresultaten worden geeumlvalueerd Bij deze evaluatie zullen ook relevante gebruikers cq overheden zorg- of onderwijsinstellingen industrie en MKB en particuliere of overige maatschappelijke organisaties betrokken worden
F R I E S E I C T - I N N O V A T I E A L L I A N T I E 27
5 Roadmaps projectgroepen
51 Inleiding
In dit hoofdstuk bespreken we zes roadmaps voor de geselecteerde projectgroepen Deze roadmaps vormen samenvattingen van de inhoudelijk uitwerkingen die voorzien zijn in de verschillende projectgroepen Hierbij volgen we een sjabloon dat antwoord geeft op de volgende vragen
bull Welke probleem wordt opgelost welke behoefte staat centraal
bull Voor welke doelgroep
bull Welke doelstelling wordt nagestreefd
bull Welke unieke toegevoegde waarde economisch potentieel is voorzien
bull Welke concrete resultaten zijn te verwachten
bull Welke partijen kunnen deelnemen
In de volgende paragrafen is de roadmap per projectgroep nader uitgewerkt Iedere roadmap beoogt op hoofdlijnen een totaalconcept te beschrijven Voor de projectgroep Zorg zijn twee afzonderlijke roadmaps opgenomen namelijk voor de projecten lsquoZorg op afstandrsquo en lsquoQwiekrsquo
52 Draadloze Friese meren
Probleem Fryslacircn wil draadloze breedband dienstverlening inzetten om meer watertoeristen langer en intensiever aan Fryslacircn te binden Veel watertoeristen komen naar Fryslacircn en begeven zich daarbij op de Friese meren en kanalen Hun economische waarde beperkt zich vaak tot de verhuurder en aangrenzende horecagelegenheden Watertoeristen zijn zich onvoldoende bewust van de mogelijkheden in de desbetreffende regiorsquos Door gebrekkige informatievoorziening blijft toch al seizoensgebonden economisch potentieel onbenut Daarnaast zorgt de confrontatie tussen beroepsvaart en de recreatieve watersporter regelmatig voor onveilige situaties
Doelgroep Fryslacircn kent jaarlijks ruim 15 miljoen overnachtingen van watersportshytoeristen 15 Daarnaast recreeumlert de eigen bevolking van Fryslacircn ook intensief op en rond het water
15 Toerdata Noord Toerisme in cijfers 2007
F R I E S E I C T - I N N O V A T I E A L L I A N T I E 29
Doelstelling Ontwikkel en implementeer in twee jaar met inzet van de nieuwste communicatietechnologieeumln die draadloze toepassingen die in het decennium daarna Fryslacircn aantoonbaar sociaaleconomisch versterken
Voor een betere beleving en benutting van Fryslacircn wordt vanuit een gebruikersperspectief ICT ingezet ter
bull Verhoging economische spin-off Friese middenstand
- Dynamische Point-of-interest tafel aan het water
- Exposure voor evenementen concerten exposities etc
bull Verrijking vaarroute-informatie
- Overheidsinformatiedienst actuele brugtijden brughoogshyten vaardiepte gekoppeld aan waterstand tijdelijke obstakels boeicooumlrdinaten en weerbericht (stormwaarshyschuwing)
- Adviesvaarsnelheid breedte vaarweg + belading
- Beroepsvaartalert drukke kruisingen
- Ligplaats reservering + voorzieningen
bull Verhoging servicegraad veiligheid op het water
- Zorg op het water waterambulance Sneek Thuiszorg aan boord telegeneeskunde track amp trace
- Wegenwacht op het water bootbenodigdheden en reparashyties (motorpech zeilmaker brandstof touw en tuigage) + e-diagnose
Toegevoegde waarde Nieuwe draadloze en schaalbare tweeweg breedbandinfrastructuur versnelt de ontwikkeling van digitale (maatschappelijke) dienstverlening
1 Locatiegebonden breedband informatiediensten (interessante locaties evenementen voorzieningen etc) op mobiele en vaste monitoren van zakformaat tot megaschermen
2 Dedicated tweewegverbinding (oa hulpdiensten)
3 Track and trace van schepen (verhuurbedrijven hulpdiensten locale serviceproviders)
4 Live draadloze narrowcasting (zeilwedstrijden muziekshytheaterregistratie)
5 Persoonsgebonden routeplanner (ingang kinderen 65+ sportgezondheid historie natuur culinair etc)
6 E-reserveringssysteem voor jachthavens avondje uit etc
7 Virtuele radar
8 VOIP communicatie in het buitengebied
9 Fryslacircnpas (naast marketing ook Elektronisch Schip Dossier)
F R I E S E I C T - I N N O V A T I E A L L I A N T I E 30
Concrete resultaten Interactie tussen wal en water draagt bij aan seizoensverlenging doelgroepverbreding en intensivering van bestedingen per watertoerist Bij evenementen zoals de Sneekweek krijgt de Friese economie slechts een korte impuls waar slechts een deel van de omliggende bedrijvigheid van kan profiteren Door de verhoogde interactie tussen wal en water zal de Friese middenstand (horeca jachthavens bootbenodigdheden etc) 5 extra omzet worden gerealiseerd Daarnaast beperkt het hoogseizoen van watertoeristen zich momenteel tot de zomermaanden Door het bieden van extra servicegraad eveneens in voor- en naseizoen en aanvullende informatie (incl virtuele vakantievoorpret) beoogt dit project deze periode te verlengen De verwachte resultaten zijn
bull Weersonafhankelijke uitbreiding toeristenseizoen van gemiddeld twee naar vijf maand per jaar
bull Vergroting uitgaven per toerist per dag met 5 Invoering Sneekweek 2009 en uitbreiding met straal van tien km in 2010
bull vergroting van de structurele werkgelegenheid in het werkingsshygebied met 5 te realiseren in de hightech productie- en dienstensectoren
Samenstelling (Potentieumlle) samenwerkingspartners zijn onder andere ziekenhuizen ondernemersverenigingen kennisinstellingen infrastructuuraanbieders softwareontwikkelaars lokaal MKB gemeenten provincie
F R I E S E I C T - I N N O V A T I E A L L I A N T I E 31
53 Zorg op afstand (ZoA) Pilot lsquohartfalenrsquo
Probleem Zorg op Afstand (dat is preventie diagnose behandeling en monitoring onafhankelijk van tijd en plaats) wordt gezien als deacute oplossing om de enorme discrepantie tussen vraag en aanbod in de zorg (in 2025 kan nog maar 60 van de zorgvraag beantwoord worden) het hoofd te kunnen bieden
De businesscase voor zorg op afstand is echter nog nergens echt gerealiseerd Dit heeft vele oorzaken maar de belangrijkste zijn wel
bull Geen goede integratie met bestaande systemen waardoor Zorg op Afstand naast en niet in plaats van bestaande zorg komt
bull Geen onderlinge samenhang Initiatieven sluiten niet op elkaar aan Patieumlnten en burgers krijgen met meerdere kastjes of systemen te maken en zullen het idee niet adopteren Innovatieve aanbieders krijgen daardoor geen goede afzet
Doelgroep De (Friese) patieumlntburger kan langer zelfstandig wonen ook op het platteland eilanden en weet zich verzekerd van voldoende zorg en veiligheid De pilot richt zich specifiek op hartpatieumlnten
Innovatieve zorgaanbieders Zij willen hun businesscase kunnen realiseren in een goede afzetmarkt
Indirecte doelgroep betreft de leveranciers voor Zorg op Afstand systemen Een gunstige afzetmarkt betekent meer werk en omzet en een beter klimaat om verder te investeren
Daarnaast is de zorgverzekeraar belanghebbend de uiteindelijke belofte van Zorg op Afstand komt dichterbij hogere arbeidsproductiviteit in de zorg meer garantie van voldoende zorg lagere kosten minder zorgen bij de patishyentburger
Doelstelling Bij de ontwikkeling van een generieke architectuur en een dienstverleningsconshycept voor Zorg op Afstand wordt de gebruiker centraal gesteld Indien mogelijk worden de activiteiten van stichting Gerrit verder opgeschaald De zorginfrastructuur en het modulair opschaalbare dienstenconcept moeten zich bewijzen via een aantal concrete pilotprojecten met een harde businesscase De pilot lsquoHartfalenrsquo vormt de eerste testcase De behoefte van de zorgclieumlnt moet bij de ontwikkeling van nieuwe diensten van meet af aan centraal staan Uitgebreid behoefteonderzoek is dan ook bij aanvang noodzakelijk
Een achterliggende doelstelling van ZoA is het opheffen van systeemfalen binnen de zorgketen ZoA vervult een vraaggestuurde brugfunctie tussen burgerpatieumlnt en zorgaanbieder Met behulp van eacuteeacuten kastje wordt monitoring op afstand en communicatie via veilige verbindingen mogelijk Belangrijkste innovatie ligt in een harde businesscase voor innovatieve zorgdiensten met voldoende integratie in de huidige installed base en betrokken partijen
F R I E S E I C T - I N N O V A T I E A L L I A N T I E 32
Toegevoegde Burgerpatieumlnt dichtbij (desgewenst mobiel) ondersteunen met zorg ICT Geeft waarde burgerpatieumlnt meer veiligheid kan langer zelfstandig wonen en doet (langer)
mee in het sociale levenmaatschappij
Bij telemonitoring wordt een hartpatieumlnt eerder uit het ziekenhuis ontslagen en vermindert het polibezoek de mortaliteit en de (her)opnamen Ook de kwaliteit van de zorg verbetert door toename van aantal contactmomenten compleet beeld door patieumlntprofiel multidisciplinaire samenwerking juiste zorgverlener voor hulpvraag sneller de juiste medicatie en besparing van reistijd door virtueel polibezoek Tenslotte leidt de ontwikkeling van de benodigde infrastructuur tot economische spin-off voor het Friese bedrijfsleven Telemonitoring creeumlert tevens faciliteiten voor exploitatie van Friese health check-up diensten met uitstralingseffecten ook buiten de provincie Voor provincie gemeenten verzekeraar (indien in samenhang) biedt ZoA veel potentie voor nieuwe producten aantrekkelijkheid zorgverlening exportproduct evenals werkgelegenheid (Fryslacircn als proeftuin zorg op afstand valley)
Concrete Realiseren van twee of drie concrete projecten waarbij een aantal nieuwe resultaten technologieeumln een definitieve inbedding in de zorgveiligheid hebben gekregen
In de eerste pilot hartfalen wordt een architectuur voor infrastructuur en het dienstverleningsconcept ontwikkeld die ook voor andere projecten bruikbaar zijn De pilot leidt ook tot de invulling van noodzakelijke centrashylegemeenschappelijke onderdelen zoals een zorgnetwerk en een gemeenschappelijke zorg-opvolgcentrale waarmee een open platform voor zorgdienstenaanbieders wordt gerealiseerd De inzet van telemonitoren moet leiden tot toepassing bij 50 van de patieumlnten met hartfalen in Fryslacircn enkele jaren na succesvolle afronding van de pilot Door telemonitoring zijn er 30 minder opnamen nodig van patieumlnten met hartfalen mortaliteit vermindert met 30 en patieumlnten worden gemiddeld twee dagen eerder uit het ziekenhuis ontslagen
Samenstelling (Potentieumlle) samenwerkingspartners zijn onder andere zorgaanbieders zorgverzekeraars aanbieder dienstenplatform provincie kennisinstellingen hardware leveranciers en infrastructuur aanbieders
F R I E S E I C T - I N N O V A T I E A L L I A N T I E 33
54 Qwiek
Probleem Zorgverleners gebruiken steeds vaker de mogelijkheden van het internet om hun (zorg)diensten aan te bieden Zij bouwen daarvoor hun eigen portalen - al dan niet beveiligd - op eigen wijze De samenhang ontbreekt vaak nog Dit levert problemen
bull De patieumlnt is onvoldoende lsquoempoweredrsquo Zij krijgen slechts een deel van de informatie en een deel van de diensten tot hun beschikking Patieumlnten kunnen niet zelf sturen
bull Elk initiatief van zorgverleners moet op zichzelf lsquokrachtigrsquo genoeg zijn om te overleven Er is weinig mogelijkheid tot aanhaken op hergebruiken van of integratie van elkaars diensten en faciliteiten De initiatieven worden moeilijk uitrolbaar en hebben relatief weinig kans van slagen
Om samenhang te creeumlren bestaan ook weer diverse initiatieven zoals portalen van ketenzorg leveranciers WMO loket Foar Elkoar Omkeer 20 (sociale netwerken) zorgdomein pointment websites van zorgverzekeraars Ook deze gaan langs elkaar heen Met alle gevaren van dien eilandvorming het niet aan (kwaliteits)eisen voldoen weinig voortgang door onvoldoende samenhangmassa en niet de minste onzekerheid bij de patieumlnt over betrouwbaarheid (is de informatie juist heb ik alle relevante informatie is zij objectief) van het gebruikte portaal dat bovendien niet vanuit klantpatieumlntperspectief of -behoefte is ingericht
Het probleem heeft geleid tot de GERRIT-challenge uitgevoerd door TNO (als gevolg van het winnen van GERRIT van de telemedicineprijs 2008) TNO kwam met de oplossing van een platform voor het uitwisselen van diensten waarmee de diverse portalen gevoed kunnen worden Dit platform heeft de werknaam Qwiek gekregen
Doelgroep Patieumlntenburgers als gebruikers van (Qwiek)diensten zoals (modules van) de webdokter (zie wwwhzclnl) e-consult (NPCF)
Zorgverleners alsook aanbieders van diensten Op termijn liggen ook andere aanbieders (zoals gemeenten)in het verschiet (gelet op WMO-loket en GGD ten aanzien van preventie en EKD)
Doelstelling Gestreefd wordt naar een oplossing en een voorbeeldproject dat nationale navolging kan krijgen Er is in Nederland nog niet iets vergelijkbaars gerealiseerd Er zijn wel vergelijkbare initiatieven op onderdelen maar er is geen geheel Als het pilotproject in Fryslacircn slaagt kan Qwiek een platform voor heel Nederland worden
Toegevoegde waarde Qwiek is een platform voor ontsluiting van zorgdiensten zodat een persoon zijnhaar eigen diensten kan afnemen om zelf de regie te kunnen nemen over zijnhaar zorg vanuit zijnhaar eigen behoefte Daarnaast biedt dit platform toegang tot andere mogelijk interessante websites voor deze persoon Het platform kan tevens voor aanbieders gebruikt worden om hun eigen portaal te verrijken met diensten van derden of om hun diensten in portalen van derden te hangen
Voordelen voor burger en directe omgeving Het platform maakt het voor een burger gemakkelijker om inzage te krijgen in relevante en betrouwbare medische en logistieke gegevens en om zelf zorgzaken te regelen vanaf een willekeurige plek (met internet) een willekeurig apparaat een willekeurig internetportaal op een willekeurige tijd
F R I E S E I C T - I N N O V A T I E A L L I A N T I E 34
Voordelen voor stakeholders lees zorgverleners Het platform biedt stakeholders de mogelijkheid om versneld een volledig dienstenpallet te kunnen bieden waar men dit individueel niet kan waardoor - een grotere patieumlntenbasis bereikt (en bediend) kan worden - meegelift kan worden met andere innovatieve toepassingen (goed voor imago) - kosten en risicorsquos gedeeld worden - individuele stakeholders zich kunnen profileren met hun eigen dienstverlening en flexibel nieuwe eigen diensten toevoegen
Concrete resultaten bull Diensten op devices van burgers waardoor patieumlntempowerment toe neemt Burgers worden ondersteund bij het zoeken en boeken van zorgverleners en kunnen hun eigen diensten (op basis van eigen behoeften noden) samenstellen op hun (draadloos) device
Voorbeelden van dergelijke diensten
bull Vanuit lsquoherhaalreceptrsquo in webdokter direct online bij verzekeraar dekking nagaan en vervolgens medicijn bij apotheek bestellen
bull Afspraken maken via lsquokijken en vergelijkenrsquo
bull Zelf bloedwaarden doorgeven (combinatieintegratie met Zorg op Afstand)
bull Het vullen van het device met diensten is erg eenvoudig hetgeen een randvoorwaarde is om te komen tot patieumlntgedreven (keten netwerk) zorg
Het Qwiekplatform is opgebouwd Qwiek stapt tussen de portals geeft synergie samenhang en massa geeft de patieumlnt betrouwbare informatie geeft de zorgverlener een extra kanaal om (multidisciplinaire) diensten aan te bieden maakt nieuwe diensten mogelijk bijv zorgcooumlrdinatie speelt in op trends en ontwikkelingen vereist samenwerking openheid is de essentie
Samenstelling (Potentieumlle) samenwerkingspartners zijn onder andere ziekenhuizen zorgdienstenverleners platformaanbieder netwerkaanbieders hard- en softwareleveranciers kennisinstellingen zorgverzekeraars
55 Sport experience Fryslacircn
Probleem De provincie Fryslacircn wordt vaak geassocieerd met sport en vooral Heerenveen heeft een rijke sporthistorie Sportstad Heerenveen zorgt ervoor dat de provincie ook een rijke sporttoekomst zal krijgen De afgelopen jaren zijn rond het stadion het SC Heerenveen de nodige sportieve projecten uitgevoerd Op dit moment bestaat Sportstad Heerenveen uit een sportcentrum (met een zwemcomplex grote sporthal turnhal squashbanen en een dojo) een gezondheidsboulevard een lifestylepassage de CIOS-opleiding van het Friesland College en uiteraard het Abe Lenstra stadion De aandeelhouders van sportstad zijn de gemeente Heerenveen SC Heerenveen en de Friesland Zorgverzekeshyraar
Binnen het concept Sportstad Heerenveen wordt er gewerkt aan de Sport Experience De Sport Experience is een (fysieke) locatie waar je als bezoeker een sportieve ervaring daadwerkelijk kan ondergaan Om het
F R I E S E I C T - I N N O V A T I E A L L I A N T I E 35
een en ander onder de aandacht te brengen en te houden bij het publiek zijn aanzienlijke promotieactiviteiten nodig Hierbij kan ICT een belangrijke rol spelen
De probleemstelling is tweeledig
1 Hoe kan inzicht gekregen worden in toeristenstromen
2 Hoe kunnen potentieumlle klanten via games worden geprikkeld om de Sportexperience te bezoeken
Doelgroep De focus ligt op jongeren in Nederland en daarbuiten
Doelstelling ICT kan als versneller van de Sport Experience dienen omdat je met virtualisatie (online gaming en 3D-simulaties) in de voorfase al aan promotie kunt doen en gebruikerservaringen kunt verzamelen (datamining) Door het koppelen van databases van verschillende Friese (toerischtische) instanties kan beter inzicht worden gekregen in de behoeften en wensen van de bezoekers van de provincie Fryslacircn
Toegevoegde waarde De toegevoegde waarde van de Alliantie ligt in het bijeen brengen van gekwalificeerde personen en hoogwaardige kennis om het project succesvol te realiseren Daarnaast kan de Alliantie zorgen voor extra draagvlak bij financiers Verder kan de Alliantie waarde toevoegen door dit project te linken aan de andere projecten van de Alliantie en op die manier de kracht van kruisbestuiving te benutten
Concrete resultaten Het realiseren van een systeem (1) waarmee de Sportexperience via het web toegankelijk kan worden gemaakt (2) waarin potentieumlle klanten beter in kaart worden gebracht binnen een termijn van twee jaar
De Sportexperience toegankelijk maken via het web kan door middel van simulaties In de ontwerpbouwfase alvast rondkijken (virtualisatie) Maak een game waarmee de speler de ervaring krijgt alsof zelf het sportevenement meemaakt Zorg voor spanning bij de speler Op deze manier krijgen mensen interesse in de Sportexperience en gaan ze deze bezoeken
Er zijn verschillende organisaties die bijhouden welke personen Fryslacircn bezoeken Denk aan Fryslacircn marketing verschillende hotelketens organisaties die zich bezighouden met watersport et cetera Met de bovenstaande webapplicatie kan beter inzicht in de behoeften en wensen van potentieumlle klanten worden vergaard
Samenstelling (Potentieumlle) samenwerkingspartners zijn onder andere organisaties actief in de sportsector onderwijs- en kennisinstellingen softwareleveranciers (gaming en simulatie) hardwareleveranciers en webmarketeers
56 Ketendigitalisering in de jachtbouw
Probleem De jachtbouw kent hoge ontwikkelkosten Deze worden pas terugverdiend bij grote serieproductie In Fryslacircn is de omvang van de productie vaak beperkt Hierdoor zijn de kosten hoog en is het lastig om concurrerend te blijven Door middel van breedbandcommunicatie en een modulaire aanpak kan efficieumlnter geproduceerd worden door een groep van jachtbouwers
Er komen vier databases die allen modulaire standaardonderdelen bevatten Casco aandrijftechniek interieur overige apparatuur De
F R I E S E I C T - I N N O V A T I E A L L I A N T I E 36
unieke combinatie van standaardonderdelen leidt tot een uniek ontwerp met relatief lage kosten Bij het ontwerp van het casco zal 3D-techniek een grote rol spelen Bij de keuze van aandrijftechniek wordt bepaald welke motoren mogelijk zijn en welke consequenties dit heeft voor trillingen en geluid Bij het interieurontwerp zullen 3D-techniek CAM16 en CNC-machines een grote rol spelen
Doelgroep Jachtbouwers en toeleveranciers in de provincie Fryslacircn
Doelstelling Het integraal bijeen brengen van de gehele productieketen en digitale samenwerking van ontwerp tot fabricage realiseren Door toepassing van een totaalconcept wordt de bouw van een duurzaam schip voor de verhuurmarkt gerealiseerd met als doel via de beschreven aanpak de internationale concurrentiepositie van de Friese Jachtbouw te versterken
Toegevoegde waarde ICT is een enabler om de hele keten van jachtbouwers te laten samenwerken De rol van ICT kan door verschillende technologieeumln vorm krijgen zoals een databasesysteem 3D- modellen CADCAM en ERP
Concrete resultaten Er wordt een ndashdoor een topdesigner ontworpen- jacht gebouwd ICT wordt ingezet om het systeem met databases ERP-systemen 3Dshysimulaties op te zetten en te testen
Samenstelling (Potentieumlle) samenwerkingspartners zijn onder andere vijf jachtbouwers leveranciers van hybride aandrijvingen generatoren accursquos dieselmotoren ERP systemen randapparatuur schilderwerken cascorsquos interieurs CNC-bedrijven met 3D-freesfaciliteit ICT-bedrijven Navalshyarchitects en Reality Theatres
57 Platteland kleine kernen
Probleem Steeds meer voorzieningen verdwijnen uit kleine kernen Denk bijvoorbeeld aan postkantoor apotheek banken en gemeentebalies Gemeentelijke herindelingen zijn hier ook deels debet aan Hierdoor neemt de sociale cohesie af en wordt de leefbaarheid in deze kernen steeds minder terwijl in de nabije toekomst het belang van lokale voorzieningen door vergrijzing van de kleine kernen toeneemt Ook verdwijnt hiermee werkgelegenheid en de economische binding van veelal gezinnen en jongeren met het plattelandkleine kernen (ontgroening) Daarnaast verslechtert hierdoor het vestigingsklimaat voor ondernemingen waardoor bedrijven vertrekken en vestiging van nieuwe bedrijvigheid uitblijft met daaruit voortvloeiende negatieve gevolgen voor de werkgelegenheid Versterking van het plattelandkleine kernen kent dan ook twee componenten Enerzijds versterking van de sociale cohesie en anderzijds de versterking van economische binding (van burgers en bedrijven) en vitaliteit van het platteland
Nieuwe technieken kunnen dorpen leefbaar houden Aansluiten bij de behoefte van inwoners van het platteland is een voorwaarde voor succes van voorzieningen (fysiek en virtueel) Alleen voorzieningen die gedragen worden door gebruikers kunnen op termijn zonder subsidie (zelfdragend)
16 Computer Aided Manufacturing (CAM) het fabriceren van producten met behulp van een computer
Computer Aided Manufacturing (CAD) computergesteund ontwerpen
Enterprise Resource Planning (ERP) softwarepakket ter ondersteuning van bedrijfsprocessen
F R I E S E I C T - I N N O V A T I E A L L I A N T I E 37
voortbestaan Voor de specifieke invulling van het thema platteshylandkleine kernen is het dan ook noodzakelijk om dmv een behoeftescan de daadwerkelijke gebruikersvraag op het platteland in kaart te brengen Vooralsnog zijn veel initiatieven in dit veld te versnipperd en te veel gericht op enkele specifieke toepassingen Wat nodig is is een totaalconcept (sterk vraaggestuurd) dat bij de doelgroep nieuwe economische en maatschappelijk activiteiten losmaakt
Doelgroep Bewoners (en bedrijven) van de kleinere kernen in Fryslacircn In het bijzonder MKB-bedrijven 13-18 jarigen (werkende) ouders en ouderen (niet werkenden)
Doelstelling In een dorpskern (bijvoorbeeld Dantumadeel) wordt een pilot opgestart met als doel om een dorpshuis nieuwe stijl te realiseren Door toepassing van een totaalconcept voor plattelandsontwikkeling wordt onder andere een bijdrage geleverd aan de verbetering van de sociale cohesie digitale voorzieningen en de werkgelegenheid onder jongeren Sociale cohesie en economische binding dienen bij een dergelijke scan centraal te staan
De sociale cohesie kan op verschillende manieren versterkt worden Wanneer voorzieningen op gebied van wonen leven (sociaal dorpsleven en ndashcultuur) en zorg ontwikkeld worden die aansluiten bij de behoefte van de bewoners van en in de omgeving van de plattelandskern kunnen oa ouderen langer zelfstandig blijven wonen Bovendien maken een (toekomstig) excellent dienstenaanbod evenals rust en ruimte het ook voor mensen uit andere delen van Nederland aantrekkelijk om zich op het Friese platteland te vestigen
Digitale voorzieningen op het gebied van digitaal onderwijs (primair en voortgezet) zijn een mogelijkheid om zowel de sociale cohesie met betrekking tot jongeren als de economische vitaliteit van het platteland te versterken Onderwijs biedt jongeren immers kansen op de arbeidsmarkt Ook bieden digitale (onderwijs)voorzieningen kansen om deze buiten de provincie Fryslacircn te vermarkten Met name voor het MKB zijn toepassingen om de e-vaardigheden te vergroten kansrijk17
Voorzieningen die de economische binding met het plattelandkleine kernen versterken maken het voor jongeren gezinnen en werkende ouderen aantrekkelijk om op het platteland te (blijven) wonen Een van de mogelijkheden om de economische binding te versterken is de ontwikkeling van toepassingen die leiden tot het ontstaan van nieuwe vormen van dienstverlening en werkgelegenheid
Een mogelijk succesvol traject is de ontwikkeling van hoogwaardige en complexe telewerktoepassingen die niet afhankelijk zijn van een standplaats Dergelijke voorzieningen maken het ook voor huidige randstadinwoners aantrekkelijk om zich op het Friese platteland te vestigen en te blijven werken in de randstad
Ook biedt de inzet van microkredietverlening kansen voor innovatie in het Friese MKB (vakmanschap) en naar succesvol voorbeeld van Koninklijke Tichelaar uit Makkum dit buiten de regio te vermarkten
Tenslotte dient benadrukt te worden dat innovatieve vermarktbare voorzieningen die door Friese partijen zijn ontwikkeld economische spinshyoff voor het Friese bedrijfsleven genereren
17 Bron Initiatieven voor het bevorderen van eSkills van de beroepsbevolking in zes Europese landen Dialogic 2006
38 F R I E S E I C T - I N N O V A T I E A L L I A N T I E
Toegevoegde waarde Een belangrijk kenmerk van ICT-toepassingen is de mogelijkheid van opschaling Eenmaal ontwikkelde toepassingen kunnen zonder aanzienlijke kosten verder vermarkt worden Insteek van het pilotproject dient dan ook het selecteren van toepassingen te zijn die aantrekkelijk zijn voor een brede doelgroep in en buiten de provincie Fryslacircn
Online zorg (ouderen en gezinnen) domotica en sociaal-culturele voorzieningen die huidige inwoners aan het platteland bindt eacuten voor inwoners van buiten Fryslacircn aantrekkelijk is om zich op het Friese platteland te vestigen
Digitale voorzieningen die zowel de sociale cohesie als economische binding versterken eacuten buiten Fryslacircn vermarkt kunnen worden
Telewerk-toepassingen waarvan bedrijven uit andere delen van Nederland gebruik kunnen maken eacuten het voor randstedelingen aantrekkelijk maakt zich te vestigen op het Friese platteland
Concrete resultaten Einddoel van het project is de inrichting van fysieke loketten (dorpshuizen) dichtbij de burger In deze dorpshuizen komen de fysieke en virtuele component samen De dorpshuizen brengen de voorzieningen en daarmee de sociale cohesie en ondernemerschap daadwerkelijk terug in de kleine kernen Het vormt een concentratiepunt voor uiteenlopende fysieke en virtuele diensten op het vlak van gezondheid onderwijs ondernemerschap cultuur en sport
Op basis van de behoeftescan en de aansluiting bij het Vital Rural Area- project wordt een totaalconcept met daarin een aantal ICT-toepassingen en daaraan en omheen gerelateerde diensten en voorzieningen geselecteerd voor een pilotproject Hiervoor dient een businessplan opgesteld te worden met monitoring go-no go beslissingen en opschalingsmogelijkheden Uiteindelijk dient de pilot te resulteren in de ontwikkeling van toepassingen die de sociale cohesie en economische vitaliteit versterken eacuten onderscheidend zelfdragend en opschaalbaar zijn
Samenstelling (Potentieumlle) samenwerkingspartners zijn onder andere banken verzekeraars (huis)artsen thuiszorginstellingen verenigingen woningbouwcorporaties gemeenten postkantoren onderwijsinstellingen KvK belastingdienst bibliotheken jongerenwerk bedrijven en MKB Noord
F R I E S E I C T - I N N O V A T I E A L L I A N T I E 39
6 Organisatie
61 Rol van de Alliantie
De Friese ICT-innovatie Alliantie heeft de rol van stimulator versneller versterker en makelaar op zich genomen om de beste krachten vanuit de maatschappij en economie in de provincie Fryslacircn te bundelen om pilotprojecten te starten en te komen tot zelfdragende innovatieprojecten die de economische en maatschappelijke ontwikkeling in Fryslacircn sterk stimuleren Naast de hiervoor genoemde rollen is de Alliantie in het algemeen - en de Kerngroep in het bijzonder - vooral een realist en vertaler van vraag naar oplossing De Alliantie werkt aan het opstarten van een zes pilotprojecten in nauwe samenwerking met andere stakeholders maar is geen eigenaar van de projecten
De Kerngroep bestaat uit zes leden die op persoonlijke titel en zonder last of ruggespraak hun visie inbrengen zich sterk maken voor het opzetten van de projecten en toezien op uitvoering daarvan De Kerngroep is vooralsnog geiumlnstalleerd tot en met 31 december 2010 De leden van de Kerngroep zijn
bull Profdrir LP Ligthart (voorzitter) TU Delft
bull R Feenstra RI MBA De Friesland Zorgverzekeraar
bull Drir PA Gielen TCNN
bull Drs FA Pronk Rabobank Heerenveen
bull Drs WR Reek MCM Gemeente Sneek
bull Drs J Wester TNO-ICT
Dialogic Next Step en in het bijzonder drs SR Maltha ir ing RMF Brennenraedts en drs H Gillebaard ondersteunen de Alliantie met de voorbereiding van bijeenkomsten verrichten onderzoek waar nodig en begeleiden de uitvoering van projecten
62 Taakstelling per onderdeel van de Alliantie
Raad van Advies
De Alliantie zal een Raad van Advies kennen die uit drie tot vier personen zal bestaan en momenteel nog te formeren is De leden zijn bestuurders van statuur die politiek zeer goed ingevoerd zijn zowel op provinciaal als landelijk niveau De Raad van Advies geeft allereerst steun aan de beoogde initiatieven en draagt dit ook publiekelijk uit Daarnaast zal zij vooral een klankbord- en ambassadeursfunctie gaan vervullen om de ambities van de Alliantie te helpen realiseren Hiervoor zal zonodig onafhankelijke bestuurlijke druk georganiseerd worden De Raad van Advies biedt de Alliantie toegang tot diverse relevante netwerken en is thuis in de financieringsmogelijkheden voor de beoogde innovatieprojecshyten Verder dient de Raad van Advies zelfstandig initiatief te nemen om de activiteiten van de Alliantie ook op andere nationale of internationale agendarsquos geplaatst te krijgen De Raad van Advies zal enkele malen per jaar bijeenkomen en afstemmen met de Kerngroep
F R I E S E I C T - I N N O V A T I E A L L I A N T I E 41
Kerngroep
De Kerngroep is in een eerste fase gestart met een visieontwikkeling en heeft dit vertaald in de onderliggende Roadmap De Kerngroep dient haar visie en plannen in bij de Gedeputeerde Staten van Fryslacircn Na goedkeuring door GS heeft de Kerngroep de komende twee jaar als taak de Alliantie en in het bijzonder de projectgroepen aan te sturen en te adviseren bij de uitvoering In eerste instantie fungeert de Kerngroep vooral als werkvoorbereider Daarna ziet de Kerngroep toe op de uitvoering van afzonderlijke projecten conform de geformuleerde visie en opgestelde criteria via driemaandelijkse monitoring Begin 2010 neemt de Kerngroep per project een mid-term gono-go beslissing Zonodig worden projecten daarna bijgestuurd of zelfs stopgezet Na 2010 zullen de projecten zelfstandig verder dienen te gaan en vallen vanaf dat moment buiten de regie van de Alliantie
Projectgroepen
De Alliantie zelf krijgt vooral gestalte middels een vijftal projectgroepen (a) Draadloze Friese meren (b) Zorg (c) Sport Experience (d) Jachtbouw en (e) Kleine kernen Deze projectgroepen bestaan uit private enof publieke deelnemers afhankelijk van het project De projecten komen onder leiding van een nader te benoemen projectleider De aangestelde projectleider stemt af met een afgevaardigde van de provincie Fryslacircn en contactpersonen uit de Kerngroep zoals beschreven in deze Roadmap Op korte termijn zal er gestart worden met de verdere samenstelling van de projectgroepen conform de voorstellen in de afzonderlijk roadmaps
lsquoVerticalersquo activiteiten
Daarnaast zijn er drie lsquoverticalersquo projectactiviteiten die op alle projectgroepen van toepassing zijn namelijk onderwijsvernieuwing kennisborging en promotie en communicatie In alle vijf projectgroepen spelen deze aandachtsgebieden een belangrijke rol In het bijzonder voor het onderwijs geldt dat wij vanuit elke projectgroep spin-off effecten en digitale toepassingen verwachten die voor onderwijsdoeleinden ingezet kunnen worden Daarmee kan onderwijs een belangrijke integrale en verbindende functie vervullen tussen de projectengroepen onderling alsook een belangrijke rol spelen in de kennisborshyging Voor promotie en communicatie geldt hetzelfde De Kerngroep is in eerste instantie verantwoordelijk voor de lsquohorizontalersquo activiteiten
De Friese ICT-innovatie Alliantie kent de volgende organisatiestructuur
F R I E S E I C T - I N N O V A T I E A L L I A N T I E 42
ONDERWIJSVERNIEUWING
PROMOTIE EN
COMMUNICATIE
KENNNISBORGING
Raad van Advies Taak klankbord en ambassadeursfunctie
KerngroepTaak Advisering en aansturing Alliantie Opstellen Roadmap
toezien op uitvoering en monitoring
Friese ICT innovatie-alliantie Taak Uitvoering Roadmap in projectgroepen
Resultaat Minimaal eacuteeacuten project per projectgroep geschikt voor opschaling en zelfstandige continuering na 2 jaar
Projectgroep Draadloze meren
Projectgroep Sport Experience
Projectgroep Zorg
Projectgroep Jachtenbouw
Projectgroep Kleine kernen
Figuur 9 Organisatiestructuur van de Friese ICT-innovatie Alliantie
43F R I E S E I C T - I N N O V A T I E A L L I A N T I E
F R I E S E I C T - I N N O V A T I E A L L I A N T I E 44
7 Ter afsluiting In deze Roadmap voor ICT-innovatie in Fryslacircn heeft de Kerngroep haar visie neergelegd en haar plannen voor innovatieve pilotprojecten geformuleerd Duidelijk mag zijn dat de Alliantie een krachtige ambitie heeft die nu in concrete acties en plannen moeten worden vertaald Hiervoor is het noodzakelijk de komende maanden een plan van aanpak en een concreet en gedragen businessplan per project uit te werken In totaal kennen de beoogde projecten een financieringsbehoefte van circa twaalf miljoen euro Hiervoor zal een beroep gedaan worden op bijdragen vanuit (1) het bedrijfsleven (2) de provincie Fryslacircn en (3) overige partijen waaronder gemeenten stimulerings- en innovatiefondsen nationale overheid en Europese regelingen De Kerngroep ziet als uitgangspunt voor financiering van de projecten de volgende verdeling voor iedere twee euro aan geld van derden draagt de provincie eacuteeacuten euro bij (33) wat in de wandelgangen ook wel de Galema-norm wordt genoemd
De Kerngroep is verheugd haar visie in deze Roadmap te mogen aanbieden aan Gedeputeerde Staten van Fryslacircn en verzoekt om concrete ondersteuning voor uitvoering van de voorgenomen projecten Naast de gewenste co-financiering zoals hiervoor beschreven bestaat concreet behoefte aan financieumlle ondersteuning van de opstartfase (eerste drie tot zes maanden) Per project is circa euro 50000- euro nodig om de businesscases volledig te kunnen uitwerken en alle noodzakelijke projectvoorbereidingen te treffen (seed money) Hiervoor doen wij eveneens een beroep op Gedeputeerde Staten van Fryslacircn om de Alliantie voor de helft in deze kosten tegemoet te komen In deze voorfase is het weinig realistisch om uit het bedrijfsleven en vanuit andere instellingen volledige voorfinanciering te verwachten Wel zal in grote mate een beroep worden gedaan op zo veel mogelijk kostenloze medewerking van de stakeholders om in deze voorfase de noodzakelijke voorbereidingen te treffen
De visie van de Kerngroep heeft geresulteerd in serieuze plannen om in een multishystakeholder omgeving economie en samenleving in Fryslacircn een impuls te geven via ICT-innovatie Deze serieuze plannen waarvoor reeds veel commitment in het veld is uitgesproken vragen nu om serieuze ondersteuning De vraagstukken en behoeften van burgers en gebruikers in Fryslacircn staan daarbij centraal en ons motto luidt drsquor op en drsquor over
F R I E S E I C T - I N N O V A T I E A L L I A N T I E 45
Bijlage 1 SWOT-analyse
Sterkten Wat is de kracht van Fryslacircn
Een kenmerkende sterkte van Fryslacircn is eenvoudig te observeren Fryslacircn beschikt over veel ruimte zeker in vergelijk met de Randstad Daarbij komt dat de afstand tussen de Randstad en Fryslacircn relatief beperkt is De ruimte die Fryslacircn biedt maakt het mogelijk om er kwalitatief hoogwaardig te recreeumlren en te wonen Fryslacircn heeft veel mogelijkheden hiertoe die bovendien van hoge kwaliteit zijn Het toerisme in Fryslacircn drijft grofweg op drie pijlers watersport de rust van de Waddeneilanden en de cultuur van een aantal steden en dorpen (waaronder de ldquoElf Stedenrdquo)
In de Friese economie neemt de agrarische sector traditioneel een grote rol in Tegenwoordig is deze rol kleiner dan vroeger maar het is nog steeds een relatief omvangrijke sector Bovendien heeft de Friese landbouw de laatste decennia haar processen sterk verbeterd De productiviteit van deze sector is ndash zelfs vanuit een Nederlands perspectief - zeer hoog De sterke agrarische sector heeft mede geleid tot ontwikkeling van een florerende foodsector Het aandeel van de dienstensector ligt in Fryslacircn traditioneel onder het Nederlandse gemiddelde Hoewel dit nog steeds het geval is is deze sector vanaf circa 1995 een flinke inhaalslag aan het maken Binnen de dienstensector in Fryslacircn heeft vooral financieumlle dienstverlening een relatief groot aandeel Andere gebieden waarin Fryslacircn sterk is zijn de metaal- en elektrosector en watertechnoshylogie
Fryslacircn en de Friezen kennen een sterke identiteit Ze hebben een eigen taal volkslied en vlag en onderscheiden zich hiermee van de rest van Nederland Hierdoor bestaat er een grote sociale cohesie Dit speelt met name in de dorpen een grote rol in het dagelijkse leven
Zwakten Wat zijn de beperkingen in Fryslacircn
Fryslacircn is opgebouwd uit 417 kernen waarvan 344 kernen uit minder dan 1500 inwoners bestaan Er is dus een lage mate van verstedelijking waardoor positieve agglomeratieshyeffecten uitblijven Veel van deze kleine kernen hebben te maken met een laag en dalend voorzieningenniveau Denk hierbij aan het verdwijnen van postkantoren scholen supermarkten et cetera Dit is duidelijk de negatieve keerzijde van de ruimtelijke structuur van Fryslacircn
Fryslacircn is de provincie die voorop loopt met vergrijzing Nergens in Nederland zijn er zo weinig jongeren In combinatie met een lage arbeidsparticipatie van ouderen en vrouwen heeft dit een negatief effect op de economie Overigens neemt de arbeidsparticipatie vooral van vrouwen de laatste jaren wel sterk toe
Er zijn in Fryslacircn weinig grote industrieeumln en het MKB heeft een groot aandeel in de werkgelegenheid Dit zou een van de oorzaken kunnen zijn van de lage RampD-inspanningen in de provincie Het wordt ook als oorzaak genoemd van de lagere arbeidsproductiviteit maar het is niet duidelijk of dat geheel terecht is In de samenstelling van de werkgelegenshyheid valt op dat de quartaire sector (zorg onderwijs overheid et cetera) sterk oververtegenwoordigd is Het aandeel van bedrijven dat producten en diensten afzet buiten de provincie (stuwende bedrijvigheid) is relatief beperkt
F R I E S E I C T - I N N O V A T I E A L L I A N T I E 46
Verschillende bronnen refereren aan de lage kwaliteit van het onderwijs in Fryslacircn Hierbij speelt het ontbreken van een universiteit een rol Door de afwezigheid van een universiteit behouden Vwo-leerlingen minder binding met Fryslacircn Hoger opgeleiden trekken hierdoor weg naar omliggende regiorsquos en de stroom hoger opgeleiden naar Fryslacircn is vrij beperkt Het gevolg is een braindrain Opvallend is het lage gemiddelde niveau van de leerlingen die de basisschool verlaten Er is geen overeenstemming over de oorzaak hiervan Een ander opvallend element is de aanwezigheid van achterstandswijken in Fryslacircn Hoewel dit vaak als een probleem van grote steden wordt gezien kampen ook veel dorpen en steden in (vooral Noord-)Fryslacircn met deze problematiek
Kansen Welke mogelijkheden biedt de omgeving
In Nederland neemt het aandeel 65-plussers van de totale bevolking toe Deze bevolkingsgroep geeft meer geld uit aan recreatie en aan zorg Een deel kiest zelfs voor het verhuizen naar een prettigere omgeving en gaan hoogwaardiger wonen Fryslacircn kan profiteren van deze demografische ontwikkeling door voorzieningen te treffen voor deze groep Hierbij zou ze zich kunnen profileren als het lsquoFlorida van het Noordenrsquo Door koploper te zijn met woon-zorgconcepten kan er een nieuwe markt ontstaan Doordat leeftijdssamenstelling van de groep vakantiegangers verandert zal er ander type vraag naar voorzieningen en activiteiten ontstaan Ook hierop kan worden ingespeeld Ook zorgtoerisme kan interessante mogelijkheden bieden voor Fryslacircn
Fryslacircn zou extra middelen kunnen aantrekken door aanspraak te maken op verschillende (Europese) fondsen Doordat Fryslacircn door sommige beleidsorganen wordt gezien als een achterstandsgebied komt men in aanmerking voor specifieke fondsen Maar er zijn ook generieke (Europese) fondsen waarop aanspraak gemaakt kan worden
Waar Fryslacircn beperkt profiteert van positieve agglomeratie-effecten beginnen sommige delen van de Randstad negatieve agglomeratie-effecten te ervaren zoals hoge grondprijzen verkeerscongestie en verpaupering van wijken Indien Fryslacircn goed digitaal ontsloten is kan het voor sommige organisaties interessant zijn om naar Fryslacircn te verhuizen
Groeiende aandacht voor (duurzame) energie en watertechnologie kan voor Fryslacircn kansen bieden De ruimtelijke structuur biedt bijvoorbeeld mogelijkheden voor het opwekken van zonne-energie of biomassa Ook het (zoute en zoete) water biedt hiertoe mogelijkheden De kennis die Fryslacircn heeft op het gebied van watertechnologie kan in de toekomst misschien in een bredere markt worden toegepast
De stijgende voedselprijzen zullen voor Fryslacircn grosso modo een positief effect hebben Zowel de agro- als de foodsector die een groot gedeelte van de stuwende bedrijvigheid vertegenwoordigen kunnen hier van profiteren
Bedreigingen Hoe kan de omgeving Fryslacircn schaden
De beperkte stuwende bedrijvigheid maakt Fryslacircn afhankelijk van andere inkomstenstroshymen uit Nederland Denk hierbij aan inkomsten uit sociale verzekeringen uitkeringen maar ook inkomsten uit de zorg Verandering in nationaal beleid kunnen hierdoor grote consequenties hebben voor de Friese economie en samenleving Ook inkomsten uit de landbouwsubsidies van de EU maken Fryslacircn kwetsbaar De Europese Unie reserveert jaarlijks bijna de helft van haar begroting voor het Gemeenschappelijk Landbouwbeleid Onder andere door de toetreding van nieuwe EU lidstaten kunnen deze middelen onder druk komen te staan
F R I E S E I C T - I N N O V A T I E A L L I A N T I E 47
Een andere bedreiging is de filiaaleconomie Veel bedrijfsvestigingen vooral in de zakelijke dienstverlening zijn nevenvestigingen De hoofdkantoren zitten veelal in de Randstad Deze locaties zijn hierdoor voor een groot deel afhankelijk van beslissingen die op andere plaatsen worden genomen
De internationalisering van de economie zorgt voor extra concurrentiedruk Vooral de lageropgeleiden ervaren een steeds grotere druk uit lagelonenlanden Omdat Fryslacircn relatief weinig hoogopgeleiden kent kunnen de negatieve consequenties van globalisering groter zijn dan in andere delen van ons land
F R I E S E I C T - I N N O V A T I E A L L I A N T I E 48
Bijlage 2 Additionele kerncijfers
Onderwijs
Fryslacircn heeft geen universiteit Het aantal studenten dat in Fryslacircn woont en een mastershydiploma ontvangt is zeer laag circa 200 per jaar Wel kent Fryslacircn enkele HBO-instellingen Toch is het aantal studenten dat een bachelorgraad ontvangt relatief beperkt vergeleken met andere provincies18
Geslaagden HBO Bachelor (naar woonplaats student)
0
2000
4000
6000
8000
10000
12000
14000
2000 2001 2002 2003 2004 2005
Groningen
Friesland
Drenthe
Overijssel
Flevoland
Gelderland
Utrecht
Noord‐Holland
Zuid‐Holland
Zeeland
Noord‐Brabant
Limburg
Figuur 10 Ontwikkeling van het aantal HBO Bachelor afgestudeerden in de Nederlandse provincies
Het aantal banen in het onderwijs is in Fryslacircn relatief hoog Dit is opmerkelijk gezien het ontbreken van een universiteit19
18 CBS ndash Statline [25]
19 LISA - bewerkt door Dialogic [27]
F R I E S E I C T - I N N O V A T I E A L L I A N T I E 49
Relatief aantal banen (Onderwijs)
50
55
60
65
70
75
80
85
90
2003
2004
2005
2006
2007
Groningen
Friesland
Drenthe
Overijssel
Gelderland
Flevoland
Utrecht
Noord‐Holland
Zuid‐Holland
Zeeland
Noord‐Brabant
Limburg
Figuur 11 Ontwikkeling van het relatief aantal banen in het onderwijs in de Nederlandse provincies
Zorg
Een manier om de omvang van de zorgsector te bepalen is het aantal ziekenhuisbedden In Fryslacircn zijn er relatief weinig bedden per inwoner ten opzichte van andere provincies Gezien de hoge mate van vergrijzing is dit opmerkelijk20
Hospital beds per million inhabitants
0
100
200
300
400
500
600
700
800
1993
1994
1995
1996
1997
1998
1999
2000
2001
2002
Groningen
Friesland
Drenthe
Overijssel
Gelderland
Flevoland
Utrecht
Noord‐Holland
Zuid‐Holland
Zeeland
Noord‐Brabant
Limburg
Figuur 12 Ontwikkeling van het aantal ziekenhuisbedden in de Nederlandse provincies
Een andere indicator van de relatieve omvang van de zorgsector is het relatief aantal banen Hier valt vooral op dat zich in 2006 een flinke daling voordeed21
20 European Commission - Eurostat [26] 21 LISA - bewerkt door Dialogic [27]
F R I E S E I C T - I N N O V A T I E A L L I A N T I E 50
Relatief aantal banen (Zorg)
120
130
140
150
160
170
180
190
2003
2004
2005
2006
2007
Groningen
Friesland
Drenthe
Overijssel
Gelderland
Flevoland
Utrecht
Noord‐Holland
Zuid‐Holland
Zeeland
Noord‐Brabant
Limburg
Figuur 13 Ontwikkeling van het relatief aantal banen in de zorg in de Nederlandse provincie
F R I E S E I C T - I N N O V A T I E A L L I A N T I E 51
Figuur 14 Overzicht van de relevante ICT Projecten in Fryslacircn
F R I E S E I C T - I N N O V A T I E A L L I A N T I E
Zo
rg
Zorg
Net
Frie
slan
d (
SG
)
Car
dio
logie
net
wer
k Fr
iesl
and
(MCL
NSD
)H
uis
van
het
Hed
en (
GEEF)
Tel
econfe
renci
ng v
ia Z
NF
(SG
)
Tel
econsu
ltat
ie A
mel
and (
CI
ZTS)
Virtu
eel bez
oek
uur
(ZTS
ZSA)
Virtu
ele
Thuis
zorg
(PF
KN
TH
FL)
Pasa
na
(Nijfinst
er)
Thuis
zorg
het
Fries
e La
nd
(N
ijfinst
er)
Sm
art
Car
ing C
om
munitie
s(D
T2015
Nijfinst
er)
O
TTO
(RIF
)
Ket
enZorg
Frie
slan
d
EPD
sch
akel
punt
OZIS
(SG
)
Sm
art
Car
ing C
om
munitie
s(D
T2015)
Ske
wie
l Try
nw
alden
Van
A n
aar
B(e
ter)
pap
ierloos
(SG
)Virtu
ele
HAP
Frie
slan
d (
SG
)
Web
dokt
er (
HZL)
Leer
-Zorg
port
al (
PF
MCL
TFW
G
GZ
RF)
Zorg
Dom
ein F
ries
land
Support
Fry
slan
JGZ p
lus
ouder
port
aal (T
FW)
Zorg
Net
Frie
slan
d p
ort
al (
SG
)
Dig
itaa
l Thuis
hote
l (P
F)
Foar
Elk
oar
(VFG
CIZ
ZF
FZ
en
ZKF )
Een
duid
ig p
atieuml
ntp
ort
aal (S
G)
Toer
ism
e m
et z
org
Zorg
Innova
tie
Foru
m
N
twurk
Fries
land
On
derw
ijs
Ser
ious
gam
es f
acto
ry (
NH
L)
Kla
sseg
las
(KN
)
Wad
den
cam
pus
(KN
RFP
)
Wad
den
cam
pus
(KN
RFP
)
Vid
eoco
nfe
renci
ng B
oger
man
(SB)
Frie
slan
d L
eern
etw
erk
(NH
L)
Inte
rnet
acad
emie
(N
HL)
Ener
gie
k (K
N
RFP
)
EdyF
rysk
(PF
)
Did
icla
ss (
NH
L)
Onlin
e lo
ket
Frys
lan (
PF)
Tom
ke (
Afucirc
k en
Bib
lioth
eeks
ervi
ce F
r ysl
an)
Vee
nques
t (N
HL)
Inte
rnet
acad
emie
(N
HL)
N
twurk
Fries
land
Overh
eid
ISZF
(ISZF)
NO
FA (
NO
FA)
Kle
ine k
ern
en
IPTV
Gam
enat
ions
(PF
KN
)
Doar
psb
acircn (
SD
)
Vital
Rura
l Are
a (N
ijfinst
er
NO
FA
RFP
TH
FL
KN
)Fr
oek
sTV (
FR-I
X
IV)
Virtu
ele
loke
tten
(KN
)
NO
FA (
NO
FA)
Vital
Rura
l Are
a (N
ijfinst
er
NO
FA
RFP
TH
FL
KN
)
Kij o
p I
T s
poor
(PF)
Doar
psb
acircn (
SD
)
Onts
luitin
g d
orp
sarc
hie
ven
(SD
W)
Am
bula
nte
han
del
(KN
N
BL
D
oar
psb
an)
N
twurk
Fries
land
MK
B
To
eri
sme
Gam
efes
tiva
l ldquoG
-Am
elan
drdquo
(NH
LG
ame
Val
ley
PF
en K
N)
3D
Vis
ual
isat
ies
(NH
L G
L P
F)
Frys
lacircn G
ames
(PF
)
Sucircke
rei (P
V
AN
WB
GD
LP
P)
Frys
lacircn R
ing (
PF)
Inte
ract
ieve
hots
pots
(KN
)
Nat
uurw
ebca
m (
VVV A
mel
and)
Bre
edst
rate
n (
NO
FCO
M)
ND
IV (
Syn
tens)
NO
FCO
M (
NO
FA
MKB N
OO
RD
Eal
a Fr
ya F
rese
na
(II
I)
KN
RFP
en O
NO
F)
Fiet
sroute
pla
nner
(FB
)
E-T
sjer
ke (
PF)
Toer
istisc
he
E-b
usi
nes
s (P
F)
Mobik
om
(PF
SVD
et
c)
Toer
ism
e m
et z
org
Zorg
eloos
Frys
lacircn (
PF)
Dig
ital
e w
ater
psp
ort
pas
(PF
)
Eile
en
N
twurk
Fries
land
Bijlage 3 Overzicht relevante ICT Projecten in Fryslacircn
Gam
ing
Bre
ed
ban
d
Beeld
com
shym
un
icati
e
Kete
nd
igit
alshy
iseri
ng
Inte
rnett
oeshy
pass
ing
po
rtal
Mob
iele
to
ep
ass
ing
en
Ove
rig (
wet
ensc
hap
pel
ijke
) in
itia
tiev
en
Frie
se S
olla
rchal
lenge
Blu
e Ener
gy
(WETSU
S)
52
Literatuur [1] RUG (2003) Arbeidsproductiviteit in Fryslacircn Een analyse van het niveau en de groei van 1990-2000 Onderzoek in opdracht van Gedeputeerde Staten van de Provincie Fryslacircn en de Kamer van Koophandel Fryslacircn URSI-rapport 305
[2] van der Elst-van der Lans Michelle Piet Rijk (2006) Lokale bedrijvigheid leefbaarheid en sociale vitaliteit in het landelijk gebied van Friesland LEI Den Haag
[3] Provincie Fryslacircn (2007) Sociaal Rapport Fryslacircn 2007
[4] Valentijn Bolhuis (2005) Friese sterkten in economisch perspectief Toekomstvisie op de ruimtelijk-economische ontwikkeling van de provincie Friesland RUG
[5] CBS (2007) Inwoners Randstad verdienen het meest httpwwwcbsnlnlshyNLmenuthemasinkomen-bestedingenpublicatiesartikelenarchief20072007-2240shywmhtm
[6] Meester Wilhelm J amp Pieter H Pellenbarg (2001) Changing regional images Are regional marketing campaigns successful Paper for the 41st European Congress of the Regional Science Association Zagreb 2001
[7] CPB (2006) Reactie op Probleemanalyse Zuiderzeelijn
[8] AD (2008) Toename van zwakke scholen
[9] Verwey Jonker instituut Kinderen in Tel Databoek 2006
[10] Verwey Jonker instituut Kinderen in Tel Databoek 2008
[11] Ministerie van EZ (2007) Koers Noord op weg naar pieken Duurzame groei door omschakeling naar een kenniseconomie
[12] Stelder (2002) Regionaal Economische Verkenningen 2002 Groningen Friesland en Drenthe
[13] Stelder Broersma J van Dijk (2008) Noordelijke Arbeidsmarkt Verkenning 2008
[14] Broersma Lourens en Jouke van Dijk (2006) Het belang van de industrie in het Noorden 1950-2025 Onderzoek in opdracht van de Stichting TxU Noord-Nederland Groningen Faculteit Ruimtelijke Wetenschappen Rijksuniversiteit Groningen URSI-research report nr 316
[15] Provincie Friesland (2002) Nota sociaal-economisch beleid
[16] SCP (2006) Thuis op het platteland Den Haag
[17] EZ (2007) ICT agenda 2008-2011 De gebruiker centraal in de digitale Dienstenmaatschappij Den Haag
[18] WRR (2008) Innovatie Vernieuwd opening in viervoud Amsterdam University Press Den Haag Amsterdam
[19] Provincie Friesland (2007) Koers op Fryslacircn - Het Friese Meren Project 2e fase
[20] ECP (2008) Gaming meer dan een spelletje Den Haag
F R I E S E I C T - I N N O V A T I E A L L I A N T I E 53
[21] Provincie Friesland (2007) Fryske Fiersichten wurkprogram 2009 - 2011
[22] Provincie Friesland (2006) Fryslacircn toeristische topattractie in Nederland van de Provincie Fryslacircn
[23] Ministerie van VWS (2003) Quick Scan Kleine Kernen Den Haag
[24] Ministerie van Economische Zaken (2006) Verslag Innovation Lecture Den Haag
[25] httpstatlinecbsnl
[26] httpeceuropaeueurostat
[27] httpwwwlisanl
[28] ING (2007) Starterscampagne
[29] Vital rural area project activities annex 7
[30] Dialogic (2006) Initiatieven voor het bevorderen van eSkills van de beroepsbevolking in zes Europese landen Utrecht
[31] Rutten amp Koops (2007) Creatieve industrie en informatie- en communicatietechnologie in Noord Nederland Rapport naar aanleiding van de Noordermatch 2007
[32] Henry Chesbrough Open Innovation The new imperative for creating and Profiting from TechnologyHarvard business school Press
F R I E S E I C T - I N N O V A T I E A L L I A N T I E 54
Auteurs
drs Sven Maltha iring Reg Brennenraedts drs Hugo Gillebaard
Contact
Secretariaat Friese ICT-innovatie Alliantie pa Hooghiemstraplein 33-36 3514 AX Utrecht Tel +31 (0)30 215 05 80 Fax +31 (0)30 215 05 95 malthadialogicnl
45 Ambitie
Uit de geformuleerde visie en bijbehorende missie leidt de Kerngroep een krachtige en concrete ambitie af Voor een periode van twee jaar zet de Kerngroep onder de vlag van de Alliantie een vijftal projectgroepen op die elk eacuteeacuten of meerdere projecten tot uitvoering brengen Voor elke projectgroep geldt de realisering van minimaal eacuteeacuten project met een voorlopersrol voor de provincie Fryslacircn binnen twee jaar De pilotprojecten dienen vanaf de start gebaseerd te zijn op duidelijke probleem- en vraagsstellingen In april 2009 moet er voor elke projectgroep een plan van aanpak gereed zijn Uiterlijk medio 2009 zijn volledig uitwerkte businessplannen beschikbaar met instemming van de deelnemers en bijbehorende financiering om concreet uitwerking te kunnen geven aan verschillende onderdelen van de pilotprojecten Voor sommige projecten geldt dat in een eerder stadium gestart kan worden omdat hiervoor al de noodzakelijke stappen zijn gezet in lopende initiatieven
De (pilot)projecten hebben als achterliggende doelstelling dat zij werkgelegenheid creeumlren olievlekwerking kennen en na een succesvolle pilot zelfstandig door de markt worden gedragen De (pilot)projecten moeten een beweging en een omgeving creeumlren waar een zuigende werking vanuit gaat voor zowel bedrijven en instellingen uit Fryslacircn als van daarbuiten Zo kunnen rondom de projecten clusters van economische enof maatschappeshylijke activiteiten ontstaan Onze ambitie is Drsquor op en drsquor over
46 Criteria projectgroepen
De Kerngroep heeft zorgvuldig focus aangebracht in een long-list aan gegenereerde projectideeeumln en daarmee gebruik gemaakt van volgende criteria en aandachtspunten De criteria zijn ook te gebruiken ter monitoring van de individuele projecten
Aandachtspunten en criteria voor projecten
bull Vraaggestuurd en oplossingen voor concrete problemen
bull Oplossingen binnen strikte kaders moeten meetbaar zijn
bull Grensverleggend en verschil makend voor Fryslacircn
bull Eerste evaluatie binnen een tijdsduur van twee jaar
bull Voorbeeldwerking
bull Modulariteit
bull Duurzaam
bull Samenwerking stimulerend
bull Hergebruik van resultaten elders
bull Inzet van deskundigen bij aanvraag opzet projectteams analyse aanbevelingen
bull Inzicht in noodzakelijke investeringen personeel capaciteit
bull Mogelijkheden voor kruisbestuiving
bull Integrale benadering enof cross-sectoraal
bull Voldoende draagvlak bij politiek en in het veld
bull Uitzicht op economische spin-off
bull Verbetering van de Friese werkgelegenheid
F R I E S E I C T - I N N O V A T I E A L L I A N T I E 26
47 Monitoring en afstemming
Om de voortgang te bewaken zullen de Kerngroepleden de pilotprojecten per kwartaal kritisch monitoren en zo nodig bijsturen De hiervoor genoemde criteria zullen bij deze monitoring worden toegepast Indien de tussentijdse resultaten ontoereikend zijn of de perspectieven voor succes uitblijven zal de Kerngroep namens de Alliantie een negatief advies uitbrengen aan de subsidieverstrekker(s) of zelfs een voorstel tot stopzetting doen De frequentie van (voortgangs)rapportages zullen samenvallen met de terugkoppelmoshymenten die zijn afgestemd met de subsidieverstrekker(s)
Na twee jaar zullen de projectresultaten worden geeumlvalueerd Bij deze evaluatie zullen ook relevante gebruikers cq overheden zorg- of onderwijsinstellingen industrie en MKB en particuliere of overige maatschappelijke organisaties betrokken worden
F R I E S E I C T - I N N O V A T I E A L L I A N T I E 27
5 Roadmaps projectgroepen
51 Inleiding
In dit hoofdstuk bespreken we zes roadmaps voor de geselecteerde projectgroepen Deze roadmaps vormen samenvattingen van de inhoudelijk uitwerkingen die voorzien zijn in de verschillende projectgroepen Hierbij volgen we een sjabloon dat antwoord geeft op de volgende vragen
bull Welke probleem wordt opgelost welke behoefte staat centraal
bull Voor welke doelgroep
bull Welke doelstelling wordt nagestreefd
bull Welke unieke toegevoegde waarde economisch potentieel is voorzien
bull Welke concrete resultaten zijn te verwachten
bull Welke partijen kunnen deelnemen
In de volgende paragrafen is de roadmap per projectgroep nader uitgewerkt Iedere roadmap beoogt op hoofdlijnen een totaalconcept te beschrijven Voor de projectgroep Zorg zijn twee afzonderlijke roadmaps opgenomen namelijk voor de projecten lsquoZorg op afstandrsquo en lsquoQwiekrsquo
52 Draadloze Friese meren
Probleem Fryslacircn wil draadloze breedband dienstverlening inzetten om meer watertoeristen langer en intensiever aan Fryslacircn te binden Veel watertoeristen komen naar Fryslacircn en begeven zich daarbij op de Friese meren en kanalen Hun economische waarde beperkt zich vaak tot de verhuurder en aangrenzende horecagelegenheden Watertoeristen zijn zich onvoldoende bewust van de mogelijkheden in de desbetreffende regiorsquos Door gebrekkige informatievoorziening blijft toch al seizoensgebonden economisch potentieel onbenut Daarnaast zorgt de confrontatie tussen beroepsvaart en de recreatieve watersporter regelmatig voor onveilige situaties
Doelgroep Fryslacircn kent jaarlijks ruim 15 miljoen overnachtingen van watersportshytoeristen 15 Daarnaast recreeumlert de eigen bevolking van Fryslacircn ook intensief op en rond het water
15 Toerdata Noord Toerisme in cijfers 2007
F R I E S E I C T - I N N O V A T I E A L L I A N T I E 29
Doelstelling Ontwikkel en implementeer in twee jaar met inzet van de nieuwste communicatietechnologieeumln die draadloze toepassingen die in het decennium daarna Fryslacircn aantoonbaar sociaaleconomisch versterken
Voor een betere beleving en benutting van Fryslacircn wordt vanuit een gebruikersperspectief ICT ingezet ter
bull Verhoging economische spin-off Friese middenstand
- Dynamische Point-of-interest tafel aan het water
- Exposure voor evenementen concerten exposities etc
bull Verrijking vaarroute-informatie
- Overheidsinformatiedienst actuele brugtijden brughoogshyten vaardiepte gekoppeld aan waterstand tijdelijke obstakels boeicooumlrdinaten en weerbericht (stormwaarshyschuwing)
- Adviesvaarsnelheid breedte vaarweg + belading
- Beroepsvaartalert drukke kruisingen
- Ligplaats reservering + voorzieningen
bull Verhoging servicegraad veiligheid op het water
- Zorg op het water waterambulance Sneek Thuiszorg aan boord telegeneeskunde track amp trace
- Wegenwacht op het water bootbenodigdheden en reparashyties (motorpech zeilmaker brandstof touw en tuigage) + e-diagnose
Toegevoegde waarde Nieuwe draadloze en schaalbare tweeweg breedbandinfrastructuur versnelt de ontwikkeling van digitale (maatschappelijke) dienstverlening
1 Locatiegebonden breedband informatiediensten (interessante locaties evenementen voorzieningen etc) op mobiele en vaste monitoren van zakformaat tot megaschermen
2 Dedicated tweewegverbinding (oa hulpdiensten)
3 Track and trace van schepen (verhuurbedrijven hulpdiensten locale serviceproviders)
4 Live draadloze narrowcasting (zeilwedstrijden muziekshytheaterregistratie)
5 Persoonsgebonden routeplanner (ingang kinderen 65+ sportgezondheid historie natuur culinair etc)
6 E-reserveringssysteem voor jachthavens avondje uit etc
7 Virtuele radar
8 VOIP communicatie in het buitengebied
9 Fryslacircnpas (naast marketing ook Elektronisch Schip Dossier)
F R I E S E I C T - I N N O V A T I E A L L I A N T I E 30
Concrete resultaten Interactie tussen wal en water draagt bij aan seizoensverlenging doelgroepverbreding en intensivering van bestedingen per watertoerist Bij evenementen zoals de Sneekweek krijgt de Friese economie slechts een korte impuls waar slechts een deel van de omliggende bedrijvigheid van kan profiteren Door de verhoogde interactie tussen wal en water zal de Friese middenstand (horeca jachthavens bootbenodigdheden etc) 5 extra omzet worden gerealiseerd Daarnaast beperkt het hoogseizoen van watertoeristen zich momenteel tot de zomermaanden Door het bieden van extra servicegraad eveneens in voor- en naseizoen en aanvullende informatie (incl virtuele vakantievoorpret) beoogt dit project deze periode te verlengen De verwachte resultaten zijn
bull Weersonafhankelijke uitbreiding toeristenseizoen van gemiddeld twee naar vijf maand per jaar
bull Vergroting uitgaven per toerist per dag met 5 Invoering Sneekweek 2009 en uitbreiding met straal van tien km in 2010
bull vergroting van de structurele werkgelegenheid in het werkingsshygebied met 5 te realiseren in de hightech productie- en dienstensectoren
Samenstelling (Potentieumlle) samenwerkingspartners zijn onder andere ziekenhuizen ondernemersverenigingen kennisinstellingen infrastructuuraanbieders softwareontwikkelaars lokaal MKB gemeenten provincie
F R I E S E I C T - I N N O V A T I E A L L I A N T I E 31
53 Zorg op afstand (ZoA) Pilot lsquohartfalenrsquo
Probleem Zorg op Afstand (dat is preventie diagnose behandeling en monitoring onafhankelijk van tijd en plaats) wordt gezien als deacute oplossing om de enorme discrepantie tussen vraag en aanbod in de zorg (in 2025 kan nog maar 60 van de zorgvraag beantwoord worden) het hoofd te kunnen bieden
De businesscase voor zorg op afstand is echter nog nergens echt gerealiseerd Dit heeft vele oorzaken maar de belangrijkste zijn wel
bull Geen goede integratie met bestaande systemen waardoor Zorg op Afstand naast en niet in plaats van bestaande zorg komt
bull Geen onderlinge samenhang Initiatieven sluiten niet op elkaar aan Patieumlnten en burgers krijgen met meerdere kastjes of systemen te maken en zullen het idee niet adopteren Innovatieve aanbieders krijgen daardoor geen goede afzet
Doelgroep De (Friese) patieumlntburger kan langer zelfstandig wonen ook op het platteland eilanden en weet zich verzekerd van voldoende zorg en veiligheid De pilot richt zich specifiek op hartpatieumlnten
Innovatieve zorgaanbieders Zij willen hun businesscase kunnen realiseren in een goede afzetmarkt
Indirecte doelgroep betreft de leveranciers voor Zorg op Afstand systemen Een gunstige afzetmarkt betekent meer werk en omzet en een beter klimaat om verder te investeren
Daarnaast is de zorgverzekeraar belanghebbend de uiteindelijke belofte van Zorg op Afstand komt dichterbij hogere arbeidsproductiviteit in de zorg meer garantie van voldoende zorg lagere kosten minder zorgen bij de patishyentburger
Doelstelling Bij de ontwikkeling van een generieke architectuur en een dienstverleningsconshycept voor Zorg op Afstand wordt de gebruiker centraal gesteld Indien mogelijk worden de activiteiten van stichting Gerrit verder opgeschaald De zorginfrastructuur en het modulair opschaalbare dienstenconcept moeten zich bewijzen via een aantal concrete pilotprojecten met een harde businesscase De pilot lsquoHartfalenrsquo vormt de eerste testcase De behoefte van de zorgclieumlnt moet bij de ontwikkeling van nieuwe diensten van meet af aan centraal staan Uitgebreid behoefteonderzoek is dan ook bij aanvang noodzakelijk
Een achterliggende doelstelling van ZoA is het opheffen van systeemfalen binnen de zorgketen ZoA vervult een vraaggestuurde brugfunctie tussen burgerpatieumlnt en zorgaanbieder Met behulp van eacuteeacuten kastje wordt monitoring op afstand en communicatie via veilige verbindingen mogelijk Belangrijkste innovatie ligt in een harde businesscase voor innovatieve zorgdiensten met voldoende integratie in de huidige installed base en betrokken partijen
F R I E S E I C T - I N N O V A T I E A L L I A N T I E 32
Toegevoegde Burgerpatieumlnt dichtbij (desgewenst mobiel) ondersteunen met zorg ICT Geeft waarde burgerpatieumlnt meer veiligheid kan langer zelfstandig wonen en doet (langer)
mee in het sociale levenmaatschappij
Bij telemonitoring wordt een hartpatieumlnt eerder uit het ziekenhuis ontslagen en vermindert het polibezoek de mortaliteit en de (her)opnamen Ook de kwaliteit van de zorg verbetert door toename van aantal contactmomenten compleet beeld door patieumlntprofiel multidisciplinaire samenwerking juiste zorgverlener voor hulpvraag sneller de juiste medicatie en besparing van reistijd door virtueel polibezoek Tenslotte leidt de ontwikkeling van de benodigde infrastructuur tot economische spin-off voor het Friese bedrijfsleven Telemonitoring creeumlert tevens faciliteiten voor exploitatie van Friese health check-up diensten met uitstralingseffecten ook buiten de provincie Voor provincie gemeenten verzekeraar (indien in samenhang) biedt ZoA veel potentie voor nieuwe producten aantrekkelijkheid zorgverlening exportproduct evenals werkgelegenheid (Fryslacircn als proeftuin zorg op afstand valley)
Concrete Realiseren van twee of drie concrete projecten waarbij een aantal nieuwe resultaten technologieeumln een definitieve inbedding in de zorgveiligheid hebben gekregen
In de eerste pilot hartfalen wordt een architectuur voor infrastructuur en het dienstverleningsconcept ontwikkeld die ook voor andere projecten bruikbaar zijn De pilot leidt ook tot de invulling van noodzakelijke centrashylegemeenschappelijke onderdelen zoals een zorgnetwerk en een gemeenschappelijke zorg-opvolgcentrale waarmee een open platform voor zorgdienstenaanbieders wordt gerealiseerd De inzet van telemonitoren moet leiden tot toepassing bij 50 van de patieumlnten met hartfalen in Fryslacircn enkele jaren na succesvolle afronding van de pilot Door telemonitoring zijn er 30 minder opnamen nodig van patieumlnten met hartfalen mortaliteit vermindert met 30 en patieumlnten worden gemiddeld twee dagen eerder uit het ziekenhuis ontslagen
Samenstelling (Potentieumlle) samenwerkingspartners zijn onder andere zorgaanbieders zorgverzekeraars aanbieder dienstenplatform provincie kennisinstellingen hardware leveranciers en infrastructuur aanbieders
F R I E S E I C T - I N N O V A T I E A L L I A N T I E 33
54 Qwiek
Probleem Zorgverleners gebruiken steeds vaker de mogelijkheden van het internet om hun (zorg)diensten aan te bieden Zij bouwen daarvoor hun eigen portalen - al dan niet beveiligd - op eigen wijze De samenhang ontbreekt vaak nog Dit levert problemen
bull De patieumlnt is onvoldoende lsquoempoweredrsquo Zij krijgen slechts een deel van de informatie en een deel van de diensten tot hun beschikking Patieumlnten kunnen niet zelf sturen
bull Elk initiatief van zorgverleners moet op zichzelf lsquokrachtigrsquo genoeg zijn om te overleven Er is weinig mogelijkheid tot aanhaken op hergebruiken van of integratie van elkaars diensten en faciliteiten De initiatieven worden moeilijk uitrolbaar en hebben relatief weinig kans van slagen
Om samenhang te creeumlren bestaan ook weer diverse initiatieven zoals portalen van ketenzorg leveranciers WMO loket Foar Elkoar Omkeer 20 (sociale netwerken) zorgdomein pointment websites van zorgverzekeraars Ook deze gaan langs elkaar heen Met alle gevaren van dien eilandvorming het niet aan (kwaliteits)eisen voldoen weinig voortgang door onvoldoende samenhangmassa en niet de minste onzekerheid bij de patieumlnt over betrouwbaarheid (is de informatie juist heb ik alle relevante informatie is zij objectief) van het gebruikte portaal dat bovendien niet vanuit klantpatieumlntperspectief of -behoefte is ingericht
Het probleem heeft geleid tot de GERRIT-challenge uitgevoerd door TNO (als gevolg van het winnen van GERRIT van de telemedicineprijs 2008) TNO kwam met de oplossing van een platform voor het uitwisselen van diensten waarmee de diverse portalen gevoed kunnen worden Dit platform heeft de werknaam Qwiek gekregen
Doelgroep Patieumlntenburgers als gebruikers van (Qwiek)diensten zoals (modules van) de webdokter (zie wwwhzclnl) e-consult (NPCF)
Zorgverleners alsook aanbieders van diensten Op termijn liggen ook andere aanbieders (zoals gemeenten)in het verschiet (gelet op WMO-loket en GGD ten aanzien van preventie en EKD)
Doelstelling Gestreefd wordt naar een oplossing en een voorbeeldproject dat nationale navolging kan krijgen Er is in Nederland nog niet iets vergelijkbaars gerealiseerd Er zijn wel vergelijkbare initiatieven op onderdelen maar er is geen geheel Als het pilotproject in Fryslacircn slaagt kan Qwiek een platform voor heel Nederland worden
Toegevoegde waarde Qwiek is een platform voor ontsluiting van zorgdiensten zodat een persoon zijnhaar eigen diensten kan afnemen om zelf de regie te kunnen nemen over zijnhaar zorg vanuit zijnhaar eigen behoefte Daarnaast biedt dit platform toegang tot andere mogelijk interessante websites voor deze persoon Het platform kan tevens voor aanbieders gebruikt worden om hun eigen portaal te verrijken met diensten van derden of om hun diensten in portalen van derden te hangen
Voordelen voor burger en directe omgeving Het platform maakt het voor een burger gemakkelijker om inzage te krijgen in relevante en betrouwbare medische en logistieke gegevens en om zelf zorgzaken te regelen vanaf een willekeurige plek (met internet) een willekeurig apparaat een willekeurig internetportaal op een willekeurige tijd
F R I E S E I C T - I N N O V A T I E A L L I A N T I E 34
Voordelen voor stakeholders lees zorgverleners Het platform biedt stakeholders de mogelijkheid om versneld een volledig dienstenpallet te kunnen bieden waar men dit individueel niet kan waardoor - een grotere patieumlntenbasis bereikt (en bediend) kan worden - meegelift kan worden met andere innovatieve toepassingen (goed voor imago) - kosten en risicorsquos gedeeld worden - individuele stakeholders zich kunnen profileren met hun eigen dienstverlening en flexibel nieuwe eigen diensten toevoegen
Concrete resultaten bull Diensten op devices van burgers waardoor patieumlntempowerment toe neemt Burgers worden ondersteund bij het zoeken en boeken van zorgverleners en kunnen hun eigen diensten (op basis van eigen behoeften noden) samenstellen op hun (draadloos) device
Voorbeelden van dergelijke diensten
bull Vanuit lsquoherhaalreceptrsquo in webdokter direct online bij verzekeraar dekking nagaan en vervolgens medicijn bij apotheek bestellen
bull Afspraken maken via lsquokijken en vergelijkenrsquo
bull Zelf bloedwaarden doorgeven (combinatieintegratie met Zorg op Afstand)
bull Het vullen van het device met diensten is erg eenvoudig hetgeen een randvoorwaarde is om te komen tot patieumlntgedreven (keten netwerk) zorg
Het Qwiekplatform is opgebouwd Qwiek stapt tussen de portals geeft synergie samenhang en massa geeft de patieumlnt betrouwbare informatie geeft de zorgverlener een extra kanaal om (multidisciplinaire) diensten aan te bieden maakt nieuwe diensten mogelijk bijv zorgcooumlrdinatie speelt in op trends en ontwikkelingen vereist samenwerking openheid is de essentie
Samenstelling (Potentieumlle) samenwerkingspartners zijn onder andere ziekenhuizen zorgdienstenverleners platformaanbieder netwerkaanbieders hard- en softwareleveranciers kennisinstellingen zorgverzekeraars
55 Sport experience Fryslacircn
Probleem De provincie Fryslacircn wordt vaak geassocieerd met sport en vooral Heerenveen heeft een rijke sporthistorie Sportstad Heerenveen zorgt ervoor dat de provincie ook een rijke sporttoekomst zal krijgen De afgelopen jaren zijn rond het stadion het SC Heerenveen de nodige sportieve projecten uitgevoerd Op dit moment bestaat Sportstad Heerenveen uit een sportcentrum (met een zwemcomplex grote sporthal turnhal squashbanen en een dojo) een gezondheidsboulevard een lifestylepassage de CIOS-opleiding van het Friesland College en uiteraard het Abe Lenstra stadion De aandeelhouders van sportstad zijn de gemeente Heerenveen SC Heerenveen en de Friesland Zorgverzekeshyraar
Binnen het concept Sportstad Heerenveen wordt er gewerkt aan de Sport Experience De Sport Experience is een (fysieke) locatie waar je als bezoeker een sportieve ervaring daadwerkelijk kan ondergaan Om het
F R I E S E I C T - I N N O V A T I E A L L I A N T I E 35
een en ander onder de aandacht te brengen en te houden bij het publiek zijn aanzienlijke promotieactiviteiten nodig Hierbij kan ICT een belangrijke rol spelen
De probleemstelling is tweeledig
1 Hoe kan inzicht gekregen worden in toeristenstromen
2 Hoe kunnen potentieumlle klanten via games worden geprikkeld om de Sportexperience te bezoeken
Doelgroep De focus ligt op jongeren in Nederland en daarbuiten
Doelstelling ICT kan als versneller van de Sport Experience dienen omdat je met virtualisatie (online gaming en 3D-simulaties) in de voorfase al aan promotie kunt doen en gebruikerservaringen kunt verzamelen (datamining) Door het koppelen van databases van verschillende Friese (toerischtische) instanties kan beter inzicht worden gekregen in de behoeften en wensen van de bezoekers van de provincie Fryslacircn
Toegevoegde waarde De toegevoegde waarde van de Alliantie ligt in het bijeen brengen van gekwalificeerde personen en hoogwaardige kennis om het project succesvol te realiseren Daarnaast kan de Alliantie zorgen voor extra draagvlak bij financiers Verder kan de Alliantie waarde toevoegen door dit project te linken aan de andere projecten van de Alliantie en op die manier de kracht van kruisbestuiving te benutten
Concrete resultaten Het realiseren van een systeem (1) waarmee de Sportexperience via het web toegankelijk kan worden gemaakt (2) waarin potentieumlle klanten beter in kaart worden gebracht binnen een termijn van twee jaar
De Sportexperience toegankelijk maken via het web kan door middel van simulaties In de ontwerpbouwfase alvast rondkijken (virtualisatie) Maak een game waarmee de speler de ervaring krijgt alsof zelf het sportevenement meemaakt Zorg voor spanning bij de speler Op deze manier krijgen mensen interesse in de Sportexperience en gaan ze deze bezoeken
Er zijn verschillende organisaties die bijhouden welke personen Fryslacircn bezoeken Denk aan Fryslacircn marketing verschillende hotelketens organisaties die zich bezighouden met watersport et cetera Met de bovenstaande webapplicatie kan beter inzicht in de behoeften en wensen van potentieumlle klanten worden vergaard
Samenstelling (Potentieumlle) samenwerkingspartners zijn onder andere organisaties actief in de sportsector onderwijs- en kennisinstellingen softwareleveranciers (gaming en simulatie) hardwareleveranciers en webmarketeers
56 Ketendigitalisering in de jachtbouw
Probleem De jachtbouw kent hoge ontwikkelkosten Deze worden pas terugverdiend bij grote serieproductie In Fryslacircn is de omvang van de productie vaak beperkt Hierdoor zijn de kosten hoog en is het lastig om concurrerend te blijven Door middel van breedbandcommunicatie en een modulaire aanpak kan efficieumlnter geproduceerd worden door een groep van jachtbouwers
Er komen vier databases die allen modulaire standaardonderdelen bevatten Casco aandrijftechniek interieur overige apparatuur De
F R I E S E I C T - I N N O V A T I E A L L I A N T I E 36
unieke combinatie van standaardonderdelen leidt tot een uniek ontwerp met relatief lage kosten Bij het ontwerp van het casco zal 3D-techniek een grote rol spelen Bij de keuze van aandrijftechniek wordt bepaald welke motoren mogelijk zijn en welke consequenties dit heeft voor trillingen en geluid Bij het interieurontwerp zullen 3D-techniek CAM16 en CNC-machines een grote rol spelen
Doelgroep Jachtbouwers en toeleveranciers in de provincie Fryslacircn
Doelstelling Het integraal bijeen brengen van de gehele productieketen en digitale samenwerking van ontwerp tot fabricage realiseren Door toepassing van een totaalconcept wordt de bouw van een duurzaam schip voor de verhuurmarkt gerealiseerd met als doel via de beschreven aanpak de internationale concurrentiepositie van de Friese Jachtbouw te versterken
Toegevoegde waarde ICT is een enabler om de hele keten van jachtbouwers te laten samenwerken De rol van ICT kan door verschillende technologieeumln vorm krijgen zoals een databasesysteem 3D- modellen CADCAM en ERP
Concrete resultaten Er wordt een ndashdoor een topdesigner ontworpen- jacht gebouwd ICT wordt ingezet om het systeem met databases ERP-systemen 3Dshysimulaties op te zetten en te testen
Samenstelling (Potentieumlle) samenwerkingspartners zijn onder andere vijf jachtbouwers leveranciers van hybride aandrijvingen generatoren accursquos dieselmotoren ERP systemen randapparatuur schilderwerken cascorsquos interieurs CNC-bedrijven met 3D-freesfaciliteit ICT-bedrijven Navalshyarchitects en Reality Theatres
57 Platteland kleine kernen
Probleem Steeds meer voorzieningen verdwijnen uit kleine kernen Denk bijvoorbeeld aan postkantoor apotheek banken en gemeentebalies Gemeentelijke herindelingen zijn hier ook deels debet aan Hierdoor neemt de sociale cohesie af en wordt de leefbaarheid in deze kernen steeds minder terwijl in de nabije toekomst het belang van lokale voorzieningen door vergrijzing van de kleine kernen toeneemt Ook verdwijnt hiermee werkgelegenheid en de economische binding van veelal gezinnen en jongeren met het plattelandkleine kernen (ontgroening) Daarnaast verslechtert hierdoor het vestigingsklimaat voor ondernemingen waardoor bedrijven vertrekken en vestiging van nieuwe bedrijvigheid uitblijft met daaruit voortvloeiende negatieve gevolgen voor de werkgelegenheid Versterking van het plattelandkleine kernen kent dan ook twee componenten Enerzijds versterking van de sociale cohesie en anderzijds de versterking van economische binding (van burgers en bedrijven) en vitaliteit van het platteland
Nieuwe technieken kunnen dorpen leefbaar houden Aansluiten bij de behoefte van inwoners van het platteland is een voorwaarde voor succes van voorzieningen (fysiek en virtueel) Alleen voorzieningen die gedragen worden door gebruikers kunnen op termijn zonder subsidie (zelfdragend)
16 Computer Aided Manufacturing (CAM) het fabriceren van producten met behulp van een computer
Computer Aided Manufacturing (CAD) computergesteund ontwerpen
Enterprise Resource Planning (ERP) softwarepakket ter ondersteuning van bedrijfsprocessen
F R I E S E I C T - I N N O V A T I E A L L I A N T I E 37
voortbestaan Voor de specifieke invulling van het thema platteshylandkleine kernen is het dan ook noodzakelijk om dmv een behoeftescan de daadwerkelijke gebruikersvraag op het platteland in kaart te brengen Vooralsnog zijn veel initiatieven in dit veld te versnipperd en te veel gericht op enkele specifieke toepassingen Wat nodig is is een totaalconcept (sterk vraaggestuurd) dat bij de doelgroep nieuwe economische en maatschappelijk activiteiten losmaakt
Doelgroep Bewoners (en bedrijven) van de kleinere kernen in Fryslacircn In het bijzonder MKB-bedrijven 13-18 jarigen (werkende) ouders en ouderen (niet werkenden)
Doelstelling In een dorpskern (bijvoorbeeld Dantumadeel) wordt een pilot opgestart met als doel om een dorpshuis nieuwe stijl te realiseren Door toepassing van een totaalconcept voor plattelandsontwikkeling wordt onder andere een bijdrage geleverd aan de verbetering van de sociale cohesie digitale voorzieningen en de werkgelegenheid onder jongeren Sociale cohesie en economische binding dienen bij een dergelijke scan centraal te staan
De sociale cohesie kan op verschillende manieren versterkt worden Wanneer voorzieningen op gebied van wonen leven (sociaal dorpsleven en ndashcultuur) en zorg ontwikkeld worden die aansluiten bij de behoefte van de bewoners van en in de omgeving van de plattelandskern kunnen oa ouderen langer zelfstandig blijven wonen Bovendien maken een (toekomstig) excellent dienstenaanbod evenals rust en ruimte het ook voor mensen uit andere delen van Nederland aantrekkelijk om zich op het Friese platteland te vestigen
Digitale voorzieningen op het gebied van digitaal onderwijs (primair en voortgezet) zijn een mogelijkheid om zowel de sociale cohesie met betrekking tot jongeren als de economische vitaliteit van het platteland te versterken Onderwijs biedt jongeren immers kansen op de arbeidsmarkt Ook bieden digitale (onderwijs)voorzieningen kansen om deze buiten de provincie Fryslacircn te vermarkten Met name voor het MKB zijn toepassingen om de e-vaardigheden te vergroten kansrijk17
Voorzieningen die de economische binding met het plattelandkleine kernen versterken maken het voor jongeren gezinnen en werkende ouderen aantrekkelijk om op het platteland te (blijven) wonen Een van de mogelijkheden om de economische binding te versterken is de ontwikkeling van toepassingen die leiden tot het ontstaan van nieuwe vormen van dienstverlening en werkgelegenheid
Een mogelijk succesvol traject is de ontwikkeling van hoogwaardige en complexe telewerktoepassingen die niet afhankelijk zijn van een standplaats Dergelijke voorzieningen maken het ook voor huidige randstadinwoners aantrekkelijk om zich op het Friese platteland te vestigen en te blijven werken in de randstad
Ook biedt de inzet van microkredietverlening kansen voor innovatie in het Friese MKB (vakmanschap) en naar succesvol voorbeeld van Koninklijke Tichelaar uit Makkum dit buiten de regio te vermarkten
Tenslotte dient benadrukt te worden dat innovatieve vermarktbare voorzieningen die door Friese partijen zijn ontwikkeld economische spinshyoff voor het Friese bedrijfsleven genereren
17 Bron Initiatieven voor het bevorderen van eSkills van de beroepsbevolking in zes Europese landen Dialogic 2006
38 F R I E S E I C T - I N N O V A T I E A L L I A N T I E
Toegevoegde waarde Een belangrijk kenmerk van ICT-toepassingen is de mogelijkheid van opschaling Eenmaal ontwikkelde toepassingen kunnen zonder aanzienlijke kosten verder vermarkt worden Insteek van het pilotproject dient dan ook het selecteren van toepassingen te zijn die aantrekkelijk zijn voor een brede doelgroep in en buiten de provincie Fryslacircn
Online zorg (ouderen en gezinnen) domotica en sociaal-culturele voorzieningen die huidige inwoners aan het platteland bindt eacuten voor inwoners van buiten Fryslacircn aantrekkelijk is om zich op het Friese platteland te vestigen
Digitale voorzieningen die zowel de sociale cohesie als economische binding versterken eacuten buiten Fryslacircn vermarkt kunnen worden
Telewerk-toepassingen waarvan bedrijven uit andere delen van Nederland gebruik kunnen maken eacuten het voor randstedelingen aantrekkelijk maakt zich te vestigen op het Friese platteland
Concrete resultaten Einddoel van het project is de inrichting van fysieke loketten (dorpshuizen) dichtbij de burger In deze dorpshuizen komen de fysieke en virtuele component samen De dorpshuizen brengen de voorzieningen en daarmee de sociale cohesie en ondernemerschap daadwerkelijk terug in de kleine kernen Het vormt een concentratiepunt voor uiteenlopende fysieke en virtuele diensten op het vlak van gezondheid onderwijs ondernemerschap cultuur en sport
Op basis van de behoeftescan en de aansluiting bij het Vital Rural Area- project wordt een totaalconcept met daarin een aantal ICT-toepassingen en daaraan en omheen gerelateerde diensten en voorzieningen geselecteerd voor een pilotproject Hiervoor dient een businessplan opgesteld te worden met monitoring go-no go beslissingen en opschalingsmogelijkheden Uiteindelijk dient de pilot te resulteren in de ontwikkeling van toepassingen die de sociale cohesie en economische vitaliteit versterken eacuten onderscheidend zelfdragend en opschaalbaar zijn
Samenstelling (Potentieumlle) samenwerkingspartners zijn onder andere banken verzekeraars (huis)artsen thuiszorginstellingen verenigingen woningbouwcorporaties gemeenten postkantoren onderwijsinstellingen KvK belastingdienst bibliotheken jongerenwerk bedrijven en MKB Noord
F R I E S E I C T - I N N O V A T I E A L L I A N T I E 39
6 Organisatie
61 Rol van de Alliantie
De Friese ICT-innovatie Alliantie heeft de rol van stimulator versneller versterker en makelaar op zich genomen om de beste krachten vanuit de maatschappij en economie in de provincie Fryslacircn te bundelen om pilotprojecten te starten en te komen tot zelfdragende innovatieprojecten die de economische en maatschappelijke ontwikkeling in Fryslacircn sterk stimuleren Naast de hiervoor genoemde rollen is de Alliantie in het algemeen - en de Kerngroep in het bijzonder - vooral een realist en vertaler van vraag naar oplossing De Alliantie werkt aan het opstarten van een zes pilotprojecten in nauwe samenwerking met andere stakeholders maar is geen eigenaar van de projecten
De Kerngroep bestaat uit zes leden die op persoonlijke titel en zonder last of ruggespraak hun visie inbrengen zich sterk maken voor het opzetten van de projecten en toezien op uitvoering daarvan De Kerngroep is vooralsnog geiumlnstalleerd tot en met 31 december 2010 De leden van de Kerngroep zijn
bull Profdrir LP Ligthart (voorzitter) TU Delft
bull R Feenstra RI MBA De Friesland Zorgverzekeraar
bull Drir PA Gielen TCNN
bull Drs FA Pronk Rabobank Heerenveen
bull Drs WR Reek MCM Gemeente Sneek
bull Drs J Wester TNO-ICT
Dialogic Next Step en in het bijzonder drs SR Maltha ir ing RMF Brennenraedts en drs H Gillebaard ondersteunen de Alliantie met de voorbereiding van bijeenkomsten verrichten onderzoek waar nodig en begeleiden de uitvoering van projecten
62 Taakstelling per onderdeel van de Alliantie
Raad van Advies
De Alliantie zal een Raad van Advies kennen die uit drie tot vier personen zal bestaan en momenteel nog te formeren is De leden zijn bestuurders van statuur die politiek zeer goed ingevoerd zijn zowel op provinciaal als landelijk niveau De Raad van Advies geeft allereerst steun aan de beoogde initiatieven en draagt dit ook publiekelijk uit Daarnaast zal zij vooral een klankbord- en ambassadeursfunctie gaan vervullen om de ambities van de Alliantie te helpen realiseren Hiervoor zal zonodig onafhankelijke bestuurlijke druk georganiseerd worden De Raad van Advies biedt de Alliantie toegang tot diverse relevante netwerken en is thuis in de financieringsmogelijkheden voor de beoogde innovatieprojecshyten Verder dient de Raad van Advies zelfstandig initiatief te nemen om de activiteiten van de Alliantie ook op andere nationale of internationale agendarsquos geplaatst te krijgen De Raad van Advies zal enkele malen per jaar bijeenkomen en afstemmen met de Kerngroep
F R I E S E I C T - I N N O V A T I E A L L I A N T I E 41
Kerngroep
De Kerngroep is in een eerste fase gestart met een visieontwikkeling en heeft dit vertaald in de onderliggende Roadmap De Kerngroep dient haar visie en plannen in bij de Gedeputeerde Staten van Fryslacircn Na goedkeuring door GS heeft de Kerngroep de komende twee jaar als taak de Alliantie en in het bijzonder de projectgroepen aan te sturen en te adviseren bij de uitvoering In eerste instantie fungeert de Kerngroep vooral als werkvoorbereider Daarna ziet de Kerngroep toe op de uitvoering van afzonderlijke projecten conform de geformuleerde visie en opgestelde criteria via driemaandelijkse monitoring Begin 2010 neemt de Kerngroep per project een mid-term gono-go beslissing Zonodig worden projecten daarna bijgestuurd of zelfs stopgezet Na 2010 zullen de projecten zelfstandig verder dienen te gaan en vallen vanaf dat moment buiten de regie van de Alliantie
Projectgroepen
De Alliantie zelf krijgt vooral gestalte middels een vijftal projectgroepen (a) Draadloze Friese meren (b) Zorg (c) Sport Experience (d) Jachtbouw en (e) Kleine kernen Deze projectgroepen bestaan uit private enof publieke deelnemers afhankelijk van het project De projecten komen onder leiding van een nader te benoemen projectleider De aangestelde projectleider stemt af met een afgevaardigde van de provincie Fryslacircn en contactpersonen uit de Kerngroep zoals beschreven in deze Roadmap Op korte termijn zal er gestart worden met de verdere samenstelling van de projectgroepen conform de voorstellen in de afzonderlijk roadmaps
lsquoVerticalersquo activiteiten
Daarnaast zijn er drie lsquoverticalersquo projectactiviteiten die op alle projectgroepen van toepassing zijn namelijk onderwijsvernieuwing kennisborging en promotie en communicatie In alle vijf projectgroepen spelen deze aandachtsgebieden een belangrijke rol In het bijzonder voor het onderwijs geldt dat wij vanuit elke projectgroep spin-off effecten en digitale toepassingen verwachten die voor onderwijsdoeleinden ingezet kunnen worden Daarmee kan onderwijs een belangrijke integrale en verbindende functie vervullen tussen de projectengroepen onderling alsook een belangrijke rol spelen in de kennisborshyging Voor promotie en communicatie geldt hetzelfde De Kerngroep is in eerste instantie verantwoordelijk voor de lsquohorizontalersquo activiteiten
De Friese ICT-innovatie Alliantie kent de volgende organisatiestructuur
F R I E S E I C T - I N N O V A T I E A L L I A N T I E 42
ONDERWIJSVERNIEUWING
PROMOTIE EN
COMMUNICATIE
KENNNISBORGING
Raad van Advies Taak klankbord en ambassadeursfunctie
KerngroepTaak Advisering en aansturing Alliantie Opstellen Roadmap
toezien op uitvoering en monitoring
Friese ICT innovatie-alliantie Taak Uitvoering Roadmap in projectgroepen
Resultaat Minimaal eacuteeacuten project per projectgroep geschikt voor opschaling en zelfstandige continuering na 2 jaar
Projectgroep Draadloze meren
Projectgroep Sport Experience
Projectgroep Zorg
Projectgroep Jachtenbouw
Projectgroep Kleine kernen
Figuur 9 Organisatiestructuur van de Friese ICT-innovatie Alliantie
43F R I E S E I C T - I N N O V A T I E A L L I A N T I E
F R I E S E I C T - I N N O V A T I E A L L I A N T I E 44
7 Ter afsluiting In deze Roadmap voor ICT-innovatie in Fryslacircn heeft de Kerngroep haar visie neergelegd en haar plannen voor innovatieve pilotprojecten geformuleerd Duidelijk mag zijn dat de Alliantie een krachtige ambitie heeft die nu in concrete acties en plannen moeten worden vertaald Hiervoor is het noodzakelijk de komende maanden een plan van aanpak en een concreet en gedragen businessplan per project uit te werken In totaal kennen de beoogde projecten een financieringsbehoefte van circa twaalf miljoen euro Hiervoor zal een beroep gedaan worden op bijdragen vanuit (1) het bedrijfsleven (2) de provincie Fryslacircn en (3) overige partijen waaronder gemeenten stimulerings- en innovatiefondsen nationale overheid en Europese regelingen De Kerngroep ziet als uitgangspunt voor financiering van de projecten de volgende verdeling voor iedere twee euro aan geld van derden draagt de provincie eacuteeacuten euro bij (33) wat in de wandelgangen ook wel de Galema-norm wordt genoemd
De Kerngroep is verheugd haar visie in deze Roadmap te mogen aanbieden aan Gedeputeerde Staten van Fryslacircn en verzoekt om concrete ondersteuning voor uitvoering van de voorgenomen projecten Naast de gewenste co-financiering zoals hiervoor beschreven bestaat concreet behoefte aan financieumlle ondersteuning van de opstartfase (eerste drie tot zes maanden) Per project is circa euro 50000- euro nodig om de businesscases volledig te kunnen uitwerken en alle noodzakelijke projectvoorbereidingen te treffen (seed money) Hiervoor doen wij eveneens een beroep op Gedeputeerde Staten van Fryslacircn om de Alliantie voor de helft in deze kosten tegemoet te komen In deze voorfase is het weinig realistisch om uit het bedrijfsleven en vanuit andere instellingen volledige voorfinanciering te verwachten Wel zal in grote mate een beroep worden gedaan op zo veel mogelijk kostenloze medewerking van de stakeholders om in deze voorfase de noodzakelijke voorbereidingen te treffen
De visie van de Kerngroep heeft geresulteerd in serieuze plannen om in een multishystakeholder omgeving economie en samenleving in Fryslacircn een impuls te geven via ICT-innovatie Deze serieuze plannen waarvoor reeds veel commitment in het veld is uitgesproken vragen nu om serieuze ondersteuning De vraagstukken en behoeften van burgers en gebruikers in Fryslacircn staan daarbij centraal en ons motto luidt drsquor op en drsquor over
F R I E S E I C T - I N N O V A T I E A L L I A N T I E 45
Bijlage 1 SWOT-analyse
Sterkten Wat is de kracht van Fryslacircn
Een kenmerkende sterkte van Fryslacircn is eenvoudig te observeren Fryslacircn beschikt over veel ruimte zeker in vergelijk met de Randstad Daarbij komt dat de afstand tussen de Randstad en Fryslacircn relatief beperkt is De ruimte die Fryslacircn biedt maakt het mogelijk om er kwalitatief hoogwaardig te recreeumlren en te wonen Fryslacircn heeft veel mogelijkheden hiertoe die bovendien van hoge kwaliteit zijn Het toerisme in Fryslacircn drijft grofweg op drie pijlers watersport de rust van de Waddeneilanden en de cultuur van een aantal steden en dorpen (waaronder de ldquoElf Stedenrdquo)
In de Friese economie neemt de agrarische sector traditioneel een grote rol in Tegenwoordig is deze rol kleiner dan vroeger maar het is nog steeds een relatief omvangrijke sector Bovendien heeft de Friese landbouw de laatste decennia haar processen sterk verbeterd De productiviteit van deze sector is ndash zelfs vanuit een Nederlands perspectief - zeer hoog De sterke agrarische sector heeft mede geleid tot ontwikkeling van een florerende foodsector Het aandeel van de dienstensector ligt in Fryslacircn traditioneel onder het Nederlandse gemiddelde Hoewel dit nog steeds het geval is is deze sector vanaf circa 1995 een flinke inhaalslag aan het maken Binnen de dienstensector in Fryslacircn heeft vooral financieumlle dienstverlening een relatief groot aandeel Andere gebieden waarin Fryslacircn sterk is zijn de metaal- en elektrosector en watertechnoshylogie
Fryslacircn en de Friezen kennen een sterke identiteit Ze hebben een eigen taal volkslied en vlag en onderscheiden zich hiermee van de rest van Nederland Hierdoor bestaat er een grote sociale cohesie Dit speelt met name in de dorpen een grote rol in het dagelijkse leven
Zwakten Wat zijn de beperkingen in Fryslacircn
Fryslacircn is opgebouwd uit 417 kernen waarvan 344 kernen uit minder dan 1500 inwoners bestaan Er is dus een lage mate van verstedelijking waardoor positieve agglomeratieshyeffecten uitblijven Veel van deze kleine kernen hebben te maken met een laag en dalend voorzieningenniveau Denk hierbij aan het verdwijnen van postkantoren scholen supermarkten et cetera Dit is duidelijk de negatieve keerzijde van de ruimtelijke structuur van Fryslacircn
Fryslacircn is de provincie die voorop loopt met vergrijzing Nergens in Nederland zijn er zo weinig jongeren In combinatie met een lage arbeidsparticipatie van ouderen en vrouwen heeft dit een negatief effect op de economie Overigens neemt de arbeidsparticipatie vooral van vrouwen de laatste jaren wel sterk toe
Er zijn in Fryslacircn weinig grote industrieeumln en het MKB heeft een groot aandeel in de werkgelegenheid Dit zou een van de oorzaken kunnen zijn van de lage RampD-inspanningen in de provincie Het wordt ook als oorzaak genoemd van de lagere arbeidsproductiviteit maar het is niet duidelijk of dat geheel terecht is In de samenstelling van de werkgelegenshyheid valt op dat de quartaire sector (zorg onderwijs overheid et cetera) sterk oververtegenwoordigd is Het aandeel van bedrijven dat producten en diensten afzet buiten de provincie (stuwende bedrijvigheid) is relatief beperkt
F R I E S E I C T - I N N O V A T I E A L L I A N T I E 46
Verschillende bronnen refereren aan de lage kwaliteit van het onderwijs in Fryslacircn Hierbij speelt het ontbreken van een universiteit een rol Door de afwezigheid van een universiteit behouden Vwo-leerlingen minder binding met Fryslacircn Hoger opgeleiden trekken hierdoor weg naar omliggende regiorsquos en de stroom hoger opgeleiden naar Fryslacircn is vrij beperkt Het gevolg is een braindrain Opvallend is het lage gemiddelde niveau van de leerlingen die de basisschool verlaten Er is geen overeenstemming over de oorzaak hiervan Een ander opvallend element is de aanwezigheid van achterstandswijken in Fryslacircn Hoewel dit vaak als een probleem van grote steden wordt gezien kampen ook veel dorpen en steden in (vooral Noord-)Fryslacircn met deze problematiek
Kansen Welke mogelijkheden biedt de omgeving
In Nederland neemt het aandeel 65-plussers van de totale bevolking toe Deze bevolkingsgroep geeft meer geld uit aan recreatie en aan zorg Een deel kiest zelfs voor het verhuizen naar een prettigere omgeving en gaan hoogwaardiger wonen Fryslacircn kan profiteren van deze demografische ontwikkeling door voorzieningen te treffen voor deze groep Hierbij zou ze zich kunnen profileren als het lsquoFlorida van het Noordenrsquo Door koploper te zijn met woon-zorgconcepten kan er een nieuwe markt ontstaan Doordat leeftijdssamenstelling van de groep vakantiegangers verandert zal er ander type vraag naar voorzieningen en activiteiten ontstaan Ook hierop kan worden ingespeeld Ook zorgtoerisme kan interessante mogelijkheden bieden voor Fryslacircn
Fryslacircn zou extra middelen kunnen aantrekken door aanspraak te maken op verschillende (Europese) fondsen Doordat Fryslacircn door sommige beleidsorganen wordt gezien als een achterstandsgebied komt men in aanmerking voor specifieke fondsen Maar er zijn ook generieke (Europese) fondsen waarop aanspraak gemaakt kan worden
Waar Fryslacircn beperkt profiteert van positieve agglomeratie-effecten beginnen sommige delen van de Randstad negatieve agglomeratie-effecten te ervaren zoals hoge grondprijzen verkeerscongestie en verpaupering van wijken Indien Fryslacircn goed digitaal ontsloten is kan het voor sommige organisaties interessant zijn om naar Fryslacircn te verhuizen
Groeiende aandacht voor (duurzame) energie en watertechnologie kan voor Fryslacircn kansen bieden De ruimtelijke structuur biedt bijvoorbeeld mogelijkheden voor het opwekken van zonne-energie of biomassa Ook het (zoute en zoete) water biedt hiertoe mogelijkheden De kennis die Fryslacircn heeft op het gebied van watertechnologie kan in de toekomst misschien in een bredere markt worden toegepast
De stijgende voedselprijzen zullen voor Fryslacircn grosso modo een positief effect hebben Zowel de agro- als de foodsector die een groot gedeelte van de stuwende bedrijvigheid vertegenwoordigen kunnen hier van profiteren
Bedreigingen Hoe kan de omgeving Fryslacircn schaden
De beperkte stuwende bedrijvigheid maakt Fryslacircn afhankelijk van andere inkomstenstroshymen uit Nederland Denk hierbij aan inkomsten uit sociale verzekeringen uitkeringen maar ook inkomsten uit de zorg Verandering in nationaal beleid kunnen hierdoor grote consequenties hebben voor de Friese economie en samenleving Ook inkomsten uit de landbouwsubsidies van de EU maken Fryslacircn kwetsbaar De Europese Unie reserveert jaarlijks bijna de helft van haar begroting voor het Gemeenschappelijk Landbouwbeleid Onder andere door de toetreding van nieuwe EU lidstaten kunnen deze middelen onder druk komen te staan
F R I E S E I C T - I N N O V A T I E A L L I A N T I E 47
Een andere bedreiging is de filiaaleconomie Veel bedrijfsvestigingen vooral in de zakelijke dienstverlening zijn nevenvestigingen De hoofdkantoren zitten veelal in de Randstad Deze locaties zijn hierdoor voor een groot deel afhankelijk van beslissingen die op andere plaatsen worden genomen
De internationalisering van de economie zorgt voor extra concurrentiedruk Vooral de lageropgeleiden ervaren een steeds grotere druk uit lagelonenlanden Omdat Fryslacircn relatief weinig hoogopgeleiden kent kunnen de negatieve consequenties van globalisering groter zijn dan in andere delen van ons land
F R I E S E I C T - I N N O V A T I E A L L I A N T I E 48
Bijlage 2 Additionele kerncijfers
Onderwijs
Fryslacircn heeft geen universiteit Het aantal studenten dat in Fryslacircn woont en een mastershydiploma ontvangt is zeer laag circa 200 per jaar Wel kent Fryslacircn enkele HBO-instellingen Toch is het aantal studenten dat een bachelorgraad ontvangt relatief beperkt vergeleken met andere provincies18
Geslaagden HBO Bachelor (naar woonplaats student)
0
2000
4000
6000
8000
10000
12000
14000
2000 2001 2002 2003 2004 2005
Groningen
Friesland
Drenthe
Overijssel
Flevoland
Gelderland
Utrecht
Noord‐Holland
Zuid‐Holland
Zeeland
Noord‐Brabant
Limburg
Figuur 10 Ontwikkeling van het aantal HBO Bachelor afgestudeerden in de Nederlandse provincies
Het aantal banen in het onderwijs is in Fryslacircn relatief hoog Dit is opmerkelijk gezien het ontbreken van een universiteit19
18 CBS ndash Statline [25]
19 LISA - bewerkt door Dialogic [27]
F R I E S E I C T - I N N O V A T I E A L L I A N T I E 49
Relatief aantal banen (Onderwijs)
50
55
60
65
70
75
80
85
90
2003
2004
2005
2006
2007
Groningen
Friesland
Drenthe
Overijssel
Gelderland
Flevoland
Utrecht
Noord‐Holland
Zuid‐Holland
Zeeland
Noord‐Brabant
Limburg
Figuur 11 Ontwikkeling van het relatief aantal banen in het onderwijs in de Nederlandse provincies
Zorg
Een manier om de omvang van de zorgsector te bepalen is het aantal ziekenhuisbedden In Fryslacircn zijn er relatief weinig bedden per inwoner ten opzichte van andere provincies Gezien de hoge mate van vergrijzing is dit opmerkelijk20
Hospital beds per million inhabitants
0
100
200
300
400
500
600
700
800
1993
1994
1995
1996
1997
1998
1999
2000
2001
2002
Groningen
Friesland
Drenthe
Overijssel
Gelderland
Flevoland
Utrecht
Noord‐Holland
Zuid‐Holland
Zeeland
Noord‐Brabant
Limburg
Figuur 12 Ontwikkeling van het aantal ziekenhuisbedden in de Nederlandse provincies
Een andere indicator van de relatieve omvang van de zorgsector is het relatief aantal banen Hier valt vooral op dat zich in 2006 een flinke daling voordeed21
20 European Commission - Eurostat [26] 21 LISA - bewerkt door Dialogic [27]
F R I E S E I C T - I N N O V A T I E A L L I A N T I E 50
Relatief aantal banen (Zorg)
120
130
140
150
160
170
180
190
2003
2004
2005
2006
2007
Groningen
Friesland
Drenthe
Overijssel
Gelderland
Flevoland
Utrecht
Noord‐Holland
Zuid‐Holland
Zeeland
Noord‐Brabant
Limburg
Figuur 13 Ontwikkeling van het relatief aantal banen in de zorg in de Nederlandse provincie
F R I E S E I C T - I N N O V A T I E A L L I A N T I E 51
Figuur 14 Overzicht van de relevante ICT Projecten in Fryslacircn
F R I E S E I C T - I N N O V A T I E A L L I A N T I E
Zo
rg
Zorg
Net
Frie
slan
d (
SG
)
Car
dio
logie
net
wer
k Fr
iesl
and
(MCL
NSD
)H
uis
van
het
Hed
en (
GEEF)
Tel
econfe
renci
ng v
ia Z
NF
(SG
)
Tel
econsu
ltat
ie A
mel
and (
CI
ZTS)
Virtu
eel bez
oek
uur
(ZTS
ZSA)
Virtu
ele
Thuis
zorg
(PF
KN
TH
FL)
Pasa
na
(Nijfinst
er)
Thuis
zorg
het
Fries
e La
nd
(N
ijfinst
er)
Sm
art
Car
ing C
om
munitie
s(D
T2015
Nijfinst
er)
O
TTO
(RIF
)
Ket
enZorg
Frie
slan
d
EPD
sch
akel
punt
OZIS
(SG
)
Sm
art
Car
ing C
om
munitie
s(D
T2015)
Ske
wie
l Try
nw
alden
Van
A n
aar
B(e
ter)
pap
ierloos
(SG
)Virtu
ele
HAP
Frie
slan
d (
SG
)
Web
dokt
er (
HZL)
Leer
-Zorg
port
al (
PF
MCL
TFW
G
GZ
RF)
Zorg
Dom
ein F
ries
land
Support
Fry
slan
JGZ p
lus
ouder
port
aal (T
FW)
Zorg
Net
Frie
slan
d p
ort
al (
SG
)
Dig
itaa
l Thuis
hote
l (P
F)
Foar
Elk
oar
(VFG
CIZ
ZF
FZ
en
ZKF )
Een
duid
ig p
atieuml
ntp
ort
aal (S
G)
Toer
ism
e m
et z
org
Zorg
Innova
tie
Foru
m
N
twurk
Fries
land
On
derw
ijs
Ser
ious
gam
es f
acto
ry (
NH
L)
Kla
sseg
las
(KN
)
Wad
den
cam
pus
(KN
RFP
)
Wad
den
cam
pus
(KN
RFP
)
Vid
eoco
nfe
renci
ng B
oger
man
(SB)
Frie
slan
d L
eern
etw
erk
(NH
L)
Inte
rnet
acad
emie
(N
HL)
Ener
gie
k (K
N
RFP
)
EdyF
rysk
(PF
)
Did
icla
ss (
NH
L)
Onlin
e lo
ket
Frys
lan (
PF)
Tom
ke (
Afucirc
k en
Bib
lioth
eeks
ervi
ce F
r ysl
an)
Vee
nques
t (N
HL)
Inte
rnet
acad
emie
(N
HL)
N
twurk
Fries
land
Overh
eid
ISZF
(ISZF)
NO
FA (
NO
FA)
Kle
ine k
ern
en
IPTV
Gam
enat
ions
(PF
KN
)
Doar
psb
acircn (
SD
)
Vital
Rura
l Are
a (N
ijfinst
er
NO
FA
RFP
TH
FL
KN
)Fr
oek
sTV (
FR-I
X
IV)
Virtu
ele
loke
tten
(KN
)
NO
FA (
NO
FA)
Vital
Rura
l Are
a (N
ijfinst
er
NO
FA
RFP
TH
FL
KN
)
Kij o
p I
T s
poor
(PF)
Doar
psb
acircn (
SD
)
Onts
luitin
g d
orp
sarc
hie
ven
(SD
W)
Am
bula
nte
han
del
(KN
N
BL
D
oar
psb
an)
N
twurk
Fries
land
MK
B
To
eri
sme
Gam
efes
tiva
l ldquoG
-Am
elan
drdquo
(NH
LG
ame
Val
ley
PF
en K
N)
3D
Vis
ual
isat
ies
(NH
L G
L P
F)
Frys
lacircn G
ames
(PF
)
Sucircke
rei (P
V
AN
WB
GD
LP
P)
Frys
lacircn R
ing (
PF)
Inte
ract
ieve
hots
pots
(KN
)
Nat
uurw
ebca
m (
VVV A
mel
and)
Bre
edst
rate
n (
NO
FCO
M)
ND
IV (
Syn
tens)
NO
FCO
M (
NO
FA
MKB N
OO
RD
Eal
a Fr
ya F
rese
na
(II
I)
KN
RFP
en O
NO
F)
Fiet
sroute
pla
nner
(FB
)
E-T
sjer
ke (
PF)
Toer
istisc
he
E-b
usi
nes
s (P
F)
Mobik
om
(PF
SVD
et
c)
Toer
ism
e m
et z
org
Zorg
eloos
Frys
lacircn (
PF)
Dig
ital
e w
ater
psp
ort
pas
(PF
)
Eile
en
N
twurk
Fries
land
Bijlage 3 Overzicht relevante ICT Projecten in Fryslacircn
Gam
ing
Bre
ed
ban
d
Beeld
com
shym
un
icati
e
Kete
nd
igit
alshy
iseri
ng
Inte
rnett
oeshy
pass
ing
po
rtal
Mob
iele
to
ep
ass
ing
en
Ove
rig (
wet
ensc
hap
pel
ijke
) in
itia
tiev
en
Frie
se S
olla
rchal
lenge
Blu
e Ener
gy
(WETSU
S)
52
Literatuur [1] RUG (2003) Arbeidsproductiviteit in Fryslacircn Een analyse van het niveau en de groei van 1990-2000 Onderzoek in opdracht van Gedeputeerde Staten van de Provincie Fryslacircn en de Kamer van Koophandel Fryslacircn URSI-rapport 305
[2] van der Elst-van der Lans Michelle Piet Rijk (2006) Lokale bedrijvigheid leefbaarheid en sociale vitaliteit in het landelijk gebied van Friesland LEI Den Haag
[3] Provincie Fryslacircn (2007) Sociaal Rapport Fryslacircn 2007
[4] Valentijn Bolhuis (2005) Friese sterkten in economisch perspectief Toekomstvisie op de ruimtelijk-economische ontwikkeling van de provincie Friesland RUG
[5] CBS (2007) Inwoners Randstad verdienen het meest httpwwwcbsnlnlshyNLmenuthemasinkomen-bestedingenpublicatiesartikelenarchief20072007-2240shywmhtm
[6] Meester Wilhelm J amp Pieter H Pellenbarg (2001) Changing regional images Are regional marketing campaigns successful Paper for the 41st European Congress of the Regional Science Association Zagreb 2001
[7] CPB (2006) Reactie op Probleemanalyse Zuiderzeelijn
[8] AD (2008) Toename van zwakke scholen
[9] Verwey Jonker instituut Kinderen in Tel Databoek 2006
[10] Verwey Jonker instituut Kinderen in Tel Databoek 2008
[11] Ministerie van EZ (2007) Koers Noord op weg naar pieken Duurzame groei door omschakeling naar een kenniseconomie
[12] Stelder (2002) Regionaal Economische Verkenningen 2002 Groningen Friesland en Drenthe
[13] Stelder Broersma J van Dijk (2008) Noordelijke Arbeidsmarkt Verkenning 2008
[14] Broersma Lourens en Jouke van Dijk (2006) Het belang van de industrie in het Noorden 1950-2025 Onderzoek in opdracht van de Stichting TxU Noord-Nederland Groningen Faculteit Ruimtelijke Wetenschappen Rijksuniversiteit Groningen URSI-research report nr 316
[15] Provincie Friesland (2002) Nota sociaal-economisch beleid
[16] SCP (2006) Thuis op het platteland Den Haag
[17] EZ (2007) ICT agenda 2008-2011 De gebruiker centraal in de digitale Dienstenmaatschappij Den Haag
[18] WRR (2008) Innovatie Vernieuwd opening in viervoud Amsterdam University Press Den Haag Amsterdam
[19] Provincie Friesland (2007) Koers op Fryslacircn - Het Friese Meren Project 2e fase
[20] ECP (2008) Gaming meer dan een spelletje Den Haag
F R I E S E I C T - I N N O V A T I E A L L I A N T I E 53
[21] Provincie Friesland (2007) Fryske Fiersichten wurkprogram 2009 - 2011
[22] Provincie Friesland (2006) Fryslacircn toeristische topattractie in Nederland van de Provincie Fryslacircn
[23] Ministerie van VWS (2003) Quick Scan Kleine Kernen Den Haag
[24] Ministerie van Economische Zaken (2006) Verslag Innovation Lecture Den Haag
[25] httpstatlinecbsnl
[26] httpeceuropaeueurostat
[27] httpwwwlisanl
[28] ING (2007) Starterscampagne
[29] Vital rural area project activities annex 7
[30] Dialogic (2006) Initiatieven voor het bevorderen van eSkills van de beroepsbevolking in zes Europese landen Utrecht
[31] Rutten amp Koops (2007) Creatieve industrie en informatie- en communicatietechnologie in Noord Nederland Rapport naar aanleiding van de Noordermatch 2007
[32] Henry Chesbrough Open Innovation The new imperative for creating and Profiting from TechnologyHarvard business school Press
F R I E S E I C T - I N N O V A T I E A L L I A N T I E 54
Auteurs
drs Sven Maltha iring Reg Brennenraedts drs Hugo Gillebaard
Contact
Secretariaat Friese ICT-innovatie Alliantie pa Hooghiemstraplein 33-36 3514 AX Utrecht Tel +31 (0)30 215 05 80 Fax +31 (0)30 215 05 95 malthadialogicnl
47 Monitoring en afstemming
Om de voortgang te bewaken zullen de Kerngroepleden de pilotprojecten per kwartaal kritisch monitoren en zo nodig bijsturen De hiervoor genoemde criteria zullen bij deze monitoring worden toegepast Indien de tussentijdse resultaten ontoereikend zijn of de perspectieven voor succes uitblijven zal de Kerngroep namens de Alliantie een negatief advies uitbrengen aan de subsidieverstrekker(s) of zelfs een voorstel tot stopzetting doen De frequentie van (voortgangs)rapportages zullen samenvallen met de terugkoppelmoshymenten die zijn afgestemd met de subsidieverstrekker(s)
Na twee jaar zullen de projectresultaten worden geeumlvalueerd Bij deze evaluatie zullen ook relevante gebruikers cq overheden zorg- of onderwijsinstellingen industrie en MKB en particuliere of overige maatschappelijke organisaties betrokken worden
F R I E S E I C T - I N N O V A T I E A L L I A N T I E 27
5 Roadmaps projectgroepen
51 Inleiding
In dit hoofdstuk bespreken we zes roadmaps voor de geselecteerde projectgroepen Deze roadmaps vormen samenvattingen van de inhoudelijk uitwerkingen die voorzien zijn in de verschillende projectgroepen Hierbij volgen we een sjabloon dat antwoord geeft op de volgende vragen
bull Welke probleem wordt opgelost welke behoefte staat centraal
bull Voor welke doelgroep
bull Welke doelstelling wordt nagestreefd
bull Welke unieke toegevoegde waarde economisch potentieel is voorzien
bull Welke concrete resultaten zijn te verwachten
bull Welke partijen kunnen deelnemen
In de volgende paragrafen is de roadmap per projectgroep nader uitgewerkt Iedere roadmap beoogt op hoofdlijnen een totaalconcept te beschrijven Voor de projectgroep Zorg zijn twee afzonderlijke roadmaps opgenomen namelijk voor de projecten lsquoZorg op afstandrsquo en lsquoQwiekrsquo
52 Draadloze Friese meren
Probleem Fryslacircn wil draadloze breedband dienstverlening inzetten om meer watertoeristen langer en intensiever aan Fryslacircn te binden Veel watertoeristen komen naar Fryslacircn en begeven zich daarbij op de Friese meren en kanalen Hun economische waarde beperkt zich vaak tot de verhuurder en aangrenzende horecagelegenheden Watertoeristen zijn zich onvoldoende bewust van de mogelijkheden in de desbetreffende regiorsquos Door gebrekkige informatievoorziening blijft toch al seizoensgebonden economisch potentieel onbenut Daarnaast zorgt de confrontatie tussen beroepsvaart en de recreatieve watersporter regelmatig voor onveilige situaties
Doelgroep Fryslacircn kent jaarlijks ruim 15 miljoen overnachtingen van watersportshytoeristen 15 Daarnaast recreeumlert de eigen bevolking van Fryslacircn ook intensief op en rond het water
15 Toerdata Noord Toerisme in cijfers 2007
F R I E S E I C T - I N N O V A T I E A L L I A N T I E 29
Doelstelling Ontwikkel en implementeer in twee jaar met inzet van de nieuwste communicatietechnologieeumln die draadloze toepassingen die in het decennium daarna Fryslacircn aantoonbaar sociaaleconomisch versterken
Voor een betere beleving en benutting van Fryslacircn wordt vanuit een gebruikersperspectief ICT ingezet ter
bull Verhoging economische spin-off Friese middenstand
- Dynamische Point-of-interest tafel aan het water
- Exposure voor evenementen concerten exposities etc
bull Verrijking vaarroute-informatie
- Overheidsinformatiedienst actuele brugtijden brughoogshyten vaardiepte gekoppeld aan waterstand tijdelijke obstakels boeicooumlrdinaten en weerbericht (stormwaarshyschuwing)
- Adviesvaarsnelheid breedte vaarweg + belading
- Beroepsvaartalert drukke kruisingen
- Ligplaats reservering + voorzieningen
bull Verhoging servicegraad veiligheid op het water
- Zorg op het water waterambulance Sneek Thuiszorg aan boord telegeneeskunde track amp trace
- Wegenwacht op het water bootbenodigdheden en reparashyties (motorpech zeilmaker brandstof touw en tuigage) + e-diagnose
Toegevoegde waarde Nieuwe draadloze en schaalbare tweeweg breedbandinfrastructuur versnelt de ontwikkeling van digitale (maatschappelijke) dienstverlening
1 Locatiegebonden breedband informatiediensten (interessante locaties evenementen voorzieningen etc) op mobiele en vaste monitoren van zakformaat tot megaschermen
2 Dedicated tweewegverbinding (oa hulpdiensten)
3 Track and trace van schepen (verhuurbedrijven hulpdiensten locale serviceproviders)
4 Live draadloze narrowcasting (zeilwedstrijden muziekshytheaterregistratie)
5 Persoonsgebonden routeplanner (ingang kinderen 65+ sportgezondheid historie natuur culinair etc)
6 E-reserveringssysteem voor jachthavens avondje uit etc
7 Virtuele radar
8 VOIP communicatie in het buitengebied
9 Fryslacircnpas (naast marketing ook Elektronisch Schip Dossier)
F R I E S E I C T - I N N O V A T I E A L L I A N T I E 30
Concrete resultaten Interactie tussen wal en water draagt bij aan seizoensverlenging doelgroepverbreding en intensivering van bestedingen per watertoerist Bij evenementen zoals de Sneekweek krijgt de Friese economie slechts een korte impuls waar slechts een deel van de omliggende bedrijvigheid van kan profiteren Door de verhoogde interactie tussen wal en water zal de Friese middenstand (horeca jachthavens bootbenodigdheden etc) 5 extra omzet worden gerealiseerd Daarnaast beperkt het hoogseizoen van watertoeristen zich momenteel tot de zomermaanden Door het bieden van extra servicegraad eveneens in voor- en naseizoen en aanvullende informatie (incl virtuele vakantievoorpret) beoogt dit project deze periode te verlengen De verwachte resultaten zijn
bull Weersonafhankelijke uitbreiding toeristenseizoen van gemiddeld twee naar vijf maand per jaar
bull Vergroting uitgaven per toerist per dag met 5 Invoering Sneekweek 2009 en uitbreiding met straal van tien km in 2010
bull vergroting van de structurele werkgelegenheid in het werkingsshygebied met 5 te realiseren in de hightech productie- en dienstensectoren
Samenstelling (Potentieumlle) samenwerkingspartners zijn onder andere ziekenhuizen ondernemersverenigingen kennisinstellingen infrastructuuraanbieders softwareontwikkelaars lokaal MKB gemeenten provincie
F R I E S E I C T - I N N O V A T I E A L L I A N T I E 31
53 Zorg op afstand (ZoA) Pilot lsquohartfalenrsquo
Probleem Zorg op Afstand (dat is preventie diagnose behandeling en monitoring onafhankelijk van tijd en plaats) wordt gezien als deacute oplossing om de enorme discrepantie tussen vraag en aanbod in de zorg (in 2025 kan nog maar 60 van de zorgvraag beantwoord worden) het hoofd te kunnen bieden
De businesscase voor zorg op afstand is echter nog nergens echt gerealiseerd Dit heeft vele oorzaken maar de belangrijkste zijn wel
bull Geen goede integratie met bestaande systemen waardoor Zorg op Afstand naast en niet in plaats van bestaande zorg komt
bull Geen onderlinge samenhang Initiatieven sluiten niet op elkaar aan Patieumlnten en burgers krijgen met meerdere kastjes of systemen te maken en zullen het idee niet adopteren Innovatieve aanbieders krijgen daardoor geen goede afzet
Doelgroep De (Friese) patieumlntburger kan langer zelfstandig wonen ook op het platteland eilanden en weet zich verzekerd van voldoende zorg en veiligheid De pilot richt zich specifiek op hartpatieumlnten
Innovatieve zorgaanbieders Zij willen hun businesscase kunnen realiseren in een goede afzetmarkt
Indirecte doelgroep betreft de leveranciers voor Zorg op Afstand systemen Een gunstige afzetmarkt betekent meer werk en omzet en een beter klimaat om verder te investeren
Daarnaast is de zorgverzekeraar belanghebbend de uiteindelijke belofte van Zorg op Afstand komt dichterbij hogere arbeidsproductiviteit in de zorg meer garantie van voldoende zorg lagere kosten minder zorgen bij de patishyentburger
Doelstelling Bij de ontwikkeling van een generieke architectuur en een dienstverleningsconshycept voor Zorg op Afstand wordt de gebruiker centraal gesteld Indien mogelijk worden de activiteiten van stichting Gerrit verder opgeschaald De zorginfrastructuur en het modulair opschaalbare dienstenconcept moeten zich bewijzen via een aantal concrete pilotprojecten met een harde businesscase De pilot lsquoHartfalenrsquo vormt de eerste testcase De behoefte van de zorgclieumlnt moet bij de ontwikkeling van nieuwe diensten van meet af aan centraal staan Uitgebreid behoefteonderzoek is dan ook bij aanvang noodzakelijk
Een achterliggende doelstelling van ZoA is het opheffen van systeemfalen binnen de zorgketen ZoA vervult een vraaggestuurde brugfunctie tussen burgerpatieumlnt en zorgaanbieder Met behulp van eacuteeacuten kastje wordt monitoring op afstand en communicatie via veilige verbindingen mogelijk Belangrijkste innovatie ligt in een harde businesscase voor innovatieve zorgdiensten met voldoende integratie in de huidige installed base en betrokken partijen
F R I E S E I C T - I N N O V A T I E A L L I A N T I E 32
Toegevoegde Burgerpatieumlnt dichtbij (desgewenst mobiel) ondersteunen met zorg ICT Geeft waarde burgerpatieumlnt meer veiligheid kan langer zelfstandig wonen en doet (langer)
mee in het sociale levenmaatschappij
Bij telemonitoring wordt een hartpatieumlnt eerder uit het ziekenhuis ontslagen en vermindert het polibezoek de mortaliteit en de (her)opnamen Ook de kwaliteit van de zorg verbetert door toename van aantal contactmomenten compleet beeld door patieumlntprofiel multidisciplinaire samenwerking juiste zorgverlener voor hulpvraag sneller de juiste medicatie en besparing van reistijd door virtueel polibezoek Tenslotte leidt de ontwikkeling van de benodigde infrastructuur tot economische spin-off voor het Friese bedrijfsleven Telemonitoring creeumlert tevens faciliteiten voor exploitatie van Friese health check-up diensten met uitstralingseffecten ook buiten de provincie Voor provincie gemeenten verzekeraar (indien in samenhang) biedt ZoA veel potentie voor nieuwe producten aantrekkelijkheid zorgverlening exportproduct evenals werkgelegenheid (Fryslacircn als proeftuin zorg op afstand valley)
Concrete Realiseren van twee of drie concrete projecten waarbij een aantal nieuwe resultaten technologieeumln een definitieve inbedding in de zorgveiligheid hebben gekregen
In de eerste pilot hartfalen wordt een architectuur voor infrastructuur en het dienstverleningsconcept ontwikkeld die ook voor andere projecten bruikbaar zijn De pilot leidt ook tot de invulling van noodzakelijke centrashylegemeenschappelijke onderdelen zoals een zorgnetwerk en een gemeenschappelijke zorg-opvolgcentrale waarmee een open platform voor zorgdienstenaanbieders wordt gerealiseerd De inzet van telemonitoren moet leiden tot toepassing bij 50 van de patieumlnten met hartfalen in Fryslacircn enkele jaren na succesvolle afronding van de pilot Door telemonitoring zijn er 30 minder opnamen nodig van patieumlnten met hartfalen mortaliteit vermindert met 30 en patieumlnten worden gemiddeld twee dagen eerder uit het ziekenhuis ontslagen
Samenstelling (Potentieumlle) samenwerkingspartners zijn onder andere zorgaanbieders zorgverzekeraars aanbieder dienstenplatform provincie kennisinstellingen hardware leveranciers en infrastructuur aanbieders
F R I E S E I C T - I N N O V A T I E A L L I A N T I E 33
54 Qwiek
Probleem Zorgverleners gebruiken steeds vaker de mogelijkheden van het internet om hun (zorg)diensten aan te bieden Zij bouwen daarvoor hun eigen portalen - al dan niet beveiligd - op eigen wijze De samenhang ontbreekt vaak nog Dit levert problemen
bull De patieumlnt is onvoldoende lsquoempoweredrsquo Zij krijgen slechts een deel van de informatie en een deel van de diensten tot hun beschikking Patieumlnten kunnen niet zelf sturen
bull Elk initiatief van zorgverleners moet op zichzelf lsquokrachtigrsquo genoeg zijn om te overleven Er is weinig mogelijkheid tot aanhaken op hergebruiken van of integratie van elkaars diensten en faciliteiten De initiatieven worden moeilijk uitrolbaar en hebben relatief weinig kans van slagen
Om samenhang te creeumlren bestaan ook weer diverse initiatieven zoals portalen van ketenzorg leveranciers WMO loket Foar Elkoar Omkeer 20 (sociale netwerken) zorgdomein pointment websites van zorgverzekeraars Ook deze gaan langs elkaar heen Met alle gevaren van dien eilandvorming het niet aan (kwaliteits)eisen voldoen weinig voortgang door onvoldoende samenhangmassa en niet de minste onzekerheid bij de patieumlnt over betrouwbaarheid (is de informatie juist heb ik alle relevante informatie is zij objectief) van het gebruikte portaal dat bovendien niet vanuit klantpatieumlntperspectief of -behoefte is ingericht
Het probleem heeft geleid tot de GERRIT-challenge uitgevoerd door TNO (als gevolg van het winnen van GERRIT van de telemedicineprijs 2008) TNO kwam met de oplossing van een platform voor het uitwisselen van diensten waarmee de diverse portalen gevoed kunnen worden Dit platform heeft de werknaam Qwiek gekregen
Doelgroep Patieumlntenburgers als gebruikers van (Qwiek)diensten zoals (modules van) de webdokter (zie wwwhzclnl) e-consult (NPCF)
Zorgverleners alsook aanbieders van diensten Op termijn liggen ook andere aanbieders (zoals gemeenten)in het verschiet (gelet op WMO-loket en GGD ten aanzien van preventie en EKD)
Doelstelling Gestreefd wordt naar een oplossing en een voorbeeldproject dat nationale navolging kan krijgen Er is in Nederland nog niet iets vergelijkbaars gerealiseerd Er zijn wel vergelijkbare initiatieven op onderdelen maar er is geen geheel Als het pilotproject in Fryslacircn slaagt kan Qwiek een platform voor heel Nederland worden
Toegevoegde waarde Qwiek is een platform voor ontsluiting van zorgdiensten zodat een persoon zijnhaar eigen diensten kan afnemen om zelf de regie te kunnen nemen over zijnhaar zorg vanuit zijnhaar eigen behoefte Daarnaast biedt dit platform toegang tot andere mogelijk interessante websites voor deze persoon Het platform kan tevens voor aanbieders gebruikt worden om hun eigen portaal te verrijken met diensten van derden of om hun diensten in portalen van derden te hangen
Voordelen voor burger en directe omgeving Het platform maakt het voor een burger gemakkelijker om inzage te krijgen in relevante en betrouwbare medische en logistieke gegevens en om zelf zorgzaken te regelen vanaf een willekeurige plek (met internet) een willekeurig apparaat een willekeurig internetportaal op een willekeurige tijd
F R I E S E I C T - I N N O V A T I E A L L I A N T I E 34
Voordelen voor stakeholders lees zorgverleners Het platform biedt stakeholders de mogelijkheid om versneld een volledig dienstenpallet te kunnen bieden waar men dit individueel niet kan waardoor - een grotere patieumlntenbasis bereikt (en bediend) kan worden - meegelift kan worden met andere innovatieve toepassingen (goed voor imago) - kosten en risicorsquos gedeeld worden - individuele stakeholders zich kunnen profileren met hun eigen dienstverlening en flexibel nieuwe eigen diensten toevoegen
Concrete resultaten bull Diensten op devices van burgers waardoor patieumlntempowerment toe neemt Burgers worden ondersteund bij het zoeken en boeken van zorgverleners en kunnen hun eigen diensten (op basis van eigen behoeften noden) samenstellen op hun (draadloos) device
Voorbeelden van dergelijke diensten
bull Vanuit lsquoherhaalreceptrsquo in webdokter direct online bij verzekeraar dekking nagaan en vervolgens medicijn bij apotheek bestellen
bull Afspraken maken via lsquokijken en vergelijkenrsquo
bull Zelf bloedwaarden doorgeven (combinatieintegratie met Zorg op Afstand)
bull Het vullen van het device met diensten is erg eenvoudig hetgeen een randvoorwaarde is om te komen tot patieumlntgedreven (keten netwerk) zorg
Het Qwiekplatform is opgebouwd Qwiek stapt tussen de portals geeft synergie samenhang en massa geeft de patieumlnt betrouwbare informatie geeft de zorgverlener een extra kanaal om (multidisciplinaire) diensten aan te bieden maakt nieuwe diensten mogelijk bijv zorgcooumlrdinatie speelt in op trends en ontwikkelingen vereist samenwerking openheid is de essentie
Samenstelling (Potentieumlle) samenwerkingspartners zijn onder andere ziekenhuizen zorgdienstenverleners platformaanbieder netwerkaanbieders hard- en softwareleveranciers kennisinstellingen zorgverzekeraars
55 Sport experience Fryslacircn
Probleem De provincie Fryslacircn wordt vaak geassocieerd met sport en vooral Heerenveen heeft een rijke sporthistorie Sportstad Heerenveen zorgt ervoor dat de provincie ook een rijke sporttoekomst zal krijgen De afgelopen jaren zijn rond het stadion het SC Heerenveen de nodige sportieve projecten uitgevoerd Op dit moment bestaat Sportstad Heerenveen uit een sportcentrum (met een zwemcomplex grote sporthal turnhal squashbanen en een dojo) een gezondheidsboulevard een lifestylepassage de CIOS-opleiding van het Friesland College en uiteraard het Abe Lenstra stadion De aandeelhouders van sportstad zijn de gemeente Heerenveen SC Heerenveen en de Friesland Zorgverzekeshyraar
Binnen het concept Sportstad Heerenveen wordt er gewerkt aan de Sport Experience De Sport Experience is een (fysieke) locatie waar je als bezoeker een sportieve ervaring daadwerkelijk kan ondergaan Om het
F R I E S E I C T - I N N O V A T I E A L L I A N T I E 35
een en ander onder de aandacht te brengen en te houden bij het publiek zijn aanzienlijke promotieactiviteiten nodig Hierbij kan ICT een belangrijke rol spelen
De probleemstelling is tweeledig
1 Hoe kan inzicht gekregen worden in toeristenstromen
2 Hoe kunnen potentieumlle klanten via games worden geprikkeld om de Sportexperience te bezoeken
Doelgroep De focus ligt op jongeren in Nederland en daarbuiten
Doelstelling ICT kan als versneller van de Sport Experience dienen omdat je met virtualisatie (online gaming en 3D-simulaties) in de voorfase al aan promotie kunt doen en gebruikerservaringen kunt verzamelen (datamining) Door het koppelen van databases van verschillende Friese (toerischtische) instanties kan beter inzicht worden gekregen in de behoeften en wensen van de bezoekers van de provincie Fryslacircn
Toegevoegde waarde De toegevoegde waarde van de Alliantie ligt in het bijeen brengen van gekwalificeerde personen en hoogwaardige kennis om het project succesvol te realiseren Daarnaast kan de Alliantie zorgen voor extra draagvlak bij financiers Verder kan de Alliantie waarde toevoegen door dit project te linken aan de andere projecten van de Alliantie en op die manier de kracht van kruisbestuiving te benutten
Concrete resultaten Het realiseren van een systeem (1) waarmee de Sportexperience via het web toegankelijk kan worden gemaakt (2) waarin potentieumlle klanten beter in kaart worden gebracht binnen een termijn van twee jaar
De Sportexperience toegankelijk maken via het web kan door middel van simulaties In de ontwerpbouwfase alvast rondkijken (virtualisatie) Maak een game waarmee de speler de ervaring krijgt alsof zelf het sportevenement meemaakt Zorg voor spanning bij de speler Op deze manier krijgen mensen interesse in de Sportexperience en gaan ze deze bezoeken
Er zijn verschillende organisaties die bijhouden welke personen Fryslacircn bezoeken Denk aan Fryslacircn marketing verschillende hotelketens organisaties die zich bezighouden met watersport et cetera Met de bovenstaande webapplicatie kan beter inzicht in de behoeften en wensen van potentieumlle klanten worden vergaard
Samenstelling (Potentieumlle) samenwerkingspartners zijn onder andere organisaties actief in de sportsector onderwijs- en kennisinstellingen softwareleveranciers (gaming en simulatie) hardwareleveranciers en webmarketeers
56 Ketendigitalisering in de jachtbouw
Probleem De jachtbouw kent hoge ontwikkelkosten Deze worden pas terugverdiend bij grote serieproductie In Fryslacircn is de omvang van de productie vaak beperkt Hierdoor zijn de kosten hoog en is het lastig om concurrerend te blijven Door middel van breedbandcommunicatie en een modulaire aanpak kan efficieumlnter geproduceerd worden door een groep van jachtbouwers
Er komen vier databases die allen modulaire standaardonderdelen bevatten Casco aandrijftechniek interieur overige apparatuur De
F R I E S E I C T - I N N O V A T I E A L L I A N T I E 36
unieke combinatie van standaardonderdelen leidt tot een uniek ontwerp met relatief lage kosten Bij het ontwerp van het casco zal 3D-techniek een grote rol spelen Bij de keuze van aandrijftechniek wordt bepaald welke motoren mogelijk zijn en welke consequenties dit heeft voor trillingen en geluid Bij het interieurontwerp zullen 3D-techniek CAM16 en CNC-machines een grote rol spelen
Doelgroep Jachtbouwers en toeleveranciers in de provincie Fryslacircn
Doelstelling Het integraal bijeen brengen van de gehele productieketen en digitale samenwerking van ontwerp tot fabricage realiseren Door toepassing van een totaalconcept wordt de bouw van een duurzaam schip voor de verhuurmarkt gerealiseerd met als doel via de beschreven aanpak de internationale concurrentiepositie van de Friese Jachtbouw te versterken
Toegevoegde waarde ICT is een enabler om de hele keten van jachtbouwers te laten samenwerken De rol van ICT kan door verschillende technologieeumln vorm krijgen zoals een databasesysteem 3D- modellen CADCAM en ERP
Concrete resultaten Er wordt een ndashdoor een topdesigner ontworpen- jacht gebouwd ICT wordt ingezet om het systeem met databases ERP-systemen 3Dshysimulaties op te zetten en te testen
Samenstelling (Potentieumlle) samenwerkingspartners zijn onder andere vijf jachtbouwers leveranciers van hybride aandrijvingen generatoren accursquos dieselmotoren ERP systemen randapparatuur schilderwerken cascorsquos interieurs CNC-bedrijven met 3D-freesfaciliteit ICT-bedrijven Navalshyarchitects en Reality Theatres
57 Platteland kleine kernen
Probleem Steeds meer voorzieningen verdwijnen uit kleine kernen Denk bijvoorbeeld aan postkantoor apotheek banken en gemeentebalies Gemeentelijke herindelingen zijn hier ook deels debet aan Hierdoor neemt de sociale cohesie af en wordt de leefbaarheid in deze kernen steeds minder terwijl in de nabije toekomst het belang van lokale voorzieningen door vergrijzing van de kleine kernen toeneemt Ook verdwijnt hiermee werkgelegenheid en de economische binding van veelal gezinnen en jongeren met het plattelandkleine kernen (ontgroening) Daarnaast verslechtert hierdoor het vestigingsklimaat voor ondernemingen waardoor bedrijven vertrekken en vestiging van nieuwe bedrijvigheid uitblijft met daaruit voortvloeiende negatieve gevolgen voor de werkgelegenheid Versterking van het plattelandkleine kernen kent dan ook twee componenten Enerzijds versterking van de sociale cohesie en anderzijds de versterking van economische binding (van burgers en bedrijven) en vitaliteit van het platteland
Nieuwe technieken kunnen dorpen leefbaar houden Aansluiten bij de behoefte van inwoners van het platteland is een voorwaarde voor succes van voorzieningen (fysiek en virtueel) Alleen voorzieningen die gedragen worden door gebruikers kunnen op termijn zonder subsidie (zelfdragend)
16 Computer Aided Manufacturing (CAM) het fabriceren van producten met behulp van een computer
Computer Aided Manufacturing (CAD) computergesteund ontwerpen
Enterprise Resource Planning (ERP) softwarepakket ter ondersteuning van bedrijfsprocessen
F R I E S E I C T - I N N O V A T I E A L L I A N T I E 37
voortbestaan Voor de specifieke invulling van het thema platteshylandkleine kernen is het dan ook noodzakelijk om dmv een behoeftescan de daadwerkelijke gebruikersvraag op het platteland in kaart te brengen Vooralsnog zijn veel initiatieven in dit veld te versnipperd en te veel gericht op enkele specifieke toepassingen Wat nodig is is een totaalconcept (sterk vraaggestuurd) dat bij de doelgroep nieuwe economische en maatschappelijk activiteiten losmaakt
Doelgroep Bewoners (en bedrijven) van de kleinere kernen in Fryslacircn In het bijzonder MKB-bedrijven 13-18 jarigen (werkende) ouders en ouderen (niet werkenden)
Doelstelling In een dorpskern (bijvoorbeeld Dantumadeel) wordt een pilot opgestart met als doel om een dorpshuis nieuwe stijl te realiseren Door toepassing van een totaalconcept voor plattelandsontwikkeling wordt onder andere een bijdrage geleverd aan de verbetering van de sociale cohesie digitale voorzieningen en de werkgelegenheid onder jongeren Sociale cohesie en economische binding dienen bij een dergelijke scan centraal te staan
De sociale cohesie kan op verschillende manieren versterkt worden Wanneer voorzieningen op gebied van wonen leven (sociaal dorpsleven en ndashcultuur) en zorg ontwikkeld worden die aansluiten bij de behoefte van de bewoners van en in de omgeving van de plattelandskern kunnen oa ouderen langer zelfstandig blijven wonen Bovendien maken een (toekomstig) excellent dienstenaanbod evenals rust en ruimte het ook voor mensen uit andere delen van Nederland aantrekkelijk om zich op het Friese platteland te vestigen
Digitale voorzieningen op het gebied van digitaal onderwijs (primair en voortgezet) zijn een mogelijkheid om zowel de sociale cohesie met betrekking tot jongeren als de economische vitaliteit van het platteland te versterken Onderwijs biedt jongeren immers kansen op de arbeidsmarkt Ook bieden digitale (onderwijs)voorzieningen kansen om deze buiten de provincie Fryslacircn te vermarkten Met name voor het MKB zijn toepassingen om de e-vaardigheden te vergroten kansrijk17
Voorzieningen die de economische binding met het plattelandkleine kernen versterken maken het voor jongeren gezinnen en werkende ouderen aantrekkelijk om op het platteland te (blijven) wonen Een van de mogelijkheden om de economische binding te versterken is de ontwikkeling van toepassingen die leiden tot het ontstaan van nieuwe vormen van dienstverlening en werkgelegenheid
Een mogelijk succesvol traject is de ontwikkeling van hoogwaardige en complexe telewerktoepassingen die niet afhankelijk zijn van een standplaats Dergelijke voorzieningen maken het ook voor huidige randstadinwoners aantrekkelijk om zich op het Friese platteland te vestigen en te blijven werken in de randstad
Ook biedt de inzet van microkredietverlening kansen voor innovatie in het Friese MKB (vakmanschap) en naar succesvol voorbeeld van Koninklijke Tichelaar uit Makkum dit buiten de regio te vermarkten
Tenslotte dient benadrukt te worden dat innovatieve vermarktbare voorzieningen die door Friese partijen zijn ontwikkeld economische spinshyoff voor het Friese bedrijfsleven genereren
17 Bron Initiatieven voor het bevorderen van eSkills van de beroepsbevolking in zes Europese landen Dialogic 2006
38 F R I E S E I C T - I N N O V A T I E A L L I A N T I E
Toegevoegde waarde Een belangrijk kenmerk van ICT-toepassingen is de mogelijkheid van opschaling Eenmaal ontwikkelde toepassingen kunnen zonder aanzienlijke kosten verder vermarkt worden Insteek van het pilotproject dient dan ook het selecteren van toepassingen te zijn die aantrekkelijk zijn voor een brede doelgroep in en buiten de provincie Fryslacircn
Online zorg (ouderen en gezinnen) domotica en sociaal-culturele voorzieningen die huidige inwoners aan het platteland bindt eacuten voor inwoners van buiten Fryslacircn aantrekkelijk is om zich op het Friese platteland te vestigen
Digitale voorzieningen die zowel de sociale cohesie als economische binding versterken eacuten buiten Fryslacircn vermarkt kunnen worden
Telewerk-toepassingen waarvan bedrijven uit andere delen van Nederland gebruik kunnen maken eacuten het voor randstedelingen aantrekkelijk maakt zich te vestigen op het Friese platteland
Concrete resultaten Einddoel van het project is de inrichting van fysieke loketten (dorpshuizen) dichtbij de burger In deze dorpshuizen komen de fysieke en virtuele component samen De dorpshuizen brengen de voorzieningen en daarmee de sociale cohesie en ondernemerschap daadwerkelijk terug in de kleine kernen Het vormt een concentratiepunt voor uiteenlopende fysieke en virtuele diensten op het vlak van gezondheid onderwijs ondernemerschap cultuur en sport
Op basis van de behoeftescan en de aansluiting bij het Vital Rural Area- project wordt een totaalconcept met daarin een aantal ICT-toepassingen en daaraan en omheen gerelateerde diensten en voorzieningen geselecteerd voor een pilotproject Hiervoor dient een businessplan opgesteld te worden met monitoring go-no go beslissingen en opschalingsmogelijkheden Uiteindelijk dient de pilot te resulteren in de ontwikkeling van toepassingen die de sociale cohesie en economische vitaliteit versterken eacuten onderscheidend zelfdragend en opschaalbaar zijn
Samenstelling (Potentieumlle) samenwerkingspartners zijn onder andere banken verzekeraars (huis)artsen thuiszorginstellingen verenigingen woningbouwcorporaties gemeenten postkantoren onderwijsinstellingen KvK belastingdienst bibliotheken jongerenwerk bedrijven en MKB Noord
F R I E S E I C T - I N N O V A T I E A L L I A N T I E 39
6 Organisatie
61 Rol van de Alliantie
De Friese ICT-innovatie Alliantie heeft de rol van stimulator versneller versterker en makelaar op zich genomen om de beste krachten vanuit de maatschappij en economie in de provincie Fryslacircn te bundelen om pilotprojecten te starten en te komen tot zelfdragende innovatieprojecten die de economische en maatschappelijke ontwikkeling in Fryslacircn sterk stimuleren Naast de hiervoor genoemde rollen is de Alliantie in het algemeen - en de Kerngroep in het bijzonder - vooral een realist en vertaler van vraag naar oplossing De Alliantie werkt aan het opstarten van een zes pilotprojecten in nauwe samenwerking met andere stakeholders maar is geen eigenaar van de projecten
De Kerngroep bestaat uit zes leden die op persoonlijke titel en zonder last of ruggespraak hun visie inbrengen zich sterk maken voor het opzetten van de projecten en toezien op uitvoering daarvan De Kerngroep is vooralsnog geiumlnstalleerd tot en met 31 december 2010 De leden van de Kerngroep zijn
bull Profdrir LP Ligthart (voorzitter) TU Delft
bull R Feenstra RI MBA De Friesland Zorgverzekeraar
bull Drir PA Gielen TCNN
bull Drs FA Pronk Rabobank Heerenveen
bull Drs WR Reek MCM Gemeente Sneek
bull Drs J Wester TNO-ICT
Dialogic Next Step en in het bijzonder drs SR Maltha ir ing RMF Brennenraedts en drs H Gillebaard ondersteunen de Alliantie met de voorbereiding van bijeenkomsten verrichten onderzoek waar nodig en begeleiden de uitvoering van projecten
62 Taakstelling per onderdeel van de Alliantie
Raad van Advies
De Alliantie zal een Raad van Advies kennen die uit drie tot vier personen zal bestaan en momenteel nog te formeren is De leden zijn bestuurders van statuur die politiek zeer goed ingevoerd zijn zowel op provinciaal als landelijk niveau De Raad van Advies geeft allereerst steun aan de beoogde initiatieven en draagt dit ook publiekelijk uit Daarnaast zal zij vooral een klankbord- en ambassadeursfunctie gaan vervullen om de ambities van de Alliantie te helpen realiseren Hiervoor zal zonodig onafhankelijke bestuurlijke druk georganiseerd worden De Raad van Advies biedt de Alliantie toegang tot diverse relevante netwerken en is thuis in de financieringsmogelijkheden voor de beoogde innovatieprojecshyten Verder dient de Raad van Advies zelfstandig initiatief te nemen om de activiteiten van de Alliantie ook op andere nationale of internationale agendarsquos geplaatst te krijgen De Raad van Advies zal enkele malen per jaar bijeenkomen en afstemmen met de Kerngroep
F R I E S E I C T - I N N O V A T I E A L L I A N T I E 41
Kerngroep
De Kerngroep is in een eerste fase gestart met een visieontwikkeling en heeft dit vertaald in de onderliggende Roadmap De Kerngroep dient haar visie en plannen in bij de Gedeputeerde Staten van Fryslacircn Na goedkeuring door GS heeft de Kerngroep de komende twee jaar als taak de Alliantie en in het bijzonder de projectgroepen aan te sturen en te adviseren bij de uitvoering In eerste instantie fungeert de Kerngroep vooral als werkvoorbereider Daarna ziet de Kerngroep toe op de uitvoering van afzonderlijke projecten conform de geformuleerde visie en opgestelde criteria via driemaandelijkse monitoring Begin 2010 neemt de Kerngroep per project een mid-term gono-go beslissing Zonodig worden projecten daarna bijgestuurd of zelfs stopgezet Na 2010 zullen de projecten zelfstandig verder dienen te gaan en vallen vanaf dat moment buiten de regie van de Alliantie
Projectgroepen
De Alliantie zelf krijgt vooral gestalte middels een vijftal projectgroepen (a) Draadloze Friese meren (b) Zorg (c) Sport Experience (d) Jachtbouw en (e) Kleine kernen Deze projectgroepen bestaan uit private enof publieke deelnemers afhankelijk van het project De projecten komen onder leiding van een nader te benoemen projectleider De aangestelde projectleider stemt af met een afgevaardigde van de provincie Fryslacircn en contactpersonen uit de Kerngroep zoals beschreven in deze Roadmap Op korte termijn zal er gestart worden met de verdere samenstelling van de projectgroepen conform de voorstellen in de afzonderlijk roadmaps
lsquoVerticalersquo activiteiten
Daarnaast zijn er drie lsquoverticalersquo projectactiviteiten die op alle projectgroepen van toepassing zijn namelijk onderwijsvernieuwing kennisborging en promotie en communicatie In alle vijf projectgroepen spelen deze aandachtsgebieden een belangrijke rol In het bijzonder voor het onderwijs geldt dat wij vanuit elke projectgroep spin-off effecten en digitale toepassingen verwachten die voor onderwijsdoeleinden ingezet kunnen worden Daarmee kan onderwijs een belangrijke integrale en verbindende functie vervullen tussen de projectengroepen onderling alsook een belangrijke rol spelen in de kennisborshyging Voor promotie en communicatie geldt hetzelfde De Kerngroep is in eerste instantie verantwoordelijk voor de lsquohorizontalersquo activiteiten
De Friese ICT-innovatie Alliantie kent de volgende organisatiestructuur
F R I E S E I C T - I N N O V A T I E A L L I A N T I E 42
ONDERWIJSVERNIEUWING
PROMOTIE EN
COMMUNICATIE
KENNNISBORGING
Raad van Advies Taak klankbord en ambassadeursfunctie
KerngroepTaak Advisering en aansturing Alliantie Opstellen Roadmap
toezien op uitvoering en monitoring
Friese ICT innovatie-alliantie Taak Uitvoering Roadmap in projectgroepen
Resultaat Minimaal eacuteeacuten project per projectgroep geschikt voor opschaling en zelfstandige continuering na 2 jaar
Projectgroep Draadloze meren
Projectgroep Sport Experience
Projectgroep Zorg
Projectgroep Jachtenbouw
Projectgroep Kleine kernen
Figuur 9 Organisatiestructuur van de Friese ICT-innovatie Alliantie
43F R I E S E I C T - I N N O V A T I E A L L I A N T I E
F R I E S E I C T - I N N O V A T I E A L L I A N T I E 44
7 Ter afsluiting In deze Roadmap voor ICT-innovatie in Fryslacircn heeft de Kerngroep haar visie neergelegd en haar plannen voor innovatieve pilotprojecten geformuleerd Duidelijk mag zijn dat de Alliantie een krachtige ambitie heeft die nu in concrete acties en plannen moeten worden vertaald Hiervoor is het noodzakelijk de komende maanden een plan van aanpak en een concreet en gedragen businessplan per project uit te werken In totaal kennen de beoogde projecten een financieringsbehoefte van circa twaalf miljoen euro Hiervoor zal een beroep gedaan worden op bijdragen vanuit (1) het bedrijfsleven (2) de provincie Fryslacircn en (3) overige partijen waaronder gemeenten stimulerings- en innovatiefondsen nationale overheid en Europese regelingen De Kerngroep ziet als uitgangspunt voor financiering van de projecten de volgende verdeling voor iedere twee euro aan geld van derden draagt de provincie eacuteeacuten euro bij (33) wat in de wandelgangen ook wel de Galema-norm wordt genoemd
De Kerngroep is verheugd haar visie in deze Roadmap te mogen aanbieden aan Gedeputeerde Staten van Fryslacircn en verzoekt om concrete ondersteuning voor uitvoering van de voorgenomen projecten Naast de gewenste co-financiering zoals hiervoor beschreven bestaat concreet behoefte aan financieumlle ondersteuning van de opstartfase (eerste drie tot zes maanden) Per project is circa euro 50000- euro nodig om de businesscases volledig te kunnen uitwerken en alle noodzakelijke projectvoorbereidingen te treffen (seed money) Hiervoor doen wij eveneens een beroep op Gedeputeerde Staten van Fryslacircn om de Alliantie voor de helft in deze kosten tegemoet te komen In deze voorfase is het weinig realistisch om uit het bedrijfsleven en vanuit andere instellingen volledige voorfinanciering te verwachten Wel zal in grote mate een beroep worden gedaan op zo veel mogelijk kostenloze medewerking van de stakeholders om in deze voorfase de noodzakelijke voorbereidingen te treffen
De visie van de Kerngroep heeft geresulteerd in serieuze plannen om in een multishystakeholder omgeving economie en samenleving in Fryslacircn een impuls te geven via ICT-innovatie Deze serieuze plannen waarvoor reeds veel commitment in het veld is uitgesproken vragen nu om serieuze ondersteuning De vraagstukken en behoeften van burgers en gebruikers in Fryslacircn staan daarbij centraal en ons motto luidt drsquor op en drsquor over
F R I E S E I C T - I N N O V A T I E A L L I A N T I E 45
Bijlage 1 SWOT-analyse
Sterkten Wat is de kracht van Fryslacircn
Een kenmerkende sterkte van Fryslacircn is eenvoudig te observeren Fryslacircn beschikt over veel ruimte zeker in vergelijk met de Randstad Daarbij komt dat de afstand tussen de Randstad en Fryslacircn relatief beperkt is De ruimte die Fryslacircn biedt maakt het mogelijk om er kwalitatief hoogwaardig te recreeumlren en te wonen Fryslacircn heeft veel mogelijkheden hiertoe die bovendien van hoge kwaliteit zijn Het toerisme in Fryslacircn drijft grofweg op drie pijlers watersport de rust van de Waddeneilanden en de cultuur van een aantal steden en dorpen (waaronder de ldquoElf Stedenrdquo)
In de Friese economie neemt de agrarische sector traditioneel een grote rol in Tegenwoordig is deze rol kleiner dan vroeger maar het is nog steeds een relatief omvangrijke sector Bovendien heeft de Friese landbouw de laatste decennia haar processen sterk verbeterd De productiviteit van deze sector is ndash zelfs vanuit een Nederlands perspectief - zeer hoog De sterke agrarische sector heeft mede geleid tot ontwikkeling van een florerende foodsector Het aandeel van de dienstensector ligt in Fryslacircn traditioneel onder het Nederlandse gemiddelde Hoewel dit nog steeds het geval is is deze sector vanaf circa 1995 een flinke inhaalslag aan het maken Binnen de dienstensector in Fryslacircn heeft vooral financieumlle dienstverlening een relatief groot aandeel Andere gebieden waarin Fryslacircn sterk is zijn de metaal- en elektrosector en watertechnoshylogie
Fryslacircn en de Friezen kennen een sterke identiteit Ze hebben een eigen taal volkslied en vlag en onderscheiden zich hiermee van de rest van Nederland Hierdoor bestaat er een grote sociale cohesie Dit speelt met name in de dorpen een grote rol in het dagelijkse leven
Zwakten Wat zijn de beperkingen in Fryslacircn
Fryslacircn is opgebouwd uit 417 kernen waarvan 344 kernen uit minder dan 1500 inwoners bestaan Er is dus een lage mate van verstedelijking waardoor positieve agglomeratieshyeffecten uitblijven Veel van deze kleine kernen hebben te maken met een laag en dalend voorzieningenniveau Denk hierbij aan het verdwijnen van postkantoren scholen supermarkten et cetera Dit is duidelijk de negatieve keerzijde van de ruimtelijke structuur van Fryslacircn
Fryslacircn is de provincie die voorop loopt met vergrijzing Nergens in Nederland zijn er zo weinig jongeren In combinatie met een lage arbeidsparticipatie van ouderen en vrouwen heeft dit een negatief effect op de economie Overigens neemt de arbeidsparticipatie vooral van vrouwen de laatste jaren wel sterk toe
Er zijn in Fryslacircn weinig grote industrieeumln en het MKB heeft een groot aandeel in de werkgelegenheid Dit zou een van de oorzaken kunnen zijn van de lage RampD-inspanningen in de provincie Het wordt ook als oorzaak genoemd van de lagere arbeidsproductiviteit maar het is niet duidelijk of dat geheel terecht is In de samenstelling van de werkgelegenshyheid valt op dat de quartaire sector (zorg onderwijs overheid et cetera) sterk oververtegenwoordigd is Het aandeel van bedrijven dat producten en diensten afzet buiten de provincie (stuwende bedrijvigheid) is relatief beperkt
F R I E S E I C T - I N N O V A T I E A L L I A N T I E 46
Verschillende bronnen refereren aan de lage kwaliteit van het onderwijs in Fryslacircn Hierbij speelt het ontbreken van een universiteit een rol Door de afwezigheid van een universiteit behouden Vwo-leerlingen minder binding met Fryslacircn Hoger opgeleiden trekken hierdoor weg naar omliggende regiorsquos en de stroom hoger opgeleiden naar Fryslacircn is vrij beperkt Het gevolg is een braindrain Opvallend is het lage gemiddelde niveau van de leerlingen die de basisschool verlaten Er is geen overeenstemming over de oorzaak hiervan Een ander opvallend element is de aanwezigheid van achterstandswijken in Fryslacircn Hoewel dit vaak als een probleem van grote steden wordt gezien kampen ook veel dorpen en steden in (vooral Noord-)Fryslacircn met deze problematiek
Kansen Welke mogelijkheden biedt de omgeving
In Nederland neemt het aandeel 65-plussers van de totale bevolking toe Deze bevolkingsgroep geeft meer geld uit aan recreatie en aan zorg Een deel kiest zelfs voor het verhuizen naar een prettigere omgeving en gaan hoogwaardiger wonen Fryslacircn kan profiteren van deze demografische ontwikkeling door voorzieningen te treffen voor deze groep Hierbij zou ze zich kunnen profileren als het lsquoFlorida van het Noordenrsquo Door koploper te zijn met woon-zorgconcepten kan er een nieuwe markt ontstaan Doordat leeftijdssamenstelling van de groep vakantiegangers verandert zal er ander type vraag naar voorzieningen en activiteiten ontstaan Ook hierop kan worden ingespeeld Ook zorgtoerisme kan interessante mogelijkheden bieden voor Fryslacircn
Fryslacircn zou extra middelen kunnen aantrekken door aanspraak te maken op verschillende (Europese) fondsen Doordat Fryslacircn door sommige beleidsorganen wordt gezien als een achterstandsgebied komt men in aanmerking voor specifieke fondsen Maar er zijn ook generieke (Europese) fondsen waarop aanspraak gemaakt kan worden
Waar Fryslacircn beperkt profiteert van positieve agglomeratie-effecten beginnen sommige delen van de Randstad negatieve agglomeratie-effecten te ervaren zoals hoge grondprijzen verkeerscongestie en verpaupering van wijken Indien Fryslacircn goed digitaal ontsloten is kan het voor sommige organisaties interessant zijn om naar Fryslacircn te verhuizen
Groeiende aandacht voor (duurzame) energie en watertechnologie kan voor Fryslacircn kansen bieden De ruimtelijke structuur biedt bijvoorbeeld mogelijkheden voor het opwekken van zonne-energie of biomassa Ook het (zoute en zoete) water biedt hiertoe mogelijkheden De kennis die Fryslacircn heeft op het gebied van watertechnologie kan in de toekomst misschien in een bredere markt worden toegepast
De stijgende voedselprijzen zullen voor Fryslacircn grosso modo een positief effect hebben Zowel de agro- als de foodsector die een groot gedeelte van de stuwende bedrijvigheid vertegenwoordigen kunnen hier van profiteren
Bedreigingen Hoe kan de omgeving Fryslacircn schaden
De beperkte stuwende bedrijvigheid maakt Fryslacircn afhankelijk van andere inkomstenstroshymen uit Nederland Denk hierbij aan inkomsten uit sociale verzekeringen uitkeringen maar ook inkomsten uit de zorg Verandering in nationaal beleid kunnen hierdoor grote consequenties hebben voor de Friese economie en samenleving Ook inkomsten uit de landbouwsubsidies van de EU maken Fryslacircn kwetsbaar De Europese Unie reserveert jaarlijks bijna de helft van haar begroting voor het Gemeenschappelijk Landbouwbeleid Onder andere door de toetreding van nieuwe EU lidstaten kunnen deze middelen onder druk komen te staan
F R I E S E I C T - I N N O V A T I E A L L I A N T I E 47
Een andere bedreiging is de filiaaleconomie Veel bedrijfsvestigingen vooral in de zakelijke dienstverlening zijn nevenvestigingen De hoofdkantoren zitten veelal in de Randstad Deze locaties zijn hierdoor voor een groot deel afhankelijk van beslissingen die op andere plaatsen worden genomen
De internationalisering van de economie zorgt voor extra concurrentiedruk Vooral de lageropgeleiden ervaren een steeds grotere druk uit lagelonenlanden Omdat Fryslacircn relatief weinig hoogopgeleiden kent kunnen de negatieve consequenties van globalisering groter zijn dan in andere delen van ons land
F R I E S E I C T - I N N O V A T I E A L L I A N T I E 48
Bijlage 2 Additionele kerncijfers
Onderwijs
Fryslacircn heeft geen universiteit Het aantal studenten dat in Fryslacircn woont en een mastershydiploma ontvangt is zeer laag circa 200 per jaar Wel kent Fryslacircn enkele HBO-instellingen Toch is het aantal studenten dat een bachelorgraad ontvangt relatief beperkt vergeleken met andere provincies18
Geslaagden HBO Bachelor (naar woonplaats student)
0
2000
4000
6000
8000
10000
12000
14000
2000 2001 2002 2003 2004 2005
Groningen
Friesland
Drenthe
Overijssel
Flevoland
Gelderland
Utrecht
Noord‐Holland
Zuid‐Holland
Zeeland
Noord‐Brabant
Limburg
Figuur 10 Ontwikkeling van het aantal HBO Bachelor afgestudeerden in de Nederlandse provincies
Het aantal banen in het onderwijs is in Fryslacircn relatief hoog Dit is opmerkelijk gezien het ontbreken van een universiteit19
18 CBS ndash Statline [25]
19 LISA - bewerkt door Dialogic [27]
F R I E S E I C T - I N N O V A T I E A L L I A N T I E 49
Relatief aantal banen (Onderwijs)
50
55
60
65
70
75
80
85
90
2003
2004
2005
2006
2007
Groningen
Friesland
Drenthe
Overijssel
Gelderland
Flevoland
Utrecht
Noord‐Holland
Zuid‐Holland
Zeeland
Noord‐Brabant
Limburg
Figuur 11 Ontwikkeling van het relatief aantal banen in het onderwijs in de Nederlandse provincies
Zorg
Een manier om de omvang van de zorgsector te bepalen is het aantal ziekenhuisbedden In Fryslacircn zijn er relatief weinig bedden per inwoner ten opzichte van andere provincies Gezien de hoge mate van vergrijzing is dit opmerkelijk20
Hospital beds per million inhabitants
0
100
200
300
400
500
600
700
800
1993
1994
1995
1996
1997
1998
1999
2000
2001
2002
Groningen
Friesland
Drenthe
Overijssel
Gelderland
Flevoland
Utrecht
Noord‐Holland
Zuid‐Holland
Zeeland
Noord‐Brabant
Limburg
Figuur 12 Ontwikkeling van het aantal ziekenhuisbedden in de Nederlandse provincies
Een andere indicator van de relatieve omvang van de zorgsector is het relatief aantal banen Hier valt vooral op dat zich in 2006 een flinke daling voordeed21
20 European Commission - Eurostat [26] 21 LISA - bewerkt door Dialogic [27]
F R I E S E I C T - I N N O V A T I E A L L I A N T I E 50
Relatief aantal banen (Zorg)
120
130
140
150
160
170
180
190
2003
2004
2005
2006
2007
Groningen
Friesland
Drenthe
Overijssel
Gelderland
Flevoland
Utrecht
Noord‐Holland
Zuid‐Holland
Zeeland
Noord‐Brabant
Limburg
Figuur 13 Ontwikkeling van het relatief aantal banen in de zorg in de Nederlandse provincie
F R I E S E I C T - I N N O V A T I E A L L I A N T I E 51
Figuur 14 Overzicht van de relevante ICT Projecten in Fryslacircn
F R I E S E I C T - I N N O V A T I E A L L I A N T I E
Zo
rg
Zorg
Net
Frie
slan
d (
SG
)
Car
dio
logie
net
wer
k Fr
iesl
and
(MCL
NSD
)H
uis
van
het
Hed
en (
GEEF)
Tel
econfe
renci
ng v
ia Z
NF
(SG
)
Tel
econsu
ltat
ie A
mel
and (
CI
ZTS)
Virtu
eel bez
oek
uur
(ZTS
ZSA)
Virtu
ele
Thuis
zorg
(PF
KN
TH
FL)
Pasa
na
(Nijfinst
er)
Thuis
zorg
het
Fries
e La
nd
(N
ijfinst
er)
Sm
art
Car
ing C
om
munitie
s(D
T2015
Nijfinst
er)
O
TTO
(RIF
)
Ket
enZorg
Frie
slan
d
EPD
sch
akel
punt
OZIS
(SG
)
Sm
art
Car
ing C
om
munitie
s(D
T2015)
Ske
wie
l Try
nw
alden
Van
A n
aar
B(e
ter)
pap
ierloos
(SG
)Virtu
ele
HAP
Frie
slan
d (
SG
)
Web
dokt
er (
HZL)
Leer
-Zorg
port
al (
PF
MCL
TFW
G
GZ
RF)
Zorg
Dom
ein F
ries
land
Support
Fry
slan
JGZ p
lus
ouder
port
aal (T
FW)
Zorg
Net
Frie
slan
d p
ort
al (
SG
)
Dig
itaa
l Thuis
hote
l (P
F)
Foar
Elk
oar
(VFG
CIZ
ZF
FZ
en
ZKF )
Een
duid
ig p
atieuml
ntp
ort
aal (S
G)
Toer
ism
e m
et z
org
Zorg
Innova
tie
Foru
m
N
twurk
Fries
land
On
derw
ijs
Ser
ious
gam
es f
acto
ry (
NH
L)
Kla
sseg
las
(KN
)
Wad
den
cam
pus
(KN
RFP
)
Wad
den
cam
pus
(KN
RFP
)
Vid
eoco
nfe
renci
ng B
oger
man
(SB)
Frie
slan
d L
eern
etw
erk
(NH
L)
Inte
rnet
acad
emie
(N
HL)
Ener
gie
k (K
N
RFP
)
EdyF
rysk
(PF
)
Did
icla
ss (
NH
L)
Onlin
e lo
ket
Frys
lan (
PF)
Tom
ke (
Afucirc
k en
Bib
lioth
eeks
ervi
ce F
r ysl
an)
Vee
nques
t (N
HL)
Inte
rnet
acad
emie
(N
HL)
N
twurk
Fries
land
Overh
eid
ISZF
(ISZF)
NO
FA (
NO
FA)
Kle
ine k
ern
en
IPTV
Gam
enat
ions
(PF
KN
)
Doar
psb
acircn (
SD
)
Vital
Rura
l Are
a (N
ijfinst
er
NO
FA
RFP
TH
FL
KN
)Fr
oek
sTV (
FR-I
X
IV)
Virtu
ele
loke
tten
(KN
)
NO
FA (
NO
FA)
Vital
Rura
l Are
a (N
ijfinst
er
NO
FA
RFP
TH
FL
KN
)
Kij o
p I
T s
poor
(PF)
Doar
psb
acircn (
SD
)
Onts
luitin
g d
orp
sarc
hie
ven
(SD
W)
Am
bula
nte
han
del
(KN
N
BL
D
oar
psb
an)
N
twurk
Fries
land
MK
B
To
eri
sme
Gam
efes
tiva
l ldquoG
-Am
elan
drdquo
(NH
LG
ame
Val
ley
PF
en K
N)
3D
Vis
ual
isat
ies
(NH
L G
L P
F)
Frys
lacircn G
ames
(PF
)
Sucircke
rei (P
V
AN
WB
GD
LP
P)
Frys
lacircn R
ing (
PF)
Inte
ract
ieve
hots
pots
(KN
)
Nat
uurw
ebca
m (
VVV A
mel
and)
Bre
edst
rate
n (
NO
FCO
M)
ND
IV (
Syn
tens)
NO
FCO
M (
NO
FA
MKB N
OO
RD
Eal
a Fr
ya F
rese
na
(II
I)
KN
RFP
en O
NO
F)
Fiet
sroute
pla
nner
(FB
)
E-T
sjer
ke (
PF)
Toer
istisc
he
E-b
usi
nes
s (P
F)
Mobik
om
(PF
SVD
et
c)
Toer
ism
e m
et z
org
Zorg
eloos
Frys
lacircn (
PF)
Dig
ital
e w
ater
psp
ort
pas
(PF
)
Eile
en
N
twurk
Fries
land
Bijlage 3 Overzicht relevante ICT Projecten in Fryslacircn
Gam
ing
Bre
ed
ban
d
Beeld
com
shym
un
icati
e
Kete
nd
igit
alshy
iseri
ng
Inte
rnett
oeshy
pass
ing
po
rtal
Mob
iele
to
ep
ass
ing
en
Ove
rig (
wet
ensc
hap
pel
ijke
) in
itia
tiev
en
Frie
se S
olla
rchal
lenge
Blu
e Ener
gy
(WETSU
S)
52
Literatuur [1] RUG (2003) Arbeidsproductiviteit in Fryslacircn Een analyse van het niveau en de groei van 1990-2000 Onderzoek in opdracht van Gedeputeerde Staten van de Provincie Fryslacircn en de Kamer van Koophandel Fryslacircn URSI-rapport 305
[2] van der Elst-van der Lans Michelle Piet Rijk (2006) Lokale bedrijvigheid leefbaarheid en sociale vitaliteit in het landelijk gebied van Friesland LEI Den Haag
[3] Provincie Fryslacircn (2007) Sociaal Rapport Fryslacircn 2007
[4] Valentijn Bolhuis (2005) Friese sterkten in economisch perspectief Toekomstvisie op de ruimtelijk-economische ontwikkeling van de provincie Friesland RUG
[5] CBS (2007) Inwoners Randstad verdienen het meest httpwwwcbsnlnlshyNLmenuthemasinkomen-bestedingenpublicatiesartikelenarchief20072007-2240shywmhtm
[6] Meester Wilhelm J amp Pieter H Pellenbarg (2001) Changing regional images Are regional marketing campaigns successful Paper for the 41st European Congress of the Regional Science Association Zagreb 2001
[7] CPB (2006) Reactie op Probleemanalyse Zuiderzeelijn
[8] AD (2008) Toename van zwakke scholen
[9] Verwey Jonker instituut Kinderen in Tel Databoek 2006
[10] Verwey Jonker instituut Kinderen in Tel Databoek 2008
[11] Ministerie van EZ (2007) Koers Noord op weg naar pieken Duurzame groei door omschakeling naar een kenniseconomie
[12] Stelder (2002) Regionaal Economische Verkenningen 2002 Groningen Friesland en Drenthe
[13] Stelder Broersma J van Dijk (2008) Noordelijke Arbeidsmarkt Verkenning 2008
[14] Broersma Lourens en Jouke van Dijk (2006) Het belang van de industrie in het Noorden 1950-2025 Onderzoek in opdracht van de Stichting TxU Noord-Nederland Groningen Faculteit Ruimtelijke Wetenschappen Rijksuniversiteit Groningen URSI-research report nr 316
[15] Provincie Friesland (2002) Nota sociaal-economisch beleid
[16] SCP (2006) Thuis op het platteland Den Haag
[17] EZ (2007) ICT agenda 2008-2011 De gebruiker centraal in de digitale Dienstenmaatschappij Den Haag
[18] WRR (2008) Innovatie Vernieuwd opening in viervoud Amsterdam University Press Den Haag Amsterdam
[19] Provincie Friesland (2007) Koers op Fryslacircn - Het Friese Meren Project 2e fase
[20] ECP (2008) Gaming meer dan een spelletje Den Haag
F R I E S E I C T - I N N O V A T I E A L L I A N T I E 53
[21] Provincie Friesland (2007) Fryske Fiersichten wurkprogram 2009 - 2011
[22] Provincie Friesland (2006) Fryslacircn toeristische topattractie in Nederland van de Provincie Fryslacircn
[23] Ministerie van VWS (2003) Quick Scan Kleine Kernen Den Haag
[24] Ministerie van Economische Zaken (2006) Verslag Innovation Lecture Den Haag
[25] httpstatlinecbsnl
[26] httpeceuropaeueurostat
[27] httpwwwlisanl
[28] ING (2007) Starterscampagne
[29] Vital rural area project activities annex 7
[30] Dialogic (2006) Initiatieven voor het bevorderen van eSkills van de beroepsbevolking in zes Europese landen Utrecht
[31] Rutten amp Koops (2007) Creatieve industrie en informatie- en communicatietechnologie in Noord Nederland Rapport naar aanleiding van de Noordermatch 2007
[32] Henry Chesbrough Open Innovation The new imperative for creating and Profiting from TechnologyHarvard business school Press
F R I E S E I C T - I N N O V A T I E A L L I A N T I E 54
Auteurs
drs Sven Maltha iring Reg Brennenraedts drs Hugo Gillebaard
Contact
Secretariaat Friese ICT-innovatie Alliantie pa Hooghiemstraplein 33-36 3514 AX Utrecht Tel +31 (0)30 215 05 80 Fax +31 (0)30 215 05 95 malthadialogicnl
5 Roadmaps projectgroepen
51 Inleiding
In dit hoofdstuk bespreken we zes roadmaps voor de geselecteerde projectgroepen Deze roadmaps vormen samenvattingen van de inhoudelijk uitwerkingen die voorzien zijn in de verschillende projectgroepen Hierbij volgen we een sjabloon dat antwoord geeft op de volgende vragen
bull Welke probleem wordt opgelost welke behoefte staat centraal
bull Voor welke doelgroep
bull Welke doelstelling wordt nagestreefd
bull Welke unieke toegevoegde waarde economisch potentieel is voorzien
bull Welke concrete resultaten zijn te verwachten
bull Welke partijen kunnen deelnemen
In de volgende paragrafen is de roadmap per projectgroep nader uitgewerkt Iedere roadmap beoogt op hoofdlijnen een totaalconcept te beschrijven Voor de projectgroep Zorg zijn twee afzonderlijke roadmaps opgenomen namelijk voor de projecten lsquoZorg op afstandrsquo en lsquoQwiekrsquo
52 Draadloze Friese meren
Probleem Fryslacircn wil draadloze breedband dienstverlening inzetten om meer watertoeristen langer en intensiever aan Fryslacircn te binden Veel watertoeristen komen naar Fryslacircn en begeven zich daarbij op de Friese meren en kanalen Hun economische waarde beperkt zich vaak tot de verhuurder en aangrenzende horecagelegenheden Watertoeristen zijn zich onvoldoende bewust van de mogelijkheden in de desbetreffende regiorsquos Door gebrekkige informatievoorziening blijft toch al seizoensgebonden economisch potentieel onbenut Daarnaast zorgt de confrontatie tussen beroepsvaart en de recreatieve watersporter regelmatig voor onveilige situaties
Doelgroep Fryslacircn kent jaarlijks ruim 15 miljoen overnachtingen van watersportshytoeristen 15 Daarnaast recreeumlert de eigen bevolking van Fryslacircn ook intensief op en rond het water
15 Toerdata Noord Toerisme in cijfers 2007
F R I E S E I C T - I N N O V A T I E A L L I A N T I E 29
Doelstelling Ontwikkel en implementeer in twee jaar met inzet van de nieuwste communicatietechnologieeumln die draadloze toepassingen die in het decennium daarna Fryslacircn aantoonbaar sociaaleconomisch versterken
Voor een betere beleving en benutting van Fryslacircn wordt vanuit een gebruikersperspectief ICT ingezet ter
bull Verhoging economische spin-off Friese middenstand
- Dynamische Point-of-interest tafel aan het water
- Exposure voor evenementen concerten exposities etc
bull Verrijking vaarroute-informatie
- Overheidsinformatiedienst actuele brugtijden brughoogshyten vaardiepte gekoppeld aan waterstand tijdelijke obstakels boeicooumlrdinaten en weerbericht (stormwaarshyschuwing)
- Adviesvaarsnelheid breedte vaarweg + belading
- Beroepsvaartalert drukke kruisingen
- Ligplaats reservering + voorzieningen
bull Verhoging servicegraad veiligheid op het water
- Zorg op het water waterambulance Sneek Thuiszorg aan boord telegeneeskunde track amp trace
- Wegenwacht op het water bootbenodigdheden en reparashyties (motorpech zeilmaker brandstof touw en tuigage) + e-diagnose
Toegevoegde waarde Nieuwe draadloze en schaalbare tweeweg breedbandinfrastructuur versnelt de ontwikkeling van digitale (maatschappelijke) dienstverlening
1 Locatiegebonden breedband informatiediensten (interessante locaties evenementen voorzieningen etc) op mobiele en vaste monitoren van zakformaat tot megaschermen
2 Dedicated tweewegverbinding (oa hulpdiensten)
3 Track and trace van schepen (verhuurbedrijven hulpdiensten locale serviceproviders)
4 Live draadloze narrowcasting (zeilwedstrijden muziekshytheaterregistratie)
5 Persoonsgebonden routeplanner (ingang kinderen 65+ sportgezondheid historie natuur culinair etc)
6 E-reserveringssysteem voor jachthavens avondje uit etc
7 Virtuele radar
8 VOIP communicatie in het buitengebied
9 Fryslacircnpas (naast marketing ook Elektronisch Schip Dossier)
F R I E S E I C T - I N N O V A T I E A L L I A N T I E 30
Concrete resultaten Interactie tussen wal en water draagt bij aan seizoensverlenging doelgroepverbreding en intensivering van bestedingen per watertoerist Bij evenementen zoals de Sneekweek krijgt de Friese economie slechts een korte impuls waar slechts een deel van de omliggende bedrijvigheid van kan profiteren Door de verhoogde interactie tussen wal en water zal de Friese middenstand (horeca jachthavens bootbenodigdheden etc) 5 extra omzet worden gerealiseerd Daarnaast beperkt het hoogseizoen van watertoeristen zich momenteel tot de zomermaanden Door het bieden van extra servicegraad eveneens in voor- en naseizoen en aanvullende informatie (incl virtuele vakantievoorpret) beoogt dit project deze periode te verlengen De verwachte resultaten zijn
bull Weersonafhankelijke uitbreiding toeristenseizoen van gemiddeld twee naar vijf maand per jaar
bull Vergroting uitgaven per toerist per dag met 5 Invoering Sneekweek 2009 en uitbreiding met straal van tien km in 2010
bull vergroting van de structurele werkgelegenheid in het werkingsshygebied met 5 te realiseren in de hightech productie- en dienstensectoren
Samenstelling (Potentieumlle) samenwerkingspartners zijn onder andere ziekenhuizen ondernemersverenigingen kennisinstellingen infrastructuuraanbieders softwareontwikkelaars lokaal MKB gemeenten provincie
F R I E S E I C T - I N N O V A T I E A L L I A N T I E 31
53 Zorg op afstand (ZoA) Pilot lsquohartfalenrsquo
Probleem Zorg op Afstand (dat is preventie diagnose behandeling en monitoring onafhankelijk van tijd en plaats) wordt gezien als deacute oplossing om de enorme discrepantie tussen vraag en aanbod in de zorg (in 2025 kan nog maar 60 van de zorgvraag beantwoord worden) het hoofd te kunnen bieden
De businesscase voor zorg op afstand is echter nog nergens echt gerealiseerd Dit heeft vele oorzaken maar de belangrijkste zijn wel
bull Geen goede integratie met bestaande systemen waardoor Zorg op Afstand naast en niet in plaats van bestaande zorg komt
bull Geen onderlinge samenhang Initiatieven sluiten niet op elkaar aan Patieumlnten en burgers krijgen met meerdere kastjes of systemen te maken en zullen het idee niet adopteren Innovatieve aanbieders krijgen daardoor geen goede afzet
Doelgroep De (Friese) patieumlntburger kan langer zelfstandig wonen ook op het platteland eilanden en weet zich verzekerd van voldoende zorg en veiligheid De pilot richt zich specifiek op hartpatieumlnten
Innovatieve zorgaanbieders Zij willen hun businesscase kunnen realiseren in een goede afzetmarkt
Indirecte doelgroep betreft de leveranciers voor Zorg op Afstand systemen Een gunstige afzetmarkt betekent meer werk en omzet en een beter klimaat om verder te investeren
Daarnaast is de zorgverzekeraar belanghebbend de uiteindelijke belofte van Zorg op Afstand komt dichterbij hogere arbeidsproductiviteit in de zorg meer garantie van voldoende zorg lagere kosten minder zorgen bij de patishyentburger
Doelstelling Bij de ontwikkeling van een generieke architectuur en een dienstverleningsconshycept voor Zorg op Afstand wordt de gebruiker centraal gesteld Indien mogelijk worden de activiteiten van stichting Gerrit verder opgeschaald De zorginfrastructuur en het modulair opschaalbare dienstenconcept moeten zich bewijzen via een aantal concrete pilotprojecten met een harde businesscase De pilot lsquoHartfalenrsquo vormt de eerste testcase De behoefte van de zorgclieumlnt moet bij de ontwikkeling van nieuwe diensten van meet af aan centraal staan Uitgebreid behoefteonderzoek is dan ook bij aanvang noodzakelijk
Een achterliggende doelstelling van ZoA is het opheffen van systeemfalen binnen de zorgketen ZoA vervult een vraaggestuurde brugfunctie tussen burgerpatieumlnt en zorgaanbieder Met behulp van eacuteeacuten kastje wordt monitoring op afstand en communicatie via veilige verbindingen mogelijk Belangrijkste innovatie ligt in een harde businesscase voor innovatieve zorgdiensten met voldoende integratie in de huidige installed base en betrokken partijen
F R I E S E I C T - I N N O V A T I E A L L I A N T I E 32
Toegevoegde Burgerpatieumlnt dichtbij (desgewenst mobiel) ondersteunen met zorg ICT Geeft waarde burgerpatieumlnt meer veiligheid kan langer zelfstandig wonen en doet (langer)
mee in het sociale levenmaatschappij
Bij telemonitoring wordt een hartpatieumlnt eerder uit het ziekenhuis ontslagen en vermindert het polibezoek de mortaliteit en de (her)opnamen Ook de kwaliteit van de zorg verbetert door toename van aantal contactmomenten compleet beeld door patieumlntprofiel multidisciplinaire samenwerking juiste zorgverlener voor hulpvraag sneller de juiste medicatie en besparing van reistijd door virtueel polibezoek Tenslotte leidt de ontwikkeling van de benodigde infrastructuur tot economische spin-off voor het Friese bedrijfsleven Telemonitoring creeumlert tevens faciliteiten voor exploitatie van Friese health check-up diensten met uitstralingseffecten ook buiten de provincie Voor provincie gemeenten verzekeraar (indien in samenhang) biedt ZoA veel potentie voor nieuwe producten aantrekkelijkheid zorgverlening exportproduct evenals werkgelegenheid (Fryslacircn als proeftuin zorg op afstand valley)
Concrete Realiseren van twee of drie concrete projecten waarbij een aantal nieuwe resultaten technologieeumln een definitieve inbedding in de zorgveiligheid hebben gekregen
In de eerste pilot hartfalen wordt een architectuur voor infrastructuur en het dienstverleningsconcept ontwikkeld die ook voor andere projecten bruikbaar zijn De pilot leidt ook tot de invulling van noodzakelijke centrashylegemeenschappelijke onderdelen zoals een zorgnetwerk en een gemeenschappelijke zorg-opvolgcentrale waarmee een open platform voor zorgdienstenaanbieders wordt gerealiseerd De inzet van telemonitoren moet leiden tot toepassing bij 50 van de patieumlnten met hartfalen in Fryslacircn enkele jaren na succesvolle afronding van de pilot Door telemonitoring zijn er 30 minder opnamen nodig van patieumlnten met hartfalen mortaliteit vermindert met 30 en patieumlnten worden gemiddeld twee dagen eerder uit het ziekenhuis ontslagen
Samenstelling (Potentieumlle) samenwerkingspartners zijn onder andere zorgaanbieders zorgverzekeraars aanbieder dienstenplatform provincie kennisinstellingen hardware leveranciers en infrastructuur aanbieders
F R I E S E I C T - I N N O V A T I E A L L I A N T I E 33
54 Qwiek
Probleem Zorgverleners gebruiken steeds vaker de mogelijkheden van het internet om hun (zorg)diensten aan te bieden Zij bouwen daarvoor hun eigen portalen - al dan niet beveiligd - op eigen wijze De samenhang ontbreekt vaak nog Dit levert problemen
bull De patieumlnt is onvoldoende lsquoempoweredrsquo Zij krijgen slechts een deel van de informatie en een deel van de diensten tot hun beschikking Patieumlnten kunnen niet zelf sturen
bull Elk initiatief van zorgverleners moet op zichzelf lsquokrachtigrsquo genoeg zijn om te overleven Er is weinig mogelijkheid tot aanhaken op hergebruiken van of integratie van elkaars diensten en faciliteiten De initiatieven worden moeilijk uitrolbaar en hebben relatief weinig kans van slagen
Om samenhang te creeumlren bestaan ook weer diverse initiatieven zoals portalen van ketenzorg leveranciers WMO loket Foar Elkoar Omkeer 20 (sociale netwerken) zorgdomein pointment websites van zorgverzekeraars Ook deze gaan langs elkaar heen Met alle gevaren van dien eilandvorming het niet aan (kwaliteits)eisen voldoen weinig voortgang door onvoldoende samenhangmassa en niet de minste onzekerheid bij de patieumlnt over betrouwbaarheid (is de informatie juist heb ik alle relevante informatie is zij objectief) van het gebruikte portaal dat bovendien niet vanuit klantpatieumlntperspectief of -behoefte is ingericht
Het probleem heeft geleid tot de GERRIT-challenge uitgevoerd door TNO (als gevolg van het winnen van GERRIT van de telemedicineprijs 2008) TNO kwam met de oplossing van een platform voor het uitwisselen van diensten waarmee de diverse portalen gevoed kunnen worden Dit platform heeft de werknaam Qwiek gekregen
Doelgroep Patieumlntenburgers als gebruikers van (Qwiek)diensten zoals (modules van) de webdokter (zie wwwhzclnl) e-consult (NPCF)
Zorgverleners alsook aanbieders van diensten Op termijn liggen ook andere aanbieders (zoals gemeenten)in het verschiet (gelet op WMO-loket en GGD ten aanzien van preventie en EKD)
Doelstelling Gestreefd wordt naar een oplossing en een voorbeeldproject dat nationale navolging kan krijgen Er is in Nederland nog niet iets vergelijkbaars gerealiseerd Er zijn wel vergelijkbare initiatieven op onderdelen maar er is geen geheel Als het pilotproject in Fryslacircn slaagt kan Qwiek een platform voor heel Nederland worden
Toegevoegde waarde Qwiek is een platform voor ontsluiting van zorgdiensten zodat een persoon zijnhaar eigen diensten kan afnemen om zelf de regie te kunnen nemen over zijnhaar zorg vanuit zijnhaar eigen behoefte Daarnaast biedt dit platform toegang tot andere mogelijk interessante websites voor deze persoon Het platform kan tevens voor aanbieders gebruikt worden om hun eigen portaal te verrijken met diensten van derden of om hun diensten in portalen van derden te hangen
Voordelen voor burger en directe omgeving Het platform maakt het voor een burger gemakkelijker om inzage te krijgen in relevante en betrouwbare medische en logistieke gegevens en om zelf zorgzaken te regelen vanaf een willekeurige plek (met internet) een willekeurig apparaat een willekeurig internetportaal op een willekeurige tijd
F R I E S E I C T - I N N O V A T I E A L L I A N T I E 34
Voordelen voor stakeholders lees zorgverleners Het platform biedt stakeholders de mogelijkheid om versneld een volledig dienstenpallet te kunnen bieden waar men dit individueel niet kan waardoor - een grotere patieumlntenbasis bereikt (en bediend) kan worden - meegelift kan worden met andere innovatieve toepassingen (goed voor imago) - kosten en risicorsquos gedeeld worden - individuele stakeholders zich kunnen profileren met hun eigen dienstverlening en flexibel nieuwe eigen diensten toevoegen
Concrete resultaten bull Diensten op devices van burgers waardoor patieumlntempowerment toe neemt Burgers worden ondersteund bij het zoeken en boeken van zorgverleners en kunnen hun eigen diensten (op basis van eigen behoeften noden) samenstellen op hun (draadloos) device
Voorbeelden van dergelijke diensten
bull Vanuit lsquoherhaalreceptrsquo in webdokter direct online bij verzekeraar dekking nagaan en vervolgens medicijn bij apotheek bestellen
bull Afspraken maken via lsquokijken en vergelijkenrsquo
bull Zelf bloedwaarden doorgeven (combinatieintegratie met Zorg op Afstand)
bull Het vullen van het device met diensten is erg eenvoudig hetgeen een randvoorwaarde is om te komen tot patieumlntgedreven (keten netwerk) zorg
Het Qwiekplatform is opgebouwd Qwiek stapt tussen de portals geeft synergie samenhang en massa geeft de patieumlnt betrouwbare informatie geeft de zorgverlener een extra kanaal om (multidisciplinaire) diensten aan te bieden maakt nieuwe diensten mogelijk bijv zorgcooumlrdinatie speelt in op trends en ontwikkelingen vereist samenwerking openheid is de essentie
Samenstelling (Potentieumlle) samenwerkingspartners zijn onder andere ziekenhuizen zorgdienstenverleners platformaanbieder netwerkaanbieders hard- en softwareleveranciers kennisinstellingen zorgverzekeraars
55 Sport experience Fryslacircn
Probleem De provincie Fryslacircn wordt vaak geassocieerd met sport en vooral Heerenveen heeft een rijke sporthistorie Sportstad Heerenveen zorgt ervoor dat de provincie ook een rijke sporttoekomst zal krijgen De afgelopen jaren zijn rond het stadion het SC Heerenveen de nodige sportieve projecten uitgevoerd Op dit moment bestaat Sportstad Heerenveen uit een sportcentrum (met een zwemcomplex grote sporthal turnhal squashbanen en een dojo) een gezondheidsboulevard een lifestylepassage de CIOS-opleiding van het Friesland College en uiteraard het Abe Lenstra stadion De aandeelhouders van sportstad zijn de gemeente Heerenveen SC Heerenveen en de Friesland Zorgverzekeshyraar
Binnen het concept Sportstad Heerenveen wordt er gewerkt aan de Sport Experience De Sport Experience is een (fysieke) locatie waar je als bezoeker een sportieve ervaring daadwerkelijk kan ondergaan Om het
F R I E S E I C T - I N N O V A T I E A L L I A N T I E 35
een en ander onder de aandacht te brengen en te houden bij het publiek zijn aanzienlijke promotieactiviteiten nodig Hierbij kan ICT een belangrijke rol spelen
De probleemstelling is tweeledig
1 Hoe kan inzicht gekregen worden in toeristenstromen
2 Hoe kunnen potentieumlle klanten via games worden geprikkeld om de Sportexperience te bezoeken
Doelgroep De focus ligt op jongeren in Nederland en daarbuiten
Doelstelling ICT kan als versneller van de Sport Experience dienen omdat je met virtualisatie (online gaming en 3D-simulaties) in de voorfase al aan promotie kunt doen en gebruikerservaringen kunt verzamelen (datamining) Door het koppelen van databases van verschillende Friese (toerischtische) instanties kan beter inzicht worden gekregen in de behoeften en wensen van de bezoekers van de provincie Fryslacircn
Toegevoegde waarde De toegevoegde waarde van de Alliantie ligt in het bijeen brengen van gekwalificeerde personen en hoogwaardige kennis om het project succesvol te realiseren Daarnaast kan de Alliantie zorgen voor extra draagvlak bij financiers Verder kan de Alliantie waarde toevoegen door dit project te linken aan de andere projecten van de Alliantie en op die manier de kracht van kruisbestuiving te benutten
Concrete resultaten Het realiseren van een systeem (1) waarmee de Sportexperience via het web toegankelijk kan worden gemaakt (2) waarin potentieumlle klanten beter in kaart worden gebracht binnen een termijn van twee jaar
De Sportexperience toegankelijk maken via het web kan door middel van simulaties In de ontwerpbouwfase alvast rondkijken (virtualisatie) Maak een game waarmee de speler de ervaring krijgt alsof zelf het sportevenement meemaakt Zorg voor spanning bij de speler Op deze manier krijgen mensen interesse in de Sportexperience en gaan ze deze bezoeken
Er zijn verschillende organisaties die bijhouden welke personen Fryslacircn bezoeken Denk aan Fryslacircn marketing verschillende hotelketens organisaties die zich bezighouden met watersport et cetera Met de bovenstaande webapplicatie kan beter inzicht in de behoeften en wensen van potentieumlle klanten worden vergaard
Samenstelling (Potentieumlle) samenwerkingspartners zijn onder andere organisaties actief in de sportsector onderwijs- en kennisinstellingen softwareleveranciers (gaming en simulatie) hardwareleveranciers en webmarketeers
56 Ketendigitalisering in de jachtbouw
Probleem De jachtbouw kent hoge ontwikkelkosten Deze worden pas terugverdiend bij grote serieproductie In Fryslacircn is de omvang van de productie vaak beperkt Hierdoor zijn de kosten hoog en is het lastig om concurrerend te blijven Door middel van breedbandcommunicatie en een modulaire aanpak kan efficieumlnter geproduceerd worden door een groep van jachtbouwers
Er komen vier databases die allen modulaire standaardonderdelen bevatten Casco aandrijftechniek interieur overige apparatuur De
F R I E S E I C T - I N N O V A T I E A L L I A N T I E 36
unieke combinatie van standaardonderdelen leidt tot een uniek ontwerp met relatief lage kosten Bij het ontwerp van het casco zal 3D-techniek een grote rol spelen Bij de keuze van aandrijftechniek wordt bepaald welke motoren mogelijk zijn en welke consequenties dit heeft voor trillingen en geluid Bij het interieurontwerp zullen 3D-techniek CAM16 en CNC-machines een grote rol spelen
Doelgroep Jachtbouwers en toeleveranciers in de provincie Fryslacircn
Doelstelling Het integraal bijeen brengen van de gehele productieketen en digitale samenwerking van ontwerp tot fabricage realiseren Door toepassing van een totaalconcept wordt de bouw van een duurzaam schip voor de verhuurmarkt gerealiseerd met als doel via de beschreven aanpak de internationale concurrentiepositie van de Friese Jachtbouw te versterken
Toegevoegde waarde ICT is een enabler om de hele keten van jachtbouwers te laten samenwerken De rol van ICT kan door verschillende technologieeumln vorm krijgen zoals een databasesysteem 3D- modellen CADCAM en ERP
Concrete resultaten Er wordt een ndashdoor een topdesigner ontworpen- jacht gebouwd ICT wordt ingezet om het systeem met databases ERP-systemen 3Dshysimulaties op te zetten en te testen
Samenstelling (Potentieumlle) samenwerkingspartners zijn onder andere vijf jachtbouwers leveranciers van hybride aandrijvingen generatoren accursquos dieselmotoren ERP systemen randapparatuur schilderwerken cascorsquos interieurs CNC-bedrijven met 3D-freesfaciliteit ICT-bedrijven Navalshyarchitects en Reality Theatres
57 Platteland kleine kernen
Probleem Steeds meer voorzieningen verdwijnen uit kleine kernen Denk bijvoorbeeld aan postkantoor apotheek banken en gemeentebalies Gemeentelijke herindelingen zijn hier ook deels debet aan Hierdoor neemt de sociale cohesie af en wordt de leefbaarheid in deze kernen steeds minder terwijl in de nabije toekomst het belang van lokale voorzieningen door vergrijzing van de kleine kernen toeneemt Ook verdwijnt hiermee werkgelegenheid en de economische binding van veelal gezinnen en jongeren met het plattelandkleine kernen (ontgroening) Daarnaast verslechtert hierdoor het vestigingsklimaat voor ondernemingen waardoor bedrijven vertrekken en vestiging van nieuwe bedrijvigheid uitblijft met daaruit voortvloeiende negatieve gevolgen voor de werkgelegenheid Versterking van het plattelandkleine kernen kent dan ook twee componenten Enerzijds versterking van de sociale cohesie en anderzijds de versterking van economische binding (van burgers en bedrijven) en vitaliteit van het platteland
Nieuwe technieken kunnen dorpen leefbaar houden Aansluiten bij de behoefte van inwoners van het platteland is een voorwaarde voor succes van voorzieningen (fysiek en virtueel) Alleen voorzieningen die gedragen worden door gebruikers kunnen op termijn zonder subsidie (zelfdragend)
16 Computer Aided Manufacturing (CAM) het fabriceren van producten met behulp van een computer
Computer Aided Manufacturing (CAD) computergesteund ontwerpen
Enterprise Resource Planning (ERP) softwarepakket ter ondersteuning van bedrijfsprocessen
F R I E S E I C T - I N N O V A T I E A L L I A N T I E 37
voortbestaan Voor de specifieke invulling van het thema platteshylandkleine kernen is het dan ook noodzakelijk om dmv een behoeftescan de daadwerkelijke gebruikersvraag op het platteland in kaart te brengen Vooralsnog zijn veel initiatieven in dit veld te versnipperd en te veel gericht op enkele specifieke toepassingen Wat nodig is is een totaalconcept (sterk vraaggestuurd) dat bij de doelgroep nieuwe economische en maatschappelijk activiteiten losmaakt
Doelgroep Bewoners (en bedrijven) van de kleinere kernen in Fryslacircn In het bijzonder MKB-bedrijven 13-18 jarigen (werkende) ouders en ouderen (niet werkenden)
Doelstelling In een dorpskern (bijvoorbeeld Dantumadeel) wordt een pilot opgestart met als doel om een dorpshuis nieuwe stijl te realiseren Door toepassing van een totaalconcept voor plattelandsontwikkeling wordt onder andere een bijdrage geleverd aan de verbetering van de sociale cohesie digitale voorzieningen en de werkgelegenheid onder jongeren Sociale cohesie en economische binding dienen bij een dergelijke scan centraal te staan
De sociale cohesie kan op verschillende manieren versterkt worden Wanneer voorzieningen op gebied van wonen leven (sociaal dorpsleven en ndashcultuur) en zorg ontwikkeld worden die aansluiten bij de behoefte van de bewoners van en in de omgeving van de plattelandskern kunnen oa ouderen langer zelfstandig blijven wonen Bovendien maken een (toekomstig) excellent dienstenaanbod evenals rust en ruimte het ook voor mensen uit andere delen van Nederland aantrekkelijk om zich op het Friese platteland te vestigen
Digitale voorzieningen op het gebied van digitaal onderwijs (primair en voortgezet) zijn een mogelijkheid om zowel de sociale cohesie met betrekking tot jongeren als de economische vitaliteit van het platteland te versterken Onderwijs biedt jongeren immers kansen op de arbeidsmarkt Ook bieden digitale (onderwijs)voorzieningen kansen om deze buiten de provincie Fryslacircn te vermarkten Met name voor het MKB zijn toepassingen om de e-vaardigheden te vergroten kansrijk17
Voorzieningen die de economische binding met het plattelandkleine kernen versterken maken het voor jongeren gezinnen en werkende ouderen aantrekkelijk om op het platteland te (blijven) wonen Een van de mogelijkheden om de economische binding te versterken is de ontwikkeling van toepassingen die leiden tot het ontstaan van nieuwe vormen van dienstverlening en werkgelegenheid
Een mogelijk succesvol traject is de ontwikkeling van hoogwaardige en complexe telewerktoepassingen die niet afhankelijk zijn van een standplaats Dergelijke voorzieningen maken het ook voor huidige randstadinwoners aantrekkelijk om zich op het Friese platteland te vestigen en te blijven werken in de randstad
Ook biedt de inzet van microkredietverlening kansen voor innovatie in het Friese MKB (vakmanschap) en naar succesvol voorbeeld van Koninklijke Tichelaar uit Makkum dit buiten de regio te vermarkten
Tenslotte dient benadrukt te worden dat innovatieve vermarktbare voorzieningen die door Friese partijen zijn ontwikkeld economische spinshyoff voor het Friese bedrijfsleven genereren
17 Bron Initiatieven voor het bevorderen van eSkills van de beroepsbevolking in zes Europese landen Dialogic 2006
38 F R I E S E I C T - I N N O V A T I E A L L I A N T I E
Toegevoegde waarde Een belangrijk kenmerk van ICT-toepassingen is de mogelijkheid van opschaling Eenmaal ontwikkelde toepassingen kunnen zonder aanzienlijke kosten verder vermarkt worden Insteek van het pilotproject dient dan ook het selecteren van toepassingen te zijn die aantrekkelijk zijn voor een brede doelgroep in en buiten de provincie Fryslacircn
Online zorg (ouderen en gezinnen) domotica en sociaal-culturele voorzieningen die huidige inwoners aan het platteland bindt eacuten voor inwoners van buiten Fryslacircn aantrekkelijk is om zich op het Friese platteland te vestigen
Digitale voorzieningen die zowel de sociale cohesie als economische binding versterken eacuten buiten Fryslacircn vermarkt kunnen worden
Telewerk-toepassingen waarvan bedrijven uit andere delen van Nederland gebruik kunnen maken eacuten het voor randstedelingen aantrekkelijk maakt zich te vestigen op het Friese platteland
Concrete resultaten Einddoel van het project is de inrichting van fysieke loketten (dorpshuizen) dichtbij de burger In deze dorpshuizen komen de fysieke en virtuele component samen De dorpshuizen brengen de voorzieningen en daarmee de sociale cohesie en ondernemerschap daadwerkelijk terug in de kleine kernen Het vormt een concentratiepunt voor uiteenlopende fysieke en virtuele diensten op het vlak van gezondheid onderwijs ondernemerschap cultuur en sport
Op basis van de behoeftescan en de aansluiting bij het Vital Rural Area- project wordt een totaalconcept met daarin een aantal ICT-toepassingen en daaraan en omheen gerelateerde diensten en voorzieningen geselecteerd voor een pilotproject Hiervoor dient een businessplan opgesteld te worden met monitoring go-no go beslissingen en opschalingsmogelijkheden Uiteindelijk dient de pilot te resulteren in de ontwikkeling van toepassingen die de sociale cohesie en economische vitaliteit versterken eacuten onderscheidend zelfdragend en opschaalbaar zijn
Samenstelling (Potentieumlle) samenwerkingspartners zijn onder andere banken verzekeraars (huis)artsen thuiszorginstellingen verenigingen woningbouwcorporaties gemeenten postkantoren onderwijsinstellingen KvK belastingdienst bibliotheken jongerenwerk bedrijven en MKB Noord
F R I E S E I C T - I N N O V A T I E A L L I A N T I E 39
6 Organisatie
61 Rol van de Alliantie
De Friese ICT-innovatie Alliantie heeft de rol van stimulator versneller versterker en makelaar op zich genomen om de beste krachten vanuit de maatschappij en economie in de provincie Fryslacircn te bundelen om pilotprojecten te starten en te komen tot zelfdragende innovatieprojecten die de economische en maatschappelijke ontwikkeling in Fryslacircn sterk stimuleren Naast de hiervoor genoemde rollen is de Alliantie in het algemeen - en de Kerngroep in het bijzonder - vooral een realist en vertaler van vraag naar oplossing De Alliantie werkt aan het opstarten van een zes pilotprojecten in nauwe samenwerking met andere stakeholders maar is geen eigenaar van de projecten
De Kerngroep bestaat uit zes leden die op persoonlijke titel en zonder last of ruggespraak hun visie inbrengen zich sterk maken voor het opzetten van de projecten en toezien op uitvoering daarvan De Kerngroep is vooralsnog geiumlnstalleerd tot en met 31 december 2010 De leden van de Kerngroep zijn
bull Profdrir LP Ligthart (voorzitter) TU Delft
bull R Feenstra RI MBA De Friesland Zorgverzekeraar
bull Drir PA Gielen TCNN
bull Drs FA Pronk Rabobank Heerenveen
bull Drs WR Reek MCM Gemeente Sneek
bull Drs J Wester TNO-ICT
Dialogic Next Step en in het bijzonder drs SR Maltha ir ing RMF Brennenraedts en drs H Gillebaard ondersteunen de Alliantie met de voorbereiding van bijeenkomsten verrichten onderzoek waar nodig en begeleiden de uitvoering van projecten
62 Taakstelling per onderdeel van de Alliantie
Raad van Advies
De Alliantie zal een Raad van Advies kennen die uit drie tot vier personen zal bestaan en momenteel nog te formeren is De leden zijn bestuurders van statuur die politiek zeer goed ingevoerd zijn zowel op provinciaal als landelijk niveau De Raad van Advies geeft allereerst steun aan de beoogde initiatieven en draagt dit ook publiekelijk uit Daarnaast zal zij vooral een klankbord- en ambassadeursfunctie gaan vervullen om de ambities van de Alliantie te helpen realiseren Hiervoor zal zonodig onafhankelijke bestuurlijke druk georganiseerd worden De Raad van Advies biedt de Alliantie toegang tot diverse relevante netwerken en is thuis in de financieringsmogelijkheden voor de beoogde innovatieprojecshyten Verder dient de Raad van Advies zelfstandig initiatief te nemen om de activiteiten van de Alliantie ook op andere nationale of internationale agendarsquos geplaatst te krijgen De Raad van Advies zal enkele malen per jaar bijeenkomen en afstemmen met de Kerngroep
F R I E S E I C T - I N N O V A T I E A L L I A N T I E 41
Kerngroep
De Kerngroep is in een eerste fase gestart met een visieontwikkeling en heeft dit vertaald in de onderliggende Roadmap De Kerngroep dient haar visie en plannen in bij de Gedeputeerde Staten van Fryslacircn Na goedkeuring door GS heeft de Kerngroep de komende twee jaar als taak de Alliantie en in het bijzonder de projectgroepen aan te sturen en te adviseren bij de uitvoering In eerste instantie fungeert de Kerngroep vooral als werkvoorbereider Daarna ziet de Kerngroep toe op de uitvoering van afzonderlijke projecten conform de geformuleerde visie en opgestelde criteria via driemaandelijkse monitoring Begin 2010 neemt de Kerngroep per project een mid-term gono-go beslissing Zonodig worden projecten daarna bijgestuurd of zelfs stopgezet Na 2010 zullen de projecten zelfstandig verder dienen te gaan en vallen vanaf dat moment buiten de regie van de Alliantie
Projectgroepen
De Alliantie zelf krijgt vooral gestalte middels een vijftal projectgroepen (a) Draadloze Friese meren (b) Zorg (c) Sport Experience (d) Jachtbouw en (e) Kleine kernen Deze projectgroepen bestaan uit private enof publieke deelnemers afhankelijk van het project De projecten komen onder leiding van een nader te benoemen projectleider De aangestelde projectleider stemt af met een afgevaardigde van de provincie Fryslacircn en contactpersonen uit de Kerngroep zoals beschreven in deze Roadmap Op korte termijn zal er gestart worden met de verdere samenstelling van de projectgroepen conform de voorstellen in de afzonderlijk roadmaps
lsquoVerticalersquo activiteiten
Daarnaast zijn er drie lsquoverticalersquo projectactiviteiten die op alle projectgroepen van toepassing zijn namelijk onderwijsvernieuwing kennisborging en promotie en communicatie In alle vijf projectgroepen spelen deze aandachtsgebieden een belangrijke rol In het bijzonder voor het onderwijs geldt dat wij vanuit elke projectgroep spin-off effecten en digitale toepassingen verwachten die voor onderwijsdoeleinden ingezet kunnen worden Daarmee kan onderwijs een belangrijke integrale en verbindende functie vervullen tussen de projectengroepen onderling alsook een belangrijke rol spelen in de kennisborshyging Voor promotie en communicatie geldt hetzelfde De Kerngroep is in eerste instantie verantwoordelijk voor de lsquohorizontalersquo activiteiten
De Friese ICT-innovatie Alliantie kent de volgende organisatiestructuur
F R I E S E I C T - I N N O V A T I E A L L I A N T I E 42
ONDERWIJSVERNIEUWING
PROMOTIE EN
COMMUNICATIE
KENNNISBORGING
Raad van Advies Taak klankbord en ambassadeursfunctie
KerngroepTaak Advisering en aansturing Alliantie Opstellen Roadmap
toezien op uitvoering en monitoring
Friese ICT innovatie-alliantie Taak Uitvoering Roadmap in projectgroepen
Resultaat Minimaal eacuteeacuten project per projectgroep geschikt voor opschaling en zelfstandige continuering na 2 jaar
Projectgroep Draadloze meren
Projectgroep Sport Experience
Projectgroep Zorg
Projectgroep Jachtenbouw
Projectgroep Kleine kernen
Figuur 9 Organisatiestructuur van de Friese ICT-innovatie Alliantie
43F R I E S E I C T - I N N O V A T I E A L L I A N T I E
F R I E S E I C T - I N N O V A T I E A L L I A N T I E 44
7 Ter afsluiting In deze Roadmap voor ICT-innovatie in Fryslacircn heeft de Kerngroep haar visie neergelegd en haar plannen voor innovatieve pilotprojecten geformuleerd Duidelijk mag zijn dat de Alliantie een krachtige ambitie heeft die nu in concrete acties en plannen moeten worden vertaald Hiervoor is het noodzakelijk de komende maanden een plan van aanpak en een concreet en gedragen businessplan per project uit te werken In totaal kennen de beoogde projecten een financieringsbehoefte van circa twaalf miljoen euro Hiervoor zal een beroep gedaan worden op bijdragen vanuit (1) het bedrijfsleven (2) de provincie Fryslacircn en (3) overige partijen waaronder gemeenten stimulerings- en innovatiefondsen nationale overheid en Europese regelingen De Kerngroep ziet als uitgangspunt voor financiering van de projecten de volgende verdeling voor iedere twee euro aan geld van derden draagt de provincie eacuteeacuten euro bij (33) wat in de wandelgangen ook wel de Galema-norm wordt genoemd
De Kerngroep is verheugd haar visie in deze Roadmap te mogen aanbieden aan Gedeputeerde Staten van Fryslacircn en verzoekt om concrete ondersteuning voor uitvoering van de voorgenomen projecten Naast de gewenste co-financiering zoals hiervoor beschreven bestaat concreet behoefte aan financieumlle ondersteuning van de opstartfase (eerste drie tot zes maanden) Per project is circa euro 50000- euro nodig om de businesscases volledig te kunnen uitwerken en alle noodzakelijke projectvoorbereidingen te treffen (seed money) Hiervoor doen wij eveneens een beroep op Gedeputeerde Staten van Fryslacircn om de Alliantie voor de helft in deze kosten tegemoet te komen In deze voorfase is het weinig realistisch om uit het bedrijfsleven en vanuit andere instellingen volledige voorfinanciering te verwachten Wel zal in grote mate een beroep worden gedaan op zo veel mogelijk kostenloze medewerking van de stakeholders om in deze voorfase de noodzakelijke voorbereidingen te treffen
De visie van de Kerngroep heeft geresulteerd in serieuze plannen om in een multishystakeholder omgeving economie en samenleving in Fryslacircn een impuls te geven via ICT-innovatie Deze serieuze plannen waarvoor reeds veel commitment in het veld is uitgesproken vragen nu om serieuze ondersteuning De vraagstukken en behoeften van burgers en gebruikers in Fryslacircn staan daarbij centraal en ons motto luidt drsquor op en drsquor over
F R I E S E I C T - I N N O V A T I E A L L I A N T I E 45
Bijlage 1 SWOT-analyse
Sterkten Wat is de kracht van Fryslacircn
Een kenmerkende sterkte van Fryslacircn is eenvoudig te observeren Fryslacircn beschikt over veel ruimte zeker in vergelijk met de Randstad Daarbij komt dat de afstand tussen de Randstad en Fryslacircn relatief beperkt is De ruimte die Fryslacircn biedt maakt het mogelijk om er kwalitatief hoogwaardig te recreeumlren en te wonen Fryslacircn heeft veel mogelijkheden hiertoe die bovendien van hoge kwaliteit zijn Het toerisme in Fryslacircn drijft grofweg op drie pijlers watersport de rust van de Waddeneilanden en de cultuur van een aantal steden en dorpen (waaronder de ldquoElf Stedenrdquo)
In de Friese economie neemt de agrarische sector traditioneel een grote rol in Tegenwoordig is deze rol kleiner dan vroeger maar het is nog steeds een relatief omvangrijke sector Bovendien heeft de Friese landbouw de laatste decennia haar processen sterk verbeterd De productiviteit van deze sector is ndash zelfs vanuit een Nederlands perspectief - zeer hoog De sterke agrarische sector heeft mede geleid tot ontwikkeling van een florerende foodsector Het aandeel van de dienstensector ligt in Fryslacircn traditioneel onder het Nederlandse gemiddelde Hoewel dit nog steeds het geval is is deze sector vanaf circa 1995 een flinke inhaalslag aan het maken Binnen de dienstensector in Fryslacircn heeft vooral financieumlle dienstverlening een relatief groot aandeel Andere gebieden waarin Fryslacircn sterk is zijn de metaal- en elektrosector en watertechnoshylogie
Fryslacircn en de Friezen kennen een sterke identiteit Ze hebben een eigen taal volkslied en vlag en onderscheiden zich hiermee van de rest van Nederland Hierdoor bestaat er een grote sociale cohesie Dit speelt met name in de dorpen een grote rol in het dagelijkse leven
Zwakten Wat zijn de beperkingen in Fryslacircn
Fryslacircn is opgebouwd uit 417 kernen waarvan 344 kernen uit minder dan 1500 inwoners bestaan Er is dus een lage mate van verstedelijking waardoor positieve agglomeratieshyeffecten uitblijven Veel van deze kleine kernen hebben te maken met een laag en dalend voorzieningenniveau Denk hierbij aan het verdwijnen van postkantoren scholen supermarkten et cetera Dit is duidelijk de negatieve keerzijde van de ruimtelijke structuur van Fryslacircn
Fryslacircn is de provincie die voorop loopt met vergrijzing Nergens in Nederland zijn er zo weinig jongeren In combinatie met een lage arbeidsparticipatie van ouderen en vrouwen heeft dit een negatief effect op de economie Overigens neemt de arbeidsparticipatie vooral van vrouwen de laatste jaren wel sterk toe
Er zijn in Fryslacircn weinig grote industrieeumln en het MKB heeft een groot aandeel in de werkgelegenheid Dit zou een van de oorzaken kunnen zijn van de lage RampD-inspanningen in de provincie Het wordt ook als oorzaak genoemd van de lagere arbeidsproductiviteit maar het is niet duidelijk of dat geheel terecht is In de samenstelling van de werkgelegenshyheid valt op dat de quartaire sector (zorg onderwijs overheid et cetera) sterk oververtegenwoordigd is Het aandeel van bedrijven dat producten en diensten afzet buiten de provincie (stuwende bedrijvigheid) is relatief beperkt
F R I E S E I C T - I N N O V A T I E A L L I A N T I E 46
Verschillende bronnen refereren aan de lage kwaliteit van het onderwijs in Fryslacircn Hierbij speelt het ontbreken van een universiteit een rol Door de afwezigheid van een universiteit behouden Vwo-leerlingen minder binding met Fryslacircn Hoger opgeleiden trekken hierdoor weg naar omliggende regiorsquos en de stroom hoger opgeleiden naar Fryslacircn is vrij beperkt Het gevolg is een braindrain Opvallend is het lage gemiddelde niveau van de leerlingen die de basisschool verlaten Er is geen overeenstemming over de oorzaak hiervan Een ander opvallend element is de aanwezigheid van achterstandswijken in Fryslacircn Hoewel dit vaak als een probleem van grote steden wordt gezien kampen ook veel dorpen en steden in (vooral Noord-)Fryslacircn met deze problematiek
Kansen Welke mogelijkheden biedt de omgeving
In Nederland neemt het aandeel 65-plussers van de totale bevolking toe Deze bevolkingsgroep geeft meer geld uit aan recreatie en aan zorg Een deel kiest zelfs voor het verhuizen naar een prettigere omgeving en gaan hoogwaardiger wonen Fryslacircn kan profiteren van deze demografische ontwikkeling door voorzieningen te treffen voor deze groep Hierbij zou ze zich kunnen profileren als het lsquoFlorida van het Noordenrsquo Door koploper te zijn met woon-zorgconcepten kan er een nieuwe markt ontstaan Doordat leeftijdssamenstelling van de groep vakantiegangers verandert zal er ander type vraag naar voorzieningen en activiteiten ontstaan Ook hierop kan worden ingespeeld Ook zorgtoerisme kan interessante mogelijkheden bieden voor Fryslacircn
Fryslacircn zou extra middelen kunnen aantrekken door aanspraak te maken op verschillende (Europese) fondsen Doordat Fryslacircn door sommige beleidsorganen wordt gezien als een achterstandsgebied komt men in aanmerking voor specifieke fondsen Maar er zijn ook generieke (Europese) fondsen waarop aanspraak gemaakt kan worden
Waar Fryslacircn beperkt profiteert van positieve agglomeratie-effecten beginnen sommige delen van de Randstad negatieve agglomeratie-effecten te ervaren zoals hoge grondprijzen verkeerscongestie en verpaupering van wijken Indien Fryslacircn goed digitaal ontsloten is kan het voor sommige organisaties interessant zijn om naar Fryslacircn te verhuizen
Groeiende aandacht voor (duurzame) energie en watertechnologie kan voor Fryslacircn kansen bieden De ruimtelijke structuur biedt bijvoorbeeld mogelijkheden voor het opwekken van zonne-energie of biomassa Ook het (zoute en zoete) water biedt hiertoe mogelijkheden De kennis die Fryslacircn heeft op het gebied van watertechnologie kan in de toekomst misschien in een bredere markt worden toegepast
De stijgende voedselprijzen zullen voor Fryslacircn grosso modo een positief effect hebben Zowel de agro- als de foodsector die een groot gedeelte van de stuwende bedrijvigheid vertegenwoordigen kunnen hier van profiteren
Bedreigingen Hoe kan de omgeving Fryslacircn schaden
De beperkte stuwende bedrijvigheid maakt Fryslacircn afhankelijk van andere inkomstenstroshymen uit Nederland Denk hierbij aan inkomsten uit sociale verzekeringen uitkeringen maar ook inkomsten uit de zorg Verandering in nationaal beleid kunnen hierdoor grote consequenties hebben voor de Friese economie en samenleving Ook inkomsten uit de landbouwsubsidies van de EU maken Fryslacircn kwetsbaar De Europese Unie reserveert jaarlijks bijna de helft van haar begroting voor het Gemeenschappelijk Landbouwbeleid Onder andere door de toetreding van nieuwe EU lidstaten kunnen deze middelen onder druk komen te staan
F R I E S E I C T - I N N O V A T I E A L L I A N T I E 47
Een andere bedreiging is de filiaaleconomie Veel bedrijfsvestigingen vooral in de zakelijke dienstverlening zijn nevenvestigingen De hoofdkantoren zitten veelal in de Randstad Deze locaties zijn hierdoor voor een groot deel afhankelijk van beslissingen die op andere plaatsen worden genomen
De internationalisering van de economie zorgt voor extra concurrentiedruk Vooral de lageropgeleiden ervaren een steeds grotere druk uit lagelonenlanden Omdat Fryslacircn relatief weinig hoogopgeleiden kent kunnen de negatieve consequenties van globalisering groter zijn dan in andere delen van ons land
F R I E S E I C T - I N N O V A T I E A L L I A N T I E 48
Bijlage 2 Additionele kerncijfers
Onderwijs
Fryslacircn heeft geen universiteit Het aantal studenten dat in Fryslacircn woont en een mastershydiploma ontvangt is zeer laag circa 200 per jaar Wel kent Fryslacircn enkele HBO-instellingen Toch is het aantal studenten dat een bachelorgraad ontvangt relatief beperkt vergeleken met andere provincies18
Geslaagden HBO Bachelor (naar woonplaats student)
0
2000
4000
6000
8000
10000
12000
14000
2000 2001 2002 2003 2004 2005
Groningen
Friesland
Drenthe
Overijssel
Flevoland
Gelderland
Utrecht
Noord‐Holland
Zuid‐Holland
Zeeland
Noord‐Brabant
Limburg
Figuur 10 Ontwikkeling van het aantal HBO Bachelor afgestudeerden in de Nederlandse provincies
Het aantal banen in het onderwijs is in Fryslacircn relatief hoog Dit is opmerkelijk gezien het ontbreken van een universiteit19
18 CBS ndash Statline [25]
19 LISA - bewerkt door Dialogic [27]
F R I E S E I C T - I N N O V A T I E A L L I A N T I E 49
Relatief aantal banen (Onderwijs)
50
55
60
65
70
75
80
85
90
2003
2004
2005
2006
2007
Groningen
Friesland
Drenthe
Overijssel
Gelderland
Flevoland
Utrecht
Noord‐Holland
Zuid‐Holland
Zeeland
Noord‐Brabant
Limburg
Figuur 11 Ontwikkeling van het relatief aantal banen in het onderwijs in de Nederlandse provincies
Zorg
Een manier om de omvang van de zorgsector te bepalen is het aantal ziekenhuisbedden In Fryslacircn zijn er relatief weinig bedden per inwoner ten opzichte van andere provincies Gezien de hoge mate van vergrijzing is dit opmerkelijk20
Hospital beds per million inhabitants
0
100
200
300
400
500
600
700
800
1993
1994
1995
1996
1997
1998
1999
2000
2001
2002
Groningen
Friesland
Drenthe
Overijssel
Gelderland
Flevoland
Utrecht
Noord‐Holland
Zuid‐Holland
Zeeland
Noord‐Brabant
Limburg
Figuur 12 Ontwikkeling van het aantal ziekenhuisbedden in de Nederlandse provincies
Een andere indicator van de relatieve omvang van de zorgsector is het relatief aantal banen Hier valt vooral op dat zich in 2006 een flinke daling voordeed21
20 European Commission - Eurostat [26] 21 LISA - bewerkt door Dialogic [27]
F R I E S E I C T - I N N O V A T I E A L L I A N T I E 50
Relatief aantal banen (Zorg)
120
130
140
150
160
170
180
190
2003
2004
2005
2006
2007
Groningen
Friesland
Drenthe
Overijssel
Gelderland
Flevoland
Utrecht
Noord‐Holland
Zuid‐Holland
Zeeland
Noord‐Brabant
Limburg
Figuur 13 Ontwikkeling van het relatief aantal banen in de zorg in de Nederlandse provincie
F R I E S E I C T - I N N O V A T I E A L L I A N T I E 51
Figuur 14 Overzicht van de relevante ICT Projecten in Fryslacircn
F R I E S E I C T - I N N O V A T I E A L L I A N T I E
Zo
rg
Zorg
Net
Frie
slan
d (
SG
)
Car
dio
logie
net
wer
k Fr
iesl
and
(MCL
NSD
)H
uis
van
het
Hed
en (
GEEF)
Tel
econfe
renci
ng v
ia Z
NF
(SG
)
Tel
econsu
ltat
ie A
mel
and (
CI
ZTS)
Virtu
eel bez
oek
uur
(ZTS
ZSA)
Virtu
ele
Thuis
zorg
(PF
KN
TH
FL)
Pasa
na
(Nijfinst
er)
Thuis
zorg
het
Fries
e La
nd
(N
ijfinst
er)
Sm
art
Car
ing C
om
munitie
s(D
T2015
Nijfinst
er)
O
TTO
(RIF
)
Ket
enZorg
Frie
slan
d
EPD
sch
akel
punt
OZIS
(SG
)
Sm
art
Car
ing C
om
munitie
s(D
T2015)
Ske
wie
l Try
nw
alden
Van
A n
aar
B(e
ter)
pap
ierloos
(SG
)Virtu
ele
HAP
Frie
slan
d (
SG
)
Web
dokt
er (
HZL)
Leer
-Zorg
port
al (
PF
MCL
TFW
G
GZ
RF)
Zorg
Dom
ein F
ries
land
Support
Fry
slan
JGZ p
lus
ouder
port
aal (T
FW)
Zorg
Net
Frie
slan
d p
ort
al (
SG
)
Dig
itaa
l Thuis
hote
l (P
F)
Foar
Elk
oar
(VFG
CIZ
ZF
FZ
en
ZKF )
Een
duid
ig p
atieuml
ntp
ort
aal (S
G)
Toer
ism
e m
et z
org
Zorg
Innova
tie
Foru
m
N
twurk
Fries
land
On
derw
ijs
Ser
ious
gam
es f
acto
ry (
NH
L)
Kla
sseg
las
(KN
)
Wad
den
cam
pus
(KN
RFP
)
Wad
den
cam
pus
(KN
RFP
)
Vid
eoco
nfe
renci
ng B
oger
man
(SB)
Frie
slan
d L
eern
etw
erk
(NH
L)
Inte
rnet
acad
emie
(N
HL)
Ener
gie
k (K
N
RFP
)
EdyF
rysk
(PF
)
Did
icla
ss (
NH
L)
Onlin
e lo
ket
Frys
lan (
PF)
Tom
ke (
Afucirc
k en
Bib
lioth
eeks
ervi
ce F
r ysl
an)
Vee
nques
t (N
HL)
Inte
rnet
acad
emie
(N
HL)
N
twurk
Fries
land
Overh
eid
ISZF
(ISZF)
NO
FA (
NO
FA)
Kle
ine k
ern
en
IPTV
Gam
enat
ions
(PF
KN
)
Doar
psb
acircn (
SD
)
Vital
Rura
l Are
a (N
ijfinst
er
NO
FA
RFP
TH
FL
KN
)Fr
oek
sTV (
FR-I
X
IV)
Virtu
ele
loke
tten
(KN
)
NO
FA (
NO
FA)
Vital
Rura
l Are
a (N
ijfinst
er
NO
FA
RFP
TH
FL
KN
)
Kij o
p I
T s
poor
(PF)
Doar
psb
acircn (
SD
)
Onts
luitin
g d
orp
sarc
hie
ven
(SD
W)
Am
bula
nte
han
del
(KN
N
BL
D
oar
psb
an)
N
twurk
Fries
land
MK
B
To
eri
sme
Gam
efes
tiva
l ldquoG
-Am
elan
drdquo
(NH
LG
ame
Val
ley
PF
en K
N)
3D
Vis
ual
isat
ies
(NH
L G
L P
F)
Frys
lacircn G
ames
(PF
)
Sucircke
rei (P
V
AN
WB
GD
LP
P)
Frys
lacircn R
ing (
PF)
Inte
ract
ieve
hots
pots
(KN
)
Nat
uurw
ebca
m (
VVV A
mel
and)
Bre
edst
rate
n (
NO
FCO
M)
ND
IV (
Syn
tens)
NO
FCO
M (
NO
FA
MKB N
OO
RD
Eal
a Fr
ya F
rese
na
(II
I)
KN
RFP
en O
NO
F)
Fiet
sroute
pla
nner
(FB
)
E-T
sjer
ke (
PF)
Toer
istisc
he
E-b
usi
nes
s (P
F)
Mobik
om
(PF
SVD
et
c)
Toer
ism
e m
et z
org
Zorg
eloos
Frys
lacircn (
PF)
Dig
ital
e w
ater
psp
ort
pas
(PF
)
Eile
en
N
twurk
Fries
land
Bijlage 3 Overzicht relevante ICT Projecten in Fryslacircn
Gam
ing
Bre
ed
ban
d
Beeld
com
shym
un
icati
e
Kete
nd
igit
alshy
iseri
ng
Inte
rnett
oeshy
pass
ing
po
rtal
Mob
iele
to
ep
ass
ing
en
Ove
rig (
wet
ensc
hap
pel
ijke
) in
itia
tiev
en
Frie
se S
olla
rchal
lenge
Blu
e Ener
gy
(WETSU
S)
52
Literatuur [1] RUG (2003) Arbeidsproductiviteit in Fryslacircn Een analyse van het niveau en de groei van 1990-2000 Onderzoek in opdracht van Gedeputeerde Staten van de Provincie Fryslacircn en de Kamer van Koophandel Fryslacircn URSI-rapport 305
[2] van der Elst-van der Lans Michelle Piet Rijk (2006) Lokale bedrijvigheid leefbaarheid en sociale vitaliteit in het landelijk gebied van Friesland LEI Den Haag
[3] Provincie Fryslacircn (2007) Sociaal Rapport Fryslacircn 2007
[4] Valentijn Bolhuis (2005) Friese sterkten in economisch perspectief Toekomstvisie op de ruimtelijk-economische ontwikkeling van de provincie Friesland RUG
[5] CBS (2007) Inwoners Randstad verdienen het meest httpwwwcbsnlnlshyNLmenuthemasinkomen-bestedingenpublicatiesartikelenarchief20072007-2240shywmhtm
[6] Meester Wilhelm J amp Pieter H Pellenbarg (2001) Changing regional images Are regional marketing campaigns successful Paper for the 41st European Congress of the Regional Science Association Zagreb 2001
[7] CPB (2006) Reactie op Probleemanalyse Zuiderzeelijn
[8] AD (2008) Toename van zwakke scholen
[9] Verwey Jonker instituut Kinderen in Tel Databoek 2006
[10] Verwey Jonker instituut Kinderen in Tel Databoek 2008
[11] Ministerie van EZ (2007) Koers Noord op weg naar pieken Duurzame groei door omschakeling naar een kenniseconomie
[12] Stelder (2002) Regionaal Economische Verkenningen 2002 Groningen Friesland en Drenthe
[13] Stelder Broersma J van Dijk (2008) Noordelijke Arbeidsmarkt Verkenning 2008
[14] Broersma Lourens en Jouke van Dijk (2006) Het belang van de industrie in het Noorden 1950-2025 Onderzoek in opdracht van de Stichting TxU Noord-Nederland Groningen Faculteit Ruimtelijke Wetenschappen Rijksuniversiteit Groningen URSI-research report nr 316
[15] Provincie Friesland (2002) Nota sociaal-economisch beleid
[16] SCP (2006) Thuis op het platteland Den Haag
[17] EZ (2007) ICT agenda 2008-2011 De gebruiker centraal in de digitale Dienstenmaatschappij Den Haag
[18] WRR (2008) Innovatie Vernieuwd opening in viervoud Amsterdam University Press Den Haag Amsterdam
[19] Provincie Friesland (2007) Koers op Fryslacircn - Het Friese Meren Project 2e fase
[20] ECP (2008) Gaming meer dan een spelletje Den Haag
F R I E S E I C T - I N N O V A T I E A L L I A N T I E 53
[21] Provincie Friesland (2007) Fryske Fiersichten wurkprogram 2009 - 2011
[22] Provincie Friesland (2006) Fryslacircn toeristische topattractie in Nederland van de Provincie Fryslacircn
[23] Ministerie van VWS (2003) Quick Scan Kleine Kernen Den Haag
[24] Ministerie van Economische Zaken (2006) Verslag Innovation Lecture Den Haag
[25] httpstatlinecbsnl
[26] httpeceuropaeueurostat
[27] httpwwwlisanl
[28] ING (2007) Starterscampagne
[29] Vital rural area project activities annex 7
[30] Dialogic (2006) Initiatieven voor het bevorderen van eSkills van de beroepsbevolking in zes Europese landen Utrecht
[31] Rutten amp Koops (2007) Creatieve industrie en informatie- en communicatietechnologie in Noord Nederland Rapport naar aanleiding van de Noordermatch 2007
[32] Henry Chesbrough Open Innovation The new imperative for creating and Profiting from TechnologyHarvard business school Press
F R I E S E I C T - I N N O V A T I E A L L I A N T I E 54
Auteurs
drs Sven Maltha iring Reg Brennenraedts drs Hugo Gillebaard
Contact
Secretariaat Friese ICT-innovatie Alliantie pa Hooghiemstraplein 33-36 3514 AX Utrecht Tel +31 (0)30 215 05 80 Fax +31 (0)30 215 05 95 malthadialogicnl
Doelstelling Ontwikkel en implementeer in twee jaar met inzet van de nieuwste communicatietechnologieeumln die draadloze toepassingen die in het decennium daarna Fryslacircn aantoonbaar sociaaleconomisch versterken
Voor een betere beleving en benutting van Fryslacircn wordt vanuit een gebruikersperspectief ICT ingezet ter
bull Verhoging economische spin-off Friese middenstand
- Dynamische Point-of-interest tafel aan het water
- Exposure voor evenementen concerten exposities etc
bull Verrijking vaarroute-informatie
- Overheidsinformatiedienst actuele brugtijden brughoogshyten vaardiepte gekoppeld aan waterstand tijdelijke obstakels boeicooumlrdinaten en weerbericht (stormwaarshyschuwing)
- Adviesvaarsnelheid breedte vaarweg + belading
- Beroepsvaartalert drukke kruisingen
- Ligplaats reservering + voorzieningen
bull Verhoging servicegraad veiligheid op het water
- Zorg op het water waterambulance Sneek Thuiszorg aan boord telegeneeskunde track amp trace
- Wegenwacht op het water bootbenodigdheden en reparashyties (motorpech zeilmaker brandstof touw en tuigage) + e-diagnose
Toegevoegde waarde Nieuwe draadloze en schaalbare tweeweg breedbandinfrastructuur versnelt de ontwikkeling van digitale (maatschappelijke) dienstverlening
1 Locatiegebonden breedband informatiediensten (interessante locaties evenementen voorzieningen etc) op mobiele en vaste monitoren van zakformaat tot megaschermen
2 Dedicated tweewegverbinding (oa hulpdiensten)
3 Track and trace van schepen (verhuurbedrijven hulpdiensten locale serviceproviders)
4 Live draadloze narrowcasting (zeilwedstrijden muziekshytheaterregistratie)
5 Persoonsgebonden routeplanner (ingang kinderen 65+ sportgezondheid historie natuur culinair etc)
6 E-reserveringssysteem voor jachthavens avondje uit etc
7 Virtuele radar
8 VOIP communicatie in het buitengebied
9 Fryslacircnpas (naast marketing ook Elektronisch Schip Dossier)
F R I E S E I C T - I N N O V A T I E A L L I A N T I E 30
Concrete resultaten Interactie tussen wal en water draagt bij aan seizoensverlenging doelgroepverbreding en intensivering van bestedingen per watertoerist Bij evenementen zoals de Sneekweek krijgt de Friese economie slechts een korte impuls waar slechts een deel van de omliggende bedrijvigheid van kan profiteren Door de verhoogde interactie tussen wal en water zal de Friese middenstand (horeca jachthavens bootbenodigdheden etc) 5 extra omzet worden gerealiseerd Daarnaast beperkt het hoogseizoen van watertoeristen zich momenteel tot de zomermaanden Door het bieden van extra servicegraad eveneens in voor- en naseizoen en aanvullende informatie (incl virtuele vakantievoorpret) beoogt dit project deze periode te verlengen De verwachte resultaten zijn
bull Weersonafhankelijke uitbreiding toeristenseizoen van gemiddeld twee naar vijf maand per jaar
bull Vergroting uitgaven per toerist per dag met 5 Invoering Sneekweek 2009 en uitbreiding met straal van tien km in 2010
bull vergroting van de structurele werkgelegenheid in het werkingsshygebied met 5 te realiseren in de hightech productie- en dienstensectoren
Samenstelling (Potentieumlle) samenwerkingspartners zijn onder andere ziekenhuizen ondernemersverenigingen kennisinstellingen infrastructuuraanbieders softwareontwikkelaars lokaal MKB gemeenten provincie
F R I E S E I C T - I N N O V A T I E A L L I A N T I E 31
53 Zorg op afstand (ZoA) Pilot lsquohartfalenrsquo
Probleem Zorg op Afstand (dat is preventie diagnose behandeling en monitoring onafhankelijk van tijd en plaats) wordt gezien als deacute oplossing om de enorme discrepantie tussen vraag en aanbod in de zorg (in 2025 kan nog maar 60 van de zorgvraag beantwoord worden) het hoofd te kunnen bieden
De businesscase voor zorg op afstand is echter nog nergens echt gerealiseerd Dit heeft vele oorzaken maar de belangrijkste zijn wel
bull Geen goede integratie met bestaande systemen waardoor Zorg op Afstand naast en niet in plaats van bestaande zorg komt
bull Geen onderlinge samenhang Initiatieven sluiten niet op elkaar aan Patieumlnten en burgers krijgen met meerdere kastjes of systemen te maken en zullen het idee niet adopteren Innovatieve aanbieders krijgen daardoor geen goede afzet
Doelgroep De (Friese) patieumlntburger kan langer zelfstandig wonen ook op het platteland eilanden en weet zich verzekerd van voldoende zorg en veiligheid De pilot richt zich specifiek op hartpatieumlnten
Innovatieve zorgaanbieders Zij willen hun businesscase kunnen realiseren in een goede afzetmarkt
Indirecte doelgroep betreft de leveranciers voor Zorg op Afstand systemen Een gunstige afzetmarkt betekent meer werk en omzet en een beter klimaat om verder te investeren
Daarnaast is de zorgverzekeraar belanghebbend de uiteindelijke belofte van Zorg op Afstand komt dichterbij hogere arbeidsproductiviteit in de zorg meer garantie van voldoende zorg lagere kosten minder zorgen bij de patishyentburger
Doelstelling Bij de ontwikkeling van een generieke architectuur en een dienstverleningsconshycept voor Zorg op Afstand wordt de gebruiker centraal gesteld Indien mogelijk worden de activiteiten van stichting Gerrit verder opgeschaald De zorginfrastructuur en het modulair opschaalbare dienstenconcept moeten zich bewijzen via een aantal concrete pilotprojecten met een harde businesscase De pilot lsquoHartfalenrsquo vormt de eerste testcase De behoefte van de zorgclieumlnt moet bij de ontwikkeling van nieuwe diensten van meet af aan centraal staan Uitgebreid behoefteonderzoek is dan ook bij aanvang noodzakelijk
Een achterliggende doelstelling van ZoA is het opheffen van systeemfalen binnen de zorgketen ZoA vervult een vraaggestuurde brugfunctie tussen burgerpatieumlnt en zorgaanbieder Met behulp van eacuteeacuten kastje wordt monitoring op afstand en communicatie via veilige verbindingen mogelijk Belangrijkste innovatie ligt in een harde businesscase voor innovatieve zorgdiensten met voldoende integratie in de huidige installed base en betrokken partijen
F R I E S E I C T - I N N O V A T I E A L L I A N T I E 32
Toegevoegde Burgerpatieumlnt dichtbij (desgewenst mobiel) ondersteunen met zorg ICT Geeft waarde burgerpatieumlnt meer veiligheid kan langer zelfstandig wonen en doet (langer)
mee in het sociale levenmaatschappij
Bij telemonitoring wordt een hartpatieumlnt eerder uit het ziekenhuis ontslagen en vermindert het polibezoek de mortaliteit en de (her)opnamen Ook de kwaliteit van de zorg verbetert door toename van aantal contactmomenten compleet beeld door patieumlntprofiel multidisciplinaire samenwerking juiste zorgverlener voor hulpvraag sneller de juiste medicatie en besparing van reistijd door virtueel polibezoek Tenslotte leidt de ontwikkeling van de benodigde infrastructuur tot economische spin-off voor het Friese bedrijfsleven Telemonitoring creeumlert tevens faciliteiten voor exploitatie van Friese health check-up diensten met uitstralingseffecten ook buiten de provincie Voor provincie gemeenten verzekeraar (indien in samenhang) biedt ZoA veel potentie voor nieuwe producten aantrekkelijkheid zorgverlening exportproduct evenals werkgelegenheid (Fryslacircn als proeftuin zorg op afstand valley)
Concrete Realiseren van twee of drie concrete projecten waarbij een aantal nieuwe resultaten technologieeumln een definitieve inbedding in de zorgveiligheid hebben gekregen
In de eerste pilot hartfalen wordt een architectuur voor infrastructuur en het dienstverleningsconcept ontwikkeld die ook voor andere projecten bruikbaar zijn De pilot leidt ook tot de invulling van noodzakelijke centrashylegemeenschappelijke onderdelen zoals een zorgnetwerk en een gemeenschappelijke zorg-opvolgcentrale waarmee een open platform voor zorgdienstenaanbieders wordt gerealiseerd De inzet van telemonitoren moet leiden tot toepassing bij 50 van de patieumlnten met hartfalen in Fryslacircn enkele jaren na succesvolle afronding van de pilot Door telemonitoring zijn er 30 minder opnamen nodig van patieumlnten met hartfalen mortaliteit vermindert met 30 en patieumlnten worden gemiddeld twee dagen eerder uit het ziekenhuis ontslagen
Samenstelling (Potentieumlle) samenwerkingspartners zijn onder andere zorgaanbieders zorgverzekeraars aanbieder dienstenplatform provincie kennisinstellingen hardware leveranciers en infrastructuur aanbieders
F R I E S E I C T - I N N O V A T I E A L L I A N T I E 33
54 Qwiek
Probleem Zorgverleners gebruiken steeds vaker de mogelijkheden van het internet om hun (zorg)diensten aan te bieden Zij bouwen daarvoor hun eigen portalen - al dan niet beveiligd - op eigen wijze De samenhang ontbreekt vaak nog Dit levert problemen
bull De patieumlnt is onvoldoende lsquoempoweredrsquo Zij krijgen slechts een deel van de informatie en een deel van de diensten tot hun beschikking Patieumlnten kunnen niet zelf sturen
bull Elk initiatief van zorgverleners moet op zichzelf lsquokrachtigrsquo genoeg zijn om te overleven Er is weinig mogelijkheid tot aanhaken op hergebruiken van of integratie van elkaars diensten en faciliteiten De initiatieven worden moeilijk uitrolbaar en hebben relatief weinig kans van slagen
Om samenhang te creeumlren bestaan ook weer diverse initiatieven zoals portalen van ketenzorg leveranciers WMO loket Foar Elkoar Omkeer 20 (sociale netwerken) zorgdomein pointment websites van zorgverzekeraars Ook deze gaan langs elkaar heen Met alle gevaren van dien eilandvorming het niet aan (kwaliteits)eisen voldoen weinig voortgang door onvoldoende samenhangmassa en niet de minste onzekerheid bij de patieumlnt over betrouwbaarheid (is de informatie juist heb ik alle relevante informatie is zij objectief) van het gebruikte portaal dat bovendien niet vanuit klantpatieumlntperspectief of -behoefte is ingericht
Het probleem heeft geleid tot de GERRIT-challenge uitgevoerd door TNO (als gevolg van het winnen van GERRIT van de telemedicineprijs 2008) TNO kwam met de oplossing van een platform voor het uitwisselen van diensten waarmee de diverse portalen gevoed kunnen worden Dit platform heeft de werknaam Qwiek gekregen
Doelgroep Patieumlntenburgers als gebruikers van (Qwiek)diensten zoals (modules van) de webdokter (zie wwwhzclnl) e-consult (NPCF)
Zorgverleners alsook aanbieders van diensten Op termijn liggen ook andere aanbieders (zoals gemeenten)in het verschiet (gelet op WMO-loket en GGD ten aanzien van preventie en EKD)
Doelstelling Gestreefd wordt naar een oplossing en een voorbeeldproject dat nationale navolging kan krijgen Er is in Nederland nog niet iets vergelijkbaars gerealiseerd Er zijn wel vergelijkbare initiatieven op onderdelen maar er is geen geheel Als het pilotproject in Fryslacircn slaagt kan Qwiek een platform voor heel Nederland worden
Toegevoegde waarde Qwiek is een platform voor ontsluiting van zorgdiensten zodat een persoon zijnhaar eigen diensten kan afnemen om zelf de regie te kunnen nemen over zijnhaar zorg vanuit zijnhaar eigen behoefte Daarnaast biedt dit platform toegang tot andere mogelijk interessante websites voor deze persoon Het platform kan tevens voor aanbieders gebruikt worden om hun eigen portaal te verrijken met diensten van derden of om hun diensten in portalen van derden te hangen
Voordelen voor burger en directe omgeving Het platform maakt het voor een burger gemakkelijker om inzage te krijgen in relevante en betrouwbare medische en logistieke gegevens en om zelf zorgzaken te regelen vanaf een willekeurige plek (met internet) een willekeurig apparaat een willekeurig internetportaal op een willekeurige tijd
F R I E S E I C T - I N N O V A T I E A L L I A N T I E 34
Voordelen voor stakeholders lees zorgverleners Het platform biedt stakeholders de mogelijkheid om versneld een volledig dienstenpallet te kunnen bieden waar men dit individueel niet kan waardoor - een grotere patieumlntenbasis bereikt (en bediend) kan worden - meegelift kan worden met andere innovatieve toepassingen (goed voor imago) - kosten en risicorsquos gedeeld worden - individuele stakeholders zich kunnen profileren met hun eigen dienstverlening en flexibel nieuwe eigen diensten toevoegen
Concrete resultaten bull Diensten op devices van burgers waardoor patieumlntempowerment toe neemt Burgers worden ondersteund bij het zoeken en boeken van zorgverleners en kunnen hun eigen diensten (op basis van eigen behoeften noden) samenstellen op hun (draadloos) device
Voorbeelden van dergelijke diensten
bull Vanuit lsquoherhaalreceptrsquo in webdokter direct online bij verzekeraar dekking nagaan en vervolgens medicijn bij apotheek bestellen
bull Afspraken maken via lsquokijken en vergelijkenrsquo
bull Zelf bloedwaarden doorgeven (combinatieintegratie met Zorg op Afstand)
bull Het vullen van het device met diensten is erg eenvoudig hetgeen een randvoorwaarde is om te komen tot patieumlntgedreven (keten netwerk) zorg
Het Qwiekplatform is opgebouwd Qwiek stapt tussen de portals geeft synergie samenhang en massa geeft de patieumlnt betrouwbare informatie geeft de zorgverlener een extra kanaal om (multidisciplinaire) diensten aan te bieden maakt nieuwe diensten mogelijk bijv zorgcooumlrdinatie speelt in op trends en ontwikkelingen vereist samenwerking openheid is de essentie
Samenstelling (Potentieumlle) samenwerkingspartners zijn onder andere ziekenhuizen zorgdienstenverleners platformaanbieder netwerkaanbieders hard- en softwareleveranciers kennisinstellingen zorgverzekeraars
55 Sport experience Fryslacircn
Probleem De provincie Fryslacircn wordt vaak geassocieerd met sport en vooral Heerenveen heeft een rijke sporthistorie Sportstad Heerenveen zorgt ervoor dat de provincie ook een rijke sporttoekomst zal krijgen De afgelopen jaren zijn rond het stadion het SC Heerenveen de nodige sportieve projecten uitgevoerd Op dit moment bestaat Sportstad Heerenveen uit een sportcentrum (met een zwemcomplex grote sporthal turnhal squashbanen en een dojo) een gezondheidsboulevard een lifestylepassage de CIOS-opleiding van het Friesland College en uiteraard het Abe Lenstra stadion De aandeelhouders van sportstad zijn de gemeente Heerenveen SC Heerenveen en de Friesland Zorgverzekeshyraar
Binnen het concept Sportstad Heerenveen wordt er gewerkt aan de Sport Experience De Sport Experience is een (fysieke) locatie waar je als bezoeker een sportieve ervaring daadwerkelijk kan ondergaan Om het
F R I E S E I C T - I N N O V A T I E A L L I A N T I E 35
een en ander onder de aandacht te brengen en te houden bij het publiek zijn aanzienlijke promotieactiviteiten nodig Hierbij kan ICT een belangrijke rol spelen
De probleemstelling is tweeledig
1 Hoe kan inzicht gekregen worden in toeristenstromen
2 Hoe kunnen potentieumlle klanten via games worden geprikkeld om de Sportexperience te bezoeken
Doelgroep De focus ligt op jongeren in Nederland en daarbuiten
Doelstelling ICT kan als versneller van de Sport Experience dienen omdat je met virtualisatie (online gaming en 3D-simulaties) in de voorfase al aan promotie kunt doen en gebruikerservaringen kunt verzamelen (datamining) Door het koppelen van databases van verschillende Friese (toerischtische) instanties kan beter inzicht worden gekregen in de behoeften en wensen van de bezoekers van de provincie Fryslacircn
Toegevoegde waarde De toegevoegde waarde van de Alliantie ligt in het bijeen brengen van gekwalificeerde personen en hoogwaardige kennis om het project succesvol te realiseren Daarnaast kan de Alliantie zorgen voor extra draagvlak bij financiers Verder kan de Alliantie waarde toevoegen door dit project te linken aan de andere projecten van de Alliantie en op die manier de kracht van kruisbestuiving te benutten
Concrete resultaten Het realiseren van een systeem (1) waarmee de Sportexperience via het web toegankelijk kan worden gemaakt (2) waarin potentieumlle klanten beter in kaart worden gebracht binnen een termijn van twee jaar
De Sportexperience toegankelijk maken via het web kan door middel van simulaties In de ontwerpbouwfase alvast rondkijken (virtualisatie) Maak een game waarmee de speler de ervaring krijgt alsof zelf het sportevenement meemaakt Zorg voor spanning bij de speler Op deze manier krijgen mensen interesse in de Sportexperience en gaan ze deze bezoeken
Er zijn verschillende organisaties die bijhouden welke personen Fryslacircn bezoeken Denk aan Fryslacircn marketing verschillende hotelketens organisaties die zich bezighouden met watersport et cetera Met de bovenstaande webapplicatie kan beter inzicht in de behoeften en wensen van potentieumlle klanten worden vergaard
Samenstelling (Potentieumlle) samenwerkingspartners zijn onder andere organisaties actief in de sportsector onderwijs- en kennisinstellingen softwareleveranciers (gaming en simulatie) hardwareleveranciers en webmarketeers
56 Ketendigitalisering in de jachtbouw
Probleem De jachtbouw kent hoge ontwikkelkosten Deze worden pas terugverdiend bij grote serieproductie In Fryslacircn is de omvang van de productie vaak beperkt Hierdoor zijn de kosten hoog en is het lastig om concurrerend te blijven Door middel van breedbandcommunicatie en een modulaire aanpak kan efficieumlnter geproduceerd worden door een groep van jachtbouwers
Er komen vier databases die allen modulaire standaardonderdelen bevatten Casco aandrijftechniek interieur overige apparatuur De
F R I E S E I C T - I N N O V A T I E A L L I A N T I E 36
unieke combinatie van standaardonderdelen leidt tot een uniek ontwerp met relatief lage kosten Bij het ontwerp van het casco zal 3D-techniek een grote rol spelen Bij de keuze van aandrijftechniek wordt bepaald welke motoren mogelijk zijn en welke consequenties dit heeft voor trillingen en geluid Bij het interieurontwerp zullen 3D-techniek CAM16 en CNC-machines een grote rol spelen
Doelgroep Jachtbouwers en toeleveranciers in de provincie Fryslacircn
Doelstelling Het integraal bijeen brengen van de gehele productieketen en digitale samenwerking van ontwerp tot fabricage realiseren Door toepassing van een totaalconcept wordt de bouw van een duurzaam schip voor de verhuurmarkt gerealiseerd met als doel via de beschreven aanpak de internationale concurrentiepositie van de Friese Jachtbouw te versterken
Toegevoegde waarde ICT is een enabler om de hele keten van jachtbouwers te laten samenwerken De rol van ICT kan door verschillende technologieeumln vorm krijgen zoals een databasesysteem 3D- modellen CADCAM en ERP
Concrete resultaten Er wordt een ndashdoor een topdesigner ontworpen- jacht gebouwd ICT wordt ingezet om het systeem met databases ERP-systemen 3Dshysimulaties op te zetten en te testen
Samenstelling (Potentieumlle) samenwerkingspartners zijn onder andere vijf jachtbouwers leveranciers van hybride aandrijvingen generatoren accursquos dieselmotoren ERP systemen randapparatuur schilderwerken cascorsquos interieurs CNC-bedrijven met 3D-freesfaciliteit ICT-bedrijven Navalshyarchitects en Reality Theatres
57 Platteland kleine kernen
Probleem Steeds meer voorzieningen verdwijnen uit kleine kernen Denk bijvoorbeeld aan postkantoor apotheek banken en gemeentebalies Gemeentelijke herindelingen zijn hier ook deels debet aan Hierdoor neemt de sociale cohesie af en wordt de leefbaarheid in deze kernen steeds minder terwijl in de nabije toekomst het belang van lokale voorzieningen door vergrijzing van de kleine kernen toeneemt Ook verdwijnt hiermee werkgelegenheid en de economische binding van veelal gezinnen en jongeren met het plattelandkleine kernen (ontgroening) Daarnaast verslechtert hierdoor het vestigingsklimaat voor ondernemingen waardoor bedrijven vertrekken en vestiging van nieuwe bedrijvigheid uitblijft met daaruit voortvloeiende negatieve gevolgen voor de werkgelegenheid Versterking van het plattelandkleine kernen kent dan ook twee componenten Enerzijds versterking van de sociale cohesie en anderzijds de versterking van economische binding (van burgers en bedrijven) en vitaliteit van het platteland
Nieuwe technieken kunnen dorpen leefbaar houden Aansluiten bij de behoefte van inwoners van het platteland is een voorwaarde voor succes van voorzieningen (fysiek en virtueel) Alleen voorzieningen die gedragen worden door gebruikers kunnen op termijn zonder subsidie (zelfdragend)
16 Computer Aided Manufacturing (CAM) het fabriceren van producten met behulp van een computer
Computer Aided Manufacturing (CAD) computergesteund ontwerpen
Enterprise Resource Planning (ERP) softwarepakket ter ondersteuning van bedrijfsprocessen
F R I E S E I C T - I N N O V A T I E A L L I A N T I E 37
voortbestaan Voor de specifieke invulling van het thema platteshylandkleine kernen is het dan ook noodzakelijk om dmv een behoeftescan de daadwerkelijke gebruikersvraag op het platteland in kaart te brengen Vooralsnog zijn veel initiatieven in dit veld te versnipperd en te veel gericht op enkele specifieke toepassingen Wat nodig is is een totaalconcept (sterk vraaggestuurd) dat bij de doelgroep nieuwe economische en maatschappelijk activiteiten losmaakt
Doelgroep Bewoners (en bedrijven) van de kleinere kernen in Fryslacircn In het bijzonder MKB-bedrijven 13-18 jarigen (werkende) ouders en ouderen (niet werkenden)
Doelstelling In een dorpskern (bijvoorbeeld Dantumadeel) wordt een pilot opgestart met als doel om een dorpshuis nieuwe stijl te realiseren Door toepassing van een totaalconcept voor plattelandsontwikkeling wordt onder andere een bijdrage geleverd aan de verbetering van de sociale cohesie digitale voorzieningen en de werkgelegenheid onder jongeren Sociale cohesie en economische binding dienen bij een dergelijke scan centraal te staan
De sociale cohesie kan op verschillende manieren versterkt worden Wanneer voorzieningen op gebied van wonen leven (sociaal dorpsleven en ndashcultuur) en zorg ontwikkeld worden die aansluiten bij de behoefte van de bewoners van en in de omgeving van de plattelandskern kunnen oa ouderen langer zelfstandig blijven wonen Bovendien maken een (toekomstig) excellent dienstenaanbod evenals rust en ruimte het ook voor mensen uit andere delen van Nederland aantrekkelijk om zich op het Friese platteland te vestigen
Digitale voorzieningen op het gebied van digitaal onderwijs (primair en voortgezet) zijn een mogelijkheid om zowel de sociale cohesie met betrekking tot jongeren als de economische vitaliteit van het platteland te versterken Onderwijs biedt jongeren immers kansen op de arbeidsmarkt Ook bieden digitale (onderwijs)voorzieningen kansen om deze buiten de provincie Fryslacircn te vermarkten Met name voor het MKB zijn toepassingen om de e-vaardigheden te vergroten kansrijk17
Voorzieningen die de economische binding met het plattelandkleine kernen versterken maken het voor jongeren gezinnen en werkende ouderen aantrekkelijk om op het platteland te (blijven) wonen Een van de mogelijkheden om de economische binding te versterken is de ontwikkeling van toepassingen die leiden tot het ontstaan van nieuwe vormen van dienstverlening en werkgelegenheid
Een mogelijk succesvol traject is de ontwikkeling van hoogwaardige en complexe telewerktoepassingen die niet afhankelijk zijn van een standplaats Dergelijke voorzieningen maken het ook voor huidige randstadinwoners aantrekkelijk om zich op het Friese platteland te vestigen en te blijven werken in de randstad
Ook biedt de inzet van microkredietverlening kansen voor innovatie in het Friese MKB (vakmanschap) en naar succesvol voorbeeld van Koninklijke Tichelaar uit Makkum dit buiten de regio te vermarkten
Tenslotte dient benadrukt te worden dat innovatieve vermarktbare voorzieningen die door Friese partijen zijn ontwikkeld economische spinshyoff voor het Friese bedrijfsleven genereren
17 Bron Initiatieven voor het bevorderen van eSkills van de beroepsbevolking in zes Europese landen Dialogic 2006
38 F R I E S E I C T - I N N O V A T I E A L L I A N T I E
Toegevoegde waarde Een belangrijk kenmerk van ICT-toepassingen is de mogelijkheid van opschaling Eenmaal ontwikkelde toepassingen kunnen zonder aanzienlijke kosten verder vermarkt worden Insteek van het pilotproject dient dan ook het selecteren van toepassingen te zijn die aantrekkelijk zijn voor een brede doelgroep in en buiten de provincie Fryslacircn
Online zorg (ouderen en gezinnen) domotica en sociaal-culturele voorzieningen die huidige inwoners aan het platteland bindt eacuten voor inwoners van buiten Fryslacircn aantrekkelijk is om zich op het Friese platteland te vestigen
Digitale voorzieningen die zowel de sociale cohesie als economische binding versterken eacuten buiten Fryslacircn vermarkt kunnen worden
Telewerk-toepassingen waarvan bedrijven uit andere delen van Nederland gebruik kunnen maken eacuten het voor randstedelingen aantrekkelijk maakt zich te vestigen op het Friese platteland
Concrete resultaten Einddoel van het project is de inrichting van fysieke loketten (dorpshuizen) dichtbij de burger In deze dorpshuizen komen de fysieke en virtuele component samen De dorpshuizen brengen de voorzieningen en daarmee de sociale cohesie en ondernemerschap daadwerkelijk terug in de kleine kernen Het vormt een concentratiepunt voor uiteenlopende fysieke en virtuele diensten op het vlak van gezondheid onderwijs ondernemerschap cultuur en sport
Op basis van de behoeftescan en de aansluiting bij het Vital Rural Area- project wordt een totaalconcept met daarin een aantal ICT-toepassingen en daaraan en omheen gerelateerde diensten en voorzieningen geselecteerd voor een pilotproject Hiervoor dient een businessplan opgesteld te worden met monitoring go-no go beslissingen en opschalingsmogelijkheden Uiteindelijk dient de pilot te resulteren in de ontwikkeling van toepassingen die de sociale cohesie en economische vitaliteit versterken eacuten onderscheidend zelfdragend en opschaalbaar zijn
Samenstelling (Potentieumlle) samenwerkingspartners zijn onder andere banken verzekeraars (huis)artsen thuiszorginstellingen verenigingen woningbouwcorporaties gemeenten postkantoren onderwijsinstellingen KvK belastingdienst bibliotheken jongerenwerk bedrijven en MKB Noord
F R I E S E I C T - I N N O V A T I E A L L I A N T I E 39
6 Organisatie
61 Rol van de Alliantie
De Friese ICT-innovatie Alliantie heeft de rol van stimulator versneller versterker en makelaar op zich genomen om de beste krachten vanuit de maatschappij en economie in de provincie Fryslacircn te bundelen om pilotprojecten te starten en te komen tot zelfdragende innovatieprojecten die de economische en maatschappelijke ontwikkeling in Fryslacircn sterk stimuleren Naast de hiervoor genoemde rollen is de Alliantie in het algemeen - en de Kerngroep in het bijzonder - vooral een realist en vertaler van vraag naar oplossing De Alliantie werkt aan het opstarten van een zes pilotprojecten in nauwe samenwerking met andere stakeholders maar is geen eigenaar van de projecten
De Kerngroep bestaat uit zes leden die op persoonlijke titel en zonder last of ruggespraak hun visie inbrengen zich sterk maken voor het opzetten van de projecten en toezien op uitvoering daarvan De Kerngroep is vooralsnog geiumlnstalleerd tot en met 31 december 2010 De leden van de Kerngroep zijn
bull Profdrir LP Ligthart (voorzitter) TU Delft
bull R Feenstra RI MBA De Friesland Zorgverzekeraar
bull Drir PA Gielen TCNN
bull Drs FA Pronk Rabobank Heerenveen
bull Drs WR Reek MCM Gemeente Sneek
bull Drs J Wester TNO-ICT
Dialogic Next Step en in het bijzonder drs SR Maltha ir ing RMF Brennenraedts en drs H Gillebaard ondersteunen de Alliantie met de voorbereiding van bijeenkomsten verrichten onderzoek waar nodig en begeleiden de uitvoering van projecten
62 Taakstelling per onderdeel van de Alliantie
Raad van Advies
De Alliantie zal een Raad van Advies kennen die uit drie tot vier personen zal bestaan en momenteel nog te formeren is De leden zijn bestuurders van statuur die politiek zeer goed ingevoerd zijn zowel op provinciaal als landelijk niveau De Raad van Advies geeft allereerst steun aan de beoogde initiatieven en draagt dit ook publiekelijk uit Daarnaast zal zij vooral een klankbord- en ambassadeursfunctie gaan vervullen om de ambities van de Alliantie te helpen realiseren Hiervoor zal zonodig onafhankelijke bestuurlijke druk georganiseerd worden De Raad van Advies biedt de Alliantie toegang tot diverse relevante netwerken en is thuis in de financieringsmogelijkheden voor de beoogde innovatieprojecshyten Verder dient de Raad van Advies zelfstandig initiatief te nemen om de activiteiten van de Alliantie ook op andere nationale of internationale agendarsquos geplaatst te krijgen De Raad van Advies zal enkele malen per jaar bijeenkomen en afstemmen met de Kerngroep
F R I E S E I C T - I N N O V A T I E A L L I A N T I E 41
Kerngroep
De Kerngroep is in een eerste fase gestart met een visieontwikkeling en heeft dit vertaald in de onderliggende Roadmap De Kerngroep dient haar visie en plannen in bij de Gedeputeerde Staten van Fryslacircn Na goedkeuring door GS heeft de Kerngroep de komende twee jaar als taak de Alliantie en in het bijzonder de projectgroepen aan te sturen en te adviseren bij de uitvoering In eerste instantie fungeert de Kerngroep vooral als werkvoorbereider Daarna ziet de Kerngroep toe op de uitvoering van afzonderlijke projecten conform de geformuleerde visie en opgestelde criteria via driemaandelijkse monitoring Begin 2010 neemt de Kerngroep per project een mid-term gono-go beslissing Zonodig worden projecten daarna bijgestuurd of zelfs stopgezet Na 2010 zullen de projecten zelfstandig verder dienen te gaan en vallen vanaf dat moment buiten de regie van de Alliantie
Projectgroepen
De Alliantie zelf krijgt vooral gestalte middels een vijftal projectgroepen (a) Draadloze Friese meren (b) Zorg (c) Sport Experience (d) Jachtbouw en (e) Kleine kernen Deze projectgroepen bestaan uit private enof publieke deelnemers afhankelijk van het project De projecten komen onder leiding van een nader te benoemen projectleider De aangestelde projectleider stemt af met een afgevaardigde van de provincie Fryslacircn en contactpersonen uit de Kerngroep zoals beschreven in deze Roadmap Op korte termijn zal er gestart worden met de verdere samenstelling van de projectgroepen conform de voorstellen in de afzonderlijk roadmaps
lsquoVerticalersquo activiteiten
Daarnaast zijn er drie lsquoverticalersquo projectactiviteiten die op alle projectgroepen van toepassing zijn namelijk onderwijsvernieuwing kennisborging en promotie en communicatie In alle vijf projectgroepen spelen deze aandachtsgebieden een belangrijke rol In het bijzonder voor het onderwijs geldt dat wij vanuit elke projectgroep spin-off effecten en digitale toepassingen verwachten die voor onderwijsdoeleinden ingezet kunnen worden Daarmee kan onderwijs een belangrijke integrale en verbindende functie vervullen tussen de projectengroepen onderling alsook een belangrijke rol spelen in de kennisborshyging Voor promotie en communicatie geldt hetzelfde De Kerngroep is in eerste instantie verantwoordelijk voor de lsquohorizontalersquo activiteiten
De Friese ICT-innovatie Alliantie kent de volgende organisatiestructuur
F R I E S E I C T - I N N O V A T I E A L L I A N T I E 42
ONDERWIJSVERNIEUWING
PROMOTIE EN
COMMUNICATIE
KENNNISBORGING
Raad van Advies Taak klankbord en ambassadeursfunctie
KerngroepTaak Advisering en aansturing Alliantie Opstellen Roadmap
toezien op uitvoering en monitoring
Friese ICT innovatie-alliantie Taak Uitvoering Roadmap in projectgroepen
Resultaat Minimaal eacuteeacuten project per projectgroep geschikt voor opschaling en zelfstandige continuering na 2 jaar
Projectgroep Draadloze meren
Projectgroep Sport Experience
Projectgroep Zorg
Projectgroep Jachtenbouw
Projectgroep Kleine kernen
Figuur 9 Organisatiestructuur van de Friese ICT-innovatie Alliantie
43F R I E S E I C T - I N N O V A T I E A L L I A N T I E
F R I E S E I C T - I N N O V A T I E A L L I A N T I E 44
7 Ter afsluiting In deze Roadmap voor ICT-innovatie in Fryslacircn heeft de Kerngroep haar visie neergelegd en haar plannen voor innovatieve pilotprojecten geformuleerd Duidelijk mag zijn dat de Alliantie een krachtige ambitie heeft die nu in concrete acties en plannen moeten worden vertaald Hiervoor is het noodzakelijk de komende maanden een plan van aanpak en een concreet en gedragen businessplan per project uit te werken In totaal kennen de beoogde projecten een financieringsbehoefte van circa twaalf miljoen euro Hiervoor zal een beroep gedaan worden op bijdragen vanuit (1) het bedrijfsleven (2) de provincie Fryslacircn en (3) overige partijen waaronder gemeenten stimulerings- en innovatiefondsen nationale overheid en Europese regelingen De Kerngroep ziet als uitgangspunt voor financiering van de projecten de volgende verdeling voor iedere twee euro aan geld van derden draagt de provincie eacuteeacuten euro bij (33) wat in de wandelgangen ook wel de Galema-norm wordt genoemd
De Kerngroep is verheugd haar visie in deze Roadmap te mogen aanbieden aan Gedeputeerde Staten van Fryslacircn en verzoekt om concrete ondersteuning voor uitvoering van de voorgenomen projecten Naast de gewenste co-financiering zoals hiervoor beschreven bestaat concreet behoefte aan financieumlle ondersteuning van de opstartfase (eerste drie tot zes maanden) Per project is circa euro 50000- euro nodig om de businesscases volledig te kunnen uitwerken en alle noodzakelijke projectvoorbereidingen te treffen (seed money) Hiervoor doen wij eveneens een beroep op Gedeputeerde Staten van Fryslacircn om de Alliantie voor de helft in deze kosten tegemoet te komen In deze voorfase is het weinig realistisch om uit het bedrijfsleven en vanuit andere instellingen volledige voorfinanciering te verwachten Wel zal in grote mate een beroep worden gedaan op zo veel mogelijk kostenloze medewerking van de stakeholders om in deze voorfase de noodzakelijke voorbereidingen te treffen
De visie van de Kerngroep heeft geresulteerd in serieuze plannen om in een multishystakeholder omgeving economie en samenleving in Fryslacircn een impuls te geven via ICT-innovatie Deze serieuze plannen waarvoor reeds veel commitment in het veld is uitgesproken vragen nu om serieuze ondersteuning De vraagstukken en behoeften van burgers en gebruikers in Fryslacircn staan daarbij centraal en ons motto luidt drsquor op en drsquor over
F R I E S E I C T - I N N O V A T I E A L L I A N T I E 45
Bijlage 1 SWOT-analyse
Sterkten Wat is de kracht van Fryslacircn
Een kenmerkende sterkte van Fryslacircn is eenvoudig te observeren Fryslacircn beschikt over veel ruimte zeker in vergelijk met de Randstad Daarbij komt dat de afstand tussen de Randstad en Fryslacircn relatief beperkt is De ruimte die Fryslacircn biedt maakt het mogelijk om er kwalitatief hoogwaardig te recreeumlren en te wonen Fryslacircn heeft veel mogelijkheden hiertoe die bovendien van hoge kwaliteit zijn Het toerisme in Fryslacircn drijft grofweg op drie pijlers watersport de rust van de Waddeneilanden en de cultuur van een aantal steden en dorpen (waaronder de ldquoElf Stedenrdquo)
In de Friese economie neemt de agrarische sector traditioneel een grote rol in Tegenwoordig is deze rol kleiner dan vroeger maar het is nog steeds een relatief omvangrijke sector Bovendien heeft de Friese landbouw de laatste decennia haar processen sterk verbeterd De productiviteit van deze sector is ndash zelfs vanuit een Nederlands perspectief - zeer hoog De sterke agrarische sector heeft mede geleid tot ontwikkeling van een florerende foodsector Het aandeel van de dienstensector ligt in Fryslacircn traditioneel onder het Nederlandse gemiddelde Hoewel dit nog steeds het geval is is deze sector vanaf circa 1995 een flinke inhaalslag aan het maken Binnen de dienstensector in Fryslacircn heeft vooral financieumlle dienstverlening een relatief groot aandeel Andere gebieden waarin Fryslacircn sterk is zijn de metaal- en elektrosector en watertechnoshylogie
Fryslacircn en de Friezen kennen een sterke identiteit Ze hebben een eigen taal volkslied en vlag en onderscheiden zich hiermee van de rest van Nederland Hierdoor bestaat er een grote sociale cohesie Dit speelt met name in de dorpen een grote rol in het dagelijkse leven
Zwakten Wat zijn de beperkingen in Fryslacircn
Fryslacircn is opgebouwd uit 417 kernen waarvan 344 kernen uit minder dan 1500 inwoners bestaan Er is dus een lage mate van verstedelijking waardoor positieve agglomeratieshyeffecten uitblijven Veel van deze kleine kernen hebben te maken met een laag en dalend voorzieningenniveau Denk hierbij aan het verdwijnen van postkantoren scholen supermarkten et cetera Dit is duidelijk de negatieve keerzijde van de ruimtelijke structuur van Fryslacircn
Fryslacircn is de provincie die voorop loopt met vergrijzing Nergens in Nederland zijn er zo weinig jongeren In combinatie met een lage arbeidsparticipatie van ouderen en vrouwen heeft dit een negatief effect op de economie Overigens neemt de arbeidsparticipatie vooral van vrouwen de laatste jaren wel sterk toe
Er zijn in Fryslacircn weinig grote industrieeumln en het MKB heeft een groot aandeel in de werkgelegenheid Dit zou een van de oorzaken kunnen zijn van de lage RampD-inspanningen in de provincie Het wordt ook als oorzaak genoemd van de lagere arbeidsproductiviteit maar het is niet duidelijk of dat geheel terecht is In de samenstelling van de werkgelegenshyheid valt op dat de quartaire sector (zorg onderwijs overheid et cetera) sterk oververtegenwoordigd is Het aandeel van bedrijven dat producten en diensten afzet buiten de provincie (stuwende bedrijvigheid) is relatief beperkt
F R I E S E I C T - I N N O V A T I E A L L I A N T I E 46
Verschillende bronnen refereren aan de lage kwaliteit van het onderwijs in Fryslacircn Hierbij speelt het ontbreken van een universiteit een rol Door de afwezigheid van een universiteit behouden Vwo-leerlingen minder binding met Fryslacircn Hoger opgeleiden trekken hierdoor weg naar omliggende regiorsquos en de stroom hoger opgeleiden naar Fryslacircn is vrij beperkt Het gevolg is een braindrain Opvallend is het lage gemiddelde niveau van de leerlingen die de basisschool verlaten Er is geen overeenstemming over de oorzaak hiervan Een ander opvallend element is de aanwezigheid van achterstandswijken in Fryslacircn Hoewel dit vaak als een probleem van grote steden wordt gezien kampen ook veel dorpen en steden in (vooral Noord-)Fryslacircn met deze problematiek
Kansen Welke mogelijkheden biedt de omgeving
In Nederland neemt het aandeel 65-plussers van de totale bevolking toe Deze bevolkingsgroep geeft meer geld uit aan recreatie en aan zorg Een deel kiest zelfs voor het verhuizen naar een prettigere omgeving en gaan hoogwaardiger wonen Fryslacircn kan profiteren van deze demografische ontwikkeling door voorzieningen te treffen voor deze groep Hierbij zou ze zich kunnen profileren als het lsquoFlorida van het Noordenrsquo Door koploper te zijn met woon-zorgconcepten kan er een nieuwe markt ontstaan Doordat leeftijdssamenstelling van de groep vakantiegangers verandert zal er ander type vraag naar voorzieningen en activiteiten ontstaan Ook hierop kan worden ingespeeld Ook zorgtoerisme kan interessante mogelijkheden bieden voor Fryslacircn
Fryslacircn zou extra middelen kunnen aantrekken door aanspraak te maken op verschillende (Europese) fondsen Doordat Fryslacircn door sommige beleidsorganen wordt gezien als een achterstandsgebied komt men in aanmerking voor specifieke fondsen Maar er zijn ook generieke (Europese) fondsen waarop aanspraak gemaakt kan worden
Waar Fryslacircn beperkt profiteert van positieve agglomeratie-effecten beginnen sommige delen van de Randstad negatieve agglomeratie-effecten te ervaren zoals hoge grondprijzen verkeerscongestie en verpaupering van wijken Indien Fryslacircn goed digitaal ontsloten is kan het voor sommige organisaties interessant zijn om naar Fryslacircn te verhuizen
Groeiende aandacht voor (duurzame) energie en watertechnologie kan voor Fryslacircn kansen bieden De ruimtelijke structuur biedt bijvoorbeeld mogelijkheden voor het opwekken van zonne-energie of biomassa Ook het (zoute en zoete) water biedt hiertoe mogelijkheden De kennis die Fryslacircn heeft op het gebied van watertechnologie kan in de toekomst misschien in een bredere markt worden toegepast
De stijgende voedselprijzen zullen voor Fryslacircn grosso modo een positief effect hebben Zowel de agro- als de foodsector die een groot gedeelte van de stuwende bedrijvigheid vertegenwoordigen kunnen hier van profiteren
Bedreigingen Hoe kan de omgeving Fryslacircn schaden
De beperkte stuwende bedrijvigheid maakt Fryslacircn afhankelijk van andere inkomstenstroshymen uit Nederland Denk hierbij aan inkomsten uit sociale verzekeringen uitkeringen maar ook inkomsten uit de zorg Verandering in nationaal beleid kunnen hierdoor grote consequenties hebben voor de Friese economie en samenleving Ook inkomsten uit de landbouwsubsidies van de EU maken Fryslacircn kwetsbaar De Europese Unie reserveert jaarlijks bijna de helft van haar begroting voor het Gemeenschappelijk Landbouwbeleid Onder andere door de toetreding van nieuwe EU lidstaten kunnen deze middelen onder druk komen te staan
F R I E S E I C T - I N N O V A T I E A L L I A N T I E 47
Een andere bedreiging is de filiaaleconomie Veel bedrijfsvestigingen vooral in de zakelijke dienstverlening zijn nevenvestigingen De hoofdkantoren zitten veelal in de Randstad Deze locaties zijn hierdoor voor een groot deel afhankelijk van beslissingen die op andere plaatsen worden genomen
De internationalisering van de economie zorgt voor extra concurrentiedruk Vooral de lageropgeleiden ervaren een steeds grotere druk uit lagelonenlanden Omdat Fryslacircn relatief weinig hoogopgeleiden kent kunnen de negatieve consequenties van globalisering groter zijn dan in andere delen van ons land
F R I E S E I C T - I N N O V A T I E A L L I A N T I E 48
Bijlage 2 Additionele kerncijfers
Onderwijs
Fryslacircn heeft geen universiteit Het aantal studenten dat in Fryslacircn woont en een mastershydiploma ontvangt is zeer laag circa 200 per jaar Wel kent Fryslacircn enkele HBO-instellingen Toch is het aantal studenten dat een bachelorgraad ontvangt relatief beperkt vergeleken met andere provincies18
Geslaagden HBO Bachelor (naar woonplaats student)
0
2000
4000
6000
8000
10000
12000
14000
2000 2001 2002 2003 2004 2005
Groningen
Friesland
Drenthe
Overijssel
Flevoland
Gelderland
Utrecht
Noord‐Holland
Zuid‐Holland
Zeeland
Noord‐Brabant
Limburg
Figuur 10 Ontwikkeling van het aantal HBO Bachelor afgestudeerden in de Nederlandse provincies
Het aantal banen in het onderwijs is in Fryslacircn relatief hoog Dit is opmerkelijk gezien het ontbreken van een universiteit19
18 CBS ndash Statline [25]
19 LISA - bewerkt door Dialogic [27]
F R I E S E I C T - I N N O V A T I E A L L I A N T I E 49
Relatief aantal banen (Onderwijs)
50
55
60
65
70
75
80
85
90
2003
2004
2005
2006
2007
Groningen
Friesland
Drenthe
Overijssel
Gelderland
Flevoland
Utrecht
Noord‐Holland
Zuid‐Holland
Zeeland
Noord‐Brabant
Limburg
Figuur 11 Ontwikkeling van het relatief aantal banen in het onderwijs in de Nederlandse provincies
Zorg
Een manier om de omvang van de zorgsector te bepalen is het aantal ziekenhuisbedden In Fryslacircn zijn er relatief weinig bedden per inwoner ten opzichte van andere provincies Gezien de hoge mate van vergrijzing is dit opmerkelijk20
Hospital beds per million inhabitants
0
100
200
300
400
500
600
700
800
1993
1994
1995
1996
1997
1998
1999
2000
2001
2002
Groningen
Friesland
Drenthe
Overijssel
Gelderland
Flevoland
Utrecht
Noord‐Holland
Zuid‐Holland
Zeeland
Noord‐Brabant
Limburg
Figuur 12 Ontwikkeling van het aantal ziekenhuisbedden in de Nederlandse provincies
Een andere indicator van de relatieve omvang van de zorgsector is het relatief aantal banen Hier valt vooral op dat zich in 2006 een flinke daling voordeed21
20 European Commission - Eurostat [26] 21 LISA - bewerkt door Dialogic [27]
F R I E S E I C T - I N N O V A T I E A L L I A N T I E 50
Relatief aantal banen (Zorg)
120
130
140
150
160
170
180
190
2003
2004
2005
2006
2007
Groningen
Friesland
Drenthe
Overijssel
Gelderland
Flevoland
Utrecht
Noord‐Holland
Zuid‐Holland
Zeeland
Noord‐Brabant
Limburg
Figuur 13 Ontwikkeling van het relatief aantal banen in de zorg in de Nederlandse provincie
F R I E S E I C T - I N N O V A T I E A L L I A N T I E 51
Figuur 14 Overzicht van de relevante ICT Projecten in Fryslacircn
F R I E S E I C T - I N N O V A T I E A L L I A N T I E
Zo
rg
Zorg
Net
Frie
slan
d (
SG
)
Car
dio
logie
net
wer
k Fr
iesl
and
(MCL
NSD
)H
uis
van
het
Hed
en (
GEEF)
Tel
econfe
renci
ng v
ia Z
NF
(SG
)
Tel
econsu
ltat
ie A
mel
and (
CI
ZTS)
Virtu
eel bez
oek
uur
(ZTS
ZSA)
Virtu
ele
Thuis
zorg
(PF
KN
TH
FL)
Pasa
na
(Nijfinst
er)
Thuis
zorg
het
Fries
e La
nd
(N
ijfinst
er)
Sm
art
Car
ing C
om
munitie
s(D
T2015
Nijfinst
er)
O
TTO
(RIF
)
Ket
enZorg
Frie
slan
d
EPD
sch
akel
punt
OZIS
(SG
)
Sm
art
Car
ing C
om
munitie
s(D
T2015)
Ske
wie
l Try
nw
alden
Van
A n
aar
B(e
ter)
pap
ierloos
(SG
)Virtu
ele
HAP
Frie
slan
d (
SG
)
Web
dokt
er (
HZL)
Leer
-Zorg
port
al (
PF
MCL
TFW
G
GZ
RF)
Zorg
Dom
ein F
ries
land
Support
Fry
slan
JGZ p
lus
ouder
port
aal (T
FW)
Zorg
Net
Frie
slan
d p
ort
al (
SG
)
Dig
itaa
l Thuis
hote
l (P
F)
Foar
Elk
oar
(VFG
CIZ
ZF
FZ
en
ZKF )
Een
duid
ig p
atieuml
ntp
ort
aal (S
G)
Toer
ism
e m
et z
org
Zorg
Innova
tie
Foru
m
N
twurk
Fries
land
On
derw
ijs
Ser
ious
gam
es f
acto
ry (
NH
L)
Kla
sseg
las
(KN
)
Wad
den
cam
pus
(KN
RFP
)
Wad
den
cam
pus
(KN
RFP
)
Vid
eoco
nfe
renci
ng B
oger
man
(SB)
Frie
slan
d L
eern
etw
erk
(NH
L)
Inte
rnet
acad
emie
(N
HL)
Ener
gie
k (K
N
RFP
)
EdyF
rysk
(PF
)
Did
icla
ss (
NH
L)
Onlin
e lo
ket
Frys
lan (
PF)
Tom
ke (
Afucirc
k en
Bib
lioth
eeks
ervi
ce F
r ysl
an)
Vee
nques
t (N
HL)
Inte
rnet
acad
emie
(N
HL)
N
twurk
Fries
land
Overh
eid
ISZF
(ISZF)
NO
FA (
NO
FA)
Kle
ine k
ern
en
IPTV
Gam
enat
ions
(PF
KN
)
Doar
psb
acircn (
SD
)
Vital
Rura
l Are
a (N
ijfinst
er
NO
FA
RFP
TH
FL
KN
)Fr
oek
sTV (
FR-I
X
IV)
Virtu
ele
loke
tten
(KN
)
NO
FA (
NO
FA)
Vital
Rura
l Are
a (N
ijfinst
er
NO
FA
RFP
TH
FL
KN
)
Kij o
p I
T s
poor
(PF)
Doar
psb
acircn (
SD
)
Onts
luitin
g d
orp
sarc
hie
ven
(SD
W)
Am
bula
nte
han
del
(KN
N
BL
D
oar
psb
an)
N
twurk
Fries
land
MK
B
To
eri
sme
Gam
efes
tiva
l ldquoG
-Am
elan
drdquo
(NH
LG
ame
Val
ley
PF
en K
N)
3D
Vis
ual
isat
ies
(NH
L G
L P
F)
Frys
lacircn G
ames
(PF
)
Sucircke
rei (P
V
AN
WB
GD
LP
P)
Frys
lacircn R
ing (
PF)
Inte
ract
ieve
hots
pots
(KN
)
Nat
uurw
ebca
m (
VVV A
mel
and)
Bre
edst
rate
n (
NO
FCO
M)
ND
IV (
Syn
tens)
NO
FCO
M (
NO
FA
MKB N
OO
RD
Eal
a Fr
ya F
rese
na
(II
I)
KN
RFP
en O
NO
F)
Fiet
sroute
pla
nner
(FB
)
E-T
sjer
ke (
PF)
Toer
istisc
he
E-b
usi
nes
s (P
F)
Mobik
om
(PF
SVD
et
c)
Toer
ism
e m
et z
org
Zorg
eloos
Frys
lacircn (
PF)
Dig
ital
e w
ater
psp
ort
pas
(PF
)
Eile
en
N
twurk
Fries
land
Bijlage 3 Overzicht relevante ICT Projecten in Fryslacircn
Gam
ing
Bre
ed
ban
d
Beeld
com
shym
un
icati
e
Kete
nd
igit
alshy
iseri
ng
Inte
rnett
oeshy
pass
ing
po
rtal
Mob
iele
to
ep
ass
ing
en
Ove
rig (
wet
ensc
hap
pel
ijke
) in
itia
tiev
en
Frie
se S
olla
rchal
lenge
Blu
e Ener
gy
(WETSU
S)
52
Literatuur [1] RUG (2003) Arbeidsproductiviteit in Fryslacircn Een analyse van het niveau en de groei van 1990-2000 Onderzoek in opdracht van Gedeputeerde Staten van de Provincie Fryslacircn en de Kamer van Koophandel Fryslacircn URSI-rapport 305
[2] van der Elst-van der Lans Michelle Piet Rijk (2006) Lokale bedrijvigheid leefbaarheid en sociale vitaliteit in het landelijk gebied van Friesland LEI Den Haag
[3] Provincie Fryslacircn (2007) Sociaal Rapport Fryslacircn 2007
[4] Valentijn Bolhuis (2005) Friese sterkten in economisch perspectief Toekomstvisie op de ruimtelijk-economische ontwikkeling van de provincie Friesland RUG
[5] CBS (2007) Inwoners Randstad verdienen het meest httpwwwcbsnlnlshyNLmenuthemasinkomen-bestedingenpublicatiesartikelenarchief20072007-2240shywmhtm
[6] Meester Wilhelm J amp Pieter H Pellenbarg (2001) Changing regional images Are regional marketing campaigns successful Paper for the 41st European Congress of the Regional Science Association Zagreb 2001
[7] CPB (2006) Reactie op Probleemanalyse Zuiderzeelijn
[8] AD (2008) Toename van zwakke scholen
[9] Verwey Jonker instituut Kinderen in Tel Databoek 2006
[10] Verwey Jonker instituut Kinderen in Tel Databoek 2008
[11] Ministerie van EZ (2007) Koers Noord op weg naar pieken Duurzame groei door omschakeling naar een kenniseconomie
[12] Stelder (2002) Regionaal Economische Verkenningen 2002 Groningen Friesland en Drenthe
[13] Stelder Broersma J van Dijk (2008) Noordelijke Arbeidsmarkt Verkenning 2008
[14] Broersma Lourens en Jouke van Dijk (2006) Het belang van de industrie in het Noorden 1950-2025 Onderzoek in opdracht van de Stichting TxU Noord-Nederland Groningen Faculteit Ruimtelijke Wetenschappen Rijksuniversiteit Groningen URSI-research report nr 316
[15] Provincie Friesland (2002) Nota sociaal-economisch beleid
[16] SCP (2006) Thuis op het platteland Den Haag
[17] EZ (2007) ICT agenda 2008-2011 De gebruiker centraal in de digitale Dienstenmaatschappij Den Haag
[18] WRR (2008) Innovatie Vernieuwd opening in viervoud Amsterdam University Press Den Haag Amsterdam
[19] Provincie Friesland (2007) Koers op Fryslacircn - Het Friese Meren Project 2e fase
[20] ECP (2008) Gaming meer dan een spelletje Den Haag
F R I E S E I C T - I N N O V A T I E A L L I A N T I E 53
[21] Provincie Friesland (2007) Fryske Fiersichten wurkprogram 2009 - 2011
[22] Provincie Friesland (2006) Fryslacircn toeristische topattractie in Nederland van de Provincie Fryslacircn
[23] Ministerie van VWS (2003) Quick Scan Kleine Kernen Den Haag
[24] Ministerie van Economische Zaken (2006) Verslag Innovation Lecture Den Haag
[25] httpstatlinecbsnl
[26] httpeceuropaeueurostat
[27] httpwwwlisanl
[28] ING (2007) Starterscampagne
[29] Vital rural area project activities annex 7
[30] Dialogic (2006) Initiatieven voor het bevorderen van eSkills van de beroepsbevolking in zes Europese landen Utrecht
[31] Rutten amp Koops (2007) Creatieve industrie en informatie- en communicatietechnologie in Noord Nederland Rapport naar aanleiding van de Noordermatch 2007
[32] Henry Chesbrough Open Innovation The new imperative for creating and Profiting from TechnologyHarvard business school Press
F R I E S E I C T - I N N O V A T I E A L L I A N T I E 54
Auteurs
drs Sven Maltha iring Reg Brennenraedts drs Hugo Gillebaard
Contact
Secretariaat Friese ICT-innovatie Alliantie pa Hooghiemstraplein 33-36 3514 AX Utrecht Tel +31 (0)30 215 05 80 Fax +31 (0)30 215 05 95 malthadialogicnl
Concrete resultaten Interactie tussen wal en water draagt bij aan seizoensverlenging doelgroepverbreding en intensivering van bestedingen per watertoerist Bij evenementen zoals de Sneekweek krijgt de Friese economie slechts een korte impuls waar slechts een deel van de omliggende bedrijvigheid van kan profiteren Door de verhoogde interactie tussen wal en water zal de Friese middenstand (horeca jachthavens bootbenodigdheden etc) 5 extra omzet worden gerealiseerd Daarnaast beperkt het hoogseizoen van watertoeristen zich momenteel tot de zomermaanden Door het bieden van extra servicegraad eveneens in voor- en naseizoen en aanvullende informatie (incl virtuele vakantievoorpret) beoogt dit project deze periode te verlengen De verwachte resultaten zijn
bull Weersonafhankelijke uitbreiding toeristenseizoen van gemiddeld twee naar vijf maand per jaar
bull Vergroting uitgaven per toerist per dag met 5 Invoering Sneekweek 2009 en uitbreiding met straal van tien km in 2010
bull vergroting van de structurele werkgelegenheid in het werkingsshygebied met 5 te realiseren in de hightech productie- en dienstensectoren
Samenstelling (Potentieumlle) samenwerkingspartners zijn onder andere ziekenhuizen ondernemersverenigingen kennisinstellingen infrastructuuraanbieders softwareontwikkelaars lokaal MKB gemeenten provincie
F R I E S E I C T - I N N O V A T I E A L L I A N T I E 31
53 Zorg op afstand (ZoA) Pilot lsquohartfalenrsquo
Probleem Zorg op Afstand (dat is preventie diagnose behandeling en monitoring onafhankelijk van tijd en plaats) wordt gezien als deacute oplossing om de enorme discrepantie tussen vraag en aanbod in de zorg (in 2025 kan nog maar 60 van de zorgvraag beantwoord worden) het hoofd te kunnen bieden
De businesscase voor zorg op afstand is echter nog nergens echt gerealiseerd Dit heeft vele oorzaken maar de belangrijkste zijn wel
bull Geen goede integratie met bestaande systemen waardoor Zorg op Afstand naast en niet in plaats van bestaande zorg komt
bull Geen onderlinge samenhang Initiatieven sluiten niet op elkaar aan Patieumlnten en burgers krijgen met meerdere kastjes of systemen te maken en zullen het idee niet adopteren Innovatieve aanbieders krijgen daardoor geen goede afzet
Doelgroep De (Friese) patieumlntburger kan langer zelfstandig wonen ook op het platteland eilanden en weet zich verzekerd van voldoende zorg en veiligheid De pilot richt zich specifiek op hartpatieumlnten
Innovatieve zorgaanbieders Zij willen hun businesscase kunnen realiseren in een goede afzetmarkt
Indirecte doelgroep betreft de leveranciers voor Zorg op Afstand systemen Een gunstige afzetmarkt betekent meer werk en omzet en een beter klimaat om verder te investeren
Daarnaast is de zorgverzekeraar belanghebbend de uiteindelijke belofte van Zorg op Afstand komt dichterbij hogere arbeidsproductiviteit in de zorg meer garantie van voldoende zorg lagere kosten minder zorgen bij de patishyentburger
Doelstelling Bij de ontwikkeling van een generieke architectuur en een dienstverleningsconshycept voor Zorg op Afstand wordt de gebruiker centraal gesteld Indien mogelijk worden de activiteiten van stichting Gerrit verder opgeschaald De zorginfrastructuur en het modulair opschaalbare dienstenconcept moeten zich bewijzen via een aantal concrete pilotprojecten met een harde businesscase De pilot lsquoHartfalenrsquo vormt de eerste testcase De behoefte van de zorgclieumlnt moet bij de ontwikkeling van nieuwe diensten van meet af aan centraal staan Uitgebreid behoefteonderzoek is dan ook bij aanvang noodzakelijk
Een achterliggende doelstelling van ZoA is het opheffen van systeemfalen binnen de zorgketen ZoA vervult een vraaggestuurde brugfunctie tussen burgerpatieumlnt en zorgaanbieder Met behulp van eacuteeacuten kastje wordt monitoring op afstand en communicatie via veilige verbindingen mogelijk Belangrijkste innovatie ligt in een harde businesscase voor innovatieve zorgdiensten met voldoende integratie in de huidige installed base en betrokken partijen
F R I E S E I C T - I N N O V A T I E A L L I A N T I E 32
Toegevoegde Burgerpatieumlnt dichtbij (desgewenst mobiel) ondersteunen met zorg ICT Geeft waarde burgerpatieumlnt meer veiligheid kan langer zelfstandig wonen en doet (langer)
mee in het sociale levenmaatschappij
Bij telemonitoring wordt een hartpatieumlnt eerder uit het ziekenhuis ontslagen en vermindert het polibezoek de mortaliteit en de (her)opnamen Ook de kwaliteit van de zorg verbetert door toename van aantal contactmomenten compleet beeld door patieumlntprofiel multidisciplinaire samenwerking juiste zorgverlener voor hulpvraag sneller de juiste medicatie en besparing van reistijd door virtueel polibezoek Tenslotte leidt de ontwikkeling van de benodigde infrastructuur tot economische spin-off voor het Friese bedrijfsleven Telemonitoring creeumlert tevens faciliteiten voor exploitatie van Friese health check-up diensten met uitstralingseffecten ook buiten de provincie Voor provincie gemeenten verzekeraar (indien in samenhang) biedt ZoA veel potentie voor nieuwe producten aantrekkelijkheid zorgverlening exportproduct evenals werkgelegenheid (Fryslacircn als proeftuin zorg op afstand valley)
Concrete Realiseren van twee of drie concrete projecten waarbij een aantal nieuwe resultaten technologieeumln een definitieve inbedding in de zorgveiligheid hebben gekregen
In de eerste pilot hartfalen wordt een architectuur voor infrastructuur en het dienstverleningsconcept ontwikkeld die ook voor andere projecten bruikbaar zijn De pilot leidt ook tot de invulling van noodzakelijke centrashylegemeenschappelijke onderdelen zoals een zorgnetwerk en een gemeenschappelijke zorg-opvolgcentrale waarmee een open platform voor zorgdienstenaanbieders wordt gerealiseerd De inzet van telemonitoren moet leiden tot toepassing bij 50 van de patieumlnten met hartfalen in Fryslacircn enkele jaren na succesvolle afronding van de pilot Door telemonitoring zijn er 30 minder opnamen nodig van patieumlnten met hartfalen mortaliteit vermindert met 30 en patieumlnten worden gemiddeld twee dagen eerder uit het ziekenhuis ontslagen
Samenstelling (Potentieumlle) samenwerkingspartners zijn onder andere zorgaanbieders zorgverzekeraars aanbieder dienstenplatform provincie kennisinstellingen hardware leveranciers en infrastructuur aanbieders
F R I E S E I C T - I N N O V A T I E A L L I A N T I E 33
54 Qwiek
Probleem Zorgverleners gebruiken steeds vaker de mogelijkheden van het internet om hun (zorg)diensten aan te bieden Zij bouwen daarvoor hun eigen portalen - al dan niet beveiligd - op eigen wijze De samenhang ontbreekt vaak nog Dit levert problemen
bull De patieumlnt is onvoldoende lsquoempoweredrsquo Zij krijgen slechts een deel van de informatie en een deel van de diensten tot hun beschikking Patieumlnten kunnen niet zelf sturen
bull Elk initiatief van zorgverleners moet op zichzelf lsquokrachtigrsquo genoeg zijn om te overleven Er is weinig mogelijkheid tot aanhaken op hergebruiken van of integratie van elkaars diensten en faciliteiten De initiatieven worden moeilijk uitrolbaar en hebben relatief weinig kans van slagen
Om samenhang te creeumlren bestaan ook weer diverse initiatieven zoals portalen van ketenzorg leveranciers WMO loket Foar Elkoar Omkeer 20 (sociale netwerken) zorgdomein pointment websites van zorgverzekeraars Ook deze gaan langs elkaar heen Met alle gevaren van dien eilandvorming het niet aan (kwaliteits)eisen voldoen weinig voortgang door onvoldoende samenhangmassa en niet de minste onzekerheid bij de patieumlnt over betrouwbaarheid (is de informatie juist heb ik alle relevante informatie is zij objectief) van het gebruikte portaal dat bovendien niet vanuit klantpatieumlntperspectief of -behoefte is ingericht
Het probleem heeft geleid tot de GERRIT-challenge uitgevoerd door TNO (als gevolg van het winnen van GERRIT van de telemedicineprijs 2008) TNO kwam met de oplossing van een platform voor het uitwisselen van diensten waarmee de diverse portalen gevoed kunnen worden Dit platform heeft de werknaam Qwiek gekregen
Doelgroep Patieumlntenburgers als gebruikers van (Qwiek)diensten zoals (modules van) de webdokter (zie wwwhzclnl) e-consult (NPCF)
Zorgverleners alsook aanbieders van diensten Op termijn liggen ook andere aanbieders (zoals gemeenten)in het verschiet (gelet op WMO-loket en GGD ten aanzien van preventie en EKD)
Doelstelling Gestreefd wordt naar een oplossing en een voorbeeldproject dat nationale navolging kan krijgen Er is in Nederland nog niet iets vergelijkbaars gerealiseerd Er zijn wel vergelijkbare initiatieven op onderdelen maar er is geen geheel Als het pilotproject in Fryslacircn slaagt kan Qwiek een platform voor heel Nederland worden
Toegevoegde waarde Qwiek is een platform voor ontsluiting van zorgdiensten zodat een persoon zijnhaar eigen diensten kan afnemen om zelf de regie te kunnen nemen over zijnhaar zorg vanuit zijnhaar eigen behoefte Daarnaast biedt dit platform toegang tot andere mogelijk interessante websites voor deze persoon Het platform kan tevens voor aanbieders gebruikt worden om hun eigen portaal te verrijken met diensten van derden of om hun diensten in portalen van derden te hangen
Voordelen voor burger en directe omgeving Het platform maakt het voor een burger gemakkelijker om inzage te krijgen in relevante en betrouwbare medische en logistieke gegevens en om zelf zorgzaken te regelen vanaf een willekeurige plek (met internet) een willekeurig apparaat een willekeurig internetportaal op een willekeurige tijd
F R I E S E I C T - I N N O V A T I E A L L I A N T I E 34
Voordelen voor stakeholders lees zorgverleners Het platform biedt stakeholders de mogelijkheid om versneld een volledig dienstenpallet te kunnen bieden waar men dit individueel niet kan waardoor - een grotere patieumlntenbasis bereikt (en bediend) kan worden - meegelift kan worden met andere innovatieve toepassingen (goed voor imago) - kosten en risicorsquos gedeeld worden - individuele stakeholders zich kunnen profileren met hun eigen dienstverlening en flexibel nieuwe eigen diensten toevoegen
Concrete resultaten bull Diensten op devices van burgers waardoor patieumlntempowerment toe neemt Burgers worden ondersteund bij het zoeken en boeken van zorgverleners en kunnen hun eigen diensten (op basis van eigen behoeften noden) samenstellen op hun (draadloos) device
Voorbeelden van dergelijke diensten
bull Vanuit lsquoherhaalreceptrsquo in webdokter direct online bij verzekeraar dekking nagaan en vervolgens medicijn bij apotheek bestellen
bull Afspraken maken via lsquokijken en vergelijkenrsquo
bull Zelf bloedwaarden doorgeven (combinatieintegratie met Zorg op Afstand)
bull Het vullen van het device met diensten is erg eenvoudig hetgeen een randvoorwaarde is om te komen tot patieumlntgedreven (keten netwerk) zorg
Het Qwiekplatform is opgebouwd Qwiek stapt tussen de portals geeft synergie samenhang en massa geeft de patieumlnt betrouwbare informatie geeft de zorgverlener een extra kanaal om (multidisciplinaire) diensten aan te bieden maakt nieuwe diensten mogelijk bijv zorgcooumlrdinatie speelt in op trends en ontwikkelingen vereist samenwerking openheid is de essentie
Samenstelling (Potentieumlle) samenwerkingspartners zijn onder andere ziekenhuizen zorgdienstenverleners platformaanbieder netwerkaanbieders hard- en softwareleveranciers kennisinstellingen zorgverzekeraars
55 Sport experience Fryslacircn
Probleem De provincie Fryslacircn wordt vaak geassocieerd met sport en vooral Heerenveen heeft een rijke sporthistorie Sportstad Heerenveen zorgt ervoor dat de provincie ook een rijke sporttoekomst zal krijgen De afgelopen jaren zijn rond het stadion het SC Heerenveen de nodige sportieve projecten uitgevoerd Op dit moment bestaat Sportstad Heerenveen uit een sportcentrum (met een zwemcomplex grote sporthal turnhal squashbanen en een dojo) een gezondheidsboulevard een lifestylepassage de CIOS-opleiding van het Friesland College en uiteraard het Abe Lenstra stadion De aandeelhouders van sportstad zijn de gemeente Heerenveen SC Heerenveen en de Friesland Zorgverzekeshyraar
Binnen het concept Sportstad Heerenveen wordt er gewerkt aan de Sport Experience De Sport Experience is een (fysieke) locatie waar je als bezoeker een sportieve ervaring daadwerkelijk kan ondergaan Om het
F R I E S E I C T - I N N O V A T I E A L L I A N T I E 35
een en ander onder de aandacht te brengen en te houden bij het publiek zijn aanzienlijke promotieactiviteiten nodig Hierbij kan ICT een belangrijke rol spelen
De probleemstelling is tweeledig
1 Hoe kan inzicht gekregen worden in toeristenstromen
2 Hoe kunnen potentieumlle klanten via games worden geprikkeld om de Sportexperience te bezoeken
Doelgroep De focus ligt op jongeren in Nederland en daarbuiten
Doelstelling ICT kan als versneller van de Sport Experience dienen omdat je met virtualisatie (online gaming en 3D-simulaties) in de voorfase al aan promotie kunt doen en gebruikerservaringen kunt verzamelen (datamining) Door het koppelen van databases van verschillende Friese (toerischtische) instanties kan beter inzicht worden gekregen in de behoeften en wensen van de bezoekers van de provincie Fryslacircn
Toegevoegde waarde De toegevoegde waarde van de Alliantie ligt in het bijeen brengen van gekwalificeerde personen en hoogwaardige kennis om het project succesvol te realiseren Daarnaast kan de Alliantie zorgen voor extra draagvlak bij financiers Verder kan de Alliantie waarde toevoegen door dit project te linken aan de andere projecten van de Alliantie en op die manier de kracht van kruisbestuiving te benutten
Concrete resultaten Het realiseren van een systeem (1) waarmee de Sportexperience via het web toegankelijk kan worden gemaakt (2) waarin potentieumlle klanten beter in kaart worden gebracht binnen een termijn van twee jaar
De Sportexperience toegankelijk maken via het web kan door middel van simulaties In de ontwerpbouwfase alvast rondkijken (virtualisatie) Maak een game waarmee de speler de ervaring krijgt alsof zelf het sportevenement meemaakt Zorg voor spanning bij de speler Op deze manier krijgen mensen interesse in de Sportexperience en gaan ze deze bezoeken
Er zijn verschillende organisaties die bijhouden welke personen Fryslacircn bezoeken Denk aan Fryslacircn marketing verschillende hotelketens organisaties die zich bezighouden met watersport et cetera Met de bovenstaande webapplicatie kan beter inzicht in de behoeften en wensen van potentieumlle klanten worden vergaard
Samenstelling (Potentieumlle) samenwerkingspartners zijn onder andere organisaties actief in de sportsector onderwijs- en kennisinstellingen softwareleveranciers (gaming en simulatie) hardwareleveranciers en webmarketeers
56 Ketendigitalisering in de jachtbouw
Probleem De jachtbouw kent hoge ontwikkelkosten Deze worden pas terugverdiend bij grote serieproductie In Fryslacircn is de omvang van de productie vaak beperkt Hierdoor zijn de kosten hoog en is het lastig om concurrerend te blijven Door middel van breedbandcommunicatie en een modulaire aanpak kan efficieumlnter geproduceerd worden door een groep van jachtbouwers
Er komen vier databases die allen modulaire standaardonderdelen bevatten Casco aandrijftechniek interieur overige apparatuur De
F R I E S E I C T - I N N O V A T I E A L L I A N T I E 36
unieke combinatie van standaardonderdelen leidt tot een uniek ontwerp met relatief lage kosten Bij het ontwerp van het casco zal 3D-techniek een grote rol spelen Bij de keuze van aandrijftechniek wordt bepaald welke motoren mogelijk zijn en welke consequenties dit heeft voor trillingen en geluid Bij het interieurontwerp zullen 3D-techniek CAM16 en CNC-machines een grote rol spelen
Doelgroep Jachtbouwers en toeleveranciers in de provincie Fryslacircn
Doelstelling Het integraal bijeen brengen van de gehele productieketen en digitale samenwerking van ontwerp tot fabricage realiseren Door toepassing van een totaalconcept wordt de bouw van een duurzaam schip voor de verhuurmarkt gerealiseerd met als doel via de beschreven aanpak de internationale concurrentiepositie van de Friese Jachtbouw te versterken
Toegevoegde waarde ICT is een enabler om de hele keten van jachtbouwers te laten samenwerken De rol van ICT kan door verschillende technologieeumln vorm krijgen zoals een databasesysteem 3D- modellen CADCAM en ERP
Concrete resultaten Er wordt een ndashdoor een topdesigner ontworpen- jacht gebouwd ICT wordt ingezet om het systeem met databases ERP-systemen 3Dshysimulaties op te zetten en te testen
Samenstelling (Potentieumlle) samenwerkingspartners zijn onder andere vijf jachtbouwers leveranciers van hybride aandrijvingen generatoren accursquos dieselmotoren ERP systemen randapparatuur schilderwerken cascorsquos interieurs CNC-bedrijven met 3D-freesfaciliteit ICT-bedrijven Navalshyarchitects en Reality Theatres
57 Platteland kleine kernen
Probleem Steeds meer voorzieningen verdwijnen uit kleine kernen Denk bijvoorbeeld aan postkantoor apotheek banken en gemeentebalies Gemeentelijke herindelingen zijn hier ook deels debet aan Hierdoor neemt de sociale cohesie af en wordt de leefbaarheid in deze kernen steeds minder terwijl in de nabije toekomst het belang van lokale voorzieningen door vergrijzing van de kleine kernen toeneemt Ook verdwijnt hiermee werkgelegenheid en de economische binding van veelal gezinnen en jongeren met het plattelandkleine kernen (ontgroening) Daarnaast verslechtert hierdoor het vestigingsklimaat voor ondernemingen waardoor bedrijven vertrekken en vestiging van nieuwe bedrijvigheid uitblijft met daaruit voortvloeiende negatieve gevolgen voor de werkgelegenheid Versterking van het plattelandkleine kernen kent dan ook twee componenten Enerzijds versterking van de sociale cohesie en anderzijds de versterking van economische binding (van burgers en bedrijven) en vitaliteit van het platteland
Nieuwe technieken kunnen dorpen leefbaar houden Aansluiten bij de behoefte van inwoners van het platteland is een voorwaarde voor succes van voorzieningen (fysiek en virtueel) Alleen voorzieningen die gedragen worden door gebruikers kunnen op termijn zonder subsidie (zelfdragend)
16 Computer Aided Manufacturing (CAM) het fabriceren van producten met behulp van een computer
Computer Aided Manufacturing (CAD) computergesteund ontwerpen
Enterprise Resource Planning (ERP) softwarepakket ter ondersteuning van bedrijfsprocessen
F R I E S E I C T - I N N O V A T I E A L L I A N T I E 37
voortbestaan Voor de specifieke invulling van het thema platteshylandkleine kernen is het dan ook noodzakelijk om dmv een behoeftescan de daadwerkelijke gebruikersvraag op het platteland in kaart te brengen Vooralsnog zijn veel initiatieven in dit veld te versnipperd en te veel gericht op enkele specifieke toepassingen Wat nodig is is een totaalconcept (sterk vraaggestuurd) dat bij de doelgroep nieuwe economische en maatschappelijk activiteiten losmaakt
Doelgroep Bewoners (en bedrijven) van de kleinere kernen in Fryslacircn In het bijzonder MKB-bedrijven 13-18 jarigen (werkende) ouders en ouderen (niet werkenden)
Doelstelling In een dorpskern (bijvoorbeeld Dantumadeel) wordt een pilot opgestart met als doel om een dorpshuis nieuwe stijl te realiseren Door toepassing van een totaalconcept voor plattelandsontwikkeling wordt onder andere een bijdrage geleverd aan de verbetering van de sociale cohesie digitale voorzieningen en de werkgelegenheid onder jongeren Sociale cohesie en economische binding dienen bij een dergelijke scan centraal te staan
De sociale cohesie kan op verschillende manieren versterkt worden Wanneer voorzieningen op gebied van wonen leven (sociaal dorpsleven en ndashcultuur) en zorg ontwikkeld worden die aansluiten bij de behoefte van de bewoners van en in de omgeving van de plattelandskern kunnen oa ouderen langer zelfstandig blijven wonen Bovendien maken een (toekomstig) excellent dienstenaanbod evenals rust en ruimte het ook voor mensen uit andere delen van Nederland aantrekkelijk om zich op het Friese platteland te vestigen
Digitale voorzieningen op het gebied van digitaal onderwijs (primair en voortgezet) zijn een mogelijkheid om zowel de sociale cohesie met betrekking tot jongeren als de economische vitaliteit van het platteland te versterken Onderwijs biedt jongeren immers kansen op de arbeidsmarkt Ook bieden digitale (onderwijs)voorzieningen kansen om deze buiten de provincie Fryslacircn te vermarkten Met name voor het MKB zijn toepassingen om de e-vaardigheden te vergroten kansrijk17
Voorzieningen die de economische binding met het plattelandkleine kernen versterken maken het voor jongeren gezinnen en werkende ouderen aantrekkelijk om op het platteland te (blijven) wonen Een van de mogelijkheden om de economische binding te versterken is de ontwikkeling van toepassingen die leiden tot het ontstaan van nieuwe vormen van dienstverlening en werkgelegenheid
Een mogelijk succesvol traject is de ontwikkeling van hoogwaardige en complexe telewerktoepassingen die niet afhankelijk zijn van een standplaats Dergelijke voorzieningen maken het ook voor huidige randstadinwoners aantrekkelijk om zich op het Friese platteland te vestigen en te blijven werken in de randstad
Ook biedt de inzet van microkredietverlening kansen voor innovatie in het Friese MKB (vakmanschap) en naar succesvol voorbeeld van Koninklijke Tichelaar uit Makkum dit buiten de regio te vermarkten
Tenslotte dient benadrukt te worden dat innovatieve vermarktbare voorzieningen die door Friese partijen zijn ontwikkeld economische spinshyoff voor het Friese bedrijfsleven genereren
17 Bron Initiatieven voor het bevorderen van eSkills van de beroepsbevolking in zes Europese landen Dialogic 2006
38 F R I E S E I C T - I N N O V A T I E A L L I A N T I E
Toegevoegde waarde Een belangrijk kenmerk van ICT-toepassingen is de mogelijkheid van opschaling Eenmaal ontwikkelde toepassingen kunnen zonder aanzienlijke kosten verder vermarkt worden Insteek van het pilotproject dient dan ook het selecteren van toepassingen te zijn die aantrekkelijk zijn voor een brede doelgroep in en buiten de provincie Fryslacircn
Online zorg (ouderen en gezinnen) domotica en sociaal-culturele voorzieningen die huidige inwoners aan het platteland bindt eacuten voor inwoners van buiten Fryslacircn aantrekkelijk is om zich op het Friese platteland te vestigen
Digitale voorzieningen die zowel de sociale cohesie als economische binding versterken eacuten buiten Fryslacircn vermarkt kunnen worden
Telewerk-toepassingen waarvan bedrijven uit andere delen van Nederland gebruik kunnen maken eacuten het voor randstedelingen aantrekkelijk maakt zich te vestigen op het Friese platteland
Concrete resultaten Einddoel van het project is de inrichting van fysieke loketten (dorpshuizen) dichtbij de burger In deze dorpshuizen komen de fysieke en virtuele component samen De dorpshuizen brengen de voorzieningen en daarmee de sociale cohesie en ondernemerschap daadwerkelijk terug in de kleine kernen Het vormt een concentratiepunt voor uiteenlopende fysieke en virtuele diensten op het vlak van gezondheid onderwijs ondernemerschap cultuur en sport
Op basis van de behoeftescan en de aansluiting bij het Vital Rural Area- project wordt een totaalconcept met daarin een aantal ICT-toepassingen en daaraan en omheen gerelateerde diensten en voorzieningen geselecteerd voor een pilotproject Hiervoor dient een businessplan opgesteld te worden met monitoring go-no go beslissingen en opschalingsmogelijkheden Uiteindelijk dient de pilot te resulteren in de ontwikkeling van toepassingen die de sociale cohesie en economische vitaliteit versterken eacuten onderscheidend zelfdragend en opschaalbaar zijn
Samenstelling (Potentieumlle) samenwerkingspartners zijn onder andere banken verzekeraars (huis)artsen thuiszorginstellingen verenigingen woningbouwcorporaties gemeenten postkantoren onderwijsinstellingen KvK belastingdienst bibliotheken jongerenwerk bedrijven en MKB Noord
F R I E S E I C T - I N N O V A T I E A L L I A N T I E 39
6 Organisatie
61 Rol van de Alliantie
De Friese ICT-innovatie Alliantie heeft de rol van stimulator versneller versterker en makelaar op zich genomen om de beste krachten vanuit de maatschappij en economie in de provincie Fryslacircn te bundelen om pilotprojecten te starten en te komen tot zelfdragende innovatieprojecten die de economische en maatschappelijke ontwikkeling in Fryslacircn sterk stimuleren Naast de hiervoor genoemde rollen is de Alliantie in het algemeen - en de Kerngroep in het bijzonder - vooral een realist en vertaler van vraag naar oplossing De Alliantie werkt aan het opstarten van een zes pilotprojecten in nauwe samenwerking met andere stakeholders maar is geen eigenaar van de projecten
De Kerngroep bestaat uit zes leden die op persoonlijke titel en zonder last of ruggespraak hun visie inbrengen zich sterk maken voor het opzetten van de projecten en toezien op uitvoering daarvan De Kerngroep is vooralsnog geiumlnstalleerd tot en met 31 december 2010 De leden van de Kerngroep zijn
bull Profdrir LP Ligthart (voorzitter) TU Delft
bull R Feenstra RI MBA De Friesland Zorgverzekeraar
bull Drir PA Gielen TCNN
bull Drs FA Pronk Rabobank Heerenveen
bull Drs WR Reek MCM Gemeente Sneek
bull Drs J Wester TNO-ICT
Dialogic Next Step en in het bijzonder drs SR Maltha ir ing RMF Brennenraedts en drs H Gillebaard ondersteunen de Alliantie met de voorbereiding van bijeenkomsten verrichten onderzoek waar nodig en begeleiden de uitvoering van projecten
62 Taakstelling per onderdeel van de Alliantie
Raad van Advies
De Alliantie zal een Raad van Advies kennen die uit drie tot vier personen zal bestaan en momenteel nog te formeren is De leden zijn bestuurders van statuur die politiek zeer goed ingevoerd zijn zowel op provinciaal als landelijk niveau De Raad van Advies geeft allereerst steun aan de beoogde initiatieven en draagt dit ook publiekelijk uit Daarnaast zal zij vooral een klankbord- en ambassadeursfunctie gaan vervullen om de ambities van de Alliantie te helpen realiseren Hiervoor zal zonodig onafhankelijke bestuurlijke druk georganiseerd worden De Raad van Advies biedt de Alliantie toegang tot diverse relevante netwerken en is thuis in de financieringsmogelijkheden voor de beoogde innovatieprojecshyten Verder dient de Raad van Advies zelfstandig initiatief te nemen om de activiteiten van de Alliantie ook op andere nationale of internationale agendarsquos geplaatst te krijgen De Raad van Advies zal enkele malen per jaar bijeenkomen en afstemmen met de Kerngroep
F R I E S E I C T - I N N O V A T I E A L L I A N T I E 41
Kerngroep
De Kerngroep is in een eerste fase gestart met een visieontwikkeling en heeft dit vertaald in de onderliggende Roadmap De Kerngroep dient haar visie en plannen in bij de Gedeputeerde Staten van Fryslacircn Na goedkeuring door GS heeft de Kerngroep de komende twee jaar als taak de Alliantie en in het bijzonder de projectgroepen aan te sturen en te adviseren bij de uitvoering In eerste instantie fungeert de Kerngroep vooral als werkvoorbereider Daarna ziet de Kerngroep toe op de uitvoering van afzonderlijke projecten conform de geformuleerde visie en opgestelde criteria via driemaandelijkse monitoring Begin 2010 neemt de Kerngroep per project een mid-term gono-go beslissing Zonodig worden projecten daarna bijgestuurd of zelfs stopgezet Na 2010 zullen de projecten zelfstandig verder dienen te gaan en vallen vanaf dat moment buiten de regie van de Alliantie
Projectgroepen
De Alliantie zelf krijgt vooral gestalte middels een vijftal projectgroepen (a) Draadloze Friese meren (b) Zorg (c) Sport Experience (d) Jachtbouw en (e) Kleine kernen Deze projectgroepen bestaan uit private enof publieke deelnemers afhankelijk van het project De projecten komen onder leiding van een nader te benoemen projectleider De aangestelde projectleider stemt af met een afgevaardigde van de provincie Fryslacircn en contactpersonen uit de Kerngroep zoals beschreven in deze Roadmap Op korte termijn zal er gestart worden met de verdere samenstelling van de projectgroepen conform de voorstellen in de afzonderlijk roadmaps
lsquoVerticalersquo activiteiten
Daarnaast zijn er drie lsquoverticalersquo projectactiviteiten die op alle projectgroepen van toepassing zijn namelijk onderwijsvernieuwing kennisborging en promotie en communicatie In alle vijf projectgroepen spelen deze aandachtsgebieden een belangrijke rol In het bijzonder voor het onderwijs geldt dat wij vanuit elke projectgroep spin-off effecten en digitale toepassingen verwachten die voor onderwijsdoeleinden ingezet kunnen worden Daarmee kan onderwijs een belangrijke integrale en verbindende functie vervullen tussen de projectengroepen onderling alsook een belangrijke rol spelen in de kennisborshyging Voor promotie en communicatie geldt hetzelfde De Kerngroep is in eerste instantie verantwoordelijk voor de lsquohorizontalersquo activiteiten
De Friese ICT-innovatie Alliantie kent de volgende organisatiestructuur
F R I E S E I C T - I N N O V A T I E A L L I A N T I E 42
ONDERWIJSVERNIEUWING
PROMOTIE EN
COMMUNICATIE
KENNNISBORGING
Raad van Advies Taak klankbord en ambassadeursfunctie
KerngroepTaak Advisering en aansturing Alliantie Opstellen Roadmap
toezien op uitvoering en monitoring
Friese ICT innovatie-alliantie Taak Uitvoering Roadmap in projectgroepen
Resultaat Minimaal eacuteeacuten project per projectgroep geschikt voor opschaling en zelfstandige continuering na 2 jaar
Projectgroep Draadloze meren
Projectgroep Sport Experience
Projectgroep Zorg
Projectgroep Jachtenbouw
Projectgroep Kleine kernen
Figuur 9 Organisatiestructuur van de Friese ICT-innovatie Alliantie
43F R I E S E I C T - I N N O V A T I E A L L I A N T I E
F R I E S E I C T - I N N O V A T I E A L L I A N T I E 44
7 Ter afsluiting In deze Roadmap voor ICT-innovatie in Fryslacircn heeft de Kerngroep haar visie neergelegd en haar plannen voor innovatieve pilotprojecten geformuleerd Duidelijk mag zijn dat de Alliantie een krachtige ambitie heeft die nu in concrete acties en plannen moeten worden vertaald Hiervoor is het noodzakelijk de komende maanden een plan van aanpak en een concreet en gedragen businessplan per project uit te werken In totaal kennen de beoogde projecten een financieringsbehoefte van circa twaalf miljoen euro Hiervoor zal een beroep gedaan worden op bijdragen vanuit (1) het bedrijfsleven (2) de provincie Fryslacircn en (3) overige partijen waaronder gemeenten stimulerings- en innovatiefondsen nationale overheid en Europese regelingen De Kerngroep ziet als uitgangspunt voor financiering van de projecten de volgende verdeling voor iedere twee euro aan geld van derden draagt de provincie eacuteeacuten euro bij (33) wat in de wandelgangen ook wel de Galema-norm wordt genoemd
De Kerngroep is verheugd haar visie in deze Roadmap te mogen aanbieden aan Gedeputeerde Staten van Fryslacircn en verzoekt om concrete ondersteuning voor uitvoering van de voorgenomen projecten Naast de gewenste co-financiering zoals hiervoor beschreven bestaat concreet behoefte aan financieumlle ondersteuning van de opstartfase (eerste drie tot zes maanden) Per project is circa euro 50000- euro nodig om de businesscases volledig te kunnen uitwerken en alle noodzakelijke projectvoorbereidingen te treffen (seed money) Hiervoor doen wij eveneens een beroep op Gedeputeerde Staten van Fryslacircn om de Alliantie voor de helft in deze kosten tegemoet te komen In deze voorfase is het weinig realistisch om uit het bedrijfsleven en vanuit andere instellingen volledige voorfinanciering te verwachten Wel zal in grote mate een beroep worden gedaan op zo veel mogelijk kostenloze medewerking van de stakeholders om in deze voorfase de noodzakelijke voorbereidingen te treffen
De visie van de Kerngroep heeft geresulteerd in serieuze plannen om in een multishystakeholder omgeving economie en samenleving in Fryslacircn een impuls te geven via ICT-innovatie Deze serieuze plannen waarvoor reeds veel commitment in het veld is uitgesproken vragen nu om serieuze ondersteuning De vraagstukken en behoeften van burgers en gebruikers in Fryslacircn staan daarbij centraal en ons motto luidt drsquor op en drsquor over
F R I E S E I C T - I N N O V A T I E A L L I A N T I E 45
Bijlage 1 SWOT-analyse
Sterkten Wat is de kracht van Fryslacircn
Een kenmerkende sterkte van Fryslacircn is eenvoudig te observeren Fryslacircn beschikt over veel ruimte zeker in vergelijk met de Randstad Daarbij komt dat de afstand tussen de Randstad en Fryslacircn relatief beperkt is De ruimte die Fryslacircn biedt maakt het mogelijk om er kwalitatief hoogwaardig te recreeumlren en te wonen Fryslacircn heeft veel mogelijkheden hiertoe die bovendien van hoge kwaliteit zijn Het toerisme in Fryslacircn drijft grofweg op drie pijlers watersport de rust van de Waddeneilanden en de cultuur van een aantal steden en dorpen (waaronder de ldquoElf Stedenrdquo)
In de Friese economie neemt de agrarische sector traditioneel een grote rol in Tegenwoordig is deze rol kleiner dan vroeger maar het is nog steeds een relatief omvangrijke sector Bovendien heeft de Friese landbouw de laatste decennia haar processen sterk verbeterd De productiviteit van deze sector is ndash zelfs vanuit een Nederlands perspectief - zeer hoog De sterke agrarische sector heeft mede geleid tot ontwikkeling van een florerende foodsector Het aandeel van de dienstensector ligt in Fryslacircn traditioneel onder het Nederlandse gemiddelde Hoewel dit nog steeds het geval is is deze sector vanaf circa 1995 een flinke inhaalslag aan het maken Binnen de dienstensector in Fryslacircn heeft vooral financieumlle dienstverlening een relatief groot aandeel Andere gebieden waarin Fryslacircn sterk is zijn de metaal- en elektrosector en watertechnoshylogie
Fryslacircn en de Friezen kennen een sterke identiteit Ze hebben een eigen taal volkslied en vlag en onderscheiden zich hiermee van de rest van Nederland Hierdoor bestaat er een grote sociale cohesie Dit speelt met name in de dorpen een grote rol in het dagelijkse leven
Zwakten Wat zijn de beperkingen in Fryslacircn
Fryslacircn is opgebouwd uit 417 kernen waarvan 344 kernen uit minder dan 1500 inwoners bestaan Er is dus een lage mate van verstedelijking waardoor positieve agglomeratieshyeffecten uitblijven Veel van deze kleine kernen hebben te maken met een laag en dalend voorzieningenniveau Denk hierbij aan het verdwijnen van postkantoren scholen supermarkten et cetera Dit is duidelijk de negatieve keerzijde van de ruimtelijke structuur van Fryslacircn
Fryslacircn is de provincie die voorop loopt met vergrijzing Nergens in Nederland zijn er zo weinig jongeren In combinatie met een lage arbeidsparticipatie van ouderen en vrouwen heeft dit een negatief effect op de economie Overigens neemt de arbeidsparticipatie vooral van vrouwen de laatste jaren wel sterk toe
Er zijn in Fryslacircn weinig grote industrieeumln en het MKB heeft een groot aandeel in de werkgelegenheid Dit zou een van de oorzaken kunnen zijn van de lage RampD-inspanningen in de provincie Het wordt ook als oorzaak genoemd van de lagere arbeidsproductiviteit maar het is niet duidelijk of dat geheel terecht is In de samenstelling van de werkgelegenshyheid valt op dat de quartaire sector (zorg onderwijs overheid et cetera) sterk oververtegenwoordigd is Het aandeel van bedrijven dat producten en diensten afzet buiten de provincie (stuwende bedrijvigheid) is relatief beperkt
F R I E S E I C T - I N N O V A T I E A L L I A N T I E 46
Verschillende bronnen refereren aan de lage kwaliteit van het onderwijs in Fryslacircn Hierbij speelt het ontbreken van een universiteit een rol Door de afwezigheid van een universiteit behouden Vwo-leerlingen minder binding met Fryslacircn Hoger opgeleiden trekken hierdoor weg naar omliggende regiorsquos en de stroom hoger opgeleiden naar Fryslacircn is vrij beperkt Het gevolg is een braindrain Opvallend is het lage gemiddelde niveau van de leerlingen die de basisschool verlaten Er is geen overeenstemming over de oorzaak hiervan Een ander opvallend element is de aanwezigheid van achterstandswijken in Fryslacircn Hoewel dit vaak als een probleem van grote steden wordt gezien kampen ook veel dorpen en steden in (vooral Noord-)Fryslacircn met deze problematiek
Kansen Welke mogelijkheden biedt de omgeving
In Nederland neemt het aandeel 65-plussers van de totale bevolking toe Deze bevolkingsgroep geeft meer geld uit aan recreatie en aan zorg Een deel kiest zelfs voor het verhuizen naar een prettigere omgeving en gaan hoogwaardiger wonen Fryslacircn kan profiteren van deze demografische ontwikkeling door voorzieningen te treffen voor deze groep Hierbij zou ze zich kunnen profileren als het lsquoFlorida van het Noordenrsquo Door koploper te zijn met woon-zorgconcepten kan er een nieuwe markt ontstaan Doordat leeftijdssamenstelling van de groep vakantiegangers verandert zal er ander type vraag naar voorzieningen en activiteiten ontstaan Ook hierop kan worden ingespeeld Ook zorgtoerisme kan interessante mogelijkheden bieden voor Fryslacircn
Fryslacircn zou extra middelen kunnen aantrekken door aanspraak te maken op verschillende (Europese) fondsen Doordat Fryslacircn door sommige beleidsorganen wordt gezien als een achterstandsgebied komt men in aanmerking voor specifieke fondsen Maar er zijn ook generieke (Europese) fondsen waarop aanspraak gemaakt kan worden
Waar Fryslacircn beperkt profiteert van positieve agglomeratie-effecten beginnen sommige delen van de Randstad negatieve agglomeratie-effecten te ervaren zoals hoge grondprijzen verkeerscongestie en verpaupering van wijken Indien Fryslacircn goed digitaal ontsloten is kan het voor sommige organisaties interessant zijn om naar Fryslacircn te verhuizen
Groeiende aandacht voor (duurzame) energie en watertechnologie kan voor Fryslacircn kansen bieden De ruimtelijke structuur biedt bijvoorbeeld mogelijkheden voor het opwekken van zonne-energie of biomassa Ook het (zoute en zoete) water biedt hiertoe mogelijkheden De kennis die Fryslacircn heeft op het gebied van watertechnologie kan in de toekomst misschien in een bredere markt worden toegepast
De stijgende voedselprijzen zullen voor Fryslacircn grosso modo een positief effect hebben Zowel de agro- als de foodsector die een groot gedeelte van de stuwende bedrijvigheid vertegenwoordigen kunnen hier van profiteren
Bedreigingen Hoe kan de omgeving Fryslacircn schaden
De beperkte stuwende bedrijvigheid maakt Fryslacircn afhankelijk van andere inkomstenstroshymen uit Nederland Denk hierbij aan inkomsten uit sociale verzekeringen uitkeringen maar ook inkomsten uit de zorg Verandering in nationaal beleid kunnen hierdoor grote consequenties hebben voor de Friese economie en samenleving Ook inkomsten uit de landbouwsubsidies van de EU maken Fryslacircn kwetsbaar De Europese Unie reserveert jaarlijks bijna de helft van haar begroting voor het Gemeenschappelijk Landbouwbeleid Onder andere door de toetreding van nieuwe EU lidstaten kunnen deze middelen onder druk komen te staan
F R I E S E I C T - I N N O V A T I E A L L I A N T I E 47
Een andere bedreiging is de filiaaleconomie Veel bedrijfsvestigingen vooral in de zakelijke dienstverlening zijn nevenvestigingen De hoofdkantoren zitten veelal in de Randstad Deze locaties zijn hierdoor voor een groot deel afhankelijk van beslissingen die op andere plaatsen worden genomen
De internationalisering van de economie zorgt voor extra concurrentiedruk Vooral de lageropgeleiden ervaren een steeds grotere druk uit lagelonenlanden Omdat Fryslacircn relatief weinig hoogopgeleiden kent kunnen de negatieve consequenties van globalisering groter zijn dan in andere delen van ons land
F R I E S E I C T - I N N O V A T I E A L L I A N T I E 48
Bijlage 2 Additionele kerncijfers
Onderwijs
Fryslacircn heeft geen universiteit Het aantal studenten dat in Fryslacircn woont en een mastershydiploma ontvangt is zeer laag circa 200 per jaar Wel kent Fryslacircn enkele HBO-instellingen Toch is het aantal studenten dat een bachelorgraad ontvangt relatief beperkt vergeleken met andere provincies18
Geslaagden HBO Bachelor (naar woonplaats student)
0
2000
4000
6000
8000
10000
12000
14000
2000 2001 2002 2003 2004 2005
Groningen
Friesland
Drenthe
Overijssel
Flevoland
Gelderland
Utrecht
Noord‐Holland
Zuid‐Holland
Zeeland
Noord‐Brabant
Limburg
Figuur 10 Ontwikkeling van het aantal HBO Bachelor afgestudeerden in de Nederlandse provincies
Het aantal banen in het onderwijs is in Fryslacircn relatief hoog Dit is opmerkelijk gezien het ontbreken van een universiteit19
18 CBS ndash Statline [25]
19 LISA - bewerkt door Dialogic [27]
F R I E S E I C T - I N N O V A T I E A L L I A N T I E 49
Relatief aantal banen (Onderwijs)
50
55
60
65
70
75
80
85
90
2003
2004
2005
2006
2007
Groningen
Friesland
Drenthe
Overijssel
Gelderland
Flevoland
Utrecht
Noord‐Holland
Zuid‐Holland
Zeeland
Noord‐Brabant
Limburg
Figuur 11 Ontwikkeling van het relatief aantal banen in het onderwijs in de Nederlandse provincies
Zorg
Een manier om de omvang van de zorgsector te bepalen is het aantal ziekenhuisbedden In Fryslacircn zijn er relatief weinig bedden per inwoner ten opzichte van andere provincies Gezien de hoge mate van vergrijzing is dit opmerkelijk20
Hospital beds per million inhabitants
0
100
200
300
400
500
600
700
800
1993
1994
1995
1996
1997
1998
1999
2000
2001
2002
Groningen
Friesland
Drenthe
Overijssel
Gelderland
Flevoland
Utrecht
Noord‐Holland
Zuid‐Holland
Zeeland
Noord‐Brabant
Limburg
Figuur 12 Ontwikkeling van het aantal ziekenhuisbedden in de Nederlandse provincies
Een andere indicator van de relatieve omvang van de zorgsector is het relatief aantal banen Hier valt vooral op dat zich in 2006 een flinke daling voordeed21
20 European Commission - Eurostat [26] 21 LISA - bewerkt door Dialogic [27]
F R I E S E I C T - I N N O V A T I E A L L I A N T I E 50
Relatief aantal banen (Zorg)
120
130
140
150
160
170
180
190
2003
2004
2005
2006
2007
Groningen
Friesland
Drenthe
Overijssel
Gelderland
Flevoland
Utrecht
Noord‐Holland
Zuid‐Holland
Zeeland
Noord‐Brabant
Limburg
Figuur 13 Ontwikkeling van het relatief aantal banen in de zorg in de Nederlandse provincie
F R I E S E I C T - I N N O V A T I E A L L I A N T I E 51
Figuur 14 Overzicht van de relevante ICT Projecten in Fryslacircn
F R I E S E I C T - I N N O V A T I E A L L I A N T I E
Zo
rg
Zorg
Net
Frie
slan
d (
SG
)
Car
dio
logie
net
wer
k Fr
iesl
and
(MCL
NSD
)H
uis
van
het
Hed
en (
GEEF)
Tel
econfe
renci
ng v
ia Z
NF
(SG
)
Tel
econsu
ltat
ie A
mel
and (
CI
ZTS)
Virtu
eel bez
oek
uur
(ZTS
ZSA)
Virtu
ele
Thuis
zorg
(PF
KN
TH
FL)
Pasa
na
(Nijfinst
er)
Thuis
zorg
het
Fries
e La
nd
(N
ijfinst
er)
Sm
art
Car
ing C
om
munitie
s(D
T2015
Nijfinst
er)
O
TTO
(RIF
)
Ket
enZorg
Frie
slan
d
EPD
sch
akel
punt
OZIS
(SG
)
Sm
art
Car
ing C
om
munitie
s(D
T2015)
Ske
wie
l Try
nw
alden
Van
A n
aar
B(e
ter)
pap
ierloos
(SG
)Virtu
ele
HAP
Frie
slan
d (
SG
)
Web
dokt
er (
HZL)
Leer
-Zorg
port
al (
PF
MCL
TFW
G
GZ
RF)
Zorg
Dom
ein F
ries
land
Support
Fry
slan
JGZ p
lus
ouder
port
aal (T
FW)
Zorg
Net
Frie
slan
d p
ort
al (
SG
)
Dig
itaa
l Thuis
hote
l (P
F)
Foar
Elk
oar
(VFG
CIZ
ZF
FZ
en
ZKF )
Een
duid
ig p
atieuml
ntp
ort
aal (S
G)
Toer
ism
e m
et z
org
Zorg
Innova
tie
Foru
m
N
twurk
Fries
land
On
derw
ijs
Ser
ious
gam
es f
acto
ry (
NH
L)
Kla
sseg
las
(KN
)
Wad
den
cam
pus
(KN
RFP
)
Wad
den
cam
pus
(KN
RFP
)
Vid
eoco
nfe
renci
ng B
oger
man
(SB)
Frie
slan
d L
eern
etw
erk
(NH
L)
Inte
rnet
acad
emie
(N
HL)
Ener
gie
k (K
N
RFP
)
EdyF
rysk
(PF
)
Did
icla
ss (
NH
L)
Onlin
e lo
ket
Frys
lan (
PF)
Tom
ke (
Afucirc
k en
Bib
lioth
eeks
ervi
ce F
r ysl
an)
Vee
nques
t (N
HL)
Inte
rnet
acad
emie
(N
HL)
N
twurk
Fries
land
Overh
eid
ISZF
(ISZF)
NO
FA (
NO
FA)
Kle
ine k
ern
en
IPTV
Gam
enat
ions
(PF
KN
)
Doar
psb
acircn (
SD
)
Vital
Rura
l Are
a (N
ijfinst
er
NO
FA
RFP
TH
FL
KN
)Fr
oek
sTV (
FR-I
X
IV)
Virtu
ele
loke
tten
(KN
)
NO
FA (
NO
FA)
Vital
Rura
l Are
a (N
ijfinst
er
NO
FA
RFP
TH
FL
KN
)
Kij o
p I
T s
poor
(PF)
Doar
psb
acircn (
SD
)
Onts
luitin
g d
orp
sarc
hie
ven
(SD
W)
Am
bula
nte
han
del
(KN
N
BL
D
oar
psb
an)
N
twurk
Fries
land
MK
B
To
eri
sme
Gam
efes
tiva
l ldquoG
-Am
elan
drdquo
(NH
LG
ame
Val
ley
PF
en K
N)
3D
Vis
ual
isat
ies
(NH
L G
L P
F)
Frys
lacircn G
ames
(PF
)
Sucircke
rei (P
V
AN
WB
GD
LP
P)
Frys
lacircn R
ing (
PF)
Inte
ract
ieve
hots
pots
(KN
)
Nat
uurw
ebca
m (
VVV A
mel
and)
Bre
edst
rate
n (
NO
FCO
M)
ND
IV (
Syn
tens)
NO
FCO
M (
NO
FA
MKB N
OO
RD
Eal
a Fr
ya F
rese
na
(II
I)
KN
RFP
en O
NO
F)
Fiet
sroute
pla
nner
(FB
)
E-T
sjer
ke (
PF)
Toer
istisc
he
E-b
usi
nes
s (P
F)
Mobik
om
(PF
SVD
et
c)
Toer
ism
e m
et z
org
Zorg
eloos
Frys
lacircn (
PF)
Dig
ital
e w
ater
psp
ort
pas
(PF
)
Eile
en
N
twurk
Fries
land
Bijlage 3 Overzicht relevante ICT Projecten in Fryslacircn
Gam
ing
Bre
ed
ban
d
Beeld
com
shym
un
icati
e
Kete
nd
igit
alshy
iseri
ng
Inte
rnett
oeshy
pass
ing
po
rtal
Mob
iele
to
ep
ass
ing
en
Ove
rig (
wet
ensc
hap
pel
ijke
) in
itia
tiev
en
Frie
se S
olla
rchal
lenge
Blu
e Ener
gy
(WETSU
S)
52
Literatuur [1] RUG (2003) Arbeidsproductiviteit in Fryslacircn Een analyse van het niveau en de groei van 1990-2000 Onderzoek in opdracht van Gedeputeerde Staten van de Provincie Fryslacircn en de Kamer van Koophandel Fryslacircn URSI-rapport 305
[2] van der Elst-van der Lans Michelle Piet Rijk (2006) Lokale bedrijvigheid leefbaarheid en sociale vitaliteit in het landelijk gebied van Friesland LEI Den Haag
[3] Provincie Fryslacircn (2007) Sociaal Rapport Fryslacircn 2007
[4] Valentijn Bolhuis (2005) Friese sterkten in economisch perspectief Toekomstvisie op de ruimtelijk-economische ontwikkeling van de provincie Friesland RUG
[5] CBS (2007) Inwoners Randstad verdienen het meest httpwwwcbsnlnlshyNLmenuthemasinkomen-bestedingenpublicatiesartikelenarchief20072007-2240shywmhtm
[6] Meester Wilhelm J amp Pieter H Pellenbarg (2001) Changing regional images Are regional marketing campaigns successful Paper for the 41st European Congress of the Regional Science Association Zagreb 2001
[7] CPB (2006) Reactie op Probleemanalyse Zuiderzeelijn
[8] AD (2008) Toename van zwakke scholen
[9] Verwey Jonker instituut Kinderen in Tel Databoek 2006
[10] Verwey Jonker instituut Kinderen in Tel Databoek 2008
[11] Ministerie van EZ (2007) Koers Noord op weg naar pieken Duurzame groei door omschakeling naar een kenniseconomie
[12] Stelder (2002) Regionaal Economische Verkenningen 2002 Groningen Friesland en Drenthe
[13] Stelder Broersma J van Dijk (2008) Noordelijke Arbeidsmarkt Verkenning 2008
[14] Broersma Lourens en Jouke van Dijk (2006) Het belang van de industrie in het Noorden 1950-2025 Onderzoek in opdracht van de Stichting TxU Noord-Nederland Groningen Faculteit Ruimtelijke Wetenschappen Rijksuniversiteit Groningen URSI-research report nr 316
[15] Provincie Friesland (2002) Nota sociaal-economisch beleid
[16] SCP (2006) Thuis op het platteland Den Haag
[17] EZ (2007) ICT agenda 2008-2011 De gebruiker centraal in de digitale Dienstenmaatschappij Den Haag
[18] WRR (2008) Innovatie Vernieuwd opening in viervoud Amsterdam University Press Den Haag Amsterdam
[19] Provincie Friesland (2007) Koers op Fryslacircn - Het Friese Meren Project 2e fase
[20] ECP (2008) Gaming meer dan een spelletje Den Haag
F R I E S E I C T - I N N O V A T I E A L L I A N T I E 53
[21] Provincie Friesland (2007) Fryske Fiersichten wurkprogram 2009 - 2011
[22] Provincie Friesland (2006) Fryslacircn toeristische topattractie in Nederland van de Provincie Fryslacircn
[23] Ministerie van VWS (2003) Quick Scan Kleine Kernen Den Haag
[24] Ministerie van Economische Zaken (2006) Verslag Innovation Lecture Den Haag
[25] httpstatlinecbsnl
[26] httpeceuropaeueurostat
[27] httpwwwlisanl
[28] ING (2007) Starterscampagne
[29] Vital rural area project activities annex 7
[30] Dialogic (2006) Initiatieven voor het bevorderen van eSkills van de beroepsbevolking in zes Europese landen Utrecht
[31] Rutten amp Koops (2007) Creatieve industrie en informatie- en communicatietechnologie in Noord Nederland Rapport naar aanleiding van de Noordermatch 2007
[32] Henry Chesbrough Open Innovation The new imperative for creating and Profiting from TechnologyHarvard business school Press
F R I E S E I C T - I N N O V A T I E A L L I A N T I E 54
Auteurs
drs Sven Maltha iring Reg Brennenraedts drs Hugo Gillebaard
Contact
Secretariaat Friese ICT-innovatie Alliantie pa Hooghiemstraplein 33-36 3514 AX Utrecht Tel +31 (0)30 215 05 80 Fax +31 (0)30 215 05 95 malthadialogicnl
53 Zorg op afstand (ZoA) Pilot lsquohartfalenrsquo
Probleem Zorg op Afstand (dat is preventie diagnose behandeling en monitoring onafhankelijk van tijd en plaats) wordt gezien als deacute oplossing om de enorme discrepantie tussen vraag en aanbod in de zorg (in 2025 kan nog maar 60 van de zorgvraag beantwoord worden) het hoofd te kunnen bieden
De businesscase voor zorg op afstand is echter nog nergens echt gerealiseerd Dit heeft vele oorzaken maar de belangrijkste zijn wel
bull Geen goede integratie met bestaande systemen waardoor Zorg op Afstand naast en niet in plaats van bestaande zorg komt
bull Geen onderlinge samenhang Initiatieven sluiten niet op elkaar aan Patieumlnten en burgers krijgen met meerdere kastjes of systemen te maken en zullen het idee niet adopteren Innovatieve aanbieders krijgen daardoor geen goede afzet
Doelgroep De (Friese) patieumlntburger kan langer zelfstandig wonen ook op het platteland eilanden en weet zich verzekerd van voldoende zorg en veiligheid De pilot richt zich specifiek op hartpatieumlnten
Innovatieve zorgaanbieders Zij willen hun businesscase kunnen realiseren in een goede afzetmarkt
Indirecte doelgroep betreft de leveranciers voor Zorg op Afstand systemen Een gunstige afzetmarkt betekent meer werk en omzet en een beter klimaat om verder te investeren
Daarnaast is de zorgverzekeraar belanghebbend de uiteindelijke belofte van Zorg op Afstand komt dichterbij hogere arbeidsproductiviteit in de zorg meer garantie van voldoende zorg lagere kosten minder zorgen bij de patishyentburger
Doelstelling Bij de ontwikkeling van een generieke architectuur en een dienstverleningsconshycept voor Zorg op Afstand wordt de gebruiker centraal gesteld Indien mogelijk worden de activiteiten van stichting Gerrit verder opgeschaald De zorginfrastructuur en het modulair opschaalbare dienstenconcept moeten zich bewijzen via een aantal concrete pilotprojecten met een harde businesscase De pilot lsquoHartfalenrsquo vormt de eerste testcase De behoefte van de zorgclieumlnt moet bij de ontwikkeling van nieuwe diensten van meet af aan centraal staan Uitgebreid behoefteonderzoek is dan ook bij aanvang noodzakelijk
Een achterliggende doelstelling van ZoA is het opheffen van systeemfalen binnen de zorgketen ZoA vervult een vraaggestuurde brugfunctie tussen burgerpatieumlnt en zorgaanbieder Met behulp van eacuteeacuten kastje wordt monitoring op afstand en communicatie via veilige verbindingen mogelijk Belangrijkste innovatie ligt in een harde businesscase voor innovatieve zorgdiensten met voldoende integratie in de huidige installed base en betrokken partijen
F R I E S E I C T - I N N O V A T I E A L L I A N T I E 32
Toegevoegde Burgerpatieumlnt dichtbij (desgewenst mobiel) ondersteunen met zorg ICT Geeft waarde burgerpatieumlnt meer veiligheid kan langer zelfstandig wonen en doet (langer)
mee in het sociale levenmaatschappij
Bij telemonitoring wordt een hartpatieumlnt eerder uit het ziekenhuis ontslagen en vermindert het polibezoek de mortaliteit en de (her)opnamen Ook de kwaliteit van de zorg verbetert door toename van aantal contactmomenten compleet beeld door patieumlntprofiel multidisciplinaire samenwerking juiste zorgverlener voor hulpvraag sneller de juiste medicatie en besparing van reistijd door virtueel polibezoek Tenslotte leidt de ontwikkeling van de benodigde infrastructuur tot economische spin-off voor het Friese bedrijfsleven Telemonitoring creeumlert tevens faciliteiten voor exploitatie van Friese health check-up diensten met uitstralingseffecten ook buiten de provincie Voor provincie gemeenten verzekeraar (indien in samenhang) biedt ZoA veel potentie voor nieuwe producten aantrekkelijkheid zorgverlening exportproduct evenals werkgelegenheid (Fryslacircn als proeftuin zorg op afstand valley)
Concrete Realiseren van twee of drie concrete projecten waarbij een aantal nieuwe resultaten technologieeumln een definitieve inbedding in de zorgveiligheid hebben gekregen
In de eerste pilot hartfalen wordt een architectuur voor infrastructuur en het dienstverleningsconcept ontwikkeld die ook voor andere projecten bruikbaar zijn De pilot leidt ook tot de invulling van noodzakelijke centrashylegemeenschappelijke onderdelen zoals een zorgnetwerk en een gemeenschappelijke zorg-opvolgcentrale waarmee een open platform voor zorgdienstenaanbieders wordt gerealiseerd De inzet van telemonitoren moet leiden tot toepassing bij 50 van de patieumlnten met hartfalen in Fryslacircn enkele jaren na succesvolle afronding van de pilot Door telemonitoring zijn er 30 minder opnamen nodig van patieumlnten met hartfalen mortaliteit vermindert met 30 en patieumlnten worden gemiddeld twee dagen eerder uit het ziekenhuis ontslagen
Samenstelling (Potentieumlle) samenwerkingspartners zijn onder andere zorgaanbieders zorgverzekeraars aanbieder dienstenplatform provincie kennisinstellingen hardware leveranciers en infrastructuur aanbieders
F R I E S E I C T - I N N O V A T I E A L L I A N T I E 33
54 Qwiek
Probleem Zorgverleners gebruiken steeds vaker de mogelijkheden van het internet om hun (zorg)diensten aan te bieden Zij bouwen daarvoor hun eigen portalen - al dan niet beveiligd - op eigen wijze De samenhang ontbreekt vaak nog Dit levert problemen
bull De patieumlnt is onvoldoende lsquoempoweredrsquo Zij krijgen slechts een deel van de informatie en een deel van de diensten tot hun beschikking Patieumlnten kunnen niet zelf sturen
bull Elk initiatief van zorgverleners moet op zichzelf lsquokrachtigrsquo genoeg zijn om te overleven Er is weinig mogelijkheid tot aanhaken op hergebruiken van of integratie van elkaars diensten en faciliteiten De initiatieven worden moeilijk uitrolbaar en hebben relatief weinig kans van slagen
Om samenhang te creeumlren bestaan ook weer diverse initiatieven zoals portalen van ketenzorg leveranciers WMO loket Foar Elkoar Omkeer 20 (sociale netwerken) zorgdomein pointment websites van zorgverzekeraars Ook deze gaan langs elkaar heen Met alle gevaren van dien eilandvorming het niet aan (kwaliteits)eisen voldoen weinig voortgang door onvoldoende samenhangmassa en niet de minste onzekerheid bij de patieumlnt over betrouwbaarheid (is de informatie juist heb ik alle relevante informatie is zij objectief) van het gebruikte portaal dat bovendien niet vanuit klantpatieumlntperspectief of -behoefte is ingericht
Het probleem heeft geleid tot de GERRIT-challenge uitgevoerd door TNO (als gevolg van het winnen van GERRIT van de telemedicineprijs 2008) TNO kwam met de oplossing van een platform voor het uitwisselen van diensten waarmee de diverse portalen gevoed kunnen worden Dit platform heeft de werknaam Qwiek gekregen
Doelgroep Patieumlntenburgers als gebruikers van (Qwiek)diensten zoals (modules van) de webdokter (zie wwwhzclnl) e-consult (NPCF)
Zorgverleners alsook aanbieders van diensten Op termijn liggen ook andere aanbieders (zoals gemeenten)in het verschiet (gelet op WMO-loket en GGD ten aanzien van preventie en EKD)
Doelstelling Gestreefd wordt naar een oplossing en een voorbeeldproject dat nationale navolging kan krijgen Er is in Nederland nog niet iets vergelijkbaars gerealiseerd Er zijn wel vergelijkbare initiatieven op onderdelen maar er is geen geheel Als het pilotproject in Fryslacircn slaagt kan Qwiek een platform voor heel Nederland worden
Toegevoegde waarde Qwiek is een platform voor ontsluiting van zorgdiensten zodat een persoon zijnhaar eigen diensten kan afnemen om zelf de regie te kunnen nemen over zijnhaar zorg vanuit zijnhaar eigen behoefte Daarnaast biedt dit platform toegang tot andere mogelijk interessante websites voor deze persoon Het platform kan tevens voor aanbieders gebruikt worden om hun eigen portaal te verrijken met diensten van derden of om hun diensten in portalen van derden te hangen
Voordelen voor burger en directe omgeving Het platform maakt het voor een burger gemakkelijker om inzage te krijgen in relevante en betrouwbare medische en logistieke gegevens en om zelf zorgzaken te regelen vanaf een willekeurige plek (met internet) een willekeurig apparaat een willekeurig internetportaal op een willekeurige tijd
F R I E S E I C T - I N N O V A T I E A L L I A N T I E 34
Voordelen voor stakeholders lees zorgverleners Het platform biedt stakeholders de mogelijkheid om versneld een volledig dienstenpallet te kunnen bieden waar men dit individueel niet kan waardoor - een grotere patieumlntenbasis bereikt (en bediend) kan worden - meegelift kan worden met andere innovatieve toepassingen (goed voor imago) - kosten en risicorsquos gedeeld worden - individuele stakeholders zich kunnen profileren met hun eigen dienstverlening en flexibel nieuwe eigen diensten toevoegen
Concrete resultaten bull Diensten op devices van burgers waardoor patieumlntempowerment toe neemt Burgers worden ondersteund bij het zoeken en boeken van zorgverleners en kunnen hun eigen diensten (op basis van eigen behoeften noden) samenstellen op hun (draadloos) device
Voorbeelden van dergelijke diensten
bull Vanuit lsquoherhaalreceptrsquo in webdokter direct online bij verzekeraar dekking nagaan en vervolgens medicijn bij apotheek bestellen
bull Afspraken maken via lsquokijken en vergelijkenrsquo
bull Zelf bloedwaarden doorgeven (combinatieintegratie met Zorg op Afstand)
bull Het vullen van het device met diensten is erg eenvoudig hetgeen een randvoorwaarde is om te komen tot patieumlntgedreven (keten netwerk) zorg
Het Qwiekplatform is opgebouwd Qwiek stapt tussen de portals geeft synergie samenhang en massa geeft de patieumlnt betrouwbare informatie geeft de zorgverlener een extra kanaal om (multidisciplinaire) diensten aan te bieden maakt nieuwe diensten mogelijk bijv zorgcooumlrdinatie speelt in op trends en ontwikkelingen vereist samenwerking openheid is de essentie
Samenstelling (Potentieumlle) samenwerkingspartners zijn onder andere ziekenhuizen zorgdienstenverleners platformaanbieder netwerkaanbieders hard- en softwareleveranciers kennisinstellingen zorgverzekeraars
55 Sport experience Fryslacircn
Probleem De provincie Fryslacircn wordt vaak geassocieerd met sport en vooral Heerenveen heeft een rijke sporthistorie Sportstad Heerenveen zorgt ervoor dat de provincie ook een rijke sporttoekomst zal krijgen De afgelopen jaren zijn rond het stadion het SC Heerenveen de nodige sportieve projecten uitgevoerd Op dit moment bestaat Sportstad Heerenveen uit een sportcentrum (met een zwemcomplex grote sporthal turnhal squashbanen en een dojo) een gezondheidsboulevard een lifestylepassage de CIOS-opleiding van het Friesland College en uiteraard het Abe Lenstra stadion De aandeelhouders van sportstad zijn de gemeente Heerenveen SC Heerenveen en de Friesland Zorgverzekeshyraar
Binnen het concept Sportstad Heerenveen wordt er gewerkt aan de Sport Experience De Sport Experience is een (fysieke) locatie waar je als bezoeker een sportieve ervaring daadwerkelijk kan ondergaan Om het
F R I E S E I C T - I N N O V A T I E A L L I A N T I E 35
een en ander onder de aandacht te brengen en te houden bij het publiek zijn aanzienlijke promotieactiviteiten nodig Hierbij kan ICT een belangrijke rol spelen
De probleemstelling is tweeledig
1 Hoe kan inzicht gekregen worden in toeristenstromen
2 Hoe kunnen potentieumlle klanten via games worden geprikkeld om de Sportexperience te bezoeken
Doelgroep De focus ligt op jongeren in Nederland en daarbuiten
Doelstelling ICT kan als versneller van de Sport Experience dienen omdat je met virtualisatie (online gaming en 3D-simulaties) in de voorfase al aan promotie kunt doen en gebruikerservaringen kunt verzamelen (datamining) Door het koppelen van databases van verschillende Friese (toerischtische) instanties kan beter inzicht worden gekregen in de behoeften en wensen van de bezoekers van de provincie Fryslacircn
Toegevoegde waarde De toegevoegde waarde van de Alliantie ligt in het bijeen brengen van gekwalificeerde personen en hoogwaardige kennis om het project succesvol te realiseren Daarnaast kan de Alliantie zorgen voor extra draagvlak bij financiers Verder kan de Alliantie waarde toevoegen door dit project te linken aan de andere projecten van de Alliantie en op die manier de kracht van kruisbestuiving te benutten
Concrete resultaten Het realiseren van een systeem (1) waarmee de Sportexperience via het web toegankelijk kan worden gemaakt (2) waarin potentieumlle klanten beter in kaart worden gebracht binnen een termijn van twee jaar
De Sportexperience toegankelijk maken via het web kan door middel van simulaties In de ontwerpbouwfase alvast rondkijken (virtualisatie) Maak een game waarmee de speler de ervaring krijgt alsof zelf het sportevenement meemaakt Zorg voor spanning bij de speler Op deze manier krijgen mensen interesse in de Sportexperience en gaan ze deze bezoeken
Er zijn verschillende organisaties die bijhouden welke personen Fryslacircn bezoeken Denk aan Fryslacircn marketing verschillende hotelketens organisaties die zich bezighouden met watersport et cetera Met de bovenstaande webapplicatie kan beter inzicht in de behoeften en wensen van potentieumlle klanten worden vergaard
Samenstelling (Potentieumlle) samenwerkingspartners zijn onder andere organisaties actief in de sportsector onderwijs- en kennisinstellingen softwareleveranciers (gaming en simulatie) hardwareleveranciers en webmarketeers
56 Ketendigitalisering in de jachtbouw
Probleem De jachtbouw kent hoge ontwikkelkosten Deze worden pas terugverdiend bij grote serieproductie In Fryslacircn is de omvang van de productie vaak beperkt Hierdoor zijn de kosten hoog en is het lastig om concurrerend te blijven Door middel van breedbandcommunicatie en een modulaire aanpak kan efficieumlnter geproduceerd worden door een groep van jachtbouwers
Er komen vier databases die allen modulaire standaardonderdelen bevatten Casco aandrijftechniek interieur overige apparatuur De
F R I E S E I C T - I N N O V A T I E A L L I A N T I E 36
unieke combinatie van standaardonderdelen leidt tot een uniek ontwerp met relatief lage kosten Bij het ontwerp van het casco zal 3D-techniek een grote rol spelen Bij de keuze van aandrijftechniek wordt bepaald welke motoren mogelijk zijn en welke consequenties dit heeft voor trillingen en geluid Bij het interieurontwerp zullen 3D-techniek CAM16 en CNC-machines een grote rol spelen
Doelgroep Jachtbouwers en toeleveranciers in de provincie Fryslacircn
Doelstelling Het integraal bijeen brengen van de gehele productieketen en digitale samenwerking van ontwerp tot fabricage realiseren Door toepassing van een totaalconcept wordt de bouw van een duurzaam schip voor de verhuurmarkt gerealiseerd met als doel via de beschreven aanpak de internationale concurrentiepositie van de Friese Jachtbouw te versterken
Toegevoegde waarde ICT is een enabler om de hele keten van jachtbouwers te laten samenwerken De rol van ICT kan door verschillende technologieeumln vorm krijgen zoals een databasesysteem 3D- modellen CADCAM en ERP
Concrete resultaten Er wordt een ndashdoor een topdesigner ontworpen- jacht gebouwd ICT wordt ingezet om het systeem met databases ERP-systemen 3Dshysimulaties op te zetten en te testen
Samenstelling (Potentieumlle) samenwerkingspartners zijn onder andere vijf jachtbouwers leveranciers van hybride aandrijvingen generatoren accursquos dieselmotoren ERP systemen randapparatuur schilderwerken cascorsquos interieurs CNC-bedrijven met 3D-freesfaciliteit ICT-bedrijven Navalshyarchitects en Reality Theatres
57 Platteland kleine kernen
Probleem Steeds meer voorzieningen verdwijnen uit kleine kernen Denk bijvoorbeeld aan postkantoor apotheek banken en gemeentebalies Gemeentelijke herindelingen zijn hier ook deels debet aan Hierdoor neemt de sociale cohesie af en wordt de leefbaarheid in deze kernen steeds minder terwijl in de nabije toekomst het belang van lokale voorzieningen door vergrijzing van de kleine kernen toeneemt Ook verdwijnt hiermee werkgelegenheid en de economische binding van veelal gezinnen en jongeren met het plattelandkleine kernen (ontgroening) Daarnaast verslechtert hierdoor het vestigingsklimaat voor ondernemingen waardoor bedrijven vertrekken en vestiging van nieuwe bedrijvigheid uitblijft met daaruit voortvloeiende negatieve gevolgen voor de werkgelegenheid Versterking van het plattelandkleine kernen kent dan ook twee componenten Enerzijds versterking van de sociale cohesie en anderzijds de versterking van economische binding (van burgers en bedrijven) en vitaliteit van het platteland
Nieuwe technieken kunnen dorpen leefbaar houden Aansluiten bij de behoefte van inwoners van het platteland is een voorwaarde voor succes van voorzieningen (fysiek en virtueel) Alleen voorzieningen die gedragen worden door gebruikers kunnen op termijn zonder subsidie (zelfdragend)
16 Computer Aided Manufacturing (CAM) het fabriceren van producten met behulp van een computer
Computer Aided Manufacturing (CAD) computergesteund ontwerpen
Enterprise Resource Planning (ERP) softwarepakket ter ondersteuning van bedrijfsprocessen
F R I E S E I C T - I N N O V A T I E A L L I A N T I E 37
voortbestaan Voor de specifieke invulling van het thema platteshylandkleine kernen is het dan ook noodzakelijk om dmv een behoeftescan de daadwerkelijke gebruikersvraag op het platteland in kaart te brengen Vooralsnog zijn veel initiatieven in dit veld te versnipperd en te veel gericht op enkele specifieke toepassingen Wat nodig is is een totaalconcept (sterk vraaggestuurd) dat bij de doelgroep nieuwe economische en maatschappelijk activiteiten losmaakt
Doelgroep Bewoners (en bedrijven) van de kleinere kernen in Fryslacircn In het bijzonder MKB-bedrijven 13-18 jarigen (werkende) ouders en ouderen (niet werkenden)
Doelstelling In een dorpskern (bijvoorbeeld Dantumadeel) wordt een pilot opgestart met als doel om een dorpshuis nieuwe stijl te realiseren Door toepassing van een totaalconcept voor plattelandsontwikkeling wordt onder andere een bijdrage geleverd aan de verbetering van de sociale cohesie digitale voorzieningen en de werkgelegenheid onder jongeren Sociale cohesie en economische binding dienen bij een dergelijke scan centraal te staan
De sociale cohesie kan op verschillende manieren versterkt worden Wanneer voorzieningen op gebied van wonen leven (sociaal dorpsleven en ndashcultuur) en zorg ontwikkeld worden die aansluiten bij de behoefte van de bewoners van en in de omgeving van de plattelandskern kunnen oa ouderen langer zelfstandig blijven wonen Bovendien maken een (toekomstig) excellent dienstenaanbod evenals rust en ruimte het ook voor mensen uit andere delen van Nederland aantrekkelijk om zich op het Friese platteland te vestigen
Digitale voorzieningen op het gebied van digitaal onderwijs (primair en voortgezet) zijn een mogelijkheid om zowel de sociale cohesie met betrekking tot jongeren als de economische vitaliteit van het platteland te versterken Onderwijs biedt jongeren immers kansen op de arbeidsmarkt Ook bieden digitale (onderwijs)voorzieningen kansen om deze buiten de provincie Fryslacircn te vermarkten Met name voor het MKB zijn toepassingen om de e-vaardigheden te vergroten kansrijk17
Voorzieningen die de economische binding met het plattelandkleine kernen versterken maken het voor jongeren gezinnen en werkende ouderen aantrekkelijk om op het platteland te (blijven) wonen Een van de mogelijkheden om de economische binding te versterken is de ontwikkeling van toepassingen die leiden tot het ontstaan van nieuwe vormen van dienstverlening en werkgelegenheid
Een mogelijk succesvol traject is de ontwikkeling van hoogwaardige en complexe telewerktoepassingen die niet afhankelijk zijn van een standplaats Dergelijke voorzieningen maken het ook voor huidige randstadinwoners aantrekkelijk om zich op het Friese platteland te vestigen en te blijven werken in de randstad
Ook biedt de inzet van microkredietverlening kansen voor innovatie in het Friese MKB (vakmanschap) en naar succesvol voorbeeld van Koninklijke Tichelaar uit Makkum dit buiten de regio te vermarkten
Tenslotte dient benadrukt te worden dat innovatieve vermarktbare voorzieningen die door Friese partijen zijn ontwikkeld economische spinshyoff voor het Friese bedrijfsleven genereren
17 Bron Initiatieven voor het bevorderen van eSkills van de beroepsbevolking in zes Europese landen Dialogic 2006
38 F R I E S E I C T - I N N O V A T I E A L L I A N T I E
Toegevoegde waarde Een belangrijk kenmerk van ICT-toepassingen is de mogelijkheid van opschaling Eenmaal ontwikkelde toepassingen kunnen zonder aanzienlijke kosten verder vermarkt worden Insteek van het pilotproject dient dan ook het selecteren van toepassingen te zijn die aantrekkelijk zijn voor een brede doelgroep in en buiten de provincie Fryslacircn
Online zorg (ouderen en gezinnen) domotica en sociaal-culturele voorzieningen die huidige inwoners aan het platteland bindt eacuten voor inwoners van buiten Fryslacircn aantrekkelijk is om zich op het Friese platteland te vestigen
Digitale voorzieningen die zowel de sociale cohesie als economische binding versterken eacuten buiten Fryslacircn vermarkt kunnen worden
Telewerk-toepassingen waarvan bedrijven uit andere delen van Nederland gebruik kunnen maken eacuten het voor randstedelingen aantrekkelijk maakt zich te vestigen op het Friese platteland
Concrete resultaten Einddoel van het project is de inrichting van fysieke loketten (dorpshuizen) dichtbij de burger In deze dorpshuizen komen de fysieke en virtuele component samen De dorpshuizen brengen de voorzieningen en daarmee de sociale cohesie en ondernemerschap daadwerkelijk terug in de kleine kernen Het vormt een concentratiepunt voor uiteenlopende fysieke en virtuele diensten op het vlak van gezondheid onderwijs ondernemerschap cultuur en sport
Op basis van de behoeftescan en de aansluiting bij het Vital Rural Area- project wordt een totaalconcept met daarin een aantal ICT-toepassingen en daaraan en omheen gerelateerde diensten en voorzieningen geselecteerd voor een pilotproject Hiervoor dient een businessplan opgesteld te worden met monitoring go-no go beslissingen en opschalingsmogelijkheden Uiteindelijk dient de pilot te resulteren in de ontwikkeling van toepassingen die de sociale cohesie en economische vitaliteit versterken eacuten onderscheidend zelfdragend en opschaalbaar zijn
Samenstelling (Potentieumlle) samenwerkingspartners zijn onder andere banken verzekeraars (huis)artsen thuiszorginstellingen verenigingen woningbouwcorporaties gemeenten postkantoren onderwijsinstellingen KvK belastingdienst bibliotheken jongerenwerk bedrijven en MKB Noord
F R I E S E I C T - I N N O V A T I E A L L I A N T I E 39
6 Organisatie
61 Rol van de Alliantie
De Friese ICT-innovatie Alliantie heeft de rol van stimulator versneller versterker en makelaar op zich genomen om de beste krachten vanuit de maatschappij en economie in de provincie Fryslacircn te bundelen om pilotprojecten te starten en te komen tot zelfdragende innovatieprojecten die de economische en maatschappelijke ontwikkeling in Fryslacircn sterk stimuleren Naast de hiervoor genoemde rollen is de Alliantie in het algemeen - en de Kerngroep in het bijzonder - vooral een realist en vertaler van vraag naar oplossing De Alliantie werkt aan het opstarten van een zes pilotprojecten in nauwe samenwerking met andere stakeholders maar is geen eigenaar van de projecten
De Kerngroep bestaat uit zes leden die op persoonlijke titel en zonder last of ruggespraak hun visie inbrengen zich sterk maken voor het opzetten van de projecten en toezien op uitvoering daarvan De Kerngroep is vooralsnog geiumlnstalleerd tot en met 31 december 2010 De leden van de Kerngroep zijn
bull Profdrir LP Ligthart (voorzitter) TU Delft
bull R Feenstra RI MBA De Friesland Zorgverzekeraar
bull Drir PA Gielen TCNN
bull Drs FA Pronk Rabobank Heerenveen
bull Drs WR Reek MCM Gemeente Sneek
bull Drs J Wester TNO-ICT
Dialogic Next Step en in het bijzonder drs SR Maltha ir ing RMF Brennenraedts en drs H Gillebaard ondersteunen de Alliantie met de voorbereiding van bijeenkomsten verrichten onderzoek waar nodig en begeleiden de uitvoering van projecten
62 Taakstelling per onderdeel van de Alliantie
Raad van Advies
De Alliantie zal een Raad van Advies kennen die uit drie tot vier personen zal bestaan en momenteel nog te formeren is De leden zijn bestuurders van statuur die politiek zeer goed ingevoerd zijn zowel op provinciaal als landelijk niveau De Raad van Advies geeft allereerst steun aan de beoogde initiatieven en draagt dit ook publiekelijk uit Daarnaast zal zij vooral een klankbord- en ambassadeursfunctie gaan vervullen om de ambities van de Alliantie te helpen realiseren Hiervoor zal zonodig onafhankelijke bestuurlijke druk georganiseerd worden De Raad van Advies biedt de Alliantie toegang tot diverse relevante netwerken en is thuis in de financieringsmogelijkheden voor de beoogde innovatieprojecshyten Verder dient de Raad van Advies zelfstandig initiatief te nemen om de activiteiten van de Alliantie ook op andere nationale of internationale agendarsquos geplaatst te krijgen De Raad van Advies zal enkele malen per jaar bijeenkomen en afstemmen met de Kerngroep
F R I E S E I C T - I N N O V A T I E A L L I A N T I E 41
Kerngroep
De Kerngroep is in een eerste fase gestart met een visieontwikkeling en heeft dit vertaald in de onderliggende Roadmap De Kerngroep dient haar visie en plannen in bij de Gedeputeerde Staten van Fryslacircn Na goedkeuring door GS heeft de Kerngroep de komende twee jaar als taak de Alliantie en in het bijzonder de projectgroepen aan te sturen en te adviseren bij de uitvoering In eerste instantie fungeert de Kerngroep vooral als werkvoorbereider Daarna ziet de Kerngroep toe op de uitvoering van afzonderlijke projecten conform de geformuleerde visie en opgestelde criteria via driemaandelijkse monitoring Begin 2010 neemt de Kerngroep per project een mid-term gono-go beslissing Zonodig worden projecten daarna bijgestuurd of zelfs stopgezet Na 2010 zullen de projecten zelfstandig verder dienen te gaan en vallen vanaf dat moment buiten de regie van de Alliantie
Projectgroepen
De Alliantie zelf krijgt vooral gestalte middels een vijftal projectgroepen (a) Draadloze Friese meren (b) Zorg (c) Sport Experience (d) Jachtbouw en (e) Kleine kernen Deze projectgroepen bestaan uit private enof publieke deelnemers afhankelijk van het project De projecten komen onder leiding van een nader te benoemen projectleider De aangestelde projectleider stemt af met een afgevaardigde van de provincie Fryslacircn en contactpersonen uit de Kerngroep zoals beschreven in deze Roadmap Op korte termijn zal er gestart worden met de verdere samenstelling van de projectgroepen conform de voorstellen in de afzonderlijk roadmaps
lsquoVerticalersquo activiteiten
Daarnaast zijn er drie lsquoverticalersquo projectactiviteiten die op alle projectgroepen van toepassing zijn namelijk onderwijsvernieuwing kennisborging en promotie en communicatie In alle vijf projectgroepen spelen deze aandachtsgebieden een belangrijke rol In het bijzonder voor het onderwijs geldt dat wij vanuit elke projectgroep spin-off effecten en digitale toepassingen verwachten die voor onderwijsdoeleinden ingezet kunnen worden Daarmee kan onderwijs een belangrijke integrale en verbindende functie vervullen tussen de projectengroepen onderling alsook een belangrijke rol spelen in de kennisborshyging Voor promotie en communicatie geldt hetzelfde De Kerngroep is in eerste instantie verantwoordelijk voor de lsquohorizontalersquo activiteiten
De Friese ICT-innovatie Alliantie kent de volgende organisatiestructuur
F R I E S E I C T - I N N O V A T I E A L L I A N T I E 42
ONDERWIJSVERNIEUWING
PROMOTIE EN
COMMUNICATIE
KENNNISBORGING
Raad van Advies Taak klankbord en ambassadeursfunctie
KerngroepTaak Advisering en aansturing Alliantie Opstellen Roadmap
toezien op uitvoering en monitoring
Friese ICT innovatie-alliantie Taak Uitvoering Roadmap in projectgroepen
Resultaat Minimaal eacuteeacuten project per projectgroep geschikt voor opschaling en zelfstandige continuering na 2 jaar
Projectgroep Draadloze meren
Projectgroep Sport Experience
Projectgroep Zorg
Projectgroep Jachtenbouw
Projectgroep Kleine kernen
Figuur 9 Organisatiestructuur van de Friese ICT-innovatie Alliantie
43F R I E S E I C T - I N N O V A T I E A L L I A N T I E
F R I E S E I C T - I N N O V A T I E A L L I A N T I E 44
7 Ter afsluiting In deze Roadmap voor ICT-innovatie in Fryslacircn heeft de Kerngroep haar visie neergelegd en haar plannen voor innovatieve pilotprojecten geformuleerd Duidelijk mag zijn dat de Alliantie een krachtige ambitie heeft die nu in concrete acties en plannen moeten worden vertaald Hiervoor is het noodzakelijk de komende maanden een plan van aanpak en een concreet en gedragen businessplan per project uit te werken In totaal kennen de beoogde projecten een financieringsbehoefte van circa twaalf miljoen euro Hiervoor zal een beroep gedaan worden op bijdragen vanuit (1) het bedrijfsleven (2) de provincie Fryslacircn en (3) overige partijen waaronder gemeenten stimulerings- en innovatiefondsen nationale overheid en Europese regelingen De Kerngroep ziet als uitgangspunt voor financiering van de projecten de volgende verdeling voor iedere twee euro aan geld van derden draagt de provincie eacuteeacuten euro bij (33) wat in de wandelgangen ook wel de Galema-norm wordt genoemd
De Kerngroep is verheugd haar visie in deze Roadmap te mogen aanbieden aan Gedeputeerde Staten van Fryslacircn en verzoekt om concrete ondersteuning voor uitvoering van de voorgenomen projecten Naast de gewenste co-financiering zoals hiervoor beschreven bestaat concreet behoefte aan financieumlle ondersteuning van de opstartfase (eerste drie tot zes maanden) Per project is circa euro 50000- euro nodig om de businesscases volledig te kunnen uitwerken en alle noodzakelijke projectvoorbereidingen te treffen (seed money) Hiervoor doen wij eveneens een beroep op Gedeputeerde Staten van Fryslacircn om de Alliantie voor de helft in deze kosten tegemoet te komen In deze voorfase is het weinig realistisch om uit het bedrijfsleven en vanuit andere instellingen volledige voorfinanciering te verwachten Wel zal in grote mate een beroep worden gedaan op zo veel mogelijk kostenloze medewerking van de stakeholders om in deze voorfase de noodzakelijke voorbereidingen te treffen
De visie van de Kerngroep heeft geresulteerd in serieuze plannen om in een multishystakeholder omgeving economie en samenleving in Fryslacircn een impuls te geven via ICT-innovatie Deze serieuze plannen waarvoor reeds veel commitment in het veld is uitgesproken vragen nu om serieuze ondersteuning De vraagstukken en behoeften van burgers en gebruikers in Fryslacircn staan daarbij centraal en ons motto luidt drsquor op en drsquor over
F R I E S E I C T - I N N O V A T I E A L L I A N T I E 45
Bijlage 1 SWOT-analyse
Sterkten Wat is de kracht van Fryslacircn
Een kenmerkende sterkte van Fryslacircn is eenvoudig te observeren Fryslacircn beschikt over veel ruimte zeker in vergelijk met de Randstad Daarbij komt dat de afstand tussen de Randstad en Fryslacircn relatief beperkt is De ruimte die Fryslacircn biedt maakt het mogelijk om er kwalitatief hoogwaardig te recreeumlren en te wonen Fryslacircn heeft veel mogelijkheden hiertoe die bovendien van hoge kwaliteit zijn Het toerisme in Fryslacircn drijft grofweg op drie pijlers watersport de rust van de Waddeneilanden en de cultuur van een aantal steden en dorpen (waaronder de ldquoElf Stedenrdquo)
In de Friese economie neemt de agrarische sector traditioneel een grote rol in Tegenwoordig is deze rol kleiner dan vroeger maar het is nog steeds een relatief omvangrijke sector Bovendien heeft de Friese landbouw de laatste decennia haar processen sterk verbeterd De productiviteit van deze sector is ndash zelfs vanuit een Nederlands perspectief - zeer hoog De sterke agrarische sector heeft mede geleid tot ontwikkeling van een florerende foodsector Het aandeel van de dienstensector ligt in Fryslacircn traditioneel onder het Nederlandse gemiddelde Hoewel dit nog steeds het geval is is deze sector vanaf circa 1995 een flinke inhaalslag aan het maken Binnen de dienstensector in Fryslacircn heeft vooral financieumlle dienstverlening een relatief groot aandeel Andere gebieden waarin Fryslacircn sterk is zijn de metaal- en elektrosector en watertechnoshylogie
Fryslacircn en de Friezen kennen een sterke identiteit Ze hebben een eigen taal volkslied en vlag en onderscheiden zich hiermee van de rest van Nederland Hierdoor bestaat er een grote sociale cohesie Dit speelt met name in de dorpen een grote rol in het dagelijkse leven
Zwakten Wat zijn de beperkingen in Fryslacircn
Fryslacircn is opgebouwd uit 417 kernen waarvan 344 kernen uit minder dan 1500 inwoners bestaan Er is dus een lage mate van verstedelijking waardoor positieve agglomeratieshyeffecten uitblijven Veel van deze kleine kernen hebben te maken met een laag en dalend voorzieningenniveau Denk hierbij aan het verdwijnen van postkantoren scholen supermarkten et cetera Dit is duidelijk de negatieve keerzijde van de ruimtelijke structuur van Fryslacircn
Fryslacircn is de provincie die voorop loopt met vergrijzing Nergens in Nederland zijn er zo weinig jongeren In combinatie met een lage arbeidsparticipatie van ouderen en vrouwen heeft dit een negatief effect op de economie Overigens neemt de arbeidsparticipatie vooral van vrouwen de laatste jaren wel sterk toe
Er zijn in Fryslacircn weinig grote industrieeumln en het MKB heeft een groot aandeel in de werkgelegenheid Dit zou een van de oorzaken kunnen zijn van de lage RampD-inspanningen in de provincie Het wordt ook als oorzaak genoemd van de lagere arbeidsproductiviteit maar het is niet duidelijk of dat geheel terecht is In de samenstelling van de werkgelegenshyheid valt op dat de quartaire sector (zorg onderwijs overheid et cetera) sterk oververtegenwoordigd is Het aandeel van bedrijven dat producten en diensten afzet buiten de provincie (stuwende bedrijvigheid) is relatief beperkt
F R I E S E I C T - I N N O V A T I E A L L I A N T I E 46
Verschillende bronnen refereren aan de lage kwaliteit van het onderwijs in Fryslacircn Hierbij speelt het ontbreken van een universiteit een rol Door de afwezigheid van een universiteit behouden Vwo-leerlingen minder binding met Fryslacircn Hoger opgeleiden trekken hierdoor weg naar omliggende regiorsquos en de stroom hoger opgeleiden naar Fryslacircn is vrij beperkt Het gevolg is een braindrain Opvallend is het lage gemiddelde niveau van de leerlingen die de basisschool verlaten Er is geen overeenstemming over de oorzaak hiervan Een ander opvallend element is de aanwezigheid van achterstandswijken in Fryslacircn Hoewel dit vaak als een probleem van grote steden wordt gezien kampen ook veel dorpen en steden in (vooral Noord-)Fryslacircn met deze problematiek
Kansen Welke mogelijkheden biedt de omgeving
In Nederland neemt het aandeel 65-plussers van de totale bevolking toe Deze bevolkingsgroep geeft meer geld uit aan recreatie en aan zorg Een deel kiest zelfs voor het verhuizen naar een prettigere omgeving en gaan hoogwaardiger wonen Fryslacircn kan profiteren van deze demografische ontwikkeling door voorzieningen te treffen voor deze groep Hierbij zou ze zich kunnen profileren als het lsquoFlorida van het Noordenrsquo Door koploper te zijn met woon-zorgconcepten kan er een nieuwe markt ontstaan Doordat leeftijdssamenstelling van de groep vakantiegangers verandert zal er ander type vraag naar voorzieningen en activiteiten ontstaan Ook hierop kan worden ingespeeld Ook zorgtoerisme kan interessante mogelijkheden bieden voor Fryslacircn
Fryslacircn zou extra middelen kunnen aantrekken door aanspraak te maken op verschillende (Europese) fondsen Doordat Fryslacircn door sommige beleidsorganen wordt gezien als een achterstandsgebied komt men in aanmerking voor specifieke fondsen Maar er zijn ook generieke (Europese) fondsen waarop aanspraak gemaakt kan worden
Waar Fryslacircn beperkt profiteert van positieve agglomeratie-effecten beginnen sommige delen van de Randstad negatieve agglomeratie-effecten te ervaren zoals hoge grondprijzen verkeerscongestie en verpaupering van wijken Indien Fryslacircn goed digitaal ontsloten is kan het voor sommige organisaties interessant zijn om naar Fryslacircn te verhuizen
Groeiende aandacht voor (duurzame) energie en watertechnologie kan voor Fryslacircn kansen bieden De ruimtelijke structuur biedt bijvoorbeeld mogelijkheden voor het opwekken van zonne-energie of biomassa Ook het (zoute en zoete) water biedt hiertoe mogelijkheden De kennis die Fryslacircn heeft op het gebied van watertechnologie kan in de toekomst misschien in een bredere markt worden toegepast
De stijgende voedselprijzen zullen voor Fryslacircn grosso modo een positief effect hebben Zowel de agro- als de foodsector die een groot gedeelte van de stuwende bedrijvigheid vertegenwoordigen kunnen hier van profiteren
Bedreigingen Hoe kan de omgeving Fryslacircn schaden
De beperkte stuwende bedrijvigheid maakt Fryslacircn afhankelijk van andere inkomstenstroshymen uit Nederland Denk hierbij aan inkomsten uit sociale verzekeringen uitkeringen maar ook inkomsten uit de zorg Verandering in nationaal beleid kunnen hierdoor grote consequenties hebben voor de Friese economie en samenleving Ook inkomsten uit de landbouwsubsidies van de EU maken Fryslacircn kwetsbaar De Europese Unie reserveert jaarlijks bijna de helft van haar begroting voor het Gemeenschappelijk Landbouwbeleid Onder andere door de toetreding van nieuwe EU lidstaten kunnen deze middelen onder druk komen te staan
F R I E S E I C T - I N N O V A T I E A L L I A N T I E 47
Een andere bedreiging is de filiaaleconomie Veel bedrijfsvestigingen vooral in de zakelijke dienstverlening zijn nevenvestigingen De hoofdkantoren zitten veelal in de Randstad Deze locaties zijn hierdoor voor een groot deel afhankelijk van beslissingen die op andere plaatsen worden genomen
De internationalisering van de economie zorgt voor extra concurrentiedruk Vooral de lageropgeleiden ervaren een steeds grotere druk uit lagelonenlanden Omdat Fryslacircn relatief weinig hoogopgeleiden kent kunnen de negatieve consequenties van globalisering groter zijn dan in andere delen van ons land
F R I E S E I C T - I N N O V A T I E A L L I A N T I E 48
Bijlage 2 Additionele kerncijfers
Onderwijs
Fryslacircn heeft geen universiteit Het aantal studenten dat in Fryslacircn woont en een mastershydiploma ontvangt is zeer laag circa 200 per jaar Wel kent Fryslacircn enkele HBO-instellingen Toch is het aantal studenten dat een bachelorgraad ontvangt relatief beperkt vergeleken met andere provincies18
Geslaagden HBO Bachelor (naar woonplaats student)
0
2000
4000
6000
8000
10000
12000
14000
2000 2001 2002 2003 2004 2005
Groningen
Friesland
Drenthe
Overijssel
Flevoland
Gelderland
Utrecht
Noord‐Holland
Zuid‐Holland
Zeeland
Noord‐Brabant
Limburg
Figuur 10 Ontwikkeling van het aantal HBO Bachelor afgestudeerden in de Nederlandse provincies
Het aantal banen in het onderwijs is in Fryslacircn relatief hoog Dit is opmerkelijk gezien het ontbreken van een universiteit19
18 CBS ndash Statline [25]
19 LISA - bewerkt door Dialogic [27]
F R I E S E I C T - I N N O V A T I E A L L I A N T I E 49
Relatief aantal banen (Onderwijs)
50
55
60
65
70
75
80
85
90
2003
2004
2005
2006
2007
Groningen
Friesland
Drenthe
Overijssel
Gelderland
Flevoland
Utrecht
Noord‐Holland
Zuid‐Holland
Zeeland
Noord‐Brabant
Limburg
Figuur 11 Ontwikkeling van het relatief aantal banen in het onderwijs in de Nederlandse provincies
Zorg
Een manier om de omvang van de zorgsector te bepalen is het aantal ziekenhuisbedden In Fryslacircn zijn er relatief weinig bedden per inwoner ten opzichte van andere provincies Gezien de hoge mate van vergrijzing is dit opmerkelijk20
Hospital beds per million inhabitants
0
100
200
300
400
500
600
700
800
1993
1994
1995
1996
1997
1998
1999
2000
2001
2002
Groningen
Friesland
Drenthe
Overijssel
Gelderland
Flevoland
Utrecht
Noord‐Holland
Zuid‐Holland
Zeeland
Noord‐Brabant
Limburg
Figuur 12 Ontwikkeling van het aantal ziekenhuisbedden in de Nederlandse provincies
Een andere indicator van de relatieve omvang van de zorgsector is het relatief aantal banen Hier valt vooral op dat zich in 2006 een flinke daling voordeed21
20 European Commission - Eurostat [26] 21 LISA - bewerkt door Dialogic [27]
F R I E S E I C T - I N N O V A T I E A L L I A N T I E 50
Relatief aantal banen (Zorg)
120
130
140
150
160
170
180
190
2003
2004
2005
2006
2007
Groningen
Friesland
Drenthe
Overijssel
Gelderland
Flevoland
Utrecht
Noord‐Holland
Zuid‐Holland
Zeeland
Noord‐Brabant
Limburg
Figuur 13 Ontwikkeling van het relatief aantal banen in de zorg in de Nederlandse provincie
F R I E S E I C T - I N N O V A T I E A L L I A N T I E 51
Figuur 14 Overzicht van de relevante ICT Projecten in Fryslacircn
F R I E S E I C T - I N N O V A T I E A L L I A N T I E
Zo
rg
Zorg
Net
Frie
slan
d (
SG
)
Car
dio
logie
net
wer
k Fr
iesl
and
(MCL
NSD
)H
uis
van
het
Hed
en (
GEEF)
Tel
econfe
renci
ng v
ia Z
NF
(SG
)
Tel
econsu
ltat
ie A
mel
and (
CI
ZTS)
Virtu
eel bez
oek
uur
(ZTS
ZSA)
Virtu
ele
Thuis
zorg
(PF
KN
TH
FL)
Pasa
na
(Nijfinst
er)
Thuis
zorg
het
Fries
e La
nd
(N
ijfinst
er)
Sm
art
Car
ing C
om
munitie
s(D
T2015
Nijfinst
er)
O
TTO
(RIF
)
Ket
enZorg
Frie
slan
d
EPD
sch
akel
punt
OZIS
(SG
)
Sm
art
Car
ing C
om
munitie
s(D
T2015)
Ske
wie
l Try
nw
alden
Van
A n
aar
B(e
ter)
pap
ierloos
(SG
)Virtu
ele
HAP
Frie
slan
d (
SG
)
Web
dokt
er (
HZL)
Leer
-Zorg
port
al (
PF
MCL
TFW
G
GZ
RF)
Zorg
Dom
ein F
ries
land
Support
Fry
slan
JGZ p
lus
ouder
port
aal (T
FW)
Zorg
Net
Frie
slan
d p
ort
al (
SG
)
Dig
itaa
l Thuis
hote
l (P
F)
Foar
Elk
oar
(VFG
CIZ
ZF
FZ
en
ZKF )
Een
duid
ig p
atieuml
ntp
ort
aal (S
G)
Toer
ism
e m
et z
org
Zorg
Innova
tie
Foru
m
N
twurk
Fries
land
On
derw
ijs
Ser
ious
gam
es f
acto
ry (
NH
L)
Kla
sseg
las
(KN
)
Wad
den
cam
pus
(KN
RFP
)
Wad
den
cam
pus
(KN
RFP
)
Vid
eoco
nfe
renci
ng B
oger
man
(SB)
Frie
slan
d L
eern
etw
erk
(NH
L)
Inte
rnet
acad
emie
(N
HL)
Ener
gie
k (K
N
RFP
)
EdyF
rysk
(PF
)
Did
icla
ss (
NH
L)
Onlin
e lo
ket
Frys
lan (
PF)
Tom
ke (
Afucirc
k en
Bib
lioth
eeks
ervi
ce F
r ysl
an)
Vee
nques
t (N
HL)
Inte
rnet
acad
emie
(N
HL)
N
twurk
Fries
land
Overh
eid
ISZF
(ISZF)
NO
FA (
NO
FA)
Kle
ine k
ern
en
IPTV
Gam
enat
ions
(PF
KN
)
Doar
psb
acircn (
SD
)
Vital
Rura
l Are
a (N
ijfinst
er
NO
FA
RFP
TH
FL
KN
)Fr
oek
sTV (
FR-I
X
IV)
Virtu
ele
loke
tten
(KN
)
NO
FA (
NO
FA)
Vital
Rura
l Are
a (N
ijfinst
er
NO
FA
RFP
TH
FL
KN
)
Kij o
p I
T s
poor
(PF)
Doar
psb
acircn (
SD
)
Onts
luitin
g d
orp
sarc
hie
ven
(SD
W)
Am
bula
nte
han
del
(KN
N
BL
D
oar
psb
an)
N
twurk
Fries
land
MK
B
To
eri
sme
Gam
efes
tiva
l ldquoG
-Am
elan
drdquo
(NH
LG
ame
Val
ley
PF
en K
N)
3D
Vis
ual
isat
ies
(NH
L G
L P
F)
Frys
lacircn G
ames
(PF
)
Sucircke
rei (P
V
AN
WB
GD
LP
P)
Frys
lacircn R
ing (
PF)
Inte
ract
ieve
hots
pots
(KN
)
Nat
uurw
ebca
m (
VVV A
mel
and)
Bre
edst
rate
n (
NO
FCO
M)
ND
IV (
Syn
tens)
NO
FCO
M (
NO
FA
MKB N
OO
RD
Eal
a Fr
ya F
rese
na
(II
I)
KN
RFP
en O
NO
F)
Fiet
sroute
pla
nner
(FB
)
E-T
sjer
ke (
PF)
Toer
istisc
he
E-b
usi
nes
s (P
F)
Mobik
om
(PF
SVD
et
c)
Toer
ism
e m
et z
org
Zorg
eloos
Frys
lacircn (
PF)
Dig
ital
e w
ater
psp
ort
pas
(PF
)
Eile
en
N
twurk
Fries
land
Bijlage 3 Overzicht relevante ICT Projecten in Fryslacircn
Gam
ing
Bre
ed
ban
d
Beeld
com
shym
un
icati
e
Kete
nd
igit
alshy
iseri
ng
Inte
rnett
oeshy
pass
ing
po
rtal
Mob
iele
to
ep
ass
ing
en
Ove
rig (
wet
ensc
hap
pel
ijke
) in
itia
tiev
en
Frie
se S
olla
rchal
lenge
Blu
e Ener
gy
(WETSU
S)
52
Literatuur [1] RUG (2003) Arbeidsproductiviteit in Fryslacircn Een analyse van het niveau en de groei van 1990-2000 Onderzoek in opdracht van Gedeputeerde Staten van de Provincie Fryslacircn en de Kamer van Koophandel Fryslacircn URSI-rapport 305
[2] van der Elst-van der Lans Michelle Piet Rijk (2006) Lokale bedrijvigheid leefbaarheid en sociale vitaliteit in het landelijk gebied van Friesland LEI Den Haag
[3] Provincie Fryslacircn (2007) Sociaal Rapport Fryslacircn 2007
[4] Valentijn Bolhuis (2005) Friese sterkten in economisch perspectief Toekomstvisie op de ruimtelijk-economische ontwikkeling van de provincie Friesland RUG
[5] CBS (2007) Inwoners Randstad verdienen het meest httpwwwcbsnlnlshyNLmenuthemasinkomen-bestedingenpublicatiesartikelenarchief20072007-2240shywmhtm
[6] Meester Wilhelm J amp Pieter H Pellenbarg (2001) Changing regional images Are regional marketing campaigns successful Paper for the 41st European Congress of the Regional Science Association Zagreb 2001
[7] CPB (2006) Reactie op Probleemanalyse Zuiderzeelijn
[8] AD (2008) Toename van zwakke scholen
[9] Verwey Jonker instituut Kinderen in Tel Databoek 2006
[10] Verwey Jonker instituut Kinderen in Tel Databoek 2008
[11] Ministerie van EZ (2007) Koers Noord op weg naar pieken Duurzame groei door omschakeling naar een kenniseconomie
[12] Stelder (2002) Regionaal Economische Verkenningen 2002 Groningen Friesland en Drenthe
[13] Stelder Broersma J van Dijk (2008) Noordelijke Arbeidsmarkt Verkenning 2008
[14] Broersma Lourens en Jouke van Dijk (2006) Het belang van de industrie in het Noorden 1950-2025 Onderzoek in opdracht van de Stichting TxU Noord-Nederland Groningen Faculteit Ruimtelijke Wetenschappen Rijksuniversiteit Groningen URSI-research report nr 316
[15] Provincie Friesland (2002) Nota sociaal-economisch beleid
[16] SCP (2006) Thuis op het platteland Den Haag
[17] EZ (2007) ICT agenda 2008-2011 De gebruiker centraal in de digitale Dienstenmaatschappij Den Haag
[18] WRR (2008) Innovatie Vernieuwd opening in viervoud Amsterdam University Press Den Haag Amsterdam
[19] Provincie Friesland (2007) Koers op Fryslacircn - Het Friese Meren Project 2e fase
[20] ECP (2008) Gaming meer dan een spelletje Den Haag
F R I E S E I C T - I N N O V A T I E A L L I A N T I E 53
[21] Provincie Friesland (2007) Fryske Fiersichten wurkprogram 2009 - 2011
[22] Provincie Friesland (2006) Fryslacircn toeristische topattractie in Nederland van de Provincie Fryslacircn
[23] Ministerie van VWS (2003) Quick Scan Kleine Kernen Den Haag
[24] Ministerie van Economische Zaken (2006) Verslag Innovation Lecture Den Haag
[25] httpstatlinecbsnl
[26] httpeceuropaeueurostat
[27] httpwwwlisanl
[28] ING (2007) Starterscampagne
[29] Vital rural area project activities annex 7
[30] Dialogic (2006) Initiatieven voor het bevorderen van eSkills van de beroepsbevolking in zes Europese landen Utrecht
[31] Rutten amp Koops (2007) Creatieve industrie en informatie- en communicatietechnologie in Noord Nederland Rapport naar aanleiding van de Noordermatch 2007
[32] Henry Chesbrough Open Innovation The new imperative for creating and Profiting from TechnologyHarvard business school Press
F R I E S E I C T - I N N O V A T I E A L L I A N T I E 54
Auteurs
drs Sven Maltha iring Reg Brennenraedts drs Hugo Gillebaard
Contact
Secretariaat Friese ICT-innovatie Alliantie pa Hooghiemstraplein 33-36 3514 AX Utrecht Tel +31 (0)30 215 05 80 Fax +31 (0)30 215 05 95 malthadialogicnl
Toegevoegde Burgerpatieumlnt dichtbij (desgewenst mobiel) ondersteunen met zorg ICT Geeft waarde burgerpatieumlnt meer veiligheid kan langer zelfstandig wonen en doet (langer)
mee in het sociale levenmaatschappij
Bij telemonitoring wordt een hartpatieumlnt eerder uit het ziekenhuis ontslagen en vermindert het polibezoek de mortaliteit en de (her)opnamen Ook de kwaliteit van de zorg verbetert door toename van aantal contactmomenten compleet beeld door patieumlntprofiel multidisciplinaire samenwerking juiste zorgverlener voor hulpvraag sneller de juiste medicatie en besparing van reistijd door virtueel polibezoek Tenslotte leidt de ontwikkeling van de benodigde infrastructuur tot economische spin-off voor het Friese bedrijfsleven Telemonitoring creeumlert tevens faciliteiten voor exploitatie van Friese health check-up diensten met uitstralingseffecten ook buiten de provincie Voor provincie gemeenten verzekeraar (indien in samenhang) biedt ZoA veel potentie voor nieuwe producten aantrekkelijkheid zorgverlening exportproduct evenals werkgelegenheid (Fryslacircn als proeftuin zorg op afstand valley)
Concrete Realiseren van twee of drie concrete projecten waarbij een aantal nieuwe resultaten technologieeumln een definitieve inbedding in de zorgveiligheid hebben gekregen
In de eerste pilot hartfalen wordt een architectuur voor infrastructuur en het dienstverleningsconcept ontwikkeld die ook voor andere projecten bruikbaar zijn De pilot leidt ook tot de invulling van noodzakelijke centrashylegemeenschappelijke onderdelen zoals een zorgnetwerk en een gemeenschappelijke zorg-opvolgcentrale waarmee een open platform voor zorgdienstenaanbieders wordt gerealiseerd De inzet van telemonitoren moet leiden tot toepassing bij 50 van de patieumlnten met hartfalen in Fryslacircn enkele jaren na succesvolle afronding van de pilot Door telemonitoring zijn er 30 minder opnamen nodig van patieumlnten met hartfalen mortaliteit vermindert met 30 en patieumlnten worden gemiddeld twee dagen eerder uit het ziekenhuis ontslagen
Samenstelling (Potentieumlle) samenwerkingspartners zijn onder andere zorgaanbieders zorgverzekeraars aanbieder dienstenplatform provincie kennisinstellingen hardware leveranciers en infrastructuur aanbieders
F R I E S E I C T - I N N O V A T I E A L L I A N T I E 33
54 Qwiek
Probleem Zorgverleners gebruiken steeds vaker de mogelijkheden van het internet om hun (zorg)diensten aan te bieden Zij bouwen daarvoor hun eigen portalen - al dan niet beveiligd - op eigen wijze De samenhang ontbreekt vaak nog Dit levert problemen
bull De patieumlnt is onvoldoende lsquoempoweredrsquo Zij krijgen slechts een deel van de informatie en een deel van de diensten tot hun beschikking Patieumlnten kunnen niet zelf sturen
bull Elk initiatief van zorgverleners moet op zichzelf lsquokrachtigrsquo genoeg zijn om te overleven Er is weinig mogelijkheid tot aanhaken op hergebruiken van of integratie van elkaars diensten en faciliteiten De initiatieven worden moeilijk uitrolbaar en hebben relatief weinig kans van slagen
Om samenhang te creeumlren bestaan ook weer diverse initiatieven zoals portalen van ketenzorg leveranciers WMO loket Foar Elkoar Omkeer 20 (sociale netwerken) zorgdomein pointment websites van zorgverzekeraars Ook deze gaan langs elkaar heen Met alle gevaren van dien eilandvorming het niet aan (kwaliteits)eisen voldoen weinig voortgang door onvoldoende samenhangmassa en niet de minste onzekerheid bij de patieumlnt over betrouwbaarheid (is de informatie juist heb ik alle relevante informatie is zij objectief) van het gebruikte portaal dat bovendien niet vanuit klantpatieumlntperspectief of -behoefte is ingericht
Het probleem heeft geleid tot de GERRIT-challenge uitgevoerd door TNO (als gevolg van het winnen van GERRIT van de telemedicineprijs 2008) TNO kwam met de oplossing van een platform voor het uitwisselen van diensten waarmee de diverse portalen gevoed kunnen worden Dit platform heeft de werknaam Qwiek gekregen
Doelgroep Patieumlntenburgers als gebruikers van (Qwiek)diensten zoals (modules van) de webdokter (zie wwwhzclnl) e-consult (NPCF)
Zorgverleners alsook aanbieders van diensten Op termijn liggen ook andere aanbieders (zoals gemeenten)in het verschiet (gelet op WMO-loket en GGD ten aanzien van preventie en EKD)
Doelstelling Gestreefd wordt naar een oplossing en een voorbeeldproject dat nationale navolging kan krijgen Er is in Nederland nog niet iets vergelijkbaars gerealiseerd Er zijn wel vergelijkbare initiatieven op onderdelen maar er is geen geheel Als het pilotproject in Fryslacircn slaagt kan Qwiek een platform voor heel Nederland worden
Toegevoegde waarde Qwiek is een platform voor ontsluiting van zorgdiensten zodat een persoon zijnhaar eigen diensten kan afnemen om zelf de regie te kunnen nemen over zijnhaar zorg vanuit zijnhaar eigen behoefte Daarnaast biedt dit platform toegang tot andere mogelijk interessante websites voor deze persoon Het platform kan tevens voor aanbieders gebruikt worden om hun eigen portaal te verrijken met diensten van derden of om hun diensten in portalen van derden te hangen
Voordelen voor burger en directe omgeving Het platform maakt het voor een burger gemakkelijker om inzage te krijgen in relevante en betrouwbare medische en logistieke gegevens en om zelf zorgzaken te regelen vanaf een willekeurige plek (met internet) een willekeurig apparaat een willekeurig internetportaal op een willekeurige tijd
F R I E S E I C T - I N N O V A T I E A L L I A N T I E 34
Voordelen voor stakeholders lees zorgverleners Het platform biedt stakeholders de mogelijkheid om versneld een volledig dienstenpallet te kunnen bieden waar men dit individueel niet kan waardoor - een grotere patieumlntenbasis bereikt (en bediend) kan worden - meegelift kan worden met andere innovatieve toepassingen (goed voor imago) - kosten en risicorsquos gedeeld worden - individuele stakeholders zich kunnen profileren met hun eigen dienstverlening en flexibel nieuwe eigen diensten toevoegen
Concrete resultaten bull Diensten op devices van burgers waardoor patieumlntempowerment toe neemt Burgers worden ondersteund bij het zoeken en boeken van zorgverleners en kunnen hun eigen diensten (op basis van eigen behoeften noden) samenstellen op hun (draadloos) device
Voorbeelden van dergelijke diensten
bull Vanuit lsquoherhaalreceptrsquo in webdokter direct online bij verzekeraar dekking nagaan en vervolgens medicijn bij apotheek bestellen
bull Afspraken maken via lsquokijken en vergelijkenrsquo
bull Zelf bloedwaarden doorgeven (combinatieintegratie met Zorg op Afstand)
bull Het vullen van het device met diensten is erg eenvoudig hetgeen een randvoorwaarde is om te komen tot patieumlntgedreven (keten netwerk) zorg
Het Qwiekplatform is opgebouwd Qwiek stapt tussen de portals geeft synergie samenhang en massa geeft de patieumlnt betrouwbare informatie geeft de zorgverlener een extra kanaal om (multidisciplinaire) diensten aan te bieden maakt nieuwe diensten mogelijk bijv zorgcooumlrdinatie speelt in op trends en ontwikkelingen vereist samenwerking openheid is de essentie
Samenstelling (Potentieumlle) samenwerkingspartners zijn onder andere ziekenhuizen zorgdienstenverleners platformaanbieder netwerkaanbieders hard- en softwareleveranciers kennisinstellingen zorgverzekeraars
55 Sport experience Fryslacircn
Probleem De provincie Fryslacircn wordt vaak geassocieerd met sport en vooral Heerenveen heeft een rijke sporthistorie Sportstad Heerenveen zorgt ervoor dat de provincie ook een rijke sporttoekomst zal krijgen De afgelopen jaren zijn rond het stadion het SC Heerenveen de nodige sportieve projecten uitgevoerd Op dit moment bestaat Sportstad Heerenveen uit een sportcentrum (met een zwemcomplex grote sporthal turnhal squashbanen en een dojo) een gezondheidsboulevard een lifestylepassage de CIOS-opleiding van het Friesland College en uiteraard het Abe Lenstra stadion De aandeelhouders van sportstad zijn de gemeente Heerenveen SC Heerenveen en de Friesland Zorgverzekeshyraar
Binnen het concept Sportstad Heerenveen wordt er gewerkt aan de Sport Experience De Sport Experience is een (fysieke) locatie waar je als bezoeker een sportieve ervaring daadwerkelijk kan ondergaan Om het
F R I E S E I C T - I N N O V A T I E A L L I A N T I E 35
een en ander onder de aandacht te brengen en te houden bij het publiek zijn aanzienlijke promotieactiviteiten nodig Hierbij kan ICT een belangrijke rol spelen
De probleemstelling is tweeledig
1 Hoe kan inzicht gekregen worden in toeristenstromen
2 Hoe kunnen potentieumlle klanten via games worden geprikkeld om de Sportexperience te bezoeken
Doelgroep De focus ligt op jongeren in Nederland en daarbuiten
Doelstelling ICT kan als versneller van de Sport Experience dienen omdat je met virtualisatie (online gaming en 3D-simulaties) in de voorfase al aan promotie kunt doen en gebruikerservaringen kunt verzamelen (datamining) Door het koppelen van databases van verschillende Friese (toerischtische) instanties kan beter inzicht worden gekregen in de behoeften en wensen van de bezoekers van de provincie Fryslacircn
Toegevoegde waarde De toegevoegde waarde van de Alliantie ligt in het bijeen brengen van gekwalificeerde personen en hoogwaardige kennis om het project succesvol te realiseren Daarnaast kan de Alliantie zorgen voor extra draagvlak bij financiers Verder kan de Alliantie waarde toevoegen door dit project te linken aan de andere projecten van de Alliantie en op die manier de kracht van kruisbestuiving te benutten
Concrete resultaten Het realiseren van een systeem (1) waarmee de Sportexperience via het web toegankelijk kan worden gemaakt (2) waarin potentieumlle klanten beter in kaart worden gebracht binnen een termijn van twee jaar
De Sportexperience toegankelijk maken via het web kan door middel van simulaties In de ontwerpbouwfase alvast rondkijken (virtualisatie) Maak een game waarmee de speler de ervaring krijgt alsof zelf het sportevenement meemaakt Zorg voor spanning bij de speler Op deze manier krijgen mensen interesse in de Sportexperience en gaan ze deze bezoeken
Er zijn verschillende organisaties die bijhouden welke personen Fryslacircn bezoeken Denk aan Fryslacircn marketing verschillende hotelketens organisaties die zich bezighouden met watersport et cetera Met de bovenstaande webapplicatie kan beter inzicht in de behoeften en wensen van potentieumlle klanten worden vergaard
Samenstelling (Potentieumlle) samenwerkingspartners zijn onder andere organisaties actief in de sportsector onderwijs- en kennisinstellingen softwareleveranciers (gaming en simulatie) hardwareleveranciers en webmarketeers
56 Ketendigitalisering in de jachtbouw
Probleem De jachtbouw kent hoge ontwikkelkosten Deze worden pas terugverdiend bij grote serieproductie In Fryslacircn is de omvang van de productie vaak beperkt Hierdoor zijn de kosten hoog en is het lastig om concurrerend te blijven Door middel van breedbandcommunicatie en een modulaire aanpak kan efficieumlnter geproduceerd worden door een groep van jachtbouwers
Er komen vier databases die allen modulaire standaardonderdelen bevatten Casco aandrijftechniek interieur overige apparatuur De
F R I E S E I C T - I N N O V A T I E A L L I A N T I E 36
unieke combinatie van standaardonderdelen leidt tot een uniek ontwerp met relatief lage kosten Bij het ontwerp van het casco zal 3D-techniek een grote rol spelen Bij de keuze van aandrijftechniek wordt bepaald welke motoren mogelijk zijn en welke consequenties dit heeft voor trillingen en geluid Bij het interieurontwerp zullen 3D-techniek CAM16 en CNC-machines een grote rol spelen
Doelgroep Jachtbouwers en toeleveranciers in de provincie Fryslacircn
Doelstelling Het integraal bijeen brengen van de gehele productieketen en digitale samenwerking van ontwerp tot fabricage realiseren Door toepassing van een totaalconcept wordt de bouw van een duurzaam schip voor de verhuurmarkt gerealiseerd met als doel via de beschreven aanpak de internationale concurrentiepositie van de Friese Jachtbouw te versterken
Toegevoegde waarde ICT is een enabler om de hele keten van jachtbouwers te laten samenwerken De rol van ICT kan door verschillende technologieeumln vorm krijgen zoals een databasesysteem 3D- modellen CADCAM en ERP
Concrete resultaten Er wordt een ndashdoor een topdesigner ontworpen- jacht gebouwd ICT wordt ingezet om het systeem met databases ERP-systemen 3Dshysimulaties op te zetten en te testen
Samenstelling (Potentieumlle) samenwerkingspartners zijn onder andere vijf jachtbouwers leveranciers van hybride aandrijvingen generatoren accursquos dieselmotoren ERP systemen randapparatuur schilderwerken cascorsquos interieurs CNC-bedrijven met 3D-freesfaciliteit ICT-bedrijven Navalshyarchitects en Reality Theatres
57 Platteland kleine kernen
Probleem Steeds meer voorzieningen verdwijnen uit kleine kernen Denk bijvoorbeeld aan postkantoor apotheek banken en gemeentebalies Gemeentelijke herindelingen zijn hier ook deels debet aan Hierdoor neemt de sociale cohesie af en wordt de leefbaarheid in deze kernen steeds minder terwijl in de nabije toekomst het belang van lokale voorzieningen door vergrijzing van de kleine kernen toeneemt Ook verdwijnt hiermee werkgelegenheid en de economische binding van veelal gezinnen en jongeren met het plattelandkleine kernen (ontgroening) Daarnaast verslechtert hierdoor het vestigingsklimaat voor ondernemingen waardoor bedrijven vertrekken en vestiging van nieuwe bedrijvigheid uitblijft met daaruit voortvloeiende negatieve gevolgen voor de werkgelegenheid Versterking van het plattelandkleine kernen kent dan ook twee componenten Enerzijds versterking van de sociale cohesie en anderzijds de versterking van economische binding (van burgers en bedrijven) en vitaliteit van het platteland
Nieuwe technieken kunnen dorpen leefbaar houden Aansluiten bij de behoefte van inwoners van het platteland is een voorwaarde voor succes van voorzieningen (fysiek en virtueel) Alleen voorzieningen die gedragen worden door gebruikers kunnen op termijn zonder subsidie (zelfdragend)
16 Computer Aided Manufacturing (CAM) het fabriceren van producten met behulp van een computer
Computer Aided Manufacturing (CAD) computergesteund ontwerpen
Enterprise Resource Planning (ERP) softwarepakket ter ondersteuning van bedrijfsprocessen
F R I E S E I C T - I N N O V A T I E A L L I A N T I E 37
voortbestaan Voor de specifieke invulling van het thema platteshylandkleine kernen is het dan ook noodzakelijk om dmv een behoeftescan de daadwerkelijke gebruikersvraag op het platteland in kaart te brengen Vooralsnog zijn veel initiatieven in dit veld te versnipperd en te veel gericht op enkele specifieke toepassingen Wat nodig is is een totaalconcept (sterk vraaggestuurd) dat bij de doelgroep nieuwe economische en maatschappelijk activiteiten losmaakt
Doelgroep Bewoners (en bedrijven) van de kleinere kernen in Fryslacircn In het bijzonder MKB-bedrijven 13-18 jarigen (werkende) ouders en ouderen (niet werkenden)
Doelstelling In een dorpskern (bijvoorbeeld Dantumadeel) wordt een pilot opgestart met als doel om een dorpshuis nieuwe stijl te realiseren Door toepassing van een totaalconcept voor plattelandsontwikkeling wordt onder andere een bijdrage geleverd aan de verbetering van de sociale cohesie digitale voorzieningen en de werkgelegenheid onder jongeren Sociale cohesie en economische binding dienen bij een dergelijke scan centraal te staan
De sociale cohesie kan op verschillende manieren versterkt worden Wanneer voorzieningen op gebied van wonen leven (sociaal dorpsleven en ndashcultuur) en zorg ontwikkeld worden die aansluiten bij de behoefte van de bewoners van en in de omgeving van de plattelandskern kunnen oa ouderen langer zelfstandig blijven wonen Bovendien maken een (toekomstig) excellent dienstenaanbod evenals rust en ruimte het ook voor mensen uit andere delen van Nederland aantrekkelijk om zich op het Friese platteland te vestigen
Digitale voorzieningen op het gebied van digitaal onderwijs (primair en voortgezet) zijn een mogelijkheid om zowel de sociale cohesie met betrekking tot jongeren als de economische vitaliteit van het platteland te versterken Onderwijs biedt jongeren immers kansen op de arbeidsmarkt Ook bieden digitale (onderwijs)voorzieningen kansen om deze buiten de provincie Fryslacircn te vermarkten Met name voor het MKB zijn toepassingen om de e-vaardigheden te vergroten kansrijk17
Voorzieningen die de economische binding met het plattelandkleine kernen versterken maken het voor jongeren gezinnen en werkende ouderen aantrekkelijk om op het platteland te (blijven) wonen Een van de mogelijkheden om de economische binding te versterken is de ontwikkeling van toepassingen die leiden tot het ontstaan van nieuwe vormen van dienstverlening en werkgelegenheid
Een mogelijk succesvol traject is de ontwikkeling van hoogwaardige en complexe telewerktoepassingen die niet afhankelijk zijn van een standplaats Dergelijke voorzieningen maken het ook voor huidige randstadinwoners aantrekkelijk om zich op het Friese platteland te vestigen en te blijven werken in de randstad
Ook biedt de inzet van microkredietverlening kansen voor innovatie in het Friese MKB (vakmanschap) en naar succesvol voorbeeld van Koninklijke Tichelaar uit Makkum dit buiten de regio te vermarkten
Tenslotte dient benadrukt te worden dat innovatieve vermarktbare voorzieningen die door Friese partijen zijn ontwikkeld economische spinshyoff voor het Friese bedrijfsleven genereren
17 Bron Initiatieven voor het bevorderen van eSkills van de beroepsbevolking in zes Europese landen Dialogic 2006
38 F R I E S E I C T - I N N O V A T I E A L L I A N T I E
Toegevoegde waarde Een belangrijk kenmerk van ICT-toepassingen is de mogelijkheid van opschaling Eenmaal ontwikkelde toepassingen kunnen zonder aanzienlijke kosten verder vermarkt worden Insteek van het pilotproject dient dan ook het selecteren van toepassingen te zijn die aantrekkelijk zijn voor een brede doelgroep in en buiten de provincie Fryslacircn
Online zorg (ouderen en gezinnen) domotica en sociaal-culturele voorzieningen die huidige inwoners aan het platteland bindt eacuten voor inwoners van buiten Fryslacircn aantrekkelijk is om zich op het Friese platteland te vestigen
Digitale voorzieningen die zowel de sociale cohesie als economische binding versterken eacuten buiten Fryslacircn vermarkt kunnen worden
Telewerk-toepassingen waarvan bedrijven uit andere delen van Nederland gebruik kunnen maken eacuten het voor randstedelingen aantrekkelijk maakt zich te vestigen op het Friese platteland
Concrete resultaten Einddoel van het project is de inrichting van fysieke loketten (dorpshuizen) dichtbij de burger In deze dorpshuizen komen de fysieke en virtuele component samen De dorpshuizen brengen de voorzieningen en daarmee de sociale cohesie en ondernemerschap daadwerkelijk terug in de kleine kernen Het vormt een concentratiepunt voor uiteenlopende fysieke en virtuele diensten op het vlak van gezondheid onderwijs ondernemerschap cultuur en sport
Op basis van de behoeftescan en de aansluiting bij het Vital Rural Area- project wordt een totaalconcept met daarin een aantal ICT-toepassingen en daaraan en omheen gerelateerde diensten en voorzieningen geselecteerd voor een pilotproject Hiervoor dient een businessplan opgesteld te worden met monitoring go-no go beslissingen en opschalingsmogelijkheden Uiteindelijk dient de pilot te resulteren in de ontwikkeling van toepassingen die de sociale cohesie en economische vitaliteit versterken eacuten onderscheidend zelfdragend en opschaalbaar zijn
Samenstelling (Potentieumlle) samenwerkingspartners zijn onder andere banken verzekeraars (huis)artsen thuiszorginstellingen verenigingen woningbouwcorporaties gemeenten postkantoren onderwijsinstellingen KvK belastingdienst bibliotheken jongerenwerk bedrijven en MKB Noord
F R I E S E I C T - I N N O V A T I E A L L I A N T I E 39
6 Organisatie
61 Rol van de Alliantie
De Friese ICT-innovatie Alliantie heeft de rol van stimulator versneller versterker en makelaar op zich genomen om de beste krachten vanuit de maatschappij en economie in de provincie Fryslacircn te bundelen om pilotprojecten te starten en te komen tot zelfdragende innovatieprojecten die de economische en maatschappelijke ontwikkeling in Fryslacircn sterk stimuleren Naast de hiervoor genoemde rollen is de Alliantie in het algemeen - en de Kerngroep in het bijzonder - vooral een realist en vertaler van vraag naar oplossing De Alliantie werkt aan het opstarten van een zes pilotprojecten in nauwe samenwerking met andere stakeholders maar is geen eigenaar van de projecten
De Kerngroep bestaat uit zes leden die op persoonlijke titel en zonder last of ruggespraak hun visie inbrengen zich sterk maken voor het opzetten van de projecten en toezien op uitvoering daarvan De Kerngroep is vooralsnog geiumlnstalleerd tot en met 31 december 2010 De leden van de Kerngroep zijn
bull Profdrir LP Ligthart (voorzitter) TU Delft
bull R Feenstra RI MBA De Friesland Zorgverzekeraar
bull Drir PA Gielen TCNN
bull Drs FA Pronk Rabobank Heerenveen
bull Drs WR Reek MCM Gemeente Sneek
bull Drs J Wester TNO-ICT
Dialogic Next Step en in het bijzonder drs SR Maltha ir ing RMF Brennenraedts en drs H Gillebaard ondersteunen de Alliantie met de voorbereiding van bijeenkomsten verrichten onderzoek waar nodig en begeleiden de uitvoering van projecten
62 Taakstelling per onderdeel van de Alliantie
Raad van Advies
De Alliantie zal een Raad van Advies kennen die uit drie tot vier personen zal bestaan en momenteel nog te formeren is De leden zijn bestuurders van statuur die politiek zeer goed ingevoerd zijn zowel op provinciaal als landelijk niveau De Raad van Advies geeft allereerst steun aan de beoogde initiatieven en draagt dit ook publiekelijk uit Daarnaast zal zij vooral een klankbord- en ambassadeursfunctie gaan vervullen om de ambities van de Alliantie te helpen realiseren Hiervoor zal zonodig onafhankelijke bestuurlijke druk georganiseerd worden De Raad van Advies biedt de Alliantie toegang tot diverse relevante netwerken en is thuis in de financieringsmogelijkheden voor de beoogde innovatieprojecshyten Verder dient de Raad van Advies zelfstandig initiatief te nemen om de activiteiten van de Alliantie ook op andere nationale of internationale agendarsquos geplaatst te krijgen De Raad van Advies zal enkele malen per jaar bijeenkomen en afstemmen met de Kerngroep
F R I E S E I C T - I N N O V A T I E A L L I A N T I E 41
Kerngroep
De Kerngroep is in een eerste fase gestart met een visieontwikkeling en heeft dit vertaald in de onderliggende Roadmap De Kerngroep dient haar visie en plannen in bij de Gedeputeerde Staten van Fryslacircn Na goedkeuring door GS heeft de Kerngroep de komende twee jaar als taak de Alliantie en in het bijzonder de projectgroepen aan te sturen en te adviseren bij de uitvoering In eerste instantie fungeert de Kerngroep vooral als werkvoorbereider Daarna ziet de Kerngroep toe op de uitvoering van afzonderlijke projecten conform de geformuleerde visie en opgestelde criteria via driemaandelijkse monitoring Begin 2010 neemt de Kerngroep per project een mid-term gono-go beslissing Zonodig worden projecten daarna bijgestuurd of zelfs stopgezet Na 2010 zullen de projecten zelfstandig verder dienen te gaan en vallen vanaf dat moment buiten de regie van de Alliantie
Projectgroepen
De Alliantie zelf krijgt vooral gestalte middels een vijftal projectgroepen (a) Draadloze Friese meren (b) Zorg (c) Sport Experience (d) Jachtbouw en (e) Kleine kernen Deze projectgroepen bestaan uit private enof publieke deelnemers afhankelijk van het project De projecten komen onder leiding van een nader te benoemen projectleider De aangestelde projectleider stemt af met een afgevaardigde van de provincie Fryslacircn en contactpersonen uit de Kerngroep zoals beschreven in deze Roadmap Op korte termijn zal er gestart worden met de verdere samenstelling van de projectgroepen conform de voorstellen in de afzonderlijk roadmaps
lsquoVerticalersquo activiteiten
Daarnaast zijn er drie lsquoverticalersquo projectactiviteiten die op alle projectgroepen van toepassing zijn namelijk onderwijsvernieuwing kennisborging en promotie en communicatie In alle vijf projectgroepen spelen deze aandachtsgebieden een belangrijke rol In het bijzonder voor het onderwijs geldt dat wij vanuit elke projectgroep spin-off effecten en digitale toepassingen verwachten die voor onderwijsdoeleinden ingezet kunnen worden Daarmee kan onderwijs een belangrijke integrale en verbindende functie vervullen tussen de projectengroepen onderling alsook een belangrijke rol spelen in de kennisborshyging Voor promotie en communicatie geldt hetzelfde De Kerngroep is in eerste instantie verantwoordelijk voor de lsquohorizontalersquo activiteiten
De Friese ICT-innovatie Alliantie kent de volgende organisatiestructuur
F R I E S E I C T - I N N O V A T I E A L L I A N T I E 42
ONDERWIJSVERNIEUWING
PROMOTIE EN
COMMUNICATIE
KENNNISBORGING
Raad van Advies Taak klankbord en ambassadeursfunctie
KerngroepTaak Advisering en aansturing Alliantie Opstellen Roadmap
toezien op uitvoering en monitoring
Friese ICT innovatie-alliantie Taak Uitvoering Roadmap in projectgroepen
Resultaat Minimaal eacuteeacuten project per projectgroep geschikt voor opschaling en zelfstandige continuering na 2 jaar
Projectgroep Draadloze meren
Projectgroep Sport Experience
Projectgroep Zorg
Projectgroep Jachtenbouw
Projectgroep Kleine kernen
Figuur 9 Organisatiestructuur van de Friese ICT-innovatie Alliantie
43F R I E S E I C T - I N N O V A T I E A L L I A N T I E
F R I E S E I C T - I N N O V A T I E A L L I A N T I E 44
7 Ter afsluiting In deze Roadmap voor ICT-innovatie in Fryslacircn heeft de Kerngroep haar visie neergelegd en haar plannen voor innovatieve pilotprojecten geformuleerd Duidelijk mag zijn dat de Alliantie een krachtige ambitie heeft die nu in concrete acties en plannen moeten worden vertaald Hiervoor is het noodzakelijk de komende maanden een plan van aanpak en een concreet en gedragen businessplan per project uit te werken In totaal kennen de beoogde projecten een financieringsbehoefte van circa twaalf miljoen euro Hiervoor zal een beroep gedaan worden op bijdragen vanuit (1) het bedrijfsleven (2) de provincie Fryslacircn en (3) overige partijen waaronder gemeenten stimulerings- en innovatiefondsen nationale overheid en Europese regelingen De Kerngroep ziet als uitgangspunt voor financiering van de projecten de volgende verdeling voor iedere twee euro aan geld van derden draagt de provincie eacuteeacuten euro bij (33) wat in de wandelgangen ook wel de Galema-norm wordt genoemd
De Kerngroep is verheugd haar visie in deze Roadmap te mogen aanbieden aan Gedeputeerde Staten van Fryslacircn en verzoekt om concrete ondersteuning voor uitvoering van de voorgenomen projecten Naast de gewenste co-financiering zoals hiervoor beschreven bestaat concreet behoefte aan financieumlle ondersteuning van de opstartfase (eerste drie tot zes maanden) Per project is circa euro 50000- euro nodig om de businesscases volledig te kunnen uitwerken en alle noodzakelijke projectvoorbereidingen te treffen (seed money) Hiervoor doen wij eveneens een beroep op Gedeputeerde Staten van Fryslacircn om de Alliantie voor de helft in deze kosten tegemoet te komen In deze voorfase is het weinig realistisch om uit het bedrijfsleven en vanuit andere instellingen volledige voorfinanciering te verwachten Wel zal in grote mate een beroep worden gedaan op zo veel mogelijk kostenloze medewerking van de stakeholders om in deze voorfase de noodzakelijke voorbereidingen te treffen
De visie van de Kerngroep heeft geresulteerd in serieuze plannen om in een multishystakeholder omgeving economie en samenleving in Fryslacircn een impuls te geven via ICT-innovatie Deze serieuze plannen waarvoor reeds veel commitment in het veld is uitgesproken vragen nu om serieuze ondersteuning De vraagstukken en behoeften van burgers en gebruikers in Fryslacircn staan daarbij centraal en ons motto luidt drsquor op en drsquor over
F R I E S E I C T - I N N O V A T I E A L L I A N T I E 45
Bijlage 1 SWOT-analyse
Sterkten Wat is de kracht van Fryslacircn
Een kenmerkende sterkte van Fryslacircn is eenvoudig te observeren Fryslacircn beschikt over veel ruimte zeker in vergelijk met de Randstad Daarbij komt dat de afstand tussen de Randstad en Fryslacircn relatief beperkt is De ruimte die Fryslacircn biedt maakt het mogelijk om er kwalitatief hoogwaardig te recreeumlren en te wonen Fryslacircn heeft veel mogelijkheden hiertoe die bovendien van hoge kwaliteit zijn Het toerisme in Fryslacircn drijft grofweg op drie pijlers watersport de rust van de Waddeneilanden en de cultuur van een aantal steden en dorpen (waaronder de ldquoElf Stedenrdquo)
In de Friese economie neemt de agrarische sector traditioneel een grote rol in Tegenwoordig is deze rol kleiner dan vroeger maar het is nog steeds een relatief omvangrijke sector Bovendien heeft de Friese landbouw de laatste decennia haar processen sterk verbeterd De productiviteit van deze sector is ndash zelfs vanuit een Nederlands perspectief - zeer hoog De sterke agrarische sector heeft mede geleid tot ontwikkeling van een florerende foodsector Het aandeel van de dienstensector ligt in Fryslacircn traditioneel onder het Nederlandse gemiddelde Hoewel dit nog steeds het geval is is deze sector vanaf circa 1995 een flinke inhaalslag aan het maken Binnen de dienstensector in Fryslacircn heeft vooral financieumlle dienstverlening een relatief groot aandeel Andere gebieden waarin Fryslacircn sterk is zijn de metaal- en elektrosector en watertechnoshylogie
Fryslacircn en de Friezen kennen een sterke identiteit Ze hebben een eigen taal volkslied en vlag en onderscheiden zich hiermee van de rest van Nederland Hierdoor bestaat er een grote sociale cohesie Dit speelt met name in de dorpen een grote rol in het dagelijkse leven
Zwakten Wat zijn de beperkingen in Fryslacircn
Fryslacircn is opgebouwd uit 417 kernen waarvan 344 kernen uit minder dan 1500 inwoners bestaan Er is dus een lage mate van verstedelijking waardoor positieve agglomeratieshyeffecten uitblijven Veel van deze kleine kernen hebben te maken met een laag en dalend voorzieningenniveau Denk hierbij aan het verdwijnen van postkantoren scholen supermarkten et cetera Dit is duidelijk de negatieve keerzijde van de ruimtelijke structuur van Fryslacircn
Fryslacircn is de provincie die voorop loopt met vergrijzing Nergens in Nederland zijn er zo weinig jongeren In combinatie met een lage arbeidsparticipatie van ouderen en vrouwen heeft dit een negatief effect op de economie Overigens neemt de arbeidsparticipatie vooral van vrouwen de laatste jaren wel sterk toe
Er zijn in Fryslacircn weinig grote industrieeumln en het MKB heeft een groot aandeel in de werkgelegenheid Dit zou een van de oorzaken kunnen zijn van de lage RampD-inspanningen in de provincie Het wordt ook als oorzaak genoemd van de lagere arbeidsproductiviteit maar het is niet duidelijk of dat geheel terecht is In de samenstelling van de werkgelegenshyheid valt op dat de quartaire sector (zorg onderwijs overheid et cetera) sterk oververtegenwoordigd is Het aandeel van bedrijven dat producten en diensten afzet buiten de provincie (stuwende bedrijvigheid) is relatief beperkt
F R I E S E I C T - I N N O V A T I E A L L I A N T I E 46
Verschillende bronnen refereren aan de lage kwaliteit van het onderwijs in Fryslacircn Hierbij speelt het ontbreken van een universiteit een rol Door de afwezigheid van een universiteit behouden Vwo-leerlingen minder binding met Fryslacircn Hoger opgeleiden trekken hierdoor weg naar omliggende regiorsquos en de stroom hoger opgeleiden naar Fryslacircn is vrij beperkt Het gevolg is een braindrain Opvallend is het lage gemiddelde niveau van de leerlingen die de basisschool verlaten Er is geen overeenstemming over de oorzaak hiervan Een ander opvallend element is de aanwezigheid van achterstandswijken in Fryslacircn Hoewel dit vaak als een probleem van grote steden wordt gezien kampen ook veel dorpen en steden in (vooral Noord-)Fryslacircn met deze problematiek
Kansen Welke mogelijkheden biedt de omgeving
In Nederland neemt het aandeel 65-plussers van de totale bevolking toe Deze bevolkingsgroep geeft meer geld uit aan recreatie en aan zorg Een deel kiest zelfs voor het verhuizen naar een prettigere omgeving en gaan hoogwaardiger wonen Fryslacircn kan profiteren van deze demografische ontwikkeling door voorzieningen te treffen voor deze groep Hierbij zou ze zich kunnen profileren als het lsquoFlorida van het Noordenrsquo Door koploper te zijn met woon-zorgconcepten kan er een nieuwe markt ontstaan Doordat leeftijdssamenstelling van de groep vakantiegangers verandert zal er ander type vraag naar voorzieningen en activiteiten ontstaan Ook hierop kan worden ingespeeld Ook zorgtoerisme kan interessante mogelijkheden bieden voor Fryslacircn
Fryslacircn zou extra middelen kunnen aantrekken door aanspraak te maken op verschillende (Europese) fondsen Doordat Fryslacircn door sommige beleidsorganen wordt gezien als een achterstandsgebied komt men in aanmerking voor specifieke fondsen Maar er zijn ook generieke (Europese) fondsen waarop aanspraak gemaakt kan worden
Waar Fryslacircn beperkt profiteert van positieve agglomeratie-effecten beginnen sommige delen van de Randstad negatieve agglomeratie-effecten te ervaren zoals hoge grondprijzen verkeerscongestie en verpaupering van wijken Indien Fryslacircn goed digitaal ontsloten is kan het voor sommige organisaties interessant zijn om naar Fryslacircn te verhuizen
Groeiende aandacht voor (duurzame) energie en watertechnologie kan voor Fryslacircn kansen bieden De ruimtelijke structuur biedt bijvoorbeeld mogelijkheden voor het opwekken van zonne-energie of biomassa Ook het (zoute en zoete) water biedt hiertoe mogelijkheden De kennis die Fryslacircn heeft op het gebied van watertechnologie kan in de toekomst misschien in een bredere markt worden toegepast
De stijgende voedselprijzen zullen voor Fryslacircn grosso modo een positief effect hebben Zowel de agro- als de foodsector die een groot gedeelte van de stuwende bedrijvigheid vertegenwoordigen kunnen hier van profiteren
Bedreigingen Hoe kan de omgeving Fryslacircn schaden
De beperkte stuwende bedrijvigheid maakt Fryslacircn afhankelijk van andere inkomstenstroshymen uit Nederland Denk hierbij aan inkomsten uit sociale verzekeringen uitkeringen maar ook inkomsten uit de zorg Verandering in nationaal beleid kunnen hierdoor grote consequenties hebben voor de Friese economie en samenleving Ook inkomsten uit de landbouwsubsidies van de EU maken Fryslacircn kwetsbaar De Europese Unie reserveert jaarlijks bijna de helft van haar begroting voor het Gemeenschappelijk Landbouwbeleid Onder andere door de toetreding van nieuwe EU lidstaten kunnen deze middelen onder druk komen te staan
F R I E S E I C T - I N N O V A T I E A L L I A N T I E 47
Een andere bedreiging is de filiaaleconomie Veel bedrijfsvestigingen vooral in de zakelijke dienstverlening zijn nevenvestigingen De hoofdkantoren zitten veelal in de Randstad Deze locaties zijn hierdoor voor een groot deel afhankelijk van beslissingen die op andere plaatsen worden genomen
De internationalisering van de economie zorgt voor extra concurrentiedruk Vooral de lageropgeleiden ervaren een steeds grotere druk uit lagelonenlanden Omdat Fryslacircn relatief weinig hoogopgeleiden kent kunnen de negatieve consequenties van globalisering groter zijn dan in andere delen van ons land
F R I E S E I C T - I N N O V A T I E A L L I A N T I E 48
Bijlage 2 Additionele kerncijfers
Onderwijs
Fryslacircn heeft geen universiteit Het aantal studenten dat in Fryslacircn woont en een mastershydiploma ontvangt is zeer laag circa 200 per jaar Wel kent Fryslacircn enkele HBO-instellingen Toch is het aantal studenten dat een bachelorgraad ontvangt relatief beperkt vergeleken met andere provincies18
Geslaagden HBO Bachelor (naar woonplaats student)
0
2000
4000
6000
8000
10000
12000
14000
2000 2001 2002 2003 2004 2005
Groningen
Friesland
Drenthe
Overijssel
Flevoland
Gelderland
Utrecht
Noord‐Holland
Zuid‐Holland
Zeeland
Noord‐Brabant
Limburg
Figuur 10 Ontwikkeling van het aantal HBO Bachelor afgestudeerden in de Nederlandse provincies
Het aantal banen in het onderwijs is in Fryslacircn relatief hoog Dit is opmerkelijk gezien het ontbreken van een universiteit19
18 CBS ndash Statline [25]
19 LISA - bewerkt door Dialogic [27]
F R I E S E I C T - I N N O V A T I E A L L I A N T I E 49
Relatief aantal banen (Onderwijs)
50
55
60
65
70
75
80
85
90
2003
2004
2005
2006
2007
Groningen
Friesland
Drenthe
Overijssel
Gelderland
Flevoland
Utrecht
Noord‐Holland
Zuid‐Holland
Zeeland
Noord‐Brabant
Limburg
Figuur 11 Ontwikkeling van het relatief aantal banen in het onderwijs in de Nederlandse provincies
Zorg
Een manier om de omvang van de zorgsector te bepalen is het aantal ziekenhuisbedden In Fryslacircn zijn er relatief weinig bedden per inwoner ten opzichte van andere provincies Gezien de hoge mate van vergrijzing is dit opmerkelijk20
Hospital beds per million inhabitants
0
100
200
300
400
500
600
700
800
1993
1994
1995
1996
1997
1998
1999
2000
2001
2002
Groningen
Friesland
Drenthe
Overijssel
Gelderland
Flevoland
Utrecht
Noord‐Holland
Zuid‐Holland
Zeeland
Noord‐Brabant
Limburg
Figuur 12 Ontwikkeling van het aantal ziekenhuisbedden in de Nederlandse provincies
Een andere indicator van de relatieve omvang van de zorgsector is het relatief aantal banen Hier valt vooral op dat zich in 2006 een flinke daling voordeed21
20 European Commission - Eurostat [26] 21 LISA - bewerkt door Dialogic [27]
F R I E S E I C T - I N N O V A T I E A L L I A N T I E 50
Relatief aantal banen (Zorg)
120
130
140
150
160
170
180
190
2003
2004
2005
2006
2007
Groningen
Friesland
Drenthe
Overijssel
Gelderland
Flevoland
Utrecht
Noord‐Holland
Zuid‐Holland
Zeeland
Noord‐Brabant
Limburg
Figuur 13 Ontwikkeling van het relatief aantal banen in de zorg in de Nederlandse provincie
F R I E S E I C T - I N N O V A T I E A L L I A N T I E 51
Figuur 14 Overzicht van de relevante ICT Projecten in Fryslacircn
F R I E S E I C T - I N N O V A T I E A L L I A N T I E
Zo
rg
Zorg
Net
Frie
slan
d (
SG
)
Car
dio
logie
net
wer
k Fr
iesl
and
(MCL
NSD
)H
uis
van
het
Hed
en (
GEEF)
Tel
econfe
renci
ng v
ia Z
NF
(SG
)
Tel
econsu
ltat
ie A
mel
and (
CI
ZTS)
Virtu
eel bez
oek
uur
(ZTS
ZSA)
Virtu
ele
Thuis
zorg
(PF
KN
TH
FL)
Pasa
na
(Nijfinst
er)
Thuis
zorg
het
Fries
e La
nd
(N
ijfinst
er)
Sm
art
Car
ing C
om
munitie
s(D
T2015
Nijfinst
er)
O
TTO
(RIF
)
Ket
enZorg
Frie
slan
d
EPD
sch
akel
punt
OZIS
(SG
)
Sm
art
Car
ing C
om
munitie
s(D
T2015)
Ske
wie
l Try
nw
alden
Van
A n
aar
B(e
ter)
pap
ierloos
(SG
)Virtu
ele
HAP
Frie
slan
d (
SG
)
Web
dokt
er (
HZL)
Leer
-Zorg
port
al (
PF
MCL
TFW
G
GZ
RF)
Zorg
Dom
ein F
ries
land
Support
Fry
slan
JGZ p
lus
ouder
port
aal (T
FW)
Zorg
Net
Frie
slan
d p
ort
al (
SG
)
Dig
itaa
l Thuis
hote
l (P
F)
Foar
Elk
oar
(VFG
CIZ
ZF
FZ
en
ZKF )
Een
duid
ig p
atieuml
ntp
ort
aal (S
G)
Toer
ism
e m
et z
org
Zorg
Innova
tie
Foru
m
N
twurk
Fries
land
On
derw
ijs
Ser
ious
gam
es f
acto
ry (
NH
L)
Kla
sseg
las
(KN
)
Wad
den
cam
pus
(KN
RFP
)
Wad
den
cam
pus
(KN
RFP
)
Vid
eoco
nfe
renci
ng B
oger
man
(SB)
Frie
slan
d L
eern
etw
erk
(NH
L)
Inte
rnet
acad
emie
(N
HL)
Ener
gie
k (K
N
RFP
)
EdyF
rysk
(PF
)
Did
icla
ss (
NH
L)
Onlin
e lo
ket
Frys
lan (
PF)
Tom
ke (
Afucirc
k en
Bib
lioth
eeks
ervi
ce F
r ysl
an)
Vee
nques
t (N
HL)
Inte
rnet
acad
emie
(N
HL)
N
twurk
Fries
land
Overh
eid
ISZF
(ISZF)
NO
FA (
NO
FA)
Kle
ine k
ern
en
IPTV
Gam
enat
ions
(PF
KN
)
Doar
psb
acircn (
SD
)
Vital
Rura
l Are
a (N
ijfinst
er
NO
FA
RFP
TH
FL
KN
)Fr
oek
sTV (
FR-I
X
IV)
Virtu
ele
loke
tten
(KN
)
NO
FA (
NO
FA)
Vital
Rura
l Are
a (N
ijfinst
er
NO
FA
RFP
TH
FL
KN
)
Kij o
p I
T s
poor
(PF)
Doar
psb
acircn (
SD
)
Onts
luitin
g d
orp
sarc
hie
ven
(SD
W)
Am
bula
nte
han
del
(KN
N
BL
D
oar
psb
an)
N
twurk
Fries
land
MK
B
To
eri
sme
Gam
efes
tiva
l ldquoG
-Am
elan
drdquo
(NH
LG
ame
Val
ley
PF
en K
N)
3D
Vis
ual
isat
ies
(NH
L G
L P
F)
Frys
lacircn G
ames
(PF
)
Sucircke
rei (P
V
AN
WB
GD
LP
P)
Frys
lacircn R
ing (
PF)
Inte
ract
ieve
hots
pots
(KN
)
Nat
uurw
ebca
m (
VVV A
mel
and)
Bre
edst
rate
n (
NO
FCO
M)
ND
IV (
Syn
tens)
NO
FCO
M (
NO
FA
MKB N
OO
RD
Eal
a Fr
ya F
rese
na
(II
I)
KN
RFP
en O
NO
F)
Fiet
sroute
pla
nner
(FB
)
E-T
sjer
ke (
PF)
Toer
istisc
he
E-b
usi
nes
s (P
F)
Mobik
om
(PF
SVD
et
c)
Toer
ism
e m
et z
org
Zorg
eloos
Frys
lacircn (
PF)
Dig
ital
e w
ater
psp
ort
pas
(PF
)
Eile
en
N
twurk
Fries
land
Bijlage 3 Overzicht relevante ICT Projecten in Fryslacircn
Gam
ing
Bre
ed
ban
d
Beeld
com
shym
un
icati
e
Kete
nd
igit
alshy
iseri
ng
Inte
rnett
oeshy
pass
ing
po
rtal
Mob
iele
to
ep
ass
ing
en
Ove
rig (
wet
ensc
hap
pel
ijke
) in
itia
tiev
en
Frie
se S
olla
rchal
lenge
Blu
e Ener
gy
(WETSU
S)
52
Literatuur [1] RUG (2003) Arbeidsproductiviteit in Fryslacircn Een analyse van het niveau en de groei van 1990-2000 Onderzoek in opdracht van Gedeputeerde Staten van de Provincie Fryslacircn en de Kamer van Koophandel Fryslacircn URSI-rapport 305
[2] van der Elst-van der Lans Michelle Piet Rijk (2006) Lokale bedrijvigheid leefbaarheid en sociale vitaliteit in het landelijk gebied van Friesland LEI Den Haag
[3] Provincie Fryslacircn (2007) Sociaal Rapport Fryslacircn 2007
[4] Valentijn Bolhuis (2005) Friese sterkten in economisch perspectief Toekomstvisie op de ruimtelijk-economische ontwikkeling van de provincie Friesland RUG
[5] CBS (2007) Inwoners Randstad verdienen het meest httpwwwcbsnlnlshyNLmenuthemasinkomen-bestedingenpublicatiesartikelenarchief20072007-2240shywmhtm
[6] Meester Wilhelm J amp Pieter H Pellenbarg (2001) Changing regional images Are regional marketing campaigns successful Paper for the 41st European Congress of the Regional Science Association Zagreb 2001
[7] CPB (2006) Reactie op Probleemanalyse Zuiderzeelijn
[8] AD (2008) Toename van zwakke scholen
[9] Verwey Jonker instituut Kinderen in Tel Databoek 2006
[10] Verwey Jonker instituut Kinderen in Tel Databoek 2008
[11] Ministerie van EZ (2007) Koers Noord op weg naar pieken Duurzame groei door omschakeling naar een kenniseconomie
[12] Stelder (2002) Regionaal Economische Verkenningen 2002 Groningen Friesland en Drenthe
[13] Stelder Broersma J van Dijk (2008) Noordelijke Arbeidsmarkt Verkenning 2008
[14] Broersma Lourens en Jouke van Dijk (2006) Het belang van de industrie in het Noorden 1950-2025 Onderzoek in opdracht van de Stichting TxU Noord-Nederland Groningen Faculteit Ruimtelijke Wetenschappen Rijksuniversiteit Groningen URSI-research report nr 316
[15] Provincie Friesland (2002) Nota sociaal-economisch beleid
[16] SCP (2006) Thuis op het platteland Den Haag
[17] EZ (2007) ICT agenda 2008-2011 De gebruiker centraal in de digitale Dienstenmaatschappij Den Haag
[18] WRR (2008) Innovatie Vernieuwd opening in viervoud Amsterdam University Press Den Haag Amsterdam
[19] Provincie Friesland (2007) Koers op Fryslacircn - Het Friese Meren Project 2e fase
[20] ECP (2008) Gaming meer dan een spelletje Den Haag
F R I E S E I C T - I N N O V A T I E A L L I A N T I E 53
[21] Provincie Friesland (2007) Fryske Fiersichten wurkprogram 2009 - 2011
[22] Provincie Friesland (2006) Fryslacircn toeristische topattractie in Nederland van de Provincie Fryslacircn
[23] Ministerie van VWS (2003) Quick Scan Kleine Kernen Den Haag
[24] Ministerie van Economische Zaken (2006) Verslag Innovation Lecture Den Haag
[25] httpstatlinecbsnl
[26] httpeceuropaeueurostat
[27] httpwwwlisanl
[28] ING (2007) Starterscampagne
[29] Vital rural area project activities annex 7
[30] Dialogic (2006) Initiatieven voor het bevorderen van eSkills van de beroepsbevolking in zes Europese landen Utrecht
[31] Rutten amp Koops (2007) Creatieve industrie en informatie- en communicatietechnologie in Noord Nederland Rapport naar aanleiding van de Noordermatch 2007
[32] Henry Chesbrough Open Innovation The new imperative for creating and Profiting from TechnologyHarvard business school Press
F R I E S E I C T - I N N O V A T I E A L L I A N T I E 54
Auteurs
drs Sven Maltha iring Reg Brennenraedts drs Hugo Gillebaard
Contact
Secretariaat Friese ICT-innovatie Alliantie pa Hooghiemstraplein 33-36 3514 AX Utrecht Tel +31 (0)30 215 05 80 Fax +31 (0)30 215 05 95 malthadialogicnl
54 Qwiek
Probleem Zorgverleners gebruiken steeds vaker de mogelijkheden van het internet om hun (zorg)diensten aan te bieden Zij bouwen daarvoor hun eigen portalen - al dan niet beveiligd - op eigen wijze De samenhang ontbreekt vaak nog Dit levert problemen
bull De patieumlnt is onvoldoende lsquoempoweredrsquo Zij krijgen slechts een deel van de informatie en een deel van de diensten tot hun beschikking Patieumlnten kunnen niet zelf sturen
bull Elk initiatief van zorgverleners moet op zichzelf lsquokrachtigrsquo genoeg zijn om te overleven Er is weinig mogelijkheid tot aanhaken op hergebruiken van of integratie van elkaars diensten en faciliteiten De initiatieven worden moeilijk uitrolbaar en hebben relatief weinig kans van slagen
Om samenhang te creeumlren bestaan ook weer diverse initiatieven zoals portalen van ketenzorg leveranciers WMO loket Foar Elkoar Omkeer 20 (sociale netwerken) zorgdomein pointment websites van zorgverzekeraars Ook deze gaan langs elkaar heen Met alle gevaren van dien eilandvorming het niet aan (kwaliteits)eisen voldoen weinig voortgang door onvoldoende samenhangmassa en niet de minste onzekerheid bij de patieumlnt over betrouwbaarheid (is de informatie juist heb ik alle relevante informatie is zij objectief) van het gebruikte portaal dat bovendien niet vanuit klantpatieumlntperspectief of -behoefte is ingericht
Het probleem heeft geleid tot de GERRIT-challenge uitgevoerd door TNO (als gevolg van het winnen van GERRIT van de telemedicineprijs 2008) TNO kwam met de oplossing van een platform voor het uitwisselen van diensten waarmee de diverse portalen gevoed kunnen worden Dit platform heeft de werknaam Qwiek gekregen
Doelgroep Patieumlntenburgers als gebruikers van (Qwiek)diensten zoals (modules van) de webdokter (zie wwwhzclnl) e-consult (NPCF)
Zorgverleners alsook aanbieders van diensten Op termijn liggen ook andere aanbieders (zoals gemeenten)in het verschiet (gelet op WMO-loket en GGD ten aanzien van preventie en EKD)
Doelstelling Gestreefd wordt naar een oplossing en een voorbeeldproject dat nationale navolging kan krijgen Er is in Nederland nog niet iets vergelijkbaars gerealiseerd Er zijn wel vergelijkbare initiatieven op onderdelen maar er is geen geheel Als het pilotproject in Fryslacircn slaagt kan Qwiek een platform voor heel Nederland worden
Toegevoegde waarde Qwiek is een platform voor ontsluiting van zorgdiensten zodat een persoon zijnhaar eigen diensten kan afnemen om zelf de regie te kunnen nemen over zijnhaar zorg vanuit zijnhaar eigen behoefte Daarnaast biedt dit platform toegang tot andere mogelijk interessante websites voor deze persoon Het platform kan tevens voor aanbieders gebruikt worden om hun eigen portaal te verrijken met diensten van derden of om hun diensten in portalen van derden te hangen
Voordelen voor burger en directe omgeving Het platform maakt het voor een burger gemakkelijker om inzage te krijgen in relevante en betrouwbare medische en logistieke gegevens en om zelf zorgzaken te regelen vanaf een willekeurige plek (met internet) een willekeurig apparaat een willekeurig internetportaal op een willekeurige tijd
F R I E S E I C T - I N N O V A T I E A L L I A N T I E 34
Voordelen voor stakeholders lees zorgverleners Het platform biedt stakeholders de mogelijkheid om versneld een volledig dienstenpallet te kunnen bieden waar men dit individueel niet kan waardoor - een grotere patieumlntenbasis bereikt (en bediend) kan worden - meegelift kan worden met andere innovatieve toepassingen (goed voor imago) - kosten en risicorsquos gedeeld worden - individuele stakeholders zich kunnen profileren met hun eigen dienstverlening en flexibel nieuwe eigen diensten toevoegen
Concrete resultaten bull Diensten op devices van burgers waardoor patieumlntempowerment toe neemt Burgers worden ondersteund bij het zoeken en boeken van zorgverleners en kunnen hun eigen diensten (op basis van eigen behoeften noden) samenstellen op hun (draadloos) device
Voorbeelden van dergelijke diensten
bull Vanuit lsquoherhaalreceptrsquo in webdokter direct online bij verzekeraar dekking nagaan en vervolgens medicijn bij apotheek bestellen
bull Afspraken maken via lsquokijken en vergelijkenrsquo
bull Zelf bloedwaarden doorgeven (combinatieintegratie met Zorg op Afstand)
bull Het vullen van het device met diensten is erg eenvoudig hetgeen een randvoorwaarde is om te komen tot patieumlntgedreven (keten netwerk) zorg
Het Qwiekplatform is opgebouwd Qwiek stapt tussen de portals geeft synergie samenhang en massa geeft de patieumlnt betrouwbare informatie geeft de zorgverlener een extra kanaal om (multidisciplinaire) diensten aan te bieden maakt nieuwe diensten mogelijk bijv zorgcooumlrdinatie speelt in op trends en ontwikkelingen vereist samenwerking openheid is de essentie
Samenstelling (Potentieumlle) samenwerkingspartners zijn onder andere ziekenhuizen zorgdienstenverleners platformaanbieder netwerkaanbieders hard- en softwareleveranciers kennisinstellingen zorgverzekeraars
55 Sport experience Fryslacircn
Probleem De provincie Fryslacircn wordt vaak geassocieerd met sport en vooral Heerenveen heeft een rijke sporthistorie Sportstad Heerenveen zorgt ervoor dat de provincie ook een rijke sporttoekomst zal krijgen De afgelopen jaren zijn rond het stadion het SC Heerenveen de nodige sportieve projecten uitgevoerd Op dit moment bestaat Sportstad Heerenveen uit een sportcentrum (met een zwemcomplex grote sporthal turnhal squashbanen en een dojo) een gezondheidsboulevard een lifestylepassage de CIOS-opleiding van het Friesland College en uiteraard het Abe Lenstra stadion De aandeelhouders van sportstad zijn de gemeente Heerenveen SC Heerenveen en de Friesland Zorgverzekeshyraar
Binnen het concept Sportstad Heerenveen wordt er gewerkt aan de Sport Experience De Sport Experience is een (fysieke) locatie waar je als bezoeker een sportieve ervaring daadwerkelijk kan ondergaan Om het
F R I E S E I C T - I N N O V A T I E A L L I A N T I E 35
een en ander onder de aandacht te brengen en te houden bij het publiek zijn aanzienlijke promotieactiviteiten nodig Hierbij kan ICT een belangrijke rol spelen
De probleemstelling is tweeledig
1 Hoe kan inzicht gekregen worden in toeristenstromen
2 Hoe kunnen potentieumlle klanten via games worden geprikkeld om de Sportexperience te bezoeken
Doelgroep De focus ligt op jongeren in Nederland en daarbuiten
Doelstelling ICT kan als versneller van de Sport Experience dienen omdat je met virtualisatie (online gaming en 3D-simulaties) in de voorfase al aan promotie kunt doen en gebruikerservaringen kunt verzamelen (datamining) Door het koppelen van databases van verschillende Friese (toerischtische) instanties kan beter inzicht worden gekregen in de behoeften en wensen van de bezoekers van de provincie Fryslacircn
Toegevoegde waarde De toegevoegde waarde van de Alliantie ligt in het bijeen brengen van gekwalificeerde personen en hoogwaardige kennis om het project succesvol te realiseren Daarnaast kan de Alliantie zorgen voor extra draagvlak bij financiers Verder kan de Alliantie waarde toevoegen door dit project te linken aan de andere projecten van de Alliantie en op die manier de kracht van kruisbestuiving te benutten
Concrete resultaten Het realiseren van een systeem (1) waarmee de Sportexperience via het web toegankelijk kan worden gemaakt (2) waarin potentieumlle klanten beter in kaart worden gebracht binnen een termijn van twee jaar
De Sportexperience toegankelijk maken via het web kan door middel van simulaties In de ontwerpbouwfase alvast rondkijken (virtualisatie) Maak een game waarmee de speler de ervaring krijgt alsof zelf het sportevenement meemaakt Zorg voor spanning bij de speler Op deze manier krijgen mensen interesse in de Sportexperience en gaan ze deze bezoeken
Er zijn verschillende organisaties die bijhouden welke personen Fryslacircn bezoeken Denk aan Fryslacircn marketing verschillende hotelketens organisaties die zich bezighouden met watersport et cetera Met de bovenstaande webapplicatie kan beter inzicht in de behoeften en wensen van potentieumlle klanten worden vergaard
Samenstelling (Potentieumlle) samenwerkingspartners zijn onder andere organisaties actief in de sportsector onderwijs- en kennisinstellingen softwareleveranciers (gaming en simulatie) hardwareleveranciers en webmarketeers
56 Ketendigitalisering in de jachtbouw
Probleem De jachtbouw kent hoge ontwikkelkosten Deze worden pas terugverdiend bij grote serieproductie In Fryslacircn is de omvang van de productie vaak beperkt Hierdoor zijn de kosten hoog en is het lastig om concurrerend te blijven Door middel van breedbandcommunicatie en een modulaire aanpak kan efficieumlnter geproduceerd worden door een groep van jachtbouwers
Er komen vier databases die allen modulaire standaardonderdelen bevatten Casco aandrijftechniek interieur overige apparatuur De
F R I E S E I C T - I N N O V A T I E A L L I A N T I E 36
unieke combinatie van standaardonderdelen leidt tot een uniek ontwerp met relatief lage kosten Bij het ontwerp van het casco zal 3D-techniek een grote rol spelen Bij de keuze van aandrijftechniek wordt bepaald welke motoren mogelijk zijn en welke consequenties dit heeft voor trillingen en geluid Bij het interieurontwerp zullen 3D-techniek CAM16 en CNC-machines een grote rol spelen
Doelgroep Jachtbouwers en toeleveranciers in de provincie Fryslacircn
Doelstelling Het integraal bijeen brengen van de gehele productieketen en digitale samenwerking van ontwerp tot fabricage realiseren Door toepassing van een totaalconcept wordt de bouw van een duurzaam schip voor de verhuurmarkt gerealiseerd met als doel via de beschreven aanpak de internationale concurrentiepositie van de Friese Jachtbouw te versterken
Toegevoegde waarde ICT is een enabler om de hele keten van jachtbouwers te laten samenwerken De rol van ICT kan door verschillende technologieeumln vorm krijgen zoals een databasesysteem 3D- modellen CADCAM en ERP
Concrete resultaten Er wordt een ndashdoor een topdesigner ontworpen- jacht gebouwd ICT wordt ingezet om het systeem met databases ERP-systemen 3Dshysimulaties op te zetten en te testen
Samenstelling (Potentieumlle) samenwerkingspartners zijn onder andere vijf jachtbouwers leveranciers van hybride aandrijvingen generatoren accursquos dieselmotoren ERP systemen randapparatuur schilderwerken cascorsquos interieurs CNC-bedrijven met 3D-freesfaciliteit ICT-bedrijven Navalshyarchitects en Reality Theatres
57 Platteland kleine kernen
Probleem Steeds meer voorzieningen verdwijnen uit kleine kernen Denk bijvoorbeeld aan postkantoor apotheek banken en gemeentebalies Gemeentelijke herindelingen zijn hier ook deels debet aan Hierdoor neemt de sociale cohesie af en wordt de leefbaarheid in deze kernen steeds minder terwijl in de nabije toekomst het belang van lokale voorzieningen door vergrijzing van de kleine kernen toeneemt Ook verdwijnt hiermee werkgelegenheid en de economische binding van veelal gezinnen en jongeren met het plattelandkleine kernen (ontgroening) Daarnaast verslechtert hierdoor het vestigingsklimaat voor ondernemingen waardoor bedrijven vertrekken en vestiging van nieuwe bedrijvigheid uitblijft met daaruit voortvloeiende negatieve gevolgen voor de werkgelegenheid Versterking van het plattelandkleine kernen kent dan ook twee componenten Enerzijds versterking van de sociale cohesie en anderzijds de versterking van economische binding (van burgers en bedrijven) en vitaliteit van het platteland
Nieuwe technieken kunnen dorpen leefbaar houden Aansluiten bij de behoefte van inwoners van het platteland is een voorwaarde voor succes van voorzieningen (fysiek en virtueel) Alleen voorzieningen die gedragen worden door gebruikers kunnen op termijn zonder subsidie (zelfdragend)
16 Computer Aided Manufacturing (CAM) het fabriceren van producten met behulp van een computer
Computer Aided Manufacturing (CAD) computergesteund ontwerpen
Enterprise Resource Planning (ERP) softwarepakket ter ondersteuning van bedrijfsprocessen
F R I E S E I C T - I N N O V A T I E A L L I A N T I E 37
voortbestaan Voor de specifieke invulling van het thema platteshylandkleine kernen is het dan ook noodzakelijk om dmv een behoeftescan de daadwerkelijke gebruikersvraag op het platteland in kaart te brengen Vooralsnog zijn veel initiatieven in dit veld te versnipperd en te veel gericht op enkele specifieke toepassingen Wat nodig is is een totaalconcept (sterk vraaggestuurd) dat bij de doelgroep nieuwe economische en maatschappelijk activiteiten losmaakt
Doelgroep Bewoners (en bedrijven) van de kleinere kernen in Fryslacircn In het bijzonder MKB-bedrijven 13-18 jarigen (werkende) ouders en ouderen (niet werkenden)
Doelstelling In een dorpskern (bijvoorbeeld Dantumadeel) wordt een pilot opgestart met als doel om een dorpshuis nieuwe stijl te realiseren Door toepassing van een totaalconcept voor plattelandsontwikkeling wordt onder andere een bijdrage geleverd aan de verbetering van de sociale cohesie digitale voorzieningen en de werkgelegenheid onder jongeren Sociale cohesie en economische binding dienen bij een dergelijke scan centraal te staan
De sociale cohesie kan op verschillende manieren versterkt worden Wanneer voorzieningen op gebied van wonen leven (sociaal dorpsleven en ndashcultuur) en zorg ontwikkeld worden die aansluiten bij de behoefte van de bewoners van en in de omgeving van de plattelandskern kunnen oa ouderen langer zelfstandig blijven wonen Bovendien maken een (toekomstig) excellent dienstenaanbod evenals rust en ruimte het ook voor mensen uit andere delen van Nederland aantrekkelijk om zich op het Friese platteland te vestigen
Digitale voorzieningen op het gebied van digitaal onderwijs (primair en voortgezet) zijn een mogelijkheid om zowel de sociale cohesie met betrekking tot jongeren als de economische vitaliteit van het platteland te versterken Onderwijs biedt jongeren immers kansen op de arbeidsmarkt Ook bieden digitale (onderwijs)voorzieningen kansen om deze buiten de provincie Fryslacircn te vermarkten Met name voor het MKB zijn toepassingen om de e-vaardigheden te vergroten kansrijk17
Voorzieningen die de economische binding met het plattelandkleine kernen versterken maken het voor jongeren gezinnen en werkende ouderen aantrekkelijk om op het platteland te (blijven) wonen Een van de mogelijkheden om de economische binding te versterken is de ontwikkeling van toepassingen die leiden tot het ontstaan van nieuwe vormen van dienstverlening en werkgelegenheid
Een mogelijk succesvol traject is de ontwikkeling van hoogwaardige en complexe telewerktoepassingen die niet afhankelijk zijn van een standplaats Dergelijke voorzieningen maken het ook voor huidige randstadinwoners aantrekkelijk om zich op het Friese platteland te vestigen en te blijven werken in de randstad
Ook biedt de inzet van microkredietverlening kansen voor innovatie in het Friese MKB (vakmanschap) en naar succesvol voorbeeld van Koninklijke Tichelaar uit Makkum dit buiten de regio te vermarkten
Tenslotte dient benadrukt te worden dat innovatieve vermarktbare voorzieningen die door Friese partijen zijn ontwikkeld economische spinshyoff voor het Friese bedrijfsleven genereren
17 Bron Initiatieven voor het bevorderen van eSkills van de beroepsbevolking in zes Europese landen Dialogic 2006
38 F R I E S E I C T - I N N O V A T I E A L L I A N T I E
Toegevoegde waarde Een belangrijk kenmerk van ICT-toepassingen is de mogelijkheid van opschaling Eenmaal ontwikkelde toepassingen kunnen zonder aanzienlijke kosten verder vermarkt worden Insteek van het pilotproject dient dan ook het selecteren van toepassingen te zijn die aantrekkelijk zijn voor een brede doelgroep in en buiten de provincie Fryslacircn
Online zorg (ouderen en gezinnen) domotica en sociaal-culturele voorzieningen die huidige inwoners aan het platteland bindt eacuten voor inwoners van buiten Fryslacircn aantrekkelijk is om zich op het Friese platteland te vestigen
Digitale voorzieningen die zowel de sociale cohesie als economische binding versterken eacuten buiten Fryslacircn vermarkt kunnen worden
Telewerk-toepassingen waarvan bedrijven uit andere delen van Nederland gebruik kunnen maken eacuten het voor randstedelingen aantrekkelijk maakt zich te vestigen op het Friese platteland
Concrete resultaten Einddoel van het project is de inrichting van fysieke loketten (dorpshuizen) dichtbij de burger In deze dorpshuizen komen de fysieke en virtuele component samen De dorpshuizen brengen de voorzieningen en daarmee de sociale cohesie en ondernemerschap daadwerkelijk terug in de kleine kernen Het vormt een concentratiepunt voor uiteenlopende fysieke en virtuele diensten op het vlak van gezondheid onderwijs ondernemerschap cultuur en sport
Op basis van de behoeftescan en de aansluiting bij het Vital Rural Area- project wordt een totaalconcept met daarin een aantal ICT-toepassingen en daaraan en omheen gerelateerde diensten en voorzieningen geselecteerd voor een pilotproject Hiervoor dient een businessplan opgesteld te worden met monitoring go-no go beslissingen en opschalingsmogelijkheden Uiteindelijk dient de pilot te resulteren in de ontwikkeling van toepassingen die de sociale cohesie en economische vitaliteit versterken eacuten onderscheidend zelfdragend en opschaalbaar zijn
Samenstelling (Potentieumlle) samenwerkingspartners zijn onder andere banken verzekeraars (huis)artsen thuiszorginstellingen verenigingen woningbouwcorporaties gemeenten postkantoren onderwijsinstellingen KvK belastingdienst bibliotheken jongerenwerk bedrijven en MKB Noord
F R I E S E I C T - I N N O V A T I E A L L I A N T I E 39
6 Organisatie
61 Rol van de Alliantie
De Friese ICT-innovatie Alliantie heeft de rol van stimulator versneller versterker en makelaar op zich genomen om de beste krachten vanuit de maatschappij en economie in de provincie Fryslacircn te bundelen om pilotprojecten te starten en te komen tot zelfdragende innovatieprojecten die de economische en maatschappelijke ontwikkeling in Fryslacircn sterk stimuleren Naast de hiervoor genoemde rollen is de Alliantie in het algemeen - en de Kerngroep in het bijzonder - vooral een realist en vertaler van vraag naar oplossing De Alliantie werkt aan het opstarten van een zes pilotprojecten in nauwe samenwerking met andere stakeholders maar is geen eigenaar van de projecten
De Kerngroep bestaat uit zes leden die op persoonlijke titel en zonder last of ruggespraak hun visie inbrengen zich sterk maken voor het opzetten van de projecten en toezien op uitvoering daarvan De Kerngroep is vooralsnog geiumlnstalleerd tot en met 31 december 2010 De leden van de Kerngroep zijn
bull Profdrir LP Ligthart (voorzitter) TU Delft
bull R Feenstra RI MBA De Friesland Zorgverzekeraar
bull Drir PA Gielen TCNN
bull Drs FA Pronk Rabobank Heerenveen
bull Drs WR Reek MCM Gemeente Sneek
bull Drs J Wester TNO-ICT
Dialogic Next Step en in het bijzonder drs SR Maltha ir ing RMF Brennenraedts en drs H Gillebaard ondersteunen de Alliantie met de voorbereiding van bijeenkomsten verrichten onderzoek waar nodig en begeleiden de uitvoering van projecten
62 Taakstelling per onderdeel van de Alliantie
Raad van Advies
De Alliantie zal een Raad van Advies kennen die uit drie tot vier personen zal bestaan en momenteel nog te formeren is De leden zijn bestuurders van statuur die politiek zeer goed ingevoerd zijn zowel op provinciaal als landelijk niveau De Raad van Advies geeft allereerst steun aan de beoogde initiatieven en draagt dit ook publiekelijk uit Daarnaast zal zij vooral een klankbord- en ambassadeursfunctie gaan vervullen om de ambities van de Alliantie te helpen realiseren Hiervoor zal zonodig onafhankelijke bestuurlijke druk georganiseerd worden De Raad van Advies biedt de Alliantie toegang tot diverse relevante netwerken en is thuis in de financieringsmogelijkheden voor de beoogde innovatieprojecshyten Verder dient de Raad van Advies zelfstandig initiatief te nemen om de activiteiten van de Alliantie ook op andere nationale of internationale agendarsquos geplaatst te krijgen De Raad van Advies zal enkele malen per jaar bijeenkomen en afstemmen met de Kerngroep
F R I E S E I C T - I N N O V A T I E A L L I A N T I E 41
Kerngroep
De Kerngroep is in een eerste fase gestart met een visieontwikkeling en heeft dit vertaald in de onderliggende Roadmap De Kerngroep dient haar visie en plannen in bij de Gedeputeerde Staten van Fryslacircn Na goedkeuring door GS heeft de Kerngroep de komende twee jaar als taak de Alliantie en in het bijzonder de projectgroepen aan te sturen en te adviseren bij de uitvoering In eerste instantie fungeert de Kerngroep vooral als werkvoorbereider Daarna ziet de Kerngroep toe op de uitvoering van afzonderlijke projecten conform de geformuleerde visie en opgestelde criteria via driemaandelijkse monitoring Begin 2010 neemt de Kerngroep per project een mid-term gono-go beslissing Zonodig worden projecten daarna bijgestuurd of zelfs stopgezet Na 2010 zullen de projecten zelfstandig verder dienen te gaan en vallen vanaf dat moment buiten de regie van de Alliantie
Projectgroepen
De Alliantie zelf krijgt vooral gestalte middels een vijftal projectgroepen (a) Draadloze Friese meren (b) Zorg (c) Sport Experience (d) Jachtbouw en (e) Kleine kernen Deze projectgroepen bestaan uit private enof publieke deelnemers afhankelijk van het project De projecten komen onder leiding van een nader te benoemen projectleider De aangestelde projectleider stemt af met een afgevaardigde van de provincie Fryslacircn en contactpersonen uit de Kerngroep zoals beschreven in deze Roadmap Op korte termijn zal er gestart worden met de verdere samenstelling van de projectgroepen conform de voorstellen in de afzonderlijk roadmaps
lsquoVerticalersquo activiteiten
Daarnaast zijn er drie lsquoverticalersquo projectactiviteiten die op alle projectgroepen van toepassing zijn namelijk onderwijsvernieuwing kennisborging en promotie en communicatie In alle vijf projectgroepen spelen deze aandachtsgebieden een belangrijke rol In het bijzonder voor het onderwijs geldt dat wij vanuit elke projectgroep spin-off effecten en digitale toepassingen verwachten die voor onderwijsdoeleinden ingezet kunnen worden Daarmee kan onderwijs een belangrijke integrale en verbindende functie vervullen tussen de projectengroepen onderling alsook een belangrijke rol spelen in de kennisborshyging Voor promotie en communicatie geldt hetzelfde De Kerngroep is in eerste instantie verantwoordelijk voor de lsquohorizontalersquo activiteiten
De Friese ICT-innovatie Alliantie kent de volgende organisatiestructuur
F R I E S E I C T - I N N O V A T I E A L L I A N T I E 42
ONDERWIJSVERNIEUWING
PROMOTIE EN
COMMUNICATIE
KENNNISBORGING
Raad van Advies Taak klankbord en ambassadeursfunctie
KerngroepTaak Advisering en aansturing Alliantie Opstellen Roadmap
toezien op uitvoering en monitoring
Friese ICT innovatie-alliantie Taak Uitvoering Roadmap in projectgroepen
Resultaat Minimaal eacuteeacuten project per projectgroep geschikt voor opschaling en zelfstandige continuering na 2 jaar
Projectgroep Draadloze meren
Projectgroep Sport Experience
Projectgroep Zorg
Projectgroep Jachtenbouw
Projectgroep Kleine kernen
Figuur 9 Organisatiestructuur van de Friese ICT-innovatie Alliantie
43F R I E S E I C T - I N N O V A T I E A L L I A N T I E
F R I E S E I C T - I N N O V A T I E A L L I A N T I E 44
7 Ter afsluiting In deze Roadmap voor ICT-innovatie in Fryslacircn heeft de Kerngroep haar visie neergelegd en haar plannen voor innovatieve pilotprojecten geformuleerd Duidelijk mag zijn dat de Alliantie een krachtige ambitie heeft die nu in concrete acties en plannen moeten worden vertaald Hiervoor is het noodzakelijk de komende maanden een plan van aanpak en een concreet en gedragen businessplan per project uit te werken In totaal kennen de beoogde projecten een financieringsbehoefte van circa twaalf miljoen euro Hiervoor zal een beroep gedaan worden op bijdragen vanuit (1) het bedrijfsleven (2) de provincie Fryslacircn en (3) overige partijen waaronder gemeenten stimulerings- en innovatiefondsen nationale overheid en Europese regelingen De Kerngroep ziet als uitgangspunt voor financiering van de projecten de volgende verdeling voor iedere twee euro aan geld van derden draagt de provincie eacuteeacuten euro bij (33) wat in de wandelgangen ook wel de Galema-norm wordt genoemd
De Kerngroep is verheugd haar visie in deze Roadmap te mogen aanbieden aan Gedeputeerde Staten van Fryslacircn en verzoekt om concrete ondersteuning voor uitvoering van de voorgenomen projecten Naast de gewenste co-financiering zoals hiervoor beschreven bestaat concreet behoefte aan financieumlle ondersteuning van de opstartfase (eerste drie tot zes maanden) Per project is circa euro 50000- euro nodig om de businesscases volledig te kunnen uitwerken en alle noodzakelijke projectvoorbereidingen te treffen (seed money) Hiervoor doen wij eveneens een beroep op Gedeputeerde Staten van Fryslacircn om de Alliantie voor de helft in deze kosten tegemoet te komen In deze voorfase is het weinig realistisch om uit het bedrijfsleven en vanuit andere instellingen volledige voorfinanciering te verwachten Wel zal in grote mate een beroep worden gedaan op zo veel mogelijk kostenloze medewerking van de stakeholders om in deze voorfase de noodzakelijke voorbereidingen te treffen
De visie van de Kerngroep heeft geresulteerd in serieuze plannen om in een multishystakeholder omgeving economie en samenleving in Fryslacircn een impuls te geven via ICT-innovatie Deze serieuze plannen waarvoor reeds veel commitment in het veld is uitgesproken vragen nu om serieuze ondersteuning De vraagstukken en behoeften van burgers en gebruikers in Fryslacircn staan daarbij centraal en ons motto luidt drsquor op en drsquor over
F R I E S E I C T - I N N O V A T I E A L L I A N T I E 45
Bijlage 1 SWOT-analyse
Sterkten Wat is de kracht van Fryslacircn
Een kenmerkende sterkte van Fryslacircn is eenvoudig te observeren Fryslacircn beschikt over veel ruimte zeker in vergelijk met de Randstad Daarbij komt dat de afstand tussen de Randstad en Fryslacircn relatief beperkt is De ruimte die Fryslacircn biedt maakt het mogelijk om er kwalitatief hoogwaardig te recreeumlren en te wonen Fryslacircn heeft veel mogelijkheden hiertoe die bovendien van hoge kwaliteit zijn Het toerisme in Fryslacircn drijft grofweg op drie pijlers watersport de rust van de Waddeneilanden en de cultuur van een aantal steden en dorpen (waaronder de ldquoElf Stedenrdquo)
In de Friese economie neemt de agrarische sector traditioneel een grote rol in Tegenwoordig is deze rol kleiner dan vroeger maar het is nog steeds een relatief omvangrijke sector Bovendien heeft de Friese landbouw de laatste decennia haar processen sterk verbeterd De productiviteit van deze sector is ndash zelfs vanuit een Nederlands perspectief - zeer hoog De sterke agrarische sector heeft mede geleid tot ontwikkeling van een florerende foodsector Het aandeel van de dienstensector ligt in Fryslacircn traditioneel onder het Nederlandse gemiddelde Hoewel dit nog steeds het geval is is deze sector vanaf circa 1995 een flinke inhaalslag aan het maken Binnen de dienstensector in Fryslacircn heeft vooral financieumlle dienstverlening een relatief groot aandeel Andere gebieden waarin Fryslacircn sterk is zijn de metaal- en elektrosector en watertechnoshylogie
Fryslacircn en de Friezen kennen een sterke identiteit Ze hebben een eigen taal volkslied en vlag en onderscheiden zich hiermee van de rest van Nederland Hierdoor bestaat er een grote sociale cohesie Dit speelt met name in de dorpen een grote rol in het dagelijkse leven
Zwakten Wat zijn de beperkingen in Fryslacircn
Fryslacircn is opgebouwd uit 417 kernen waarvan 344 kernen uit minder dan 1500 inwoners bestaan Er is dus een lage mate van verstedelijking waardoor positieve agglomeratieshyeffecten uitblijven Veel van deze kleine kernen hebben te maken met een laag en dalend voorzieningenniveau Denk hierbij aan het verdwijnen van postkantoren scholen supermarkten et cetera Dit is duidelijk de negatieve keerzijde van de ruimtelijke structuur van Fryslacircn
Fryslacircn is de provincie die voorop loopt met vergrijzing Nergens in Nederland zijn er zo weinig jongeren In combinatie met een lage arbeidsparticipatie van ouderen en vrouwen heeft dit een negatief effect op de economie Overigens neemt de arbeidsparticipatie vooral van vrouwen de laatste jaren wel sterk toe
Er zijn in Fryslacircn weinig grote industrieeumln en het MKB heeft een groot aandeel in de werkgelegenheid Dit zou een van de oorzaken kunnen zijn van de lage RampD-inspanningen in de provincie Het wordt ook als oorzaak genoemd van de lagere arbeidsproductiviteit maar het is niet duidelijk of dat geheel terecht is In de samenstelling van de werkgelegenshyheid valt op dat de quartaire sector (zorg onderwijs overheid et cetera) sterk oververtegenwoordigd is Het aandeel van bedrijven dat producten en diensten afzet buiten de provincie (stuwende bedrijvigheid) is relatief beperkt
F R I E S E I C T - I N N O V A T I E A L L I A N T I E 46
Verschillende bronnen refereren aan de lage kwaliteit van het onderwijs in Fryslacircn Hierbij speelt het ontbreken van een universiteit een rol Door de afwezigheid van een universiteit behouden Vwo-leerlingen minder binding met Fryslacircn Hoger opgeleiden trekken hierdoor weg naar omliggende regiorsquos en de stroom hoger opgeleiden naar Fryslacircn is vrij beperkt Het gevolg is een braindrain Opvallend is het lage gemiddelde niveau van de leerlingen die de basisschool verlaten Er is geen overeenstemming over de oorzaak hiervan Een ander opvallend element is de aanwezigheid van achterstandswijken in Fryslacircn Hoewel dit vaak als een probleem van grote steden wordt gezien kampen ook veel dorpen en steden in (vooral Noord-)Fryslacircn met deze problematiek
Kansen Welke mogelijkheden biedt de omgeving
In Nederland neemt het aandeel 65-plussers van de totale bevolking toe Deze bevolkingsgroep geeft meer geld uit aan recreatie en aan zorg Een deel kiest zelfs voor het verhuizen naar een prettigere omgeving en gaan hoogwaardiger wonen Fryslacircn kan profiteren van deze demografische ontwikkeling door voorzieningen te treffen voor deze groep Hierbij zou ze zich kunnen profileren als het lsquoFlorida van het Noordenrsquo Door koploper te zijn met woon-zorgconcepten kan er een nieuwe markt ontstaan Doordat leeftijdssamenstelling van de groep vakantiegangers verandert zal er ander type vraag naar voorzieningen en activiteiten ontstaan Ook hierop kan worden ingespeeld Ook zorgtoerisme kan interessante mogelijkheden bieden voor Fryslacircn
Fryslacircn zou extra middelen kunnen aantrekken door aanspraak te maken op verschillende (Europese) fondsen Doordat Fryslacircn door sommige beleidsorganen wordt gezien als een achterstandsgebied komt men in aanmerking voor specifieke fondsen Maar er zijn ook generieke (Europese) fondsen waarop aanspraak gemaakt kan worden
Waar Fryslacircn beperkt profiteert van positieve agglomeratie-effecten beginnen sommige delen van de Randstad negatieve agglomeratie-effecten te ervaren zoals hoge grondprijzen verkeerscongestie en verpaupering van wijken Indien Fryslacircn goed digitaal ontsloten is kan het voor sommige organisaties interessant zijn om naar Fryslacircn te verhuizen
Groeiende aandacht voor (duurzame) energie en watertechnologie kan voor Fryslacircn kansen bieden De ruimtelijke structuur biedt bijvoorbeeld mogelijkheden voor het opwekken van zonne-energie of biomassa Ook het (zoute en zoete) water biedt hiertoe mogelijkheden De kennis die Fryslacircn heeft op het gebied van watertechnologie kan in de toekomst misschien in een bredere markt worden toegepast
De stijgende voedselprijzen zullen voor Fryslacircn grosso modo een positief effect hebben Zowel de agro- als de foodsector die een groot gedeelte van de stuwende bedrijvigheid vertegenwoordigen kunnen hier van profiteren
Bedreigingen Hoe kan de omgeving Fryslacircn schaden
De beperkte stuwende bedrijvigheid maakt Fryslacircn afhankelijk van andere inkomstenstroshymen uit Nederland Denk hierbij aan inkomsten uit sociale verzekeringen uitkeringen maar ook inkomsten uit de zorg Verandering in nationaal beleid kunnen hierdoor grote consequenties hebben voor de Friese economie en samenleving Ook inkomsten uit de landbouwsubsidies van de EU maken Fryslacircn kwetsbaar De Europese Unie reserveert jaarlijks bijna de helft van haar begroting voor het Gemeenschappelijk Landbouwbeleid Onder andere door de toetreding van nieuwe EU lidstaten kunnen deze middelen onder druk komen te staan
F R I E S E I C T - I N N O V A T I E A L L I A N T I E 47
Een andere bedreiging is de filiaaleconomie Veel bedrijfsvestigingen vooral in de zakelijke dienstverlening zijn nevenvestigingen De hoofdkantoren zitten veelal in de Randstad Deze locaties zijn hierdoor voor een groot deel afhankelijk van beslissingen die op andere plaatsen worden genomen
De internationalisering van de economie zorgt voor extra concurrentiedruk Vooral de lageropgeleiden ervaren een steeds grotere druk uit lagelonenlanden Omdat Fryslacircn relatief weinig hoogopgeleiden kent kunnen de negatieve consequenties van globalisering groter zijn dan in andere delen van ons land
F R I E S E I C T - I N N O V A T I E A L L I A N T I E 48
Bijlage 2 Additionele kerncijfers
Onderwijs
Fryslacircn heeft geen universiteit Het aantal studenten dat in Fryslacircn woont en een mastershydiploma ontvangt is zeer laag circa 200 per jaar Wel kent Fryslacircn enkele HBO-instellingen Toch is het aantal studenten dat een bachelorgraad ontvangt relatief beperkt vergeleken met andere provincies18
Geslaagden HBO Bachelor (naar woonplaats student)
0
2000
4000
6000
8000
10000
12000
14000
2000 2001 2002 2003 2004 2005
Groningen
Friesland
Drenthe
Overijssel
Flevoland
Gelderland
Utrecht
Noord‐Holland
Zuid‐Holland
Zeeland
Noord‐Brabant
Limburg
Figuur 10 Ontwikkeling van het aantal HBO Bachelor afgestudeerden in de Nederlandse provincies
Het aantal banen in het onderwijs is in Fryslacircn relatief hoog Dit is opmerkelijk gezien het ontbreken van een universiteit19
18 CBS ndash Statline [25]
19 LISA - bewerkt door Dialogic [27]
F R I E S E I C T - I N N O V A T I E A L L I A N T I E 49
Relatief aantal banen (Onderwijs)
50
55
60
65
70
75
80
85
90
2003
2004
2005
2006
2007
Groningen
Friesland
Drenthe
Overijssel
Gelderland
Flevoland
Utrecht
Noord‐Holland
Zuid‐Holland
Zeeland
Noord‐Brabant
Limburg
Figuur 11 Ontwikkeling van het relatief aantal banen in het onderwijs in de Nederlandse provincies
Zorg
Een manier om de omvang van de zorgsector te bepalen is het aantal ziekenhuisbedden In Fryslacircn zijn er relatief weinig bedden per inwoner ten opzichte van andere provincies Gezien de hoge mate van vergrijzing is dit opmerkelijk20
Hospital beds per million inhabitants
0
100
200
300
400
500
600
700
800
1993
1994
1995
1996
1997
1998
1999
2000
2001
2002
Groningen
Friesland
Drenthe
Overijssel
Gelderland
Flevoland
Utrecht
Noord‐Holland
Zuid‐Holland
Zeeland
Noord‐Brabant
Limburg
Figuur 12 Ontwikkeling van het aantal ziekenhuisbedden in de Nederlandse provincies
Een andere indicator van de relatieve omvang van de zorgsector is het relatief aantal banen Hier valt vooral op dat zich in 2006 een flinke daling voordeed21
20 European Commission - Eurostat [26] 21 LISA - bewerkt door Dialogic [27]
F R I E S E I C T - I N N O V A T I E A L L I A N T I E 50
Relatief aantal banen (Zorg)
120
130
140
150
160
170
180
190
2003
2004
2005
2006
2007
Groningen
Friesland
Drenthe
Overijssel
Gelderland
Flevoland
Utrecht
Noord‐Holland
Zuid‐Holland
Zeeland
Noord‐Brabant
Limburg
Figuur 13 Ontwikkeling van het relatief aantal banen in de zorg in de Nederlandse provincie
F R I E S E I C T - I N N O V A T I E A L L I A N T I E 51
Figuur 14 Overzicht van de relevante ICT Projecten in Fryslacircn
F R I E S E I C T - I N N O V A T I E A L L I A N T I E
Zo
rg
Zorg
Net
Frie
slan
d (
SG
)
Car
dio
logie
net
wer
k Fr
iesl
and
(MCL
NSD
)H
uis
van
het
Hed
en (
GEEF)
Tel
econfe
renci
ng v
ia Z
NF
(SG
)
Tel
econsu
ltat
ie A
mel
and (
CI
ZTS)
Virtu
eel bez
oek
uur
(ZTS
ZSA)
Virtu
ele
Thuis
zorg
(PF
KN
TH
FL)
Pasa
na
(Nijfinst
er)
Thuis
zorg
het
Fries
e La
nd
(N
ijfinst
er)
Sm
art
Car
ing C
om
munitie
s(D
T2015
Nijfinst
er)
O
TTO
(RIF
)
Ket
enZorg
Frie
slan
d
EPD
sch
akel
punt
OZIS
(SG
)
Sm
art
Car
ing C
om
munitie
s(D
T2015)
Ske
wie
l Try
nw
alden
Van
A n
aar
B(e
ter)
pap
ierloos
(SG
)Virtu
ele
HAP
Frie
slan
d (
SG
)
Web
dokt
er (
HZL)
Leer
-Zorg
port
al (
PF
MCL
TFW
G
GZ
RF)
Zorg
Dom
ein F
ries
land
Support
Fry
slan
JGZ p
lus
ouder
port
aal (T
FW)
Zorg
Net
Frie
slan
d p
ort
al (
SG
)
Dig
itaa
l Thuis
hote
l (P
F)
Foar
Elk
oar
(VFG
CIZ
ZF
FZ
en
ZKF )
Een
duid
ig p
atieuml
ntp
ort
aal (S
G)
Toer
ism
e m
et z
org
Zorg
Innova
tie
Foru
m
N
twurk
Fries
land
On
derw
ijs
Ser
ious
gam
es f
acto
ry (
NH
L)
Kla
sseg
las
(KN
)
Wad
den
cam
pus
(KN
RFP
)
Wad
den
cam
pus
(KN
RFP
)
Vid
eoco
nfe
renci
ng B
oger
man
(SB)
Frie
slan
d L
eern
etw
erk
(NH
L)
Inte
rnet
acad
emie
(N
HL)
Ener
gie
k (K
N
RFP
)
EdyF
rysk
(PF
)
Did
icla
ss (
NH
L)
Onlin
e lo
ket
Frys
lan (
PF)
Tom
ke (
Afucirc
k en
Bib
lioth
eeks
ervi
ce F
r ysl
an)
Vee
nques
t (N
HL)
Inte
rnet
acad
emie
(N
HL)
N
twurk
Fries
land
Overh
eid
ISZF
(ISZF)
NO
FA (
NO
FA)
Kle
ine k
ern
en
IPTV
Gam
enat
ions
(PF
KN
)
Doar
psb
acircn (
SD
)
Vital
Rura
l Are
a (N
ijfinst
er
NO
FA
RFP
TH
FL
KN
)Fr
oek
sTV (
FR-I
X
IV)
Virtu
ele
loke
tten
(KN
)
NO
FA (
NO
FA)
Vital
Rura
l Are
a (N
ijfinst
er
NO
FA
RFP
TH
FL
KN
)
Kij o
p I
T s
poor
(PF)
Doar
psb
acircn (
SD
)
Onts
luitin
g d
orp
sarc
hie
ven
(SD
W)
Am
bula
nte
han
del
(KN
N
BL
D
oar
psb
an)
N
twurk
Fries
land
MK
B
To
eri
sme
Gam
efes
tiva
l ldquoG
-Am
elan
drdquo
(NH
LG
ame
Val
ley
PF
en K
N)
3D
Vis
ual
isat
ies
(NH
L G
L P
F)
Frys
lacircn G
ames
(PF
)
Sucircke
rei (P
V
AN
WB
GD
LP
P)
Frys
lacircn R
ing (
PF)
Inte
ract
ieve
hots
pots
(KN
)
Nat
uurw
ebca
m (
VVV A
mel
and)
Bre
edst
rate
n (
NO
FCO
M)
ND
IV (
Syn
tens)
NO
FCO
M (
NO
FA
MKB N
OO
RD
Eal
a Fr
ya F
rese
na
(II
I)
KN
RFP
en O
NO
F)
Fiet
sroute
pla
nner
(FB
)
E-T
sjer
ke (
PF)
Toer
istisc
he
E-b
usi
nes
s (P
F)
Mobik
om
(PF
SVD
et
c)
Toer
ism
e m
et z
org
Zorg
eloos
Frys
lacircn (
PF)
Dig
ital
e w
ater
psp
ort
pas
(PF
)
Eile
en
N
twurk
Fries
land
Bijlage 3 Overzicht relevante ICT Projecten in Fryslacircn
Gam
ing
Bre
ed
ban
d
Beeld
com
shym
un
icati
e
Kete
nd
igit
alshy
iseri
ng
Inte
rnett
oeshy
pass
ing
po
rtal
Mob
iele
to
ep
ass
ing
en
Ove
rig (
wet
ensc
hap
pel
ijke
) in
itia
tiev
en
Frie
se S
olla
rchal
lenge
Blu
e Ener
gy
(WETSU
S)
52
Literatuur [1] RUG (2003) Arbeidsproductiviteit in Fryslacircn Een analyse van het niveau en de groei van 1990-2000 Onderzoek in opdracht van Gedeputeerde Staten van de Provincie Fryslacircn en de Kamer van Koophandel Fryslacircn URSI-rapport 305
[2] van der Elst-van der Lans Michelle Piet Rijk (2006) Lokale bedrijvigheid leefbaarheid en sociale vitaliteit in het landelijk gebied van Friesland LEI Den Haag
[3] Provincie Fryslacircn (2007) Sociaal Rapport Fryslacircn 2007
[4] Valentijn Bolhuis (2005) Friese sterkten in economisch perspectief Toekomstvisie op de ruimtelijk-economische ontwikkeling van de provincie Friesland RUG
[5] CBS (2007) Inwoners Randstad verdienen het meest httpwwwcbsnlnlshyNLmenuthemasinkomen-bestedingenpublicatiesartikelenarchief20072007-2240shywmhtm
[6] Meester Wilhelm J amp Pieter H Pellenbarg (2001) Changing regional images Are regional marketing campaigns successful Paper for the 41st European Congress of the Regional Science Association Zagreb 2001
[7] CPB (2006) Reactie op Probleemanalyse Zuiderzeelijn
[8] AD (2008) Toename van zwakke scholen
[9] Verwey Jonker instituut Kinderen in Tel Databoek 2006
[10] Verwey Jonker instituut Kinderen in Tel Databoek 2008
[11] Ministerie van EZ (2007) Koers Noord op weg naar pieken Duurzame groei door omschakeling naar een kenniseconomie
[12] Stelder (2002) Regionaal Economische Verkenningen 2002 Groningen Friesland en Drenthe
[13] Stelder Broersma J van Dijk (2008) Noordelijke Arbeidsmarkt Verkenning 2008
[14] Broersma Lourens en Jouke van Dijk (2006) Het belang van de industrie in het Noorden 1950-2025 Onderzoek in opdracht van de Stichting TxU Noord-Nederland Groningen Faculteit Ruimtelijke Wetenschappen Rijksuniversiteit Groningen URSI-research report nr 316
[15] Provincie Friesland (2002) Nota sociaal-economisch beleid
[16] SCP (2006) Thuis op het platteland Den Haag
[17] EZ (2007) ICT agenda 2008-2011 De gebruiker centraal in de digitale Dienstenmaatschappij Den Haag
[18] WRR (2008) Innovatie Vernieuwd opening in viervoud Amsterdam University Press Den Haag Amsterdam
[19] Provincie Friesland (2007) Koers op Fryslacircn - Het Friese Meren Project 2e fase
[20] ECP (2008) Gaming meer dan een spelletje Den Haag
F R I E S E I C T - I N N O V A T I E A L L I A N T I E 53
[21] Provincie Friesland (2007) Fryske Fiersichten wurkprogram 2009 - 2011
[22] Provincie Friesland (2006) Fryslacircn toeristische topattractie in Nederland van de Provincie Fryslacircn
[23] Ministerie van VWS (2003) Quick Scan Kleine Kernen Den Haag
[24] Ministerie van Economische Zaken (2006) Verslag Innovation Lecture Den Haag
[25] httpstatlinecbsnl
[26] httpeceuropaeueurostat
[27] httpwwwlisanl
[28] ING (2007) Starterscampagne
[29] Vital rural area project activities annex 7
[30] Dialogic (2006) Initiatieven voor het bevorderen van eSkills van de beroepsbevolking in zes Europese landen Utrecht
[31] Rutten amp Koops (2007) Creatieve industrie en informatie- en communicatietechnologie in Noord Nederland Rapport naar aanleiding van de Noordermatch 2007
[32] Henry Chesbrough Open Innovation The new imperative for creating and Profiting from TechnologyHarvard business school Press
F R I E S E I C T - I N N O V A T I E A L L I A N T I E 54
Auteurs
drs Sven Maltha iring Reg Brennenraedts drs Hugo Gillebaard
Contact
Secretariaat Friese ICT-innovatie Alliantie pa Hooghiemstraplein 33-36 3514 AX Utrecht Tel +31 (0)30 215 05 80 Fax +31 (0)30 215 05 95 malthadialogicnl
Voordelen voor stakeholders lees zorgverleners Het platform biedt stakeholders de mogelijkheid om versneld een volledig dienstenpallet te kunnen bieden waar men dit individueel niet kan waardoor - een grotere patieumlntenbasis bereikt (en bediend) kan worden - meegelift kan worden met andere innovatieve toepassingen (goed voor imago) - kosten en risicorsquos gedeeld worden - individuele stakeholders zich kunnen profileren met hun eigen dienstverlening en flexibel nieuwe eigen diensten toevoegen
Concrete resultaten bull Diensten op devices van burgers waardoor patieumlntempowerment toe neemt Burgers worden ondersteund bij het zoeken en boeken van zorgverleners en kunnen hun eigen diensten (op basis van eigen behoeften noden) samenstellen op hun (draadloos) device
Voorbeelden van dergelijke diensten
bull Vanuit lsquoherhaalreceptrsquo in webdokter direct online bij verzekeraar dekking nagaan en vervolgens medicijn bij apotheek bestellen
bull Afspraken maken via lsquokijken en vergelijkenrsquo
bull Zelf bloedwaarden doorgeven (combinatieintegratie met Zorg op Afstand)
bull Het vullen van het device met diensten is erg eenvoudig hetgeen een randvoorwaarde is om te komen tot patieumlntgedreven (keten netwerk) zorg
Het Qwiekplatform is opgebouwd Qwiek stapt tussen de portals geeft synergie samenhang en massa geeft de patieumlnt betrouwbare informatie geeft de zorgverlener een extra kanaal om (multidisciplinaire) diensten aan te bieden maakt nieuwe diensten mogelijk bijv zorgcooumlrdinatie speelt in op trends en ontwikkelingen vereist samenwerking openheid is de essentie
Samenstelling (Potentieumlle) samenwerkingspartners zijn onder andere ziekenhuizen zorgdienstenverleners platformaanbieder netwerkaanbieders hard- en softwareleveranciers kennisinstellingen zorgverzekeraars
55 Sport experience Fryslacircn
Probleem De provincie Fryslacircn wordt vaak geassocieerd met sport en vooral Heerenveen heeft een rijke sporthistorie Sportstad Heerenveen zorgt ervoor dat de provincie ook een rijke sporttoekomst zal krijgen De afgelopen jaren zijn rond het stadion het SC Heerenveen de nodige sportieve projecten uitgevoerd Op dit moment bestaat Sportstad Heerenveen uit een sportcentrum (met een zwemcomplex grote sporthal turnhal squashbanen en een dojo) een gezondheidsboulevard een lifestylepassage de CIOS-opleiding van het Friesland College en uiteraard het Abe Lenstra stadion De aandeelhouders van sportstad zijn de gemeente Heerenveen SC Heerenveen en de Friesland Zorgverzekeshyraar
Binnen het concept Sportstad Heerenveen wordt er gewerkt aan de Sport Experience De Sport Experience is een (fysieke) locatie waar je als bezoeker een sportieve ervaring daadwerkelijk kan ondergaan Om het
F R I E S E I C T - I N N O V A T I E A L L I A N T I E 35
een en ander onder de aandacht te brengen en te houden bij het publiek zijn aanzienlijke promotieactiviteiten nodig Hierbij kan ICT een belangrijke rol spelen
De probleemstelling is tweeledig
1 Hoe kan inzicht gekregen worden in toeristenstromen
2 Hoe kunnen potentieumlle klanten via games worden geprikkeld om de Sportexperience te bezoeken
Doelgroep De focus ligt op jongeren in Nederland en daarbuiten
Doelstelling ICT kan als versneller van de Sport Experience dienen omdat je met virtualisatie (online gaming en 3D-simulaties) in de voorfase al aan promotie kunt doen en gebruikerservaringen kunt verzamelen (datamining) Door het koppelen van databases van verschillende Friese (toerischtische) instanties kan beter inzicht worden gekregen in de behoeften en wensen van de bezoekers van de provincie Fryslacircn
Toegevoegde waarde De toegevoegde waarde van de Alliantie ligt in het bijeen brengen van gekwalificeerde personen en hoogwaardige kennis om het project succesvol te realiseren Daarnaast kan de Alliantie zorgen voor extra draagvlak bij financiers Verder kan de Alliantie waarde toevoegen door dit project te linken aan de andere projecten van de Alliantie en op die manier de kracht van kruisbestuiving te benutten
Concrete resultaten Het realiseren van een systeem (1) waarmee de Sportexperience via het web toegankelijk kan worden gemaakt (2) waarin potentieumlle klanten beter in kaart worden gebracht binnen een termijn van twee jaar
De Sportexperience toegankelijk maken via het web kan door middel van simulaties In de ontwerpbouwfase alvast rondkijken (virtualisatie) Maak een game waarmee de speler de ervaring krijgt alsof zelf het sportevenement meemaakt Zorg voor spanning bij de speler Op deze manier krijgen mensen interesse in de Sportexperience en gaan ze deze bezoeken
Er zijn verschillende organisaties die bijhouden welke personen Fryslacircn bezoeken Denk aan Fryslacircn marketing verschillende hotelketens organisaties die zich bezighouden met watersport et cetera Met de bovenstaande webapplicatie kan beter inzicht in de behoeften en wensen van potentieumlle klanten worden vergaard
Samenstelling (Potentieumlle) samenwerkingspartners zijn onder andere organisaties actief in de sportsector onderwijs- en kennisinstellingen softwareleveranciers (gaming en simulatie) hardwareleveranciers en webmarketeers
56 Ketendigitalisering in de jachtbouw
Probleem De jachtbouw kent hoge ontwikkelkosten Deze worden pas terugverdiend bij grote serieproductie In Fryslacircn is de omvang van de productie vaak beperkt Hierdoor zijn de kosten hoog en is het lastig om concurrerend te blijven Door middel van breedbandcommunicatie en een modulaire aanpak kan efficieumlnter geproduceerd worden door een groep van jachtbouwers
Er komen vier databases die allen modulaire standaardonderdelen bevatten Casco aandrijftechniek interieur overige apparatuur De
F R I E S E I C T - I N N O V A T I E A L L I A N T I E 36
unieke combinatie van standaardonderdelen leidt tot een uniek ontwerp met relatief lage kosten Bij het ontwerp van het casco zal 3D-techniek een grote rol spelen Bij de keuze van aandrijftechniek wordt bepaald welke motoren mogelijk zijn en welke consequenties dit heeft voor trillingen en geluid Bij het interieurontwerp zullen 3D-techniek CAM16 en CNC-machines een grote rol spelen
Doelgroep Jachtbouwers en toeleveranciers in de provincie Fryslacircn
Doelstelling Het integraal bijeen brengen van de gehele productieketen en digitale samenwerking van ontwerp tot fabricage realiseren Door toepassing van een totaalconcept wordt de bouw van een duurzaam schip voor de verhuurmarkt gerealiseerd met als doel via de beschreven aanpak de internationale concurrentiepositie van de Friese Jachtbouw te versterken
Toegevoegde waarde ICT is een enabler om de hele keten van jachtbouwers te laten samenwerken De rol van ICT kan door verschillende technologieeumln vorm krijgen zoals een databasesysteem 3D- modellen CADCAM en ERP
Concrete resultaten Er wordt een ndashdoor een topdesigner ontworpen- jacht gebouwd ICT wordt ingezet om het systeem met databases ERP-systemen 3Dshysimulaties op te zetten en te testen
Samenstelling (Potentieumlle) samenwerkingspartners zijn onder andere vijf jachtbouwers leveranciers van hybride aandrijvingen generatoren accursquos dieselmotoren ERP systemen randapparatuur schilderwerken cascorsquos interieurs CNC-bedrijven met 3D-freesfaciliteit ICT-bedrijven Navalshyarchitects en Reality Theatres
57 Platteland kleine kernen
Probleem Steeds meer voorzieningen verdwijnen uit kleine kernen Denk bijvoorbeeld aan postkantoor apotheek banken en gemeentebalies Gemeentelijke herindelingen zijn hier ook deels debet aan Hierdoor neemt de sociale cohesie af en wordt de leefbaarheid in deze kernen steeds minder terwijl in de nabije toekomst het belang van lokale voorzieningen door vergrijzing van de kleine kernen toeneemt Ook verdwijnt hiermee werkgelegenheid en de economische binding van veelal gezinnen en jongeren met het plattelandkleine kernen (ontgroening) Daarnaast verslechtert hierdoor het vestigingsklimaat voor ondernemingen waardoor bedrijven vertrekken en vestiging van nieuwe bedrijvigheid uitblijft met daaruit voortvloeiende negatieve gevolgen voor de werkgelegenheid Versterking van het plattelandkleine kernen kent dan ook twee componenten Enerzijds versterking van de sociale cohesie en anderzijds de versterking van economische binding (van burgers en bedrijven) en vitaliteit van het platteland
Nieuwe technieken kunnen dorpen leefbaar houden Aansluiten bij de behoefte van inwoners van het platteland is een voorwaarde voor succes van voorzieningen (fysiek en virtueel) Alleen voorzieningen die gedragen worden door gebruikers kunnen op termijn zonder subsidie (zelfdragend)
16 Computer Aided Manufacturing (CAM) het fabriceren van producten met behulp van een computer
Computer Aided Manufacturing (CAD) computergesteund ontwerpen
Enterprise Resource Planning (ERP) softwarepakket ter ondersteuning van bedrijfsprocessen
F R I E S E I C T - I N N O V A T I E A L L I A N T I E 37
voortbestaan Voor de specifieke invulling van het thema platteshylandkleine kernen is het dan ook noodzakelijk om dmv een behoeftescan de daadwerkelijke gebruikersvraag op het platteland in kaart te brengen Vooralsnog zijn veel initiatieven in dit veld te versnipperd en te veel gericht op enkele specifieke toepassingen Wat nodig is is een totaalconcept (sterk vraaggestuurd) dat bij de doelgroep nieuwe economische en maatschappelijk activiteiten losmaakt
Doelgroep Bewoners (en bedrijven) van de kleinere kernen in Fryslacircn In het bijzonder MKB-bedrijven 13-18 jarigen (werkende) ouders en ouderen (niet werkenden)
Doelstelling In een dorpskern (bijvoorbeeld Dantumadeel) wordt een pilot opgestart met als doel om een dorpshuis nieuwe stijl te realiseren Door toepassing van een totaalconcept voor plattelandsontwikkeling wordt onder andere een bijdrage geleverd aan de verbetering van de sociale cohesie digitale voorzieningen en de werkgelegenheid onder jongeren Sociale cohesie en economische binding dienen bij een dergelijke scan centraal te staan
De sociale cohesie kan op verschillende manieren versterkt worden Wanneer voorzieningen op gebied van wonen leven (sociaal dorpsleven en ndashcultuur) en zorg ontwikkeld worden die aansluiten bij de behoefte van de bewoners van en in de omgeving van de plattelandskern kunnen oa ouderen langer zelfstandig blijven wonen Bovendien maken een (toekomstig) excellent dienstenaanbod evenals rust en ruimte het ook voor mensen uit andere delen van Nederland aantrekkelijk om zich op het Friese platteland te vestigen
Digitale voorzieningen op het gebied van digitaal onderwijs (primair en voortgezet) zijn een mogelijkheid om zowel de sociale cohesie met betrekking tot jongeren als de economische vitaliteit van het platteland te versterken Onderwijs biedt jongeren immers kansen op de arbeidsmarkt Ook bieden digitale (onderwijs)voorzieningen kansen om deze buiten de provincie Fryslacircn te vermarkten Met name voor het MKB zijn toepassingen om de e-vaardigheden te vergroten kansrijk17
Voorzieningen die de economische binding met het plattelandkleine kernen versterken maken het voor jongeren gezinnen en werkende ouderen aantrekkelijk om op het platteland te (blijven) wonen Een van de mogelijkheden om de economische binding te versterken is de ontwikkeling van toepassingen die leiden tot het ontstaan van nieuwe vormen van dienstverlening en werkgelegenheid
Een mogelijk succesvol traject is de ontwikkeling van hoogwaardige en complexe telewerktoepassingen die niet afhankelijk zijn van een standplaats Dergelijke voorzieningen maken het ook voor huidige randstadinwoners aantrekkelijk om zich op het Friese platteland te vestigen en te blijven werken in de randstad
Ook biedt de inzet van microkredietverlening kansen voor innovatie in het Friese MKB (vakmanschap) en naar succesvol voorbeeld van Koninklijke Tichelaar uit Makkum dit buiten de regio te vermarkten
Tenslotte dient benadrukt te worden dat innovatieve vermarktbare voorzieningen die door Friese partijen zijn ontwikkeld economische spinshyoff voor het Friese bedrijfsleven genereren
17 Bron Initiatieven voor het bevorderen van eSkills van de beroepsbevolking in zes Europese landen Dialogic 2006
38 F R I E S E I C T - I N N O V A T I E A L L I A N T I E
Toegevoegde waarde Een belangrijk kenmerk van ICT-toepassingen is de mogelijkheid van opschaling Eenmaal ontwikkelde toepassingen kunnen zonder aanzienlijke kosten verder vermarkt worden Insteek van het pilotproject dient dan ook het selecteren van toepassingen te zijn die aantrekkelijk zijn voor een brede doelgroep in en buiten de provincie Fryslacircn
Online zorg (ouderen en gezinnen) domotica en sociaal-culturele voorzieningen die huidige inwoners aan het platteland bindt eacuten voor inwoners van buiten Fryslacircn aantrekkelijk is om zich op het Friese platteland te vestigen
Digitale voorzieningen die zowel de sociale cohesie als economische binding versterken eacuten buiten Fryslacircn vermarkt kunnen worden
Telewerk-toepassingen waarvan bedrijven uit andere delen van Nederland gebruik kunnen maken eacuten het voor randstedelingen aantrekkelijk maakt zich te vestigen op het Friese platteland
Concrete resultaten Einddoel van het project is de inrichting van fysieke loketten (dorpshuizen) dichtbij de burger In deze dorpshuizen komen de fysieke en virtuele component samen De dorpshuizen brengen de voorzieningen en daarmee de sociale cohesie en ondernemerschap daadwerkelijk terug in de kleine kernen Het vormt een concentratiepunt voor uiteenlopende fysieke en virtuele diensten op het vlak van gezondheid onderwijs ondernemerschap cultuur en sport
Op basis van de behoeftescan en de aansluiting bij het Vital Rural Area- project wordt een totaalconcept met daarin een aantal ICT-toepassingen en daaraan en omheen gerelateerde diensten en voorzieningen geselecteerd voor een pilotproject Hiervoor dient een businessplan opgesteld te worden met monitoring go-no go beslissingen en opschalingsmogelijkheden Uiteindelijk dient de pilot te resulteren in de ontwikkeling van toepassingen die de sociale cohesie en economische vitaliteit versterken eacuten onderscheidend zelfdragend en opschaalbaar zijn
Samenstelling (Potentieumlle) samenwerkingspartners zijn onder andere banken verzekeraars (huis)artsen thuiszorginstellingen verenigingen woningbouwcorporaties gemeenten postkantoren onderwijsinstellingen KvK belastingdienst bibliotheken jongerenwerk bedrijven en MKB Noord
F R I E S E I C T - I N N O V A T I E A L L I A N T I E 39
6 Organisatie
61 Rol van de Alliantie
De Friese ICT-innovatie Alliantie heeft de rol van stimulator versneller versterker en makelaar op zich genomen om de beste krachten vanuit de maatschappij en economie in de provincie Fryslacircn te bundelen om pilotprojecten te starten en te komen tot zelfdragende innovatieprojecten die de economische en maatschappelijke ontwikkeling in Fryslacircn sterk stimuleren Naast de hiervoor genoemde rollen is de Alliantie in het algemeen - en de Kerngroep in het bijzonder - vooral een realist en vertaler van vraag naar oplossing De Alliantie werkt aan het opstarten van een zes pilotprojecten in nauwe samenwerking met andere stakeholders maar is geen eigenaar van de projecten
De Kerngroep bestaat uit zes leden die op persoonlijke titel en zonder last of ruggespraak hun visie inbrengen zich sterk maken voor het opzetten van de projecten en toezien op uitvoering daarvan De Kerngroep is vooralsnog geiumlnstalleerd tot en met 31 december 2010 De leden van de Kerngroep zijn
bull Profdrir LP Ligthart (voorzitter) TU Delft
bull R Feenstra RI MBA De Friesland Zorgverzekeraar
bull Drir PA Gielen TCNN
bull Drs FA Pronk Rabobank Heerenveen
bull Drs WR Reek MCM Gemeente Sneek
bull Drs J Wester TNO-ICT
Dialogic Next Step en in het bijzonder drs SR Maltha ir ing RMF Brennenraedts en drs H Gillebaard ondersteunen de Alliantie met de voorbereiding van bijeenkomsten verrichten onderzoek waar nodig en begeleiden de uitvoering van projecten
62 Taakstelling per onderdeel van de Alliantie
Raad van Advies
De Alliantie zal een Raad van Advies kennen die uit drie tot vier personen zal bestaan en momenteel nog te formeren is De leden zijn bestuurders van statuur die politiek zeer goed ingevoerd zijn zowel op provinciaal als landelijk niveau De Raad van Advies geeft allereerst steun aan de beoogde initiatieven en draagt dit ook publiekelijk uit Daarnaast zal zij vooral een klankbord- en ambassadeursfunctie gaan vervullen om de ambities van de Alliantie te helpen realiseren Hiervoor zal zonodig onafhankelijke bestuurlijke druk georganiseerd worden De Raad van Advies biedt de Alliantie toegang tot diverse relevante netwerken en is thuis in de financieringsmogelijkheden voor de beoogde innovatieprojecshyten Verder dient de Raad van Advies zelfstandig initiatief te nemen om de activiteiten van de Alliantie ook op andere nationale of internationale agendarsquos geplaatst te krijgen De Raad van Advies zal enkele malen per jaar bijeenkomen en afstemmen met de Kerngroep
F R I E S E I C T - I N N O V A T I E A L L I A N T I E 41
Kerngroep
De Kerngroep is in een eerste fase gestart met een visieontwikkeling en heeft dit vertaald in de onderliggende Roadmap De Kerngroep dient haar visie en plannen in bij de Gedeputeerde Staten van Fryslacircn Na goedkeuring door GS heeft de Kerngroep de komende twee jaar als taak de Alliantie en in het bijzonder de projectgroepen aan te sturen en te adviseren bij de uitvoering In eerste instantie fungeert de Kerngroep vooral als werkvoorbereider Daarna ziet de Kerngroep toe op de uitvoering van afzonderlijke projecten conform de geformuleerde visie en opgestelde criteria via driemaandelijkse monitoring Begin 2010 neemt de Kerngroep per project een mid-term gono-go beslissing Zonodig worden projecten daarna bijgestuurd of zelfs stopgezet Na 2010 zullen de projecten zelfstandig verder dienen te gaan en vallen vanaf dat moment buiten de regie van de Alliantie
Projectgroepen
De Alliantie zelf krijgt vooral gestalte middels een vijftal projectgroepen (a) Draadloze Friese meren (b) Zorg (c) Sport Experience (d) Jachtbouw en (e) Kleine kernen Deze projectgroepen bestaan uit private enof publieke deelnemers afhankelijk van het project De projecten komen onder leiding van een nader te benoemen projectleider De aangestelde projectleider stemt af met een afgevaardigde van de provincie Fryslacircn en contactpersonen uit de Kerngroep zoals beschreven in deze Roadmap Op korte termijn zal er gestart worden met de verdere samenstelling van de projectgroepen conform de voorstellen in de afzonderlijk roadmaps
lsquoVerticalersquo activiteiten
Daarnaast zijn er drie lsquoverticalersquo projectactiviteiten die op alle projectgroepen van toepassing zijn namelijk onderwijsvernieuwing kennisborging en promotie en communicatie In alle vijf projectgroepen spelen deze aandachtsgebieden een belangrijke rol In het bijzonder voor het onderwijs geldt dat wij vanuit elke projectgroep spin-off effecten en digitale toepassingen verwachten die voor onderwijsdoeleinden ingezet kunnen worden Daarmee kan onderwijs een belangrijke integrale en verbindende functie vervullen tussen de projectengroepen onderling alsook een belangrijke rol spelen in de kennisborshyging Voor promotie en communicatie geldt hetzelfde De Kerngroep is in eerste instantie verantwoordelijk voor de lsquohorizontalersquo activiteiten
De Friese ICT-innovatie Alliantie kent de volgende organisatiestructuur
F R I E S E I C T - I N N O V A T I E A L L I A N T I E 42
ONDERWIJSVERNIEUWING
PROMOTIE EN
COMMUNICATIE
KENNNISBORGING
Raad van Advies Taak klankbord en ambassadeursfunctie
KerngroepTaak Advisering en aansturing Alliantie Opstellen Roadmap
toezien op uitvoering en monitoring
Friese ICT innovatie-alliantie Taak Uitvoering Roadmap in projectgroepen
Resultaat Minimaal eacuteeacuten project per projectgroep geschikt voor opschaling en zelfstandige continuering na 2 jaar
Projectgroep Draadloze meren
Projectgroep Sport Experience
Projectgroep Zorg
Projectgroep Jachtenbouw
Projectgroep Kleine kernen
Figuur 9 Organisatiestructuur van de Friese ICT-innovatie Alliantie
43F R I E S E I C T - I N N O V A T I E A L L I A N T I E
F R I E S E I C T - I N N O V A T I E A L L I A N T I E 44
7 Ter afsluiting In deze Roadmap voor ICT-innovatie in Fryslacircn heeft de Kerngroep haar visie neergelegd en haar plannen voor innovatieve pilotprojecten geformuleerd Duidelijk mag zijn dat de Alliantie een krachtige ambitie heeft die nu in concrete acties en plannen moeten worden vertaald Hiervoor is het noodzakelijk de komende maanden een plan van aanpak en een concreet en gedragen businessplan per project uit te werken In totaal kennen de beoogde projecten een financieringsbehoefte van circa twaalf miljoen euro Hiervoor zal een beroep gedaan worden op bijdragen vanuit (1) het bedrijfsleven (2) de provincie Fryslacircn en (3) overige partijen waaronder gemeenten stimulerings- en innovatiefondsen nationale overheid en Europese regelingen De Kerngroep ziet als uitgangspunt voor financiering van de projecten de volgende verdeling voor iedere twee euro aan geld van derden draagt de provincie eacuteeacuten euro bij (33) wat in de wandelgangen ook wel de Galema-norm wordt genoemd
De Kerngroep is verheugd haar visie in deze Roadmap te mogen aanbieden aan Gedeputeerde Staten van Fryslacircn en verzoekt om concrete ondersteuning voor uitvoering van de voorgenomen projecten Naast de gewenste co-financiering zoals hiervoor beschreven bestaat concreet behoefte aan financieumlle ondersteuning van de opstartfase (eerste drie tot zes maanden) Per project is circa euro 50000- euro nodig om de businesscases volledig te kunnen uitwerken en alle noodzakelijke projectvoorbereidingen te treffen (seed money) Hiervoor doen wij eveneens een beroep op Gedeputeerde Staten van Fryslacircn om de Alliantie voor de helft in deze kosten tegemoet te komen In deze voorfase is het weinig realistisch om uit het bedrijfsleven en vanuit andere instellingen volledige voorfinanciering te verwachten Wel zal in grote mate een beroep worden gedaan op zo veel mogelijk kostenloze medewerking van de stakeholders om in deze voorfase de noodzakelijke voorbereidingen te treffen
De visie van de Kerngroep heeft geresulteerd in serieuze plannen om in een multishystakeholder omgeving economie en samenleving in Fryslacircn een impuls te geven via ICT-innovatie Deze serieuze plannen waarvoor reeds veel commitment in het veld is uitgesproken vragen nu om serieuze ondersteuning De vraagstukken en behoeften van burgers en gebruikers in Fryslacircn staan daarbij centraal en ons motto luidt drsquor op en drsquor over
F R I E S E I C T - I N N O V A T I E A L L I A N T I E 45
Bijlage 1 SWOT-analyse
Sterkten Wat is de kracht van Fryslacircn
Een kenmerkende sterkte van Fryslacircn is eenvoudig te observeren Fryslacircn beschikt over veel ruimte zeker in vergelijk met de Randstad Daarbij komt dat de afstand tussen de Randstad en Fryslacircn relatief beperkt is De ruimte die Fryslacircn biedt maakt het mogelijk om er kwalitatief hoogwaardig te recreeumlren en te wonen Fryslacircn heeft veel mogelijkheden hiertoe die bovendien van hoge kwaliteit zijn Het toerisme in Fryslacircn drijft grofweg op drie pijlers watersport de rust van de Waddeneilanden en de cultuur van een aantal steden en dorpen (waaronder de ldquoElf Stedenrdquo)
In de Friese economie neemt de agrarische sector traditioneel een grote rol in Tegenwoordig is deze rol kleiner dan vroeger maar het is nog steeds een relatief omvangrijke sector Bovendien heeft de Friese landbouw de laatste decennia haar processen sterk verbeterd De productiviteit van deze sector is ndash zelfs vanuit een Nederlands perspectief - zeer hoog De sterke agrarische sector heeft mede geleid tot ontwikkeling van een florerende foodsector Het aandeel van de dienstensector ligt in Fryslacircn traditioneel onder het Nederlandse gemiddelde Hoewel dit nog steeds het geval is is deze sector vanaf circa 1995 een flinke inhaalslag aan het maken Binnen de dienstensector in Fryslacircn heeft vooral financieumlle dienstverlening een relatief groot aandeel Andere gebieden waarin Fryslacircn sterk is zijn de metaal- en elektrosector en watertechnoshylogie
Fryslacircn en de Friezen kennen een sterke identiteit Ze hebben een eigen taal volkslied en vlag en onderscheiden zich hiermee van de rest van Nederland Hierdoor bestaat er een grote sociale cohesie Dit speelt met name in de dorpen een grote rol in het dagelijkse leven
Zwakten Wat zijn de beperkingen in Fryslacircn
Fryslacircn is opgebouwd uit 417 kernen waarvan 344 kernen uit minder dan 1500 inwoners bestaan Er is dus een lage mate van verstedelijking waardoor positieve agglomeratieshyeffecten uitblijven Veel van deze kleine kernen hebben te maken met een laag en dalend voorzieningenniveau Denk hierbij aan het verdwijnen van postkantoren scholen supermarkten et cetera Dit is duidelijk de negatieve keerzijde van de ruimtelijke structuur van Fryslacircn
Fryslacircn is de provincie die voorop loopt met vergrijzing Nergens in Nederland zijn er zo weinig jongeren In combinatie met een lage arbeidsparticipatie van ouderen en vrouwen heeft dit een negatief effect op de economie Overigens neemt de arbeidsparticipatie vooral van vrouwen de laatste jaren wel sterk toe
Er zijn in Fryslacircn weinig grote industrieeumln en het MKB heeft een groot aandeel in de werkgelegenheid Dit zou een van de oorzaken kunnen zijn van de lage RampD-inspanningen in de provincie Het wordt ook als oorzaak genoemd van de lagere arbeidsproductiviteit maar het is niet duidelijk of dat geheel terecht is In de samenstelling van de werkgelegenshyheid valt op dat de quartaire sector (zorg onderwijs overheid et cetera) sterk oververtegenwoordigd is Het aandeel van bedrijven dat producten en diensten afzet buiten de provincie (stuwende bedrijvigheid) is relatief beperkt
F R I E S E I C T - I N N O V A T I E A L L I A N T I E 46
Verschillende bronnen refereren aan de lage kwaliteit van het onderwijs in Fryslacircn Hierbij speelt het ontbreken van een universiteit een rol Door de afwezigheid van een universiteit behouden Vwo-leerlingen minder binding met Fryslacircn Hoger opgeleiden trekken hierdoor weg naar omliggende regiorsquos en de stroom hoger opgeleiden naar Fryslacircn is vrij beperkt Het gevolg is een braindrain Opvallend is het lage gemiddelde niveau van de leerlingen die de basisschool verlaten Er is geen overeenstemming over de oorzaak hiervan Een ander opvallend element is de aanwezigheid van achterstandswijken in Fryslacircn Hoewel dit vaak als een probleem van grote steden wordt gezien kampen ook veel dorpen en steden in (vooral Noord-)Fryslacircn met deze problematiek
Kansen Welke mogelijkheden biedt de omgeving
In Nederland neemt het aandeel 65-plussers van de totale bevolking toe Deze bevolkingsgroep geeft meer geld uit aan recreatie en aan zorg Een deel kiest zelfs voor het verhuizen naar een prettigere omgeving en gaan hoogwaardiger wonen Fryslacircn kan profiteren van deze demografische ontwikkeling door voorzieningen te treffen voor deze groep Hierbij zou ze zich kunnen profileren als het lsquoFlorida van het Noordenrsquo Door koploper te zijn met woon-zorgconcepten kan er een nieuwe markt ontstaan Doordat leeftijdssamenstelling van de groep vakantiegangers verandert zal er ander type vraag naar voorzieningen en activiteiten ontstaan Ook hierop kan worden ingespeeld Ook zorgtoerisme kan interessante mogelijkheden bieden voor Fryslacircn
Fryslacircn zou extra middelen kunnen aantrekken door aanspraak te maken op verschillende (Europese) fondsen Doordat Fryslacircn door sommige beleidsorganen wordt gezien als een achterstandsgebied komt men in aanmerking voor specifieke fondsen Maar er zijn ook generieke (Europese) fondsen waarop aanspraak gemaakt kan worden
Waar Fryslacircn beperkt profiteert van positieve agglomeratie-effecten beginnen sommige delen van de Randstad negatieve agglomeratie-effecten te ervaren zoals hoge grondprijzen verkeerscongestie en verpaupering van wijken Indien Fryslacircn goed digitaal ontsloten is kan het voor sommige organisaties interessant zijn om naar Fryslacircn te verhuizen
Groeiende aandacht voor (duurzame) energie en watertechnologie kan voor Fryslacircn kansen bieden De ruimtelijke structuur biedt bijvoorbeeld mogelijkheden voor het opwekken van zonne-energie of biomassa Ook het (zoute en zoete) water biedt hiertoe mogelijkheden De kennis die Fryslacircn heeft op het gebied van watertechnologie kan in de toekomst misschien in een bredere markt worden toegepast
De stijgende voedselprijzen zullen voor Fryslacircn grosso modo een positief effect hebben Zowel de agro- als de foodsector die een groot gedeelte van de stuwende bedrijvigheid vertegenwoordigen kunnen hier van profiteren
Bedreigingen Hoe kan de omgeving Fryslacircn schaden
De beperkte stuwende bedrijvigheid maakt Fryslacircn afhankelijk van andere inkomstenstroshymen uit Nederland Denk hierbij aan inkomsten uit sociale verzekeringen uitkeringen maar ook inkomsten uit de zorg Verandering in nationaal beleid kunnen hierdoor grote consequenties hebben voor de Friese economie en samenleving Ook inkomsten uit de landbouwsubsidies van de EU maken Fryslacircn kwetsbaar De Europese Unie reserveert jaarlijks bijna de helft van haar begroting voor het Gemeenschappelijk Landbouwbeleid Onder andere door de toetreding van nieuwe EU lidstaten kunnen deze middelen onder druk komen te staan
F R I E S E I C T - I N N O V A T I E A L L I A N T I E 47
Een andere bedreiging is de filiaaleconomie Veel bedrijfsvestigingen vooral in de zakelijke dienstverlening zijn nevenvestigingen De hoofdkantoren zitten veelal in de Randstad Deze locaties zijn hierdoor voor een groot deel afhankelijk van beslissingen die op andere plaatsen worden genomen
De internationalisering van de economie zorgt voor extra concurrentiedruk Vooral de lageropgeleiden ervaren een steeds grotere druk uit lagelonenlanden Omdat Fryslacircn relatief weinig hoogopgeleiden kent kunnen de negatieve consequenties van globalisering groter zijn dan in andere delen van ons land
F R I E S E I C T - I N N O V A T I E A L L I A N T I E 48
Bijlage 2 Additionele kerncijfers
Onderwijs
Fryslacircn heeft geen universiteit Het aantal studenten dat in Fryslacircn woont en een mastershydiploma ontvangt is zeer laag circa 200 per jaar Wel kent Fryslacircn enkele HBO-instellingen Toch is het aantal studenten dat een bachelorgraad ontvangt relatief beperkt vergeleken met andere provincies18
Geslaagden HBO Bachelor (naar woonplaats student)
0
2000
4000
6000
8000
10000
12000
14000
2000 2001 2002 2003 2004 2005
Groningen
Friesland
Drenthe
Overijssel
Flevoland
Gelderland
Utrecht
Noord‐Holland
Zuid‐Holland
Zeeland
Noord‐Brabant
Limburg
Figuur 10 Ontwikkeling van het aantal HBO Bachelor afgestudeerden in de Nederlandse provincies
Het aantal banen in het onderwijs is in Fryslacircn relatief hoog Dit is opmerkelijk gezien het ontbreken van een universiteit19
18 CBS ndash Statline [25]
19 LISA - bewerkt door Dialogic [27]
F R I E S E I C T - I N N O V A T I E A L L I A N T I E 49
Relatief aantal banen (Onderwijs)
50
55
60
65
70
75
80
85
90
2003
2004
2005
2006
2007
Groningen
Friesland
Drenthe
Overijssel
Gelderland
Flevoland
Utrecht
Noord‐Holland
Zuid‐Holland
Zeeland
Noord‐Brabant
Limburg
Figuur 11 Ontwikkeling van het relatief aantal banen in het onderwijs in de Nederlandse provincies
Zorg
Een manier om de omvang van de zorgsector te bepalen is het aantal ziekenhuisbedden In Fryslacircn zijn er relatief weinig bedden per inwoner ten opzichte van andere provincies Gezien de hoge mate van vergrijzing is dit opmerkelijk20
Hospital beds per million inhabitants
0
100
200
300
400
500
600
700
800
1993
1994
1995
1996
1997
1998
1999
2000
2001
2002
Groningen
Friesland
Drenthe
Overijssel
Gelderland
Flevoland
Utrecht
Noord‐Holland
Zuid‐Holland
Zeeland
Noord‐Brabant
Limburg
Figuur 12 Ontwikkeling van het aantal ziekenhuisbedden in de Nederlandse provincies
Een andere indicator van de relatieve omvang van de zorgsector is het relatief aantal banen Hier valt vooral op dat zich in 2006 een flinke daling voordeed21
20 European Commission - Eurostat [26] 21 LISA - bewerkt door Dialogic [27]
F R I E S E I C T - I N N O V A T I E A L L I A N T I E 50
Relatief aantal banen (Zorg)
120
130
140
150
160
170
180
190
2003
2004
2005
2006
2007
Groningen
Friesland
Drenthe
Overijssel
Gelderland
Flevoland
Utrecht
Noord‐Holland
Zuid‐Holland
Zeeland
Noord‐Brabant
Limburg
Figuur 13 Ontwikkeling van het relatief aantal banen in de zorg in de Nederlandse provincie
F R I E S E I C T - I N N O V A T I E A L L I A N T I E 51
Figuur 14 Overzicht van de relevante ICT Projecten in Fryslacircn
F R I E S E I C T - I N N O V A T I E A L L I A N T I E
Zo
rg
Zorg
Net
Frie
slan
d (
SG
)
Car
dio
logie
net
wer
k Fr
iesl
and
(MCL
NSD
)H
uis
van
het
Hed
en (
GEEF)
Tel
econfe
renci
ng v
ia Z
NF
(SG
)
Tel
econsu
ltat
ie A
mel
and (
CI
ZTS)
Virtu
eel bez
oek
uur
(ZTS
ZSA)
Virtu
ele
Thuis
zorg
(PF
KN
TH
FL)
Pasa
na
(Nijfinst
er)
Thuis
zorg
het
Fries
e La
nd
(N
ijfinst
er)
Sm
art
Car
ing C
om
munitie
s(D
T2015
Nijfinst
er)
O
TTO
(RIF
)
Ket
enZorg
Frie
slan
d
EPD
sch
akel
punt
OZIS
(SG
)
Sm
art
Car
ing C
om
munitie
s(D
T2015)
Ske
wie
l Try
nw
alden
Van
A n
aar
B(e
ter)
pap
ierloos
(SG
)Virtu
ele
HAP
Frie
slan
d (
SG
)
Web
dokt
er (
HZL)
Leer
-Zorg
port
al (
PF
MCL
TFW
G
GZ
RF)
Zorg
Dom
ein F
ries
land
Support
Fry
slan
JGZ p
lus
ouder
port
aal (T
FW)
Zorg
Net
Frie
slan
d p
ort
al (
SG
)
Dig
itaa
l Thuis
hote
l (P
F)
Foar
Elk
oar
(VFG
CIZ
ZF
FZ
en
ZKF )
Een
duid
ig p
atieuml
ntp
ort
aal (S
G)
Toer
ism
e m
et z
org
Zorg
Innova
tie
Foru
m
N
twurk
Fries
land
On
derw
ijs
Ser
ious
gam
es f
acto
ry (
NH
L)
Kla
sseg
las
(KN
)
Wad
den
cam
pus
(KN
RFP
)
Wad
den
cam
pus
(KN
RFP
)
Vid
eoco
nfe
renci
ng B
oger
man
(SB)
Frie
slan
d L
eern
etw
erk
(NH
L)
Inte
rnet
acad
emie
(N
HL)
Ener
gie
k (K
N
RFP
)
EdyF
rysk
(PF
)
Did
icla
ss (
NH
L)
Onlin
e lo
ket
Frys
lan (
PF)
Tom
ke (
Afucirc
k en
Bib
lioth
eeks
ervi
ce F
r ysl
an)
Vee
nques
t (N
HL)
Inte
rnet
acad
emie
(N
HL)
N
twurk
Fries
land
Overh
eid
ISZF
(ISZF)
NO
FA (
NO
FA)
Kle
ine k
ern
en
IPTV
Gam
enat
ions
(PF
KN
)
Doar
psb
acircn (
SD
)
Vital
Rura
l Are
a (N
ijfinst
er
NO
FA
RFP
TH
FL
KN
)Fr
oek
sTV (
FR-I
X
IV)
Virtu
ele
loke
tten
(KN
)
NO
FA (
NO
FA)
Vital
Rura
l Are
a (N
ijfinst
er
NO
FA
RFP
TH
FL
KN
)
Kij o
p I
T s
poor
(PF)
Doar
psb
acircn (
SD
)
Onts
luitin
g d
orp
sarc
hie
ven
(SD
W)
Am
bula
nte
han
del
(KN
N
BL
D
oar
psb
an)
N
twurk
Fries
land
MK
B
To
eri
sme
Gam
efes
tiva
l ldquoG
-Am
elan
drdquo
(NH
LG
ame
Val
ley
PF
en K
N)
3D
Vis
ual
isat
ies
(NH
L G
L P
F)
Frys
lacircn G
ames
(PF
)
Sucircke
rei (P
V
AN
WB
GD
LP
P)
Frys
lacircn R
ing (
PF)
Inte
ract
ieve
hots
pots
(KN
)
Nat
uurw
ebca
m (
VVV A
mel
and)
Bre
edst
rate
n (
NO
FCO
M)
ND
IV (
Syn
tens)
NO
FCO
M (
NO
FA
MKB N
OO
RD
Eal
a Fr
ya F
rese
na
(II
I)
KN
RFP
en O
NO
F)
Fiet
sroute
pla
nner
(FB
)
E-T
sjer
ke (
PF)
Toer
istisc
he
E-b
usi
nes
s (P
F)
Mobik
om
(PF
SVD
et
c)
Toer
ism
e m
et z
org
Zorg
eloos
Frys
lacircn (
PF)
Dig
ital
e w
ater
psp
ort
pas
(PF
)
Eile
en
N
twurk
Fries
land
Bijlage 3 Overzicht relevante ICT Projecten in Fryslacircn
Gam
ing
Bre
ed
ban
d
Beeld
com
shym
un
icati
e
Kete
nd
igit
alshy
iseri
ng
Inte
rnett
oeshy
pass
ing
po
rtal
Mob
iele
to
ep
ass
ing
en
Ove
rig (
wet
ensc
hap
pel
ijke
) in
itia
tiev
en
Frie
se S
olla
rchal
lenge
Blu
e Ener
gy
(WETSU
S)
52
Literatuur [1] RUG (2003) Arbeidsproductiviteit in Fryslacircn Een analyse van het niveau en de groei van 1990-2000 Onderzoek in opdracht van Gedeputeerde Staten van de Provincie Fryslacircn en de Kamer van Koophandel Fryslacircn URSI-rapport 305
[2] van der Elst-van der Lans Michelle Piet Rijk (2006) Lokale bedrijvigheid leefbaarheid en sociale vitaliteit in het landelijk gebied van Friesland LEI Den Haag
[3] Provincie Fryslacircn (2007) Sociaal Rapport Fryslacircn 2007
[4] Valentijn Bolhuis (2005) Friese sterkten in economisch perspectief Toekomstvisie op de ruimtelijk-economische ontwikkeling van de provincie Friesland RUG
[5] CBS (2007) Inwoners Randstad verdienen het meest httpwwwcbsnlnlshyNLmenuthemasinkomen-bestedingenpublicatiesartikelenarchief20072007-2240shywmhtm
[6] Meester Wilhelm J amp Pieter H Pellenbarg (2001) Changing regional images Are regional marketing campaigns successful Paper for the 41st European Congress of the Regional Science Association Zagreb 2001
[7] CPB (2006) Reactie op Probleemanalyse Zuiderzeelijn
[8] AD (2008) Toename van zwakke scholen
[9] Verwey Jonker instituut Kinderen in Tel Databoek 2006
[10] Verwey Jonker instituut Kinderen in Tel Databoek 2008
[11] Ministerie van EZ (2007) Koers Noord op weg naar pieken Duurzame groei door omschakeling naar een kenniseconomie
[12] Stelder (2002) Regionaal Economische Verkenningen 2002 Groningen Friesland en Drenthe
[13] Stelder Broersma J van Dijk (2008) Noordelijke Arbeidsmarkt Verkenning 2008
[14] Broersma Lourens en Jouke van Dijk (2006) Het belang van de industrie in het Noorden 1950-2025 Onderzoek in opdracht van de Stichting TxU Noord-Nederland Groningen Faculteit Ruimtelijke Wetenschappen Rijksuniversiteit Groningen URSI-research report nr 316
[15] Provincie Friesland (2002) Nota sociaal-economisch beleid
[16] SCP (2006) Thuis op het platteland Den Haag
[17] EZ (2007) ICT agenda 2008-2011 De gebruiker centraal in de digitale Dienstenmaatschappij Den Haag
[18] WRR (2008) Innovatie Vernieuwd opening in viervoud Amsterdam University Press Den Haag Amsterdam
[19] Provincie Friesland (2007) Koers op Fryslacircn - Het Friese Meren Project 2e fase
[20] ECP (2008) Gaming meer dan een spelletje Den Haag
F R I E S E I C T - I N N O V A T I E A L L I A N T I E 53
[21] Provincie Friesland (2007) Fryske Fiersichten wurkprogram 2009 - 2011
[22] Provincie Friesland (2006) Fryslacircn toeristische topattractie in Nederland van de Provincie Fryslacircn
[23] Ministerie van VWS (2003) Quick Scan Kleine Kernen Den Haag
[24] Ministerie van Economische Zaken (2006) Verslag Innovation Lecture Den Haag
[25] httpstatlinecbsnl
[26] httpeceuropaeueurostat
[27] httpwwwlisanl
[28] ING (2007) Starterscampagne
[29] Vital rural area project activities annex 7
[30] Dialogic (2006) Initiatieven voor het bevorderen van eSkills van de beroepsbevolking in zes Europese landen Utrecht
[31] Rutten amp Koops (2007) Creatieve industrie en informatie- en communicatietechnologie in Noord Nederland Rapport naar aanleiding van de Noordermatch 2007
[32] Henry Chesbrough Open Innovation The new imperative for creating and Profiting from TechnologyHarvard business school Press
F R I E S E I C T - I N N O V A T I E A L L I A N T I E 54
Auteurs
drs Sven Maltha iring Reg Brennenraedts drs Hugo Gillebaard
Contact
Secretariaat Friese ICT-innovatie Alliantie pa Hooghiemstraplein 33-36 3514 AX Utrecht Tel +31 (0)30 215 05 80 Fax +31 (0)30 215 05 95 malthadialogicnl
een en ander onder de aandacht te brengen en te houden bij het publiek zijn aanzienlijke promotieactiviteiten nodig Hierbij kan ICT een belangrijke rol spelen
De probleemstelling is tweeledig
1 Hoe kan inzicht gekregen worden in toeristenstromen
2 Hoe kunnen potentieumlle klanten via games worden geprikkeld om de Sportexperience te bezoeken
Doelgroep De focus ligt op jongeren in Nederland en daarbuiten
Doelstelling ICT kan als versneller van de Sport Experience dienen omdat je met virtualisatie (online gaming en 3D-simulaties) in de voorfase al aan promotie kunt doen en gebruikerservaringen kunt verzamelen (datamining) Door het koppelen van databases van verschillende Friese (toerischtische) instanties kan beter inzicht worden gekregen in de behoeften en wensen van de bezoekers van de provincie Fryslacircn
Toegevoegde waarde De toegevoegde waarde van de Alliantie ligt in het bijeen brengen van gekwalificeerde personen en hoogwaardige kennis om het project succesvol te realiseren Daarnaast kan de Alliantie zorgen voor extra draagvlak bij financiers Verder kan de Alliantie waarde toevoegen door dit project te linken aan de andere projecten van de Alliantie en op die manier de kracht van kruisbestuiving te benutten
Concrete resultaten Het realiseren van een systeem (1) waarmee de Sportexperience via het web toegankelijk kan worden gemaakt (2) waarin potentieumlle klanten beter in kaart worden gebracht binnen een termijn van twee jaar
De Sportexperience toegankelijk maken via het web kan door middel van simulaties In de ontwerpbouwfase alvast rondkijken (virtualisatie) Maak een game waarmee de speler de ervaring krijgt alsof zelf het sportevenement meemaakt Zorg voor spanning bij de speler Op deze manier krijgen mensen interesse in de Sportexperience en gaan ze deze bezoeken
Er zijn verschillende organisaties die bijhouden welke personen Fryslacircn bezoeken Denk aan Fryslacircn marketing verschillende hotelketens organisaties die zich bezighouden met watersport et cetera Met de bovenstaande webapplicatie kan beter inzicht in de behoeften en wensen van potentieumlle klanten worden vergaard
Samenstelling (Potentieumlle) samenwerkingspartners zijn onder andere organisaties actief in de sportsector onderwijs- en kennisinstellingen softwareleveranciers (gaming en simulatie) hardwareleveranciers en webmarketeers
56 Ketendigitalisering in de jachtbouw
Probleem De jachtbouw kent hoge ontwikkelkosten Deze worden pas terugverdiend bij grote serieproductie In Fryslacircn is de omvang van de productie vaak beperkt Hierdoor zijn de kosten hoog en is het lastig om concurrerend te blijven Door middel van breedbandcommunicatie en een modulaire aanpak kan efficieumlnter geproduceerd worden door een groep van jachtbouwers
Er komen vier databases die allen modulaire standaardonderdelen bevatten Casco aandrijftechniek interieur overige apparatuur De
F R I E S E I C T - I N N O V A T I E A L L I A N T I E 36
unieke combinatie van standaardonderdelen leidt tot een uniek ontwerp met relatief lage kosten Bij het ontwerp van het casco zal 3D-techniek een grote rol spelen Bij de keuze van aandrijftechniek wordt bepaald welke motoren mogelijk zijn en welke consequenties dit heeft voor trillingen en geluid Bij het interieurontwerp zullen 3D-techniek CAM16 en CNC-machines een grote rol spelen
Doelgroep Jachtbouwers en toeleveranciers in de provincie Fryslacircn
Doelstelling Het integraal bijeen brengen van de gehele productieketen en digitale samenwerking van ontwerp tot fabricage realiseren Door toepassing van een totaalconcept wordt de bouw van een duurzaam schip voor de verhuurmarkt gerealiseerd met als doel via de beschreven aanpak de internationale concurrentiepositie van de Friese Jachtbouw te versterken
Toegevoegde waarde ICT is een enabler om de hele keten van jachtbouwers te laten samenwerken De rol van ICT kan door verschillende technologieeumln vorm krijgen zoals een databasesysteem 3D- modellen CADCAM en ERP
Concrete resultaten Er wordt een ndashdoor een topdesigner ontworpen- jacht gebouwd ICT wordt ingezet om het systeem met databases ERP-systemen 3Dshysimulaties op te zetten en te testen
Samenstelling (Potentieumlle) samenwerkingspartners zijn onder andere vijf jachtbouwers leveranciers van hybride aandrijvingen generatoren accursquos dieselmotoren ERP systemen randapparatuur schilderwerken cascorsquos interieurs CNC-bedrijven met 3D-freesfaciliteit ICT-bedrijven Navalshyarchitects en Reality Theatres
57 Platteland kleine kernen
Probleem Steeds meer voorzieningen verdwijnen uit kleine kernen Denk bijvoorbeeld aan postkantoor apotheek banken en gemeentebalies Gemeentelijke herindelingen zijn hier ook deels debet aan Hierdoor neemt de sociale cohesie af en wordt de leefbaarheid in deze kernen steeds minder terwijl in de nabije toekomst het belang van lokale voorzieningen door vergrijzing van de kleine kernen toeneemt Ook verdwijnt hiermee werkgelegenheid en de economische binding van veelal gezinnen en jongeren met het plattelandkleine kernen (ontgroening) Daarnaast verslechtert hierdoor het vestigingsklimaat voor ondernemingen waardoor bedrijven vertrekken en vestiging van nieuwe bedrijvigheid uitblijft met daaruit voortvloeiende negatieve gevolgen voor de werkgelegenheid Versterking van het plattelandkleine kernen kent dan ook twee componenten Enerzijds versterking van de sociale cohesie en anderzijds de versterking van economische binding (van burgers en bedrijven) en vitaliteit van het platteland
Nieuwe technieken kunnen dorpen leefbaar houden Aansluiten bij de behoefte van inwoners van het platteland is een voorwaarde voor succes van voorzieningen (fysiek en virtueel) Alleen voorzieningen die gedragen worden door gebruikers kunnen op termijn zonder subsidie (zelfdragend)
16 Computer Aided Manufacturing (CAM) het fabriceren van producten met behulp van een computer
Computer Aided Manufacturing (CAD) computergesteund ontwerpen
Enterprise Resource Planning (ERP) softwarepakket ter ondersteuning van bedrijfsprocessen
F R I E S E I C T - I N N O V A T I E A L L I A N T I E 37
voortbestaan Voor de specifieke invulling van het thema platteshylandkleine kernen is het dan ook noodzakelijk om dmv een behoeftescan de daadwerkelijke gebruikersvraag op het platteland in kaart te brengen Vooralsnog zijn veel initiatieven in dit veld te versnipperd en te veel gericht op enkele specifieke toepassingen Wat nodig is is een totaalconcept (sterk vraaggestuurd) dat bij de doelgroep nieuwe economische en maatschappelijk activiteiten losmaakt
Doelgroep Bewoners (en bedrijven) van de kleinere kernen in Fryslacircn In het bijzonder MKB-bedrijven 13-18 jarigen (werkende) ouders en ouderen (niet werkenden)
Doelstelling In een dorpskern (bijvoorbeeld Dantumadeel) wordt een pilot opgestart met als doel om een dorpshuis nieuwe stijl te realiseren Door toepassing van een totaalconcept voor plattelandsontwikkeling wordt onder andere een bijdrage geleverd aan de verbetering van de sociale cohesie digitale voorzieningen en de werkgelegenheid onder jongeren Sociale cohesie en economische binding dienen bij een dergelijke scan centraal te staan
De sociale cohesie kan op verschillende manieren versterkt worden Wanneer voorzieningen op gebied van wonen leven (sociaal dorpsleven en ndashcultuur) en zorg ontwikkeld worden die aansluiten bij de behoefte van de bewoners van en in de omgeving van de plattelandskern kunnen oa ouderen langer zelfstandig blijven wonen Bovendien maken een (toekomstig) excellent dienstenaanbod evenals rust en ruimte het ook voor mensen uit andere delen van Nederland aantrekkelijk om zich op het Friese platteland te vestigen
Digitale voorzieningen op het gebied van digitaal onderwijs (primair en voortgezet) zijn een mogelijkheid om zowel de sociale cohesie met betrekking tot jongeren als de economische vitaliteit van het platteland te versterken Onderwijs biedt jongeren immers kansen op de arbeidsmarkt Ook bieden digitale (onderwijs)voorzieningen kansen om deze buiten de provincie Fryslacircn te vermarkten Met name voor het MKB zijn toepassingen om de e-vaardigheden te vergroten kansrijk17
Voorzieningen die de economische binding met het plattelandkleine kernen versterken maken het voor jongeren gezinnen en werkende ouderen aantrekkelijk om op het platteland te (blijven) wonen Een van de mogelijkheden om de economische binding te versterken is de ontwikkeling van toepassingen die leiden tot het ontstaan van nieuwe vormen van dienstverlening en werkgelegenheid
Een mogelijk succesvol traject is de ontwikkeling van hoogwaardige en complexe telewerktoepassingen die niet afhankelijk zijn van een standplaats Dergelijke voorzieningen maken het ook voor huidige randstadinwoners aantrekkelijk om zich op het Friese platteland te vestigen en te blijven werken in de randstad
Ook biedt de inzet van microkredietverlening kansen voor innovatie in het Friese MKB (vakmanschap) en naar succesvol voorbeeld van Koninklijke Tichelaar uit Makkum dit buiten de regio te vermarkten
Tenslotte dient benadrukt te worden dat innovatieve vermarktbare voorzieningen die door Friese partijen zijn ontwikkeld economische spinshyoff voor het Friese bedrijfsleven genereren
17 Bron Initiatieven voor het bevorderen van eSkills van de beroepsbevolking in zes Europese landen Dialogic 2006
38 F R I E S E I C T - I N N O V A T I E A L L I A N T I E
Toegevoegde waarde Een belangrijk kenmerk van ICT-toepassingen is de mogelijkheid van opschaling Eenmaal ontwikkelde toepassingen kunnen zonder aanzienlijke kosten verder vermarkt worden Insteek van het pilotproject dient dan ook het selecteren van toepassingen te zijn die aantrekkelijk zijn voor een brede doelgroep in en buiten de provincie Fryslacircn
Online zorg (ouderen en gezinnen) domotica en sociaal-culturele voorzieningen die huidige inwoners aan het platteland bindt eacuten voor inwoners van buiten Fryslacircn aantrekkelijk is om zich op het Friese platteland te vestigen
Digitale voorzieningen die zowel de sociale cohesie als economische binding versterken eacuten buiten Fryslacircn vermarkt kunnen worden
Telewerk-toepassingen waarvan bedrijven uit andere delen van Nederland gebruik kunnen maken eacuten het voor randstedelingen aantrekkelijk maakt zich te vestigen op het Friese platteland
Concrete resultaten Einddoel van het project is de inrichting van fysieke loketten (dorpshuizen) dichtbij de burger In deze dorpshuizen komen de fysieke en virtuele component samen De dorpshuizen brengen de voorzieningen en daarmee de sociale cohesie en ondernemerschap daadwerkelijk terug in de kleine kernen Het vormt een concentratiepunt voor uiteenlopende fysieke en virtuele diensten op het vlak van gezondheid onderwijs ondernemerschap cultuur en sport
Op basis van de behoeftescan en de aansluiting bij het Vital Rural Area- project wordt een totaalconcept met daarin een aantal ICT-toepassingen en daaraan en omheen gerelateerde diensten en voorzieningen geselecteerd voor een pilotproject Hiervoor dient een businessplan opgesteld te worden met monitoring go-no go beslissingen en opschalingsmogelijkheden Uiteindelijk dient de pilot te resulteren in de ontwikkeling van toepassingen die de sociale cohesie en economische vitaliteit versterken eacuten onderscheidend zelfdragend en opschaalbaar zijn
Samenstelling (Potentieumlle) samenwerkingspartners zijn onder andere banken verzekeraars (huis)artsen thuiszorginstellingen verenigingen woningbouwcorporaties gemeenten postkantoren onderwijsinstellingen KvK belastingdienst bibliotheken jongerenwerk bedrijven en MKB Noord
F R I E S E I C T - I N N O V A T I E A L L I A N T I E 39
6 Organisatie
61 Rol van de Alliantie
De Friese ICT-innovatie Alliantie heeft de rol van stimulator versneller versterker en makelaar op zich genomen om de beste krachten vanuit de maatschappij en economie in de provincie Fryslacircn te bundelen om pilotprojecten te starten en te komen tot zelfdragende innovatieprojecten die de economische en maatschappelijke ontwikkeling in Fryslacircn sterk stimuleren Naast de hiervoor genoemde rollen is de Alliantie in het algemeen - en de Kerngroep in het bijzonder - vooral een realist en vertaler van vraag naar oplossing De Alliantie werkt aan het opstarten van een zes pilotprojecten in nauwe samenwerking met andere stakeholders maar is geen eigenaar van de projecten
De Kerngroep bestaat uit zes leden die op persoonlijke titel en zonder last of ruggespraak hun visie inbrengen zich sterk maken voor het opzetten van de projecten en toezien op uitvoering daarvan De Kerngroep is vooralsnog geiumlnstalleerd tot en met 31 december 2010 De leden van de Kerngroep zijn
bull Profdrir LP Ligthart (voorzitter) TU Delft
bull R Feenstra RI MBA De Friesland Zorgverzekeraar
bull Drir PA Gielen TCNN
bull Drs FA Pronk Rabobank Heerenveen
bull Drs WR Reek MCM Gemeente Sneek
bull Drs J Wester TNO-ICT
Dialogic Next Step en in het bijzonder drs SR Maltha ir ing RMF Brennenraedts en drs H Gillebaard ondersteunen de Alliantie met de voorbereiding van bijeenkomsten verrichten onderzoek waar nodig en begeleiden de uitvoering van projecten
62 Taakstelling per onderdeel van de Alliantie
Raad van Advies
De Alliantie zal een Raad van Advies kennen die uit drie tot vier personen zal bestaan en momenteel nog te formeren is De leden zijn bestuurders van statuur die politiek zeer goed ingevoerd zijn zowel op provinciaal als landelijk niveau De Raad van Advies geeft allereerst steun aan de beoogde initiatieven en draagt dit ook publiekelijk uit Daarnaast zal zij vooral een klankbord- en ambassadeursfunctie gaan vervullen om de ambities van de Alliantie te helpen realiseren Hiervoor zal zonodig onafhankelijke bestuurlijke druk georganiseerd worden De Raad van Advies biedt de Alliantie toegang tot diverse relevante netwerken en is thuis in de financieringsmogelijkheden voor de beoogde innovatieprojecshyten Verder dient de Raad van Advies zelfstandig initiatief te nemen om de activiteiten van de Alliantie ook op andere nationale of internationale agendarsquos geplaatst te krijgen De Raad van Advies zal enkele malen per jaar bijeenkomen en afstemmen met de Kerngroep
F R I E S E I C T - I N N O V A T I E A L L I A N T I E 41
Kerngroep
De Kerngroep is in een eerste fase gestart met een visieontwikkeling en heeft dit vertaald in de onderliggende Roadmap De Kerngroep dient haar visie en plannen in bij de Gedeputeerde Staten van Fryslacircn Na goedkeuring door GS heeft de Kerngroep de komende twee jaar als taak de Alliantie en in het bijzonder de projectgroepen aan te sturen en te adviseren bij de uitvoering In eerste instantie fungeert de Kerngroep vooral als werkvoorbereider Daarna ziet de Kerngroep toe op de uitvoering van afzonderlijke projecten conform de geformuleerde visie en opgestelde criteria via driemaandelijkse monitoring Begin 2010 neemt de Kerngroep per project een mid-term gono-go beslissing Zonodig worden projecten daarna bijgestuurd of zelfs stopgezet Na 2010 zullen de projecten zelfstandig verder dienen te gaan en vallen vanaf dat moment buiten de regie van de Alliantie
Projectgroepen
De Alliantie zelf krijgt vooral gestalte middels een vijftal projectgroepen (a) Draadloze Friese meren (b) Zorg (c) Sport Experience (d) Jachtbouw en (e) Kleine kernen Deze projectgroepen bestaan uit private enof publieke deelnemers afhankelijk van het project De projecten komen onder leiding van een nader te benoemen projectleider De aangestelde projectleider stemt af met een afgevaardigde van de provincie Fryslacircn en contactpersonen uit de Kerngroep zoals beschreven in deze Roadmap Op korte termijn zal er gestart worden met de verdere samenstelling van de projectgroepen conform de voorstellen in de afzonderlijk roadmaps
lsquoVerticalersquo activiteiten
Daarnaast zijn er drie lsquoverticalersquo projectactiviteiten die op alle projectgroepen van toepassing zijn namelijk onderwijsvernieuwing kennisborging en promotie en communicatie In alle vijf projectgroepen spelen deze aandachtsgebieden een belangrijke rol In het bijzonder voor het onderwijs geldt dat wij vanuit elke projectgroep spin-off effecten en digitale toepassingen verwachten die voor onderwijsdoeleinden ingezet kunnen worden Daarmee kan onderwijs een belangrijke integrale en verbindende functie vervullen tussen de projectengroepen onderling alsook een belangrijke rol spelen in de kennisborshyging Voor promotie en communicatie geldt hetzelfde De Kerngroep is in eerste instantie verantwoordelijk voor de lsquohorizontalersquo activiteiten
De Friese ICT-innovatie Alliantie kent de volgende organisatiestructuur
F R I E S E I C T - I N N O V A T I E A L L I A N T I E 42
ONDERWIJSVERNIEUWING
PROMOTIE EN
COMMUNICATIE
KENNNISBORGING
Raad van Advies Taak klankbord en ambassadeursfunctie
KerngroepTaak Advisering en aansturing Alliantie Opstellen Roadmap
toezien op uitvoering en monitoring
Friese ICT innovatie-alliantie Taak Uitvoering Roadmap in projectgroepen
Resultaat Minimaal eacuteeacuten project per projectgroep geschikt voor opschaling en zelfstandige continuering na 2 jaar
Projectgroep Draadloze meren
Projectgroep Sport Experience
Projectgroep Zorg
Projectgroep Jachtenbouw
Projectgroep Kleine kernen
Figuur 9 Organisatiestructuur van de Friese ICT-innovatie Alliantie
43F R I E S E I C T - I N N O V A T I E A L L I A N T I E
F R I E S E I C T - I N N O V A T I E A L L I A N T I E 44
7 Ter afsluiting In deze Roadmap voor ICT-innovatie in Fryslacircn heeft de Kerngroep haar visie neergelegd en haar plannen voor innovatieve pilotprojecten geformuleerd Duidelijk mag zijn dat de Alliantie een krachtige ambitie heeft die nu in concrete acties en plannen moeten worden vertaald Hiervoor is het noodzakelijk de komende maanden een plan van aanpak en een concreet en gedragen businessplan per project uit te werken In totaal kennen de beoogde projecten een financieringsbehoefte van circa twaalf miljoen euro Hiervoor zal een beroep gedaan worden op bijdragen vanuit (1) het bedrijfsleven (2) de provincie Fryslacircn en (3) overige partijen waaronder gemeenten stimulerings- en innovatiefondsen nationale overheid en Europese regelingen De Kerngroep ziet als uitgangspunt voor financiering van de projecten de volgende verdeling voor iedere twee euro aan geld van derden draagt de provincie eacuteeacuten euro bij (33) wat in de wandelgangen ook wel de Galema-norm wordt genoemd
De Kerngroep is verheugd haar visie in deze Roadmap te mogen aanbieden aan Gedeputeerde Staten van Fryslacircn en verzoekt om concrete ondersteuning voor uitvoering van de voorgenomen projecten Naast de gewenste co-financiering zoals hiervoor beschreven bestaat concreet behoefte aan financieumlle ondersteuning van de opstartfase (eerste drie tot zes maanden) Per project is circa euro 50000- euro nodig om de businesscases volledig te kunnen uitwerken en alle noodzakelijke projectvoorbereidingen te treffen (seed money) Hiervoor doen wij eveneens een beroep op Gedeputeerde Staten van Fryslacircn om de Alliantie voor de helft in deze kosten tegemoet te komen In deze voorfase is het weinig realistisch om uit het bedrijfsleven en vanuit andere instellingen volledige voorfinanciering te verwachten Wel zal in grote mate een beroep worden gedaan op zo veel mogelijk kostenloze medewerking van de stakeholders om in deze voorfase de noodzakelijke voorbereidingen te treffen
De visie van de Kerngroep heeft geresulteerd in serieuze plannen om in een multishystakeholder omgeving economie en samenleving in Fryslacircn een impuls te geven via ICT-innovatie Deze serieuze plannen waarvoor reeds veel commitment in het veld is uitgesproken vragen nu om serieuze ondersteuning De vraagstukken en behoeften van burgers en gebruikers in Fryslacircn staan daarbij centraal en ons motto luidt drsquor op en drsquor over
F R I E S E I C T - I N N O V A T I E A L L I A N T I E 45
Bijlage 1 SWOT-analyse
Sterkten Wat is de kracht van Fryslacircn
Een kenmerkende sterkte van Fryslacircn is eenvoudig te observeren Fryslacircn beschikt over veel ruimte zeker in vergelijk met de Randstad Daarbij komt dat de afstand tussen de Randstad en Fryslacircn relatief beperkt is De ruimte die Fryslacircn biedt maakt het mogelijk om er kwalitatief hoogwaardig te recreeumlren en te wonen Fryslacircn heeft veel mogelijkheden hiertoe die bovendien van hoge kwaliteit zijn Het toerisme in Fryslacircn drijft grofweg op drie pijlers watersport de rust van de Waddeneilanden en de cultuur van een aantal steden en dorpen (waaronder de ldquoElf Stedenrdquo)
In de Friese economie neemt de agrarische sector traditioneel een grote rol in Tegenwoordig is deze rol kleiner dan vroeger maar het is nog steeds een relatief omvangrijke sector Bovendien heeft de Friese landbouw de laatste decennia haar processen sterk verbeterd De productiviteit van deze sector is ndash zelfs vanuit een Nederlands perspectief - zeer hoog De sterke agrarische sector heeft mede geleid tot ontwikkeling van een florerende foodsector Het aandeel van de dienstensector ligt in Fryslacircn traditioneel onder het Nederlandse gemiddelde Hoewel dit nog steeds het geval is is deze sector vanaf circa 1995 een flinke inhaalslag aan het maken Binnen de dienstensector in Fryslacircn heeft vooral financieumlle dienstverlening een relatief groot aandeel Andere gebieden waarin Fryslacircn sterk is zijn de metaal- en elektrosector en watertechnoshylogie
Fryslacircn en de Friezen kennen een sterke identiteit Ze hebben een eigen taal volkslied en vlag en onderscheiden zich hiermee van de rest van Nederland Hierdoor bestaat er een grote sociale cohesie Dit speelt met name in de dorpen een grote rol in het dagelijkse leven
Zwakten Wat zijn de beperkingen in Fryslacircn
Fryslacircn is opgebouwd uit 417 kernen waarvan 344 kernen uit minder dan 1500 inwoners bestaan Er is dus een lage mate van verstedelijking waardoor positieve agglomeratieshyeffecten uitblijven Veel van deze kleine kernen hebben te maken met een laag en dalend voorzieningenniveau Denk hierbij aan het verdwijnen van postkantoren scholen supermarkten et cetera Dit is duidelijk de negatieve keerzijde van de ruimtelijke structuur van Fryslacircn
Fryslacircn is de provincie die voorop loopt met vergrijzing Nergens in Nederland zijn er zo weinig jongeren In combinatie met een lage arbeidsparticipatie van ouderen en vrouwen heeft dit een negatief effect op de economie Overigens neemt de arbeidsparticipatie vooral van vrouwen de laatste jaren wel sterk toe
Er zijn in Fryslacircn weinig grote industrieeumln en het MKB heeft een groot aandeel in de werkgelegenheid Dit zou een van de oorzaken kunnen zijn van de lage RampD-inspanningen in de provincie Het wordt ook als oorzaak genoemd van de lagere arbeidsproductiviteit maar het is niet duidelijk of dat geheel terecht is In de samenstelling van de werkgelegenshyheid valt op dat de quartaire sector (zorg onderwijs overheid et cetera) sterk oververtegenwoordigd is Het aandeel van bedrijven dat producten en diensten afzet buiten de provincie (stuwende bedrijvigheid) is relatief beperkt
F R I E S E I C T - I N N O V A T I E A L L I A N T I E 46
Verschillende bronnen refereren aan de lage kwaliteit van het onderwijs in Fryslacircn Hierbij speelt het ontbreken van een universiteit een rol Door de afwezigheid van een universiteit behouden Vwo-leerlingen minder binding met Fryslacircn Hoger opgeleiden trekken hierdoor weg naar omliggende regiorsquos en de stroom hoger opgeleiden naar Fryslacircn is vrij beperkt Het gevolg is een braindrain Opvallend is het lage gemiddelde niveau van de leerlingen die de basisschool verlaten Er is geen overeenstemming over de oorzaak hiervan Een ander opvallend element is de aanwezigheid van achterstandswijken in Fryslacircn Hoewel dit vaak als een probleem van grote steden wordt gezien kampen ook veel dorpen en steden in (vooral Noord-)Fryslacircn met deze problematiek
Kansen Welke mogelijkheden biedt de omgeving
In Nederland neemt het aandeel 65-plussers van de totale bevolking toe Deze bevolkingsgroep geeft meer geld uit aan recreatie en aan zorg Een deel kiest zelfs voor het verhuizen naar een prettigere omgeving en gaan hoogwaardiger wonen Fryslacircn kan profiteren van deze demografische ontwikkeling door voorzieningen te treffen voor deze groep Hierbij zou ze zich kunnen profileren als het lsquoFlorida van het Noordenrsquo Door koploper te zijn met woon-zorgconcepten kan er een nieuwe markt ontstaan Doordat leeftijdssamenstelling van de groep vakantiegangers verandert zal er ander type vraag naar voorzieningen en activiteiten ontstaan Ook hierop kan worden ingespeeld Ook zorgtoerisme kan interessante mogelijkheden bieden voor Fryslacircn
Fryslacircn zou extra middelen kunnen aantrekken door aanspraak te maken op verschillende (Europese) fondsen Doordat Fryslacircn door sommige beleidsorganen wordt gezien als een achterstandsgebied komt men in aanmerking voor specifieke fondsen Maar er zijn ook generieke (Europese) fondsen waarop aanspraak gemaakt kan worden
Waar Fryslacircn beperkt profiteert van positieve agglomeratie-effecten beginnen sommige delen van de Randstad negatieve agglomeratie-effecten te ervaren zoals hoge grondprijzen verkeerscongestie en verpaupering van wijken Indien Fryslacircn goed digitaal ontsloten is kan het voor sommige organisaties interessant zijn om naar Fryslacircn te verhuizen
Groeiende aandacht voor (duurzame) energie en watertechnologie kan voor Fryslacircn kansen bieden De ruimtelijke structuur biedt bijvoorbeeld mogelijkheden voor het opwekken van zonne-energie of biomassa Ook het (zoute en zoete) water biedt hiertoe mogelijkheden De kennis die Fryslacircn heeft op het gebied van watertechnologie kan in de toekomst misschien in een bredere markt worden toegepast
De stijgende voedselprijzen zullen voor Fryslacircn grosso modo een positief effect hebben Zowel de agro- als de foodsector die een groot gedeelte van de stuwende bedrijvigheid vertegenwoordigen kunnen hier van profiteren
Bedreigingen Hoe kan de omgeving Fryslacircn schaden
De beperkte stuwende bedrijvigheid maakt Fryslacircn afhankelijk van andere inkomstenstroshymen uit Nederland Denk hierbij aan inkomsten uit sociale verzekeringen uitkeringen maar ook inkomsten uit de zorg Verandering in nationaal beleid kunnen hierdoor grote consequenties hebben voor de Friese economie en samenleving Ook inkomsten uit de landbouwsubsidies van de EU maken Fryslacircn kwetsbaar De Europese Unie reserveert jaarlijks bijna de helft van haar begroting voor het Gemeenschappelijk Landbouwbeleid Onder andere door de toetreding van nieuwe EU lidstaten kunnen deze middelen onder druk komen te staan
F R I E S E I C T - I N N O V A T I E A L L I A N T I E 47
Een andere bedreiging is de filiaaleconomie Veel bedrijfsvestigingen vooral in de zakelijke dienstverlening zijn nevenvestigingen De hoofdkantoren zitten veelal in de Randstad Deze locaties zijn hierdoor voor een groot deel afhankelijk van beslissingen die op andere plaatsen worden genomen
De internationalisering van de economie zorgt voor extra concurrentiedruk Vooral de lageropgeleiden ervaren een steeds grotere druk uit lagelonenlanden Omdat Fryslacircn relatief weinig hoogopgeleiden kent kunnen de negatieve consequenties van globalisering groter zijn dan in andere delen van ons land
F R I E S E I C T - I N N O V A T I E A L L I A N T I E 48
Bijlage 2 Additionele kerncijfers
Onderwijs
Fryslacircn heeft geen universiteit Het aantal studenten dat in Fryslacircn woont en een mastershydiploma ontvangt is zeer laag circa 200 per jaar Wel kent Fryslacircn enkele HBO-instellingen Toch is het aantal studenten dat een bachelorgraad ontvangt relatief beperkt vergeleken met andere provincies18
Geslaagden HBO Bachelor (naar woonplaats student)
0
2000
4000
6000
8000
10000
12000
14000
2000 2001 2002 2003 2004 2005
Groningen
Friesland
Drenthe
Overijssel
Flevoland
Gelderland
Utrecht
Noord‐Holland
Zuid‐Holland
Zeeland
Noord‐Brabant
Limburg
Figuur 10 Ontwikkeling van het aantal HBO Bachelor afgestudeerden in de Nederlandse provincies
Het aantal banen in het onderwijs is in Fryslacircn relatief hoog Dit is opmerkelijk gezien het ontbreken van een universiteit19
18 CBS ndash Statline [25]
19 LISA - bewerkt door Dialogic [27]
F R I E S E I C T - I N N O V A T I E A L L I A N T I E 49
Relatief aantal banen (Onderwijs)
50
55
60
65
70
75
80
85
90
2003
2004
2005
2006
2007
Groningen
Friesland
Drenthe
Overijssel
Gelderland
Flevoland
Utrecht
Noord‐Holland
Zuid‐Holland
Zeeland
Noord‐Brabant
Limburg
Figuur 11 Ontwikkeling van het relatief aantal banen in het onderwijs in de Nederlandse provincies
Zorg
Een manier om de omvang van de zorgsector te bepalen is het aantal ziekenhuisbedden In Fryslacircn zijn er relatief weinig bedden per inwoner ten opzichte van andere provincies Gezien de hoge mate van vergrijzing is dit opmerkelijk20
Hospital beds per million inhabitants
0
100
200
300
400
500
600
700
800
1993
1994
1995
1996
1997
1998
1999
2000
2001
2002
Groningen
Friesland
Drenthe
Overijssel
Gelderland
Flevoland
Utrecht
Noord‐Holland
Zuid‐Holland
Zeeland
Noord‐Brabant
Limburg
Figuur 12 Ontwikkeling van het aantal ziekenhuisbedden in de Nederlandse provincies
Een andere indicator van de relatieve omvang van de zorgsector is het relatief aantal banen Hier valt vooral op dat zich in 2006 een flinke daling voordeed21
20 European Commission - Eurostat [26] 21 LISA - bewerkt door Dialogic [27]
F R I E S E I C T - I N N O V A T I E A L L I A N T I E 50
Relatief aantal banen (Zorg)
120
130
140
150
160
170
180
190
2003
2004
2005
2006
2007
Groningen
Friesland
Drenthe
Overijssel
Gelderland
Flevoland
Utrecht
Noord‐Holland
Zuid‐Holland
Zeeland
Noord‐Brabant
Limburg
Figuur 13 Ontwikkeling van het relatief aantal banen in de zorg in de Nederlandse provincie
F R I E S E I C T - I N N O V A T I E A L L I A N T I E 51
Figuur 14 Overzicht van de relevante ICT Projecten in Fryslacircn
F R I E S E I C T - I N N O V A T I E A L L I A N T I E
Zo
rg
Zorg
Net
Frie
slan
d (
SG
)
Car
dio
logie
net
wer
k Fr
iesl
and
(MCL
NSD
)H
uis
van
het
Hed
en (
GEEF)
Tel
econfe
renci
ng v
ia Z
NF
(SG
)
Tel
econsu
ltat
ie A
mel
and (
CI
ZTS)
Virtu
eel bez
oek
uur
(ZTS
ZSA)
Virtu
ele
Thuis
zorg
(PF
KN
TH
FL)
Pasa
na
(Nijfinst
er)
Thuis
zorg
het
Fries
e La
nd
(N
ijfinst
er)
Sm
art
Car
ing C
om
munitie
s(D
T2015
Nijfinst
er)
O
TTO
(RIF
)
Ket
enZorg
Frie
slan
d
EPD
sch
akel
punt
OZIS
(SG
)
Sm
art
Car
ing C
om
munitie
s(D
T2015)
Ske
wie
l Try
nw
alden
Van
A n
aar
B(e
ter)
pap
ierloos
(SG
)Virtu
ele
HAP
Frie
slan
d (
SG
)
Web
dokt
er (
HZL)
Leer
-Zorg
port
al (
PF
MCL
TFW
G
GZ
RF)
Zorg
Dom
ein F
ries
land
Support
Fry
slan
JGZ p
lus
ouder
port
aal (T
FW)
Zorg
Net
Frie
slan
d p
ort
al (
SG
)
Dig
itaa
l Thuis
hote
l (P
F)
Foar
Elk
oar
(VFG
CIZ
ZF
FZ
en
ZKF )
Een
duid
ig p
atieuml
ntp
ort
aal (S
G)
Toer
ism
e m
et z
org
Zorg
Innova
tie
Foru
m
N
twurk
Fries
land
On
derw
ijs
Ser
ious
gam
es f
acto
ry (
NH
L)
Kla
sseg
las
(KN
)
Wad
den
cam
pus
(KN
RFP
)
Wad
den
cam
pus
(KN
RFP
)
Vid
eoco
nfe
renci
ng B
oger
man
(SB)
Frie
slan
d L
eern
etw
erk
(NH
L)
Inte
rnet
acad
emie
(N
HL)
Ener
gie
k (K
N
RFP
)
EdyF
rysk
(PF
)
Did
icla
ss (
NH
L)
Onlin
e lo
ket
Frys
lan (
PF)
Tom
ke (
Afucirc
k en
Bib
lioth
eeks
ervi
ce F
r ysl
an)
Vee
nques
t (N
HL)
Inte
rnet
acad
emie
(N
HL)
N
twurk
Fries
land
Overh
eid
ISZF
(ISZF)
NO
FA (
NO
FA)
Kle
ine k
ern
en
IPTV
Gam
enat
ions
(PF
KN
)
Doar
psb
acircn (
SD
)
Vital
Rura
l Are
a (N
ijfinst
er
NO
FA
RFP
TH
FL
KN
)Fr
oek
sTV (
FR-I
X
IV)
Virtu
ele
loke
tten
(KN
)
NO
FA (
NO
FA)
Vital
Rura
l Are
a (N
ijfinst
er
NO
FA
RFP
TH
FL
KN
)
Kij o
p I
T s
poor
(PF)
Doar
psb
acircn (
SD
)
Onts
luitin
g d
orp
sarc
hie
ven
(SD
W)
Am
bula
nte
han
del
(KN
N
BL
D
oar
psb
an)
N
twurk
Fries
land
MK
B
To
eri
sme
Gam
efes
tiva
l ldquoG
-Am
elan
drdquo
(NH
LG
ame
Val
ley
PF
en K
N)
3D
Vis
ual
isat
ies
(NH
L G
L P
F)
Frys
lacircn G
ames
(PF
)
Sucircke
rei (P
V
AN
WB
GD
LP
P)
Frys
lacircn R
ing (
PF)
Inte
ract
ieve
hots
pots
(KN
)
Nat
uurw
ebca
m (
VVV A
mel
and)
Bre
edst
rate
n (
NO
FCO
M)
ND
IV (
Syn
tens)
NO
FCO
M (
NO
FA
MKB N
OO
RD
Eal
a Fr
ya F
rese
na
(II
I)
KN
RFP
en O
NO
F)
Fiet
sroute
pla
nner
(FB
)
E-T
sjer
ke (
PF)
Toer
istisc
he
E-b
usi
nes
s (P
F)
Mobik
om
(PF
SVD
et
c)
Toer
ism
e m
et z
org
Zorg
eloos
Frys
lacircn (
PF)
Dig
ital
e w
ater
psp
ort
pas
(PF
)
Eile
en
N
twurk
Fries
land
Bijlage 3 Overzicht relevante ICT Projecten in Fryslacircn
Gam
ing
Bre
ed
ban
d
Beeld
com
shym
un
icati
e
Kete
nd
igit
alshy
iseri
ng
Inte
rnett
oeshy
pass
ing
po
rtal
Mob
iele
to
ep
ass
ing
en
Ove
rig (
wet
ensc
hap
pel
ijke
) in
itia
tiev
en
Frie
se S
olla
rchal
lenge
Blu
e Ener
gy
(WETSU
S)
52
Literatuur [1] RUG (2003) Arbeidsproductiviteit in Fryslacircn Een analyse van het niveau en de groei van 1990-2000 Onderzoek in opdracht van Gedeputeerde Staten van de Provincie Fryslacircn en de Kamer van Koophandel Fryslacircn URSI-rapport 305
[2] van der Elst-van der Lans Michelle Piet Rijk (2006) Lokale bedrijvigheid leefbaarheid en sociale vitaliteit in het landelijk gebied van Friesland LEI Den Haag
[3] Provincie Fryslacircn (2007) Sociaal Rapport Fryslacircn 2007
[4] Valentijn Bolhuis (2005) Friese sterkten in economisch perspectief Toekomstvisie op de ruimtelijk-economische ontwikkeling van de provincie Friesland RUG
[5] CBS (2007) Inwoners Randstad verdienen het meest httpwwwcbsnlnlshyNLmenuthemasinkomen-bestedingenpublicatiesartikelenarchief20072007-2240shywmhtm
[6] Meester Wilhelm J amp Pieter H Pellenbarg (2001) Changing regional images Are regional marketing campaigns successful Paper for the 41st European Congress of the Regional Science Association Zagreb 2001
[7] CPB (2006) Reactie op Probleemanalyse Zuiderzeelijn
[8] AD (2008) Toename van zwakke scholen
[9] Verwey Jonker instituut Kinderen in Tel Databoek 2006
[10] Verwey Jonker instituut Kinderen in Tel Databoek 2008
[11] Ministerie van EZ (2007) Koers Noord op weg naar pieken Duurzame groei door omschakeling naar een kenniseconomie
[12] Stelder (2002) Regionaal Economische Verkenningen 2002 Groningen Friesland en Drenthe
[13] Stelder Broersma J van Dijk (2008) Noordelijke Arbeidsmarkt Verkenning 2008
[14] Broersma Lourens en Jouke van Dijk (2006) Het belang van de industrie in het Noorden 1950-2025 Onderzoek in opdracht van de Stichting TxU Noord-Nederland Groningen Faculteit Ruimtelijke Wetenschappen Rijksuniversiteit Groningen URSI-research report nr 316
[15] Provincie Friesland (2002) Nota sociaal-economisch beleid
[16] SCP (2006) Thuis op het platteland Den Haag
[17] EZ (2007) ICT agenda 2008-2011 De gebruiker centraal in de digitale Dienstenmaatschappij Den Haag
[18] WRR (2008) Innovatie Vernieuwd opening in viervoud Amsterdam University Press Den Haag Amsterdam
[19] Provincie Friesland (2007) Koers op Fryslacircn - Het Friese Meren Project 2e fase
[20] ECP (2008) Gaming meer dan een spelletje Den Haag
F R I E S E I C T - I N N O V A T I E A L L I A N T I E 53
[21] Provincie Friesland (2007) Fryske Fiersichten wurkprogram 2009 - 2011
[22] Provincie Friesland (2006) Fryslacircn toeristische topattractie in Nederland van de Provincie Fryslacircn
[23] Ministerie van VWS (2003) Quick Scan Kleine Kernen Den Haag
[24] Ministerie van Economische Zaken (2006) Verslag Innovation Lecture Den Haag
[25] httpstatlinecbsnl
[26] httpeceuropaeueurostat
[27] httpwwwlisanl
[28] ING (2007) Starterscampagne
[29] Vital rural area project activities annex 7
[30] Dialogic (2006) Initiatieven voor het bevorderen van eSkills van de beroepsbevolking in zes Europese landen Utrecht
[31] Rutten amp Koops (2007) Creatieve industrie en informatie- en communicatietechnologie in Noord Nederland Rapport naar aanleiding van de Noordermatch 2007
[32] Henry Chesbrough Open Innovation The new imperative for creating and Profiting from TechnologyHarvard business school Press
F R I E S E I C T - I N N O V A T I E A L L I A N T I E 54
Auteurs
drs Sven Maltha iring Reg Brennenraedts drs Hugo Gillebaard
Contact
Secretariaat Friese ICT-innovatie Alliantie pa Hooghiemstraplein 33-36 3514 AX Utrecht Tel +31 (0)30 215 05 80 Fax +31 (0)30 215 05 95 malthadialogicnl
unieke combinatie van standaardonderdelen leidt tot een uniek ontwerp met relatief lage kosten Bij het ontwerp van het casco zal 3D-techniek een grote rol spelen Bij de keuze van aandrijftechniek wordt bepaald welke motoren mogelijk zijn en welke consequenties dit heeft voor trillingen en geluid Bij het interieurontwerp zullen 3D-techniek CAM16 en CNC-machines een grote rol spelen
Doelgroep Jachtbouwers en toeleveranciers in de provincie Fryslacircn
Doelstelling Het integraal bijeen brengen van de gehele productieketen en digitale samenwerking van ontwerp tot fabricage realiseren Door toepassing van een totaalconcept wordt de bouw van een duurzaam schip voor de verhuurmarkt gerealiseerd met als doel via de beschreven aanpak de internationale concurrentiepositie van de Friese Jachtbouw te versterken
Toegevoegde waarde ICT is een enabler om de hele keten van jachtbouwers te laten samenwerken De rol van ICT kan door verschillende technologieeumln vorm krijgen zoals een databasesysteem 3D- modellen CADCAM en ERP
Concrete resultaten Er wordt een ndashdoor een topdesigner ontworpen- jacht gebouwd ICT wordt ingezet om het systeem met databases ERP-systemen 3Dshysimulaties op te zetten en te testen
Samenstelling (Potentieumlle) samenwerkingspartners zijn onder andere vijf jachtbouwers leveranciers van hybride aandrijvingen generatoren accursquos dieselmotoren ERP systemen randapparatuur schilderwerken cascorsquos interieurs CNC-bedrijven met 3D-freesfaciliteit ICT-bedrijven Navalshyarchitects en Reality Theatres
57 Platteland kleine kernen
Probleem Steeds meer voorzieningen verdwijnen uit kleine kernen Denk bijvoorbeeld aan postkantoor apotheek banken en gemeentebalies Gemeentelijke herindelingen zijn hier ook deels debet aan Hierdoor neemt de sociale cohesie af en wordt de leefbaarheid in deze kernen steeds minder terwijl in de nabije toekomst het belang van lokale voorzieningen door vergrijzing van de kleine kernen toeneemt Ook verdwijnt hiermee werkgelegenheid en de economische binding van veelal gezinnen en jongeren met het plattelandkleine kernen (ontgroening) Daarnaast verslechtert hierdoor het vestigingsklimaat voor ondernemingen waardoor bedrijven vertrekken en vestiging van nieuwe bedrijvigheid uitblijft met daaruit voortvloeiende negatieve gevolgen voor de werkgelegenheid Versterking van het plattelandkleine kernen kent dan ook twee componenten Enerzijds versterking van de sociale cohesie en anderzijds de versterking van economische binding (van burgers en bedrijven) en vitaliteit van het platteland
Nieuwe technieken kunnen dorpen leefbaar houden Aansluiten bij de behoefte van inwoners van het platteland is een voorwaarde voor succes van voorzieningen (fysiek en virtueel) Alleen voorzieningen die gedragen worden door gebruikers kunnen op termijn zonder subsidie (zelfdragend)
16 Computer Aided Manufacturing (CAM) het fabriceren van producten met behulp van een computer
Computer Aided Manufacturing (CAD) computergesteund ontwerpen
Enterprise Resource Planning (ERP) softwarepakket ter ondersteuning van bedrijfsprocessen
F R I E S E I C T - I N N O V A T I E A L L I A N T I E 37
voortbestaan Voor de specifieke invulling van het thema platteshylandkleine kernen is het dan ook noodzakelijk om dmv een behoeftescan de daadwerkelijke gebruikersvraag op het platteland in kaart te brengen Vooralsnog zijn veel initiatieven in dit veld te versnipperd en te veel gericht op enkele specifieke toepassingen Wat nodig is is een totaalconcept (sterk vraaggestuurd) dat bij de doelgroep nieuwe economische en maatschappelijk activiteiten losmaakt
Doelgroep Bewoners (en bedrijven) van de kleinere kernen in Fryslacircn In het bijzonder MKB-bedrijven 13-18 jarigen (werkende) ouders en ouderen (niet werkenden)
Doelstelling In een dorpskern (bijvoorbeeld Dantumadeel) wordt een pilot opgestart met als doel om een dorpshuis nieuwe stijl te realiseren Door toepassing van een totaalconcept voor plattelandsontwikkeling wordt onder andere een bijdrage geleverd aan de verbetering van de sociale cohesie digitale voorzieningen en de werkgelegenheid onder jongeren Sociale cohesie en economische binding dienen bij een dergelijke scan centraal te staan
De sociale cohesie kan op verschillende manieren versterkt worden Wanneer voorzieningen op gebied van wonen leven (sociaal dorpsleven en ndashcultuur) en zorg ontwikkeld worden die aansluiten bij de behoefte van de bewoners van en in de omgeving van de plattelandskern kunnen oa ouderen langer zelfstandig blijven wonen Bovendien maken een (toekomstig) excellent dienstenaanbod evenals rust en ruimte het ook voor mensen uit andere delen van Nederland aantrekkelijk om zich op het Friese platteland te vestigen
Digitale voorzieningen op het gebied van digitaal onderwijs (primair en voortgezet) zijn een mogelijkheid om zowel de sociale cohesie met betrekking tot jongeren als de economische vitaliteit van het platteland te versterken Onderwijs biedt jongeren immers kansen op de arbeidsmarkt Ook bieden digitale (onderwijs)voorzieningen kansen om deze buiten de provincie Fryslacircn te vermarkten Met name voor het MKB zijn toepassingen om de e-vaardigheden te vergroten kansrijk17
Voorzieningen die de economische binding met het plattelandkleine kernen versterken maken het voor jongeren gezinnen en werkende ouderen aantrekkelijk om op het platteland te (blijven) wonen Een van de mogelijkheden om de economische binding te versterken is de ontwikkeling van toepassingen die leiden tot het ontstaan van nieuwe vormen van dienstverlening en werkgelegenheid
Een mogelijk succesvol traject is de ontwikkeling van hoogwaardige en complexe telewerktoepassingen die niet afhankelijk zijn van een standplaats Dergelijke voorzieningen maken het ook voor huidige randstadinwoners aantrekkelijk om zich op het Friese platteland te vestigen en te blijven werken in de randstad
Ook biedt de inzet van microkredietverlening kansen voor innovatie in het Friese MKB (vakmanschap) en naar succesvol voorbeeld van Koninklijke Tichelaar uit Makkum dit buiten de regio te vermarkten
Tenslotte dient benadrukt te worden dat innovatieve vermarktbare voorzieningen die door Friese partijen zijn ontwikkeld economische spinshyoff voor het Friese bedrijfsleven genereren
17 Bron Initiatieven voor het bevorderen van eSkills van de beroepsbevolking in zes Europese landen Dialogic 2006
38 F R I E S E I C T - I N N O V A T I E A L L I A N T I E
Toegevoegde waarde Een belangrijk kenmerk van ICT-toepassingen is de mogelijkheid van opschaling Eenmaal ontwikkelde toepassingen kunnen zonder aanzienlijke kosten verder vermarkt worden Insteek van het pilotproject dient dan ook het selecteren van toepassingen te zijn die aantrekkelijk zijn voor een brede doelgroep in en buiten de provincie Fryslacircn
Online zorg (ouderen en gezinnen) domotica en sociaal-culturele voorzieningen die huidige inwoners aan het platteland bindt eacuten voor inwoners van buiten Fryslacircn aantrekkelijk is om zich op het Friese platteland te vestigen
Digitale voorzieningen die zowel de sociale cohesie als economische binding versterken eacuten buiten Fryslacircn vermarkt kunnen worden
Telewerk-toepassingen waarvan bedrijven uit andere delen van Nederland gebruik kunnen maken eacuten het voor randstedelingen aantrekkelijk maakt zich te vestigen op het Friese platteland
Concrete resultaten Einddoel van het project is de inrichting van fysieke loketten (dorpshuizen) dichtbij de burger In deze dorpshuizen komen de fysieke en virtuele component samen De dorpshuizen brengen de voorzieningen en daarmee de sociale cohesie en ondernemerschap daadwerkelijk terug in de kleine kernen Het vormt een concentratiepunt voor uiteenlopende fysieke en virtuele diensten op het vlak van gezondheid onderwijs ondernemerschap cultuur en sport
Op basis van de behoeftescan en de aansluiting bij het Vital Rural Area- project wordt een totaalconcept met daarin een aantal ICT-toepassingen en daaraan en omheen gerelateerde diensten en voorzieningen geselecteerd voor een pilotproject Hiervoor dient een businessplan opgesteld te worden met monitoring go-no go beslissingen en opschalingsmogelijkheden Uiteindelijk dient de pilot te resulteren in de ontwikkeling van toepassingen die de sociale cohesie en economische vitaliteit versterken eacuten onderscheidend zelfdragend en opschaalbaar zijn
Samenstelling (Potentieumlle) samenwerkingspartners zijn onder andere banken verzekeraars (huis)artsen thuiszorginstellingen verenigingen woningbouwcorporaties gemeenten postkantoren onderwijsinstellingen KvK belastingdienst bibliotheken jongerenwerk bedrijven en MKB Noord
F R I E S E I C T - I N N O V A T I E A L L I A N T I E 39
6 Organisatie
61 Rol van de Alliantie
De Friese ICT-innovatie Alliantie heeft de rol van stimulator versneller versterker en makelaar op zich genomen om de beste krachten vanuit de maatschappij en economie in de provincie Fryslacircn te bundelen om pilotprojecten te starten en te komen tot zelfdragende innovatieprojecten die de economische en maatschappelijke ontwikkeling in Fryslacircn sterk stimuleren Naast de hiervoor genoemde rollen is de Alliantie in het algemeen - en de Kerngroep in het bijzonder - vooral een realist en vertaler van vraag naar oplossing De Alliantie werkt aan het opstarten van een zes pilotprojecten in nauwe samenwerking met andere stakeholders maar is geen eigenaar van de projecten
De Kerngroep bestaat uit zes leden die op persoonlijke titel en zonder last of ruggespraak hun visie inbrengen zich sterk maken voor het opzetten van de projecten en toezien op uitvoering daarvan De Kerngroep is vooralsnog geiumlnstalleerd tot en met 31 december 2010 De leden van de Kerngroep zijn
bull Profdrir LP Ligthart (voorzitter) TU Delft
bull R Feenstra RI MBA De Friesland Zorgverzekeraar
bull Drir PA Gielen TCNN
bull Drs FA Pronk Rabobank Heerenveen
bull Drs WR Reek MCM Gemeente Sneek
bull Drs J Wester TNO-ICT
Dialogic Next Step en in het bijzonder drs SR Maltha ir ing RMF Brennenraedts en drs H Gillebaard ondersteunen de Alliantie met de voorbereiding van bijeenkomsten verrichten onderzoek waar nodig en begeleiden de uitvoering van projecten
62 Taakstelling per onderdeel van de Alliantie
Raad van Advies
De Alliantie zal een Raad van Advies kennen die uit drie tot vier personen zal bestaan en momenteel nog te formeren is De leden zijn bestuurders van statuur die politiek zeer goed ingevoerd zijn zowel op provinciaal als landelijk niveau De Raad van Advies geeft allereerst steun aan de beoogde initiatieven en draagt dit ook publiekelijk uit Daarnaast zal zij vooral een klankbord- en ambassadeursfunctie gaan vervullen om de ambities van de Alliantie te helpen realiseren Hiervoor zal zonodig onafhankelijke bestuurlijke druk georganiseerd worden De Raad van Advies biedt de Alliantie toegang tot diverse relevante netwerken en is thuis in de financieringsmogelijkheden voor de beoogde innovatieprojecshyten Verder dient de Raad van Advies zelfstandig initiatief te nemen om de activiteiten van de Alliantie ook op andere nationale of internationale agendarsquos geplaatst te krijgen De Raad van Advies zal enkele malen per jaar bijeenkomen en afstemmen met de Kerngroep
F R I E S E I C T - I N N O V A T I E A L L I A N T I E 41
Kerngroep
De Kerngroep is in een eerste fase gestart met een visieontwikkeling en heeft dit vertaald in de onderliggende Roadmap De Kerngroep dient haar visie en plannen in bij de Gedeputeerde Staten van Fryslacircn Na goedkeuring door GS heeft de Kerngroep de komende twee jaar als taak de Alliantie en in het bijzonder de projectgroepen aan te sturen en te adviseren bij de uitvoering In eerste instantie fungeert de Kerngroep vooral als werkvoorbereider Daarna ziet de Kerngroep toe op de uitvoering van afzonderlijke projecten conform de geformuleerde visie en opgestelde criteria via driemaandelijkse monitoring Begin 2010 neemt de Kerngroep per project een mid-term gono-go beslissing Zonodig worden projecten daarna bijgestuurd of zelfs stopgezet Na 2010 zullen de projecten zelfstandig verder dienen te gaan en vallen vanaf dat moment buiten de regie van de Alliantie
Projectgroepen
De Alliantie zelf krijgt vooral gestalte middels een vijftal projectgroepen (a) Draadloze Friese meren (b) Zorg (c) Sport Experience (d) Jachtbouw en (e) Kleine kernen Deze projectgroepen bestaan uit private enof publieke deelnemers afhankelijk van het project De projecten komen onder leiding van een nader te benoemen projectleider De aangestelde projectleider stemt af met een afgevaardigde van de provincie Fryslacircn en contactpersonen uit de Kerngroep zoals beschreven in deze Roadmap Op korte termijn zal er gestart worden met de verdere samenstelling van de projectgroepen conform de voorstellen in de afzonderlijk roadmaps
lsquoVerticalersquo activiteiten
Daarnaast zijn er drie lsquoverticalersquo projectactiviteiten die op alle projectgroepen van toepassing zijn namelijk onderwijsvernieuwing kennisborging en promotie en communicatie In alle vijf projectgroepen spelen deze aandachtsgebieden een belangrijke rol In het bijzonder voor het onderwijs geldt dat wij vanuit elke projectgroep spin-off effecten en digitale toepassingen verwachten die voor onderwijsdoeleinden ingezet kunnen worden Daarmee kan onderwijs een belangrijke integrale en verbindende functie vervullen tussen de projectengroepen onderling alsook een belangrijke rol spelen in de kennisborshyging Voor promotie en communicatie geldt hetzelfde De Kerngroep is in eerste instantie verantwoordelijk voor de lsquohorizontalersquo activiteiten
De Friese ICT-innovatie Alliantie kent de volgende organisatiestructuur
F R I E S E I C T - I N N O V A T I E A L L I A N T I E 42
ONDERWIJSVERNIEUWING
PROMOTIE EN
COMMUNICATIE
KENNNISBORGING
Raad van Advies Taak klankbord en ambassadeursfunctie
KerngroepTaak Advisering en aansturing Alliantie Opstellen Roadmap
toezien op uitvoering en monitoring
Friese ICT innovatie-alliantie Taak Uitvoering Roadmap in projectgroepen
Resultaat Minimaal eacuteeacuten project per projectgroep geschikt voor opschaling en zelfstandige continuering na 2 jaar
Projectgroep Draadloze meren
Projectgroep Sport Experience
Projectgroep Zorg
Projectgroep Jachtenbouw
Projectgroep Kleine kernen
Figuur 9 Organisatiestructuur van de Friese ICT-innovatie Alliantie
43F R I E S E I C T - I N N O V A T I E A L L I A N T I E
F R I E S E I C T - I N N O V A T I E A L L I A N T I E 44
7 Ter afsluiting In deze Roadmap voor ICT-innovatie in Fryslacircn heeft de Kerngroep haar visie neergelegd en haar plannen voor innovatieve pilotprojecten geformuleerd Duidelijk mag zijn dat de Alliantie een krachtige ambitie heeft die nu in concrete acties en plannen moeten worden vertaald Hiervoor is het noodzakelijk de komende maanden een plan van aanpak en een concreet en gedragen businessplan per project uit te werken In totaal kennen de beoogde projecten een financieringsbehoefte van circa twaalf miljoen euro Hiervoor zal een beroep gedaan worden op bijdragen vanuit (1) het bedrijfsleven (2) de provincie Fryslacircn en (3) overige partijen waaronder gemeenten stimulerings- en innovatiefondsen nationale overheid en Europese regelingen De Kerngroep ziet als uitgangspunt voor financiering van de projecten de volgende verdeling voor iedere twee euro aan geld van derden draagt de provincie eacuteeacuten euro bij (33) wat in de wandelgangen ook wel de Galema-norm wordt genoemd
De Kerngroep is verheugd haar visie in deze Roadmap te mogen aanbieden aan Gedeputeerde Staten van Fryslacircn en verzoekt om concrete ondersteuning voor uitvoering van de voorgenomen projecten Naast de gewenste co-financiering zoals hiervoor beschreven bestaat concreet behoefte aan financieumlle ondersteuning van de opstartfase (eerste drie tot zes maanden) Per project is circa euro 50000- euro nodig om de businesscases volledig te kunnen uitwerken en alle noodzakelijke projectvoorbereidingen te treffen (seed money) Hiervoor doen wij eveneens een beroep op Gedeputeerde Staten van Fryslacircn om de Alliantie voor de helft in deze kosten tegemoet te komen In deze voorfase is het weinig realistisch om uit het bedrijfsleven en vanuit andere instellingen volledige voorfinanciering te verwachten Wel zal in grote mate een beroep worden gedaan op zo veel mogelijk kostenloze medewerking van de stakeholders om in deze voorfase de noodzakelijke voorbereidingen te treffen
De visie van de Kerngroep heeft geresulteerd in serieuze plannen om in een multishystakeholder omgeving economie en samenleving in Fryslacircn een impuls te geven via ICT-innovatie Deze serieuze plannen waarvoor reeds veel commitment in het veld is uitgesproken vragen nu om serieuze ondersteuning De vraagstukken en behoeften van burgers en gebruikers in Fryslacircn staan daarbij centraal en ons motto luidt drsquor op en drsquor over
F R I E S E I C T - I N N O V A T I E A L L I A N T I E 45
Bijlage 1 SWOT-analyse
Sterkten Wat is de kracht van Fryslacircn
Een kenmerkende sterkte van Fryslacircn is eenvoudig te observeren Fryslacircn beschikt over veel ruimte zeker in vergelijk met de Randstad Daarbij komt dat de afstand tussen de Randstad en Fryslacircn relatief beperkt is De ruimte die Fryslacircn biedt maakt het mogelijk om er kwalitatief hoogwaardig te recreeumlren en te wonen Fryslacircn heeft veel mogelijkheden hiertoe die bovendien van hoge kwaliteit zijn Het toerisme in Fryslacircn drijft grofweg op drie pijlers watersport de rust van de Waddeneilanden en de cultuur van een aantal steden en dorpen (waaronder de ldquoElf Stedenrdquo)
In de Friese economie neemt de agrarische sector traditioneel een grote rol in Tegenwoordig is deze rol kleiner dan vroeger maar het is nog steeds een relatief omvangrijke sector Bovendien heeft de Friese landbouw de laatste decennia haar processen sterk verbeterd De productiviteit van deze sector is ndash zelfs vanuit een Nederlands perspectief - zeer hoog De sterke agrarische sector heeft mede geleid tot ontwikkeling van een florerende foodsector Het aandeel van de dienstensector ligt in Fryslacircn traditioneel onder het Nederlandse gemiddelde Hoewel dit nog steeds het geval is is deze sector vanaf circa 1995 een flinke inhaalslag aan het maken Binnen de dienstensector in Fryslacircn heeft vooral financieumlle dienstverlening een relatief groot aandeel Andere gebieden waarin Fryslacircn sterk is zijn de metaal- en elektrosector en watertechnoshylogie
Fryslacircn en de Friezen kennen een sterke identiteit Ze hebben een eigen taal volkslied en vlag en onderscheiden zich hiermee van de rest van Nederland Hierdoor bestaat er een grote sociale cohesie Dit speelt met name in de dorpen een grote rol in het dagelijkse leven
Zwakten Wat zijn de beperkingen in Fryslacircn
Fryslacircn is opgebouwd uit 417 kernen waarvan 344 kernen uit minder dan 1500 inwoners bestaan Er is dus een lage mate van verstedelijking waardoor positieve agglomeratieshyeffecten uitblijven Veel van deze kleine kernen hebben te maken met een laag en dalend voorzieningenniveau Denk hierbij aan het verdwijnen van postkantoren scholen supermarkten et cetera Dit is duidelijk de negatieve keerzijde van de ruimtelijke structuur van Fryslacircn
Fryslacircn is de provincie die voorop loopt met vergrijzing Nergens in Nederland zijn er zo weinig jongeren In combinatie met een lage arbeidsparticipatie van ouderen en vrouwen heeft dit een negatief effect op de economie Overigens neemt de arbeidsparticipatie vooral van vrouwen de laatste jaren wel sterk toe
Er zijn in Fryslacircn weinig grote industrieeumln en het MKB heeft een groot aandeel in de werkgelegenheid Dit zou een van de oorzaken kunnen zijn van de lage RampD-inspanningen in de provincie Het wordt ook als oorzaak genoemd van de lagere arbeidsproductiviteit maar het is niet duidelijk of dat geheel terecht is In de samenstelling van de werkgelegenshyheid valt op dat de quartaire sector (zorg onderwijs overheid et cetera) sterk oververtegenwoordigd is Het aandeel van bedrijven dat producten en diensten afzet buiten de provincie (stuwende bedrijvigheid) is relatief beperkt
F R I E S E I C T - I N N O V A T I E A L L I A N T I E 46
Verschillende bronnen refereren aan de lage kwaliteit van het onderwijs in Fryslacircn Hierbij speelt het ontbreken van een universiteit een rol Door de afwezigheid van een universiteit behouden Vwo-leerlingen minder binding met Fryslacircn Hoger opgeleiden trekken hierdoor weg naar omliggende regiorsquos en de stroom hoger opgeleiden naar Fryslacircn is vrij beperkt Het gevolg is een braindrain Opvallend is het lage gemiddelde niveau van de leerlingen die de basisschool verlaten Er is geen overeenstemming over de oorzaak hiervan Een ander opvallend element is de aanwezigheid van achterstandswijken in Fryslacircn Hoewel dit vaak als een probleem van grote steden wordt gezien kampen ook veel dorpen en steden in (vooral Noord-)Fryslacircn met deze problematiek
Kansen Welke mogelijkheden biedt de omgeving
In Nederland neemt het aandeel 65-plussers van de totale bevolking toe Deze bevolkingsgroep geeft meer geld uit aan recreatie en aan zorg Een deel kiest zelfs voor het verhuizen naar een prettigere omgeving en gaan hoogwaardiger wonen Fryslacircn kan profiteren van deze demografische ontwikkeling door voorzieningen te treffen voor deze groep Hierbij zou ze zich kunnen profileren als het lsquoFlorida van het Noordenrsquo Door koploper te zijn met woon-zorgconcepten kan er een nieuwe markt ontstaan Doordat leeftijdssamenstelling van de groep vakantiegangers verandert zal er ander type vraag naar voorzieningen en activiteiten ontstaan Ook hierop kan worden ingespeeld Ook zorgtoerisme kan interessante mogelijkheden bieden voor Fryslacircn
Fryslacircn zou extra middelen kunnen aantrekken door aanspraak te maken op verschillende (Europese) fondsen Doordat Fryslacircn door sommige beleidsorganen wordt gezien als een achterstandsgebied komt men in aanmerking voor specifieke fondsen Maar er zijn ook generieke (Europese) fondsen waarop aanspraak gemaakt kan worden
Waar Fryslacircn beperkt profiteert van positieve agglomeratie-effecten beginnen sommige delen van de Randstad negatieve agglomeratie-effecten te ervaren zoals hoge grondprijzen verkeerscongestie en verpaupering van wijken Indien Fryslacircn goed digitaal ontsloten is kan het voor sommige organisaties interessant zijn om naar Fryslacircn te verhuizen
Groeiende aandacht voor (duurzame) energie en watertechnologie kan voor Fryslacircn kansen bieden De ruimtelijke structuur biedt bijvoorbeeld mogelijkheden voor het opwekken van zonne-energie of biomassa Ook het (zoute en zoete) water biedt hiertoe mogelijkheden De kennis die Fryslacircn heeft op het gebied van watertechnologie kan in de toekomst misschien in een bredere markt worden toegepast
De stijgende voedselprijzen zullen voor Fryslacircn grosso modo een positief effect hebben Zowel de agro- als de foodsector die een groot gedeelte van de stuwende bedrijvigheid vertegenwoordigen kunnen hier van profiteren
Bedreigingen Hoe kan de omgeving Fryslacircn schaden
De beperkte stuwende bedrijvigheid maakt Fryslacircn afhankelijk van andere inkomstenstroshymen uit Nederland Denk hierbij aan inkomsten uit sociale verzekeringen uitkeringen maar ook inkomsten uit de zorg Verandering in nationaal beleid kunnen hierdoor grote consequenties hebben voor de Friese economie en samenleving Ook inkomsten uit de landbouwsubsidies van de EU maken Fryslacircn kwetsbaar De Europese Unie reserveert jaarlijks bijna de helft van haar begroting voor het Gemeenschappelijk Landbouwbeleid Onder andere door de toetreding van nieuwe EU lidstaten kunnen deze middelen onder druk komen te staan
F R I E S E I C T - I N N O V A T I E A L L I A N T I E 47
Een andere bedreiging is de filiaaleconomie Veel bedrijfsvestigingen vooral in de zakelijke dienstverlening zijn nevenvestigingen De hoofdkantoren zitten veelal in de Randstad Deze locaties zijn hierdoor voor een groot deel afhankelijk van beslissingen die op andere plaatsen worden genomen
De internationalisering van de economie zorgt voor extra concurrentiedruk Vooral de lageropgeleiden ervaren een steeds grotere druk uit lagelonenlanden Omdat Fryslacircn relatief weinig hoogopgeleiden kent kunnen de negatieve consequenties van globalisering groter zijn dan in andere delen van ons land
F R I E S E I C T - I N N O V A T I E A L L I A N T I E 48
Bijlage 2 Additionele kerncijfers
Onderwijs
Fryslacircn heeft geen universiteit Het aantal studenten dat in Fryslacircn woont en een mastershydiploma ontvangt is zeer laag circa 200 per jaar Wel kent Fryslacircn enkele HBO-instellingen Toch is het aantal studenten dat een bachelorgraad ontvangt relatief beperkt vergeleken met andere provincies18
Geslaagden HBO Bachelor (naar woonplaats student)
0
2000
4000
6000
8000
10000
12000
14000
2000 2001 2002 2003 2004 2005
Groningen
Friesland
Drenthe
Overijssel
Flevoland
Gelderland
Utrecht
Noord‐Holland
Zuid‐Holland
Zeeland
Noord‐Brabant
Limburg
Figuur 10 Ontwikkeling van het aantal HBO Bachelor afgestudeerden in de Nederlandse provincies
Het aantal banen in het onderwijs is in Fryslacircn relatief hoog Dit is opmerkelijk gezien het ontbreken van een universiteit19
18 CBS ndash Statline [25]
19 LISA - bewerkt door Dialogic [27]
F R I E S E I C T - I N N O V A T I E A L L I A N T I E 49
Relatief aantal banen (Onderwijs)
50
55
60
65
70
75
80
85
90
2003
2004
2005
2006
2007
Groningen
Friesland
Drenthe
Overijssel
Gelderland
Flevoland
Utrecht
Noord‐Holland
Zuid‐Holland
Zeeland
Noord‐Brabant
Limburg
Figuur 11 Ontwikkeling van het relatief aantal banen in het onderwijs in de Nederlandse provincies
Zorg
Een manier om de omvang van de zorgsector te bepalen is het aantal ziekenhuisbedden In Fryslacircn zijn er relatief weinig bedden per inwoner ten opzichte van andere provincies Gezien de hoge mate van vergrijzing is dit opmerkelijk20
Hospital beds per million inhabitants
0
100
200
300
400
500
600
700
800
1993
1994
1995
1996
1997
1998
1999
2000
2001
2002
Groningen
Friesland
Drenthe
Overijssel
Gelderland
Flevoland
Utrecht
Noord‐Holland
Zuid‐Holland
Zeeland
Noord‐Brabant
Limburg
Figuur 12 Ontwikkeling van het aantal ziekenhuisbedden in de Nederlandse provincies
Een andere indicator van de relatieve omvang van de zorgsector is het relatief aantal banen Hier valt vooral op dat zich in 2006 een flinke daling voordeed21
20 European Commission - Eurostat [26] 21 LISA - bewerkt door Dialogic [27]
F R I E S E I C T - I N N O V A T I E A L L I A N T I E 50
Relatief aantal banen (Zorg)
120
130
140
150
160
170
180
190
2003
2004
2005
2006
2007
Groningen
Friesland
Drenthe
Overijssel
Gelderland
Flevoland
Utrecht
Noord‐Holland
Zuid‐Holland
Zeeland
Noord‐Brabant
Limburg
Figuur 13 Ontwikkeling van het relatief aantal banen in de zorg in de Nederlandse provincie
F R I E S E I C T - I N N O V A T I E A L L I A N T I E 51
Figuur 14 Overzicht van de relevante ICT Projecten in Fryslacircn
F R I E S E I C T - I N N O V A T I E A L L I A N T I E
Zo
rg
Zorg
Net
Frie
slan
d (
SG
)
Car
dio
logie
net
wer
k Fr
iesl
and
(MCL
NSD
)H
uis
van
het
Hed
en (
GEEF)
Tel
econfe
renci
ng v
ia Z
NF
(SG
)
Tel
econsu
ltat
ie A
mel
and (
CI
ZTS)
Virtu
eel bez
oek
uur
(ZTS
ZSA)
Virtu
ele
Thuis
zorg
(PF
KN
TH
FL)
Pasa
na
(Nijfinst
er)
Thuis
zorg
het
Fries
e La
nd
(N
ijfinst
er)
Sm
art
Car
ing C
om
munitie
s(D
T2015
Nijfinst
er)
O
TTO
(RIF
)
Ket
enZorg
Frie
slan
d
EPD
sch
akel
punt
OZIS
(SG
)
Sm
art
Car
ing C
om
munitie
s(D
T2015)
Ske
wie
l Try
nw
alden
Van
A n
aar
B(e
ter)
pap
ierloos
(SG
)Virtu
ele
HAP
Frie
slan
d (
SG
)
Web
dokt
er (
HZL)
Leer
-Zorg
port
al (
PF
MCL
TFW
G
GZ
RF)
Zorg
Dom
ein F
ries
land
Support
Fry
slan
JGZ p
lus
ouder
port
aal (T
FW)
Zorg
Net
Frie
slan
d p
ort
al (
SG
)
Dig
itaa
l Thuis
hote
l (P
F)
Foar
Elk
oar
(VFG
CIZ
ZF
FZ
en
ZKF )
Een
duid
ig p
atieuml
ntp
ort
aal (S
G)
Toer
ism
e m
et z
org
Zorg
Innova
tie
Foru
m
N
twurk
Fries
land
On
derw
ijs
Ser
ious
gam
es f
acto
ry (
NH
L)
Kla
sseg
las
(KN
)
Wad
den
cam
pus
(KN
RFP
)
Wad
den
cam
pus
(KN
RFP
)
Vid
eoco
nfe
renci
ng B
oger
man
(SB)
Frie
slan
d L
eern
etw
erk
(NH
L)
Inte
rnet
acad
emie
(N
HL)
Ener
gie
k (K
N
RFP
)
EdyF
rysk
(PF
)
Did
icla
ss (
NH
L)
Onlin
e lo
ket
Frys
lan (
PF)
Tom
ke (
Afucirc
k en
Bib
lioth
eeks
ervi
ce F
r ysl
an)
Vee
nques
t (N
HL)
Inte
rnet
acad
emie
(N
HL)
N
twurk
Fries
land
Overh
eid
ISZF
(ISZF)
NO
FA (
NO
FA)
Kle
ine k
ern
en
IPTV
Gam
enat
ions
(PF
KN
)
Doar
psb
acircn (
SD
)
Vital
Rura
l Are
a (N
ijfinst
er
NO
FA
RFP
TH
FL
KN
)Fr
oek
sTV (
FR-I
X
IV)
Virtu
ele
loke
tten
(KN
)
NO
FA (
NO
FA)
Vital
Rura
l Are
a (N
ijfinst
er
NO
FA
RFP
TH
FL
KN
)
Kij o
p I
T s
poor
(PF)
Doar
psb
acircn (
SD
)
Onts
luitin
g d
orp
sarc
hie
ven
(SD
W)
Am
bula
nte
han
del
(KN
N
BL
D
oar
psb
an)
N
twurk
Fries
land
MK
B
To
eri
sme
Gam
efes
tiva
l ldquoG
-Am
elan
drdquo
(NH
LG
ame
Val
ley
PF
en K
N)
3D
Vis
ual
isat
ies
(NH
L G
L P
F)
Frys
lacircn G
ames
(PF
)
Sucircke
rei (P
V
AN
WB
GD
LP
P)
Frys
lacircn R
ing (
PF)
Inte
ract
ieve
hots
pots
(KN
)
Nat
uurw
ebca
m (
VVV A
mel
and)
Bre
edst
rate
n (
NO
FCO
M)
ND
IV (
Syn
tens)
NO
FCO
M (
NO
FA
MKB N
OO
RD
Eal
a Fr
ya F
rese
na
(II
I)
KN
RFP
en O
NO
F)
Fiet
sroute
pla
nner
(FB
)
E-T
sjer
ke (
PF)
Toer
istisc
he
E-b
usi
nes
s (P
F)
Mobik
om
(PF
SVD
et
c)
Toer
ism
e m
et z
org
Zorg
eloos
Frys
lacircn (
PF)
Dig
ital
e w
ater
psp
ort
pas
(PF
)
Eile
en
N
twurk
Fries
land
Bijlage 3 Overzicht relevante ICT Projecten in Fryslacircn
Gam
ing
Bre
ed
ban
d
Beeld
com
shym
un
icati
e
Kete
nd
igit
alshy
iseri
ng
Inte
rnett
oeshy
pass
ing
po
rtal
Mob
iele
to
ep
ass
ing
en
Ove
rig (
wet
ensc
hap
pel
ijke
) in
itia
tiev
en
Frie
se S
olla
rchal
lenge
Blu
e Ener
gy
(WETSU
S)
52
Literatuur [1] RUG (2003) Arbeidsproductiviteit in Fryslacircn Een analyse van het niveau en de groei van 1990-2000 Onderzoek in opdracht van Gedeputeerde Staten van de Provincie Fryslacircn en de Kamer van Koophandel Fryslacircn URSI-rapport 305
[2] van der Elst-van der Lans Michelle Piet Rijk (2006) Lokale bedrijvigheid leefbaarheid en sociale vitaliteit in het landelijk gebied van Friesland LEI Den Haag
[3] Provincie Fryslacircn (2007) Sociaal Rapport Fryslacircn 2007
[4] Valentijn Bolhuis (2005) Friese sterkten in economisch perspectief Toekomstvisie op de ruimtelijk-economische ontwikkeling van de provincie Friesland RUG
[5] CBS (2007) Inwoners Randstad verdienen het meest httpwwwcbsnlnlshyNLmenuthemasinkomen-bestedingenpublicatiesartikelenarchief20072007-2240shywmhtm
[6] Meester Wilhelm J amp Pieter H Pellenbarg (2001) Changing regional images Are regional marketing campaigns successful Paper for the 41st European Congress of the Regional Science Association Zagreb 2001
[7] CPB (2006) Reactie op Probleemanalyse Zuiderzeelijn
[8] AD (2008) Toename van zwakke scholen
[9] Verwey Jonker instituut Kinderen in Tel Databoek 2006
[10] Verwey Jonker instituut Kinderen in Tel Databoek 2008
[11] Ministerie van EZ (2007) Koers Noord op weg naar pieken Duurzame groei door omschakeling naar een kenniseconomie
[12] Stelder (2002) Regionaal Economische Verkenningen 2002 Groningen Friesland en Drenthe
[13] Stelder Broersma J van Dijk (2008) Noordelijke Arbeidsmarkt Verkenning 2008
[14] Broersma Lourens en Jouke van Dijk (2006) Het belang van de industrie in het Noorden 1950-2025 Onderzoek in opdracht van de Stichting TxU Noord-Nederland Groningen Faculteit Ruimtelijke Wetenschappen Rijksuniversiteit Groningen URSI-research report nr 316
[15] Provincie Friesland (2002) Nota sociaal-economisch beleid
[16] SCP (2006) Thuis op het platteland Den Haag
[17] EZ (2007) ICT agenda 2008-2011 De gebruiker centraal in de digitale Dienstenmaatschappij Den Haag
[18] WRR (2008) Innovatie Vernieuwd opening in viervoud Amsterdam University Press Den Haag Amsterdam
[19] Provincie Friesland (2007) Koers op Fryslacircn - Het Friese Meren Project 2e fase
[20] ECP (2008) Gaming meer dan een spelletje Den Haag
F R I E S E I C T - I N N O V A T I E A L L I A N T I E 53
[21] Provincie Friesland (2007) Fryske Fiersichten wurkprogram 2009 - 2011
[22] Provincie Friesland (2006) Fryslacircn toeristische topattractie in Nederland van de Provincie Fryslacircn
[23] Ministerie van VWS (2003) Quick Scan Kleine Kernen Den Haag
[24] Ministerie van Economische Zaken (2006) Verslag Innovation Lecture Den Haag
[25] httpstatlinecbsnl
[26] httpeceuropaeueurostat
[27] httpwwwlisanl
[28] ING (2007) Starterscampagne
[29] Vital rural area project activities annex 7
[30] Dialogic (2006) Initiatieven voor het bevorderen van eSkills van de beroepsbevolking in zes Europese landen Utrecht
[31] Rutten amp Koops (2007) Creatieve industrie en informatie- en communicatietechnologie in Noord Nederland Rapport naar aanleiding van de Noordermatch 2007
[32] Henry Chesbrough Open Innovation The new imperative for creating and Profiting from TechnologyHarvard business school Press
F R I E S E I C T - I N N O V A T I E A L L I A N T I E 54
Auteurs
drs Sven Maltha iring Reg Brennenraedts drs Hugo Gillebaard
Contact
Secretariaat Friese ICT-innovatie Alliantie pa Hooghiemstraplein 33-36 3514 AX Utrecht Tel +31 (0)30 215 05 80 Fax +31 (0)30 215 05 95 malthadialogicnl
voortbestaan Voor de specifieke invulling van het thema platteshylandkleine kernen is het dan ook noodzakelijk om dmv een behoeftescan de daadwerkelijke gebruikersvraag op het platteland in kaart te brengen Vooralsnog zijn veel initiatieven in dit veld te versnipperd en te veel gericht op enkele specifieke toepassingen Wat nodig is is een totaalconcept (sterk vraaggestuurd) dat bij de doelgroep nieuwe economische en maatschappelijk activiteiten losmaakt
Doelgroep Bewoners (en bedrijven) van de kleinere kernen in Fryslacircn In het bijzonder MKB-bedrijven 13-18 jarigen (werkende) ouders en ouderen (niet werkenden)
Doelstelling In een dorpskern (bijvoorbeeld Dantumadeel) wordt een pilot opgestart met als doel om een dorpshuis nieuwe stijl te realiseren Door toepassing van een totaalconcept voor plattelandsontwikkeling wordt onder andere een bijdrage geleverd aan de verbetering van de sociale cohesie digitale voorzieningen en de werkgelegenheid onder jongeren Sociale cohesie en economische binding dienen bij een dergelijke scan centraal te staan
De sociale cohesie kan op verschillende manieren versterkt worden Wanneer voorzieningen op gebied van wonen leven (sociaal dorpsleven en ndashcultuur) en zorg ontwikkeld worden die aansluiten bij de behoefte van de bewoners van en in de omgeving van de plattelandskern kunnen oa ouderen langer zelfstandig blijven wonen Bovendien maken een (toekomstig) excellent dienstenaanbod evenals rust en ruimte het ook voor mensen uit andere delen van Nederland aantrekkelijk om zich op het Friese platteland te vestigen
Digitale voorzieningen op het gebied van digitaal onderwijs (primair en voortgezet) zijn een mogelijkheid om zowel de sociale cohesie met betrekking tot jongeren als de economische vitaliteit van het platteland te versterken Onderwijs biedt jongeren immers kansen op de arbeidsmarkt Ook bieden digitale (onderwijs)voorzieningen kansen om deze buiten de provincie Fryslacircn te vermarkten Met name voor het MKB zijn toepassingen om de e-vaardigheden te vergroten kansrijk17
Voorzieningen die de economische binding met het plattelandkleine kernen versterken maken het voor jongeren gezinnen en werkende ouderen aantrekkelijk om op het platteland te (blijven) wonen Een van de mogelijkheden om de economische binding te versterken is de ontwikkeling van toepassingen die leiden tot het ontstaan van nieuwe vormen van dienstverlening en werkgelegenheid
Een mogelijk succesvol traject is de ontwikkeling van hoogwaardige en complexe telewerktoepassingen die niet afhankelijk zijn van een standplaats Dergelijke voorzieningen maken het ook voor huidige randstadinwoners aantrekkelijk om zich op het Friese platteland te vestigen en te blijven werken in de randstad
Ook biedt de inzet van microkredietverlening kansen voor innovatie in het Friese MKB (vakmanschap) en naar succesvol voorbeeld van Koninklijke Tichelaar uit Makkum dit buiten de regio te vermarkten
Tenslotte dient benadrukt te worden dat innovatieve vermarktbare voorzieningen die door Friese partijen zijn ontwikkeld economische spinshyoff voor het Friese bedrijfsleven genereren
17 Bron Initiatieven voor het bevorderen van eSkills van de beroepsbevolking in zes Europese landen Dialogic 2006
38 F R I E S E I C T - I N N O V A T I E A L L I A N T I E
Toegevoegde waarde Een belangrijk kenmerk van ICT-toepassingen is de mogelijkheid van opschaling Eenmaal ontwikkelde toepassingen kunnen zonder aanzienlijke kosten verder vermarkt worden Insteek van het pilotproject dient dan ook het selecteren van toepassingen te zijn die aantrekkelijk zijn voor een brede doelgroep in en buiten de provincie Fryslacircn
Online zorg (ouderen en gezinnen) domotica en sociaal-culturele voorzieningen die huidige inwoners aan het platteland bindt eacuten voor inwoners van buiten Fryslacircn aantrekkelijk is om zich op het Friese platteland te vestigen
Digitale voorzieningen die zowel de sociale cohesie als economische binding versterken eacuten buiten Fryslacircn vermarkt kunnen worden
Telewerk-toepassingen waarvan bedrijven uit andere delen van Nederland gebruik kunnen maken eacuten het voor randstedelingen aantrekkelijk maakt zich te vestigen op het Friese platteland
Concrete resultaten Einddoel van het project is de inrichting van fysieke loketten (dorpshuizen) dichtbij de burger In deze dorpshuizen komen de fysieke en virtuele component samen De dorpshuizen brengen de voorzieningen en daarmee de sociale cohesie en ondernemerschap daadwerkelijk terug in de kleine kernen Het vormt een concentratiepunt voor uiteenlopende fysieke en virtuele diensten op het vlak van gezondheid onderwijs ondernemerschap cultuur en sport
Op basis van de behoeftescan en de aansluiting bij het Vital Rural Area- project wordt een totaalconcept met daarin een aantal ICT-toepassingen en daaraan en omheen gerelateerde diensten en voorzieningen geselecteerd voor een pilotproject Hiervoor dient een businessplan opgesteld te worden met monitoring go-no go beslissingen en opschalingsmogelijkheden Uiteindelijk dient de pilot te resulteren in de ontwikkeling van toepassingen die de sociale cohesie en economische vitaliteit versterken eacuten onderscheidend zelfdragend en opschaalbaar zijn
Samenstelling (Potentieumlle) samenwerkingspartners zijn onder andere banken verzekeraars (huis)artsen thuiszorginstellingen verenigingen woningbouwcorporaties gemeenten postkantoren onderwijsinstellingen KvK belastingdienst bibliotheken jongerenwerk bedrijven en MKB Noord
F R I E S E I C T - I N N O V A T I E A L L I A N T I E 39
6 Organisatie
61 Rol van de Alliantie
De Friese ICT-innovatie Alliantie heeft de rol van stimulator versneller versterker en makelaar op zich genomen om de beste krachten vanuit de maatschappij en economie in de provincie Fryslacircn te bundelen om pilotprojecten te starten en te komen tot zelfdragende innovatieprojecten die de economische en maatschappelijke ontwikkeling in Fryslacircn sterk stimuleren Naast de hiervoor genoemde rollen is de Alliantie in het algemeen - en de Kerngroep in het bijzonder - vooral een realist en vertaler van vraag naar oplossing De Alliantie werkt aan het opstarten van een zes pilotprojecten in nauwe samenwerking met andere stakeholders maar is geen eigenaar van de projecten
De Kerngroep bestaat uit zes leden die op persoonlijke titel en zonder last of ruggespraak hun visie inbrengen zich sterk maken voor het opzetten van de projecten en toezien op uitvoering daarvan De Kerngroep is vooralsnog geiumlnstalleerd tot en met 31 december 2010 De leden van de Kerngroep zijn
bull Profdrir LP Ligthart (voorzitter) TU Delft
bull R Feenstra RI MBA De Friesland Zorgverzekeraar
bull Drir PA Gielen TCNN
bull Drs FA Pronk Rabobank Heerenveen
bull Drs WR Reek MCM Gemeente Sneek
bull Drs J Wester TNO-ICT
Dialogic Next Step en in het bijzonder drs SR Maltha ir ing RMF Brennenraedts en drs H Gillebaard ondersteunen de Alliantie met de voorbereiding van bijeenkomsten verrichten onderzoek waar nodig en begeleiden de uitvoering van projecten
62 Taakstelling per onderdeel van de Alliantie
Raad van Advies
De Alliantie zal een Raad van Advies kennen die uit drie tot vier personen zal bestaan en momenteel nog te formeren is De leden zijn bestuurders van statuur die politiek zeer goed ingevoerd zijn zowel op provinciaal als landelijk niveau De Raad van Advies geeft allereerst steun aan de beoogde initiatieven en draagt dit ook publiekelijk uit Daarnaast zal zij vooral een klankbord- en ambassadeursfunctie gaan vervullen om de ambities van de Alliantie te helpen realiseren Hiervoor zal zonodig onafhankelijke bestuurlijke druk georganiseerd worden De Raad van Advies biedt de Alliantie toegang tot diverse relevante netwerken en is thuis in de financieringsmogelijkheden voor de beoogde innovatieprojecshyten Verder dient de Raad van Advies zelfstandig initiatief te nemen om de activiteiten van de Alliantie ook op andere nationale of internationale agendarsquos geplaatst te krijgen De Raad van Advies zal enkele malen per jaar bijeenkomen en afstemmen met de Kerngroep
F R I E S E I C T - I N N O V A T I E A L L I A N T I E 41
Kerngroep
De Kerngroep is in een eerste fase gestart met een visieontwikkeling en heeft dit vertaald in de onderliggende Roadmap De Kerngroep dient haar visie en plannen in bij de Gedeputeerde Staten van Fryslacircn Na goedkeuring door GS heeft de Kerngroep de komende twee jaar als taak de Alliantie en in het bijzonder de projectgroepen aan te sturen en te adviseren bij de uitvoering In eerste instantie fungeert de Kerngroep vooral als werkvoorbereider Daarna ziet de Kerngroep toe op de uitvoering van afzonderlijke projecten conform de geformuleerde visie en opgestelde criteria via driemaandelijkse monitoring Begin 2010 neemt de Kerngroep per project een mid-term gono-go beslissing Zonodig worden projecten daarna bijgestuurd of zelfs stopgezet Na 2010 zullen de projecten zelfstandig verder dienen te gaan en vallen vanaf dat moment buiten de regie van de Alliantie
Projectgroepen
De Alliantie zelf krijgt vooral gestalte middels een vijftal projectgroepen (a) Draadloze Friese meren (b) Zorg (c) Sport Experience (d) Jachtbouw en (e) Kleine kernen Deze projectgroepen bestaan uit private enof publieke deelnemers afhankelijk van het project De projecten komen onder leiding van een nader te benoemen projectleider De aangestelde projectleider stemt af met een afgevaardigde van de provincie Fryslacircn en contactpersonen uit de Kerngroep zoals beschreven in deze Roadmap Op korte termijn zal er gestart worden met de verdere samenstelling van de projectgroepen conform de voorstellen in de afzonderlijk roadmaps
lsquoVerticalersquo activiteiten
Daarnaast zijn er drie lsquoverticalersquo projectactiviteiten die op alle projectgroepen van toepassing zijn namelijk onderwijsvernieuwing kennisborging en promotie en communicatie In alle vijf projectgroepen spelen deze aandachtsgebieden een belangrijke rol In het bijzonder voor het onderwijs geldt dat wij vanuit elke projectgroep spin-off effecten en digitale toepassingen verwachten die voor onderwijsdoeleinden ingezet kunnen worden Daarmee kan onderwijs een belangrijke integrale en verbindende functie vervullen tussen de projectengroepen onderling alsook een belangrijke rol spelen in de kennisborshyging Voor promotie en communicatie geldt hetzelfde De Kerngroep is in eerste instantie verantwoordelijk voor de lsquohorizontalersquo activiteiten
De Friese ICT-innovatie Alliantie kent de volgende organisatiestructuur
F R I E S E I C T - I N N O V A T I E A L L I A N T I E 42
ONDERWIJSVERNIEUWING
PROMOTIE EN
COMMUNICATIE
KENNNISBORGING
Raad van Advies Taak klankbord en ambassadeursfunctie
KerngroepTaak Advisering en aansturing Alliantie Opstellen Roadmap
toezien op uitvoering en monitoring
Friese ICT innovatie-alliantie Taak Uitvoering Roadmap in projectgroepen
Resultaat Minimaal eacuteeacuten project per projectgroep geschikt voor opschaling en zelfstandige continuering na 2 jaar
Projectgroep Draadloze meren
Projectgroep Sport Experience
Projectgroep Zorg
Projectgroep Jachtenbouw
Projectgroep Kleine kernen
Figuur 9 Organisatiestructuur van de Friese ICT-innovatie Alliantie
43F R I E S E I C T - I N N O V A T I E A L L I A N T I E
F R I E S E I C T - I N N O V A T I E A L L I A N T I E 44
7 Ter afsluiting In deze Roadmap voor ICT-innovatie in Fryslacircn heeft de Kerngroep haar visie neergelegd en haar plannen voor innovatieve pilotprojecten geformuleerd Duidelijk mag zijn dat de Alliantie een krachtige ambitie heeft die nu in concrete acties en plannen moeten worden vertaald Hiervoor is het noodzakelijk de komende maanden een plan van aanpak en een concreet en gedragen businessplan per project uit te werken In totaal kennen de beoogde projecten een financieringsbehoefte van circa twaalf miljoen euro Hiervoor zal een beroep gedaan worden op bijdragen vanuit (1) het bedrijfsleven (2) de provincie Fryslacircn en (3) overige partijen waaronder gemeenten stimulerings- en innovatiefondsen nationale overheid en Europese regelingen De Kerngroep ziet als uitgangspunt voor financiering van de projecten de volgende verdeling voor iedere twee euro aan geld van derden draagt de provincie eacuteeacuten euro bij (33) wat in de wandelgangen ook wel de Galema-norm wordt genoemd
De Kerngroep is verheugd haar visie in deze Roadmap te mogen aanbieden aan Gedeputeerde Staten van Fryslacircn en verzoekt om concrete ondersteuning voor uitvoering van de voorgenomen projecten Naast de gewenste co-financiering zoals hiervoor beschreven bestaat concreet behoefte aan financieumlle ondersteuning van de opstartfase (eerste drie tot zes maanden) Per project is circa euro 50000- euro nodig om de businesscases volledig te kunnen uitwerken en alle noodzakelijke projectvoorbereidingen te treffen (seed money) Hiervoor doen wij eveneens een beroep op Gedeputeerde Staten van Fryslacircn om de Alliantie voor de helft in deze kosten tegemoet te komen In deze voorfase is het weinig realistisch om uit het bedrijfsleven en vanuit andere instellingen volledige voorfinanciering te verwachten Wel zal in grote mate een beroep worden gedaan op zo veel mogelijk kostenloze medewerking van de stakeholders om in deze voorfase de noodzakelijke voorbereidingen te treffen
De visie van de Kerngroep heeft geresulteerd in serieuze plannen om in een multishystakeholder omgeving economie en samenleving in Fryslacircn een impuls te geven via ICT-innovatie Deze serieuze plannen waarvoor reeds veel commitment in het veld is uitgesproken vragen nu om serieuze ondersteuning De vraagstukken en behoeften van burgers en gebruikers in Fryslacircn staan daarbij centraal en ons motto luidt drsquor op en drsquor over
F R I E S E I C T - I N N O V A T I E A L L I A N T I E 45
Bijlage 1 SWOT-analyse
Sterkten Wat is de kracht van Fryslacircn
Een kenmerkende sterkte van Fryslacircn is eenvoudig te observeren Fryslacircn beschikt over veel ruimte zeker in vergelijk met de Randstad Daarbij komt dat de afstand tussen de Randstad en Fryslacircn relatief beperkt is De ruimte die Fryslacircn biedt maakt het mogelijk om er kwalitatief hoogwaardig te recreeumlren en te wonen Fryslacircn heeft veel mogelijkheden hiertoe die bovendien van hoge kwaliteit zijn Het toerisme in Fryslacircn drijft grofweg op drie pijlers watersport de rust van de Waddeneilanden en de cultuur van een aantal steden en dorpen (waaronder de ldquoElf Stedenrdquo)
In de Friese economie neemt de agrarische sector traditioneel een grote rol in Tegenwoordig is deze rol kleiner dan vroeger maar het is nog steeds een relatief omvangrijke sector Bovendien heeft de Friese landbouw de laatste decennia haar processen sterk verbeterd De productiviteit van deze sector is ndash zelfs vanuit een Nederlands perspectief - zeer hoog De sterke agrarische sector heeft mede geleid tot ontwikkeling van een florerende foodsector Het aandeel van de dienstensector ligt in Fryslacircn traditioneel onder het Nederlandse gemiddelde Hoewel dit nog steeds het geval is is deze sector vanaf circa 1995 een flinke inhaalslag aan het maken Binnen de dienstensector in Fryslacircn heeft vooral financieumlle dienstverlening een relatief groot aandeel Andere gebieden waarin Fryslacircn sterk is zijn de metaal- en elektrosector en watertechnoshylogie
Fryslacircn en de Friezen kennen een sterke identiteit Ze hebben een eigen taal volkslied en vlag en onderscheiden zich hiermee van de rest van Nederland Hierdoor bestaat er een grote sociale cohesie Dit speelt met name in de dorpen een grote rol in het dagelijkse leven
Zwakten Wat zijn de beperkingen in Fryslacircn
Fryslacircn is opgebouwd uit 417 kernen waarvan 344 kernen uit minder dan 1500 inwoners bestaan Er is dus een lage mate van verstedelijking waardoor positieve agglomeratieshyeffecten uitblijven Veel van deze kleine kernen hebben te maken met een laag en dalend voorzieningenniveau Denk hierbij aan het verdwijnen van postkantoren scholen supermarkten et cetera Dit is duidelijk de negatieve keerzijde van de ruimtelijke structuur van Fryslacircn
Fryslacircn is de provincie die voorop loopt met vergrijzing Nergens in Nederland zijn er zo weinig jongeren In combinatie met een lage arbeidsparticipatie van ouderen en vrouwen heeft dit een negatief effect op de economie Overigens neemt de arbeidsparticipatie vooral van vrouwen de laatste jaren wel sterk toe
Er zijn in Fryslacircn weinig grote industrieeumln en het MKB heeft een groot aandeel in de werkgelegenheid Dit zou een van de oorzaken kunnen zijn van de lage RampD-inspanningen in de provincie Het wordt ook als oorzaak genoemd van de lagere arbeidsproductiviteit maar het is niet duidelijk of dat geheel terecht is In de samenstelling van de werkgelegenshyheid valt op dat de quartaire sector (zorg onderwijs overheid et cetera) sterk oververtegenwoordigd is Het aandeel van bedrijven dat producten en diensten afzet buiten de provincie (stuwende bedrijvigheid) is relatief beperkt
F R I E S E I C T - I N N O V A T I E A L L I A N T I E 46
Verschillende bronnen refereren aan de lage kwaliteit van het onderwijs in Fryslacircn Hierbij speelt het ontbreken van een universiteit een rol Door de afwezigheid van een universiteit behouden Vwo-leerlingen minder binding met Fryslacircn Hoger opgeleiden trekken hierdoor weg naar omliggende regiorsquos en de stroom hoger opgeleiden naar Fryslacircn is vrij beperkt Het gevolg is een braindrain Opvallend is het lage gemiddelde niveau van de leerlingen die de basisschool verlaten Er is geen overeenstemming over de oorzaak hiervan Een ander opvallend element is de aanwezigheid van achterstandswijken in Fryslacircn Hoewel dit vaak als een probleem van grote steden wordt gezien kampen ook veel dorpen en steden in (vooral Noord-)Fryslacircn met deze problematiek
Kansen Welke mogelijkheden biedt de omgeving
In Nederland neemt het aandeel 65-plussers van de totale bevolking toe Deze bevolkingsgroep geeft meer geld uit aan recreatie en aan zorg Een deel kiest zelfs voor het verhuizen naar een prettigere omgeving en gaan hoogwaardiger wonen Fryslacircn kan profiteren van deze demografische ontwikkeling door voorzieningen te treffen voor deze groep Hierbij zou ze zich kunnen profileren als het lsquoFlorida van het Noordenrsquo Door koploper te zijn met woon-zorgconcepten kan er een nieuwe markt ontstaan Doordat leeftijdssamenstelling van de groep vakantiegangers verandert zal er ander type vraag naar voorzieningen en activiteiten ontstaan Ook hierop kan worden ingespeeld Ook zorgtoerisme kan interessante mogelijkheden bieden voor Fryslacircn
Fryslacircn zou extra middelen kunnen aantrekken door aanspraak te maken op verschillende (Europese) fondsen Doordat Fryslacircn door sommige beleidsorganen wordt gezien als een achterstandsgebied komt men in aanmerking voor specifieke fondsen Maar er zijn ook generieke (Europese) fondsen waarop aanspraak gemaakt kan worden
Waar Fryslacircn beperkt profiteert van positieve agglomeratie-effecten beginnen sommige delen van de Randstad negatieve agglomeratie-effecten te ervaren zoals hoge grondprijzen verkeerscongestie en verpaupering van wijken Indien Fryslacircn goed digitaal ontsloten is kan het voor sommige organisaties interessant zijn om naar Fryslacircn te verhuizen
Groeiende aandacht voor (duurzame) energie en watertechnologie kan voor Fryslacircn kansen bieden De ruimtelijke structuur biedt bijvoorbeeld mogelijkheden voor het opwekken van zonne-energie of biomassa Ook het (zoute en zoete) water biedt hiertoe mogelijkheden De kennis die Fryslacircn heeft op het gebied van watertechnologie kan in de toekomst misschien in een bredere markt worden toegepast
De stijgende voedselprijzen zullen voor Fryslacircn grosso modo een positief effect hebben Zowel de agro- als de foodsector die een groot gedeelte van de stuwende bedrijvigheid vertegenwoordigen kunnen hier van profiteren
Bedreigingen Hoe kan de omgeving Fryslacircn schaden
De beperkte stuwende bedrijvigheid maakt Fryslacircn afhankelijk van andere inkomstenstroshymen uit Nederland Denk hierbij aan inkomsten uit sociale verzekeringen uitkeringen maar ook inkomsten uit de zorg Verandering in nationaal beleid kunnen hierdoor grote consequenties hebben voor de Friese economie en samenleving Ook inkomsten uit de landbouwsubsidies van de EU maken Fryslacircn kwetsbaar De Europese Unie reserveert jaarlijks bijna de helft van haar begroting voor het Gemeenschappelijk Landbouwbeleid Onder andere door de toetreding van nieuwe EU lidstaten kunnen deze middelen onder druk komen te staan
F R I E S E I C T - I N N O V A T I E A L L I A N T I E 47
Een andere bedreiging is de filiaaleconomie Veel bedrijfsvestigingen vooral in de zakelijke dienstverlening zijn nevenvestigingen De hoofdkantoren zitten veelal in de Randstad Deze locaties zijn hierdoor voor een groot deel afhankelijk van beslissingen die op andere plaatsen worden genomen
De internationalisering van de economie zorgt voor extra concurrentiedruk Vooral de lageropgeleiden ervaren een steeds grotere druk uit lagelonenlanden Omdat Fryslacircn relatief weinig hoogopgeleiden kent kunnen de negatieve consequenties van globalisering groter zijn dan in andere delen van ons land
F R I E S E I C T - I N N O V A T I E A L L I A N T I E 48
Bijlage 2 Additionele kerncijfers
Onderwijs
Fryslacircn heeft geen universiteit Het aantal studenten dat in Fryslacircn woont en een mastershydiploma ontvangt is zeer laag circa 200 per jaar Wel kent Fryslacircn enkele HBO-instellingen Toch is het aantal studenten dat een bachelorgraad ontvangt relatief beperkt vergeleken met andere provincies18
Geslaagden HBO Bachelor (naar woonplaats student)
0
2000
4000
6000
8000
10000
12000
14000
2000 2001 2002 2003 2004 2005
Groningen
Friesland
Drenthe
Overijssel
Flevoland
Gelderland
Utrecht
Noord‐Holland
Zuid‐Holland
Zeeland
Noord‐Brabant
Limburg
Figuur 10 Ontwikkeling van het aantal HBO Bachelor afgestudeerden in de Nederlandse provincies
Het aantal banen in het onderwijs is in Fryslacircn relatief hoog Dit is opmerkelijk gezien het ontbreken van een universiteit19
18 CBS ndash Statline [25]
19 LISA - bewerkt door Dialogic [27]
F R I E S E I C T - I N N O V A T I E A L L I A N T I E 49
Relatief aantal banen (Onderwijs)
50
55
60
65
70
75
80
85
90
2003
2004
2005
2006
2007
Groningen
Friesland
Drenthe
Overijssel
Gelderland
Flevoland
Utrecht
Noord‐Holland
Zuid‐Holland
Zeeland
Noord‐Brabant
Limburg
Figuur 11 Ontwikkeling van het relatief aantal banen in het onderwijs in de Nederlandse provincies
Zorg
Een manier om de omvang van de zorgsector te bepalen is het aantal ziekenhuisbedden In Fryslacircn zijn er relatief weinig bedden per inwoner ten opzichte van andere provincies Gezien de hoge mate van vergrijzing is dit opmerkelijk20
Hospital beds per million inhabitants
0
100
200
300
400
500
600
700
800
1993
1994
1995
1996
1997
1998
1999
2000
2001
2002
Groningen
Friesland
Drenthe
Overijssel
Gelderland
Flevoland
Utrecht
Noord‐Holland
Zuid‐Holland
Zeeland
Noord‐Brabant
Limburg
Figuur 12 Ontwikkeling van het aantal ziekenhuisbedden in de Nederlandse provincies
Een andere indicator van de relatieve omvang van de zorgsector is het relatief aantal banen Hier valt vooral op dat zich in 2006 een flinke daling voordeed21
20 European Commission - Eurostat [26] 21 LISA - bewerkt door Dialogic [27]
F R I E S E I C T - I N N O V A T I E A L L I A N T I E 50
Relatief aantal banen (Zorg)
120
130
140
150
160
170
180
190
2003
2004
2005
2006
2007
Groningen
Friesland
Drenthe
Overijssel
Gelderland
Flevoland
Utrecht
Noord‐Holland
Zuid‐Holland
Zeeland
Noord‐Brabant
Limburg
Figuur 13 Ontwikkeling van het relatief aantal banen in de zorg in de Nederlandse provincie
F R I E S E I C T - I N N O V A T I E A L L I A N T I E 51
Figuur 14 Overzicht van de relevante ICT Projecten in Fryslacircn
F R I E S E I C T - I N N O V A T I E A L L I A N T I E
Zo
rg
Zorg
Net
Frie
slan
d (
SG
)
Car
dio
logie
net
wer
k Fr
iesl
and
(MCL
NSD
)H
uis
van
het
Hed
en (
GEEF)
Tel
econfe
renci
ng v
ia Z
NF
(SG
)
Tel
econsu
ltat
ie A
mel
and (
CI
ZTS)
Virtu
eel bez
oek
uur
(ZTS
ZSA)
Virtu
ele
Thuis
zorg
(PF
KN
TH
FL)
Pasa
na
(Nijfinst
er)
Thuis
zorg
het
Fries
e La
nd
(N
ijfinst
er)
Sm
art
Car
ing C
om
munitie
s(D
T2015
Nijfinst
er)
O
TTO
(RIF
)
Ket
enZorg
Frie
slan
d
EPD
sch
akel
punt
OZIS
(SG
)
Sm
art
Car
ing C
om
munitie
s(D
T2015)
Ske
wie
l Try
nw
alden
Van
A n
aar
B(e
ter)
pap
ierloos
(SG
)Virtu
ele
HAP
Frie
slan
d (
SG
)
Web
dokt
er (
HZL)
Leer
-Zorg
port
al (
PF
MCL
TFW
G
GZ
RF)
Zorg
Dom
ein F
ries
land
Support
Fry
slan
JGZ p
lus
ouder
port
aal (T
FW)
Zorg
Net
Frie
slan
d p
ort
al (
SG
)
Dig
itaa
l Thuis
hote
l (P
F)
Foar
Elk
oar
(VFG
CIZ
ZF
FZ
en
ZKF )
Een
duid
ig p
atieuml
ntp
ort
aal (S
G)
Toer
ism
e m
et z
org
Zorg
Innova
tie
Foru
m
N
twurk
Fries
land
On
derw
ijs
Ser
ious
gam
es f
acto
ry (
NH
L)
Kla
sseg
las
(KN
)
Wad
den
cam
pus
(KN
RFP
)
Wad
den
cam
pus
(KN
RFP
)
Vid
eoco
nfe
renci
ng B
oger
man
(SB)
Frie
slan
d L
eern
etw
erk
(NH
L)
Inte
rnet
acad
emie
(N
HL)
Ener
gie
k (K
N
RFP
)
EdyF
rysk
(PF
)
Did
icla
ss (
NH
L)
Onlin
e lo
ket
Frys
lan (
PF)
Tom
ke (
Afucirc
k en
Bib
lioth
eeks
ervi
ce F
r ysl
an)
Vee
nques
t (N
HL)
Inte
rnet
acad
emie
(N
HL)
N
twurk
Fries
land
Overh
eid
ISZF
(ISZF)
NO
FA (
NO
FA)
Kle
ine k
ern
en
IPTV
Gam
enat
ions
(PF
KN
)
Doar
psb
acircn (
SD
)
Vital
Rura
l Are
a (N
ijfinst
er
NO
FA
RFP
TH
FL
KN
)Fr
oek
sTV (
FR-I
X
IV)
Virtu
ele
loke
tten
(KN
)
NO
FA (
NO
FA)
Vital
Rura
l Are
a (N
ijfinst
er
NO
FA
RFP
TH
FL
KN
)
Kij o
p I
T s
poor
(PF)
Doar
psb
acircn (
SD
)
Onts
luitin
g d
orp
sarc
hie
ven
(SD
W)
Am
bula
nte
han
del
(KN
N
BL
D
oar
psb
an)
N
twurk
Fries
land
MK
B
To
eri
sme
Gam
efes
tiva
l ldquoG
-Am
elan
drdquo
(NH
LG
ame
Val
ley
PF
en K
N)
3D
Vis
ual
isat
ies
(NH
L G
L P
F)
Frys
lacircn G
ames
(PF
)
Sucircke
rei (P
V
AN
WB
GD
LP
P)
Frys
lacircn R
ing (
PF)
Inte
ract
ieve
hots
pots
(KN
)
Nat
uurw
ebca
m (
VVV A
mel
and)
Bre
edst
rate
n (
NO
FCO
M)
ND
IV (
Syn
tens)
NO
FCO
M (
NO
FA
MKB N
OO
RD
Eal
a Fr
ya F
rese
na
(II
I)
KN
RFP
en O
NO
F)
Fiet
sroute
pla
nner
(FB
)
E-T
sjer
ke (
PF)
Toer
istisc
he
E-b
usi
nes
s (P
F)
Mobik
om
(PF
SVD
et
c)
Toer
ism
e m
et z
org
Zorg
eloos
Frys
lacircn (
PF)
Dig
ital
e w
ater
psp
ort
pas
(PF
)
Eile
en
N
twurk
Fries
land
Bijlage 3 Overzicht relevante ICT Projecten in Fryslacircn
Gam
ing
Bre
ed
ban
d
Beeld
com
shym
un
icati
e
Kete
nd
igit
alshy
iseri
ng
Inte
rnett
oeshy
pass
ing
po
rtal
Mob
iele
to
ep
ass
ing
en
Ove
rig (
wet
ensc
hap
pel
ijke
) in
itia
tiev
en
Frie
se S
olla
rchal
lenge
Blu
e Ener
gy
(WETSU
S)
52
Literatuur [1] RUG (2003) Arbeidsproductiviteit in Fryslacircn Een analyse van het niveau en de groei van 1990-2000 Onderzoek in opdracht van Gedeputeerde Staten van de Provincie Fryslacircn en de Kamer van Koophandel Fryslacircn URSI-rapport 305
[2] van der Elst-van der Lans Michelle Piet Rijk (2006) Lokale bedrijvigheid leefbaarheid en sociale vitaliteit in het landelijk gebied van Friesland LEI Den Haag
[3] Provincie Fryslacircn (2007) Sociaal Rapport Fryslacircn 2007
[4] Valentijn Bolhuis (2005) Friese sterkten in economisch perspectief Toekomstvisie op de ruimtelijk-economische ontwikkeling van de provincie Friesland RUG
[5] CBS (2007) Inwoners Randstad verdienen het meest httpwwwcbsnlnlshyNLmenuthemasinkomen-bestedingenpublicatiesartikelenarchief20072007-2240shywmhtm
[6] Meester Wilhelm J amp Pieter H Pellenbarg (2001) Changing regional images Are regional marketing campaigns successful Paper for the 41st European Congress of the Regional Science Association Zagreb 2001
[7] CPB (2006) Reactie op Probleemanalyse Zuiderzeelijn
[8] AD (2008) Toename van zwakke scholen
[9] Verwey Jonker instituut Kinderen in Tel Databoek 2006
[10] Verwey Jonker instituut Kinderen in Tel Databoek 2008
[11] Ministerie van EZ (2007) Koers Noord op weg naar pieken Duurzame groei door omschakeling naar een kenniseconomie
[12] Stelder (2002) Regionaal Economische Verkenningen 2002 Groningen Friesland en Drenthe
[13] Stelder Broersma J van Dijk (2008) Noordelijke Arbeidsmarkt Verkenning 2008
[14] Broersma Lourens en Jouke van Dijk (2006) Het belang van de industrie in het Noorden 1950-2025 Onderzoek in opdracht van de Stichting TxU Noord-Nederland Groningen Faculteit Ruimtelijke Wetenschappen Rijksuniversiteit Groningen URSI-research report nr 316
[15] Provincie Friesland (2002) Nota sociaal-economisch beleid
[16] SCP (2006) Thuis op het platteland Den Haag
[17] EZ (2007) ICT agenda 2008-2011 De gebruiker centraal in de digitale Dienstenmaatschappij Den Haag
[18] WRR (2008) Innovatie Vernieuwd opening in viervoud Amsterdam University Press Den Haag Amsterdam
[19] Provincie Friesland (2007) Koers op Fryslacircn - Het Friese Meren Project 2e fase
[20] ECP (2008) Gaming meer dan een spelletje Den Haag
F R I E S E I C T - I N N O V A T I E A L L I A N T I E 53
[21] Provincie Friesland (2007) Fryske Fiersichten wurkprogram 2009 - 2011
[22] Provincie Friesland (2006) Fryslacircn toeristische topattractie in Nederland van de Provincie Fryslacircn
[23] Ministerie van VWS (2003) Quick Scan Kleine Kernen Den Haag
[24] Ministerie van Economische Zaken (2006) Verslag Innovation Lecture Den Haag
[25] httpstatlinecbsnl
[26] httpeceuropaeueurostat
[27] httpwwwlisanl
[28] ING (2007) Starterscampagne
[29] Vital rural area project activities annex 7
[30] Dialogic (2006) Initiatieven voor het bevorderen van eSkills van de beroepsbevolking in zes Europese landen Utrecht
[31] Rutten amp Koops (2007) Creatieve industrie en informatie- en communicatietechnologie in Noord Nederland Rapport naar aanleiding van de Noordermatch 2007
[32] Henry Chesbrough Open Innovation The new imperative for creating and Profiting from TechnologyHarvard business school Press
F R I E S E I C T - I N N O V A T I E A L L I A N T I E 54
Auteurs
drs Sven Maltha iring Reg Brennenraedts drs Hugo Gillebaard
Contact
Secretariaat Friese ICT-innovatie Alliantie pa Hooghiemstraplein 33-36 3514 AX Utrecht Tel +31 (0)30 215 05 80 Fax +31 (0)30 215 05 95 malthadialogicnl
Toegevoegde waarde Een belangrijk kenmerk van ICT-toepassingen is de mogelijkheid van opschaling Eenmaal ontwikkelde toepassingen kunnen zonder aanzienlijke kosten verder vermarkt worden Insteek van het pilotproject dient dan ook het selecteren van toepassingen te zijn die aantrekkelijk zijn voor een brede doelgroep in en buiten de provincie Fryslacircn
Online zorg (ouderen en gezinnen) domotica en sociaal-culturele voorzieningen die huidige inwoners aan het platteland bindt eacuten voor inwoners van buiten Fryslacircn aantrekkelijk is om zich op het Friese platteland te vestigen
Digitale voorzieningen die zowel de sociale cohesie als economische binding versterken eacuten buiten Fryslacircn vermarkt kunnen worden
Telewerk-toepassingen waarvan bedrijven uit andere delen van Nederland gebruik kunnen maken eacuten het voor randstedelingen aantrekkelijk maakt zich te vestigen op het Friese platteland
Concrete resultaten Einddoel van het project is de inrichting van fysieke loketten (dorpshuizen) dichtbij de burger In deze dorpshuizen komen de fysieke en virtuele component samen De dorpshuizen brengen de voorzieningen en daarmee de sociale cohesie en ondernemerschap daadwerkelijk terug in de kleine kernen Het vormt een concentratiepunt voor uiteenlopende fysieke en virtuele diensten op het vlak van gezondheid onderwijs ondernemerschap cultuur en sport
Op basis van de behoeftescan en de aansluiting bij het Vital Rural Area- project wordt een totaalconcept met daarin een aantal ICT-toepassingen en daaraan en omheen gerelateerde diensten en voorzieningen geselecteerd voor een pilotproject Hiervoor dient een businessplan opgesteld te worden met monitoring go-no go beslissingen en opschalingsmogelijkheden Uiteindelijk dient de pilot te resulteren in de ontwikkeling van toepassingen die de sociale cohesie en economische vitaliteit versterken eacuten onderscheidend zelfdragend en opschaalbaar zijn
Samenstelling (Potentieumlle) samenwerkingspartners zijn onder andere banken verzekeraars (huis)artsen thuiszorginstellingen verenigingen woningbouwcorporaties gemeenten postkantoren onderwijsinstellingen KvK belastingdienst bibliotheken jongerenwerk bedrijven en MKB Noord
F R I E S E I C T - I N N O V A T I E A L L I A N T I E 39
6 Organisatie
61 Rol van de Alliantie
De Friese ICT-innovatie Alliantie heeft de rol van stimulator versneller versterker en makelaar op zich genomen om de beste krachten vanuit de maatschappij en economie in de provincie Fryslacircn te bundelen om pilotprojecten te starten en te komen tot zelfdragende innovatieprojecten die de economische en maatschappelijke ontwikkeling in Fryslacircn sterk stimuleren Naast de hiervoor genoemde rollen is de Alliantie in het algemeen - en de Kerngroep in het bijzonder - vooral een realist en vertaler van vraag naar oplossing De Alliantie werkt aan het opstarten van een zes pilotprojecten in nauwe samenwerking met andere stakeholders maar is geen eigenaar van de projecten
De Kerngroep bestaat uit zes leden die op persoonlijke titel en zonder last of ruggespraak hun visie inbrengen zich sterk maken voor het opzetten van de projecten en toezien op uitvoering daarvan De Kerngroep is vooralsnog geiumlnstalleerd tot en met 31 december 2010 De leden van de Kerngroep zijn
bull Profdrir LP Ligthart (voorzitter) TU Delft
bull R Feenstra RI MBA De Friesland Zorgverzekeraar
bull Drir PA Gielen TCNN
bull Drs FA Pronk Rabobank Heerenveen
bull Drs WR Reek MCM Gemeente Sneek
bull Drs J Wester TNO-ICT
Dialogic Next Step en in het bijzonder drs SR Maltha ir ing RMF Brennenraedts en drs H Gillebaard ondersteunen de Alliantie met de voorbereiding van bijeenkomsten verrichten onderzoek waar nodig en begeleiden de uitvoering van projecten
62 Taakstelling per onderdeel van de Alliantie
Raad van Advies
De Alliantie zal een Raad van Advies kennen die uit drie tot vier personen zal bestaan en momenteel nog te formeren is De leden zijn bestuurders van statuur die politiek zeer goed ingevoerd zijn zowel op provinciaal als landelijk niveau De Raad van Advies geeft allereerst steun aan de beoogde initiatieven en draagt dit ook publiekelijk uit Daarnaast zal zij vooral een klankbord- en ambassadeursfunctie gaan vervullen om de ambities van de Alliantie te helpen realiseren Hiervoor zal zonodig onafhankelijke bestuurlijke druk georganiseerd worden De Raad van Advies biedt de Alliantie toegang tot diverse relevante netwerken en is thuis in de financieringsmogelijkheden voor de beoogde innovatieprojecshyten Verder dient de Raad van Advies zelfstandig initiatief te nemen om de activiteiten van de Alliantie ook op andere nationale of internationale agendarsquos geplaatst te krijgen De Raad van Advies zal enkele malen per jaar bijeenkomen en afstemmen met de Kerngroep
F R I E S E I C T - I N N O V A T I E A L L I A N T I E 41
Kerngroep
De Kerngroep is in een eerste fase gestart met een visieontwikkeling en heeft dit vertaald in de onderliggende Roadmap De Kerngroep dient haar visie en plannen in bij de Gedeputeerde Staten van Fryslacircn Na goedkeuring door GS heeft de Kerngroep de komende twee jaar als taak de Alliantie en in het bijzonder de projectgroepen aan te sturen en te adviseren bij de uitvoering In eerste instantie fungeert de Kerngroep vooral als werkvoorbereider Daarna ziet de Kerngroep toe op de uitvoering van afzonderlijke projecten conform de geformuleerde visie en opgestelde criteria via driemaandelijkse monitoring Begin 2010 neemt de Kerngroep per project een mid-term gono-go beslissing Zonodig worden projecten daarna bijgestuurd of zelfs stopgezet Na 2010 zullen de projecten zelfstandig verder dienen te gaan en vallen vanaf dat moment buiten de regie van de Alliantie
Projectgroepen
De Alliantie zelf krijgt vooral gestalte middels een vijftal projectgroepen (a) Draadloze Friese meren (b) Zorg (c) Sport Experience (d) Jachtbouw en (e) Kleine kernen Deze projectgroepen bestaan uit private enof publieke deelnemers afhankelijk van het project De projecten komen onder leiding van een nader te benoemen projectleider De aangestelde projectleider stemt af met een afgevaardigde van de provincie Fryslacircn en contactpersonen uit de Kerngroep zoals beschreven in deze Roadmap Op korte termijn zal er gestart worden met de verdere samenstelling van de projectgroepen conform de voorstellen in de afzonderlijk roadmaps
lsquoVerticalersquo activiteiten
Daarnaast zijn er drie lsquoverticalersquo projectactiviteiten die op alle projectgroepen van toepassing zijn namelijk onderwijsvernieuwing kennisborging en promotie en communicatie In alle vijf projectgroepen spelen deze aandachtsgebieden een belangrijke rol In het bijzonder voor het onderwijs geldt dat wij vanuit elke projectgroep spin-off effecten en digitale toepassingen verwachten die voor onderwijsdoeleinden ingezet kunnen worden Daarmee kan onderwijs een belangrijke integrale en verbindende functie vervullen tussen de projectengroepen onderling alsook een belangrijke rol spelen in de kennisborshyging Voor promotie en communicatie geldt hetzelfde De Kerngroep is in eerste instantie verantwoordelijk voor de lsquohorizontalersquo activiteiten
De Friese ICT-innovatie Alliantie kent de volgende organisatiestructuur
F R I E S E I C T - I N N O V A T I E A L L I A N T I E 42
ONDERWIJSVERNIEUWING
PROMOTIE EN
COMMUNICATIE
KENNNISBORGING
Raad van Advies Taak klankbord en ambassadeursfunctie
KerngroepTaak Advisering en aansturing Alliantie Opstellen Roadmap
toezien op uitvoering en monitoring
Friese ICT innovatie-alliantie Taak Uitvoering Roadmap in projectgroepen
Resultaat Minimaal eacuteeacuten project per projectgroep geschikt voor opschaling en zelfstandige continuering na 2 jaar
Projectgroep Draadloze meren
Projectgroep Sport Experience
Projectgroep Zorg
Projectgroep Jachtenbouw
Projectgroep Kleine kernen
Figuur 9 Organisatiestructuur van de Friese ICT-innovatie Alliantie
43F R I E S E I C T - I N N O V A T I E A L L I A N T I E
F R I E S E I C T - I N N O V A T I E A L L I A N T I E 44
7 Ter afsluiting In deze Roadmap voor ICT-innovatie in Fryslacircn heeft de Kerngroep haar visie neergelegd en haar plannen voor innovatieve pilotprojecten geformuleerd Duidelijk mag zijn dat de Alliantie een krachtige ambitie heeft die nu in concrete acties en plannen moeten worden vertaald Hiervoor is het noodzakelijk de komende maanden een plan van aanpak en een concreet en gedragen businessplan per project uit te werken In totaal kennen de beoogde projecten een financieringsbehoefte van circa twaalf miljoen euro Hiervoor zal een beroep gedaan worden op bijdragen vanuit (1) het bedrijfsleven (2) de provincie Fryslacircn en (3) overige partijen waaronder gemeenten stimulerings- en innovatiefondsen nationale overheid en Europese regelingen De Kerngroep ziet als uitgangspunt voor financiering van de projecten de volgende verdeling voor iedere twee euro aan geld van derden draagt de provincie eacuteeacuten euro bij (33) wat in de wandelgangen ook wel de Galema-norm wordt genoemd
De Kerngroep is verheugd haar visie in deze Roadmap te mogen aanbieden aan Gedeputeerde Staten van Fryslacircn en verzoekt om concrete ondersteuning voor uitvoering van de voorgenomen projecten Naast de gewenste co-financiering zoals hiervoor beschreven bestaat concreet behoefte aan financieumlle ondersteuning van de opstartfase (eerste drie tot zes maanden) Per project is circa euro 50000- euro nodig om de businesscases volledig te kunnen uitwerken en alle noodzakelijke projectvoorbereidingen te treffen (seed money) Hiervoor doen wij eveneens een beroep op Gedeputeerde Staten van Fryslacircn om de Alliantie voor de helft in deze kosten tegemoet te komen In deze voorfase is het weinig realistisch om uit het bedrijfsleven en vanuit andere instellingen volledige voorfinanciering te verwachten Wel zal in grote mate een beroep worden gedaan op zo veel mogelijk kostenloze medewerking van de stakeholders om in deze voorfase de noodzakelijke voorbereidingen te treffen
De visie van de Kerngroep heeft geresulteerd in serieuze plannen om in een multishystakeholder omgeving economie en samenleving in Fryslacircn een impuls te geven via ICT-innovatie Deze serieuze plannen waarvoor reeds veel commitment in het veld is uitgesproken vragen nu om serieuze ondersteuning De vraagstukken en behoeften van burgers en gebruikers in Fryslacircn staan daarbij centraal en ons motto luidt drsquor op en drsquor over
F R I E S E I C T - I N N O V A T I E A L L I A N T I E 45
Bijlage 1 SWOT-analyse
Sterkten Wat is de kracht van Fryslacircn
Een kenmerkende sterkte van Fryslacircn is eenvoudig te observeren Fryslacircn beschikt over veel ruimte zeker in vergelijk met de Randstad Daarbij komt dat de afstand tussen de Randstad en Fryslacircn relatief beperkt is De ruimte die Fryslacircn biedt maakt het mogelijk om er kwalitatief hoogwaardig te recreeumlren en te wonen Fryslacircn heeft veel mogelijkheden hiertoe die bovendien van hoge kwaliteit zijn Het toerisme in Fryslacircn drijft grofweg op drie pijlers watersport de rust van de Waddeneilanden en de cultuur van een aantal steden en dorpen (waaronder de ldquoElf Stedenrdquo)
In de Friese economie neemt de agrarische sector traditioneel een grote rol in Tegenwoordig is deze rol kleiner dan vroeger maar het is nog steeds een relatief omvangrijke sector Bovendien heeft de Friese landbouw de laatste decennia haar processen sterk verbeterd De productiviteit van deze sector is ndash zelfs vanuit een Nederlands perspectief - zeer hoog De sterke agrarische sector heeft mede geleid tot ontwikkeling van een florerende foodsector Het aandeel van de dienstensector ligt in Fryslacircn traditioneel onder het Nederlandse gemiddelde Hoewel dit nog steeds het geval is is deze sector vanaf circa 1995 een flinke inhaalslag aan het maken Binnen de dienstensector in Fryslacircn heeft vooral financieumlle dienstverlening een relatief groot aandeel Andere gebieden waarin Fryslacircn sterk is zijn de metaal- en elektrosector en watertechnoshylogie
Fryslacircn en de Friezen kennen een sterke identiteit Ze hebben een eigen taal volkslied en vlag en onderscheiden zich hiermee van de rest van Nederland Hierdoor bestaat er een grote sociale cohesie Dit speelt met name in de dorpen een grote rol in het dagelijkse leven
Zwakten Wat zijn de beperkingen in Fryslacircn
Fryslacircn is opgebouwd uit 417 kernen waarvan 344 kernen uit minder dan 1500 inwoners bestaan Er is dus een lage mate van verstedelijking waardoor positieve agglomeratieshyeffecten uitblijven Veel van deze kleine kernen hebben te maken met een laag en dalend voorzieningenniveau Denk hierbij aan het verdwijnen van postkantoren scholen supermarkten et cetera Dit is duidelijk de negatieve keerzijde van de ruimtelijke structuur van Fryslacircn
Fryslacircn is de provincie die voorop loopt met vergrijzing Nergens in Nederland zijn er zo weinig jongeren In combinatie met een lage arbeidsparticipatie van ouderen en vrouwen heeft dit een negatief effect op de economie Overigens neemt de arbeidsparticipatie vooral van vrouwen de laatste jaren wel sterk toe
Er zijn in Fryslacircn weinig grote industrieeumln en het MKB heeft een groot aandeel in de werkgelegenheid Dit zou een van de oorzaken kunnen zijn van de lage RampD-inspanningen in de provincie Het wordt ook als oorzaak genoemd van de lagere arbeidsproductiviteit maar het is niet duidelijk of dat geheel terecht is In de samenstelling van de werkgelegenshyheid valt op dat de quartaire sector (zorg onderwijs overheid et cetera) sterk oververtegenwoordigd is Het aandeel van bedrijven dat producten en diensten afzet buiten de provincie (stuwende bedrijvigheid) is relatief beperkt
F R I E S E I C T - I N N O V A T I E A L L I A N T I E 46
Verschillende bronnen refereren aan de lage kwaliteit van het onderwijs in Fryslacircn Hierbij speelt het ontbreken van een universiteit een rol Door de afwezigheid van een universiteit behouden Vwo-leerlingen minder binding met Fryslacircn Hoger opgeleiden trekken hierdoor weg naar omliggende regiorsquos en de stroom hoger opgeleiden naar Fryslacircn is vrij beperkt Het gevolg is een braindrain Opvallend is het lage gemiddelde niveau van de leerlingen die de basisschool verlaten Er is geen overeenstemming over de oorzaak hiervan Een ander opvallend element is de aanwezigheid van achterstandswijken in Fryslacircn Hoewel dit vaak als een probleem van grote steden wordt gezien kampen ook veel dorpen en steden in (vooral Noord-)Fryslacircn met deze problematiek
Kansen Welke mogelijkheden biedt de omgeving
In Nederland neemt het aandeel 65-plussers van de totale bevolking toe Deze bevolkingsgroep geeft meer geld uit aan recreatie en aan zorg Een deel kiest zelfs voor het verhuizen naar een prettigere omgeving en gaan hoogwaardiger wonen Fryslacircn kan profiteren van deze demografische ontwikkeling door voorzieningen te treffen voor deze groep Hierbij zou ze zich kunnen profileren als het lsquoFlorida van het Noordenrsquo Door koploper te zijn met woon-zorgconcepten kan er een nieuwe markt ontstaan Doordat leeftijdssamenstelling van de groep vakantiegangers verandert zal er ander type vraag naar voorzieningen en activiteiten ontstaan Ook hierop kan worden ingespeeld Ook zorgtoerisme kan interessante mogelijkheden bieden voor Fryslacircn
Fryslacircn zou extra middelen kunnen aantrekken door aanspraak te maken op verschillende (Europese) fondsen Doordat Fryslacircn door sommige beleidsorganen wordt gezien als een achterstandsgebied komt men in aanmerking voor specifieke fondsen Maar er zijn ook generieke (Europese) fondsen waarop aanspraak gemaakt kan worden
Waar Fryslacircn beperkt profiteert van positieve agglomeratie-effecten beginnen sommige delen van de Randstad negatieve agglomeratie-effecten te ervaren zoals hoge grondprijzen verkeerscongestie en verpaupering van wijken Indien Fryslacircn goed digitaal ontsloten is kan het voor sommige organisaties interessant zijn om naar Fryslacircn te verhuizen
Groeiende aandacht voor (duurzame) energie en watertechnologie kan voor Fryslacircn kansen bieden De ruimtelijke structuur biedt bijvoorbeeld mogelijkheden voor het opwekken van zonne-energie of biomassa Ook het (zoute en zoete) water biedt hiertoe mogelijkheden De kennis die Fryslacircn heeft op het gebied van watertechnologie kan in de toekomst misschien in een bredere markt worden toegepast
De stijgende voedselprijzen zullen voor Fryslacircn grosso modo een positief effect hebben Zowel de agro- als de foodsector die een groot gedeelte van de stuwende bedrijvigheid vertegenwoordigen kunnen hier van profiteren
Bedreigingen Hoe kan de omgeving Fryslacircn schaden
De beperkte stuwende bedrijvigheid maakt Fryslacircn afhankelijk van andere inkomstenstroshymen uit Nederland Denk hierbij aan inkomsten uit sociale verzekeringen uitkeringen maar ook inkomsten uit de zorg Verandering in nationaal beleid kunnen hierdoor grote consequenties hebben voor de Friese economie en samenleving Ook inkomsten uit de landbouwsubsidies van de EU maken Fryslacircn kwetsbaar De Europese Unie reserveert jaarlijks bijna de helft van haar begroting voor het Gemeenschappelijk Landbouwbeleid Onder andere door de toetreding van nieuwe EU lidstaten kunnen deze middelen onder druk komen te staan
F R I E S E I C T - I N N O V A T I E A L L I A N T I E 47
Een andere bedreiging is de filiaaleconomie Veel bedrijfsvestigingen vooral in de zakelijke dienstverlening zijn nevenvestigingen De hoofdkantoren zitten veelal in de Randstad Deze locaties zijn hierdoor voor een groot deel afhankelijk van beslissingen die op andere plaatsen worden genomen
De internationalisering van de economie zorgt voor extra concurrentiedruk Vooral de lageropgeleiden ervaren een steeds grotere druk uit lagelonenlanden Omdat Fryslacircn relatief weinig hoogopgeleiden kent kunnen de negatieve consequenties van globalisering groter zijn dan in andere delen van ons land
F R I E S E I C T - I N N O V A T I E A L L I A N T I E 48
Bijlage 2 Additionele kerncijfers
Onderwijs
Fryslacircn heeft geen universiteit Het aantal studenten dat in Fryslacircn woont en een mastershydiploma ontvangt is zeer laag circa 200 per jaar Wel kent Fryslacircn enkele HBO-instellingen Toch is het aantal studenten dat een bachelorgraad ontvangt relatief beperkt vergeleken met andere provincies18
Geslaagden HBO Bachelor (naar woonplaats student)
0
2000
4000
6000
8000
10000
12000
14000
2000 2001 2002 2003 2004 2005
Groningen
Friesland
Drenthe
Overijssel
Flevoland
Gelderland
Utrecht
Noord‐Holland
Zuid‐Holland
Zeeland
Noord‐Brabant
Limburg
Figuur 10 Ontwikkeling van het aantal HBO Bachelor afgestudeerden in de Nederlandse provincies
Het aantal banen in het onderwijs is in Fryslacircn relatief hoog Dit is opmerkelijk gezien het ontbreken van een universiteit19
18 CBS ndash Statline [25]
19 LISA - bewerkt door Dialogic [27]
F R I E S E I C T - I N N O V A T I E A L L I A N T I E 49
Relatief aantal banen (Onderwijs)
50
55
60
65
70
75
80
85
90
2003
2004
2005
2006
2007
Groningen
Friesland
Drenthe
Overijssel
Gelderland
Flevoland
Utrecht
Noord‐Holland
Zuid‐Holland
Zeeland
Noord‐Brabant
Limburg
Figuur 11 Ontwikkeling van het relatief aantal banen in het onderwijs in de Nederlandse provincies
Zorg
Een manier om de omvang van de zorgsector te bepalen is het aantal ziekenhuisbedden In Fryslacircn zijn er relatief weinig bedden per inwoner ten opzichte van andere provincies Gezien de hoge mate van vergrijzing is dit opmerkelijk20
Hospital beds per million inhabitants
0
100
200
300
400
500
600
700
800
1993
1994
1995
1996
1997
1998
1999
2000
2001
2002
Groningen
Friesland
Drenthe
Overijssel
Gelderland
Flevoland
Utrecht
Noord‐Holland
Zuid‐Holland
Zeeland
Noord‐Brabant
Limburg
Figuur 12 Ontwikkeling van het aantal ziekenhuisbedden in de Nederlandse provincies
Een andere indicator van de relatieve omvang van de zorgsector is het relatief aantal banen Hier valt vooral op dat zich in 2006 een flinke daling voordeed21
20 European Commission - Eurostat [26] 21 LISA - bewerkt door Dialogic [27]
F R I E S E I C T - I N N O V A T I E A L L I A N T I E 50
Relatief aantal banen (Zorg)
120
130
140
150
160
170
180
190
2003
2004
2005
2006
2007
Groningen
Friesland
Drenthe
Overijssel
Gelderland
Flevoland
Utrecht
Noord‐Holland
Zuid‐Holland
Zeeland
Noord‐Brabant
Limburg
Figuur 13 Ontwikkeling van het relatief aantal banen in de zorg in de Nederlandse provincie
F R I E S E I C T - I N N O V A T I E A L L I A N T I E 51
Figuur 14 Overzicht van de relevante ICT Projecten in Fryslacircn
F R I E S E I C T - I N N O V A T I E A L L I A N T I E
Zo
rg
Zorg
Net
Frie
slan
d (
SG
)
Car
dio
logie
net
wer
k Fr
iesl
and
(MCL
NSD
)H
uis
van
het
Hed
en (
GEEF)
Tel
econfe
renci
ng v
ia Z
NF
(SG
)
Tel
econsu
ltat
ie A
mel
and (
CI
ZTS)
Virtu
eel bez
oek
uur
(ZTS
ZSA)
Virtu
ele
Thuis
zorg
(PF
KN
TH
FL)
Pasa
na
(Nijfinst
er)
Thuis
zorg
het
Fries
e La
nd
(N
ijfinst
er)
Sm
art
Car
ing C
om
munitie
s(D
T2015
Nijfinst
er)
O
TTO
(RIF
)
Ket
enZorg
Frie
slan
d
EPD
sch
akel
punt
OZIS
(SG
)
Sm
art
Car
ing C
om
munitie
s(D
T2015)
Ske
wie
l Try
nw
alden
Van
A n
aar
B(e
ter)
pap
ierloos
(SG
)Virtu
ele
HAP
Frie
slan
d (
SG
)
Web
dokt
er (
HZL)
Leer
-Zorg
port
al (
PF
MCL
TFW
G
GZ
RF)
Zorg
Dom
ein F
ries
land
Support
Fry
slan
JGZ p
lus
ouder
port
aal (T
FW)
Zorg
Net
Frie
slan
d p
ort
al (
SG
)
Dig
itaa
l Thuis
hote
l (P
F)
Foar
Elk
oar
(VFG
CIZ
ZF
FZ
en
ZKF )
Een
duid
ig p
atieuml
ntp
ort
aal (S
G)
Toer
ism
e m
et z
org
Zorg
Innova
tie
Foru
m
N
twurk
Fries
land
On
derw
ijs
Ser
ious
gam
es f
acto
ry (
NH
L)
Kla
sseg
las
(KN
)
Wad
den
cam
pus
(KN
RFP
)
Wad
den
cam
pus
(KN
RFP
)
Vid
eoco
nfe
renci
ng B
oger
man
(SB)
Frie
slan
d L
eern
etw
erk
(NH
L)
Inte
rnet
acad
emie
(N
HL)
Ener
gie
k (K
N
RFP
)
EdyF
rysk
(PF
)
Did
icla
ss (
NH
L)
Onlin
e lo
ket
Frys
lan (
PF)
Tom
ke (
Afucirc
k en
Bib
lioth
eeks
ervi
ce F
r ysl
an)
Vee
nques
t (N
HL)
Inte
rnet
acad
emie
(N
HL)
N
twurk
Fries
land
Overh
eid
ISZF
(ISZF)
NO
FA (
NO
FA)
Kle
ine k
ern
en
IPTV
Gam
enat
ions
(PF
KN
)
Doar
psb
acircn (
SD
)
Vital
Rura
l Are
a (N
ijfinst
er
NO
FA
RFP
TH
FL
KN
)Fr
oek
sTV (
FR-I
X
IV)
Virtu
ele
loke
tten
(KN
)
NO
FA (
NO
FA)
Vital
Rura
l Are
a (N
ijfinst
er
NO
FA
RFP
TH
FL
KN
)
Kij o
p I
T s
poor
(PF)
Doar
psb
acircn (
SD
)
Onts
luitin
g d
orp
sarc
hie
ven
(SD
W)
Am
bula
nte
han
del
(KN
N
BL
D
oar
psb
an)
N
twurk
Fries
land
MK
B
To
eri
sme
Gam
efes
tiva
l ldquoG
-Am
elan
drdquo
(NH
LG
ame
Val
ley
PF
en K
N)
3D
Vis
ual
isat
ies
(NH
L G
L P
F)
Frys
lacircn G
ames
(PF
)
Sucircke
rei (P
V
AN
WB
GD
LP
P)
Frys
lacircn R
ing (
PF)
Inte
ract
ieve
hots
pots
(KN
)
Nat
uurw
ebca
m (
VVV A
mel
and)
Bre
edst
rate
n (
NO
FCO
M)
ND
IV (
Syn
tens)
NO
FCO
M (
NO
FA
MKB N
OO
RD
Eal
a Fr
ya F
rese
na
(II
I)
KN
RFP
en O
NO
F)
Fiet
sroute
pla
nner
(FB
)
E-T
sjer
ke (
PF)
Toer
istisc
he
E-b
usi
nes
s (P
F)
Mobik
om
(PF
SVD
et
c)
Toer
ism
e m
et z
org
Zorg
eloos
Frys
lacircn (
PF)
Dig
ital
e w
ater
psp
ort
pas
(PF
)
Eile
en
N
twurk
Fries
land
Bijlage 3 Overzicht relevante ICT Projecten in Fryslacircn
Gam
ing
Bre
ed
ban
d
Beeld
com
shym
un
icati
e
Kete
nd
igit
alshy
iseri
ng
Inte
rnett
oeshy
pass
ing
po
rtal
Mob
iele
to
ep
ass
ing
en
Ove
rig (
wet
ensc
hap
pel
ijke
) in
itia
tiev
en
Frie
se S
olla
rchal
lenge
Blu
e Ener
gy
(WETSU
S)
52
Literatuur [1] RUG (2003) Arbeidsproductiviteit in Fryslacircn Een analyse van het niveau en de groei van 1990-2000 Onderzoek in opdracht van Gedeputeerde Staten van de Provincie Fryslacircn en de Kamer van Koophandel Fryslacircn URSI-rapport 305
[2] van der Elst-van der Lans Michelle Piet Rijk (2006) Lokale bedrijvigheid leefbaarheid en sociale vitaliteit in het landelijk gebied van Friesland LEI Den Haag
[3] Provincie Fryslacircn (2007) Sociaal Rapport Fryslacircn 2007
[4] Valentijn Bolhuis (2005) Friese sterkten in economisch perspectief Toekomstvisie op de ruimtelijk-economische ontwikkeling van de provincie Friesland RUG
[5] CBS (2007) Inwoners Randstad verdienen het meest httpwwwcbsnlnlshyNLmenuthemasinkomen-bestedingenpublicatiesartikelenarchief20072007-2240shywmhtm
[6] Meester Wilhelm J amp Pieter H Pellenbarg (2001) Changing regional images Are regional marketing campaigns successful Paper for the 41st European Congress of the Regional Science Association Zagreb 2001
[7] CPB (2006) Reactie op Probleemanalyse Zuiderzeelijn
[8] AD (2008) Toename van zwakke scholen
[9] Verwey Jonker instituut Kinderen in Tel Databoek 2006
[10] Verwey Jonker instituut Kinderen in Tel Databoek 2008
[11] Ministerie van EZ (2007) Koers Noord op weg naar pieken Duurzame groei door omschakeling naar een kenniseconomie
[12] Stelder (2002) Regionaal Economische Verkenningen 2002 Groningen Friesland en Drenthe
[13] Stelder Broersma J van Dijk (2008) Noordelijke Arbeidsmarkt Verkenning 2008
[14] Broersma Lourens en Jouke van Dijk (2006) Het belang van de industrie in het Noorden 1950-2025 Onderzoek in opdracht van de Stichting TxU Noord-Nederland Groningen Faculteit Ruimtelijke Wetenschappen Rijksuniversiteit Groningen URSI-research report nr 316
[15] Provincie Friesland (2002) Nota sociaal-economisch beleid
[16] SCP (2006) Thuis op het platteland Den Haag
[17] EZ (2007) ICT agenda 2008-2011 De gebruiker centraal in de digitale Dienstenmaatschappij Den Haag
[18] WRR (2008) Innovatie Vernieuwd opening in viervoud Amsterdam University Press Den Haag Amsterdam
[19] Provincie Friesland (2007) Koers op Fryslacircn - Het Friese Meren Project 2e fase
[20] ECP (2008) Gaming meer dan een spelletje Den Haag
F R I E S E I C T - I N N O V A T I E A L L I A N T I E 53
[21] Provincie Friesland (2007) Fryske Fiersichten wurkprogram 2009 - 2011
[22] Provincie Friesland (2006) Fryslacircn toeristische topattractie in Nederland van de Provincie Fryslacircn
[23] Ministerie van VWS (2003) Quick Scan Kleine Kernen Den Haag
[24] Ministerie van Economische Zaken (2006) Verslag Innovation Lecture Den Haag
[25] httpstatlinecbsnl
[26] httpeceuropaeueurostat
[27] httpwwwlisanl
[28] ING (2007) Starterscampagne
[29] Vital rural area project activities annex 7
[30] Dialogic (2006) Initiatieven voor het bevorderen van eSkills van de beroepsbevolking in zes Europese landen Utrecht
[31] Rutten amp Koops (2007) Creatieve industrie en informatie- en communicatietechnologie in Noord Nederland Rapport naar aanleiding van de Noordermatch 2007
[32] Henry Chesbrough Open Innovation The new imperative for creating and Profiting from TechnologyHarvard business school Press
F R I E S E I C T - I N N O V A T I E A L L I A N T I E 54
Auteurs
drs Sven Maltha iring Reg Brennenraedts drs Hugo Gillebaard
Contact
Secretariaat Friese ICT-innovatie Alliantie pa Hooghiemstraplein 33-36 3514 AX Utrecht Tel +31 (0)30 215 05 80 Fax +31 (0)30 215 05 95 malthadialogicnl
6 Organisatie
61 Rol van de Alliantie
De Friese ICT-innovatie Alliantie heeft de rol van stimulator versneller versterker en makelaar op zich genomen om de beste krachten vanuit de maatschappij en economie in de provincie Fryslacircn te bundelen om pilotprojecten te starten en te komen tot zelfdragende innovatieprojecten die de economische en maatschappelijke ontwikkeling in Fryslacircn sterk stimuleren Naast de hiervoor genoemde rollen is de Alliantie in het algemeen - en de Kerngroep in het bijzonder - vooral een realist en vertaler van vraag naar oplossing De Alliantie werkt aan het opstarten van een zes pilotprojecten in nauwe samenwerking met andere stakeholders maar is geen eigenaar van de projecten
De Kerngroep bestaat uit zes leden die op persoonlijke titel en zonder last of ruggespraak hun visie inbrengen zich sterk maken voor het opzetten van de projecten en toezien op uitvoering daarvan De Kerngroep is vooralsnog geiumlnstalleerd tot en met 31 december 2010 De leden van de Kerngroep zijn
bull Profdrir LP Ligthart (voorzitter) TU Delft
bull R Feenstra RI MBA De Friesland Zorgverzekeraar
bull Drir PA Gielen TCNN
bull Drs FA Pronk Rabobank Heerenveen
bull Drs WR Reek MCM Gemeente Sneek
bull Drs J Wester TNO-ICT
Dialogic Next Step en in het bijzonder drs SR Maltha ir ing RMF Brennenraedts en drs H Gillebaard ondersteunen de Alliantie met de voorbereiding van bijeenkomsten verrichten onderzoek waar nodig en begeleiden de uitvoering van projecten
62 Taakstelling per onderdeel van de Alliantie
Raad van Advies
De Alliantie zal een Raad van Advies kennen die uit drie tot vier personen zal bestaan en momenteel nog te formeren is De leden zijn bestuurders van statuur die politiek zeer goed ingevoerd zijn zowel op provinciaal als landelijk niveau De Raad van Advies geeft allereerst steun aan de beoogde initiatieven en draagt dit ook publiekelijk uit Daarnaast zal zij vooral een klankbord- en ambassadeursfunctie gaan vervullen om de ambities van de Alliantie te helpen realiseren Hiervoor zal zonodig onafhankelijke bestuurlijke druk georganiseerd worden De Raad van Advies biedt de Alliantie toegang tot diverse relevante netwerken en is thuis in de financieringsmogelijkheden voor de beoogde innovatieprojecshyten Verder dient de Raad van Advies zelfstandig initiatief te nemen om de activiteiten van de Alliantie ook op andere nationale of internationale agendarsquos geplaatst te krijgen De Raad van Advies zal enkele malen per jaar bijeenkomen en afstemmen met de Kerngroep
F R I E S E I C T - I N N O V A T I E A L L I A N T I E 41
Kerngroep
De Kerngroep is in een eerste fase gestart met een visieontwikkeling en heeft dit vertaald in de onderliggende Roadmap De Kerngroep dient haar visie en plannen in bij de Gedeputeerde Staten van Fryslacircn Na goedkeuring door GS heeft de Kerngroep de komende twee jaar als taak de Alliantie en in het bijzonder de projectgroepen aan te sturen en te adviseren bij de uitvoering In eerste instantie fungeert de Kerngroep vooral als werkvoorbereider Daarna ziet de Kerngroep toe op de uitvoering van afzonderlijke projecten conform de geformuleerde visie en opgestelde criteria via driemaandelijkse monitoring Begin 2010 neemt de Kerngroep per project een mid-term gono-go beslissing Zonodig worden projecten daarna bijgestuurd of zelfs stopgezet Na 2010 zullen de projecten zelfstandig verder dienen te gaan en vallen vanaf dat moment buiten de regie van de Alliantie
Projectgroepen
De Alliantie zelf krijgt vooral gestalte middels een vijftal projectgroepen (a) Draadloze Friese meren (b) Zorg (c) Sport Experience (d) Jachtbouw en (e) Kleine kernen Deze projectgroepen bestaan uit private enof publieke deelnemers afhankelijk van het project De projecten komen onder leiding van een nader te benoemen projectleider De aangestelde projectleider stemt af met een afgevaardigde van de provincie Fryslacircn en contactpersonen uit de Kerngroep zoals beschreven in deze Roadmap Op korte termijn zal er gestart worden met de verdere samenstelling van de projectgroepen conform de voorstellen in de afzonderlijk roadmaps
lsquoVerticalersquo activiteiten
Daarnaast zijn er drie lsquoverticalersquo projectactiviteiten die op alle projectgroepen van toepassing zijn namelijk onderwijsvernieuwing kennisborging en promotie en communicatie In alle vijf projectgroepen spelen deze aandachtsgebieden een belangrijke rol In het bijzonder voor het onderwijs geldt dat wij vanuit elke projectgroep spin-off effecten en digitale toepassingen verwachten die voor onderwijsdoeleinden ingezet kunnen worden Daarmee kan onderwijs een belangrijke integrale en verbindende functie vervullen tussen de projectengroepen onderling alsook een belangrijke rol spelen in de kennisborshyging Voor promotie en communicatie geldt hetzelfde De Kerngroep is in eerste instantie verantwoordelijk voor de lsquohorizontalersquo activiteiten
De Friese ICT-innovatie Alliantie kent de volgende organisatiestructuur
F R I E S E I C T - I N N O V A T I E A L L I A N T I E 42
ONDERWIJSVERNIEUWING
PROMOTIE EN
COMMUNICATIE
KENNNISBORGING
Raad van Advies Taak klankbord en ambassadeursfunctie
KerngroepTaak Advisering en aansturing Alliantie Opstellen Roadmap
toezien op uitvoering en monitoring
Friese ICT innovatie-alliantie Taak Uitvoering Roadmap in projectgroepen
Resultaat Minimaal eacuteeacuten project per projectgroep geschikt voor opschaling en zelfstandige continuering na 2 jaar
Projectgroep Draadloze meren
Projectgroep Sport Experience
Projectgroep Zorg
Projectgroep Jachtenbouw
Projectgroep Kleine kernen
Figuur 9 Organisatiestructuur van de Friese ICT-innovatie Alliantie
43F R I E S E I C T - I N N O V A T I E A L L I A N T I E
F R I E S E I C T - I N N O V A T I E A L L I A N T I E 44
7 Ter afsluiting In deze Roadmap voor ICT-innovatie in Fryslacircn heeft de Kerngroep haar visie neergelegd en haar plannen voor innovatieve pilotprojecten geformuleerd Duidelijk mag zijn dat de Alliantie een krachtige ambitie heeft die nu in concrete acties en plannen moeten worden vertaald Hiervoor is het noodzakelijk de komende maanden een plan van aanpak en een concreet en gedragen businessplan per project uit te werken In totaal kennen de beoogde projecten een financieringsbehoefte van circa twaalf miljoen euro Hiervoor zal een beroep gedaan worden op bijdragen vanuit (1) het bedrijfsleven (2) de provincie Fryslacircn en (3) overige partijen waaronder gemeenten stimulerings- en innovatiefondsen nationale overheid en Europese regelingen De Kerngroep ziet als uitgangspunt voor financiering van de projecten de volgende verdeling voor iedere twee euro aan geld van derden draagt de provincie eacuteeacuten euro bij (33) wat in de wandelgangen ook wel de Galema-norm wordt genoemd
De Kerngroep is verheugd haar visie in deze Roadmap te mogen aanbieden aan Gedeputeerde Staten van Fryslacircn en verzoekt om concrete ondersteuning voor uitvoering van de voorgenomen projecten Naast de gewenste co-financiering zoals hiervoor beschreven bestaat concreet behoefte aan financieumlle ondersteuning van de opstartfase (eerste drie tot zes maanden) Per project is circa euro 50000- euro nodig om de businesscases volledig te kunnen uitwerken en alle noodzakelijke projectvoorbereidingen te treffen (seed money) Hiervoor doen wij eveneens een beroep op Gedeputeerde Staten van Fryslacircn om de Alliantie voor de helft in deze kosten tegemoet te komen In deze voorfase is het weinig realistisch om uit het bedrijfsleven en vanuit andere instellingen volledige voorfinanciering te verwachten Wel zal in grote mate een beroep worden gedaan op zo veel mogelijk kostenloze medewerking van de stakeholders om in deze voorfase de noodzakelijke voorbereidingen te treffen
De visie van de Kerngroep heeft geresulteerd in serieuze plannen om in een multishystakeholder omgeving economie en samenleving in Fryslacircn een impuls te geven via ICT-innovatie Deze serieuze plannen waarvoor reeds veel commitment in het veld is uitgesproken vragen nu om serieuze ondersteuning De vraagstukken en behoeften van burgers en gebruikers in Fryslacircn staan daarbij centraal en ons motto luidt drsquor op en drsquor over
F R I E S E I C T - I N N O V A T I E A L L I A N T I E 45
Bijlage 1 SWOT-analyse
Sterkten Wat is de kracht van Fryslacircn
Een kenmerkende sterkte van Fryslacircn is eenvoudig te observeren Fryslacircn beschikt over veel ruimte zeker in vergelijk met de Randstad Daarbij komt dat de afstand tussen de Randstad en Fryslacircn relatief beperkt is De ruimte die Fryslacircn biedt maakt het mogelijk om er kwalitatief hoogwaardig te recreeumlren en te wonen Fryslacircn heeft veel mogelijkheden hiertoe die bovendien van hoge kwaliteit zijn Het toerisme in Fryslacircn drijft grofweg op drie pijlers watersport de rust van de Waddeneilanden en de cultuur van een aantal steden en dorpen (waaronder de ldquoElf Stedenrdquo)
In de Friese economie neemt de agrarische sector traditioneel een grote rol in Tegenwoordig is deze rol kleiner dan vroeger maar het is nog steeds een relatief omvangrijke sector Bovendien heeft de Friese landbouw de laatste decennia haar processen sterk verbeterd De productiviteit van deze sector is ndash zelfs vanuit een Nederlands perspectief - zeer hoog De sterke agrarische sector heeft mede geleid tot ontwikkeling van een florerende foodsector Het aandeel van de dienstensector ligt in Fryslacircn traditioneel onder het Nederlandse gemiddelde Hoewel dit nog steeds het geval is is deze sector vanaf circa 1995 een flinke inhaalslag aan het maken Binnen de dienstensector in Fryslacircn heeft vooral financieumlle dienstverlening een relatief groot aandeel Andere gebieden waarin Fryslacircn sterk is zijn de metaal- en elektrosector en watertechnoshylogie
Fryslacircn en de Friezen kennen een sterke identiteit Ze hebben een eigen taal volkslied en vlag en onderscheiden zich hiermee van de rest van Nederland Hierdoor bestaat er een grote sociale cohesie Dit speelt met name in de dorpen een grote rol in het dagelijkse leven
Zwakten Wat zijn de beperkingen in Fryslacircn
Fryslacircn is opgebouwd uit 417 kernen waarvan 344 kernen uit minder dan 1500 inwoners bestaan Er is dus een lage mate van verstedelijking waardoor positieve agglomeratieshyeffecten uitblijven Veel van deze kleine kernen hebben te maken met een laag en dalend voorzieningenniveau Denk hierbij aan het verdwijnen van postkantoren scholen supermarkten et cetera Dit is duidelijk de negatieve keerzijde van de ruimtelijke structuur van Fryslacircn
Fryslacircn is de provincie die voorop loopt met vergrijzing Nergens in Nederland zijn er zo weinig jongeren In combinatie met een lage arbeidsparticipatie van ouderen en vrouwen heeft dit een negatief effect op de economie Overigens neemt de arbeidsparticipatie vooral van vrouwen de laatste jaren wel sterk toe
Er zijn in Fryslacircn weinig grote industrieeumln en het MKB heeft een groot aandeel in de werkgelegenheid Dit zou een van de oorzaken kunnen zijn van de lage RampD-inspanningen in de provincie Het wordt ook als oorzaak genoemd van de lagere arbeidsproductiviteit maar het is niet duidelijk of dat geheel terecht is In de samenstelling van de werkgelegenshyheid valt op dat de quartaire sector (zorg onderwijs overheid et cetera) sterk oververtegenwoordigd is Het aandeel van bedrijven dat producten en diensten afzet buiten de provincie (stuwende bedrijvigheid) is relatief beperkt
F R I E S E I C T - I N N O V A T I E A L L I A N T I E 46
Verschillende bronnen refereren aan de lage kwaliteit van het onderwijs in Fryslacircn Hierbij speelt het ontbreken van een universiteit een rol Door de afwezigheid van een universiteit behouden Vwo-leerlingen minder binding met Fryslacircn Hoger opgeleiden trekken hierdoor weg naar omliggende regiorsquos en de stroom hoger opgeleiden naar Fryslacircn is vrij beperkt Het gevolg is een braindrain Opvallend is het lage gemiddelde niveau van de leerlingen die de basisschool verlaten Er is geen overeenstemming over de oorzaak hiervan Een ander opvallend element is de aanwezigheid van achterstandswijken in Fryslacircn Hoewel dit vaak als een probleem van grote steden wordt gezien kampen ook veel dorpen en steden in (vooral Noord-)Fryslacircn met deze problematiek
Kansen Welke mogelijkheden biedt de omgeving
In Nederland neemt het aandeel 65-plussers van de totale bevolking toe Deze bevolkingsgroep geeft meer geld uit aan recreatie en aan zorg Een deel kiest zelfs voor het verhuizen naar een prettigere omgeving en gaan hoogwaardiger wonen Fryslacircn kan profiteren van deze demografische ontwikkeling door voorzieningen te treffen voor deze groep Hierbij zou ze zich kunnen profileren als het lsquoFlorida van het Noordenrsquo Door koploper te zijn met woon-zorgconcepten kan er een nieuwe markt ontstaan Doordat leeftijdssamenstelling van de groep vakantiegangers verandert zal er ander type vraag naar voorzieningen en activiteiten ontstaan Ook hierop kan worden ingespeeld Ook zorgtoerisme kan interessante mogelijkheden bieden voor Fryslacircn
Fryslacircn zou extra middelen kunnen aantrekken door aanspraak te maken op verschillende (Europese) fondsen Doordat Fryslacircn door sommige beleidsorganen wordt gezien als een achterstandsgebied komt men in aanmerking voor specifieke fondsen Maar er zijn ook generieke (Europese) fondsen waarop aanspraak gemaakt kan worden
Waar Fryslacircn beperkt profiteert van positieve agglomeratie-effecten beginnen sommige delen van de Randstad negatieve agglomeratie-effecten te ervaren zoals hoge grondprijzen verkeerscongestie en verpaupering van wijken Indien Fryslacircn goed digitaal ontsloten is kan het voor sommige organisaties interessant zijn om naar Fryslacircn te verhuizen
Groeiende aandacht voor (duurzame) energie en watertechnologie kan voor Fryslacircn kansen bieden De ruimtelijke structuur biedt bijvoorbeeld mogelijkheden voor het opwekken van zonne-energie of biomassa Ook het (zoute en zoete) water biedt hiertoe mogelijkheden De kennis die Fryslacircn heeft op het gebied van watertechnologie kan in de toekomst misschien in een bredere markt worden toegepast
De stijgende voedselprijzen zullen voor Fryslacircn grosso modo een positief effect hebben Zowel de agro- als de foodsector die een groot gedeelte van de stuwende bedrijvigheid vertegenwoordigen kunnen hier van profiteren
Bedreigingen Hoe kan de omgeving Fryslacircn schaden
De beperkte stuwende bedrijvigheid maakt Fryslacircn afhankelijk van andere inkomstenstroshymen uit Nederland Denk hierbij aan inkomsten uit sociale verzekeringen uitkeringen maar ook inkomsten uit de zorg Verandering in nationaal beleid kunnen hierdoor grote consequenties hebben voor de Friese economie en samenleving Ook inkomsten uit de landbouwsubsidies van de EU maken Fryslacircn kwetsbaar De Europese Unie reserveert jaarlijks bijna de helft van haar begroting voor het Gemeenschappelijk Landbouwbeleid Onder andere door de toetreding van nieuwe EU lidstaten kunnen deze middelen onder druk komen te staan
F R I E S E I C T - I N N O V A T I E A L L I A N T I E 47
Een andere bedreiging is de filiaaleconomie Veel bedrijfsvestigingen vooral in de zakelijke dienstverlening zijn nevenvestigingen De hoofdkantoren zitten veelal in de Randstad Deze locaties zijn hierdoor voor een groot deel afhankelijk van beslissingen die op andere plaatsen worden genomen
De internationalisering van de economie zorgt voor extra concurrentiedruk Vooral de lageropgeleiden ervaren een steeds grotere druk uit lagelonenlanden Omdat Fryslacircn relatief weinig hoogopgeleiden kent kunnen de negatieve consequenties van globalisering groter zijn dan in andere delen van ons land
F R I E S E I C T - I N N O V A T I E A L L I A N T I E 48
Bijlage 2 Additionele kerncijfers
Onderwijs
Fryslacircn heeft geen universiteit Het aantal studenten dat in Fryslacircn woont en een mastershydiploma ontvangt is zeer laag circa 200 per jaar Wel kent Fryslacircn enkele HBO-instellingen Toch is het aantal studenten dat een bachelorgraad ontvangt relatief beperkt vergeleken met andere provincies18
Geslaagden HBO Bachelor (naar woonplaats student)
0
2000
4000
6000
8000
10000
12000
14000
2000 2001 2002 2003 2004 2005
Groningen
Friesland
Drenthe
Overijssel
Flevoland
Gelderland
Utrecht
Noord‐Holland
Zuid‐Holland
Zeeland
Noord‐Brabant
Limburg
Figuur 10 Ontwikkeling van het aantal HBO Bachelor afgestudeerden in de Nederlandse provincies
Het aantal banen in het onderwijs is in Fryslacircn relatief hoog Dit is opmerkelijk gezien het ontbreken van een universiteit19
18 CBS ndash Statline [25]
19 LISA - bewerkt door Dialogic [27]
F R I E S E I C T - I N N O V A T I E A L L I A N T I E 49
Relatief aantal banen (Onderwijs)
50
55
60
65
70
75
80
85
90
2003
2004
2005
2006
2007
Groningen
Friesland
Drenthe
Overijssel
Gelderland
Flevoland
Utrecht
Noord‐Holland
Zuid‐Holland
Zeeland
Noord‐Brabant
Limburg
Figuur 11 Ontwikkeling van het relatief aantal banen in het onderwijs in de Nederlandse provincies
Zorg
Een manier om de omvang van de zorgsector te bepalen is het aantal ziekenhuisbedden In Fryslacircn zijn er relatief weinig bedden per inwoner ten opzichte van andere provincies Gezien de hoge mate van vergrijzing is dit opmerkelijk20
Hospital beds per million inhabitants
0
100
200
300
400
500
600
700
800
1993
1994
1995
1996
1997
1998
1999
2000
2001
2002
Groningen
Friesland
Drenthe
Overijssel
Gelderland
Flevoland
Utrecht
Noord‐Holland
Zuid‐Holland
Zeeland
Noord‐Brabant
Limburg
Figuur 12 Ontwikkeling van het aantal ziekenhuisbedden in de Nederlandse provincies
Een andere indicator van de relatieve omvang van de zorgsector is het relatief aantal banen Hier valt vooral op dat zich in 2006 een flinke daling voordeed21
20 European Commission - Eurostat [26] 21 LISA - bewerkt door Dialogic [27]
F R I E S E I C T - I N N O V A T I E A L L I A N T I E 50
Relatief aantal banen (Zorg)
120
130
140
150
160
170
180
190
2003
2004
2005
2006
2007
Groningen
Friesland
Drenthe
Overijssel
Gelderland
Flevoland
Utrecht
Noord‐Holland
Zuid‐Holland
Zeeland
Noord‐Brabant
Limburg
Figuur 13 Ontwikkeling van het relatief aantal banen in de zorg in de Nederlandse provincie
F R I E S E I C T - I N N O V A T I E A L L I A N T I E 51
Figuur 14 Overzicht van de relevante ICT Projecten in Fryslacircn
F R I E S E I C T - I N N O V A T I E A L L I A N T I E
Zo
rg
Zorg
Net
Frie
slan
d (
SG
)
Car
dio
logie
net
wer
k Fr
iesl
and
(MCL
NSD
)H
uis
van
het
Hed
en (
GEEF)
Tel
econfe
renci
ng v
ia Z
NF
(SG
)
Tel
econsu
ltat
ie A
mel
and (
CI
ZTS)
Virtu
eel bez
oek
uur
(ZTS
ZSA)
Virtu
ele
Thuis
zorg
(PF
KN
TH
FL)
Pasa
na
(Nijfinst
er)
Thuis
zorg
het
Fries
e La
nd
(N
ijfinst
er)
Sm
art
Car
ing C
om
munitie
s(D
T2015
Nijfinst
er)
O
TTO
(RIF
)
Ket
enZorg
Frie
slan
d
EPD
sch
akel
punt
OZIS
(SG
)
Sm
art
Car
ing C
om
munitie
s(D
T2015)
Ske
wie
l Try
nw
alden
Van
A n
aar
B(e
ter)
pap
ierloos
(SG
)Virtu
ele
HAP
Frie
slan
d (
SG
)
Web
dokt
er (
HZL)
Leer
-Zorg
port
al (
PF
MCL
TFW
G
GZ
RF)
Zorg
Dom
ein F
ries
land
Support
Fry
slan
JGZ p
lus
ouder
port
aal (T
FW)
Zorg
Net
Frie
slan
d p
ort
al (
SG
)
Dig
itaa
l Thuis
hote
l (P
F)
Foar
Elk
oar
(VFG
CIZ
ZF
FZ
en
ZKF )
Een
duid
ig p
atieuml
ntp
ort
aal (S
G)
Toer
ism
e m
et z
org
Zorg
Innova
tie
Foru
m
N
twurk
Fries
land
On
derw
ijs
Ser
ious
gam
es f
acto
ry (
NH
L)
Kla
sseg
las
(KN
)
Wad
den
cam
pus
(KN
RFP
)
Wad
den
cam
pus
(KN
RFP
)
Vid
eoco
nfe
renci
ng B
oger
man
(SB)
Frie
slan
d L
eern
etw
erk
(NH
L)
Inte
rnet
acad
emie
(N
HL)
Ener
gie
k (K
N
RFP
)
EdyF
rysk
(PF
)
Did
icla
ss (
NH
L)
Onlin
e lo
ket
Frys
lan (
PF)
Tom
ke (
Afucirc
k en
Bib
lioth
eeks
ervi
ce F
r ysl
an)
Vee
nques
t (N
HL)
Inte
rnet
acad
emie
(N
HL)
N
twurk
Fries
land
Overh
eid
ISZF
(ISZF)
NO
FA (
NO
FA)
Kle
ine k
ern
en
IPTV
Gam
enat
ions
(PF
KN
)
Doar
psb
acircn (
SD
)
Vital
Rura
l Are
a (N
ijfinst
er
NO
FA
RFP
TH
FL
KN
)Fr
oek
sTV (
FR-I
X
IV)
Virtu
ele
loke
tten
(KN
)
NO
FA (
NO
FA)
Vital
Rura
l Are
a (N
ijfinst
er
NO
FA
RFP
TH
FL
KN
)
Kij o
p I
T s
poor
(PF)
Doar
psb
acircn (
SD
)
Onts
luitin
g d
orp
sarc
hie
ven
(SD
W)
Am
bula
nte
han
del
(KN
N
BL
D
oar
psb
an)
N
twurk
Fries
land
MK
B
To
eri
sme
Gam
efes
tiva
l ldquoG
-Am
elan
drdquo
(NH
LG
ame
Val
ley
PF
en K
N)
3D
Vis
ual
isat
ies
(NH
L G
L P
F)
Frys
lacircn G
ames
(PF
)
Sucircke
rei (P
V
AN
WB
GD
LP
P)
Frys
lacircn R
ing (
PF)
Inte
ract
ieve
hots
pots
(KN
)
Nat
uurw
ebca
m (
VVV A
mel
and)
Bre
edst
rate
n (
NO
FCO
M)
ND
IV (
Syn
tens)
NO
FCO
M (
NO
FA
MKB N
OO
RD
Eal
a Fr
ya F
rese
na
(II
I)
KN
RFP
en O
NO
F)
Fiet
sroute
pla
nner
(FB
)
E-T
sjer
ke (
PF)
Toer
istisc
he
E-b
usi
nes
s (P
F)
Mobik
om
(PF
SVD
et
c)
Toer
ism
e m
et z
org
Zorg
eloos
Frys
lacircn (
PF)
Dig
ital
e w
ater
psp
ort
pas
(PF
)
Eile
en
N
twurk
Fries
land
Bijlage 3 Overzicht relevante ICT Projecten in Fryslacircn
Gam
ing
Bre
ed
ban
d
Beeld
com
shym
un
icati
e
Kete
nd
igit
alshy
iseri
ng
Inte
rnett
oeshy
pass
ing
po
rtal
Mob
iele
to
ep
ass
ing
en
Ove
rig (
wet
ensc
hap
pel
ijke
) in
itia
tiev
en
Frie
se S
olla
rchal
lenge
Blu
e Ener
gy
(WETSU
S)
52
Literatuur [1] RUG (2003) Arbeidsproductiviteit in Fryslacircn Een analyse van het niveau en de groei van 1990-2000 Onderzoek in opdracht van Gedeputeerde Staten van de Provincie Fryslacircn en de Kamer van Koophandel Fryslacircn URSI-rapport 305
[2] van der Elst-van der Lans Michelle Piet Rijk (2006) Lokale bedrijvigheid leefbaarheid en sociale vitaliteit in het landelijk gebied van Friesland LEI Den Haag
[3] Provincie Fryslacircn (2007) Sociaal Rapport Fryslacircn 2007
[4] Valentijn Bolhuis (2005) Friese sterkten in economisch perspectief Toekomstvisie op de ruimtelijk-economische ontwikkeling van de provincie Friesland RUG
[5] CBS (2007) Inwoners Randstad verdienen het meest httpwwwcbsnlnlshyNLmenuthemasinkomen-bestedingenpublicatiesartikelenarchief20072007-2240shywmhtm
[6] Meester Wilhelm J amp Pieter H Pellenbarg (2001) Changing regional images Are regional marketing campaigns successful Paper for the 41st European Congress of the Regional Science Association Zagreb 2001
[7] CPB (2006) Reactie op Probleemanalyse Zuiderzeelijn
[8] AD (2008) Toename van zwakke scholen
[9] Verwey Jonker instituut Kinderen in Tel Databoek 2006
[10] Verwey Jonker instituut Kinderen in Tel Databoek 2008
[11] Ministerie van EZ (2007) Koers Noord op weg naar pieken Duurzame groei door omschakeling naar een kenniseconomie
[12] Stelder (2002) Regionaal Economische Verkenningen 2002 Groningen Friesland en Drenthe
[13] Stelder Broersma J van Dijk (2008) Noordelijke Arbeidsmarkt Verkenning 2008
[14] Broersma Lourens en Jouke van Dijk (2006) Het belang van de industrie in het Noorden 1950-2025 Onderzoek in opdracht van de Stichting TxU Noord-Nederland Groningen Faculteit Ruimtelijke Wetenschappen Rijksuniversiteit Groningen URSI-research report nr 316
[15] Provincie Friesland (2002) Nota sociaal-economisch beleid
[16] SCP (2006) Thuis op het platteland Den Haag
[17] EZ (2007) ICT agenda 2008-2011 De gebruiker centraal in de digitale Dienstenmaatschappij Den Haag
[18] WRR (2008) Innovatie Vernieuwd opening in viervoud Amsterdam University Press Den Haag Amsterdam
[19] Provincie Friesland (2007) Koers op Fryslacircn - Het Friese Meren Project 2e fase
[20] ECP (2008) Gaming meer dan een spelletje Den Haag
F R I E S E I C T - I N N O V A T I E A L L I A N T I E 53
[21] Provincie Friesland (2007) Fryske Fiersichten wurkprogram 2009 - 2011
[22] Provincie Friesland (2006) Fryslacircn toeristische topattractie in Nederland van de Provincie Fryslacircn
[23] Ministerie van VWS (2003) Quick Scan Kleine Kernen Den Haag
[24] Ministerie van Economische Zaken (2006) Verslag Innovation Lecture Den Haag
[25] httpstatlinecbsnl
[26] httpeceuropaeueurostat
[27] httpwwwlisanl
[28] ING (2007) Starterscampagne
[29] Vital rural area project activities annex 7
[30] Dialogic (2006) Initiatieven voor het bevorderen van eSkills van de beroepsbevolking in zes Europese landen Utrecht
[31] Rutten amp Koops (2007) Creatieve industrie en informatie- en communicatietechnologie in Noord Nederland Rapport naar aanleiding van de Noordermatch 2007
[32] Henry Chesbrough Open Innovation The new imperative for creating and Profiting from TechnologyHarvard business school Press
F R I E S E I C T - I N N O V A T I E A L L I A N T I E 54
Auteurs
drs Sven Maltha iring Reg Brennenraedts drs Hugo Gillebaard
Contact
Secretariaat Friese ICT-innovatie Alliantie pa Hooghiemstraplein 33-36 3514 AX Utrecht Tel +31 (0)30 215 05 80 Fax +31 (0)30 215 05 95 malthadialogicnl
Kerngroep
De Kerngroep is in een eerste fase gestart met een visieontwikkeling en heeft dit vertaald in de onderliggende Roadmap De Kerngroep dient haar visie en plannen in bij de Gedeputeerde Staten van Fryslacircn Na goedkeuring door GS heeft de Kerngroep de komende twee jaar als taak de Alliantie en in het bijzonder de projectgroepen aan te sturen en te adviseren bij de uitvoering In eerste instantie fungeert de Kerngroep vooral als werkvoorbereider Daarna ziet de Kerngroep toe op de uitvoering van afzonderlijke projecten conform de geformuleerde visie en opgestelde criteria via driemaandelijkse monitoring Begin 2010 neemt de Kerngroep per project een mid-term gono-go beslissing Zonodig worden projecten daarna bijgestuurd of zelfs stopgezet Na 2010 zullen de projecten zelfstandig verder dienen te gaan en vallen vanaf dat moment buiten de regie van de Alliantie
Projectgroepen
De Alliantie zelf krijgt vooral gestalte middels een vijftal projectgroepen (a) Draadloze Friese meren (b) Zorg (c) Sport Experience (d) Jachtbouw en (e) Kleine kernen Deze projectgroepen bestaan uit private enof publieke deelnemers afhankelijk van het project De projecten komen onder leiding van een nader te benoemen projectleider De aangestelde projectleider stemt af met een afgevaardigde van de provincie Fryslacircn en contactpersonen uit de Kerngroep zoals beschreven in deze Roadmap Op korte termijn zal er gestart worden met de verdere samenstelling van de projectgroepen conform de voorstellen in de afzonderlijk roadmaps
lsquoVerticalersquo activiteiten
Daarnaast zijn er drie lsquoverticalersquo projectactiviteiten die op alle projectgroepen van toepassing zijn namelijk onderwijsvernieuwing kennisborging en promotie en communicatie In alle vijf projectgroepen spelen deze aandachtsgebieden een belangrijke rol In het bijzonder voor het onderwijs geldt dat wij vanuit elke projectgroep spin-off effecten en digitale toepassingen verwachten die voor onderwijsdoeleinden ingezet kunnen worden Daarmee kan onderwijs een belangrijke integrale en verbindende functie vervullen tussen de projectengroepen onderling alsook een belangrijke rol spelen in de kennisborshyging Voor promotie en communicatie geldt hetzelfde De Kerngroep is in eerste instantie verantwoordelijk voor de lsquohorizontalersquo activiteiten
De Friese ICT-innovatie Alliantie kent de volgende organisatiestructuur
F R I E S E I C T - I N N O V A T I E A L L I A N T I E 42
ONDERWIJSVERNIEUWING
PROMOTIE EN
COMMUNICATIE
KENNNISBORGING
Raad van Advies Taak klankbord en ambassadeursfunctie
KerngroepTaak Advisering en aansturing Alliantie Opstellen Roadmap
toezien op uitvoering en monitoring
Friese ICT innovatie-alliantie Taak Uitvoering Roadmap in projectgroepen
Resultaat Minimaal eacuteeacuten project per projectgroep geschikt voor opschaling en zelfstandige continuering na 2 jaar
Projectgroep Draadloze meren
Projectgroep Sport Experience
Projectgroep Zorg
Projectgroep Jachtenbouw
Projectgroep Kleine kernen
Figuur 9 Organisatiestructuur van de Friese ICT-innovatie Alliantie
43F R I E S E I C T - I N N O V A T I E A L L I A N T I E
F R I E S E I C T - I N N O V A T I E A L L I A N T I E 44
7 Ter afsluiting In deze Roadmap voor ICT-innovatie in Fryslacircn heeft de Kerngroep haar visie neergelegd en haar plannen voor innovatieve pilotprojecten geformuleerd Duidelijk mag zijn dat de Alliantie een krachtige ambitie heeft die nu in concrete acties en plannen moeten worden vertaald Hiervoor is het noodzakelijk de komende maanden een plan van aanpak en een concreet en gedragen businessplan per project uit te werken In totaal kennen de beoogde projecten een financieringsbehoefte van circa twaalf miljoen euro Hiervoor zal een beroep gedaan worden op bijdragen vanuit (1) het bedrijfsleven (2) de provincie Fryslacircn en (3) overige partijen waaronder gemeenten stimulerings- en innovatiefondsen nationale overheid en Europese regelingen De Kerngroep ziet als uitgangspunt voor financiering van de projecten de volgende verdeling voor iedere twee euro aan geld van derden draagt de provincie eacuteeacuten euro bij (33) wat in de wandelgangen ook wel de Galema-norm wordt genoemd
De Kerngroep is verheugd haar visie in deze Roadmap te mogen aanbieden aan Gedeputeerde Staten van Fryslacircn en verzoekt om concrete ondersteuning voor uitvoering van de voorgenomen projecten Naast de gewenste co-financiering zoals hiervoor beschreven bestaat concreet behoefte aan financieumlle ondersteuning van de opstartfase (eerste drie tot zes maanden) Per project is circa euro 50000- euro nodig om de businesscases volledig te kunnen uitwerken en alle noodzakelijke projectvoorbereidingen te treffen (seed money) Hiervoor doen wij eveneens een beroep op Gedeputeerde Staten van Fryslacircn om de Alliantie voor de helft in deze kosten tegemoet te komen In deze voorfase is het weinig realistisch om uit het bedrijfsleven en vanuit andere instellingen volledige voorfinanciering te verwachten Wel zal in grote mate een beroep worden gedaan op zo veel mogelijk kostenloze medewerking van de stakeholders om in deze voorfase de noodzakelijke voorbereidingen te treffen
De visie van de Kerngroep heeft geresulteerd in serieuze plannen om in een multishystakeholder omgeving economie en samenleving in Fryslacircn een impuls te geven via ICT-innovatie Deze serieuze plannen waarvoor reeds veel commitment in het veld is uitgesproken vragen nu om serieuze ondersteuning De vraagstukken en behoeften van burgers en gebruikers in Fryslacircn staan daarbij centraal en ons motto luidt drsquor op en drsquor over
F R I E S E I C T - I N N O V A T I E A L L I A N T I E 45
Bijlage 1 SWOT-analyse
Sterkten Wat is de kracht van Fryslacircn
Een kenmerkende sterkte van Fryslacircn is eenvoudig te observeren Fryslacircn beschikt over veel ruimte zeker in vergelijk met de Randstad Daarbij komt dat de afstand tussen de Randstad en Fryslacircn relatief beperkt is De ruimte die Fryslacircn biedt maakt het mogelijk om er kwalitatief hoogwaardig te recreeumlren en te wonen Fryslacircn heeft veel mogelijkheden hiertoe die bovendien van hoge kwaliteit zijn Het toerisme in Fryslacircn drijft grofweg op drie pijlers watersport de rust van de Waddeneilanden en de cultuur van een aantal steden en dorpen (waaronder de ldquoElf Stedenrdquo)
In de Friese economie neemt de agrarische sector traditioneel een grote rol in Tegenwoordig is deze rol kleiner dan vroeger maar het is nog steeds een relatief omvangrijke sector Bovendien heeft de Friese landbouw de laatste decennia haar processen sterk verbeterd De productiviteit van deze sector is ndash zelfs vanuit een Nederlands perspectief - zeer hoog De sterke agrarische sector heeft mede geleid tot ontwikkeling van een florerende foodsector Het aandeel van de dienstensector ligt in Fryslacircn traditioneel onder het Nederlandse gemiddelde Hoewel dit nog steeds het geval is is deze sector vanaf circa 1995 een flinke inhaalslag aan het maken Binnen de dienstensector in Fryslacircn heeft vooral financieumlle dienstverlening een relatief groot aandeel Andere gebieden waarin Fryslacircn sterk is zijn de metaal- en elektrosector en watertechnoshylogie
Fryslacircn en de Friezen kennen een sterke identiteit Ze hebben een eigen taal volkslied en vlag en onderscheiden zich hiermee van de rest van Nederland Hierdoor bestaat er een grote sociale cohesie Dit speelt met name in de dorpen een grote rol in het dagelijkse leven
Zwakten Wat zijn de beperkingen in Fryslacircn
Fryslacircn is opgebouwd uit 417 kernen waarvan 344 kernen uit minder dan 1500 inwoners bestaan Er is dus een lage mate van verstedelijking waardoor positieve agglomeratieshyeffecten uitblijven Veel van deze kleine kernen hebben te maken met een laag en dalend voorzieningenniveau Denk hierbij aan het verdwijnen van postkantoren scholen supermarkten et cetera Dit is duidelijk de negatieve keerzijde van de ruimtelijke structuur van Fryslacircn
Fryslacircn is de provincie die voorop loopt met vergrijzing Nergens in Nederland zijn er zo weinig jongeren In combinatie met een lage arbeidsparticipatie van ouderen en vrouwen heeft dit een negatief effect op de economie Overigens neemt de arbeidsparticipatie vooral van vrouwen de laatste jaren wel sterk toe
Er zijn in Fryslacircn weinig grote industrieeumln en het MKB heeft een groot aandeel in de werkgelegenheid Dit zou een van de oorzaken kunnen zijn van de lage RampD-inspanningen in de provincie Het wordt ook als oorzaak genoemd van de lagere arbeidsproductiviteit maar het is niet duidelijk of dat geheel terecht is In de samenstelling van de werkgelegenshyheid valt op dat de quartaire sector (zorg onderwijs overheid et cetera) sterk oververtegenwoordigd is Het aandeel van bedrijven dat producten en diensten afzet buiten de provincie (stuwende bedrijvigheid) is relatief beperkt
F R I E S E I C T - I N N O V A T I E A L L I A N T I E 46
Verschillende bronnen refereren aan de lage kwaliteit van het onderwijs in Fryslacircn Hierbij speelt het ontbreken van een universiteit een rol Door de afwezigheid van een universiteit behouden Vwo-leerlingen minder binding met Fryslacircn Hoger opgeleiden trekken hierdoor weg naar omliggende regiorsquos en de stroom hoger opgeleiden naar Fryslacircn is vrij beperkt Het gevolg is een braindrain Opvallend is het lage gemiddelde niveau van de leerlingen die de basisschool verlaten Er is geen overeenstemming over de oorzaak hiervan Een ander opvallend element is de aanwezigheid van achterstandswijken in Fryslacircn Hoewel dit vaak als een probleem van grote steden wordt gezien kampen ook veel dorpen en steden in (vooral Noord-)Fryslacircn met deze problematiek
Kansen Welke mogelijkheden biedt de omgeving
In Nederland neemt het aandeel 65-plussers van de totale bevolking toe Deze bevolkingsgroep geeft meer geld uit aan recreatie en aan zorg Een deel kiest zelfs voor het verhuizen naar een prettigere omgeving en gaan hoogwaardiger wonen Fryslacircn kan profiteren van deze demografische ontwikkeling door voorzieningen te treffen voor deze groep Hierbij zou ze zich kunnen profileren als het lsquoFlorida van het Noordenrsquo Door koploper te zijn met woon-zorgconcepten kan er een nieuwe markt ontstaan Doordat leeftijdssamenstelling van de groep vakantiegangers verandert zal er ander type vraag naar voorzieningen en activiteiten ontstaan Ook hierop kan worden ingespeeld Ook zorgtoerisme kan interessante mogelijkheden bieden voor Fryslacircn
Fryslacircn zou extra middelen kunnen aantrekken door aanspraak te maken op verschillende (Europese) fondsen Doordat Fryslacircn door sommige beleidsorganen wordt gezien als een achterstandsgebied komt men in aanmerking voor specifieke fondsen Maar er zijn ook generieke (Europese) fondsen waarop aanspraak gemaakt kan worden
Waar Fryslacircn beperkt profiteert van positieve agglomeratie-effecten beginnen sommige delen van de Randstad negatieve agglomeratie-effecten te ervaren zoals hoge grondprijzen verkeerscongestie en verpaupering van wijken Indien Fryslacircn goed digitaal ontsloten is kan het voor sommige organisaties interessant zijn om naar Fryslacircn te verhuizen
Groeiende aandacht voor (duurzame) energie en watertechnologie kan voor Fryslacircn kansen bieden De ruimtelijke structuur biedt bijvoorbeeld mogelijkheden voor het opwekken van zonne-energie of biomassa Ook het (zoute en zoete) water biedt hiertoe mogelijkheden De kennis die Fryslacircn heeft op het gebied van watertechnologie kan in de toekomst misschien in een bredere markt worden toegepast
De stijgende voedselprijzen zullen voor Fryslacircn grosso modo een positief effect hebben Zowel de agro- als de foodsector die een groot gedeelte van de stuwende bedrijvigheid vertegenwoordigen kunnen hier van profiteren
Bedreigingen Hoe kan de omgeving Fryslacircn schaden
De beperkte stuwende bedrijvigheid maakt Fryslacircn afhankelijk van andere inkomstenstroshymen uit Nederland Denk hierbij aan inkomsten uit sociale verzekeringen uitkeringen maar ook inkomsten uit de zorg Verandering in nationaal beleid kunnen hierdoor grote consequenties hebben voor de Friese economie en samenleving Ook inkomsten uit de landbouwsubsidies van de EU maken Fryslacircn kwetsbaar De Europese Unie reserveert jaarlijks bijna de helft van haar begroting voor het Gemeenschappelijk Landbouwbeleid Onder andere door de toetreding van nieuwe EU lidstaten kunnen deze middelen onder druk komen te staan
F R I E S E I C T - I N N O V A T I E A L L I A N T I E 47
Een andere bedreiging is de filiaaleconomie Veel bedrijfsvestigingen vooral in de zakelijke dienstverlening zijn nevenvestigingen De hoofdkantoren zitten veelal in de Randstad Deze locaties zijn hierdoor voor een groot deel afhankelijk van beslissingen die op andere plaatsen worden genomen
De internationalisering van de economie zorgt voor extra concurrentiedruk Vooral de lageropgeleiden ervaren een steeds grotere druk uit lagelonenlanden Omdat Fryslacircn relatief weinig hoogopgeleiden kent kunnen de negatieve consequenties van globalisering groter zijn dan in andere delen van ons land
F R I E S E I C T - I N N O V A T I E A L L I A N T I E 48
Bijlage 2 Additionele kerncijfers
Onderwijs
Fryslacircn heeft geen universiteit Het aantal studenten dat in Fryslacircn woont en een mastershydiploma ontvangt is zeer laag circa 200 per jaar Wel kent Fryslacircn enkele HBO-instellingen Toch is het aantal studenten dat een bachelorgraad ontvangt relatief beperkt vergeleken met andere provincies18
Geslaagden HBO Bachelor (naar woonplaats student)
0
2000
4000
6000
8000
10000
12000
14000
2000 2001 2002 2003 2004 2005
Groningen
Friesland
Drenthe
Overijssel
Flevoland
Gelderland
Utrecht
Noord‐Holland
Zuid‐Holland
Zeeland
Noord‐Brabant
Limburg
Figuur 10 Ontwikkeling van het aantal HBO Bachelor afgestudeerden in de Nederlandse provincies
Het aantal banen in het onderwijs is in Fryslacircn relatief hoog Dit is opmerkelijk gezien het ontbreken van een universiteit19
18 CBS ndash Statline [25]
19 LISA - bewerkt door Dialogic [27]
F R I E S E I C T - I N N O V A T I E A L L I A N T I E 49
Relatief aantal banen (Onderwijs)
50
55
60
65
70
75
80
85
90
2003
2004
2005
2006
2007
Groningen
Friesland
Drenthe
Overijssel
Gelderland
Flevoland
Utrecht
Noord‐Holland
Zuid‐Holland
Zeeland
Noord‐Brabant
Limburg
Figuur 11 Ontwikkeling van het relatief aantal banen in het onderwijs in de Nederlandse provincies
Zorg
Een manier om de omvang van de zorgsector te bepalen is het aantal ziekenhuisbedden In Fryslacircn zijn er relatief weinig bedden per inwoner ten opzichte van andere provincies Gezien de hoge mate van vergrijzing is dit opmerkelijk20
Hospital beds per million inhabitants
0
100
200
300
400
500
600
700
800
1993
1994
1995
1996
1997
1998
1999
2000
2001
2002
Groningen
Friesland
Drenthe
Overijssel
Gelderland
Flevoland
Utrecht
Noord‐Holland
Zuid‐Holland
Zeeland
Noord‐Brabant
Limburg
Figuur 12 Ontwikkeling van het aantal ziekenhuisbedden in de Nederlandse provincies
Een andere indicator van de relatieve omvang van de zorgsector is het relatief aantal banen Hier valt vooral op dat zich in 2006 een flinke daling voordeed21
20 European Commission - Eurostat [26] 21 LISA - bewerkt door Dialogic [27]
F R I E S E I C T - I N N O V A T I E A L L I A N T I E 50
Relatief aantal banen (Zorg)
120
130
140
150
160
170
180
190
2003
2004
2005
2006
2007
Groningen
Friesland
Drenthe
Overijssel
Gelderland
Flevoland
Utrecht
Noord‐Holland
Zuid‐Holland
Zeeland
Noord‐Brabant
Limburg
Figuur 13 Ontwikkeling van het relatief aantal banen in de zorg in de Nederlandse provincie
F R I E S E I C T - I N N O V A T I E A L L I A N T I E 51
Figuur 14 Overzicht van de relevante ICT Projecten in Fryslacircn
F R I E S E I C T - I N N O V A T I E A L L I A N T I E
Zo
rg
Zorg
Net
Frie
slan
d (
SG
)
Car
dio
logie
net
wer
k Fr
iesl
and
(MCL
NSD
)H
uis
van
het
Hed
en (
GEEF)
Tel
econfe
renci
ng v
ia Z
NF
(SG
)
Tel
econsu
ltat
ie A
mel
and (
CI
ZTS)
Virtu
eel bez
oek
uur
(ZTS
ZSA)
Virtu
ele
Thuis
zorg
(PF
KN
TH
FL)
Pasa
na
(Nijfinst
er)
Thuis
zorg
het
Fries
e La
nd
(N
ijfinst
er)
Sm
art
Car
ing C
om
munitie
s(D
T2015
Nijfinst
er)
O
TTO
(RIF
)
Ket
enZorg
Frie
slan
d
EPD
sch
akel
punt
OZIS
(SG
)
Sm
art
Car
ing C
om
munitie
s(D
T2015)
Ske
wie
l Try
nw
alden
Van
A n
aar
B(e
ter)
pap
ierloos
(SG
)Virtu
ele
HAP
Frie
slan
d (
SG
)
Web
dokt
er (
HZL)
Leer
-Zorg
port
al (
PF
MCL
TFW
G
GZ
RF)
Zorg
Dom
ein F
ries
land
Support
Fry
slan
JGZ p
lus
ouder
port
aal (T
FW)
Zorg
Net
Frie
slan
d p
ort
al (
SG
)
Dig
itaa
l Thuis
hote
l (P
F)
Foar
Elk
oar
(VFG
CIZ
ZF
FZ
en
ZKF )
Een
duid
ig p
atieuml
ntp
ort
aal (S
G)
Toer
ism
e m
et z
org
Zorg
Innova
tie
Foru
m
N
twurk
Fries
land
On
derw
ijs
Ser
ious
gam
es f
acto
ry (
NH
L)
Kla
sseg
las
(KN
)
Wad
den
cam
pus
(KN
RFP
)
Wad
den
cam
pus
(KN
RFP
)
Vid
eoco
nfe
renci
ng B
oger
man
(SB)
Frie
slan
d L
eern
etw
erk
(NH
L)
Inte
rnet
acad
emie
(N
HL)
Ener
gie
k (K
N
RFP
)
EdyF
rysk
(PF
)
Did
icla
ss (
NH
L)
Onlin
e lo
ket
Frys
lan (
PF)
Tom
ke (
Afucirc
k en
Bib
lioth
eeks
ervi
ce F
r ysl
an)
Vee
nques
t (N
HL)
Inte
rnet
acad
emie
(N
HL)
N
twurk
Fries
land
Overh
eid
ISZF
(ISZF)
NO
FA (
NO
FA)
Kle
ine k
ern
en
IPTV
Gam
enat
ions
(PF
KN
)
Doar
psb
acircn (
SD
)
Vital
Rura
l Are
a (N
ijfinst
er
NO
FA
RFP
TH
FL
KN
)Fr
oek
sTV (
FR-I
X
IV)
Virtu
ele
loke
tten
(KN
)
NO
FA (
NO
FA)
Vital
Rura
l Are
a (N
ijfinst
er
NO
FA
RFP
TH
FL
KN
)
Kij o
p I
T s
poor
(PF)
Doar
psb
acircn (
SD
)
Onts
luitin
g d
orp
sarc
hie
ven
(SD
W)
Am
bula
nte
han
del
(KN
N
BL
D
oar
psb
an)
N
twurk
Fries
land
MK
B
To
eri
sme
Gam
efes
tiva
l ldquoG
-Am
elan
drdquo
(NH
LG
ame
Val
ley
PF
en K
N)
3D
Vis
ual
isat
ies
(NH
L G
L P
F)
Frys
lacircn G
ames
(PF
)
Sucircke
rei (P
V
AN
WB
GD
LP
P)
Frys
lacircn R
ing (
PF)
Inte
ract
ieve
hots
pots
(KN
)
Nat
uurw
ebca
m (
VVV A
mel
and)
Bre
edst
rate
n (
NO
FCO
M)
ND
IV (
Syn
tens)
NO
FCO
M (
NO
FA
MKB N
OO
RD
Eal
a Fr
ya F
rese
na
(II
I)
KN
RFP
en O
NO
F)
Fiet
sroute
pla
nner
(FB
)
E-T
sjer
ke (
PF)
Toer
istisc
he
E-b
usi
nes
s (P
F)
Mobik
om
(PF
SVD
et
c)
Toer
ism
e m
et z
org
Zorg
eloos
Frys
lacircn (
PF)
Dig
ital
e w
ater
psp
ort
pas
(PF
)
Eile
en
N
twurk
Fries
land
Bijlage 3 Overzicht relevante ICT Projecten in Fryslacircn
Gam
ing
Bre
ed
ban
d
Beeld
com
shym
un
icati
e
Kete
nd
igit
alshy
iseri
ng
Inte
rnett
oeshy
pass
ing
po
rtal
Mob
iele
to
ep
ass
ing
en
Ove
rig (
wet
ensc
hap
pel
ijke
) in
itia
tiev
en
Frie
se S
olla
rchal
lenge
Blu
e Ener
gy
(WETSU
S)
52
Literatuur [1] RUG (2003) Arbeidsproductiviteit in Fryslacircn Een analyse van het niveau en de groei van 1990-2000 Onderzoek in opdracht van Gedeputeerde Staten van de Provincie Fryslacircn en de Kamer van Koophandel Fryslacircn URSI-rapport 305
[2] van der Elst-van der Lans Michelle Piet Rijk (2006) Lokale bedrijvigheid leefbaarheid en sociale vitaliteit in het landelijk gebied van Friesland LEI Den Haag
[3] Provincie Fryslacircn (2007) Sociaal Rapport Fryslacircn 2007
[4] Valentijn Bolhuis (2005) Friese sterkten in economisch perspectief Toekomstvisie op de ruimtelijk-economische ontwikkeling van de provincie Friesland RUG
[5] CBS (2007) Inwoners Randstad verdienen het meest httpwwwcbsnlnlshyNLmenuthemasinkomen-bestedingenpublicatiesartikelenarchief20072007-2240shywmhtm
[6] Meester Wilhelm J amp Pieter H Pellenbarg (2001) Changing regional images Are regional marketing campaigns successful Paper for the 41st European Congress of the Regional Science Association Zagreb 2001
[7] CPB (2006) Reactie op Probleemanalyse Zuiderzeelijn
[8] AD (2008) Toename van zwakke scholen
[9] Verwey Jonker instituut Kinderen in Tel Databoek 2006
[10] Verwey Jonker instituut Kinderen in Tel Databoek 2008
[11] Ministerie van EZ (2007) Koers Noord op weg naar pieken Duurzame groei door omschakeling naar een kenniseconomie
[12] Stelder (2002) Regionaal Economische Verkenningen 2002 Groningen Friesland en Drenthe
[13] Stelder Broersma J van Dijk (2008) Noordelijke Arbeidsmarkt Verkenning 2008
[14] Broersma Lourens en Jouke van Dijk (2006) Het belang van de industrie in het Noorden 1950-2025 Onderzoek in opdracht van de Stichting TxU Noord-Nederland Groningen Faculteit Ruimtelijke Wetenschappen Rijksuniversiteit Groningen URSI-research report nr 316
[15] Provincie Friesland (2002) Nota sociaal-economisch beleid
[16] SCP (2006) Thuis op het platteland Den Haag
[17] EZ (2007) ICT agenda 2008-2011 De gebruiker centraal in de digitale Dienstenmaatschappij Den Haag
[18] WRR (2008) Innovatie Vernieuwd opening in viervoud Amsterdam University Press Den Haag Amsterdam
[19] Provincie Friesland (2007) Koers op Fryslacircn - Het Friese Meren Project 2e fase
[20] ECP (2008) Gaming meer dan een spelletje Den Haag
F R I E S E I C T - I N N O V A T I E A L L I A N T I E 53
[21] Provincie Friesland (2007) Fryske Fiersichten wurkprogram 2009 - 2011
[22] Provincie Friesland (2006) Fryslacircn toeristische topattractie in Nederland van de Provincie Fryslacircn
[23] Ministerie van VWS (2003) Quick Scan Kleine Kernen Den Haag
[24] Ministerie van Economische Zaken (2006) Verslag Innovation Lecture Den Haag
[25] httpstatlinecbsnl
[26] httpeceuropaeueurostat
[27] httpwwwlisanl
[28] ING (2007) Starterscampagne
[29] Vital rural area project activities annex 7
[30] Dialogic (2006) Initiatieven voor het bevorderen van eSkills van de beroepsbevolking in zes Europese landen Utrecht
[31] Rutten amp Koops (2007) Creatieve industrie en informatie- en communicatietechnologie in Noord Nederland Rapport naar aanleiding van de Noordermatch 2007
[32] Henry Chesbrough Open Innovation The new imperative for creating and Profiting from TechnologyHarvard business school Press
F R I E S E I C T - I N N O V A T I E A L L I A N T I E 54
Auteurs
drs Sven Maltha iring Reg Brennenraedts drs Hugo Gillebaard
Contact
Secretariaat Friese ICT-innovatie Alliantie pa Hooghiemstraplein 33-36 3514 AX Utrecht Tel +31 (0)30 215 05 80 Fax +31 (0)30 215 05 95 malthadialogicnl
ONDERWIJSVERNIEUWING
PROMOTIE EN
COMMUNICATIE
KENNNISBORGING
Raad van Advies Taak klankbord en ambassadeursfunctie
KerngroepTaak Advisering en aansturing Alliantie Opstellen Roadmap
toezien op uitvoering en monitoring
Friese ICT innovatie-alliantie Taak Uitvoering Roadmap in projectgroepen
Resultaat Minimaal eacuteeacuten project per projectgroep geschikt voor opschaling en zelfstandige continuering na 2 jaar
Projectgroep Draadloze meren
Projectgroep Sport Experience
Projectgroep Zorg
Projectgroep Jachtenbouw
Projectgroep Kleine kernen
Figuur 9 Organisatiestructuur van de Friese ICT-innovatie Alliantie
43F R I E S E I C T - I N N O V A T I E A L L I A N T I E
F R I E S E I C T - I N N O V A T I E A L L I A N T I E 44
7 Ter afsluiting In deze Roadmap voor ICT-innovatie in Fryslacircn heeft de Kerngroep haar visie neergelegd en haar plannen voor innovatieve pilotprojecten geformuleerd Duidelijk mag zijn dat de Alliantie een krachtige ambitie heeft die nu in concrete acties en plannen moeten worden vertaald Hiervoor is het noodzakelijk de komende maanden een plan van aanpak en een concreet en gedragen businessplan per project uit te werken In totaal kennen de beoogde projecten een financieringsbehoefte van circa twaalf miljoen euro Hiervoor zal een beroep gedaan worden op bijdragen vanuit (1) het bedrijfsleven (2) de provincie Fryslacircn en (3) overige partijen waaronder gemeenten stimulerings- en innovatiefondsen nationale overheid en Europese regelingen De Kerngroep ziet als uitgangspunt voor financiering van de projecten de volgende verdeling voor iedere twee euro aan geld van derden draagt de provincie eacuteeacuten euro bij (33) wat in de wandelgangen ook wel de Galema-norm wordt genoemd
De Kerngroep is verheugd haar visie in deze Roadmap te mogen aanbieden aan Gedeputeerde Staten van Fryslacircn en verzoekt om concrete ondersteuning voor uitvoering van de voorgenomen projecten Naast de gewenste co-financiering zoals hiervoor beschreven bestaat concreet behoefte aan financieumlle ondersteuning van de opstartfase (eerste drie tot zes maanden) Per project is circa euro 50000- euro nodig om de businesscases volledig te kunnen uitwerken en alle noodzakelijke projectvoorbereidingen te treffen (seed money) Hiervoor doen wij eveneens een beroep op Gedeputeerde Staten van Fryslacircn om de Alliantie voor de helft in deze kosten tegemoet te komen In deze voorfase is het weinig realistisch om uit het bedrijfsleven en vanuit andere instellingen volledige voorfinanciering te verwachten Wel zal in grote mate een beroep worden gedaan op zo veel mogelijk kostenloze medewerking van de stakeholders om in deze voorfase de noodzakelijke voorbereidingen te treffen
De visie van de Kerngroep heeft geresulteerd in serieuze plannen om in een multishystakeholder omgeving economie en samenleving in Fryslacircn een impuls te geven via ICT-innovatie Deze serieuze plannen waarvoor reeds veel commitment in het veld is uitgesproken vragen nu om serieuze ondersteuning De vraagstukken en behoeften van burgers en gebruikers in Fryslacircn staan daarbij centraal en ons motto luidt drsquor op en drsquor over
F R I E S E I C T - I N N O V A T I E A L L I A N T I E 45
Bijlage 1 SWOT-analyse
Sterkten Wat is de kracht van Fryslacircn
Een kenmerkende sterkte van Fryslacircn is eenvoudig te observeren Fryslacircn beschikt over veel ruimte zeker in vergelijk met de Randstad Daarbij komt dat de afstand tussen de Randstad en Fryslacircn relatief beperkt is De ruimte die Fryslacircn biedt maakt het mogelijk om er kwalitatief hoogwaardig te recreeumlren en te wonen Fryslacircn heeft veel mogelijkheden hiertoe die bovendien van hoge kwaliteit zijn Het toerisme in Fryslacircn drijft grofweg op drie pijlers watersport de rust van de Waddeneilanden en de cultuur van een aantal steden en dorpen (waaronder de ldquoElf Stedenrdquo)
In de Friese economie neemt de agrarische sector traditioneel een grote rol in Tegenwoordig is deze rol kleiner dan vroeger maar het is nog steeds een relatief omvangrijke sector Bovendien heeft de Friese landbouw de laatste decennia haar processen sterk verbeterd De productiviteit van deze sector is ndash zelfs vanuit een Nederlands perspectief - zeer hoog De sterke agrarische sector heeft mede geleid tot ontwikkeling van een florerende foodsector Het aandeel van de dienstensector ligt in Fryslacircn traditioneel onder het Nederlandse gemiddelde Hoewel dit nog steeds het geval is is deze sector vanaf circa 1995 een flinke inhaalslag aan het maken Binnen de dienstensector in Fryslacircn heeft vooral financieumlle dienstverlening een relatief groot aandeel Andere gebieden waarin Fryslacircn sterk is zijn de metaal- en elektrosector en watertechnoshylogie
Fryslacircn en de Friezen kennen een sterke identiteit Ze hebben een eigen taal volkslied en vlag en onderscheiden zich hiermee van de rest van Nederland Hierdoor bestaat er een grote sociale cohesie Dit speelt met name in de dorpen een grote rol in het dagelijkse leven
Zwakten Wat zijn de beperkingen in Fryslacircn
Fryslacircn is opgebouwd uit 417 kernen waarvan 344 kernen uit minder dan 1500 inwoners bestaan Er is dus een lage mate van verstedelijking waardoor positieve agglomeratieshyeffecten uitblijven Veel van deze kleine kernen hebben te maken met een laag en dalend voorzieningenniveau Denk hierbij aan het verdwijnen van postkantoren scholen supermarkten et cetera Dit is duidelijk de negatieve keerzijde van de ruimtelijke structuur van Fryslacircn
Fryslacircn is de provincie die voorop loopt met vergrijzing Nergens in Nederland zijn er zo weinig jongeren In combinatie met een lage arbeidsparticipatie van ouderen en vrouwen heeft dit een negatief effect op de economie Overigens neemt de arbeidsparticipatie vooral van vrouwen de laatste jaren wel sterk toe
Er zijn in Fryslacircn weinig grote industrieeumln en het MKB heeft een groot aandeel in de werkgelegenheid Dit zou een van de oorzaken kunnen zijn van de lage RampD-inspanningen in de provincie Het wordt ook als oorzaak genoemd van de lagere arbeidsproductiviteit maar het is niet duidelijk of dat geheel terecht is In de samenstelling van de werkgelegenshyheid valt op dat de quartaire sector (zorg onderwijs overheid et cetera) sterk oververtegenwoordigd is Het aandeel van bedrijven dat producten en diensten afzet buiten de provincie (stuwende bedrijvigheid) is relatief beperkt
F R I E S E I C T - I N N O V A T I E A L L I A N T I E 46
Verschillende bronnen refereren aan de lage kwaliteit van het onderwijs in Fryslacircn Hierbij speelt het ontbreken van een universiteit een rol Door de afwezigheid van een universiteit behouden Vwo-leerlingen minder binding met Fryslacircn Hoger opgeleiden trekken hierdoor weg naar omliggende regiorsquos en de stroom hoger opgeleiden naar Fryslacircn is vrij beperkt Het gevolg is een braindrain Opvallend is het lage gemiddelde niveau van de leerlingen die de basisschool verlaten Er is geen overeenstemming over de oorzaak hiervan Een ander opvallend element is de aanwezigheid van achterstandswijken in Fryslacircn Hoewel dit vaak als een probleem van grote steden wordt gezien kampen ook veel dorpen en steden in (vooral Noord-)Fryslacircn met deze problematiek
Kansen Welke mogelijkheden biedt de omgeving
In Nederland neemt het aandeel 65-plussers van de totale bevolking toe Deze bevolkingsgroep geeft meer geld uit aan recreatie en aan zorg Een deel kiest zelfs voor het verhuizen naar een prettigere omgeving en gaan hoogwaardiger wonen Fryslacircn kan profiteren van deze demografische ontwikkeling door voorzieningen te treffen voor deze groep Hierbij zou ze zich kunnen profileren als het lsquoFlorida van het Noordenrsquo Door koploper te zijn met woon-zorgconcepten kan er een nieuwe markt ontstaan Doordat leeftijdssamenstelling van de groep vakantiegangers verandert zal er ander type vraag naar voorzieningen en activiteiten ontstaan Ook hierop kan worden ingespeeld Ook zorgtoerisme kan interessante mogelijkheden bieden voor Fryslacircn
Fryslacircn zou extra middelen kunnen aantrekken door aanspraak te maken op verschillende (Europese) fondsen Doordat Fryslacircn door sommige beleidsorganen wordt gezien als een achterstandsgebied komt men in aanmerking voor specifieke fondsen Maar er zijn ook generieke (Europese) fondsen waarop aanspraak gemaakt kan worden
Waar Fryslacircn beperkt profiteert van positieve agglomeratie-effecten beginnen sommige delen van de Randstad negatieve agglomeratie-effecten te ervaren zoals hoge grondprijzen verkeerscongestie en verpaupering van wijken Indien Fryslacircn goed digitaal ontsloten is kan het voor sommige organisaties interessant zijn om naar Fryslacircn te verhuizen
Groeiende aandacht voor (duurzame) energie en watertechnologie kan voor Fryslacircn kansen bieden De ruimtelijke structuur biedt bijvoorbeeld mogelijkheden voor het opwekken van zonne-energie of biomassa Ook het (zoute en zoete) water biedt hiertoe mogelijkheden De kennis die Fryslacircn heeft op het gebied van watertechnologie kan in de toekomst misschien in een bredere markt worden toegepast
De stijgende voedselprijzen zullen voor Fryslacircn grosso modo een positief effect hebben Zowel de agro- als de foodsector die een groot gedeelte van de stuwende bedrijvigheid vertegenwoordigen kunnen hier van profiteren
Bedreigingen Hoe kan de omgeving Fryslacircn schaden
De beperkte stuwende bedrijvigheid maakt Fryslacircn afhankelijk van andere inkomstenstroshymen uit Nederland Denk hierbij aan inkomsten uit sociale verzekeringen uitkeringen maar ook inkomsten uit de zorg Verandering in nationaal beleid kunnen hierdoor grote consequenties hebben voor de Friese economie en samenleving Ook inkomsten uit de landbouwsubsidies van de EU maken Fryslacircn kwetsbaar De Europese Unie reserveert jaarlijks bijna de helft van haar begroting voor het Gemeenschappelijk Landbouwbeleid Onder andere door de toetreding van nieuwe EU lidstaten kunnen deze middelen onder druk komen te staan
F R I E S E I C T - I N N O V A T I E A L L I A N T I E 47
Een andere bedreiging is de filiaaleconomie Veel bedrijfsvestigingen vooral in de zakelijke dienstverlening zijn nevenvestigingen De hoofdkantoren zitten veelal in de Randstad Deze locaties zijn hierdoor voor een groot deel afhankelijk van beslissingen die op andere plaatsen worden genomen
De internationalisering van de economie zorgt voor extra concurrentiedruk Vooral de lageropgeleiden ervaren een steeds grotere druk uit lagelonenlanden Omdat Fryslacircn relatief weinig hoogopgeleiden kent kunnen de negatieve consequenties van globalisering groter zijn dan in andere delen van ons land
F R I E S E I C T - I N N O V A T I E A L L I A N T I E 48
Bijlage 2 Additionele kerncijfers
Onderwijs
Fryslacircn heeft geen universiteit Het aantal studenten dat in Fryslacircn woont en een mastershydiploma ontvangt is zeer laag circa 200 per jaar Wel kent Fryslacircn enkele HBO-instellingen Toch is het aantal studenten dat een bachelorgraad ontvangt relatief beperkt vergeleken met andere provincies18
Geslaagden HBO Bachelor (naar woonplaats student)
0
2000
4000
6000
8000
10000
12000
14000
2000 2001 2002 2003 2004 2005
Groningen
Friesland
Drenthe
Overijssel
Flevoland
Gelderland
Utrecht
Noord‐Holland
Zuid‐Holland
Zeeland
Noord‐Brabant
Limburg
Figuur 10 Ontwikkeling van het aantal HBO Bachelor afgestudeerden in de Nederlandse provincies
Het aantal banen in het onderwijs is in Fryslacircn relatief hoog Dit is opmerkelijk gezien het ontbreken van een universiteit19
18 CBS ndash Statline [25]
19 LISA - bewerkt door Dialogic [27]
F R I E S E I C T - I N N O V A T I E A L L I A N T I E 49
Relatief aantal banen (Onderwijs)
50
55
60
65
70
75
80
85
90
2003
2004
2005
2006
2007
Groningen
Friesland
Drenthe
Overijssel
Gelderland
Flevoland
Utrecht
Noord‐Holland
Zuid‐Holland
Zeeland
Noord‐Brabant
Limburg
Figuur 11 Ontwikkeling van het relatief aantal banen in het onderwijs in de Nederlandse provincies
Zorg
Een manier om de omvang van de zorgsector te bepalen is het aantal ziekenhuisbedden In Fryslacircn zijn er relatief weinig bedden per inwoner ten opzichte van andere provincies Gezien de hoge mate van vergrijzing is dit opmerkelijk20
Hospital beds per million inhabitants
0
100
200
300
400
500
600
700
800
1993
1994
1995
1996
1997
1998
1999
2000
2001
2002
Groningen
Friesland
Drenthe
Overijssel
Gelderland
Flevoland
Utrecht
Noord‐Holland
Zuid‐Holland
Zeeland
Noord‐Brabant
Limburg
Figuur 12 Ontwikkeling van het aantal ziekenhuisbedden in de Nederlandse provincies
Een andere indicator van de relatieve omvang van de zorgsector is het relatief aantal banen Hier valt vooral op dat zich in 2006 een flinke daling voordeed21
20 European Commission - Eurostat [26] 21 LISA - bewerkt door Dialogic [27]
F R I E S E I C T - I N N O V A T I E A L L I A N T I E 50
Relatief aantal banen (Zorg)
120
130
140
150
160
170
180
190
2003
2004
2005
2006
2007
Groningen
Friesland
Drenthe
Overijssel
Gelderland
Flevoland
Utrecht
Noord‐Holland
Zuid‐Holland
Zeeland
Noord‐Brabant
Limburg
Figuur 13 Ontwikkeling van het relatief aantal banen in de zorg in de Nederlandse provincie
F R I E S E I C T - I N N O V A T I E A L L I A N T I E 51
Figuur 14 Overzicht van de relevante ICT Projecten in Fryslacircn
F R I E S E I C T - I N N O V A T I E A L L I A N T I E
Zo
rg
Zorg
Net
Frie
slan
d (
SG
)
Car
dio
logie
net
wer
k Fr
iesl
and
(MCL
NSD
)H
uis
van
het
Hed
en (
GEEF)
Tel
econfe
renci
ng v
ia Z
NF
(SG
)
Tel
econsu
ltat
ie A
mel
and (
CI
ZTS)
Virtu
eel bez
oek
uur
(ZTS
ZSA)
Virtu
ele
Thuis
zorg
(PF
KN
TH
FL)
Pasa
na
(Nijfinst
er)
Thuis
zorg
het
Fries
e La
nd
(N
ijfinst
er)
Sm
art
Car
ing C
om
munitie
s(D
T2015
Nijfinst
er)
O
TTO
(RIF
)
Ket
enZorg
Frie
slan
d
EPD
sch
akel
punt
OZIS
(SG
)
Sm
art
Car
ing C
om
munitie
s(D
T2015)
Ske
wie
l Try
nw
alden
Van
A n
aar
B(e
ter)
pap
ierloos
(SG
)Virtu
ele
HAP
Frie
slan
d (
SG
)
Web
dokt
er (
HZL)
Leer
-Zorg
port
al (
PF
MCL
TFW
G
GZ
RF)
Zorg
Dom
ein F
ries
land
Support
Fry
slan
JGZ p
lus
ouder
port
aal (T
FW)
Zorg
Net
Frie
slan
d p
ort
al (
SG
)
Dig
itaa
l Thuis
hote
l (P
F)
Foar
Elk
oar
(VFG
CIZ
ZF
FZ
en
ZKF )
Een
duid
ig p
atieuml
ntp
ort
aal (S
G)
Toer
ism
e m
et z
org
Zorg
Innova
tie
Foru
m
N
twurk
Fries
land
On
derw
ijs
Ser
ious
gam
es f
acto
ry (
NH
L)
Kla
sseg
las
(KN
)
Wad
den
cam
pus
(KN
RFP
)
Wad
den
cam
pus
(KN
RFP
)
Vid
eoco
nfe
renci
ng B
oger
man
(SB)
Frie
slan
d L
eern
etw
erk
(NH
L)
Inte
rnet
acad
emie
(N
HL)
Ener
gie
k (K
N
RFP
)
EdyF
rysk
(PF
)
Did
icla
ss (
NH
L)
Onlin
e lo
ket
Frys
lan (
PF)
Tom
ke (
Afucirc
k en
Bib
lioth
eeks
ervi
ce F
r ysl
an)
Vee
nques
t (N
HL)
Inte
rnet
acad
emie
(N
HL)
N
twurk
Fries
land
Overh
eid
ISZF
(ISZF)
NO
FA (
NO
FA)
Kle
ine k
ern
en
IPTV
Gam
enat
ions
(PF
KN
)
Doar
psb
acircn (
SD
)
Vital
Rura
l Are
a (N
ijfinst
er
NO
FA
RFP
TH
FL
KN
)Fr
oek
sTV (
FR-I
X
IV)
Virtu
ele
loke
tten
(KN
)
NO
FA (
NO
FA)
Vital
Rura
l Are
a (N
ijfinst
er
NO
FA
RFP
TH
FL
KN
)
Kij o
p I
T s
poor
(PF)
Doar
psb
acircn (
SD
)
Onts
luitin
g d
orp
sarc
hie
ven
(SD
W)
Am
bula
nte
han
del
(KN
N
BL
D
oar
psb
an)
N
twurk
Fries
land
MK
B
To
eri
sme
Gam
efes
tiva
l ldquoG
-Am
elan
drdquo
(NH
LG
ame
Val
ley
PF
en K
N)
3D
Vis
ual
isat
ies
(NH
L G
L P
F)
Frys
lacircn G
ames
(PF
)
Sucircke
rei (P
V
AN
WB
GD
LP
P)
Frys
lacircn R
ing (
PF)
Inte
ract
ieve
hots
pots
(KN
)
Nat
uurw
ebca
m (
VVV A
mel
and)
Bre
edst
rate
n (
NO
FCO
M)
ND
IV (
Syn
tens)
NO
FCO
M (
NO
FA
MKB N
OO
RD
Eal
a Fr
ya F
rese
na
(II
I)
KN
RFP
en O
NO
F)
Fiet
sroute
pla
nner
(FB
)
E-T
sjer
ke (
PF)
Toer
istisc
he
E-b
usi
nes
s (P
F)
Mobik
om
(PF
SVD
et
c)
Toer
ism
e m
et z
org
Zorg
eloos
Frys
lacircn (
PF)
Dig
ital
e w
ater
psp
ort
pas
(PF
)
Eile
en
N
twurk
Fries
land
Bijlage 3 Overzicht relevante ICT Projecten in Fryslacircn
Gam
ing
Bre
ed
ban
d
Beeld
com
shym
un
icati
e
Kete
nd
igit
alshy
iseri
ng
Inte
rnett
oeshy
pass
ing
po
rtal
Mob
iele
to
ep
ass
ing
en
Ove
rig (
wet
ensc
hap
pel
ijke
) in
itia
tiev
en
Frie
se S
olla
rchal
lenge
Blu
e Ener
gy
(WETSU
S)
52
Literatuur [1] RUG (2003) Arbeidsproductiviteit in Fryslacircn Een analyse van het niveau en de groei van 1990-2000 Onderzoek in opdracht van Gedeputeerde Staten van de Provincie Fryslacircn en de Kamer van Koophandel Fryslacircn URSI-rapport 305
[2] van der Elst-van der Lans Michelle Piet Rijk (2006) Lokale bedrijvigheid leefbaarheid en sociale vitaliteit in het landelijk gebied van Friesland LEI Den Haag
[3] Provincie Fryslacircn (2007) Sociaal Rapport Fryslacircn 2007
[4] Valentijn Bolhuis (2005) Friese sterkten in economisch perspectief Toekomstvisie op de ruimtelijk-economische ontwikkeling van de provincie Friesland RUG
[5] CBS (2007) Inwoners Randstad verdienen het meest httpwwwcbsnlnlshyNLmenuthemasinkomen-bestedingenpublicatiesartikelenarchief20072007-2240shywmhtm
[6] Meester Wilhelm J amp Pieter H Pellenbarg (2001) Changing regional images Are regional marketing campaigns successful Paper for the 41st European Congress of the Regional Science Association Zagreb 2001
[7] CPB (2006) Reactie op Probleemanalyse Zuiderzeelijn
[8] AD (2008) Toename van zwakke scholen
[9] Verwey Jonker instituut Kinderen in Tel Databoek 2006
[10] Verwey Jonker instituut Kinderen in Tel Databoek 2008
[11] Ministerie van EZ (2007) Koers Noord op weg naar pieken Duurzame groei door omschakeling naar een kenniseconomie
[12] Stelder (2002) Regionaal Economische Verkenningen 2002 Groningen Friesland en Drenthe
[13] Stelder Broersma J van Dijk (2008) Noordelijke Arbeidsmarkt Verkenning 2008
[14] Broersma Lourens en Jouke van Dijk (2006) Het belang van de industrie in het Noorden 1950-2025 Onderzoek in opdracht van de Stichting TxU Noord-Nederland Groningen Faculteit Ruimtelijke Wetenschappen Rijksuniversiteit Groningen URSI-research report nr 316
[15] Provincie Friesland (2002) Nota sociaal-economisch beleid
[16] SCP (2006) Thuis op het platteland Den Haag
[17] EZ (2007) ICT agenda 2008-2011 De gebruiker centraal in de digitale Dienstenmaatschappij Den Haag
[18] WRR (2008) Innovatie Vernieuwd opening in viervoud Amsterdam University Press Den Haag Amsterdam
[19] Provincie Friesland (2007) Koers op Fryslacircn - Het Friese Meren Project 2e fase
[20] ECP (2008) Gaming meer dan een spelletje Den Haag
F R I E S E I C T - I N N O V A T I E A L L I A N T I E 53
[21] Provincie Friesland (2007) Fryske Fiersichten wurkprogram 2009 - 2011
[22] Provincie Friesland (2006) Fryslacircn toeristische topattractie in Nederland van de Provincie Fryslacircn
[23] Ministerie van VWS (2003) Quick Scan Kleine Kernen Den Haag
[24] Ministerie van Economische Zaken (2006) Verslag Innovation Lecture Den Haag
[25] httpstatlinecbsnl
[26] httpeceuropaeueurostat
[27] httpwwwlisanl
[28] ING (2007) Starterscampagne
[29] Vital rural area project activities annex 7
[30] Dialogic (2006) Initiatieven voor het bevorderen van eSkills van de beroepsbevolking in zes Europese landen Utrecht
[31] Rutten amp Koops (2007) Creatieve industrie en informatie- en communicatietechnologie in Noord Nederland Rapport naar aanleiding van de Noordermatch 2007
[32] Henry Chesbrough Open Innovation The new imperative for creating and Profiting from TechnologyHarvard business school Press
F R I E S E I C T - I N N O V A T I E A L L I A N T I E 54
Auteurs
drs Sven Maltha iring Reg Brennenraedts drs Hugo Gillebaard
Contact
Secretariaat Friese ICT-innovatie Alliantie pa Hooghiemstraplein 33-36 3514 AX Utrecht Tel +31 (0)30 215 05 80 Fax +31 (0)30 215 05 95 malthadialogicnl
F R I E S E I C T - I N N O V A T I E A L L I A N T I E 44
7 Ter afsluiting In deze Roadmap voor ICT-innovatie in Fryslacircn heeft de Kerngroep haar visie neergelegd en haar plannen voor innovatieve pilotprojecten geformuleerd Duidelijk mag zijn dat de Alliantie een krachtige ambitie heeft die nu in concrete acties en plannen moeten worden vertaald Hiervoor is het noodzakelijk de komende maanden een plan van aanpak en een concreet en gedragen businessplan per project uit te werken In totaal kennen de beoogde projecten een financieringsbehoefte van circa twaalf miljoen euro Hiervoor zal een beroep gedaan worden op bijdragen vanuit (1) het bedrijfsleven (2) de provincie Fryslacircn en (3) overige partijen waaronder gemeenten stimulerings- en innovatiefondsen nationale overheid en Europese regelingen De Kerngroep ziet als uitgangspunt voor financiering van de projecten de volgende verdeling voor iedere twee euro aan geld van derden draagt de provincie eacuteeacuten euro bij (33) wat in de wandelgangen ook wel de Galema-norm wordt genoemd
De Kerngroep is verheugd haar visie in deze Roadmap te mogen aanbieden aan Gedeputeerde Staten van Fryslacircn en verzoekt om concrete ondersteuning voor uitvoering van de voorgenomen projecten Naast de gewenste co-financiering zoals hiervoor beschreven bestaat concreet behoefte aan financieumlle ondersteuning van de opstartfase (eerste drie tot zes maanden) Per project is circa euro 50000- euro nodig om de businesscases volledig te kunnen uitwerken en alle noodzakelijke projectvoorbereidingen te treffen (seed money) Hiervoor doen wij eveneens een beroep op Gedeputeerde Staten van Fryslacircn om de Alliantie voor de helft in deze kosten tegemoet te komen In deze voorfase is het weinig realistisch om uit het bedrijfsleven en vanuit andere instellingen volledige voorfinanciering te verwachten Wel zal in grote mate een beroep worden gedaan op zo veel mogelijk kostenloze medewerking van de stakeholders om in deze voorfase de noodzakelijke voorbereidingen te treffen
De visie van de Kerngroep heeft geresulteerd in serieuze plannen om in een multishystakeholder omgeving economie en samenleving in Fryslacircn een impuls te geven via ICT-innovatie Deze serieuze plannen waarvoor reeds veel commitment in het veld is uitgesproken vragen nu om serieuze ondersteuning De vraagstukken en behoeften van burgers en gebruikers in Fryslacircn staan daarbij centraal en ons motto luidt drsquor op en drsquor over
F R I E S E I C T - I N N O V A T I E A L L I A N T I E 45
Bijlage 1 SWOT-analyse
Sterkten Wat is de kracht van Fryslacircn
Een kenmerkende sterkte van Fryslacircn is eenvoudig te observeren Fryslacircn beschikt over veel ruimte zeker in vergelijk met de Randstad Daarbij komt dat de afstand tussen de Randstad en Fryslacircn relatief beperkt is De ruimte die Fryslacircn biedt maakt het mogelijk om er kwalitatief hoogwaardig te recreeumlren en te wonen Fryslacircn heeft veel mogelijkheden hiertoe die bovendien van hoge kwaliteit zijn Het toerisme in Fryslacircn drijft grofweg op drie pijlers watersport de rust van de Waddeneilanden en de cultuur van een aantal steden en dorpen (waaronder de ldquoElf Stedenrdquo)
In de Friese economie neemt de agrarische sector traditioneel een grote rol in Tegenwoordig is deze rol kleiner dan vroeger maar het is nog steeds een relatief omvangrijke sector Bovendien heeft de Friese landbouw de laatste decennia haar processen sterk verbeterd De productiviteit van deze sector is ndash zelfs vanuit een Nederlands perspectief - zeer hoog De sterke agrarische sector heeft mede geleid tot ontwikkeling van een florerende foodsector Het aandeel van de dienstensector ligt in Fryslacircn traditioneel onder het Nederlandse gemiddelde Hoewel dit nog steeds het geval is is deze sector vanaf circa 1995 een flinke inhaalslag aan het maken Binnen de dienstensector in Fryslacircn heeft vooral financieumlle dienstverlening een relatief groot aandeel Andere gebieden waarin Fryslacircn sterk is zijn de metaal- en elektrosector en watertechnoshylogie
Fryslacircn en de Friezen kennen een sterke identiteit Ze hebben een eigen taal volkslied en vlag en onderscheiden zich hiermee van de rest van Nederland Hierdoor bestaat er een grote sociale cohesie Dit speelt met name in de dorpen een grote rol in het dagelijkse leven
Zwakten Wat zijn de beperkingen in Fryslacircn
Fryslacircn is opgebouwd uit 417 kernen waarvan 344 kernen uit minder dan 1500 inwoners bestaan Er is dus een lage mate van verstedelijking waardoor positieve agglomeratieshyeffecten uitblijven Veel van deze kleine kernen hebben te maken met een laag en dalend voorzieningenniveau Denk hierbij aan het verdwijnen van postkantoren scholen supermarkten et cetera Dit is duidelijk de negatieve keerzijde van de ruimtelijke structuur van Fryslacircn
Fryslacircn is de provincie die voorop loopt met vergrijzing Nergens in Nederland zijn er zo weinig jongeren In combinatie met een lage arbeidsparticipatie van ouderen en vrouwen heeft dit een negatief effect op de economie Overigens neemt de arbeidsparticipatie vooral van vrouwen de laatste jaren wel sterk toe
Er zijn in Fryslacircn weinig grote industrieeumln en het MKB heeft een groot aandeel in de werkgelegenheid Dit zou een van de oorzaken kunnen zijn van de lage RampD-inspanningen in de provincie Het wordt ook als oorzaak genoemd van de lagere arbeidsproductiviteit maar het is niet duidelijk of dat geheel terecht is In de samenstelling van de werkgelegenshyheid valt op dat de quartaire sector (zorg onderwijs overheid et cetera) sterk oververtegenwoordigd is Het aandeel van bedrijven dat producten en diensten afzet buiten de provincie (stuwende bedrijvigheid) is relatief beperkt
F R I E S E I C T - I N N O V A T I E A L L I A N T I E 46
Verschillende bronnen refereren aan de lage kwaliteit van het onderwijs in Fryslacircn Hierbij speelt het ontbreken van een universiteit een rol Door de afwezigheid van een universiteit behouden Vwo-leerlingen minder binding met Fryslacircn Hoger opgeleiden trekken hierdoor weg naar omliggende regiorsquos en de stroom hoger opgeleiden naar Fryslacircn is vrij beperkt Het gevolg is een braindrain Opvallend is het lage gemiddelde niveau van de leerlingen die de basisschool verlaten Er is geen overeenstemming over de oorzaak hiervan Een ander opvallend element is de aanwezigheid van achterstandswijken in Fryslacircn Hoewel dit vaak als een probleem van grote steden wordt gezien kampen ook veel dorpen en steden in (vooral Noord-)Fryslacircn met deze problematiek
Kansen Welke mogelijkheden biedt de omgeving
In Nederland neemt het aandeel 65-plussers van de totale bevolking toe Deze bevolkingsgroep geeft meer geld uit aan recreatie en aan zorg Een deel kiest zelfs voor het verhuizen naar een prettigere omgeving en gaan hoogwaardiger wonen Fryslacircn kan profiteren van deze demografische ontwikkeling door voorzieningen te treffen voor deze groep Hierbij zou ze zich kunnen profileren als het lsquoFlorida van het Noordenrsquo Door koploper te zijn met woon-zorgconcepten kan er een nieuwe markt ontstaan Doordat leeftijdssamenstelling van de groep vakantiegangers verandert zal er ander type vraag naar voorzieningen en activiteiten ontstaan Ook hierop kan worden ingespeeld Ook zorgtoerisme kan interessante mogelijkheden bieden voor Fryslacircn
Fryslacircn zou extra middelen kunnen aantrekken door aanspraak te maken op verschillende (Europese) fondsen Doordat Fryslacircn door sommige beleidsorganen wordt gezien als een achterstandsgebied komt men in aanmerking voor specifieke fondsen Maar er zijn ook generieke (Europese) fondsen waarop aanspraak gemaakt kan worden
Waar Fryslacircn beperkt profiteert van positieve agglomeratie-effecten beginnen sommige delen van de Randstad negatieve agglomeratie-effecten te ervaren zoals hoge grondprijzen verkeerscongestie en verpaupering van wijken Indien Fryslacircn goed digitaal ontsloten is kan het voor sommige organisaties interessant zijn om naar Fryslacircn te verhuizen
Groeiende aandacht voor (duurzame) energie en watertechnologie kan voor Fryslacircn kansen bieden De ruimtelijke structuur biedt bijvoorbeeld mogelijkheden voor het opwekken van zonne-energie of biomassa Ook het (zoute en zoete) water biedt hiertoe mogelijkheden De kennis die Fryslacircn heeft op het gebied van watertechnologie kan in de toekomst misschien in een bredere markt worden toegepast
De stijgende voedselprijzen zullen voor Fryslacircn grosso modo een positief effect hebben Zowel de agro- als de foodsector die een groot gedeelte van de stuwende bedrijvigheid vertegenwoordigen kunnen hier van profiteren
Bedreigingen Hoe kan de omgeving Fryslacircn schaden
De beperkte stuwende bedrijvigheid maakt Fryslacircn afhankelijk van andere inkomstenstroshymen uit Nederland Denk hierbij aan inkomsten uit sociale verzekeringen uitkeringen maar ook inkomsten uit de zorg Verandering in nationaal beleid kunnen hierdoor grote consequenties hebben voor de Friese economie en samenleving Ook inkomsten uit de landbouwsubsidies van de EU maken Fryslacircn kwetsbaar De Europese Unie reserveert jaarlijks bijna de helft van haar begroting voor het Gemeenschappelijk Landbouwbeleid Onder andere door de toetreding van nieuwe EU lidstaten kunnen deze middelen onder druk komen te staan
F R I E S E I C T - I N N O V A T I E A L L I A N T I E 47
Een andere bedreiging is de filiaaleconomie Veel bedrijfsvestigingen vooral in de zakelijke dienstverlening zijn nevenvestigingen De hoofdkantoren zitten veelal in de Randstad Deze locaties zijn hierdoor voor een groot deel afhankelijk van beslissingen die op andere plaatsen worden genomen
De internationalisering van de economie zorgt voor extra concurrentiedruk Vooral de lageropgeleiden ervaren een steeds grotere druk uit lagelonenlanden Omdat Fryslacircn relatief weinig hoogopgeleiden kent kunnen de negatieve consequenties van globalisering groter zijn dan in andere delen van ons land
F R I E S E I C T - I N N O V A T I E A L L I A N T I E 48
Bijlage 2 Additionele kerncijfers
Onderwijs
Fryslacircn heeft geen universiteit Het aantal studenten dat in Fryslacircn woont en een mastershydiploma ontvangt is zeer laag circa 200 per jaar Wel kent Fryslacircn enkele HBO-instellingen Toch is het aantal studenten dat een bachelorgraad ontvangt relatief beperkt vergeleken met andere provincies18
Geslaagden HBO Bachelor (naar woonplaats student)
0
2000
4000
6000
8000
10000
12000
14000
2000 2001 2002 2003 2004 2005
Groningen
Friesland
Drenthe
Overijssel
Flevoland
Gelderland
Utrecht
Noord‐Holland
Zuid‐Holland
Zeeland
Noord‐Brabant
Limburg
Figuur 10 Ontwikkeling van het aantal HBO Bachelor afgestudeerden in de Nederlandse provincies
Het aantal banen in het onderwijs is in Fryslacircn relatief hoog Dit is opmerkelijk gezien het ontbreken van een universiteit19
18 CBS ndash Statline [25]
19 LISA - bewerkt door Dialogic [27]
F R I E S E I C T - I N N O V A T I E A L L I A N T I E 49
Relatief aantal banen (Onderwijs)
50
55
60
65
70
75
80
85
90
2003
2004
2005
2006
2007
Groningen
Friesland
Drenthe
Overijssel
Gelderland
Flevoland
Utrecht
Noord‐Holland
Zuid‐Holland
Zeeland
Noord‐Brabant
Limburg
Figuur 11 Ontwikkeling van het relatief aantal banen in het onderwijs in de Nederlandse provincies
Zorg
Een manier om de omvang van de zorgsector te bepalen is het aantal ziekenhuisbedden In Fryslacircn zijn er relatief weinig bedden per inwoner ten opzichte van andere provincies Gezien de hoge mate van vergrijzing is dit opmerkelijk20
Hospital beds per million inhabitants
0
100
200
300
400
500
600
700
800
1993
1994
1995
1996
1997
1998
1999
2000
2001
2002
Groningen
Friesland
Drenthe
Overijssel
Gelderland
Flevoland
Utrecht
Noord‐Holland
Zuid‐Holland
Zeeland
Noord‐Brabant
Limburg
Figuur 12 Ontwikkeling van het aantal ziekenhuisbedden in de Nederlandse provincies
Een andere indicator van de relatieve omvang van de zorgsector is het relatief aantal banen Hier valt vooral op dat zich in 2006 een flinke daling voordeed21
20 European Commission - Eurostat [26] 21 LISA - bewerkt door Dialogic [27]
F R I E S E I C T - I N N O V A T I E A L L I A N T I E 50
Relatief aantal banen (Zorg)
120
130
140
150
160
170
180
190
2003
2004
2005
2006
2007
Groningen
Friesland
Drenthe
Overijssel
Gelderland
Flevoland
Utrecht
Noord‐Holland
Zuid‐Holland
Zeeland
Noord‐Brabant
Limburg
Figuur 13 Ontwikkeling van het relatief aantal banen in de zorg in de Nederlandse provincie
F R I E S E I C T - I N N O V A T I E A L L I A N T I E 51
Figuur 14 Overzicht van de relevante ICT Projecten in Fryslacircn
F R I E S E I C T - I N N O V A T I E A L L I A N T I E
Zo
rg
Zorg
Net
Frie
slan
d (
SG
)
Car
dio
logie
net
wer
k Fr
iesl
and
(MCL
NSD
)H
uis
van
het
Hed
en (
GEEF)
Tel
econfe
renci
ng v
ia Z
NF
(SG
)
Tel
econsu
ltat
ie A
mel
and (
CI
ZTS)
Virtu
eel bez
oek
uur
(ZTS
ZSA)
Virtu
ele
Thuis
zorg
(PF
KN
TH
FL)
Pasa
na
(Nijfinst
er)
Thuis
zorg
het
Fries
e La
nd
(N
ijfinst
er)
Sm
art
Car
ing C
om
munitie
s(D
T2015
Nijfinst
er)
O
TTO
(RIF
)
Ket
enZorg
Frie
slan
d
EPD
sch
akel
punt
OZIS
(SG
)
Sm
art
Car
ing C
om
munitie
s(D
T2015)
Ske
wie
l Try
nw
alden
Van
A n
aar
B(e
ter)
pap
ierloos
(SG
)Virtu
ele
HAP
Frie
slan
d (
SG
)
Web
dokt
er (
HZL)
Leer
-Zorg
port
al (
PF
MCL
TFW
G
GZ
RF)
Zorg
Dom
ein F
ries
land
Support
Fry
slan
JGZ p
lus
ouder
port
aal (T
FW)
Zorg
Net
Frie
slan
d p
ort
al (
SG
)
Dig
itaa
l Thuis
hote
l (P
F)
Foar
Elk
oar
(VFG
CIZ
ZF
FZ
en
ZKF )
Een
duid
ig p
atieuml
ntp
ort
aal (S
G)
Toer
ism
e m
et z
org
Zorg
Innova
tie
Foru
m
N
twurk
Fries
land
On
derw
ijs
Ser
ious
gam
es f
acto
ry (
NH
L)
Kla
sseg
las
(KN
)
Wad
den
cam
pus
(KN
RFP
)
Wad
den
cam
pus
(KN
RFP
)
Vid
eoco
nfe
renci
ng B
oger
man
(SB)
Frie
slan
d L
eern
etw
erk
(NH
L)
Inte
rnet
acad
emie
(N
HL)
Ener
gie
k (K
N
RFP
)
EdyF
rysk
(PF
)
Did
icla
ss (
NH
L)
Onlin
e lo
ket
Frys
lan (
PF)
Tom
ke (
Afucirc
k en
Bib
lioth
eeks
ervi
ce F
r ysl
an)
Vee
nques
t (N
HL)
Inte
rnet
acad
emie
(N
HL)
N
twurk
Fries
land
Overh
eid
ISZF
(ISZF)
NO
FA (
NO
FA)
Kle
ine k
ern
en
IPTV
Gam
enat
ions
(PF
KN
)
Doar
psb
acircn (
SD
)
Vital
Rura
l Are
a (N
ijfinst
er
NO
FA
RFP
TH
FL
KN
)Fr
oek
sTV (
FR-I
X
IV)
Virtu
ele
loke
tten
(KN
)
NO
FA (
NO
FA)
Vital
Rura
l Are
a (N
ijfinst
er
NO
FA
RFP
TH
FL
KN
)
Kij o
p I
T s
poor
(PF)
Doar
psb
acircn (
SD
)
Onts
luitin
g d
orp
sarc
hie
ven
(SD
W)
Am
bula
nte
han
del
(KN
N
BL
D
oar
psb
an)
N
twurk
Fries
land
MK
B
To
eri
sme
Gam
efes
tiva
l ldquoG
-Am
elan
drdquo
(NH
LG
ame
Val
ley
PF
en K
N)
3D
Vis
ual
isat
ies
(NH
L G
L P
F)
Frys
lacircn G
ames
(PF
)
Sucircke
rei (P
V
AN
WB
GD
LP
P)
Frys
lacircn R
ing (
PF)
Inte
ract
ieve
hots
pots
(KN
)
Nat
uurw
ebca
m (
VVV A
mel
and)
Bre
edst
rate
n (
NO
FCO
M)
ND
IV (
Syn
tens)
NO
FCO
M (
NO
FA
MKB N
OO
RD
Eal
a Fr
ya F
rese
na
(II
I)
KN
RFP
en O
NO
F)
Fiet
sroute
pla
nner
(FB
)
E-T
sjer
ke (
PF)
Toer
istisc
he
E-b
usi
nes
s (P
F)
Mobik
om
(PF
SVD
et
c)
Toer
ism
e m
et z
org
Zorg
eloos
Frys
lacircn (
PF)
Dig
ital
e w
ater
psp
ort
pas
(PF
)
Eile
en
N
twurk
Fries
land
Bijlage 3 Overzicht relevante ICT Projecten in Fryslacircn
Gam
ing
Bre
ed
ban
d
Beeld
com
shym
un
icati
e
Kete
nd
igit
alshy
iseri
ng
Inte
rnett
oeshy
pass
ing
po
rtal
Mob
iele
to
ep
ass
ing
en
Ove
rig (
wet
ensc
hap
pel
ijke
) in
itia
tiev
en
Frie
se S
olla
rchal
lenge
Blu
e Ener
gy
(WETSU
S)
52
Literatuur [1] RUG (2003) Arbeidsproductiviteit in Fryslacircn Een analyse van het niveau en de groei van 1990-2000 Onderzoek in opdracht van Gedeputeerde Staten van de Provincie Fryslacircn en de Kamer van Koophandel Fryslacircn URSI-rapport 305
[2] van der Elst-van der Lans Michelle Piet Rijk (2006) Lokale bedrijvigheid leefbaarheid en sociale vitaliteit in het landelijk gebied van Friesland LEI Den Haag
[3] Provincie Fryslacircn (2007) Sociaal Rapport Fryslacircn 2007
[4] Valentijn Bolhuis (2005) Friese sterkten in economisch perspectief Toekomstvisie op de ruimtelijk-economische ontwikkeling van de provincie Friesland RUG
[5] CBS (2007) Inwoners Randstad verdienen het meest httpwwwcbsnlnlshyNLmenuthemasinkomen-bestedingenpublicatiesartikelenarchief20072007-2240shywmhtm
[6] Meester Wilhelm J amp Pieter H Pellenbarg (2001) Changing regional images Are regional marketing campaigns successful Paper for the 41st European Congress of the Regional Science Association Zagreb 2001
[7] CPB (2006) Reactie op Probleemanalyse Zuiderzeelijn
[8] AD (2008) Toename van zwakke scholen
[9] Verwey Jonker instituut Kinderen in Tel Databoek 2006
[10] Verwey Jonker instituut Kinderen in Tel Databoek 2008
[11] Ministerie van EZ (2007) Koers Noord op weg naar pieken Duurzame groei door omschakeling naar een kenniseconomie
[12] Stelder (2002) Regionaal Economische Verkenningen 2002 Groningen Friesland en Drenthe
[13] Stelder Broersma J van Dijk (2008) Noordelijke Arbeidsmarkt Verkenning 2008
[14] Broersma Lourens en Jouke van Dijk (2006) Het belang van de industrie in het Noorden 1950-2025 Onderzoek in opdracht van de Stichting TxU Noord-Nederland Groningen Faculteit Ruimtelijke Wetenschappen Rijksuniversiteit Groningen URSI-research report nr 316
[15] Provincie Friesland (2002) Nota sociaal-economisch beleid
[16] SCP (2006) Thuis op het platteland Den Haag
[17] EZ (2007) ICT agenda 2008-2011 De gebruiker centraal in de digitale Dienstenmaatschappij Den Haag
[18] WRR (2008) Innovatie Vernieuwd opening in viervoud Amsterdam University Press Den Haag Amsterdam
[19] Provincie Friesland (2007) Koers op Fryslacircn - Het Friese Meren Project 2e fase
[20] ECP (2008) Gaming meer dan een spelletje Den Haag
F R I E S E I C T - I N N O V A T I E A L L I A N T I E 53
[21] Provincie Friesland (2007) Fryske Fiersichten wurkprogram 2009 - 2011
[22] Provincie Friesland (2006) Fryslacircn toeristische topattractie in Nederland van de Provincie Fryslacircn
[23] Ministerie van VWS (2003) Quick Scan Kleine Kernen Den Haag
[24] Ministerie van Economische Zaken (2006) Verslag Innovation Lecture Den Haag
[25] httpstatlinecbsnl
[26] httpeceuropaeueurostat
[27] httpwwwlisanl
[28] ING (2007) Starterscampagne
[29] Vital rural area project activities annex 7
[30] Dialogic (2006) Initiatieven voor het bevorderen van eSkills van de beroepsbevolking in zes Europese landen Utrecht
[31] Rutten amp Koops (2007) Creatieve industrie en informatie- en communicatietechnologie in Noord Nederland Rapport naar aanleiding van de Noordermatch 2007
[32] Henry Chesbrough Open Innovation The new imperative for creating and Profiting from TechnologyHarvard business school Press
F R I E S E I C T - I N N O V A T I E A L L I A N T I E 54
Auteurs
drs Sven Maltha iring Reg Brennenraedts drs Hugo Gillebaard
Contact
Secretariaat Friese ICT-innovatie Alliantie pa Hooghiemstraplein 33-36 3514 AX Utrecht Tel +31 (0)30 215 05 80 Fax +31 (0)30 215 05 95 malthadialogicnl
7 Ter afsluiting In deze Roadmap voor ICT-innovatie in Fryslacircn heeft de Kerngroep haar visie neergelegd en haar plannen voor innovatieve pilotprojecten geformuleerd Duidelijk mag zijn dat de Alliantie een krachtige ambitie heeft die nu in concrete acties en plannen moeten worden vertaald Hiervoor is het noodzakelijk de komende maanden een plan van aanpak en een concreet en gedragen businessplan per project uit te werken In totaal kennen de beoogde projecten een financieringsbehoefte van circa twaalf miljoen euro Hiervoor zal een beroep gedaan worden op bijdragen vanuit (1) het bedrijfsleven (2) de provincie Fryslacircn en (3) overige partijen waaronder gemeenten stimulerings- en innovatiefondsen nationale overheid en Europese regelingen De Kerngroep ziet als uitgangspunt voor financiering van de projecten de volgende verdeling voor iedere twee euro aan geld van derden draagt de provincie eacuteeacuten euro bij (33) wat in de wandelgangen ook wel de Galema-norm wordt genoemd
De Kerngroep is verheugd haar visie in deze Roadmap te mogen aanbieden aan Gedeputeerde Staten van Fryslacircn en verzoekt om concrete ondersteuning voor uitvoering van de voorgenomen projecten Naast de gewenste co-financiering zoals hiervoor beschreven bestaat concreet behoefte aan financieumlle ondersteuning van de opstartfase (eerste drie tot zes maanden) Per project is circa euro 50000- euro nodig om de businesscases volledig te kunnen uitwerken en alle noodzakelijke projectvoorbereidingen te treffen (seed money) Hiervoor doen wij eveneens een beroep op Gedeputeerde Staten van Fryslacircn om de Alliantie voor de helft in deze kosten tegemoet te komen In deze voorfase is het weinig realistisch om uit het bedrijfsleven en vanuit andere instellingen volledige voorfinanciering te verwachten Wel zal in grote mate een beroep worden gedaan op zo veel mogelijk kostenloze medewerking van de stakeholders om in deze voorfase de noodzakelijke voorbereidingen te treffen
De visie van de Kerngroep heeft geresulteerd in serieuze plannen om in een multishystakeholder omgeving economie en samenleving in Fryslacircn een impuls te geven via ICT-innovatie Deze serieuze plannen waarvoor reeds veel commitment in het veld is uitgesproken vragen nu om serieuze ondersteuning De vraagstukken en behoeften van burgers en gebruikers in Fryslacircn staan daarbij centraal en ons motto luidt drsquor op en drsquor over
F R I E S E I C T - I N N O V A T I E A L L I A N T I E 45
Bijlage 1 SWOT-analyse
Sterkten Wat is de kracht van Fryslacircn
Een kenmerkende sterkte van Fryslacircn is eenvoudig te observeren Fryslacircn beschikt over veel ruimte zeker in vergelijk met de Randstad Daarbij komt dat de afstand tussen de Randstad en Fryslacircn relatief beperkt is De ruimte die Fryslacircn biedt maakt het mogelijk om er kwalitatief hoogwaardig te recreeumlren en te wonen Fryslacircn heeft veel mogelijkheden hiertoe die bovendien van hoge kwaliteit zijn Het toerisme in Fryslacircn drijft grofweg op drie pijlers watersport de rust van de Waddeneilanden en de cultuur van een aantal steden en dorpen (waaronder de ldquoElf Stedenrdquo)
In de Friese economie neemt de agrarische sector traditioneel een grote rol in Tegenwoordig is deze rol kleiner dan vroeger maar het is nog steeds een relatief omvangrijke sector Bovendien heeft de Friese landbouw de laatste decennia haar processen sterk verbeterd De productiviteit van deze sector is ndash zelfs vanuit een Nederlands perspectief - zeer hoog De sterke agrarische sector heeft mede geleid tot ontwikkeling van een florerende foodsector Het aandeel van de dienstensector ligt in Fryslacircn traditioneel onder het Nederlandse gemiddelde Hoewel dit nog steeds het geval is is deze sector vanaf circa 1995 een flinke inhaalslag aan het maken Binnen de dienstensector in Fryslacircn heeft vooral financieumlle dienstverlening een relatief groot aandeel Andere gebieden waarin Fryslacircn sterk is zijn de metaal- en elektrosector en watertechnoshylogie
Fryslacircn en de Friezen kennen een sterke identiteit Ze hebben een eigen taal volkslied en vlag en onderscheiden zich hiermee van de rest van Nederland Hierdoor bestaat er een grote sociale cohesie Dit speelt met name in de dorpen een grote rol in het dagelijkse leven
Zwakten Wat zijn de beperkingen in Fryslacircn
Fryslacircn is opgebouwd uit 417 kernen waarvan 344 kernen uit minder dan 1500 inwoners bestaan Er is dus een lage mate van verstedelijking waardoor positieve agglomeratieshyeffecten uitblijven Veel van deze kleine kernen hebben te maken met een laag en dalend voorzieningenniveau Denk hierbij aan het verdwijnen van postkantoren scholen supermarkten et cetera Dit is duidelijk de negatieve keerzijde van de ruimtelijke structuur van Fryslacircn
Fryslacircn is de provincie die voorop loopt met vergrijzing Nergens in Nederland zijn er zo weinig jongeren In combinatie met een lage arbeidsparticipatie van ouderen en vrouwen heeft dit een negatief effect op de economie Overigens neemt de arbeidsparticipatie vooral van vrouwen de laatste jaren wel sterk toe
Er zijn in Fryslacircn weinig grote industrieeumln en het MKB heeft een groot aandeel in de werkgelegenheid Dit zou een van de oorzaken kunnen zijn van de lage RampD-inspanningen in de provincie Het wordt ook als oorzaak genoemd van de lagere arbeidsproductiviteit maar het is niet duidelijk of dat geheel terecht is In de samenstelling van de werkgelegenshyheid valt op dat de quartaire sector (zorg onderwijs overheid et cetera) sterk oververtegenwoordigd is Het aandeel van bedrijven dat producten en diensten afzet buiten de provincie (stuwende bedrijvigheid) is relatief beperkt
F R I E S E I C T - I N N O V A T I E A L L I A N T I E 46
Verschillende bronnen refereren aan de lage kwaliteit van het onderwijs in Fryslacircn Hierbij speelt het ontbreken van een universiteit een rol Door de afwezigheid van een universiteit behouden Vwo-leerlingen minder binding met Fryslacircn Hoger opgeleiden trekken hierdoor weg naar omliggende regiorsquos en de stroom hoger opgeleiden naar Fryslacircn is vrij beperkt Het gevolg is een braindrain Opvallend is het lage gemiddelde niveau van de leerlingen die de basisschool verlaten Er is geen overeenstemming over de oorzaak hiervan Een ander opvallend element is de aanwezigheid van achterstandswijken in Fryslacircn Hoewel dit vaak als een probleem van grote steden wordt gezien kampen ook veel dorpen en steden in (vooral Noord-)Fryslacircn met deze problematiek
Kansen Welke mogelijkheden biedt de omgeving
In Nederland neemt het aandeel 65-plussers van de totale bevolking toe Deze bevolkingsgroep geeft meer geld uit aan recreatie en aan zorg Een deel kiest zelfs voor het verhuizen naar een prettigere omgeving en gaan hoogwaardiger wonen Fryslacircn kan profiteren van deze demografische ontwikkeling door voorzieningen te treffen voor deze groep Hierbij zou ze zich kunnen profileren als het lsquoFlorida van het Noordenrsquo Door koploper te zijn met woon-zorgconcepten kan er een nieuwe markt ontstaan Doordat leeftijdssamenstelling van de groep vakantiegangers verandert zal er ander type vraag naar voorzieningen en activiteiten ontstaan Ook hierop kan worden ingespeeld Ook zorgtoerisme kan interessante mogelijkheden bieden voor Fryslacircn
Fryslacircn zou extra middelen kunnen aantrekken door aanspraak te maken op verschillende (Europese) fondsen Doordat Fryslacircn door sommige beleidsorganen wordt gezien als een achterstandsgebied komt men in aanmerking voor specifieke fondsen Maar er zijn ook generieke (Europese) fondsen waarop aanspraak gemaakt kan worden
Waar Fryslacircn beperkt profiteert van positieve agglomeratie-effecten beginnen sommige delen van de Randstad negatieve agglomeratie-effecten te ervaren zoals hoge grondprijzen verkeerscongestie en verpaupering van wijken Indien Fryslacircn goed digitaal ontsloten is kan het voor sommige organisaties interessant zijn om naar Fryslacircn te verhuizen
Groeiende aandacht voor (duurzame) energie en watertechnologie kan voor Fryslacircn kansen bieden De ruimtelijke structuur biedt bijvoorbeeld mogelijkheden voor het opwekken van zonne-energie of biomassa Ook het (zoute en zoete) water biedt hiertoe mogelijkheden De kennis die Fryslacircn heeft op het gebied van watertechnologie kan in de toekomst misschien in een bredere markt worden toegepast
De stijgende voedselprijzen zullen voor Fryslacircn grosso modo een positief effect hebben Zowel de agro- als de foodsector die een groot gedeelte van de stuwende bedrijvigheid vertegenwoordigen kunnen hier van profiteren
Bedreigingen Hoe kan de omgeving Fryslacircn schaden
De beperkte stuwende bedrijvigheid maakt Fryslacircn afhankelijk van andere inkomstenstroshymen uit Nederland Denk hierbij aan inkomsten uit sociale verzekeringen uitkeringen maar ook inkomsten uit de zorg Verandering in nationaal beleid kunnen hierdoor grote consequenties hebben voor de Friese economie en samenleving Ook inkomsten uit de landbouwsubsidies van de EU maken Fryslacircn kwetsbaar De Europese Unie reserveert jaarlijks bijna de helft van haar begroting voor het Gemeenschappelijk Landbouwbeleid Onder andere door de toetreding van nieuwe EU lidstaten kunnen deze middelen onder druk komen te staan
F R I E S E I C T - I N N O V A T I E A L L I A N T I E 47
Een andere bedreiging is de filiaaleconomie Veel bedrijfsvestigingen vooral in de zakelijke dienstverlening zijn nevenvestigingen De hoofdkantoren zitten veelal in de Randstad Deze locaties zijn hierdoor voor een groot deel afhankelijk van beslissingen die op andere plaatsen worden genomen
De internationalisering van de economie zorgt voor extra concurrentiedruk Vooral de lageropgeleiden ervaren een steeds grotere druk uit lagelonenlanden Omdat Fryslacircn relatief weinig hoogopgeleiden kent kunnen de negatieve consequenties van globalisering groter zijn dan in andere delen van ons land
F R I E S E I C T - I N N O V A T I E A L L I A N T I E 48
Bijlage 2 Additionele kerncijfers
Onderwijs
Fryslacircn heeft geen universiteit Het aantal studenten dat in Fryslacircn woont en een mastershydiploma ontvangt is zeer laag circa 200 per jaar Wel kent Fryslacircn enkele HBO-instellingen Toch is het aantal studenten dat een bachelorgraad ontvangt relatief beperkt vergeleken met andere provincies18
Geslaagden HBO Bachelor (naar woonplaats student)
0
2000
4000
6000
8000
10000
12000
14000
2000 2001 2002 2003 2004 2005
Groningen
Friesland
Drenthe
Overijssel
Flevoland
Gelderland
Utrecht
Noord‐Holland
Zuid‐Holland
Zeeland
Noord‐Brabant
Limburg
Figuur 10 Ontwikkeling van het aantal HBO Bachelor afgestudeerden in de Nederlandse provincies
Het aantal banen in het onderwijs is in Fryslacircn relatief hoog Dit is opmerkelijk gezien het ontbreken van een universiteit19
18 CBS ndash Statline [25]
19 LISA - bewerkt door Dialogic [27]
F R I E S E I C T - I N N O V A T I E A L L I A N T I E 49
Relatief aantal banen (Onderwijs)
50
55
60
65
70
75
80
85
90
2003
2004
2005
2006
2007
Groningen
Friesland
Drenthe
Overijssel
Gelderland
Flevoland
Utrecht
Noord‐Holland
Zuid‐Holland
Zeeland
Noord‐Brabant
Limburg
Figuur 11 Ontwikkeling van het relatief aantal banen in het onderwijs in de Nederlandse provincies
Zorg
Een manier om de omvang van de zorgsector te bepalen is het aantal ziekenhuisbedden In Fryslacircn zijn er relatief weinig bedden per inwoner ten opzichte van andere provincies Gezien de hoge mate van vergrijzing is dit opmerkelijk20
Hospital beds per million inhabitants
0
100
200
300
400
500
600
700
800
1993
1994
1995
1996
1997
1998
1999
2000
2001
2002
Groningen
Friesland
Drenthe
Overijssel
Gelderland
Flevoland
Utrecht
Noord‐Holland
Zuid‐Holland
Zeeland
Noord‐Brabant
Limburg
Figuur 12 Ontwikkeling van het aantal ziekenhuisbedden in de Nederlandse provincies
Een andere indicator van de relatieve omvang van de zorgsector is het relatief aantal banen Hier valt vooral op dat zich in 2006 een flinke daling voordeed21
20 European Commission - Eurostat [26] 21 LISA - bewerkt door Dialogic [27]
F R I E S E I C T - I N N O V A T I E A L L I A N T I E 50
Relatief aantal banen (Zorg)
120
130
140
150
160
170
180
190
2003
2004
2005
2006
2007
Groningen
Friesland
Drenthe
Overijssel
Gelderland
Flevoland
Utrecht
Noord‐Holland
Zuid‐Holland
Zeeland
Noord‐Brabant
Limburg
Figuur 13 Ontwikkeling van het relatief aantal banen in de zorg in de Nederlandse provincie
F R I E S E I C T - I N N O V A T I E A L L I A N T I E 51
Figuur 14 Overzicht van de relevante ICT Projecten in Fryslacircn
F R I E S E I C T - I N N O V A T I E A L L I A N T I E
Zo
rg
Zorg
Net
Frie
slan
d (
SG
)
Car
dio
logie
net
wer
k Fr
iesl
and
(MCL
NSD
)H
uis
van
het
Hed
en (
GEEF)
Tel
econfe
renci
ng v
ia Z
NF
(SG
)
Tel
econsu
ltat
ie A
mel
and (
CI
ZTS)
Virtu
eel bez
oek
uur
(ZTS
ZSA)
Virtu
ele
Thuis
zorg
(PF
KN
TH
FL)
Pasa
na
(Nijfinst
er)
Thuis
zorg
het
Fries
e La
nd
(N
ijfinst
er)
Sm
art
Car
ing C
om
munitie
s(D
T2015
Nijfinst
er)
O
TTO
(RIF
)
Ket
enZorg
Frie
slan
d
EPD
sch
akel
punt
OZIS
(SG
)
Sm
art
Car
ing C
om
munitie
s(D
T2015)
Ske
wie
l Try
nw
alden
Van
A n
aar
B(e
ter)
pap
ierloos
(SG
)Virtu
ele
HAP
Frie
slan
d (
SG
)
Web
dokt
er (
HZL)
Leer
-Zorg
port
al (
PF
MCL
TFW
G
GZ
RF)
Zorg
Dom
ein F
ries
land
Support
Fry
slan
JGZ p
lus
ouder
port
aal (T
FW)
Zorg
Net
Frie
slan
d p
ort
al (
SG
)
Dig
itaa
l Thuis
hote
l (P
F)
Foar
Elk
oar
(VFG
CIZ
ZF
FZ
en
ZKF )
Een
duid
ig p
atieuml
ntp
ort
aal (S
G)
Toer
ism
e m
et z
org
Zorg
Innova
tie
Foru
m
N
twurk
Fries
land
On
derw
ijs
Ser
ious
gam
es f
acto
ry (
NH
L)
Kla
sseg
las
(KN
)
Wad
den
cam
pus
(KN
RFP
)
Wad
den
cam
pus
(KN
RFP
)
Vid
eoco
nfe
renci
ng B
oger
man
(SB)
Frie
slan
d L
eern
etw
erk
(NH
L)
Inte
rnet
acad
emie
(N
HL)
Ener
gie
k (K
N
RFP
)
EdyF
rysk
(PF
)
Did
icla
ss (
NH
L)
Onlin
e lo
ket
Frys
lan (
PF)
Tom
ke (
Afucirc
k en
Bib
lioth
eeks
ervi
ce F
r ysl
an)
Vee
nques
t (N
HL)
Inte
rnet
acad
emie
(N
HL)
N
twurk
Fries
land
Overh
eid
ISZF
(ISZF)
NO
FA (
NO
FA)
Kle
ine k
ern
en
IPTV
Gam
enat
ions
(PF
KN
)
Doar
psb
acircn (
SD
)
Vital
Rura
l Are
a (N
ijfinst
er
NO
FA
RFP
TH
FL
KN
)Fr
oek
sTV (
FR-I
X
IV)
Virtu
ele
loke
tten
(KN
)
NO
FA (
NO
FA)
Vital
Rura
l Are
a (N
ijfinst
er
NO
FA
RFP
TH
FL
KN
)
Kij o
p I
T s
poor
(PF)
Doar
psb
acircn (
SD
)
Onts
luitin
g d
orp
sarc
hie
ven
(SD
W)
Am
bula
nte
han
del
(KN
N
BL
D
oar
psb
an)
N
twurk
Fries
land
MK
B
To
eri
sme
Gam
efes
tiva
l ldquoG
-Am
elan
drdquo
(NH
LG
ame
Val
ley
PF
en K
N)
3D
Vis
ual
isat
ies
(NH
L G
L P
F)
Frys
lacircn G
ames
(PF
)
Sucircke
rei (P
V
AN
WB
GD
LP
P)
Frys
lacircn R
ing (
PF)
Inte
ract
ieve
hots
pots
(KN
)
Nat
uurw
ebca
m (
VVV A
mel
and)
Bre
edst
rate
n (
NO
FCO
M)
ND
IV (
Syn
tens)
NO
FCO
M (
NO
FA
MKB N
OO
RD
Eal
a Fr
ya F
rese
na
(II
I)
KN
RFP
en O
NO
F)
Fiet
sroute
pla
nner
(FB
)
E-T
sjer
ke (
PF)
Toer
istisc
he
E-b
usi
nes
s (P
F)
Mobik
om
(PF
SVD
et
c)
Toer
ism
e m
et z
org
Zorg
eloos
Frys
lacircn (
PF)
Dig
ital
e w
ater
psp
ort
pas
(PF
)
Eile
en
N
twurk
Fries
land
Bijlage 3 Overzicht relevante ICT Projecten in Fryslacircn
Gam
ing
Bre
ed
ban
d
Beeld
com
shym
un
icati
e
Kete
nd
igit
alshy
iseri
ng
Inte
rnett
oeshy
pass
ing
po
rtal
Mob
iele
to
ep
ass
ing
en
Ove
rig (
wet
ensc
hap
pel
ijke
) in
itia
tiev
en
Frie
se S
olla
rchal
lenge
Blu
e Ener
gy
(WETSU
S)
52
Literatuur [1] RUG (2003) Arbeidsproductiviteit in Fryslacircn Een analyse van het niveau en de groei van 1990-2000 Onderzoek in opdracht van Gedeputeerde Staten van de Provincie Fryslacircn en de Kamer van Koophandel Fryslacircn URSI-rapport 305
[2] van der Elst-van der Lans Michelle Piet Rijk (2006) Lokale bedrijvigheid leefbaarheid en sociale vitaliteit in het landelijk gebied van Friesland LEI Den Haag
[3] Provincie Fryslacircn (2007) Sociaal Rapport Fryslacircn 2007
[4] Valentijn Bolhuis (2005) Friese sterkten in economisch perspectief Toekomstvisie op de ruimtelijk-economische ontwikkeling van de provincie Friesland RUG
[5] CBS (2007) Inwoners Randstad verdienen het meest httpwwwcbsnlnlshyNLmenuthemasinkomen-bestedingenpublicatiesartikelenarchief20072007-2240shywmhtm
[6] Meester Wilhelm J amp Pieter H Pellenbarg (2001) Changing regional images Are regional marketing campaigns successful Paper for the 41st European Congress of the Regional Science Association Zagreb 2001
[7] CPB (2006) Reactie op Probleemanalyse Zuiderzeelijn
[8] AD (2008) Toename van zwakke scholen
[9] Verwey Jonker instituut Kinderen in Tel Databoek 2006
[10] Verwey Jonker instituut Kinderen in Tel Databoek 2008
[11] Ministerie van EZ (2007) Koers Noord op weg naar pieken Duurzame groei door omschakeling naar een kenniseconomie
[12] Stelder (2002) Regionaal Economische Verkenningen 2002 Groningen Friesland en Drenthe
[13] Stelder Broersma J van Dijk (2008) Noordelijke Arbeidsmarkt Verkenning 2008
[14] Broersma Lourens en Jouke van Dijk (2006) Het belang van de industrie in het Noorden 1950-2025 Onderzoek in opdracht van de Stichting TxU Noord-Nederland Groningen Faculteit Ruimtelijke Wetenschappen Rijksuniversiteit Groningen URSI-research report nr 316
[15] Provincie Friesland (2002) Nota sociaal-economisch beleid
[16] SCP (2006) Thuis op het platteland Den Haag
[17] EZ (2007) ICT agenda 2008-2011 De gebruiker centraal in de digitale Dienstenmaatschappij Den Haag
[18] WRR (2008) Innovatie Vernieuwd opening in viervoud Amsterdam University Press Den Haag Amsterdam
[19] Provincie Friesland (2007) Koers op Fryslacircn - Het Friese Meren Project 2e fase
[20] ECP (2008) Gaming meer dan een spelletje Den Haag
F R I E S E I C T - I N N O V A T I E A L L I A N T I E 53
[21] Provincie Friesland (2007) Fryske Fiersichten wurkprogram 2009 - 2011
[22] Provincie Friesland (2006) Fryslacircn toeristische topattractie in Nederland van de Provincie Fryslacircn
[23] Ministerie van VWS (2003) Quick Scan Kleine Kernen Den Haag
[24] Ministerie van Economische Zaken (2006) Verslag Innovation Lecture Den Haag
[25] httpstatlinecbsnl
[26] httpeceuropaeueurostat
[27] httpwwwlisanl
[28] ING (2007) Starterscampagne
[29] Vital rural area project activities annex 7
[30] Dialogic (2006) Initiatieven voor het bevorderen van eSkills van de beroepsbevolking in zes Europese landen Utrecht
[31] Rutten amp Koops (2007) Creatieve industrie en informatie- en communicatietechnologie in Noord Nederland Rapport naar aanleiding van de Noordermatch 2007
[32] Henry Chesbrough Open Innovation The new imperative for creating and Profiting from TechnologyHarvard business school Press
F R I E S E I C T - I N N O V A T I E A L L I A N T I E 54
Auteurs
drs Sven Maltha iring Reg Brennenraedts drs Hugo Gillebaard
Contact
Secretariaat Friese ICT-innovatie Alliantie pa Hooghiemstraplein 33-36 3514 AX Utrecht Tel +31 (0)30 215 05 80 Fax +31 (0)30 215 05 95 malthadialogicnl
Bijlage 1 SWOT-analyse
Sterkten Wat is de kracht van Fryslacircn
Een kenmerkende sterkte van Fryslacircn is eenvoudig te observeren Fryslacircn beschikt over veel ruimte zeker in vergelijk met de Randstad Daarbij komt dat de afstand tussen de Randstad en Fryslacircn relatief beperkt is De ruimte die Fryslacircn biedt maakt het mogelijk om er kwalitatief hoogwaardig te recreeumlren en te wonen Fryslacircn heeft veel mogelijkheden hiertoe die bovendien van hoge kwaliteit zijn Het toerisme in Fryslacircn drijft grofweg op drie pijlers watersport de rust van de Waddeneilanden en de cultuur van een aantal steden en dorpen (waaronder de ldquoElf Stedenrdquo)
In de Friese economie neemt de agrarische sector traditioneel een grote rol in Tegenwoordig is deze rol kleiner dan vroeger maar het is nog steeds een relatief omvangrijke sector Bovendien heeft de Friese landbouw de laatste decennia haar processen sterk verbeterd De productiviteit van deze sector is ndash zelfs vanuit een Nederlands perspectief - zeer hoog De sterke agrarische sector heeft mede geleid tot ontwikkeling van een florerende foodsector Het aandeel van de dienstensector ligt in Fryslacircn traditioneel onder het Nederlandse gemiddelde Hoewel dit nog steeds het geval is is deze sector vanaf circa 1995 een flinke inhaalslag aan het maken Binnen de dienstensector in Fryslacircn heeft vooral financieumlle dienstverlening een relatief groot aandeel Andere gebieden waarin Fryslacircn sterk is zijn de metaal- en elektrosector en watertechnoshylogie
Fryslacircn en de Friezen kennen een sterke identiteit Ze hebben een eigen taal volkslied en vlag en onderscheiden zich hiermee van de rest van Nederland Hierdoor bestaat er een grote sociale cohesie Dit speelt met name in de dorpen een grote rol in het dagelijkse leven
Zwakten Wat zijn de beperkingen in Fryslacircn
Fryslacircn is opgebouwd uit 417 kernen waarvan 344 kernen uit minder dan 1500 inwoners bestaan Er is dus een lage mate van verstedelijking waardoor positieve agglomeratieshyeffecten uitblijven Veel van deze kleine kernen hebben te maken met een laag en dalend voorzieningenniveau Denk hierbij aan het verdwijnen van postkantoren scholen supermarkten et cetera Dit is duidelijk de negatieve keerzijde van de ruimtelijke structuur van Fryslacircn
Fryslacircn is de provincie die voorop loopt met vergrijzing Nergens in Nederland zijn er zo weinig jongeren In combinatie met een lage arbeidsparticipatie van ouderen en vrouwen heeft dit een negatief effect op de economie Overigens neemt de arbeidsparticipatie vooral van vrouwen de laatste jaren wel sterk toe
Er zijn in Fryslacircn weinig grote industrieeumln en het MKB heeft een groot aandeel in de werkgelegenheid Dit zou een van de oorzaken kunnen zijn van de lage RampD-inspanningen in de provincie Het wordt ook als oorzaak genoemd van de lagere arbeidsproductiviteit maar het is niet duidelijk of dat geheel terecht is In de samenstelling van de werkgelegenshyheid valt op dat de quartaire sector (zorg onderwijs overheid et cetera) sterk oververtegenwoordigd is Het aandeel van bedrijven dat producten en diensten afzet buiten de provincie (stuwende bedrijvigheid) is relatief beperkt
F R I E S E I C T - I N N O V A T I E A L L I A N T I E 46
Verschillende bronnen refereren aan de lage kwaliteit van het onderwijs in Fryslacircn Hierbij speelt het ontbreken van een universiteit een rol Door de afwezigheid van een universiteit behouden Vwo-leerlingen minder binding met Fryslacircn Hoger opgeleiden trekken hierdoor weg naar omliggende regiorsquos en de stroom hoger opgeleiden naar Fryslacircn is vrij beperkt Het gevolg is een braindrain Opvallend is het lage gemiddelde niveau van de leerlingen die de basisschool verlaten Er is geen overeenstemming over de oorzaak hiervan Een ander opvallend element is de aanwezigheid van achterstandswijken in Fryslacircn Hoewel dit vaak als een probleem van grote steden wordt gezien kampen ook veel dorpen en steden in (vooral Noord-)Fryslacircn met deze problematiek
Kansen Welke mogelijkheden biedt de omgeving
In Nederland neemt het aandeel 65-plussers van de totale bevolking toe Deze bevolkingsgroep geeft meer geld uit aan recreatie en aan zorg Een deel kiest zelfs voor het verhuizen naar een prettigere omgeving en gaan hoogwaardiger wonen Fryslacircn kan profiteren van deze demografische ontwikkeling door voorzieningen te treffen voor deze groep Hierbij zou ze zich kunnen profileren als het lsquoFlorida van het Noordenrsquo Door koploper te zijn met woon-zorgconcepten kan er een nieuwe markt ontstaan Doordat leeftijdssamenstelling van de groep vakantiegangers verandert zal er ander type vraag naar voorzieningen en activiteiten ontstaan Ook hierop kan worden ingespeeld Ook zorgtoerisme kan interessante mogelijkheden bieden voor Fryslacircn
Fryslacircn zou extra middelen kunnen aantrekken door aanspraak te maken op verschillende (Europese) fondsen Doordat Fryslacircn door sommige beleidsorganen wordt gezien als een achterstandsgebied komt men in aanmerking voor specifieke fondsen Maar er zijn ook generieke (Europese) fondsen waarop aanspraak gemaakt kan worden
Waar Fryslacircn beperkt profiteert van positieve agglomeratie-effecten beginnen sommige delen van de Randstad negatieve agglomeratie-effecten te ervaren zoals hoge grondprijzen verkeerscongestie en verpaupering van wijken Indien Fryslacircn goed digitaal ontsloten is kan het voor sommige organisaties interessant zijn om naar Fryslacircn te verhuizen
Groeiende aandacht voor (duurzame) energie en watertechnologie kan voor Fryslacircn kansen bieden De ruimtelijke structuur biedt bijvoorbeeld mogelijkheden voor het opwekken van zonne-energie of biomassa Ook het (zoute en zoete) water biedt hiertoe mogelijkheden De kennis die Fryslacircn heeft op het gebied van watertechnologie kan in de toekomst misschien in een bredere markt worden toegepast
De stijgende voedselprijzen zullen voor Fryslacircn grosso modo een positief effect hebben Zowel de agro- als de foodsector die een groot gedeelte van de stuwende bedrijvigheid vertegenwoordigen kunnen hier van profiteren
Bedreigingen Hoe kan de omgeving Fryslacircn schaden
De beperkte stuwende bedrijvigheid maakt Fryslacircn afhankelijk van andere inkomstenstroshymen uit Nederland Denk hierbij aan inkomsten uit sociale verzekeringen uitkeringen maar ook inkomsten uit de zorg Verandering in nationaal beleid kunnen hierdoor grote consequenties hebben voor de Friese economie en samenleving Ook inkomsten uit de landbouwsubsidies van de EU maken Fryslacircn kwetsbaar De Europese Unie reserveert jaarlijks bijna de helft van haar begroting voor het Gemeenschappelijk Landbouwbeleid Onder andere door de toetreding van nieuwe EU lidstaten kunnen deze middelen onder druk komen te staan
F R I E S E I C T - I N N O V A T I E A L L I A N T I E 47
Een andere bedreiging is de filiaaleconomie Veel bedrijfsvestigingen vooral in de zakelijke dienstverlening zijn nevenvestigingen De hoofdkantoren zitten veelal in de Randstad Deze locaties zijn hierdoor voor een groot deel afhankelijk van beslissingen die op andere plaatsen worden genomen
De internationalisering van de economie zorgt voor extra concurrentiedruk Vooral de lageropgeleiden ervaren een steeds grotere druk uit lagelonenlanden Omdat Fryslacircn relatief weinig hoogopgeleiden kent kunnen de negatieve consequenties van globalisering groter zijn dan in andere delen van ons land
F R I E S E I C T - I N N O V A T I E A L L I A N T I E 48
Bijlage 2 Additionele kerncijfers
Onderwijs
Fryslacircn heeft geen universiteit Het aantal studenten dat in Fryslacircn woont en een mastershydiploma ontvangt is zeer laag circa 200 per jaar Wel kent Fryslacircn enkele HBO-instellingen Toch is het aantal studenten dat een bachelorgraad ontvangt relatief beperkt vergeleken met andere provincies18
Geslaagden HBO Bachelor (naar woonplaats student)
0
2000
4000
6000
8000
10000
12000
14000
2000 2001 2002 2003 2004 2005
Groningen
Friesland
Drenthe
Overijssel
Flevoland
Gelderland
Utrecht
Noord‐Holland
Zuid‐Holland
Zeeland
Noord‐Brabant
Limburg
Figuur 10 Ontwikkeling van het aantal HBO Bachelor afgestudeerden in de Nederlandse provincies
Het aantal banen in het onderwijs is in Fryslacircn relatief hoog Dit is opmerkelijk gezien het ontbreken van een universiteit19
18 CBS ndash Statline [25]
19 LISA - bewerkt door Dialogic [27]
F R I E S E I C T - I N N O V A T I E A L L I A N T I E 49
Relatief aantal banen (Onderwijs)
50
55
60
65
70
75
80
85
90
2003
2004
2005
2006
2007
Groningen
Friesland
Drenthe
Overijssel
Gelderland
Flevoland
Utrecht
Noord‐Holland
Zuid‐Holland
Zeeland
Noord‐Brabant
Limburg
Figuur 11 Ontwikkeling van het relatief aantal banen in het onderwijs in de Nederlandse provincies
Zorg
Een manier om de omvang van de zorgsector te bepalen is het aantal ziekenhuisbedden In Fryslacircn zijn er relatief weinig bedden per inwoner ten opzichte van andere provincies Gezien de hoge mate van vergrijzing is dit opmerkelijk20
Hospital beds per million inhabitants
0
100
200
300
400
500
600
700
800
1993
1994
1995
1996
1997
1998
1999
2000
2001
2002
Groningen
Friesland
Drenthe
Overijssel
Gelderland
Flevoland
Utrecht
Noord‐Holland
Zuid‐Holland
Zeeland
Noord‐Brabant
Limburg
Figuur 12 Ontwikkeling van het aantal ziekenhuisbedden in de Nederlandse provincies
Een andere indicator van de relatieve omvang van de zorgsector is het relatief aantal banen Hier valt vooral op dat zich in 2006 een flinke daling voordeed21
20 European Commission - Eurostat [26] 21 LISA - bewerkt door Dialogic [27]
F R I E S E I C T - I N N O V A T I E A L L I A N T I E 50
Relatief aantal banen (Zorg)
120
130
140
150
160
170
180
190
2003
2004
2005
2006
2007
Groningen
Friesland
Drenthe
Overijssel
Gelderland
Flevoland
Utrecht
Noord‐Holland
Zuid‐Holland
Zeeland
Noord‐Brabant
Limburg
Figuur 13 Ontwikkeling van het relatief aantal banen in de zorg in de Nederlandse provincie
F R I E S E I C T - I N N O V A T I E A L L I A N T I E 51
Figuur 14 Overzicht van de relevante ICT Projecten in Fryslacircn
F R I E S E I C T - I N N O V A T I E A L L I A N T I E
Zo
rg
Zorg
Net
Frie
slan
d (
SG
)
Car
dio
logie
net
wer
k Fr
iesl
and
(MCL
NSD
)H
uis
van
het
Hed
en (
GEEF)
Tel
econfe
renci
ng v
ia Z
NF
(SG
)
Tel
econsu
ltat
ie A
mel
and (
CI
ZTS)
Virtu
eel bez
oek
uur
(ZTS
ZSA)
Virtu
ele
Thuis
zorg
(PF
KN
TH
FL)
Pasa
na
(Nijfinst
er)
Thuis
zorg
het
Fries
e La
nd
(N
ijfinst
er)
Sm
art
Car
ing C
om
munitie
s(D
T2015
Nijfinst
er)
O
TTO
(RIF
)
Ket
enZorg
Frie
slan
d
EPD
sch
akel
punt
OZIS
(SG
)
Sm
art
Car
ing C
om
munitie
s(D
T2015)
Ske
wie
l Try
nw
alden
Van
A n
aar
B(e
ter)
pap
ierloos
(SG
)Virtu
ele
HAP
Frie
slan
d (
SG
)
Web
dokt
er (
HZL)
Leer
-Zorg
port
al (
PF
MCL
TFW
G
GZ
RF)
Zorg
Dom
ein F
ries
land
Support
Fry
slan
JGZ p
lus
ouder
port
aal (T
FW)
Zorg
Net
Frie
slan
d p
ort
al (
SG
)
Dig
itaa
l Thuis
hote
l (P
F)
Foar
Elk
oar
(VFG
CIZ
ZF
FZ
en
ZKF )
Een
duid
ig p
atieuml
ntp
ort
aal (S
G)
Toer
ism
e m
et z
org
Zorg
Innova
tie
Foru
m
N
twurk
Fries
land
On
derw
ijs
Ser
ious
gam
es f
acto
ry (
NH
L)
Kla
sseg
las
(KN
)
Wad
den
cam
pus
(KN
RFP
)
Wad
den
cam
pus
(KN
RFP
)
Vid
eoco
nfe
renci
ng B
oger
man
(SB)
Frie
slan
d L
eern
etw
erk
(NH
L)
Inte
rnet
acad
emie
(N
HL)
Ener
gie
k (K
N
RFP
)
EdyF
rysk
(PF
)
Did
icla
ss (
NH
L)
Onlin
e lo
ket
Frys
lan (
PF)
Tom
ke (
Afucirc
k en
Bib
lioth
eeks
ervi
ce F
r ysl
an)
Vee
nques
t (N
HL)
Inte
rnet
acad
emie
(N
HL)
N
twurk
Fries
land
Overh
eid
ISZF
(ISZF)
NO
FA (
NO
FA)
Kle
ine k
ern
en
IPTV
Gam
enat
ions
(PF
KN
)
Doar
psb
acircn (
SD
)
Vital
Rura
l Are
a (N
ijfinst
er
NO
FA
RFP
TH
FL
KN
)Fr
oek
sTV (
FR-I
X
IV)
Virtu
ele
loke
tten
(KN
)
NO
FA (
NO
FA)
Vital
Rura
l Are
a (N
ijfinst
er
NO
FA
RFP
TH
FL
KN
)
Kij o
p I
T s
poor
(PF)
Doar
psb
acircn (
SD
)
Onts
luitin
g d
orp
sarc
hie
ven
(SD
W)
Am
bula
nte
han
del
(KN
N
BL
D
oar
psb
an)
N
twurk
Fries
land
MK
B
To
eri
sme
Gam
efes
tiva
l ldquoG
-Am
elan
drdquo
(NH
LG
ame
Val
ley
PF
en K
N)
3D
Vis
ual
isat
ies
(NH
L G
L P
F)
Frys
lacircn G
ames
(PF
)
Sucircke
rei (P
V
AN
WB
GD
LP
P)
Frys
lacircn R
ing (
PF)
Inte
ract
ieve
hots
pots
(KN
)
Nat
uurw
ebca
m (
VVV A
mel
and)
Bre
edst
rate
n (
NO
FCO
M)
ND
IV (
Syn
tens)
NO
FCO
M (
NO
FA
MKB N
OO
RD
Eal
a Fr
ya F
rese
na
(II
I)
KN
RFP
en O
NO
F)
Fiet
sroute
pla
nner
(FB
)
E-T
sjer
ke (
PF)
Toer
istisc
he
E-b
usi
nes
s (P
F)
Mobik
om
(PF
SVD
et
c)
Toer
ism
e m
et z
org
Zorg
eloos
Frys
lacircn (
PF)
Dig
ital
e w
ater
psp
ort
pas
(PF
)
Eile
en
N
twurk
Fries
land
Bijlage 3 Overzicht relevante ICT Projecten in Fryslacircn
Gam
ing
Bre
ed
ban
d
Beeld
com
shym
un
icati
e
Kete
nd
igit
alshy
iseri
ng
Inte
rnett
oeshy
pass
ing
po
rtal
Mob
iele
to
ep
ass
ing
en
Ove
rig (
wet
ensc
hap
pel
ijke
) in
itia
tiev
en
Frie
se S
olla
rchal
lenge
Blu
e Ener
gy
(WETSU
S)
52
Literatuur [1] RUG (2003) Arbeidsproductiviteit in Fryslacircn Een analyse van het niveau en de groei van 1990-2000 Onderzoek in opdracht van Gedeputeerde Staten van de Provincie Fryslacircn en de Kamer van Koophandel Fryslacircn URSI-rapport 305
[2] van der Elst-van der Lans Michelle Piet Rijk (2006) Lokale bedrijvigheid leefbaarheid en sociale vitaliteit in het landelijk gebied van Friesland LEI Den Haag
[3] Provincie Fryslacircn (2007) Sociaal Rapport Fryslacircn 2007
[4] Valentijn Bolhuis (2005) Friese sterkten in economisch perspectief Toekomstvisie op de ruimtelijk-economische ontwikkeling van de provincie Friesland RUG
[5] CBS (2007) Inwoners Randstad verdienen het meest httpwwwcbsnlnlshyNLmenuthemasinkomen-bestedingenpublicatiesartikelenarchief20072007-2240shywmhtm
[6] Meester Wilhelm J amp Pieter H Pellenbarg (2001) Changing regional images Are regional marketing campaigns successful Paper for the 41st European Congress of the Regional Science Association Zagreb 2001
[7] CPB (2006) Reactie op Probleemanalyse Zuiderzeelijn
[8] AD (2008) Toename van zwakke scholen
[9] Verwey Jonker instituut Kinderen in Tel Databoek 2006
[10] Verwey Jonker instituut Kinderen in Tel Databoek 2008
[11] Ministerie van EZ (2007) Koers Noord op weg naar pieken Duurzame groei door omschakeling naar een kenniseconomie
[12] Stelder (2002) Regionaal Economische Verkenningen 2002 Groningen Friesland en Drenthe
[13] Stelder Broersma J van Dijk (2008) Noordelijke Arbeidsmarkt Verkenning 2008
[14] Broersma Lourens en Jouke van Dijk (2006) Het belang van de industrie in het Noorden 1950-2025 Onderzoek in opdracht van de Stichting TxU Noord-Nederland Groningen Faculteit Ruimtelijke Wetenschappen Rijksuniversiteit Groningen URSI-research report nr 316
[15] Provincie Friesland (2002) Nota sociaal-economisch beleid
[16] SCP (2006) Thuis op het platteland Den Haag
[17] EZ (2007) ICT agenda 2008-2011 De gebruiker centraal in de digitale Dienstenmaatschappij Den Haag
[18] WRR (2008) Innovatie Vernieuwd opening in viervoud Amsterdam University Press Den Haag Amsterdam
[19] Provincie Friesland (2007) Koers op Fryslacircn - Het Friese Meren Project 2e fase
[20] ECP (2008) Gaming meer dan een spelletje Den Haag
F R I E S E I C T - I N N O V A T I E A L L I A N T I E 53
[21] Provincie Friesland (2007) Fryske Fiersichten wurkprogram 2009 - 2011
[22] Provincie Friesland (2006) Fryslacircn toeristische topattractie in Nederland van de Provincie Fryslacircn
[23] Ministerie van VWS (2003) Quick Scan Kleine Kernen Den Haag
[24] Ministerie van Economische Zaken (2006) Verslag Innovation Lecture Den Haag
[25] httpstatlinecbsnl
[26] httpeceuropaeueurostat
[27] httpwwwlisanl
[28] ING (2007) Starterscampagne
[29] Vital rural area project activities annex 7
[30] Dialogic (2006) Initiatieven voor het bevorderen van eSkills van de beroepsbevolking in zes Europese landen Utrecht
[31] Rutten amp Koops (2007) Creatieve industrie en informatie- en communicatietechnologie in Noord Nederland Rapport naar aanleiding van de Noordermatch 2007
[32] Henry Chesbrough Open Innovation The new imperative for creating and Profiting from TechnologyHarvard business school Press
F R I E S E I C T - I N N O V A T I E A L L I A N T I E 54
Auteurs
drs Sven Maltha iring Reg Brennenraedts drs Hugo Gillebaard
Contact
Secretariaat Friese ICT-innovatie Alliantie pa Hooghiemstraplein 33-36 3514 AX Utrecht Tel +31 (0)30 215 05 80 Fax +31 (0)30 215 05 95 malthadialogicnl
Verschillende bronnen refereren aan de lage kwaliteit van het onderwijs in Fryslacircn Hierbij speelt het ontbreken van een universiteit een rol Door de afwezigheid van een universiteit behouden Vwo-leerlingen minder binding met Fryslacircn Hoger opgeleiden trekken hierdoor weg naar omliggende regiorsquos en de stroom hoger opgeleiden naar Fryslacircn is vrij beperkt Het gevolg is een braindrain Opvallend is het lage gemiddelde niveau van de leerlingen die de basisschool verlaten Er is geen overeenstemming over de oorzaak hiervan Een ander opvallend element is de aanwezigheid van achterstandswijken in Fryslacircn Hoewel dit vaak als een probleem van grote steden wordt gezien kampen ook veel dorpen en steden in (vooral Noord-)Fryslacircn met deze problematiek
Kansen Welke mogelijkheden biedt de omgeving
In Nederland neemt het aandeel 65-plussers van de totale bevolking toe Deze bevolkingsgroep geeft meer geld uit aan recreatie en aan zorg Een deel kiest zelfs voor het verhuizen naar een prettigere omgeving en gaan hoogwaardiger wonen Fryslacircn kan profiteren van deze demografische ontwikkeling door voorzieningen te treffen voor deze groep Hierbij zou ze zich kunnen profileren als het lsquoFlorida van het Noordenrsquo Door koploper te zijn met woon-zorgconcepten kan er een nieuwe markt ontstaan Doordat leeftijdssamenstelling van de groep vakantiegangers verandert zal er ander type vraag naar voorzieningen en activiteiten ontstaan Ook hierop kan worden ingespeeld Ook zorgtoerisme kan interessante mogelijkheden bieden voor Fryslacircn
Fryslacircn zou extra middelen kunnen aantrekken door aanspraak te maken op verschillende (Europese) fondsen Doordat Fryslacircn door sommige beleidsorganen wordt gezien als een achterstandsgebied komt men in aanmerking voor specifieke fondsen Maar er zijn ook generieke (Europese) fondsen waarop aanspraak gemaakt kan worden
Waar Fryslacircn beperkt profiteert van positieve agglomeratie-effecten beginnen sommige delen van de Randstad negatieve agglomeratie-effecten te ervaren zoals hoge grondprijzen verkeerscongestie en verpaupering van wijken Indien Fryslacircn goed digitaal ontsloten is kan het voor sommige organisaties interessant zijn om naar Fryslacircn te verhuizen
Groeiende aandacht voor (duurzame) energie en watertechnologie kan voor Fryslacircn kansen bieden De ruimtelijke structuur biedt bijvoorbeeld mogelijkheden voor het opwekken van zonne-energie of biomassa Ook het (zoute en zoete) water biedt hiertoe mogelijkheden De kennis die Fryslacircn heeft op het gebied van watertechnologie kan in de toekomst misschien in een bredere markt worden toegepast
De stijgende voedselprijzen zullen voor Fryslacircn grosso modo een positief effect hebben Zowel de agro- als de foodsector die een groot gedeelte van de stuwende bedrijvigheid vertegenwoordigen kunnen hier van profiteren
Bedreigingen Hoe kan de omgeving Fryslacircn schaden
De beperkte stuwende bedrijvigheid maakt Fryslacircn afhankelijk van andere inkomstenstroshymen uit Nederland Denk hierbij aan inkomsten uit sociale verzekeringen uitkeringen maar ook inkomsten uit de zorg Verandering in nationaal beleid kunnen hierdoor grote consequenties hebben voor de Friese economie en samenleving Ook inkomsten uit de landbouwsubsidies van de EU maken Fryslacircn kwetsbaar De Europese Unie reserveert jaarlijks bijna de helft van haar begroting voor het Gemeenschappelijk Landbouwbeleid Onder andere door de toetreding van nieuwe EU lidstaten kunnen deze middelen onder druk komen te staan
F R I E S E I C T - I N N O V A T I E A L L I A N T I E 47
Een andere bedreiging is de filiaaleconomie Veel bedrijfsvestigingen vooral in de zakelijke dienstverlening zijn nevenvestigingen De hoofdkantoren zitten veelal in de Randstad Deze locaties zijn hierdoor voor een groot deel afhankelijk van beslissingen die op andere plaatsen worden genomen
De internationalisering van de economie zorgt voor extra concurrentiedruk Vooral de lageropgeleiden ervaren een steeds grotere druk uit lagelonenlanden Omdat Fryslacircn relatief weinig hoogopgeleiden kent kunnen de negatieve consequenties van globalisering groter zijn dan in andere delen van ons land
F R I E S E I C T - I N N O V A T I E A L L I A N T I E 48
Bijlage 2 Additionele kerncijfers
Onderwijs
Fryslacircn heeft geen universiteit Het aantal studenten dat in Fryslacircn woont en een mastershydiploma ontvangt is zeer laag circa 200 per jaar Wel kent Fryslacircn enkele HBO-instellingen Toch is het aantal studenten dat een bachelorgraad ontvangt relatief beperkt vergeleken met andere provincies18
Geslaagden HBO Bachelor (naar woonplaats student)
0
2000
4000
6000
8000
10000
12000
14000
2000 2001 2002 2003 2004 2005
Groningen
Friesland
Drenthe
Overijssel
Flevoland
Gelderland
Utrecht
Noord‐Holland
Zuid‐Holland
Zeeland
Noord‐Brabant
Limburg
Figuur 10 Ontwikkeling van het aantal HBO Bachelor afgestudeerden in de Nederlandse provincies
Het aantal banen in het onderwijs is in Fryslacircn relatief hoog Dit is opmerkelijk gezien het ontbreken van een universiteit19
18 CBS ndash Statline [25]
19 LISA - bewerkt door Dialogic [27]
F R I E S E I C T - I N N O V A T I E A L L I A N T I E 49
Relatief aantal banen (Onderwijs)
50
55
60
65
70
75
80
85
90
2003
2004
2005
2006
2007
Groningen
Friesland
Drenthe
Overijssel
Gelderland
Flevoland
Utrecht
Noord‐Holland
Zuid‐Holland
Zeeland
Noord‐Brabant
Limburg
Figuur 11 Ontwikkeling van het relatief aantal banen in het onderwijs in de Nederlandse provincies
Zorg
Een manier om de omvang van de zorgsector te bepalen is het aantal ziekenhuisbedden In Fryslacircn zijn er relatief weinig bedden per inwoner ten opzichte van andere provincies Gezien de hoge mate van vergrijzing is dit opmerkelijk20
Hospital beds per million inhabitants
0
100
200
300
400
500
600
700
800
1993
1994
1995
1996
1997
1998
1999
2000
2001
2002
Groningen
Friesland
Drenthe
Overijssel
Gelderland
Flevoland
Utrecht
Noord‐Holland
Zuid‐Holland
Zeeland
Noord‐Brabant
Limburg
Figuur 12 Ontwikkeling van het aantal ziekenhuisbedden in de Nederlandse provincies
Een andere indicator van de relatieve omvang van de zorgsector is het relatief aantal banen Hier valt vooral op dat zich in 2006 een flinke daling voordeed21
20 European Commission - Eurostat [26] 21 LISA - bewerkt door Dialogic [27]
F R I E S E I C T - I N N O V A T I E A L L I A N T I E 50
Relatief aantal banen (Zorg)
120
130
140
150
160
170
180
190
2003
2004
2005
2006
2007
Groningen
Friesland
Drenthe
Overijssel
Gelderland
Flevoland
Utrecht
Noord‐Holland
Zuid‐Holland
Zeeland
Noord‐Brabant
Limburg
Figuur 13 Ontwikkeling van het relatief aantal banen in de zorg in de Nederlandse provincie
F R I E S E I C T - I N N O V A T I E A L L I A N T I E 51
Figuur 14 Overzicht van de relevante ICT Projecten in Fryslacircn
F R I E S E I C T - I N N O V A T I E A L L I A N T I E
Zo
rg
Zorg
Net
Frie
slan
d (
SG
)
Car
dio
logie
net
wer
k Fr
iesl
and
(MCL
NSD
)H
uis
van
het
Hed
en (
GEEF)
Tel
econfe
renci
ng v
ia Z
NF
(SG
)
Tel
econsu
ltat
ie A
mel
and (
CI
ZTS)
Virtu
eel bez
oek
uur
(ZTS
ZSA)
Virtu
ele
Thuis
zorg
(PF
KN
TH
FL)
Pasa
na
(Nijfinst
er)
Thuis
zorg
het
Fries
e La
nd
(N
ijfinst
er)
Sm
art
Car
ing C
om
munitie
s(D
T2015
Nijfinst
er)
O
TTO
(RIF
)
Ket
enZorg
Frie
slan
d
EPD
sch
akel
punt
OZIS
(SG
)
Sm
art
Car
ing C
om
munitie
s(D
T2015)
Ske
wie
l Try
nw
alden
Van
A n
aar
B(e
ter)
pap
ierloos
(SG
)Virtu
ele
HAP
Frie
slan
d (
SG
)
Web
dokt
er (
HZL)
Leer
-Zorg
port
al (
PF
MCL
TFW
G
GZ
RF)
Zorg
Dom
ein F
ries
land
Support
Fry
slan
JGZ p
lus
ouder
port
aal (T
FW)
Zorg
Net
Frie
slan
d p
ort
al (
SG
)
Dig
itaa
l Thuis
hote
l (P
F)
Foar
Elk
oar
(VFG
CIZ
ZF
FZ
en
ZKF )
Een
duid
ig p
atieuml
ntp
ort
aal (S
G)
Toer
ism
e m
et z
org
Zorg
Innova
tie
Foru
m
N
twurk
Fries
land
On
derw
ijs
Ser
ious
gam
es f
acto
ry (
NH
L)
Kla
sseg
las
(KN
)
Wad
den
cam
pus
(KN
RFP
)
Wad
den
cam
pus
(KN
RFP
)
Vid
eoco
nfe
renci
ng B
oger
man
(SB)
Frie
slan
d L
eern
etw
erk
(NH
L)
Inte
rnet
acad
emie
(N
HL)
Ener
gie
k (K
N
RFP
)
EdyF
rysk
(PF
)
Did
icla
ss (
NH
L)
Onlin
e lo
ket
Frys
lan (
PF)
Tom
ke (
Afucirc
k en
Bib
lioth
eeks
ervi
ce F
r ysl
an)
Vee
nques
t (N
HL)
Inte
rnet
acad
emie
(N
HL)
N
twurk
Fries
land
Overh
eid
ISZF
(ISZF)
NO
FA (
NO
FA)
Kle
ine k
ern
en
IPTV
Gam
enat
ions
(PF
KN
)
Doar
psb
acircn (
SD
)
Vital
Rura
l Are
a (N
ijfinst
er
NO
FA
RFP
TH
FL
KN
)Fr
oek
sTV (
FR-I
X
IV)
Virtu
ele
loke
tten
(KN
)
NO
FA (
NO
FA)
Vital
Rura
l Are
a (N
ijfinst
er
NO
FA
RFP
TH
FL
KN
)
Kij o
p I
T s
poor
(PF)
Doar
psb
acircn (
SD
)
Onts
luitin
g d
orp
sarc
hie
ven
(SD
W)
Am
bula
nte
han
del
(KN
N
BL
D
oar
psb
an)
N
twurk
Fries
land
MK
B
To
eri
sme
Gam
efes
tiva
l ldquoG
-Am
elan
drdquo
(NH
LG
ame
Val
ley
PF
en K
N)
3D
Vis
ual
isat
ies
(NH
L G
L P
F)
Frys
lacircn G
ames
(PF
)
Sucircke
rei (P
V
AN
WB
GD
LP
P)
Frys
lacircn R
ing (
PF)
Inte
ract
ieve
hots
pots
(KN
)
Nat
uurw
ebca
m (
VVV A
mel
and)
Bre
edst
rate
n (
NO
FCO
M)
ND
IV (
Syn
tens)
NO
FCO
M (
NO
FA
MKB N
OO
RD
Eal
a Fr
ya F
rese
na
(II
I)
KN
RFP
en O
NO
F)
Fiet
sroute
pla
nner
(FB
)
E-T
sjer
ke (
PF)
Toer
istisc
he
E-b
usi
nes
s (P
F)
Mobik
om
(PF
SVD
et
c)
Toer
ism
e m
et z
org
Zorg
eloos
Frys
lacircn (
PF)
Dig
ital
e w
ater
psp
ort
pas
(PF
)
Eile
en
N
twurk
Fries
land
Bijlage 3 Overzicht relevante ICT Projecten in Fryslacircn
Gam
ing
Bre
ed
ban
d
Beeld
com
shym
un
icati
e
Kete
nd
igit
alshy
iseri
ng
Inte
rnett
oeshy
pass
ing
po
rtal
Mob
iele
to
ep
ass
ing
en
Ove
rig (
wet
ensc
hap
pel
ijke
) in
itia
tiev
en
Frie
se S
olla
rchal
lenge
Blu
e Ener
gy
(WETSU
S)
52
Literatuur [1] RUG (2003) Arbeidsproductiviteit in Fryslacircn Een analyse van het niveau en de groei van 1990-2000 Onderzoek in opdracht van Gedeputeerde Staten van de Provincie Fryslacircn en de Kamer van Koophandel Fryslacircn URSI-rapport 305
[2] van der Elst-van der Lans Michelle Piet Rijk (2006) Lokale bedrijvigheid leefbaarheid en sociale vitaliteit in het landelijk gebied van Friesland LEI Den Haag
[3] Provincie Fryslacircn (2007) Sociaal Rapport Fryslacircn 2007
[4] Valentijn Bolhuis (2005) Friese sterkten in economisch perspectief Toekomstvisie op de ruimtelijk-economische ontwikkeling van de provincie Friesland RUG
[5] CBS (2007) Inwoners Randstad verdienen het meest httpwwwcbsnlnlshyNLmenuthemasinkomen-bestedingenpublicatiesartikelenarchief20072007-2240shywmhtm
[6] Meester Wilhelm J amp Pieter H Pellenbarg (2001) Changing regional images Are regional marketing campaigns successful Paper for the 41st European Congress of the Regional Science Association Zagreb 2001
[7] CPB (2006) Reactie op Probleemanalyse Zuiderzeelijn
[8] AD (2008) Toename van zwakke scholen
[9] Verwey Jonker instituut Kinderen in Tel Databoek 2006
[10] Verwey Jonker instituut Kinderen in Tel Databoek 2008
[11] Ministerie van EZ (2007) Koers Noord op weg naar pieken Duurzame groei door omschakeling naar een kenniseconomie
[12] Stelder (2002) Regionaal Economische Verkenningen 2002 Groningen Friesland en Drenthe
[13] Stelder Broersma J van Dijk (2008) Noordelijke Arbeidsmarkt Verkenning 2008
[14] Broersma Lourens en Jouke van Dijk (2006) Het belang van de industrie in het Noorden 1950-2025 Onderzoek in opdracht van de Stichting TxU Noord-Nederland Groningen Faculteit Ruimtelijke Wetenschappen Rijksuniversiteit Groningen URSI-research report nr 316
[15] Provincie Friesland (2002) Nota sociaal-economisch beleid
[16] SCP (2006) Thuis op het platteland Den Haag
[17] EZ (2007) ICT agenda 2008-2011 De gebruiker centraal in de digitale Dienstenmaatschappij Den Haag
[18] WRR (2008) Innovatie Vernieuwd opening in viervoud Amsterdam University Press Den Haag Amsterdam
[19] Provincie Friesland (2007) Koers op Fryslacircn - Het Friese Meren Project 2e fase
[20] ECP (2008) Gaming meer dan een spelletje Den Haag
F R I E S E I C T - I N N O V A T I E A L L I A N T I E 53
[21] Provincie Friesland (2007) Fryske Fiersichten wurkprogram 2009 - 2011
[22] Provincie Friesland (2006) Fryslacircn toeristische topattractie in Nederland van de Provincie Fryslacircn
[23] Ministerie van VWS (2003) Quick Scan Kleine Kernen Den Haag
[24] Ministerie van Economische Zaken (2006) Verslag Innovation Lecture Den Haag
[25] httpstatlinecbsnl
[26] httpeceuropaeueurostat
[27] httpwwwlisanl
[28] ING (2007) Starterscampagne
[29] Vital rural area project activities annex 7
[30] Dialogic (2006) Initiatieven voor het bevorderen van eSkills van de beroepsbevolking in zes Europese landen Utrecht
[31] Rutten amp Koops (2007) Creatieve industrie en informatie- en communicatietechnologie in Noord Nederland Rapport naar aanleiding van de Noordermatch 2007
[32] Henry Chesbrough Open Innovation The new imperative for creating and Profiting from TechnologyHarvard business school Press
F R I E S E I C T - I N N O V A T I E A L L I A N T I E 54
Auteurs
drs Sven Maltha iring Reg Brennenraedts drs Hugo Gillebaard
Contact
Secretariaat Friese ICT-innovatie Alliantie pa Hooghiemstraplein 33-36 3514 AX Utrecht Tel +31 (0)30 215 05 80 Fax +31 (0)30 215 05 95 malthadialogicnl
Een andere bedreiging is de filiaaleconomie Veel bedrijfsvestigingen vooral in de zakelijke dienstverlening zijn nevenvestigingen De hoofdkantoren zitten veelal in de Randstad Deze locaties zijn hierdoor voor een groot deel afhankelijk van beslissingen die op andere plaatsen worden genomen
De internationalisering van de economie zorgt voor extra concurrentiedruk Vooral de lageropgeleiden ervaren een steeds grotere druk uit lagelonenlanden Omdat Fryslacircn relatief weinig hoogopgeleiden kent kunnen de negatieve consequenties van globalisering groter zijn dan in andere delen van ons land
F R I E S E I C T - I N N O V A T I E A L L I A N T I E 48
Bijlage 2 Additionele kerncijfers
Onderwijs
Fryslacircn heeft geen universiteit Het aantal studenten dat in Fryslacircn woont en een mastershydiploma ontvangt is zeer laag circa 200 per jaar Wel kent Fryslacircn enkele HBO-instellingen Toch is het aantal studenten dat een bachelorgraad ontvangt relatief beperkt vergeleken met andere provincies18
Geslaagden HBO Bachelor (naar woonplaats student)
0
2000
4000
6000
8000
10000
12000
14000
2000 2001 2002 2003 2004 2005
Groningen
Friesland
Drenthe
Overijssel
Flevoland
Gelderland
Utrecht
Noord‐Holland
Zuid‐Holland
Zeeland
Noord‐Brabant
Limburg
Figuur 10 Ontwikkeling van het aantal HBO Bachelor afgestudeerden in de Nederlandse provincies
Het aantal banen in het onderwijs is in Fryslacircn relatief hoog Dit is opmerkelijk gezien het ontbreken van een universiteit19
18 CBS ndash Statline [25]
19 LISA - bewerkt door Dialogic [27]
F R I E S E I C T - I N N O V A T I E A L L I A N T I E 49
Relatief aantal banen (Onderwijs)
50
55
60
65
70
75
80
85
90
2003
2004
2005
2006
2007
Groningen
Friesland
Drenthe
Overijssel
Gelderland
Flevoland
Utrecht
Noord‐Holland
Zuid‐Holland
Zeeland
Noord‐Brabant
Limburg
Figuur 11 Ontwikkeling van het relatief aantal banen in het onderwijs in de Nederlandse provincies
Zorg
Een manier om de omvang van de zorgsector te bepalen is het aantal ziekenhuisbedden In Fryslacircn zijn er relatief weinig bedden per inwoner ten opzichte van andere provincies Gezien de hoge mate van vergrijzing is dit opmerkelijk20
Hospital beds per million inhabitants
0
100
200
300
400
500
600
700
800
1993
1994
1995
1996
1997
1998
1999
2000
2001
2002
Groningen
Friesland
Drenthe
Overijssel
Gelderland
Flevoland
Utrecht
Noord‐Holland
Zuid‐Holland
Zeeland
Noord‐Brabant
Limburg
Figuur 12 Ontwikkeling van het aantal ziekenhuisbedden in de Nederlandse provincies
Een andere indicator van de relatieve omvang van de zorgsector is het relatief aantal banen Hier valt vooral op dat zich in 2006 een flinke daling voordeed21
20 European Commission - Eurostat [26] 21 LISA - bewerkt door Dialogic [27]
F R I E S E I C T - I N N O V A T I E A L L I A N T I E 50
Relatief aantal banen (Zorg)
120
130
140
150
160
170
180
190
2003
2004
2005
2006
2007
Groningen
Friesland
Drenthe
Overijssel
Gelderland
Flevoland
Utrecht
Noord‐Holland
Zuid‐Holland
Zeeland
Noord‐Brabant
Limburg
Figuur 13 Ontwikkeling van het relatief aantal banen in de zorg in de Nederlandse provincie
F R I E S E I C T - I N N O V A T I E A L L I A N T I E 51
Figuur 14 Overzicht van de relevante ICT Projecten in Fryslacircn
F R I E S E I C T - I N N O V A T I E A L L I A N T I E
Zo
rg
Zorg
Net
Frie
slan
d (
SG
)
Car
dio
logie
net
wer
k Fr
iesl
and
(MCL
NSD
)H
uis
van
het
Hed
en (
GEEF)
Tel
econfe
renci
ng v
ia Z
NF
(SG
)
Tel
econsu
ltat
ie A
mel
and (
CI
ZTS)
Virtu
eel bez
oek
uur
(ZTS
ZSA)
Virtu
ele
Thuis
zorg
(PF
KN
TH
FL)
Pasa
na
(Nijfinst
er)
Thuis
zorg
het
Fries
e La
nd
(N
ijfinst
er)
Sm
art
Car
ing C
om
munitie
s(D
T2015
Nijfinst
er)
O
TTO
(RIF
)
Ket
enZorg
Frie
slan
d
EPD
sch
akel
punt
OZIS
(SG
)
Sm
art
Car
ing C
om
munitie
s(D
T2015)
Ske
wie
l Try
nw
alden
Van
A n
aar
B(e
ter)
pap
ierloos
(SG
)Virtu
ele
HAP
Frie
slan
d (
SG
)
Web
dokt
er (
HZL)
Leer
-Zorg
port
al (
PF
MCL
TFW
G
GZ
RF)
Zorg
Dom
ein F
ries
land
Support
Fry
slan
JGZ p
lus
ouder
port
aal (T
FW)
Zorg
Net
Frie
slan
d p
ort
al (
SG
)
Dig
itaa
l Thuis
hote
l (P
F)
Foar
Elk
oar
(VFG
CIZ
ZF
FZ
en
ZKF )
Een
duid
ig p
atieuml
ntp
ort
aal (S
G)
Toer
ism
e m
et z
org
Zorg
Innova
tie
Foru
m
N
twurk
Fries
land
On
derw
ijs
Ser
ious
gam
es f
acto
ry (
NH
L)
Kla
sseg
las
(KN
)
Wad
den
cam
pus
(KN
RFP
)
Wad
den
cam
pus
(KN
RFP
)
Vid
eoco
nfe
renci
ng B
oger
man
(SB)
Frie
slan
d L
eern
etw
erk
(NH
L)
Inte
rnet
acad
emie
(N
HL)
Ener
gie
k (K
N
RFP
)
EdyF
rysk
(PF
)
Did
icla
ss (
NH
L)
Onlin
e lo
ket
Frys
lan (
PF)
Tom
ke (
Afucirc
k en
Bib
lioth
eeks
ervi
ce F
r ysl
an)
Vee
nques
t (N
HL)
Inte
rnet
acad
emie
(N
HL)
N
twurk
Fries
land
Overh
eid
ISZF
(ISZF)
NO
FA (
NO
FA)
Kle
ine k
ern
en
IPTV
Gam
enat
ions
(PF
KN
)
Doar
psb
acircn (
SD
)
Vital
Rura
l Are
a (N
ijfinst
er
NO
FA
RFP
TH
FL
KN
)Fr
oek
sTV (
FR-I
X
IV)
Virtu
ele
loke
tten
(KN
)
NO
FA (
NO
FA)
Vital
Rura
l Are
a (N
ijfinst
er
NO
FA
RFP
TH
FL
KN
)
Kij o
p I
T s
poor
(PF)
Doar
psb
acircn (
SD
)
Onts
luitin
g d
orp
sarc
hie
ven
(SD
W)
Am
bula
nte
han
del
(KN
N
BL
D
oar
psb
an)
N
twurk
Fries
land
MK
B
To
eri
sme
Gam
efes
tiva
l ldquoG
-Am
elan
drdquo
(NH
LG
ame
Val
ley
PF
en K
N)
3D
Vis
ual
isat
ies
(NH
L G
L P
F)
Frys
lacircn G
ames
(PF
)
Sucircke
rei (P
V
AN
WB
GD
LP
P)
Frys
lacircn R
ing (
PF)
Inte
ract
ieve
hots
pots
(KN
)
Nat
uurw
ebca
m (
VVV A
mel
and)
Bre
edst
rate
n (
NO
FCO
M)
ND
IV (
Syn
tens)
NO
FCO
M (
NO
FA
MKB N
OO
RD
Eal
a Fr
ya F
rese
na
(II
I)
KN
RFP
en O
NO
F)
Fiet
sroute
pla
nner
(FB
)
E-T
sjer
ke (
PF)
Toer
istisc
he
E-b
usi
nes
s (P
F)
Mobik
om
(PF
SVD
et
c)
Toer
ism
e m
et z
org
Zorg
eloos
Frys
lacircn (
PF)
Dig
ital
e w
ater
psp
ort
pas
(PF
)
Eile
en
N
twurk
Fries
land
Bijlage 3 Overzicht relevante ICT Projecten in Fryslacircn
Gam
ing
Bre
ed
ban
d
Beeld
com
shym
un
icati
e
Kete
nd
igit
alshy
iseri
ng
Inte
rnett
oeshy
pass
ing
po
rtal
Mob
iele
to
ep
ass
ing
en
Ove
rig (
wet
ensc
hap
pel
ijke
) in
itia
tiev
en
Frie
se S
olla
rchal
lenge
Blu
e Ener
gy
(WETSU
S)
52
Literatuur [1] RUG (2003) Arbeidsproductiviteit in Fryslacircn Een analyse van het niveau en de groei van 1990-2000 Onderzoek in opdracht van Gedeputeerde Staten van de Provincie Fryslacircn en de Kamer van Koophandel Fryslacircn URSI-rapport 305
[2] van der Elst-van der Lans Michelle Piet Rijk (2006) Lokale bedrijvigheid leefbaarheid en sociale vitaliteit in het landelijk gebied van Friesland LEI Den Haag
[3] Provincie Fryslacircn (2007) Sociaal Rapport Fryslacircn 2007
[4] Valentijn Bolhuis (2005) Friese sterkten in economisch perspectief Toekomstvisie op de ruimtelijk-economische ontwikkeling van de provincie Friesland RUG
[5] CBS (2007) Inwoners Randstad verdienen het meest httpwwwcbsnlnlshyNLmenuthemasinkomen-bestedingenpublicatiesartikelenarchief20072007-2240shywmhtm
[6] Meester Wilhelm J amp Pieter H Pellenbarg (2001) Changing regional images Are regional marketing campaigns successful Paper for the 41st European Congress of the Regional Science Association Zagreb 2001
[7] CPB (2006) Reactie op Probleemanalyse Zuiderzeelijn
[8] AD (2008) Toename van zwakke scholen
[9] Verwey Jonker instituut Kinderen in Tel Databoek 2006
[10] Verwey Jonker instituut Kinderen in Tel Databoek 2008
[11] Ministerie van EZ (2007) Koers Noord op weg naar pieken Duurzame groei door omschakeling naar een kenniseconomie
[12] Stelder (2002) Regionaal Economische Verkenningen 2002 Groningen Friesland en Drenthe
[13] Stelder Broersma J van Dijk (2008) Noordelijke Arbeidsmarkt Verkenning 2008
[14] Broersma Lourens en Jouke van Dijk (2006) Het belang van de industrie in het Noorden 1950-2025 Onderzoek in opdracht van de Stichting TxU Noord-Nederland Groningen Faculteit Ruimtelijke Wetenschappen Rijksuniversiteit Groningen URSI-research report nr 316
[15] Provincie Friesland (2002) Nota sociaal-economisch beleid
[16] SCP (2006) Thuis op het platteland Den Haag
[17] EZ (2007) ICT agenda 2008-2011 De gebruiker centraal in de digitale Dienstenmaatschappij Den Haag
[18] WRR (2008) Innovatie Vernieuwd opening in viervoud Amsterdam University Press Den Haag Amsterdam
[19] Provincie Friesland (2007) Koers op Fryslacircn - Het Friese Meren Project 2e fase
[20] ECP (2008) Gaming meer dan een spelletje Den Haag
F R I E S E I C T - I N N O V A T I E A L L I A N T I E 53
[21] Provincie Friesland (2007) Fryske Fiersichten wurkprogram 2009 - 2011
[22] Provincie Friesland (2006) Fryslacircn toeristische topattractie in Nederland van de Provincie Fryslacircn
[23] Ministerie van VWS (2003) Quick Scan Kleine Kernen Den Haag
[24] Ministerie van Economische Zaken (2006) Verslag Innovation Lecture Den Haag
[25] httpstatlinecbsnl
[26] httpeceuropaeueurostat
[27] httpwwwlisanl
[28] ING (2007) Starterscampagne
[29] Vital rural area project activities annex 7
[30] Dialogic (2006) Initiatieven voor het bevorderen van eSkills van de beroepsbevolking in zes Europese landen Utrecht
[31] Rutten amp Koops (2007) Creatieve industrie en informatie- en communicatietechnologie in Noord Nederland Rapport naar aanleiding van de Noordermatch 2007
[32] Henry Chesbrough Open Innovation The new imperative for creating and Profiting from TechnologyHarvard business school Press
F R I E S E I C T - I N N O V A T I E A L L I A N T I E 54
Auteurs
drs Sven Maltha iring Reg Brennenraedts drs Hugo Gillebaard
Contact
Secretariaat Friese ICT-innovatie Alliantie pa Hooghiemstraplein 33-36 3514 AX Utrecht Tel +31 (0)30 215 05 80 Fax +31 (0)30 215 05 95 malthadialogicnl
Bijlage 2 Additionele kerncijfers
Onderwijs
Fryslacircn heeft geen universiteit Het aantal studenten dat in Fryslacircn woont en een mastershydiploma ontvangt is zeer laag circa 200 per jaar Wel kent Fryslacircn enkele HBO-instellingen Toch is het aantal studenten dat een bachelorgraad ontvangt relatief beperkt vergeleken met andere provincies18
Geslaagden HBO Bachelor (naar woonplaats student)
0
2000
4000
6000
8000
10000
12000
14000
2000 2001 2002 2003 2004 2005
Groningen
Friesland
Drenthe
Overijssel
Flevoland
Gelderland
Utrecht
Noord‐Holland
Zuid‐Holland
Zeeland
Noord‐Brabant
Limburg
Figuur 10 Ontwikkeling van het aantal HBO Bachelor afgestudeerden in de Nederlandse provincies
Het aantal banen in het onderwijs is in Fryslacircn relatief hoog Dit is opmerkelijk gezien het ontbreken van een universiteit19
18 CBS ndash Statline [25]
19 LISA - bewerkt door Dialogic [27]
F R I E S E I C T - I N N O V A T I E A L L I A N T I E 49
Relatief aantal banen (Onderwijs)
50
55
60
65
70
75
80
85
90
2003
2004
2005
2006
2007
Groningen
Friesland
Drenthe
Overijssel
Gelderland
Flevoland
Utrecht
Noord‐Holland
Zuid‐Holland
Zeeland
Noord‐Brabant
Limburg
Figuur 11 Ontwikkeling van het relatief aantal banen in het onderwijs in de Nederlandse provincies
Zorg
Een manier om de omvang van de zorgsector te bepalen is het aantal ziekenhuisbedden In Fryslacircn zijn er relatief weinig bedden per inwoner ten opzichte van andere provincies Gezien de hoge mate van vergrijzing is dit opmerkelijk20
Hospital beds per million inhabitants
0
100
200
300
400
500
600
700
800
1993
1994
1995
1996
1997
1998
1999
2000
2001
2002
Groningen
Friesland
Drenthe
Overijssel
Gelderland
Flevoland
Utrecht
Noord‐Holland
Zuid‐Holland
Zeeland
Noord‐Brabant
Limburg
Figuur 12 Ontwikkeling van het aantal ziekenhuisbedden in de Nederlandse provincies
Een andere indicator van de relatieve omvang van de zorgsector is het relatief aantal banen Hier valt vooral op dat zich in 2006 een flinke daling voordeed21
20 European Commission - Eurostat [26] 21 LISA - bewerkt door Dialogic [27]
F R I E S E I C T - I N N O V A T I E A L L I A N T I E 50
Relatief aantal banen (Zorg)
120
130
140
150
160
170
180
190
2003
2004
2005
2006
2007
Groningen
Friesland
Drenthe
Overijssel
Gelderland
Flevoland
Utrecht
Noord‐Holland
Zuid‐Holland
Zeeland
Noord‐Brabant
Limburg
Figuur 13 Ontwikkeling van het relatief aantal banen in de zorg in de Nederlandse provincie
F R I E S E I C T - I N N O V A T I E A L L I A N T I E 51
Figuur 14 Overzicht van de relevante ICT Projecten in Fryslacircn
F R I E S E I C T - I N N O V A T I E A L L I A N T I E
Zo
rg
Zorg
Net
Frie
slan
d (
SG
)
Car
dio
logie
net
wer
k Fr
iesl
and
(MCL
NSD
)H
uis
van
het
Hed
en (
GEEF)
Tel
econfe
renci
ng v
ia Z
NF
(SG
)
Tel
econsu
ltat
ie A
mel
and (
CI
ZTS)
Virtu
eel bez
oek
uur
(ZTS
ZSA)
Virtu
ele
Thuis
zorg
(PF
KN
TH
FL)
Pasa
na
(Nijfinst
er)
Thuis
zorg
het
Fries
e La
nd
(N
ijfinst
er)
Sm
art
Car
ing C
om
munitie
s(D
T2015
Nijfinst
er)
O
TTO
(RIF
)
Ket
enZorg
Frie
slan
d
EPD
sch
akel
punt
OZIS
(SG
)
Sm
art
Car
ing C
om
munitie
s(D
T2015)
Ske
wie
l Try
nw
alden
Van
A n
aar
B(e
ter)
pap
ierloos
(SG
)Virtu
ele
HAP
Frie
slan
d (
SG
)
Web
dokt
er (
HZL)
Leer
-Zorg
port
al (
PF
MCL
TFW
G
GZ
RF)
Zorg
Dom
ein F
ries
land
Support
Fry
slan
JGZ p
lus
ouder
port
aal (T
FW)
Zorg
Net
Frie
slan
d p
ort
al (
SG
)
Dig
itaa
l Thuis
hote
l (P
F)
Foar
Elk
oar
(VFG
CIZ
ZF
FZ
en
ZKF )
Een
duid
ig p
atieuml
ntp
ort
aal (S
G)
Toer
ism
e m
et z
org
Zorg
Innova
tie
Foru
m
N
twurk
Fries
land
On
derw
ijs
Ser
ious
gam
es f
acto
ry (
NH
L)
Kla
sseg
las
(KN
)
Wad
den
cam
pus
(KN
RFP
)
Wad
den
cam
pus
(KN
RFP
)
Vid
eoco
nfe
renci
ng B
oger
man
(SB)
Frie
slan
d L
eern
etw
erk
(NH
L)
Inte
rnet
acad
emie
(N
HL)
Ener
gie
k (K
N
RFP
)
EdyF
rysk
(PF
)
Did
icla
ss (
NH
L)
Onlin
e lo
ket
Frys
lan (
PF)
Tom
ke (
Afucirc
k en
Bib
lioth
eeks
ervi
ce F
r ysl
an)
Vee
nques
t (N
HL)
Inte
rnet
acad
emie
(N
HL)
N
twurk
Fries
land
Overh
eid
ISZF
(ISZF)
NO
FA (
NO
FA)
Kle
ine k
ern
en
IPTV
Gam
enat
ions
(PF
KN
)
Doar
psb
acircn (
SD
)
Vital
Rura
l Are
a (N
ijfinst
er
NO
FA
RFP
TH
FL
KN
)Fr
oek
sTV (
FR-I
X
IV)
Virtu
ele
loke
tten
(KN
)
NO
FA (
NO
FA)
Vital
Rura
l Are
a (N
ijfinst
er
NO
FA
RFP
TH
FL
KN
)
Kij o
p I
T s
poor
(PF)
Doar
psb
acircn (
SD
)
Onts
luitin
g d
orp
sarc
hie
ven
(SD
W)
Am
bula
nte
han
del
(KN
N
BL
D
oar
psb
an)
N
twurk
Fries
land
MK
B
To
eri
sme
Gam
efes
tiva
l ldquoG
-Am
elan
drdquo
(NH
LG
ame
Val
ley
PF
en K
N)
3D
Vis
ual
isat
ies
(NH
L G
L P
F)
Frys
lacircn G
ames
(PF
)
Sucircke
rei (P
V
AN
WB
GD
LP
P)
Frys
lacircn R
ing (
PF)
Inte
ract
ieve
hots
pots
(KN
)
Nat
uurw
ebca
m (
VVV A
mel
and)
Bre
edst
rate
n (
NO
FCO
M)
ND
IV (
Syn
tens)
NO
FCO
M (
NO
FA
MKB N
OO
RD
Eal
a Fr
ya F
rese
na
(II
I)
KN
RFP
en O
NO
F)
Fiet
sroute
pla
nner
(FB
)
E-T
sjer
ke (
PF)
Toer
istisc
he
E-b
usi
nes
s (P
F)
Mobik
om
(PF
SVD
et
c)
Toer
ism
e m
et z
org
Zorg
eloos
Frys
lacircn (
PF)
Dig
ital
e w
ater
psp
ort
pas
(PF
)
Eile
en
N
twurk
Fries
land
Bijlage 3 Overzicht relevante ICT Projecten in Fryslacircn
Gam
ing
Bre
ed
ban
d
Beeld
com
shym
un
icati
e
Kete
nd
igit
alshy
iseri
ng
Inte
rnett
oeshy
pass
ing
po
rtal
Mob
iele
to
ep
ass
ing
en
Ove
rig (
wet
ensc
hap
pel
ijke
) in
itia
tiev
en
Frie
se S
olla
rchal
lenge
Blu
e Ener
gy
(WETSU
S)
52
Literatuur [1] RUG (2003) Arbeidsproductiviteit in Fryslacircn Een analyse van het niveau en de groei van 1990-2000 Onderzoek in opdracht van Gedeputeerde Staten van de Provincie Fryslacircn en de Kamer van Koophandel Fryslacircn URSI-rapport 305
[2] van der Elst-van der Lans Michelle Piet Rijk (2006) Lokale bedrijvigheid leefbaarheid en sociale vitaliteit in het landelijk gebied van Friesland LEI Den Haag
[3] Provincie Fryslacircn (2007) Sociaal Rapport Fryslacircn 2007
[4] Valentijn Bolhuis (2005) Friese sterkten in economisch perspectief Toekomstvisie op de ruimtelijk-economische ontwikkeling van de provincie Friesland RUG
[5] CBS (2007) Inwoners Randstad verdienen het meest httpwwwcbsnlnlshyNLmenuthemasinkomen-bestedingenpublicatiesartikelenarchief20072007-2240shywmhtm
[6] Meester Wilhelm J amp Pieter H Pellenbarg (2001) Changing regional images Are regional marketing campaigns successful Paper for the 41st European Congress of the Regional Science Association Zagreb 2001
[7] CPB (2006) Reactie op Probleemanalyse Zuiderzeelijn
[8] AD (2008) Toename van zwakke scholen
[9] Verwey Jonker instituut Kinderen in Tel Databoek 2006
[10] Verwey Jonker instituut Kinderen in Tel Databoek 2008
[11] Ministerie van EZ (2007) Koers Noord op weg naar pieken Duurzame groei door omschakeling naar een kenniseconomie
[12] Stelder (2002) Regionaal Economische Verkenningen 2002 Groningen Friesland en Drenthe
[13] Stelder Broersma J van Dijk (2008) Noordelijke Arbeidsmarkt Verkenning 2008
[14] Broersma Lourens en Jouke van Dijk (2006) Het belang van de industrie in het Noorden 1950-2025 Onderzoek in opdracht van de Stichting TxU Noord-Nederland Groningen Faculteit Ruimtelijke Wetenschappen Rijksuniversiteit Groningen URSI-research report nr 316
[15] Provincie Friesland (2002) Nota sociaal-economisch beleid
[16] SCP (2006) Thuis op het platteland Den Haag
[17] EZ (2007) ICT agenda 2008-2011 De gebruiker centraal in de digitale Dienstenmaatschappij Den Haag
[18] WRR (2008) Innovatie Vernieuwd opening in viervoud Amsterdam University Press Den Haag Amsterdam
[19] Provincie Friesland (2007) Koers op Fryslacircn - Het Friese Meren Project 2e fase
[20] ECP (2008) Gaming meer dan een spelletje Den Haag
F R I E S E I C T - I N N O V A T I E A L L I A N T I E 53
[21] Provincie Friesland (2007) Fryske Fiersichten wurkprogram 2009 - 2011
[22] Provincie Friesland (2006) Fryslacircn toeristische topattractie in Nederland van de Provincie Fryslacircn
[23] Ministerie van VWS (2003) Quick Scan Kleine Kernen Den Haag
[24] Ministerie van Economische Zaken (2006) Verslag Innovation Lecture Den Haag
[25] httpstatlinecbsnl
[26] httpeceuropaeueurostat
[27] httpwwwlisanl
[28] ING (2007) Starterscampagne
[29] Vital rural area project activities annex 7
[30] Dialogic (2006) Initiatieven voor het bevorderen van eSkills van de beroepsbevolking in zes Europese landen Utrecht
[31] Rutten amp Koops (2007) Creatieve industrie en informatie- en communicatietechnologie in Noord Nederland Rapport naar aanleiding van de Noordermatch 2007
[32] Henry Chesbrough Open Innovation The new imperative for creating and Profiting from TechnologyHarvard business school Press
F R I E S E I C T - I N N O V A T I E A L L I A N T I E 54
Auteurs
drs Sven Maltha iring Reg Brennenraedts drs Hugo Gillebaard
Contact
Secretariaat Friese ICT-innovatie Alliantie pa Hooghiemstraplein 33-36 3514 AX Utrecht Tel +31 (0)30 215 05 80 Fax +31 (0)30 215 05 95 malthadialogicnl
Relatief aantal banen (Onderwijs)
50
55
60
65
70
75
80
85
90
2003
2004
2005
2006
2007
Groningen
Friesland
Drenthe
Overijssel
Gelderland
Flevoland
Utrecht
Noord‐Holland
Zuid‐Holland
Zeeland
Noord‐Brabant
Limburg
Figuur 11 Ontwikkeling van het relatief aantal banen in het onderwijs in de Nederlandse provincies
Zorg
Een manier om de omvang van de zorgsector te bepalen is het aantal ziekenhuisbedden In Fryslacircn zijn er relatief weinig bedden per inwoner ten opzichte van andere provincies Gezien de hoge mate van vergrijzing is dit opmerkelijk20
Hospital beds per million inhabitants
0
100
200
300
400
500
600
700
800
1993
1994
1995
1996
1997
1998
1999
2000
2001
2002
Groningen
Friesland
Drenthe
Overijssel
Gelderland
Flevoland
Utrecht
Noord‐Holland
Zuid‐Holland
Zeeland
Noord‐Brabant
Limburg
Figuur 12 Ontwikkeling van het aantal ziekenhuisbedden in de Nederlandse provincies
Een andere indicator van de relatieve omvang van de zorgsector is het relatief aantal banen Hier valt vooral op dat zich in 2006 een flinke daling voordeed21
20 European Commission - Eurostat [26] 21 LISA - bewerkt door Dialogic [27]
F R I E S E I C T - I N N O V A T I E A L L I A N T I E 50
Relatief aantal banen (Zorg)
120
130
140
150
160
170
180
190
2003
2004
2005
2006
2007
Groningen
Friesland
Drenthe
Overijssel
Gelderland
Flevoland
Utrecht
Noord‐Holland
Zuid‐Holland
Zeeland
Noord‐Brabant
Limburg
Figuur 13 Ontwikkeling van het relatief aantal banen in de zorg in de Nederlandse provincie
F R I E S E I C T - I N N O V A T I E A L L I A N T I E 51
Figuur 14 Overzicht van de relevante ICT Projecten in Fryslacircn
F R I E S E I C T - I N N O V A T I E A L L I A N T I E
Zo
rg
Zorg
Net
Frie
slan
d (
SG
)
Car
dio
logie
net
wer
k Fr
iesl
and
(MCL
NSD
)H
uis
van
het
Hed
en (
GEEF)
Tel
econfe
renci
ng v
ia Z
NF
(SG
)
Tel
econsu
ltat
ie A
mel
and (
CI
ZTS)
Virtu
eel bez
oek
uur
(ZTS
ZSA)
Virtu
ele
Thuis
zorg
(PF
KN
TH
FL)
Pasa
na
(Nijfinst
er)
Thuis
zorg
het
Fries
e La
nd
(N
ijfinst
er)
Sm
art
Car
ing C
om
munitie
s(D
T2015
Nijfinst
er)
O
TTO
(RIF
)
Ket
enZorg
Frie
slan
d
EPD
sch
akel
punt
OZIS
(SG
)
Sm
art
Car
ing C
om
munitie
s(D
T2015)
Ske
wie
l Try
nw
alden
Van
A n
aar
B(e
ter)
pap
ierloos
(SG
)Virtu
ele
HAP
Frie
slan
d (
SG
)
Web
dokt
er (
HZL)
Leer
-Zorg
port
al (
PF
MCL
TFW
G
GZ
RF)
Zorg
Dom
ein F
ries
land
Support
Fry
slan
JGZ p
lus
ouder
port
aal (T
FW)
Zorg
Net
Frie
slan
d p
ort
al (
SG
)
Dig
itaa
l Thuis
hote
l (P
F)
Foar
Elk
oar
(VFG
CIZ
ZF
FZ
en
ZKF )
Een
duid
ig p
atieuml
ntp
ort
aal (S
G)
Toer
ism
e m
et z
org
Zorg
Innova
tie
Foru
m
N
twurk
Fries
land
On
derw
ijs
Ser
ious
gam
es f
acto
ry (
NH
L)
Kla
sseg
las
(KN
)
Wad
den
cam
pus
(KN
RFP
)
Wad
den
cam
pus
(KN
RFP
)
Vid
eoco
nfe
renci
ng B
oger
man
(SB)
Frie
slan
d L
eern
etw
erk
(NH
L)
Inte
rnet
acad
emie
(N
HL)
Ener
gie
k (K
N
RFP
)
EdyF
rysk
(PF
)
Did
icla
ss (
NH
L)
Onlin
e lo
ket
Frys
lan (
PF)
Tom
ke (
Afucirc
k en
Bib
lioth
eeks
ervi
ce F
r ysl
an)
Vee
nques
t (N
HL)
Inte
rnet
acad
emie
(N
HL)
N
twurk
Fries
land
Overh
eid
ISZF
(ISZF)
NO
FA (
NO
FA)
Kle
ine k
ern
en
IPTV
Gam
enat
ions
(PF
KN
)
Doar
psb
acircn (
SD
)
Vital
Rura
l Are
a (N
ijfinst
er
NO
FA
RFP
TH
FL
KN
)Fr
oek
sTV (
FR-I
X
IV)
Virtu
ele
loke
tten
(KN
)
NO
FA (
NO
FA)
Vital
Rura
l Are
a (N
ijfinst
er
NO
FA
RFP
TH
FL
KN
)
Kij o
p I
T s
poor
(PF)
Doar
psb
acircn (
SD
)
Onts
luitin
g d
orp
sarc
hie
ven
(SD
W)
Am
bula
nte
han
del
(KN
N
BL
D
oar
psb
an)
N
twurk
Fries
land
MK
B
To
eri
sme
Gam
efes
tiva
l ldquoG
-Am
elan
drdquo
(NH
LG
ame
Val
ley
PF
en K
N)
3D
Vis
ual
isat
ies
(NH
L G
L P
F)
Frys
lacircn G
ames
(PF
)
Sucircke
rei (P
V
AN
WB
GD
LP
P)
Frys
lacircn R
ing (
PF)
Inte
ract
ieve
hots
pots
(KN
)
Nat
uurw
ebca
m (
VVV A
mel
and)
Bre
edst
rate
n (
NO
FCO
M)
ND
IV (
Syn
tens)
NO
FCO
M (
NO
FA
MKB N
OO
RD
Eal
a Fr
ya F
rese
na
(II
I)
KN
RFP
en O
NO
F)
Fiet
sroute
pla
nner
(FB
)
E-T
sjer
ke (
PF)
Toer
istisc
he
E-b
usi
nes
s (P
F)
Mobik
om
(PF
SVD
et
c)
Toer
ism
e m
et z
org
Zorg
eloos
Frys
lacircn (
PF)
Dig
ital
e w
ater
psp
ort
pas
(PF
)
Eile
en
N
twurk
Fries
land
Bijlage 3 Overzicht relevante ICT Projecten in Fryslacircn
Gam
ing
Bre
ed
ban
d
Beeld
com
shym
un
icati
e
Kete
nd
igit
alshy
iseri
ng
Inte
rnett
oeshy
pass
ing
po
rtal
Mob
iele
to
ep
ass
ing
en
Ove
rig (
wet
ensc
hap
pel
ijke
) in
itia
tiev
en
Frie
se S
olla
rchal
lenge
Blu
e Ener
gy
(WETSU
S)
52
Literatuur [1] RUG (2003) Arbeidsproductiviteit in Fryslacircn Een analyse van het niveau en de groei van 1990-2000 Onderzoek in opdracht van Gedeputeerde Staten van de Provincie Fryslacircn en de Kamer van Koophandel Fryslacircn URSI-rapport 305
[2] van der Elst-van der Lans Michelle Piet Rijk (2006) Lokale bedrijvigheid leefbaarheid en sociale vitaliteit in het landelijk gebied van Friesland LEI Den Haag
[3] Provincie Fryslacircn (2007) Sociaal Rapport Fryslacircn 2007
[4] Valentijn Bolhuis (2005) Friese sterkten in economisch perspectief Toekomstvisie op de ruimtelijk-economische ontwikkeling van de provincie Friesland RUG
[5] CBS (2007) Inwoners Randstad verdienen het meest httpwwwcbsnlnlshyNLmenuthemasinkomen-bestedingenpublicatiesartikelenarchief20072007-2240shywmhtm
[6] Meester Wilhelm J amp Pieter H Pellenbarg (2001) Changing regional images Are regional marketing campaigns successful Paper for the 41st European Congress of the Regional Science Association Zagreb 2001
[7] CPB (2006) Reactie op Probleemanalyse Zuiderzeelijn
[8] AD (2008) Toename van zwakke scholen
[9] Verwey Jonker instituut Kinderen in Tel Databoek 2006
[10] Verwey Jonker instituut Kinderen in Tel Databoek 2008
[11] Ministerie van EZ (2007) Koers Noord op weg naar pieken Duurzame groei door omschakeling naar een kenniseconomie
[12] Stelder (2002) Regionaal Economische Verkenningen 2002 Groningen Friesland en Drenthe
[13] Stelder Broersma J van Dijk (2008) Noordelijke Arbeidsmarkt Verkenning 2008
[14] Broersma Lourens en Jouke van Dijk (2006) Het belang van de industrie in het Noorden 1950-2025 Onderzoek in opdracht van de Stichting TxU Noord-Nederland Groningen Faculteit Ruimtelijke Wetenschappen Rijksuniversiteit Groningen URSI-research report nr 316
[15] Provincie Friesland (2002) Nota sociaal-economisch beleid
[16] SCP (2006) Thuis op het platteland Den Haag
[17] EZ (2007) ICT agenda 2008-2011 De gebruiker centraal in de digitale Dienstenmaatschappij Den Haag
[18] WRR (2008) Innovatie Vernieuwd opening in viervoud Amsterdam University Press Den Haag Amsterdam
[19] Provincie Friesland (2007) Koers op Fryslacircn - Het Friese Meren Project 2e fase
[20] ECP (2008) Gaming meer dan een spelletje Den Haag
F R I E S E I C T - I N N O V A T I E A L L I A N T I E 53
[21] Provincie Friesland (2007) Fryske Fiersichten wurkprogram 2009 - 2011
[22] Provincie Friesland (2006) Fryslacircn toeristische topattractie in Nederland van de Provincie Fryslacircn
[23] Ministerie van VWS (2003) Quick Scan Kleine Kernen Den Haag
[24] Ministerie van Economische Zaken (2006) Verslag Innovation Lecture Den Haag
[25] httpstatlinecbsnl
[26] httpeceuropaeueurostat
[27] httpwwwlisanl
[28] ING (2007) Starterscampagne
[29] Vital rural area project activities annex 7
[30] Dialogic (2006) Initiatieven voor het bevorderen van eSkills van de beroepsbevolking in zes Europese landen Utrecht
[31] Rutten amp Koops (2007) Creatieve industrie en informatie- en communicatietechnologie in Noord Nederland Rapport naar aanleiding van de Noordermatch 2007
[32] Henry Chesbrough Open Innovation The new imperative for creating and Profiting from TechnologyHarvard business school Press
F R I E S E I C T - I N N O V A T I E A L L I A N T I E 54
Auteurs
drs Sven Maltha iring Reg Brennenraedts drs Hugo Gillebaard
Contact
Secretariaat Friese ICT-innovatie Alliantie pa Hooghiemstraplein 33-36 3514 AX Utrecht Tel +31 (0)30 215 05 80 Fax +31 (0)30 215 05 95 malthadialogicnl
Relatief aantal banen (Zorg)
120
130
140
150
160
170
180
190
2003
2004
2005
2006
2007
Groningen
Friesland
Drenthe
Overijssel
Gelderland
Flevoland
Utrecht
Noord‐Holland
Zuid‐Holland
Zeeland
Noord‐Brabant
Limburg
Figuur 13 Ontwikkeling van het relatief aantal banen in de zorg in de Nederlandse provincie
F R I E S E I C T - I N N O V A T I E A L L I A N T I E 51
Figuur 14 Overzicht van de relevante ICT Projecten in Fryslacircn
F R I E S E I C T - I N N O V A T I E A L L I A N T I E
Zo
rg
Zorg
Net
Frie
slan
d (
SG
)
Car
dio
logie
net
wer
k Fr
iesl
and
(MCL
NSD
)H
uis
van
het
Hed
en (
GEEF)
Tel
econfe
renci
ng v
ia Z
NF
(SG
)
Tel
econsu
ltat
ie A
mel
and (
CI
ZTS)
Virtu
eel bez
oek
uur
(ZTS
ZSA)
Virtu
ele
Thuis
zorg
(PF
KN
TH
FL)
Pasa
na
(Nijfinst
er)
Thuis
zorg
het
Fries
e La
nd
(N
ijfinst
er)
Sm
art
Car
ing C
om
munitie
s(D
T2015
Nijfinst
er)
O
TTO
(RIF
)
Ket
enZorg
Frie
slan
d
EPD
sch
akel
punt
OZIS
(SG
)
Sm
art
Car
ing C
om
munitie
s(D
T2015)
Ske
wie
l Try
nw
alden
Van
A n
aar
B(e
ter)
pap
ierloos
(SG
)Virtu
ele
HAP
Frie
slan
d (
SG
)
Web
dokt
er (
HZL)
Leer
-Zorg
port
al (
PF
MCL
TFW
G
GZ
RF)
Zorg
Dom
ein F
ries
land
Support
Fry
slan
JGZ p
lus
ouder
port
aal (T
FW)
Zorg
Net
Frie
slan
d p
ort
al (
SG
)
Dig
itaa
l Thuis
hote
l (P
F)
Foar
Elk
oar
(VFG
CIZ
ZF
FZ
en
ZKF )
Een
duid
ig p
atieuml
ntp
ort
aal (S
G)
Toer
ism
e m
et z
org
Zorg
Innova
tie
Foru
m
N
twurk
Fries
land
On
derw
ijs
Ser
ious
gam
es f
acto
ry (
NH
L)
Kla
sseg
las
(KN
)
Wad
den
cam
pus
(KN
RFP
)
Wad
den
cam
pus
(KN
RFP
)
Vid
eoco
nfe
renci
ng B
oger
man
(SB)
Frie
slan
d L
eern
etw
erk
(NH
L)
Inte
rnet
acad
emie
(N
HL)
Ener
gie
k (K
N
RFP
)
EdyF
rysk
(PF
)
Did
icla
ss (
NH
L)
Onlin
e lo
ket
Frys
lan (
PF)
Tom
ke (
Afucirc
k en
Bib
lioth
eeks
ervi
ce F
r ysl
an)
Vee
nques
t (N
HL)
Inte
rnet
acad
emie
(N
HL)
N
twurk
Fries
land
Overh
eid
ISZF
(ISZF)
NO
FA (
NO
FA)
Kle
ine k
ern
en
IPTV
Gam
enat
ions
(PF
KN
)
Doar
psb
acircn (
SD
)
Vital
Rura
l Are
a (N
ijfinst
er
NO
FA
RFP
TH
FL
KN
)Fr
oek
sTV (
FR-I
X
IV)
Virtu
ele
loke
tten
(KN
)
NO
FA (
NO
FA)
Vital
Rura
l Are
a (N
ijfinst
er
NO
FA
RFP
TH
FL
KN
)
Kij o
p I
T s
poor
(PF)
Doar
psb
acircn (
SD
)
Onts
luitin
g d
orp
sarc
hie
ven
(SD
W)
Am
bula
nte
han
del
(KN
N
BL
D
oar
psb
an)
N
twurk
Fries
land
MK
B
To
eri
sme
Gam
efes
tiva
l ldquoG
-Am
elan
drdquo
(NH
LG
ame
Val
ley
PF
en K
N)
3D
Vis
ual
isat
ies
(NH
L G
L P
F)
Frys
lacircn G
ames
(PF
)
Sucircke
rei (P
V
AN
WB
GD
LP
P)
Frys
lacircn R
ing (
PF)
Inte
ract
ieve
hots
pots
(KN
)
Nat
uurw
ebca
m (
VVV A
mel
and)
Bre
edst
rate
n (
NO
FCO
M)
ND
IV (
Syn
tens)
NO
FCO
M (
NO
FA
MKB N
OO
RD
Eal
a Fr
ya F
rese
na
(II
I)
KN
RFP
en O
NO
F)
Fiet
sroute
pla
nner
(FB
)
E-T
sjer
ke (
PF)
Toer
istisc
he
E-b
usi
nes
s (P
F)
Mobik
om
(PF
SVD
et
c)
Toer
ism
e m
et z
org
Zorg
eloos
Frys
lacircn (
PF)
Dig
ital
e w
ater
psp
ort
pas
(PF
)
Eile
en
N
twurk
Fries
land
Bijlage 3 Overzicht relevante ICT Projecten in Fryslacircn
Gam
ing
Bre
ed
ban
d
Beeld
com
shym
un
icati
e
Kete
nd
igit
alshy
iseri
ng
Inte
rnett
oeshy
pass
ing
po
rtal
Mob
iele
to
ep
ass
ing
en
Ove
rig (
wet
ensc
hap
pel
ijke
) in
itia
tiev
en
Frie
se S
olla
rchal
lenge
Blu
e Ener
gy
(WETSU
S)
52
Literatuur [1] RUG (2003) Arbeidsproductiviteit in Fryslacircn Een analyse van het niveau en de groei van 1990-2000 Onderzoek in opdracht van Gedeputeerde Staten van de Provincie Fryslacircn en de Kamer van Koophandel Fryslacircn URSI-rapport 305
[2] van der Elst-van der Lans Michelle Piet Rijk (2006) Lokale bedrijvigheid leefbaarheid en sociale vitaliteit in het landelijk gebied van Friesland LEI Den Haag
[3] Provincie Fryslacircn (2007) Sociaal Rapport Fryslacircn 2007
[4] Valentijn Bolhuis (2005) Friese sterkten in economisch perspectief Toekomstvisie op de ruimtelijk-economische ontwikkeling van de provincie Friesland RUG
[5] CBS (2007) Inwoners Randstad verdienen het meest httpwwwcbsnlnlshyNLmenuthemasinkomen-bestedingenpublicatiesartikelenarchief20072007-2240shywmhtm
[6] Meester Wilhelm J amp Pieter H Pellenbarg (2001) Changing regional images Are regional marketing campaigns successful Paper for the 41st European Congress of the Regional Science Association Zagreb 2001
[7] CPB (2006) Reactie op Probleemanalyse Zuiderzeelijn
[8] AD (2008) Toename van zwakke scholen
[9] Verwey Jonker instituut Kinderen in Tel Databoek 2006
[10] Verwey Jonker instituut Kinderen in Tel Databoek 2008
[11] Ministerie van EZ (2007) Koers Noord op weg naar pieken Duurzame groei door omschakeling naar een kenniseconomie
[12] Stelder (2002) Regionaal Economische Verkenningen 2002 Groningen Friesland en Drenthe
[13] Stelder Broersma J van Dijk (2008) Noordelijke Arbeidsmarkt Verkenning 2008
[14] Broersma Lourens en Jouke van Dijk (2006) Het belang van de industrie in het Noorden 1950-2025 Onderzoek in opdracht van de Stichting TxU Noord-Nederland Groningen Faculteit Ruimtelijke Wetenschappen Rijksuniversiteit Groningen URSI-research report nr 316
[15] Provincie Friesland (2002) Nota sociaal-economisch beleid
[16] SCP (2006) Thuis op het platteland Den Haag
[17] EZ (2007) ICT agenda 2008-2011 De gebruiker centraal in de digitale Dienstenmaatschappij Den Haag
[18] WRR (2008) Innovatie Vernieuwd opening in viervoud Amsterdam University Press Den Haag Amsterdam
[19] Provincie Friesland (2007) Koers op Fryslacircn - Het Friese Meren Project 2e fase
[20] ECP (2008) Gaming meer dan een spelletje Den Haag
F R I E S E I C T - I N N O V A T I E A L L I A N T I E 53
[21] Provincie Friesland (2007) Fryske Fiersichten wurkprogram 2009 - 2011
[22] Provincie Friesland (2006) Fryslacircn toeristische topattractie in Nederland van de Provincie Fryslacircn
[23] Ministerie van VWS (2003) Quick Scan Kleine Kernen Den Haag
[24] Ministerie van Economische Zaken (2006) Verslag Innovation Lecture Den Haag
[25] httpstatlinecbsnl
[26] httpeceuropaeueurostat
[27] httpwwwlisanl
[28] ING (2007) Starterscampagne
[29] Vital rural area project activities annex 7
[30] Dialogic (2006) Initiatieven voor het bevorderen van eSkills van de beroepsbevolking in zes Europese landen Utrecht
[31] Rutten amp Koops (2007) Creatieve industrie en informatie- en communicatietechnologie in Noord Nederland Rapport naar aanleiding van de Noordermatch 2007
[32] Henry Chesbrough Open Innovation The new imperative for creating and Profiting from TechnologyHarvard business school Press
F R I E S E I C T - I N N O V A T I E A L L I A N T I E 54
Auteurs
drs Sven Maltha iring Reg Brennenraedts drs Hugo Gillebaard
Contact
Secretariaat Friese ICT-innovatie Alliantie pa Hooghiemstraplein 33-36 3514 AX Utrecht Tel +31 (0)30 215 05 80 Fax +31 (0)30 215 05 95 malthadialogicnl
Figuur 14 Overzicht van de relevante ICT Projecten in Fryslacircn
F R I E S E I C T - I N N O V A T I E A L L I A N T I E
Zo
rg
Zorg
Net
Frie
slan
d (
SG
)
Car
dio
logie
net
wer
k Fr
iesl
and
(MCL
NSD
)H
uis
van
het
Hed
en (
GEEF)
Tel
econfe
renci
ng v
ia Z
NF
(SG
)
Tel
econsu
ltat
ie A
mel
and (
CI
ZTS)
Virtu
eel bez
oek
uur
(ZTS
ZSA)
Virtu
ele
Thuis
zorg
(PF
KN
TH
FL)
Pasa
na
(Nijfinst
er)
Thuis
zorg
het
Fries
e La
nd
(N
ijfinst
er)
Sm
art
Car
ing C
om
munitie
s(D
T2015
Nijfinst
er)
O
TTO
(RIF
)
Ket
enZorg
Frie
slan
d
EPD
sch
akel
punt
OZIS
(SG
)
Sm
art
Car
ing C
om
munitie
s(D
T2015)
Ske
wie
l Try
nw
alden
Van
A n
aar
B(e
ter)
pap
ierloos
(SG
)Virtu
ele
HAP
Frie
slan
d (
SG
)
Web
dokt
er (
HZL)
Leer
-Zorg
port
al (
PF
MCL
TFW
G
GZ
RF)
Zorg
Dom
ein F
ries
land
Support
Fry
slan
JGZ p
lus
ouder
port
aal (T
FW)
Zorg
Net
Frie
slan
d p
ort
al (
SG
)
Dig
itaa
l Thuis
hote
l (P
F)
Foar
Elk
oar
(VFG
CIZ
ZF
FZ
en
ZKF )
Een
duid
ig p
atieuml
ntp
ort
aal (S
G)
Toer
ism
e m
et z
org
Zorg
Innova
tie
Foru
m
N
twurk
Fries
land
On
derw
ijs
Ser
ious
gam
es f
acto
ry (
NH
L)
Kla
sseg
las
(KN
)
Wad
den
cam
pus
(KN
RFP
)
Wad
den
cam
pus
(KN
RFP
)
Vid
eoco
nfe
renci
ng B
oger
man
(SB)
Frie
slan
d L
eern
etw
erk
(NH
L)
Inte
rnet
acad
emie
(N
HL)
Ener
gie
k (K
N
RFP
)
EdyF
rysk
(PF
)
Did
icla
ss (
NH
L)
Onlin
e lo
ket
Frys
lan (
PF)
Tom
ke (
Afucirc
k en
Bib
lioth
eeks
ervi
ce F
r ysl
an)
Vee
nques
t (N
HL)
Inte
rnet
acad
emie
(N
HL)
N
twurk
Fries
land
Overh
eid
ISZF
(ISZF)
NO
FA (
NO
FA)
Kle
ine k
ern
en
IPTV
Gam
enat
ions
(PF
KN
)
Doar
psb
acircn (
SD
)
Vital
Rura
l Are
a (N
ijfinst
er
NO
FA
RFP
TH
FL
KN
)Fr
oek
sTV (
FR-I
X
IV)
Virtu
ele
loke
tten
(KN
)
NO
FA (
NO
FA)
Vital
Rura
l Are
a (N
ijfinst
er
NO
FA
RFP
TH
FL
KN
)
Kij o
p I
T s
poor
(PF)
Doar
psb
acircn (
SD
)
Onts
luitin
g d
orp
sarc
hie
ven
(SD
W)
Am
bula
nte
han
del
(KN
N
BL
D
oar
psb
an)
N
twurk
Fries
land
MK
B
To
eri
sme
Gam
efes
tiva
l ldquoG
-Am
elan
drdquo
(NH
LG
ame
Val
ley
PF
en K
N)
3D
Vis
ual
isat
ies
(NH
L G
L P
F)
Frys
lacircn G
ames
(PF
)
Sucircke
rei (P
V
AN
WB
GD
LP
P)
Frys
lacircn R
ing (
PF)
Inte
ract
ieve
hots
pots
(KN
)
Nat
uurw
ebca
m (
VVV A
mel
and)
Bre
edst
rate
n (
NO
FCO
M)
ND
IV (
Syn
tens)
NO
FCO
M (
NO
FA
MKB N
OO
RD
Eal
a Fr
ya F
rese
na
(II
I)
KN
RFP
en O
NO
F)
Fiet
sroute
pla
nner
(FB
)
E-T
sjer
ke (
PF)
Toer
istisc
he
E-b
usi
nes
s (P
F)
Mobik
om
(PF
SVD
et
c)
Toer
ism
e m
et z
org
Zorg
eloos
Frys
lacircn (
PF)
Dig
ital
e w
ater
psp
ort
pas
(PF
)
Eile
en
N
twurk
Fries
land
Bijlage 3 Overzicht relevante ICT Projecten in Fryslacircn
Gam
ing
Bre
ed
ban
d
Beeld
com
shym
un
icati
e
Kete
nd
igit
alshy
iseri
ng
Inte
rnett
oeshy
pass
ing
po
rtal
Mob
iele
to
ep
ass
ing
en
Ove
rig (
wet
ensc
hap
pel
ijke
) in
itia
tiev
en
Frie
se S
olla
rchal
lenge
Blu
e Ener
gy
(WETSU
S)
52
Literatuur [1] RUG (2003) Arbeidsproductiviteit in Fryslacircn Een analyse van het niveau en de groei van 1990-2000 Onderzoek in opdracht van Gedeputeerde Staten van de Provincie Fryslacircn en de Kamer van Koophandel Fryslacircn URSI-rapport 305
[2] van der Elst-van der Lans Michelle Piet Rijk (2006) Lokale bedrijvigheid leefbaarheid en sociale vitaliteit in het landelijk gebied van Friesland LEI Den Haag
[3] Provincie Fryslacircn (2007) Sociaal Rapport Fryslacircn 2007
[4] Valentijn Bolhuis (2005) Friese sterkten in economisch perspectief Toekomstvisie op de ruimtelijk-economische ontwikkeling van de provincie Friesland RUG
[5] CBS (2007) Inwoners Randstad verdienen het meest httpwwwcbsnlnlshyNLmenuthemasinkomen-bestedingenpublicatiesartikelenarchief20072007-2240shywmhtm
[6] Meester Wilhelm J amp Pieter H Pellenbarg (2001) Changing regional images Are regional marketing campaigns successful Paper for the 41st European Congress of the Regional Science Association Zagreb 2001
[7] CPB (2006) Reactie op Probleemanalyse Zuiderzeelijn
[8] AD (2008) Toename van zwakke scholen
[9] Verwey Jonker instituut Kinderen in Tel Databoek 2006
[10] Verwey Jonker instituut Kinderen in Tel Databoek 2008
[11] Ministerie van EZ (2007) Koers Noord op weg naar pieken Duurzame groei door omschakeling naar een kenniseconomie
[12] Stelder (2002) Regionaal Economische Verkenningen 2002 Groningen Friesland en Drenthe
[13] Stelder Broersma J van Dijk (2008) Noordelijke Arbeidsmarkt Verkenning 2008
[14] Broersma Lourens en Jouke van Dijk (2006) Het belang van de industrie in het Noorden 1950-2025 Onderzoek in opdracht van de Stichting TxU Noord-Nederland Groningen Faculteit Ruimtelijke Wetenschappen Rijksuniversiteit Groningen URSI-research report nr 316
[15] Provincie Friesland (2002) Nota sociaal-economisch beleid
[16] SCP (2006) Thuis op het platteland Den Haag
[17] EZ (2007) ICT agenda 2008-2011 De gebruiker centraal in de digitale Dienstenmaatschappij Den Haag
[18] WRR (2008) Innovatie Vernieuwd opening in viervoud Amsterdam University Press Den Haag Amsterdam
[19] Provincie Friesland (2007) Koers op Fryslacircn - Het Friese Meren Project 2e fase
[20] ECP (2008) Gaming meer dan een spelletje Den Haag
F R I E S E I C T - I N N O V A T I E A L L I A N T I E 53
[21] Provincie Friesland (2007) Fryske Fiersichten wurkprogram 2009 - 2011
[22] Provincie Friesland (2006) Fryslacircn toeristische topattractie in Nederland van de Provincie Fryslacircn
[23] Ministerie van VWS (2003) Quick Scan Kleine Kernen Den Haag
[24] Ministerie van Economische Zaken (2006) Verslag Innovation Lecture Den Haag
[25] httpstatlinecbsnl
[26] httpeceuropaeueurostat
[27] httpwwwlisanl
[28] ING (2007) Starterscampagne
[29] Vital rural area project activities annex 7
[30] Dialogic (2006) Initiatieven voor het bevorderen van eSkills van de beroepsbevolking in zes Europese landen Utrecht
[31] Rutten amp Koops (2007) Creatieve industrie en informatie- en communicatietechnologie in Noord Nederland Rapport naar aanleiding van de Noordermatch 2007
[32] Henry Chesbrough Open Innovation The new imperative for creating and Profiting from TechnologyHarvard business school Press
F R I E S E I C T - I N N O V A T I E A L L I A N T I E 54
Auteurs
drs Sven Maltha iring Reg Brennenraedts drs Hugo Gillebaard
Contact
Secretariaat Friese ICT-innovatie Alliantie pa Hooghiemstraplein 33-36 3514 AX Utrecht Tel +31 (0)30 215 05 80 Fax +31 (0)30 215 05 95 malthadialogicnl
Literatuur [1] RUG (2003) Arbeidsproductiviteit in Fryslacircn Een analyse van het niveau en de groei van 1990-2000 Onderzoek in opdracht van Gedeputeerde Staten van de Provincie Fryslacircn en de Kamer van Koophandel Fryslacircn URSI-rapport 305
[2] van der Elst-van der Lans Michelle Piet Rijk (2006) Lokale bedrijvigheid leefbaarheid en sociale vitaliteit in het landelijk gebied van Friesland LEI Den Haag
[3] Provincie Fryslacircn (2007) Sociaal Rapport Fryslacircn 2007
[4] Valentijn Bolhuis (2005) Friese sterkten in economisch perspectief Toekomstvisie op de ruimtelijk-economische ontwikkeling van de provincie Friesland RUG
[5] CBS (2007) Inwoners Randstad verdienen het meest httpwwwcbsnlnlshyNLmenuthemasinkomen-bestedingenpublicatiesartikelenarchief20072007-2240shywmhtm
[6] Meester Wilhelm J amp Pieter H Pellenbarg (2001) Changing regional images Are regional marketing campaigns successful Paper for the 41st European Congress of the Regional Science Association Zagreb 2001
[7] CPB (2006) Reactie op Probleemanalyse Zuiderzeelijn
[8] AD (2008) Toename van zwakke scholen
[9] Verwey Jonker instituut Kinderen in Tel Databoek 2006
[10] Verwey Jonker instituut Kinderen in Tel Databoek 2008
[11] Ministerie van EZ (2007) Koers Noord op weg naar pieken Duurzame groei door omschakeling naar een kenniseconomie
[12] Stelder (2002) Regionaal Economische Verkenningen 2002 Groningen Friesland en Drenthe
[13] Stelder Broersma J van Dijk (2008) Noordelijke Arbeidsmarkt Verkenning 2008
[14] Broersma Lourens en Jouke van Dijk (2006) Het belang van de industrie in het Noorden 1950-2025 Onderzoek in opdracht van de Stichting TxU Noord-Nederland Groningen Faculteit Ruimtelijke Wetenschappen Rijksuniversiteit Groningen URSI-research report nr 316
[15] Provincie Friesland (2002) Nota sociaal-economisch beleid
[16] SCP (2006) Thuis op het platteland Den Haag
[17] EZ (2007) ICT agenda 2008-2011 De gebruiker centraal in de digitale Dienstenmaatschappij Den Haag
[18] WRR (2008) Innovatie Vernieuwd opening in viervoud Amsterdam University Press Den Haag Amsterdam
[19] Provincie Friesland (2007) Koers op Fryslacircn - Het Friese Meren Project 2e fase
[20] ECP (2008) Gaming meer dan een spelletje Den Haag
F R I E S E I C T - I N N O V A T I E A L L I A N T I E 53
[21] Provincie Friesland (2007) Fryske Fiersichten wurkprogram 2009 - 2011
[22] Provincie Friesland (2006) Fryslacircn toeristische topattractie in Nederland van de Provincie Fryslacircn
[23] Ministerie van VWS (2003) Quick Scan Kleine Kernen Den Haag
[24] Ministerie van Economische Zaken (2006) Verslag Innovation Lecture Den Haag
[25] httpstatlinecbsnl
[26] httpeceuropaeueurostat
[27] httpwwwlisanl
[28] ING (2007) Starterscampagne
[29] Vital rural area project activities annex 7
[30] Dialogic (2006) Initiatieven voor het bevorderen van eSkills van de beroepsbevolking in zes Europese landen Utrecht
[31] Rutten amp Koops (2007) Creatieve industrie en informatie- en communicatietechnologie in Noord Nederland Rapport naar aanleiding van de Noordermatch 2007
[32] Henry Chesbrough Open Innovation The new imperative for creating and Profiting from TechnologyHarvard business school Press
F R I E S E I C T - I N N O V A T I E A L L I A N T I E 54
Auteurs
drs Sven Maltha iring Reg Brennenraedts drs Hugo Gillebaard
Contact
Secretariaat Friese ICT-innovatie Alliantie pa Hooghiemstraplein 33-36 3514 AX Utrecht Tel +31 (0)30 215 05 80 Fax +31 (0)30 215 05 95 malthadialogicnl
[21] Provincie Friesland (2007) Fryske Fiersichten wurkprogram 2009 - 2011
[22] Provincie Friesland (2006) Fryslacircn toeristische topattractie in Nederland van de Provincie Fryslacircn
[23] Ministerie van VWS (2003) Quick Scan Kleine Kernen Den Haag
[24] Ministerie van Economische Zaken (2006) Verslag Innovation Lecture Den Haag
[25] httpstatlinecbsnl
[26] httpeceuropaeueurostat
[27] httpwwwlisanl
[28] ING (2007) Starterscampagne
[29] Vital rural area project activities annex 7
[30] Dialogic (2006) Initiatieven voor het bevorderen van eSkills van de beroepsbevolking in zes Europese landen Utrecht
[31] Rutten amp Koops (2007) Creatieve industrie en informatie- en communicatietechnologie in Noord Nederland Rapport naar aanleiding van de Noordermatch 2007
[32] Henry Chesbrough Open Innovation The new imperative for creating and Profiting from TechnologyHarvard business school Press
F R I E S E I C T - I N N O V A T I E A L L I A N T I E 54
Auteurs
drs Sven Maltha iring Reg Brennenraedts drs Hugo Gillebaard
Contact
Secretariaat Friese ICT-innovatie Alliantie pa Hooghiemstraplein 33-36 3514 AX Utrecht Tel +31 (0)30 215 05 80 Fax +31 (0)30 215 05 95 malthadialogicnl
Auteurs
drs Sven Maltha iring Reg Brennenraedts drs Hugo Gillebaard
Contact
Secretariaat Friese ICT-innovatie Alliantie pa Hooghiemstraplein 33-36 3514 AX Utrecht Tel +31 (0)30 215 05 80 Fax +31 (0)30 215 05 95 malthadialogicnl