-1-

RivleRësimi i modelit makRoekonometRik

të ekonomisë shqiptaRe (meam)

22

(8

1)

20

16

ilir vikalorena skufienian Çela

esida abazaj

-2-

Ilir Vikadepartamenti i kërkimeve, Banka e shqipërisë, e-mail: ivika@bankofalbania.org

Lorena Skufidepartamenti i politikave monetare, Banka e shqipërisë, e-mail: lskufi@bankofalbania.org

Enian Çeladepartamenti i politikave monetare, Banka e shqipërisë, e-mail: ecela@bankofalbania.org

Esida Abazajdepartamenti i kërkimeve, Banka e shqipërisë, e-mail: eabazaj@bankofalbania.org

Shënim: materialet e diskutimit konsiderohen punime paraprake që synojnë të nxisin debatin dhe komentet kritike. prandaj, ato shprehin mendimin e autorëve dhe nuk përfaqësojnë domosdoshmërisht ato të Bankës së shqipërisë. ne kemi përfituar nga komentet e paçmueshme nga altin tanku, Cedric tille, massimiliano marcellino, si dhe nga pjesëmarrësit në “seminarin e 8-të të kërkimeve ekonomike në evropën Juglindore” të organizuar nga Banka e shqipërisë në dhjetor 2014.

-3-

AbstrAkt 5

1. HYrJE 5

2. PËrsHkrIMI I tË DHËNAVE 8

3. EkUACIONEt 14

4. ANALIZA E sIMULIMEVE PËr MODELIN E rIVLErËsUAr 31

5. VËrEJtJE PËrFUNDIMtArE 35

sHtOJCË. PËrMbLEDHJE E NDrYsHOrEVE 40

bIbLIOgrAFI 47

pëRmBaJtJa

-4-

-5-

aBstRakt

Makromodeli MEAM është përdorur kryesisht për të analizuar skenarë të ndryshëm të rrezikut në ekonominë shqiptare, por edhe për gjenerimin e projeksioneve të treguesve kryesorë makroekonomikë si inflacioni, komponentët e produktit të brendshëm bruto, tregu i punës etj. Aktualisht, MEAM-i është i vlerësuar me seri kohore deri në vitin 2006. Duke qenë se disa prej treguesve të rëndësishëm në model janë rishikuar gjatë kohëve të fundit, ky material ka për qëllim të hetojë nëse revizionimi i treguesve dhe ndryshimi i periudhës së vlerësimit, duke përfshirë edhe vitet e paskrizës globale, kanë ndikuar në qëndrueshmërinë e modelit. Puna e deritanishme tregon për nevojën e rivlerësimit të parametrave të modelit, si dhe hap diskutimin për ndryshime të mundshme në kanalet e transmetimit të efekteve në ekonomi, siç është rasti i impaktit të çmimeve të huaja apo rishqyrtimi i kanalit të konkurrueshmërisë në ekuacionet e tregtisë së jashtme.

1. hYRJe

makromodeli meam paraqet procesin makroekonomik të transmetimit të politikës monetare të vëzhguar në shqipëri dhe përshkruan lidhjet kryesore funksionale të ekonomisë. që prej ndërtimit të tij, në vitin 2006, meam-i është përdorur për gjenerimin e projeksioneve, kryesisht për treguesit kryesorë makroekonomikë si: inflacionin, produktin e brendshëm bruto dhe komponentët e tij, tregun e punës etj. Gjithashtu, nëpërmjet modelit, janë realizuar analiza të ndryshme simulimi apo skenarë rreziku, të cilët i kanë shërbyer autoriteteve të Bankës në procesin e vendimmarrjes.

ashtu si çdo punë kërkimore, makromodelimi i një ekonomie është një proces i vazhdueshëm që zgjerohet, pasurohet dhe përmirësohet me kalimin e kohës. publikimi i statistikave të reja, rishikimi i tyre apo prezenca e thyerjeve strukturore në ekonominë shqiptare të cilat mund të ndryshojnë lidhjet ekonomike, e bëjnë të domosdoshëm procesin e rivlerësimit të makromodelit meam. modeli i vlerësuar për periudhën 1996-2006 ka gjeneruar simulime dhe parashikime të pranueshme (tanku, dushku dhe Ceca, 2011), veçanërisht për

-6-

rritjen ekonomike. megjithatë, inkorporimi i të dhënave (dhe mënyrat e ndryshme të interpolimit) kanë bërë që ekuacionet e modelit të mëparshëm të performojnë jokënaqshëm, duke mos reflektuar kështu prezencën e realiteteve të reja ekonomike.

modeli i rivlerësuar që prezantohet në këtë material, përdor të dhëna me frekuencë tremujore për periudhën 1996-2012, ndërkohë që modeli i mëparshëm është i vlerësuar deri në vitin 2006 (dushku, kota dhe Binaj, 2006). publikimi i të dhënave të reja për llogaritë kombëtare (të cilat përfaqësojnë dhe seritë kyçe në model) dhe rishikimi i ndjeshëm i tyre apo i serive të tjera e bënë të domosdoshëm ritestimin e stabilitetit të modelit. Gjatë procesit të rivlerësimit të makromodelit meam, është ruajtur një strukturë e ngjashme me versionin e mëparshëm, por duke inkorporuar ndryshime të vogla me qëllim trajtimin e “dobësive” të versionit të mëparshëm. këto ndryshime të vogla konsistojnë në zëvendësimin e serive kohore me përafrues më të mirë, në ndryshime metodologjike në ndërtimin e disa serive apo në shtimin e ndonjë kanali përçimi, i cili më parë vlerësohej jashtë modelit.

më konkretisht, ekuacioni i sjelljes së konsumit është pasuruar me një tregues të ri, që është norma e interesit, duke mundësuar kështu që goditjet e politikës monetare të transmetohen edhe në sjelljen konsumatore. ekuacioni i eksporteve është përmirësuar gjithashtu, ku treguesi shpjegues “çmime relative” përfaqësohet nga raporti i deflatorit të eksportit me deflatorin e brendshëm dhe jo me çmimet e huaja. ky lloj përcaktimi është më i krahasueshëm me konceptin e “çmimeve relative” në ekuacionin e importeve. modeli është pasuruar me një ekuacion të ri të çmimeve të importit (i cili mungonte në versionin e mëparshëm), i modeluar në funksion të kursit të këmbimit dhe të indeksit të çmimeve të prodhimit për eurozonën). një përmirësim tjetër nga modeli i mëparshëm prek ekuacionin e iÇk-së, ku treguesi shpjegues i çmimeve të huaja është zëvendësuar me deflatorin e importeve. kjo lejon që goditjet që vijnë nga çmimet e importit apo nga kursi i këmbimit të ndikojnë fillimisht deflatorët e importeve dhe të eksporteve dhe pastaj të përçohen tek inflacioni apo tek eksportet neto. Baza e të dhënave është përmirësuar duke aplikuar teknika më koherente në interpolimin e serive të llogarive kombëtare (Çela, 2014) apo me aplikimin e përqasjeve empirike

-7-

në përftimin e treguesve të bllokut të ofertës (Çela dhe skufi, 2014) në rastin e naiRU-së dhe produktin potencial.

ky material mbi punën e deritanishme synon të nxisë gjithashtu diskutimin mbi çështje të lidhura me konsistencën e “brendshme” dhe “të jashtme” në versionin e rivlerësuar të meam-it. dakordësia mbi versionin final të modelit nga ana e përdoruesve dhe ndërtuesve është e rëndësishme, sepse produktet e këtij modeli (projeksionet apo simulimet) përdoren në procesin e vendimmarrjes së politikës monetare në Bankë dhe rrjedhimisht ai duhet të inkorporojë pikëpamjet e të gjithë palëve mbi mënyrën se si funksionon ekonomia shqiptare. një makromodel duhet të jetë teorikisht koherent dhe të jetë në gjendje të replikojë të dhënat historike të një ekonomie (empirikisht koherent). për këtë arsye, është e vështirë të plotësohen njëkohësisht të dyja kushtet, prandaj duhet të bëhen disa kompromise në zgjedhjen finale të specifikimit të modelit.

materiali është organizuar si vijon: seksioni pasardhës përshkruan më hollësisht të dhënat e përdoruara nga modeli, duke specifikuar burimin, metodologjinë e përdorur për interpolimin e tyre nga frekuenca vjetore në tremujore apo për gjenerimin e serive të reja. në seksionin e tretë bëhet shpjegimi më i plotë i secilit prej ekuacioneve të rivlerësuara, të grupuara sipas blloqeve të modelit, duke i krahasuar parametrat e vlerësuar me ato të modelit të mëparshëm. seksioni i katërt paraqet analizën e simulimeve për modelin e rivlerësuar për pesë goditje kryesore: normën e interesit; kursi i këmbimit; çmimet e huaja, kërkesa e huaj dhe shpenzimet fiskale, të cilat pasqyrojnë kanalet kryesore të transmetimit në makromodel. seksioni i fundit përmbledh rezultatet e procesit të rivlerësimit dhe konkludon me çështjet që kanë nevojë për përmirësim apo investigim të mëtejshëm.

-8-

2. pëRshkRimi i të dhënave

në këtë seksion do të shpjegohen seritë e përdorura në vlerësimin e ekuacioneve individuale të meam-it, duke u ndalur shkurtimisht në natyrën e serisë, burimin e të dhënave dhe transformime të mundshme që mund të jenë zbatuar me qëllim përftimin e një produkti të përshtatshëm në model. për qëllime të thjeshtimit, seritë janë ndarë në katër kategori sipas përkatësisë së ndryshores:

- treguesit e llogarive kombëtare; - çmimet, normat e interesit, kursi i këmbimit;- treguesit fiskalë;- treguesit e tregut të punës.

2.1. tReGUesit e lloGaRive komBëtaRe

tReGUesit statistikoRë të disponUeshëm

treguesit kryesorë të kategorisë në fjalë përbëjnë produktin e Brendshëm Bruto dhe komponentët e tij sipas përqasjes së shpenzimeve:

- konsumi i popullatës,- konsumi publik,- konsumi i organizatave jofitimprurëse,- investimet private,- investimet publike,- eksporti i mallrave dhe shërbimeve,- importi i mallrave dhe shërbimeve,- ndryshimi i gjendjes së inventarëve dhe mospërputhja statistikore.

të gjithë treguesit në fjalë janë të shprehur në milionë lekë sipas vlerave nominale (me çmime korrente) dhe reale (me çmime konstante, sipas vitit 2010). Burimi i të dhënave në terma vjetorë janë buletinet e llogarive kombëtare ofruar nga instat-i. në rastin e eksporteve dhe importeve, vlerësimet tremujore përftohen nga Bilanci i pagesave (Banka e shqipërisë). përsa i përket konsumit publik dhe investimeve publike, treguesit fiskalë (ministria e Financave) janë përdorur për sigurimin e të dhënave tremujore.

-9-

në rastin e konsumit të popullatës dhe investimeve private, agregati i përbashkët i tyre është vlerësuar fillimisht si mbetje nga totali i pBB-së pas eliminimit të komponentëve të njohur. shifrat tremujore të pBB-së janë përftuar duke ndjekur një metodë kontabël të shtimit të taksave neto mbi produktet mbi vlerën e shtuar bruto (vshB-ja tremujore). vshB-ja është ekstrapoluar për periudhën para vitit 2008 (të dhënat tremujore nga instat-i mbulojnë vitet 2008-2013), duke llogaritur vlerat tremujore sipas sektorëve ekonomikë. deflatorët përkatës përdoren për vlerësimin e treguesve realë (për informacion të mëtejshëm referojuni materialit të buletinit nga Çela (2014).

konsumi i popullatës dhe investimet private në terma nominalë ndahen nga njëri-tjetri sipas mënyrës së ndjekur nga (vika dhe abazaj, 2014). deflatimi përkatës i konsumit të popullatës mundëson sigurimin e vlerave reale të tij. nga ana tjetër, në mungesë të deflatorit të njohur, investimet private llogariten si mbetje ndaj pBB-së reale (pas eliminimit të komponentëve të tjerë).

tReGUesit e GJeneRUaR

përveç treguesve të përftuar direkt nga statistikat ekzistuese ose interpoluar sipas statistikave ekzistuese, modeli përfshin edhe disa seri të tjera të gjeneruara:

- pBB-ja potenciale dhe hendeku përkatës i prodhimit,- stoku i kapitalit,- të ardhurat e disponueshme,- kërkesa e huaj.

pBB-ja potenciale përfshin vlerën reale tremujore të pBB-së realizuar në kushtet e shfrytëzimit potencial të faktorëve të prodhimit: punë, kapital dhe produktivitet total. produktiviteti total llogaritet si mbetje nga funksioni i prodhimit Cobb-douglas, i cili do të shpjegohet gjatë përshkrimit të blloqeve të ekuacioneve. hendeku përkatës i prodhimit vlerësohet si diferencë në përqindje të pBB-së reale faktike dhe asaj potenciale, në periudhën e dhënë.

-10-

stoku i kapitalit është vlerësuar duke u nisur nga një vlerë fillestare e supozuar e tij (në fillim të vitit 1996), duke shtuar formimin e kapitalit të ri (privat dhe publik) dhe duke lejuar për një normë amortizimi vjetor në masën 8%. nga ana tjetër, të ardhurat e disponueshme vlerësohen në terma nominalë, duke shtuar transfertat dhe duke eliminuar taksat nga totali i pBB-së. statistikat reale përftohen duke deflatuar vlerën nominale me deflatorin e konsumit të popullatës.

indeksi i kërkesës së huaj është vlerësuar sipas indekseve industriale të vendeve partnere (importuese të produkteve shqiptare), të cilët përkojnë me kategori të caktuara të eksporteve shqiptare dhe peshohen sipas kontributeve të këtyre të fundit ndaj totalit të eksporteve të vendit (Çela, 2014). kategoritë përkatëse të eksporteve përfshijnë:

- lëndën djegëse;- tekstilet, lëkurët dhe veshjet;- materialet e ndërtimit dhe metalet.

në modelin aktual, kërkesa e huaj shprehet si një indeks i ponderuar i aktivitetit ekonomik në vendet e eU-27. Riformulimi i indeksit në fjalë është zhvilluar me qëllim përftimin e një treguesi më përfaqësues, duke pasur parasysh ecurinë në vite (dhe sidomos pas vitit 2009) të eksporteve shqiptare, sikundër mund të vihet re në grafikun e mëposhtëm.

Gra�ku 1. Eksportet reale (miliardë lekë; 2010=100) dhe indekset alternative të kërkesës së huaj

Burimi: INSTAT, Eurostat dhe llogari të autorëve.

0

20

40

60

80

100

120

140

0

50

100

150

200

250

300

350

400

450

500

1996

1997

1998

1999

2000

2001

2002

2003

2004

2005

2006

2007

2008

2009

2010

2011

2012

Eksporte reale (bln lek) PBB-EU FD Index

-11-

në grafikun e mësipërm paraqiten eksportet reale të shqipërisë shprehur në miliardë lekë (aksi vertikal në të majtë) dhe dy indekse alternative të kërkesës së huaj. indeks i shprehur në vijën e kuqe matet sipas vlerës së pBB-së reale të Bashkimit evropian (indeksi i përdorur në versionin e mëparshëm), ndërkohë që indeksi i pasqyruar në vijën e gjelbër përbën indeksin e llogaritur sipas sektorëve industrialë (që të dy janë me bazë vitin 2010). sikurse mund të shihet, vija e gjelbër shfaq një ecuri shumë më të ngjashme me ecurinë e eksporteve reale.

2.2. Çmimet, noRmat e inteResit dhe kURsi i këmBimit

indekset e lloGaRive komBëtaRe, Çmimeve të konsUmit dhe të pRodhimit

indekset e përdorura për llogaritjen e komponentëve realë të llogarive kombëtare janë realizuar përmes procesit të interpolimit të statistikave vjetore të llogarive kombëtare nga instat-i. procedura interpoluese ndjek linja të ndryshme sipas treguesit.

në rastin e indekseve të çmimeve të importit dhe eksportit, interpolimi është realizuar në bazë të indekseve të formuluara në bazë të të dhënave mujore të tregtisë së jashtme. këto indekse janë realizuar duke përdorur statistikat e vlerave dhe statistikat e sasive të eksportit dhe importit të mallrave. për arsye të mungesës së të dhënave në sasi për shkëmbimet e shërbimeve, indekset mujore (dhe tremujore) të realizuara për tregtinë e mallrave janë përdorur për interpolimin e deflatorëve të përgjithshëm (të mallrave dhe shërbimeve së bashku).

përsa i përket deflatorëve të treguesve të konsumit të popullatës dhe konsumit publik, indekset përkatëse janë interpoluar sipas statistikave të iÇk-së të disponueshme me frekuencë mujore. përsa i përket konsumit të organizatave jofitimprurëse dhe mospërputhjes statistikore, interpolimi është realizuar duke marrë indekse tremujore të njëjtë me mesataren vjetore.

-12-

në rastin e deflatorit të formimit të kapitalit, sikurse përmendëm më lart, vlerat nominale dhe reale janë marrë në formën e mbetjeve dhe si rrjedhojë, deflatorët përkatës tremujorë janë llogaritur në mënyrë direkte, pa qenë nevoja e realizimit të procesit të interpolimit. i njëjti parim ndiqet edhe në llogaritjen e deflatorit të pBB-së.

përsa i përket indeksit të iÇk-së, megjithëse të dhënat janë me

frekuencë mujore, periudha bazë është transformuar nga muaji dhjetor 2007 në vitin 2010, për të pasur të njëjtin standard sikurse treguesit e tjerë. i njëjti proces është zbatuar edhe me statistikat e indeksit të Çmime të prodhimit të vendit tonë.

indekset e Çmimeve ndëRkomBëtaRe dhe kURsi i këmBimit

indekset e çmimeve ndërkombëtare të përdorura në model përfshijnë çmimet e eksporteve, çmimet e importeve, çmimet e konsumit dhe çmimet e prodhimit të eurozonës (në të gjitha rastet burimi është eurostat database). në të gjitha rastet, përftimi i të dhënave tremujore realizohet duke marrë mesataren e thjeshtë të vlerave mujore.

në lidhje me serinë e kursit të këmbimit bëhet fjalë për statistikën e lek-euro në terma nominalë. edhe në këto raste, mesatarja e thjeshtë e vlerave mujore është zbatuar për marrjen e serisë tremujore.

noRmat e inteResit

dy seritë e normave të interesit të përdorura në model janë norma e bonove 12-mujore dhe norma bazë e interesit. në të dy rastet, shifrat janë në terma nominalë dhe burimi është Banka e shqipërisë. përsëri, mesataret tremujore janë zbatuar mbi vlerat mujore dhe indeksi i Çmimeve të konsumit është aplikuar për të përftuar statistikat në terma realë.

-13-

indekset e lloGaRitURa

në grup përfshihen disa seri të cilat nuk janë të disponueshme nga statistikat zyrtare, por që janë të nevojshme në procesin e modelimit. këto seri janë fryt i llogaritjeve vetijake bazuar në të dhëna të tjera të disponueshme.

indeksi i statistikës pBB-eksporte është llogaritur duke u bazuar në vlerat respektive nominale dhe reale. statistika në fjalë nënkupton produktin e brendshëm bruto pas eliminimit të eksporteve dhe deflatori përkatës është përdorur në modelimin e eksporteve reale.

norma reale e kursit të këmbimit është llogaritur duke u bazuar në kursin nominal lek-euro dhe deflatimin e këtij të fundit me indeksin e Çmimeve të konsumit. mesatarja e thjeshtë vjetore është përdorur për përftimin e vlerave tremujore.

kosto e punës njësi është një tjetër tregues që lidh statistikat e tregut të punës me ato të llogarive kombëtare të pBB-së. Formula e llogaritjes është prodhimi i numrit të të punësuarve me pagën mesatare nominale (shumëzuar me tre, pasi paga nominale është në terma mujorë) ndaj pBB-së reale të periudhës.

indeksi i produktivitetit relativ përbën një përafrues të këtij procesi relativ mes shqipërisë dhe eurozonës. llogaritja është bërë në bazë të çmimeve relative me raportin e indekseve përkatës të çmimeve të prodhimit ndaj raportit të indekseve përkatëse të çmimeve të konsumit.

2.3. tReGU i pUnës

treguesit e përdorur të tregut të punës janë siguruar përgjithësisht sipas statistikave të instat-it për numrin e të punësuarve, ofertën e punës dhe normën përkatëse të papunësisë. përsa i përket normës natyrore të papunësisë, llogaritja është realizuar sipas parimit të normës naiRU, në kuadër të një metodologjie të modelit state-space dhe kalman Filter. ky element përbën një ndryshim nga modeli aktual, ku norma natyrore llogaritej sipas teknikës elmeskov (kota, 2007).

-14-

2.4. tReGUesit Fiskalë

tërësia e treguesve fiskalë është siguruar nga statistikat buxhetore fiskale ofruar në terma mujorë nga ministria e Financave. këtu përfshihen elementet e disagreguara të shpenzimeve, të të ardhurave, balancës buxhetore, financimit të deficitit dhe huamarrjes.

2.5. tRansFeRtat dhe aktivet e hUaJa

seritë e këtij grupi janë siguruar nga të dhënat e Bankës së shqipërisë. transfertat e emigrantëve (remitancat) dhe transfertat e tjera korrente janë marrë përkatësisht nga të dhënat e llogarisë korrente të bilancit të pagesave (frekuencë tremujore). përsa i përket, aktiveve të huaja neto, stoku përkatës është marrë nga të dhënat e pozicionit ndërkombëtar të investimeve.

3. ekUaCionet

3.1. BllokU i këRkesës aGReGate

konsUmi i popUllatës

D(LOg(gDP_CONHH)) = - 0.084*(LOg(gDP_CONHH(-1)) - 0.57*LOg(gDP_DI(-1)) - 4.98) - 0.21* D(I_b12(-5) / 100)

në marrëdhënien e tij afatgjatë, konsumi i popullatës (Gdp_Conhh) është shprehur në funksion të sjelljes së tij të kaluar dhe të të ardhurave të disponueshme (Gdp_di). llogaritja e disponueshme llogaritet në formë identiteti, duke i shtuar vlerës së pBB-së transfertat private dhe publike si dhe duke zbritur taksat direkte dhe indirekte. në versionin e mëparshëm, ekuacioni i konsumit të popullatës është si më poshtë:

D(LOg(gDP_CONHH)) = - 0.24*(LOg(gDP_CONHH(-1)) - 0.89*LOg(gDP_DI(-1)) - 1.06)

-15-

krahasuar me modelin e rivlerësuar, ekuacioni aktual shfaq një normë më të lartë të koeficientit të korrektimit (0.24, krahasuar me 0.084 në ekuacionin e rivlerësuar). Gjithashtu, koeficienti i marrëdhënies afatgjatë për të ardhurat e disponueshme është më i vogël në ekuacionin e rivlerësuar (0.57, krahasuar me 0.89 në ekuacionin e mëparshëm). kjo mund të shpjegohet nga një varësi më e ulët e konsumit të popullatës nga të ardhurat e disponueshme në modelin e vlerësuar. ndërkohë, faktori inercial do të mbetej mbizotërues.

së fundi, duhet përmendur që në versionin e rivlerësuar norma reale e bonos 12-mujore (i_B12) është shtuar në marrëdhënien afatshkurtër për të kapur impaktin e kthimit nga këto të fundit në konsumin e popullatës.

investimet pRivate

D(LOg(gDP_gFCFP) ) = - 0 .27*(LOg(gDP_gFCFP( -1) ) - 0.55*LOg(gDP(-1)) + 1.61 * I_b12(-1)/100 - 4.19)

në marrëdhënien afatgjatë, investimet private (Gdp_GFCFp) janë shprehur në funksion të sjelljes së tyre të kaluar, pBB-së (Gdp) dhe normës reale të bonove 12-mujore (i_B12). kjo formë specifikimi është e njëjtë me ekuacionin e mëparshëm, i cili paraqitet më poshtë:

D(LOg(gDP_gFCFP)) = - 0.25*(LOg(gDP_gFCFP(-1)) - LOg(gDP(-1)) + I_b12(-1)/100 - 4.19)

sikurse mund të vihet re, dy ekuacionet shfaqin koeficientë korrektimi mjaft të ngjashëm. nga ana tjetër, parametrat pranë ndryshoreve shpjeguese janë të ndryshëm. në rastin e pBB-së, koeficienti ka zbritur në 0.55 nga 1. ndërsa koeficienti pranë normës së bonove është ngritur në 1.62 (nga 1 që është në ekuacionin aktual). duhet theksuar që në ekuacionin e mëparshëm, koeficientët pranë pBB-së dhe normës nominale të bonove 12-mujore kanë qenë të kalibruar. si rrjedhojë, kalimi në koeficientët e ekuacionit aktual buron nga strukturimi dhe jo nga procesi i optimizimit me seri të ndryshme (të zgjatura).

-16-

ekspoRtet Reale të mallRave dhe shëRBimeve

D(LOg(gDP_EXP)) = - 0.31*( LOg(gDP_EXP(-1)) - 1.79*LOg(FgN_DEM(-1)) - 3.00 ) + 0.38*DLOg(P_EXP / P_AbsOrP)

në marrëdhënien afatgjatë, eksportet reale (Gdp_eXp) shprehen në funksion të sjelljes së kaluar dhe indeksit të kërkesës së huaj (FGn_dem). në marrëdhënien afatshkurtër është shtuar edhe raporti (p_eXp / p_aBsoRp) si përafrues i çmimeve relative, ku p_eXp shpreh indeksin e çmimeve të eksportit, ndërsa p_aBsoRp përfshin indeksin e çmimit të statistikës pBB-eXp (produkti i brendshëm që nuk shkon në eksport). në versionin e mëparshëm, ekuacioni i eksporteve reale është si më poshtë:

D(LOg(gDP_EXP)) = - 0.5*( LOg(gDP_EXP(-1)) + log(P_EXP(-1)/P_exp_eur(-1)) - LOg(FgN_DEM(-1)) - 1.09@trend )

sikurse mund të vihet re, dy ekuacionet shfaqin mjaft ndryshime. së pari, koncepti i kërkesës së huaj është i ndryshëm. në rastin e ekuacionit aktual, mënyra e llogaritjes së indeksit të kërkesës së huaj është i ndryshëm (sikurse përmendëm më lart) dhe gjithashtu koeficienti përkatës ndryshon nga 1 në 1.79. ndryshimi i përafruesit për kërkesën e huaj ka ardhur si pasojë e një rritjeje mjaft të lartë të eksporteve në periudhën 2010-2012. ecuria e produktit të brendshëm bruto të Bashkimit evropian tregoi se nuk ishte një përafrues mjaft i përshtatshëm i kërkesës së huaj gjatë krizës në evropën perëndimore. kjo ka qenë arsyeja e propozimit të një indeksi alternativ, i cili pasqyron më mirë natyrën e eksporteve shqiptare. përsa i përket koeficientit, ndryshimi vjen pikërisht si pasojë e përdorimit të një serie tërësisht të ndryshme të kërkesës së huaj, e cila pasqyron një dinamikë të ndryshme nga treguesi i mëparshëm.

në versionin e mëparshëm, përafruesi i çmimeve relative përfshin raportin e indeksit të eksporteve shqiptare me atë të eurozonës dhe kjo ndryshore është përfshirë brenda marrëdhënies afatgjatë. një strukturim i tillë përmban përqasjen e eksporteve nga këndvështrimi i kërkesës, ku çmimet relative shfaqin lidhje inverse me eksportet. përdorimi i një treguesi të tillë do të ishte i përshtatshëm në rastin e

-17-

një ngjashmërie të konsiderueshme mes eksporteve shqiptare dhe atyre të eurozonës, por statistikat nuk vërtetojnë një gjë të tillë.

indeksi alternativ i përdorur në ekuacion përkon me përqasjen sipas ofertës, ku prodhuesi vendas (i mallrave ose ofrues i shërbimeve) zgjedh destinacionin e produktit të tij mes tregut vendas dhe atij të huaj (eksportit). në këtë rast, vendimmarrja bazohet, përveç të tjerash, në çmimin relativ të eksportit ndaj çmimit të tregut vendas. indeksi i fundit është përafruar duke llogaritur deflatorin e diferencës ndërmjet pBB-së dhe eksportit për të marrë atë pjesë të produktit vendas që nuk shkon në eksport.

sipas këtij këndvështrimi, shenja e pritur e ndryshores duhet të jetë pozitive dhe e tillë pasqyrohet nga optimizimi (koeficienti është 0.38). ndryshorja është përfshirë vetëm në marrëdhënien afatshkurtër për shkak të mungesës së marrëdhënies kointegruese.

impoRtet Reale të mallRave dhe shëRBimeve

D(LOg(gDP_IMP)) = - 0.11*( LOg(gDP_IMP(-1)) - 0.96*LOg(gDP(-1)) + 0.7*LOg(P_IMP(-1) / P_gDP(-1))

importet reale (Gdp_imp) janë shprehur në funksion të sjelljes së tyre të kaluar, pBB-së dhe një përafruesi të çmimeve relative. indeksi i çmimeve relative përftohet nga raporti i indeksit të çmimit të importit (p_imp) dhe indeksi i deflatorit të ppB-së (p_Gdp). në versionin aktual, ekuacioni shfaq trajtën e mëposhtme:

D(LOg(gDP_IMP)) = - 0.3*( LOg(gDP_IMP(-1)) - LOg(gDP(-1)) + 0.49*LOg(CPI_bE_sa(-1) / P_CPI(-1)) -1.53)

duhet patur parasysh ndryshimi i konceptit të çmimeve relative, të cilat në ekuacionin e mëparshëm janë shprehur si raport i çmimeve të konsumit të Bashkimit evropian ndaj çmimeve të konsumit vendas. sipas kësaj përqasjeje, importet modelohen sipas këndvështrimit të kërkesës, ku blerësit zgjedhin të importojnë ose të blejnë produktet vendase në bazë të diferencave në çmime. megjithatë, çmimet e konsumit kapin luhatjet e çmimeve për një kategori të caktuar të kërkesës (konsumin e popullatës), ndërkohë që importet pasqyrojnë një gamë më të gjerë sesa mallrat e konsumit.

-18-

Gjithashtu, indeksi përkatës i Be-së nuk bazohet domosdoshmërisht në një shportë të ngjashme me strukturën e importeve shqiptare apo kërkesës së brendshme në vend.

për këtë arsye, në ekuacionin e rivlerësuar, ne kemi zgjedhur të njëjtën përqasje, por indekset e çmimeve alternative janë përzgjedhur që të reflektojnë më mirë importin dhe produktin vendas. Çmimet relative të reja shprehen si raport i çmimit të importeve (për produktin e huaj) ndaj deflatorit të pBB-së vendase. koeficienti përpara çmimeve relative është zgjedhur të kalibrohet në 0.7 pas provave të zhvilluara me vlera të ndryshme. koeficienti pranë pBB-së është lehtësisht më i ulët (megjithëse në modelin e mëparshëm është i kalibruar në 1), ndërkohë që koeficienti i korrektimit është zvogëluar në 0.1 nga 0.3.

identitetet e BllokUt të këRkesës

produkti i Brendshëm Bruto nominal dhe ai real (Gdp_n dhe Gdp) llogariten si në formë identitetesh duke mbledhur komponentët e modeluar të kërkesës dhe duke shtuar në formë ekzogjene komponentët që nuk janë të modeluar, por përsëri pjesë e identitetit.

gDP_N = gDP_CONHH_N + gDP_CONgOV_N + gDP_gFCF_N + gDP_EXP_N - gDP_IMP_N + gDP_NPIsH_N + gDP_CHIN_N

gDP = gDP_CONHH + gDP_CONgOV + gDP_gFCF + gDP_EXP - gDP_IMP + gDP_NPIsH + gDP_CHIN

konsumi publik real (Gdp_ConGov) shprehet përmes deflatimit të serisë nominale me deflatorin përkatës. përsa i përket formimit të kapitalit, në identitetin e pBB-së hyjnë investimet totale (Gdp_GFCF_n dhe Gdp_GFCF) të cilët shprehen përmes identiteteve të mëposhtme:

gDP_gFCF_N = gDP_gFCFP_N + gDP_gFCFg_N

gDP_gFCF = gDP_gFCFP + gDP_gFCFg

ku Gdp_GFCFp_n dhe Gdp_GFCFp nënkuptojnë respektivisht investimet private nominale dhe reale. nga ana tjetër, Gdp_

-19-

GFCFG_n dhe Gdp_GFCFG nënkuptojnë respektivisht investimet publike nominale dhe reale. investimet publike nominale gjithashtu shprehen përmes identitetit të mëposhtëm:

gDP_gFCFg_N = gE_CAE + gDP_gFCFgL_N;

ku Ge_Cae përfshin investimet kapitale të qeverisë qendrore, ndërsa Gdp_GFCGl_n përfshin investimet kapitale të qeverisë lokale. ndarja e këtyre dy elementeve bëhet për shkak të llogaritjes së mëtejshme të deficitit qendror, në të cilin përfshihet vetëm formimi i kapitalit nga qeveria qendrore.

deflatorët e formimit të kapitalit përdoren për përftimin e vlerave reale të investimeve private dhe publike në formë të veçuar. në rastin e investimeve publike, deflatori zbatohet mbi tërësinë e tyre (totalin nga qeveria qendrore dhe lokale).

në rastin e komponentëve të tregtisë, meqë janë komponentët e eksporteve dhe importeve reale ata që modelohen përmes ekuacioneve sjellore, deflatorët zbatohen për përftimin e vlerave nominale. në rastin e konsumit të oJF-ve dhe mospërputhjes statistikore, deflatimi nuk është i nevojshëm, pasi vlerat përkatëse nominale dhe reale hyjnë në model në formë ekzogjene.

pas përftimit të treguesit të pBB-së nominale, llogariten të ardhurat e disponueshme nominale (Gdp_di_n) sipas formulës së mëposhtme:

gDP_DI_N = gDP_N + CAb_rEM + CAb_trANsFOtH - (gr_tr - gr_Ntr - gr_g) + gE_t + (gE_DI - gE_FI)

në këtë rast, vlerës së pBB-së nominale (Gdp_n) i shtohen transfertat e emigrantëve (CaB_Rem), transfertat e tjera nga bilanci i pagesave (CaB_tRansFoth), transfertat e tjera nga buxheti i shtetit (Ge_t) dhe diferenca mes shpenzimeve buxhetore për interesa të huamarrjes së brendshme (Ge_di) dhe atyre për huamarrje të jashtme (Ge_Fi). agregati i shprehur në formën (GR_tR - GR_ntR - GR_G) përfshin të ardhurat totale buxhetore të cilave i zbriten të ardhurat jotatimore (GR_ntR) dhe të ardhurat nga grantet (GR_G). Formula mundëson zbritjen e të taksave direkte dhe indirekte, duke

-20-

eliminuar burimet alternative të sigurimit të të ardhurave shtetërore. së fundi, të ardhurat e disponueshme nominale kthehen në trajtë reale sipas deflatorit të konsumit të popullatës, për t’u përdorur më tej në ekuacionin e konsumit të popullatës.

3.2. BllokU i tReGUt të pUnës

këRkesa pëR pUnë

D(LOg(L_D)) = - 0.29*( LOg(L_D(-1)) + 0.22*LOg(P_W(-1)) - 0.53*LOg(gDP(-1)) - 1.32*(gDP(-1) / s_Cs(-1)) - 2.37)

kërkesa për punë (l_d) është shprehur në funksion të pagës reale (p_W), pBB (Gdp) dhe raportit të pBB-së ndaj stokut të kapitalit (s_Cs) si përafrues i produktivitetit të faktorit kapital. në versionin 2006, ekuacioni është si më poshtë:

D(LOg(L_D)) = - 0.26*( LOg(L_D(-1)) + LOg(P_W(-1)) - LOg(gDP(-1)) +0.18*dum_ld - 7.30)

në dy specifikimet përkatëse mund të vihet re që koeficientët pranë pagës reale dhe pBB-së janë shumë më të vegjël në versionin e rivlerësuar. kjo lidhet me faktin që në modelin aktual koeficientët përkatës janë të kalibruar, ndërkohë që në ekuacionin e rivlerësuar janë produkt i procesit të optimizimit.

nga ana tjetër, përafruesi i produktivitetit të kapitalit nuk është i pranishëm në versionin e mëparshëm. kjo ndryshore është shtuar në përputhje me literaturën, e cila raporton për ndikimin e produktivitetit të kapitalit në kërkesën për punë. Gjithashtu, literatura thekson se marrëdhënia mund të rezultojë pozitive, duke reflektuar ekzistencën e një komplementariteti mes dy faktorëve. ajo mund të rezultojë negative, duke reflektuar aspekte të zëvendësimit. në rastin e ekuacionit të modelit të rivlerësuar, shenja e koeficientit është pozitive, duke sugjeruar praninë e komplementaritetit.

përsa i përket koeficientit të korrektimit, ndryshimi është mjaft i vogël.

-21-

paGa nominale

D(LOg(P_W_N)) = - 0.28*( LOg(P_W_N(-1)) + 0.08*L_UN(-1) - LOg(P_CPI(-1)) - 0.79*LOg(gDP(-1) / L_D(-1)) - 2.46)

paga nominale mesatare tremujore (p_W_n) është shprehur në funksion të sjelljes së kaluar, normës së papunësisë (l_Un), iÇk (p_Cpi) dhe raportit të pBB-së ndaj kërkesës së punës (l_d), ku treguesi i fundit përbën përafruesin e produktivitetit të faktorit punë. në versionin e mëparshëm, ekuacioni shfaq formën e mëposhtme:

D(LOg(P_W_N)) = - 0.35*( LOg(P_W_N(-1)) + 0.61*L_UN(-1) - LOg(P_CPI(-1)) - 0.69*LOg(gDP(-1) / L_D(-1)) - 8.3)

për t’u vënë re është koeficienti mjaft më i vogël pranë normës së papunësisë në versionin e rivlerësuar (-0.08 krahasuar me 0.61 në versionin aktual), duke reflektuar një ndjeshmëri më të dobët të pagës nominale ndaj lëvizjeve të papunësisë. ky rezultat nuk është fort i habitshëm, duke pasur parasysh luhatshmëritë mjaft të vogla që karakterizojnë normën e papunësisë, veçanërisht në periudhën 2007-2012. Gjithashtu, vihen re disa ndryshime të lehta në koeficientët e produktivitetit të punës dhe atë të korrektimit.

identitete të tReGUt të pUnës

në model, paga mesatare nominale (p_W_n) është modeluar sipas një ekuacioni sjellor. nga ana tjetër, paga reale përdoret si ndryshore shpjeguese. për përftimin e kësaj të fundit, seria nominale është deflatuar sipas iÇk-së (p_Cpi) si më poshtë:

P_W = P_W_N / (P_CPI / 100)

nga ana tjetër, paga nominale hyn drejtpërdrejtë në identitetin e llogaritjes së kostos së punës njësi (p_UlC) sipas formulës së mëposhtme:

P_ULC = L_D * P_W_N * 3 / gDP;

ku kërkesa për punë (l_d) shumëzohet me pagën nominale dhe me 3 për të marrë një përafrues të kompensimit tremujor

-22-

të punonjësve (p_W_n përbën një mesatare mujore të pagës përkatëse) dhe gjithë prodhimi pjesëtohet me pBB-në reale. përsa i përket treguesit të papunësisë (l_Un), llogaritja shprehet sipas formulës së mëposhtme:

L_UN = 100 * (1 - L_D / L_s)

ku kërkesës për punë (l_d) i shtohet edhe oferta e punës (l_s).

3.3. BllokU i kURsit të këmBimit dhe i noRmave të inteResit

kURsi Real i këmBimit

D(LOg(P_rEr)) = - 0.35*(LOg(P_rEr(-1)) + 0.68*P_PrOD(-1) + 0.001*NFA_gDP_N(-1) + 0.011* gb_gDP_N(-1) - 4.86 )

kursi real i këmbimit lek-euro (p_ReR) llogaritet duke deflatuar normën nominale të kursit me çmimet relative të konsumit në vend dhe eurozonë (hiCp/iÇk). nisur nga qasja stok-fluks (si te luçi dhe vika, 2009), marrëdhënia afatgjatë e kursit përfshin sjelljen e kaluar të treguesit; produktivitetin relativ (p_pRod) të përllogaritur këtu si raport të çmimeve relative të patregtueshme (iÇk) ndaj atyre të tregtueshme (iÇp) ndërmjet eurozonës dhe shqipërisë; raportin e stokut të aktiveve të huaja neto ndaj pBB-së (nFa_Gdp_n); si dhe raportin e bilancit fiskal ndaj pBB-së (GB_Gdp_n).

në fakt, versioni i rivlerësuar është disi ndryshe nga ai i mëparshmi. në versionin e mëparshëm, është kursi nominal lek-euro ai që modelohet sipas ekuacionit të mëposhtëm:

LOg(P_ALL_EUr) = -0.57 + 0.88*LOg(P_ALL_EUr(-1) + (1-0.88)*(CPI_bE/P_CPI) – 1*(r_be – P_b_12) + 0.88*(r_be(-1) – P_b_12(-1))

modeli i hershëm përfshin një ekuacion në funksion të çmimeve relative (Cpi_Be/p_Cpi) dhe diferencave të normave reale të interesit për Bashkimin evropian dhe vendin tonë (R_Be – p_B_12).

-23-

vëmë në dukje se përshtatja e modelit në versionin e rivlerësuar ishte e detyruar për shkak të dështimit të një vlerësimi të kënaqshëm të modelit sipas specifikimit të mëparshëm. për më tepër, kalimi nga modelimi i kursit nominal tek ai real i këmbimit është konceptuar për të pasur një dakordësi me natyrën afatgjatë të modelit. sipas sugjerimeve të literaturës, kursi real i këmbimit paraqet një fenomen tipik më afatgjatë dhe i tillë duhet pasqyruar në modele me natyrë afatgjatë. një ndryshim i tillë dikton edhe natyrën e ndryshoreve shpjeguese të përshtatshme për t’u përfshirë në ekuacion.

ndryshe nga versioni i kaluar që shpjegonte kursin nominal të këmbimit në bazë të teorisë së ligjit të një çmimi, raporti i çmimeve relative në ekuacionin e rivlerësuar merr në konsideratë edhe konceptin e çmimeve relative të tregtueshme me ato të patregtueshme, i cili ndryshe mund të mendohet si një përafrues indirekt i produktivitetit në sektorët e mallrave të tregtueshme e të patregtueshme, në përpjekje për të kapur kështu edhe efektet Balassa-samuelson në kursin e këmbimit.

nga ana tjetër, rivlerësimi i ekuacionit të kursit së bashku me kushtin e paritetit të zbuluar të interesave (Uip) çonte në përfundime të kundërta me pritjet teorike. koeficientët e vlerësuar vuanin jo vetëm nga shenja e kundërt, por shpesh edhe nga madhësia përtej pritjeve tona. për më tepër, përfshirja e normave të interesit krijonte mjaft ndërhyrje në efektin e çmimeve në ekuacion. si rezultat, prania e normave të interesit u duk e pamundur në specifikimin e vlerësuar.

në përfundim, ndryshimi i vlerësimit nga kursi nominal në atë real tek versioni i ri nuk sjell ndonjë ndryshim në strukturën e makromodelit. kursi nominal tani llogaritet me formulë nga “inflatimi” i kursit real me çmimet relative të konsumit. duke pasur parasysh që të dyja ndryshoret janë endogjene në model, kursi nominal mbetet përsëri i vlerësuar brenda modelit. lëvizjet e këtij të fundit (endogjene) mundësojnë përsëri përçimin tek ndryshoret nominale (tanimë tek eksportet dhe importet, nëpërmjet ndikimit të kursit tek deflatorët e tregtisë e të tjerë që ndjekin më pas).

-24-

ekUaCioni i noRmës së Bonove 12-mUJoRe

D(I_b12_N) = - 0.26* (I_b12_N(-1) - 0.96*I_rEPO_N(-1) - 1.93 * LOg(gD_D(-1)) + 22.94)

norma nominale e bonove12-mujore (i_B12_n) shprehet në funksion të sjelljes së kaluar, normës nominale bazë të interesit (i_Repo_n) dhe stokut të borxhit të brendshëm shtetëror (Gd_d). në versionin aktual, ekuacioni në fjalë shfaq trajtën e mëposhtme:

D(I_b12_N) = - 0.26* (I_b12_N(-1) - 0.5*I_rEPO_N(-1) - LOg(gD_D(-1)) - 4.70)

ndryshime të qenësishme vihen re në koeficientin pranë normës bazë të interesit, i cili ndryshon nga 0.5 në 0.96, duke shfaqur një tejçim pothuaj të plotë nga norma bazë. Gjithashtu, koeficienti pranë borxhit të brendshëm ndryshon nga 1 në 1.9 (pothuajse i dyfishuar). edhe në këtë rast, përmendim që në ekuacionin e mëparshëm dy koeficientët e sipërpërmendur kanë qenë të kalibruar. përsa i përket koeficientit të korrektimit, vlera është identike për të dy ekuacionet.

identitete të BllokUt të noRmave të inteResit dhe kURsit të këmBimit

më lart kemi shpjeguar që norma nominale e bonove 12-mujore përbën ndryshoren e modeluar përmes ekuacionit. nga ana tjetër, është norma reale (i_B12) ajo që hyn si ndryshore shpjeguese në ekuacionin e konsumit të popullatës dhe investimeve private. përftimi i kësaj të fundit realizohet përmes identitetit të mëposhtëm:

I_b12 = I_b12_N - (P_CPI / P_CPI(-4) * 100 - 100)

sipas kësaj formule, normës nominale (i_B12_n) i zbritet vlera e inflacionit të vjetorizuar, shprehur përmes pjesës së dytë të formulës. në këtë rast, nuk mund të përdoret indeksi, pasi deflatimi zbatohet mbi një tregues të shprehur në formën e normës së interesit. i njëjti proces është ndjekur me përftimin e normës reale bazë (i_Repo) nga norma nominale bazë (i_Repo_n), si më poshtë:

-25-

I_rEPO = I_rEPO_N - (P_CPI / P_CPI(-4) * 100 - 100)

në rastin e kursit nominal të këmbimit (p_all_eUR), seria përftohet në model nga “inflatimi” i kursit real (p_ReR) sipas identitetit të mëposhtëm:

P_ALL_EUr = P_rEr / (P_EZCPI / P_CPI);

ku p_eZCpi dhe p_Cpi janë indekset e çmimit të konsumit për eurozonën dhe shqipërinë.

3.4. BllokU i indekseve të Çmimeve

indeksi i Çmimit të konsUmit

D(LOg(P_CPI)) = - 0.09*(LOg(P_CPI(-1)) - 0.32*LOg(P_IMP(-1)) - 0.42*LOg(P_ULC(-1)) - 0.68) + 0.002*s_gAP - 0.076*D(L_UN(-1) / 100)

indeksi i çmimit të konsumit (p_Cpi) është shprehur në funksion të sjelljes së kaluar, indeksit të çmimit të importeve (p_imp) dhe kostos së punës për njësi (p_UlC). hendeku i prodhimit (s_Gap) dhe norma e papunësisë (l_Un) janë përfshirë vetëm në marrëdhënien afatshkurtër. versioni i mëparshëm i ekuacionit është si më poshtë:

D(LOg(P_CPI)) = - 0.11*(LOg(P_CPI(-1)) - 0.71*LOg(PM_EUr(-1)*P_ALL_EUr) - (1-0.71)*LOg(P_ULC(-1)) + 5.70) + 0.1*s_gAP - 0.12*D(L_UN(-1) / 100)

ekuacioni i rivlerësuar shfaq një ndryshim specifikimi nga ekuacioni aktual. në versionin e tanishëm, çmimet e huaja (pm_eUR) dhe kursi i këmbimit (p_all_eUR) janë vendosur në marrëdhënien afatgjatë, ndërkohë që në versionin e rivlerësuar indeksi i çmimeve të importit të shqipërisë (llogaritur sipas statistikave në lekë) përbën ndikimin nga çmimet e importuara dhe koeficienti përkatës është më i vogël krahasuar me ekuacionin aktual.

nga ana tjetër, koeficientët e hendekut të prodhimit dhe normës së papunësisë janë më të vegjël në ekuacionin e rivlerësuar, megjithëse në rastin e hendekut kjo mund të lidhet me një seri të ndryshme të përdorur. së fundi, koeficienti pranë kostos së punës

-26-

për njësi dhe ai i korrektimit janë lehtësisht të ndryshëm në versionin e rivlerësuar.

indeksi i Çmimit të ekspoRteve

D(LOg(P_EXP)) = - 0.47*(LOg(P_EXP(-1)) - 0.73*LOg(P_IMP_EU19(-1)) - 0.54*LOg(P_ALL_EUr(-1)) + 1.44)

marrëdhënia afatgjatë përfshin sjelljen e kaluar, indeksin e çmimeve të importit të eurozonës (p_imp_eU19) dhe kursin nominal të këmbimit lek-euro (p_all_eUR). trajta aktuale e ekuacionit është si më poshtë:

D(LOg(P_EXP)) = - 0.02*(LOg(P_EXP(-1)) - LOg(PX_EUr - 1.24*LOg(1/P_ALL_EUr(-1)) - 6.57)

në versionin aktual, çmimet e eksportit shprehur në euro (pX_eUR) zëvendësojnë çmimet e huaja të importit në ekuacionin e rivlerësuar. koeficienti në rastin e ekuacionit të rivlerësuar është më i ulët. kursi i këmbimit shfaq një impakt të kundërt (nga ndikim negativ në ndikim pozitiv në ekuacionin e rivlerësuar). përsa i përket koeficientit të korrektimit, vlera e këtij të fundit është mjaft më e ulët në versionin aktual të ekuacionit. (0.02 krahasuar me 0.47 në versionin e rivlerësuar).

ndryshimi i përqasjes së ekuacionit shfaqet në disa trajta dhe ndodh për disa arsye. së pari, duhet të theksojmë se procesi i interpolimit të ndryshores endogjene ndodh sipas disa indekseve kontabël të llogaritura dhe nuk pasqyron më një procedurë tërësisht statistikore, sikurse në versionin e hershëm. së dyti, përafruesi i çmimeve të huaja është shprehur i ndarë nga kursi i këmbimit. kjo ndodh pasi në versionin aktual, ndryshorja do të mundësonte kapjen e ndikimit kontabël të dy ndryshoreve. por, në rastin e një modeli statik, do të ishte i pranishëm një impakt kontabël. prania e vonesave kohore pasqyron impakte suplementare dhe një gjë e tillë kërkon praninë e ndryshoreve të ndara nga njëra-tjetra.

së fundi, duhet të shpjegojmë ndryshimin e përafruesit për çmimet e huaja. në versionin e mëparshëm, ndryshorja endogjene paraqet çmimet e eksportit në terma të çmimit kufi (FoB në çastin

-27-

e daljes nga shqipëria). nga ana tjetër, ndryshorja pX_eUR në ekuacionin e kaluar shpreh thjesht të njëjta çmime kufi, por në një monedhë tjetër (në këtë rast euro). duke pasur parasysh që një ekonomi e vogël sikurse shqipëria mendohet se është përgjithësisht çmim-pranuese, lind nevoja e një ndryshoreje e cila përafron më saktë çmimet me të cilat blejnë partnerët tanë tregtarë. në këtë rast, çmimet e importeve të partnerit kryesor tregtar (eU-19) do të përbënin një përafrues më të saktë.

indeksi i Çmimeve të impoRtit

D(LOg(P_IMP)) = - 0.40*( LOg(P_IMP(-1)) - 2.41*LOg(P_EXP_EU19(-1)) - 0.47*LOg(P_ALL_EUr(-1)) + 8.86)

në marrëdhënien afatgjatë përfshihen indekset e çmimeve të eksportit për eurozonën (p_eXp_eU19) dhe kursi i këmbimit nominal lek-euro (p_all_eUR). duhet përmendur se ky ekuacion është shtuar në versionin e rivlerësuar të modelit pasi nuk gjendet në atë aktual. ekuacioni është shtuar për disa arsye.

së pari, është menduar që impakti i kursit nominal të këmbimit të mos shprehet i bashkuar në formë kontabël me atë të çmimeve të huaja (në ekuacionin e iÇk-së) për të shmangur në këtë mënyrë probleme të ngjashme me ekuacionin e çmimeve të eksporteve. së dyti, lindi nevoja e përdorimit të një përafruesi më të mirë të çmimeve të huaja si ndikues në importet shqiptare. sikurse në rastin e çmimit të eksporteve u zgjodh indeksi i partnerit kryesor, i cili përsëri është eurozonë-19. së treti, duke qenë se çmimet e importit përbëjnë një element të rëndësishëm që shpjegon kërkesën vendase për importe dhe çmimet vendase për konsum, nevojitet që ndryshorja në fjalë të jetë tërësisht endogjene.

identitete të Çmimeve

më lart kemi përmendur që indeksi i deflatorit të konsumit të popullatës devijon nga indeksi i çmimit të konsumit. për të mundësuar gjenerimin në model të serisë së deflatorit të konsumit të popullatës (p_Conhh), aplikohet formula e mëposhtme:

-28-

P_CONHH = kOEF_P_CONHH * P_CPI;

ku koeF_p_Conhh përbën një indeks ekzogjen të gjeneruar nga seritë bruto përkatëse në momentin që hyjnë në model. kjo seri mbetet ekzogjene. nga ana tjetër, indeksi i Çmimit të konsumit (p_Cpi) përbën elementin endogjen dhe ndryshimet në këtë të fundit do të prodhonin ndryshimet përkatëse në deflatorin e konsumit të popullatës. Gjithashtu, seria e p_Cpi mundëson llogaritjen e inflacionit të vjetorizuar (p_inF) sipas formulës së mëposhtme:

P_INF = (P_CPI / P_CPI(-4) * 100 - 100)

së fundi, seritë e pBB-s nominale dhe reale (Gdp_n dhe Gdp) llogaritur sipas bllokut të kërkesës, mundësojnë gjenerimin e deflatorit përkatës të pBB-së (p_Gdp), sipas formulës së mëposhtme:

P_gDP = gDP_N / gDP * 100

3.5. BllokU i oFeRtës

Blloku i ofertës përfshin 4 identitete të përdorura për llogaritjen e treguesve të faktorëve të prodhimit, potencialit dhe hendekut. sikurse përmendëm më parë, stoku i kapitalit llogaritet duke marrë për bazë një vlerë fillestare reale dhe duke shtuar flukset reale të investimeve private dhe publike në kohë. Gjithashtu, lejohet për një normë amortizimi vjetore në masën 8%. duke u bazuar në të dhënën e stokut të kapitalit, kërkesës për punë dhe pBB-së, ndërtohet funksioni i mëposhtëm i prodhimit:

gDP = s_tFP * L_D0.7 * s_Cs0.3

produktiviteti total i faktorëve llogaritet si mbetje nga funksioni i mësipërm.

oferta e punës në potencial (s_l_s) llogaritet duke u bazuar në treguesin e ofertës së punës (l_s) dhe normës natyrore të papunësisë (s_naiRU) sipas formulës së mëposhtme:

-29-

s_L_s = (1 - s_NAIrU / 100) * L_s

duke supozuar një kapital të shfrytëzuar gjatë gjithë kohës në potencial, dhe ofertën e punës në potencial, llogaritet seria e pBB-së potenciale sipas formulës së mëposhtme:

s_gDP = EXP(LN_s_tFP_HP + 0.3 * log(s_Cs) + 0.7 * log(s_L_s))

në rastin e produktivitetit total të faktorëve, seria potenciale përftohet nga zbatimi i një procesi hp filtër mbi serinë e gjeneruar si mbetje në hapin e parë. së fundi, seria e hendekut të prodhimit llogaritet duke marrë si bazë diferencën në përqindje të pBB-së aktuale dhe asaj potenciale.

BllokU Fiskal

Blloku fiskal përbëhet tërësisht nga identitete për llogaritjen e komponentëve të të ardhurave, shpenzimeve, deficitit dhe huamarrjes. në rastin e të ardhurave totale buxhetore (GR_tR), identiteti ka trajtën e mëposhtme:

gr_tr = gr_EXC + gr_PIt + gr_CD + gr_VAt + (gr_sFr + gr_g + gr_Ntr + gr_NtO + gr_Lt + gr_st + gr_Pt);

ku të ardhurat identifikohen përmes zërave të: të ardhurave nga akciza (GR_eXC), tatimi mbi të ardhurat personale (GR_pit), të ardhurat nga taksa doganore (GR_Cd) dhe të ardhurat nga tatimi mbi vlerën e shtuar (GR_vat), të ardhurat nga fondet speciale (GR_sFR), të ardhura nga grantet (GR_G), të ardhura nga taksat kombëtare dhe të tjera (GR_nto), të ardhura nga taksat vendore (GR_lt), taksa e solidaritetit (GR_st), tatimi mbi fitimin (GR_pt) dhe të ardhura jotatimore (GR_ntR).

përsa i përket shpenzimeve totale buxhetore (GR_te), formula e llogaritjes është si më poshtë:

gE_tE = gE_CUE + gE_CAE + gE_rFC + gE_Ot;

ku Ge_CUe përfshin shpenzimet korrente, Ge_Cae shpenzimet kapitale të qeverisë qendrore, Ge_RFC fondin rezervë dhe

-30-

kontigjencën dhe Ge_ot përfshin transfertat e tjera shtetërore. një identitet i veçuar përfshin totalin e shpenzimeve korrente:

gE_CUE = gE_OM + gE_PE + gE_LbE + gE_I + gE_t

Formula përfshin shpenzimet operative dhe të mirëmbajtjes (Ge_om), shpenzimet e personelit (Ge_pe), shpenzimet për pushtetin vendor (Ge_lBe), shpenzimet për interesa (Ge_i) dhe transferta të qeverisë (Ge_t). Zëri i shpenzimeve për interesa shprehet më tej në funksion të interesave për huamarrje të brendshme (Ge_di) dhe huamarrje të jashtme (Ge_Fi).

përmes totalit të shpenzimeve dhe të të ardhurave, llogaritet deficiti buxhetor (GB) sipas formulës së mëposhtme:

gb = gr_tr - gE_tE

nga deficiti buxhetor kalohet në formulën e borxhit të qeverisë qendrore (Gd) llogaritur sipas identitetit:

gD = gD(-1) + gb * (-1) - gD_NDF + gD_NFD;

ku stokut gjendje (Gd-1) i shtohet fluksi i deficitit si dhe huamarrjet shtesë të marrë jo për qëllime të financimit të deficitit (Gd_nFd). Financimet e deficitit që nuk përfshijnë burime huamarrjeje (Gd_ndF) zbriten nga ky total. në hapin e fundit llogaritet borxhi total i brendshëm, duke zbritur borxhin e huaj dhe atë të qeverisë lokale nga totali i përgjithshëm dhe ky i fundit më pas përdoret si ndryshore shpjeguese në model.

-31-

4. analiZa e simUlimeve pëR modelin e RivleRësUaR

në këtë pjesë të materialit prezantohen disa prej goditjeve “rutinë” të treguesve të makromodelit, si transmetimi i normës bazë të interesit, ndjeshmëria ndaj dobësimit të monedhës vendase, stimuli fiskal në ekonomi, efekti i ndryshimeve të çmimeve të huaja, si dhe i ecurisë së kërkesës së jashtme. Reagimi i treguesve ndaj këtyre goditjeve është paraqitur për një periudhë me horizont dyvjeçar (Grafikët 4.1-4.6).

paralelisht me rezultatet e simulimeve në modelin e rivlerësuar, janë paraqitur gjithashtu rezultatet e simulimeve në modelin aktual për të mundësuar krahasime të ndryshme mes dy modeleve. në të gjitha rastet, grafikët paraqesin reagimet e ndryshoreve të rëndësishme që preken drejtpërdrejtë nga goditja, si dhe reagimet e pBB-së dhe inflacionit.

4.1 analiZa e GoditJes së politikës monetaRe

treguesi i politikës monetare, norma e repos, është goditur me 100 pikë bazë më lart për dy vjet. nëpërmjet kanalit të transmetimit të tij në ekonomi, ai fillimisht shtyn më lart normat e interesit në ekonomi të përafruara me interesin e bonove të thesarit 12-mujore, të cilat e përcjellin më pas goditjen tek investimet private dhe konsumi i popullatës, dhe frenimi vijues i kërkesës agregate ushtron presion për reduktimin e normës së inflacionit.

vërehet se përçimi i normës bazë në tregun monetar është thuajse i plotë pas një horizonti prej 6 tremujorësh. ato operojnë më pas nëpërmjet investimeve private sesa me konsumin. ndërkaq, efektet pasuese duken të konsiderueshme tek rritja ekonomike dhe mjaft të kontrolluara në rastin e inflacionit.

krahasuar me versionin e kaluar të makromodelit, reagimet shfaqin një madhësi më të lartë. përçimi i normave të interesit është

-32-

pothuajse i plotë, ndërkohë që në versionin e mëparshëm reagimi i normës së bonove ishte i përgjysmuar. si rrjedhojë, ndikimet janë mjaft më të larta në konsum dhe investime. këta dy komponentë të kërkesës prodhojnë në këtë mënyrë efekte më të larta në pBB. së fundi, edhe çmimet e konsumit shfaqin një reagim më të fortë.

4.2 analiZë e doBësimit të monedhës vendase

në këtë rast është supozuar se leku dobësohet 10% ndaj euros për dy vitet e ardhshme. efektet e kësaj goditjeje ndjehen fillimisht tek deflatorët e importit dhe eksportit e më pas tek vetë tregtia e jashtme, të cilat i transmetojnë ato njëkohësisht tek rritja ekonomike reale dhe tek inflacioni. ndryshe nga versioni i mëparshëm, impakti i kursit në inflacion në versionin e ri është indirekt nëpërmjet çmimeve të tregtisë dhe kërkesës agregate.

vihet re se ndryshimi i çmimit të importeve dhe eksporteve është afërsisht sa gjysma e goditjes së kursit të këmbimit. Gjithashtu, dobësimi i kursit nxit rritjen ekonomike në vend, por kjo realizohet më shumë nëpërmjet frenimit të importeve sesa nxitjes së eksporteve. nga ana tjetër, impakti në inflacion është i moderuar, në linjë me vlerësimin e (vika, hoxholli dhe hashorva, 2015) për reduktimin e përçimit të kursit të këmbimit në 10-15% në inflacion gjatë periudhës 2009-15.

krahasuar me versionin e kaluar të modelit, reagimet e çmimeve të eksportit shfaqin tendencë të kundërt, si pasojë e koeficientit të ndryshëm pranë ndryshores në fjalë. përsa i përket çmimit të importeve, krahasimi nuk është i mundur pasi rikujtojmë se ekuacioni në fjalë është i pranishëm vetëm në rastin e makromodelit të rivlerësuar.

në lidhje me reagimet e eksporteve reale, reagimi është mjaft më i lartë në versionin e kaluar të modelit, krahasuar me versionin e rivlerësuar. Reagimi i importeve reale është i ngjashëm, megjithëse dinamika e reagimit ndryshon nga një model në tjetrin (lëvizjet e importeve reale janë më të luhatshme në rastin e versionit të

-33-

rivlerësuar). përsa i përket pBB-së reale, reagimi është përsëri më i vogël në rastin e versionit të rivlerësuar dhe e njëjta gjendje vlen edhe për reagimet e inflacionit.

4.3 analiZë e GoditJeve të këRkesës dhe Çmimeve të hUaJa

në modelin e rivlerësuar, çmimet e huaja godasin si deflatorin e importeve, ashtu edhe atë të eksporteve, e nëpërmjet tyre efektet përçohen njëkohësisht në kërkesën agregate e në inflacion. si përfaqësues të çmimeve ndërkombëtare më të përshtatshme në modelin tonë janë përzgjedhur çmimet tregtare të eurozonës, ku për shpjegimin e deflatorit të importit (eksportit) është përdorur indeksi i çmimit të eksportit (importit) të eurozonës. vlerësimet e modelit sugjerojnë se përçimi i çmimeve të huaja është mjaft i lartë në rastin e deflatorit të importeve tona, ndërkohë që vihet re pafuqia e eksportuesve shqiptarë për të rritur çmimin e tyre të ngjashëm me ndryshimet në çmimet ndërkombëtare. megjithatë, rritja e çmimeve të huaja ndikon pozitivisht në rritjen ekonomike – duke frenuar importet dhe nxitur eksportet – dhe përçimi i tyre në inflacionin vendas është në kontroll dhe jo i plotë.

në rastin e importeve shqiptare, ndikimi i ardhur nga ndryshimet në çmime është shumë më i lartë në rastin e modelit të rivlerësuar, duke sugjeruar një ndjeshmëri të rritur të këtij komponenti të kërkesës ndaj lëvizjeve nominale. si rrjedhojë, edhe ndikimet në pBB dhe inflacion janë më të larta. në rastin e inflacionit, ndikimi më i fortë është i lidhur kryesisht me aktivitetin e rritur ekonomik në vend dhe më pak me ndryshimin e deflatorit të importit.

përsa i përket eksporteve, megjithëse përçimi i çmimeve ndërkombëtare në deflatorët vendas është më i lartë në modelin e rivlerësuar, impakti në eksporte është më i reduktuar. një gjë e tillë prodhon edhe ndikime më të kontrolluara në pBB dhe inflacion (ndikimi në inflacion, në këtë rast, lidhet tërësisht me një aktivitet ekonomik të brendshëm më të fortë).

-34-

së fundi, kërkesa e huaj, e ndërtuar si indeks i ponderuar i ecurisë së industrisë së lëndëve djegëse, të tekstileve dhe metaleve bazë jashtë vendit, ka një ndikim të konsiderueshëm tek eksportet shqiptare. Zhvillimet e saj pasqyrohen thuajse plotësisht tek eksportet brenda 6 tremujorëve, duke ndikuar ndjeshëm rritjen ekonomike reale në vend.

4.4 analiZa e GoditJeve Fiskale

në analizën e politikës fiskale janë bërë goditje vetëm në kahun e shpenzimeve të qeverisë, pa i prekur të ardhurat. natyrshëm, zgjerimi i shpenzimeve korrente dhe/ose kapitale ndikon drejtpërdrejtë rritjen ekonomike, ndërkohë që reagimi i çmimeve të konsumit paraqitet i kufizuar si në rastin e konsumit, ashtu edhe tek investimi publik. norma e bonove të thesarit rritet për shkak të zgjerimit të stokut të borxhit vendas, megjithatë ai reduktohet në terma realë pasi reagimi i inflacionit është më i lartë se i interesit nominal. për rrjedhojë, ulja e normës reale të interesit së bashku me rritjen e të ardhurave nxisin sektorin privat dhe familjet të investojnë e të konsumojnë më tepër.

nga grafikët e mëposhtëm vihet re se impakti në pBB dhe inflacion është më i fortë në rastin e modelit të rivlerësuar (si në rastin e shpenzimeve korrente, ashtu edhe në rastin e shpenzimeve kapitale). në rastin e pBB-së kjo mund të lidhet me faktin se vlerat e shpenzimeve korrente dhe kapitalet në periudhat e fundit të kampionit janë mjaft më të larta, krahasuar me vlerat e modelit të mëparshëm. nga ana tjetër, inflacioni është më i ndjeshëm ndaj aktivitetit ekonomik në modelin e rivlerësuar.

vlerat më të larta të shpenzimeve publike pasqyrohen edhe në një reagim më të fortë të stokut të borxhit të brendshëm publik. nga ana tjetër, në modelin e rivlerësuar impakti i huamarrjes publike në normat e bonove 12-mujore është më i reduktuar. një gjë e tillë prodhon reagime më të kufizuara në rastin e konsumit të popullatës dhe investimeve private, duke sugjeruar një impakt indirekt më të vogël të sektorit publik në ekonomi.

-35-

5. vëReJtJe pëRFUndimtaRe

në këtë material është pasqyruar procesi i rivlerësimit të makromodelit meam, sipas ekuacioneve individuale dhe në kuadër të zgjidhjes unike të modelit. struktura e përgjithshme e modelit nuk ka pësuar ndryshime të qenësishme. më tepër procesi ka marrë në konsideratë seritë e përditësuara dhe disa ndryshime të lehta në lidhje me specifikimet e ekuacioneve ose përfshirjen e përafruesve më të përshtatshëm për tregues të caktuar. këtu mund të përmendet përfshirja e normave të interesit në ekuacionin e konsumit të popullatës ose deflatori i importeve në ekuacionin e iÇk-së.

ndryshime më të theksuara mund të vihen re në bllokun e jashtëm. ekuacioni i eksporteve përfshin një përafrues më të përshtatshëm për kërkesën e huaj (bazuar mbi tregues industrialë të vendeve partnere importuese nga shqipëria) dhe për çmimet relative. Gjithashtu, ekuacionin i importeve reale përfshin një tregues të ndryshëm përsa i përket çmimeve relative. edhe ekuacionet respektive të deflatorëve përfshijnë përafrues më të saktë në lidhje me çmimet e huaja. përsa i përket kursit të këmbimit, në versionin e rivlerësuar është përfshirë kursi real i këmbimit si pasqyrim më i saktë i natyrës afatgjatë të modelit në tërësi. përsa i përket pjesës tjetër të modelit, vlen për t’u përmendur përmirësimi i bllokut të ofertës me seri më të përshtatshme për normën natyrore të papunësisë dhe produktin potencial. Rivlerësimet në bllokun e punës nga ana tjetër, dëshmojnë për reagime më të dobëta nga treguesit përkatës, si pasojë e zhvillimeve në blloqe të tjera në model.

analiza e goditjeve standarde dhe krahasimi i rezultateve me versionin e mëparshëm të modelit, vë në dukje ndryshimet që lidhen me mekanizmin e transmetimit. në rastin e goditjeve të normës bazë të interesit, theksohet që transmetim i plotë te normat e bonove 12-mujore dhe, për rrjedhojë, ndikime më të larta në produktin e brendshëm dhe në normën e inflacionit. nga ana tjetër, goditjet në çmimet e huaja dhe kursin e këmbimit shfaqin impakte më të vogla në ekonomi (produkti i brendshëm dhe inflacioni) megjithëse efektet në deflatorët e eksporteve dhe importeve janë më të qenësishme. kjo dëshmon për impakte më të dobëta në treguesit realë (eksporte dhe importe), si pasojë e ndryshimeve të jashtme në çmime. nga ana

-36-

tjetër, ndryshimet në kërkesën e huaj prodhojnë ndikime më të forta në eksporte reale dhe, për pasojë, në produktin e brendshëm dhe normën e inflacionit. së fundi, ndryshimet në impaktin e prodhuar për shkak të goditjeve fiskale janë më të dukshme në fazën e dytë të transmetimit, ku impaktet mbi normat e interesit shfaqin efekte më të forta në ndryshoret reale, sikurse konsumi i popullatës ose investimet private.

megjithë ndryshimet e paraqitura në këtë material, vlen të përmendet se janë të munduar përmirësime të mëtejshme. së pari, përmirësime të mëtejshme janë të mundura në bllokun e jashtëm, ku tregues më të përshtatshëm të çmimeve relative do të ishin në gjendje të kapin efektet e konkurrueshmërisë ndërkombëtare. Gjithashtu, ekuacioni i importeve mund të rispecifikohet për të pasqyruar ndikime të ndryshme që vijnë nga ndryshime në treguesit e kërkesës agregate (impakte të ndryshme nga konsumi i popullatës, investimet apo treguesit fiskalë dhe jo një impakt i përbashkët nga pBB-ja reale). Gjithashtu, blloku i tregut të punës mund të përmirësohet më tej përmes përfshirjes së ndryshoreve që kapin efektet e zëvendësueshmërisë së faktorëve të prodhimit (punë dhe kapital). nga ana tjetër, tregues të marzheve të fitimit do të përmirësonin në veçanti ekuacionet e çmimeve (iÇk-në dhe deflatorët e kërkesës agregate).

përveç përmirësimeve të mëtejshme në strukturën aktuale, modeli mund të pasurohet edhe me blloqe suplementare, si për shembull, blloku financiar. Gjithashtu, duhet theksuar edhe mundësia e përfshirjes së rregullave përkatëse fiskale dhe monetare për të përmirësuar ndërlidhjen e përgjithshme të modelit. nga ana tjetër, format e optimizimit në të ardhmen mund të përfshijnë elemente të jolineariteteve dhe asimetrive në përgjigjet e ndryshoreve.

-37-

Gra�k 4.1 Analizë e goditjes monetare: norma bazë e interesit rritet +1 pp.

0.00

0.20

0.40

0.60

0.80

1.00

1.20

1 2 3 4 5 6 7 8

NewPrevious

-1.50

-1.00

-0.50

0.00

0.50

1 2 3 4 5 6 7 8Consumption (new) Consumption (previous)Investment (new) Investment (previous)

-0.50

-0.40

-0.30

-0.20

-0.10

0.00

0.10

1 2 3 4 5 6 7 8

PreviousNew

-0.12

-0.08

-0.04

0.00

0.04

1 2 3 4 5 6 7 8

PreviousNew

Reagimi i Konsumit dhe Investimeve Private (%)

Reagimi i rritjes PBB Reagimi i in�acionit (pp)

tremujori

tremujoritremujori

tremujori

Reagimi i normës së bonove 12m (pp)

Gra�k 4.2 Analizë e goditjeve: Monedha vendase dobësohet 10%

-6.0-4.0-2.00.02.04.06.08.0

1 2 3 4 5 6 7 8

Tremujor

Import de�ator (new) Imp. De�ator (prev.)Export de�ator (new) Export de�ator (prev.)

-4.0-3.0-2.0-1.00.01.02.03.04.05.0

1 2 3 4 5 6 7 8

Tremujor

Imports (new) Imports (prev.)Exports (new) Exports (prev.)

0.0

0.5

1.0

1.5

2.0

2.5

1 2 3 4 5 6 7 8Tremujor

New Previous

-0.50.00.51.01.52.02.53.03.5

1 2 3 4 5 6 7 8Tremujor

New Previous

Reagimi i de�atorit të eksportit and importit Reagimi i eksporteve dhe importeve reale (%)

Reagimi i rritjes PBB Reagimi i in�acionit (pp)

-38-

Gra�k 4.3b Analizë e goditjeve: Çmimet e Huaja (de�atori i importeve në Eurozonë) lart +10%

Burimi:

0.0

1.0

2.0

3.0

4.0

5.0

6.0

7.0

1 2 3 4 5 6 7 8TremujorNew

Previous

-2.0

0.02.04.06.08.0

10.012.014.0

1 2 3 4 5 6 7 8TremujorPrevious

New

-1.0

0.0

1.0

2.0

3.0

4.0

5.0

1 2 3 4 5 6 7 8TremujorPrevious

New

-0.2

0.0

0.2

0.4

0.6

0.8

1.0

1 2 3 4 5 6 7 8Tremujor

Reagimi i in�acionit (pp)

PreviousNew

Reagimi i çmimeve të eksportit (%) Reagimi i eksportit real (%)

Reagimi i rritjes PBB

Gra�k 4.3a Analizë e goditjeve: Çmimet e Huaja (de�atori i eksporteve në Eurozonë) lart +10%

0.0

5.0

10.0

15.0

20.0

25.0

30.0

35.0

1 2 3 4 5 6 7 8TremujorNew Previous

-16.0-14.0-12.0-10.0-8.0-6.0-4.0-2.00.02.0

1 2 3 4 5 6 7 8TremujorPrevious New

-2.0

0.0

2.0

4.0

6.0

8.0

10.0

1 2 3 4 5 6 7 8Tremujor

NewPrevious

-1.00.01.02.03.04.05.06.07.0

1 2 3 4 5 6 7 8Tremujor

NewPrevious

Reagimi i çmimeve të importit (%) Reagimi i importit real (%)

Reagimi i rritjes PBB Reagimi i in�acionit (pp)

-39-

Gra�k 4.4 Analizë e Goditjeve: Kërkesa e Huaj (indeksi i eksportit të mallrave) rritet +5%

-1.00.01.02.03.04.05.06.07.0

1 2 3 4 5 6 7 8Tremujor

NewPrevious

-0.50.00.51.01.52.02.53.03.5

1 2 3 4 5 6 7 8Tremujor

NewPrevious

-0.2

0.0

0.2

0.4

0.6

0.8

1.0

1 2 3 4 5 6 7 8

Tremujor

Reagimi i in�acionit (pp)

NewPrevious

Reagimi i eksportit real (%) Reagimi i rritjes PBB (%)

Gra�k 4.5 Analizë e Goditjeve Fiskale: shpenz. kapitale +10%; korrente +5%

0.0

1.0

2.0

1 2 3 4 5 6 7 8

tremujor

Capital (new) Capital (previous)Current (new) Current (previous)

0.0

0.1

0.2

0.3

0.4

1 2 3 4 5 6 7 8

tremujor

Capital (new) Capital (previous)Current (new) Current (previous)

0.0

5.0

10.0

1 2 3 4 5 6 7 8tremujor

Capital (new) Capital (previous)Current (new) Current (previous)

-0.4

-0.2

0.0

1 2 3 4 5 6 7 8tremujor

Capital (new) Capital (previous)Current (new) Current (previous)

0.0

2.0

4.0

1 2 3 4 5 6 7 8tremujor

Capital (new) Capital (previous)Current (new) Current (previous)

0.0

0.2

0.4

1 2 3 4 5 6 7 8tremujor

Capital (new) Capital (previous)Current (new) Current (previous)

Reagimi i rritjes PBB Reagimi i in�acionit (pp)

Reagimi i stokut të borxhit të brendshëm (%) Reagimi i normës reale së bonove 12m (%)

Reagimi i investimeve totale (%) Reagimi i konsumit të individëve (%)

-40-

shto

JCë.

pëR

mBl

edh

Je e

nd

RYsh

oRe

veem

ërtim

illo

jipë

rshk

rimi

Burim

i/Fo

rmul

a e

lloga

ritje

ssh

ënim

e

nFa

ekzo

gjen

stok

u i m

jete

ve të

hua

ja n

eto

Bsh

, vje

tore

që

prej

200

3;

dhe

lloga

ritje

t e a

utor

ëve

nom

inal

e (m

ln le

kë);

inte

rpol

uar n

ë te

rma

trem

ujor

e dh

e ek

strap

olua

r par

a 20

03

me

anë

të fl

uksit

të z

ërav

e të

bila

ncit

të p

ages

ave

(për

jash

. llo

g. fi

nanc

iare

) dh

e nd

rysh

imet

në

kurs

in e

këm

bim

it.n

Fa_G

dp_

nen

dogj

enst

oku

i mje

teve

të h

uaja

net

o nd

aj G

dp

Ca

B_n

Fa/

Gd

p_n

Rapo

rt

Ca

B_Re

mek

zogj

end

ërge

sat e

em

igra

ntëv

eBs

hn

omin

ale

(mln

lekë

)

Ca

B_tR

an

sFo

thek

zogj

entr

ansfe

rta të

tjer

a Bs

hn

omin

ale

(mln

lekë

)

FGn

_dem

ekzo

gjen

inde

ksi i

kër

kesë

s së

hua

jllo

garit

jet e

aut

orëv

e

inde

ksi l

loga

ritet

duk

e po

nder

uar

tregu

esit

indi

vidu

alë

për l

ëndë

n dj

egës

e,

teks

tilet

-vesh

je d

he m

etal

et b

azë

për

pjes

ët p

ërka

tëse

të tr

e ka

tego

rive

GB

endo

gjen

Bala

nca

buxh

etor

em

inist

ria e

Fin

anca

ven

omin

ale

(mln

lekë

)

GB_

Gd

p_n

endo

gjen

Bala

nca

buxh

etor

e nd

aj p

BBG

B/G

dp_

nRa

port

Gd

endo

gjen

stok

u i B

orxh

i tot

alm

inist

ria e

Fin

anca

ven

omin

ale

(mln

lekë

)

Gd

_den

dogj

enst

oku

i Bor

xhit

të B

rend

shëm

min

istria

e F

inan

cave

nom

inal

e (m

ln le

kë)

Gd

_Fek

zogj

enst

oku

i Bor

xhit

të Ja

shtë

mm

inist

ria e

Fin

anca

ven

omin

ale

(mln

lekë

)

Gd

_Gd

p_n

endo

gjen

nor

ma

e Bo

rxhi

t nda

j pBB

Gd

/G

dp_

nRa

port

Gd

_lB

ekzo

gjen

stok

u i B

orxh

it të

qev

erisë

lok

ale

min

istria

e F

inan

cave

nom

inal

e (m

ln le

kë)

Gd

_nd

Fek

zogj

enFi

nanc

imi j

obor

xh i

defic

itit

min

istria

e F

inan

cave

nom

inal

e (m

ln le

kë);

përfs

hin

të

ardh

urat

nga

priv

atiz

imi +

pag

esa

e pr

apam

betu

r e tv

sh +

të tj

era

+ nd

rysh

imi i

gje

ndje

s së

ark

ës

Gd

_nFd

ekzo

gjen

Borx

hi i

mar

rë jo

për

qël

lim fi

nanc

imi t

ë de

ficiti

tm

inist

ria e

Fin

anca

ven

omin

ale

(mln

lekë

)

Gd

pen

dogj

enpB

B në

term

a re

alë

inst

at

Real

(mln

lekë

); in

terp

olua

r në

term

a tre

muj

orë;

axh

ustu

ar s

ezon

alish

t si p

asoj

ë e

axhu

stim

it të

kom

pone

ntëv

e pë

rbër

ës

-41-

Gd

p_C

hin

ekzo

gjen

ndr

yshi

mi i

gje

ndje

s së

inve

ntar

ëve

dhe

mos

përp

uthj

a sta

tistik

ore

në te

rma

real

ëin

sta

tRe

al (m

ln le

kë);

inte

rpol

uar

në te

rma

trem

ujor

ë

Gd

p_C

hin

_nek

zogj

enn

drys

him

i i g

jend

jes

së in

vent

arëv

e dh

e m

ospë

rput

hja

statis

tikor

e në

term

a re

alë

inst

at

nom

inal

e (m

ln le

k); i

nter

polu

ar

në te

rma

trem

ujor

ë

Gd

p_C

on

Go

ven

dogj

enko

nsum

i pub

lik re

alin

sta

tRe

al (m

ln le

kë);

inte

rpol

uar

në te

rma

trem

ujor

ë

Gd

p_C

on

Go

vek

zogj

enko

nsum

i pub

lik n

omin

alin

sta

tn

omin

al (m

ln le

kë);

inte

rpol

uar

në te

rma

trem

ujor

ë

Gd

p_C

on

hh

endo

gjen

kons

umi i

pop

ulla

tës

real

inst

at

Real

(mln

lekë

); in

terp

olua

r në

term

a tre

muj

orë

Gd

p_C

on

hh

_nen

dogj

enko

nsum

i i p

opul

latë

s no

min

alin

sta

tn

omin

al (m

ln le

kë);

inte

rpol

uar

në te

rma

trem

ujor

ë

Gd

p_d

ien

dogj

entë

ard

hura

t e d

ispon

uesh

me

real

eG

dp_

di =

Gd

p_d

i_n

/

(p_C

on

hh

/ 1

00)

Real

(mln

lekë

); llo

garit

ur n

ga d

efla

timi i

të

ard

hura

ve të

disp

onue

shm

e no

min

ale

me

defla

torin

e k

onsu

mit

të p

opul

latë

s

Gd

p_d

i_n

endo

gjen

të a

rdhu

rat e

disp

onue

shm

e no

min

ale

Gd

p_n

+ C

aB_

Rem

+

Ca

B_tR

an

sFo

th -

(GR_

tR

- GR_

ntR

- G

R_G

) + G

e_t

+ (G

e_d

i - G

e_Fi

)

nom

inal

e (m

ln le

kë);

lloga

ritur

duk

e i s

htua

r pB

B tra

nsfe

rtat p

ublik

e dh

e pr

ivat

e dh

e u

duke

heq

ur ta

ksat

dire

kte d

he in

dire

kte

Gd

p_eX

pen

dogj

enek

spor

tet r

eale

të m

allra

ve d

he s

hërb

imev

ein

sta

tRe

al (m

ln le

kë);

inte

rpol

uar

në te

rma

trem

ujor

ë

Gd

p_eX

p_n

endo

gjen

eksp

orte

t nom

inal

e të

mal

lrave

dhe

shë

rbim

eve

inst

at

nom

inal

e (m

ln le

kë);

inte

rpol

uar

në te

rma

trem

ujor

ë

Gd

p_G

FCF

endo

gjen

inve

stim

et to

tale

real

eG

dp_

GFC

Fp+G

dp_

GFC

FGn

omin

ale

(mln

lekë

); llo

garit

ur s

i shu

më

e in

vesti

mev

e pr

ivat

e dh

e pu

blik

e re

ale

Gd

p_G

FCF_

nen

dogj

enin

vesti

met

tota

le n

omin

ale

Gd

p_G

FCFp

_n+G

dp_

GFC

FG_n

nom

inal

e (m

ln le

kë);

lloga

ritur

si s

hum

ë e

inve

stim

eve

priv

ate

dhe

publ

ike

nom

inal

e

Gd

p_G

FCFG

endo

gjen

inve

stim

et p

ublik

e re

ale

Gd

p_G

FCFG

_n/

(p_G

FCFG

/10

0)

nom

inal

e (m

ln le

kë);

lloga

ritur

ng

a de

flatim

i i in

vesti

mev

e pu

blik

e no

min

ale

me

defla

torin

për

katë

sG

dp_

GFC

FG_n

endo

gjen

inve

stim

et p

ublik

e no

min

ale

min

istria

e F

inan

cave

nom

inal

e (m

ln le

kë);

axhu

stuar

sez

onal

isht

-42-

Gd

p_G

FCFG

l_n

ekzo

gjen

inve

stim

et e

qev

erisë

loka

le

min

istria

e F

inan

cave

nom

inal

e (m

ln le

ëk);

axhu

stuar

sez

onal

isht

Gd

p_G

FCFp

endo

gjen

inve

stim

et p

rivat

e re

ale

inst

at

Real

e (m

ln le

kë);

inte

rpol

uar n

ë te

rma

trem

ujor

ë; a

xhus

tuar

sez

onal

isht

Gd

p_G

FCFp

_nen

dogj

enin

vesti

met

priv

ate

nom

inal

ein

sta

tn

omin

ale

(mln

lek)

; int

erpo

luar

në

term

a tre

muj

orë;

axh

ustu

ar s

ezon

alish

t

Gd

p_im

pen

dogj

enim

porte

t rea

le të

mal

lrave

dhe

shë

rbim

eve

inst

at

Real

(mln

lekë

); in

terp

olua

r në

term

a tre

muj

orë;

axh

ustu

ar s

ezon

alish

t

Gd

p_im

p_n

endo

gjen

impo

rtet n

omin

ale

të m

allra

ve d

he s

hërb

imev

ein

sta

tn

omin

ale

(mln

lekë

); in

terp

olua

r në

term

a tre

muj

orë;

axh

ustu

ar s

ezon

alish

t

Gd

p_n

endo

gjen

pBB

nom

inal

inst

at

nom

inal

(mln

lekë

); in

terp

olua

r në

term

a tre

muj

orë;

axh

ustu

ar s

ezon

alish

t si p

asoj

ë e

axhu

stim

it të

kom

pone

ntëv

e pë

rbër

ës

Gd

p_n

pish

ekzo

gjen

kons

umi r

eal i

org

aniz

atav

e jo

fitim

prur

ëse

inst

at

Real

(mln

lekë

); in

terp

olua

r në

term

a tre

muj

orë

Gd

p_n

pish

_nek

zogj

enko

nsum

i nom

inal

i or

gani

zata

ve jo

fitim

prur

ëse

inst

at

nom

inal

(mln

lekë

); in

terp

olua

r në

term

a tre

muj

orë

Ge_

Ca

eek

zogj

ensh

penz

ime

kapi

tale

të q

ever

isë q

endr

ore

min

istria

e F

inan

cave

nom

inal

(mln

lekë

); ag

regi

m

i shi

frave

muj

ore

Ge_

CU

een

dogj

ensh

penz

imet

kor

rent

e të

qev

erisë

qen

dror

em

inist

ria e

Fin

anca

ven

omin

al (m

ln le

kë);

agre

gim

i s

hifra

ve m

ujor

e

Ge_

di

ekzo

gjen

shpe

nzim

e pë

r int

eres

a pë

r hu

amar

rjen

e br

ends

hme

min

istria

e F

inan

cave

nom

inal

(mln

lekë

); ag

regi

m

i shi

frave

muj

ore

Ge_

Fiek

zogj

ensh

penz

ime

për i

nter

esa

për h

uam

arrje

n e

huaj

min

istria

e F

inan

cave

nom

inal

(mln

lekë

); ag

regi

m

i shi

frave

muj

ore

Ge_

ien

dogj

ensh

penz

ime

tota

le p

ër in

tere

sam

inist

ria e

Fin

anca

ven

omin

al (m

ln le

kë);

agre

gim

i s

hifra

ve m

ujor

e

Ge_

lBe

ekzo

gjen

shpe

nzim

e pë

r pus

htet

in v

endo

rm

inist

ria e

Fin

anca

ven

omin

al (m

ln le

kë);

agre

gim

i s

hifra

ve m

ujor

e

Ge_

om

ekzo

gjen

shpe

nzim

e op

erat

ive

dhe

për m

irëm

bajtj

enm

inist

ria e

Fin

anca

ven

omin

al (m

ln le

kë);

agre

gim

i s

hifra

ve m

ujor

e

Ge_

ot

ekzo

gjen

tran

sferta

të tj

era

min

istria

e F

inan

cave

nom

inal

(mln

lekë

); ag

regi

m

i shi

frave

muj

ore

-43-

Ge_

peek

zogj

ensh

penz

imev

e pe

rson

eli

min

istria

e F

inan

cave

nom

inal

(mln

lekë

); ag

regi

m

i shi

frave

muj

ore

Ge_

RFC

ekzo

gjen

Fond

i rez

ervë

, kon

tigje

nca

min

istria

e F

inan

cave

nom

inal

(mln

lekë

); ag

regi

m

i shi

frave

muj

ore

Ge_

tek

zogj

entr

ansfe

rta të

qev

erisë

min

istria

e F

inan

cave

nom

inal

(mln

lekë

); pë

rfshi

jnë

ndih

ma

ekon

omik

e +

page

sa e

pap

unës

isë

+ sig

. sho

qëro

re +

sig

. she

ndet

sore

+

subv

enci

one

+ ko

mpe

nsim

pr

onar

e +

kom

pens

im të

për

ndje

kur+

ko

mpe

nsim

për

sht

resa

t në

nevo

jëag

regi

m i

shifr

ave

muj

ore

Ge_

teen

dogj

ento

tali

i shp

enzi

mev

e bu

xhet

ore

min

istria

e F

inan

cave

nom

inal

(mln

lekë

); ag

regi

m

i shi

frave

muj

ore

GR_

Cd

ekzo

gjen

të a

rdhu

rat n

ga ta

ksa

doga

nore

min

istria

e F

inan

cave

nom

inal

(mln

lekë

); ag

regi

m

i shi

frave

muj

ore

GR_

eXC

ekzo

gjen

të a

rdhu

rat n

ga a

kciz

am

inist

ria e

Fin

anca

ven

omin

al (m

ln le

kë);

agre

gim

i s

hifra

ve m

ujor

e

GR_

Gek

zogj

entë

ard

hura

t nga

ndi

hmat

min

istria

e F

inan

cave

nom

inal

(mln

lekë

); ag

regi

m

i shi

frave

muj

ore

GR_

ltek

zogj

entë

ard

hura

t nga

pus

htet

i ven

dor

min

istria

e F

inan

cave

nom

inal

(mln

lekë

); ag

regi

m

i shi

frave

muj

ore

GR_

nto

ekzo

gjen

të a

rdhu

rat n

ga ta

ksa

kom

bëta

re d

he të

tjer

am

inist

ria e

Fin

anca

ven

omin

al (m

ln le

kë);

agre

gim

i s

hifra

ve m

ujor

e

GR_

ntR

ekzo

gjen

të a

rdhu

rat j

otat

imor

em

inist

ria e

Fin

anca

ven

omin

al (m

ln le

kë);

agre

gim

i s

hifra

ve m

ujor

e

GR_

pit

ekzo

gjen

të a

rdhu

rat n

ga ta

timi m

bi

të a

rdhu

rat p

erso

nale

min

istria

e F

inan

cave

nom

inal

(mln

lekë

); ag

regi

m

i shi

frave

muj

ore

GR_

ptek

zogj

entë

ard

hura

t nga

tatim

i mbi

fitim

inm

inist

ria e

Fin

anca

ven

omin

al (m

ln le

kë);

agre

gim

i s

hifra

ve m

ujor

e

GR_

sFR

ekzo

gjen

të a

rdhu

rat n

ga fo

ndet

spe

cial

em

inist

ria e

Fin

anca

ven

omin

al (m

ln le

kë);

agre

gim

i s

hifra

ve m

ujor

e

GR_

stek

zogj

entë

ard

hura

t nga

taks

a e

solid

arite

titm

inist

ria e

Fin

anca

ven

omin

al (m

ln le

kë);

agre

gim

i s

hifra

ve m

ujor

e

GR_

tRen

dogj

ento

tali

i të

ardh

urav

e bu

xhet

ore

min

istria

e F

inan

cave

nom

inal

(mln

lekë

); ag

regi

m

i shi

frave

muj

ore

-44-

GR_

vat

ekzo

gjen

të a

rdhu

rat n

ga ta

timi m

bi v

lerë

n e

shtu

ar

min

istria

e F

inan

cave

nom

inal

(mln

lekë

); ag

regi

m

i shi

frave

muj

ore

i_B1

2en

dogj

enn

orm

a re

ale

e bo

nove

12-

muj

ore

i_B1

2 =

i_B1

2_n

- (p

_Cpi

/

p_C

pi(-4

) * 1

00 -

100)

Real

e; p

rodu

kt i d

efla

timit

të n

orm

ës

nom

inal

e m

e in

flaci

onin

vje

tor

i_B1

2ek

zogj

enn

orm

a no

min

ale

e bo

nove

12-

muj

ore

Bsh

nom

inal

e (%

)

i_Re

poen

dogj

enn

orm

a re

ale

bazë

e in

tere

siti_

Repo

= i_

Repo

_n -

(p_C

pi

/ p

_Cpi

(-4) *

100

- 10

0)Re

ale;

pro

dukt

i def

latim

it të

nor

mës

no

min

ale

me

infla

cion

in v

jeto

ri_

Repo

_nek

zogj

enn

orm

a no

min

ale

bazë

e in

tere

sitBs

hn

omin

ale

(%)

koeF

_p_C

on

hh

ekzo

gjen

koef

icen

ti i a

xhus

timit

të d

efla

torit

të

kon

sum

it të

pop

ulla

tës

p_co

nhh/

p_cp

ipë

rdor

et p

ër të

kap

ur d

eviji

met

e

inde

ksit

të d

efla

torit

të k

onsu

mit

të p

opul

latë

s ng

a iÇ

k-ja

l_d

endo

gjen

kërk

esa

për p

unë;

nr i

të p

unës

uarv

ein

sta

t dh

e Bs

hm

ijë n

jerë

z

l_s

ekzo

gjen

ofe

rta e

pun

ësin

sta

t dh

e Bs

hm

ijë n

jerë

z

l_U

nek

zogj

enn

orm

a e

papu

nësis

ëin

sta

t dh

e Bs

h%

ln_s

_tFp

_hp

ekzo

gjen

prod

uktiv

iteti

tota

l i fa

ktorë

ve n

ë po

tenc

ial

lloga

ritje

vet

jake

hp

filte

r zba

tuar

mbi

ser

inë

e tF

p-së

m

arrë

si m

betje

në

funk

sion

të p

rodh

imit

p_a

Bso

Rpek

zogj

en d

efla

tori

i sta

tistik

ës G

dp-

eXp

((Gd

p_n

-eXp

_n)/

Gd

p-G

dp_

eXp)

-1)*

100

inde

ks p

ër ç

mim

in e

pro

dukti

t të

bren

dshë

m q

ë nu

k ek

spor

tohe

tp_

all

_eU

Ren

dogj

enku

rsi n

omin

al le

k-eur

oBs

hm

esat

are

e th

jesh

të e

vle

rave

muj

ore

p_C

on

Go

vek

zogj

end

efla

tori

i kon

sum

it pu

blik

inst

at

inde

ks; i

nter

polim

trem

ujor

ng

a sh

ifrat

vje

tore

p_C

on

hh

endo

gjen

def

lato

ri i k

onsu

mit

të p

opul

latë

sin

sta

tin

deks

; int

erpo

lim tr

emuj

or n

ga

shifr

at v

jeto

re s

ipas

iÇk-

së

p_C

pien

dogj

enin

deks

i i Ç

mim

it të

kon

sum

itin

sta

tin

deks

; axh

ustu

ar s

ezon

alish

t

p_eX

pen

dogj

enin

deks

i i Ç

mim

it të

eks

porte

vein

sta

tin

deks

; int

erpo

lim tr

emuj

or

nga

shifr

at v

jeto

rep_

eXp_

eU19

ekzo

gjen

inde

ksi i

Çm

imit

të e

kspo

rteve

për

eur

ozon

ëneU

Rost

at

inde

ks

p_eZ

Cpi

ekzo

gjen

inde

ksi i

Çm

imit

të k

onsu

mit

për e

uroz

onën

eURo

sta

tin

deks

p_eZ

ppi

ekzo

gjen

inde

ksi i

Çm

imit

të p

rodh

imit

për e

uroz

onën

eURo

sta

tin

deks

p_G

dp

endo

gjen

inde

ksi i

def

lato

rit të

pBB

-sëin

sta

tin

deks

; sta

tistik

at tr

emuj

ore

lloga

riten

sip

as

kom

pone

ntëv

e no

min

alë

dhe

real

ë pë

rkat

ës

-45-

p_G

FCFG

ekzo

gjen

def

lato

ri i i

nves

timev

e pu

blik

ello

garit

je të

aut

orëv

ein

deks

; sta

tistik

at tr

emuj

ore

lloga

riten

sip

as

kom

pone

ntëv

e no

min

alë

dhe

real

ë pë

rkat

ës

p_G

FCFG

ekzo

gjen

def

lato

ri i i

nves

timev

e pr

ivat

ello

garit

je të

aut

orëv

ein

deks

; sta

tistik

at tr

emuj

ore

lloga

riten

sip

as

kom

pone

ntëv

e no

min

alë

dhe

real

ë pë

rkat

ës

p_im

pen

dogj

end

efla

tori

i Çm

imi t

ë im

porte

vein

sta

tin

deks

; int

erpo

lim tr

emuj

or

nga

shifr

at v

jeto

rep_

imp_

eU19

ekzo

gjen

def

lato

ri i Ç

mim

i të

impo

rteve

të e

uroz

onës

eURo

sta

tin

deks

p_in

Fen

dogj

enin

flaci

oni i

vje

toriz

uar

inst

at

%, l

loga

ritur

sip

as in

deks

it të

iÇk-

së

p_pp

iek

zogj

enin

deks

i i Ç

mim

it të

pro

dhim

itin

sta

tin

deks

; eks

trapo

lim i

zbat

uar

para

viti

t 200

5

p_pR

od

endo

gjen

prod

uktiv

iteti

rela

tivllo

garit

je të

aut

orëv

ein

deks

; llo

garit

ur s

ipas

çm

imev

e re

lativ

e të

pro

dhim

it dh

e ko

nsum

it pë

r eur

ozon

ën d

he s

hqip

ërin

ë

p_Re

Ren

dogj

enku

rsi r

eal i

këm

bim

it le

k-eur

op_

all

_eU

R /

(eZC

pi/

Cpi

/)

Real

; llo

garit

ur n

ga d

efla

timi i

kur

sit

nom

inal

me

çmim

et re

lativ

e të

ko

nsum

it në

eur

ozon

ë dh

e sh

qipë

ri

p_U

lCen

dogj

enko

sto e

pun

ës n

jësi

(l_d

* p

_W_n

* 3

) / G

dp

lloga

ritur

nga

rapo

rti i

kom

pens

imit

të p

unon

jësv

e nd

aj G

dp

real

e

p_W

endo

gjen

paga

mes

atar

e re

ale

p_W

_n /

(Cpi

/10

0)le

kë; p

rodu

kt i d

efla

timit

të

pagë

s no

min

ale

me

iÇk-

nëp_

W_n

endo

gjen

paga

mes

atar

e no

min

ale

inst

at

dhe

Bsh

lekë

s_C

sen

dogj

enst

oku

real

i ka

pita

lits_

Cs

= s_

Cs(

-1) *

(1 -

0.02

) + G

dp_

GFC

F

Real

(mln

lekë

); llo

garit

ur n

ga n

jë

vlerë

fille

stare

e s

toku

t dhe

duk

e sh

tuar

in

vesti

met

real

e; a

mor

tizim

8%

në

vit

s_G

ap

endo

gjen

hen

deku

i pr

odhi

mit

s_G

ap

= 10

0 *

(Gd

p /

s_G

dp

- 1)

%; l

loga

ritur

disa

dife

renc

ë në

pë

rqin

dje

mes

pBB

-së fa

ktike

dhe

as

aj p

oten

cial

e në

term

a re

alë

s_G

dp

endo

gjen

pBB

pote

ncia

leeX

p(ln

_s_t

Fp_h

p +

0.3

* lo

g(s_

Cs)

+ 0

.7 *

log(

s_l_

s))

Real

(mln

lekë

); llo

garit

ur n

ga

funk

sioni

i pr

odhi

mit

me

fakto

rët

në s

hfry

tëzi

m p

oten

cial

s_l_

sen

dogj

eno

ferta

e p

unës

në

pote

ncia

ls_

l_s

= (1

- s_

na

iRU

/

100

) * l

_s

mijë

nje

rëz;

llog

aritu

r sip

as s

hfry

tëzi

mit

të o

fertë

s pë

r pun

ë në

niv

elin

e

norm

ës n

atyr

ore

të p

apun

ësisë

s_n

aiR

Uek

zogj

enn

orm

a na

tyro

re e

pap

unës

isëllo

garit

je v

etja

ke%

, llo

garit

ur s

ipas

met

odol

ogjis

ë sta

te-sp

ace

mod

el m

e ka

lman

Filt

er

-46-

pëRm

Bled

hJe

e n

dRYs

him

eve

në

ekUa

Cio

ne

sJel

loRë

dh

e n

dRYs

ho

Rë s

peC

iFikë

(n

dRYs

him

et id

entiF

iko

hen

me

nG

JYRë

të

kUq

e)ek

uaci

oni /

ndr

ysho

rjam

odel

i aktu

alm

odel

i i ri

vlerë

suar

kons

umi i

pop

ulla

tës

real

të a

rdhu

ra të

disp

onue

shm

e re

ale

të a

rdhu

ra të

disp

onue

shm

e re

ale;

B-1

2 re

ale

inve

stim

e pr

ivat

e re

ale

pBB

real

e, n

orm

a re

ale

B-12

pBB

real

e, n

orm

a re

ale

B-12

eksp

orte

real

ekë

rkes

a e

huaj

(pBB

real

e e

Be),

Çm

ime

rela

tive

= in

deks

i i ç

mim

it të

eks

porti

t/

inde

ksi i

çm

imit

të e

kspo

rtit t

ë Be

kërk

esa

e hu

aj (i

ndek

se in

dustr

ial t

ë pe

shua

ra p

ër

partn

erët

në

korre

spod

encë

me

eksp

orte

t shq

ipta

re)

Çm

ime

rela

tive

= in

deks

i i ç

mim

it të

eks

porti

t/

inde

ksi i

sta

tistik

ës p

BB-e

kspo

rte

impo

rte re

ale

pBB

real

eÇ

mim

e re

lativ

e =

(Cpi

e B

e*ku

rsi l

ek-e

uro)

/C

pipB

B re

ale

Çm

ime

rela

tive

= in

deks

i i ç

mim

it të

impo

rtit/

inde

ksi i

def

lato

rit të

pBB

kërk

esa

për p

unë

Gd

p re

ale,

pag

ë re

ale,

dum

my

për k

ërke

sën

për p

unë

Gd

p re

ale,

pag

ë re

ale,

dum

my

për k

ërke

sën

për p

unë,

pro

dukti

vite

ti i k

apita

litpa

ga m

esat

are

nom

inal

epB

B re

ale,

Cpi

, nor

ma

e pa

punë

sisë,

pro

dukti

vite

ti i p

unës

pBB

real

e, C

pi, n

orm

a e

papu

nësis

ë, p

rodu

ktivi

teti

i pun

ës

nor

ma

nom

inal

e B-

12n

orm

a ba

zë e

inte

resit

; Bo

rxhi

i br

ends

hëm

i qe

veris

ë qe

ndro

ren

orm

a ba

zë e

inte

resit

;Bo

rxhi

i br

ends

hëm

i qe

veris

ë qe

ndro

rein

deks

i i ç

mim

it të

eks

porti

tÇ

mim

et e

eks

porti

t në

mon

edhë

të h

uaj,

kurs

i i k

ëmbi

mit

lek-e

urÇ

mim

et e

impo

rtit t

ë eu

ro-z

onës

, kur

si i k

ëmbi

mit

lek-e

uro

inde

ksi i

çm

imit

të im

porti

tÇ

mim

et e

eks

porti

t të

euro

zonë

s;

kurs

i i k

ëmbi

mit

lek-e

uro

kurs

i i k

ëmbi

mit

eU C

pi /

al

Cpi

;d

ifere

nca

e in

tere

save

prod

uktiv

iteti

(çm

imet

rela

tive

të tr

egtu

eshm

e/të

pat

regt

uesh

me,

ven

dase

vs

të h

uaja

);st

oku

nFa

/ G

dp;

Bila

nci f

iskal

/ G

dp.

Cpi

kosto

t e p

unës

një

si, ç

mim

et e

hua

ja (n

ë le

k), h

ende

ku

i pro

dhim

it (si

pas

na

WRU

), no

rma

e pa

punë

sisë

kosto

t e p

unës

një

si, in

deks

i i ç

mim

it të

impo

rtit,

hend

eku

i pro

dhim

it (si

pas

na

iRU

), no

rma

e pa

punë

sisë

pBB

nom

inal

epB

B re

ale

defla

tuar

me

Cpi

def

lato

rët i

ndiv

idua

lë z

bato

hen

mbi

kom

pone

ntët

, pB

B no

min

ale

lloga

ritur

si i

dent

itet

stok

u i k

apita

litst

oku

nom

inal

def

latu

ar m

e C

pillo

garit

je e

sto

kut r

eal

nor

ma

naty

rore

e p

apun

ësisë

na

WRU

sip

as te

knik

ës e

lmes

kov

(kot

a, 2

007)

na

iRU

nga

mod

el s

tate

-spac

e

kosto

e p

unës

një

siko

mpe

nsim

nom

inal

i pu

nonj

ësve

/pB

B no

min

ale

kom

pens

im n

omin

al i

puno

njës

ve/

pBB

real

e

kons

umi p

ublik

përq

indj

e nd

aj s

hpen

zim

eve

korre

nte

lloga

ritet

dire

kt ng

a të

dhë

nat f

iskal

e

-47-

BiBlioGRaFia

Çela, E. (2014). Në lidhje me metodologjinë e llogaritjes së indekseve të “kërkesës së huaj”. banka e shqipërisë, Departamenti i kërkimeve.

Çela, E. (2014). Pbb-ja, komponentët e shpenzimeve dhe deflatorët: seritë e reja, thyerja strukturore dhe interpolimi 3-mujor 1996-2012. buletini i bankës së shqipërisë 6 mujori i parë 2014, 148-164.

Çela, E., & skufi, L. (2014). Natural rate of Unemployment - reduced form approach. 8th south-Eastern European Economic research Workshop. tirana, Albania.

Dushku, E., kota, V., & binaj, g. (2006). Modeli Makroekonometrik i shqipërisë. Material Diskutimi. banka e shqipërisë.

kota, V. (2007). Metoda alternative të matjes së Produktit Potencial në shqipëri. Material diskutimi. banka e shqipërisë.

Luçi, E., & Vika, I. (19-21 November 2009). the equilibrium real exchange rate of lek vis-a-vis euro: is it much misaligned? 3rd Annual sEE Economic research Workshop. Athens, greece: bank of greece and bank of Albania.

tanku, A., Dushku, E., & Ceca, k. (2011). Hulumtimi empirik i pasigurisë së parashikimit me simulimin Monte Carlo. Material Diskutimi. banka e shqipërisë.

Vika, I., & Abazaj, E. (2014). Vlerësime të konsumit dhe investimeve private në shqipëri: si kanë ecur ato? buletini i bankës së shqipërisë, 6-mujori i dytë 2013, 147-159.

Vika, I., Hoxholli, r., & Hashorva, g. (2015). Exchange rate passthrough to consumer prices in Albania: is it still alive? bank of Albania unpublished report.

-48-

Cip katalogimi në botim Bk tiranë

ilir vika, lorena skufi, enian Çela, esida abazajRivlerësimi i modelit makroekonometrik të ekonomisë shqiptare (meam) version draft, mars 2015- // vika ilir, skufi lorena, Çela enian, abazaj esida - tiranë:Banka e shqipërisë, 2016

-48 f; 15.3 x 23 cm. (material studimor ..)

Bibliogr.isBn: 978-9928-4382-6-3-

këtë publikim mund ta gjeni edhe në formë elektronike në adresën:

www.bankofalbania.org

Në qoftë se dëshironi të keni kopje tëshkruara të tij mund t’i kërkoni në adresën:

banka e shqipërisësheshi “skënderbej”, Nr.1, tiranë

tel.: + 355 4 2419301/2/3; + 355 4 2419401/2/3Faks: + 355 4 2419408

ose duke dërguar një e-mail në adresën:public@bankofalbania.org

tirazhi: 320 kopje