RM2007-02 Feb

Ma˙ru© mill-ÌiΩwiti Maltin • 78, Marquis Scicluna Str., Naxxar NXR03 • Sena 58 • FRAR 2007 • Numru 2

N E W S P A P E R P O S T

2 FRAR 2007 • RM2000 LIL-ÓBIEBNA RM2000 LIL-ÓBIEBNA • FRAR 2007 3

Kul˙add i˙ares lejh b’dik iç-çerta ˙arsa, min jg˙addi xi kumment, min jehmeΩ, min ikemmex xufftejh, jew anke jg˙addi xi çajta kiefra. Dan ifisser ˙afna tbatija. IΩda hawn min qed jipprova jkisser din il-mentalita’. Je˙tie© li anke min jinsab f’din is-sitwazzjoni isib rispett mill-o˙rajn. U l-ewwel pass hu li jkollu rispett lejh innifsu.

Meta kellha tmien snin, Beverley Fulker bdiet tg˙atti wiççha b’˙afna foundation biex ta˙bi l-birthmark li kellha f’wiççha. Hi stess tammetti li kienet t˙ossha qisha qed tka˙˙al wiççha imma ma kienx hemm alternattiva o˙ra. Baqg˙et sejra hemm g˙al 28 sena sakemm irrealizzat li mhux hi biss kellha l-birthmark u kienet qed isofri min˙abba fiha. Illum waqqfet website ‘Love your Mark’ biex tg˙in nies o˙rajn jaççettaw lilhom infushom kif inhuma u b’hekk jibdew jg˙ixu ˙ajja a˙jar. Indunat li a˙jar taççetta dak li g˙andek b˙ala parti minnek milli l-˙in kollu tipprova ta˙bi r-realta’. Fuq kollox m’hemm xejn ˙aΩin fik jekk ikollok birthmark. Kull min g˙andu birthmark kbira u tag˙ti fl-g˙ajn ˙afna drabi jg˙addi mill-istess problemi.

Nies b’birthmark ˙afna drabi jkollhom problemi psikolo©içi. Ikollhom stima baxxa ˙afna tag˙hom infushom u jkunu jist˙u ˙afna.

Il-problemi jibdew ta’ eta’ Ωg˙ira, meta jkunu waslu f’eta’ fejn jibdew jifhmu u jaraw li mhumiex b˙al-o˙rajn. Hawn xi birthmarks li jistg˙u jitne˙˙ew bil-laΩer, injezzjonijiet jew pilloli imma hawn o˙rajn li ma jmorru b’xejn. Il-problema l-iktar titfaçça meta tfal o˙rajn jibdew jg˙ajruhom bid-difett.

Jekk g˙andek xi tebg˙a f’wiççek, ara tibdiex t˙addem xi w˙ud minn dawn il-punti. Dawn il-punti ©ew min-nies li g˙andhom birthmarks kbar f’wiççhom:

• Je˙tie© li l-ewwel naççettaw lilna nfusna kif a˙na.

• Óadd mhu perfett. Birthmark mhi xejn tal-mist˙ija. Int m’g˙andek tort ta’ xejn.

• Jien differenti. Daqshekk kollox. Miniex b˙alek. Jien xorta individwu.

• Mhix problema tieg˙i jekk nidher differenti.

• Iktar importanti li tkun sabi˙a minn ©ewwa milli kif tidher minn barra.

• T˙allix marka tiddominalek u teqridlek ˙ajtek. Aççettaha u tag˙tix kas daqslikieku mhix hemm. Il-˙ajja hi wisq prezzjuΩa. Di©a’ xorti kbira li nkunu ˙ajjin u b’sa˙˙itna.

• Jekk tara lil xi ˙add jiççassa lejk, tist˙ix imma tbissimlu lura.

• Dik il-marka f’wiççek tag˙mlek differenti. Tag˙mlek int. Ming˙ajrha tkun xi ˙add ie˙or. Hawn min wara li ne˙˙a dik il-marka minn wiççu ddispjaçih g˙ax ma ˙assux li baqa’ l-istess persuna.

Fid-dinja tal-lum, jimporta ˙afna kif tidher minn barra. G˙alhekk min ikollu xi difett, tebg˙a jew birthmark, l-aktar fil-wiçç, ikollu jiffaççja ˙afna problemi. L-akbar wa˙da hi kif se jaççetta lilu nnifsu b’timbru b˙al dak fuqu.


alla kul˙add isib il-forza biex jiffaççja l-provi li ©©ib mag˙ha l-˙ajja. Il-qawwa t’Alla u l-g˙ajnuna ta’ l-o˙rajn

huma essenzjali meta quddiemna ma narawx ˙lief dlam u bibien mag˙luqa.

Kull tip ta’ nies jikkommettu suwiçidju. Jien kelli x-xorti li bqajt ˙ajja.

Sentejn qabel ma ppruvajt nikkommetti suwiçidju kont qieg˙da nbati minn depressjoni. Dak iΩ-Ωmien ˙sibt li kellha x’taqsam mal-menopawsa, imma r-riΩultati tat-testijiet urew li ma kienx hekk. Imma lit-tabib m’g˙edtlu xejn fuq il-burdati li kelli.

Qabel ma bdejt inbati bid-depressjoni, jiena kont attiva ˙afna; kont ingawdi l-˙ajja, kont miΩΩew©a, omm, kelli l-˙bieb,u kelli ˙afna attivitajiet. Imma meta bdew l-attakki ta’ depressjoni, b˙alkieku ma kienx baqag˙li ener©ija u ˙ajja iΩjed. Kont neΩisti, imma ma kont ninteressa ru˙i f’xejn. Imbag˙ad, meta kienu jg˙addu dawn l-attakki ta’ djieqa kbira b˙alkieku xi˙add xeg˙elli swiçç u kont nimtela ˙ajja; xejn ma kien iΩommni milli nag˙mel ˙afna affarijiet matul il-jum. Kien jirnexxili ng˙addi bi ftit irqad, ©ieli kont indum imqajma g˙al iktar minn 24 sieg˙a, tant kelli ener©ija. Matul dawn il-perjodi, kont na˙seb li kont er©ajt g˙alli kont, imma ma kinux idumu wisq.

Bla ma noqg˙od nag˙ti d-dettalji kollha tas-suwiçidju li ppruvajt nag˙mel, ng˙id biss li fil-©img˙at ta’ qabel kont qieg˙da n˙ejji kollox g˙all-Milied. Fil-Milied kollox mexa ˙arir u ˙adna gost. Imma l-g˙ada r©ajt waqajt fid-depressjoni. Xi˙add qalli xi˙a©a li

˙awditni ˙afna, u meta kont wa˙di mo˙˙i beda ja˙dem b’mod eççessiv.u kulma ridt kien li mmut. Óri©t mid-dar u mort xi mkien u ppruvajt inne˙˙i ˙ajti.

Spiççajt l-emer©enza u pazjenta fl-Isptar San Luqa. Kien hemm li bdejt ning˙ata g˙ajnuna professjonali. Qatt ma nista’ ninsa dak li ©ara fl-ewwel ©ranet meta l-qassis ©ie jdur il-pazjenti. Rajtu jkellem lin-nurses u j˙ares lejja. Indunajt li kienu qed jitkellmu fuqi. Il-qassis mar ˙dejn kull wa˙da mill-pazjenti li kien hemm fil-ward u offra li jqarbinhom, imma lili qabiΩni. Bkejt, u ˙sibt li anke Alla kien qed jabbandunani. Ma stajtx nifhem g˙aliex il-qassis qatt ma ©ie jkellimni, joffri li jg˙inni, jew jappo©©jani b’xi mod jew jg˙id talba mieg˙i. Imma tlabt wa˙di u bqajt nemmen...

Id-dijanjosi kienet li kelli manic depression. G˙alija dal-kliem ma kien ifisser xejn u ˙sibt bejni u bejn ru˙i: Dak hu, jien mara mi©nuna b’depressjoni qawwija... Baqa’ jkolli dawn l-episodji; l-a˙˙ar wie˙ed dam xi tmien xhur.

Óbiebi ippruvaw iΩommu kuntatt mieg˙i, imma na˙seb li l-biçça l-kbira st˙ajlu li ma kienx hemm tama g˙alija u ˙assew li ma setg˙ux jikkomunikaw aktar mieg˙i. Óabiba wa˙da baqg˙et tg˙inni ... Tal-familja tieg˙i ˙assewhom imwe©©g˙in u ma kinux jafu kif setg˙u jg˙inuni. Kienu wkoll irrabjati ˙afna g˙alija g˙ax kont ippruvajt inne˙˙i ˙ajti, imma xorta ma fehmux min xiex kont g˙addejja...

Ma kienx jog˙©obni dak li kont sirt u kont naf li kelli nag˙mel xi˙a©a biex ner©a’ nsir dak li kont darba. Qtajtha li

mmur g˙and it-tabib tal-familja u hu bag˙atni g˙and psikjatra privat; dan qalli li kelli bipolar disorder. G˙edtlu li l-isptar kienu qaluli li kont manic depressive. Kienu l-istess ˙a©a, qalli. Spjegali min xiex kont g˙addejja. Il-burdati tajba kienu l-ewforija u parti mid-depressjoni. Ordnali l-lithium u fi Ωmien tlieta, erba’ ©img˙at il-burdati bdew ©ejjin g˙all-a˙jar. Kont qed insir aktar bilançjata. Fl-istess ˙in fittixt informazzjoni fuq l-internet u fil-fiera dwar is-sa˙˙a fin-Naxxar sirt naf bir-Richmond Foundation…

Illum nag˙raf is-sinjali u naf x’g˙andi nag˙mel biex inΩomm l-ekwilibriju. Fis-sentejn minn meta bdejt nie˙u l-lithium qatt ma ma kelli episodji ta’ ewforija jew djieqa kbira. Irnexxieli nibda na˙dem full time, sirt facilatator g˙all-grupp ta’ IngliΩi bi problemi mentali li jg˙inu ru˙hom u lil xulxin, u ng˙ix kull jum mill-a˙jar li nista’.

Il-messa©© tieg˙i hu dan: jekk int depress ˙afna jew taf lil xi˙add li g˙andu depressjoni, toqg˙odx bi kwietek u ta˙seb li ser tg˙addi we˙idha. Fittex l-g˙ajnuna professjonali mill-aktar fis possibbli… Li nixtieq hu li nara l-familja u l-karrieri jsiru parti mill-proçess ta’ fejqan… Nixtieq ukoll li jkun hemm aktar djalogu bejn l-isptar jew il-psikjatri privati u t-tabib tal-familja tal-pazjenti biex ikunu jafu l-istorja medika tal-pazjenti u l-kura li qieg˙da ting˙atalhom.

(Mi©jub bil-kortesija ta’ The Times, Allied Nespapers Ltd., ippublikat 11 t’Ottubru ’06)

Din hi l-esperjenza vera ta’ mara li ppruvat toqtol ru˙ha b’idejha

sentejn ilu u ma rnexxilhiex. B’kura©© tkellmet dwar dak li g˙addiet minnu.

Sa˙ansitra aççettat li l-istorja tag˙ha tkun publikata f’gazzetta lokali.

Dan g˙ax emmnet li l-esperjenza tag˙ha setg˙et tkun ta’ g˙ajnuna lil nies o˙rajn li jkunu g˙addejjin minn

mumenti koroh fil-˙ajja.

J


EMERGENZA

Qalb it-tifel waqfet. Ma jistax jifhem kif seta’ ©ralu hekk. Qalbu kwaΩi waqfet bil-biΩa’. Qatt ma kienet ©ratlu ˙a©a b˙al din u kien jaf tajjeb li malli s˙abu s-subien jindunaw kien ikollu jibqa’ jkarkar bil-kummenti tag˙hom g˙omru kollu! Il-bniet, imbag˙ad, malli jsiru jafu, Ωgur li ma jkellmuh qatt aktar. Il-povru Matthew, b’qalbu t˙abbat sitta sitta, ma seta’ jag˙mel xejn ˙lief ibaxxi rasu u jitlob b’kemm kellu ˙ila: “Ìesù, din emer©enza! G˙andi bΩonn l-g˙ajnuna issa! Óames minuti o˙ra tispiçça l-lezzjoni u jkolli nqum minn fuq dan il-bank imxarrab. Imbag˙ad… Imbag˙ad… X’se jsir minni?”

Jerfa’ g˙ajnejh ‘il fuq u jilma˙ l-g˙alliema riesqa lejh b’dik il-˙arsa tg˙idlu li di©a’ kien inkixef. Mag˙mula tieg˙u. Kien baqg˙alha biss ftit passi biex tasal fuqu l-g˙alliema, meta Susie, qamet bil©ri minn postha, ˙atfet il-bomblu tal-˙©ie© li kien fih il-˙ut ta’ l-ilma ˙elu u bdiet

miexja biex qisha tne˙˙i l-˙ut mir-rokna fejn kienet la˙qitu x-xemx. Bdit miexja bil-bomblu tal-˙ut mimli ilma u kellha tg˙addi minn ˙dejn Matthew, li issa kien di©a’ beda jirtog˙od bil-biΩa’ u bil-kes˙a tal-qalziet imxarrab ma’ saqajh.

Susie tie˙u pass b’ie˙or, eΩatt quddiem l’g˙alliema, tifixkel u twaqqa’ l-ilma bil-˙ut b’kollox propju f’˙o©or it-tifel. It-tifel qam malajr, taparsi b’rabja li xi ˙add xarrbu, filwaqt li f’qalbu beda jibki bil-fer˙: “Grazzi, Mulej! Grazzi, Mulej!” Issa flok xi ˙add li kul˙add jiddie˙ek bih, Matthew sar il-vittma u l-miskin. Kul˙add t˙assru. L-g˙alliema ˙aditu malajr isfel u tatu qalziet ta’ track-suit biex ibiddel sa ma ˙wej©u jinxfu. It-tfal malajr marru j©ibu barmil u biçça biex jixxuttaw il-bank ta’ Matthew u l-ilma li kellu ta˙tu.

U, kif ji©ri spiss fil-˙ajja, il-˙ars ikrah u l-kummenti xejn sbie˙ daru kollha fuq Susie. Kemm kienet goffa; g˙ax ma qag˙ditx attenta fejn timxi; min

qabbadha tne˙˙i l-˙ut minn fejn kienu. Kul˙add kellu xi kelma jew kumment xi jg˙id dwarha. Hi, miskina, ppruvat tg˙in biex tnaddaf id-diΩastru li kienet g˙amlet fil-klassi. Imma kul˙add beda jwarrabha u jtiha x’tifhem li g˙amlet ˙sara biΩΩejjed.

Il-©urnata ta’ l-iskola g˙addiet ukoll u t-tfal kollha ˙ar©u. Matthew u Susie spiççaw fl-istess post jistennew il-private ta’ l-iskola. Ftit jew xejn imgerrex u mist˙i Matthew resaq fuq Susie u, minn ta˙t l-ilsien, qalilha: “Int apposta qlibt l-ilma fuqi, hux veru?” Hi, ressqet wiççha ma’ wiççu u bilkemm tinstema’ qaltlu f’widnejh: “Jien ukoll darba g˙amilt ta˙ti!”

Kemm kient tkun isba˙ id-dinja kieku, meta ninteb˙u b’xi bawxata ta’ xi ˙add infittxu kif ng˙inuh jo˙ro© minnha flok nie˙du l-opportunità biex inwaqqg˙uh g˙aç-çajt jew ng˙idu fuqu!

TKUN NISRANI VERU KULTANT

TFISSER TAÇÇETTA LI JGÓADDUK TA’

IBLAH BIEX ISSALVA LIL XI ÓADD!

EMERGENZAKien tifel kwiet, ta’ xi disa’ snin, wie˙ed mill-a˙jar tfal fil-klassi tieg˙u. Kien jismu

Matthew. Ìurnata minnhom, b˙as-soltu, kien attent g˙all-lezzjoni, bilqieg˙da

fil-bank tieg˙u, meta f’daqqa wa˙da ©ara dak li qatt ma ˙olom li seta’ li ji©rilu. Xi

˙ass xi ˙a©a s˙una nieΩla ma’ saqajh, il-qalziet ixxarrab sew u daqsxejn ta’ g˙adira

çejkna ffurmat fl-art, ta˙t il-bank. Kien g˙amel ta˙tu!


ALLA

G˙aΩiΩ Missieri,

Inroddlok ˙ajr, g˙ax b’mod ta’ l-g˙a©eb g˙amiltni. Minn ommi u missieri nissiltni. F’©uf ommi nsi©tni u sawwart il-©ewwieni tieg˙i. G˙amiltni nixbah lilek. Fik ng˙ix, nit˙arrek u nkun. Smajtek tg˙idli li jiena teΩor kbir tieg˙ek; li tie˙u ˙siebi f’kollox; li kont tafni qabel sawwartni fil-©uf. Li g˙aΩiltni qabel il-˙olqien tad-dinja. Li kont mill-bidu nett fil-ktieb Tieg˙ek.

Lil ru˙i int tafha tajjeb. Mhux mo˙bi g˙admi minnek. Tarah demmi ji©ri fil-vini tieg˙i. Int taf f’©uf ommi meta norqod u nqum, meta nifra˙ u meta nitnieg˙ed;

meta naqbeΩ, meta nibΩa’ u meta nbati. Taf lil kull min jista’ jag˙milli l-˙sara… fiΩika, mentali u emozzjonali matul iΩ-Ωmien kollu tat-tqala ©o ©uf ommi, u min jista’ je˙odli l-˙ajja li tajtni int. Óarisni, wennisni u ˙addanni mieg˙ek.

Inti taf x’nisma’ u xi n˙oss. Tarani ng˙olli jdejja ˙a n˙ares g˙ajnejja

jew inbarri l-˙sejjes minn widnejja. Taf kull çaqliqa u kull mog˙dija tieg˙i.

Tismag˙ni meta b’g˙arqubi jew minkbejja n˙abbat ma’ ˙itan ©uf ommi, tieg˙i qaddejja. Kemm wa˙˙adtni mag˙ha...u ta’ ©ewwa; lil ommi u missieri, ˙uti u qrabati nismag˙hom ikellmuni u jwennsuni b’le˙enhom mimli ˙lewwa.

Tajtni d-dehen minn çkuniti li nisma’ l-istejjer li jg˙iduli biex jg˙allmuni u jkabbruni sa twelidi.

Missier, o˙ro©ni bis-sliem minn ©uf ommi u wassalni sat-twelid. Ag˙Ωilni biex inkun xhieda ˙ajja Tieg˙ek. Ieqaf mieg˙i matul ˙ajti kollha u nebba˙ni biex nag˙mel dejjem ir-rieda Tieg˙ek..

Inroddlok ˙ajr Alla Missier g˙ax ta’ l-g˙a©eb g˙amiltni; ta’ l-g˙a©eb huma l-g˙emejjel tieg˙ek.

Iva Missier irrid, b’qalbi kollha, li nkun, u nibqa’ dejjem

iç-Çkejkna Tieg˙ek.

Çkejkna Tieg˙i,

Jien sawwart il-©ewwieni tieg˙ek u f’©uf ommok insi©tek. Int ma tafnix imma jiena naf kollox dwarek. Naf meta inti toqg˙od u meta tqum. Naf triqatek kollha. Sax-xag˙ar kollu ta’ rasek hu mag˙dud. G˙amiltek tixbah lili. Fija inti tg˙ix, tit˙arrek u tkun.

Int tassew in-nisel Tieg˙i. Kont nafek qabel sawwartek fil-©uf. G˙aΩiltek qabel il-˙olqien tad-dinja. Le, ma kienx Ωball. Kont mill-bidu nett fil-ktieb tieg˙i. Jien iddeçidejt il-˙in meta g˙andek titwieled u fejn g˙andek tg˙ix. Int wie˙ed mill-g˙e©ubijiet Tieg˙i.

TARBIJAu

Jiena l-milja ta’ l-im˙abba. Ag˙raf b’liema g˙oΩΩa n˙obbok, g˙ax int binti u Jiena Missierek. Jiena nag˙tik ˙wejje© tajbin aktar milli missierek fl-art jista’ jag˙tik. G˙ax jiena l-milja tal-perfezzjoni. Kull ˙a©a tajba li tirçievi tkun ©ejja minni.

Jien nie˙u ˙siebek f’kollox. Il-pjan Tieg˙i g˙alik hu mimli dejjem bit-tama. B’im˙abba ta’ dejjem ˙abbejtek.... u l-˙lewwa Tieg˙i erfajt g˙alik. Min˙abba fik ninfexx f’g˙ajjat ta’ fer˙. Ósibijieti g˙alik huma bla tarf, b˙ar-ramel f’xatt il-ba˙ar. Ma niqafx nag˙millek il-©id, g˙ax inti teΩor kbir tieg˙i.

Il-g˙axqa Tieg˙i li nag˙millek il-©id, b’qalbi kollha u b’ru˙i kollha, u nurik ˙wejje© sbie˙ u kbar. Jekk tfittixni b’qalbek kollha issibni. Qieg˙ed fija l-g˙axqa tieg˙ek u nag˙tik dak li tixtieq qalbek.

G˙ax kont jien li tajtek ix-xewqat ta’ qalbek. Jien nista’ nag˙millek il-©id iΩjed milli inti tista’ titlob jew ta˙seb. Óadd daqsi ma jista’ jqawwilek qalbek. Jiena Missierek li nfarr©ek fid-dwejjaq kollha tieg˙ek. Inkun ˙dejk meta tkun b’qalbek maqsuma. Kif ir-rag˙aj i©orr ˙aruf hekk Jien in©orrok mag˙fusa ma’ qalbi.

Jiena Missierek u n˙obbok kif in˙obb lil Ibni Ìesù. F’Ìesù, l-im˙abba tieg˙i g˙alik tidher sewwa. Huwa ©ie fid-dinja biex jurik li Jiena dejjem mieg˙ek u qatt kontra tieg˙ek. Ìesù miet biex int u Jien nin˙abbu aktar. Il-mewt Tieg˙u kienet l-akbar espressjoni Tieg˙i ta’ m˙abbti g˙alik.

Tajt kollox biex nirba˙ im˙abbtek. Jekk tilqa’ lil Ibni Ìesù tkun qed tilqa’ Lili u xejn ma jer©a’ jifirdek mill-im˙abba tieg˙i g˙alik. Ejja ˙dejja u nag˙mel festa g˙alik li s-sema ma rat qatt.

Jien sawwart il-©ewwieni tieg˙ek, f’©uf ommok insi©tek, u no˙or©ok minn ©uf ommok meta titwieled.

Lesta li tkun iç-çkejkna Tieg˙i? Qed nistennik twe©ibni.

B’im˙abba Kbira.

Alla Missierek. jiktbu lil xulxin


Wara sitt xhur hekk, kif kienet tidher, mitlufa g˙al kollox, wie˙ed professur tal-mo˙˙, ried jeΩamina l-mo˙˙ tat-tfajla. Qabbadha ma’ magna u beda juriha bosta ritratti. G˙ajnejha baqg˙u çassi. Anqas sinjal ta’ xejn. Imma l-magna rre©istrat li l-mo˙˙ kiene qed jirre©istra dawk rir-ritratti. It-tfajla ma kienetx mitlufa g˙al kollox minn sensiha.

Ix-xhur baqg˙u igerrbu u l-professur re©a’ g˙amel l-esperiment. Kate kienet qed issir aktar konxja. ‘Ma niftakar xejn minn dan kollu’, qalet Kate Ωmien wara. Imma ghal ftit sekondi ftakret meta n-nurse kienet resqet lejha. ‘Ma stajtx inçaqlaq wiççi. Min˙abba f’hekk ma stajtx nuri lin-nies kif kont imwerwera minn ©ewwa! Óa©a tal-biΩa’ meta ma

tkunx tista’ tikkomunika ma’ dawk ta’ madwarek. Óassejtni maqbuda pri©uniera ©o ©ismi stess. Elf mistoqsija g˙addew minn mo˙˙i: fejn jien? G˙alfejn ninsab hawn? Xi ©rali?... Imma kelli nipprova nsib it-twe©ibiet wa˙di.

‘Sakemm l-esperimenti tal-professur bidlu kollox. Huwa skopra li jien kont ninsab hemm, imsakkra ©o ©isem li ma riedx jobdini.’

l-istess kliem qalu missier u omm Kate. ‘Ma konniex nafu kif se ne˙duha din it-tra©edja. Veru li kienet tag˙mel xi çaqliqa Ωg˙ira kultant, b˙al meta kienet tqanqal wie˙ed minn subg˙ajha, jew ti©bed ftit g˙onqha. Imma ma kellna ebda ˙jiel ta’ x’kien g˙addej minn qalb u minn mo˙˙ Kate tag˙na.’

‘Kemm fra˙na meta t-tabib qalilna li mo˙˙ Kate kien qed ja˙dem u qed jipproçesssa dak li kienet qed tara. X’differenza g˙amlet g˙alina meta sirna nafu li f’dak li konna nag˙mlu mag˙ha – nkellmuha, nuruha stampi, niktbulha xi messa©© – hija kienet qed issegwi, avolja mhux bilfors li kienet qed tifhimna. Almenu konna nafu li kien hemm xi ˙a©a li kienet qed tg˙in lil Kate tg˙ix dik l-esperjenza kiefra.’

It-tfajla dament sentejn o˙ra sa ma re©g˙et ©êt f’sensiha. U baqg˙et dejjem ©ejja ‘l quddiem aktar ma beda jg˙addi Ωmien. Illum tuΩa l-wheelchair u g˙ad g˙anda xi diΩabilità. Imma tita’ tg˙id dak li ta˙seb billi tiktbu fuq key-board, b˙al dak ta’ computer.

Kate temmen li kienet salvata b’dawk l-iscans li kien g˙amlilha dak il-professur. Temmen li kienu huma li bdlulha ˙ajjitha, g˙ax permezz tag˙hom dawk ta’ madwarha setg˙u jinteb˙u li hi kienet g˙adha hemm, imsakkra f’©isem ipparaliΩΩat. Alla biss jaf x’seta’ ©ara kieku ma nunawx li hi g˙adha kapaçi t˙oss, ta˙seb u tifhem.

‘Nitwerwer meta na˙seb x’seta’ ©ara kieku ndudnawx li jien kont g˙adni ˙ajja u konxja hemm ©ew…’

U mbag˙ad issib min jg˙idlek li l-bniedem g˙andu d-dritt li jitfi l-magni ta’ min ikun mitluf minn sensieh! Kemm hu veru li ˙add ma jkun jaf x’qed i˙oss bniedem, tkun xi tkun id-dehra tieg˙u ta’ barra, tkun xi tkun is-sitwazzjoni tal-mard tieg˙u.

Óadd m’g˙andu dritt fuq il-˙ajja ta’ ˙add. Alla biss ikun jaf x’inhi l-vera sitwazzjoni ta’ dak li jkun. G˙alhekk kul˙add je˙tie© jittratta lil kull pesuna, speçjalment marida, bl-akbar rispett u

qima. Irridu nammettu li kbira kemm hi kbira x-xjenza, il-bniedem jibqa’ ma jaf qatt eΩatt xi jkun qed ji©ri, u anqas x’se jkun se ji©ri.

G˙alhekk fil-˙afna diskussjonijiet dwar l-ewtanasja – l-hekk imsejja˙: il-qtil ta’ ˙niena – wie˙ed ma jistax jie˙u l-li©i f’idejh u jiddisponi mill-˙ajja kif jg˙idlu mo˙˙u jew qalbu.

Tajjeb li f’dawn id-diskussjonijiet inΩommu quddiem g˙ajnejna dan li ©ej:

Il-˙ajja hija prezzjuΩa u qaddisa. Óadd ma jista’ jqis ru˙u s-sid tag˙ha. Alla biss hu s-sid tal-˙ajja, g˙ax minnu ©ejja u fih trid issib il-milja u s-sens kollu tag˙ha.

It-tbatija, minkejja l-kruha u l-ebusija tag˙ha, hija mod kif bniedem jista’ jikber fis-sbu˙ija ta’ ru˙u u ta’ qalbu.

Min jg˙ix it-tbatija b’mod sabi˙, ikun qed iwettaq missjoni kbira wisq – ikun qed jag˙ti xhieda li l-˙ajja hi aqwa mill-mewt.

Il-˙ajja hi rigal mog˙ti lilna biex ng˙ixuh u ng˙adduh lil ta’ madwarna. G˙alhekk ˙add ma jista’ jeqred la ˙ajtu u

anqas dik ta’ ˙addie˙or.Óadd m’g˙andu dritt fuq il-˙ajja – la

dik tieg˙u u anqas dik ta’ l-o˙rajn.Óadd ma jista’ jg˙id li jaf eΩatt

x’qed jigri fil-qalb ta’ bniedem. U ˙add ma jista’ jg˙id eΩatt x’se ji©ri fil-©isem tal-bniedem.

Ix-xjenza g˙andha l-missjoni li tiddefendi, tipprote©i u ssostni l-˙ajja, mhux li teqridha.

Anqas il-marid stess ma jista’ jiddisponi minn ˙ajtu, g˙ax il-˙ajja li g˙andu mhix tieg˙u. Alla tahielu permezz ta’ xi ˙add biex jaqsamha ma’ xi ˙add u jg˙addiha lil xi ˙add.

Óadd ma jg˙ix g˙alih innifsu. Kul˙add jg˙ix ma’ xi ˙add u g˙al xi ˙add. G˙alhekk ˙add ma jista’ jg˙id li ˙ajtu hija tieg˙u u tieg˙u biss.

Miskin il-bniedem meta jibda jiddeçiedi hu min g˙andu jg˙ix u min g˙andu jmut. Malli l-bniedem jie˙u post Alla, flok bniedem uman isir ag˙ar minn annimal.

Gisimha HabsKate kellha sitta u g˙oxrin sena u kienet fl-aqwa tag˙ha. Imma daqsxejn ta’ virus bidel kollox. F’˙akka t’g˙ajn sabet ru˙ha f’qieg˙ ta’ sodda, f’koma profonda. Ebda sinjal ta’ xejn. Mitlufa g˙al kollox. La tisma’, la tara, la tirrispondi g˙al xejn. Spiççat ‘kaboçça’… Kliem kiefer, imma dik kienet ir-realtà.


Dan mhux ©enn…

Li tobg˙od il-ward kollu g˙ax tniggist b’xewka…

Li warrabt il-˙olm kollu g˙ax wa˙da minnhom ma se˙˙itx…

Li tlift ma bqajtx titlob g˙ax talba tieg˙ek ma nstemg˙etx…

Li ma bqajtx tipprova g˙ax o©©ett ma rnexxilekx…

Li tis˙et il-˙bieb kollha g˙ax wie˙ed da˙ak bik…

LI ma bqajtx temmen fl-im˙abba g˙ax xi ˙add ˙abbekx…

Li taqta’ qalbek li ssib il-fer˙ g˙ax il-morr u n-niket int ˙assejt…

Jalla fi triq ˙ajtek

Ma ççedix g˙al dan il-©enn.

Ftakar li il-˙ajja dejjem twasslek

g˙al çans ie˙or,

˙abib ie˙or,

sa˙˙a o˙ra,

m˙abba o˙ra.

Ibqa’ stinka, taqtax qalbek.

Il-fer˙ fittxu issa, llum!

G˙ada j©iblek Ωgur çans ie˙or.

Jekk trid tkun Ωgur, çert li tfalli…

Çedi l-armi, aqta’ qalbek… Iqaf hawn!

Dawk fuq il-mejda ta’ ˙dejna tbissmu g˙ax iggustaw lil Mark tieg˙i jitlob hekk. Imma wa˙da mara, xi ftit serja, bdiet tgerger ma’ dawk ta’ ˙dejha: “Qed tara fhiex wasalna. Issa t-tfal anqas biss jafu kif jitolbu m’g˙adhom. Titlob lil Alla biex i©iblek ©elat! Fejn qatt tlabna hekk fi tfulitna. X’g˙arukaΩa…”

Malli semag˙ha tg˙id hekk, Mark infexx jibki. “X’g˙edt ˙aΩin, Ma?” staqsieni b’demg˙a ta˙raq i©©elben ma’ ˙addejh ˙omor peprin. “Issa Alla rrabjat g˙alija g˙ax ma tlabtx sew?”

Aktar g˙afastu mieg˙i u serra˙tlu rasu li kien talba l-isba˙ talba. gur Alla kien ˙a gost immens bih. Fl-istess ˙in, wie˙ed ra©el ftit anzjan qam minn postu u resaq lejn Mark. Qallu: “Jien naf tajjeb x’ja˙seb Alla. Ja˙seb li int g˙amilt l-isba˙ u l-aqwa talba li qatt g˙amel tifel ta’ sitt snin!”

“Veru?” staqsa Marka, b’g˙ajnejh jixg˙elu bit-tama li kollox kien sew m’Alla.

“Ûgur fuq li Ωgur.” Tenna r-ra©el filwaqt li g˙amel idejh forma ta’ salib fuq qalbu. U, filwaqt li g˙emeΩ g˙ajn wa˙da lil Mark, ta daqqa t’g˙ajn lejn in-na˙a ta’ fejn kienet il-mara li gergret u Ωied jg˙idlu:

“Dnub, ja˙asra, li dik t’hemm qatt ma titlob lil Alla jibg˙atilha xi ©elat. Daqsxejn ©elat kultant jag˙mel tajjeb ˙afna g˙ar-ru˙!”

S’intendi, id-deΩerta li xtrajt lit-tfal kienet ©elat tajjeb. Malli Mark ra dak il-©elat quddiemu, qabdu fl-idejn çkejknin tieg˙u, qam minn postu u mar qieg˙du quddiem dik il-mara. Bi tbissima mimlija ˙lewwa qalilha:

“Ara dan g˙alik. Daqsxejn ©elat jag˙mel tajjeb g˙al ru˙ek. Ru˙i di©a’ tajba!”

Kultant ru˙na wkoll ikollha bΩonn daqsxejn ©elat tajjeb. Nittama li Alla jibg˙atlek ftit ©elat!

Ftit gelat tajjeb

Ftit taΩ-Ωmien ilu ˙adt lit-tfal f’restorant jie˙du xi ˙a©a. IΩ-Ωg˙ir, ta’ sitt snin, staqsieni biex jg˙id it-talba ta’ qabel l-ikel. Ilkoll baxxejna rasna u talab hekk: “Alla huwa tajjeb. Alla huwa kbir. Grazzi Mulej g˙all-ikel li se tag˙tina. Imma grazzi akbar jekk il-mummy tixtrilna ©elat b˙ala diΩerta. U ag˙til-paçi u l-fer˙ lil kul˙add! Amen.”

. Dan mhux Genn?


Kellha ©enn biex tid˙ol fuq il-kompjuter u tid˙ol tiççettja mal-˙abib ©did tag˙ha. Bdiet tiktiblu u hu beda jistaqsiha kif kienet il-©urnata. Qaltlu li kellhom log˙ba netball u li kienu reb˙u u li l-g˙ada kellha ikla ma’ s˙abha tat-team. Hu qalilha li kellu ‘l bog˙od biex imorru jieklu f’restorant mal-˙bieb g˙aliex hemm, l-Awstralja, kullimkien ‘l bog˙od, mhux b˙al Malta.

Kienet sabet ˙abib tassew f’Alex. Kien tamparha u, g˙alkemm kienu jg˙ixu ‘l bog˙od minn xulxin, kien jifhimha ˙afna u kienet tifta˙ qalbha mieg˙u u l-istess kien jag˙mel hu. Kellu ommu u missieru separati b˙alha u kien tifel wa˙du b˙alha.

Dak in-nhar, wara il-˙a©a stramba li ©ratilha hi u sejra lejn id-dar, qaltlu x’kien ©ralha u hu mill-ewwel serr˙ilha rasha u qalilha li forsi kienet g˙ajjiena wara log˙oba u reb˙a b˙al dik u li b’hekk bdiet tisma’ u timmagina l-affarijiet kollha li ©ralha f’dik il-lejla. Aktar ser˙et mo˙˙ha. Qaltlu li nhar ta’ Tnejn u Tlieta ommha kienet iddum xog˙ol sa’ fl-g˙axija u li allura kienet iddum naqra wa˙edha imma la kellha lilu, ma’ kienetx tibΩa’ wa˙edha.

Sat-Tnejn ta’ wara, kienet la˙qet nesiet li kien ©ralha it-Tnejn ta’ qabel u kellhom log˙ba o˙ra fuqiex ta˙seb u tiffoka. Kien hemm ˙afna nies jaraw il-log˙oba u kienu iktar eçitati mis-soltu. Hi u tilg˙ab wa˙da mill-iktar log˙biet tajbin li qatt lag˙bet, ˙asset lil xi ˙add i˙ares lejha, bla ma’ jaqla’ g˙ajnejh minn fuqha. IΩda x’˙in sabet minuta çans t˙ares lejn is-supporters, ma’ bdiet tara lil ˙add i˙ares lejha b’mod partikolari.

Spiççat il-log˙ba u reb˙u reb˙a isba˙ mir-reb˙a ta’ qabel. Hi u ˙ierga mill-gym tal-iskola, g˙ajnejha iltaqg˙u ma’ par g˙ajnejn blu. Kien ra©el ta’ xi erbg˙in sena u tbissmilha. St˙ajlitu missierha tant kemm kien jidher ra©el sew u tbissmitlu lura.

Dak in-nhar hi u sejra lura id-dar, ma’ ©ara xejn stramb b˙al l-a˙˙ar darba u kif waslet id-dar, sabet ‘l ommha u ‘l missierha id-dar jistennewha. Kienet irrabjata g˙alihom g˙aliex it-tnejn li huma kienu qalulha li ma’ setg˙ux imorru jarawha tilg˙ab. It-tnejn kienu xog˙ol sat-tard. IΩda skantat x’˙in rathom ˙emm jiççassaw lejn xulxin, jistennewha ˙erqanin.

Kif raha, missierha deher inkwetat u irrabjat. Staqsiethom x’kien ©ara daqs hekk ur©enti u gravi biex telaq mix-xog˙ol u ©ie d-dar kmieni.

Da˙˙luha ©ol-kçina fejn sabet lill-istess ra©el li rat hi u ˙ier©a mill-iskola. In˙asdet mhux ftit.

“Tafu lil dan is-sinjur, Jael?” staqsietha ommha im˙assba.

“Le… le, ma’ nafux. Rajtu darba, illum, imma ma’ nafux, Ωgur. G˙alfejn, x’inhu ji©ri mela? Qed twerwruni issa!” irrispondiet imbeΩΩg˙a.

“Ma’ tafx min jien, Jael?” staqsiha ir-ra©el. Jael iktar in˙asdet g˙aliex bdiet ta˙seb li dar-ra©el kien ©ie jigdeb fuqha m’ommha u ma’ missierha.

“Jien Pulizija Jael, u jien sie˙bek Alex ta’ fuq l-Internet!” qalilha.

“Le, x’inti tg˙id? Alex g˙andu tlettax, daqsi u joqg˙od l-Awstralja mhux Malta!” we©bitu Jael inkwetata.

“Jien hekk g˙edtlek veru imma kien kollu gideb u ©ejt biex nag˙tik tag˙lima g˙ax dan xog˙oli - ng˙allem liΩ-Ωag˙Ωag˙

ma’ jafdawx lil min ma’ jafux, l-anqas jekk ‘il bog˙od minn xulxin.

Hawn ˙afna nies jag˙mlu ta’ bir-ru˙hom li huma tfal tamparek biex jo˙dulkhom minn mo˙˙kom min intom u fejn toqog˙du biex jittradukhom u jabbuΩaw bikom. Int tajtni biΩΩejjed informazzjoni biex niskopri min int, ni©i warajk u na˙sdek meta insibek. U irnexxieli. B˙ali seta’ jag˙milha ˙addie˙or u inti kont tispiçça ˙aΩin u mhux qeg˙dha hawn quddiemi tie˙u tag˙lima, quddiem ommok u missierek. Kont jien li segwejtek b˙al-lum ©img˙a u kont jien li kont qed narak tilg˙ab u wara rajtek ˙ier©a mill-iskola.” Jael tbell˙et u baqg˙et skantata kif kien kapaçi jag˙mel dan kollu.

“Ji©ifieri il-˙abib tieg˙i Alex ma’ jeΩistix? Qatt ma’ eΩista?” qaltlu, inkwetata ukoll g˙aliex tilfet ˙abib.

“Alexandra kienet bint kollega tieg˙i, tfajla ˙elwa b˙alek u daqsek fl-eta.’ IΩda ma kienetx xortiha tajba daqsek. Il-˙abib tag˙ha ta’ fuq l-Internet sabha u qatilha ©o darha stess meta kien jaf li kienet se tkun wa˙edha. G˙id lil s˙abek b’din l-istorja sfortunata ha titg˙allmu kollha minnha.” qalilha il-Pulizija.

“Na˙seb sibt ˙abib veru g˙ax feta˙lek g˙ajnejk bla ma’ jafek, Jael. Óu tag˙lima u a˙na mieg˙ek biex nibΩg˙u iktar g˙alik.” qalilha missierha mo˙˙u mistrie˙.

“Iva nweg˙dkhom!” stqarret Jael, “Qatt aktar ma nafda lil min ma nafx!”

HABIB VERU! Jael bdiet tisma’ l-passi jΩidu warajha, imma beΩg˙et

t˙ares lura. Imnalla ma’ kienx baqg˙alha’ wisq biex tasal id-dar. G˙a©©let fuq li g˙a©©let u kif waslet id-dar

strie˙et mal-bieb biex tie˙u in-nifs lura. X’˙in ˙arset minn got-tieqa biex tara kienx hemm xi ˙add, ma’ rat

lil ˙add. Forsi ˙asbet ˙aΩin, u semg˙et ˙aΩin u telg˙et titbissem f’kamritha.


Meta wasalna kellna ninΩlu biex naqbdu ferrovija o˙ra. Dak ir-ra©el resaq lejna u staqsiena jekk ma konniex nafu nitkellmu bl-IngliΩ u jekk nafux minn fejn seta’ jaqbad ferrovija ghal Barcelona. A˙na we©ibna li konna sejrin fl-istess post u hu kien pront qalilna, “Tajjeb ˙afna. Mela nista’ nimxi warajkom.” Qal li ismu kien Pietru, li kien mill-Finlandja u li, fid-disg˙a u nofs ta’ filg˙odu kien di©a fis-sakra.

Da˙˙alnieh fil-ferrovija imma malajr indunajna li kien jaf jitkellem tajjeb bl-Ispanjol u g˙alhekk ma kellux

bΩonn l-g˙ajnuna tag˙na. D˙alna ©o bar fl-istazzjon biex nie˙du l-kolazzjon; ©ie po©©a ˙dejna, b’tazza imbid a˙mar f’idu u beda jkellimna. L-ewwel ˙sieb li ©ieni kien: kif se jirnexxielna ne˙ilsu minnu?

Pietru kien beda jag˙mel affarijiet li bihom beda jdejjaq lil kul˙add; jie˙u post ˙addie˙or u jitkellem jg˙ajjat, imma hu kien fer˙an u lanqas kien jinteba˙ kif kienu qed i˙ossuhom l-o˙rajn. Kien jibqa’ jkellem anki lil min kien jitkerra˙lu. IΩda, aktar ma kellimnih, aktar indunajna li kien hemm xi ˙a©a li ti©bdek f’dan ir-ra©el. Kien bniedem d˙uli, bla ˙sebijiet ˙Ωiena, ©eneruΩ u ta’ onesta kbira. Beda jg˙id lil kul˙add li hu sakranazz. Imma din ma kenitx a˙bar ©dida g˙al min kien rah.

Óadna r-ru˙ meta ndunajna li l-ferrovija kienet mimlija u g˙alhekk ma kienx hemm post ˙dejna. Kellu joqg˙od fil-kuridur ˙dejn nies o˙ra. Feta˙ il-flixkun u offrieli nixrob; jien g˙idtlu le u deher li ˙a g˙alih. Tim ma kienx i˙obb iwe©©a’ lil ˙add, g˙alhekk qag˙ad hemm, b’tazza nbid a˙mar f’idu, g˙alkemm beda jist˙i jara lin-nies i˙arsu lejh. Pietru ma kienx qieg˙ed jag˙ti kas. Tant kien kuntent u xurban li ma kienx jinpurtah x’ja˙sbu n-nies. F’˙in minnhom kien jidher li se jaqa’ ma’ l-art.

Jien u Tim bdejna nittamaw li jorqod g˙ax kellna sag˙tejn biex naslu Barcelona – ˙in twil wisq biex toqg˙od ma’ dan ir-ra©el. IΩda Pietru kien ra©el determinat. Hekk kif induna li kien se jintilef, qam ji©ri u beda jgerger fuq kemm kien twil il-vja©©. Fuq dan a˙na konna naqblu mieg˙u perfettament.Qabad it-telefon u çempel b’vuçi g˙olja g˙all-Finlandja. Wara, re©a’ beda jkellem lill-passi©©ieri l-o˙ra li bdew jaraw kif jistg˙u jevitawh. Darbtejn waqqa’ t-tazza ta’ l-inbid, darba minnhom fuq bagalja ta’ wie˙ed ra©el, u lanqas biss indenja ru˙u jiskuΩa ru˙u. Beda wkoll ipejjep u jsaffar lil tfajla li g˙o©bitu.

In-nies bdew jiççassaw lejna g˙aliex ˙asbu li a˙na konna l-˙bieb tieg˙u u li ma konniex qed nie˙du ˙siebu sew. Ming˙ajr ma ˙allejnih jinduna ppruvajna nuru lil kul˙add li ma kienx tort tag˙na. F’daqqa wa˙da kollox inbidel.... Beda riesaq tallab ipo©©i vaΩett tal-˙©ie© ta˙t imnie˙er kul˙add. KwaΩi kul˙add injorah – anki jien u Tim. L-iktar li dabbar kien ftit Ωg˙ar. Meta dan ir-ra©el xi˙ wasal ˙dejn Pietru, dan qam u beda jistaqsih fuq ˙ajtu. Wara, kul˙add baqa’ mistag˙©eb meta Pietru ˙are© karta ta’ ˙ames Ewro u taha lir-ra©el. Offrielu wkoll tazza nbid u sa˙ansitra qam minn postu ˙alli

dak jixrob l-inbid bil-kumdita. Pietru kompla jixrob dak li kien fadal fil-flixkun u, fl-istess ˙in, baqa’ jisma’ d-dwejjaq ta’ dak ir-ra©el.

Kull min kien hemm baqa’ mistag˙©eb b’dan l-att ta’ karita li kien g˙amel wie˙ed li a˙na ˙sibnieh sakranazz li m’hu tajjeb g˙al xejn. Meta tbattal il-flixkun, Pietru feta˙ il-bagalja tieg˙u u ta qalziet u qmis lir-ra©el ˙alli jkun jista’ jbiddel. Pietru dar lejna u qalilna li, xi drabi, in-nies ikollhom bΩonn ftit g˙ajnuna. QabiΩli d-dmug˙ minn g˙ajnejja. Óassejtni fil-preΩenza ta’xi an©lu mo˙bi li, g˙alkemm kellu l-problemi tieg˙u, kien kapaçi j˙oss u jg˙in – xi ˙a©a li jien dejjem kont no˙lom li nag˙mel u qatt ma g˙amilt.

Ma konniex l-uniçi nies li tqanqalna b’dan l-g˙a©ir ta’ Pietru. Il-passi©©ieri l–o˙ra bdew jitbissmulu u, issa, ˙assejna ru˙na kburin li konna mieg˙u. Imbag˙ad ©ie tal-biljetti; dak it-tallab kien se jitlaq ji©ri imma dan kien pront ˙atfu biex iniΩΩlu hekk kif tieqaf il-ferrovija. Pietru nda˙al u qal li kien il-compadre tieg˙u u kien lest li j˙allaslu l-biljett, imma dak ma riedx jisma’. Ma nafx x’kien qieg˙ed jg˙id Pietru g˙ax kien qieg˙ed jitkellem bl-Ispanjol; li naf hu li kul˙add kien qieg˙ed jid˙aq u ˙afna nies offrew li j˙allsu l-biljett huma.

Kienet ˙a©a ta’ l-iskantament kif Pietru kien irnexxielu jdawwal lil ta’ madwaru u kif kiseb il-˙biberija tag˙hom. IΩda ©ara li, hekk kif il-

ferrovija waslet fl-istazzjon, Pietru u dak it-tallab tkeççew minn fuqha. Pietru tniΩΩel g˙aliex kien ˙adha qatta’ bla ˙abel kontra tal-biljetti. Pietru kaxkar iΩ-Ωew© bagalji li kellu, po©©a fuq wa˙da minnhom, qabbad sigarrett u qag˙ad ixejjer lill-passi©ieri hekk kif il-ferrovija telqet.

Il-passi©©ieri kollha nfaqg˙u jid˙qu. In-nies li qabel kienu qeg˙din i˙arsu lejna bl-ikrah, issa bdew jitbissmulna u jag˙mlulna s-sinjal li se˙ibna kien tassew mi©nun.

Tabil˙aqq! U t-tallab li tela’ fuq il-ferrovija wara dan l-episodju kellu l-vaΩett mimli bil-flus… minn tag˙na wkoll!

Iltqajna ma’San PietruKonna qed nag˙mlu vja©© fl-Ewropa u, dak il-˙in, konna ninsabu fuq ferrovija, resqin lejn il-fruntiera Spanjola. Kien hemm idjota ˙dejna, b’ri©lejh fuq is-si©©u, içempel il-˙in kollu b’vuçi g˙olja u b’lingwa li ma jifhimha ˙add. Niftakar li, lil Ωew©i, g˙idtlu li qatt ma kont iltqajt ma’ persuna daqshekk antipatika.


Fil-˙ar©a ta’ Jannar deher artiklu bit-titlu: TIXJIEÓX! Fih issemmiet il-marda ta’ l-Alzheimer, u nkiteb hekk: “T˙alli qatt lil mo˙˙ok jista©na u jmut. Mo˙˙ g˙aΩΩien hu g˙odda tax-xitan u jismu Alzheimer!“

Jiddispjaçina li dan il-kliem seta’ nftiehem ˙aΩin. Il-kittieb ma ried jg˙id bl-ebda mod li l-marda ta’ l-Alzheimer hija xi opra tax-xitan jew ta’ xi spirtu ˙aΩin. Il-mard huwa salib kbir li ji©i fuq il-bniedem. Mhux xi kastig jew opra ta’ xi spirtu tal-˙aΩen. Il-kittieb ried jg˙id li l-effett tal-marda ta’ l-Alzheimer hu tant ikrah u ta’ tbatija li tista’ tqabblu mal-˙sara u t-tbatija ta’ barra minn hawn. B’mod aktar popolari qisu jrid jg˙id li l-Alzheimer hija marda ‘ndemonjata’ fil-qilla tag˙ha.

NiskuΩaw ru˙na li l-kitba ma kenitx çara biΩΩejjed u setg˙et ikkawΩat dispjaçir f’xi qarrejja li qeg˙din i©orru s-salib ta’ marda b˙al din fil-familja, g˙ax il-kefrija ta’ din il-marda hija tassew kbira.

Imma x’inhi sewwa l-marda ta’ l-Alzheimer? Hija effett ta’ meta l-mo˙˙ jitlef il-kapaçitajiet tieg˙u g˙ax iç-çelloli jibdew jiddg˙ajfu jew imutu. Dan jista’ ji©ri g˙al diversi ra©unijiet. Tista’ tkun kawΩa ©enetika. Il-©isem minnu nnifsu jiΩviluppa kundizzjoni b˙al din. Inkella, fil-biçça l-kbira tal-kaΩi, din tkun effett ta’ l-età. Ibatu minna l-aktar anzjani. Tolqot madwar 24 miljun persuna fid-dinja.

Dawn huma xi effetti ta’ dil-marda: wie˙ed jibda jinsa l-affarijiet li jkunu

g˙adhom kif ©raw reçentement; ta˙wid fid-diskors; xi movimenti jibdew jonqsu wkoll; il-marid ma jibqax jag˙raf lil ta’ madwaru u anqas jibqa’ kapaçi jie˙u d-deçiΩjonijiet kbar jew Ωg˙ar li minnhom tiddependi l-˙ajja ta’ kuljum. F’kelma wa˙da din il-marda tattakka l-mo˙˙ u l-kapaçità li bniedem jg˙ix ˙ajja umana normali.

Din hi sitwazzjoni ta’ tbatija kbira g˙all-marid li, bosta drabi, jirrealizza kemm ikun qieg˙ed jiddg˙ajjef fil-kapaçitajiet mentali u fiΩiçi tieg˙u. Fl-istess ˙in hi sitwazzjoni ta’ tbatija u niket kbar g˙al dawk li huma qrib tal-marid. Jarawh donnu jitbieg˙ed minnhom f’dinja maqtug˙a g˙aliha. Ma jistg˙ux

jikkomunikaw sewwa. Ma jag˙rafhomx. Ma jikkontrollax l-im©ieba jew id-diskors tieg˙u. Hija ˙a©a tal-biΩa’ tara lil missierek jew ommok ma˙buba jg˙ibu naqra naqra minn ˙dejk u mentalment donnok ma tistax til˙aqhom, g˙alkemm fiΩikament jibqg˙u qrib tieg˙ek.

Sitwazzjoni b˙al din tolqot lil bosta familji li g˙andhom anzjani. Il-mo˙˙ ikun effettwat mill-età u l-Alzheimer, flimkien mad-Dementia, ifissru snin ta’ paçenzja u tbatija kbira g˙all-familjari kollha.

Kieku kellu jitkellem wie˙ed jew wa˙da milquta minn din il-marda kiefra, probabbli jiddeskrivi s-sitwazzjoni tieg˙u hekk:

L-Edituri

Nipprova nkun

IL-MARDA TA’ ALZHEIMER

normali…˙alkemm qabditni din il-marda tal-Alzheimer, jiena xorta

wa˙da n˙ossni xi kultant kuntent, jew imdejjaq, irrabjat jew

eçitat b˙al bnedmin o˙ra. Id-differenza hi li lili donnu ˙add

m’g˙adu jifhimni. Kul˙add jipprova jew iwaqqafni jew ja˙rabni

meta nkun ser nesprimi ru˙i. Jifhmuni ˙aΩin u mbag˙ad ig˙ajtu

mieg˙i u jçanfruni!

Kultant, meta nipprova nitbissem lil xi ˙add, minnflok tbissima

lura nirçievi ˙arsa ta’ stmerrija, jekk mhux ukoll jippruvaw

jiddie˙ku bija g˙ax ja˙sbu li tlift mo˙˙i.

L-aktar ˙a©a li twe©©g˙ani hi meta jiena nkun qed ninkwieta

fuq xi ˙a©a u tal-familja jew xi ˙bieb tal-qalb jg˙iduli li qed

ninkwieta g˙al xejn, jew qed inkabbarhom!

Jiena naf li kultant min˙abba li m’g˙adnix kapaçi na˙seb

b’mod çar kif kont qabel qieg˙ed in©ib diffikultajiet fuq tal-familja,

imma qieg˙ed nipprova mill-a˙jar li nista’ inkun “normali”.

G

Anzjan milqut mill-marda ta’ l-Alzheimer

20 FRAR 2007 • RM2000 LIL-ÓBIEBNA

G˙aΩiΩa binti,IΩ-Ωmien qed jag˙mel tieg˙u. Issa tarani xi˙ u dg˙ajjef. Sejjer lura f’sa˙˙ti. Óu paçenzja u ipprova ifhimni...

Jekk inwaqqa’ l-ikel fuqi meta niekol... u ma nkunx kapaçi nilbes wa˙di...

Jekk ninsa... ˙u paçenzja bija.Ftakar fis-sig˙at li g˙addejt ng˙allmek tiekol, tilbes,

titkellem u ta˙seb.Jekk, meta nkellmek, nibqa’ nirrepeti l-istess ˙a©a mitt

darba... Twaqqafnix. Ismag˙ni bil-paçenzja.Meta kont g˙adek tifla Ωg˙ira kemm-il darba kont naqralek

l-istess storja sa ma g˙ajnek tmur bik u torqod bi tbissima fuq fommok çkejken.

Meta ma nkunx irrid nie˙u banju jew nin˙asel, la ©©eg˙ilnix nist˙i u lanqas iççanfarni. Tg˙ajjatx mieg˙i!

Ftakar kemm kont ni©ri warajk. Elf skuΩa kont issibli... sempliçement biex ma ta˙silx idejk jew tie˙u banju.

Meta tinduna kemm ma nifhimx fil-kompjuters u dawn l-affarijiet tal-lum... Ag˙tini çans nidrahom... u ipprova ma t˙arisx lejha b’dik id-da˙ka ta’ disprezz...

Mhux jien kont li g˙allimtek kif tant affarijiet, meta int kont g˙adek ma tafhomx.

G˙inni niffaççja t-toqol tax-xju˙ija billi tistabar bija...Meta xi kultant nitlef il-memorja jew il-fil fid-diskors,

ag˙tini l-˙in biex niftakar... Jekk ma nkunx nista’, tinkwetax... g˙aliex l-aktar ˙a©a importanti mhix il-dak li nkun qed ng˙id, imma l-gost li nkun hemm mieg˙ek u nsib lilek qed tismag˙ni...

Jekk ma jkollix aptit niekol, tisfurzanix... Naf tajjeb meta ne˙tie©li niekol u meta le...

Kemm-il darba ˙adt paçenzja u stennejt li ji©ik l-aptit jew li tidhra ikel ©did, biex tiekol dak li kellek bΩonn u meta kellek bΩonnu.

Meta ri©lejja g˙ajjiena ma jippermettulix li nimxi...weΩinni b’idek jew bi drieg˙ek,

b˙alma kont nag˙mel jien lilek sa ma g˙entek titlaq timxi.U meta nkun g˙ajjien, bla ˙ajra jew kura©© u bin-nervi,

tirrabjax... G˙ad tifhem aktar ‘il quddiem xi jfisser tikber u tixjie˙.

Ipprova ifhem li l-età tieg˙i i©©ib mag˙ha kull xorta ta’ xkiel u djufijiet li mhux jien g˙aΩilthom, imma jien irrid in©orrhom.

Xi darba g˙ad tiskopri li, minkejja l-iΩbalji li stajt g˙amilt, dejjem xtaqt l-a˙jar g˙alik u ppruvajt in˙ejjilek it-triq.

M’g˙andekx issewwed qalbek, tirrabja jew tibΩa’ jekk ˙ajti qed tinbidel. BiΩΩejjed li tkun ˙dejja, tifhimni u tg˙inni... B˙alma g˙amilt mieg˙ek jien sa minn çkunitek. Issa g˙andi bΩonnok jien. T˙allinix nimxi wa˙di... G˙inni bl-im˙abba u s-sabar sakemm ˙ajti tasal fi tmiemha. Kun ˙dejja dakinhar!

Ftit g˙andi x’nag˙tik aktar. Kull ma kelli di©à tajtulek. Baqag˙li biss tbissima dg˙ajfa fuq fommi bla snien u qalb g˙ajjiena mimlija m˙abba immensa g˙alik.

G˙aΩiΩa binti, in˙obbok b’kull ma jien...Naf li tista’ tifhimni!

Missierek… li issa kiber sew.

Ittra ta’ missier anzjan lil bintu Ωag˙Ωug˙a


D˙alt,U f’dik il-˙emda u d-dawl baxx, ˙arstek ©ibditni lejk.U ffissajt ˙arsti f’wiççek li donnu kien qed i˙ares lejja…u lejja biss b˙alkieku!GÓALIK,jien biss kont hemm, quddiemek.

Óarist lejk,u ©ibduni g˙ajnejk.Dawk g˙ajnejk kbar li ˙assejthom jg˙iduli:“Insa dak kollu li hemm madwarek,u b˙ali idra ˙ares lejn dawk l-affarijiet kbar li huma ˙afna ‘l fuq mir-realtà,dawk biss li huma eterni...”

Óarist lejk,u laqatni l-imnie˙er twil u rqiqDak l-imnie˙er mislut li st˙ajjiltu jrid jg˙idli:“Insa dak kollu li hemm madwarek, u xomm biss dawk il-˙wejje© li m’humiex tad-dinjau li huma biss ifakkruk f’Alla tieg˙ek.”

Óarist lejk,u nnutajt xufftejk Ωg˙ar.Dawk ix-xofftejn li ˙assejthom qed jg˙iduli:“Iskot. Hemm Ωmien li titkellem, imma hemm ukoll Ωmien li tiskot,g˙ax biss meta tiskottkun tista’ tisma’dak li l-Mulej g˙andu xi jg˙idlek.”

Óarist lejk,u nnutajt widna b˙al donnha qed tittawwal minn wara x-xag˙ar.Imma©inajtha tg˙idli:“Isma’ u xtarr dak li l-Mulej g˙andu xi jg˙idlek, g˙ax is-skiet biss jg˙inek tisma’ dak li Hu jrid minnek”.

U dan kollu, wiççek,kien mo˙bi wara star ˙afif,b˙al donnu qed jg˙idli:“Din xbiheti li qed tara, iΩda m’hijiex ir-realtà. Stinka u ˙abrek biex tarani wiçç imb’wiçç, U b˙alma kien jg˙id il-Beatu Dun Ìor© Preca, tniehed u g˙id:‘O sieg˙a feliçi li fiha nara dan il-wiçç tant mixtieq...’ “

Tidher tellief,Mulej,iΩda wiççekjispira reb˙ u paçi u majestà.G˙inni n˙ares lejk meta l-˙ajja tin˙ass tqila wisq,donnha salib wie˙ed.Kun INT biss it-tama tieg˙i.

Vincent Mangani

Quddiem il-Kurçifiss ta’ San Damjan

Fl-2004 mort pellegrina©© fuq il-passi ta’San Fran©isk. Quddiem is-salib ta’ San Damjan, li dejjem affaxxinani, waqaft g˙al ˙in twil fis-skiet. Meta wasalt lura Malta, dammejt ˙sibijieti dwaru.

Tg˙inek issib dak li qed tfittex...

GÓAÛ-ÛGÓAÛAGÓLi qed ifittxu sens fil-˙ajja

˙biberija vera ma’ Ωg˙aΩag˙ bis-sens

˙in li jiskopru lil Alla minn ©ewwa

QUDDIESA bis-sensKull nhar ta’ Sibt fil-Knisja ta’ Sarria,

il-Furjana, fis-7.15 pm.


In the Classroom(Dawn iç-çajtiet li ©ejjin huma bl-IngliΩ, g˙ax saru ©o klassi IngliΩa!)

Teacher: Maria, go to the map and find North America.

Maria : Here it is!Teacher: Correct. Now class, who

discovered America?CLASS : Maria!

Teacher: Why are you late, Frank?Frank: Because of the sign.Teacher: What sign?Frank: The one that says, “School

Ahead, Go Slow.”

Teacher: John, why are you doing your math multiplication on the floor?

John: You told me to do it without using tables!

Teacher: Glenn, how do you spell “crocodile?”

Glenn : K-R-O-K-O-D-A-I-L”Teacher: No, that’s wrongGlenn : Maybe it s wrong, but you

asked me how I spell it!

Teacher: Donald, what is the chemical formula for water?

Donald : H I J K L M N O!!Teacher: What are you talking about?Donald : Yesterday you said it’s H to O!

Teacher : Winnie, name one important thing we have today that we didn’t have ten years ago.

Winnie: Me!

Teacher: Goss, why do you always get so dirty? Look at me, I am always clean.

Goss: Well, I’m a lot closer to the ground than you are.

Teacher: Millie, give me a sentence starting with “I.”

FTIT CAJT… FTIT SERJETÀ…

Meta nitlob ir-RuΩarju n˙ossni nie˙u r-ru˙Il-kompoΩitur famuΩ Haydn darba kien qed jitkellem ma’ muΩiçisti famuΩi o˙ra u d-diskors waqa’ fuq kif dawn il-kompoΩituri kienu jag˙mlu biex jiffriskaw ru˙hom meta jg˙ajjew jiktbu l-muΩika.

‘Jien l-a˙jar li nsib hu li nie˙u tazza mbid tajba!’ qal wie˙ed.

‘U jien meta n˙ossni nxift mill-ideat, nieqaf u mmur xi party.’ qal sie˙bu, filwaqt li dar fuq Haydn u staqsieh: ‘U int Haydn, x’tag˙mel?’

Il-kompoΩitur famuΩ malajr wie©bu: ‘Jien nibda r-RuΩarju. Wara ftit posti n˙ossni nie˙u r-ru˙.’

Mo˙˙u miftu˙?Student universitarju, waqt li kien fuq tren bilqeg˙da ˙dejn ra©el daqsxejn imda˙˙al fiΩ-Ωmien, induna li dan ir-ra©el kien qieg˙ed igedwed xi talb minn ta˙t l-ilsien. Il-©uvni tbissem u qal lill-anzjan li g˙alih it-talb ma kien ifisser xejn.

“G˙alija dawn kollha ˙merijiet tan-nanniet,” kompla jghid il-©uvni. “Jien studjajt ˙afna. Ix-xjenzi tal-lum fet˙ulna mo˙˙na. Kieku taf dak li tg˙allimt jien, kieku lanqas int ma titlob.”

L-anzjan wera ru˙u interessat fi kliem il-©uvni. Talbu biex iselliflu xi ktieb minn dawk li kien studja. Il-©uvni ma qalx le. Talbu l-indirizz biex hekk ikun jista’ jibg˙atlu l-materjal. L-anzjan newwillu karta li fuqha kellu ismu bl-indirizz. Malli qraha, wiçç il-©uvni sar a˙mar nar.

Induna li dak li hu kien iddie˙ak bih g˙ax rah jitlob kien Louis Pasteur ta’ l-Universita’ ta’ Pari©i! Dak l-anzjan li ma ddejjaqx jitlob fuq it-tren kien wiehed mill-aqwa xjenzati li kellha Franza fl-ewwel nofs tas-seklu g˙oxrin!

Millie: I is...Teacher: No, Millie..... Always say, “I

am.”Millie: All right... “I am the ninth

letter of the alphabet.”

Teacher: Can anybody give an example of COINCIDENCE?

Tino: Sir, my mother and father got married on the same day, same time.”

Teacher: George Washington not only chopped down his father’s cherry tree, but he also admitted doing it. Now, Louie, do you know why his father didn’t punish him?”

Louis: Because George still had the ax in his hand.

Teacher: Now, Simon, tell me frankly, do you say prayers before eating?

SIMON : No sir, I don’t have to, my mom is a good cook.

Teacher : Clyde, your composition on “My Dog” is exactly the same as your brother’s. Did you copy his?

Clyde: No, teacher, it’s the same dog!

Teacher: Harold, what do you call a person who keeps on talking when people are no longer interested?

Harold: A TEACHER!

.

Tliet lewΩiet Wie˙ed ©ar ta’ Abraham Lincoln, l-ewwel President ta’ l-Amerika, iltaqa’ ma’ Lincoln li kien miexi biΩ-Ωew© uliedu subien, wie˙ed fuq kull na˙a. IΩ-Ωew©t itfal kienu qed jibku kemm jifil˙u.

‘Hawn, Mr Lincoln, dat-tfal x’inqalg˙alhom?’

‘L-istess ˙a©a li sikwit tinqala’ fid-dinja: g˙andi tliet lewΩiet biss u kull wie˙ed minnhom irid tnejn.’


Kont xi ftit im˙awwad meta tlaqt lejn l-Afrika. Min-na˙a kont ˙erqan li niskopri il-parti tan-nofs ta’ l-Afrika, hekk imsej˙a l-Afrika ta’ ta˙t is-Sahara. Min-na˙a l-o˙ra kont xi ftit beΩg˙an ukoll. Mhux mill-vja©© imma minn dak li kont se nsib u nara. Ma tistax tmur tiltaqa’ mat-tbatija ming˙ajr ma tintmiss xi ftit jew wisq minnha!

Il-KENYAWasalt Nairobi, il-belt kapitali tal-Kenya. Kien hemm jistennewni Fr Victor Jaccarini flimkien mas-Superjur tad-dar fejn kont se mmur noqg˙od: Mwangaza Spirituality Centre. Din dar

tista’ ssej˙ilhom hekk – u gabbani taz-zkuk b’kull xorta ta’ affarijiet g˙all-bejg˙: frott, ˙wejje©, g˙amara, Ωraben, ˙adid, siment, bricks, ˙obΩ… U kollox mix˙ut fl-art, fuq it-trab u l-˙amrija, forsi b’xi biçça nçirata ta˙t.

Kibera – belt il-miΩerjaL-ewwel li mort inΩur kienet skola li l-ÌiΩwiti bdew f’wie˙ed mill-akbar slums ta’ Nairobi, post jismu Kibera. F’dan is-slum joqog˙du madwar miljun ru˙, ©o kmamar taΩ-Ωingu jew tat-tajn, f’toroq dojoq, im˙arbta, u li minn nofshom bosta drabi jg˙addi d-drena©© miftu˙. Djar Ωg˙ar u kmamar daqs naqra, mdallma, neqsin minn dak li hu l-aktar essenzjali. Tfal kemm tara b’g˙ajnejk ˙er©in u

Parti mid-doveri ta’ Provinçjal huwa li jΩur lil ÌiΩwiti li jg˙ixu u ja˙dmu barra minn Malta.

Fix-xahar ta’ Jannar, Fr Chetcuti, mar iΩur lill-missjunarji Maltin f’diversi pajjiΩi, fl-Afrika. Dawn jinsabu fil-Kenya, l-Etiopja, is-Sudan u l-Burundi.

Jiktbilna dwar l-esperjenza tieg˙u tul dan il-vja©©. F’din l-ewwel parti jikteb dwar iΩ-Ωjara tieg˙u

fil-Kenya u fl-Etiopja. F’˙ar©a o˙ra jikteb dwar is-Sudan u l-Burundi.

San Alwi©i huwa l-patrun tal-morda bl-AIDS.Gonzaga Secondary School mhi xejn ˙lief

gorbo© çkejken mag˙mul minn kmamar tat-tajn mudlama li fihom isiru l-lezzjonijiet minn g˙alliema dedikati. B˙alissa qed jintla˙qu xi 250 student. Qatra Ωg˙ira f’oçean ta’ xi 30,000 orfni ta’ l-AIDS li jg˙ixu f’dan is-slum. Fr Terry Charlton, missjunarju ÌiΩwita Amerikan, qed jit˙abat biex jibni skola ©dida li tista’ teduka ‘l fuq minn 400 student f’ambjent aktar xieraq u uman g˙al dawn it-tfal Ωvinturati.

Óri©t mill-iskola qalbi mimlija b’din l-opra kbira ta’ m˙abba lejn dawn it-tfal, imma fl-istess ˙in b’niket kbir meta bdejt nara f’liema kundizzjonijiet qed jibnu l-futur tag˙hom. Waqt li kont nimxi fit-toroq mimlija ©ebel u ˙ofor, bi

Il-vja©© tieg˙ifl-Afrika

ta’ l-irtiri li g˙andna a˙na l-ÌiΩwiti ftit ‘il barra mill-belt. Post sabi˙ wisq, ©onna u ˙dura kemm trid. Quddiemek jinfirxu l-g˙oljiet li jdawru Nairobi. F’din id-dar ji©u ˙afna ˙afna nies, l-aktar qassisin u reli©juΩi jag˙mlu l-irtiri, l-laqg˙at u l-©ranet ta’ mistrie˙ tag˙hom. Id-dar hija b˙al oasi ta’ mistrie˙ g˙ar-ru˙ u g˙all-©isem li tant ˙addiema fl-g˙alqa tal-Mulej je˙tie©u biex jistg˙u ikomplu jaqdu l-missjoni qaddisa tag˙hom ta’ ˙idma fost min hu l-aktar fil-bΩonn.

Jg˙idu li l-Kenya hu l-aktar pajjiΩ Ωviluppat fl-Afrika tal-Lvant. Imma meta tibda

timxi u ddur fit-toroq tibda tara kemm dan l-iΩvilupp g˙adu fil-bidu tieg˙u. Il-qalba tal-belt hi aktarx moderna, imma mill-ewwel tinteba˙ li anke hemm il-faqar huwa realtà mhix Ωg˙ira. Il-©id jinsab f’idejn il-ftit u l-faqar huwa tal-˙afna.

Diffiçli tiddeskrivi t-toroq. Tist˙ajjilhom arterji li minnhom jg˙addi demm li jag˙ti l-˙ajja lil dawk li jirnexxilhom ilaqqtu xi ftit minnu. B˙al ma fil-©isem il-vini jwasslu d-demm sa l-içken çellola biex din tg˙ix, hekk it-toroq huma l-mod kif l-g˙ixien jasal g˙and in-nies tal-belt. Tara kull xorta ta’ nies f’©enb it-triq, kollha jfittxu kif se jg˙ixu ©urnata o˙ra: ˙wienet – jekk

de˙lin qishom minn eluf ta’ toqob, b˙al nemel li jdewwed u j˙uf jara kif se jlaqqat g˙axja ta’ lejla.

L-akbar pjaga li qed teqred eluf kbar ta’ nies fl-Afrika hija l-marda ta’ l-AIDS, marda kiefra li tinfirex b˙al qarnita permezz ta’ relazzjonijiet sesswali u kuntatti ta’ dmija. L-iskop ta’ l-iskola li waqqfu l-ÌiΩwiti f’dan is-slum huwa li jedukaw lil tfal li tilfu l-©enituri min˙abba din il-marda. Huma orfni u bi probabiltà kbira li huma stess jinsabu di©à infettati bil-marda. L-iskola semmewha g˙al San Alwi©i Gonzaga, iΩ-Ωag˙Ωug˙ ÌiΩwita li miet meta kien g˙adu student b’marda li ˙a waqt li kien jg˙in u jdewwi lil nies morda bil-pesta. L-AIDS hija l-pesta fid-dinja tal-lum u

F’wa˙da mit-toroq ta’ Kibera.Il-Óajja tibqa’ miexja.


drena©© jintenn g˙addej min-nofshom u tfal u nies jaqbΩu minn ©ebla g˙al o˙ra biex ma jid˙lux fl-ilma ma˙mu© i©elben bejn djarhom, waqaft ˙dejn mara li kienet quddiem id-dar tag˙ha qed issajjar xi ˙a©a fuq ftit ˙atab. Staqsejtha x’qed issajjar. Kien fit sardin irqieq, bilkemm tarah, qed jinqela f’Ωejt jag˙li. Kienet qed tittama li tbieg˙ xi ftit sardin moqli biex tista’ tg˙ajjex l-erbat itfal Ωg˙ar li kellha. Meta staqsejtha x’xog˙ol jag˙mel Ωew©ha, qaltli li kienet tilfet lil Ωew©ha xi sentejn qabel. Vittma o˙ra tal-marda ta’ l-AIDS? Ma’ ©enbha fl-art, jilg˙ab ©o friskatur tal-plastic kien hemm binha ta’ xi ftit aktar minn sena. Kif se jg˙ix? Kif se jikber? Kif se je˙lisha dal-povru tifel?

Minn hemm morna nΩuru biçça xog˙ol sabi˙a o˙ra tal-ÌiΩwiti. Din hi l-African Jesuit Aids Network (AJAN), organiΩΩazzjoni mmexxija minn Fr Michael Czerny, ÌiΩwita ie˙or Amerikan, li ˙ass sejha qawwija li jag˙mel xi ˙a©a biex ji©©ieled kontra dil-pjaga moderna li hi l-HIV/AIDS. Il-missjoni ta’ AJAN hi li j©ib flimkien lil dawk kollha li qed ja˙dmu biex itaffu dil-pjaga filwaqt joffrilhom l-g˙ajnuna, support, flus u formazzjoni li jkollhom bΩonn. L-AJAN i©ib fondi u riΩorsi minn barra l-Afrika

biex l-opri tal-ÌiΩwiti fil-qasam ta’ l-AIDS jistg˙u ikomplu jkabbru din il-˙idma meraviljuΩa.

Nyumbani – biex it-tfal ma jmutuxWa˙da minn dawn l-opri hija NYUMBANI Orphanage li jinsab f’Nairobi stess. Dan iç-çentru jilqa’ madwar mitt tifel u tifla orfni u nfettati fl-AIDS (g˙ax twieldu bil-virus li ˙adu minn ommhom stess, jew ˙aduh mill-˙alib tag˙ha) kien waqqfu il-ÌiΩwita Angelo D’Agostino bosta snin ilu. Dan il-ÌiΩwita kien missjunarju ta’ ener©ija fenomenali. Kien ukoll tabib u ried jag˙mel xi ˙a©a g˙al dawn it-tfal. Fiç-çentru t-tfal jg˙ixu fi speçi ta’ familji, b’kull familja, jew grupp immexxi minn ‘omm’ li tie˙u ˙sieb. It-tfal imorru l-iskola mat-tfal l-o˙ra normali, imma jirritornaw Nyumbani b˙al ma s˙abhom jirritornaw fi djarhom wara l-iskola. Barra minn dawn, Nymbani Centre jie˙u ˙sieb ‘il fuq minn elf tifel u tifla o˙rajn li jg˙ixu fis-slums ta’ Nairobi, iqssmulhom il-mediçini u jsegwuhom jew jikkurawhom.

Fl-orfanatrofju g˙andhom klinika fejn jistg˙u ikunu ttestjati kontinwament biex il-virus ikun ikkontrollat. Illum jeΩistu mediçini tajbin. Sakemm il-virus ikun ikkontrollat hemm çans kbir li t-tfal jistg˙u ikomplu jg˙ixu u jikbru b’mod normali, anke jekk il-marda qatt ma tkun imfejqa kompletament.

T˙oss qalbek ting˙afas meta fl-orfanatrofju stess tara çimiterju fejn sa ftit Ωmien ilu, qabel ma nstabet din il-mediçina, kienu jindifnu t-tfal li jmutu bl-AIDS. Tara ftit id-dati tat-twelid u l-mewt tinteba˙ fliema etajiet Ωg˙ar kienu jmutu dawn it-tfal. Min ta’ ftit xhur, min ta’ sena, sentejn jew ftit aktar.

Fr D’Agostino miet xi ftit xhur ilu. Kien rispettat u ma˙bub minn kul˙add. It-tmexxija ta’ Nyumbani Centre issa g˙addiet f’idejn Sr Mary Owens, mara dedikata kompletament g˙al dawn it-tfal. Bniedma kapaçi li kienet, g˙al ˙afna snin id-drieg˙ il-lemini tal-fundatur u li issa ˙adet it-tmun f’idejha biex dak li beda Fr d’Agostino jista’ jkompli jikber u jΩviluppa.

Jesuit Refugee Service (JRS) – g˙ad-dinjità tar-rifu©jatiXog˙ol kbir ie˙or li jsir mill-ÌiΩwiti f’din il-parti ta’ l-Afrika huwa mal-miljuni ta’ rifu©jati li ja˙arbu minn pajjiΩhom jew mill-ir˙ula tag˙hom min˙abba l-gwerer, ©ied, ©u˙, vjolenza, stupri u qtil bl-addoçç. PajjiΩi b˙as-Sudan, Congo, Eritrea, Ethiopja, Somalia, Rwanda, Burundi, Nigeria huma kollha b’xi mod jew ie˙or milquta minn sitwazzjonijiet tal-biΩa’ li j©ag˙lu lil eluf u eluf ta’ nies i˙allu djarhom biex ifittxu g˙ixien a˙jar jew fi bnadi o˙ra ta’ pajjiΩhom stess inkella f’pajjiΩi ©irien. il-Jesuit Refugee Service (JRS) ©ie mwaqqaf biex jg˙in, jakkompanja u j˙ares id-drittijiet u d-dinjità ta’ dawn l-imsejkna li jispiççaw, wisq drabi, msakkra f’xi kamp ta’ detenzjoni, jew li jimirdu u jmutu fil-vja©©i kefrin li jkollhom jag˙mlu biex ja˙arbu minn mewt Ωgura. F’din il-parti ta’ l-Afrika jinsabu aktar minn Ωew© miljuni persuni mqaççta minn djarhom jew pajjiΩhom. F’Nairobi jinsab l-uffiççju çentrali tal-JRS g˙al din il-parti tad-dinja.

B’dedikazzjoni u sagrifiççji mhux Ωg˙ar il-ÌiΩwiti u lajçi li ja˙dmu id f’id f’din l-opra ta’ karità jg˙inu biex jedukaw lit-tfal ta’ dawn ir-refu©jati, jg˙allmuhom snajja, lingwi, isibulhom

xog˙ol fil-pajjiΩi fejn jispiççaw, jg˙inuhom spiritwalment bil-˙idma pastorali fosthom, jorganizzawhom soçjalment, iqassmu mediçini u jg˙allmuhom i˙arsu u jg˙oΩΩu d-dinjita’ u d-drittijiet tag˙hom ta’ bnedmin.

Bosta voluntieri ji©u kontinwament mid-dinja kollha biex min-Nairobi jixterdu fil-kampijiet tar-rifu©jati ta’ din in-na˙a ta’ l-Afrika. Kemm ©eneroΩità, tjubija u kura©© issib fil-qlub ta’ dawn il-voluntieri li bosta minnhom huma Ωg˙aΩag˙.

L-AnnimaliImma waqt li kont Nairobi ma rajtx biss faqar u problemi. Rajt ukoll is-sbu˙ija tan-natura li ˙alaq Alla. Malli titbieg˙ed ftit mill-belt malajr issib ru˙ek f’din in-natura li ssa˙˙rek bil-©miel u l-paçi li fiha. L-annimali hekk imsej˙a slava© jimir˙u f’libertà kbira f’art bla tarf, b’kull xorta ta’ xtieli, si©ar u ˙axix. It-tip ta’ ve©itazzjoni li ssib hawn hija msej˙a ‘savanna’, mag˙mula l-aktar minn ˙axix g˙oli u xi si©ar baxxi.

Rajna ©iraffi maestuΩi b’g˙onqhom twil jixxengel fl-ajru, gazelles ˙fief u mislutin jaqbΩu u jlebbtu b’˙effa li tg˙a©©bek, buffalos kbar jarmu s-sa˙˙a bi qrun ippuntat. Il-varjetà ta’ g˙asafar ˙ielsa u mlewna kienu jittajru f’kull direzzjoni. Xi w˙ud ˙allewna nersqu tassew qrib lejhom. Kienu b˙al gamiem jew bçieçen il-©miel tag˙hom.

Óin minnhom iltqajna ma’ familja ta’ white rhinoceros qed jaqsmu quddiemna. L-omm u l-frie˙ g˙addew bil©ri, imma l-missier donnu beda ja˙sibha u wara ftit mumenti ddeçieda li jdawwar denbu n-na˙a l-o˙ra. Fakkarni f’bosta r©iel li l-ewwel ˙afna pulikarja u ppuppar, imbag˙ad, meta jaraw xi diffikultà, tarahom ja˙arbu denbhom bejn saqajhom! Óin ie˙or kellna nieqfu ˙esrem fi

triqtna g˙ax serp enormi u o˙xon iddeçieda li jaqsam eΩatt quddiemna. X’maesta’ ta’ moviment. Il-gwida qalilna li serp b˙al dak kapaçi jibla’ g˙o©ol çejken s˙i˙. Bla ma ridt tajt daqqa t’g˙ajn biex niççekkja l-bieba tal-karozz kinitx imsakkra!

L-ETJOPJA – pajjiΩ ta’ fidi kbiraMeta wasalt fl-ajruport ta’ Addis Abeba, il-belt kapitali ta’ l-Etjopja, sibt jilqag˙ni lil Fr Joe Pullicino, ÌiΩwita li ilu l-Afrika g˙al ˙afna snin. Kien ja˙dem it-Tanzanija u s-Sudan u issa jinsab l-Etiopja jg˙allem fi skola tal-Knisja, jag˙ti ˙afna direzzjoni spiritwali u jmexxi il-Galilee Centre, dar ta’ l-irtiri sabi˙a li tinsab f’Debre Zejt, xi sag˙tejn karozza ‘l bog˙od minn Addis Abeba.

Mara fl-Etiopja bi lbies tal-festa, titlob bil-qalb fost il-folol.

Wie˙ed mill-vittmi ta’ l-AIDS fl-orfanatrofju ta’ Nyumbani.


L-Etiopja huwa pajjiΩ enormi bi storja kbira u antika. Il-fidi nisranija da˙let fil-pajjiΩ minn kmieni. Illum ir-reli©jon l-aktar importanti hija dik ortodossa, b’minoranza Kattolika importanti. L-Islam qed jie˙u mportanza kbira ukoll. Imma t-tradizzjoni tal-pajjiΩ hija mmarkata mill-KristjaneΩmu. L-istorja tal-pajjiΩ hija wa˙da ta’ ˙afna ©lied, gwerer u dmija. In-nies kienu dejjem mg˙akksa minn xi poter assolut u dittatorjali. Illum ukoll il-gvern, g˙alkemm jippoΩa ta’ liberali, huwa ta’ xejra marksista u oppressiv. Ma j˙allix libertà vera u miskin hu min b’xi mod jikkritikah.

Id-dar ta’ l-irtiri fejn li qed imexxi Fr Pullicino sa˙˙ritni bis-sbu˙ija tal-post fejn qieg˙da. Mibnija fuq xifer ta’ g˙adira kbira mdawra bl-g˙oljiet. Imqassma f’diversi djar fejn joqg˙odu l-irtiranti ©o propjetà miΩmuma tajjeb ˙afna, b’©onna, si©ar, fjuri, u ˙xejjex g˙all-ikel. Fil-ftit Ωmien li g˙addejt f’din id-dar issa˙˙art, bilqieg˙da b’dik l-g˙adira kbira ta˙ti, b’kull xorta ta’ g˙asafar jittajru fuqha, speçjalment hi u nieΩla x-xemx meta jibdew ifittxu li jmorru lura lejn il-bejta tag˙hom. Tara kull xorta ta’ tajra ΩΩi©© f’wiçç l-ilma tistad g˙al

xi ˙uta biex tmur titma’ liΩ-Ωg˙ar tag˙ha fil-bejta.

X’kuntrast fiha din id-dar mit-toroq li trid tivvja©©a fuqhom biex tasal fiha minn Addis Abeba. Din il-belt hija fgata bin-nies, il-biçça kbira minnhom fqar g˙all-a˙˙ar. Id-djar huma tassew fqar, bi ˙afna tfal u nies jg˙ixu kwaΩi fit-toroq, imma toroq mimlijin ˙ajja tbaqbaq - min isajjar, min ibieg˙, min ©o xi gabbana sewdinija jbieg˙ xi ftit frott, flixken tal-Coca Cola, jew xi ˙a©a ta’ l-ikel.

Minn ©od-djar, li minn barra jidhru qishom griebe©, bosta drabi tiskanta tara nies ˙er©in libsin sabi˙ u nodfa xummiema. Kif jirnexxilhom jg˙ixu f’dak l-ambjent u fl-istess ˙in iΩommu ru˙hom daqshekk nodfa u puliti? Óa©a li tolqtok hija s-sens ta’ dinjità li jΩommu dawn in-nies. Anke persunthom bosta drabi ©©iblek sudizzjoni. Óafna minnhom issibhom tawwalin u mislutin. Ma tara lil ˙add o˙xon hawn! Ma jidhirx li g˙andhom problemi ta’ dieta b˙al ma g˙andna a˙na fil-pajjiΩi tag˙na sinjuri.

Imma fit-toroq ma tarax nies puliti biss. Tara wkoll bosta u bosta tallaba. Jintefg˙ulek f’©enb tat-triq, ma’ l-art fuq xi biçça çarruta, u jnewlu idejhom lejk. Jag˙mlu minn kollox biex ji©bdu l-attenzjoni inkella l-˙niena tieg˙ek. Tiltaqa’ ma numru mpressjonanti ta’ g˙omja u zopop. Mid-dehra il-marda tal-polio g˙adha tag˙mel wisq vittmi hawn. Ma tistax ma t˙ossx qalbek ting˙afas meta tara tfal ji©u j˙abbtu mat-tieqa tal-karozza meta jieqaf it-traffiku, jippruvaw ibieg˙ulek xi pakkett tissues, jew

xi xugaman. Fl-istess ˙in gwaj g˙alik jekk tag˙ti xi ˙a©a lil xi tallab, g˙ax f’kemm ili ng˙idlek issib ru˙ek imdawwar minn numru kbir ta’ tallaba o˙ra. Ikollok tibqa’ g˙addej u l-g˙ajnuna a˙jar tag˙tiha lil dawk id-diversi organizzazzjonijiet li jie˙du ˙sieb ji©bru lil dawn in-nies u jie˙du ˙siebhom tassew skond il-bΩonn tag˙hom.

An©li g˙all-fqarMinn dawn rajt bosta. Is-Sorijiet u l-Brothers ta’ Mother Teresa qed jag˙mlu xog˙ol kbir wisq. Is-sorijiet g˙andhom post minnhom f’Addis Abeba li jilqa’ fih kwaΩi elf persuna ta’ kull età u kundizzjoni: tfal orfni, morda bl-AIDS, morda bit-tuberkuloΩi, xju˙ - xog˙ol ta’ m˙abba kbira minn tmien sorijiet u ˙afna voluntiera li ji©u jg˙inu f’dik id-dar tal-˙niena. Fost dawn il-voluntiera kull sena jmorru jg˙inu grupp Ωg˙aΩag˙ Maltin immexxija minn Fr Joe Cassar. Kollha ji©u lura b’qalb mimlija u fer˙ kbir li skoprew xi jfisser t˙obb u taqdi lil Kristu fil-batut.

Il-Brothers ukoll g˙andhom post b˙al dan dedikat g˙al tfal b’diΩabilità. Jie˙du ˙sieb ta’ xi sittin tifel li ji©bru mit-toroq u minn familji li ma jistg˙ux jie˙du ˙siebhom. Fl-istess waqt g˙andhom skola g˙at-tfal fqar li ji©bru minn ©os-slums ta’ Addis Abeba. Jg˙allmuhom mhux biss l-iskola imma wkoll xi snajja, filwaqt li jitimg˙uhom u jipprovdulhom il-bΩonnijiet kollha g˙all-iskola tag˙hom. Il-fer˙ f’dawn it-tfal u fil-Brothers li jie˙du ˙siebhom tista’ tmissu b’idejk u t˙ossu f’qalbek.

Xog˙ol ie˙or kbir li kelli x-xorti nara kien dak tas-Sorijiet Missjunarji Maltin li ilhom Ωmien twil fl-Etjopja. Jie˙du ˙sieb ta’ tfal orfni fqar u trabi tat-twelid li j©ibulhom in-nies jew inkella l-awtoritajiet stess. Ja˙dmu ˙afna biex dawn it-tfal isibu min jadottahom barra mill-pajjiΩ. Sakemm domt hemm rajt diversi koppji amerikani jew ewropej li ©ew biex jie˙du trabi jew tfal Ωg˙ar g˙all-adozzjoni. Tista’ tg˙id ikunu qed isalvawhom minn ˙alq il-mewt. F’g˙ajnejn dawn il-koppji li ji©u biex jadottaw tara l-fer˙ u l-qawwa ta’ l-im˙abba li hemm minquxa fil-qalb ta’ kull bniedem. Hija din l-im˙abba li ssuqhom biex jid˙lu g˙al risponsabiltà hekk kbira li trabbi tarbija. G˙ax il-bniedem hekk mag˙mul: jg˙ix tassew jekk jag˙ti l-˙ajja lil xi ˙add ie˙or. U dawn it-tfal isibu tassew ˙ajja ©dida… Tista’ tg˙id jitwieldu mill-©did.

Imma mhux il-©enituri biss jag˙tu l-˙ajja lil dawn it-tfal. Is-sorijiet ukoll. G˙alkemm it-tfal ma jkunux tag˙hom, i˙obbuhom u jg˙oΩΩuhom qishom tag˙hom. Xi ˙add b˙al Sister Ludgarda, soru Maltija li ilha snin twal l-Etjopja, flimkien ma’ s˙abha s-sorijiet l-o˙rajn isa˙˙ruk bl-ener©ija u d-dedikazzjoni tag˙hom biex jaraw li dawn it-tfal ma jkun jonqoshom xejn. U xog˙ol b˙al dan mhux g˙alkemm tag˙mlu f’pajjiΩ b˙all-Etjopja. Xejn mhu façli: kif se ssib il-flus me˙tie©a, il-mediçini, il-kotba g˙all-iskola, il-˙wejje© u elf ˙a©a o˙ra. Fuq kollox kif se tinnaviga ma’ l-awtoritajiet tal-post li g˙adhom marksisti u jo˙olqu elf diffikultà g˙ax iffissati li jridu jikkontrollaw kollox, dejjem imwerwrin li

xi ˙add se jdajjef il-˙akma li g˙andhom fuq il-pajjiΩ.

Imma minkejja storja mdemmija b’˙afna gwerer, ©lied, kolonjaliΩmu, rivoluzzjonijiet vjolenti, il-poplu huwa poplu b’ru˙ ©entili u reli©juΩa ˙afna. In-nies huma reli©juΩi u devoti mmens. Stajt nara din id-devozzjoni fl-aqwa tag˙ha fil-festa tal-Mag˙mudija ta’ Kristu, li ta˙bat ftit jiem wara ç-çelebrazzjoni tal-Milied. Din hija l-festa, hekk imsej˙a tat-‘Timket’, hija xi festa impressjonanti li g˙aliha l-belt kollha tie˙u ˙ajja ©dida.

Dakinhar tal-festa in-nies, immexxija mis-saçerdoti u djakni ortodossi, jitilqu minn kull parroçça fi proçessjoni ferrie˙a u kulurita. Jakkompanjaw it-‘Tabot’, speçi ta’ plakka qaddisa li tintuΩa fuq l-artal g˙all-Ewkaristija. Je˙duha mill-parroççi tal-belt sa wesg˙a kbira, fejn jiltaqg˙u kollha flimkien, jg˙addu l-lejl fit-talb sa filg˙odu. Kul˙add ikun liebes tal-festa, u bosta jkunu libsin ilbies litur©iku kollu rakkmu u dehbijiet. Fit-triq jiΩfnu, ikantaw u jing˙aqdu id f’id biex jiffurmaw çrieki jew gruppi kbar ta’ Ωeffiena.

Alla tassew f’qalb in-niesIssa˙˙art nara nies ta’ kull tip u età, familji bit-tfal, b’devozzjoni li tg˙a©©bek jinΩlu wiççhom ma’ l-art iqimu t-‘Tabot’ u jitolbu s-saçerdot iberikhom b’salib tal-bronΩ imdieheb li jbusu bl-akbar qima. Fix-xag˙ra fejn jiltaqg˙u tara ftit minn kollox. Isir qisu festival reli©juΩ u ferrie˙i fl-istess ˙in, xi ftit b˙al ma nag˙mlu a˙na fil-festi tag˙na. In˙alltu kollox: talb, qubbajt, xorb, marçi, devozzjoni, log˙ob. Imma

It-tama ma tmut qatt.Tbissima tg˙id kollox.

RM2000 LIL-ÓBIEBNA • FRAR 2007 33

Salib tipiku li jintuΩa waqt il-funzjonijiet reli©juΩi fl-Etiopja.

l-Etjopja ma jag˙mlux qubbajt u sparar kif nag˙mlu a˙na. Issib min jorganizza xi log˙ba ballun, min jag˙mel xi log˙ob ie˙or, min ibieg˙ u min jixtri, min jippriedka, min jorganizza xi ‘prayer meeting’ hemmhekk stess. Atmosfera tassew li ssa˙˙rek u tispirak. Tara b’g˙ajnejk u tmiss b’idejk kemm Alla huwa preΩenti fil-qalb tal-bnedmin u l-g˙atx kbir li g˙andhom g˙alih. Kemm hu veru li dak li jag˙mel il-bniedem tassew uman hija r-ru˙, l-Ispirtu t’Alla li jinsab fih.

Fl-Etjopja hemm faqar tremend. Imma Ωgur li m’hemmx faqar reli©juΩ. Il-fidi hija qawwija daqs iΩ-Ωonqor. Il-fidi nisranija hija patrimonju antikissmu bi tradizzjonijiet qawwija li g˙adhom iΩommuhom s˙a˙ sal-lum. Fost ir-realtajiet spiritwali qawwija hemm il-˙ajja tal-Monasteri. Kelli x-xorti li nΩur monasteru famuΩ, il-monasteru ta’ Teklahaymanot, qaddis li kien jg˙ix ta’ eremita fl-irdumijiet. Kien jg˙ix ©o g˙ar fil-blat u baqa’ mag˙ruf g˙al-qdusija tieg˙u.

Illum, fl-istess post g˙adhom jg˙ixu bosta patrijiet. Óaduni nara l-monasteru tag˙hom. Jg˙ixu f’faqar kbir, kmamar taΩ-Ωkuk u l-qasab, irabbu l-baqar li jg˙ixu mag˙hom fil-bit˙a tal-monasteru stess, ja˙mu l-˙obΩ huma u jg˙ixu b’dak li jkabbru u dak li jittallbu. IΩommu mag˙hom tfal u adolexxenti, speçi ta’ postulanti, li jg˙alllmuhom l-iskrittura iu jrawmuhom fil-˙ajja tal-monasteru. Imma l-faqar tag˙hom trid tarah biex temmnu. Malli tid˙ol fil-monasteru tist˙ajlek mort lura fiΩ-Ωmien xi erba mitt sena – ming˙ajr elettriku,

ilma j©ibuh mn-nixxieg˙a u ˙mie© tal-baqar kull fejn timxi. Imma serenità u paçi kbira f’din is-sempliçità li a˙na ilna li tlifna g˙al kollox.

U kull fejn t˙ares, anke madwar il-monasteru, tallaba. L-aktar li ting˙afas qalbek meta tara tfal u Ωg˙aΩag˙ bi ˙wejje© imqattg˙in u ma˙mu©in, ˙afjin, jippruvaw ibieg˙ulek xi ˙a©a li jkunu g˙amlu jew sabu. Wie˙ed minnhom ©ie biex ibieg˙li biçça ©ilda ta’ xadina mimlija suf imnittef. Tg˙idx kemm da˙ak meta po©©ejtha fuq rasi, speçi biex nag˙milha parrokka!

Fl-istess ˙in hemm tfal aktar ixxurtjati li jistg˙u jattendu skejjel, b˙al dik tas-sorijiet. Tfal nodfa, puliti u ntelli©enti. Óadt gost nitkellem ma’ xi w˙ud mill-istudenti l-kbar. We˙idhom qaluli li jixtiequ jistudjaw biex jg˙inu lill-pajjiΩ jimxi ‘l quddiem u mhux jitilqu minn pajjiΩhom biex ja˙arbu mill-miΩerja li g˙ad hemm fih. Forsi dawn iΩ-Ωg˙aΩagΩ˙ g˙ad ikunu t-tama tal-pajjiΩ. F’din l-iskola jg˙allmu xi ÌiΩwiti, fosthom Fr Joe Pullicino. L-edukazzjoni hija missjoni kbira wisq, g˙ax mhux biss tifforma l-mo˙˙, imma fuq kollox ir-ru˙ tal-pajjiΩ.


ATTARD 2141 8028

2141 8031

BALZAN 2149 2288

BAÓRIJA 2145 9135

BIRKIRKARA 2149 2578

BIRÛEBBUGIA 2165 4518

BURMARRAD 2158 1122

BUSKETT 2145 6227

DINGLI 2145 2859

FGURA 2180 2021

FLORIANA 2124 2230

GÓARGÓUR 2143 1177

GÓAXAQ 2189 8052

2189 2005

GUDJA 2169 6336

GÛIRA 2133 5231

KIRKOP 2164 2144

M’SCALA 2163 7881

MANIKATA 2157 6769

MELLIEÓA 2157 3317

MÌARR 2157 4658

MOSTA 2143 3769

2143 3835

MQABBA 2168 3070

MSIDA 2123 8804

NAXXAR 2141 1859

QORMI 2148 7282

2149 4097

RABAT 2145 6824

SAFI 2167 6824

SENGLEA 2169 0019

SIÌÌIEWI 2146 1377

2146 4804

SLIEMA 2133 2375

STA LUÇIJA 2189 6093

ST. JULIAN’S 2133 6914

ST PAUL’S BAY 2157 1854

TARXIEN 2189 7312

XGÓAJRA 2169 0769

ÛABBAR 2166 6267

ÛEBBIEGÓ 2157 5652

ÛEBBUÌ 2146 7453

2164 0651

ÛEJTUN 2167 5009

ÛURRIEQ 2164 9680

2168 2143

GÓAWDEX

GÓASRI 2155 2613

GÓAJNSIELEM 2155 5518

MUNXAR 2155 4621

NADUR 2155 2206

QALA 2156 4206

SAN LAWRENZ 2155 6355

VICTORIA 2155 4088

2155 6487

XAGÓRA 2155 3477

XEWKIJA 2155 1329

ÛEBBUÌ 2155 1135

Ibg˙at SMS fuq dawn in-numri:

5061891650619210

U TGÓIN FIL-ÓIDMA TAL-ÌIÛWITI

PERMEZZ TAL-MOBILE

jekk tixtieq taghti offerta ta’ Lm 3 (li minnhom 30 çenteΩmu jmorru g˙all-operaturi tal-mobile)

jekk tixtieq tag˙ti offerta ta’ Lm 5 (li minnhom 50 çenteΩmu jmorru g˙all-operaturi tal-mobile.

IMPORTANTI:

Fuq l-SMS ikteb: ismek, kunjomok, l-inidiriz u l-kodiçi postali. Jekk se ©©edded

l-abbonament ikteb: ir-Reference Number li ssib miktub fuq it-tikketta mwa˙˙la

mar-rivista li soltu tirçievi bil-posta.

BIEX IÌÌEDDED L-ABBONAMENT TIEGÓEK

G˙al kull tag˙rif:RM-LIL ÓBIEBNA, c/o 78, Triq il-MarkiΩ SciclunaIn-Naxxar NXR 03Tel: 2141 2606 • Mobile: 7982 6899Email: [email protected]

GRAZZI MILL-QALB LIL DAWK KOLLHA LI QED JIBGÓATU OFFERTI U GÓAJNUNA.

Biex i©©edded

NOTA GÓAL DAWK LI GÓANDHOM ÓLAS B’LURA:Biex ma ntellfux il-©id li tag˙mel ir-rivista, s’issa bqajna nibg˙atuha wkoll lil dawk li jittardjaw biex i˙allsu

l-abbonament tag˙hom. Jiddispjaçina li, min˙abba l-ispejjeΩ li g˙andna, dan mhux se jkun possibbli nag˙mluh aktar. G˙alhekk, kontra qalbna jkollna nwaqqfu li nibg˙atu ir-rivista lil min idum iΩΩejjed ma j©edded l-abbonament.

Ibg˙at ismek, indirizz u telefon flimkien mal-˙las g˙all-abbonament tieg˙ek fl-indirizz ta’ hawn ta˙t. Napprezzaw kull offerta flimkien maΩ-Ωew© liri ta’

l-abbonament regolari. Jekk g˙andek ˙las b’lura ibg˙atilna l-˙las tas-snin mg˙oddija.

PERMEZZ TAT-TELEFON

Biex i©©edded

TISLIBA FRAR 2007

Ca

rp

et Z

ON

E ©

enti

lmen

t jo

ffri

Dir

t C

ontr

olle

r b˙

ala

riga

l g˙a

r-re

bbie

˙/a

tal-C

ross

wor

d P

uzzl

eD

isin

n •

Ou

tlo

ok C

oo

p

Mulej, ilqa’ f’Saltnatekil-benefatturi

u ˙bieb tag˙na mejtin:

Appostolat tat-Talb Intenzjonijiet – Frar 2007

Issie˙e bint ukoll ma’ l-eluf ta’ Insara mad-dinja kollha li flimkien

joffru t-talb tag˙hom skond l-intenzjonijiet li kull xahar il-Papa

u l-Isqfijiet jag˙Ωlu. Jekk Alla jisma’ t-talb ta’ wie˙ed jew wa˙da,

kemm altar jisma’ dak tag]na lkoll flimkien!

Ìenerali: Biex il-©id tal-art, mog˙ti minn Alla lil kul˙add,

jitqassam b’©ustizzja u solidarjetà.

Missjoni: Biex il-gvernijiet kollha jikkollaboraw b’aktar

©eneroΩità fil-©lieda kontra l-mard u l-epidemiji fit-Tielet Dinja.

Isqfijiet: Sabiex ma nag˙lqux g˙ajnejna quddiem il-faqar u

t-tbatija li jeΩistu fid-dinja, imma n˙ossu g˙al min qed isofri u

nippruvaw ng˙inuh.

In-Naxxar Fr John V. Gatt, SJ

Ó’Attard Alvira Sciortino

Il-Mosta Carmelo Borg

Antonio Manunta

Tas-Sliema Mary Lanzon

L-Australia Joe Galea

MIMDUDIN: 7. Mhux gewwa; 8. Ersqu ‘l Hawn; 9. Particella; 10. Mhux bija imma…; 12. Dak gdid tal-Quddiesa; 14. Fejn jigru z-zwiemel; 16. Dawk ta’ l-Appostli; 17. Kelma ta’ kundizzjoni; 18. Isem ir-re Ingliz li zzewwef xi sebgha; 21. Fittex u…; 23. Kemm g˙andu Ωmien xi ˙add; 25. Metall; 26. Isem ta’ mara, mhux komuni wisq; 27. Dan mietitlu l-mara;

WEQFIN: 1. Flus li kienu jixtru bihom dari; 2. Biççiet Ωg˙ar ˙afna; 3. GΩiritna; 4. Laqxa njam; 5. Ti©ie©, papri u dundjani; 6. Plural ˙awt; 11. Onfoq il-flus; 13. Ag˙laq ˙alqek; 14. Staqsi hekk la ˙abbat il-bieb; 15. Dak li jaqdi l-patrijiet; 19. Kisser u qatel u gab fix-xejn; 20. Mhux bjond; 21. Dqiq fin; 22. Xerrdu d-dmugh. 23. Isem ta’ Emmanwela fil-qasir; 24. Ag˙mel hekk lill-bajd jew il-la˙am.

TWEGIBIET GHAT-TISLIBA TA’ JANNAR 2007

1 u 4. Kompletament; 7. Raw; 8. Parpar; 8 Amment; 10. Lina; 12. Qtil; 14. Ani 15. Ilu; 16. Fus; 18 u 21. Kunjomi; 20. Assi; 24. Lumija; 25. Dahlet; 26. Wid; 27 u 28. Trijalizzati

1. Koppla; 2. Morina 3. Erre; 4. Twal; 5. Eletti; 6. Titoli; 11,27 u 28. Industrijalizzati; 13. Iljun; 16. Fallut; 17. Ssemmi; 18. Kollha; 19. Nixtri 22. Cawl; 23. Iddi.

Ir-Rebbie˙a tat-Tisliba ta’ Dicembru 2006 hija Mrs M’Grace Falzon, Gudja.Ir-Rebbie˙a tat-Tisliba ta’ Jannar 2007 hija Mrs Rita Bonello, L-Ibragg.

IMPORTANTI: Ibg˙atu t-twe©ibiet tag˙kom f’dan l-indirizz:RM2000-LIL ÓBIEBNA, 78 Marquis Scicluna Str, Naxxar NXR 03It-twe©ibiet iridu jaslulna sa l-a˙˙ar tax-xahar.

RM2007-02 Feb

Documents

Transcript of RM2007-02 Feb