Reykjavíkur frá alþjóðlegum

sjónarhóli

Stefán Ólafsson1. Apríl 2003

Viðfangsefni erindis:

Þjóðfélagsbreytingar nútímans – breytt staða borga

Hnattvæðing og þróun þekkingarhagkerfis

Einkenni og staða Reykjavíkur

– Þjóðfélagseinkenni

– Skipulagseinkenni Nokkrar þróunarleiðir

Bylting upplýsingatækninnar

Getur af sér hnattvæðingu og þekkingarhagkerfi Megin orsakir hnattvæðingar eru upplýsingatækni og breytt

pólitík Upplýsingatækni (tölvutækni+boðskiptatækni+nettengsla-

tækni) eykur tengsl og samskipti um alla jörð - er ódýr í notkun>>> Þekkingarhagkerfið (breytir gömlum atvinnugreinum og getur af sér nýjar)

Breytta pólitíkin felur í sér afnám hindrana á flæði/tengslum milli landa = aukið frelsi og aukin markaðshyggja.

Afleiðingarnar eru verulega aukið flæði fjármagns, vöru, þjónustu, fyrirtækja, fólks, upplýsinga og menningar milli landa/svæða/borga/fyrirtækja/stofnana/einstaklinga

Breytir þjóðfélagi og lífsháttum – breytir borgumStefán Ólafsson 2003

Einkenni hnattvæðingar

Heimurinn verður í meiri mæli einn markaður, einn vettvangur, eitt vistsvæði, einn skynheimur

Nýir heimar verða til – netheimar (internetið, rafrænn alþjóðlegur fjármálamarkaður, tengslanet o.fl.)

Landamæri rofna sem mörk mannlífs>>>Þjóðríkið verður ekki lengur rammi þess sem þjóðir gera – eins og áður var

Svæðisbandalög fá aukið vægi (ES, NAFTA, ASEAN...) Ný landafræði – Alþjóðavettvangur fær aukið vægi Frá þjóðarhagkerfi til borgarhagkerfis, svæðishagkerfis

Stefán Ólafsson 2003

Tilfærsla valds og verkefna í hnattvæðingu

Alþjóðastofnanir/markaður

Þjóðríki-ríkisstjórnir

Borgir

Svæði

Hverfi

Afleiðingar hnattvæðingar

Undanhald borga vegna upplýsingatækni?>>>Rafeindabýli...?Borgarvæðing heimsins heldur áfram óhindruð

Breytt staða borga og svæða – nýjar leikreglurBorgarhagkerfi/svæðishagkerfi sjálfstæðari vettvangur

Borgir og svæði þurfa að keppa á markaði um

fjármagn, fyrirtæki og um fólk, til að geta verið

vettvangur framþróunar, hagvaxtar og farsældarÞekkingarhagkerfi = skapa umhverfi fyrir þekkingarfyrirtæki

Samkeppnishæfni ræður farsæld Borgir/svæði þurfa að bjóða sig fjárfestum og fólki Hvernig er Reykjavík og hvernig stendur hún að vígi?Stefán Ólafsson 2003

Atvinnuþróunin á Íslandi 1890-2000Hlutfall mannafla í hverjum megingeira atvinnulífsins

0

10

20

30

40

50

60

70

80

90

1890 1901 1910 1920 1930 1940 1950 1960 1970 1980 1990 2000

Frumvinnsla

Úrvinnsla

Þjónusta

Landbúnaðarþjóðfélag Iðnríki/Sjávarútvegsríki Þjónustuþjóðfélag

Þróun borgarinnar: atvinnulíf

0

5

10

15

20

25

30

1972

1980

1990

2001

Frá útgerðarborg til iðnaðarborgarFrá iðnaðarborg til verslunarborgarFrá verslunarborg til þjónustuborgarFrá þjónustuborg til þekkingar- og menningarborgar?

Reykjavík og norrænu höfuðborgirnar1996-7

Stefán Ólafsson 2002

0

5

10

15

20

25

30

35

40

45

Landbún. f iskv. Iðnaður Byggingarmannvirkja

Verslun Boðskipti,samgöngur

Fjármál, þjón. v.atv.líf

Önnur þjónusta

Kaupmannahöfn %

Helsinki %

Osló %

Reykjavik %

Stokkhólmur %

Reykjavík er á eftir íþróun þekkingarhagkerfis

Reykjavík er fámenn borgSamanburður 16 norrænna borga

0

100000

200000

300000

400000

500000

600000

700000

800000

Borgirnar sjálfar

Reykjavík er ungdómsborgí mjög örum vexti

0

5

10

15

20

25

Íbúar 0-15 ára sem % af heild

Hlutfall höfuðborgarsvæðis af íbúafjölda Íslands

0

10

20

30

40

50

60

70

80

90

100

1850 1860 1870 1880 1890 1900 1910 1920 1930 1940 1950 1960 1970 1980 1990 2000

%

Vöxtur borgríkisins á Íslandi 1860-2000

Mikil fjölgun innflytjenda 1990-2000

Innreið fjölmenningarsamfélags á Íslandi

0

1000

2000

3000

4000

5000

6000

7000

8000

9000

10000

1930 1940 1950 1960 1965 1973 1980 1990 2000

0

0,5

1

1,5

2

2,5

3

3,5

Fjöldi erlendra ríkisborgara (vinstri ás)

Erlendir sem % íbúa alls (hægri ás)

Fjölmenningarsamfélagið er enn hóflegt

0

10

20

30

40

50

60

70

80

90

100Hlutfall innlendra ríkisborgara af íbúafjölda

Reykjavík er blaut borg

0

2

4

6

8

10

12

14

16

18

20

Meðalfjöldi rigningardaga í mánuði

Reykjavík er menningarborgSamanburður evrópskra borga

0

0,5

1

1,5

2

2,5

3

3,5

Vale

ncia

Antw

erpe

nLe

eds

Luxe

mbo

rgM

adrid

Pale

rmo

Rom

aTu

rinBe

rlin

Mun

ich

Got

abor

gLy

onSt

okkh

olm

Barc

elon

aFl

oren

ceM

ilano

Gla

sgow

Hel

sink

iVi

enna

Cor

kEd

inbo

rgR

eykja

vik

Kaup

man

naho

fnSt

uttg

art

Meðalaðsókn í leikhús á íbúa á ári hverju

Reykjavík er ekki mikil háskólaborgSamanburður evrópskra borga

0

50

100

150

200

250

300

Háskólanemar á hvert 1000 íbúa

Reykvíkingar hafa rúmt um sigStærð húsnæðis í norrænum höfuðborgum 1996-7

0

10

20

30

40

50

60

70

Kaupmannahöfn Helsinki Osló Reykjavik Stokkhólmur

1-2 herbergi

3 herbergi

4 eða fleiri

%

4+

31-2

Einstaklingsheimili enn lágt hlutfall

0

10

20

30

40

50

60

70

Einstaklingsheimili sem % allra heimila

Reykjavík er dreifbýl bílaborg

0

10

20

30

40

50

60Bílar á hvert 100 íbúa 1999

Þéttbýlisstig á Reykjavíkursvæðinu

0

100

200

300

400

500

600

700

Íbúar á hvern ferkílómetra 1998Borgarsvæðin í heild

0

1000

2000

3000

4000

5000

6000

7000

Íbúar á hvern ferkílómetra 1998

Borgirnar sjálfar

Miðborgin í Reykjavík er ekki sérlega þéttbyggð

Þéttbýlisstig á Reykjavíkursvæðinu

Um skipulag og miðborg

Nokkur dæmifrá Reykjavík

Mynd frá BR, 2001

Höfuðborgarsvæðið: fjölkjarna borg

Mynd frá BR, 2001

Miðja höfuðborgarsvæðisins?

Tillaga að svæðisskipulagi 2002:LandnotkunMynd frá BR, 2001

Borgin vex á jöðrunum

Færsla Hringbrautarog framtíðarskipan svæðis

Þekkingarhagkerfi og þróun borga

Nokkur dæmi

Miðborgir: Þróunareinkenni

Verslun, Stjórnsýsla, Háskólar, Þjónusta + Verksmiðjur, vöruhús, samgöngur

+ Þekkingarþyrpingar Nálægt háskólum-best í miðborg

n. 10 000 eKr 1700 1986 2016

I Landbún.þjóðfélag II IðnríkiIII Þekkingarhagkerfi

?

% starfa

+ Endurnýjun hnignandi hverfa,með nýju atvinnulífi og þjónustu

Landslag iðnaðarborgar

Landslag þekkingarborgar: Glass Palaces in City CentresCase: HTC Helsinki Ruoholahti

HTCHelsinki

HTCLahti

New outlook

New internalenvironment

Tampere (um 200 þús. íbúar):

4 háskólar4 þekkingarþyrpingar

Finlayson 1837Media Tampere Ltd 1998

Finn-Medi 1995Finn-Medi Research Ltd

Hermia 1986 Tampere Tecnhology Centre Ltd

Professia Ltd. 2000

TUT 1965VTT 1975

TaU 1960

Tau/Medical SchoolTampere University HospitalPirPuTPu

Media and Arts

Staða ReykjavíkurNokkur atriði

Reykjavík er miðstöð stjórnsýslu, mennta, verslunar, þjónustu, menningar og afþreyingar

Reykjavík er í mun minni mæli sjávarútvegsborg en varVerslun og þjónusta dreifist sífellt meira um höfuðborgarsvæðið,

enda það orðið að fjölkjarnaborgÍ fjölkjarnaborgum vaxa kjarnarnir áfram (sbr. Úthverfaborgir í

USA), draga til sín fleiri hlutverk, atvinnulíf og íbúaÆtla verður og svipuð þróun verði hér-sbr. svæðisskipulag HBEkki er sjálfgefið að núverandi miðborg haldi stöðu sinni – henni

þarf að takast að halda atvinnulífi (verslun og þjónustu), menntunar- og menningarhlutverki, stjórnsýsluhlutverki, og að geta boðið íbúum upp á hágæðaumhverfi fyrir lífskjör, o.fl...

Þekkingarþyrping á miðborgarsvæði vænlegur kosturEf þekkingarþyrping kæmist á legg utan miðborgar myndi það

veikja stöðu hennar verulega

Þekkingarþyrping í Vatnsmýri:• Eflir miðborgina

• Örvar þróun þekkingarhagkerfisá Íslandi

Núverandi staða verkefnisins: • Viðskiptaáætlun frá IBM Business Services liggur nú fyrir

• Næsta skref er að stofna Þekkingarþorp HÍ ehf.• ...og hefja síðan markaðsetningu

Það sem ræður staðsetningu þekkingarfyrirtækja

I. Álitleg lífsgæði á svæðinu

II. Aðgengi að vel menntuðu vinnuafliIII. Nálægð við markaðiIV. Hagstæður viðskiptakostnaður á svæðinuV. Nálægð við háskóla + miðborg VI. Hagstætt viðskiptaumhverfi (hagstætt

reglugerðarumhverfi, framtaksmenning o.fl.)VII. Lágir skattar

Höfða þarf til fólks og fyrirtækja jöfnum höndum. Heimild: Pennsylvania Economy League, 1997

Hvernig stendur Reykjavík að vígi?

Reykjavík hefur náð góðum árangri-á alþjóðamælikvarða

Hagsæld mikil Menntastig þokkalegt-menning líflegGrunngerð upplýsingatækni góðNýsköpunarþróttur og framtakssemi er góðHúsnæðisaðstæður góðarHeilbrigðiskerfi gott-umhverfi ágættFélagsþjónusta þokkalegLífskjör ágæt – fleira mætti nefna....

Stefán Ólafsson 2003

Reykjavík á alla möguleika:

Ánægja með lífið í evrópskum borgum

Stefán Ólafsson 2002

0

1

2

3

4

5

6

7

8

9

Hel

sinki

Reyk

javi

kK

aupm

anna

hofn

Lond

onA

mst

erda

mVi

narb

org

Luxe

mbo

rgM

adri

dLj

ublja

naSt

okkh

olm

urPr

agLi

ssab

onZa

greb

Brus

sel

Paris

Rom

Ath

ena

Brat

isla

vaBe

rlin

Vars

jaT

allin

Sofia

Buda

pest

Viln

ius

Riga

Kie

vM

insk

Buka

rest

Mos

kva

Ánægja með lífið í evrópskum höfuðborgum

Borgarfræðasetur, 2000

Reykjavík á alla möguleika:

Ánægja með starfið í evrópskum borgum

Stefán Ólafsson 2002

0

1

2

3

4

5

6

7

8

9

Ánægja með starfið í evrópskum höfuðborgum

Borgarfræðasetur, 2000

Reykjavík á alla möguleika...en glímir þó við erfiðleika og ókosti

Stefán Ólafsson 2003

Reykjavík er úr alfaraleið -Vel heppnuð jaðarborgEinsleitt efnahagslíf (sjávarútvegur ráðandi útflutningsgrein),

með veikan gjaldmiðilHeimamarkaður er lítill og ber illa iðnaðErlendir fjárfestar hafa einkum áhuga á raforku hérReykjavík er á eftir í þróun þekkingariðnaðarReykjavík verður varla miðstöð fyrir fjölþjóðafyrirtækiMiðborgin veik sem stendur-dregur þó að ferðafólk

Fámennið hamlar

Takk fyrir!

Borgarfræðaseturwww.borg.hi.is

Reykjavíkursvæðið er lítið Samanburður 16 norrænna borga

0200000400000

600000800000

100000012000001400000

160000018000002000000

Borgarsvæðin í heild

Hermia in July 2001

Atvinnulíf borgar og landsbyggðar

Hagstofan 2001

0

5

10

15

20

25

30

HBLandsbyggð

Árið 2001

62

6 5 3 3

94

8

0

10

20

30

40

50

60

70

HB SN VL VF NV NE AL SL

Hlutfallsleg skipting íbúa eftir kjördæmum árið 2000

Borgríkið Ísland?

Meira um einbýli í Reykjavík

0

10

20

30

40

50

60

70

80

90

100

Kaupmannahofn Helsinki Oslo Reykjavik Stokkholm

Einbýli eða tvíbýli

Fjölbýli

Borgirnar sjálfar